STATISTIKA LINGKUNGAN

PENDAHULUAN

PERANAN STATISTIKA

• Statistika dibutuhkan untuk membantu dalam:

* menjelaskan dan memahami

keterkaitan antar variabel

* menarik kesimpulan* menarik kesimpulan

* merencanakan suatu program

di masa datang

PERANAN STATISTIKA

• Statistik � data kuantitatif

• Metodenya � statistics � statistika

• Metoda statistika deskriptif � metode yang berkaitan dengan pengumpulan, pengolahan, penyajian dan penganalisaan data pengumpulan, pengolahan, penyajian dan penganalisaan data kuantitatif � dapat memberikan gambaran yang sistematis dan teratur tentang suatu persitiwa.

• Metode statistika inferens � mengolah data yang telah dianlisis guna penafsiran dan membantu dalam penarikan kesimpulan.

STATISTIKA DESKRIPTIF

Mulai Identifikasi

masalah

Kumpulkan

Data yang

relevan

TIdak

Kumpulkan

Data baru

Data

cukup?

Ya

TIdak

Klasifikasi ringkas

dan proses: tabel

atau besaran

deskriptif

Presentasi

dan

komunikasikan

informasi

STATISTIKA INFERENS

Informasi

dari

sampel?

Ya

Tidak

Estimasi nilai

parameter

Tes asumsi

ttg parameter

Tidak

Interpretasi hasil,

Tarik kesimpulan,

Buat keputusan

Gunakan sensus

untuk evaluasi,

Buat keputusan

Stop

DATA

• Berkaitan dengan masalah yang terjadi pada obyek dalam kelompok besar dimana terjadi pengaruh antara satu dan

lain �obyek: populasi

• Nilai karakteristik tertentu yang mungkin berubah di • Nilai karakteristik tertentu yang mungkin berubah di

dalam suatu populasi � variabel acak

• Populasi terlalu besar � diambil bagiannya � sampel

DATA

DATA

• Data yang dikumpulkan dapat berupa:

* data kuantitatif

* data kualitatif

• Data kuantitatif dapat berupa:

* variabel diskrit

* variabel kontinu

DATA

• Ditinjau dari sumber:

* data intern

* data ekstern: - primer

- sekunder

• Pengumpulan data:

* wawancara

* kuesioner

* observasi

* pengukuran

TAMPILAN DATA

• Data yang dikumpulkan � disusun agar mudah

dimengerti dan berguna bagi tujuan analisis �

dalam bentuk tabulasi (tabel) atau dalam bentuk

grafis (gambar atau diagram)grafis (gambar atau diagram)

Lokasi Stasiun Pengamatan Hujan (Pos Hujan) di lokasi studi

Batas Cekungan

Bandung

Batas Lokasi Studi

(Das Citarum Hulu)

Ada 18 pos

hujan yang

digunakan

dalam analisa

hujan wilayah

di lokasi studi

Seminar Kemajuan I 11

= Pos hujan

Sumber data : Dinas PSDA

Prov. Jabar,

BMKG, dan PT.

Indonesia

Power

Tahun data :� 1950 – 1999

(bulanan)

� 1986-2008

(harian)Sumber: Marganingrum, 2010

000 0

20

02

00

20

02

00

40

04

00

40

04

00

60

06

00

60

06

00

JanJanJanJan

FebFebFebFeb

MarMarMarMar

AprAprAprApr

MeiMeiMeiMei

JuniJuniJuniJuni

JuliJuliJuliJuli

AgtAgtAgtAgt

SeptSeptSeptSept

OktOktOktOkt

NovNovNovNov

DesDesDesDes

P (mm)P (mm)P (mm)P (mm)

Bula

nB

ula

nB

ula

nB

ula

n

Stn

.C

iha

mp

ela

s

000 0

20

02

00

20

02

00

40

04

00

40

04

00

60

06

00

60

06

00

JanJanJanJan

FebFebFebFeb

MarMarMarMar

AprAprAprApr

MeiMeiMeiMei

JuniJuniJuniJuni

JuliJuliJuliJuli

AgtAgtAgtAgt

SeptSeptSeptSept

OktOktOktOkt

NovNovNovNov

DesDesDesDes

P (mm)P (mm)P (mm)P (mm)

