El ¿ bie ta Han na Mo ra wska

Ka ta rzy na Ga³ka

STANDARDY OCHRONYPRAW CZ£OWIEKA

W PRAWIE EUROPEJSKIEJKONWENCJI PRAW CZ£OWIEKA

ANALIZA WIOD¥CYCH SPRAW POLSKICH

Wa r sza wa 2011

Spis treœci

Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

CZÊŒÆ IStan dardy ochrony praw cz³owieka i pod staw owy ch wol noœci

Pra wo do ¿yc ia(ar tyku³ 2 EKPCz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

Za kaz tor tur, nie ludzk iego lub pon i¿aj¹cego trak tow ania albo ka ran ia(ar tyku³ 3 EKPCz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

Pra wo do wol noœci i bez pieczeñstwa osob ist ego(ar tyku³ 5 EKPCz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

Pra wo do spra wied liwe go pro cesu(ar tyku³ 6 EKPCz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

Pra wo do po szan owa nia ¿y cia pry watn ego i ro dzinn ego(ar tyk ul 8 EKPCz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

Pra wo do wol noœci myœ li, su mien ia i re lig ii(ar tyku³ 9 EKPCz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

Pra wo do wol noœci wy pow iedzi(ar tyku³ 10 EKPCz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

Pra wo do wol noœci po koj owy ch zg rom adz eñ i zrze szan ia siê(ar tyku³ 11 EKPCz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

Pra wo do za warc ia ma³¿e ñstwa(ar tyku³ 12 EKPCz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

Pra wo do sku teczn ego œro dka odwo³awcze go(ar tyku³ 13 EKPCz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

Za kaz dys krym ina cji(ar tyku³ 14 EKPCz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

Ochrona w³asnoœci(ar tyku³ 1 Pro toko³u Do datk owe go do EKPCz) . . . . . . . . . . . . 86

Pra wo do wol noœci po rus zania siê(ar tyku³ 2 Pro toko³u Do datk owe go nr 4 do EKPCz) . . . . . . . . . . 92

3

CZÊŒÆ IIWy kaz wiod¹cych wy roków Eu rop ejsk iego Try buna³uPraw Cz³owieka

Pra wo do ¿yc ia(ar tyku³ 2 EKPCz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

Za kaz tor tur, nie ludzk iego lub pon i¿aj¹cego trak tow ania albo ka ran ia(ar tyku³ 3 EKPCz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

Pra wo do wol noœci i bez pieczeñstwa osob ist ego(ar tyku³ 5 EKPCz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102

Pra wo do spra wied liwe go pro cesu(artyku³ 6 EKPCz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

Pra wo do po szan owa nia ¿y cia pry watn ego i ro dzinn ego(ar tyku³ 8 EKPCz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

Pra wo do wol noœci myœ li, su mien ia i re lig ii(ar tyku³ 9 EKPCz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108

Pra wo do wol noœci wy pow iedzi(ar tyku³ 10 EKPCz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

Pra wo do wol noœci po koj owy ch zg rom adz eñ i zrze szan ia siê(ar tyku³ 11 EKPCz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

Pra wo do za warc ia ma³¿e ñstwa(ar tyku³ 12 EKPCz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111

Pra wo do sku teczn ego œro dka odwo³awcze go(ar tyku³ 13 EKPCz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112

Za kaz dys krym ina cji(ar tyku³ 14 do EKPCz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112

Ochrona w³asnoœci(ar tyku³ 1 Pro toko³u Do datk owe go do EKPCz) . . . . . . . . . . . 113

Prawo do wolnoœci poruszania siê(artyku³ 2 Protoko³u Dodatkowego nr 4 do EKPCz) . . . . . . . . . 115

4

WPROWADZENIE

I. Kon we n cja o Ochro nie Praw Cz³owie ka i Pod sta wo wychWol no œci (da lej: Kon we n cja/EKPCz1, zo sta³a otwa r ta do pod pi su dla pañstwcz³on ko wskich Rady Eu ro py2 w Rzy mie, dnia 4 li sto pa da 1950 r., wesz³a zaœw ¿y cie, po uzy ska niu wy ma ga nych 10 ra ty fi ka cji dnia 3 wrze œ nia 1953 r.3.

Pol ska ra ty fi ko wa³a Kon we ncjê w dniu 19 sty cz nia 1993 r., a dnia 19 sty -cz nia 1993 r. wesz³a ona w ¿y cie wo bec Pol ski4.

I.1. Kon we n cja wraz z pro to ko³ami do dat ko wy mi5 w po wszech -nej oce nie sta no wi pod sta wê no r ma tywn¹ naj bar dziej efe kty w ne go na œwie ciesy ste mu ochro ny praw cz³owie ka. Kon sek wen t nie, co raz wy ra Ÿ niej w li te ra tu -rze przed mio tu akcen tu je siê jej kon sty tu cyjn¹ (na tu rê) fun kcjê w tym sy ste -mie. Zna j du je to po twier dze nie rów nie¿ w orze cz ni c twie Euro pe j skie go Try-bu na³u Praw Cz³owie ka (da lej: Try bu na³/ETPCz), w któ rym Kon we n cja uz na -wa na jest za „in stru ment kon sty tucy jne go euro pe j skie go porz¹dku pub li cz ne -

5

1 Con ven tion for the Pro te c tion of Hu man Rights and Fun da men tal Fre e doms/CETSNo.: 005. (. Dz. U. 1993, Nr 36, poz. 175, 178).

2 Rada Eu ro py zo sta³a utwo rzo na na mocy Sta tu tu (Sta tu te of the Co un cil of Eu ro pe(CETS No.: 001); sta tut jako umo wa miê dzy naro do wa zo sta³ otwa r ty do pod pi su w Lon dy nie(st¹d na zwa Sta tut Lon dy ñ ski) w dniu 5 maja 1949 r., wszed³ zaœ w ¿y cie, po uzy ska niu 7 wy -ma ga nych ra ty fi ka cjach, w dniu 3 sie r p nia 1949 r. Pa ñ stwa mi za³o¿y cie la mi Rady Eu ro py by³y: Be l gia, Da nia, Fran cja, Ho lan dia, Ir lan dia, Lu kse m burg, No r we gia, Szwe cja, Zjed no czo neKró le stwo i W³ochy.

3 Pa ñ stwa mi – syg nata riu sza mi Kon we ncji by³y: Be l gia, Da nia, Re pu b li ka Fe de ra l na Nie -miec, Gre cja, Is lan dia, Ir lan dia, Lu kse m burg, Ho lan dia, No r we gia, Szwe cja, Tu r cja i Zjed no -czo ne Kró le stwo. Obe c nie stro na mi Kon we ncji jest 47 pañstw, a wiêc wszy stkie pa ñ stwa cz³on -ko wskie Rady Eu ro py (jest to obe c nie wa ru nek cz³on ko stwa w tej or ga ni za cji).

4 Tekst Kon we ncji opub li ko wa ny zo sta³ w Dz. U. 1993, Nr 36, poz. 175, 178.5 Na tê chwi lê jest czte r na œcie pro to ko³ów do da t ko wych (da lej: PD) do EKPCz; osta t ni,

Pro to kó³ nr 14 (CETS No 194), wszed³ w ¿y cie dnia 1 cze r w ca 2010 r.; dzie lo ne s¹ one na dwiegru py: ma te ria l ne (uzu pe³niaj¹ce) i pro cedu ra l ne (zmie niaj¹ce). W pie r wszych pro kla mo wa nezo sta³y nowe pra wa cz³owie ka, dru gie re gu luj¹ kwe stie proce dural no-te chnicz ne. Pro to kó³ nr 1(1952 r.) to ochro na w³as no œci pry wa t nej (art. 1), pra wo do na uki (art. 2), pra wo do wo l nych wy -bo rów (art. 3); pro to kó³ nr 4 (1963 r.): za kaz po zba wia nia wol no œci za d³ugi (art. 1), pra wo swo -bod ne go po ru sza nia siê (art. 2), za kaz wy da la nia w³as nych oby wa te li (art. 3 ), za kaz zbio ro we -go wy da la nia cu dzo zie m ców (art. 4); pro to kó³ nr 6 (1983 r.) : za kaz kary œmie r ci w cza sie po ko -ju (art. 1); pro to kó³ nr 7 (1984 r.): gwa ran cje pro cedu ra l ne przy wy da la niu cu dzo zie m ców (art.1), pra wo do odwo³ania w spra wach ka r nych (art. 2), od szko do wa nie za nies³usz ne ska za nie(art. 3), za kaz po no w ne go s¹dze nia lub ka ra nia (art. 4), rów noœæ ma³¿on ków w sfe rze cywi lno- pra w nej (art. 5); pro to kó³ nr 12 (2000 r.) ogó l ny za kaz dys kry mi na cji; pro to kó³ nr 13 (2002 r.)ca³ko wi ty za kaz kary œmie r ci (ta k ¿e w cza sie wo j ny). Spo œród pro to ko³ów ma te ria l nych Pol skara ty fi ko wa³a: pro to kó³ nr 1 i nr 4 (wej œcie w ¿y cie dnia 10 paŸ dzie r ni ka 1994 r.; Dz. U. z 1995 r., Nr 36, poz. 175), pro to kó³ nr 6 (wej œcie w ¿y cie dnia 1 li sto pa da 2000; Dz.U. 2001 r., Nr 23, poz. 266) oraz pro to kó³ nr 7 (wej œcie w ¿y cie dnia 1 ma r ca 2003 r.; Dz. U. z 2003 r., Nr 42 poz. 364).

go” w dzie dzi nie praw cz³owie ka (con sti tu tio nal in stru ment of Eu ro pe anpu b lic or der” in the field of hu man rights)6.

O tej efe kty w no œci przes¹dza me cha nizm kon tro li wype³nia nia przez pañ -stwa – stro ny zo bo wi¹zañ wy ni kaj¹cych z Kon we ncji. Obe c nie jest on spra -wo wa ny wy³¹cz nie przez ETPCz7, któ ry, od dnia 1 li sto pa da 1998 r., dzia³aw spo sób ci¹g³y8. Try bu na³ ma sta tus s¹du miê dzyna rodo we go, a jego osta te -cz ne wy ro ki s¹ wi¹¿¹ce . Do da t ko wo, ich wy ko na nie pod le ga nad zo ro wi spra -wo wa ne mu przez Ko mi tet Mi ni strów Rady Eu ro py (art. 46 EKPCz).

I.2. Kon we n cja w œwie t le pra wa tra kta tów jest umow¹ miê dzy na -ro dow¹9. Na le ¿y za tem do pod sta wo wych Ÿró de³ nor ma ty w nych pra wa prawcz³owie ka. Pod kre œla to rów nie¿ Try bu na³10, do daj¹c wsze la ko, i¿ Kon we n cjajest szcze gó l nym tra kta tem, gdy¿ jest tra kta tem usta na wiaj¹cym pra wacz³owie ka (hu man rights tre a ty)11. W ten spo sób ETPCz wy da je siê su ge ro waæ

6

6 Try bu na³ przyj¹³ tak cho cia ¿ by w wy ro ku z dnia 30 cze r w ca 2005 r. w spra wie Bo sp ho -rus Hava Yol la ri Tu rizm ve Ti ca ret Ano nim ªir ke ti prze ciw ko Ir lan dii, ska r ga nr 45036/98,§§ 155–156; w de cy zji Wie l kiej Izby z dnia 12 grud nia 2001 r. w spra wie Bankoviè i inni prze -ciw ko Be l gii i in nym, ska r ga nr 52207/99, § 80; w de cy zji z dnia 31 maja 2007 r. w spra wieAgim Be hra mi i Be kir Be hra mi (ska r ga nr 71412/01) oraz Ru z h di Sa ra ma ti prze ciw ko Fran cji,Nie mcom i No r we gi (ska r ga nr 78166/01), § 145.

7 Try bu na³ zo sta³ utwo rzo ny do pie ro w 1959 r., pie r wszy zaœ wy rok wyda³ dnia 14 li sto pa -da 1960 r. By³ to wy rok w spra wie La w less prze ciw ko Ir lan dii, ska r ga nr 332/57. Do dnia 1 li -sto pa da 1998 r., tj. wej œcia w ¿y cie Pro to ko³u nr 11 or ga nem Kon we ncji by³a rów nie¿ Eu ro pe j -ska Ko mi sja Praw Cz³owie ka, utwo rzo na w 1954 r.

8 Sy stem ten pod le ga ci¹g³ej we ry fi ka cji i mo dy fi ka cji w celu za pe w nie nia mu jak mo ¿ li -wie jak naj le p szej sku te cz no œci. Na da je mu to pro gre sy w ny cha ra kter. Do wo dzi tego naj no -wszy pro to kó³ pro cedu ra l ny do Kon we ncji, tj. Pro to kó³ nr 14, któ ry wszed³ w ¿y cie dnia 1 cze r -w ca 2010 r. (Dz. U. z 2010 r., Nr 90, poz. 587).

9 Po II wo j nie œwia to wej pra wo tra kta tów zo sta³o sko dyfi ko wa ne w kon we ncji wie de ñ -skiej o pra wie tra kta tów (KWPT/Kon we n cja Wie de ñ ska); Kon we n cja Wie de ñ ska zo sta³a pod -pi sa na w Wied niu dnia 22 maja 1969 r. i otwa r ta do pod pi su dnia 23 maja 1969 r. Wesz³a w¿y cie 27 sty cz nia 1980 r. Pol ska przyst¹pi³a do KWPT w dniu 27 kwie t nia 1990 r. Kon we n cja tawesz³a w ¿y cie w sto sun ku do Pol ski dnia 1 sie r p nia 1990 r. (Dz. U. z 1990 r., Nr 74, poz. 439).Kon we n cja jest rów nie¿ umow¹ miê dzy na ro dow¹ w ro zu mie niu art. 89 Kon sty tu cji RP.

10 Po twier dze niem tej przy nale ¿ no œci jest za sa da, i¿ Kon we n cja musi byæ in ter pre towa naw œwie t le regu³ wyk³adni usta no wio nych w Kon we ncji Wie de ñ skiej i jej art. 31 ust. 3 pkt. c.;por. m.in. wy rok ETPCz z dnia 21 lu te go 1975 r., w spra wie Go l der prze ciw Zjed no czo ne muKró le stwu, ska r ga nr 4451/70, § 29; w spra wie Jo h n ston i inni prze ciw ko Ir lan dii, ska r ga nr9697/82, § 51; wy rok ETPCz z dnia 18 grud nia 1996 r. w spra wie Lo i zi dou prze ciw ko Tu r cji,ska r ga nr 15318/89, § 43.

11 Por. m.in. wy rok ETPCz (Wie l ka Izba) z dnia 18 grud nia 1996 r. w spra wie Lo i zi douprze ciw ko Tu r cji ska r ga nr 15318/89, § 43; wy rok ETPCz (Wie l ka Izba) z dnia 21 li sto pa da2001 r. w spra wie Al -A d sa ni prze ciw ko Zjed no czo ne mu Kró le stwu, ska r ga nr 35763/97, § 55;wy rok ETPCz (Wie l ka Izba) z dnia 12 maja 2005 r., w spra wie Öcalan prze ciw ko Tu r cji, ska r ganr 46221/99, § 163; wy rok ETPCz z dnia 23 ma r ca 2010 r., w spra wie Cu dak prze ciw ko Li twie,ska r ga nr 15869/02, § 56.

pewn¹ od rê b noœæ Kon we ncji od kla sy cz nych tra kta tów pra wa miê dzyna rodo -we go. Z orze cz ni c twa wy ni ka, i¿ jedn¹ z tych cech jest jej pra wo twó r czy cha -ra kter (law- ma king tre a ties)12.

Kon we n cja, tak jak inne tra kta ty pra wo twó r cze, jest tra kta tem wie lo -stron nym, za wie raj¹cym po sta no wie nia wi¹¿¹ce wie le pañstw. Do da t ko wo,za wie ra no r my o cha ra kte rze abs tra kcy j nym, któ re, z za³o¿e nia, maj¹wywo³ywaæ sku tek ge ne ra l ny.

Te kon stru kcy j ne ele men ty Kon we ncji jako tra kta tu pra wo twór cze goTry bu na³ ³¹czy z okre œlo ny mi regu³ami wyk³adni jej po sta no wieñ. Zgod niebo wiem z utrwa lon¹ lini¹ orze cz nicz¹ musz¹ byæ one tak in ter pre towa ne abyw naj wiê kszym sto p niu od po wia da³y jej ce lo wi i przed mio to wi, a nie ogra ni -cza³y w mo ¿ li wie jak naj wiê kszym sto p niu zo bo wi¹za nia pañstw – stron Kon -we ncji13.

Try bu na³ do ko nu je tego w dwo ja ki spo sób. Po pie r wsze, w dro dze roz pa -try wa nia kon kre t nej ska r gi, miê dzypa ñ stwo wej lub indy widu a l nej, a po dru -gie, w dro dze dzia³añ bar dziej ogó l nych, po dej mo wa nych w celu wy ja œ nie nia,ochro ny i roz wo ju za sad usta no wio nych przez Kon we ncjê, maj¹c na uwa dzeprze strze ga nie przez pa ñ stwa – stro ny wy ni kaj¹cych z niej zo bo wi¹zañ14.Kon sek wen t nie, o ile ce lem pie r wszych, pod sta wo wych, dzia³añ jest za pe w -nie nie, w ra zie stwier dze nia na ru sze nia Kon we ncji, s³usz ne go zado œæu czy nie -nia, o tyle w przy pa d ku dzia³añ dru gich, uzu pe³niaj¹cych te pie r wsze, ce lemjest kon stru k cja ogó l nych stan dar dów ochro ny praw cz³owie ka i roz po -wszech nie nie ich w ca³ej wspól no cie kon we ncy j nych pañstw15.

Rola ETPCz w kszta³to wa niu eu ro pe j skich stan dar dów praw cz³owie kajest nie do prze ce nie nia. W efe kcie tego orze cz ni c two Try bu na³u sto p nio wosta je siê wa ¿ nym i jed no cze œ nie auto no mi cz nym Ÿród³em kszta³tuj¹cym eu ro -pejsk¹ kon ce pcjê praw fun da men tal nych.

7

12 Jed nym z pie r wszych wy ro ków, w któ rych Try bu na³ zwró ci³ na to uwa gê by³ wy rokz dnia 27 cze r w ca 1968 r., w spra wie We mhoff prze ciw ko Nie mcom, ska r ga nr 2111/64, § 8; po -wró ci³ do tej kon ce pcji w wy ro ku (za strze ¿e nia wstê p ne) z dnia 23 ma r ca 1995 r., w spra wie Lo -i zi dou prze ciw ko Tu r cji, ska r ga nr 15318/89, § 84.

13 We mhoff prze ciw ko Nie mcom, § 8.14 Wy rok ETPCz z dnia 18 sty cz nia 1978 r. w spra wie Ir lan dia prze ciw ko Zjed no czo ne mu

Kró le stwu, § 154;. wy rok ETPCz z dnia 6 li sto pa da 1980 r. Guz zar di prze ciw ko W³ochom, § 86; wy rok ETPCz z dnia 24 li pca 2003 r. w spra wie Ka r ner prze ciw ko Au strii, ska r ga nr 40016/98,§ 26.

15 Por. m.in. Ka r ner prze ciw ko Au strii, § 26; wy rok ETPCz z dnia 24 li sto pa da 2005 r.w spra wie Ca pi tal Bank AD prze ciw ko Bu³ga rii, nr 49429/99, §§ 78 - 79; Wy rok ETPCz z dnia7 sty cz nia 2010 r. w spra wie Ran t sev prze ciw ko Cy pro wi i Ro sji, ska r ga nr 25965/04, § 197;wy rok ETPCz z dnia 7 paŸ dzie r ni ka 2010 r., w spra wie Kon stan tin Mar kin prze ciw ko Ro sji,ska r ga nr 30078/06, § 39.

II. Bior¹c pod uwa gê oko li cz no œci spo³ecz ne i po li ty cz ne w ja -kich pro wa dzo ne by³y pra ce nad Kon wencj¹, a wiêc okres bez po œred nio po za -ko ñ cze niu II wo j nie œwia to wej, oczy wi ste jest skon cen tro wa nie siê Kon we ncji na fun kcji ochron nej praw cz³owie ka, a co za tym idzie na za ka zie ar bi tra l nejin ge ren cji pa ñ stwa w pra wa i pod sta wo we wol no œci cz³owieka.

II.1. Za kaz ten wsze la ko nie ma cha ra kte ru ge ne ral ne go, nie od no -si siê wiêc do wszy stkich zagwa ran to wa nych praw i wol no œci. Cha ra kter prawab so lu t ny maj¹ bo wiem ty l ko nie li cz ne z zagwa ran to wa nych praw i wol no -œci16, a zde cy do wa na wiê kszoœæ z nich ma cha ra kter wzglêd ny. Na le¿¹ do nichpra wa, któ re okre œla ne s¹ mia nem praw kwa lifi ko wa nych (qu a li fied rights) zewzglê du na ochro nê in te re su spo³ecz ne go. Jest nim przyk³ado wo pra wo do po -sza no wa nia ¿y cia pry wa t ne go i ro dzin ne go (art. 8 EKPCz), pra wo do wol no -œci my œli, su mie nia i wy zna nia (art. 9 EKPCz), pra wo do wol no œciwy po wie dzi (art. 10 EKPCz), pra wo do wol no œci zgro ma dzeñ i zrze sza nia siê(art. 11 EKPCz), prawo do ochrony mienia (art. 1 PD).

Ka ta log praw wzglêd nych dope³niaj¹ pra wa, któ re pod le gaj¹ ogra ni cze -niom ty l ko w œci œle okre œlo nych sy tu a cjach, sta no wi¹cych tzw. wyj¹tki ex de -fi ni tio ne. Jed nym z ta kich praw jest pra wo do wol no œci i bez pie cze ñ stwaoso bi ste go (art. 5 ust. 1 EKPCz).

Ze wzglê du na sw¹ spe cy fi kê, w kla sy fi ka cji tej nie ma pra wa do spra -wied li we go pro ce su (art. 6 EKPCz). Tra kto wa ne jako ca³oœæ jest bo wiem pra -wem ab so lu t nym, ale sk³adaj¹ce siê na nie go gwa ran cje mog¹ pod le gaæogra ni cze niom, choæ nie s¹ do ko ny wa ne ze wzglê du na ochro nê okre œlo ne goin te re su spo³ecz ne go. Ce lem bo wiem tego pra wa jest za pe w nie nie, w ka ¿ dychoko li cz no œciach, spra wied li we go pro ce su.

II.2. In ge ren cja w ko rzy sta nie ze wzglêd nych praw ma jed nakokre œlo ne gra ni ce, po nie wa¿ wa run kiem uz na nia jej za do pu sz czaln¹ jest jejzgod noœæ z trze ma kry te ria mi (te sta mi) jej dopu sz czal no œci17.

Po pie r wsze, dzia³ania lub za nie cha nia pa ñ stwa musz¹ byæ le ga l ne,a wiêc musz¹ mieæ pod sta wê prawn¹ w pra wie krajo wym, któ ra urze czy wi st -niaæ musi okre œlo ne wy mo gi ja ko œcio we (qu a li ty of law), w szcze gó l no œci wy -

8

16 Ta kim pra wem jest za kaz to r tur, po ni ¿aj¹cego, nie lu dz kie go tra kto wa nia albo ka ra nia(art. 3 EKPCz), za kaz trzy ma nia w nie wo li lub w pod da ñ stwie (art. 4 ust. 1 EKPCz) oraz za kazka ra nia bez pod sta wy pra wnej (art. 7 EKPCz), choæ ust. 2 art. 7 EKPCz sta no wi, i¿ za kaz ten nie sta no wi prze szko dy w s¹dze niu i ka ra niu oso by win nej dzia³ania lub za nie cha nia, któ re w cza sie pope³nie nia sta no wi³y czyn za gro ¿o ny kar¹ wed³ug ogó l nych za sad uz na nych przez na ro dycywi li zo wa ne.

17 Por. cho cia ¿ by wy rok ETPCz z dnia 21 wrze œ nia 2010 r. w spra wie Ma z gaj prze ciw koPol sce, ska r ga nr 41656/02, § 50.

móg do stê p no œci oraz prze widy wal no œci. Nad to w pra wie krajo wym musiist nieæ œro dek pra w ny, po zwa laj¹cy na ochro nê przed arbi tra l no œci¹ pañstwa.

Po dru gie, ogra ni cze nie mo¿e byæ do ko na ne ze wzglê du na ochro nê celu,uz na ne go w Kon we ncji za cel pra wo wi ty. Za ta kie cele uz na na zo sta³a ochro na miê dzy in ny mi bez pie cze ñ stwa pa ñ stwo we go, bez pie cze ñ stwa pub li cz ne golub do bro by tu go spo dar cze go kra ju, ochro na porz¹dku i za po bie ga nie prze stêp -stwom, zdro wia i mo ra l no œci lub ochro na praw i wol no œci osób.

Po trze cie, ogra ni cze nie musi spe³niaæ kry te rium ko nie cz no œci w spo -³ecze ñ stwie demo kra ty cz nym, a wiêc musi za nim prze ma wiaæ pi l na po trze baochro ny celu pra wo wi te go oraz musi byæ ono do ko na ne z uw z glêd nie niemkry te rium propo rcjo nal no œci miê dzy tym ce lem a za sto so wa nym œro d kiem.

Spe cy fi ki tego kry te rium nie od da je w pe³ni pol ski te r min ko nie cz ny/ko -nie cz noœæ. (cza sa mi t³uma czo ny: po trze b ny) al bo wiem po jê cie ne ces sa ry/ne -ces si ty (fr. nécessaire/nécessité) ma oz na czaæ coœ wiê cej. W œwie t leorze cz ni c twa Try bu na³u nie cho dzi o u¿y te cz noœæ, czy za sad noœæ, ale o nie od -zo w noœæ, za któr¹ musi prze ma wiaæ pi l na po trze ba spo³ecz na18.

Do da t ko wo, tê ko nie cz noœæ in ge ren cji na le ¿y od nieœæ do spo³ecze ñ stwademo kra tycz ne go, któ re go kon sty tuty wny mi ce cha mi jest plu ra lizm, to le ran -cja oraz otwa r toœæ umys³u/otwa r toœæ na inne pogl¹dy19. Ce chy te w spo sóbisto t ny uma c niaj¹ ko rzy sta nie z ta kich praw jak : pra wo do wol no œci re li gii(art. 9 EKPCz)20, pra wo do wol no œci wy po wie dzi (art. 10 EKPCz), w szcze -gó l no œci w kon te k œcie wol no œci pra sy i de ba ty pu b li cz nej (art. 10 EKPCz)21

oraz pra wo do wol no œci zrze sza nia siê i zgro ma dzeñ (art. 11 EKPCz)22.

II.3. Po wy ¿sza ko le j noœæ kry te riów dopu sz cza l nej in ge ren cji niejest przy pa d ko wa. Wy ni ka ona bo wiem z utrwa lo nej te ch ni ki orze cz ni czejETPCz, wspa r tej kon strukcj¹ tych ogra ni czeñ w te k œcie Kon we ncji23.

9

18 Jak wie lo kro t nie po wta rza ETPCz te r min ko nie cz noœæ nie jest sy no ni mem po jê cia „nie -zbêd ne” (indi spen sa b le), nie ma te¿ ela sty cz no œci ta kich te r mi nów jak „dopu sz cza l ny” (ad mis -si b le), „zwyk³e” (or di na ry), „przy da t ne” (use ful), „uza sa d nio ne” (rea so na b le) lub „po¿¹dane”(de si ra b le); por. wy rok ETPCz z dnia 7 grud nia 1976 r. w spra wie Han dy si de prze ciw ko Zjed -no czo ne mu Kró le stwu, ska r ga nr 5493/72, § 48; wy rok ETPCz z dnia 26 kwie t nia 1979 r.w spra wie The Sun day Ti mes prze ciw ko Zjed no czo ne mu Kró le stwu, ska r ga nr 6538/74, § 59.

19 Plu ra lism, to le ran ce and broa d min ded ness; tak cho cia ¿ by w wy ro ku ETPCz (Wie l kaIzba) z dnia 17 lu te go 2004 r. w spra wie Go rze lik i inni prze ciw ko Pol sce, ska r ga nr 44158/98,§ 90.

20 Na przyk³ad wy rok ETPCz z dnia 31 li pca 2008 r., w spra wie Reli gions gemein s chaft derZe u gen Je ho vas i inni prze ciw ko Au strii, ska r ga nu mer 40825, § 98.

21 Wy rok ETPCz z dnia 21 sty cz nia 1999 r. w spra wie Ja no wski prze ciw ko Pol sce, ska r ganr 25716/94, § 30.

22 Go rze lik i inni prze ciw ko Pol sce, § 89.23 Por. ustê py dru gie ar ty ku³ów 8 – 11 EKPCz.

Pocz¹tko wym za tem kry te rium jest kry te rium le ga l no œci. Nie spe³nie niejego sku t ku je stwier dze niem bra ku po trze by da l sze go ba da nia spra wy i kon -sek wen t nie uz na niem, ¿e dosz³o do na ru sze nia Kon we ncji24. Po do b ny me cha -nizm sto so wa ny jest na grun cie dwóch po zo sta³ych kry te riów. Tym sa mymle ga l noœæ in ge ren cji nie przes¹dza o jej dopu sz czal no œci w œwie t le po sta no -wieñ Kon we ncji. Wska za ne kry te ria nie s¹ sa mo ist ne, nie mog¹ wiêc byæstosowane w oderwaniu od siebie.

Kon sek wen t nie, nie jest mo ¿ li wa in ge ren cja, któ ra nie spe³nia kry te riumko nie cz no œci, na wet wów czas gdy jest ona le ga l na i uza sa d nio na ochron¹ pra -wo wi te go celu25.

II.4. Do da t ko wo, w oce nie dopu sz czal no œci in ge ren cji Try bu na³bie rze pod uwa gê regu³y re stry kcy j nej wyk³adni po sta no wieñ Kon we ncji i sta -no wi sko, ¿e ty l ko prze ko ny wuj¹ce i isto t ne po wo dy mog¹ uspra wie d li wiaæogra ni cze nia praw i wol no œci26.

III. W uzu pe³nie niu za ka zu ar bi tra l nej in ge ren cji, sta no wi¹cegosed no obo wi¹zku ne ga tyw ne go, Try bu na³ nak³ada na pa ñ stwo rów nie¿ obo -wi¹zki po zy ty w ne pañstw – stron Kon we ncji27. Ich istot¹ jest obo wi¹zek po -dej mo wa nia od po wied nich kro ków (ap pro pria te steps) ce lem za pe w nie niasku te cz nej i rze czy wi stej ochro ny pra wom i wol no œciom Kon we ncji28.

10

24 Zob. na przyk³ad wy rok ETPCz (Wie l ka Izba) z dnia 16 lu te go 2000 r. w spra wie Amannprze ciw ko Szwa j ca rii, ska r ga nr 27798/95, § 47-55, w któ rym Wie l ka Izba stwier dzi³a na ru sze -nie kry te rium le ga l no œci i kon sek we t nie uzna³a za zbêd ne ba da nie spra wy pod k¹tem po zo -sta³ych dwóch kry te riów.

25 Ta te ch ni ka orze cz ni cza jest po wszech nie sto so wa na przez ETPCz. Jed nym z wie luprzyk³adów jej sto so wa nia mo¿e byæ wy rok z dnia 21 wrze œ nia 2000 r. w spra wie Tele 1 Privat -fernseh gesell s chaft MBH prze ciw ko Au strii, ska r ga nr 32240/96, do wodz¹cy do da t ko wo jakszcze gó³owo Try bu na³ bada za rzut na ru sze nia po sta no wieñ Kon we ncji.

26 W tym wy pa d ku cho dzi³o o ogra ni cze nie pra wa do wol no œci wy po wie dzi; zob. wy rokETPCz z dnia 10 li pca 1998 r. w spra wie Sidi ro po u los i inni prze ciw ko Gre cji, ska r ginr 57/1997/841/1047, § 40.

27 Wy ro ka mi, któ re wy zna czy³y kie ru nek orze cz ni c twa w sfe rze obo wi¹zków po zy ty w -nych s¹: wy rok z dnia 9 lu te go 1967 r. w spra wie „re la ting to ce r ta in aspects of the laws on theuse of lan gu a ges in edu ca tion in Be l gium” prze ciw ko Be l gii, ska r gi nr 1474/62; 1677/62;1691/62; 1769/63; 1994/63; 2126/64; wy rok ETPCz z dnia 13 cze r w ca 1979 r., w spra wieMarckx prze ciw ko Be l gii, ska r ga nr 6833/74, § 30; wy rok ETPCz z dnia 9 paŸ dzie r ni ka 1979 r.,w spra wie Ai rey prze ciw ko Ir lan dii, ska r ga nr 6289/73; wy rok ETPCz z dnia 13 grud nia1983 r., w spra wie X i Y prze ciw ko Ho lan dii, ska r ga nr 8978/80, § 23.

28 Zob. np. wy ro ki ETPCz z dnia 7 lu te go 2002 r. w spra wie Mi ku liæ prze ciw ko Cho r wa cji,ska r ga nr 53176/99, § 12; z dnia 24 lu te go 1998 r. w spra wie Bot ta prze ciw ko W³ochom, ska r ganr 21439/93, § 33; z dnia 26 maja 1994 r . w spra wie Ke e gan prze ciw ko Ir lan dii, ska r ganr 16969/90, § 49; z dnia 23 cze r w ca 2005 r. w spra wie Za wa d ka prze ciw ko Pol sce, ska r ganr 48542/99, § 53.

III.1. W œwie t le naj no wsze go orze cz ni c twa ETPCz du a lizm obo -wi¹zków pañstw – stron Kon we ncji wy ni ka z ich ge ne ral ne go obo wi¹zku „za -pe w nie nia ka ¿ de mu cz³owie ko wi (…) praw i wol no œci” (art. 1 EKPCz)29.Wœród tych obo wi¹zków pier wszo pla no we zna cze nie maj¹ jed nak obo wi¹zkine ga ty w ne. S¹ one wpi sa ne ex pres sis ver bis w stru ktu rê no r ma tywn¹ pro kla -mo wa nych w Kon we ncji Eu ro pe j skiej praw i pod sta wo wych wol no œci. Obo -wi¹zki po zy ty w ne zaœ art. 1 EKPCz nak³ada, co do za sa dy, na pa ñ stwa–stro nyw spo sób do ro zu mia ny.

III.2. Na du a lizm obo wi¹zków na le ¿y pa trzeæ przez pry z mat ichhie rar chi za cji al bo wiem pier wszo pla no we zna cze nie Try bu na³ przy pi su jeobo wi¹zkom ne ga ty w nym. Z dru giej jed nak stro ny, do mnie ma ny cha ra kterobo wi¹zków po zy ty w nych i ich dru gop la no woœæ nie wy klu cza sa mo ist nejodpo wie dzial no œci pañstw – stron KE z ra cji ich nie wy ko na nia30.

III.3. Od no si siê to do obu ka te go rii obo wi¹zków po zy ty w nych,a wiêc do obo wi¹zków ma te ria l nych i do obo wi¹zków pro cedu ra l nych. Try -bu na³ bo wiem we wnê trz nie zró ¿ ni co wa³ kon stru kcjê obo wi¹zków po zy ty w -nych. Dzia³ania po dej mo wa ne w ra mach obo wi¹zków po zy ty w nych mog¹wiêc mieæ cha ra kter ma te ria l ny – w po sta ci kon kre t nych dzia³añ, któ rych cha -ra kter i za kres uza le ¿ nio ny jest od kon kre t nej sy tu a cji oraz spe cy fi ki da ne gopra wa lub wol no œci31 oraz cha ra kter pro cedu ra l ny – w po sta ci prze pro wa dze -nia sku te cz ne go po stê po wa nia wy ja œ niaj¹cego32, a sze rzej utwo rze nia efek -ty w ne go i nie zale ¿ ne go s¹do wni c twa33.

11

29 Klu czo we w tym za kre sie s¹ wy ro ki ETPCz z dnia z 8 kwie t nia 2004 r. w spra wie As sa ni -dze prze ciw ko Gru zji, ska r ga nr 71503/01 oraz z dnia 8 li pca 2004 r. w spra wie Ilaºcu i inniprze ciw ko Mo³da wii i Ro sji, ska r ga nr 48787/99.

30 Szcze gó l nie in te re suj¹cy w tym za kre sie jest wy rok ETPCz w spra wie Šilih prze ciw koS³owe nii, ska r ga nr 71463/01, § 147; spra wa do ty czy na ru sze nia przez S³owe niê art. 2 EKPCzw zwi¹zku ze œmie r ci¹ w szpi ta lu syna skar¿¹cej, któ ra nast¹pi³a przed ra ty fi kacj¹ przez S³owe -niê EKPCz. Po stê po wa nie ka r ne i po stê po wa nie cy wi l ne w tej spra wie zo sta³o jed nak wszczê tepo wej œciu w ¿y cie EKPCz. One to pod le ga³y oce nie ETPCz.

31 To zde ter mino wa nie sta nem fa kty cz nym da nej spra wy sku t ku je bra kiem syn tety cz ne goi ca³oœcio we go ob ra zu stru ktu ry nor ma ty w nej po szcze gó l nych praw i wol no œci i powi¹za nychz nim obo wi¹zków po zy ty w nych. Ro dzi to oba wy o za cho wa nie pe w no œci i prze widy wal no œciorze cz ni c twa. Za gro ¿e nia te do strze ga zreszt¹ sam Try bu na³. zob. np. wy rok ETPCz z 4 lu te go2005 r. w spra wie Ma ma t ku lov i Aska rov prze ciw ko Tu r cji, ska r gi nr 46827/99 i 46951/99, § 121.

32 Wy rok ETPCz z 4 grud nia 2003 r. w spra wie M.C. prze ciw ko Bu³ga rii, ska r ga 39272/98,§ 151.

33 Wy rok ETPCz z 20 ma r ca 2007 r. w spra wie Ali cja Tysi¹c prze ciw ko Pol sce, ska r ganr 5410/03, § 55; M.C. prze ciw ko Bu³ga rii, § 153.

III.4. Obo wi¹zki po zy ty w ne po win ny byæ wy ko na ne z na le ¿yt¹ sta -ran no œci¹ (due di li gen ce)34. Jej do cho wa nie wy ma ga po dej mo wa nia przezpa ñ stwo sku te cz nych œro d ków bez zbêd nej zw³oki, któ re w da nej sy tu a cjii mo men cie s¹ ade k wa t ne35. Wy ma ga rów nie¿ po dej mo wa nia kro ków z w³as -nej ini cja ty wy, bez ocze ki wa nia na spe cja l ne pro œby ze stro ny ofiar na ru -szeñ36.

III.5. Co wa ¿ ne, obo wi¹zki po zy ty w ne mog¹ te¿ poci¹gaæ za sob¹ko nie cz noœæ przy jê cia œro d ków, któ re swym dzia³aniem obe j mo waæ bêd¹ na -wet sfe rê sto sun ków po miê dzy jed no stka mi37. In ny mi s³owy, wy ni ka z nichzo bo wi¹za nie do po dej mo wa nia dzia³añ ukie run ko wa nych na ochro nê pod -mio tów upra w nio nych przed wsze l ki mi bez pra wny mi na ru sze nia mi, nie za le ¿ -nie od tego czy tych na ru szeñ do ko nuj¹ or ga ny w³adzy pu b li cz nej, czy te¿pod mio ty pry wa t ne38.

III.6. Z orze cz ni c twa ETPCz wy ni ka rów nie¿, i¿ obo wi¹zki po zy ty -w ne, w szcze gó l no œci w za kre sie pra wa do ¿y cia (art. 2 KE) oraz za ka zu to r tur, po ni ¿aj¹cego, nie lu dz kie go tra kto wa nia lub ka ra nia (art. 3 KE) maj¹ auto no -mi cz ny wy miar ekstra – tery to ria l ny39.

III.7. Try bu na³ pod kre œla, ¿e nie mog¹ byæ one jed nak nie mo ¿ li wedo wy ko na nia lub nie propo rcjo nal ne40. Try bu na³ za tem nie przy pi su je im ab -so lut ne go cha ra kte ru41. Zo sta³y one œci œle okre œlo ne na tle ochro ny ¿y cia, mia -no wi cie za gro ¿e nie ¿y cia musi byæ skon kre tyzo wa ne, tj. rze czy wi stei be z po œred nie. Tym sa mym nie ka ¿ de twier dze nie o za gro ¿e niu ¿y cia ro dzi

12

34 Np. w wy ro ku ETPCz z 4 li sto pa da 2008 r. w spra wie Ja nu lis prze ciw ko Pol sce, ska r ganr 20251/04 oraz w wy ro ku ETPCz z 7 paŸ dzie r ni ka 2008 r. w spra wie Je rzyk prze ciw ko Pol -sce, ska r ga nr 29360/06, §§ 28-29.

35 M.C. prze ciw ko Bu³ga rii, § 150; wy rok ETPCz z dnia z 12 cze r w ca 2008 r. w spra wie Be -va c qua i S. prze ciw ko Bu³ga rii, ska r ga nr 71127/01, § 64.

36 Wy rok ETPCz z dnia 9 cze r w ca 2009 r. w spra wie Opuz prze ciw ko Tu r cji, ska r ga nr ,§ 155 i § 171.

37 Wy ro ki ETPCz w spra wach: Ró ¿a ñ ski prze ciw ko Pol sce z 18.5.2006 r., ska r ganr 55339/00, § 60, Mi ku liæ prze ciw ko Cho r wa cji, § 57; M.C. prze ciw ko Bu³ga rii, § 151; wy rokz dnia 22 lu te go 2005 r. w spra wie Novo se le t skiy prze ciw ko Ukra i nie, skarg nr 47148/99, § 68 i n.

38 Zob. spra wê Opuz prze ciw ko Tu r cji.39 Wy rok ETPCz z dnia z 21 li sto pa da 2001 r.,w spra wie Al -A d sa ni prze ciw ko Zjed no czo -

ne mu Kró le stwu, ska r ga nr 35763/97.40 Wy rok ETPCz z dnia 17 sty cz nia 2008 r. w spra wie Do dov prze ciw ko Bu³ga rii, ska r ga

nr 59548/00, § 25; Os man prze ciw ko Zjed no czo ne mu Kró le stwu, § 116; wy rok ETPCz z dnia18 paŸ dzie r ni ka 2005 r. w spra wie Akdoðdu prze ciw ko Tu r cji, ska r ga nr 46747/99 § 45; Opuzprze ciw ko Tu r cji, § 129.

41 Be va c qua i S. prze ciw ko Bu³ga rii, § 27.

obo wi¹zek pod jê cia dzia³añ po zy ty w nych42. Na to miast dla odpo wie dzial no œci pa ñ stwa z tytu³u nie do pe³nie nia obo wi¹zków pozytywnych kluczowe jestustalenie:

• czy pa ñ stwo wie dzia³o albo po win no wie dzieæ o ist nie niu re a l ne goi bez po œred nie go ry zy ka dla ¿y cia kon kre t nej oso by ze stro ny osóbtrze cich do pu sz czaj¹cych siê czy nów kry mi na l nych,

• czy pa ñ stwo dope³nia³o obo wi¹zku pod jê cia dzia³añ bêd¹cych w za -kre sie jego ko m pe ten cji,

• czy pa ñ stwo dope³nia³o obo wi¹zku pod jê cia dzia³añ, po któ rych – przy rozs¹dnej oce nie – mo ¿ na siê by³o spo dzie waæ, ¿e do pro wadz¹ dounik niê cia tego ry zy ka.

Te trzy py ta nia kon sty tu uj¹ tzw. test obo wi¹zków po zy ty w nych pañstw(test for the po si ti ve ob li ga tion on sta tes)43.

IV. ETPCz pod kre œla, ¿e w oce nie wy ko ny wa nia obo wi¹zkówpo zy ty w nych przez pa ñ stwa – stro ny Kon we ncji sto su je ta kie same regu³y, jak przy oce nie wy ko ny wa nia obo wi¹zków ne ga ty w nych44. Ta zbie ¿ noœæ do ty czy za sad ni czo kry te rium ko nie cz no œci i powi¹za nych z nim trzech za sad – do k -tryn.

VI.1. Pierwsz¹ z nich jest do ktry na za cho wa nia spra wie d li wej rów -no wa gi (fair ba lan ce) miê dzy in te re sem jed no stki a in te re sem spo³ecze ñ stwajako ca³oœci, drug¹ do ktry na pi l nej po trze by spo³ecz nej (pres sing so cial need),trze ci¹ zaœ do ktry na ma r gi ne su swo bo dy oce ny (ma r gin of ap pre cia tion)45.

Pierwsz¹ z tych za sad na le ¿y ³¹czyæ z dwie ma regu³ami wyk³adni fun k -cjo na l nej Kon we ncji. Mia no wi cie, z wyk³adni¹ na rzecz urze czywi st nia niapraw cz³owie ka i pod sta wo wych wol no œci czy li pro ho mi ne oraz z wyk³adni¹na rzecz ochro ny (pro mo cji) spo³ecze ñ stwa demo kra tycz ne go, tzw. wyk³ad niê pro de moc ra tiae46.

VI.2. Wy ra zem dy re kty wy pro ho mi ne jest za sa da sku te cz no œci.W swym orze cz ni c twie Try bu na³ wy ra ¿a j¹ w fo r mu le, w œwie t le któ rej ochro -na praw i pod sta wo wych wol no œci na grun cie Kon we ncji po win na byæ „rze -

13

42 Opuz prze ciw ko Tu r cji, § 129; w kon te k œcie zna cze nia dzia³añ pre wen cy j nych dla ochro -ny ¿y cia zob. wy rok ETPCz z 28 paŸ dzie r ni ka 1998 r. w spra wie Os man prze ciw ko Zjed no czo -ne mu Kró le stwu, ska r ga nr 23452/94, § 121 i n.

