Preparaty barierowe jako

środki ochrony skóry rąk

mgr inż. Joanna Kurpiewska

dr Jolanta Liwkowicz

SKÓRA

Skóra jest organem, który chroni organizm: stanowi

barierę miedzy organizmem a środowiskiem

zewnętrznym. U dorosłego człowieka zajmuje

powierzchnię około 1,5 – 2 m², a jej przeciętna masa

wynosi razem z tkanką podskórną 18-20 kg. Grubość

skóry nie jest jednakowa, waha się od 0,5 do 4mm,

przy czym najbardziej zmienia się grubość naskórka,

który jest najgrubszy na stopach i dłoniach (do 80µm),

a najcieńszy na brzuchu ( 6-36µm).

Skóra stanowi pierwszą warstwę ochronną przeciwko

szkodliwym czynnikom zewnętrznym, jest powłoką

wodoodporną, zmywalną i elastyczną a w dodatku

samo naprawialną i odnawialną.

Ochrona jest ważna w przypadku skóry dłoni, które

podczas pracy stykają się z różnymi czynnikami

szkodliwymi i drażniącymi.

SKÓRA

Budowa skóry Budowa naskórka

Skóra składa się z trzech warstw:

• zewnętrznej – naskórka (epidermis)

• środkowej - skóry właściwej (dermis)

• wewnętrznej - tkanki podskórnej (hypodermis).

Naskórek (epidermis)

Jest najbardziej zewnętrzną warstwą skóry.

Składa się z ściśle przylegających do siebie komórek nabłonkowych

(keranocytów), ułożonych w zachodzące na siebie warstwy, co daje

skórze elastyczność.

Jest najbardziej aktywną biologicznie warstwą. Spełnia wiele funkcji,

m.in. ochronną dzięki obecności keratyny i zabezpieczającą przed

promieniowaniem ultrafioletowym dzięki melaninie.

Stanowi zewnętrzną powłokę, chroni także organizm przed wnikaniem

drobnoustrojów.

Naskórek (epidermis)

1). Warstwa rogowa = stratum corneum pełni funkcję ochronną.

Chroni ona wewnętrzne tkanki i tym samym organizm przed

promieniami poza UV, wnikaniem wody i in. Ulega ciągłemu

obumieraniu, gdyż jej komórki nie są zaopatrywane w substancje

odżywcze. Na powierzchni tej warstwy znajduje się płaszcz

tłuszczowy, który pełni także rolę ochronną i regulacyjną.

2). Warstwa ziarnista = stratum granulosum, warstwa ta nie

przepuszcza promieni UV.

3).Warstwa kolczysta = stratum spinosum płyn znajdujący się

przestrzenie międzykomórkowej (substancja mukopolisacharydowo-

białkowa) odżywia komórki, do których nie dociera krew.

4).Warstwa podstawna = stratum basale, czyli rozrodcza, w tej

właśnie warstwie rozmnażają się komórki, tworzące nowe warstwy,

które z kolei rogowacieją na powierzchni i ulegają złuszczeniu.

Komórki połączone są ze sobą za pomocą desmosomów.

Skóra właściwa

Zbudowana jest z mocnej tkanki łącznej poprzetykanej

naczyniami włosowatymi. W graniczącej z naskórkiem

warstwie brodawkowatej występują fibrocyty wytwarzające

włókna oraz komórki układu odpornościowego: histiocyty,

komórki tuczne, limfocyty. W sieci elastycznych włókien

kolagenowych znajdują się sploty naczyń krwionośnych i

chłonnych oraz liczne zakończenia nerwowe.

W obrębie tej struktury znajdują się również gruczoły potowe i

łojowe. Wszystkie te elementy są luźno ułożone w

międzykomórkowej substancji podstawnej, której zrąb

strukturalny tworzą liczne włókna kolagenowe, retikulinowe i

sprężyste.

Funkcje skóry

Skóra spełnia wiele funkcji.

Jest narządem biorącym udział w:

• odbieraniu wrażeń dotykowych (narząd czucia),

• regulowaniu ciepłoty ciała - termoregulacja (w sposób bierny -

wypromieniowywanie, i w sposób czynny - wydalanie potu),

• resorpcji,

• wymianie gazowej,

• ochronie tkanek i organów wewnętrznych przed czynnikami

mechanicznymi, fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi (bakteryjnymi,

grzybiczymi, wirusowymi itd.),

• wydzielanie różnych substancji,

• regulowaniu gospodarki wodno-elektrolitowej,

• przetwarzaniu (metabolizowanie) cukrów, białek, tłuszczy i witamin,

• uczestnictwo w immunostymulacji i w melanogenezie (czynność

barwnikotwórcza).

W skórze pod wpływem promieniowania ultrafioletowego (o długości fali

230-313 nm) z ergosterolu tworzy się witamina D2 (ergokalcyferol), a z

7-dehydrocholesterolu powstaje witamina D3 (cholekalcyferol).

Przez skórę ludzką łatwo wchłaniają się substancje zarówno

organiczne jak i nieorganiczne, rozpuszczone w wodzie.

Szczególnie łatwo przenikają przez skórę węglowodory

alifatyczne i aromatyczne, aminy, związki nitrowe, fenole,

insektycydy fosforoorganiczne, disiarczek węgla, tetraetylek

ołowiu i inne.

