STAVOVI CRNOGORSKIH GRAĐANA O IDENTITETU istrazivanje...12 MATICA, br. 59, jesen 2014. www. maticacrnogorska.me Fig. 2.1. Ljudi imaju različito mišljenje o načinu upravlja-nja

7MATICA, br. 59, jesen 2014.www. maticacrnogorska.me

I Uvodne napomene

Matica crnogorska je tokom juna mjeseca ove godine realizovalačetvrto1 komparativno istraživanje javnog mnjenja na temu iden-titetskih stavova građana Crne Gore. Ovo istraživanje je sastavnidio dugoročne programske politike Matice crnogorske koja za ciljima da jednom godišnje ispita identitetske stavove crnogorskejavnosti. Time se, osim prikupljanja relevantne komparativnesociološke građe, dugoročno stvaraju uslovi za analizu i referent-nu ocjenu identitetskih aspekata savremenog crnogorskog društva.

Istraživanje je, kao i u prethodnim slučajevima, obuhvatiloreprezentativan sociološki i metodološki uzorak na državnom

istraživanje

STAVOVI CRNOGORSKIH GRAĐANA O IDENTITETUIstraživanje CEDEM-a sa komentarom

In June this year, Matica Crnogorska carried out the fourth public

opinion research on the topic of identity views of Montenegrin citizens.

This research is a part of the adopted programme policy of Matica

Crnogorska the goal of which is to examine once a year the identity

views of the Montenegrin public. In this way we create long-term con-

ditions for the analysis and referential evaluation of identity aspects of

the modern Montenegrin society.

1 Matica crnogorska je prvo identitetsko istraživanje javnog mnjenja sprove -

la u junu 2010. godine, drugo istraživanje je sprovedeno u martu 2011. godine,

dok je treće istraživanje obavljeno u junu 2013. godine.

8 MATICA, br. 59, jesen 2014. www. maticacrnogorska.me

nivou i bilo je fokusirano na najvažnije aspekte savremenogcrnogorskog identiteta. U okviru istraživanja, shodno defin-isanom komparativnom modelu, ispitivani su stavovi građanaprema državnom identitetu, patriotizmu, naciji i nacionalizmu,multikulturalnosti, jeziku, religioznosti i institucionalnoj zaštitinacionalnog i kulturnog identiteta. Kao i sva prethodna istraži-vanja i ovo istraživanje javnog mnjenja sprovedeno je uz profe-sionalnu i tehničku podršku CEDEM-a.

Istraživanje je sprovedeno na osnovu provjerenog upitnikakoji sadrži međunarodno standardizovane skale za mjerenjeodređenih struktura iskazanih stavova ispitanika, dok su dijelomformirana pi tanja i ajtemi koji su specijalizovani za ispitivanjespecifičnih aspekata koji se tiču crnogorskog državnog inacionalnog identiteta. Pritom, većina pitanja i ajtema upripremljenom upitniku su kom parativnog karaktera, što značida smo najveći dio pitanja ko ri stili i tokom istraživanja sprove-denih prethodnih godina, tako da ćemo i ovom prilikom moći daupoređujemo ranije dobijene podatke.

Samo istraživanje je terenski realizovano tokom juna 2014.godine. Uzorak u istraživanju je bio dvostruko stratifikovan saslučajnim izborom ispitanika unutar popisnih krugova, sa ukup -nim brojem od 1045 ispitanika, što obezbjeđuje preciznost nanivou +/- 3,03%, sa intervalom povjerenja od 95% za pojave saincidencom od 50%. Reprezentativnost uzorka je dodatnoobezbijeđena poststratifikacijom koja je urađena na bazi etničkepripadnosti, godina starosti i pola.

Prilog: Struktura uzorka

(1) Pol/Rod

Stavovi crnogorskih građana o identitetu

Ženski

Muški

51.0

49.0


(2) Godine starosti


(3) Nacionalna identifikacija

(4) Prebivalište:

(5) Vjeroispovijest

Pravoslavna Pravoslavna Ja sam pravo- Islamska Katolička Bez vjerske SPC CPC slavac i svejedno pripadnosti

mi je kojoj crkvi pripadam

45.1

46.0 48

.653

.0

15.9

15.3

14.4 15

.8 22.8

17.7

12.3

8.1 9.5

5.8

4.0 6.5

5.1

3.8

3.29

.3 10.2

19.0

5.7

2.8

Selo

Prigradsko naselje

Grad

21.2

40

38.8

Crnogorac AlbanacBošnjakSrbin

40.443.6

49.1

34.032.0 31.0

18.5 19.6

6.84.8

20112013

5.5 5.5

Musliman

5.8

2014

55+

35-54

18-34

32.7

35.4

31.9

god 2010 god 2011 god 2013 god 2014


(6) Ukupni prihodi domaćinstva na mjesečnom nivouStavovi crnogorskih građana o identitetu

Preko 1500

Od 1001-1500

Od 801-1000

Od 701-800

Od 601-700

Od 501-600

Od 401-500

Od 351-400

Od 301-350

Od 251-300

Od 201-250

Od 151-200

Od 101-150

Od 51-100

Manje od 50

Nemamo nikakvih prihoda

2.6

3.6

3.3

7.9

5.7

2

2.8

1.63.1

5.85.9

4.5

8.7

11.8

10

8.2

8.2

10.1

10.67.9 7.4

6.6

6.3

2.0

2.42.4

8.63.55.4

3.84.8

3.1

6.65.0

6

8.89.5

8.6

10.813.7

10.6

11.210.6 11.3

8.39.1

7.7

9.26.9

7.1

6.5

6.57.3

7.0

4.95.2

4

4.2

0.8

0.61.2

4.3

2.8

3.3

2010

2011

2013

2014


II Rezultati istraživanja

(1) DRUŠTVO

Fig. 1.1. Kad uzmete sve u obzir, koliko ste ovih dana zadovoljni svojim životom?