Bula

nB

ula

nB

ula

nB

ula

n

Stn

.S

uk

aw

an

a

Po

laP

ola

Hu

jan

Hu

jan

Ra

taR

ata

--rata

ra

ta B

ula

na

nB

ula

na

nT

iap

Tia

pS

tasiu

nS

tasiu

nh

asil

ha

silp

en

go

lah

an

pe

ng

ola

ha

nd

ata

19

86

da

ta 1

98

6--2

00

82

00

8

000 0

20

02

00

20

02

00

40

04

00

40

04

00

60

06

00

60

06

00

JanJanJanJan

FebFebFebFeb

MarMarMarMar

AprAprAprApr

MeiMeiMeiMei

JuniJuniJuniJuni

JuliJuliJuliJuli

AgtAgtAgtAgt

SeptSeptSeptSept

OktOktOktOkt

NovNovNovNov

DesDesDesDes

P (mm)P (mm)P (mm)P (mm)

Bula

nB

ula

nB

ula

nB

ula

n

Stn

.Le

mb

an

g

20

02

00

20

02

00

40

04

00

40

04

00

60

06

00

60

06

00

P (mm)P (mm)P (mm)P (mm)

Stn

.S

ag

ulin

g

20

02

00

20

02

00

30

03

00

30

03

00

40

04

00

40

04

00

P (mm)P (mm)P (mm)P (mm)

Stn

.C

ima

hi

20

02

00

20

02

00

30

03

00

30

03

00

40

04

00

40

04

00

P (mm)P (mm)P (mm)P (mm)

Stn

.C

ililin

Seminar K

emajuan I

12

000 0

20

02

00

20

02

00

JanJanJanJan

FebFebFebFeb

MarMarMarMar

AprAprAprApr

MeiMeiMeiMei

JuniJuniJuniJuni

JuliJuliJuliJuli

AgtAgtAgtAgt

SeptSeptSeptSept

OktOktOktOkt

NovNovNovNov

DesDesDesDes

P (mm)P (mm)P (mm)P (mm)

Bula

nB

ula

nB

ula

nB

ula

n

000 0

10

01

00

10

01

00

20

02

00

20

02

00

JanJanJanJan

FebFebFebFeb

MarMarMarMar

AprAprAprApr

MeiMeiMeiMei

JuniJuniJuniJuni

JuliJuliJuliJuli

AgtAgtAgtAgt

SeptSeptSeptSept

OktOktOktOkt

NovNovNovNov

DesDesDesDes

P (mm)P (mm)P (mm)P (mm)

Bula

nB

ula

nB

ula

nB

ula

n

000 0

10

01

00

10

01

00

20

02

00

20

02

00

JanJanJanJan

FebFebFebFeb

MarMarMarMar

AprAprAprApr

MeiMeiMeiMei

JuniJuniJuniJuni

JuliJuliJuliJuli

AgtAgtAgtAgt

SeptSeptSeptSept

OktOktOktOkt

NovNovNovNov

DesDesDesDes

P (mm)P (mm)P (mm)P (mm)

Bula

nB

ula

nB

ula

nB

ula

n

000 0

10

01

00

10

01

00

20

02

00

20

02

00

30

03

00

30

03

00

40

04

00

40

04

00

JanJanJanJan

FebFebFebFeb

MarMarMarMar

AprAprAprApr

MeiMeiMeiMei

JuniJuniJuniJuni

JuliJuliJuliJuli

AgtAgtAgtAgt

SeptSeptSeptSept

OktOktOktOkt

NovNovNovNov

DesDesDesDes

P (mm)P (mm)P (mm)P (mm)

Bula

nB

ula

nB

ula

nB

ula

n

Stn

.S

ind

an

gke

rta

000 0

10

01

00

10

01

00

20

02

00

20

02

00

30

03

00

30

03

00

40

04

00

40

04

00

JanJanJanJan

FebFebFebFeb

MarMarMarMar

AprAprAprApr

MeiMeiMeiMei

JuniJuniJuniJuni

JuliJuliJuliJuli

AgtAgtAgtAgt

SeptSeptSeptSept

OktOktOktOkt

NovNovNovNov

DesDesDesDes

P (mm)P (mm)P (mm)P (mm)