Woda i rozcieńczone roztwory wodne pozornie mało

szkodliwych substancji, takich jak mydło, chlorek sodowy,

detergenty, środki myjące po długotrwałym działaniu na skórę

powodują jej macerację, odtłuszczenie, podrażnienia a w

następstwie mikrourazy prowadzące do powstawania

wyprysków i owrzodzeń.

Przez skórę wchłaniają się również pary związków organicznych

Związek

chemiczny

Szybkość

wchłaniania przez

skórę (mg/cm2h)

NDS

(mg/m3)

Ilość wchłaniania

dziennie (mg)

Płuca Skóra*)

Anilina 0,64 5 36 1152

Benzen 0,70 10 48 1264

Disiarczek

węgla

0,89 18 72 1600

Alkohol

metylowy

2,02 100 480 3632

Toluen 0,69 100 480 1248

*) kontakt dwóch dłoni w czasie dwóch godzin dziennie

Szybkość wchłaniania przez skórę i płuca par

rozpuszczalników

Choroby skóry

Różne substancje lub preparaty chemiczne mogą powodować

powstawanie na skórze zmian chorobowych dwojakiego rodzaju:

z podrażnienia i alergiczne.

Kontaktowe zapalenie skóry (ang. contact dermatitis CD,

egzema) jest podstawową zapalną reakcją skóry, która może być

rezultatem kontaktu z chemicznym lub fizycznym drażniącym

czynnikiem zewnętrznym. Często spowodowane jest ze

zniszczeniem naturalnej bariery ochronnej naskórka

Stan zapalny skóry charakteryzuje szeroki zakres cech

klinicznych jak swędzenie, pieczenie, zaczerwienienie,

łuszczenie się naskórka, wysypka, pęcherzyki i skupiska grudek.

W chronicznych przypadkach następują: spękanie, nadmierne

rogowacenie i zliszajowacenie.

Rozmaitość cech morfologicznych i historii indywidualnych

przypadków sprawia, że trudno jest sformułować szeroko

przyjętą, standaryzowaną definicję choroby, która jest potrzebna,

by porównywać poszczególne wyniki badań lub opracowań.

CHOROBY SKÓRY

Zmiany skórne w są nie przekraczają miejsca kontaktu z

czynnikiem wywołującym, nie nasilają się po usunięciu

danej substancji.

Czynnikami drażniącymi mogą być:

woda;

mydła, środki piorące, detergenty;

roztwory zasad i kwasów;

oleje i smary;

rozpuszczalniki i inne związki organiczne;

cement, wapno, smoły,

niektóre rośliny.

Przy długotrwałym kontakcie skóra staje się szorstka, łatwo

pęka, grubieje i złuszcza się. Taki stan nazywa się

„dermatozą z zużycia”. Stan skóry ułatwia przenikanie

substancji drażniących i po pewnym czasie może wystąpić

alergiczny wyprysk kontaktowy.

Zmiany na skórze rąk spowodowane kontaktowym zapaleniem skóry

CHOROBY SKÓRY

Alergicznym wypryskiem kontaktowym (alergic contact dermatitis -

ACD) nazywane są powierzchowne zmiany zapalne gdy poszczególne

grudki i pęcherzyki zlewają się w większe ogniska rumieniowo-

wysiękowe w skórze.

Powstają w wyniku kontaktu z alergenem, z którym pacjent uprzednio

się zetknął.

Proces ma charakter immunologiczny.

Lokalizacja zależy od miejsca wniknięcia alergenu.

Zmiany rozprzestrzeniają się często poza miejsce kontaktu. Są nieostro

odgraniczone od otaczającej skóry.

Najczęściej występują na grzbietowych częściach rąk, wokół paznokci i

na opuszkach palców, a przypadku uczulenia na substancje lotne także

na twarzy i innych odsłoniętych częściach ciała.

Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry jest chorobą przewlekłą i

nawrotową.

CHOROBY SKÓRY

Częstość alergii kontaktowej w populacji generalnej poszczególnych

państw zależy od wielu czynników np.:

predyspozycji osobniczych,

struktury społecznej,

rozpowszechnienia alergenu w środowisku miejskim i zawodowym,

przestrzegania zasad higieny i bezpieczeństwa w pracy

ogólnych nawyków higienicznych.

Szacuje się, że problem alergii kontaktowej dotyczy od 15 % do 20 %

populacji generalnej.

Większość substancji, które mogą wywołać nadwrażliwość kontaktową to

drobnocząsteczkowe związki chemiczne. Opisano już ponad 3500 takich

substancji.

Praktycznie jednak przeważająca ilość przypadków alergicznego

kontaktowego zapalenia skóry wywoływana jest przez ok. 400 związków,

co wynika zarówno ze znacznego potencjału alergizującego tych

substancji, jak i z rozpowszechnienia w środowisku.

16

PRODUKCJA ŚRODKÓW CHEMICZNYCH

Rok 1930 Obecnie

1 milion ton 400 milionów ton

17

PRODUKCJA ŚRODKÓW CHEMICZNYCH

Na całym świecie zostało zarejestrowanych

16 milionów środków chemicznych

W UE jest powszechnie dostępnych na rynku

30 000 substancji chemicznych

10 000 substancji chemicznych jest produkowanych w

ilościach przekraczających 10 ton

Wzrasta również zastosowanie takich środków

biologicznych, jak enzymy

18

SKUTKI ZDROWOTNE

Do chorób wywoływanych m. in. substancjami

niebezpiecznymi zalicza się:

niewydolność układu oddechowego, stany zapalne skóry zaburzenia psychoneurologiczne, nowotwory

10% wszystkich przypadków astmy jest związanychz wykonywaną pracą

4% wszystkich nowotworów powodują substancje niebezpieczne występujące w miejscu pracy

Narażenie pracowników na kontakt z substancjami chemicznymi

w czasie pracy (przynajmniej przez 25% czasu pracy)

wg raportu European Agency for Safety and Health at Work z 2008 r.