Komentar: Odgovarajući na ovo pitanje građani su generalnoocjenjivali stepen zadovoljstva svojim životom. Za ovu svrhukorišćena je prethodno utvrđena skala od 1 (donja granica neza-dovoljstva) do 10 (gornja granica zadovoljstva). Rezultati poka-zuju da se krug nezadovoljnih građana kreće oko 24%, zado-voljnih oko 38%, dok preostalih oko 38% građana spada u gra-đane koji iskazuju osrednje (ne)zadovoljstvo. U odnosu na pret-hodno istraživanje iz 2013. god. smanjen je broj nezadovoljnihgrađana, dok je broj zadovoljnih građana u porastu, ali u cjeliniposmatrano osjećanje značajnijeg zadovoljstva ukupnim živo-tom je, ma kako ga građani percipirali, ipak manjinsko.

nezadovoljan 2 3 4 5 6 7 8 9 zadovoljan11.2 7.4 10 6.5 14.9 8.8 9.5 9.8 5.5 16.3

20.3 5.5 7.5 7.1 15,3 9.2 9.5 6.5 5.1 14.1

16.9 5.5 4.3 9.6 11,8 9.0 11.0 11.8 4.7 15.3

14.5 4.2 5.4 6.3 13.2 8.2 10.9 10.4 8.9 18.0

2010201120132014


Fig. 2.1. Ljudi imaju različito mišljenje o načinu upravlja-nja našom državom


Veoma zadovoljan Zadovoljan Ne baš zadovoljan Nijesam uopšte zadovoljan

Komentar: Tradicionalno, i prilikom ovog istraživanja građa-ni su iskazali kritičan stav prema načinu upravljanja našomdržavom. Većina ispitanika smatra da se državom loše upravlja,pri čemu manje od 25% građana stoji na stanovištu da je politi-ka upravljanja državom dobra i kvalitetna. Dobijeni podaci većgodinama u kontinuitetu ukazuju na rezervisanost građanaprema upravljačkim kvalitetima vladajuće političke elite.Jednostavno, dominira mišljenje o lošim ili osrednjim dometimavladajuće elite u pogledu kvaliteta upravljanja državom.

1.3. Uopšteno govoreći, koliko ste zadovoljni razvojemdemokratije u našoj zemlji?

26.2

12.4

10.5

8.8

7.9

25.2

25.1

22.6 2

6.7

29.1

33.8

31.434

.835

.232

.4 38.

1

2013 201420112010


Komentar: Ubjedljiva većina građana (70%) je manje ili višenezadovoljna dostignutim nivoom demokratije u Crnoj Gori.Istovremeno oko 30% ispitanika je izrazilo zadovoljstvo ste-penom ostvarene demokratije u Crnoj Gori. I ovo istraživanjepokazuje da je već godinama prisutan kritički odnos javnostiprema stepenu razvoja demokratije u Crnoj Gori.Višedecenijska politička stagnacija koju karakteriše nesmjenjivavlast i hibernirana opozicija nesumnjivo doprinosi ovakvomstavu crnogorske javnosti. Očigledno je osjećanje hendikepira-nosti u pogledu stanja i potencijala crnogorske demokratije.

(2) DRŽAVA

2.1. Kakav je Vaš stav prema državnim simbolima?


Stav prema: Veoma pozitivan

Uglavnompozitivan

Uglavnomnegativan

Veoma negativan

Nemam stav

Crnogorskojhimni

jun 2010.

mart 2011.

maj 2013.

jun 2014.

36.4%

33.4%

32.3%

33.0%

25.6%

29.1%

27.9%

34.2%

8.0%

9.3%

10.8%

10.7%

10.8%

11.8%

12.0%

7.9%

19.3%

16.3%

17.0%

14.2%

Crnogorskoj zastavi

jun 2010.

mart 2011.

maj 2013.

jun 2014.

36.0%

33.9%

33.8%

33.2%

25.1%

26.1%

27.2%

30.8%

8.4%

11.3%

8.8%

11.1%

10.0%

12.6%

13.2%

10.5%

20.4%

16.1%

16.9%

14.4%

Crnogorskomgrbu

jun 2010.

mart 2011.

maj 2013.

jun 2014.

37.1%

34.3%

33.5%

33.5%

25.3%

27.8%

28.7%

30.5%

6.8%

10.6%

8.2%

10.5%

9.5%

11.3%

10.8%

10.2%

21.2%

16.0%

18.8%

15.2%



Komentar: Kao i prilikom prethodnih istraživanja i ovogaputa se pokazalo da postoji stabilna podrška državnim simboli-ma Crne Gore. Čak su primjetni evidentni pomaci. Naime, izme-đu 64% i 67% građana podržavaju državne simbole i premanjima iskazuju nesumnjivo pozitivan odnos. Istovremeno, nega-tivan stav prema državnim simbolima ima svega oko 20% ispita-nika.. Konačno, potvrđuje se da državni simboli imaju nespornupodršku značajnog broja građana, čime je ovo identitetsko pita-nje sve manje sporno i ne može se smatrati posebno relevantnimu pogledu crnogorskih identitetskih podjela.

2.2. Koliko ste ponosni na to što ste crnogorski državljanin?

Crnogorskom grbu

Crnogorskoj zastavi

Crnogorskoj himni

62.4

61.1

61.064.0

64.1

62.5

60

60.267.2

62

62.162.2

Sumarno pozitivan odnos prema simbolima (%):2010201120132013

Veoma ponosan Uglavnom Nijesam baš Nijesam uopšte ponosan ponosan ponosan

35.5

34.8

37.5

32.6

35.4 4

1.6

11.8

8.4 10

.5

17.8

18.8

15.3

32.5

44.6

7.4

15.5

2010 2011 2013 2013

Komentar: I u ovom istraživanju se potvrdilo da se oko 77%građana osjeća ponosnim što su državljani Crne Gore.Istovremeno, svega oko 23% građana ne osjeća bližu privrženostCrnoj Gori. Međutim, spremnost sve značajnije većine građana da


istaknu osjećaj ponosa povodom činjenice što su crnogorski držav-ljani nedvosmisleno ukazuje na dominaciju patriotskih emocija ijasne državotvorne empatije.