Bula

nB

ula

nB

ula

nB

ula

n

Stn

.M

on

tay

a

000 0

10

01

00

10

01

00

20

02

00

20

02

00

30

03

00

30

03

00

40

04

00

40

04

00

JanJanJanJan

FebFebFebFeb

MarMarMarMar

AprAprAprApr

MeiMeiMeiMei

JuniJuniJuniJuni

JuliJuliJuliJuli

AgtAgtAgtAgt

SeptSeptSeptSept

OktOktOktOkt

NovNovNovNov

DesDesDesDes

P (mm)P (mm)P (mm)P (mm)

Bula

nB

ula

nB

ula

nB

ula

n

Stn

.C

ison

da

ri

Sumber: M

arganingrum, 2010

Hu

jan

Hu

jan

Ra

taR

ata

--rata

ra

ta B

ula

na

nB

ula

na

nT

iap

Tia

pS

tasiu

nS

tasiu

nh

asil

ha

silp

en

go

lah

an

pe

ng

ola

ha

nd

ata

19

86

da

ta 1

98

6--2

00

82

00

8

000 0

10

01

00

10

01

00

20

02

00

20

02

00

30

03

00

30

03

00

40

04

00

40

04

00

JanJanJanJan

FebFebFebFeb

MarMarMarMar

AprAprAprApr

MeiMeiMeiMei

JuniJuniJuniJuni

JuliJuliJuliJuli

AgtAgtAgtAgt

SeptSeptSeptSept

OktOktOktOkt

NovNovNovNov

DesDesDesDes

P (mm)P (mm)P (mm)P (mm)

Bula

nB

ula

nB

ula

nB

ula

n

Stn

.C

ison

da

ri-2

000 0

10

01

00

10

01

00

20

02

00

20

02

00

30

03

00

30

03

00

40

04

00

40

04

00

JanJanJanJan

FebFebFebFeb

MarMarMarMar

AprAprAprApr

MeiMeiMeiMei

JuniJuniJuniJuni

JuliJuliJuliJuli

AgtAgtAgtAgt

SeptSeptSeptSept

OktOktOktOkt

NovNovNovNov

DesDesDesDes

P (mm)P (mm)P (mm)P (mm)

Bula

nB

ula

nB

ula

nB

ula

n

Stn

.C

hin

cho

na

000 0

10

01

00

10

01

00

20

02

00

20

02

00

30

03

00

30

03

00

40

04

00

40

04

00

JanJanJanJan

FebFebFebFeb

MarMarMarMar

AprAprAprApr

MeiMeiMeiMei

JuniJuniJuniJuni

JuliJuliJuliJuli

AgtAgtAgtAgt

SeptSeptSeptSept

OktOktOktOkt

NovNovNovNov

DesDesDesDes

P (mm)P (mm)P (mm)P (mm)

Bula

nB

ula

nB

ula

nB

ula

n

Stn

.M

ala

ba

r

20

02

00

20

02

00

30

03

00

30

03

00

40

04

00

40

04

00

P (mm)P (mm)P (mm)P (mm)

Stn

.P

ase

h

20

02

00

20

02

00

30

03

00

30

03

00

40

04

00

40

04

00

P (mm)P (mm)P (mm)P (mm)

Stn

.C

icale

ng

ka

20

02

00

20

02

00

30

03

00

30

03

00

40

04

00

40

04

00

P (mm)P (mm)P (mm)P (mm)

Stn

.M

aja

lay

a

Seminar K

emajuan I

13

000 0

10

01

00

10

01

00

20

02

00

20

02

00

JanJanJanJan

FebFebFebFeb

MarMarMarMar

AprAprAprApr

MeiMeiMeiMei

JuniJuniJuniJuni

JuliJuliJuliJuli

AgtAgtAgtAgt

SeptSeptSeptSept

OktOktOktOkt

NovNovNovNov

DesDesDesDes

P (mm)P (mm)P (mm)P (mm)

Bula

nB

ula

nB

ula

nB

ula

n

000 0

10

01

00

10

01

00

20

02

00

20

02

00

JanJanJanJan

FebFebFebFeb

MarMarMarMar

AprAprAprApr

MeiMeiMeiMei

JuniJuniJuniJuni

JuliJuliJuliJuli

AgtAgtAgtAgt

SeptSeptSeptSept

OktOktOktOkt

NovNovNovNov

DesDesDesDes

P (mm)P (mm)P (mm)P (mm)

