RITAM

Ritam je jedan od osnovnih elemenata kompozicije, pravilna smena određenih istaknutih i poređanih elemenata ili ponavljanje istih.

Primer ritma u arhitekturi - Muzej arheologije u Vitoriji, Španija

U arhitekturi, ritam je ponavljanje određenih elemenata u jednakim razmacima, ponavljanje punog i praznog, ponavljanje prozorskih otvora na fasadi, ponavljanje stubova...

U slikarstvu, ritam je ponavljanje određenih oblika, a osim toga može biti i igra ponavljanja ili smjenjivanja svjetlosti i sjenke, kao i boja. Za ornament je tipično ponavljanje motiva u istom ritmu.

Detalj iz kompozicije 10, Pit Mondrijan

U skulpturi, ritam je ponavljanje ili smjenjivanje volumena i šupljina.

Ako bismo poželjeli da nađemo ključne pojmove, riječi kojima bi pokušali obuhvatiti i izraziti suštinu ovog pojavnog univerzuma i života koji u njemu postoji, svakako bi jedna od tih sveobuhvatnih riječi, pojmova, opažaja, bila - ritam. Primećujemo ga svuda u vidljivoj i nevidljivoj prirodi, prepoznajemo ga u strukturi i ustrojstvu života, u njegovom pulsiranju i samoobnavljanju kroz vrijeme i prostor. Uvek u ponavljanju, povratku, napretku, izmjeni, u otklonima, ritam je sinonim za životnost i dinamičnost, ali i za postojanost i sigurnost.

Hram Partenon; Akropolj, Atina

Ritam je pravilna izmjena ili ponavljanje elemenata. Pravilnost se očitava u prepoznatljivom i izmerljivom algoritmu, načinu odabranom da se promjena izvrši. Promjenu i izmjenu osjećamo kao novi nadražaj koji djeluje ne naša čula, a o elementima uključenim u djelatnost koja se, poput kotrljanja po nizbrdici, nezaustavljivo pokreće u određenom trenu našeg uočavanja, od tih elemenata zavisi koja će naša čula biti aktivirana i kakav će se to psihofiziološki proces pokrenuti u nama. Svakako, u procesu formiranja ljudske svijesti ključnu je ulogu odigralo prepoznavanje istog načela ritmova unutar tijela posmatrača sa onim izvan njega. Disanje i ritam srca, sa svojim uočljivim ritmovima, postaju još naglašeniji zbog spoljašnjih uticaja: straha i uzbuđenosti. Sunce se, kao simbol i izvor života ritmički smenjuje sa Mesecom, nakon dana uvek slijedi noć u beskonačnom nizu ponavljanja. Solarni i lunarni ciklični kultovi direktno utiču na koncepte oživljavanja, reinkarnacije ili uskrsnuća; sjeme uvele biljke u sebi krije začetak novog života i čeka povoljne uslove. Jedanaestogodišnji ritam sunčevih pjega izrazito utiče na prirodna kolebanja biljnog i životinjskog sveta naše planete, migracije životinja i godova na drveću. Od ritma koraka zavisi kretanje; od brzine ritma trčanja zavisi spas pred opasnošću ili nagrada lovcu. Od ritmova smo životno zavisni.

Analogija ritmova van nas i u nama navela nas je da se njima posebno počnemo baviti. Disanje se u stresnim situacijama izvodi u nepravilnim intervalima, pa možemo svesno delovati na isti, usporavanjem i uspostavljanjem pravilne izmene udaha i izdaha u svrhu stabilizacije organizma. Disanje i ritmički zvukovi, takođe, igraju ključnu ulogu u hipnotičkim stanjima i uvođenju u stanje transa; poznata je i upotreba ritmičkog bubnjanja i plesa u slične svrhe. Plesovi se time koriste, a i psihologija mase time ponešto objašnjava: grupacije poput navijača ili vojnika skandiranjem i ritmiziranjem pjesama proizvode osećaj zajedništva i kolektivnu svest. Takt svojom brzinom određuje efekat koji se želi postići; poznajemo i naziv marš za melodiju (zapravo ritam) koja olakšava utilitarni, dug hod. U narodnoj umjetnosti, muzički ritam je lako prepoznatljiv, jednako u afričkim bubnjevima, temperamentu flamenka ili treperenju tamburica. Takođe je nezaobilazni dio svakog likovnog narodnog ukrasa i ornament, ponavljajuće strukturiran jednostavnim ukrasima, kao i kompleksna arabeska.

Važnu ulogu u postizanju skladnosti i ritma između elemenata ima interval (razmak) između pojedinih djelova kompozicije. On može nagovijestiti ritmički niz događaja, ali i zastoj ili predah u očekivanju novog događaja. Interval može biti u određenoj proporciji sa

elementima koji se ponavljaju, čime se dobija ljepša i harmoničnija kompozicija.

Ritam može biti monoton ili uzbuđujući. Istražujući ritmove nećemo zaobići ni vizuelne. Drvored, ograda ili niz prozora podležu istoj kategorizaciji kao i ritmovi zvuka i pokreta.

Posebnu pažnju treba posvetiti ritmovima odnosno ornamentima kada je naša narodna nošnja u pitanju.

Viktor Vasareli, "Harom"

Pogledajmo sliku, Viktor Vasareli (Victor Vasarely) je očigledno uzeo ritam kao osnovu svojih varijacija, i kroz mnoštvo deformacija stvorio privid elastične površine na koju su bačeni, ili podmetnuti čvrsti objekti koji su napeli površinu na različite načine. Ritam je učinjen izrazito vidljivim alternacijom raznobojnih krugova u kvadratima, koji putuju prema deformaciji oblika i veličine.

Moris Ešer "Circle Limit"

Umesto zaključka, prisjetimo se izjave umjetnika Morisa Kornelija Ešera (1898 - 1972): Ono što mi je lijepo želim da se ponovi, opet i opet. To je ritam.