2.3. Kako treba definisati crnogorsku državu?


Kao nacionalnu Kao nacionalnu Kao višenaci- Kao građansku Ne znam,državu državu Srba onalnu zajednicu državu, tj. nemam stavCrnogoraca u kojoj su sve na- državu svih

cije ravnopravne građana CG

6.31

2.4 14

.7

14.7

10.3

10.5

5.4

41.8

39.5 4

8.5

45.0

26.2

26.8

27.4

4.7

23.1

11.8

8.4 10

.5 12.5

2010 2011 2013 2014

Komentar: Kao i u prošlom istraživanju najveći broj građanapodržava ustavno rješenje kojim je Crna Gora definisana kao gra-đanska država (45%). Iako je trend za oko 3% niži nego prošlegodine ipak koncept građanske države i dalje ima dominirajućilegitimitet. Ideji građanske države suprostavljeni su tvrđi ili mekšinacionalistički koncepti koji zajedno imaju oko 43% podrške, štonesumnjivo predstavlja značajan dio političke javnosti. I ovogaputa se potvrdilo da su mišljenja ispitanika i dalje podijeljena uvezi sa definisanjem političke prirode crnogorske države (ko jenosilac suvereniteta i ko bira vlast – građanin-državljanin ili gra-đanin-nacionalista). Pritom, iako i dalje preovladava nesumnjivapodrška građanskoj državi, što je i aktuelno ustavno rješenje, oči-gledno je da su prisutne jake nacionalne/nacionalističke tendenci-je koje ukazuje na snažnu prisutnost komunitarističke/kolektivi-stičke nacionalne ideologije.



Loši političari i u vlasti i u opoziciji zajedno

Loša opozicija

Loša vlast

Regionalni problemi

Spoljna politika i problemi od -nosa prema drugim državama

Nacionalne podjele u društvu

Političke podjele u društvu

Ne primjenjuju se zakoni države

Slabe institucije

Korupcija i kriminal

Slaba ekonomija

Siromaštvo

39.9

49.4

48.8 53.0

54.554.952.3

37.137.7

3535.3

35.642.1

58.558.154.4

55.849.4

60.7

62.3

62.662.5

66.060

64.2

81.181.0

81.375

79.877.7

87.187.3

81.9

51.651.3

Najveće prepreke - kumulativno (%)

Ključna prepreka

Ozbiljnaprepreka

Više nijenego što

je ste

Nije prepreka

Ne znam, ne mogu da procijenim

Siromaštvo 43.50% 38.40% 7.20% 3.70% 7.10%Slaba ekonomija 37.80% 39.90% 7.90% 4.40% 9.90%Korupcija i kriminal 42.40% 32.60% 9.60% 3.80% 11.60%Slabe institucije 30.60% 31.90% 17.10% 7.40% 13.10%Ne primjenjuju sezakoni države 31.20% 28.80% 16.50% 8.50% 14.90%Političke podjele udruštvu 27.20% 27.20% 19.70% 11.50% 14.50%

Nacionalne podjele udruštvu 23.60% 25.80% 20.90% 14.00% 15.70%

Spoljna politika i prob-lemi odnosa pre madrugim državama

16.50% 21.20% 23.60% 19.80% 19.00%

Regionalni problemi 20.10% 22.00% 20.70% 18.70% 18.50%Loša vlast 31.60% 20.70% 16.30% 16.30% 15.20%

Loša opozicija 23.70% 25.10% 19.10% 14.30% 17.90%Loši političari i u vlasti iu opoziciji 25.10% 26.20% 21.40% 9.00% 18.30%

2.4. Koja je najveća prepreka napretku crnogorske državu?

2011

2013

2014


Komentar: Kao i prethodne godine i ovo istraživanje potvrđujeda su socijalna, ekonomska i pravna pitanja u vrhu prepreka na -pretku crnogorske države. Građani u značajnoj mjeri (75-82%),smatraju da živimo u državi koja ima slabu ekonomiju, koja jeopterećena siromaštvom, korupcijom i kriminalom. Istovremeno,u značajnoj mjeri (oko 60%) građani negativno ocjenjuju kvalitetvladavine zakona i referentnost državnih institucija. Pritom, većinagrađana smatra da je i aktuelna politička klasa prepreka društven-om napretku. Sveukupno gledano, unutrašnji problemi imaju zna -čajan prioritet nad spoljnopolitičkim problemima (koji se ne do -življavaju kao bitni problemi). Nema dileme da će razvitak državei društva dugoročno biti vezan za uspješno rješavanje krupnihproblema u domenu ekonomije, socijalne politike i pravne države.


Nijedna

HGIFORCA

Albanska alernativa

DUA

DSCG

Bošnjačka stranka

LPCG

Pravedna

Pozitivna

PZP

NOVA

SNP

SDP

DPS

22.5

2.91.9

0.30.4

0.1

0.60.41.3

1

0.8

4

1.4

4.7

11.1

52.4

22.529.3

27.1

0.7

13.812.212.0

0.6

43.245.842.6

0.60.3

2.4 3.22.9

2.32.0

2.52.7

1.2

3.4

4.12.1

5.7

0.5

0.2

1.1

1.11.5

2.5. Po Vašem mišljenju, koja partija je najbolji zaštitnikcrnogorske nezavisnosti?

2010

2011

2013

2014


Komentar: Kao i prilikom prethodnih istraživanja većinagrađana (43%) i dalje smatra da je DPS partija koja je najboljigarant crnogorske nezavisnosti, iako je prisutan konstantan padpercepcije državotvornosti vodeće političke partije (oko 10% zaposljednje četiri godine). Istovremeno, vladajući koalicionipartner (SDP) je sa oko 12% druga stranka po snazi koja se pre-poznaje kao zaštitnik državne nezavisnost. Pritom, kao iprethodnih godina, najsnažniji dio crnogorske opozicije (DF iSNP) i dalje ima izrazito slab rejting u pogledu percepcije nji-hove državotvornosti (svega oko 7%). Za opoziciju je ovakavpodatak snažan signal političke slabosti u nastojanjima da sebepreporuči kao dostojnu i relevantnu političku alternativu.