Bula

nB

ula

nB

ula

nB

ula

n

000 0

10

01

00

10

01

00

20

02

00

20

02

00

JanJanJanJan

FebFebFebFeb

MarMarMarMar

AprAprAprApr

MeiMeiMeiMei

JuniJuniJuniJuni

JuliJuliJuliJuli

AgtAgtAgtAgt

SeptSeptSeptSept

OktOktOktOkt

NovNovNovNov

DesDesDesDes

P (mm)P (mm)P (mm)P (mm)

Bula

nB

ula

nB

ula

nB

ula

n

000 0

10

01

00

10

01

00

20

02

00

20

02

00

30

03

00

30

03

00

40

04

00

40

04

00

JanJanJanJan

FebFebFebFeb

MarMarMarMar

AprAprAprApr

MeiMeiMeiMei

JuniJuniJuniJuni

JuliJuliJuliJuli

AgtAgtAgtAgt

SeptSeptSeptSept

OktOktOktOkt

NovNovNovNov

DesDesDesDes

P (mm)P (mm)P (mm)P (mm)

Bula

nB

ula

nB

ula

nB

ula

n

Stn

.U

jun

gb

eru

ng

000 0

10

01

00

10

01

00

20

02

00

20

02

00

30

03

00

30

03

00

40

04

00

40

04

00

JanJanJanJan

FebFebFebFeb

MarMarMarMar

AprAprAprApr

MeiMeiMeiMei

JuniJuniJuniJuni

JuliJuliJuliJuli

AgtAgtAgtAgt

SeptSeptSeptSept

OktOktOktOkt

NovNovNovNov

DesDesDesDes

P (mm)P (mm)P (mm)P (mm)

Bula

nB

ula

nB

ula

nB

ula

n

Stn

.P

ak

ar

000 0

10

01

00

10

01

00

20

02

00

20

02

00

30

03

00

30

03

00

40

04

00

40

04

00

JanJanJanJan

FebFebFebFeb

MarMarMarMar

AprAprAprApr

MeiMeiMeiMei

JuniJuniJuniJuni

JuliJuliJuliJuli

AgtAgtAgtAgt

SeptSeptSeptSept

OktOktOktOkt

NovNovNovNov

DesDesDesDes

P (mm)P (mm)P (mm)P (mm)

Bula

nB

ula

nB

ula

nB

ula

n

Stn

.C

ipa

ray

Sumber: M

arganingrum, 2010

Hujan rata-rata bulanan periode 1986-2008 dari beberapa pos hujan di DAS

Citarum Hulu (18 Pos hujan) menunjukkan Pola Hujan MOONSON

50505050

100100100100

150150150150

200200200200

250250250250

300300300300

350350350350

400400400400

CU

RAH

HU

JAN

(m

m)

CU

RAH

HU

JAN

(m

m)

CU

RAH

HU

JAN

(m

m)

CU

RAH

HU

JAN

(m

m)

CihampelasSukawanaLembangSagulingCimahiCililinSdg.KertaMontayaCisondari-1Cisondari-2ChinconaMalabarPasehCicalengkaMajalayaUj.BerungPakar

Seminar Kemajuan I 14

Pola dan besaran curah hujan relatif sama, kecuali Pos Malabar memiliki Curah hujan pada

bulan basah yang relatif lebih besar dari pos lainnya. Bulan basah terjadi antara bulan

November-April dan bulan kering terjadi pada bulan Juni-September. Sedangkan bulan Mei

dan Oktober adalah masa peralihan

0000

JanJanJanJan FebFebFebFeb MarMarMarMar AprAprAprApr MeiMeiMeiMei JuniJuniJuniJuni JuliJuliJuliJuli AgtAgtAgtAgt SeptSeptSeptSept OktOktOktOkt NovNovNovNov DesDesDesDes

BULANBULANBULANBULAN

PakarCiparay

Sumber : Hasil pengolahan, 2010

Analisis hujan wilayah rata-rata : Metode Poligon

Thissen

Sumber: Marganingrum, 2010