43 Opuz prze ciw ko Tu r cji, § 130.44 Ali cja Tysi¹c prze ciw ko Pol sce, § 111.45 Zob. np. Ró ¿a ñ ski prze ciw ko Pol sce, § 61.46 ETPCz zwra ca na to uwa gê np. w wy ro ku (Wie l ka Izba) z dnia 30 sty cz nia 1998 r.,

w spra wie the Uni ted Com mu nist Pa r ty prze ciw ko Tu r cji i inni prze ciw ko Tu r cji, nr skarg133/1996/752/951.

czy wi sta i sku te cz na (pra cti cal and ef fe c ti ve), a nie ty l ko teo re ty cz na lubilu zo ry cz na (the o re ti cal or il lu so ry)”47.

Z ko lei przez pry z mat dru giej dy re kty wy wyk³adni fun kcjo na l nejEKPCz – pro de moc ra tiae, pra wa cz³owie ka post rze ga ne s¹ jako im ma nen t nyele ment wspo mnia ne go wy ¿ej spo³ecze ñ stwa demo kra tycz ne go, a nie jako celsam w so bie.

S³u¿yæ ma ona rów nie¿ umo c nie niu wa r to œci spo³ecze ñ stwa demo kra -tycz ne go, choæ pro wa dziæ to mo¿e do pod porz¹dko wa nia in te re sów indy -widu a l nych in te re som grup i ca³ego spo³ecze ñ stwa48. Post rze gaj¹c to jakoza gro ¿e nie dla praw cz³owie ka Try bu na³ siê ga w³aœ nie po za sa dê spra wie d li -wej rów no wa gi, co ma za pe w niæ „spra wie d li we i w³aœci we tra kto wa nie mnie j -szo œci oraz uni ka nie ja kie goko l wiek na du ¿y wa nia po zy cji dominuj¹cej przezwiêkszoœæ”.

VI.3. W po do bnym kon te k œcie na le ¿y od czy ty waæ do ktry nê pi l nejpo trze by spo³ecz nej, u pod staw któ rej le¿y ko nie cz noœæ ochro ny uz na ne go in -te re su spo³ecz ne go. Jest ona za tem fun kcjo na l nie powi¹zana z za sad¹ spra wie -d li wej rów no wa gi.

£¹czy siê ona nad to z ocen¹ kon te kstu sytu acy j ne go in ge ren cji i wy ma gausta le nia czy za sto so wa ne œro d ki by³y pro po rcjo nal ne do celu pra wo wi te gooraz czy przy czy ny in ge ren cji wska za ne przez pa ñ stwo by³y od po wied niei wy sta r czaj¹ce (re le vant and suf fi cient)49.

Do da t ko wo, pa ñ stwo musi prze ko naæ Try bu na³, i¿ do ko nuj¹c in ge ren cjipo stê po wa³o zgod nie z kon we ncyj ny mi stan dar da mi praw cz³owie ka i pod sta -wo wych wol no œci, a ta k ¿e, ¿e pod jê te dzia³ania zo sta³y opa r te na dopu sz cza l -nej oce nie w³aœci wych fa któw (ac cep ta b le as ses s ment of the re le vant facts)50.Nie zbêd na jest za tem szcze gó³owa oce na ad ca sum51.

VI.4. U pod staw sfo r mu³owa nia zaœ do ktry ny ma r gi ne su swo bo dyoce ny (ma r gin of ap pre cia tion) le¿y idea uw z glêd nie nia spe cy fi ki da ne go

14

47 Na przyk³ad wy rok ETPCz z dnia z dnia 18 lu te go 2009 r., w spra wie An dre je va prze ciw -ko Li twie, ska r ga nr 55707/00, § 98; na przyk³ad wy rok ETPCz z dnia 20 grud nia 2007 r. w spra -wie Ni ko lo va i Ve li ch ko va prze ciw ko Bu³ga rii, ska r ga nr 7888/03, § 61; wy rok ETPCz z dnia20 ma r ca 1991 r. w spra wie Cruz Va ras inni prze ciw ko Szwe cji, ska r ga nu mer 15576/89, § 94,a wcze œ niej w wy ro ku z dnia 7 li pca 1989 r. w spra wie So e ring prze ciw ko Zjed no czo ne mu Kró -le stwu, § 87. O za sa dzie sku te cz no œci pi szê rów nie¿ w da l szej czê œci.

48 Go rze lik i inni prze ciw ko Pol sce, § 90.49 Ja no wski prze ciw ko Pol sce, § 30.50 Wy rok ETPCz z dnia 23 paŸ dzie r ni ka 1994 r. w spra wie Je r sild prze ciw ko Da nii, ska r ga

nr 15890/89, § 31.51 Por. je den z osta t nich wy ro ków ETPCz z dnia 7 li pca 2011 r. w spra wie Ba y a ty an prze -

ciw ko Ar me nii, ska r ga nr 23459/03, § 123, § 127.

spo³ecze ñ stwa i pa ñ stwa, jego uwa run ko wañ eko no mi cz nych, spo³ecz nychi ku l tu ro wych (tra dy cji)52 oraz szcze gó l nych oko li cz no œci da nej spra wy,w tym kon kre t nych fa któw i rze czy wi s tych wa run ków spra wy53.

W zwi¹zku z tym gra ni ce tej swo bo dy s¹ zró¿ ni co wa ne. W sfe rze na ru -szeñ praw ab so lu t nych, np. za ka zu to r tur (art. 3 EKPCz) pa ñ stwu nieprzys³ugu je ja ka ko l wiek swo bo da, na to miast w za kre sie in nych praw i pod sta -wo wych wol no œci za kres tej swo bo dy mo¿e byæ w¹ski, pe wien, b¹dŸ sze ro ki,a na wet bar dzo sze ro ki.

Ad re sa tem za wa r tej w niej swo bo dy s¹ za rów no krajo we w³adze usta wo -da w cze, jak i te¿ or ga ny powo³ane do wyk³adni i sto so wa nia pra wa, w tymor ga ny w³adzy s¹do wni czej54. Nie mniej ta swo bo da nie oz na cza do wol no œci.Po pie r wsze, pod le ga ona, jak to wie lo kro t nie po wta rza ETPCz, „rygo ry sty -czne mu euro pe j skie mu nad zo ro wi obe j muj¹cemu za rów no pra wo, jak i aktyjego sto so wa nia, ³¹cz nie z akta mi pod jê ty mi przez nie za wis³e s¹dy, œcis³emunad zo ro wi ze stro ny ETPCz55.

Po dru gie, swo bo da ta ma pe w ne gra ni ce. Wy zna czaj¹ je czte ry wy mo gi,mia no wi cie wy móg za pe w nie nia sku te cz nej ochro ny praw i wol no œciw EKPCz oraz wy móg ochro ny fun da men tal nych wa r to œci i praw, na stê p niewy móg ochro ny isto ty (es sen tials aspects) pro kla mo wa nych w Kon we ncjipraw i pod sta wo wych wol no œci, oraz wy móg ochro ny pod mio tów szcze gó l nie na ra ¿o nych na na ru sze nia ich praw (vul ne ra b le in di vi du als)56.

V. Za pe w niaj¹c pa ñ stwom ma r gi nes swo bo dy, Try bu na³ fo r -mu³uje wo bec krajo wych or ga nów wy móg aby po sta no wie nia Kon we ncjipod le ga³y wyk³adni do ko ny wa nej w œwie t le wa run ków dnia dzi sie j sze go (inthe light of pre sen t- day con di tions)57. Oz na cza to, i¿ maj¹ byæ one in ter pre -towa ne zgod nie z regu³ami wyk³adni dy na mi cz nej. Ich pod staw¹ jest regu³a,zgod nie z któr¹ Kon we n cja uz na wa na jest w pro ce sie wyk³adni jako ¿ywy in -stru ment (li ving in stru ment)58.

15

52 M.C. prze ciw ko Bu³ga rii, § 154.53 Do dov prze ciw ko Bu³ga rii, § 25.54 Han dy si de prze ciw ko Zjed no czo ne mu Kró le stwu, § 48 i powo³ane tam wy ro ki ETPCz:

z dnia 18 cze r w ca 1971 r. w spra wie En gel i inni, § 100; z dnia 18 cze r w ca 1971 r. w spra wie DeWi l de, Ooms and Ve r syp, § 93; Go l der prze ciw ko Zjed no czo ne mu Kró le stwu, § 45.

55 Wy rok ETPC z dnia 10 li pca 1998 r. w spra wie Sidi ro po u los i inni prze ciw ko Gre cji, skar gi nr 57/1997/841/1047, § 40.

56 M.C. prze ciw ko Bu³ga rii, § 150.57 Wy rok ETPCz z dnia 8 li pca 2004 r. w spra wie Vo prze ciw ko Fran cji, ska r ga nr

53924/00, § 81-82.58 V. i B Bankoviè i inni prze ciw ko Be l gii i 16 in nym pa ñ stwom, § 64.

V.1. Dla wyk³adni dy na mi cz nej klu czo we s¹ trzy za sa dy – regu³y.Pie r wsza z tych za sad, któr¹ na le ¿y uz naæ za naj wa ¿ niejsz¹, to pry matwyk³adni tele olo gi cz nej nad regu³ami wyk³adni te kstu a l nej i wyk³adni¹ hi sto -ryczn¹59. Jej wy ra zem jest fo r mu³a przed miot i cel Kon we ncji (ob ject and pu r -po se of the Con ven tion).

Dru ga zaœ za sa da, wy ra ¿o na jest we wspo mnia nej wy ¿ej fo r mu le in ter -pre ta cji Kon we ncji w œwie t le wa run ków dnia dzi sie j sze go oraz wspó l nej(zgod nej) pra kty ki pañstw – stron Kon we ncji60. Ta wspó l na pra kty ka mo¿eist nieæ za rów no na po zio mie krajo wym, jak i miê dzy naro do wym. Oz na cza to,i¿ w wyk³adni Kon we ncji bra na jest pod uwa gê „ewo lu cja norm i za sad w pra -wie miê dzy naro do wym” oraz „wspó³cze s ne stan dar dy i tren dy” w da nej sfe rze ¿y cia spo³ecz ne go61.

Z ko lei w œwie t le trze ciej idei, powi¹za nej z pierwsz¹, ochro na prawcz³owie ka i pod sta wo wych wol no œci zagwa ran to wa nych w Kon we ncji musibyæ rze czy wi sta i sku te cz na, a nie teo re ty cz na i ilu zo ry cz na62.

Wy ra ¿o na w ten spo sób za sa da sku te cz no œci, post rze ga na jako ogó l nycel Kon we ncji, jest tak mo c no osa dzo na w orze cz ni c twie ETPCz, ¿e w do ktry -nie miê dzyna rodo we go pra wa praw cz³owie ka przy pi su je siê jej ran gê za sa dyogó l nej tego pra wa.

V. Do da t ko wo, maj¹c na uwa dze pod sta wow¹ regu³ê wyk³adnidy na mi cz nej, a wiêc wyk³adni ze wzglê du na ogó l ny cel i przed miot Kon we -ncji, Try bu na³ uzna³ za nie zbêd ne na da nie nie któ rym po jê ciom Kon we ncjiauto nomi cz ne go wo bec krajo wych porz¹dków pra wnych zna cze nia.

V.1. Auto no mi cz noœæ po jêæ Kon we ncji nie oz na cza ich ca³ko wi -tej nie zale ¿ no œci od krajo wych re gu la cji, ale od bie ra tym re gu la cjom roz strzy -gaj¹ce zna cze nie. In ny mi s³owy, s¹ one bra ne pod uwa gê w pie r wszej

16

59 Por. regu³y in ter pre tacy jne za wa r te w art. 31–33 KWPT; zob. Go l der prze ciw Zjed no czo -ne mu Kró le stwu, m.in. § 29-32; po wy ¿szy wy rok uz na ny zo sta³ w li te ra tu rze przed mio tu za je -den z naj wa¿ nie j szych wy ro ków w hi sto rii EKPCz. Swo ist¹ za po wie dzi¹ tego kie run ku jestwcze œ nie j szy wy rok z dnia 27 cze r w ca 1968 r., w spra wie We mhoff prze ciw ko Nie mcom, ska r -ga nr 2111/64.

60 Wy rok ETPCz z dnia 25 kwie t nia 1978 r. w spra wie Ty rer prze ciw ko Zjed no czo ne muKró le stwu, ska r ga nr 5856/72, § 31; por. wp³yw na li niê orze cz nicz¹ ETPCz jaki wy war³a zmia -na pra kty ki pañstw - stron w za kre sie mo ¿ li wo œci do ko na nia po ope ra cji zmian w akcie uro dze -nia trans seksu a li stów: pie r wsze wy ro ki – z dnia 17 paŸ dzie r ni ka 1986 r. w spra wie Rees prze -ciw ko Zjed no czo ne mu Kró le stwu, ska r ga nr 9532/81; z dnia 27 wrze œ nia 1990 r. w spra wieCos sey prze ciw ko Zjed no czo ne mu Kró le stwu, ska r ga nr 10843/84; zmia na sta no wi ska: wy rok(Wie l ka Izba) z dnia 11 li pca 2002 r. w spra wie Chri sti ne Go o d win prze ciw ko Zjed no czo ne muKró le stwu, ska r ga nr 28957/95.

61 M.C. prze ciw ko Bu³ga rii, § 166.62 Ai rey prze ciw ko Ir lan dii, § 24.

ko le j no œci, ale nie wy klu czaj¹ in ne go roz strzy g niê cia. Pod po jê ciem krajo were gu la cje na le ¿y ro zu mieæ za rów no pra w ne kla sy fi ka cje, jak i ich treœæ orazsku tek wywo³ywa ny w pra wie krajo wym da ne go pa ñ stwa63.

V.2. Ka ta log po jêæ auto no mi cz nych jest wyj¹tko wo ob sze r nyi obe j mu je te r mi ny o fun da men tal nym zna cze niu, gdy¿ po œród tych po jêæ s¹miê dzy in ny mi ta kie po jê cia jak: ¿y cie (life), to r tu ry, nie lu dz kie, po ni ¿aj¹ce,ka ra nie (to r tu re; in hu man; de gra ding; pu ni s h ment), wol noœæ (li be r ty), bez pie -cze ñ stwo oso bi ste (se cu ri ty), zgod nie z pra wem (la w full), po zba wie nie wol no -œci/are szto wa nie (de ten tion), za trzy ma nie (agrest), prze stê p stwo (of fen ce),umys³owo cho ry (un so und mind), s¹d (co urt), pra wa i obo wi¹zki o cha ra kte -rze cy wi l nym (ci vil rights and du ties), oska r ¿e nie w spra wie ka r nej (cri mi nalcha r ge), kara (pe na l ty), ¿y cie pry wa t ne (pri va te life), ¿y cie ro dzin ne (fa mi lylife), dom (home), wy po wiedŸ (ex pres sion), po ko jo we zgro ma dze nie (pe a c fulas se m b ly), zrze sze nie (as so cia tion), dys kry mi na cja (disc ri mi na tion), mie nie(po sses sions) w³as noœæ (pro per ty) oraz zgod ne z pra wem (in ac cor dan ce withlaw), prze wi dzia ne przez pra wo (pre s c ri bed by law).

V.3. Auto no mi cz noœæ tych po jêæ w ni czym nie ogra ni cza za kre sukon tro li zgod no œci pod jê tych przez pa ñ stwo dzia³añ, lub ich bra ku, z Kon -wencj¹. S¹ one za tem, tak jak inne po jê cia, pe³no pra w nym wzo r cem kon tro lipra wa i pra kty ki pañstw – stron Kon we ncji. Wy ni ka z tego swo i ste a prio riza³o¿e nie o ich zna jo mo œci przez s¹dy i inne or ga ny krajo we sto suj¹ce pra wokrajowe.

Tym cza sem z Kon we ncji nie wy ni ka fo r ma l ny obo wi¹zek inko r po ra cjiKon we ncji do pra wa krajo we go. Try bu na³ jed noz na cz nie po twier dzi³ to cho -cia ¿ by w wy ro ku w spra wie McCann, stwier dzaj¹c, ¿e:

Kon we n cja nie zo bo wi¹zuje Uma wiaj¹ce siê Stro ny do w³¹cze nia jej po -sta no wieñ do pra wa krajo we go […] Ponad to nie jest rol¹ in sty tu cjipowo³anych Kon wencj¹ ba da nie in abs tra c to zgod no œci krajo wych prze pi sówusta wo wych lub kon sty tucy j nych z wy mo ga mi Kon we ncji64.

Z dru giej stro ny jed nak, powo³uj¹c siê na art. 1 EKPCz, Try bu na³ usta li³,i¿ g³ówn¹ odpo wie dzia l noœæ za wdra ¿a nie i egze k wo wa nie pra wa i wol no œcigwa ran to wa nych w Kon we ncji po nosz¹ w³adze krajo we. Fo r ma l nie rzeczbior¹c, sy stem stra s bu r ski ma za tem cha ra kter po mo c ni czy (sub sy dia r ny) dokrajo wych sy ste mów ochro ny praw cz³owie ka. Wy ni ka to z art. 13 oraz art. 35

17

63 Por. wiod¹cy w tej kwe stii wy rok ETPCz (Wie l ka Izba) z dnia 12 lu te go 2004 r. w spra -wie Pe rez prze ciw ko Fran cji, ska r ga nr 47287/99, § 57.

64 McCann i inni prze ciw ko Zjed no czo ne mu Kró le stwu, § 153.

§ 1 EKPCz65. Nie mniej, Try bu na³ uwa ¿a siê za zo bo wi¹zany do spra w dze nia,czy pra wo krajo we jest in ter pre towa ne, na stê p nie czy jest sto so wa ne oraz czysku t ki, któ re wywo³uje s¹ zgod ne z za sa da mi Kon we ncji, tak jak s¹ in ter pre -towa ne w orze cz ni c twie Try bu na³u66.

Oz na cza to de fa c to obo wi¹zek har mo ni za cji krajo wych porz¹dków pra -wnych z pra wem Eu ro pe j skiej Kon we ncji.

* * *1. Ni nie j sze opra co wa nie ad re so wa ne jest w spo sób szcze gó l ny do sê -

dziów i pro ku ra to rów. Zo sta³y w nim, z ko nie cz no œci w pe w nym skró cie, alebez upro sz czeñ, przed sta wio ne stan dar dy ochro ny praw cz³owie ka i pod sta -wo wych wol no œci za gwa ran towa ne w Kon we ncji w kon te k œcie wy ro ków,w któ rych Try bu na³ orzek³ o na ru sze niu przez Pol skê po sta no wieñ Kon we -ncji, czy li w kon te k œcie spraw pol skich.

Ma ono za tem pra kty cz ny wy miar. Bêd¹c swo i stym prze wod ni kiem poorze cz ni c twie ETPCz w spra wach pol skich ma byæ po mo c ne w pro ce sie sto -so wa nia pra wa krajo we go.

2. Temu w³aœ nie ce lo wi zo sta³a pod porz¹dko wa na stru ktu ra tego opra -co wa nia i przy jê te w nim ogra ni cze nia.

Po dzie lo ne jest ono na dwie czê œci. Pie r wsza czêœæ za ty tu³owa na jestStan dar dy ochro ny praw cz³owie ka i pod sta wo wych wol no œci.

Za wie ra ona, po pie r wsze, do ko nan¹ w ra mach po szcze gó l nych prawcz³owie ka, zgod nie z porz¹dkiem przy jê tym w Kon we ncji, pre zen ta cjê stan -dar dów ich ochro ny, z pe³nym uw z glêd nie niem ca³ego orze cz ni c twa ETPCz,a wiêc nie ty l ko spraw pol skich. Po dru gie, obe j mu je opis stwier dzo nych przez ETPCz na ru szeñ ty ch ¿e stan dar dów w spra wach pol skich. W opi sie tych na ru -szeñ, jak i te¿ w ich kate go ry za cji roz strzy gaj¹ca by³a pra kty ka Kan ce la riiETPCz, wi do cz na cho cia ¿ by w co ro cz nych ra po r tach ETPCz (do stê p ne nastro nie in ter ne to wej ETPCz: http://www.echr.coe.int). Po szcze gó l ne za temhas³a (te r mi ny) nie s¹ przy pa d ko we, tak jak i ich pe w na umo w noœæ i skró to -woœæ.

Opis stwier dzo nych na ru szeñ i ich sy ste ma ty ka wy ni ka ze spe cy fi ki po -szcze gó l nych praw. W przy pa d ku nie któ rych praw opis ten jest syn te ty cz nyi u stru ktura lizo wany, w przy pa d ku zaœ in nych praw roz bu do wa ny i zindy -widua lizo wa ny (do ty czy to w szcze gó l no œci pra wa do wol no œci wy po wie dzi(art. 9 EKPCz), a wy ni ka ze aktualnoœci naruszeñ i ich z³o¿onego kontekstu).

18

65 Wy rok ETPCz (Wie l ka Izba) z dnia 26 ma r ca 2006 r., w spra wie Scor di no prze ciw koW³ochom, ska r ga nr 36813/97, § 140.

66 Scor di no prze ciw ko W³ochom, § 191.

Przy jê te w opra co wa niu ogra ni cze nie do pre zen ta cji na ru szeñ w spra -wach pol skich oz na cza, i¿ nie s¹ w nim omó wio ne te pra wa, któ rych na ru sze -nie przez Pol skê nie by³a przed mio tem kon tro li ETPCz. Po mi niê te zo sta³yrów nie¿ wy ro ki ETPCz, w któ rych Try bu na³ stwier dzi³ brak na ru sze nia po sta -no wieñ Kon we ncji. Wyj¹tkiem jest wy rok ETPCz w spra wie Kud³a prze ciw ko Pol sce, wy rok z dnia 26 paŸ dzie r ni ka 2000 r., ska r ga nr 30210/96 (brak na ru -sze nia w zakresie art. 3 EKPCz).

Przed mio tem opra co wa nia jest za tem: pra wo do ¿y cia (art. 2 EKPCz), za -kaz to r tur, nie lu dz kie go lub po ni ¿aj¹cego tra kto wa nia albo ka ra nia (art. 3EKPCz), pra wo do wol no œci i bez pie cze ñ stwa oso bi ste go (art. 5 EKPCz), pra -wo do spra wied li we go pro ce su (art. 6 EKPCz), pra wo do po sza no wa nia ¿y ciapry wa t ne go i ro dzin ne go (art. 8 EKPCz), pra wo do wol no œci my œli, su mie niai re li gii (art. 9 EKPCz), pra wo do wol no œci wy po wie dzi (art. 10 EKPCz), pra -wo do wol no œci po ko jo wych zgro ma dzeñ i zrze sza nia siê (art. 11 EKPCz),pra wo do za wa r cia ma³¿e ñ stwa (art. 12 EKPCz), pra wo do sku te cz ne go œro d ka odwo³aw cze go (art. 13 EKPCz), za kaz dys kry mi na cji (art. 14 EKPCz), ochro -na w³as no œci (art. 1 pro to ko³u do dat ko we go do EKPCz) oraz prawo dowolnoœci poruszania siê (art. 2 Protoko³u nr 4 do EKPCz).

4. II czêœæ opra co wa nia jest za ty tu³owa na Wy kaz wiod¹cych wy ro kówEuro pe j skie go Try bu na³u Praw Cz³owie ka. Ma ona cha ra kter info rma cy j ny.Za wie ra uporz¹dko wa ny wy kaz wiod¹cych wy ro ków ETPCz. Zo sta³y one po -dzie lo ne na dwie ka te go rie, pierwsz¹ sta no wi¹ wy ro ki, któ rym Ko mi tet Mi ni -strów w try bie nad zo ru nad ich wy ko na niem nada³ sta tus wy ro ków wiod¹cych(le a ding ca ses), drug¹ zaœ ka te go riê sta no wi¹ wy ro ki o tym sa mym sta tu cie,ale wy da ne w spra wach pol skich.

W opra co wa niu uwz glê d nio ne zo sta³o orze cz ni c two ETPCz do 1 sty cz -nia 2011 r.

5. W opra co wa niu uwz glê d nio no auto no mi cz noœæ po jêæ pra wa Kon -we ncji wzglê dem krajo wych porz¹dków pra wnych, w tym porz¹dku pol skie -go. Po jê cia auto no mi cz ne s¹ za zna czo ne w opra co wa niu ku r syw¹.Do da t ko wo, uwz glê d nio no spe cy fi kê jê zy ka pra wa Kon we ncji, któ ry po zba -wio ny jest w wie lu wy pa d kach for ma li z mu chara ktery stycz ne go dla jê zy kapra wni cze go i jê zy ka pra wne go.

Zo sta³o ono opa r te na ofi cja l nym t³uma cze niu Kon we ncji i pro to ko³ów,mimo ¿e jego po pra wnoœæ bu dzi po wa ¿ ne w¹tpli wo œci67. Ty l ko w przy pa d kuczte rech praw do ko na ne zo sta³o wy ra Ÿ ne od stê p stwo od te kstu ofi cja l ne goKon we ncji, mia no wi cie w przy pa d ku pra wa do wol no œci my œli, su mie nia i re -li gii (art. 9 EKPCz), pra wa do wol no œci wy po wie dzi (art. 10 EKPCz), pra wa

67 Dz. U. 1993, Nr 36, poz. 175, 178.

do zgro ma dza nia i zrze sza nia siê (art. 11 EKPCz) oraz pra wa do wol no œci po -ru sza nia siê (art. 2 protoko³u dodatkowego nr 2).

Maj¹c na uwa dze fakt, i¿ jê zy kiem ofi cja l nym pra wa Kon we ncji s¹ dwajê zy ki, mia no wi cie jê zyk an gie l ski i jê zyk fran cu ski, pod sta wo we te r mi nyw o pra co wa niu zo sta³y po da ne w tych dwóch jêzykach.

6. Mo ¿ na po sta wiæ py ta nie czy ta kie opra co wa nie jest po trze b -ne? W œwie t le da nych sta ty sty cz nych Kan ce la rii ETPCz od po wiedŸ na niewy da je siê byæ oczy wi sta (dane na dzieñ 1 sty cz nia 2011 r.). Al bo wiem 4,6%,spraw bêd¹cych w tra kcie roz pa try wa nia to spra wy pol skie, co sy tu u je Pol skêna 6 mie j s cu w kla sy fi ka cji pen ding ca ses (za Rosj¹ (28,9%), Turcj¹ (10,9%),Ru mu ni¹ (8,6%), Ukra in¹ (7,5%), W³ochami (7,3%)).

W sa mym ty l ko 2010 r. ETPCz stwier dzi³ na ru sze nie przez Pol skê po sta -no wieñ Kon we ncji w 87 wy ro kach. Pla su je to Pol skê na pi¹tym mie j s cu, poTu r cji (278), Ro sji (217), Ru mu nii (143) i Ukrainie (109).

Pol ska za j mu je te¿ czo³owe mie j s ce – 4, po W³ochach, Tu r cji i Ro sji, je œli cho dzi o li cz bê wy ro ków nie wy ko na nych. W su mie, jest to 759 wy ro ków,w tym 70 ma sta tus spraw wiod¹cych (le a ding ca ses), a 689 spraw to spra wyklo no we i tzw. po je dyn cze (iso l ta ed).

Pod su mo wuj¹c, od chwi li uz na nia w³aœci wo œci or ga nów Kon we ncji68 doroz pa try wa nia skarg indy widu a l nych ETPCz wyda³ 874 wy ro ków, w tymw przy pa d ku 761 stwier dzi³ na ru sze nie Kon we ncji, w przy pa d ku zaœ 61 stwier -dzi³ brak na ru sze nia, a w przy pa d ku 52 spraw za pad³y inne roz strzy g niê cia.

Naj wiê cej na ru szeñ po sta no wieñ Kon we ncji w spra wach pol skich ETPCzstwier dzi³ w za kre sie art. 6 EKPCz, z cze go 20 do ty czy³o spra wied li we go pro ce -su, 37 d³ugo œci po stê po wa nia, a 2 nie wy ko na nia wy ro ków s¹do wych. Dru giemie j s ce, za j muj¹ na ru sze nia w za kre sie pra wa do wol no œci i bez pie cze ñ stwaoso bi ste go (art. 5 EKPCz), Try bu na³ stwier dzi³ je w 14 wy ro kach.

Ni nie j sze opra co wa nie jest prac¹ zbior¹, acz ko l wiek po szcze gó l ne jegoczê œci zo sta³y za sad ni czo opra co wa ne od rê b nie. Stan dar dy ochro ny prawcz³owie ka i pod sta wo wych wol no œci zo sta³y opra co wa ne przez dr El ¿ bie têHan nê Mo rawsk¹, na to miast wy ro ki ETPCz zo sta³y ze bra ne i uporz¹dko wa neprzez mgr Ka ta rzy nê Ga³kê.

Dr El ¿ bie ta Han na Mo ra wska

Wa r sza wa, pa Ÿ dzie r nik 2011 r.

68 Oœwia d cze nie Rz¹dowe w spra wie de kla ra cji o uz na niu ko m pe ten cji Eu ro pe j skiej Ko mi -sji Praw Cz³owie ka oraz ju ry s dy kcji Euro pe j skie go Try bu na³u Praw Cz³owie ka (Dz. U. z 1993 r.,Nr 61, poz. 286).

CZÊŒÆ I

STANDARDY OCHRONY PRAW CZ£OWIEKAI PODSTAWOWYCH WOLNOŒCI

22

PRAWO DO ¯YCIA(ar ty ku³ 2 EKPCz)

1. Pra wo ka ¿ de go cz³owie ka do ¿y cia jest chro nio ne przez usta wê. Nikt niemo¿e byæ umy œl nie po zba wio ny ¿y cia, wyj¹wszy przy pa d ki wy ko na nia wy -ro ku s¹do we go ska zuj¹cego za prze stê p stwo, za któ re usta wa prze wi du jetak¹ karê.

2. Po zba wie nie ¿y cia nie bê dzie uz na ne za sprze cz ne z tym Ar ty ku³em, je ¿e linast¹pi w wy ni ku bez wzglêd ne go ko nie cz ne go u¿y cia si³y:a) w ob ro nie ja kiej ko l wiek oso by przed bez prawn¹ prze moc¹;b) w celu wy ko na nia zgod ne go z pra wem za trzy ma nia lub unie mo¿ li wie nia

ucie cz ki oso bie po zba wio nej wol no œci zgod nie z pra wem;c) w dzia³aniach pod jê tych zgod nie z pra wem w celu st³umie nia za mie szek

lub po wsta nia.

STANDARD OCHRONY PRAWA DO ¯YCIA

Fun da men tal na wa r toœæ spo³ecze ñ stwa demo kra tycz ne goNa wyk³ad niê pra wa do ¿y cia oraz kon tro lê jego ochro ny i po sza no wa nia

przez pa ñ stwa – stro ny na le ¿y pa trzeæ, maj¹c na uwa dze jego szcze gó l ne zna -cze nie. Sta no wi ono bo wiem jed no z naj bar dziej fun da men tal nych po sta no -wieñ Kon we ncji i jako ta kie, wraz z za ka zem to r tur, po ni ¿aj¹cego,nie lu dz kie go tra kto wa nia i ka ra nia (art. 3 EKPCz) wy ra ¿a jedn¹ z pod sta wo -wych wa r to œci spo³ecze ñ stwa demokratycznego.

Ar ty ku³ 2 sk³ada siê z dwóch od rê b nych, acz ko l wiek powi¹za nych zesob¹, czê œci. Z pie r wszej wy ni ka ogó l ny obo wi¹zek pra wnej ochro ny ¿y cia,z dru giej zaœ – wzglêd ny za kaz umy œl ne go po zba wia nia ¿y cia. Kon we n cja za -tem, po pie r wsze, nie gwa ran tu je ex pres sis ver bis pra wa do ¿y cia, a po dru gie,do pu sz cza ewen tu a l noœæ po zba wie nia ¿y cia, ale ty l ko w œci œle okre œlo nychsy tu a cjach . Ich wy kaz ma cha ra kter enu mera ty w ny i musi byæ œci œle in ter pre -towa ny oraz uza sa d nio ny bez wzglêdn¹ ko nie cz no œci¹ (art. 2 ust. 2 EKPCz).Ty l ko w tych oko li cz no œciach po zba wie nie ¿ycia mo¿e byæ uznane zausprawiedliwione.

Z ogó l ne go obo wi¹zku pra wnej ochro ny ¿y cia wy ni kaj¹ trzy ro dza jeobo wi¹zków pa ñ stwa.

Obo wi¹zek pa ñ stw - stron Kon we ncjiPie r wszy to obo wi¹zek ne ga ty w ny, któ re go istot¹, co do za sa dy, jest za -

kaz do ko ny wa nia nie le ga l nej, nie uza sad nio nej lub nad mie r nej in ge ren cjiw pra wa i wol no œci gwa ran to wa ne w Kon we ncji. W kon te k œcie pra wa do ¿y -cia pa ñ stwo zo bo wi¹zane jest do po wstrzy my wa nia siê od umy œl ne go po zba -

23

wia nia ¿y cia jed no stek, któ re pod le gaj¹ ich ju ry s dy kcji. Dru gi to obo wi¹zekpo zy ty w ny. Wy ni ka z nie go na kaz po dej mo wa nia przez pañ stwo - stro nê Kon -we ncji od po wied nich dzia³añ, któ rych ce lem jest za pe w nie nie sku te cz ne goko rzy sta nia z praw i wol no œci pro kla mo wa nych w Kon we ncji. W kon te k œciepra wa do ¿y cia ich ce lem po win na byæ ochro na ¿y cia jednostek podlegaj¹cych ich jurysdykcji. Obowi¹zek ten poci¹ga za sob¹ m.in.:– wy móg usta no wie nia prze pi sów ka r nych od stra szaj¹cych od pope³nie nia

prze stêpstw prze ciw ko oso bie, wzmo c nio nych sku te cz nym me cha ni z mempre wen cji, zwa l cza nia i ka ra nia za ich na ru sze nie;

– na kaz pod jê cia od po wied nich dzia³añ przez w³aœci wych fun kcjo na riu szyw sy tu a cji re a l ne go i bez po œred nie go nie bez pie czeñ stwa dla ¿y cia jed no -stki, o któ rym pa ñ stwo wie dzia³o lub po win no wie dzieæ;

– wy móg od po wied nie go za pla no wa nia, prze pro wa dze nia oraz kon tro lo wa -nia prze bie gu akcji si³ po li cy j nych;

– ko nie cz noœæ za pe w nie nia w³aœci wej opie ki me dy cz nej oso bom po zba wio -nym wol no œci.

Trze ci to obo wi¹zek po zy ty w ny o cha ra kte rze pro cedu ra l nym. Jest onpowi¹zany z obo wi¹zkiem po zy ty w nym ma te ria l nym, choæ Try bu na³ co razczê œciej na da je mu auto no mi cz ny cha ra kter. Wy ni ka z nie go na kaz sku te cz ne -go wy ja œ nie nia oko li cz no œci, w ja kich dosz³o do po zba wie nia ¿y cia jed no stki.Aby po stê po wa nie mog³o byæ uz na ne przez ETPC za sku te cz ne, musi ono byæprze de wszy stkim: ofi cja l ne, bez stron ne i nie za le ¿ ne, do stê p ne dla ro dzi nyofia ry, bezzw³ocz ne i przeprowadzone z nale¿yt¹ starannoœci¹.

Ciê ¿ar do wo du. Do mnie ma nieW sy tu a cji, gdy sta wia ny jest za rzut po zba wie nia ¿y cia przez fun kcjo na -

riu sza pa ñ stwa, Try bu na³ uz na je, ¿e za rzut ten musi byæ udo wo d nio ny ponadrozs¹dn¹ w¹tpli woœæ. Jed na k ¿e, gdy oso ba umie ra w cza sie po zba wie nia wol -no œci przez w³adzê pu b liczn¹ (np. w are sz cie) i pa ñ stwo nie prze pro wa dza sku -te cz ne go po stê po wa nia wy ja œ niaj¹cego, Try bu na³ mo¿e przyj¹ædo mnie ma nie, ¿e œmieræ nast¹pi³a w wy ni ku dzia³ania lub za nie cha nia or ga -nów pa ñ stwa. Ciê ¿ar do wo du w ta kich przypadkach spoczywa na pañstwie.

NARUSZENIAart. 2 ust. 1 EKPCz

POZBAWIENIE ¯YCIA (ang. life/fr. vie)

Izby wy trze Ÿwieñ• Brak prze ko nuj¹cych wy ja œ nieñ w spra wie œmie r ci oso by za trzy ma nej

w iz bie wy trze Ÿwieñ, któ ra zo sta³a unie ru cho mio na pa sa mi obezw³ad -

24

niaj¹cymi i po zo sta wio na bez nad zo ru me dy cz ne go, sku t kuj¹cy przy jê -ciem do mnie ma nia na rzecz odpo wie dzial no œci pa ñ stwa za na ru sze nie pra -wa do ¿y cia– Wy rok ETPCz w spra wie Mo j sie jew prze ciw ko Pol sce z dnia 24.03.2009 r.,

ska r ga nr 11818/02

OBOWI¥ZEK POZYTYWNY MATERIALNY(ang. po si ti ve ob li ga tions/fr. ob li ga tions po si ti ves)

Pla ców ki peni ten cja r ne• Brak w³aœci wej kon tro li w zak³ad zie ka r nym w za kre sie przy j mo wa nia le -

ków przez cho re go psy chi cz nie wiê Ÿ nia– Wy rok ETPCz w spra wie Ja si ñ ska prze ciw ko Polsce z dnia 01.06.2010 r.,

ska r ga nr 28326/05 • Nie zape w nie nie w³aœci wej opie ki me dy cz nej w zak³ad zie ka r nym

– Wy rok ETPCz w spra wie Dzie ciak prze ciw ko Pol sce z dnia 09.12.2008 r.,ska r ga nr 77766/01

Po li cja• Nie pra wid³owe za pla no wa nie i prze pro wa dze nie akcji po li cy j nej

– Wy rok ETPCz w spra wie Wa si le wska i Ka³ucka prze ciw ko Pol sce z dnia23.02.2010 r., ska r gi nr 28975/04 i 33406/04

SKUTECZNE POSTÊPOWANIE WYJAŒNIAJ¥CE(ang. ef fe c ti ve in ve sti ga tion/fr. en qu ê te ef fe c ti ve)

Pla ców ki peni ten cja r ne• Brak sku te cz ne go po stê po wa nia wy ja œ niaj¹cego oko li cz no œci sa mo bó j -

stwa wiê Ÿ nia– Wy rok ETPCz w spra wie Ja si ñ ska prze ciw ko Polsce z dnia 01.06.2010 r.,

ska r ga nr 28326/05• Brak sku te cz ne go po stê po wa nia wy ja œ niaj¹cego po wo dy nie zape w nie nia

w³aœci wej opie ki me dy cz nej– Wy rok ETPCz w spra wie Dzie ciak prze ciw ko Pol sce z dnia 09.12.2008 r.,

ska r ga nr 77766/01

Po li cja• Brak sku te cz ne go po stê po wa nia wy ja œ niaj¹cego prze bieg akcji po li cy j nej

– Wy rok ETPCz w spra wie Wa si le wska i Ka³ucka prze ciw ko Pol sce z dnia23.02.2010 r., ska r gi nr 28975/04 i 33406/04

Izby wy trze Ÿwieñ• Brak sku te cz ne go po stê po wa nia wy ja œ niaj¹cego oko li cz no œci œmie r ci oso -

by za trzy ma nej w iz bie wy trze Ÿwieñ

25

– Wy rok ETPCz w spra wie Mo j sie jew prze ciw ko Pol sce z dnia 24.03.2009 r., ska r ga nr 11818/02

Szpi ta le• Brak sku te cz ne go po stê po wa nia wy ja œ niaj¹cego oko li cz no œci œmie r ci

¿ony skar¿¹cego i oko li cz no œci wyrz¹dze nia po wa ¿ ne go usz czer b ku nazdro wiu syna– Wy rok ETPCz w spra wie By rzy ko wski prze ciw ko Pol sce z dnia

27.06.2006 r., ska r ga nr 11562/99

Oso by pry wa t ne. Œmieræ w nie wyja œ nio nych oko li cz no œciach.Po dej rze nie do ko na nia za bó j stwa• Brak sku te cz ne go po stê po wa nia wy ja œ niaj¹cego po mi mo oko li cz no œci

wska zuj¹cych na do ko na nie za bó j stwa. Auto no mi cz noœæ obo wi¹zku pro -cedu ral ne go– Wy rok ETPCz w spra wie We ber i inni prze ciw ko Pol sce z dnia

27.04.2010 r., ska r ga nr 23039/02

NARUSZENIAart. 2 ust. 2 EKPCz

U¯YCIE SI£Y (ang. use of fo r ce/fr. re co urs à la fo r ce)

Po li cja• Na ru sze nie kry te rium bez wzglêd nej ko nie cz no œci u¿y cia si³y pod czas akcji

po li cy j nej– Wy rok ETPCz w spra wie Wa si le wska i Ka³ucka prze ciw ko Pol sce z dnia

23.02.2010 r., ska r gi nr 28975/04 i 33406/04

ZAKAZ TORTUR, NIELUDZKIEGO LUB PONI¯AJ¥CEGOTRAKTOWANIA ALBO KARANIA

(ar ty ku³ 3 EKPCz)

Nikt nie mo¿e byæ pod da ny to r tu rom ani nie lu dz kie mu lub po ni ¿aj¹cemutra kto wa niu albo ka ra niu.

STANDARD OCHRONY W ZAKRESIE ZAKAZU TORTUR,NIELUDZKIEGO LUB PONI¯AJACEGO TRAKTOWANIA

ALBO KARANIA

Fun da men tal na wa r toœæ spo³ecze ñ stwa demo kra tycz ne goPo do b nie jak art. 2 EKPCz, art. 3 sta no wi jed no z naj bar dziej fun da men -

tal nych po sta no wieñ Kon we ncji. Usta no wio ny w nim za kaz ma ab so lu t ny

26

i nie dero gowa l ny cha ra kter (art. 15 ust. 2 EKPCz). Obe j mu je on trzy od rê b ne,jed na ko wo za ka za ne za cho wa nia: po pie r wsze, za kaz to r tur, po dru gie, za kaznie lu dz kie go tra kto wa nia i ka ra nia oraz po trze cie, za kaz po ni ¿aj¹cegotraktowania i karania.

Aby dane po stê po wa nie mog³o byæ uz na ne za za ka za ne na grun cie art. 3EKPCz musi prze kro czyæ kry te rium mi ni mal ne go po zio mu do le gli wo œci (su -ro wo œci). Oce na, czy dosz³o do prze kro cze nia tego kry te rium do ko ny wa najest na tle kon kre t nej spra wy i za le ¿ na jest od ele men tów su bie kty w nych spra -wy (do tycz¹cych ofia ry za ka za ne go tra kto wa nia, np.: wiek, p³eæ, stan zdro wiaofia ry) oraz ele men tów obie kty w nych (do tycz¹cych kon te kstu za ka za ne gotra kto wa nia, np. jego przy czyn, spo so bu i cza su po stê po wa nia, le ga l no œci).Ponad to w naj no wszym orze cz ni c twie, ina czej ni¿ pocz¹tkowo, kryterium tonie jest pojmowane restryktywnie.

Do wo dy i do mnie ma nia

Ka ¿ dy za rzut na ru sze nia art. 3 EKPCz wy ma ga w³aœci wej re a kcji ze stro -ny pa ñ stwa, ale rów nie¿ prze ko ny wuj¹cego udo wod nie nia. Nie mniej ETPCz,fo r mu³uj¹c wy móg wy ka za nia ponad rozs¹dn¹ w¹tpli woœæ za ka za ne go tra k -to wa nia, uznaje, ¿e nie musi sto so waæ regu³ do wo do wych w³aœci wych krajo wympostê po wa niom ka r nym, gdy¿ orze ka o odpo wie dzial no œci prawno -miê dzyna -rodo wej pa ñ stwa, a nie o wi nie i ka rze osób indy widu a l nych.

Oce niaj¹c za rzu ty na ru sze nia art. 3 Kon we ncji, Try bu na³ sto su je rów nie¿ do mnie ma nia. Z pun ktu wi dze nia skar¿¹cego naj isto tnie j sze wy da je siê byædo mnie ma nie fa kty cz ne o odpo wie dzial no œci pa ñ stwa za ob ra ¿e nia (œla dyprze mo cy) lub œmieræ oso by za trzy ma nej/po zba wio nej wol no œci, jak i ka ¿ dejin nej oso by po zo staj¹cej w ja kiej ko l wiek in nej fo r mie pod w³adz¹ pa ñ stwa.Jest to do mnie ma nie wzru sza l ne, a oba liæ je mo¿e saty s fa kcjo nuj¹ce i prze ko -nuj¹ce wy ja œ nie nie przy czyn po wsta nia uja w nio nych ob ra ¿eñ lub œmie r ci.

Obo wi¹zki pa ñ stw - stron

W zwi¹zku z ab so lu t nym cha ra kte rem za ka zu to r tur obo wi¹zek ne ga ty w -ny ma szcze gó l ny wy miar, al bo wiem ka ¿ de „wkro cze nie” w sfe rê tego za ka zumo¿e zo staæ uz na ne per se za na ru sze nie tego po sta no wie nia Kon we ncji. Kon -sek wen t nie, ka ¿ da in fo r ma cja o na ru sze niu tego za ka zu po win na byæ przed mio -tem sku te cz ne go po stê po wa nia wy ja œ niaj¹cego. Jego ce lem po win no byæusta le nie fa któw i ewen tu a l ne poci¹gniê cie do odpo wie dzial no œci spra w ców na -ru sze nia. Do ty czy to w szcze gó l no œci fun kcjo na riu szy pa ñ stwa. Stan dar dy jegosku te cz no œci s¹ to ¿ sa me ze stan dar da mi w za kre sie pra wa do ¿y cia. Z ko lei w ra -mach obo wi¹zku po zy tyw ne go mate ria l ne go pa ñ stwo jest zo bo wi¹zane za pe w -niæ ochro nê przed za ka za nym tra kto wa niem. Pa ñ stwo musi podj¹æ dzia³ania

27

pre wen cy j ne wo bec re a l ne go i bez po œred nie go za gro ¿e nia za ka za nym za cho -wa niem, o któ rym wie dzia³o lub po win no by³o wie dzieæ, nie za le ¿ nie od tegoczy to za gro ¿e nie po cho dzi³o od oso by pry wa t nej czy od fun kcjo na riu sza pa ñ -stwa. W ten spo sób po wsta je efekt hory zon ta l ny za ka zu to r tur.