(3) NACIJA

3.1. Tradicionalni nacionalizam


TvrdnjeU potpu -no sti seslažem

Uglavnomse slažem

Uglavnomse ne

slažem

U potpuno -sti se neslažem

Nemamstav

Opstanak vlastitog naroda glavni je zadatak svakogpojedinca.

33.9% 32.4% 9.7% 3.2% 20.8%

Svako ima sve što mu je po -trebno kada je zemlja jaka.

35.1% 34.2% 9.3% 2.3% 19.1%

Bez vođe je svaki narod kaočovjek bez glave.

27.8% 31.3% 12.3% 7.7% 20.9%

Zajedničko porijeklo pripadnika našeg narodatemelj je našeg povjerenja.

27.8% 30.2% 13.0% 4.8% 24.2%



Komentar: I ovoga puta se potvrdilo da dobijeni rezultatiukazuju na dominaciju stavova koji pokazuju relativno snažnuprisutnost osjećanja tipičnih za tradicionalni nacionalizam. To sevidi iz odgovora koji su imali apsolutnu podršku ispitanika urasponu od 58-70%. Većina ispitanika po načinu percepcijenacionalističkih vrijednosti i razumijevanju pripadnosti širojzajednici potvrđuje dominaciju osjećanja privrženosti nacional-nom kolektivu, nasuprot manjem dijelu građana koji su indiferent-ni prema komunitarističkoj ideji. Ipak, pokazuje se da su vrijed-nosti tradicionalnog nacionalizma još uvijek snažno zastupljene uCrnoj Gori, što nesumnjivo smanjuje društvenu moć alternativnihi individualističkih političkih ideja. Savremeno crnogorsko društvoje u značajnoj mjeri privrženo normama tradicionalnog nacional-izma i tom pogledu se ne razlikuje od većine evropskih društava.Potvrđuje se i ovoga puta da svaka politika u Crnoj Gori, a naročitoona koja preferira građansku demokratiju i ideje individualizma,mora imati u vidu stepen i moć tradicionalnog nacionalizma kojije zastupljen kod crnogorskih građana svih vjera i nacija.

Sumarno slaganje sa tvrdnjama tradicionalnog nacionalizma (%)

Opstanak vlastitog Svako ima sve Bez vođe je svaki Zajedničko porijeklonaroda glavni je što mu je potrebno narod kao čovjek pripadnika našeg narodazadatak svakog kada je zemlja jaka. bez glave. temelj je našeg povjerenja.pojedinca.

67.171

78.1 79

.4

81.7

75.2

59.9 62.3 68

.6

60.6

60.1

70.0

66.3 69

.3

58.0

59.2

2010 2011 2013 2014

Zbirni pokazatelji kakteristika istinskog Crnogorca (%)


3.2. Karakteristike koje opisuju istinskog Crnogorca?


Veoma važno

Uglavnom važno

Uglavnomnevažno

Potpunonevažno

Biti rođen u Crnoj Gori 27.5% 33.3% 22.3% 16.9%

Poštovati političke institucije izakone Crne Gore

37.7% 36.0% 15.6% 10.7%

Imati crnogorsko porijeklo 30.4% 35.8% 18.0% 15.7%

Govoriti crnogorski jezik 24.7% 24.4% 23.6% 27.3%

Govoriti srpski jezik 13.3% 23.0% 30.5% 33.1%

Dugo živjeti u Crnoj Gori 17.5% 38.9% 25.3% 18.3%

Biti rođenu CrnojGori

Poštovatipolitičkeinstitucije izakoneCrne Gore

Imaticrnogorskoporijeklo

Govoriticrnogorskijezik

Govoritisrpskijezik

Dugo živjeti uCrnoj Gori

77.9

65.1 74 71.1 73

.382

.4

49.8

44.6

51.0

71.5

70.3 72.3

60.8 7

3.7

66.3

49.0

57.9 58.8

58.6

56.5

40.1

43.7

33.4 36

.32010 2011 2013 2014

Komentar: Ovim pitanjem se istraživalo shvatanje građana upogledu razumijevanja ključnih karakteristika savremenogCrnogorca. Ispitanici su i ovoga puta sami dali svoje viđenje sav -remenog Crnogorca. Pritom, dobijeni rezultati se mogu podijelitina manjinski stav vezan za jezički identitet (Crnogorac je onaj



koji govori crnogorskim ili srpskim jezikom u rasponu od 49-36%ispitanika) i većinski stav koji je vezan za teritorijalnu pripadnost,rođenje u Crnoj Gori, crnogorsko porijeklo i političko-pravnulojalnost. Faktori tipični za tradicionalni nacionalizam (porijeklo,rođenje, jezik, teritorija) su i ovoga puta bili snažno prisutni uopisu „istinskog“ Crnogorca. Ali, mišljenje koje se oslanja naustavno-pravnu i političku lojalnost državi (73,7%) potvrđuje fa -vorizaciju neke vrste ustavnog patriotiozma u prepoznavanju sa -vremenog Crnogorca. Istovremeno, pokazuje se da je modernaCrna Gora polarizovana između shvatanja bliskih etni čkom/tra di -cionalnom nacionalizmu i snažnih osjećanja vezanih za favorizo-vanje ustavnog patriotizma ili političkog nacionalizma.

3.3. Nacionalna isključivost?

U potpu -nosti seslažem

Ugla vnomse

slažem

Uglavnomse

ne slažem

U potpnostise

ne slažem

Nemam

stav

Nacionalno mješovitibrakovi moraju biti nesta-bilniji nego drugi brakovi.

17.2% 21.4% 28.3% 17.2% 15.9%

Čovjek se može osjećatisasvim sigu rnim samo kadaživi u sredini đe je većinapripadnika njegove nacije.

14.6% 25.3% 29.1% 16.9% 14.1%

Među nacijama se možeostvariti saradnja, ali ne ipotpuno povjerenje.

16.9% 28.9% 24.7% 14.1% 15.5%

Nacionalno mješovitibrakovi moraju bitinestabilniji nego drugibrakovi.

Čovjek se može osjećatisasvim sigu rnim samokada živi u sredini đe jevećina pripadnika njegovenacije.

Među nacijama se možeostvariti saradnja, ali nei potpuno povjerenje.