Kontaktowe choroby skóry

z podrażnienia

n=260 54%alergiczne

n=230 51%

ACD+s.atopowa n=112 23%

ICD+s.atopowa

n=143 29,7%

skóra atopowa

n=230 47,6%

Najczęściej spotykane choroby skóry: wyprysk – alergiczny i z

podrażnienia, a także wpływ tzw. atopowe zapalenie skóry (dość

często występujące schorzenie dermatologiczne będące genetycznie

uwarunkowaną skłonnością organizmu do nadmiernego reagowania na

czynniki zewnętrzne), są często trudne do zróżnicowania.

Na przykładzie badań epidemiologicznych dotyczących występowania

zawodowych chorób skóry wśród pracowników służby zdrowia można

zilustrować jak niejednoznaczne mogą być przyczyny obserwowanych

zmian chorobowych skóry.

W patogenezie kontaktowych chorób skóry, czynniki

drażniące i alergeny, czynniki wewnętrzne i środowiskowe

przeplatają się równocześnie i często dodatkowo

oddziaływają. W wielu przypadkach równoczesna ekspozycja

na różne drażniące czynniki odgrywa podstawową rolę

w rozwoju choroby.

Ponad 90% zdiagnozowanych dolegliwości skórnych stanowią

kontaktowe choroby skóry – (podrażnienia lub alergiczne) a

także atopowe zapalenie skóry

Ok.80% przypadków zgłaszanych dolegliwości skórnych,

podrażnień i stanów zapalnych, dotyczy skóry rąk i przedramion.

Według statystyki ponad 10% ogólnej liczby zatrudnionych styka

się w czasie pracy ze szkodliwymi substancjami chemicznymi,

które w 80-90% są przyczyną zawodowych chorób skóry.

Wg raportu European Agency for Safety and Health at Work z 2008 r.

Choroby, których związek przyczynowy z warunkami pracy

został potwierdzony epidemiologicznie lub wykazuje wysokie

prawdopodobieństwo, są w ustawodawstwie wielu państw

określone w specjalnych wykazach, dających podstawę

formalną do uznania ich za choroby zawodowe. Według

Zaleceń Komisji 90/326/WE z dnia 22 maja 1990 r. dla państw

członkowskich, dotyczących przyjęcia Europejskiego Wykazu

Chorób Zawodowych, państwa te same ustalą zasady

rozpoznawania każdej choroby zawodowej, zgodnie z ich

aktualnymi przepisami prawnymi i praktyką.

Za choroby zawodowe uważa się w Polsce te choroby, które

zostały spowodowane działalnością czynników szkodliwych

dla zdrowia, które występują w środowisku pracy i zostały

określone w Wykazie chorób zawodowych, który stanowi

załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia

30.06.2009 r.

Zgodnie Ustawą z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy

(tekst ujednolicony), Dz. U. 2002, nr 132, poz.1121 ze zm.,

Rada Ministrów określa w drodze rozporządzenia

szczegółowe zasady dotyczące dokumentowania chorób

zawodowych i skutków tych chorób, a także prowadzenia

rejestrów chorób zawodowych.

Według danych Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki

Społecznej z 2008 r choroby zawodowe skóry w Polsce

znajdują się na 6 miejscu pod względem ilości zachorowań

wśród ogólnej liczby chorób zawodowych.

Według Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych,

prowadzonego w Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi,

kontaktowe zapalenie skóry stanowiło 87,7 % wszystkich

zawodowych dermatoz (dermatozy zawodowe to medyczne

określenie na choroby skóry powodowane przez pracę)

Choroby skóry w krajach UE znajdują się na drugim

miejscu na liście chorób zawodowych i powodują

roczne straty:

3 mln dni roboczych;

600 mln EUR

Wg raportu European Overview – EU 15

CHOROBY UKŁADU

MIĘŚNIOWO-SZKIELETOWE

GO - 35%

CHOROBY SKÓRY - 14%

CHOROBY UKŁADU

ODDECHOWEGO - 14%

CHOROBY UKŁADU

SŁUCHOWEGO13%

CHOROBY NEUROLOGICZ

NE - 8%

NOWOTWORY 5% INFEKCJE

1%

INNE CHOROBY10%

Występowanie chorób zawodowychw Europie [%] źródło: EODS Eurostat, 2004

Wg danych Instytutu Medycyny Pracy w Polsce

w 2007 roku stwierdzono 147 przypadków zawodowych chorób

skóry co stanowiło 4,5% ogólnej liczby chorób zawodowych;

współczynnik na 100 tys. zatrudnionych wynosił 1,5.

Struktura chorób zawodowych w 2007 roku.

Ogółem: 3285 przypadków :

Absencja chorobowa z tytułu „chorób skóry i tkanki podskórnej”

wynosiła 1865,7 tys. dni;

Liczba wydanych zwolnień wynosiła 198,0 tysięcy, co stanowi ok.

1,4% ogólnej liczby zwolnień (ZUS).