Szcze gó l ne jed nak obo wi¹zki po zy ty w ne s¹ na³o¿o ne na pa ñ stwo wo -bec osób po zo staj¹cych pod jego w³adz¹, np. w are sztach, zak³adach ka r -nych, iz bach wy trze Ÿwieñ. Po no si ono bo wiem szcze góln¹ od po -wie dzia l noœæ za te oso by. Jest wiêc zo bo wi¹zane do za pe w nie nia na le ¿y tychwa run ków w pla ców kach peni ten cja r nych, zw³asz cza w za kre sie ochro nyzdro wia i bez pie cze ñ stwa oso bi ste go osób po zba wio nych wol no œci.

NIELUDZKIE I PONI¯AJ¥CE TRAKTOWANIE(ang. in hu man or de gra ding tre a t ment/fr. tra i te ment in hu ma in ou

dégradant)

PLACÓWKI PENITENCJARNENie zape w nie nie wiê Ÿ niom na le ¿y tej opie ki zdro wo t nej w wa run -kach wiê zien nych. Nie do pe³nie nie obo wi¹zku po zy tyw ne go(ang. po si ti ve ob li ga tions/fr. ob li ga tions po si ti ves)

• To le ro wa nie bra ku mo r fi ny nie zbêd nej do pra wid³owe go fun kcjo no wa niapo mpy mo r fi no wej i po prze sta nie na po da wa niu prze ciw bó lo wych le kówza mien nych przez okres are szto wa nia oso by nie pe³no spra w nej cie r pi¹cejna chro ni cz ne bóle krê gos³upa i nóg– Wy rok ETPCz w spra wie Ku pczak prze ciw ko Pol sce z dnia 25.01.2011 r.,

ska r ga nr 2627/09• Brak sta ran nych dzia³añ wo bec po wa ¿ nie cho re go wiê Ÿ nia, któ re od po -

wia da³yby jego sta no wi zdro wia i nie wywo³ywa³y u nie go lêku i dys -kom fo r tu– Wy rok ETPCz w spra wie Ro kosz prze ciw ko Pol sce z dnia 27.07.2010 r.,

ska r ga nr 15952/09• Nie zape w nie nie od po wied niej opie ki me dy cz nej w tra kcie tym cza so we go

are szto wa nia po dej rza ne mu cie r pi¹cemu na cho ro by prze wlek³e– Wy rok ETPCz w spra wie An drzej Wie rz bi cki prze ciw ko Pol sce z dnia

19.01.2010 r., ska r ga nr 48/03• Nie zape w nie nie od po wied niej opie ki me dy cz nej wiê Ÿ nio wi cie r pi¹cemu

na ciê¿k¹ epi le p sjê, któ ry pod czas ata ku zmu szo ny by³ po le gaæ na po mo cyudzie lo nej mu przez wspó³wiê Ÿ niów– Wy rok ETPCz w spra wie Ka pry ko wski prze ciw ko Pol sce z dnia

03.02.2009 r., ska r ga nr 23052/05

28

• Nie zape w nie nie od po wied niej opie ki me dy cz nej i wa run ków po zba wie niawol no œci w tra kcie tym cza so we go are szto wa nia skar¿¹cemu cie r pi¹cemuna po wa ¿ ne za bu rze nia psy chi cz ne– Wy rok ETPCz w spra wie S³awo mir Mu sia³ prze ciw ko Pol sce z dnia

20.01.2009 r., ska r ga nr 28300/06• Nie zape w nie nie ko nie cz ne go i pi l ne go le cze nia oku li sty czne go

skar¿¹cemu w tra kcie po zba wie nia wol no œci, w wy ni ku cze go od czu wa³ on zna cz ny ból przez d³u¿ szy okres cza su– Wy rok ETPCz w spra wie We ne r ski prze ciw ko Pol sce z dnia 20.01.2009 r.,

ska r ga nr 44369/02

POLICJANad mie r ne i bez po trze by u¿y cie si³y przez fun kcjo na riu szy po li cjipod czas za trzy ma nia– Wy rok ETPCz w spra wie Mro zo wski prze ciw ko Pol sce z dnia 12.05.2009 r.,

ska r ga nr 9258/04– Wy rok ETPCz w spra wie Pie niak prze ciw ko Pol sce z dnia 24.02.2009 r.,

ska r ga nr 19616/04– Wy rok ETPCz w spra wie Le wan do wski i Le wan do wska prze ciw ko Pol sce

z dnia 13.01.2009 r., ska r ga nr 15562/02

NIELUDZKIE TRAKTOWANIE(ang. in hu man tre a t ment/fr. tra i te ment in hu ma in)

POLICJANad mie r ne u¿y cie si³y przez fun kcjo na riu szy po li cji pod czas za trzy -ma nia– Wy rok ETPCz w spra wie Dzwon ko wski prze ciw ko Pol sce z dnia

12.04.2007 r., ska r ga nr 46702/99

PONI¯AJ¥CE TRAKTOWANIE(ang. de gra ding tre a t ment/fr. tra i te ment dégradant)

PLACÓWKI PENITENCJARNEPrze lud nie nie w pla ców kach peni ten cja r nych jako pro blem sy ste -mo wy i stru ktu ra l ny RP. Nie do pe³nie nie obo wi¹zków po zy ty w nych(ang. po si ti ve ob li ga tions/fr. ob li ga tions po si ti ves)– Wy rok ETPCz w spra wie Or cho wski prze ciw ko Pol sce z dnia

22.10.2009 r., ska r ga nr 17885/04 (wy rok wy da ny w pro ce du rze wy ro -ków pi lo ta ¿o wych)

29

– Wy rok ETPCz w spra wie Nor bert Si ko r ski prze ciw ko Pol sce z dnia22.10.2009 r., ska r ga nr 17599/05, (wy rok wy da ny w pro ce du rze wy ro kówpi lo ta ¿o wych)

Zob. ta k ¿e de cy zje ETPCz z dnia 12.10.2010 r. w spra wach: £atak prze -ciw ko Pol sce, ska r ga nr 52070/08 i £omi ñ ski prze ciw ko Pol sce, ska r ga nr33502/09.

Upo ko rze nie wiê Ÿ nia pod czas kon tro li oso bi stej– Wy rok ETPCz w spra wie Iwa ñ czuk prze ciw ko Pol sce z dnia 15.11.2001 r.,

ska r ga nr 25196/94

POLICJASpo wo do wa nie g³êbo kie go upo ko rze nia i po czu cia bez rad no œci pod -czas nie lega l ne go wej œcia po li cji do domu– Wy rok ETPCz w spra wie Ra chwa l ski i Fe renc prze ciw ko Pol sce z dnia

28.07.2009 r., ska r ga nr 47709/99

IZBY WYTRZE•WIEÑRoze bra nie do naga w obe cno œci osób in nej p³ci– Wy rok ETPCz w spra wie Wi ktor ko prze ciw ko Pol sce z dnia 31.03.2009 r.,

ska r ga nr 14612/02

SKUTECZNE POSTÊPOWANIE WYJAŒNIAJ¥CE(ang. ef fe c ti ve in ve sti ga tion /fr. en qu ê te ef fe c ti ve)

POLICJABrak sku te cz ne go po stê po wa nia wy ja œ niaj¹cego oko li cz no œci nad -mie r ne go u¿y cia si³y przez fun kcjo na riu szy po li cji• Po wie rz chow ne i nie obie kty w ne po stê po wa nie wy ja œ niaj¹ce, sku t kuj¹ce

przy jê ciem wnio sków nie zna j duj¹cych opa r cia w sta nie fa kty cz nym spra -wy (m.in. bez wa run ko we uz na nie przez pro ku ra to ra pro wadz¹cego po stê -po wa nie ze z nañ fun kcjo na riu szy po li cji za wia ry god ne)– Wy rok ETPCz w spra wie Mro zo wski prze ciw ko Pol sce z dnia 12.05.2009

r., ska r ga nr 9258/04– Wy rok ETPCz w spra wie Le wan do wski i Le wan do wska prze ciw ko Pol sce

z dnia 13.01.2009 r., ska r ga nr 15562/02– Wy rok ETPCz w spra wie Dzwon ko wski prze ciw ko Pol sce z dnia

12.04.2007 r., ska r ga nr 46702/99• Li cz ne b³êdy i za nie cha nia pope³nio ne w tra kcie po stê po wa nia wy ja œ -

niaj¹cego do tycz¹cego dzia³añ fun kcjo na riu szy po li cji po wo duj¹ce jegonie sku te cz noœæ

30

– Wy rok ETPCz w spra wie Pie niak prze ciw ko Pol sce z dnia 24.02.2009 r.,ska r ga nr 19616/04

IZBY WYTRZE•WIEÑBrak sku te cz ne go po stê po wa nia wy ja œ niaj¹cego oko li cz no œci na ru -sze nia inte gra l no œci fi zy cz nej i psy chi cz nej cz³owie ka

– Wy rok ETPCz w spra wie Wi ktor ko prze ciw ko Pol sce z dnia 31.03.2009 r.,ska r ga nr 14612/02.

PRAWO DO WOLNOŒCI I BEZPIECZEÑSTWA OSOBISTEGO(ar ty ku³ 5 EKPCz)

1. Ka ¿ dy ma pra wo do wol no œci i bez pie cze ñ stwa oso bi ste go. Nikt nie mo¿ebyæ po zba wio ny wol no œci, z wyj¹tkiem na stê puj¹cych przy pa d ków i w try -bie usta lo nym przez pra wo:a) zgod ne go z pra wem po zba wie nia wol no œci w wy ni ku ska za nia przez

w³aœci wy s¹d;b) zgod ne go z pra wem za trzy ma nia lub are szto wa nia w przy pa d ku nie pod -

porz¹dko wa nia siê wy da ne mu zgod nie z pra wem orze cze niu s¹du lubw ce lu za pe w nie nia wy ko na nia okre œlo ne go w usta wie obo wi¹zku;

c) zgod ne go z pra wem za trzy ma nia lub are szto wa nia w celu po sta wie nia przedw³aœci wym or ga nem, je ¿e li ist nie je uza sa d nio ne po dej rze nie pope³nie niaczy nu za gro ¿o ne go kar¹ lub je œli jest to ko nie cz ne w celu za po bie ¿e niapope³nie nia ta kie go czy nu lub unie mo¿ li wie nia ucie cz ki po jego do ko na niu;

d) po zba wie nia nie le t nie go wol no œci na pod sta wie zgod ne go z pra wemorze cze nia w celu usta no wie nia nad zo ru wy cho waw cze go lub zgod ne go z pra wem po zba wie nia nie le t nie go wol no œci w celu po sta wie nia goprzed w³aœci wym or ga nem;

e) zgod ne go z pra wem po zba wie nia wol no œci oso by w celu za po bie ¿e niasze rze niu przez ni¹ cho ro by za ka Ÿ nej, oso by umys³owo cho rej, al ko ho li -ka, na rko ma na lub w³óczê gi;

f) zgod ne go z pra wem za trzy ma nia lub are szto wa nia oso by w celu za po -bie ¿e nia jej nie lega l ne mu wkro cze niu na te ry to rium pa ñ stwa lub oso by,prze ciw ko któ rej to czy siê po stê po wa nie o wy da le nie lub ekstra dy cjê.

2. Ka ¿ dy, kto zo sta³ za trzy ma ny, po wi nien zo staæ niezw³ocz nie i w zro zu -mia³ym dla nie go jê zy ku poin for mo wa ny o przy czy nach za trzy ma nia i o sta -wia nych mu za rzu tach.

3. Ka ¿ dy za trzy ma ny lub are szto wa ny zgod nie z po sta no wie niami ustê pu 1lit. c) ni nie j sze go ar ty ku³u po wi nien zo staæ niezw³ocz nie po sta wio ny przedsê dzi¹ lub in nym urzêd ni kiem upra w nio nym przez usta wê do wy ko ny wa nia

31

w³adzy s¹do wej i ma pra wo byæ s¹dzo ny w rozs¹dnym te r mi nie albo zwo l -nio ny na czas po stê po wa nia. Zwo l nie nie mo¿e zo staæ uza le ¿ nio ne od udzie -le nia gwa ran cji za pe w niaj¹cych sta wie nie siê na roz pra wê.

4. Ka ¿ dy, kto zo sta³ po zba wio ny wol no œci przez za trzy ma nie lub are szto wa -nie, ma pra wo odwo³ania siê do s¹du w celu usta le nia bezzw³ocz nie przezs¹d le ga l no œci po zba wie nia wol no œci i zarz¹dze nia zwo l nie nia, je ¿e li po -zba wie nie wol no œci jest nie zgod ne z pra wem.

5. Ka ¿ dy, kto zo sta³ po krzy w dzo ny przez nie zgod ne z tre œci¹ tego ar ty ku³u za -trzy ma nie lub are szto wa nie, ma pra wo do od szko do wa nia.

STANDARD OCHRONY PRAWA DO WOLNOŒCII BEZPIECZEÑSTWA OSOBISTEGO

Do mnie ma nie in du bio pro li be r ta taRa tio le gis art. 5 EKPCz jest ochro na jed no stki przed nie zgod nym z pra -

wem, nie uza sad nio nym i ar bi tra l nym po zba wie niem wol no œci. Jego wyk³ad -nia opie ra siê na do mnie ma niu na rzecz wol no œci jed no stki. Po zba wie niejed no stki wol no œci na le ¿y wiêc tra kto waæ jako sy tu a cjê wyj¹tkow¹, któ ra po -win na byæ obie kty w nie uza sa d nio na, jak rów nie¿ trwaæ nie d³u¿ej ni¿ jest toab so lu t nie ko nie cz ne oraz pod le gaæ œcis³ej kontroli s¹du.

Wyj¹tko woœæ po zba wie nia jed no stki wol no œci oso bi stej zna j du je wy razwe wska za niu za mkniê te go ka ta lo gu sy tu a cji, w któ rych mo¿e to nast¹piæ (art.5 ust. 1 lit. a – f EKPCz). Pod le gaj¹ one, tak jak ca³e to pra wo, wyk³adni ce lo -wo œcio wej, ukie run ko wa nej na ochro nê jed no stki przed arbitralnoœci¹ zestrony pañstwa.

Le ga l noœæ po zba wie nia wol no œciW stru ktu rze nor ma ty w nej tych wyj¹tków wy eks pono wa ne jest kry te -

rium le ga l no œci po zba wie nia wol no œci. Oz na cza ono wy móg zgod no œci za -rów no z pra wem krajo wym, jak i z Kon wencj¹ i obe j mu je ca³y okrespo zba wie nia wol no œci.

Gwa ran cje pro cedu ra l neDope³nie niem tego s¹ gwa ran cje pro cedu ra l ne wy mie nio ne w art. 5 ust.

2-5 EKPCz. Nie s¹ to dys kre cjo nal ne upra w nie nia or ga nu sto suj¹cego pra wo,ale pra wa oso by po zba wio nej wol no œci. W oce nie ich na ru sze nia isto t na jestnie ty l ko le ga l noœæ, ale rów nie¿ ce lo woœæ i ko nie cz noœæ w da nej kon kre t nej sy -tu a cji fa kty cz nej. Ciê ¿ar do wo du w tym za kre sie na³o¿o ny jest za sad ni czo napa ñ stwo, któ re zo bo wi¹zane jest nie ty l ko do nie inge ro wa nia, ale rów nie¿ dopod jê cia od po wied nich dzia³añ za pe w niaj¹cych rze czy wist¹ mo¿liwoœæskorzystania z tych gwarancji.

32

Szcze gó l na gwa ran cja pro cedu ra l na: art. 5 ust. 3 EKPCzW zwi¹zku ze spra wa mi pol ski mi szcze gó l nej uwa gi wy ma ga art. 5 ust. 1

lit. c) EKPCz, sta no wi¹cy o za trzy ma niu oso by, co do któ rej w chwi li za trzy -ma nia ist nie je uza sa d nio ne po dej rze nie pope³nie nia przez ni¹ prze stê p stwa,pre cy zy j nie okre œlo ne go przez pra wo krajo we. Ce lem za trzy ma nia ma byæ po -sta wie nie za trzy ma nej oso by przed w³aœci wym, pra w nie okre œlo nymorganem.

Z art. 5 ust. 1 lit. c) EKPCz wspó³gra art. 5 ust. 3 EKPCz. Sta no wi onszcze góln¹ gwa ran cjê s¹do wej kon tro li in ge ren cji w pra wo do wol no œci oso bi -stej w sy tu a cjach okre œlo nych w art. 5 ust. 1 lit. c) EKPCz.

Jej istot¹ jest szy b ka i auto ma ty cz na s¹dowa ochro na przed arbi tra l no œci¹ po zba wie nia jed no stki wol no œci. St¹d musi byæ ona wszczê ta niezw³ocz niei przez w³aœci wy, kom pe ten t ny s¹d, a jej pod jê cie nie jest uza le ¿ nio ne odwnio sku za trzy ma ne go. Dopu sz cza l ny czas po zba wie nia wol no œci bez s¹do -wej kon tro li okre œla ny jest na tle oko li cz no œci kon kre t nej spra wy. Nie mniejza kres swo bo dy w wyk³adni oraz w sto so wa niu po jê cia „niezw³ocz noœæ” jestbardzo ograniczony.

Art. 5 ust. 3 EKPCz sta no wi rów nie¿ pod sta wê dwóch ko le j nych, isto t -nych praw oso by za trzy ma nej. Mia no wi cie, oso ba za trzy ma na ma byæ os¹dzo -na w rozs¹dnym te r mi nie, a gdy nie jest to mo ¿ li we, ma pra wo byæ zwo l nio nana czas po stê po wa nia. Nie s¹ to pra wa alte rna ty w ne, a w ich sto so wa niu na le -¿y uw z glêd niaæ do mnie ma nie na rzecz zwo l nie nia. Tym sa mym oso bie oska r -¿o nej o prze stê p stwo co do za sa dy na le ¿y umo ¿ li wiæ od po wia da nie z wo l nejsto py, a tym cza so we are szto wa nie na le ¿y utrzy maæ ty l ko wów czas, gdy prze -ma wiaj¹ za tym od po wied nie i wy sta r czaj¹ce przy czy ny. Ciê¿ar dowoduw tym zakresie le¿y po stronie pañstwa.

Tym cza so we are szto wa nie jest œro d kiem wyj¹tko wym i jako taki mo¿ebyæ sto so wa ny ty l ko w ra zie rze czy wi stej ko nie cz no œci. W mo men cie gdyare szto wa nie prze sta je mieæ uza sad nie nie oska r ¿o ny musi byæ na ty ch miastzwo l nio ny.

Szcze gó l ny w tym za kre sie obo wi¹zek ci¹¿y na s¹dach, musz¹ one pro -wa dziæ w³aœci we po stê po wa nia w taki spo sób, aby nie pro wa dzi³o ono doprzed³u¿a nia tym cza so we go are szto wa nia poza gra ni ce dopu sz czal no œci.W swym po stê po wa niu s¹dy po win ny uw z glêd niaæ wszy stkie fa kty, któ re s¹wa ¿ ne dla oce ny, czy ist nie je pu b li cz ny in te res uza sad niaj¹cy pozbawieniejednostki wolnoœci osobistej.

Gwa ran cja pro cedu ra l na ha be as co r pusArt. 5 ust. 4 EKPCz sta no wi od rêbn¹ gwa ran cjê ha be as co r pus. Na ka zu je

prze pro wa dze nie bezzw³ocz nie s¹do wej kon tro li le ga l no œci po zba wie nia wol -

33

no œci jed no stki w ka ¿ dej sy tu a cji po zba wie nia wol no œci, a wiêc nie ty l ko tejwska za nej w art. 5 ust. 3 EKPCz i jako taki ma cha ra kter lex spe cia lis.

Wy mo gi, któ re musi spe³niaæ po stê po wa nie tocz¹ce siê na pod sta wieart. 5 ust. 4 EKPCz, mog¹ byæ ró ¿ ne w za le ¿ no œci od ro dza ju po zba wie niawol no œci i nie obe j muj¹ wszy stkich gwa ran cji rze te l ne go pro ce su s¹do we gow spra wach ka r nych (art. 6 ust. 1 EKPCz). Nie mniej po win no byæ onopra wdzi wie kon trady ktory j ne, z po sza no wa niem rów noœæ bro ni miê dzystro na mi.

Oce na zgod no œci z pra wem nie ma ty l ko for ma l ne go cha ra kte ru, ale obe j -mu je te¿ jego rze czy wi ste pod sta wy. Ciê ¿ar do wo du w tym za kre sie rów nie¿spoczywa na pañstwie.

Pra wo do od szko do wa niaZ art. 5 ust. 5 EKPCz wy ni ka pra wo oso by za trzy ma nej, nie zgod nie

z któ rym ko l wiek z ustê pów art. 5 EKPCz, do od szko do wa nia. Wa run kiem ko -nie cz nym jest w tym wy pa d ku rze czy wi sta szko da ma te ria l na lub mo ra l na.Z pra wem tym wspó³gra obo wi¹zek po zy ty w ny pa ñ stwa za pe w nie nia oso bieza trzy ma nej rze czy wi ste go do stê pu do s¹du w takich sprawach.

Zwi¹zek z art. 3 EKPCz i art. 8 EKPCzArt. 5 nie gwa ran tu je pra wa do okre œlo ne go tra kto wa nia pod czas za trzy -

ma nia/are szto wa nia, nie mniej z³e tra kto wa nie pod czas i w tra kcie po zba wie -nia mo¿e na ru szaæ pra wo do inte gra l no œci fi zy cz nej i psy chi cz nej (art. 8EKPCz) lub za kaz to r tur, po ni ¿aj¹cego i nie lu dz kie go tra kto wa nia lub ka ra nia(art. 3 EKPCz).

NARUSZENIAart. 5 ust. 1 EKPCz

POZBAWIENIE WOLNOŒCI(ang. de pri va tion of li be r ty/fr. pri va tion de liberté)• Umie sz cze nie cu dzo zie m ców w stre fie tran zy to wej i kon tynu o wa nie prze -

trzy my wa nia przez Stra¿ Gra niczn¹ bez pod sta wy pra wnej– Wy rok ETPCz w spra wie Sha m sa prze ciw ko Pol sce z dnia 27.11.2003 r.,

ska r ga nr 45355/99

POZBAWIENIA WOLNOŒCI ZGODNIE Z PROCEDUR¥ OKREŒLON¥PRZEZ PRAWO KRAJOWE(ang. pro ce du re pre s c ri bed by law/fr. vo ies légales)• Niew³aœci wy sk³ad sê dzio wski roz pa truj¹cy odwo³anie od po sta no wie nia

o za sto so wa niu tym cza so we go are szto wa nia

34

– Wy rok ETPCz w spra wie Mie r ni cki prze ciw ko Pol sce z dnia 27.10.2009 r.,ska r ga nr 10847/02

• Nie pra wid³owe za sto so wa nie prze pi sów krajo wych do sta nu fa kty cz ne gospra wy przy wy da niu na ka zu are szto wa nia– Wy rok ETPCz w spra wie La dent prze ciw ko Pol sce z dnia 18.03.2008 r.,

ska r ga nr 11036/03

ZGODNE Z PRAWEM ZATRZYMANIE LUB ARESZTOWANIE(ang. la w ful ar rest or de ten tion/fr. ar re sta tion ou détention régulières)

Przed ter mi no we wa run ko we zwo l nie nie z od by wa nia kary po zba -wie nia wol no œci• Zw³oka w wy ko na niu po sta no wie nia o za sto so wa niu przed termi no we go

wa run ko we go zwo l nie nia z od by wa nia kary po zba wie nia wol no œci– Wy rok ETPCz w spra wie Gê bu ra prze ciw ko Pol sce z dnia 06.03.2007 r.,

ska r ga nr 63131/00

Tym cza so we are szto wa nie• Brak propo rcjo nal no œci po miê dzy œro d kiem a ce lem w za sto so wa niu tym -

cza so we go are szto wa nia; ce lem by³o za pe w nie nie w³aœci we go toku po stê -po wa nia– Wy rok ETPCz w spra wie La dent prze ciw ko Pol sce z dnia 18.03.2008 r.,

ska r ga nr 11036/03– Wy rok ETPCz w spra wie Am bru sz kie wicz prze ciw ko Pol sce z dnia

04.05.2006 r., ska r ga nr 38797/03• Zw³oka w wy ko ny wa niu po sta no wie nia o uchy le niu tym cza so we go are -

szto wa nia– Wy rok ETPCz w spra wie La dent prze ciw ko Pol sce z dnia 18.03.2008 r.,

ska r ga nr 11036/03• Krajo wa pra kty ka auto maty cz ne go przed³u¿a nia tym cza so we go are szto -

wa nia po wnie sie niu aktu oska r ¿e nia– Wy rok ETPCz w spra wie Do mbek prze ciw ko Pol sce z dnia 12.12.2006 r.,

ska r ga nr 75107/01– Wy rok ETPCz w spra wie A.S. prze ciw ko Pol sce z dnia 20.06.2006 r., ska -

r ga nr 39510/98– Wy rok ETPCz w spra wie £ata sie wicz prze ciw ko Pol sce z dnia

23.06.2005 r., ska r ga nr 44722/98– Wy rok ETPCz w spra wie Go ral prze ciw ko Pol sce z dnia 30.10.2003 r.,

ska r ga nr 38654/97– Wy rok ETPCz w spra wie Ka w ka prze ciw ko Pol sce z dnia 09.01.2001 r.,

ska r ga nr 25874/94

35

– Wy rok ETPCz w spra wie Ba ra no wski prze ciw ko Pol sce z dnia28.03.2000 r., ska r ga nr 28358/95

• Uchy bie nie te r mi no wi na z³o¿e nie wnio sku o przed³u¿e nie tym cza so we goare szto wa nia– Wy rok ETPCz w spra wie Ba gi ñ ski prze ciw ko Pol sce z dnia 11.10.2005 r.,

ska r ga nr 37444/97– Wy rok ETPCz w spra wie D.P. prze ciw ko Pol sce z dnia 20.01.2004 r.,

ska r ga nr 34221/96– Wy rok ETPCz w spra wie G.K. prze ciw ko Pol sce z dnia 20.01.2004 r.,

ska r ga nr 38816/97• Zw³oka w umie sz cze niu w szpi ta lu psy chia try cz nym

– Wy rok ETPCz w spra wie Ku men da prze ciw ko Pol sce z dnia 08.06.2010 r.,ska r ga nr 2369/09

– Wy rok ETPCz w spra wie Mo ca r ska prze ciw ko Pol sce z dnia 06.11.2007 r.,ska r ga nr 26917/05

Za trzy ma nie w iz bie wy trze Ÿwieñ• Brak propo rcjo nal no œci za trzy ma nia w iz bie wy trze Ÿwieñ spo wo do wa ny

nie wziê ciem pod uwa gê œro d ka mniej do le gli we go– Wy rok ETPCz w spra wie Wi told Li twa prze ciw ko Pol sce z dnia

04.04.2000 r., ska r ga nr 26629/95

Po zba wie nie wol no œci w celu wy ko na nia de cy zji depo rta cy j nej• Kon tynu o wa nie prze trzy my wa nia cu dzo zie m ców po up³ywie te r mi nu

prze wi dzia ne go przez pra wo na de po rta cjê– Wy rok ETPCz w spra wie Sha m sa prze ciw ko Pol sce z dnia 27.11.2003 r.,

ska r ga nr 45355/99

NARUSZENIAart. 5 ust. 1 lit. a) EKPCz

• Zw³oka w wy ko na niu po sta no wie nia o przed ter mi no wym wa run ko wymzwo l nie niu z od by wa nia kary po zba wie nia wol no œci– Wy rok ETPCz w spra wie Gê bu ra prze ciw ko Pol sce z dnia 06.03.2007 r.,

ska r ga nr 63131/00

NARUSZENIAart. 5 ust. 1 lit. b) EKPCz

• Nad mie r na d³ugoœæ tym cza so we go are szto wa nia uza sad nia na ko nie cz no œci¹ za bez pie cze nia wy ko na nia na ka zu pod da nia siê ba da niom psy chia try cz nym– Wy rok ETPCz w spra wie No wi cka prze ciw ko Pol sce z dnia 03.12.2002 r.,

ska r ga nr 30218/96

36

NARUSZENIAart. 5 ust. 1 lit. c) EKPCz

Uza sa d nio ne po dej rze nie pope³nie nia prze stê p stwa(ang. rea so na b le su spi cion/fr. ra i sons pla u si b les de soupçonner)• Brak rze czy wi ste go ry zy ka uni ka nia przez za trzy ma ne go wy mia ru spra -

wied li wo œci– Wy rok ETPCz w spra wie Am bru sz kie wicz prze ciw ko Pol sce z dnia

04.05.2006 r., ska r ga nr 38797/03

NARUSZENIAart. 5 ust. 1 lit. e) EKPCz

Po zba wie nie wol no œci oso by umys³owo cho rej(ang. per sons of un so und mind /fr. aliénés)• Przed³u¿e nie po by tu w are sz cie w zwi¹zku z opó Ÿ nie niem w umie sz cze niu

w szpi ta lu psy chia try cz nym– Wy rok ETPCz w spra wie Ku men da prze ciw ko Pol sce z dnia 08.06.2010 r.,

ska r ga nr 2369/09– Wy rok ETPCz w spra wie Pan kie wicz prze ciw ko Pol sce z dnia 12.02.2008

r., ska r ga nr 34151/04– Wy rok ETPCz w spra wie Mo ca r ska prze ciw ko Pol sce z dnia 06.11.2007 r.,

ska r ga nr 26917/05

Po zba wie nie wol no œci al ko ho li ka (ang. al co ho lics/fr. al coo li que)• Brak za gro ¿e nia dla porz¹dku pub li cz ne go lub dla sa me go sie bie. Auto no -

mi cz noœæ po jê cia al ko ho lik– Wy rok ETPCz w spra wie Wi told Li twa prze ciw ko Pol sce z dnia

04.04.2000 r., ska r ga nr 26629/95

NARUSZENIAart. 5 ust. 1 lit. f) EKPCz

Po zba wie nie wol no œci oso by, prze ciw ko któ rej to czy siê po stê po wa -nie o de po rta cjê lub ekstra dy cjê(ang.de po rta tion or ex tra di tion/fr. ex tra di tion)• Kon ty nu a cja za trzy ma nia mimo up³ywu te r mi nu prze wi dzia ne go przez

pra wo na do ko na nie de po rta cji – Wy rok ETPCz w spra wie Sha m sa prze ciw ko Pol sce z dnia 27.11.2003 r.,

ska r ga nr 45355/99

37

NARUSZENIAart. 5 ust. 2 EKPCz

Niezw³ocz ne poin for mo wa nie w jê zy ku zro zu mia³ym dla za trzy ma -ne go o przy czy nach za trzy ma nia i o sta wia nych mu za rzu tach(ang. prompt in fo r ma tion in lan gu a ge un de r sto od on re a sons for ar rest/fr.in fo r ma tion sur les ra i sons de l’arrestation dans le plus co urt délai dans unelan gue co m pri se)• Prze ka za nie wy ma ga nych in fo r ma cji w jê zy ku pol skim, któ re go za trzy ma -

ny nie zna³– Wy rok ETPCz w spra wie La dent prze ciw ko Pol sce z dnia 18.03.2008 r.,

ska r ga nr 11036/03

NARUSZENIAart. 5 ust. 3 EKPCz

Szy b kie po sta wie nie przed sê dzi¹ lub in nym urzêd ni kiem(ang. bro ught „pro mptly” be fo re a ju d ge or ot her of fi cer/fr. aussitôt tra du i -te de vant un juge ou au tre ma gi strat)• Za sto so wa nie tym cza so we go are szto wa nia na pod sta wie po sta no wie nia

pro ku ra to ra– Wy rok ETPCz w spra wie A.S. prze ciw ko Pol sce z dnia 20.06.2006 r.,

ska r ga nr 39510/98– Wy rok ETPCz w spra wie Nie dba³a prze ciw ko Pol sce z dnia 04.07.2000 r.,

ska r ga nr 27915/95

Zob. ta k ¿e inne wy ro ki w spra wach, dla któ rych wy rok w spra wie Nie -dba³a prze ciw ko Pol sce jest wiod¹cy w tym za kre sie, czy li:

– Wy rok ETPCz w spra wie Ja si ñ ski prze ciw ko Pol sce z dnia 20.12.2005 r.,ska r ga nr 30865/96

– Wy rok ETPCz w spra wie Ba gi ñ ski prze ciw ko Pol sce z dnia 11.10.2005 r., ska r ga nr 37444/97

– Wy rok ETPCz w spra wie M.B. prze ciw ko Pol sce z dnia 27.04.2004 r.,ska r ga nr 34091/96

– Wy rok ETPCz w spra wie Kla me cki prze ciw ko Pol sce (nr 2) z dnia03.04.2003 r., ska r ga nr 31583/96

– Wy rok ETPCz w spra wie Sa³apa prze ciw ko Pol sce z dnia 19.12.2002 r.,ska r ga nr 35489/97

– Wy rok ETPCz w spra wie Da ce wicz prze ciw ko Pol sce z dnia 02.07.2002 r.,ska r ga nr 34611/97

– Wy rok ETPCz w spra wie Eryk Ka w ka prze ciw ko Pol sce z dnia27.06.2002 r., ska r ga nr 33885/96

38

• Brak auto ma ty cz nej kon tro li s¹do wej le ga l no œci za sto so wa nia tym cza so -we go are szto wa nia– Wy rok ETPCz w spra wie Piotr No wak prze ciw ko Pol sce z dnia

07.12.2010 r., ska r ga nr 7337/05– Wy rok ETPCz w spra wie La dent prze ciw ko Pol sce z dnia 18.03.2008 r.,

ska r ga nr 11036/03– Wy rok ETPCz w spra wie Nie dba³a prze ciw ko Pol sce z dnia 04.07.2000 r.,

ska r ga nr 27915/95

D³ugoœæ tym cza so we go are szto wa nia(ang. length of de ten tion on re mand/fr. durée de la détention pro vi so i re)• Brak od po wied nich i wy sta r czaj¹cych po wo dów przed³u¿a nia tym cza so -

we go are szto wa nia– Wy rok ETPCz w spra wie Fin ster prze ciw ko Pol sce z dnia 08.02.2011 r.,

ska r ga nr 24860/08– Wy rok ETPCz w spra wie Cho u ma kov prze ciw ko Pol sce (nr 2) z dnia

01.02.2011 r., ska r ga nr 55777/08 – Wy rok ETPCz w spra wie Kny ter prze ciw ko Pol sce z dnia 01.02.2011 r.,

ska r ga nr 31820/06– Wy rok ETPCz w spra wie Jar kie wicz prze ciw ko Pol sce z dnia 06.07.2010

r., ska r ga nr 23623/07– Wy rok ETPCz w spra wie Ku men da prze ciw ko Pol sce z dnia 08.06.2010

r., ska r ga nr 2369/09– Wy rok ETPcz w spra wie Bru czy ñ ski prze ciw ko Pol sce z dnia 04.02.2009

r., ska r ga nr 19206/03– Wy rok ETPCz w spra wie Ka u czor prze ciw ko Pol sce z dnia 03.02.2009 r.,

ska r ga nr 45219/06– Wy rok ETPCz w spra wie Ku li ko wski prze ciw ko Pol sce z dnia 19.05.2009

r., ska r ga nr 18353/03– Wy rok ETPCz w spra wie Cza j ka prze ciw ko Pol sce z dnia 13.02.2007 r.,

ska r ga nr 15067/02– Wy rok ETPCz w spra wie Kla me cki prze ciw ko Pol sce (nr 2) z dnia

03.04.2003 r., ska r ga nr 31583/96– Wy rok ETPCz w spra wie Kud³a prze ciw ko Pol sce z dnia 26.10.2000 r.,

ska r ga nr 30210/96– Wy rok ETPCz w spra wie Trza ska prze ciw ko Pol sce z dnia 11.07.2000 r.,

ska r ga nr 25792/94• Brak na le ¿y tej sta ran no œci w pro wa dze niu po stê po wa nia

– Wy rok ETPCz w spra wie Ma twie j czuk prze ciw ko Pol sce z dnia02.12.2003 r., ska r ga nr 37641/97

39

– Wy rok ETPCz w spra wie Iwa ñ czuk prze ciw ko Pol sce z dnia15.11.2001 r., ska r ga nr 25196/94

– Wy rok ETPCz w spra wie Trza ska prze ciw ko Pol sce z dnia 11.07.2000 r.,ska r ga nr 25792/94

Zob. ta k ¿e 152 spra wy do tycz¹ce d³ugo œci tym cza so we go are szto wa niana le¿¹ce do tzw. gru py Trza ski i Ka u czo ra. (zob. In ter im Re so lu tionCM/ResDH(2007)75 )

Pra wo do zwo l nie nia na czas po stê po wa nia(ang. re le a se pen ding trial/fr. libéré pen dant la procédure)• Prze wlek³oœæ po stê po wa nia w za kre sie usta le nia po rê cze nia maj¹tko we go

– Wy rok ETPCz w spra wie Iwa ñ czuk prze ciw ko Pol sce z dnia 15.11.2001 r.,ska r ga nr 25196/94

NARUSZENIAart. 5 ust. 4 EKPCz

Bezzw³ocz ne roz po zna nie odwo³ania od po sta no wie nia o are szto -wa niu przez s¹d(ang. spe e di ness of re view/fr. contrôle à bref délai)• Zw³oka w roz pa trze niu przez s¹d odwo³ania o za sto so wa niu i przed³u¿e niu

tym cza so we go are szto wa nia• Wy rok ETPCz w spra wie Fra sik prze ciw ko Pol sce z dnia 05.01.2010 r.,

ska r ga nr 22933/02 (46 dni)• Wy rok ETPCz w spra wie Piotr Ba ra no wski prze ciw ko Pol sce z dnia

02.10.2007 r., ska r ga nr 39742/05• Wy rok ETPCz w spra wie Py rak prze ciw ko Pol sce z dnia 12.02.2008 r.,

ska r ga nr 54476/00• Wy rok ETPCz w spra wie I³owie cki prze ciw ko Pol sce z dnia

04.10.2001 r., ska r ga nr 27504/95• Wy rok ETPCz w spra wie Jab³oñ ski prze ciw ko Pol sce z dnia

21.12.2000 r., ska r ga nr 33492/96 (43 dni)• Wy rok ETPCz w spra wie W³och prze ciw ko Pol sce z dnia 19.10.2000 r.,

ska r ga nr 27785/95 (ponad 3 mie si¹ce)• Wy rok ETPCz w spra wie Ba ra no wski prze ciw ko Pol sce z dnia

28.03.2000 r., ska r ga nr 28358/95• Zw³oka w roz pa trze niu przez s¹d odwo³ania o umie sz cze niu w zak³ad zie

psy chia try cz nym– Wy rok ETPCz w spra wie Mu sia³ prze ciw ko Pol sce z dnia 25.03.1999 r.,

ska r ga nr 24557/94

40

Pro cedu ra l ne gwa ran cje roz po zna nia odwo³ania od po sta no wie niao are szto wa niu(ang. pro ce du ral gu a ran te es of re view/fr. ga ran ties procédurales ducontrôle)• Od mo wa do stê pu do akt spra wy na eta pie pro wa dzo ne go po stê po wa nia

przy goto waw cze go. Na ru sze nie za sa dy rów no œci bro ni– Wy rok ETPCz w spra wie Chru œci ñ ski prze ciw ko Pol sce z dnia

06.11.2007 r., ska r ga nr 22755/04• Roz po zna nie odwo³ania od po sta no wie nia o za sto so wa niu tym cza so we go

are szto wa nia na po sie dze niach bez udzia³u are szto wa ne go lub jego pe³no -mo c ni ka. Na ru sze nie za sa dy rów no œci bro ni– Wy rok ETPCz w spra wie Trza ska prze ciw ko Pol sce z dnia 11.07.2000 r.,

ska r ga nr 25792/94– Wy rok ETPCz w spra wie Nie dba³a prze ciw ko Pol sce z dnia 04.07.2000 r.,

ska r ga nr 27915/95

Zob. ta k ¿e inne wy ro ki w spra wach, dla któ rych wy ro ki po wy ¿sze s¹wiod¹cymi w tym za kre sie, czy li:

– Wy rok ETPCz w spra wie Ba gi ñ ski prze ciw ko Pol sce z dnia 11.10.2005 r., ska r ga nr 37444/97

– Wy rok ETPCz w spra wie Weso³owski prze ciw ko Pol sce z dnia22.06.2004 r., ska r ga nr 29687/96

– Wy rok ETPCz w spra wie M.B. prze ciw ko Pol sce z dnia 27.04.2004 r.,ska r ga nr 34091/96

– Wy rok ETPCz w spra wie G.K. prze ciw ko Pol sce z dnia 20.01.2004 r.,ska r ga nr 38816/97

– Wy rok ETPCz w spra wie Kla me cki prze ciw ko Pol sce (nr 2) z dnia03.04.2003 r., ska r ga nr 31583/96

– Wy rok ETPCz w spra wie Sa³apa prze ciw ko Pol sce z dnia 19.12.2002 r.,ska r ga nr 35489/97

– Wy rok ETPCz w spra wie Ka w ka prze ciw ko Pol sce z dnia 09.01.2001 r.,ska r ga nr 25874/94

– Wy rok ETPCz w spra wie W³och prze ciw ko Pol sce z dnia 19.10.2000 r.,ska r ga 27785/95

41

NARUSZENIAart. 5 ust. 5 EKPCz

Od szko do wa nie (ang. co m pen sa tion/fr. réparation)• Brak mo ¿ li wo œci do cho dze nia od szko do wa nia w zwi¹zku z za sto so wa -

niem tym cza so we go are szto wa nia po sta no wie niem pro ku ra to ra oraz na ru -sze niem art. 5 ust. 1 EKPCz– Wy rok ETPCz w spra wie A.S. prze ciw ko Pol sce z dnia 20.06.2006 r.,

ska r ga nr 39510/98• Brak mo ¿ li wo œci do cho dze nia od szko do wa nia w zwi¹zku z nad mie r nie

d³ugim okre sem tym cza so we go are szto wa nia– Wy rok ETPCz w spra wie Bru czy ñ ski prze ciw ko Pol sce z dnia 04.02.2009 r.,

ska r ga nr 19206/03• Brak mo ¿ li wo œci do cho dze nia od szko do wa nia w zwi¹zku ze zw³ok¹ w roz -

pa trze niu za ¿a le nia na po sta no wie nia o za sto so wa niu tym cza so we go aresz -to wa nia– Wy rok ETPCz w spra wie W³och prze ciw ko Pol sce (nr 2) z dnia

10.05.2011 r., ska r ga nr 33475/08.

PRAWO DO SPRAWIEDLIWEGO PROCESU(ar ty ku³ 6 EKPCz)

1. Ka ¿ dy ma pra wo do spra wied li we go i pub li cz ne go roz pa trze nia jego spra wyw rozs¹dnym te r mi nie przez nie za wis³y lub bez stron ny s¹d usta no wio nyustaw¹, przy roz strzy ga niu o jego pra wach i obo wi¹zkach o cha ra kte rze cy -wi l nym albo o za sad no œci ka ¿ de go oska r ¿e nia w wy to czo nej prze ciw ko nie mu spra wie ka r nej. Po stê po wa nie przed s¹dem jest ja w ne, jed nak pra sa i pu b li -cz noœæ mog¹ byæ wy³¹czo ne z ca³oœci lub czê œci roz pra wy s¹do wej ze wzglê -dów oby cza jo wych, z uwa gi na porz¹dek pu b li cz ny lub bez pie cze ñ stwo pa ñ -stwo we w spo³ecze ñ stwie demo kra ty cz nym, gdy wy ma ga tego do bro ma³ole t -nich lub gdy s³u¿y to ochro nie ¿y cia pry wa t ne go stron albo te¿ w oko li cz no œ -ciach szcze gó l nych, w gra ni cach uz na nych przez s¹d za bez wzglêd nie ko niecz -ne, kie dy ja w noœæ mog³aby przy nieœæ szko dê in te re som wy mia ru spra wied li wo œci.

2. Ka ¿ de go oska r ¿o ne go o pope³nie nie czy nu za gro ¿o ne go kar¹ uwa ¿a siê zanie win ne go do cza su udo wod nie nia mu winy zgod nie z ustaw¹.

3. Ka ¿ dy oska r ¿o ny o pope³nie nie czy nu za gro ¿o ne go kar¹ ma co naj mniejpra wo do:a) niezw³ocz ne go otrzy ma nia szcze gó³owej in fo r ma cji w jê zy ku dla nie go

zro zu mia³ym o isto cie i przy czy nie skie ro wa ne go prze ciw ko nie mu oskar -¿e nia;

42

b) po sia da nia od po wied nie go cza su i mo ¿ li wo œci do przy go to wa nia ob ro ny;c) bro nie nia siê oso bi œcie lub przez usta no wio ne go przez sie bie ob ro ñ cê,

a je œli nie ma wy sta r czaj¹cych œro d ków na po kry cie ko sztów ob ro ny, dobezp³at ne go ko rzy sta nia z po mo cy ob ro ñ cy wy zna czo ne go z urzê du, gdy wy ma ga tego do bro wy mia ru spra wied li wo œci;

d) przes³ucha nia lub spo wo do wa nia przes³ucha nia œwia d ków oska r ¿e niaoraz ¿¹da nia obe cno œci i przes³ucha nia œwia d ków ob ro ny na ta kich sa -mych wa run kach jak œwia d ków oska r ¿e nia;

e) ko rzy sta nia z bezp³at nej po mo cy t³uma cza, je ¿e li nie ro zu mie lub niemówi jê zy kiem u¿y wa nym w s¹dzie.