29.0 34

.234

.3

49.9

51.1

43.8

43.2

42.2

38.038.7 45

.8

39.9

2010

2011

2013

2014

Sumarno slaganje sa tvrdnjama koje mjere nacionalnu isključivost (%)



Komentar: Ovim pitanjem je ponovo mjeren stepennacionalne isključivosti, pri čemu dobijeni podaci predstavljajuohrabrujući iskorak u pogledu topljenja međunacionalnih dis-tanci. Svi indikatori međunacionalnih rezervi se kreću u grani-cama manjinskog mišljenja (39-46%). Bez obzira na relativnovisok procenat građana koji se zadržavaju u okvirima nacional-nih stereotipa i predrasuda, ipak ohrabruje činjenica da većinagrađana ne podržava ili je rezervisana prema bilo kojem od obli-ka ispitivanih nacionalnih isključivosti.

3.4. Stepen ugroženosti nacionalnog identiteta?

NacijaVeoma

su ugorože-na

Uglavnom su ugrožena

Uglavnomnijesu

ugrožena

Uopšte nijesu

ugrožena

Ne znam,ne mo gu

da procijenim

Crnogorci 4.0 4.6 19.9 59.8 11.7

Srbi 8.2 10.6 24.3 42.7 14.2

Muslimani 2.7 6.4 29.0 46.5 15.4

Bošnjaci 2.3 6.6 28.7 46.5 15.8

Albanci 2.3 6.9 25.0 47.4 18.4

Hrvati 2.0 5.0 23.2 47.5 22.3



Komentar: Ovogodišnje istraživanje pokazuje da je došlo dopada osjećanja nacionalne ugroženosti. Naročito je značajno daje taj pad snažno prisutan kod Srba (za oko 8%), što uz inačeniske indikatore kod ostalih nacionalnih zajednica bitnopopravlja ukupno stanje međunacionalnih odnosa u Crnoj Gori.Raduje činjenica da ubjedljiva većina građana odbacuje tezu opostojanju kolektivne diskriminacije bilo koje nacionalne zajed-nice u Crnoj Gori. Istovremeno, potvrđuje se da nacionalističketeme i nacionalistička politika sve više gube uporište ucrnogorskoj javnosti.

Suma ugroženosti nacionalnog identiteta (%)

Crnogorci Srbi Muslimani Bošnjaci Albanci Hrvati

29.0

7.5

9.3

8.3

28.3

27.4

8.6

14.6

10.1

8.4

15.2

10.1

6.0

8.7

7.17.8

11.7

9.0

8.6

18.8

8.99.1

79.2

2010 2011 2013 2014

3.5. Kako Vi vidite porijeklo Crnogoraca?



Crnogorci susamo stalan idržavotvorannarod

Crnogorci sunacija nasta-la iz srpskognaroda

Crnogorci suSrbi kojižive u CrnojGori

Crnogorci susvi građanikoji tradi-cionalno živeu Crnoj Gori

Ne znam,nemam stav

17.1

28.7

31.9 33

.1

19.8

16.9

28.7

24.8 2

9.9

11.8 13

.410

.2 13.

810

.110

.0

32.0

4

14.5

7

32.3

8

9.90 1

1.11

2010 2011 2013 2014

Komentar: Ovim pitanjem je ponovo testiran stav ispitanika uvezi sa porijeklom crnogorskog naroda. I ovoga puta su dobijenistavovi koji su približni prošlogodišnjim rezultatima. Broj ispita-nika koji smatraju da su Crnogorci nacionalni Srbi, odnosno da suCrnogorci izdanak srpskog naroda kreće se u rasponu od oko 25%.S druge strane, 32% građana je zauzelo anacionalan stav vezujućiCrnogorce za građane koji žive u Crnoj Gori (preferirajući takodržavni patriotizam), dok je takođe 32% građana Crnogorce pre-poznalo kao samostalan i državotvoran narod. Ostatak ispitanika(11%) se izjasnio da je bez stava. Ipak, i dalje dominira shvatanjeCrnogoraca kao dominantno nacionalne zajednice (57%), nezavi-sno od različitog istorijskog razumijevanja njenog porijekla. Ali,ovoga puta je prisutan skok od oko 3% u odnosu na prethodnugodinu u pogledu definisanja Crnogoraca kao prevashodno građa-na koji žive u Crnoj Gori. Očigledno je da će se dugoročno shva-tanje porijekla Crnogoraca kretati između nacionalnog i politi-čkog, odnosno tradicionalnog i modernističkog (relacija izmeđunacionalnog identiteta i ustavno-pravnog/političkog identiteta) .


Komentar: Zanimljivo je da odgovor na ovo pitanje u najvećojmjeri podržava tezu da su crnogorski Srbi i Crnogorci jedan narod(37%), dok istovremeno 18% ispitanika smatra da su Srbi nacio-nalno Crnogorci, dok 20% građana smatra Srbe samostalnimnarodom u Crnoj Gori. Ovi odgovori suštinski potvrđuju da suvišegodišnja nacionalna previranja u Crnoj Gori primarno poslje-dica političkih razloga i uzroka.

3.7. Slijedi lista nacija koje žive u Crnoj Gori a Vi navedi-te u kojoj mjeri su one privržene državi Crnoj Gori?


Veomaprivrženi

Uglavnom su privrženi

Uglavnomnijesu

privrženi

Uopšte nijesu

privrženi

Ne znam, ne mogu

da procijenim

Crnogorci 59.1% 28.1% 2.3% 1.8% 8.7%

Srbi 23.1% 38.9% 14.2% 9.8% 14.0%

Muslimani 18.7% 38.7% 14.2% 8.1% 20.4%

2011 2013 2014

Srbi susamostalannarod uCrnoj Gori

Srbi i Crnogorcisu isti narod makako se izja -šnjavali

Srbi su ustvariCrnogorci koji setako izjašnjavaju izpolitičkih razloga

Ne znam,nemam stav

23.2

22.5

20.1

36.7

36.8 37.4

19.3

19.0 2

4.4

20.7 21.7

18.1

3.6. Kada je riječ o građanima koji se izjašnjavaju kaoSrbi a žive u Crnoj Gori postoje različita mišljenja o njiho-vom nacionalnom osjećanju. Kakav je Vaš stav o tome?