Pylice płuc 21,3%

Choroby zakaźne lub pasożytnicze

20,4%

Ubytek słuchu 7,7%

Choroby narządu głosu

24,4%

Pozostałe 16,9%

Choroby skóry 4,5%

Przewlekłe choroby obwodowego układu

nerwowego 4,8%

Występowanie problemów ze skórą – skin problems u pracujących

w stosunku do wszystkich zgłaszanych chorób

wg European Working Condition Survey (EWCS) 2008.

Odnotowywana w EU skala występowania kontaktowych chorób skóry

(contact dermatitis - CD) spowodowała zainteresowanie tym

zagadnieniem, zwłaszcza w zakresie profilaktyki.

Według danych EUROSTAT-u opublikowanych w 2004 r. w raporcie

„Population & social condition” opracowanych metodą „self-reported

work-related skin diseases” ok.6% pracowników uważa, że praca

wpływa na ich zdrowie powodując dolegliwości skórne;

Q.35c. - Does your work affect your health or not?

Z dalszych pytań wynika, że 0,1% ankietowanych uważa, że środowisko

pracy nasila tzw. skin problem.

Skin problems

COUNTRIES EU-15 B DK D GR I ES F IRL L NL P UK FIN S A

No 96.5%

94.5%

95.5%

86.6%

93.3%

92.5%

93.2%

96.9%

94.4%

95.6%

94.6%

95.6%

86.5%

89.0%

95.6%

94.1%

Yes 3.5%

5.5%

4.5%

13.4%

6.7%

7.5%

6.8%

3.1%

5.6%

4.4%

5.4%

4.4%

13.5%

11.0%

4.4%

5.9%

Czynniki wywołujące kontaktowe choroby skóry z podrażnienia – irritant contact dermatitis (wg The Danish National Board of Industrial Injuries)

* Definicję „mokrego zawodu” przyjęto wg przepisów niemieckich TRGS

531 dotyczących wpływu „mokrego środowiska” na skórę, określa

sytuację gdy pracownik spędza dużą część czasu pracy (więcej niż jedną

czwartą zmiany - 2 godziny) trzymając ręce w wodzie lub środowisku

wilgotnym lub przez podobną ilość czasu nosząc szczelne rękawice

ochronne lub w sytuacji gdy musi często myć ręce.

Czynnik wywołujący

podrażnienie

Występowanie ICD

[%]

„Mokre środowisko”* 43.0

Produkty spożywcze 11,9

Rękawice ochronne 10,6

Oleje 10,3

Czynniki mechaniczne 6,2

Środki dezynfekujące 0,7

Czynniki fizyczne 0,1

Inne 4,0

Do substancji szczególnie szkodliwie działających na

skórę występujących na stanowiskach pracy

zalicza się:

związki rozpuszczające tłuszcze i wnikające przez skórę do

organizmu, np. rozpuszczalniki organiczne: benzyna, nafta, oleje

mineralne, alkohole, estry, ketony, rozpuszczalnik nitro, , benzen i jego

pochodne, chlorowcopochodne, nitrozwiazki, itp.

związki chemiczne rozpuszczające naskórek, np. zasady: sodową,

potasową, wapniową;

związki działające dehydratyzująco, np. kwas siarkowy;

substancje keratynizujące, np. ropa naftowa, produkty destylacji węgla,

anilina;

substancje uczulające na światło słoneczne i wywołujące dermatozy –

smoła;

substancje bitumiczne, żywica, farby, lakiery i wiele innych;

substancje w stanie suchym mało szkodliwe dla skóry, ale w zetknięciu

ze skórą spoconą rozpuszczające się i działające drażniąco: popiół,

wapno, cement, węglan sodu, nawozy sztuczne, pyły roślinne itp.

Występowanie chorób skóry u pracowników różnych

grup zawodowych:

Służba zdrowia

Pracownicy służby zdrowia należą do grupy ryzyka wystąpienia zawodowej

choroby skóry.

Personel narażony jest na kilka szkodliwych czynników jednocześnie:

-o działaniu drażniącym,

-o działaniu alergizującym,

-biologicznych (mikroorganizmy z otoczenia).

Obserwowany od kilku lat w Polsce, podobnie jak w innych krajach UE,

duży wzrost zachorowań na choroby skóry wśród pracowników służby

zdrowia, wywoływany jest m.in.:

częstym myciem rąk,

powszechnym stosowaniem rękawic z gumy naturalnej,

stosowaniem środków odkażających, leków miejscowo znieczulających,

metale – nikiel, chrom, kobalt, amalgamat,

tworzywa sztuczne.

Służba zdrowiaWg danych literaturowych alergia zawodowa wśród pracowników

służby zdrowia występuje u:

10-20% personelu stomatologicznego,

5-25% pielęgniarek,

10% lekarzy.

Pojawia się ona zwykle po kilku latach pracy i tolerancji czynników

zawodowych.

Występowanie dolegliwości skórnych u pracowników 4.

placówek medycznych

Zakład pracy Ilość osób

ankietowanych

Ilość osób z

CD

Ilość osób z

CD [%]

Ilość osób ze

zmianami

spowodowanymi

rękawicami

ochronnymi

Szpital 1 107 54 50,5 36

Szpital 2 105 65 62,5 41

Szpital 3 144 51 35,4 16

WOMP 96 9 9.4 -

Razem 452 179 39 26

zawódliczba osób

ankietowanych

% ankietowanych z

CD

lekarze 113 41

pielęgniarki 118 51

położne 30 67

technicy: analityki medycznej,

rentgenodiagnostyki

50 36

stomatolodzy, asystenci dent. 14 86

salowe 10 40

inni: farmaceuci, rehabilitanci 22 45

Występowanie dolegliwości skórnych u pracowników 3. szpitali

41

5167

36

86

40 45

0

20

40

60

80

100lekarze

pielęgniarki

położne

technicy: analityki medycznej,rentgenodiagnostykistomatolodzy, asystenci dent.

salowe

inni: farmaceuci, rehabilitanci

Zakłady mechaniczne

zawódliczba osób

ankietowanych

%

ankietowanych

z CD

ślusarze 72 32

spawacze 27 41

tokarze 18 17

malarze 17 18

mechanicy 6 67

wiertacze 5 20

inni: frezerzy, piecowi,

sprzątaczki, operator suwnicy20 35

%

zawód liczba osób

ankietowanych % ankietowanych z

CD

kucharze 35 40

pomocnik kucharza 20 35

kelner/barman 29 18

inni (zmywająca,

pracownik zaplecza) 7 57

Problemy ze skórą zgłosiło 31 osób – 34% pracowników

Problemy ze skórą rąk u osób pracujących w

małych zakładach gastronomicznych

Występowanie zmian skórnych u pracowników zakładów

tekstylno – odzieżowych.

Na ankietę odpowiedziało 59 osób zatrudnionych przy produkcji

tkanin, dywanów, odzieży.

Na pytanie czy mają problemy ze skórą rąk 14 osób zgłosiło TAK, 41 – NIE,

4 – NIE WIEM.

Problemy ze skórą rąk zgłosiło 24 % badanych.

24

69

7

CD

Brak objawów

Nie wiem

Kosmetyczki i fryzjerzy

Badania objęły 149 studentek wydziału kosmetologii oraz 61

kosmetyczek i fryzjerów z małych salonów.

Problemy ze skórą zgłosiły 44 osoby - 21% badanych.

21

79

CD

Brak objawów

FIRMY SPRZĄTAJĄCE

Czynnikami drażniącymi są:

woda, substancje czyszczące, mydła i detergenty.

W celu zmniejszenia ilości zachorowań na podrażnienia skóry w tym

sektorze zalecane przeprowadzenie szkoleń i przygotowanie

procedur postępowania podczas pracy, ponieważ stwierdzono w

pracowników niski poziom wiedzy w tym zakresie. Wg danych Finnish

Institute of Occupational Health w Finlandii u 23% zatrudnionych w

sektorze usług hotelowych odnotowuje się choroby skóry.

64

36

CD

brak objawów

Problemy ze skórą zgłosiło 64% badanych.

Podsumowanie.

w małych i średnich przedsiębiorstwach gastronomicznych i

tekstylno-odzieżowych występowanie kontaktowych chorób

skóry zgłosiło 34% i 24 % badanych;

w grupie kosmetyczek i fryzjerów 21% badanych zgłosiło

problemy ze skórą rąk;

w zakładach mechanicznych występowanie kontaktowych

chorób zgłosiło 30% badanych;

jedną z najczęstszych przyczyn występowania zmian

skórnych w służbie zdrowia jest używanie rękawic z gumy

naturalnej - ok 30% ankietowanych;

w niektórych sektorach i zawodach (np. kanalarze)

pracownicy nie zdają sobie sprawy z chorobowego stanu

skóry, zaczerwienienie czy łuszczenie naskórka oceniają jako

normę; brak leczenia lub profilaktyki może doprowadzić do

poważnych zmian chorobowych;

W celu zabezpieczenia skóry rąk przed

kontaktem z substancjami szkodliwymi najczęściej

stosuje się rękawice ochronne wykonane z kauczuku

naturalnego, kauczuków syntetycznych czy tworzyw.

Długotrwałe noszenie gumowych rękawic

ochronnych może być przyczyną podrażnienia,

maceracji i innych zmian skórnych.

Podczas wykonywania prac przy których stosowanie

rękawic ochronnych jest uciążliwe i w praktyce

często się ich nie używa np. naprawa samochodów i

maszyn, prace konserwatorskie, modelarstwo należy

zabezpieczyć skórę kremem lub żelem barierowym.

Rękawic używać nie można:

przy obrabiarkach, czy innych maszynach z

elementami wirującymi, które mogły by pochwycić

rękawicę i zmiażdżyć wciąganą dłoń;

wykonując prace przy których stosowanie rękawic

ochronnych jest uciążliwe, np. naprawa samochodów i

maszyn, prace konserwacyjne;

przy pobieraniu próbek w przemyśle chemicznym,

służba zdrowia, fryzjerzy i wiele innych.

u ok.6,4% populacji występuje alergia na gumę

naturalną.

Profilaktyka dermatoz

Program ochrony skóry

ochrona skóry - stosowanie środków ochronnych przed

pracą i po przerwie śniadaniowej, mając na celu ochronę

skóry przed substancjami szkodliwymi, kremy, żele i maści

stosowane są zarówno w warunkach przemysłowych, jak i w

gospodarstwie domowym;

oczyszczanie skóry - zmywanie zanieczyszczeń po

zakończeniu pracy, mydła lub żele pozwalają usunąć z

powierzchni skóry zanieczyszczenia, np. olejów, klejów, farb,

smarów, sadzy i innych oraz pozostałości wcześniej nałożonych

środków osłaniających; (nie należy stosować rozpuszczalników

ani środków ścierających zanieczyszczenia, twarde cząstki

niszczą naskórek !!!!)

pielęgnacja skóry - pokrycie oczyszczonej po zakończeniu

pracy skóry rąk kremem pielęgnacyjnym.

Środki ochrony skóry dzielą się na:

chroniące przed działaniem wody, roztworów wodnych

detergentów, mydeł, soli, kwasów i zasad (do 5%

stężenia) – hydrofobowe;

chroniące przed działaniem olejów, smarów,

rozpuszczalników organicznych i innych bezwodnych

substancji organicznych - hydrofilowe;

chroniące przed promieniowaniem UV.

Należy pamiętać, że nie opracowano dotychczas

preparatów uniwersalnych zabezpieczających przed

wszystkimi substancjami szkodliwymi.

Fot. Elastyczna błona uzyskana z żelu ochronnego

Kremy i żele ochronne są grupą środków

stosowanych przed przystąpieniem do pracy.

Tworząc na skórze barierę ochronną mają za

zadanie niedopuszczenie do wnikania

szkodliwych substancji w głąb skóry i ochronę

przed podrażnieniami pochodzenia kontaktowego.

Fot.1a Stan skóry przed rozpoczęciem stosowania preparatu ochronnego – próbka zerowa

Fot. 1b Stan skóry po 6 tygodniach aplikacji preparatu ochronnego.

Badania z wykorzystaniem mikrofotografii wykonano aparatem Visioscan VC/SELS software

Courage & Khazaka.

Wymagania stawiane preparatom ochronnym są

następujące:

muszą zabezpieczać przed substancjami szkodliwymi,

nie mogą być toksyczne dla człowieka i nie mogą mieć

właściwości uczulających - przed wprowadzeniem do

stosowania powinny być przebadane pod kątem

działania drażniącego i uczulającego skórę,

nie powinny zakłócać prawidłowych fizjologicznych

funkcji skóry i stwarzać sprzyjającego środowiska dla

rozwoju bakterii i grzybów chorobotwórczych,

powinny się łatwo nanosić na skórę, dobrze do niej

przylegać i nie utrudniać czynności roboczych.

Preparaty hydrofobowe

wytwarzane są z substancji silnie wodoodpornych jak woski,

stearyniany itp.

zabezpieczają skórę rąk przed działaniem wody i wodnych

roztworów soli, mydeł, detergentów oraz 5% roztworów zasad i

kwasów;

nie powinny być one stosowane jako ochrona rąk przed

działaniem olejów, smarów czy rozpuszczalników -

rozpuszczalniki łatwo zmywają warstwę ochronną, oleje i

smary rozpuszczając się w kremach, łatwiej przenikają przez

skórę ludzką;

po naniesieniu na skórę wytwarzają na jej powierzchni cienką

błonkę utrudniającą penetrację wody i roztworów wodnych.

Preparaty hydrofilowe

sporządzane na podłożu rozpuszczalnym w wodzie, są to

wielkocząsteczkowe polimery pochodzenia naturalnego, jak:

polisacharydy, żelatyna, dekstryna, kazeina, galaktany (agar-agar) lub

syntetycznego, jak etylo-, hydroksyalkilo- oraz

karboksymetyloceluloza, polialkohol winylowy, winylopirolidon,

produkty polimeryzacji kwasu akrylowego i inne;

chronią przed substancjami nierozpuszczalnymi w wodzie, takimi jak

oleje, smary, rozpuszczalniki, paliwa płynne, farby, substancje

smoliste itp.

spośród żeli hydrofilowych najbardziej interesujące są tzw. rękawice

biologiczne, które po naniesieniu na skórę rąk wysychają i tworzą

elastyczny film, po pracy łatwo zmywają się wodą powodując

równocześnie łatwe usunięcie zanieczyszczenia jak np. żywica, smar

czy farba.

Ochrona przed promieniowaniem UV

ma za zadanie zatrzymywanie promieniowania

i niedopuszczanie go do struktur skóry

(absorpcja, rozpraszanie, odbicie)

Nie wolno mylić środków ochronnych i pielęgnacyjnych.

Środki ochronne tworzą na skórze błonkę lub warstewkę

zabezpieczającą przed przenikaniem substancji szkodliwych –

kremy pielęgnacyjne wnikają w skórę, natłuszczają ją lub nawilżają.

Użycie przed pracą, np. przez mechanika, kremu pielęgnacyjnego

zawierającego tłuszcz , spowoduje, że oleje czy smary, z którymi

zetknie się w czasie pracy, rozpuszczą się w tym kremie i szybko

przenikną w głąb skóry.

Podobny niekorzystny efekt daje zastosowanie kremów

nawilżających, rozmiękczających naskórek, przez osoby pracujące w

środowiskach „mokrych” gdyż rozpulchniona skóra szybciej

wchłania szkodliwe substancje, rozpuszczone w wodzie.

BADANIE i OCENA ŚRODKÓW OCHRONY SKÓRY

W CIOP - PIB opracowano techniczne metody

pozwalające na badanie odporności środków ochrony skóry

w laboratorium:

hydrofilowych na działanie:

rozpuszczalników organicznych,

farb i lakierów,

olejów i smarów,

hydrofobowych na działanie:

wody i detergentów,

słabych roztworów kwasów i zasad,

promieniochronnych na działanie:

promieniowania UVA i UVB.

Metody te pozwalają na obiektywne określenie ich

właściwości ochronnych i na prawidłowy dobór przez

użytkownika.

Aby umożliwić porównywanie właściwości ochronnych różnych

preparatów opracowano w CIOP-PIB kryteria oceny tych

preparatów oparte na wynikach badań laboratoryjnych.

KRYTERIA OCENY ZGODNOŚCI POD WZGLĘDEM

BEZPIECZEŃSTWA I OCHRONY ZDROWIA

Badanie odporności hydrofilowych środków ochrony skóry

na działanie substancji organicznych.

Obejmuje badanie odporności tych preparatów na działanie:

• bezwodnych rozpuszczalników organicznych;

• olejów/smarów;

• farb/lakierów.

Odporność preparatu na działanie bezwodnych

rozpuszczalników organicznych wyznacza czas przenikania

tych związków przez cienką warstwę preparatu ochronnego

naniesionego na nośnik z gumy naturalnej (zastosowano

metodę detekcji płomieniowo jonizacyjnej, oznaczanie wg PN -

EN 420:2003 Rękawice ochronne. Wymagania ogólne i metody

badań)

Odporność na działanie olejów/smarów wyznacza szybkość

przesiąkania oleju/smaru przez warstwę preparatu ochronnego

naniesionego na celulozowy nośnik. Za miarę szybkości

przesiąkania przyjęto zmniejszenie wielkości pola

powierzchni nasyconej olejem/smarem, który przesiąknął

przez próbkę na drugą stronę nośnika po określonym czasie

(metoda planimetryczna).

Odporność preparatu na działanie bezwodnej farby/lakieru (z

uwagi na zawartość w mieszaninie składników ciekłych i stałych)

określa:

czas przenikania oznaczany dla rozpuszczalników

organicznych w nich zawartych;

właściwości antyadhezyjne kremu/żelu określa łatwość

usuwania zaschniętej warstwy farby/lakieru z powierzchni

pokrytej badanym preparatem (metoda „siatki” wg PN-EN ISO

2409 Farby i lakiery. Metoda siatki nacięć).

KRYTERIA OCENY ZGODNOŚCI POD WZGLĘDEM

BEZPIECZEŃSTWA I OCHRONY ZDROWIA

Badanie odporności hydrofobowych środków ochrony

skóry na działanie wody, wodnych roztworów

detergentów oraz wodnych 5%- owych roztworów

kwasów i zasad.

Odporność preparatu na działanie wody, wodnego roztworu

detergentu określa nasiąkliwość celulozowego nośnika

pokrytego warstwą preparatu ochronnego (metoda

grawimetryczna).

Odporność preparatu na przenikanie wodnych 5%- owych

roztworów kwasów i zasad określa czas przenikania tych

związków przez cienką warstwę kremu naniesioną na

celulozowy nośnik (metoda zmiany barwy wskaźnika).

KRYTERIA OCENY ZGODNOŚCI POD WZGLĘDEM

BEZPIECZEŃSTWA I OCHRONY ZDROWIA

Ocena skuteczności środków ochrony skóry chroniących

przed promieniowaniem z zakresu UVA i UVB.

Promieniochronność preparatu wyznacza wielkość

transmisji promieniowania UVA i UVB przez warstwę

badanego kremu po upływie 15 minut od momentu

naniesienia kremu na nośnik.

Fotostabilność preparatu wyznacza wielkość zmian

transmisji promieniowania UVA i UVB przez warstwę

badanego kremu po 120 minutach od momentu naniesienia

kremu na nośnik i naświetlaniu przez ten czas

promieniowaniem z symulatora promieniowania

słonecznego.

Preparaty ochronne, które po wykonaniu badań labortoryjnych

ocenione zostały wg kryteriów jako najbardziej skuteczne

zostały zastosowane w kontrolowanej aplikacji:

w Wojewódzkim Ośrodku Medycyny Pracy – Poradni

Dermatologicznej - 35 osób, chorych na różne formy

zawodowych dermatoz;

w 2. szpitalach – 33 pracowników służby zdrowia.

Wyniki badań potwierdziły wysoką skuteczność preparatów, u

poddanych aplikacji stwierdzono po 30 dniach stosowania

wyraźną poprawę stanu skóry.

Zmniejszenie się zmian chorobowych wynika

z ograniczenia, po zastosowaniu kremu barierowego, kontaktu

skóry z substancjami drażniącymi.

W CIOP-PIB opracowano wytyczne pt:

Środki ochrony skóry (kremy/żele barierowe)

Wymagania, dobór, stosowanie.

Przeprowadzono analizę dostępnych materiałów i dokumentów

dotyczących statusu prawnego i praktycznego stosowania

środków ochrony skóry w USA, Kanadzie i krajach UE w celu

przygotowania i udostępnienia możliwie najpełniejszej informacji o

tych preparatach na wzór niemieckego opracowania: Allgemeine

Präventionsleitlinie „Hautschutz“ Auswahl, Bereitstellung und

Benutzung (2008)

http://www.dguv.de/psa/de/regelwerk/leitlinien/praevleit_haut.pdf

lub brytyjskich poradników z zakresu ochrony skóry dostępnych

na stronie Health and Safety Executive:

http://www.hse.gov.uk/skin/index.htm np. Managing risks from

skin exposure at work (2009), Preventing contact dermatitis

at work (2007) i in.

Ochrona skóry ujęta jest we wszystkich dokumentach, których

zadeklarowanym, głównym celem jest zapewnienie ochrony pracy

i zdrowia

http://osha.europa.eu/en/publications/reports/TE7007049ENC_skin_diseases

Z przeanalizowanych dokumentów wynika, że w krajach UE

środki ochrony skóry traktowane są jako środki ochrony

indywidualnej, muszą zatem być testowane i odpowiednio

oznakowane. W Polsce brak jest jakichkolwiek uregulowań w

tym zakresie.

Opracowany projekt „Wytycznych stosowania środków

ochrony skóry” jest pierwszym dokumentem (w języku polskim)

porządkującym zasady doboru, stosowania, znakowania itp.

tych produktów.

Stanowi kompendium wiedzy nt środków ochrony skóry i

źródło informacji dla producentów, pracodawców i

użytkowników w zakresie wymagań jakie te produkty powinny

spełniać, kryteriów wyboru z uwzględnieniem substancji

szkodliwych występujących na stanowisku pracy oraz

praktycznego stosowania w warunkach pracy.

Projekt wytycznych zawiera:

Wstęp

Cel i zakres stosowania wytycznych

Definicje i charakterystyka środków ochrony skóry

Definicje

Charakterystyka środków ochrony skóry

Identyfikacja zagrożeń, ocena ryzyka, środki zapobiegawcze

Identyfikacja zagrożeń

Ocena ryzyka

Środki zapobiegawcze

Dobór i zakup środków ochrony skóry

Wymagania

Wybór

Oznakowanie

Zakup

Korzystanie ze środków ochrony skóry

Program ochrony skóry

Aplikacja środków ochrony skóry

Instrukcja stanowiskowa

Sposób postępowania w przypadku wystąpienia zmian skórnych.

Rozpoznawanie choroby skóry

Rozpoznawanie choroby zawodowej

Uwagi końcowe

Regulacje prawne

Metoda aplikacji środka ochrony skóry oraz właściwego oczyszczania

powierzchni skóry rąk*).

*)Wg zaleceń Health and Safety Executive;

Załącznik 2

Informacje szczegółowe dotyczące środka ochrony skóry (dostępne na życzenie użytkownika i/lub w Internecie na stronie producenta)

Nr Pytanie/Rodzaj informacjiOdpowiedź/Informacja

szczegółowa

1 Rodzaj preparatu i zasada działania

2 Ochrona przed

3Metoda badania skuteczności

działania/odporność na działanie

4 Okres ważności

5Możliwość stosowania pod rękawice

ochronne

6 pH (o ile dotyczy)

7 Możliwość stosowania na twarz

8Wykaz składników, w tym zawartość

tłuszczu

9 Środki zapachowe rodzaj/ilość

10 Konserwanty rodzaj/ilość

11 Czystość mikrobiologiczna

12Dane kontaktowe: adres firmy,

telefon, konsultant (kwalifikacje)

Regulacje prawne

1. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych

przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 z późn.

zm.)

2. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst ujednolicony), (Dz. U. 1998, nr 21, poz.94 z

późn. zm.)

3. Polska Norma PN-N-18002:2000. Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne

wytyczne do oceny ryzyka zawodowego zawiera ogólne wytyczne postępowania przy

przeprowadzaniu oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy oraz ogólne zasady

przygotowania oceny ryzyka

4. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny

pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (Dz. U. nr 11, poz. 86)

5. Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 27 sierpnia 2009 r. w sprawie

ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o substancjach i preparatach chemicznych. (Dz. U. 2009 nr

152 poz. 1222)

6. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie

bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. nr 180, poz. 1860 z późn. zm.)

7. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie

przeprowadzenia badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad

pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy

(Dz. U. z 1996 r. nr 69, poz. 332)

8. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2002 w sprawie określenia procedur

pobierania próbek kosmetyków oraz procedur przeprowadzania badań laboratoryjnych (Dz. U. nr 9

poz.107)

9. Ustawa o ogólnym bezpieczeństwie produktów z 12 grudnia 2003 roku (Dz. U. Nr 229 poz. 2275).

10. Ustawa o kosmetykach z dnia 30 marca 2001 roku (Dz. U. z 2001 r. Nr 42, poz. 473 z późn. zm.)

11. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych.

(Dz. U. 2009 nr 105 poz. 869)

12. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie sposobu dokumentowania

chorób zawodowych i skutków tych chorób (Dz. U. nr 132 poz. 1121)

PODSUMOWANIE

W krajach EU ochrona skóry jest objęta wieloma

regulacjami prawnymi w Polsce brak jest ogólnych

wytycznych lub przepisów, które mogą mieć zastosowanie

przy wyborze i korzystaniu ze środków ochrony skóry oraz

przy określaniu ich przydatności.

Opracowany projekt wytycznych jest podstawowym

źródłem informacji i wskazówek dla użytkowników i

producentów preparatów barierowych.

Środki ochrony skóry muszą spełniać zarówno szereg

wymagań ogólnych jak i dotyczących ich właściwości

ochronnych.

Środki ochrony skóry muszą być wyraźnie oznakowane.

Środki ochrony skóry powinny być poddawane

dobrowolnej certyfikacji.

Środki ochrony skóry

mało kosztowne, wydajne, łatwe w zastosowaniu

powinny być szeroko stosowane w zakładach pracy

jak również przy pracach domowych.

Ich rozpowszechnienie wpłynie na:

poprawę komfortu życia osób podatnych na

podrażnienia i choroby skóry;

na zmniejszenie ilości zachorowań na dermatozy;

na zmniejszenie obciążeń finansowych pracodawców i

państwa.

Dziękuję za uwagę