STANDARD OCHRONY PRAWADO SPRAWIEDLIWEGO PROCESU

Zwi¹zek z za sad¹ rz¹dów pra waPra wo do spra wied li we go pro ce su jest pra wem o fun da men tal nym zna -

cze niu dla kon we ncyj ne go sy ste mu ochro ny praw cz³owie ka. Sta no wi gwa -ran cjê po sza no wa nia jed nej z naj wa¿ nie j szych za sad le¿¹cych u pod stawKon we ncji, mia no wi cie za sa dy rz¹dów pra wa. Jako ta kie nie mo¿e byæ w¹skoin ter pre towa ne, in ny mi s³owy ja ka ko l wiek wyk³ad nia za cie œ niaj¹ca art. 6ust. 1 by³aby sprze cz na z jego ce lem i przed mio tem.

Du a lizm kon stru kcji: do stêp do s¹du i pra wo do spra wied li we gopro ce su

Powo³uj¹c siê na kon tekst pra wa do spra wied li we go pro ce su, Try bu na³usta li³, i¿ na jego treœæ sk³ada siê rów nie¿ pra wo do stê pu do s¹du.

Pra wo to nie jest ab so lu t ne, pod le gaæ mo¿e wiêc ogra ni cze niom, jed nakdo stêp do s¹du musi byæ sku te cz ny. Jed nym z wa run ków tej sku te cz no œcimo¿e byæ za pe w nie nie bezp³at nej po mo cy pra wnej. W zwi¹zku z tym naprzyk³ad od mo wa przy zna nia po mo cy pra wnej w po stê po wa niu ka sa cy j nymi bêd¹ce jej na stê p stwem od da le nie ka sa cji na ru sza sam¹ isto tê tego prawa.

Dopu sz cza l noœæ ogra ni czeñDo da t ko wo, choæ ogra ni cze nia w ko rzy sta niu z pra wa do spra wied li we -

go pro ce su s¹ w pe w nym za kre sie mo ¿ li we, to jed nak nie mog¹ na ru szaæ pra -wa do spra wied li we go pro ce su jako ca³oœci, gdy¿ jako ta kie jest ono pra wemab so lu t nym.

Co wiê cej, pe w ne ogra ni cze nia w ko rzy sta niu z art. 6 EKPCz s¹ dopu sz -cza l ne ze wzglê du na in te res pu b li cz ny. Nie mniej, nie oz na cza to, i¿ ce lem art.6 EKPCz jest, tak jak w przy pa d ku praw zagwa ran to wa nych w art. 8-11EKPCz, za cho wa nie spra wie d li wej rów no wa gi po miê dzy in te re sem jed no stkia in te re sem spo³ecze ñ stwa jako ca³oœci. Al bo wiem nad rzêd nym i wy³¹cznym

43

ce lem art. 6 EKPCz jest za gwa ran towa nie spra wied li we go pro ce su, przy jed -no cze s nym uz na niu, ¿e w jego urze czywi st nie niu mo ¿ li we jest przyjêcieró¿nych procedur.

Pra wo do ape la cjiNa to miast art. 6 EKPCz nie gwa ran tu je pra wa do ape la cji, ani te¿ nie

nak³ada na pa ñ stwo obo wi¹zku usta no wie nia pro ce dur odwo³aw czych.Nie mniej, je œli ta kie pro ce du ry ist niej¹ w krajo wym porz¹dku pra wnym

to musz¹ one byæ sto so wa ne zgod nie z art. 6 EKPCz.Bez po œred nie zaœ gwa ran cje pra wa do ape la cji w spra wach ka r nych za -

wie ra art. 2 pro to ko³u do dat ko we go nr 4.

Dwie ka te go rie gwa ran cji pro ce so wychZa kres przed mio to wy pra wa do spra wied li we go pro ce su tworz¹ dwie

ka te go rie spraw i dwie ka te go rie, powi¹za nych z nimi, gwa ran cji pro ce so -wych.

Pie r wsza ka te go ria gwa ran cji do ty czy spra wied li we go roz pa trze nia spo -rów o pra wach i obo wi¹zkach o cha ra kte rze cy wi l nym (spra wa cy wi l na) orazspra wied li we go roz pa trze nia oska r ¿e nia w spra wie ka r nej (spra wa ka r na). S¹one za wa r te w art. 6 ust. 1 EKPCz. Choæ od nosz¹ siê one do obu ka te go riispraw, to z orze cz ni c twa ETPCz wy ni ka, ¿e przy roz pa try wa niu spraw cy wi l -nych wy ma ga nia s¹ w nie któ rych wypadkach mniejsze.

Gwa ran cje te fo r mu³uj¹ wy móg nie za wis³oœci i bez stron no œci s¹du, rze -te l no œci pro ce su, któ re szcze gó³owo zo sta³y roz pi sa ne w ust. 3 art. 6 EKPCz,na stê p nie jego ja w no œci wraz z obo wi¹zkiem pub li cz ne go og³osze nia wy ro ku, i wre sz cie za ko ñ cze nia procesu w rozs¹dnym terminie.

Dru ga zaœ ka te go ria gwa ran cji do ty czy za sad ni czo spra wa ka r nej, a doroz pa trze nia spra wy cy wi l nej od no si siê w mi ni ma l nym za kre sie. Kon sty tu uj¹j¹ po sta no wie nia za wa r te w ust. 2 i ust. 3 art. 6 EKPCz. S¹ nimi: do mnie ma nienie win no œci (art. 6 ust. 2 EKPCz), pra wo do niezw³ocz nej in fo r ma cji o isto ciei przy czy nie oska r ¿e nia (art. 6 ust. 3 lit. a EKPCz), pra wo do od po wied nie gocza su i mo ¿ li wo œci przy go to wa nia ob ro ny (art. 6 ust. 3 lit. b EKPCz), pra wodo bro nie nia siê oso bi œcie lub przez usta no wio ne go przez sie bie ob ro ñ cê(art. 6 ust. 3 lit. c EKPCz), pra wo do przes³ucha nia œwia d ków (art. 6 ust. 3 lit. dEKPCz) oraz pra wo do ko rzy sta nia z bezp³atnej pomocy t³umacza (art. 6 ust. 3 lit. e EKPCz).

Spra wa cy wi l naZa kres za sto so wa nia

Wstê p nym i rów no cze œ nie ko nie cz nym wa run kiem za sto so wa nia art. 6ust. 1 EKPCz w spra wach cy wi l nych jest ist nie nie spo ru, do tycz¹cego prawi o bo wi¹zków o cha ra kte rze cy wi l nym.

44

Ce chy spo ruRo zu mie nie te r mi nu spór nie jest kate go ry cz ne. Na le ¿y je wiêc ro zu mieæ

bar dziej ma te ria l nie ni¿ fo r ma l nie. Nie mniej, spór ten musi byæ rze czy wi styi po wa ¿ ny.

Po dru gie, spór ten musi mieæ cha ra kter pra w ny, tj. musi do ty czyæ za rzu -tu na ru sze nia obo wi¹zków lub praw cy wi l nych. I wre sz cie, musi byæ to spór,któ ry bê dzie móg³ byæ roz strzy g niê ty na dro dze s¹do wej.

Pra wa i obo wi¹zki o cha ra kte rze cy wi l nymSamo po jê cie praw i obo wi¹zków o cha ra kte rze cy wi l nym jest rów nie¿

po jê ciem auto no mi cz nym, dla ro zu mie nia któ re go re gu la cje krajo we maj¹ ty l -ko zna cze nie po mo c ni cze.

Kata log tych praw i obo wi¹zków jest bar dzo sze ro ki, a za ra zem otwa r -ty. Re kon stru owa ny jest zgod nie z dyna mi cz ny mi regu³ami wyk³adni,a wiêc z uw z glêd nie niem wa run ków dnia dzi sie j sze go w spo³ecze ñ stwachdemo kra ty cz nych. Nie mniej, za sad¹ jest, ¿e wyk³ad nia ta nie mo¿e byæ do -ko ny wa na w ta ki spo sób, ja k by przy mio t nik cy wi l ny w art. 6 ust. 1 EKPCznie ist nia³.

Tak wiêc, o cy wi l nym cha ra kte rze da nych praw lub obo wi¹zków roz -strzy gaæ mo¿e, choæ nie musi, ich cha ra kter w œwie t le pra wa krajo we go. Al bo -wiem je œli spo r ne pra wa i obo wi¹zki re gu lo wa ne s¹ w ra mach krajo we gopra wa pry wa t ne go, to oczy wi ste jest, ¿e art. 6. ust. 1 EKPCz ma za sto so wa nie.Na to miast oko li cz noœæ, ¿e s¹ one re gu lo wa ne przez pra wo pu b li cz ne, nie oz -na cza wy klu cze nia za sto so wa nia art. 6 ust. 1 EKPCz.

W ta kich sy tu a cjach sto so wa ne jest dru gie kry te rium, mia no wi cie ichtreœæ lub sku tek. Jest to kry te rium wa ¿ nie j sze ni¿ pra w na kla sy fi ka cja w krajo -wym porz¹dku pra wnym.

Treœæ lub sku tek mo¿e byæ dwo ja kie go ro dza ju. Po pie r wsze, mo¿e mieæpry wat no- praw ny cha ra kter, po dru gie, mo¿e byæ powi¹zany z kwe stia mi czy -sto eko nomi cz ny mi lub w isto cie eko nomi cz ny mi. Kry te ria te mog¹ zo staæspe³nio ne w da nej spra wie ³¹cz nie lub od dzie l nie.

Uz na nie przez pra wo krajo weZa kres przed mio to wy po jê cia praw i obo wi¹zków cy wi l nych jest do da t -

ko wo ogra ni czo ny wy mo giem uz na nia da ne go pra wa lub obo wi¹zku przezpra wo krajo we.

Art. 6 ust. 1 EKPCz nie nak³ada za tem na pa ñ stwo, po pie r wsze, obo -wi¹zku usta no wie nia s¹do wej ochro ny dla pra wa/obo wi¹zku, któ re nie ist nie -je w krajo wym porz¹dku pra wnym, po dru gie, art. 6 ust. 1 EKPCz niegwa ran tu je na da nia w pra wie krajo wym spo r ne mu pra wu lub obo wi¹zkukonkretnej treœci.

45

Na to miast w sy tu a cji gdy taki spór ist nie je pa ñ stwo ma obo wi¹zek za pe -w niæ mo ¿ li woœæ jego s¹do we go roz strzy g niê cia.

S¹dowe roz strzy g niê cieTe dwa ele men ty: s¹d i roz strzy g niê cie s¹ ze sob¹ œci œle powi¹zane. Art.

6 ust. 1 EKPCz wska zu je ko nie cz ne trzy atry bu ty s¹du, któ re musz¹ byæspe³nio ne ³¹cz nie: musi on byæ nie za wis³y, bez stron ny oraz usta no wio ny przez usta wê (pra wo). Nie za wis³y i bez stron ny s¹d wy ma ga nie zale ¿ no œci odw³adzy wy ko na w czej, stron po stê po wa nia oraz od czyn ni ków ze w nê trz nych.

Roz strzy g niê cie zaœ musi zo staæ do ko na ne w rozs¹dnym te r mi nie. W oce -nie do cho wa nia tego wy mo gu bra ne s¹ pod uwa gê czte ry oko li cz no œci, mia no -wi cie z³o¿o noœæ spra wy, spo sób po stê po wa nia w³aœci wych w³adz, w tyms¹dów, spo sób po stê po wa nia skar¿¹cego oraz zna cze nie spra wy dlaskar¿¹cego.

Nie mniej, w roz strzy g niê ciu pe w nej ka te go rii spraw wy ma ga na jestszcze gó l na sta ran noœæ. Do ty czy to spraw, któ re do tycz¹ opie ki nad dzie c kiem, po wa ¿ nych ob ra ¿eñ cia³a, spraw z udzia³em osób sta r szych lub nie do³ê¿ nychoraz spo rów pra co w ni czych.

Z dru giej stro ny roz strzy g niê cie nie musi byæ g³ów nym przed mio tem (za -gad nie niem) po stê po wa nia lub na wet jego ce lem. Powo³anie siê za tem na na -ru sze nie art. 6 ust. 1 EKPCz w da nym po stê po wa niu mo ¿ li we jest, gdy za pad³e w nim roz strzy g niê cie jest dla spo ru przes¹dzaj¹ce lub gdy wy wie ra sku tek naspór, sku tek ten mo¿e byæ pra w ny, ale mo¿e te¿ wy ni kaæ ty l ko z pra kty ki, lubgdy jest z tym spo rem powi¹zany.

Ca³oœæ po stê po wa nia w spra wie. Po stê po wa nie eg ze ku cyj nePonad to wy mo gi wy ni kaj¹ce z art. 6 ust. 1 EKPCz nie do tycz¹ wy³¹cz nie

g³ów nej fazy po stê po wa nia, tj. pro ce su, ale obe j muj¹ te¿, jako na tu ra l ne jegoprzed³u¿e nie, po stê po wa nie eg ze ku cyj ne. Wspó³gra to z uz na niem, i¿ in te -graln¹ czê œci¹ pra wa do spra wied li we go pro ce su jest obo wi¹zek wy ko na niawy ro ków s¹dowych.

Gwa ran cje pro ce so we spra wied li we go pro ce su: do stêp do po mo cy pra wneji za sa da rów no œci bro ni

Spo œród gwa ran cji za wa r tych w ust. 2 i ust. 3 art. 6 EKPCz dla spra wy cy -wi l nej naj isto tnie j sze s¹ dwie gwa ran cje. Mia no wi cie, do stêp do po mo cy pra -wnej (art. 6 ust. 3 pkt. c) EKPCz) i gwa ran cje zwi¹zane z za sad¹ rów no œcibro ni.

Tak wiêc, art. 6 EKPCz nie nak³ada na pa ñ stwo obo wi¹zku za pe w nie niapo mo cy pra wnej w roz strzy ga niu ka ¿ dej spra wy cy wi l nej, nie mniej w pe w -nych spra wach, w za le ¿ no œci od ich cha ra kte ru i z³o¿o no œci, brak tej po mo cymo¿e na ru szaæ pra wo do stê pu do s¹du.

46

Rów nie¿ w za kre sie rów no œci bro ni wy ma ga nia w spra wach cy wi l nychs¹ mnie j sze i mniej rygo ry sty cz ne ni¿ w spra wach ka r nych. Nie mniej po stê po -wa nie musi mieæ cha ra kter kon trady ktory j ny, stro ny musz¹ mieæ mo ¿ li woœæprzedk³ada nia do wo dów, wnio sków, zg³asza nia i przes³ucha nia œwia d ków. Jaw -noœæ po stê po wa nia mo¿e byæ ogra ni czo na ty l ko w za kre sie w ja kim do pu sz cza to art. 6 ust. 1 zd. 2 EKPCz, a uza sad nie nia wy ma ga ne s¹ ty l ko do wy ro ków.

Spra wa ka r naOska r ¿e nie w spra wach ka r nych

Rów nie¿ te r min oska r ¿e nie w spra wie ka r nej jest po jê ciem auto no mi cz -nym. Jest on ro zu mia ny w sen sie ma te ria l nym, co pro wa dzi do na da nia musze ro kie go zna cze nia. Nie oz na cza wiêc on ty l ko aktu oska r ¿e nia w ro zu mie -niu krajo we go pra wa ka r ne go, mo¿e nim byæ ofi cja l ne poin for mo wa nie przezw³aœci wy or gan o za rzu cie prze stê p stwa, mo¿e wy ni kaæ w nie któ rych wy pa d -kach z roz ma i tych fa któw wp³ywaj¹cych w po wa ¿ nym stopniu na sytuacjêpodejrzanego.

Po do b nie auto no mi cz ny jest te r min spra wa ka r na. O tym, czy dana spra -wa ma cha ra kter ka r ny, przes¹dziæ mo¿e ki l ka oko li cz no œci.

Po pie r wsze, kla sy fi ka cja w pra wie krajo wym. Choæ jest to wa ¿ ne i po -cz¹tko we kry te rium, ale nie jest ono osta te cz ne i jako ta kie nie za my ka mo ¿ li -wo œci da l szej kon tro li.

Ko le j nym kry te rium, któ re jest de fa c to naj wa¿ nie j sze, jest na tu ra czy nu.Je œli pope³nie nie czy nu jest za gro ¿o ne kar¹, któ rej pod staw¹ jest, po pie r wsze,ogó l na no r ma, któ ra jest sto so wa na do wszy stkich, a nie ty l ko do okre œlo nejgru py o spe cja l nym sta tu sie i, po dru gie, ma ona na celu od dzia³ywa nie za rów -no pre wen cy j ne, jak i re pre sy j ne, to jest to san k cja ka r na, a wiêc czyn ma cha -ra kter ka r ny w rozumieniu Konwencji.

Osta t nim zaœ kry te rium jest su ro wo œci kary jaka mo¿e byæ wy mie rzo naza pope³nie nie da ne go czy nu. W oce nie tej su ro wo œci oce nia ny jest jej sto pieñdo le gli wo œci, z uw z glêd nie niem jed na k ¿e, w pe w nym sto p niu, tra dy cji pa ñ -stwa w tym za kre sie.

Rozs¹dny te r min po stê po wa nia w spra wie ka r nejOce na czy dane po stê po wa nie s¹dowe w spra wie ka r nej to czy siê

w rozs¹dnym te r mi nie jest do ko ny wa na za sad ni czo wed³ug tych sa mych kry -te riów, co w przy pa d ku spra wy cy wi l nej.

Acz ko l wiek, bra ne s¹ pod uwa gê pe w ne isto t ne oko li cz no œci, któ re wy ni -kaj¹ ze spe cy fi ki spra wy ka r nej, za rów no te, któ re za ostrzaj¹ kry te ria tej oce -ny, np. po byt oska r ¿o ne go w are sz cie, jak i te, któ re mog¹ je os³abiæ, np. li cz baoska r ¿o nych i œwia d ków, powi¹za nia miê dzy naro do we w da nej spra wie, czyte¿ powi¹za nia lub zna cze nie dla innych spraw.

47

O wy mo gu prze pro wa dze nia pro ce su w rozs¹dnym te r mi nie sta no wirów nie¿ ar ty ku³u 5 ust. 3 EKPCz. Nie mniej okres o któ rym sta no wi art. 5 ust. 3 EKPCz ko ñ czy siê na wy ro ku s¹du pie r wszej in stan cji, a bie g nie od chwi li po -zba wie nia wol no œci (za trzy ma nia/are szto wa nia). Z ko lei te r min z art. 6 ust. 1EKPCz bie g nie od mo men tu po sta wie nia za rzu tów, ko ñ czy siê zaœ w chwi lica³ko wi te go za ko ñ cze nia po stê po wa nia, w tym postêpowania odwo³awczego.

Za sa da rów no œci bro niZa wa r te w ust. 2 i ust. 3 art. 6 EKPCz gwa ran cje na le ¿y ro zu mieæ maj¹c

na uwa dze ich za sad ni czy cel, a wiêc za gwa ran towa nie spra wied li we go pro ce -su. Tak wiêc, ko rzy sta nie z nich nie ma cha ra kte ru wa run ko we go, nie za le ¿ynp. od winy czy cha ra kte ru czy nu, wy so ko œci kary. Nie s¹ to rów nie¿ upra w -nie nia dys kre cjo nal ne s¹du, ale pra wa oso by oska r ¿o nej.

Fun da men tal ne zna cze nie w tym kon te k œcie ma po sza no wa nie za sa dyrów no œci bro ni. Jest ona wpi sa na, choæ nie wy ra ¿o na ex pres sis ver bis, w treœæart. 6 ust. 1 EKPCz i ³¹czy siê z art. 6 ust. 3 pkt. b. EKPCz, tj. z pra wem do po -sia da nia od po wied nie go cza su i mo ¿ li wo œci do przy go to wa nia ob ro ny, któ rez ko lei ³¹czy siê z art. 6 ust. 3 pkt. a EKPCz, tj. z pra wem do niezw³ocz ne gootrzy ma nia szcze gó³owych in fo r ma cji oraz z art. 6 ust. 3 pkt. d EKPCz, tj.z pra wem do przes³uchania œwiadków.

ZAKRES ZASTOSOWANIA(ang. app lica bi li ty/ fr. applicabilité)

• Do cho dze nie od szko do wa nia za pra cê przy mu sow¹ w cza sie II wo j nyœwia to wej na le ¿y do za kre su pra wa do spra wied li we go pro ce su – Wy rok ETPCz w spra wie Woœ prze ciw ko Pol sce z dnia 08.06.2006 r.,

ska r ga nr 22860/02

SPRAWA CYWILNA(ang. ci vil mat ters/fr. ma tière ci vi le)

NARUSZENIAart. 6 ust. 1 EKPCz w spra wach cy wi l nych

Do stêp do s¹du (ang. ac cess to co urt/fr. accès à un tri bu nal)• Od mo wa sporz¹dze nia ka sa cji do S¹du Naj wy ¿sze go przez ad wo ka ta

z urzê du– Wy rok ETPCz w spra wie Sia³ko wska prze ciw ko Pol sce z dnia 22.03.2007 r.,

ska r ga nr 8932/05

48

– Wy rok ETPCz w spra wie Sta ro szczyk prze ciw ko Pol sce z dnia22.03.2007 r., ska r ga nr 59519/00

• Brak sku te cz ne go œro d ka umo ¿ li wiaj¹cego do cho dze nie wy ko na nia orze -cze nia s¹du– Wy rok ETPCz w spra wie Wi l ko wicz prze ciw ko Pol sce z dnia 04.11.2008

r., ska r ga nr 74168/01– Wy rok ETPCz w spra wie Tu r cza nik prze ciw ko Pol sce z dnia 05.07.2005

r., ska r ga nr 38064/97– Wy móg ui sz cze nia op³aty s¹do wej sta no wi¹cy nie propo rcjo nal ne ogra ni -

cze nie pra wa do stê pu do s¹du– Wy rok ETPCz w spra wie Kor dos prze ciw ko Pol sce z dnia 26.05.2009 r.,

ska r ga nr 26397/02– Wy rok ETPCz w spra wie Pa le wski prze ciw ko Pol sce z dnia 20.01.2009 r.,

ska r ga nr 32971/03• Brak w³aœci wo œci s¹dów admi ni stra cyj nych i po wszech nych w spra wie do -

cho dze nia ro sz czeñ z tytu³u sto sun ku s³u¿ bo we go przez fun kcjo na riu szapub li cz ne go– Wy rok ETPCz w spra wie Ja nusz Bia³as prze ciw ko Pol sce z dnia

28.07.2009 r., ska r ga nr 29761/03

Spra wie d li wa roz pra wa (ang. fair he a ring/fr. procès équitable)Rów noœæ bro ni (ang. equ a li ty of arms/fr. égalite des ar mes)• Obci¹¿e nie ko szta mi po stê po wa nia s¹do we go wszczê te go przez pro ku ra -

to ra, mimo roz strzy g niê cia spra wy na ko rzyœæ skar¿¹cych– Wy rok ETPCz w spra wie Stan kie wicz prze ciw ko Pol sce z dnia

06.04.2006 r., ska r ga nr 46917/99

Roz pa trze nie spra wy cy wi l nej w rozs¹dnym te r mi nie(ang. rea so na b le time/fr. délai rai son na b le)• Prze wlek³oœæ roz pa try wa nia spra wy cy wi l nej przed s¹dami cy wi l ny mi

i przed s¹dami pra cy– Wy rok ETPCz w spra wie Re j z mund prze ciw ko Pol sce z dnia 06.07.2010 r.,

ska r ga nr 42205/08 – Wy rok ETPCz w spra wie Wo l ni cka prze ciw ko Pol sce z dnia 10.03.2009 r.,

ska r ga nr 18414/03 – Wy rok ETPCz w spra wie Schi r mer prze ciw ko Pol sce z dnia 21.09.2004 r.,

ska r ga nr 68880/01– Wy rok ETPCz w spra wie Ci¹ga d lak prze ciw ko Pol sce z dnia 01.07.2003 r.,

ska r ga nr 45288/99– Wy rok ETPCz w spra wie Pod bie l ski prze ciw ko Pol sce z dnia

30.10.1998 r., ska r ga nr 27916/95

49

Zob. rów nie¿ 218 spraw do tycz¹cych prze wlek³oœci po stê po wa nia w za -kre sie spra wy cy wi l nej przed s¹dami cy wi l ny mi i s¹dami pra cy na le¿¹cych dotzw. gru py Pod bie l skie go. (zob. In ter im re so lu tion CM/ResDH(2007)28)

• Prze wlek³oœæ roz pa try wa nia spra wy cy wi l nej przed s¹dami i or ga na miadmi ni stra cyjny mi – Wy rok ETPCz w spra wie Fuchs prze ciw ko Pol sce z dnia 11.02.2003 r.,

ska r ga nr 33870/96Zob. ta k ¿e 53 spra wy do tycz¹ce prze wlek³oœci po stê po wa nia w za kre sie

spra wy cy wi l nej przed or ga na mi i s¹dami admi ni stra cyjny mi na le¿¹ce do tzw.grupy Fuchsa.

Nie efe kty w noœæ ska r gi na na ru sze nie pra wa stro ny do roz po zna niaspra wy w po stê po wa niu s¹do wym bez nie uza sad nio nej zw³oki• Brak uw z glêd nie nia w oce nie prze wlek³oœci po stê po wa nia ca³ego okre su

jego trwa nia, a nie ty l ko pe w ne go jego fra g men tu (czê œci)– Wy rok ETPCz w spra wie Re j z mund prze ciw ko Pol sce z dnia 06.07.2010 r.,

ska r ga nr 42205/08– Wy rok ETPCz w spra wie Ma je wski prze ciw ko Pol sce z dnia 11.10. 2005 r.,

ska r ga nr 52690/99

Nie za wis³y i bez stron ny s¹d/try bu na³(ang. in de pen dent and im pa r tial tri bu nal/fr. tri bu nal indépendant et im par -tial)• Udzia³ sê dzie go ko mi sa rza w sk³ad zie orze kaj¹cym o wy so ko œci wy na gro -

dze nia syn dy ka– Wy rok ETPCz w spra wie Ga je wski prze ciw ko Pol sce z dnia 21.12.2010 r.,

ska r ga nr 27225/05• Brak nie za wis³oœci i bez stron no œci Izb Mo r skich

– Wy rok ETPCz w spra wie Brud ni cka i inni prze ciw ko Pol sce z dnia03.03.2005 r., ska r ga nr 54723/00

SPRAWA KARNA(ang. cri mi nal cha r ge/fr. ma tière pénale/d’accusation en ma tière pénale)

NARUSZENIAart. 6 ust. 1 EKPCz w spra wach ka r nych

Za kres za sto so wa nia (ang. app lica bi li ty/fr. applicabilité) • Po stê po wa nie lu stra cy j ne jako spra wa ka r na

– Wy rok ETPCz w spra wie Mo czu l ski prze ciw ko Pol sce z dnia 19.04.2011 r.,ska r ga nr 49974/08

50

– Wy rok ETPCz w spra wie Ra s mus sen prze ciw ko Pol sce z dnia 28.04.2009 r.,ska r ga nr 38886/05

– Wy rok ETPCz w spra wie Ja³owie cki prze ciw ko Pol sce z dnia 17.02.2009 r.,ska r ga nr 34030/07

– Wy rok ETPCz w spra wie Lu boch prze ciw ko Pol sce z dnia 15.01.2008 r.,ska r ga nr 37469/05

– Wy rok ETPCz w spra wie Bo bek prze ciw ko Pol sce z dnia 17.07.2007 r.,ska r ga nr 68761/01

– Wy rok ETPCz w spra wie Ma ty jek prze ciw ko Pol sce z dnia 24.04.2007 r.,ska r ga nr 38184/03

Do stêp do s¹du (ang. ac cess to co urt/fr. accès à un tri bu nal)• Niepo infor mo wa nie stro ny przez s¹d o po no w nym roz po czê ciu bie gu te r -

mi nu do wnie sie nia ka sa cji – Wy rok ETPCz w spra wie Ku li ko wski prze ciw ko Pol sce z dnia 19.05.2009 r.,

ska r ga nr 18353/03– Wy rok ETPCz w spra wie An to ni cel li prze ciw ko Pol sce z dnia 19.05.2009 r.,

ska r ga nr 2815/05

Roz pa trze nie spra wy ka r nej w rozs¹dnym te r mi nie(ang. rea so na b le time /fr. délai rai son na b le)• Prze wlek³oœæ po stê po wa nia w spra wie ka r nej i nad mie r na d³ugoœæ tym -

cza so we go are szto wa nia po³¹czo na z nie zwo l nie niem na czas po stê po -wa nia– Wy rok ETPCz w spra wie Cho u ma kov prze ciw ko Pol sce (nr 2) z dnia

01.02.2011 r., ska r ga nr 55777/08– Wy rok ETPCz w spra wie Ka u czor prze ciw ko Pol sce z dnia 03.02.2009 r.,

ska r ga nr 45219/06– Wy rok ETPCz w spra wie Ma je wski prze ciw ko Pol sce z dnia

11.10.2005 r., ska r ga nr 52690/99– Wy rok ETPCz w spra wie Trza ska prze ciw ko Pol sce z dnia 11.07.2000 r.,

ska r ga nr 25792/94• Prze wlek³oœæ po stê po wa nia w spra wie ka r nej i brak sku te cz ne go œro d ka

odwo³aw cze go– Wy rok ETPCz w spra wie Kud³a prze ciw ko Pol sce z dnia 26.10.2000 r.,

ska r ga nr 30210/96

Zob. ta k ¿e 53 spra wy do tycz¹ce prze wlek³oœci po stê po wa nia w spra wie ka r nej i bra ku sku te cz ne go œro d ka odwo³aw cze go tworz¹ce tzw. gru pêKud³y. (zob. In ter im Re so lu tion CM/ResDH(2007)28 oraz za³¹cznik z list¹spraw).

51

Nie za wis³y s¹d/try bu na³(ang. in de pen dent tri bu nal/fr. tri bu nal indépendant)• Orze ka nie przez ase so rów s¹do wych w po stê po wa niu o pope³nie nie wy -

kro cze nia– Wy rok ETPCz w spra wie Hen ryk Ur ban i Ry szard Ur ban prze ciw ko Pol -

sce z dnia 30.11.2010 r., ska r ga nr 23614/0

Bez stron ny s¹d/try bu na³(ang. im pa r tial tri bu nal/fr. tri bu nal im pa r tial)• Orze ka nie w spra wie nie le t nie go przez sê dzie go pro wadz¹cego naj pierw

po stê po wa nie wy ja œ niaj¹ce– Wy rok ETPCz w spra wie Ada m kie wicz prze ciw ko Pol sce z dnia

02.03.2010 r., ska r ga nr 54729/00

NARUSZENIAart. 6 ust. 2 EKPCz

Do mnie ma nie nie win no œci(ang. pre su m p tion of in no cen ce/fr. présomption d’innocence)• Na ru sze nie do mnie ma nia nie win no œci w uza sad nie niu po sta no wie nia

o przed³u¿e niu tym cza so we go are szto wa nia– Wy rok ETPCz w spra wie Fin ster prze ciw ko Pol sce z dnia 08.02.2011 r.,

ska r ga nr 24860/08– Wy rok ETPCz w spra wie Ka Ÿ mie r czak prze ciw ko Pol sce z dnia

10.03.2009 r., ska r ga nr 4317/04 – Wy rok ETPCz w spra wie Wo j cie cho wski prze ciw ko Pol sce z dnia

09.12.2008 r., ska r ga nr 5422/04;– Wy rok ETPCz w spra wie Ga ry cki prze ciw ko Pol sce z dnia 06.02.2007 r.,

ska r ga nr 14348/02

NARUSZENIAart. 6 ust. 3 lit. b) EKPCz

Przy go to wa nie siê do ob ro ny(ang. de fen ce rights/fr. dro its de la de fen se)• Brak do stê pu do akt i in nych ma te ria³ów wyko rzy sty wa nych w tra kcie pro -

ce su– Wy rok ETPCz w spra wie Mo czu l ski prze ciw ko Pol sce z dnia 19.04.2011 r.,

ska r ga nr 49974/08– Wy rok ETPCz w spra wie Ra s mus sen prze ciw ko Pol sce z dnia 28.04.2009 r.,

ska r ga nr 38886/05

52

– Wy rok ETPCz w spra wie Ja³owie cki prze ciw ko Pol sce z dnia 17.02.2009 r.,ska r ga nr 34030/07

– Wy rok ETPCz w spra wie Lu boch prze ciw ko Pol sce z dnia 15.01.2008 r.,ska r ga nr 37469/05

– Wy rok ETPCz w spra wie Bo bek prze ciw ko Pol sce z dnia 17.07.2007 r.,ska r ga nr 68761/01

– Wy rok ETPCz w spra wie Ma ty jek prze ciw ko Pol sce z dnia 24.04.2007 r.,ska r ga nr 38184/03

NARUSZENIAart. 6 ust. 3 lit. c) EKPCz

Ob ro na przez ob ro ñ cê(ang. de fen ce thro ugh le gal as si stan ce/fr. se défendre avec l’assistance d’unde fen se ur)

Na ru sze nie ³¹cz nie z art. 6 ust. 1 EKPCz, tj. spra wie d li wa roz pra wa(ang. fair he a ring/fr. procès équitable)• Brak ob ro ñ cy pod czas pocz¹tko wych przes³uchañ nie le t nie go przez po li -

cjê i przez s¹d – Wy rok ETPCz w spra wie Ada m kie wicz prze ciw ko Pol sce z dnia

02.03.2010 r., ska r ga nr 54729/00• Brak do stê pu do ob ro ñ cy pod czas przes³ucha nia przez po li cjê

– Wy rok ETPCz w spra wie P³onka prze ciw ko Pol sce z dnia 31.03.2009 r.,ska r ga nr 20310/02

• Ogra ni cze nia kon ta ktu z ob roñc¹– Wy rok ETPCz w spra wie Ry ba cki prze ciw ko Pol sce z dnia 13.01.2009 r.,

ska r ga nr 52479/99• Nie wy zna cze nie ob ro ñ cy z urzê du

– Wy rok ETPCz w spra wie Be r li ñ ski prze ciw ko Pol sce z dnia 20.06.2002 r., ska r gi nr 27715/95 i 30209/96

Ob ro na oso bi œcie (ang. de fen ce in per son/fr. se défendre so i-même)

Na ru sze nie ³¹cz nie z art. 6 ust. 1 EKPCz, tj. spra wie d li wa roz pra wa(ang. fair he a ring/fr. procès équitable)• Nie udzie le nie ze z wo le nia na do pro wa dze nie ska za ne go na roz pra wê

– Wy rok ETPCz w spra wie So bo le wski prze ciw ko Pol sce z dnia09.06.2009 r., ska r ga nr 19847/07

– Wy rok ETPCz w spra wie Strza³ko wski prze ciw ko Pol sce z dnia09.06.2009 r., ska r ga nr 31509/02

53

NARUSZENIAart. 6 ust. 3 lit. d) EKPCz

Przes³ucha nie œwia d ków(ang. exa mi na tion of wi t nes ses/fr. in ter ro ga tion des témoins)

Na ru sze nie ³¹cz nie z art. 6 ust. 1 EKPCz, tj. spra wie d li wa roz pra wa(ang. fair he a ring/fr. procès équitable)• Brak mo ¿ li wo œci pod wa ¿e nia ze z nañ po krzy wdzo ne go i œwia d ka oska r ¿e nia

– Wy rok ETPCz w spra wie Ka chan prze ciw ko Pol sce z dnia 03.11.2009 r.,ska r ga nr 11300/03

• Brak mo ¿ li wo œci za da wa nia py tañ œwia d ko wi– Wy rok ETPCz w spra wie De m ski prze ciw ko Pol sce z dnia 04.11.2008 r.,

ska r ga nr 22695/03• Brak przes³ucha nia na ¿ad nym eta pie po stê po wa nia g³ów ne go œwia d ka

oska r ¿e nia w spra wie o wy ko rzy sta nie se ksu a l ne– Wy rok ETPCz w spra wie W.S. prze ciw ko Pol sce z dnia 19.06.2007 r.,

ska r ga nr 21508/02.

PRAWO DO POSZANOWANIA ¯YCIA PRYWATNEGOI RODZINNEGO

(ar ty kul 8 EKPCz)

1. Ka ¿ dy ma pra wo do po sza no wa nia swo je go ¿y cia pry wa t ne go i ro dzin ne go, swo je go mie sz ka nia i swo jej ko re spon den cji.

2. Nie dopu sz czal na jest in ge ren cja w³adzy pu b li cz nej w ko rzy sta nie z tegopra wa z wyj¹tkiem przy pa d ków prze wi dzia nych przez usta wê i ko nie cz nychw demo kra ty cz nym spo³ecze ñ stwie z uwa gi na bez pie cze ñ stwo pa ñ stwo we,bez pie cze ñ stwo pu b li cz ne lub do bro byt go spo da r czy kra ju, ochro nêporz¹dku i za po bie ga nie prze stê p stwom, ochro nê zdro wia i mo ra l no œci lubochro nê praw i wol no œci osób.

STANDARD OCHRONY PRAWA DO ¯YCIA PRYWATNEGOI RODZINNEGO

Sfe ry pry wa t no œciZa gwa ran towa ne w art. 8 EKPCz pra wo obe j mu je czte ry sfe ry ¿y cia

cz³owie ka. S¹ nimi: ¿y cie pry wa t ne, ¿y cie ro dzin ne, dom i ko re spon den cja.Wo bec bra ku le ga l nej de fi ni cji tych po jêæ, ETPCz nada³ im auto no mi cz nezna cze nie, sto suj¹c sze rok¹ ich wyk³ad niê.

54

Pod mio ty upra w nio ne do ko rzy sta nia z pra waPod mio ta mi upra w nio ny mi do ko rzy sta nia z praw zagwa ran to wa nych

w art. 8 EKPCz s¹ oso by fi zy cz ne oraz, choæ ty l ko w ogra ni czo nym za kre sie,oso by pra w ne. Mia no wi cie, oso by pra w ne mog¹ do ma gaæ siê po sza no wa niai ochro ny ze stro ny pa ñ stwa do bre go imie nia, sie dzi by, przed stawi cie l stwa lub po mie sz czeñ, w któ rych pro wadz¹ dzia³alnoœæ.

Wzglêd ny cha ra kter prawKo rzy sta nie z oma wia nych praw mo¿e pod le gaæ ogra ni cze niom. S¹ one

dopu sz cza l ne, o ile spe³niaj¹ trzy kry te ria. Po pie r wsze, musz¹ byæ one le ga l -ne, a wiêc musz¹ mieæ pod sta wê prawn¹ w pra wie krajo wym, któ ra urze czy -wi st nia okre œlo ne wy mo gi ja ko œcio we, mia no wi cie wy móg do stê p no œci orazprze widy wal no œci. Nad to w pra wie krajo wym musi ist nieæ œro dek pra w ny, po -zwa laj¹cy na ochro nê przed arbi tra l no œci¹ pañstwa.

Po dru gie, ogra ni cze nie mo¿e byæ do ko na ne ze wzglê du na ochro nê celu,uz na ne go w ust. 2 art. 8 za tzw. cel pra wo wi ty. Za ta kie cele uz na na zo sta³aochro na bez pie cze ñ stwa pa ñ stwo we go, bez pie cze ñ stwa pub li cz ne go lub do -bro by tu go spo dar cze go kra ju, ochro na porz¹dku i za po bie ga nie prze stê p -stwom, zdro wia i mo ra l no œci lub ochro na praw i wolnoœci osób.

Po trze cie, ogra ni cze nie musi spe³niaæ kry te rium ko nie cz no œci w spo³e -cze ñ stwie demo kra ty cz nym, a wiêc musi za nim prze ma wiaæ pi l na po trze baochro ny celu pra wo wi te go oraz musi byæ ono do ko na ne z uw z glêd nie niemkry te rium propo rcjo nal no œci miê dzy tym ce lem a za sto so wa nym œro d kiem.Try bu na³ uw z glêd nia nad to ma r gi nes swo bo dy oce ny ja kim dys po nu je pa ñ -stwo w da nej spra wie oraz za cho wa nie spra wie d li wej rów no wa gi po miê dzyin te re sem jed no stki a prawowitym interesem spo³eczeñstwa.

In ge ren cja bez po œred nia i in ge ren cja po œred niaArt. 8 EKPCz chro ni nie ty l ko przed arbi tra l no œci¹, któ ra skie ro wa na jest

bez po œred nio wo bec kon kre t nej oso by, ale rów nie¿ przed in ge rencj¹ o cha ra k -te rze po œred nim, sta no wi¹c¹ nie uni k nio ny sku tek dzia³añ po dej mo wa nychw ska li ogó l nej.

Dwie ka te go rie obo wi¹zków pa ñ stwa: obo wi¹zek ne ga ty w ny i obo -wi¹zek po zy ty w ny

Do da t ko wo, choæ za sad ni czym ce lem ar ty ku³u 8 EKPCz jest ochro najed no stki przed ar bi tra l nym dzia³aniem pa ñ stwa, za wa r ty jest w nim po zy ty w -ny obo wi¹zek sku te cz nej „ochro ny” ¿y cia ro dzin ne go, ¿y cia pry wa t ne go,domu i ko re spon den cji. Pa ñ stwo, wy ko nuj¹c obo wi¹zki po zy ty w ne, zo bo -wi¹zane jest dzia³aæ z na le ¿yt¹ sta ran no œci¹ (ang. due dil li gen ce). Ich wy ko -na nie mo¿e obe j mo waæ wy móg pod jê cia od po wied nich œro d ków na wetw sfe rze re la cji miêdzy jednostkami i podmiotami prywatnymi.

55

¯ycie pry wa t nePo jê cie ¿y cie pry wa t ne jest ro zu mia ne wyj¹tko wo sze ro ko i jest po jê ciem

auto no mi cz nym. Oz na cza ono nie ty l ko tra dy cy j nie ro zu mia ne pra wo do pry -wa t no œci, a wiêc pra wo do ¿y cia w spo sób zgod ny z w³as nym ¿y cze niem i bezkon tro li in nych, ale rów nie¿, w pe w nym sto p niu, pra wo do nawi¹zy wa niai utrzy my wa nia sto sun ków z in ny mi – zw³asz cza w sfe rze uczu cio wej – abyroz wi jaæ i re a li zo waæ w³asn¹ oso bo woœæ.

Jego in te gra l nym ele men tem jest m.in. pra wo do oso bi ste go roz wo ju oraz do sta no wie nia o so bie sa mym.

Dwa wy mia ry ¿y cia pry wa t ne goTym sa mym mo ¿ na wska zaæ dwa wy mia ry ¿y cia pry wa t ne go, mia no wi -

cie wy miar we wnê trz ny, obe j muj¹cy sfe rê sto sun ków uczu cio wych oraz wy -miar ze w nê trz ny, obe j muj¹cy sfe rê sto sun ków miê dzy lu dz kich i po wsta³ychre la cji spo³ecz nych.

Try bu na³ do ko nu je kon kre ty za cji tych dwóch wy mia rów ¿y cia pry wa t -ne go na tle kon kre t nych spraw. Pro ces ten ma cha ra kter dy na mi cz ny i ci¹g³y.Tym sa mym ka ta log sy tu a cji ob jê tych tym po jê ciem jest bar dzo ob sze r ny i defa c to otwa r ty.

Wy miar we wnê trz ny ¿y cia pry wa t ne goWy miar we wnê trz ny ¿y cia pry wa t ne go wy zna cza obo wi¹zek ochro ny

i po sza no wa nia sze ro ko ro zu mia nej inte gra l no œci fi zy cz nej i psy chi cz nej ka ¿ -dej oso by, co ³¹czy go z za ka zem to r tur, po ni ¿aj¹cego i nie lu dz kie go tra kto wa -nia lub ka ra nia (art. 3 EKPCz). Ten zwi¹zek jest szcze gó l nie wi do cz ny w tzw.spra wach abo r cy j nych, w któ rych przed mio tem kon tro li s¹ za sa dy (wa run ki)prze pro wa dza nia, dopu sz czal no œci oraz prze bie gu abo r cji, do ko ny wa nych za -rów no w ce lach tera peu ty cz nych, jak i z in nych powodów (np. ¿yciowej i eko -no mi cz nej sytuacji kobiety).

Z ochron¹ inte gra l no œci fi zy cz nej i psy chi cz nej ³¹czo ne s¹ spra wy do -tycz¹ce cia³a jed no stki i ba dañ me dy cz nych (po bra nia krwi, mo czu; przy mu -so we ba da nie ginekologiczne).

Wa¿n¹ sfer¹ ¿y cia pry wa t ne go jest ¿y cie se ksu a l ne jed no stki, któ re mo¿ebyæ przed mio tem in ge ren cji ty l ko ze szcze gó l nie po wa ¿ nych po wo dów. Kon -sek wen t nie, ochron¹ ob jê te s¹ akty se ksu a l ne do ko ny wa ne za za mkniê ty midrzwia mi, z dopu sz czal no œci¹ jed nak in ge ren cji w przy pa d ku eks tre ma l nychpra ktyk sadoma sochi sty cz nych oraz z wy³¹cze niem sto sun ków se ksu a l nychupra wia nych za wo do wo za wy na gro dze nie. Ochron¹ w ra mach ¿y cia pry wa t -ne go ob jê te s¹ do bro wo l ne, pry wa t ne sto sun ki homo se ksua l ne miê dzy oso ba -mi do ros³ymi, a ich za kaz uz na ny zo sta³ za nie uza sa d nion¹ in ge ren cjêw pra wo do po sza no wa nia ¿y cia pry wa t ne go. Ochro na tej sfe ry ¿y cia pry wa t -

56

ne go zde ter mino wa na jest za ka zem dys kry mi na cji (art. 14 EKPCz) ze wzglê -du na orien ta cjê se ksu aln¹. W tym kon te k œcie na le ¿y od czy ty waæ za kresochro ny wiê zi ist niej¹cych w zwi¹zkach homo se ksua l nych, mo ¿ li woœæ ko rzy -sta nia przez osoby homoseksualne z przewidzianej przez prawo krajoweprocedury adopcji dzieci oraz pro kre a cji wspomaganej medycznie.