Komentar: I ovoga puta, kao i kod prošlogodišnjeg istraži-vanja, veliki broj građana je izbjegao da se jasno izjasni, što jeu znatnoj mjeri uticalo na rezultate istraživanja. Ipak, u cjelinigledano, nivo „otadžbinske“ privrženosti svih nacija koje živeu Crnoj Gori je zadovoljavajući, jer su negativni emocionalnistavovi prema Crnoj Gori manjinski (u smislu odsustvaprivrženosti državi). Zadovoljava činjenica da percepcijajavnosti ne prepoznaje naciju u Crnoj Gori za koju bi se mogloreći da ima zabrinjavajući animozitet prema crnogorskojdržavi. Nema dileme da je nivo višenacionalne privrženostiCrnoj Gori i dalje očigledan i postojan.


Bošnjaci 13.6% 36.5% 16.6% 10.4% 22.7%

Albanci 11.0% 29.9% 16.1% 16.4% 26.7%

Hrvati 8.9 % 30.4% 16.1% 14.8% 29.8%

Suma privrženost državi Crnoj Gori (%)

Crnogorci Srbi Muslimani Bošnjaci Albanci Hrvati

48.8

82.2 82

.784

.7

55.4 59

.7

48.2

46.0

57.5

53.9

52.9

63.3

34.7

36.2

44.4

40.5

35.2

46.8

87.2

62

50.257

.4

39.34

0.8

2010 2011 2013 2013



3.8. Na osnovu čega ljudi formiraju nacionalno osjećanje?

Ključno Važno Nije baš važno Nevažno

Uticaj porodice 46.0% 39.3% 6.60% 7.90%

Uticaj škole iobrazovanja 21.50% 51.70% 15.10% 11.60%

Uticaj sredine ukojoj ljudi žive 22.00% 54.80% 11.70% 11.50%

Osjećaj vezanos-ti za državu 19.80% 45.40% 19.80% 15.00%

Usljed uticajapolitike uopšte 13.60% 39.40% 27.00% 20.00%

Uticaj institucijadržave 12.00% 40.90% 25.70% 21.40%

Uticaj političkihpartija 13.90% 37.50% 26.30% 22.20%

Uticaj medija(novine, TV) 17.00% 40.60% 24.10% 18.30%

Uticaj crkve idrugih religij -skih organizacija

15.50% 43.20% 20.70% 20.60%



Komentar: Većina građana (85%) smatra da prilikom formi-ranja nacionalnog osjećanja odlučujući uticaj ima porodica.Takođe, 73%-76% ispitanika stoji na stanovištu da su sredina ukojoj žive i školski sistem i obrazovanje ključni faktori u defini-sanju nacionalnog identiteta. Pritom, oko 65% ispitanika smatrada je empatija prema državi takođe relevantna za formiranjenacionalnog identiteta. Ostatak ispitanika u rasponu od 51-59%navodi i druge ponuđene faktore kao izvore nacionalnog osje-ćanja (crkva, politika, mediji itd.). Konačno, analizirajući sveindikatore, očigledno je da je u Crnoj Gori i dalje presudan poro-dični uticaj i društveni i obrazovni kontekst u pogledu formi-ranja nacionalnog identiteta.

Uticaj crkve idrugih religijskih

organizacija

Uticaj medija(novine, TV)

Uticaj političkihpartija

Uticaj institucijadržave

Usljed uticajapolitike uopšte

Osjećaj vezanostiza državu

Uticaj sredine ukojoj ljudi žive

Uticaj škole iobrazovanja

Uticaj porodice

52.8

52.9

49.3

88.5

85.5

68.765.0

58.7

45.3

47.946.953

65.5

65.268.3

72.3

73.273.2

74.376.8

69.2

87.0

54.657.6

45.943.651.4

Sumarni rezultati

201120132014


4. JEZIK

4.1. Kojim jezikom Vi govorite?


To su sve isti jezici i svejedno je kako se nazivaju

Srpsko-hrvatskim

Bosanskim

Hrvatskim

Srpskim

Crnogorskim

7.77.4

6.12.8

3.5

1.4

46.139.039.1

34.143.1

41.1

12.3

11.5

1.7

1.71.1

41.6

38.2

4.4

4.55.9

3.7

1.9

Komentar: Kao i prošle godine i ovoga puta je crnogorskijezik dominantan (41%), dok je srpski jezik na drugom mjestusa 39% izjašnjenih ispitanika. Ostale jezičke zajednice, uklju-čujući i stav da je naziv jezik nevažan, imaju manjinsku pod-ršku ispitanika. Evidentno je da se nastavlja tijesna „trka“između građana koji preferiraju naziv crnogorskog jezika igrađana koji govore isti jezik ali ga nazivaju srpskim jezikom.

2010

2011

20132014


4.2. Ustavom Crne Gore propisan je crnogorski jezik kaoslužbeni jezik u Crnoj Gori. Kakav je Vaš stav o tome?


Komentar: Ispitanici su u odgovoru na ovo pitanje ponovopodržali ustavnu normu kojom je crnogorski jezik definisan kaoslužbeni jezik (49%). Kao i prošle godine i sada je evidentno dapostoji razlika između ustavno-pravne i političke lojalnostiprema nazivu službenog jezika i broja građana koji tvrde dagovore crnogorski jezik (oko 8%). Ovakvi stavovi ispitanikanesumnjivo upućuju na već ranije potvrđenu distinkciju izmeđuvećine građana koji prihvataju preimenovanje jezika i neštomanjeg broja građana koji podržavaju ukupnu jezičku reformu.Međutim, ipak je realno očekivati da je vrijeme na strani domi-nantnog utemeljenja crnogorskog jezika.