Wy miar ze w nê trz ny ¿y cia pry wa t ne goZ ko lei do zew nê trz ne go wy mia ru ¿y cia pry wa t ne go za li cza na jest ca³a

gama sto sun ków miê dzy lu dz kich, przy ja Ÿ ni, ¿y cia w krê gach ko le ¿e ñ skich.Jest to nie zwy kle sze ro ka sfe ra. Obe j mu je ono np. kon ta kty i wiê zi miê dzyosiad³ymi mi gran ta mi i spo³ecz no œci¹, w któ rej ¿yj¹. Na stê p nie, obe j mu je¿y cie za wo do we, gdy¿ w jego ra mach wiê kszoœæ lu dzi roz wi ja swo je konta -kty prywa t ne. W ogó le z mie j s cem pra cy (te le fon, mail, biur ko, sza fa) wi¹zaæmo ¿ na uza sa d nio ne ocze ki wa nie po sza no wa nia pry wa t no œci. Sam zreszt¹ za -kaz za trud nie nia, w tym za trud nie nia w se kto rze pry wa t nym, ³¹czo ny jest z ¿y -ciem pry wa t nym.

Ten wy miar ¿y cia pry wa t ne go daje pod sta wy do ochro ny wi ze run ku,czci i do bre go imie nia. Jako taki wcho dzi czê sto w ko li zjê z pra wem do wol no -œci wy po wie dzi (art. 10 EKPCz). Oczy wi œcie, nie jest to ochro na ab so lu t nai mo ¿e byæ ogra ni cza na od po wie d nio do sto p nia, w ja kim jed no stka sama upu -b li cz ni³a fa kty ze swe go ¿y cia prywatnego.

£¹czo ny jest nad to z kwe sti¹ ochro ny to ¿ sa mo œci jed no stki, któ rej ele men -tem jest na zwi sko i imiê. W tym kon te k œcie wa ¿ ne s¹ dwie ka te go rie spraw. Pie -r wsza do ty czy pi so w ni na zwisk i imion po cho dze nia ob ce go w do ku men tachurzê do wych. Choæ tak kwe stia wcho dzi w za kres ¿y cia pry wa t ne go, to ba da najest z uw z glêd nie niem po li ty ki jê zy ko wej pa ñ stwa, spe cy fi ki na ro do wej orazod mien nych czyn ni ków hi sto ry cz nych, jê zy ko wych, re li gi j nych i ku l tu ro wychmaj¹cych mie j s ce w po szcze gó l nych pa ñ stwach. Z tego po wo du swo bo dapañstw w tej sfe rze jest wyj¹tko wo sze ro ka. Dru ga ka te go ria spraw do ty czy od -po wied nich zmian per so na l nych w do ku men tach urzê do wych, w tym w me try -kach uro dze nia, trans seksu a li stów po ope ra cji zmia ny p³ci. Od chodz¹c odswe go pocz¹tko we go orze cz ni c twa Try bu na³, siê gaj¹c po dy na mi cz ne regu³ywyk³adni Kon we ncji oraz po za sa dê sku te cz nej ochro ny, stwier dzi³, ¿e je œli pa ñ -stwo zgo dzi³o siê po móc w le cze niu i ope ra cji trans seksu a li sty, nie mo ¿ na za -akce p to waæ od mo wy uz na nia jej pra wnych sku t ków.

Istotn¹ gru pê osób ob jêt¹ ochron¹ wy ni kaj¹c¹ z art. 8 EKPCz w za kre sie¿y cia pry wa t ne go sta no wi¹ oso by nad któ ry mi pa ñ stwo spra wu je bez po œred -ni¹ w³adzê. Jedn¹ z ta kich grup s¹ oso by, wo bec któ rych s³u¿by po li cy j ne pro -wadz¹ tajn¹ kon tro lê, któ ra obe j mo waæ mo¿e re je stra cjê szcze gó³ówoso bi s tych do tycz¹cych da nej oso by lub jej ro dzi ny, gro ma dze nie i prze cho -

57

wy wa nie da nych, w tym od ci sków pa l ców, prób ko mór ko wych i pro fi li DNA.Drug¹ zaœ sta no wi¹ wiê Ÿ nio wie. Mimo po zba wie nia wol no œci, za cho wuj¹ onipra wa do po sza no wa nia ¿y cia pry wa t ne go, ogra ni cze nia zaœ w ko rzy sta niuz te go pra wa, choæ dopuszczalne, nie mog¹ mieæ arbitralnego charakteru.

¯ycie ro dzin ne W wyk³adni art. 8 EKPCz w za kre sie pra wa do ¿y cia ro dzin ne go klu czo -

we jest po jê cie ro dzi ny. Nie jest ono ani jed no rod ne ani sta ty cz ne.

Po jê cie ro dzi nyPra wo to do ty czy ro dzi ny ju¿ ist niej¹cej, kon sek wen t nie Try bu na³ twier -

dzi, ¿e 8 EKPCz nie gwa ran tuj¹ pra wa do za³o¿e nia ro dzi ny. Pra wo ta kie gwa -ran tu je art. 12 EKPCz.

Wiê zi opa r te na wiê zach krwi (po cho dze niu bio lo gi cz nym)Z orze cz ni c twa ETPCz wy ni ka, i¿ na grun cie art. 8 EKPCz ¿y cie ro dzin -

ne nie jest ogra ni czo ne ty l ko do wiê zi, ja kie po wstaj¹ w ra mach ro dzi ny deiure. W po do bnym za kre sie s¹ bo wiem chro nio ne wiê zi, któ re po wstaj¹ w ra -mach ro dzi ny de fa c to oraz wiê zi ja kie po wstaj¹ miê dzy np. dzie c kiem uro -dzo nym poza ma³¿e ñ stwem a jego na tu ra l nym oj cem oraz miê dzy sa motn¹ko biet¹ a jej dzieckiem.

Pa ñ stwo ma obo wi¹zek chro niæ te na tu ra l ne (bio lo gi cz ne) wiê zi miê dzyro dzi ca mi a dzie c kiem na wet wów czas gdy ich wspó l ne ¿y cie ro dzin ne zo sta³o za ko ñ czo ne. W oce nie Try bu na³u utrzy my wa nie kon ta któw miê dzy nimi jestpo¿¹dane i nie mog¹ byæ one ar bi tra l nie ogra ni cza ne. Do ty czy to rów nie¿ pra -wa rodziców do ponownego po³¹czenia siê z dzieckiem.

Fa kty cz ne wiê zi ro dzin ne Do da t ko wo, przed mio tem ochro ny s¹ fa kty cz ne (rze czy wi ste) wiê zi ro -

dzin ne. O ich ist nie niu œwia d czyæ mo¿e wspó l ne za mie sz ka nie, sto pieñ po kre -wie ñ stwa, re gu la r ne kon ta kty, cha ra kter zwi¹zku, ³¹cz nie z wza je mnymzain tere so wa niem, przy wi¹za niem i za le ¿ no œci¹.

W³adza ro dzi cie l skaJed nym z pod sta wo wych ele men tów ¿y cia ro dzin ne go miê dzy ro dzi ca mi

i dzie æ mi jest wy ko ny wa nie w³adzy ro dzi cie l skiej. Jej spra wo wa nie jest jed na -k ¿e pod porz¹dko wa ne do bru dzie cka.

Le ga l na i rze czy wi sta ad op cja¯ycie ro dzin ne obe j mu je rów nie¿ sto sun ki, któ re nie s¹ opa r te na wiê zach

krwi (po cho dze nie bio lo gi cz ne), ale któ re po wsta³y w zwi¹zku z le galn¹ i rze -czy wist¹ ad opcj¹.

Kon we n cja nie gwa ran tu je wsze la ko pra wa do ad opcji: ani do by cia ad -op to wa nym, ani do ad op to wa nia dzie cka. Try bu na³ wie lo kro t nie pod kre œla³,

58

¿e ad op cja jest da niem ro dzi ny dzie c ku, a nie dzie cka ro dzi nie, a w spra wachtego ro dza ju pa ñ stwo musi za cho waæ spra wie d liw¹ rów no wa gê miê dzy in te -re sem ro dzi ny (bio lo gi cz nej lub ad opcy j nej) a do brem dzie cka, urze czy wi st -niaj¹cym jego najlepsze interesy.

Wiê zi po wsta³e w wy ni ku pro kre a cji wspo ma ga nej me dy cz nieUz na nie wiê zi ad opcy j nych za wiê zi ro dzin ne, mimo bra ku wiê zów krwi,

sta no wi ar gu ment, do któ re go siê ga Try bu na³ stwier dzaj¹c, i¿ ¿y cie ro dzin neobe j mu je rów nie¿ wiê zy, któ re po wsta³y w wy ni ku pro kre a cji wspo ma ga nejme dy cz nie (me to da in vi tro).

Zwi¹zki osób tej sa mej p³ciW tym kon te k œcie na le ¿y zwró ciæ uwa gê, ¿e przez d³u¿ szy czas po jê ciem

¿y cie ro dzin ne nie by³y obe j mo wa ne wiê zi ist niej¹ce w zwi¹zkach homo se -ksua l nych. W spra wie Schalk i Kopf prze ciw ko Au strii z 2010 r. Try bu na³zmie ni³ w spo sób isto t ny sw¹ do ty ch cza sow¹ li niê orze cz nicz¹. Uzna³ bo -wiem, ¿e sta bi l ny zwi¹zek osób tej sa mej p³ci, ¿yj¹cych ra zem ob jê ty jest za -kre sem po jê cia ¿y cie ro dzin ne, ana lo gi cz nie, jak taki sam zwi¹zek osób tejsamej p³ci.

Za kaz dys kry mi na cji w sfe rze two rze nia wiê zi ro dzin nychTry bu na³ zmie ni³ rów nie¿ swe orze cz ni c two w za kre sie ko rzy sta nia

przez oso by homo se ksua l ne z mo ¿ li wo œci ad opcji dzie ci i pro kre a cji wspo ma -ga nej me dy cz nie. W sy tu a cji bo wiem, gdy pra wo krajo we prze wi du je mo ¿ li -woœæ two rze nie ro dzin/wiê zi ro dzin nych w inny spo sób ni¿ bio lo gi cz ny, naprzyk³ad w dro dze ad opcji lub w dro dze sztu cz nej pro kre a cji, to ko rzy sta niez tej mo ¿ li wo œci „stwo rze nia” ¿y cia ro dzin ne go musi byæ za pe w nio ne z po sza -no wa niem za ka zu dys kry mi na cji, o któ rym sta no wi art. 14 EKPCz, a wiêcrów nie¿ z po sza no wa niem zakazu dyskryminacji ze wzglêdu na orientacjeseksualne.

Wy da le nie lub ekstra dy cja: ochro na ¿y cia ro dzin ne go i ¿y cia pry wa t ne goW kon te k œcie art. 8 EKPCz pod kre œle nia wy ma ga rów nie¿ ochro na ¿y -

cia ro dzin ne go cu dzo zie m ca w zwi¹zku z de cyzj¹ o jego wy da le niu lubekstra dy cji z te ry to rium pa ñ stwa, w któ rym ¿yj¹ cz³on ko wie jego ro dzi ny.Do ty czy to w szcze gó l no œci tzw. imi gran tów „dru giej ge ne ra cji”. W ta kiejsy tu a cji ochro nie pod le ga rów nie¿ pra wo do ¿y cia pry wa t ne go, ro zu mia newów czas jako pra wo do nawi¹za nia i roz wi ja nia re la cji z in ny mi isto ta milu dz ki mi i œwia tem ze w nê trz nym. Jako ta kie mo¿e obe j mo waæ ró ¿ ne aspek ty to ¿ sa mo œci spo³ecz nej jed no stki. O wy bo rze przez Try bu na³ wzo r ca kon -tro li (¿y cie ro dzin ne/¿y cie pry wa t ne) przes¹dzaj¹ oko li cz no œci kon kre t nejspra wy.

59

¯ycie ro dzin ne wiê Ÿ niówW œwie t le spraw pol skich ko nie cz ne jest pod kre œle nie, i¿ pod mio tem

upra w nio nym do ko rzy sta nia ze wszy stkich, z wyj¹tkiem pra wa do wol no œcioso bi stej, praw i wol no œci zagwa ran to wa nych w Kon we ncji, s¹ wiê Ÿ nio wie.Do ty czy to rów nie¿ pra wa do po sza no wa nia ¿y cia pry wa t ne go i ro dzin ne go.Ogra ni cze nia w ko rzy sta niu z tych praw nie mog¹ mieæ cha ra kte ru auto maty -cz ne go, ale musz¹ spe³niaæ kry te ria dopu sz cza l nej in ge ren cji, w tym kry te -rium ko nie cz no œci.

Ma r gi nes swo bo dy oce ny¯ycie ro dzin ne sta no wi tê sfe rê praw cz³owie ka, w któ rej Try bu na³ zwra -

ca uwa gê na brak wspó l ne go stan dar du euro pe j skie go. W kon se k wen cji tego,pa ñ stwu przys³ugu je ma r gi nes swo bo dy oce ny w wy bo rze œro d ków i spo so buogra ni cza nia ko rzy sta nia z nie go, jego ochro ny oraz po sza no wa nia. Nie mniejza kres tego ma r gi ne su jest za le ¿ ny od ro dza ju pro ble mów oraz zna cze nia ko li -duj¹cych ze sob¹ praw (in te re sów). Ko rzy sta nie z tego ma r gi ne su nie oz na czaswo bo dy i do wol no œci, gdy¿ pa ñ stwo mo¿e ko rzy staæ z nie go ty l ko w takimzakresie w jakim jest to zgodne z Konwencj¹.

DomZ pra wa do po sza no wa nia w³as ne go domu w ro zu mie niu art. 8 EKPCz

nie wy ni ka pra wo do za pe w nie nia domu. Nie jest ono rów nie¿ zwi¹zane z pra -wem (tytu³em) w³as no œci lub in nym pra wem maj¹tko wym do za j mo wa niaokre œlo ne go mie sz ka nia czy bu dyn ku.

Zwi¹zek z ¿y ciem pry wa t nym i/lub ¿y ciem ro dzin nymTreœæ wy ni kaj¹cego z art. 8 EKPCz pra wa zde ter mino wa na jest zna cze -

niem po jê cia dom. W œwie t le orze cz ni c twa do mem jest zwy kle mie j s ce – fi zy -cz nie zde fi nio wa na prze strzeñ – w któ rym roz wi ja siê ¿y cie pry wa t nei ro dzin ne. Wyk³ad nia po jê cia dom w spo sób fun kcjo na l ny powi¹zana jest za -tem z ¿y ciem pry wa t nym oraz ¿y ciem ro dzin nym. Kon sek wen t nie, nie obe j mu -je ono miejsc sze ro ko do stê p nych dla pub li cz no œci oraz miejsc nie zwi¹za nychz ¿y ciem pry wa t nym lub ¿y ciem ro dzin nym.

Nie zak³óco ne ko rzy sta nie Pra wo do po sza no wa nia w³as ne go domu jest dwo ja ko ro zu mia ne. Po pie -

r wsze, jako pra wo do okre œlo nej prze strze ni fi zy cz nej, a po dru gie, jako pra wodo nie zak³óco ne go (spo ko j ne go) ko rzy sta nia z niej.

Pra wo do czy ste go œro do wi ska na tu ral ne goNa ru sze nie tego pra wa mo¿e wi¹zaæ siê nie ty l ko z okre œlo ny mi

dzia³ania mi fun kcjo na riu szy pa ñ stwa np. z do ko na niem przez po li cjê prze szu -ka nie domu bez na ka zu s¹du, ale ta k ¿e z ha³asem, emisj¹ ga zów, odo rem lub

60

in ny mi po do bny mi ro dza ja mi zanie czy sz cze nia œro do wi ska, o ile unie mo ¿ li -wiaj¹ one w spo sób bez po œred ni nie zak³óco ne go ko rzy sta nie z niego.

Ko re spon den cja

Wol noœæ komu ni ko wa nia siê Ko re spon den cja w ro zu mie niu Kon we ncji oz na cza komu ni ko wa nie siê,

w celu nawi¹za nia kon ta któw z in ny mi oso ba mi. Bez zna cze nia jest fo r ma tejko mu ni ka cji, mo¿e siê wiêc ona od by waæ przez te le fon, przy po mo cy fa ksu,e- ma i lem lub w ka ¿ dy inny spo sób.

Ta j na kon tro la Try bu na³ wska zu je na sze reg za gro ¿eñ dla po sza no wa nia tego pra wa.

Spo œród nich za szcze gó l nie isto t ne uz na je za gro ¿e nie zwi¹zane ze sto so wa -niem przez pa ñ stwo ta j nych œro d ków kon tro li ko re spon den cji. W tym kon te k -œcie fo r mu³uje bez wzglêd ny wy móg prze widy wal no œci pra wa, któ re musiza wsze wy sta r czaj¹co wy ra Ÿ nie wska zy waæ gra ni ce tej kon tro li oraz spo sóbjej prze pro wa dza nia i ko rzy sta nia z jej wy ni ków. Ma to umo ¿ li wiæ jed no st ceod po wied ni¹ ochronê przed arbitraln¹ ingerencj¹.

Wol noœæ komu ni ko wa nia siê wiê Ÿ niówInne za gro ¿e nia wi¹¿¹ siê z kon trol¹ ko re spon den cji wiê Ÿ niów. Za sad ni -

czo jest ona dopu sz cza l na i jako taka nie na ru sza art. 8 EKPCz, ale ty l ko wów -czas gdy nie prze kra cza okre œlo nych gra nic. Wy zna czaj¹c je, na le ¿yuw z glêd niæ fakt, i¿ li sty pi sa ne i otrzy my wa ne przez wiê Ÿ nia s¹ cza sa mi je dy -nym œro d kiem jego ³¹czno œci ze œwia tem ze w nê trz nym.

W tym kon te k œcie szcze gó l nej ochro nie pod le ga ko re spon den cja wiê Ÿ nia z ad wo ka tem, nie za le ¿ nie od tego, czy jest zwi¹zana z pro wa dzon¹ spraw¹,czy te¿ ma charakter prywatny.

Kon tro la ko re spon den cji z Try bu na³emPo do b nie rygo ry sty cz nie Try bu na³ pod cho dzi do kon tro li ko re spon den -

cji oso by po zba wio nej wol no œci z Try bu na³em. Uz na je, i¿ jej kon tro la sta no wi na ru sze nie nie ty l ko art. 8 EKPCz, ale nad to na ru sza wy ni kaj¹cy z art. 34EKPCz obo wi¹zek pa ñ stwa nie prze szka dza nia w ¿a den spo sób w sku te cz nymwy ko ny wa niu prawa do skargi.

Ar ty ku³ 8 EKPCz

Za kres za sto so wa nia (ang. app lica bi li ty/fr. applicabilité)• Pra wo do tycz¹ce za sad do ko ny wa nia abo r cji jako re gu la cja sfe ry ¿y cia

pry wa t ne go jed no stki

61

– Wy rok ETPCz w spra wie Ali cja Tysi¹c prze ciw ko Pol sce z dnia20.03.2007 r., ska r ga nr 5410/03

Kry te rium le ga l no œci na ru sze nia: in ge ren cja ty l ko w przy pa d kachprze wi dzia nych przez pra wo (ang. pre s c ri bed by law/fr. prévue par la loi)

– Wy rok ETPCz w spra wie Ma z gaj prze ciw ko Pol sce z dnia 21.09.2010 r.,ska r ga nr 41656/02

Kry te rium ko nie cz no œci na ru sze nia: in ge ren cja ty l ko w sy tu a cji ko -nie cz no œci w spo³ecze ñ stwie demo kra ty cz nym(ang. ne ces sa ry in a de mo c ra tic so cie ty/fr. nécessaire dans une sociétédémocratique)• Brak zgo dy na udzia³ oso by po zba wio nej wol no œci w po grze bie bli skich

– Wy rok ETPCz w spra wie Cza r no wski prze ciw ko Pol sce z dnia20.01.2009 r., ska r ga 28586/03

– Wy rok ETPCz w spra wie P³oski prze ciw ko Pol sce z dnia 12.11.2002 r.,ska r ga nr 26761/95

• Ogra ni cze nia wi dzeñ osób po zba wio nych wol no œci– Wy rok ETPCz w spra wie Eryk Koz³owski prze ciw ko Pol sce z dnia

04.11.2008 r., ska r ga nr 12269/02– Wy rok ETPCz w spra wie No wi cka prze ciw ko Pol sce z dnia 03.12.2002 r.,

ska r ga nr 30218/96• Nad mie r nie d³ugi czas sto so wa nia do zo ru po li cyj ne go

– Wy rok ETPCz w spra wie Zma rz lak prze ciw ko Pol sce z dnia 15.01.2008r., ska r ga nr 37522/02

• S¹dowe na ka zy pod da nia siê wie lu ba da niom le ka r skim do tycz¹cym sta nuzdro wia psy chi cz ne go– Wy rok ETPCz w spra wie Wo r wa prze ciw ko Pol sce z dnia 27.11.2003 r.,

ska r ga nr 26624/95

NARUSZENIA PRAWA DO POSZANOWANIA¯YCIA PRYWATNEGO

(ang. pri va te life/fr. vie privée)

Na ru sze nie inte gra l no œci fi zy cz nej i psy chi cz nej jed no stki• Brak w pol skim pra wie do stê p nych pro ce dur po zwa laj¹cych oce niæ ce lo -

woœæ abo r cji ze wzglê dów tera peu ty cz nych. Na ru sze nie obo wi¹zku po zy -tyw ne go pro cedu ral ne go – Wy rok ETPCz w spra wie Ali cja Tysi¹c prze ciw ko Pol sce z dnia

20.03.2007 r., ska r ga nr 5410/03

62

• Zarz¹dza nie przez s¹d ba dañ le ka r skich do tycz¹cych sta nu zdro wia psy -chi cz ne go skar¿¹cej w kró t kich od stê pach cza su i w po do bnych spra wachpro wa dzo nych w tym sa mym s¹dzie – Wy rok ETPCz w spra wie Wo r wa prze ciw ko Pol sce z dnia 27.11.2003 r.,

ska r ga nr 26624/95

Na ru sze nie art. 8 EKPCz ³¹cz nie z art. 14 EKPCz (8+14)• Od mo wa uz na nia wype³nie nia wa run ków wst¹pie nia w sto su nek naj mu

uza sa d nio na homo se ksua l nym cha ra kte rem zwi¹zku z na jemc¹ – Wy rok ETPCz w spra wie Ko zak prze ciw ko Pol sce z dnia 02.03.2010 r.,

ska r ga nr 13102/02

NARUSZENIA PRAWA DO POSZANOWANIA ¯YCIAPRYWATNEGO I ¯YCIA RODZINNEGO

(ang. pri va te and fa mi ly life/fr. vie privée et fa mi lia le)

• Brak zgo dy na udzia³ oso by po zba wio nej wol no œci w po grze bie oso bybli skiej– Wy rok ETPCz w spra wie Cza r no wski prze ciw ko Pol sce z dnia

20.01.2009 r., ska r ga 28586/03– Wy rok ETPCz w spra wie P³oski prze ciw ko Pol sce z dnia 12.11.2002 r.,

ska r ga nr 26761/95• Nad mie r na d³ugoœæ za sto so wa nia œro d ka zapo bie gaw cze go (do zór po li -

cy j ny)– Wy rok ETPCz w spra wie Zma rz lak prze ciw ko Pol sce z dnia 15.01.2008 r.,

ska r ga nr 37522/02

NARUSZENIA PRAWADO POSZANOWANIA ¯YCIA RODZINNEGO

(ang. fa mi ly life/fr. vie fa mi lia le)

PRAWO RODZICÓW• Pra wo ojca do kon ta któw oso bi s tych z dzie æ mi po roz wo dzie (se pa ra cji)

z matk¹ dzie cka. Nie do pe³nie nie obo wi¹zku po zy tyw ne go mate ria l ne go– Wy rok ETPCz w spra wie Z. prze ciw ko Pol sce z dnia 20.04.2010 r., ska r ga

nr 34694/06– Wy rok ETPcz w spra wie Za wa d ka prze ciw ko Pol sce z dnia 23.06.2005 r.,

ska r ga nr 48542/99• Brak wy ko na nia przez upra w nio ne or ga ny s¹do we go na ka zu po wro tu

dzie ci do ro dzi ców. Nie do pe³nie nie obo wi¹zku po zy tyw ne go mate ria l ne go

63

– Wy rok ETPCz w spra wie D¹bro wska prze ciw ko Pol sce z dnia02.02.2010 r., ska r ga nr 34568/08

– Wy rok ETPCz w spra wie Sto chlak prze ciw ko Pol sce z dnia 22.12.2009 r.,ska r ga nr 38273/02

– Wy rok ETPCz w spra wie P.P. prze ciw ko Pol sce z dnia 08.01.2008 r.,ska r ga nr 8677/03

Ogra ni cze nia wi dzeñ z ro dzin¹ osób po zba wia nych wol no œci– Wy rok ETPCz w spra wie Kny ter prze ciw ko Pol sce z dnia 01.02.2011 r.,

ska r ga nr 31820/06– Wy rok ETPCz w spra wie Ma z gaj prze ciw ko Pol sce z dnia 21.09.2010 r.,

ska r ga nr 41656/02– Wy rok ETPCz w spra wie Fe r la prze ciw ko Pol sce z dnia 20.08.2008 r.,

ska r ga 55470/00– Wy rok ETPCz w spra wie Eryk Koz³owski prze ciw ko Pol sce z dnia

04.11.2008 r., ska r ga nr 12269/02– Wy rok ETPCz w spra wie No wi cka prze ciw ko Pol sce z dnia 03.12.2002 r.,

ska r ga nr 30218/96

NARUSZENIA PRAWA DO POSZANOWANIA DOMU(ang. home/fr. do mi ci le)

NARUSZENIE £¥CZNIE Z ART. 14 EKPCZ• Po zba wie nie oso by homo se ksua l nej pra wa do wst¹pie nia w sto su nek naj -

mu po œmie r ci pa r t ne ra – Wy rok ETPCz w spra wie Ko zak prze ciw ko Pol sce z dnia 02.03.2010 r.,

ska r ga nr 13102/02

NARUSZENIA PRAWA DO POSZANOWANIA KORESPONDENCJI(ang. cor re spon den ce/fr. cor re spon dan ce)

Cen zu ra ko re spon den cji z or ga na mi ochro ny praw cz³owie ka• Cen zu ra ko re spon den cji z Eu ro pe j skim Try bu na³em Praw Cz³owie ka/Eu -

ro pejsk¹ Ko misj¹ Praw Cz³owie ka– Wy rok ETPCz w spra wie We ne r ski prze ciw ko Pol sce z dnia 20.01.2009 r.,

ska r ga z 44369/02– Wy rok ETPCz w spra wie Ja si ñ ski prze ciw ko Pol sce z dnia 06.12.2007 r.,

ska r ga nr 72976/01– Wy rok ETPCz w spra wie Le wak prze ciw ko Pol sce z dnia 06.09.2007 r.,

ska r ga nr 21890/03

64

– Wy rok ETPCz w spra wie Ma twie j czuk prze ciw ko Pol sce z dnia02.12.2003 r., ska r ga nr 37641/97

– Wy rok ETPCz w spra wie Sa³apa prze ciw ko Pol sce z dnia 19.12.2002 r.,ska r ga nr 35489/97

– Wy rok ETPCz w spra wie Ra daj prze ciw ko Pol sce z dnia 28.11.2002 r.,ska r gi nr 29537/95 i 35453/97

• Cen zu ra ko re spon den cji z Rze cz ni kiem Praw Oby wa te l skich– Wy rok ETPCz w spra wie Nie dba³a prze ciw ko Pol sce z dnia 04.07.2000 r.,

ska r ga nr 27915/95

PRAWO DO WOLNOŒCI MYŒLI, SUMIENIA I RELIGII(ar ty ku³ 9 EKPCz)

1. Ka ¿ dy ma pra wo do wol no œci my œli, su mie nia i wy zna nia; pra wo to obe j mu -je wol noœæ zmia ny wy zna nia lub prze ko nañ oraz wol noœæ uzew nê trz nia niaindy widu a l nie lub wspó l nie z in ny mi, pu b li cz nie lub pry wa t nie, swe go wy -zna nia lub prze ko nañ przez upra wia nie ku l tu, na ucza nie, pra kty ko wa niei czyn no œci ry tu a l ne.

2. Wol noœæ uzew nê trz nia nia wy zna nia lub prze ko nañ mo¿e pod le gaæ je dy nieta kim ogra ni cze niom, któ re s¹ prze wi dzia ne przez usta wê i ko nie cz new spo³ecze ñ stwie demo kra ty cz nym z uwa gi na in te re sy bez pie cze ñ stwa pu-bli cz ne go, ochro nê porz¹dku pub li cz ne go, zdro wia i mo ra l no œci lub ochro -nê praw i wol no œci in nych osób.

STANDARD OCHRONY PRAWA DO WOLNOŒCI MYŒLI,SUMIENIA I RELIGII

Fun da ment spo³ecze ñ stwa demo kra tycz ne goPra wo do wol noœæ my œli, su mie nia i re li gii jest uz na wa ne przez ETPCz

za je den z fun da men tów spo³ecze ñ stwa demo kra tycz ne go w ro zu mie niu Kon -we ncji, a wiêc spo³ecze ñ stwa ce chuj¹cego siê plu ra li z mem, to le rancj¹ i sze ro -ki mi ho ry zon ta mi my œlo wy mi.

Po zy ty w ny i ne ga ty w ny aspektW kon se k wen cji po wy ¿sze go kon te kstu pra wo to ma za rów no po zy ty w -

ny, jak i ne ga ty w ny wy miar. A za tem obe j mu je m.in. pra wo do po sia da niai pra wo do nie po sia da nia prze ko nañ, pra wo do wy zna wa nia i pra wo do nie wy -zna wa nia re li gii, a w ra mach pra wa do wol no œci uzew nê trz nia nia wy zna nialub prze ko nañ obe j mu je rów nie¿ pra wo do nie uja w nia nia ich oraz pra wo donie zaj mo wa nia sta no wi ska po zwa laj¹cego do mnie my waæ ta kich wie rzeñ.

65

Jako ta kie sta no wi wa r toœæ za rów no dla wy zna w ców okre œlo nej re li gii, jaki te¿ dla ateistów, agnostyków, sceptyków i laików.

Rów no cze œ nie Try bu na³ wy ra Ÿ nie pod kre œla, ¿e art. 9 EKPCz nie chro nika ¿ de go czy nu moty wo wa ne go lub in spi rowa ne go wy zna niem lub prze ko na -nia mi.

Kry te ria dopu sz cza l nej in ge ren cji ETPCz sto su je w oce nie in ge ren cji w ko rzy sta nie z tego pra wa te same

kry te ria, co w przy pa d ku praw zagwa ran to wa nych w art. 8 i 10-11 EKPCz(kry te rium: le ga l no œci, ce lo wo œci oraz ko nie cz no œci w spo³ecze ñ stwie demo -kra ty cz nym). Nie mniej, w oce nie ko nie cz no œci in ge ren cji akcen tu je mo c niejdwie kwe stie. Po pie r wsze, zwra ca uwa gê na fakt, i¿ w spo³ecze ñ stwachdemo kra ty cz nych, w któ rych ko e g zy stuj¹ ró ¿ ne re li gie ko nie cz ne mo¿e byæogra ni cze nie tego pra wa w celu uw z glêd nie nia in te re sów po szcze gó l nychgrup oraz za pe w nie nia wza je mne go po sza no wa nia wy znañ i prze ko nañ. Podru gie, w spo³ecze ñ stwach ta kich pa ñ stwo musi za cho waæ ne u tra l noœæ i bez -stron noœæ tak, aby za pe w niæ har mo ni j ne wspó³¿y cie ró¿nych wyznañ i religiii po sza no wa nie tolerancji w spo³eczeñstwie demokratycznym.

Obo wi¹zki po zy ty w ne pa ñ stwaZa da nie pa ñ stwa na grun cie art. 9 EKPCz nie jest ogra ni czo ne wy³¹cz nie

do obo wi¹zku po wstrzy ma nia siê od ar bi tra l nej, a wiêc nie zgod nej z wy mo ga -mi art. 9. ust. 2 EKPCz, in ge ren cji. Gwa ran cja wol noœæ my œli, su mie nia i re li -gii w EKPCz poci¹ga za sob¹ ta k ¿e obo wi¹zek pod jê cia rozs¹dnychi od po wied nich kro ków (to take rea so na b le and ap pro pria te me a su res) dla za -pe w nie nia ko rzy sta nia z tej wol no œci. Przy oce nie wywi¹za nia siê przez pa ñ -stwo z obo wi¹zku po zy tyw ne go sto so wa ne s¹ po do b ne za sa dy, jak w przy-pa d ku obo wi¹zku ne ga tyw ne go. W obu sy tu a cjach musi zo staæ za cho wa naspra wie d li wa rów no wa ga miê dzy kon ku ruj¹cymi in te re sa mi jed no stki i spo -³ecze ñ stwa jako ca³oœci. Przy wy bo rze œro d ków maj¹cych na celu za pe w nie nie zgod no œci z Kon wencj¹ pa ñ stwu przys³ugu je pe wien ma r gi nes swo bo dy oce ny.Wre sz cie, dla oce ny dzia³ania pa ñ stwa w kon te k œcie obo wi¹zków po zy ty w -nych, mog¹ mieæ zna cze nie cele pra wo wi te wy mie nio ne w art. 9 ust. 2 EKPCz.

UZEWNÊTRZNIANIE RELIGII LUB PRZEKONAÑ(ang. ma ni fest re li gion or be lief/fr. ma ni fe ster sa re li gion

ou sa con vi c tion)

Za kres za sto so wa nia (ang. app lica bi li ty/fr. applicabilité) w za kre sie po -zy tyw ne go aspe ktu (ang. po si ti ve aspect/fr. aspect po si tif)– Wy rok ETPCz w spra wie Ja kó b ski prze ciw ko Pol sce z dnia 07.12.2010 r.,

ska r ga nr 18429/06

66

Za kres za sto so wa nia (ang. app lica bi li ty/fr. applicabilité) w za kre sie ne -ga tyw ne go aspe ktu (ang. ne ga ti ve aspekt/fr. aspect négatif); w za kre sieza ka zu dys kry mi na cji (ang. art. 14 ta ken in con jun c tion with ar ti c le 9/fr.l’article 14 combiné avec l’article 9)– Wy rok ETPCz w spra wie Grze lak prze ciw ko Pol sce z dnia 15.06.2010 r.,

ska r ga nr 7710/02

NARUSZENIAart. 9 EKPCz aspekt po zy ty w ny

Po zy ty w ny aspekt uzew nê trz nia nia re li gii lub prze ko nañ (ang. ma ni festre li gion or be lief/fr. ma ni fe ster sa re li gion ou sa con vi c tion). Nie do pe³nie nieobo wi¹zku po zy tyw ne go (ang. po si ti ve ob li ga tions/fr. ob li ga tions po si ti ves)• Nie zape w nie nie osa dzo ne mu die ty zgod nej z jego prze ko na nia mi re li gij -

ny mi– Wy rok ETPCz w spra wie Ja kó b ski prze ciw ko Pol sce z dnia 07.12.2010 r.,

ska r ga nr 18429/06

NARUSZENIAart. 9 ust. 2 EKPCz aspekt ne ga ty w ny

Ne ga ty w ny aspekt uzew nê trz nia nia re li gii lub prze ko nañ (ang. ma ni -fest re li gion or be lief/fr. ma ni fe ster sa re li gion ou sa con vi c tion). Na ru sze -nie art. 14 EKPCz ³¹cz nie z art. 9 EKPCz• Brak ra cjo nal ne go i obie kty w ne go uza sad nie nia zró¿ ni co wa nia w tra kto -

wa niu ucz niów nie wierz¹cych i ucz niów wierz¹cych, któ re pro wa dzi donie uza sad nio nej styg ma ty za cji (kre ska na œwia de c twie szko l nym w ru bry -ce: re li gia/ety ka) – Wy rok ETPCz w spra wie Grze lak prze ciw ko Pol sce z dnia 15.06.2010 r.,

ska r ga nr 7710/02

PRAWO DO WOLNOŒCI WYPOWIEDZI(ar ty ku³ 10 EKPCz)

1. Ka ¿ dy ma pra wo do wol no œci wy ra ¿a nia opi nii. Pra wo to obe j mu je wol -noœæ po sia da nia pogl¹dów oraz otrzy my wa nia i prze ka zy wa nia in fo r ma -cji i idei bez in ge ren cji w³adz pu b li cz nych i bez wzglê du na gra ni ce pa ñ -stwo we. Ni nie j szy prze pis nie wy klu cza pra wa Pañstw do pod da nia pro ce -du rze ze z wo leñ przed siê biorstw ra dio wych, tele wi zy j nych lub kine mato -grafi cz nych.

67

2. Ko rzy sta nie z tych wol no œci poci¹gaj¹cych za sob¹ obo wi¹zki i odpo wie -dzia l noœæ mo¿e pod le gaæ ta kim wy mo gom fo r ma l nym, wa run kom, ogra ni -cze niom i san kcjom, ja kie s¹ prze wi dzia ne przez usta wê i nie zbêd new spo³ecze ñ stwie demo kra ty cz nym w in te re sie bez pie cze ñ stwa pa ñ stwo we -go, inte gra l no œci tery to ria l nej lub bez pie cze ñ stwa pub li cz ne go ze wzglê duna ko nie cz noœæ za po bie ¿e nia zak³óce niu porz¹dku lub prze stê p stwu, z uwa -gi na ochro nê zdro wia i mo ra l no œci, ochro nê do bre go imie nia i praw in -nych osób oraz ze wzglê du na za po bie ¿e nie uja w nie niu in fo r ma cji po uf nych lub na za gwa ran towa nie po wa gi i bez stron no œci w³adzy s¹do wej.

STANDARD OCHRONY PRAWA DO WOLNOŒCI WYPOWIEDZI

Fun da ment spo³ecze ñ stwa demo kra tycz ne goPra wo do wol no œci wy po wie dzi jest uz na wa ne za je den z g³ów nych fun -

da men tów demo kra tycz ne go spo³ecze ñ stwa oraz je den z pod sta wo wych wa -run ków po stê pu i samo rea li za cji jego po szcze gó l nych cz³on ków. Jako ta kienie mo¿e byæ w¹sko in ter pre towa ne.

Ro dza je chro nio nych wy po wie dziMa ono za sto so wa nie w od nie sie niu nie ty l ko do in fo r ma cji lub idei, któ -

re s¹ przy j mo wa ne przy chy l nie jako nie obra Ÿ li we lub ne u tra l ne, lecz rów nie¿w od nie sie niu do tych z nich, któ re s¹ ob ra Ÿ li we, szo kuj¹ce lub nie po koj¹ce.Ta kie s¹ bo wiem wy ma ga nia plu ra li z mu, to le ran cji oraz otwa r cia, bez któ rych nie ma spo³ecze ñ stwa demokratycznego.

W¹ski ma r gi nes swo bo dy w za kre sie in ge ren cji w wol noœæ de ba typu b li cz nej

W spo sób szcze gó l ny chro nio na jest wol noœæ wy po wie dzi o cha ra kte rzepo li ty cz nym i wol noœæ wy po wie dzi w kwe stiach isto t nych spo³ecz nie (wol no -œci de ba ty pu b li cz nej). Ist nie je je dy nie w¹ski ma r gi nes swo bo dy oce ny w za -kre sie usta na wia nia ogra ni czeñ wo bec tych wy po wie dzi. Choæ art. 10 ust. 2EKPCz sta no wi o ochro nie do bre go imie nia in nych osób, to wy móg ta kiejochro ny musi byæ roz wa ¿a ny w re la cji do in te re su otwa r tej dyskusji nadkwestiami spo³ecznymi.

Wol noœæ de ba ty pu b li cz nej w kon te k œcie wy bo rów za rów no lo ka l -nych, jak i krajo wych

Do da t ko wo, wol noœæ wy po wie dzi, w szcze gó l no œci wol noœæ pro wa dze -nia de ba ty po li ty cz nej, jest œci œle powi¹zana z pra wem do wo l nych wy bo rów.Pra wa te tworz¹ ³¹cz nie fun da ment ka ¿ de go sy ste mu demo kra tycz ne go. Opi -nie i in fo r ma cje maj¹ce zwi¹zek z wy bo ra mi, za rów no lo ka l ny mi, jak i krajo -

68

wy mi, któ re s¹ roz po wszech nia ne w tra kcie ka m pa nii wy bo r czej, po win nybyæ tra kto wa ne za sad ni czo jako stanowi¹ce czêœæ debaty publicznej.

Fun k cja pra sy w spo³ecze ñ stwie demo kra ty cz nymPra sa pe³ni pie r wszo rzêdn¹ rolê w pa ñ stwie pra wa. Nie mo¿e byæ to po -

mi ja ne. I cho cia¿ pra sa nie mo¿e wy kra czaæ poza ró ¿ ne usta no wio ne ogra ni -cze nia, to jed nak musi mieæ mo ¿ li woœæ wy ko ny wa nia swo je go obo wi¹zku,któ rym jest prze ka zy wa nie in fo r ma cji i idei do tycz¹cych kwe stii po li ty cz nychoraz in nych kwe stii po zo staj¹cych w sfe rze zain tere so wa nia pub li cz ne go.Wol noœæ pra sy za pe w nia spo³ecze ñ stwu je den z naj le p szych spo so bów uja w -nia na i fo r mo wa nia opi nii o ide ach i po sta wach jego przy wó d ców po li ty cz -nych. Wol noœæ wy po wie dzi dzien ni ka r skiej obe j mu je rów nie¿ mo¿liwoœæu¿ycia pewnej dozy przesady lub nawet prowokacji.

Dopu sz cza l noœæ ogra ni czeñ Ko rzy sta nie z pra wa do wol no œci wy po wie dzi mo¿e pod le gaæ ogra ni cze -

niom. Nie mniej, musi za nimi prze ma wiaæ wa ¿ ny in te res spo³ecz ny, któ re goist nie nie „musi zo staæ w spo sób prze ko nuj¹cy uza sa d nio ne”.

Po wo dy in ge ren cji musz¹ byæ „w³aœci we i wy sta r czaj¹ce” Ciê ¿ar do wo du w tym za kre sie le¿y po stro nie pa ñ stwa. Po wo dy in ge ren -

cji s¹ oce nia ne przez ETPCz w œwie t le ca³oœci spra wy i musz¹ byæ uz na ne zaw³aœci we i wy sta r czaj¹ce. ETPCz musi byæ prze ko na ny, ¿e w³adze krajo weza sto so wa³y stan dar dy, któ re s¹ zgod ne z za sa da mi okre œlo ny mi w art. 10EKPCz, a ponad to, ¿e opar³y swo je de cy zje na mo ¿ li wej do przy jê cia oce nieod po wied nich faktów.

In ge ren cja w wol noœæ pra sySzcze gó l nej uwa gi wy ma gaj¹ wa run ki dopu sz czal no œci ogra ni czeñ wol -

no œci pra sy. Jej po wo dy i cele s¹ bo wiem kon fron to wa ne z in te re semspo³ecze ñ stwa demo kra tycz ne go za gwa ran towa nia i utrzy ma nia wol no œcipra sy. Ko li duj¹ce ze sob¹ in te re sy po win ny byæ na le ¿y cie wy wa ¿o ne tak, abyogra ni cze nia w ko rzy sta niu z wol no œci pra sy by³y pro po rcjo nal ne do celu,jakiemu maj¹ s³u¿yæ.

Ko nie cz noœæ roz ró ¿ nia nia wy po wie dzi stwier dzaj¹cych fa kty od wy -po wie dzi za wie raj¹ce s¹dy wa r to œciuj¹ce (oce ny)

W oce nie da nej wy po wie dzi ko nie cz ne jest roz ró ¿ nie nie po miê dzy stwier -dze niem fa któw a oce na mi (s¹dami wa r to œciuj¹cymi). Pod czas gdy ist nie nie fa -któw mo ¿ na wy ka zaæ, to pra wdzi woœæ ocen nie pod le ga udo wod nie niu.Wy móg udo wod nie nia pra wdzi wo œci s¹du wa r to œciuj¹cego jest nie mo ¿ li wy dospe³nie nia i na ru sza sam¹ za sa dê wol no œci wy ra ¿a nia opi nii, któ ra sta no wi fun -da men taln¹ czêœæ praw gwa ran to wa nych na pod sta wie art. 10 EKPCz.

69

Jed na k ¿e na wet w sy tu a cji, gdy ja kieœ stwier dze nie spro wa dza siê dowyg³osze nia s¹du, za kres in ge ren cji mo¿e za le ¿eæ od tego, czy ist nie je wy sta r -czaj¹ca pod sta wa fa kty cz na do pro pa go wa nia kwe stio nowa ne go stwier dze nia, jako ¿e na wet os¹d mo¿e prze kra czaæ dopu sz cza l ne gra ni ce, je ¿e li nie mafaktycznych podstaw do jego wsparcia.

NARUSZENIAart. 10 EKPCz

DEBATA PUBLICZNA(ang. pu b lic de ba te/fr. un débat pu b lic)

Odpo wie dzia l noœæ ka r na za znies³awie nie lub znie wa ¿e nie fun kcjo -na riu sza pub li cz ne go• Na ru sze nie kry te rium pi l nej po trze by spo³ecz nej i ko nie cz no œci w spo³e -

cze ñ stwie demo kra ty cz nym w zwi¹zku z poci¹gniê ciem do odpo wie dzial -no œci ka r nej za znies³awie nie fun kcjo na riu sza pub li cz ne go (dy re kto ra miejs -co wej szko³y) pod czas wyst¹pie nia poli ty cz ne go– Wy rok ETPCz w spra wie Kur³owicz prze ciw ko Pol sce z dnia 22.06.2010 r.,

ska r ga nr 41029/06• Na ru sze nie kry te rium propo rcjo nal no œci w zwi¹zku ze ska za niem na karê

oœmiu mie siê cy po zba wie nia wol no œci za znie wa ¿e nie sê dziów Wy dzia³uPeni ten cjar ne go S¹du Okrê go we go z po wo du u¿y cia ob ra Ÿ li wych s³óww pi se mnej skar dze skie ro wa nej do Pre ze sa S¹du Woje wó dz kie go. Brakuw z glêd nie nia przy wy mie rze niu kary stan dar dów w za kre sie su ro wo œcikary. Stan dar dy te to: sto pieñ winy, po wa ga prze stê p stwa oraz po wta rza l -noœæ za rzu ca nych prze stêpstw– Wy rok ETPCz w spra wie Ska³ka prze ciw ko Pol sce z dnia 27.05.2003 r.,

ska r ga nr 43425/98

DEBATA PUBLICZNA

Udzia³ dzien ni ka rzy w de ba cie pu b li cz nej• Na ru sze nie kry te rium ko nie cz no œci w spo³ecze ñ stwie demo kra ty cz nym wo -

bec na³o¿e nia na dzien ni ka rza TVP kary dys cyp lina r nej za kry ty kê zmianw pro gra mie TVP i uz na nia ich za nie zgod ne z rol¹ te le wi zji pu b li cz nejw spo³ecze ñ stwie. Brak za cho wa nia na le ¿y tej rów no wa gi miê dzy wy mo -giem lo ja l no œci dzien ni ka rza wo bec pra co da w cy, a za wo do wy mi obo wi¹z -ka mi i odpo wie dzial no œci¹ dzien ni ka rzy za spra wy spo³ecz ne– Wy rok ETPCz w spra wie Woj tas- Ka le ta prze ciw ko Pol sce z dnia

16.10.2009 r., ska r ga nr 20436/02

70

• Na ru sze nie kry te rium propo rcjo nal no œci in ge ren cji z ra cji uz na nia re la cjipra so wych z po stê po wa nia ka r ne go tocz¹cego siê prze ciw ko lo ka l ne mupo li ty ko wi za znie wa ¿e nie oso by pu b li cz nej i poci¹gniê cia dzien ni ka rzado odpo wie dzial no œci ka r nej. Nie uw z glêd nie nie in te re su, ja kim by³o za -pe w nie nie i ist nie nie wol no œci pra sy. Brak roz ró ¿ nie nie po miê dzy stwier -dze niem fa któw, a s¹dami wa r to œciuj¹cymi– Wy rok ETPCz w spra wie D¹bro wski prze ciw ko Pol sce z dnia 19.12.2006 r.,

ska r ga nr 18235/02• Na ru sze nie kry te rium propo rcjo nal no œci i uz na nie re a kcji pa ñ stwa (uz na -

nie na ru sze nia dóbr oso bi s tych i na ka za nie pu b li ka cji prze pro sin, wp³atêna cele cha ryta ty w ne i zwrot ko sztów po stê po wa nia) na pu b li ka cjê saty ry -cz ne go ry sun ku bêd¹cego czê œci¹ kry ty cz nej pu b li ka cji o ka m pa nii re kla -mo wej pro du cen ta ¿y w no œci (chi p sów) kie ro wa nej g³ów nie do dzie ci zanie wspó³miern¹ do celu ja kie mu mia³a s³u¿yæ, tj. „ochro na praw in nychosób”. S¹dy krajo we nie uw z glêd ni³y fa ktu, ¿e pra sa ma obo wi¹zek prze -ka zy wa nia in fo r ma cji i idei w kwe stiach bêd¹cych przed mio tem spo³ecz -ne go zain tere so wa nia, a czy ni¹c to mo¿e odwo³ywaæ siê w pe w nym sto p -niu do prze sa dy a na wet pro wo ka cji, czy te¿ in ny mi s³owy – pos³ugi waæ siê stwier dze nia mi o nie co nie umiar ko wa nym cha ra kte rze– Wy rok ETPCz w spra wie Kuli œ- Ró ¿y cki prze ciw ko Pol sce z dnia

06.10.2009 r., ska r ga nr 27209/03

Odpo wie dzia l noœæ ka r na dzien ni ka rzy za znie wa ¿e nie oso by kan dy -duj¹cej w wy bo rach sa morz¹do wych (oso by pu b li cz nej)• Na ru sze nie kry te rium propo rcjo nal no œci in ge ren cji ze wzglê du na

poci¹gniê cie do odpo wie dzial no œci ka r nej za znie wa ¿e nie oso by pu b li cz -nej. Nieuw z glêd nie nie in te re su spo³ecze ñ stwa demo kra tycz ne go i ko nie -cz no œci za pe w nie nia wol no œci pra sy w kon te k œcie wol no œci wy bo rów– Wy rok ETPCz w spra wie D³ugo³êcki prze ciw ko Pol sce z dnia

24.02.2009 r., ska r ga nr 23806/03

Wy móg za cho wa nia na le ¿y tej rów no wa gi po miê dzy ochron¹ prawpo li ty ków a zagwa ran to wa niem wol no œci wy po wie dzi w de ba cie pu -b li cz nej• Brak za cho wa nia przez s¹dy na le ¿y tej rów no wa gi po miê dzy ochron¹ praw

po li ty ków a wol no œci¹ de ba ty pu b li cz nej. Brak roz ró ¿ nie nia po miê dzystwier dze niem fa któw a oce na mi (s¹dami wa r to œciuj¹cymi): ist nie nie fa k -tów mo ¿ na wy ka zaæ, pra wdzi woœæ ocen nie pod le ga udo wod nie niu. Uw z -glêd nie nie przez s¹dy ty l ko ge ne ral ne go kon te kstu pu b li ka cji. Zo bo wi¹za -nie do zap³aty na wet nie wie l kiej sumy pie niê dzy nie umnie j sza fa ktu, ¿es¹dy krajo we opar³y siê na za sa dach od bie gaj¹cych od za sad art. 10

71

EKPCz. Nie od zwie rcie d la³y one od po wied nich i wy sta r czaj¹cych po wo -dów na ru sze nia art. 10 EKPCz– Wy rok ETPCz w spra wie Kita prze ciw ko Pol sce z dnia 08.10.2008 r.,

ska r ga nr 57659/00• Brak za cho wa nia po miê dzy za sto sowa ny mi œro d ka mi a ce lem propo rcjo -

nal no œci w roz strzy g niê ciach mery to ry cz nych s¹dów krajo wych orazw na³o¿e niu san kcji na skar¿¹cego. Brak od po wied nich i wy sta r czaj¹cychpo wo dów tych roz strzy g niêæ. Po mi niê cie przez s¹dy fa ktu, i¿ stron¹ jestpo li tyk, wo bec któ re go gra ni ce dopu sz cza l nej kry ty ki po win ny byæ sze r sze ni¿ te sto so wa ne w od nie sie niu do osób pry wa t nych. Brak roz ró ¿ nie nia po -miê dzy stwier dze niem fa któw a oce na mi (s¹dami wa r to œciuj¹cymi): ist nie -nie fa któw mo ¿ na wy ka zaæ, pra wdzi woœæ ocen nie pod le ga udo wod nie niu.Brak do sta tecz ne go zba da nia do wo dów w spra wie. Brak za sad no œci pro -wa dze nia po stê po wa nia w try bie wy bo r czym: wy rok zo sta³ wy da ny je dendzieñ po wy bo rach lo ka l nych– Wy rok ETPCz w spra wie Kwie cieñ prze ciw ko Pol sce z dnia 09.01.2007 r.,

ska r ga nr 51744/99• Na ru sze nie kry te rium propo rcjo nal no œci in ge ren cji ze wzglê du na nie za -

cho wa nie rze czy wi stej rów no wa gi miê dzy ochron¹ praw po li ty ka, a pra -wem do wol no œci wy po wie dzi i ochron¹ ogó l ne go in te re su w po pie ra niutej wol no œci w spra wach, któ re do tycz¹ in te re su pub li cz ne go, szcze gó l niew kon te k œcie wo l nych wy bo rów. Tym cza sem wol noœæ de ba ty pu b li cz nejw spo³ecze ñ stwie demo kra ty cz nym jest isto tê idei spo³ecze ñ stwa demo -kra tycz ne go, któ ra prze ni ka ca³a Kon we ncjê. W jej tra kcie dopu sz cza l ne s¹ ostre s³owa kry ty ki, zw³asz cza wo bec zna ne go po li ty ka, w sto sun ku doktó re go gra ni ce dopu sz cza l nej kry ty ki s¹ sze r sze ni¿ w od nie sie niu do oso -by pry wa t nej. Wa ¿ ny jest rów nie¿ ro dzaj i do le gli woœæ wy mie rzo nej karyal bo wiem oko li cz no œci spra wy – znie wa ¿e nie po li ty ka w kon te k œciegor¹cej de ba ty po li ty cz nej – nie uza sad nia³y wy mie rze nia kary po zba wie -nia wol no œci. S¹dy krajo we prze kro czy³y w¹ski ma r gi nes swo bo dy oce ny,ja kie pa ñ stwo ma w sfe rze in ge ren cji w de ba tê pu b liczn¹– Wy rok ETPCz w spra wie Ma li sie wicz-G¹sior prze ciw ko Pol sce z dnia

06.07.2006 r., ska r ga nr 43797/98• Na ru sze nie kry te rium propo rcjo nal no œci w zwi¹zku z poci¹gniê ciem do

odpo wie dzial no œci ka r nej za znie wa ¿e nie oso by pu b li cz nej wo bec bra kuwy sta r czaj¹cej pod sta wy fa kty cz nej oraz z ra cji na tu ry i su ro wo œci wy mie -rzo nej kary (mo ¿ li woœæ zast¹pie nia kary grzy w ny kar¹ za stêpcz¹ po zba -wie nia wol no œci)– Wy rok ETPCz w spra wie Soko³owski prze ciw ko Pol sce z dnia 29.03.2005 r.,

ska r ga nr 75955/01

72

PRAWO DO WOLNOŒCI POKOJOWYCH ZGROMADZEÑI ZRZESZANIA SIÊ(ar ty ku³ 11 EKPCz)

1. Ka ¿ dy ma pra wo do swo bod ne go, po ko jo we go zgro ma dze nia siê oraz doswo bod ne go sto wa rzy sza nia siê, w³¹cz nie z pra wem two rze nia zwi¹zkówza wo do wych i przy stê po wa nia do nich dla ochro ny swo ich in te re sów.

2. Wy ko ny wa nie tych praw nie mo¿e pod le gaæ in nym ogra ni cze niom ni¿ te,któ re okre œla usta wa i któ re s¹ ko nie cz ne w spo³ecze ñ stwie demo kra ty cz -nym z uwa gi na in te re sy bez pie cze ñ stwa pa ñ stwo we go lub pub li cz ne go,ochro nê porz¹dku i za po bie ga nie prze stê p stwu, ochro nê zdro wia i mo ra l -no œci lub ochro nê praw i wol no œci in nych osób. Ni nie j szy prze pis nie sta no -wi prze szko dy w nak³ada niu zgod nych z pra wem ogra ni czeñ ko rzy sta niaz tych praw przez cz³on ków si³ zbro j nych, po li cji lub ad mi ni stra cji pa ñ stwo -wej.

STANDARD OCHRONY PRAWA DO WOLNOŒCI POKOJOWYCHZGROMADZEÑ I ZRZESZANIA SIÊ

Wie loœæ praw i wza je m ne powi¹za niaPra wo do wol no œci zrze sza nia siê nie jest pra wem o jed no li tej i spó j nej

kon stru kcji. Na jego treœæ sk³adaj¹ siê trzy pra wa: pra wo do wol no œci zgro ma -dzeñ, pra wo do wol no œci zrze sza nia siê oraz pra wa do two rze nia zwi¹zków za -wo do wych i przy stê po wa nia do nich dla ochro ny swo ich praw.

£¹czna re gu la cja do wo dzi ich wspó³za le ¿ no œci. Oz na cza, ¿e pra wo dowol no œci zrze sza nia siê zak³ada wol noœæ zgro ma dzeñ. Dla rze czy wi ste go ist nie -nia zrze sze nia nie zbêd na jest wiêc mo ¿ li woœæ zgro ma dza nia siê jego cz³on ków.

Œcis³y zwi¹zek z pra wem do wol no œci wy po wie dzi oraz z pra wem dowol no œci my œli, su mie nia i wy zna nia

Oba pra wa s¹ œci œle powi¹zane z pra wem do wol no œci wy po wie dzi orazz pra wem do wol no œci my œli, su mie nia i wy zna nia, w szcze gó l no œci z za kre sieuzew nê trz nia nia my œli, su mie nia i wy zna nia.

Kon tekst praw: za sa da de mo kra cji i za sa da plu ra li z muNa le ¿y je od czy ty waæ w kon te k œcie za sa dy de mo kra cji i plu ra li z mu. De -

mo kra cja, jak pod kre œla Try bu na³, jest je dy nym po li ty cz nym wzo r cem roz wa -¿a nym w Kon we ncji oraz je dy nym zgod nym z ni¹. Plu ra lizm zaœ musi byæzbu do wa ny na au ten ty cz nym uz na niu i po sza no wa niu ró¿ no rod no œci oraz dy -na mi ce tra dy cji ku l tu ro wej, et ni cz nej i ku l tu ro wej to ¿ sa mo œci, prze ko na niachre li gi j nych, ar ty sty cz nych, li te ra c kich i socjoekonomicznych koncepcjachi po jê ciach.

73

Dopu sz cza l ne ogra ni cze niaPra wa za gwa ran towa ne w art. 11 EKPCz nie s¹ pra wa mi ab so lut ny mi

i kon sek wen t nie mo ¿ li we s¹ ogra ni cze nia w ko rzy sta niu z nich. Dzia³ania pa ñ -stwa w tym za kre sie oce nia ne s¹ przez Try bu na³ wed³ug tych sa mych kry te -riów, co w przy pa d ku praw zagwa ran to wa nych w art. 8-10 EKPCz.

Oce na ta nie spro wa dza siê do usta le nia, czy pa ñ stwo wy ko na³o swo jezo bo wi¹za nia w spo sób rozs¹dny, sta ran nie i w do brej wie rze, ale czy po dej -mo wa ne dzia³ania ba da ne przez pry z mat spra wy jako ca³oœci spe³niaj¹ wy móg propo rcjo nal no œci w tym pra wid³owe go wy wa ¿a nia ko li duj¹cych ze sob¹w da nej spra wie in te re sów i praw jed no stki oraz spo³ecze ñ stwa jako ca³oœci.De mo kra cja bo wiem nie oz na cza auto maty cz ne go pry ma tu pogl¹dów wiê k -szo œci: ko nie cz na jest rów no wa ga, któ ra za pe w ni spra wie d li we i w³aœci wetra k to wa nie mnie j szo œci i po zwo li unikn¹æ na du ¿y cia po zy cji do mi nuj¹cej.

W tej oce nie bra ne s¹ pod uwa gê po wo dy ogra ni czeñ, gdy¿ musz¹ byæone wa ¿ ne i prze ko nuj¹ce, na stê p nie cha ra kter i su ro woœæ za sto so wa nych œrod -ków. Nie mniej w sy tu a cjach uza sa d nio nych na pod sta wie art. 11 EKPCzdopu sz cza l ne jest sto so wa nie ra dy ka l nych, czy na wet dra sty cz nych œro d ków,w³¹czaj¹c w to naty ch mia sto we i trwa³e roz wi¹za nie zrze sze nia i kon fi ska têjego maj¹tku. Przy czym de cy zje w³adz musz¹ byæ opa r te na mo ¿ li wej do za -akce pto wa nia oce nie sto so w nych fa któw.

Pa ñ stwo jako gwa rant plu ra li z mu. Obo wi¹zki pa ñ stwaObo wi¹zki pa ñ stwa w za kre sie tych praw powi¹zane s¹ z za sad¹ de mo -

kra cji i plu ra li z mu, al bo wiem pa ñ stwo post rze ga ne jest jako ich gwa rant.Kon sek wen t nie, ogra ni cze nie tych obo wi¹zków do za ka zu in ge ren cji (obo -wi¹zek ne ga ty w ny) nie by³oby zgod ne ani z ce lem art. 11 EKPCz, ani z ce -lem ca³ej Kon we ncji. Na pa ñ stwie za tem ci¹¿y rów nie¿ obo wi¹zekpo zy ty w ny. Jest on szcze gó l nie wa ¿ ny dla osób o nie popu la r nych pogl¹dachoraz na le¿¹cych do mnie j szo œci, po nie wa¿ pra wa tych osób s¹ bar dziej na ra -¿o ne na na ru sze nia.

Obo wi¹zek ten w za kre sie wol no œci po ko jo wych zgro ma dzeñ ma kon -kretn¹ po staæ, mia no wi cie pa ñ stwo zo bo wi¹zane jest do ochro ny ucze st ni kówpo ko jo we go zgro ma dze nia przed ucze st ni ka mi kontr zgro ma dze nia. Pa ñ stwomusi do cho waæ w tym za kre sie na le ¿y tej sta ran no œci. Nad to pro ce du ra wy da -wa nia ze z wo leñ na prze pro wa dze nie ta kie go zgro ma dze nia nie mo¿e wp³ywaæ znie chê caj¹co na jego po ten cja l nych ucze st ni ków, a osta te cz ne de cy zje musz¹ byæ wy da ne przed dniem, na który jest ono zaplanowane.

Po jê cie zgro ma dze nia Nie ma jed noz na cz nej i ca³oœcio wej de fi ni cji tego po jê cia, wska za ne zo -

sta³y za to, na tle kon kre t nych spraw, pe w ne jego ele men ty kon stru kcy j ne. Po

74

pie r wsze, zgro ma dze nie w ro zu mie niu art. 11 EKPCz nie musi mieæ cha ra kte -ru sta cjo nar ne go sku pi ska, ale mo¿e wy stê po waæ w po sta ci dy na mi cz nej –w fo r mie po cho dów, pa rad, pro ce sji. Po dru gie, po win no ono od by waæ siêw prze strze ni pu b li cz nej. Po trze cie, po win no byæ za pla no wa ne, co oz na czawy klu cze nie zgro ma dzeñ przy pa d ko wych, wywo³anych zda rze nia mi lo so wy -mi. I po czwa r te, po win no to byæ zgro ma dze nie po ko jo we. O ta kim w³aœ niecha ra kte rze zgro ma dze nia de cy du je in ten cja jego orga ni za to rów. Je œli za temTry bu na³ usta li, i¿ ich in tencj¹ by³o zorganizowanie pokojowegozgromadzenia, to art. 11 EKPCz ma zastosowanie.

Wie loœæ form zrze sza niaWska za nie na zwi¹zki za wo do we w art. 11 EKPCz nie na le ¿y od czy ty -

waæ jako ogra ni cze nie tego pra wa ty l ko do tej fo r my zrze sza nia siê tu dzie¿,na da nie tej fo r mie prio ryte to we go zna cze nia. Al bo wiem w spo³ecze ñ stwiedemo kra ty cz nym wie loœæ zrze szeñ jest sy tu acj¹ na tu raln¹.

Zrze sze nie jest za tem de fi nio wa ne przez Try bu na³ jako cia³o pra w ne, po -przez któ re dzia³aj¹ zbio ro wo jed no stki ce lem ochro ny wza je mnych in te re -sów. Jako ta kie musi byæ fo r ma l nie powo³ane i mieæ we wnêtrzn¹ strukturêorganizacyjn¹.

Pa r tie po li ty cz neKla syczn¹ form¹ ta kie go cia³a, któ re pe³ni pod sta wow¹ rolê w za pe w nie -

niu plu ra li z mu i de mo kra cji, s¹ pa r tie po li ty cz ne. W zwi¹zku z tym z art. 11EKPCz wy ni ka pra wo do za³o¿e nia pa r tii po li ty cz nej oraz pra wo ist niej¹cejpa r tii do dzia³ania w gra ni cach wy zna czo nych przez art. 17 EKPCz.

Zrze sze nia publi czno- pra w neNa to miast spod ochro ny art. 11 EKPCz wy³¹czo ne s¹ zrze sze nia maj¹ce

cha ra kter publi czno- pra w ny, a wiêc ta kie któ re s¹ utwo rzo ne przez usta wo da -w cê, sta no wi¹ czêœæ stru ktur pa ñ stwa oraz dzia³aj¹ w in te re sie ogó l nym. Do ty -czy to np. wie lu zrze szeñ za wo do wych.

Zrze sze nia przy mu so weWy³¹czo ne s¹ te¿ zrze sze nia przy mu so we, co sta no wi wy raz po sza no wa -

nia au to no mii oso bi stej jed no stki i jej wol no œci wy bo ru i pro wa dzi do ob jê ciaochron¹ rów nie¿ ne ga tyw ne go aspe ktu wol no œci zrze sza nia siê, z któ re go wy -ni ka pra wo do nie przy stêpo wa nia do da ne go zrze sze nia. Do ogra ni czeñ w ko -rzy sta niu z tego pra wa maj¹ za sto so wa nie ta kie same kry te ria, co przyaspe kcie po zy ty w nym prawa do zrzeszania siê.

Zwi¹zki za wo do weNa to miast z za gwa ran towa nej w art. 11 EKPCz wol no œci ko a li cji wy ni -

kaj¹, po pie r wsze, dwa pra wa, mia no wi cie pra wo two rze nia zwi¹zków za wo -

75

do wych oraz pra wa przy stê po wa nia do nich. Po dru gie, pra wo zwi¹zkówza wo do wych do ob ro ny in te re sów cz³on ków zwi¹zku za po moc¹ akcji zwi¹z -ko wych. Zwi¹zki mog¹ czy niæ to po przez ró ¿ ne go ro dza ju akcje zwi¹zko we,np. kon su l ta cje, ne go cja cje i za wie ra nie uk³adów zbio ro wych. Jed nym z naj -wa¿ nie j szych œro d ków po zwa laj¹cych zwi¹zkom za wo do wym sku te cz niepe³niæ tê fun kcjê jest pra wo do stra j ku. Pra wa te nie s¹ oczy wi œcie ab so lu t ne, alepa ñ stwo ma obo wi¹zek za pe w nie nia mo ¿ li wo œci sku te cz ne go ko rzy sta nia z nich.

Cz³on ko wie si³ zbro j nych, po li cji i ad mi ni stra cji pa ñ stwo wejPrze wi dzia ne w art. 11 ust. 2 zd. 2 EKPCz ogra ni cze nia pod mio to we sta -

no wi¹ wyj¹tek ex de fi ni tio ne i musz¹ pod le gaæ œcis³ej wyk³adni. W zwi¹zkuz tym po jê cie cz³on ko wie ad mi ni stra cji pa ñ stwo wej nie mo¿e oz na czaæ wszy -stkich pra co w ni ków se kto ra pub li cz ne go lub ad mi ni stra cji rz¹do wej. Obe j mu -je ono ty l ko te oso by, któ re maj¹ kon kre t ny i bez po œred ni zwi¹zekz wy ko ny wa niem w³adzy lub któ re re a li zuj¹ pod sta wo we funkcje pañstwa.

Do da t ko wo, ogra ni cze nia te musz¹ spe³niaæ ogó l ne kry te ria dopu sz czal -no œci ogra ni czeñ. Poza tym zda nie dru gie ust. 2 art. 11 EKPCz sta no wi je dy nie o ogra ni cze niach, a nie o zakazie.

NARUSZENIAart. 11 EKPCz

Pra wo do wol no œci po ko jo we go zgro ma dza nia siê (ang. fre e dom of pe a ce ful as se m b ly/fr. liberté de réunion)• Wy da nie od mo wy ze z wo le nia na prze pro wa dze nie zgro ma dzeñ (pa ra dy

oraz sze œciu sta cjo na r nych zgro ma dzeñ) z na ru sze niem pra wa krajo we go,in ge ren cja za tem nie by³a okre œlo na w prze pi sach pra wa; brak zgo dy po -zba wi³ je le ga l no œci, a tym sa mym po zba wi³ isto t ne go aspe ktu sku te cz ne go i nie zak³óco ne go ko rzy sta nia z tego pra wa i wp³ywa³ znie chê caj¹co na ichucze st ni ków al bo wiem brak ofi cja l nej zgo dy oz na cza³ brak za pe w nie niaprzez w³adze fo r ma l nej ochro ny przed mo ¿ li wy mi wro gi mi dzia³ania miprze ciw sta w nych de mon stra cji; brak mo ¿ li wo œci sko rzy sta nia ze sku te cz -nych, do stê p nych œro d ków pra wnych, gdy¿ de cy zje zo sta³y wy da ne w po -stê po wa niu odwo³aw czym po te r mi nie, w któ rym zgro ma dze nia te mia³ypla no wo od byæ siê– Wy rok ETPCz w spra wie B¹czko wski i inni prze ciw ko Pol sce z dnia

03.05.2007 r., ska r ga nr 1543/06

76

PRAWO DO ZAWARCIA MA£¯EÑSTWA(ar ty ku³ 12 EKPCz)

Mê ¿ czy Ÿ ni i ko bie ty w wie ku ma³¿e ñ skim maj¹ pra wo do za wa r cia ma³¿e -ñ stwa i za³o¿e nia ro dzi ny zgod nie z usta wa mi krajo wy mi re gu luj¹cymi ko rzy -sta nie z tego pra wa.

STANDARD OCHRONY PRAWA DO ZAWARCIA MA£¯EÑSTWA

Fun da men tal ny cha ra kter i zwi¹zek z in ny mi pra wa miPra wo ko bie ty i mê ¿ czy z ny do za wa r cia ma³¿e ñ stwa i za³o¿e nia ro dzi -

ny za li cza siê do fun da men tal nych praw cz³owie ka. Jest bli sko zwi¹zanez pra wem do po sza no wa nia ¿y cia pry wa t ne go i ro dzin ne go (art. 8 EKPCz),a ta k ¿e rów no œci¹ praw i obo wi¹zków ma³¿on ków (art. 5 Pro to ko³u nr 7 doEKPCz).

Ogra ni czo na swo bo da re gu la cyj na pa ñ stwaPra wo to nie ma ab so lut ne go cha ra kte ru. Ze wzglê du na wywo³ywa ne

sku t ki w sfe rze spo³ecz nej, oso bi stej i pra wnej, ko rzy sta nie z nie go jest ure gu -lo wa ne przez prze pi sy krajo we. Do ty czy to za rów no aspe któw pro cedu ra l -nych, jak i ma te ria l nych. Pa ñ stwa mog¹ za tem re gu lo waæ ta kie kwe stie jaknp.: wy ma ga na zdo l noœæ do czyn no œci pra wnych, wy ra ¿e nie zgo dy na za wa r -cie ma³¿e ñ stwa, nie dopu sz czal ne sto p nie po kre wie ñ stwa, a ta k ¿e ce re mo nia.Przys³uguj¹cy pa ñ stwom w tym za kre sie ma r gi nes swo bo dy oce ny nie jestjednak nieograniczony.

Obo wi¹zek nie na ru sza nia isto ty pra wa. Brak arbi tra l no œci i propo rcjo na l noœæPo pie r wsze, prze pi sy krajo we re gu luj¹ce kwe stiê za wa r cia ma³¿e ñ stwa

nie mog¹ wpro wa dzaæ ta kich ogra ni czeñ, któ re na ru sza³yby isto tê pra wazagwa ranto wa ne go w art. 12 EKPCz. Oz na cza to, ¿e treœæ prze pi sów, a ta k ¿edzia³ania w³adzy pod jê te na ich pod sta wie, musz¹ byæ wo l ne od arbi tra l no œcii pro por cjo nal ne.

Obo wi¹zek po sza no wa nia praw i wol no œciPo dru gie, prze pi sy te musz¹ byæ zgod ne ze wszy stki mi in ny mi po sta no -

wie niami Kon we ncji. W szcze gó l no œci nie mog¹ mieæ cha ra kte ru dys kry mi -nuj¹cego (art. 14 EKPCz).

Ja koœæ prze pi sówWre sz cie, musz¹ byæ do stê p ne i pre cy zy j ne, a wiêc spe³niaæ wy ma ga nia

ja ko œci pra wa, ja kie wy ni kaj¹ dla pra wa krajo we go z za sa dy rz¹dów pra wa,bêd¹cej jedn¹ z kon sty tuty w nych za sad Kon we ncji.

77

Aspekt po zy ty w ny i ne ga ty w nySfo r mu³owa ne w art. 12 EKPCz pra wo ma za rów no po zy ty w ny, jak i ne -

ga ty w ny wy miar. Kon sek wen t nie za kre sem ochro ny ob jê te jest pra wo do za -wa r cia ma³¿e ñ stwa, jak i pra wo do jego nie za wa r cia oraz pra wo do za³o¿e niaro dzi ny, jak i jej nie zak³ada nia.

Roz wo dyTen ne ga ty w ny wy miar jed nak nie poci¹ga za sob¹ pra wa do roz wo du.

Pa ñ stwa nie maj¹ obo wi¹zku za pe w nie nia mo ¿ li wo œci roz wi¹za nia ma³¿e ñ -stwa w swo im krajo wym porz¹dku pra wnym. Je œli jed nak de cy duj¹ siê nawpro wa dze nie ta kiej in sty tu cji, nie mog¹ ogra ni czaæ pra wa do po no w ne gowst¹pie nia w zwi¹zek ma³¿eñski.

Roz dzie l noœæ praw. Du a lizm kon stru kcjiArt. 12 EKPCz od czy ty wa ny jest jako za wie raj¹cy dwie powi¹zane ze

sob¹, lecz nie wa run kuj¹ce siê na wza jem, gwa ran cje. Obe c nie, ina czej ni¿ wewcze œ nie j szym orze cz ni c twie, po jê cie ma³¿e ñ stwo jest bo wiem in ter pre towa -ne w ode rwa niu od swo jej fun kcji pro krea cy j nej. Za tem nie zdo l noœæ do po czê -cia dzie ci nie poci¹ga za sob¹ nie mo¿ li wo œci ko rzy sta nia z pra wa do za wa r ciama³¿eñstwa.

Oso by po ope ra cy j nej zmia nie p³ciZ tego wzglê du do pod mio tów upra w nio nych do ko rzy sta nia z oma wia -

ne go pra wa za li czaj¹ siê ta k ¿e po ope racy j ni trans seksu a li œci, któ rzy pragn¹za wrzeæ zwi¹zek ma³¿e ñ ski z osob¹ in nej (ni¿ aktu a l na) p³ci.

Zwi¹zki osób homo se ksua l nych Nie jest ta k ¿e obe c nie bez wzglêd nie wy klu czo ne, by – wbrew dos³ow ne -

mu brzmie niu po sta no wie nia – na pra wo do za wa r cia ma³¿e ñ stwa powo³ywa³y siê oso by bêd¹ce w zwi¹zku homo se ksua l nym. Mo ¿ li woœæ ta za le ¿y jed nak od prze pi sów pra wa krajo we go. Art. 12 EKPCz nie nak³ada bo wiem na pa ñ stwoobo wi¹zku przy zna nia pa rom homo se ksua l nym pra wa do za wa r cia ma³¿e ñ -stwa. Nie mniej, je œli pa ñ stwo tak zde cy du je, to jest zo bo wi¹zane za pe w niæ ko -rzy sta nie z tego pra wa z po sza no wa niem za ka zu dys kry mi na cji (art. 14EKPCz), rów nie¿ ze wzglêdu na orientacjê seksualn¹.

Oso by po zba wio ne wol no œciZ krêgu pod mio tów upra w nio nych do ko rzy sta nia z pra wa do za wa r cia

ma³¿e ñ stwa nie s¹ wy³¹czo ne oso by po zba wio ne wol no œci. Wol noœæ oso bi stanie jest bo wiem wa run kiem ko nie cz nym do ko rzy sta nia z tych praw. Ogra ni cze -nia mog¹ byæ wpro wa dza ne pod wa run kiem, ¿e bêd¹ uza sa d nio ne wa ¿ ny miwzglê da mi. Musz¹ byæ wo l ne od arbi tra l no œci i pro po rcjo nal ne. Or gan po dej -

78

muj¹cy de cy zjê do tycz¹c¹ udzie le nia zgo dy na za wa r cie ma³¿e ñ stwa przez oso -bê po zba wion¹ wol no œci, musi roz wa ¿yæ za tem oso bi sty in te res osa dzo ne go, ale ta k ¿e ko nie cz noœæ za cho wa nia porz¹dku i bez pie cze ñ stwa w pla ców ce peni ten -cja r nej oraz wzi¹æ pod uwa gê nie ty l ko pe na l ny, ale i reso cjali zacy j ny wy miarkary.

NARUSZENIAart. 12 EKPCz

PRAWO DO ZAWARCIA MA£¯EÑSTWA(ang. right to mar ry/fr. dro it au mar ria ge)

Oso by po zba wio ne wol no œci• Ar bi tra l noœæ de cy zji w spra wie od mo wy wy da nia zgo dy na za wa r cie

zwi¹zku ma³¿e ñ skie go w pla ców ce peni ten cja r nej przez oso bê po zba wion¹ wol no œci; oce na do tycz¹ca ja ko œci zwi¹zku i brak celu pra wo wi te go uza -sad niaj¹cego na ru sze nie– Wy rok ETPCz w spra wie Fra sik prze ciw ko Pol sce z dnia 05.01.2010 r.,

ska r ga nr 22933/02– Wy rok ETPCz w spra wie Ja re mo wicz prze ciw ko Pol sce z dnia

05.01.2010 r., ska r ga nr 24023/03

PRAWO DO SKUTECZNEGO ŒRODKA ODWO£AWCZEGO(ar ty ku³ 13 EKPCz)

Ka ¿ dy, kogo pra wa i wol no œci za wa r te w ni nie j szej Kon we ncji zo sta³yna ru szo ne, ma pra wo do sku te cz ne go œro d ka odwo³aw cze go do w³aœci we goor ga nu pa ñ stwo we go ta k ¿e wów czas, gdy na ru sze nia do ko na³y oso by wy ko -nuj¹ce swo je fun kcje urzêdowe.

STANDARD OCHRONY PRAWA DO SKUTECZNEGO ŒRODKAODWO£AWCZEGO

Sze ro kie zna cze nie po jê cia sku te cz ny œro dek odwo³aw czy (ang. ef fe c ti ve re me dy/ fr. re co urs ef fe c tif)

Za kres przed mio to wy zagwa ranto wa ne go w art. 13 EKPCz pra wa wy -zna czaj¹ dwa ele men ty. Pie r wszym ele men tem jest po jê cie œro dek odwo³aw -czy (ang. re me dy/fr. re co urs), a dru gim pra wa i wol no œci kon we ncy j ne.

I tak, po jê cie œro dek odwo³aw czy jest po jê ciem wie lo zna cz nym, któ re gonie na le ¿y od czy ty waæ przez pry z mat in sty tu cji krajo wych œro d ków odwo³aw -czych. Z orze cz ni c twa ETPCz wy ni ka bo wiem, ¿e ma on zna cz nie sze r sze

79

zna cze nie. Na le ¿y go wiêc ro zu mieæ jako sku te cz ny œro dek ochro ny pra wnej.Za kres tej ochro ny pra wnej ogra ni czo ny jest do sze ro ko ro zu mia nej sfe rypraw i wol no œci zagwa ran to wa nych w Konwencji.

Akce so ry j noϾ i auto no mi cz noϾ art. 13 EKPCzW tym sen sie pra wo za gwa ran towa ne w 13 EKPCz jest akce so ry j ne w sto -

sun ku do po zo sta³ych praw i wol no œci kon we ncy j nych. Nie oz na cza to bra kuauto nomi cz no œci art. 13 EKPCz, mo ¿ li we jest za tem stwier dze nie na ru sze niaart. 13 Kon we ncji mimo bra ku na ru sze nia praw i wol no œci kon we ncy j nych.

Za rzut na ru sze nia praw i wol no œci kon we ncy j nych mo¿e zo staæ pod nie -sio ny, nie za le ¿ nie od fo r my pra wnej, w ja kiej s¹ one za gwa ran towa ne w da -nym krajo wym porz¹dku pra wnym. Mo¿e on wy ni kaæ z nie do pe³nie niaza rów no obo wi¹zku ne ga tyw ne go, jak i obo wi¹zku po zy tyw ne go, w tym obo -wi¹zku pro cedu ral ne go.

Uza sa d nio ny za rzut na ru sze nia (ar gu a b le cla im)Ponad to dla za sto so wa nia art. 13 EKPCz nie jest ko nie cz ne rze czy wi ste,

po twier dzo ne, na ru sze nie praw i wol no œci kon we ncy j nych. Wy sta r czy bo -wiem, i¿ za rzut ich na ru sze nia (za rzut wyj œcio wy) daje siê uza sad niæ. Niemo¿e byæ on wiêc oczy wi œcie bez za sad ny, ale musi byæ uza sad nia l ny – na -daj¹cy siê do uza sad nie nia – co nie oz na cza, ¿e musi oka zaæ siê osta te cz nieuza sa d nio ny.

Nie mo¿e mieæ jed na k ¿e cha ra kte ru abs tra kcyj ne go, z art. 13 EKPCz niewy ni ka bo wiem pra wo kwe stio no wa nia krajo wych prze pi sów pra wnych zewzglê du na ich nie zgod noœæ z Konwencj¹.

Sku te cz ny œro dek odwo³aw czy w sy ste mie krajo wym: sub sy dia r -noœæ i pier wszop la no woœæ krajo we go sy ste mu ochro ny

Obo wi¹zek usta no wie nia oma wia ne go œro d ka w krajo wym porz¹dkupra wnym daje wy raz sub sy diar ne mu cha ra kte ro wi stra sbu r skie go sy ste muochro ny praw cz³owie ka wo bec sy ste mów krajo wych i a con tra rio pier wszop -lano wo œci w tej ochro nie sy ste mu krajo we go.

W tym za kre sie art. 13 EKPCz ³¹czy siê z wy mo giem wy cze r pa nia krajo -wych œro d ków odwo³aw czych jako przes³anki dopu sz czal no œci ska r gi indy -widu a l nej sfo r mu³owa nej w art. 35 EKPCz.

Po staæ sku te cz ne go œro d ka odwo³aw cze goPa ñ stwa po sia daj¹ pewn¹ swo bo dê w kszta³to wa niu i do bo rze œro d ków

odwo³aw czych, gdy¿ Kon we n cja nie okre œla, ja kie to po win ny byæ œro d ki.Nie musi byæ to wiêc œro dek o cha ra kte rze s¹do wym. Nie musi byæ to rów -

nie¿ je den, od rê b ny œro dek, ale mo¿e go two rzyæ ze spó³ œro d ków ist niej¹cych

80

w pra wie krajo wym. Nie musi mieæ on rów nie¿ zindy widua lizowa ne go cha ra k -te ru, mo¿e nim byæ rów nie¿ ogó l ny me cha nizm od szko dowa w czy.

Wy móg sku te cz no œciNa to miast œro dek ten musi byæ sku te cz ny, za rów no w pra wie, jak i w prak -

ty ce. Wy ni ka to z cha ra kte ru gwa ran cyj ne go art. 13 EKPCz.Tym sa mym musi on umo ¿ li wiæ zba da nie za rzu tu na ru sze nia praw i wol -

no œci kon we ncy j nych, a wiêc byæ do stê p ny oraz wywo³ywaæ okre œlo ne sku t ki. Nie oz na cza to oczy wi œcie gwa ran cji uzy ska nia ko rzy st ne go roz strzy g niê cia.Acz ko l wiek, nie dopu sz czal ne jest nie uza sad nio ne utrud nia nie przez or ga nypa ñ stwa sko rzy sta nia ze œro d ka odwo³aw cze go.

Sku tek œro d ka: ogó l ny i zindy widua lizo wa nyOce na sku te cz no œci da ne go œro d ka jest zde ter mino wa na cha ra kte rem

pra wa kon we ncyj ne go, któ re go na ru sze nie siê za rzu ca. Do da t ko wo, œci œlepowi¹zana jest z kon kretn¹ spraw¹ (a casu ad ca sum).

Acz ko l wiek, wska zaæ mo ¿ na rów nie¿ pe w ne jej ele men ty o cha ra kte rzeogó l nym. Jed nym z nich wy móg za wie sze nia wy ko na nia de cy zji krajo wejsprze cz nej z Kon wencj¹, któ rej sku t ki mog¹ byæ nie od wra cal ne. Jest to szcze gó -l nie wa ¿ ne w przy pa d ku de cy zji o wy da le niu lub ekstra dy cji. Po do b nie ogó l nycha ra kter, choæ sfo r mu³owa ny w zwi¹zku z art. 5 ust. 3 EKPCz, maj¹ dwa ko le j -ne sku t ki œro d ka odwo³aw cze go, mia no wi cie dany œro dek mo¿e zo staæ uz na nyza sku te cz ny, o ile mo¿e do pro wa dziæ albo do prze ciw dzia³ania do mnie ma ne mu na ru sze niu lub do prze ciw dzia³ania jego kon tynu o wa niu, albo o ile za pe w niaod po wied nie na pra wie nia ja kie goko l wiek na ru sze nia, któ re ju¿ mia³o mie j s ce.

Na to miast sku tek zindy widua lizo wa ny zde ter mino wa ny cha ra kte rem da -ne go pra wa fo r mu³owa ny jest w zwi¹zku z art. 2 EKPCz i art. 3 EKPCz i uza -sad nia ny jest fun da men tal nym zna cze niem tych po sta no wieñ EKPCz.

W przy pa d ku za tem daj¹cego siê uza sad niæ za rzu tu bez pra wne go po zba -wie nia ¿y cia przez fun kcjo na riu szy pa ñ stwa (art. 2 EKPCz) b¹dŸ za rzu tu to r tur,in ne go nie lu dz kie go lub po ni ¿aj¹cego tra kto wa nia albo ka ra nia (art. 3 EKPCz)œro d kiem sku te cz nym bê dzie taki œro dek, któ ry gwa ran tu je – w ra zie po trze by –wyp³atê od szko do wa nia oraz prze pro wa dze nie szcze gó³owe go i sku te cz ne gopo stê po wa nia wy ja œ niaj¹cego, po zwa laj¹ce do pro wa dziæ do usta le nia i uka ra nia spra w ców, z za pe w nie niem kre w nym ofia ry sku te cz ne go w nim udzia³u.

Do da t ko wo, w spra wach do tycz¹cych na ru szeñ art. 2 i 3 EKPCz, musibyæ do stê p ne rów nie¿, jako je den z wie lu mo ¿ li wych œro d ków pra wnych,zado œæu czy nie nie za krzy w dê mo raln¹.

Ko le j ny przyk³ad zindy widua lizowa ne go wy mia ru sku te cz no œci œro d kaodwo³aw cze go wi¹¿e siê z 6 ust. 1 EKPCz w za kre sie gwa ran cji roz pa trze niaspra wy cy wi l nej lub spra wy ka r nej w rozs¹dnym te r mi nie.

81

Do ko nuj¹c isto t nej zmia ny swo je go orze cz ni c twa w za kre sie re la cji miê -dzy art. 6 ust. 1 EKPCz a art. 13 EKPCz Try bu na³ usta li³, ¿e pra wo jed no stkido pro ce su w rozs¹dnym te r mi nie by³oby os³abio ne, gdy by nie mo ¿ na by³oprzed sta wiæ za rzu tu na ru sze nia tego pra wa naj pierw or ga no wi krajo we mu,a œro dek odwo³aw czy mo¿e byæ uz na ny za sku te cz ny, je œli albo przy œpie szy topo stê po wa nie, albo za pe w ni od po wied nie na pra wie nie szko dy, któ ra nast¹pi³a na skutek przewlek³oœci (zw³oki).

I wre sz cie, na tle pol skiej spra wy B¹czko wski i inni prze ciw ko Pol sce,Try bu na³ wska za³ isto t ny ele ment sku te cz no œci œro d ka odwo³aw cze go, mia no -wi cie, wy ma ga ona, aby ist nia³a mo ¿ li woœæ otrzy ma nia osta te cz nej de cy zjiprzed te r mi nem za pla no wa nych zgro ma dzeñ (ma r szy, pa rad, pro ce sji etc.).

NARUSZENIAart. 13 EKPCz w zwi¹zku z art. 6 EKPCz

Spra wa cy wi l na• Brak sku te cz nych œro d ków odwo³aw czych w krajo wym porz¹dku pra wnym

w zwi¹zku z na ru sze niem pra wa do roz pa trze nia spra wy cy wi l nej w roz -s¹dnym te r mi nie– Wy rok ETPCz w spra wie D. M. prze ciw ko Pol sce z dnia 14.10.2003 r.,

ska r ga nr 13557/02

Spra wa ka r na• Brak sku te cz nych œro d ków odwo³aw czych w krajo wym porz¹dku pra wnym

w zwi¹zku z na ru sze niem pra wa do roz pa trze nia spra wy ka r nej w roz -s¹dnym te r mi nie– Wy rok ETPCz w spra wie Kud³a prze ciw ko Pol sce z dnia 26.10.2000 r.,

ska r ga nr 30210/96

NARUSZENIAart. 13 EKPCz w zwi¹zku z art. 11 EKPCz

• Brak sku te cz ne go œro d ka odwo³aw cze go od od mo w nej de cy zji urzêd ni ków sa morz¹do wych Wa r sza wy w spra wie ze z wo le nia na zor gani zo wa nie pa -ra dy prze ciw ko ho mo fo bii, daj¹cego mo ¿ li woœæ pod wa ¿e nia jej le ga l no œciprzed dat¹, w któ rej mia³a siê od byæ pa ra da; nie sku te cz noœæ pro ce du rykrajo wej prze wi duj¹cej wy³¹cz nie œro d ki o cha ra kte rze post -hoc– Wy rok ETPCz w spra wie B¹czko wski i inni prze ciw ko Pol sce z dnia

03.05.2007r., ska r ga nr 1543/06

82

NARUSZENIAart. 13 EKPCz w zwi¹zku z art. 12 EKPCz

• Brak w pra wie krajo wym sku te cz ne go œro d ka odwo³aw cze go od de cy zjis¹du o od mo wie udzie le nia zgo dy na za wa r cie zwi¹zku ma³¿e ñ skie goprzez oso by po zba wio ne wol no œci– Wy rok ETPCz w spra wie Fra sik prze ciw ko Pol sce z dnia 05.01.2010 r.,

ska r ga nr 22933/02• Brak w pra wie krajo wym sku te cz ne go œro d ka odwo³aw cze go od od mo w nej

de cy zji dy re kto ra zak³adu ka r ne go w spra wie wy da nia zgo dy na za wa r ciezwi¹zku ma³¿e ñ skie go przez oso by po zba wio ne wol no œci w sy tu a cji, gdys¹d peni ten cja r ny zaj¹³ siê spraw¹ po 5 mie si¹cach od wnie sie nia odwo³ania– Wy rok ETPCz w spra wie Ja re mo wicz prze ciw ko Pol sce z dnia

05.01.2010 r., ska r ga nr 24023/03

ZAKAZ DYSKRYMINACJI(ar ty ku³ 14 EKPCz)

Ko rzy sta nie z praw i wol no œci wy mie nio nych w ni nie j szej Kon we ncji po -win no byæ za pe w nio ne bez dys kry mi na cji wy ni kaj¹cej z ta kich po wo dów jakp³eæ, rasa, ko lor skó ry, jê zyk, re li gia, prze ko na nia po li ty cz ne i inne, po cho dze -nie na ro do we lub spo³ecz ne, przy na le ¿ noœæ do mnie j szo œci na ro do wej,maj¹tek, uro dze nie b¹dŸ z jaki ch ko l wiek innych przyczyn.