4.3. Da li podržavate pravopis crnogorskog jezika?

To je sasvimu redu

To nije u redu,treba ga zvatisrpskim

Oba trebajubiti službenijezici

Ne znam,nemam stav

24.4

45.2 45.9

48.7

27.3

22.2

16.2

2.7 3.2

14.2 24

.1 25.8

48.8

21.6

2.1

27.5

2010 2011 2013 2014

Podržavam Ne podržavam Ne znam,nemam stav

37.4

31.9

21.4

19.8

41.2 48

.3

34.8

23.2

41.9

2011

2013

2014


Komentar: U ovom istraživanju je povećan broj građana kojipodržavaju pravopis crnogorskog jezika (sa 32% na 35%))Pritom, broj građana koji se ne slažu sa jezičkom reformom jesmanjen za oko 6%. Ali, porastao je i broj građana koji imajuneutralan stav prema jezičkoj reformi (3%). Konačno, očiglednisu pozitivni trendovi koji upućuju na jačanje podrške refromicrnogorskog jezika.

4.4. Da li podržavate aktuelni naziv jezika u školama?


Komentar: Neustavna politička konstrukcija naziva jezika ucrnogorskim školama (crnogorski-srpski-bosanski-hrvatski) zasada nema većinski legitimitet. Naprotiv, 40% ispitanika nepodržava aktuelni školski/nastavni naziv jezika, dok 37%podržava ovaj naziv ali je i značajn broj građana koji nemaodređen stav (18%). U svakom slučaju, očigledno je da ćeaktuelni naziv jezika u školama ostati i dalje predmet sporenjai nesumnjive neizvjesnosti u pogledu njegove održivosti.

2013 2014

Podržavam Ne podržavam Ne znamnemam stav

38.643.5

17.9

40.1

17.936.7


5. RELIGIJA

5.1. Nezavisno od toga da li idete u crkvu/džamiju ili ne,kako biste sebe nazvali?


Komentar: Crna Gora je, sudeći po stavovima ispitanika, idalje zajednica religioznih osoba (73%). Ostatak građana sebesmatra ateistima ili nereligioznim osobama (14%), dok oko 13%ispitanika nema stav. U svakom slučaju formalna religioznosttrenutno je dominirajuće osjećanje u Crnoj Gori. Pritom, sasvimje drugo pitanje u kojoj mjeri se može govoriti o vjernicima-praktikantima ili vjernicima koji su odista posvećenireligioznom načinu života, uključujući i iole prisutnije teološkoobrazovanje

Religioznomosobom

Nereligioznomosobom

Ateistom Ne znam,nemam stav

9.0

68.2 75

.472

.9

8.1

8.3

16.1

11.7

13.5

6.7

4.7 5.3

73.2

8.3 1

3.5

5.4

2010 2011 2013 2014


5.2. Smatrate li da država ima ravnopravan odnos prema svim vjerskim zajednicama?


Ne znam, ne mogu da procijenim

Ne, država Crna Gora najboljiodnos ima prema katoličkoj vjeri

Ne, država Crna Gora najboljiodnos ima prema islamskoj vjeri

Ne, država ima najbolji odnos prema CPC

Ne, država Crna Gora imanajbolji odnos ima prema SPC

Da, država jednako da tretira sve

24.131.5

33.7

1.11.72.4

2417.414.2

9.87.7

8.6

38.540.6

38.9

37.5

20.3

5.3

33.3

1.1

1.02.52.5

2.1

Komentar: Odgovarajući na ovo pitanje znatan broj ispi-tanika (34%) nije bio u stanju da procijeni politiku državeprema vjerskim zajednicama, što opet govori o priličnom brojugrađana koji su suštinski nezainteresovani za društveni položajrazličitih vjerskih organizacija. Ocjenjujući dobijene rezultatemožemo konstatovati da su preostali ispitanici podijeljeni u triključne grupe: prva – koja ocjenjuje da je država vjerski neu-tralna i politički nepristrasna (39%), druga – da državafavorizuje Crnogorsku pravoslavnu crkvu (14%) i treća, naj-manja – da država ima najbolji odnos prema Srpskojpravoslavnoj crkvi (9%).

2010201120132014


5.3. Kada je riječ o odnosu između SPC i CPC, kakav je Vaš stav?


Komentar: Iako značajan broj građana nema jasan stavpovodom ovog pitanja (33%), i dalje ohrabruje činjenica da31% ispitanika insistira na potrebi ravnopravnosti obje vjerskezajednice. Međutim, priličan broj ispitanika i dalje ostaje pristavu da SPC treba da ima pravo na ekskluzivan status ucrnogorskoj pravoslavnoj zajednici (29%), što je znatno višeod broja onih građana koji preferiraju takav položaj za CPC(7%). Ovi podaci nesumnjivo ukazuju na realnu mogućnostvođenja politike koja će insistirati na ekumenskom i jednako-pravnom rješavanju spora između dvije crkve, što uključuje idugoročno rješavanje trenutno nezavidnog statusa CPC.

Treba da postojisamo SPC

Treba da postojisamo CPC

Treba obezbijeditiravno pravnostSPC i CPC

Ne znamnemam stav

6.7

26.6 3

1.6

30.2

9.2

7.4

35.1

26.8

32.7

31.6 32.5

29.8

29.5

7.1

32.8

30.6

2010 2011 2013 2014


6. IDENTITETSKE INSTITUCIJE

6.1. Da li podržavate razvoj i afirmaciju institucija i organizacija koje se naročito bave zaštitomnacionalnog i kulturnog identiteta naroda koji živeu Crnoj Gori ?


Komentar: Kao i prethodnih godina, na ovo pitanjeubjedljiv broj ispitanika (oko 73%) je odgovorio potvrdno poduslovom da identitetske institucije ne diskriminišu bilo čijanacionalna ili kulturna prava. Dobijeni odgovor pokazuje pozi -tivan i tolerantan stav najvećeg dijela ispitanika prema potrebiafirmacije i razvoja multietničkih i multikulturalnih vrijedno -sti u Crnoj Gori.

Da, svakako Da, ukoliko bi oveinstitucije imalejednak odnosprema svima

Ne, ne podržavam Ne znamnemam stav

33.7

34.8

44.4

39.7

35.9

37.9

27.6

16.3 19

.8

3.9

3.3

2.5

40.6

32.8

19.5

7.1

2010 2011 2013 2014



6.2. Ocijenite u kojoj mjeri su dolje navedene institucije efikasne u zaštiti nacionalnog i kulturnog identiteta crnogorskog naroda?

Veomaefikasne

Uglavnomefikasne

Uglavnomneefikasne

Veomaneefikasne

Ne znam

Ministarstvokulture

14.4% 34.5% 12.4% 8.3% 30.3%

Ministarstvoprosvjete

13.3% 34.3% 13.3% 8.3% 30.7%

Maticacrnogorska

10.2% 26.8% 13.8% 8.3% 40.9%

CrnogorskiPEN Centar 6.7% 21.4% 13.6% 7.9% 50.5%

Crnogorskonarodnopozorište

10.5% 28.2% 14.6% 7.3% 39.4%

Dukljanskaakademijanauka i umjet-nosti

9.5% 23.1% 12.2% 10.8% 44.4%

Crnogorskaakademijanauka i umjet-nosti

8.5% 26.8% 12.6% 10.3% 41.9%

Crnogorskodruštvo nezav-isnih književni-ka

7.8% 22.9% 11.6% 8.6% 49.1%

Crnogorskapravoslavnacrkva

9.8% 21.6% 11.1% 12.9% 44.7%

Fondacija SvetiPetar Cetinjski 7.7% 22.8% 10.9% 7.4% 51.2%

Muzeji Crne Gore

10.8% 26.4% 10.1% 7.0% 45.7%



Komentar: Ovim pitanjem je ponovo mjerena posvećenostdržavnih i nacionalnih institucija i organizacija afirmaciji i zaštiti

Muzeji Crne Gore

Fondacija Sveti Petar

Cetinjski

Crnogorskapravoslavna crkva

Crnogorsko društvonezavisnih

književnika

Crnogorskaakademija nauka i

umjetnosti

Dukljanskaakademija nauka i

umjetnosti

Crnogorsko narodno pozorište

Crnogorski PENcentar

Matica crnogorska

Ministarstvo prosvjete

MInistarstvo kulture

32.3

33.9

40.1

0.0 43.742.1

38.025.930.7

41.145.5

29.735.3

37.941.4

32.032.6

31.7

40.0 42.733.9

38.7

34.828.8

28.1

46.539.537

47.0

47.6

54.942.0

49.4

48.9

57.242.8

36.834.530.5

39.039.0

37.731.4

37.2

Sumarni komparativni rezultati

2011

2011

2013

2014

Komentar: Cilj ovog pitanja je bio da se ponovo testira u kojojmjeri je javnost upoznata sa djelovanjem Matice crnogorske. Zarazliku od prethodnog istraživanja, broj građana koji prepoznajuMaticu crnogorsku se smanjio za oko 4%, tako da je ovoga puta


crnogorskog nacionalnog i kulturnog identiteta. Ispitanici sunajveće povjerenje, kao i ranije, dali ministarstvima kulture iprosvjete (oko 48%), ali je primjetan i znatan pad podrške ovimdržavnim organima (oko 8%). Istovremeno, Matica crnogorska,zajedno sa Muzejima Crne Gore i CNP, je odmah nakon državnihorgana prepoznata po značaju za afirmaciju crnogorskog identite-ta ali je i u slučaju Matice primjetan pad povjerenja u odnosu naprotekle godine. Pritom, kao i tokom prethodnih istraživanja, veli-ki broj anketiranih građana (od 30-51%) nije bio u stanju daocijeni značaj i efikasnost testiranih ustanova.

6.3. Da li ste čuli za organizaciju koja se zove Matica crnogorska?


Da, čuo sam Čuo-la sam ali neznam o kakvoj jeorganizaciji riječ

Ne, nijesamčuo-la

32.74

1.9 4

7.5

38.5

29.0 3

3.8

25.4

23.6 2

7.7

43.2

32.1

24.7

2010 2011 2013 2014


43,2% ispitanika nedvosmisleno istaklo da zna o kakvoj organi-zaciji je riječ. Istovremeno, i dalje je veliki broj ispitanika (32%)koji ne znaju o kakvoj se organizaciji radi, dok je broj onih kojimanije poznata Matica crnogorska oko 24%. Možemo zaključiti da jenužno snažnije prisustvo Matice crnogorske u široj javnosti ipotreba jačanja medijskog djelovanja Matice u narednom periodu.Dugoročno, Matica mora postati prepoznata kao organizacija zakoju je ubjedljiva većina građana ne samo čula, već većinskajavnost mora nedvosmisleno znati o kakvoj je organizaciji riječ.

6.4. Kada je riječ o našim iseljenicima, koliko je po Vamapotrebno održavati i jačati vezu s njima?


Veoma jevažno

Donekleje važno

Više nije negošto jeste važno

To nije važno Ne znam,nemam stav

47.1

42.4

24.8 26

.3

15.4 17

.4

7.6 9.5

5.1

4.0

45.9

24.9

15.7

7.5

6.0

2011 2013 2014

Komentar: Ovo pitanje je po treći put postavljeno u ciljutestiranja javnosti u pogledu odnosa prema našim iseljenicima.Značaj iseljenika i dijaspore za Crnu Goru je sve veći, pa jesamim tim nedopustiva državna politika koja bi se traljavo iliravnodušno odnosila prema velikom broju naših sunarodnikakoji žive širom svijeta. Odgovarajući na postavljeno pitanje oko70% građana je ocijenilo da je bitno održavati i jačati vezu saiseljenicima i dijasporom, dok je svega oko 13% građana to oci-


jenilo nevažnim. Ovaj podatak je sam po sebi dovoljan razlog zadefinisanje aktivne državne politike prema crnogorskim iselje -nicima, koja bi u konačnom inkorporirala našu dijasporu ucrnogorsku društvenu, ekonomsku i kulturnu zajednicu.

Komentar: Rade Bojović

Documents

STAVOVI CRNOGORSKIH GRAĐANA O IDENTITETU istrazivanje...12 MATICA, br. 59, jesen 2014. www. maticacrnogorska.me Fig. 2.1. Ljudi imaju različito mišljenje o načinu upravlja-nja