STANDARD OCHRONY W ZAKRESIE ZAKAZU DYSKRYMINACJI

Za kres ochro ny. De fi ni cjaAr ty ku³ 14 EKPCz chro ni oso by zna j duj¹ce siê w ana lo gi cz nych lub

w isto cie po do bnych sy tu a cjach przed dys kry mi nuj¹cym tra kto wa niem, któ rema pod sta wy lub po wo dy w ce chach oso bi s tych (sta tu sie) da nej oso by lubgru py osób.

Sy tu a cje po do b neNie ka ¿ de za tem zró¿ ni co wa nie oz na cza dys kry mi na cjê. Ma to mie j s ce

ty l ko wów czas gdy za ist nie je sze reg kon sty tu uj¹cych j¹ ele men tów. Pie r wszyz nich do ty czy okre œlo nych sy tu a cji, któ re musz¹ byæ w isto cie po do b ne, po -rów nywa l ne lub ana lo gi cz ne. Przy czym, za ka za na jest dys kry mi na cja osóbzna j duj¹cych siê w ta kich sy tu a cjach, jak i dys kry mina cyj ne tra kto wa nie osób, któ rych sytuacja znacznie siê ró¿ni.

83

Nie dopu sz czal ne pod sta wy dys kry mi na cjiPo dru gie, cho dzi o dys kry mi na cjê, któ rej pod staw¹ s¹ pe w ne ce chy. Ty l -

ko nie któ re z nich zo sta³y wska za ne w art. 14 EKPCz. Po zo sta³e zaœ s¹ su kce -sy w nie oraz dy na mi cz nie uzu pe³nia ne przez ETPCz w ra mach fo r mu³y „inneprzy czy ny” (ot her sta tus). Wœród nich jest orien ta cja se ksu a l na, sta tus ma³¿e -ñ ski, po zba wie nie wol no œci, nie pe³no spra w noœæ, a na wet sy tu a cja fi nan so walub materialna.

Za kaz dys kry mi na cji ma sze ro ki za kres, obe j mu je nie ty l ko tra dy cy j nesfe ry praw oso bi s tych i po li ty cz nych, ale rów nie¿ sferê pomocy socjalnej.

Obie kty w ne i ra cjo na l ne uza sad nie nie zró¿ ni co wa niaPonad to do dys kry mi na cji do cho dzi wte dy, gdy nie ma ona obie kty w ne -

go i ra cjo nal ne go uza sad nie nia, a wiêc gdy ró ¿ ni ca w tra kto wa niu nie wy ni kaz po trze by ochro ny upra w nio ne go celu i nie zo sta³a za cho wa na rozs¹dna(w³aœci wa) pro po r cja miê dzy za sto so wa nym œro d ka mi a tym celem.

Dopu sz cza l noœæ zró¿ ni co wa nia w celu wy rów na nia fa kty cz nych nie -rów no œci

Nie jest rów nie¿ dys kry mi nacj¹ ró ¿ ne tra kto wa nie przez pa ñ stwo okre -œlo nych grup lub osób, któ re ma na celu wy rów na nie fa kty cz nych nie rów no œcimiê dzy nimi.

Powi¹za nie z pra wa mi kon we ncyj ny mi. Akce so ry j noœæDo da t ko wo, art. 14 EKPCz nie ma nie zale ¿ ne go bytu. Ma bo wiem cha ra -

kter akce so ry j ny wo bec praw kon we ncy j nych. Oz na cza to, i¿ art. 14 EKPCznie fo r mu³uje ogó l ne go za ka zu dys kry mi na cji, a do jego na ru sze nia mo¿edojœæ w powi¹za niu z in ny mi pra wa mi kon we ncyj ny mi. Ogó l ny za kaz dys kry -mi na cji sta no wi zaœ pro to kó³ do da t ko wy nr 12 do EKPCz.

Cha ra kter powi¹za nia: sze ro kie ujê cieNie mniej akce so ry j noœæ art. 14 EKPCz na le ¿y ro zu mieæ sze ro ko. Ko -

nie cz nym wa run kiem sku te cz ne go powo³ania siê na nie go nie jest bo wiemna ru sze nie praw kon we ncy j nych, ale wy móg aby fa kty (oko li cz no œci)bêd¹ce przed mio tem za rzu tów na le ¿a³y do sze ro ko ro zu mia nej sfe ry tychpraw (the am bit test). Ciê ¿ar do wo du w tym za kre sie le¿y po stro nieskar¿¹cego.

Ciê ¿ar do wo du: prze nie sie nie ciê ¿a ru do wo du na pa ñ stwo W udo wod nie niu przez skar¿¹cego ist nie nia do mnie ma nia dys kry mi na -

cji ETPCz uw z glêd nia trud no œci ja kie mo¿e mieæ z tym skar¿¹cy. W zwi¹zkuz tym w po stê po wa niu przed ETPCz nie ma ¿ad nych prze szkód pro cedu ra l -nych unie mo ¿ li wiaj¹cych za akce pto wa nie do wo dów ani ¿ad nej fo r ma l nej za -

84

sa dy przes¹dzaj¹cej o ich oce nie. Try bu na³ do ko nu je nie za le ¿ nej oce nyca³oœci do wo dów, w tym wnio sków z fa któw i uwag stron. Bie rze pod uwa gêich spe cy fi kê, na tu rê sta wia nych za rzu tów oraz pra wa wchodz¹cego w grê.Do wód mo¿e wy ni kaæ z ze spo³u przes³anek lub nie oba lo nych do mnie mañ,wy sta r czaj¹co powa¿nych, precyzyjnych i ze sob¹ zgodnych.

Prze ko na nie ETPCz do uz na nia ist nie nia do mnie ma nia dys krymi nacyj -ne go cha ra kte ru sku t ków okre œlo ne go œro d ka lub pra kty ki, pro wa dzi do prze -nie sie nia ciê ¿a ru do wo du na pa ñ stwo, któ re musi wy ka zaæ, i¿ ró ¿ ni caw tra kto wa nia nie by³a dyskryminuj¹ca.

Dys kry mi na cja bez po œred nia i dys kry mi na cja po œred niaZa kaz dys kry mi na cji obe j mu je ki l ka po sta ci dys kry mi na cji. Pod sta -

wow¹ jest dys kry mi na cja bez po œred nia. Art. 14 EKPCz chro ni rów nie¿przed dys kry mi nacj¹ po œred ni¹. Ma to mie j s ce w sy tu a cji gdy po li ty ka pa ñ -stwa lub pod jê ty œro dek o cha ra kte rze ogó l nym ty l ko z po zo ru jest ne u tra l ny, w rze czy- wi sto œci bo wiem nie propo rcjo nal nie ne ga ty w nie wp³ywa na kon -kretn¹ gru pê osób, choæ fo r ma l nie nie ma jej na celu i nie jest w ni¹ wy mie -rzo ny. Do wo dziæ tego mog¹ rów nie¿ dane sta ty sty cz ne. Przy czymprzed mio tem do wo du nie jest za miar dys kry mi na cji, ale dys kry mina cyj nywp³yw pra wa lub pra kty ki.

Dys kry mi na cja fa kty cz na Poza tym dys kry mina cyj ne tra kto wa nie mo¿e wy ni kaæ nie ty l ko ze sta -

nu pra wne go, ale rów nie¿ z sy tu a cji fa kty cz nej, bêd¹cej re zu l ta tem usta lo nejpra kty ki.

Obo wi¹zki po zy ty w ne pañstw Mo¿e byæ rów nie¿ efe ktem bra ku sku te cz nej ochro ny ze stro ny pa ñ stwa

przed dys kry mi nacj¹. Al bo wiem z za ka zu dys kry mi na cji, tak jak w przy pa d ku po zo sta³ych praw, wy ni kaj¹ nie ty l ko obo wi¹zki ne ga ty w ne, a rów nie¿, w ichuzu pe³nie niu, obo wi¹zki po zy ty w ne.

Sfe ra za ka zu dys kry mi na cjiZa wê ¿e nie za kre su art. 14 EKPCz do praw kon we ncy j nych nie ma cha ra -

kte ru kate gory cz ne go. Al bo wiem z orze cz ni c twa ETPCz wy ni ka, i¿ za kazdys kry mi na cji do ty czy rów nie¿ do da t ko wych praw, mieszcz¹cych siê w ogó l -nej ma te rii Kon we ncji, któ re pa ñ stwo do bro wo l nie zde cy do wa³o siê za gwa -ran to waæ. Okre œlaj¹c za sa dy ko rzy sta nia z tych praw pa ñ stwo nie mo¿epo dej mo waæ œro d ków, któ re pro wa dzi³yby do dys krymi nacyj ne go tra kto wa -nia w rozumieniu art. 14 EKPCz.

85

NARUSZENIAart. 14 EKPCz w zwi¹zku z art. 8 EKPCz

¯ycie pry wa t ne• Brak mo ¿ li wo œci wst¹pie nia w sto su nek naj mu mie sz ka nia z tytu³u pro wa -

dze nia sta³ego fa kty cz ne go wspó l ne go po ¿y cia ma³¿e ñ skie go z po wo duhomo se ksua lne go cha ra kte ru zwi¹zku ze zmar³ym na jemc¹ i kon sek wen t -nie uz na nie, i¿ te r min ten do ty czy wy³¹cz nie zwi¹zku mê ¿ czy z ny i ko bie ty– Wy rok ETPCz w spra wie Ko zak prze ciw ko Pol sce z dnia 02.03.2010 r.,

ska r ga nr 13102/02

NARUSZENIAart. 14 EKPCz w zwi¹zku z art. 9 EKPCz

• Brak oce ny (kre ska) na œwia de c twie szko l nym w mie j s cu prze zna czo nymna oce nê z re li gii/ety ki, sta no wi¹cy fo r mê nie upra w nio nej styg ma ty za cjiucz nia– Wy rok ETPCz w spra wie Grze lak prze ciw ko Pol sce z dnia 15.06.2010 r.,

ska r ga nr 7710/02

NARUSZENIAart. 14 EKPCz w zwi¹zku z art. 9 EKPCz

• Fo r mu³owa nie przez urzêd ni ków sa morz¹do wych Wa r sza wy do da t ko -wych wy ma gañ pod czas po dej mo wa nia de cy zji w spra wie pa ra dy prze ciw -ko ho mo fo nii, po dy kto wa ne pub li cz ny mi wy po wie dzia mi Pre zy den ta Wa -r sza wy o bra ku jego zgo dy na „pro pa gan dê homo se ksua liz mu”– Wy rok ETPCz w spra wie B¹czko wski i inni prze ciw ko Pol sce z dnia

03.05.2007 r., ska r ga nr 1543/06

OCHRONA W£ASNOŒCI(ar ty ku³ 1 Pro to ko³u Do dat ko we go do EKPCz)

Ka ¿ da oso ba fi zy cz na i pra w na ma pra wo do po sza no wa nia swe go mie -nia. Nikt nie mo¿e byæ po zba wio ny swo jej w³as no œci, chy ba ¿e w in te re sie pu b -li cz nym i na wa run kach prze wi dzia nych przez usta wê oraz zgod nie z ogó l ny miza sa da mi pra wa miê dzyna rodo we go.

Po wy ¿sze po sta no wie nia nie bêd¹ jed nak w ¿a den spo sób na ru szaæ pra -wa pa ñ stwa do sto so wa nia ta kich ustaw, ja kie uzna za ko nie cz ne do ure gu lo -wa nia spo so bu ko rzy sta nia z w³as no œci zgod nie z in te re sem po wszech nym lub

86

w celu za bez pie cze nia ui sz cza nia po da t ków b¹dŸ in nych na le ¿ no œci lub karpie niê ¿ nych.

STANDARD OCHRONY W ZAKRESIE OCHRONY W£AŒNOŒCI

Z³o¿o na kon stru k cja: trzy no r myNa ochro nê w³as no œci w ro zu mie niu art. 1 PD sk³adaj¹ siê trzy od rê b ne

no r my. Pierwsz¹ z nich sta no wi pra wo do po sza no wa nia mie nia. Pra wo toma cha ra kter ogó l ny i jako ta kie od czy ty wa ne jest jako za sa da nie zak³óco ne -go ko rzy sta nia z mie nia. Dru ga no r ma sta no wi zaœ o wzglêd nym za ka zie po -zba wia nia w³as no œci, a trze cia – o upra w nie niu pa ñ stwa do re gu la cji, zza cho wa niem okre œlo nych wy mo gów, spo so bu ko rzy sta nia z mie nia. Dwieosta t nie no r my za tem okre œlaj¹ kry te ria dopu sz cza l nej in ge ren cji pa ñ stwa ijako ta kie s¹ in ter pre towa ne przez pry z mat za sa dy nie zak³óco ne go ko rzy sta -nia z mie nia.

Za kres gwa ran cjiWpi sa na w te no r my fun k cja gwa ran cy j na ogra ni czo na jest do ochro ny

i po sza no wa nia swo bod ne go, nie zak³óco ne go ko rzy sta nia z ist niej¹cego ju¿mie nia b¹dŸ ma ksy ma l nie ukszta³to wa nej jego eks pe kta ty wy. Nie roz ci¹ga siê ona za tem na pra wo do na by cia mie nia.

Ponad to swym za kre sem pod mio to wym obe j mu je oso by fi zy cz ne i oso -by pra w ne, z wy³¹cze niem jed na k ¿e osób pra wnych pra wa pub li cz ne go, gdy¿zgod nie z ogóln¹ za sad¹, oso by te nie s¹ pod mio ta mi upra w nio ny mi w ro zu -mie niu Kon we ncji. Kon sek wen t nie, ochro nie pod le ga ty l ko mie nie nie pub li -cz ne.

Po jê cie mie niaPo jê cie mie nia jest po jê ciem auto no mi cz nym, a za tem jego wyk³ad nia

nie jest pod porz¹dko wa na krajo wym porz¹dkom pra wnym. Ponad to jest sze -ro ko ro zu mia ne i nie jest ogra ni czo ne do rze czy w ro zu mie niu cywi li sty cz nym (pra wa rze czo we go). Do da t ko wo, jego rze czy wi sty za kres okre œla ny jestw spo sób kazu i sty cz ny, na tle da nej spra wy. Nie jest on ca³ko wi cie ukszta³to -wa ny i zamkniêty.

W za kres po jê cia mie nie wcho dzi sze ro ka gama praw, ro sz czeñ, in te re -sów maj¹tko wych typu: pra wa au to rskie, pa ten ty, zare je stro wa ne zna ki to wa -ro we, ro sz cze nia pie niê ¿ ne w zwi¹zku ze zo bo wi¹za nia mi umo w ny mi,de li kta mi lub bez pod sta w nym wzbo ga ce niem. Ta k ¿e ro sz cze nia publi czno- -pra w ne: ro sz cze nia od szko dowa w cze, pod pe w ny mi wa run ka mi upra w nie nia so cja l ne, œwia d cze nia z tytu³u ube z pie czeñ spo³ecz nych (ren ty i eme ry tu ry),li cen cje na pro wa dze nie szeroko rozumianej dzia³alnoœci gospodarczej.

87

Wzglêd ny cha ra kter gwa ran to wa nych prawZ tre œci oma wia nych po sta no wieñ wy ni ka jed noz na cz nie, i¿ ochro na

mie nia nie jest ab so lu t na i kon sek wen t nie, pa ñ stwo mo¿e w pe w nych okre œlo -nych sy tu a cjach in ge ro waæ w ko rzy sta nie z kon sty tu uj¹cych j¹ praw. Te sy tu -a cje spe³niaæ musz¹ te same kry te ria dopu sz czal no œci, co w przy pa d ku in nychpraw konwencyjnych.

Le ga l noœæ in ge ren cjiIn ge ren cja pa ñ stwa za tem musi byæ prze de wszy stkim le ga l na. W tym

kon te k œcie wa ¿ ne s¹ dwa te r mi ny. Pie r wszym jest te r min pra wo, u¿y ty w zd. 2pie r wsze go aka pi tu oraz w aka pi cie dru gim. Na le ¿y go in ter pre to waæ w tensam spo sób, co w przy pa d ku praw kon we ncy j nych, uw z glêd niaj¹c jed nak spe -cy fi kê oma wia nych po sta no wieñ. Kon sek we t nie, na le ¿y je ro zu mieæ w sen siema te ria l nym, a nie fo r ma l nym. Oczy wi œcie, prze pi sy bêd¹ce pod staw¹ po zba -wie nia mie nia lub re gu luj¹ce ko rzy sta nie z nie go mu sz¹ byæ do sta te cz nie pre -cy zy j ne i dostêpne oraz stosowane w sposób przewidywalny.

Dru gi zaœ te r min to ogó l ne za sa dy pra wa miê dzyna rodo we go. Od nosz¹siê one wy³¹cz nie do mie nia na le¿¹cego do cu dzo zie m ców.

Cel pra wo wi ty in ge ren cjiNa stê p nie, za po zba wie niem mie nia lub okre œlo nym spo so bem re gu la cji

ko rzy sta nia z nie go musi prze ma wiaæ ochro na celu pra wo wi te go. Nie mniej,w o dró ¿ nie niu od praw kon we ncy j nych, cele te nie zo sta³y wska za ne,zast¹pio no je odes³aniem do ge ne ra l nych kla u zul in te re su pub li cz ne go i in te -re su po wszech ne go. Obie kla u zu le na le ¿y rozumieæ szeroko.

Przyk³adem kon tro li ko rzy sta nia z mie nia zgod nie z in te re sem po -wszech nym (in te re sem spo³ecze ñ stwa jako ca³oœci) mog¹ byæ re gu la cje wy -ni kaj¹ce z pro wa dzo nej przez pa ñ stwo po li ty ki w sfe rze go spo dar kimie sz ka nio wej i ko nie cz no œci za bez pie cze nia mo ¿ li wo œci re a li za cji po trzebmie sz ka nio wych, b¹dŸ re gu la cje wy ni kaj¹ce z po trze by ochro ny œro do wi ska na tu ral ne go.

Ponad to, z wy ra Ÿ ne go brzmie nia art. 1 PD wy ni ka, i¿ ogra ni cze nia temog¹ byæ wpro wa dza ne w celu za bez pie cze nia ui sz cza nia po da t ków b¹dŸ in -nych na le ¿ no œci lub kar pie niê ¿ nych. Ich sto so wa nie, po do b nie jak w przy pa d -ku in nych ogra ni czeñ, jest kon tro lo wa ne przez ETPCz pod k¹tem w³aœci we gosto so wa nia gwa ran cji ochro ny mie nia.

Ochro na ta ma byæ rze czy wi sta i sku te cz na. Dla te go po zba wie nie oby wa -te li mie nia w in te re sie pu b li cz nym bez od szko do wa nia, za rów no na mocy fo r -ma l nej de cy zji admi ni stra cyj nej lub wy ro ku s¹du, jak i po przez dzia³aniafa kty cz ne, mo¿e byæ ty l ko wyj¹tko wo uspra wied li wio ne. Z dru giej stro ny, ar -ty ku³ 1 PD nie gwa ran tu je pra wa do pe³nego, od po wia daj¹cego ca³ko wi cie

88

wa r to œci ryn ko wej, i na le ¿ ne go we wsze l kich oko li cz no œciach od szko do wa -nia. Wy so koœæ tego od szko do wa nia po win na po zo sta waæ jed nak w rozs¹dnym stosunku do jej wartoœci.

Rów nie¿ ¿a den upra w nio ny in te res pu b li cz ny lub in te res spo³ecze ñ stwajako ca³oœci nie mo¿e uspra wie d li wiaæ bra ku na le ¿y tej sta ran no œci pa ñ stwaw wy ko na niu osta te cz ne go, pra womo c ne go wy ro ku s¹du roz strzy gaj¹cegokwe stie do tycz¹ce praw maj¹tko wych. Nie dopu sz czal ne s¹ za rów no umy œl nepró by unie mo¿ li wie nia wy ko na nia ta kie go wy ro ku, jak i milcz¹ca apro ba tatego sta nu rze czy przez wa dzê wykonawcza i ustawodawcz¹.

Obo wi¹zki po zy ty w ne: ma te ria l ne i pro cedu ra l neKon se k wencj¹ wy mo gu za pe w nie nia rze czy wi stej i sku te cz nej ochro ny

mie nia jest na³o¿e nie na pa ñ stwo w uzu pe³nie niu obo wi¹zku ne ga tyw ne go(za ka zu ar bi tra l nej, nie uza sad nio nej i nie propo rcjo nal nej in ge ren cji) obo -wi¹zków po zy ty w nych, za rów no ma te ria l nych, jak i pro cedu ra l nych. Re a li za -cja tego pie r wsze go obo wi¹zku jest w szcze gó l no œci wy ma ga l na, gdy ist nie jebez po œred ni zwi¹zek miê dzy dzia³ania mi, któ rych w³aœci ciel mo¿e w spo sóbupra w nio ny ocze ki waæ od pa ñ stwa i za kre sem rze czy wi ste go ko rzy sta niaz mie nia.

Z ko lei z obo wi¹zku pro cedu ral ne go wy ni ka obo wi¹zek usta no wie niaokre œlo nej pro ce du ry, z ko nie cz ny mi gwa ran cja mi pro cedu ral ny mi, któ ra po -zwa laæ bê dzie s¹dom krajo wym roz pa trzyæ rze te l nie i sku te cz nie wsze l kiespory dotycz¹ce spraw maj¹tkowych.

Ma r gi nes swo bo dy oce nyW wy bo rze w³aœci wych œro d ków i cza su ich sto so wa nia w sfe rze ochro -

ny mie nia pa ñ stwo ma pe wien ma r gi nes swo bo dy oce ny. Tra dy cy j nie jego za -kres jest sze ro ki w sfe rze po li ty ki so cja l nej oraz w sfe rze po da t ków. De cy zje w tych sfe rach na le¿¹ za sad ni czo do pa ñ stwa, któ re musi uw z glêd niaæ spe cy fi kêwe wnêtrzn¹ kra ju. Ten ma r gi nes swo bo dy jest rów nie¿ sze ro ki pod czas do ko -ny wa nia po wa ¿ nych zmian sy ste mu poli ty cz ne go, gospodarczego orazsystemu prawnego.

Ko rzy sta nie z tego ma r gi ne su, na wet w tra kcie naj bar dziej skom pli ko wa -nych re fom, nie mo¿e jed nak pro wa dziæ do re zu l ta tów sprze cz nych ze stan dar -da mi Kon we ncji. Nie zwy kle wa ¿ ny jest tu taj wy móg za cho wa niaspra wie d li wej rów no wa gi miê dzy po trze ba mi wy ni kaj¹cymi z ogó l ne go in te -re su spo³ecze ñ stwa a wy ma ga nia mi zwi¹za ny mi z ochron¹ pod sta wo wychpraw jednostki.

89

ZAKRES ZASTOSOWANIAMIENIE

(ang. po sses sions/fr. biens)

Ro sz cze nia re sty tucy j ne i kom pen sacy j ne• Pod le gaj¹cy ochro nie in te res ma te ria l ny w po sta ci ro sz cze nia o od szko do -

wa nie za nie ru cho moœæ zna cjo nali zo wan¹ na mocy de kre tu z 26.10.1945 r.o w³as no œci i u¿y t ko wa niu grun tów na ob sza rze m.st. Wa r sza wy– Wy rok ETPCz w spra wie Ple cha now prze ciw ko Pol sce z dnia 07.07.2009 r.,

ska r ga nr 22279/04• Pod le gaj¹cy ochro nie in te res ma te ria l ny w po sta ci upra w nie nia do otrzy -

ma nia na z³o¿o ny wnio sek mie nia kom pen sacy jne go za tzw. mie nie za bu -¿a ñ skie, po mi mo tego, ¿e jego urze czywi st nie nie mia³o nast¹piæ w dro dzepó Ÿ nie j szej de cy zji admi ni stra cyj nej – Wy rok ETPCz w spra wie Bro nio wski prze ciw ko Pol sce z dnia 22.06.2004 r.,

ska r ga nr 31443/96, (wy rok wy da ny w pro ce du rze wy ro ków pi lo ta ¿o -wych)

Upra w nie nia ren to we i eme ry ta l ne• Mie nie w po sta ci wy ma gal ne go ro sz cze nia o wyp³atê eme ry tu ry wo j sko -

wej przy zna nej na mocy pra wo mo c nej de cy zji Zak³adu Ube z pie czeñSpo³ecz nych– Wy rok ETPCz w spra wie Wi l ko wicz prze ciw ko Pol sce z dnia 04.11.2008 r.,

ska r ga nr 74168/01

NARUSZENIAart. 1 Pro to ko³u Do dat ko we go do EKPCz

NIEZAK£ÓCONE KORZYSTANIE Z MIENIA(ang. pe a ce ful en jo y ment of po sses sions/fr. re spect des biens)• Na ru sze nie wy mo gu za cho wa nia spra wie d li wej rów no wa gi wsku tek od -

mo wy wyw³asz cze nia nie ru cho mo œci i wyp³aty od szko do wa nia w³aœci cie -lom nie ru cho mo œci, na któ rych na³o¿o no obo wi¹zek bu do wy dróg, i któ rena stê p nie mia³y byæ udo stê p nio ne do u¿y t ku pub li cz ne go oraz po no sze niako sztów ich utrzy ma nia– Wy rok ETPCz w spra wie Bu ga j ny i inni prze ciw ko Pol sce z dnia

06.11.2007 r., ska r ga nr 22531/05• Na ru sze nie wy mo gu za cho wa nia spra wie d li wej rów no wa gi wsku tek bra ku

mo ¿ li wo œci sku te cz ne go ko rzy sta nia z pra wa za li cze nia sta no wi¹cego od -

90

szko do wa nie za mie nie za bu ¿a ñ skie. Pro blem o cha ra kte rze sy ste mo wymi stru ktu ra l nym w Pol sce (wa d li we pra wo i pra kty ka krajo wa)– Wy rok ETPCz w spra wie Bro nio wski prze ciw ko Pol sce z dnia 22.06.2004 r.,

ska r ga nr 31443/96, (wy rok wy da ny w pro ce du rze wy ro ków pi lo ta ¿o -wych)

POZBAWIENIE MIENIA(ang. de pri va tion of pro per ty/fr. pri va tion de propriété)• Nie uza sad nio ne in te re sem pu b li cz nym wyw³asz cze nie, do któ re go dosz³o

wsku tek nie pod porz¹dko wa nie siê przez sto so w ne or ga ny de cy zji admi ni -stra cyj nej przy wra caj¹cej oso bie pry wa t nej z moc¹ wsteczn¹ tytu³ w³as no -œci nie ru cho mo œci i kon tynu o wa nia za j mo wa nia bu dyn ku– Wy rok ETPCz w spra wie Zwie rzy ñ ski prze ciw ko Pol sce z dnia

19.06.2001 r., ska r ga nr 34049/96 (zob. ta k ¿e wy rok w tej sa mej spra wiez dnia 02.77.2002 r. w spra wie s³usz ne go zado œæu czy nie nia)

KONTROLA KORZYSTANIA Z MIENIA(ang. con trol of the use of pro per ty/fr. réglementer l’usage des biens)

Czyn sze re gu lo wa ne• Na ru sze nie wy mo gu za cho wa nia spra wie d li wej rów no wa gi wsku tek ogra -

ni cze nia pra wa w³aœci cie li lo ka li mie sz ka l nych do de cy do wa nia o wy so ko -œci czyn szu z tytu³u naj mu, sta no wi¹ce pro blem o cha ra kte rze stru ktu ra l -nym i sy ste mo wym w Pol sce – Wy rok ETPCz w spra wie Hut ten- Cza p ska prze ciw ko Pol sce z dnia

19.06.2006 r., ska r ga nr 35014/97 (wy rok wy da ny w pro ce du rze wy ro -ków pi lo ta ¿o wych), zob. ta k ¿e wy rok Izby w tej sa mej spra wie z dnia22.02.2005 r.

Po zwo le nie na pro wa dze nia dzia³al no œci go spo da r czej• Uchy bie nia w po stê po wa niu pro wa dzo nym przez or ga ny ce l ne i wie lo kro t -

ne zmia ny de cy zji w za kre sie udzie le nia po zwo le nia na pro wa dze niask³adu ce l ne go– Wy rok ETPCz w spra wie Ro sen z we ig i Bon ded Wa re ho u ses Ltd. prze ciw -

ko Pol sce z dnia 28.07.2005 r., ska r ga nr 51728/99

Re je stra cja po ja z dów• Brak wy ma ga nej ja s no œci i pre cy zji prze pi sów pra wnych oraz na ru sze nie

wy mo gu za cho wa nia spra wie d li wej rów no wa gi w zwi¹zku z od mow¹ re je -stra cji sa mo cho du za ku pio ne go w do brej wie rze na au kcji zor gani zo wa nejprzez Urz¹d Skar bo wy

91

– Wy rok ETPCz w spra wie Si l de dzis prze ciw ko Pol sce z dnia 24.05.2005 r., ska r ga nr 45214/99

Obo wi¹zki po zy ty w ne(ang. po si ti ve ob li ga tions/fr. ob li ga tions po si ti ves)

Obo wi¹zek za pe w nie nia pra wid³owej or ga ni za cji wy mia ru spra -wied li wo œci• Na³o¿e nie na skar¿¹cego w ob li czu re fo r my admi ni stra cyj nej i bra ku jed -

no li tej pra kty ki orze cz ni czej obo wi¹zku samo dzie l ne go ziden tyfi ko wa niaor ga nu pa ñ stwo we go prze ciw ko, któ re mu skie ro wa ny po wi nien byæ wnio -sek o od szko do wa nie za zna cjo nali zo wan¹ nie ru cho moœæ i obci¹¿e nie gosku t ka mi b³êdu w po sta ci nie uz na nia ro sz cze nia, na ru sze nie wy mo gu za -cho wa nia spra wie d li wej rów no wa gi– Wy rok ETPCz w spra wie Ple cha now prze ciw ko Pol sce z dnia

07.07.2009 r., ska r ga nr 22279/04

Obo wi¹zek za pe w nie nia wy ko ny wa nia osta te cz nych roz strzy g niêæs¹dów i or ga nów admi ni stra cyj nych• Nie wy ko na nie osta te cz nej de cy zji Zak³adu Ube z pie czeñ Spo³ecz nych

– Wy rok ETPCz w spra wie Wi l ko wicz prze ciw ko Pol sce z dnia04.11.2008 r., ska r ga nr 74168/01

PRAWO DO WOLNOŒCI PORUSZANIA SIÊ(ar ty ku³ 2 Pro to ko³u Do dat ko we go nr 4 do EKPCz)

1. Ka ¿ dy, kto prze by wa le ga l nie na te ry to rium pa ñ stwa, ma pra wo do wol no -œci po ru sza nia siê i do wol no œci wy bo ru mie j s ca za mie sz ka nia na tym te ry -to rium.

2. Ka ¿ dy mo¿e swo bod nie opu œciæ ja ki ko l wiek kraj, w³¹czaj¹c w to swójw³asny.

3. Ko rzy sta nie z tych praw nie mo¿e pod le gaæ in nym ogra ni cze niom ni¿ te,któ re okre œla usta wa i któ re s¹ ko nie cz ne w spo³ecze ñ stwie demo kra ty cz -nym z uwa gi na bez pie cze ñ stwo pa ñ stwo we i pu b li cz ne, utrzy ma nieporz¹dku pub li cz ne go, za po bie ga nie prze stê p stwom, ochro nê zdro wia lubmo ra l no œci, lub ochro nê praw i wol no œci in nych osób.

4. Pra wa wy mie nio ne w ustê pie 1 mog¹ zo staæ pod da ne w okre œlo nych re jo -nach usta wo wym ogra ni cze niom uza sa d nio nym in te re sem pu b li cz nymw spo³ecze ñ stwie demo kra ty cz nym.

92

STANDARD OCHRONY W ZAKRESIE PRAWADO WOLNOŒCI PORUSZANIA SIÊ

Z³o¿o na kon stru k cja W art. 2 PD nr 4 za gwa ran towa ne zo sta³y trzy pra wa cz³owie ka, któ re

w kla sy fi ka cji przed mio to wej praw cz³owie ka, sy tu o wa ne s¹ jako pra wa oso -bi ste cz³owie ka. Pie r wszym z nich jest pra wo do wol no œci po ru sza nia siê i toono sta no wi tytu³ ar ty ku³u, dru gim pra wem jest pra wo do wy bo ru mie j s ca za -mie sz ka nia, a trze cim pra wo do opu sz cze nia ja kie goko l wiek kra ju, w tymswojego w³asnego.

Pra wo do wol no œci po ru sza nia siêPra wo do wol no œci po ru sza nia siê fun kcjo nu je w dwóch p³asz czy z nach.

Pierwsz¹ tworz¹ spra wy zwi¹zane z pro wa dzo nym prze ciw ko skar¿¹cemu po -stê po wa niem w³adz pu b li cz nych, a in ge ren cja w³adz w ko rzy sta nie z tego pra -wa uza sad nia na jest ko nie cz no œci¹ „utrzy ma nia porz¹dku pub li cz ne go (or drepu b lic), „za po bie ga nia prze stê pczo œci” oraz ochro ny praw i wol no œci in nychosób, w tym wie rzy cie li. W wiê kszo œci wy pa d ków jest to po stê po wa nie ka r ne, a ogra ni cze nia w za kre sie wol no œci po ru sza nia siê pe³ni¹ fun kcjê œro d ka za -bez pie czaj¹cego pra wid³owy prze bieg tego po stê po wa nia. Ogra ni cze nia temog¹ mieæ po staæ np. kon fi ska ty dokumentu to¿samoœci, takiego jakim jestpaszport.

Drug¹ p³asz czy z nê tworz¹ spra wy, w któ rych ogra ni cze nia w ko rzy sta -niu z pra wa do wol no œci po ru sza nia siê nie s¹ powi¹zane bez po œred nioz tocz¹cym siê prze ciw ko skar¿¹cym po stê po wa niom. S¹ one bardzozró¿nicowane.

Pra wo do wol no œci wy bo ru mie j s ca za mie sz ka niaNa to miast pra wo do wol no œci wy bo ru mie j s ca za mie sz ka nia ba da ne jest

w szcze gó l no œci w spra wach prze ciw ko Ro sji, któ re by³y wy ni kiem pro wa -dze nia przez w³adze ro sy j skie re stry kcy j nej po li ty ki me l dun ko wej, opa r tej

je sz cze na ra dzie c kim sy ste mie re je stra cji mie j s ca po by tu (ros. Oo mn h pi`

nm kepqr fhqej{pqb`, tzw. po pi ska/ang. „the re cord of pla ce ofre si den ce”).

Na le ¿y pod kre œliæ, i¿ obo wi¹zek me l dun ku ze swej isto ty nie na ru sza perse pra wa do wol no œci po ru sza nia siê. Kon sek wen t nie, ETPCz od ró ¿ nia obo -wi¹zek me l dun ku od obo wi¹zku info r mo wa nia po li cji za rów no o zmia niemie j s ca po by tu/za mie sz ka nia, jak i te¿ o wi zy cie ro dzi ny, przy ja ció³, uz naj¹cty l ko ten dru gi obo wi¹zek za nie uza sa d nion¹ in ge ren cjê w pra wo do wol no œciwy bo ru mie j s ca za mie sz ka nia.

93

Pra wo do wol no œci opu sz cza nia ja kie goko l wiek kra ju, w tym swo je -go w³as ne go

Z ko lei pra wo do wol no œci opu sz cza nia ja kie goko l wiek kra ju, w tym swo -je go w³as ne go powo³ywa ne jest w kon te k œcie obo wi¹zku za pe w nie nia okre -œlo nych ce lów pra wo wi tych, ta kich jak bez pie cze ñ stwo pa ñ stwa, utrzy ma nieporz¹dku pub li cz ne go, ochro na praw i wol no œci in nych osób.

Kon sek wen t nie, ³¹czy siê ono ze spra wa mi ka r ny mi, w któ rych uj mo wa -ne jest od stro ny ne ga ty w nej, a wiêc jako za kaz opu sz cza nia da ne go kra ju (tra -vel ban).

Jako taki pe³ni on fun kcjê, po do b nie jak za kaz opu sz cza nia mie j s ca za -mie sz ka nia, œro d ka za bez pie czaj¹cego w³aœci wy prze bieg po stê po wa nia ka r -ne go, pro wa dzo ne go cho cia ¿ by w zwi¹zku z oska r ¿e niem o do ko na niepozo ro wa ne go ban kru c twa, tu dzie¿ sp³atê na le ¿ ne go po da t ku oraz œro d kaunie mo ¿ li wiaj¹cego uja w nie nie ta je mnic pa ñ stwo wych wa ¿ nych dla bez pie -cze ñ stwa pa ñ stwa.

We wnê trz na spó j noœæ i spó j noœæ z pra wa mi oso bi sty miPra wa te, w za le ¿ no œci od sfo r mu³owa nych przez skar¿¹cego za rzu tów,

s¹ ana li zo wa ne ³¹cz nie lub od dzie l nie, ale wów czas i tak ETPCz pod kre œla ichwe wnêtrzn¹ spó j noœæ. Ponad to jako pra wa oso bi ste ³¹cz¹ siê z po zo sta³ymipra wa mi tej ka te go rii, a w szcze gó l no œci z pra wem do wol no œci i bez pie cze ñ -stwa oso bi ste go (art. 5 EKPCz) oraz z pra wem do po sza no wa nia ¿y cia ro dzin -ne go, pry wa t ne go, domu i ko re spon den cji (art. 8 EKPCz).

Kry te ria dopu sz cza l nej in ge ren cjiD¹¿e nie do za cho wa nia spó j no œci we wnê trz nej oraz spó j no œci z pra wa mi

kon we ncyj ny mi zna j du je wy raz w kon stru kcji dopu sz cza l nych ogra ni czeñw ko rzy sta nie z nich, któ ra jest w pe w nym za kre sie wspó l na dla tych trzechpraw oraz to ¿ sa ma z kon strukcj¹ za wart¹ w art. 8-11 EKPCz. Jako taka opie rasiê na tych sa mych i tak samo inter pre to wa nych trzech kry te riach. Ka ¿ dy wiêcœro dek ogra ni czaj¹cy te pra wa musi byæ le ga l ny, musi re a li zo waæ je denz upra w nio nych ce lów wy mie nio nych w ust. 3 art. 2 PD nr 4 i za cho wy waæspra wie d liw¹ rów no wa gê miê dzy interesem publicznym i prawami jednostki.

Kry te rium ko nie cz no œciSpo œród tych kry te riów zindy widua li zo wan¹ treœæ, wy ni kaj¹c¹ ze spe cy -

fi ki tych praw, ma kry te rium ko nie cz no œci. ETPCz usta li³, wy chodz¹c z ogó l -nej za sa dy, zgod nie z któr¹ za in ge rencj¹ musi prze ma wiaæ pi l na po trze baspo³ecz na, i¿ ele men tem bra nym pod uwa gê w oce nie jej dopu sz czal no œci jest, po pie r wsze, czas jej trwa nia, szcze gó l nie w za kre sie trwa nia za ka zu opu sz -cza nia kra ju. Po dru gie, spo sób jej do ko na nia. Nie dopu sz czal ny jest bo wiem

94

au to ma tyzm w dzia³aniu pa ñ stwa, a wiêc po dej mo wa nie de cy zji cho cia ¿ byo przed³u¿e niu za ka zu opu sz cza nia kra ju, auto ma ty cz nie i na czas nie okre œlo -ny, bez sy ste maty cz nych ocen za sad no œci jego utrzymywania, bez uza sad-nie nia i oparcia o racjonalne analizy.

Za kaz dys kry mi na cji w ko rzy sta niu z tych prawSpó j noœæ tych praw z po sta no wie niami mate ria l ny mi Kon we ncji wy ni ka

rów nie¿ z fa ktu sto so wa nia wo bec nich zagwa ranto wa ne go w art. 14 EKPCzza ka zu dys kry mi na cji. W za kre sie tych praw pod kre œle nia wy ma ga za kaz dys -kry mi na cji ze wzglê du na rasê oraz et ni cz ne po cho dze nie jednostki.

Dwa ele men ty od rê b neD¹¿e nie do za cho wa nia we wnê trz nej spó j no œci oma wia nych praw, nie

wy klu cza pe w nej ich od rê b no œci. Wy ni ka ona z ich za kre su pod mio to we gooraz indy widu a l nej kla u zu li ogra ni czaj¹cej. W efe kcie tego na le ¿y po dzie liæ je na dwie gru py. Pierwsz¹ two rzy pra wo do wol no œci po ru sza nia siê i pra wo dowol no œci wy bo ru mie j s ca za mie sz ka nia, drug¹ zaœ pra wo do opu sz cze nia ja -kie goko l wiek kraju, w tym swojego w³asnego.

Za kres pod mio to wy ogra ni czo ny wy mo giem le ga l ne go prze by wa nia na te ry to rium

O ile bo wiem pod mio tem upra w nio nym do ko rzy sta nia z tego osta t nie gopra wa jest ka ¿ da oso ba, o tyle z pra wa do wol no œci po ru sza nia siê i pra wa dowol no œci wy bo ru mie j s ca za mie sz ka nia, mo¿e ko rzy staæ ty l ko oso ba prze by -waj¹ca w da nym kra ju le ga l nie. Wa ru nek ten zo sta³ wpro wa dzo ny po to, abyuw z glêd niæ su we ren ne upra w nie nia pa ñ stwa do kon tro li wja z du cu dzo zie m -ców. Cu dzo zie miec, któ ry na ru sza wa run ki wja z du do okre œlo ne go pa ñ stwa,prze sta je prze by waæ na jego te ry to rium le ga l nie. Ponad to, art. 2 ust. 1 PD nr 4gwa ran tu je pra wa do wja z du, za mie sz ka nia lub po zo sta wa nia w kon kre t nymkra ju, ale ty l ko wów czas, gdy dana oso ba zo sta nie w nim przyjêta.

Od rê b ne kry te ria dopu sz cza l nej in ge ren cjiZ ko lei w ust. 4 art. 2 PD nr 4, za wa r ta zo sta³a kla u zu la za wie raj¹ca do da -

t ko we kry te ria dopu sz cza l nej in ge ren cji w ko rzy sta nie z pra wa do wol no œcipo ru sza nia siê i pra wa do wol no œci wy bo ru mie j s ca za mie sz ka nia. Mia no wi -cie, pa ñ stwo mo¿e wpro wa dziæ ogra ni cze nia w ko rzy sta niu z tych praw naokre œlo nym re jo nie, powo³uj¹c siê na uza sa d nio ny in te res pu b li cz ny w spo³e -cze ñ stwie demokratycznym.

Te r min okre œlo ne re jo ny nie ogra ni cza siê do kon kre t nych jed no stek geo -gra fi cz nych lub admi ni stra cyj nych, lecz obe j mu je ka ¿ dy wy ra Ÿ nie okre œlo nyte ren. Mo¿e nim byæ np. cen trum mia sta. Oczy wi œcie, rów nie¿ i w tym wy pa d -ku in ge ren cje musz¹ od po wia daæ ogó l nym kry te riom ich dopu sz czal no œci.

95

NARUSZENIAart. 2 ust. 2 Pro to ko³u Do dat ko we go nr 4 do EKPCz

WOLNOŒÆ OPUSZCZANIA KRAJU(ang. fre e dom to le a ve a co un try/fr. liberté de qu it ter un pays)• Auto ma ty cz ny i blan kie to wy cha ra kter œro d ka zapo bie gaw cze go w po sta ci

za ka zu opu sz cza nia kra ju sto so wa ne go przez okres 8 lat, wy ni kaj¹cy z bra -ku re gu la r nej s¹do wej kon tro li jego za sad no œci. Na ru sze nie wy mo gupropo rcjo nal no œci– Wy rok ETPCz w spra wie A.E. prze ciw ko Pol sce z dnia 31.03.2009 r., skar -

ga nr 14480/04

96

CZÊŒÆ II

WYKAZ WIOD¥CYCH WYROKÓWEUROPEJSKIEGO TRYBUNA£U PRAW

CZ£OWIEKA

PRAWO DO ¯YCIA(ar ty ku³ 2 EKPCz)

Wiod¹ce wy ro ki ETPCz– Wy rok ETPCz w spra wie Ma io ra no i inni prze ciw ko W³ochom z dnia

15.12.2009 r., ska r ga nr 28634/06 – Wy rok ETPCz w spra wie Va r na va i inni prze ciw ko Tu r cji z dnia

18.09.2009 r., ska r gi nr 16064/90, 16065/90, 16066/90, 16068/90, 16069/90,16070/90, 16071/90, 16072/90 i 16073/90

– Wy rok ETPCz w spra wie Šilih prze ciw ko S³owe nii z dnia 09.04.2009 r.,ska r ga nr 71463/01

– Wy rok ETPCz w spra wie Sa o ud prze ciw ko Fran cji z dnia 09.10.2007 r.,ska r ga nr 9375/02

– Wy rok ETPCz w spra wie Ba zor ki na prze ciw ko Ro sji z dnia 27.07.2007 r.,ska r ga nr 69481/01

– Wy rok ETPCz w spra wie Kontrová prze ciw ko S³owa cji z dnia 31.05.2007 r.,ska r ga nr 7510/04

– Wy rok ETPCz w spra wie Taïs prze ciw ko Fran cji z dnia 01.06.2006 r., skar -ga nr 39922/03

– Wy rok ETPCz w spra wie Na cho va i inni prze ciw ko Bu³ga rii z dnia06.07.2005 r., ska r gi nr 43577/98 i 43579/98

– Wy rok ETPCz w spra wie Kha s hiy ev i Aka y e va prze ciw ko Ro sji z dnia24.02.2005 r., ska r gi nr 57942/00 i 57945/00

– Wy rok ETPCz w spra wie Isa y e va prze ciw ko Ro sji z dnia 24.02.2005 r., skar -ga nr 57950/00

– Wy rok ETPCz w spra wie Isa y e va, Yu su po va i Ba za y e va prze ciw ko Ro sjiz dnia 24.02.2005 r., ska r gi nr 57947/00, 57948/00 i 57949/00

– Wy rok ETPCz w spra wie Öneryýldýz prze ciw ko Tu r cji z dnia 30.11.2004 r., ska r ga nr 48939/99

– Wy rok ETPCz w spra wie Pret ty prze ciw ko Zjed no czo ne mu Kró le stwuz dnia 29.04.2002 r., ska r ga nr 2346/02

– Wy rok ETPCz w spra wie Cypr prze ciw ko Tu r cji z dnia 10.05.2001 r., ska r -ga nr 25781/94

– Wy rok ETPCz w spra wie Hugh Jor dan prze ciw ko Zjed no czo ne mu Kró le s -twu z dnia 04.05.2001 r., ska r ga nr 24746/94

– Wy rok ETPCz w spra wie McKerr prze ciw ko Zjed no czo ne mu Kró le stwuz dnia 04.05.2001 r., ska r ga nr 28883/95

– Wy rok ETPCz w spra wie McCann i inni prze ciw ko Zjed no czo ne mu Kró le s -twu z dnia 27.09.1995 r., ska r ga nr 18984/91

99

Wiod¹ce wy ro ki ETPCz w spra wach pol ski– Wy rok ETPCz w spra wie Ja si ñ ska prze ciw ko Pol sce z dnia 01.06.2010 r.,

ska r ga nr 28326/05 – Wy rok ETPCz w spra wie Wa si le wska i Ka³ucka prze ciw ko Pol sce z dnia

z 23.02.2010 r., ska r gi nr 28975/04 i 33406/04– Wy rok ETPCz w spra wie Mo j sie jew prze ciw ko Pol sce z dnia 24.03.2009 r.,

ska r ga nr 11818/02– Wy rok ETPCz w spra wie Dzie ciak prze ciw ko Pol sce z dnia 09.12.2008 r.,

ska r ga nr 77766/01– Wy rok ETPCz w spra wie By rzy ko wski prze ciw ko Pol sce z dnia 27.06.2006 r.,

ska r ga nr 11562/99

ZAKAZ TORTUR, NIELUDZKIEGO LUB PONI¯AJ¥CEGOTRAKTOWANIA ALBO KARANIA

(ar ty ku³ 3 EKPCz)

Wiod¹ce wy ro ki ETPCz– Wy rok ETPCz w spra wie M.S.S. prze ciw ko Be l gii i Gre cji z dnia

21.01.2011 r., ska r ga nr 30696/09– Wy rok ETPCz w spra wie Gäfgen prze ciw ko Nie mcom z dnia 01.06.2010 r.,

ska r ga nr 22978/05– Wy rok ETPCz w spra wie Al- Sa a do on i Mu f d hi prze ciw ko Zjed no czo ne mu

Kró le stwu z dnia 02.03.2010 r., ska r ga nr 61498/08 – Wy rok ETPCz w spra wie Bu da y e va i inni prze ciw ko Ro sji z 20.03.2008 r.,

ska r gi nr 15339/02, 21166/02, 20058/02, 11673/02 i 15343/02– Wy rok ETPCz w spra wie Taºtan prze ciw ko Tu r cji z dnia 04.03.2008 r.,

ska r ga nr 63748/00– Wy rok ETPCz w spra wie Sa a di prze ciw ko W³ochom z dnia 28.02.2008 r.,

ska r ga nr 37201/06– Wy rok ETPCz w spra wie Riad i Idiab prze ciw ko Be l gii z dnia 24.01.2008 r.,

ska r gi nr 29787/03 i 29810/03 – Wy rok ETPCz w spra wie Dy be ku prze ciw ko Al ba nii z dnia 18.12.2007 r.,

ska r ga nr 41153/06– Wy rok ETPCz w spra wie Cio rap prze ciw ko Mo³da wii z dnia 19.06.2007 r.,

ska r ga nr 12066/02 (to r tu ry)– Wy rok ETPCz w spra wie Mam ma dov (Ja la lo glu) prze ciw ko Azer bej d¿a no -

wi z dnia 11.01.2007 r., ska r ga nr 34445/04 (za kaz to r tur)– Wy rok ETPCz w spra wie Mu bi lan zi la Ma y e ka i Ka ni ki Mi tun ga prze ciw ko

Be l gii z dnia 12.10.2006 r., ska r ga nr 13178/03

100

– Wy rok ETPCz w spra wie Jal loh prze ciw ko Nie mcom z dnia 11.07.2006 r.,ska r ga nr 54810/00

– Wy rok ETPCz w spra wie Ra mi rez San chez prze ciw ko Fran cji z dnia04.07.2006 r., ska r ga nr 59450/00

– Wy rok ETPCz w spra wie Kadiíis prze ciw ko Ùotwie (nr 2) z dnia04.05.2006 r., ska r ga nr 62393/00

– Wy rok ETPCz w spra wie Ilaºcu i inni prze ciw ko Mo³da wii i Ro sji z dnia08.07.2004 r., ska r ga nr 48787/99

– Wy rok ETPCz w spra wie M.C. prze ciw ko Bu³ga rii z dnia 04.12.2003 r.,ska r ga nr 39272/98

– Wy rok ETPCz w spra wie Mo u i sel prze ciw ko Fran cji z dnia 14.11.2002 r.,ska r ga nr 67263/01

– Wy rok ETPCz w spra wie Ka las h ni kov prze ciw ko Ro sji z dnia 15.07.2002 r.,ska r ga nr 47095/99

– Wy rok ETPCz w spra wie Pri ce prze ciw ko Zjed no czo ne mu Kró le stwu z dnia 10.07.2001 r., ska r ga nr 33394/96

– Wy rok ETPCz w spra wie Z. i inni prze ciw ko Zjed no czo ne mu Kró le stwuz dnia 10.05.2001 r., ska r ga nr 29392/95

– Wy rok ETPCz w spra wie Se l mo u ni prze ciw ko Fran cji z dnia 28.07.1999 r.,ska r ga nr 25803/94 (za kaz to r tur)

– Wy rok ETPCz w spra wie D. prze ciw ko Zjed no czo ne mu Kró le stwu z dnia02.05.1997 r., ska r ga nr 30240/96

– Wy rok ETPCz w spra wie Cha hal prze ciw ko Zjed no czo ne mu Kró le stwuz dnia 15.11.1996 r., ska r ga nr 22414/93

– Wy rok ETPCz w spra wie So e ring prze ciw ko Zjed no czo ne mu Kró le stwuz dnia 07.07.1989 r., ska r ga nr 14038/88

– Wy rok ETPCz w spra wie Ty rer prze ciw ko Zjed no czo ne mu Kró le stwuz dnia 25.04.1978 r., ska r ga nr 5856/72

– Wy rok ETPCz w spra wie Ir lan dia prze ciw ko Zjed no czo ne mu Kró le stwuz dnia 18.01.1978 r., ska r ga nr 5310/71

Wiod¹ce wy ro ki ETPCz w spra wach pol ski– Wy rok ETPCz w spra wie Or cho wski prze ciw ko Pol sce, wy rok

z 22.10.2009 r., ska r ga nr 17885/04– Wy rok ETPCz w spra wie Ra chwa l ski i Fe renc prze ciw ko Pol sce, wy rok

z 28.7.2009 r., ska r ga nr 47709/99– Wy rok ETPCz w spra wie Wi ktor ko prze ciw ko Pol sce, wy rok z 31.3.2009 r.,

ska r ga nr 14612/02– Wy rok ETPCz w spra wie Ka pry ko wski prze ciw ko Pol sce, wy rok z 3.2.2009 r.,

ska r ga nr 23052/05

101

– Wy rok ETPCz w spra wie Dzwon ko wski prze ciw ko Pol sce, wy rokz 12.4.2007 r., ska r ga nr 46702/99

– Wy rok ETPCz w spra wie Iwa ñ czuk prze ciw ko Pol sce, wy rok z 15.11.2001 r.,ska r ga nr 25196/94

– Wy rok ETPCz w spra wie Kud³a prze ciw ko Pol sce, wy rok z 26.10.2000 r.,ska r ga nr 30210/96 (brak na ru sze nia)

PRAWO DO WOLNOŒCI I BEZPIECZEÑSTWA OSOBISTEGO(ar ty ku³ 5 EKPCz)

Wiod¹ce wy ro ki ETPCz– Wy rok ETPCz w spra wie Man go u ras prze ciw ko Hi sz pa nii z dnia

28.09.2010 r., ska r ga nr 12050/04– Wy rok ETPCz w spra wie Gatt prze ciw ko Ma l cie z dnia 27.07.2010 r., ska r -

ga nr 28221/08– Wy rok ETPCz w spra wie Me d ve dy ev i inni prze ciw ko Fran cji z dnia

29.03.2010 r., ska r ga nr 3394/03– Wy rok ETPCz w spra wie A. i inni prze ciw ko Zjed no czo ne mu Kró le stwu

z dnia 19.02.2009 r., ska r ga nr 3455/05– Wy rok ETPCz w spra wie John prze ciw ko Gre cji z dnia 10.05.2007 r., ska r -

ga nr 199/05– Wy rok ETPCz w spra wie Svi p sta prze ciw ko £otwie z dnia 09.03.2006 r.,

ska r ga nr 66820/01– Wy rok ETPCz w spra wie En horn prze ciw ko Szwe cji z dnia 25.01.2005 r.,

ska r ga nr 56529/00– Wy rok ETPCz w spra wie As sa ni dze prze ciw ko Gru zji z dnia 08.04.2004 r.,

ska r ga nr 71503/01– Wy rok ETPCz w spra wie De Wi l de, Ooms i Ve r sy pe prze ciw ko Be l gii z dnia

18.11.1970 r., ska r gi nr 2832/66, 2835/66 i 2899/66

Wiod¹ce wy ro ki ETPCz w spra wach pol ski

Art. 5 ust. 1 EKPCz– Wy rok ETPCz w spra wie La dent prze ciw ko Pol sce z dnia 18.03.2008 r.,

ska r ga nr 11036/03 – Wy rok ETPCz w spra wie Mo ca r ska prze ciw ko Pol sce z dnia 06.11.2007 r.,

ska r ga nr 26917/05

102

– Wy rok ETPCz w spra wie D.P. prze ciw ko Pol sce z dnia 20.01.2004 r., ska r -ga nr 34221/96

Art. 5 ust. 2 EKPCz– Wy rok ETPCz w spra wie La dent prze ciw ko Pol sce z dnia 18.03.2008 r.,

ska r ga nr 11036/03

Art. 5 ust. 3 EKPCz– Wy rok ETPCz w spra wie Ry ba cki prze ciw ko Pol sce z dnia 13.01.2009 r.,

ska r ga nr 52479/99– Wy rok ETPCz w spra wie Bru czy ñ ski prze ciw ko Pol sce z dnia 04.11.2008 r.,

ska r ga nr 19206/03– Wy rok ETPCz w spra wie La dent prze ciw ko Pol sce z dnia 18.03.2008 r.,

ska r ga nr 11036/03– Wy rok ETPCz w spra wie Ga ry cki prze ciw ko Pol sce z dnia 06.02.2007 r.,

ska r ga nr 14348/02– Wy rok ETPCz w spra wie D.P. prze ciw ko Pol sce z dnia 20.01.2004 r., ska r -

ga nr 34221/96 – Wy rok ETPCz w spra wie Ma twie j czuk prze ciw ko Pol sce z dnia 02.12.2003

r., ska r ga nr 37641/97– Wy rok ETPCz w spra wie Kla me cki prze ciw ko Pol sce (nr 2) z dnia

03.04.2003 r., ska r ga nr 31583/96– Wy rok ETPCz w spra wie Iwa ñ czuk prze ciw ko Pol sce z dnia 15.11.2001 r.,

ska r ga nr 25196/94– Wy rok ETPCz w spra wie Kud³a prze ciw ko Pol sce z dnia 26.10.2000 r., ska -

r ga nr 30210/96 – Wy rok ETPCz w spra wie Trza ska prze ciw ko Pol sce z dnia 11.07.2000 r.,

ska r ga nr 25792/94

Art. 5 ust. 4 EKPCz– Wy rok ETPCz w spra wie Fra sik prze ciw ko Pol sce z dnia 05.01.2010 r.,

ska r ga nr 22933/02 – Wy rok ETPCz w spra wie Kla me cki prze ciw ko Pol sce (nr 2) z dnia

03.04.2003 r., ska r ga nr 31583/96

Art. 5 ust. 5 EKPCz– Wy rok ETPCz w spra wie Bru czy ñ ski prze ciw ko Pol sce z dnia 04.11.2008 r.,

ska r ga nr 19206/03

103

PRAWO DO SPRAWIEDLIWEGO PROCESU(art. 6 EKPCz)

Wiod¹ce wy ro ki ETPCz– Wy rok ETPCz w spra wie Vera Fernández-Huidobro prze ciw ko Hi sz pa nii z

dnia 06.01.2010 r., ska r ga nr 74181/01– Wy rok ETPCz w spra wie O’Halloran i Fran cis prze ciw ko Zjed no czo ne mu

Kró le stwu z dnia 29.06.2007 r., ska r gi nr 15809/02 i 25624/02– Wy rok ETPCz w spra wie Ha ru tyu ny an prze ciw ko Ar me nii z dnia 28.

06.2007 r., ska r ga nr 36549/03– Wy rok ETPCz w spra wie Švarc i Ka v nik prze ciw ko S³owe nii z dnia

08.02.2007 r., ska r ga nr 75617/01– Wy rok ETPCz w spra wie Matijaševiæ prze ciw ko Ser bii z dnia 19.09.2006 r.,

ska r ga nr 23037/04– Wy rok ETPCz w spra wie Cra xi prze ciw ko W³ochom (nr 2) z dnia

17.07.2003 r., ska r ga nr 25337/94– Wy rok ETPCz w spra wie Pétur Thór Sigurðsson prze ciw ko Is lan dii z dnia

10.04.2003 r., ska r ga nr 39731/98– Wy rok ETPCz w spra wie La vents prze ciw ko £otwie z dnia 28.11.2002 r.,

ska r ga nr 58442/00– Wy rok ETPCz w spra wie Cypr prze ciw ko Tu r cji z dnia 10.05.2001 r., ska r -

ga nr 25781/94– Wy rok ETPCz w spra wie Qu inn prze ciw ko Ir lan dii z dnia 21.12.2000 r.,

ska r ga nr 36887/97– Wy rok ETPCz w spra wie He a ney i McGu in ness prze ciw ko Ir lan dii z dnia

21.12.2000 r., ska r ga nr 34720/97– Wy rok ETPCz w spra wie Van Ge y se g hem prze ciw ko Be l gii z dnia

21.01.1999 r., ska r ga nr 26103/95– Wy rok ETPCz w spra wie Go l der prze ciw ko Zjed no czo ne mu Kró le stwu

z dnia 21.02.1975 r., ska r ga nr 4451/70

Wiod¹ce wy ro ki ETPCz w spra wach pol ski

Spra wa cy wi l na– Wy rok ETPCz w spra wie Sub i cka prze ciw ko Pol sce z dnia 14.09.2010 r.,

ska r ga nr 29342/06– Wy rok ETPCz w spra wie Cza j ko wska i inni prze ciw ko Pol sce z dnia

13.07.2010 r., ska r ga nr 16651/05– Wy rok ETPCz w spra wie No wi ñ ski prze ciw ko Pol sce z dnia 20.10.2009 r.,

ska r ga nr 25924/06

104

– Wy rok ETPCz w spra wie Gie r mek i inni prze ciw ko Pol sce z dnia15.09.2009 r., ska r ga nr 6669/03

– Wy rok ETPCz w spra wie Bia³as prze ciw ko Pol sce z dnia 28.07.2009 r.,ska r ga nr 29761/03

– Wy rok ETPCz w spra wie Wi l ko wicz prze ciw ko Pol sce z dnia 04.11.2008 r.,ska r ga nr 74168/01

– Wy rok ETPCz w spra wie Sia³ko wska prze ciw ko Pol sce z dnia 22.03.2007r., ska r ga nr 8932/05

– Wy rok ETPCz w spra wie La sko wska prze ciw ko Pol sce z dnia 13.03.2007 r., ska r ga nr 77765/01

– Wy rok ETPCz w spra wie Szy mo ñ ski prze ciw ko Pol sce z dnia 10.10.2006 r.,ska r ga nr 6925/02

– Wy rok ETPCz w spra wie Ta bor prze ciw ko Pol sce z dnia 27.06.2006 r., ska -r ga nr 12825/02

– Wy rok ETPCz w spra wie Woœ prze ciw ko Pol sce z dnia 08.06.2006 r., ska r -ga nr 22860/02, zob. ta k ¿e de cy zja z 1.3.2005 r. w tej sa mej spra wie

– Wy rok ETPCz w spra wie Stan kie wicz prze ciw ko Pol sce z dnia 06.04.2006r., ska r ga nr 46917/99

– Wy rok ETPCz w spra wie Sie mia no wski prze ciw ko Pol sce z dnia06.09.2005 r., 45972/99

– Wy rok ETPCz w spra wie Li po wicz prze ciw ko Pol sce z dnia 19.10.2004 r.,ska r ga nr 57467/00

– Wy rok ETPCz w spra wie Fuchs prze ciw ko Pol sce z dnia 11.02.2003 r., skar -ga nr 33870/96

– Wy rok ETPCz w spra wie Zwie rzy ñ ski prze ciw ko Pol sce z dnia 19.06. 2001 r.,ska r ga nr 34049/96

– Wy rok ETPCz w spra wie Pod bie l ski prze ciw ko Pol sce z dnia 30.10.1998 r., ska r ga nr 27916/95

Spra wa ka r na– Wy rok ETPCz w spra wie Ga je wski prze ciw ko Pol sce z dnia 21.12.2010 r.,

ska r ga nr 27225/05– Wy rok ETPCz w spra wie Hen ryk Ur ban i Ry szard Ur ban prze ciw ko Pol sce

z dnia 30.11.2010 r., ska r ga nr 23614/08 – Wy rok ETPCz w spra wie Ada m kie wicz prze ciw ko Pol sce z dnia 02.03.2010 r.,

ska r ga nr 54729/00– Wy rok ETPCz w spra wie So bo le wski prze ciw ko Pol sce (nr 2) z dnia

09.06.2009 r., ska r ga nr 19847/07– Wy rok ETPCz w spra wie A.E. prze ciw ko Pol sce z dnia 31.03.2009 r., ska r -

ga nr 14480/04

105

– Wy rok ETPCz w spra wie P³onka prze ciw ko Pol sce z dnia 31.03.2009 r.,ska r ga nr 20310/02

– Wy rok ETPCz w spra wie Ry ba cki prze ciw ko Pol sce z dnia 13.01.2009 r.,ska r ga nr 52479/99

– Wy rok ETPCz w spra wie De m ski prze ciw ko Pol sce z dnia 04.11.2008 r.,ska r ga nr 22695/03

– Wy rok ETPCz w spra wie W.S. prze ciw ko Pol sce z dnia 19.06.2007 r., ska r -ga nr 21508/02

– Wy rok ETPCz w spra wie Ma ty jek prze ciw ko Pol sce z dnia 24.04.2007 r.,ska r ga nr 38184/03

– Wy rok ETPCz w spra wie Ga ry cki prze ciw ko Pol sce z dnia 06.02.2007 r.,ska r ga nr 14348/02

– Wy rok ETPCz w spra wie Iwa ñ czuk prze ciw ko Pol sce z dnia 15.11.2001 r.,ska r ga nr 25196/94

– Wy rok ETPCz w spra wie Kud³a prze ciw ko Pol sce z dnia 26.10.2000 r., skar -ga nr 30210/96

– Wy rok ETPCz w spra wie Trza ska prze ciw ko Pol sce z dnia 11.07.2000 r.,ska r ga nr 25792/94

PRAWO DO POSZANOWANIA ¯YCIA PRYWATNEGOI RODZINNEGO

(ar ty ku³ 8 EKPCz)

Wiod¹ce wy ro ki ETPCz– Wy rok ETPCz w spra wie Schalk i Kopf prze ciw ko Au strii z dnia 24.06.2010

r., ska r ga nr 30141/04– Wy rok ETPCz w spra wie Mo ret ti i Be ne det ti prze ciw ko W³ochom z dnia

27.04.2010 r., ska r ga nr 16318/07– Wy rok ETPCz w spra wie Gil lan i Qu in ton prze ciw ko Zjed no czo ne mu Kró -

le stwu z dnia 12.01.2010 r., ska r ga nr 4158/05– Wy rok ETPCz w spra wie Szu luk prze ciw ko Zjed no czo ne mu Kró le stwu

z dnia 02.06.2009 r., ska r ga nr 36936/05– Wy rok ETPCz w spra wie Brânduºe prze ciw ko Ru mu nii z dnia 07.04.2009 r.,

ska r ga nr 6586/03– Wy rok ETPCz w spra wie S. i Ma r per prze ciw ko Zjed no czo ne mu Kró le stwu

z dnia 04.12.2008 r., ska r gi nr 30562/04 i 30566/04– Wy rok ETPCz w spra wie Jo han s son prze ciw ko Fin lan dii z dnia 06.09.2007 r.,

ska r ga nr 10163/02– Wy rok ETPCz w spra wie Evans prze ciw ko Zjed no czo ne mu Kró le stwu

z dnia 10.04.2007 r., ska r ga nr 6339/05

106

– Wy rok ETPCz w spra wie Gia co mel li prze ciw ko W³ochom z dnia02.11.2006 r., ska r ga nr 59909/00

– Wy rok ETPCz w spra wie Bian chi prze ciw ko Szwa j ca rii z dnia 22.06.2006 r.,ska r ga nr 7548/04

– Wy rok ETPCz w spra wie Rie ner prze ciw ko Bu³ga rii z dnia 23.05.2006 r.,ska r ga nr 46343/99

– Wy rok ETPCz w spra wie Miz zi prze ciw ko Ma l cie z dnia 12.01.2006 r., skar -ga nr 26111/02

– Wy rok ETPCz w spra wie Fa de y e va prze ciw ko Ro sji z dnia 09.06.2005 r.,ska r ga nr 55723/00

– Wy rok ETPCz w spra wie K.A. i A.D. prze ciw ko Be l gii z dnia 17.02.2005 r.,ska r gi nr 42758/98 i 45558/99

– Wy rok ETPCz w spra wie Mo re no Gó mez prze ciw ko Hi sz pa nii z dnia16.11.2004 r., ska r ga nr 4143/02

– Wy rok ETPCz w spra wie Von Han no ver prze ciw ko Nie mcom z dnia24.06.2004 r., ska r ga nr 59320/00

– Wy rok ETPCz w spra wie Ernst i inni prze ciw ko Be l gii z dnia 15.07.2003 r.,ska r ga nr 33400/96

– Wy rok ETPCz w spra wie Hat ton i inni prze ciw ko Zjed no czo ne mu Kró le s -twu z dnia 08.07.2003 r., ska r ga nr 36022/97

– Wy rok ETPCz w spra wie Ro e men i Schmit prze ciw ko Lu ksem bur go wiz dnia 25.02.2003 r., ska r ga nr 51772/99

– Wy rok ETPCz w spra wie Odièvre prze ciw ko Fran cji z dnia 13.02.2003 r.,ska r ga nr 42326/98

– Wy rok ETPCz w spra wie Mes si na prze ciw ko W³ochom (nr 2) z dnia28.09.2000 r., ska r ga nr 25498/94

– Wy rok ETPCz w spra wie Scoz za ri i Giun ta prze ciw ko W³ochom z dnia13.07.2000 r., ska r gi nr 39221/98 i 41963/98

– Wy rok ETPCz w spra wie Smith i Gra dy prze ciw ko zjed no czo ne mu Kró le s -twu z dnia 27.09.1999 r., ska r gi nr 33985/96 i 33986/96

– Wy rok ETPCz w spra wie Loìpez Ostra prze ciw ko Hi sz pa nii z dnia09.12.1994 r., ska r ga nr 16798/90

– Wy rok ETPCz w spra wie Kru s lin prze ciw ko Fran cji z dnia 24.04.1990 r.,ska r ga nr 11801/85

– Wy rok ETPCz w spra wie Du d ge on prze ciw ko Ir lan dii z dnia 22.10.1981 r.,ska r ga nr 7525/76

– Wy rok ETPCz w spra wie Marckx prze ciw ko Be l gii z dnia 19.06.1979 r.,ska r ga nr 6833/74

107

Wiod¹ce wy ro ki ETPCz w spra wach pol ski– Wy rok ETPCz w spra wie Pa w lik prze ciw ko Pol sce z dnia 19.06.2007 r.,

ska r ga nr 11638/02– Wy rok ETPCz w spra wie Ko zi mor prze ciw ko Pol sce z dnia 12.4.2007 r.,

ska r ga nr 10816/02– Wy rok ETPCz w spra wie Tysi¹c prze ciw ko Pol sce z dnia 20.3.2007 r., ska r -

ga nr 5410/03– Wy rok ETPCz w spra wie Ró ¿a ñ ski prze ciw ko Pol sce z dnia 18.05.2006 r.,

ska r ga nr 55339/00– Wy rok ETPCz w spra wie H.N. prze ciw ko Pol sce z dnia 13.09.2005 r., ska r -

ga nr 77710/01– Wy rok ETPCz w spra wie Ma twie j czuk prze ciw ko Pol sce z dnia 02.12.2003

r., ska r ga nr 37641/97 – Wy rok ETPCz w spra wie Kla me cki prze ciw ko Pol sce (nr 2) z dnia

03.04.2003 r., ska r ga nr 31583/96

Art. 14 w po³¹cze niu z art. 8 EKPCz

– Wy rok ETPCz w spra wie Ko zak prze ciw ko Pol sce z dnia 02.03.2010 r., ska -r ga nr 13102/02

PRAWO DO WOLNOŒCI MYŒLI, SUMIENIA I RELIGII(ar ty ku³ 9 EKPCz)

Wiod¹ce wy ro ki ETPCz– Wy rok ETPCz w spra wie Le e la Förderkreis e.V. i inni prze ciw ko Nie mcom

z dnia 06.11.2008 r., ska r ga nr 58911/00– Wy rok ETPCz w spra wie Iva no va prze ciw ko Bu³ga rii z dnia 12.04.2007 r.,

ska r ga nr 52435/99– Wy rok ETPCz w spra wie Le y la ªahin prze ciw ko Tu r cji z dnia 10.11.2005

r., ska r ga nr 44774/98– Wy rok ETPCz w spra wie Thlim me nos prze ciw ko Gre cji z dnia 06.04.2000

r., ska r ga nr 34369/97– Wy rok ETPCz w spra wie Bu s ca ri ni i inni prze ciw ko San Ma ri no z dnia

18.02.1999 r., ska r ga nr 24645/94– Wy rok ETPCz w spra wie Kok ki na kis prze ciw ko Gre cji z dnia 25.05.1993 r.,

ska r ga nr 14307/88

108

Wiod¹ce wy ro ki ETPCz w spra wach pol ski– Wy rok ETPCz w spra wie Ja kó b ski prze ciw ko Pol sce z dnia 07.12.2010 r.,

ska r ga nr 18429/06– Wy rok ETPCz w spra wie Grze lak prze ciw ko Pol sce z dnia 16.06.2010 r.,

ska r ga nr 7710/02

PRAWO DO WOLNOŒCI WYPOWIEDZI(ar ty ku³ 10 EKPCz)

Wiod¹ce wy ro ki ETPCz– Wy rok ETPCz w spra wie Sa no ma Ui t ge vers B.V. prze ciw ko Ho lan dii z dnia

14.09.2010 r., ska r ga nr 38224/03– Wy rok ETPCz w spra wie Vere in ge gen Tie r fa bri ken Schwe iz (Vgt) prze -

ciw ko Szwa j ca rii (nr 2) z dnia 30.06.2009 r., ska r ga nr 32772/02– Wy rok ETPCz w spra wie Ti mes Ne wspa pers Ltd prze ciw ko Zjed no czo ne mu

Kró le stwu (nr 1 i nr 2) z dnia 10.03.2009 r., ska r gi nr 3002/03 i 23676/03– Wy rok ETPCz w spra wie Ha chet te Fi li pac chi Pres se Au to mo bi le i Du puy

prze ciw ko Fran cji z dnia 05.03.2009 r., ska r ga nr 13353/05– Wy rok ETPCz w spra wie Stoll prze ciw ko Szwa j ca rii z dnia 10.12.2007 r.,

ska r ga nr 69698/01– Wy rok ETPCz w spra wie Til lack prze ciw ko Be l gii z dnia 27.11.2007 r., skar -

ga nr 20477/05– Wy rok ETPCz w spra wie Vo sku il prze ciw ko Ho lan dii z dnia 22.11.2007 r.,

ska r ga nr 64752/01– Wy rok ETPCz w spra wie Mu r p hy prze ciw ko Ir lan dii z dnia 10.07.2003 r.,

ska r ga nr 44179/98– Wy rok ETPCz w spra wie Sta m buk prze ciw ko Nie mcom z dnia 17.10.2002 r.,

ska r ga nr 37928/97– Wy rok ETPCz w spra wie Co lo m ba ni i inni prze ciw ko Fran cji z dnia

25.06.2002 r., ska r ga nr 51279/99– Wy rok ETPCz w spra wie Rekvényi prze ciw ko Wê grom z dnia 20.05.1999 r.,

ska r ga nr 25390/94– Wy rok ETPCz w spra wie Fres soz i Ro i re prze ciw ko Fran cji z dnia

21.01.1999 r., ska r ga nr 29183/95– Wy rok ETPCz w spra wie Go o d win prze ciw ko Zjed no czo ne mu Kró le stwu

z dnia 27.03.1996 r., ska r ga nr 17488/90– Wy rok ETPCz w spra wie Je r sild prze ciw ko Da nii z dnia 23.09.1994 r., skar -

ga nr 15890/89

109

– Wy rok ETPCz w spra wie Open Door i Du b lin Well Wo man prze ciw ko Ir -lan dii z dnia 29.10.1992 r., ska r gi nr 14234/88 i 14235/88

– Wy rok ETPCz w spra wie Lin gens prze ciw ko Au strii z dnia 08.07.1986 r.,ska r ga nr 9815/82

– Wy rok ETPCz w spra wie Sun day Ti mes prze ciw ko Zjed no czo ne mu Kró le s -twu z dnia 26.04.1979 r., ska r ga nr 6538/74

Wiod¹ce wy ro ki ETPCz w spra wach pol ski– Wy rok ETPCz w spra wie Kur³owicz prze ciw ko Pol sce z dnia 22.06.2010 r.,

ska r ga nr 41029/06– Wy rok ETPCz w spra wie Woj tas- Ka le ta prze ciw ko Pol sce z dnia

16.10.2009 r., ska r ga nr 20436/02– Wy rok ETPCz w spra wie Kuli œ- Ró ¿y cki prze ciw ko Pol sce z dnia

06.10.2009 r., ska r ga nr 27209/03– Wy rok ETPCz w spra wie Fran ko wicz prze ciw ko Pol sce z dnia 16.12.2008

r., ska r ga nr 53025/99– Wy rok ETPCz w spra wie Sa no cki prze ciw ko Pol sce z dnia 17.07.2007 r.,

ska r ga nr 28949/03

PRAWO DO WOLNOŒCI POKOJOWYCH ZGROMADZEÑI ZRZESZANIA SIÊ(ar ty ku³ 11 EKPCz)

Wiod¹ce wy ro ki ETPCz– Wy rok ETPCz w spra wie De mir i Ba y ka ra prze ciw ko Tu r cji z dnia

12.11.2008 r., ska r ga nr 34503/97– Wy rok ETPCz w spra wie Sørensen i Ra s mus sen prze ciw ko Da nii z dnia

03.05.2007 r., ska r gi nr 52562/99 i 52620/99– Wy rok ETPCz w spra wie Ou ra nio Toxo i inni prze ciw ko Gre cji z dnia

20.10.2005 r., ska r ga nr 74989/01– Wy rok ETPCz w spra wie Wi l son, Na tio nal Union of Jo u r na lists i inni prze -

ciw ko Zjed no czo ne mu Kró le stwu z dnia 02.07.2002 r., ska r gi nr 30668/96,30671/96 i 30678/96

– Wy rok ETPCz w spra wie Re fah Pa r ti si (The We lfa re Pa r ty) i inni prze ciw -ko Tu r cji z dnia 13.02.2003 r., ska r gi nr 41340/98, 41342/98, 41343/98i 41344/98

– Wy rok ETPCz w spra wie Cis se prze ciw ko Fran cji z dnia 09.04.2002 r., skar -ga nr 51346/99

110

– Wy rok ETPCz w spra wie Gran de Orien te d’Italia di Pa laz zo Giu sti nia niprze ciw ko W³ochom z dnia 02.08.2001 r., ska r ga nr 35972/97

– Wy rok ETPCz w spra wie Zjed no czo nej Komu ni sty cz nej Pa r tii Tu r cji i in -nych prze ciw ko Tu r cji z dnia 30.01.1998 r., ska r ga nr 133/1996/752/951

– Wy rok ETPCz w spra wie Plat t form „Ärzte für das Le ben” prze ciw ko Au -strii z dnia 21.06.1988 r., ska r ga nr 10126/82

– Wy rok ETPCz w spra wie Yo ung, Ja mes i We bster prze ciw ko Zjed no czo ne -mu Kró le stwu z dnia 13.08.1981 r., ska r gi nr 7601/76 i 7806/77

Wiod¹ce wy ro ki ETPCz w spra wach pol ski– Wy rok ETPCz w spra wie B¹czko wski i inni prze ciw ko Pol sce z dnia

03.05.2007 r., ska r ga nr 1543/06– Wy rok w spra wie Go rze lik i inni prze ciw ko Pol sce z dnia 20.12.2001 r.,

ska r ga nr 44158/98 (brak na ru sze nia EKPCz)

PRAWO DO ZAWARCIA MA£¯EÑSTWA(ar ty ku³ 12 EKPCz)

Wiod¹ce wy ro ki ETPCz– Wy rok ETPCz w spra wie O’Donoghue i inni prze ciw ko Zjed no czo ne mu

Kró le stwu z dnia 14.12.2010 r., ska r ga nr 34848/07– Wy rok ETPCz w spra wie Schalk i Kopf prze ciw ko Au strii z dnia 24.06.2010 r.,

ska r ga nr 30141/04– Wy rok ETPCz w spra wie Þerife Yiðit prze ciw ko Tu r cji z dnia 02.11.2010 r.,

ska r ga nr 3976/05– Wy rok ETPCz w spra wie B. i L. prze ciw ko Zjed no czo ne mu Kró le stwu

z dnia 13.09.2005 r., ska r ga nr 36536/02– Wy rok ETPCz w spra wie Chri sti ne Go o d win prze ciw ko Zjed no czo ne mu

Kró le stwu z dnia 11.07.2002 r., ska r ga nr 28957/95– Wy rok ETPCz w spra wie F. prze ciw ko Szwa j ca rii z dnia 18.12.1987 r., skar -

ga nr 11329/85

Wiod¹ce wy ro ki ETPCz w spra wach pol ski– Wy rok ETPCz w spra wie Fra sik prze ciw ko Pol sce z dnia 05.01.2010 r.,

ska r ga nr 22933/02

111

PRAWO DO SKUTECZNEGO ŒRODKA ODWO£AWCZEGO(ar ty ku³ 13 EKPCz)

Wiod¹ce wy ro ki ETPCz– Wy rok ETPCz w spra wie M.S.S. prze ciw ko Be l gii i Gre cji z dnia

21.01.2011 r., ska r ga nr 30696/09– Wy rok ETPCz w spra wie Frérot prze ciw ko Fran cji z dnia 12.06.2007 r.,

ska r ga nr 70204/01– Wy rok ETPCz w spra wie Me tin Tu ran prze ciw ko Tu r cji z dnia 14.11.2006 r.,

ska r ga nr 20868/02– Wy rok ETPCz w spra wie Sürmeli prze ciw ko Nie mcom z dnia 08.06.2006 r.,

ska r ga nr 75529/01

Wiod¹ce wy ro ki ETPCz w spra wach pol ski– Wy rok ETPCz w spra wie Fra sik prze ciw ko Pol sce z dnia 05.01.2010 r.,

ska r ga nr 22933/02– Wy rok ETPCz w spra wie B¹czko wski i inni prze ciw ko Pol sce z dnia

03.05.2007 r., ska r ga nr 1543/06 (w po³¹cze niu z art. 11 EKPCz)– Wy rok ETPCz w spra wie Kud³a prze ciw ko Pol sce, wy rok z 26.10.2000 r.,

ska r ga nr 30210/96

ZAKAZ DYSKRYMINACJI(ar ty ku³ 14 do EKPCz)

Wiod¹ce wy ro ki ETPCz– Wy rok ETPCz w spra wie Ca r son i inni prze ciw ko Zjed no czo ne mu Kró le -

stwu z dnia 16.03.2010 r., ska r ga nr 42184/05 (art. 14 EKPCz w po³¹cze niuz art. 1 PD 1 EKPCz)

– Wy rok ETPCz w spra wie Opuz prze ciw ko Tu r cji z dnia 09.06.2009 r., ska r -ga nr 33401/02 (art. 14 EKPCz w po³¹cze niu z art. 2 i 3 EKPCz)

– Wy rok ETPCz w spra wie E.B. prze ciw ko Fran cji z dnia 22.01.2008 r., ska r -ga nr 43546/02 (art. 14 EKPCz w po³¹cze niu z art. 8 EKPCz)

– Wy rok ETPCz w spra wie D.H. i inni prze ciw ko Re pu b li ce Cze skiej z dnia13.11.2007 r., ska r ga nr 57325/00 (art. 14 w po³¹cze niu z art. 2 PD 1EKPCz)

– Wy rok ETPCz w spra wie Šeèiæ prze ciw ko Cho r wa cji z dnia 31.05.2007 r.,ska r ga nr 40116/02 (art. 14 w po³¹cze niu z art. 3 EKPCz)

112

– Wy rok ETPCz w spra wie Si da bras i Džia u tas prze ciw ko Li twie z dnia27.07.2004 r., ska r gi nr 55480/00 i 59330/00 (art. 14 EKPCz w po³¹cze niuz art. 8 EKPCz)

– Wy rok ETPCz w spra wie Koua Po ir rez prze ciw ko Fran cji z dnia30.09.2003 r., ska r ga nr 40892/98 (art. 14 EKPCz w po³¹cze niu z art. 1 PD 1 EKPCz)

– Wy rok ETPCz w spra wie Hof f mann prze ciw ko Au strii z dnia 29.06.1993 r.,ska r ga nr 12875/87 (art. 14 EKPCz w po³¹cze niu z art. 8 EKPCz)

– Wy rok ETPCz w spra wie Marckx prze ciw ko Be l gii z dnia 13.06.1979 r.,ska r ga nr 6833/74 (art. 14 EKPCz w po³¹cze niu z art. 8 EKPCz)

– Wy rok ETPCz w spra wie Ab du la ziz, Ca ba les i Ba l kan da li prze ciw ko Zjed -no czo ne mu Kró le stwu z dnia 28.05.1985 r., ska r gi nr 9214/80, 9473/81i 9474/81 (art. 14 EKPCz w po³¹cze niu z art. 8 EKPCz)

– Wy rok ETPCz w Be l gi j skiej spra wie jê zy ko wej z dnia 23.07.1968 r., ska r ginr 1474/62, 1677/62, 1691/62, 1769/63, 1994/63 i 2126/64 (art. 14 EKPCzw po³¹cze niu z art. 2 PD 1 EKPCz)

Wiod¹ce wy ro ki ETPCz w spra wach pol ski– Wy rok ETPCz w spra wie Grze lak prze ciw ko Pol sce z dnia 16.06.2010 r.,

ska r ga nr 7710/02 (art. 14 EKPCz w po³¹cze niu z art. 9 EKPCz)– Wy rok ETPCz w spra wie Ko zak prze ciw ko Pol sce z dnia 02.03.2010 r., skar -

ga nr 13102/02 (art. 14 EKPCz w po³¹cze niu z art. 8 EKPCz)– Wy rok ETPCz w spra wie £uczak prze ciw ko Pol sce z dnia 27.11.2007 r.,

ska r ga nr 77782/01 (art. 14 EKPCz w po³¹cze niu z art. 1 PD 1 EKPCz)– Wy rok ETPCz w spra wie B¹czko wski i inni prze ciw ko Pol sce z dnia

03.05.2007 r., ska r ga nr 1543/06 (art. 14 EKPCz w po³¹cze niu z art. 11EKPCz)

OCHRONA W£ASNOŒCI(ar ty ku³ 1 Pro to ko³u Do dat ko we go do EKPCz)

Wiod¹ce wy ro ki ETPCz– Wy rok ETPCz w spra wie Anhe use r - Busch Inc. prze ciw ko Po rtu ga lii z dnia

11.01.2007 r., ska r ga nr 73049/01– Wy rok ETPCz w spra wie Stec i inni prze ciw ko Zjed no czo ne mu Kró le stwu

z dnia 12.04.2006 r., ska r gi nr 65731/01 i 65900/01– Wy rok ETPCz w spra wie Ma zu rek prze ciw ko Fran cji z dnia 01.02.2000 r.,

ska r ga nr 34406/97– Wy rok ETPCz w spra wie Be y e ler prze ciw ko W³ochom z dnia 05.01.2000 r.,

ska r ga nr 33202/96

113

– Wy rok ETPCz w spra wie Brumãrescu prze ciw ko Ru mu nii z dnia28.10.1999 r., ska r ga nr 28342/95

– Wy rok ETPCz w spra wie Chas sa g nou i inni prze ciw ko Fran cji z dnia29.04.1999 r., ska r gi nr 25088/94, 28331/95 i 28443/95

– Wy rok ETPCz w spra wie Lo i zi dou prze ciw ko Tu r cji z dnia 23.03.1995 r.,ska r ga nr 15318/89

– Wy rok ETPCz w spra wie Spor rong i Lönnroth prze ciw ko Szwe cji z dnia23.09.1982 r., ska r gi nr 7151/75 i 7152/75

Wiod¹ce wy ro ki ETPCz w spra wach pol ski

Nie zak³óco ne ko rzy sta nie z mie nia– Wy rok ETPCz w spra wie Cza j ko wska i inni prze ciw ko Pol sce z dnia

13.07.2010 r., ska r ga nr 16651/05– Wy rok ETPCz w spra wie Wi l ko wicz prze ciw ko Pol sce z dnia 04.11.2008 r.,

ska r ga nr 74168/01– Wy rok ETPCz w spra wie £uczak prze ciw ko Pol sce z dnia 27.11.2007 r.,

ska r ga nr 77782/01 – Wy rok ETPCz w spra wie Bu ga j ny i inni prze ciw ko Pol sce z dnia

06.11.2007 r., ska r ga nr 22531/05– Wy rok ETPCz w spra wie Ski bi ñ s cy prze ciw ko Pol sce z dnia 14.11.2006 r.,

ska r ga nr 52589/99 (wyw³asz cze nie fa kty cz ne)

Wyw³asz cze nie– Wy rok ETPCz w spra wie Mo skal prze ciw ko Pol sce z dnia 15.09.2009 r.,

ska r ga nr 10373/05 – Wy rok ETPCz w spra wie Ple cha now prze ciw ko Pol sce z dnia 07.07.2009 r.,

ska r ga nr 22279/04– Wy rok ETPCz w spra wie Po la ñ s cy prze ciw ko Pol sce z dnia 07.07.2009 r.,

ska r ga nr 21700/02 – Wy rok ETPCz w spra wie Bro nio wski prze ciw ko Pol sce z dnia 22.06.2004 r.,

ska r ga nr 31443/96 – Wy rok ETPCz w spra wie Zwie rzy ñ ski prze ciw ko Pol sce z dnia 19.06.2001 r.,

ska r ga nr 34049/96

Kon tro la ko rzy sta nia z mie nia– Wy rok ETPCz w spra wie Hut ten- Cza p ska prze ciw ko Pol sce z dnia

19.6.2006 r., ska r ga nr 35014/97

114

PRAWO DO WOLNOŒCI PORUSZANIA SIÊ(ar ty ku³ 2 Pro to ko³u Do dat ko we go nr 4 do EKPCz)

Wiod¹ce wy ro ki ETPCz– Wy rok ETPCz w spra wie Go chev prze ciw ko Bu³ga rii z dnia 26.11.2009 r.,

ska r ga nr 34383/03– Wy rok ETPCz w spra wie Sis sa nis prze ciw ko Ru mu nii z dnia 25.01.2007 r.,

ska r ga nr 23468/02– Wy rok ETPCz w spra wie Ba r tik prze ciw ko Ro sji z dnia 21.12.2006 r., ska r -

ga nr 55565/00– Wy rok ETPCz w spra wie Na pi ja lo prze ciw ko Cho r wa cji z dnia 13.11.2003 r.,

ska r ga nr 66485/01– Wy rok ETPCz w spra wie De ni z ci i inni prze ciw ko Cy pro wi z dnia

23.05.2001 r., ska r gi nr 25316-25321/94 i 27207/95

Wiod¹ce wy ro ki ETPCz w spra wach pol ski– Wy rok ETPCz w spra wie A.E. prze ciw ko Pol sce z dnia 31.03.2009 r., ska r -

ga nr 14480/04

115

No ta t ki: