Masinski Elementi s Konstrukcijama - Spasoje Drapic

5/11/2018 Masinski Elementi s Konstrukcijama - Spasoje Drapic

1/236

SPASOJE DRAPIC, dipl. inz,

MASINSKI ELEMENTIS KONSTRUKCIJAMAZA IV RAZRED MASINSKllI TEHNICKm SKOLA


2/236

1. ELEMENT! ZA KRUZNO KRETANJEU clemente za kruzno kretanje spadaju osovine, osovinice, vratila, Ie-ZiSta ispojnice, .Vratila ispoinice imaju u radu uvijek kruzno kretanje. Osovine iklima

leZiStamogu imati kruzno kretanje iiimogu mirovati, a da po njima rotirajudrugi elementi kruznog kretanja, Kod kotrljajuch lezJta jedan prsten (iIikolut) miruie, drugi rotira, a kotrljajuCa tijela uvijek rotiraju. Osoviniceuvijek miruiu, a po njirna rotiraju ili osciluiu leZiSta.

1.1. RUKAVCI


3/236

Na sl. 1.lc prikazan je unutrasnii cilindricni rukavac. Na ovakav ruka-vac moguce je montirati samo dvodijelna Iezista. On moze da primi radijalnaopterecenja i mala kratkotrajna aksijalna opterecenia,

f.S1. 1.1. Rukavci: a) i b) - spoljni cilindricni ; c) unutrasnji ; d) konieni ; e) loptasti; f)1 g) aksijalni; h) grebenasti

g. h .

KOnicn i rukavac (sl. l.ld) primjenjujese u slucaievima kada je u tokueksploatacije potrebno regulisati radijalni zazor. Pogo dan je za radijalna ikratkotrajna mania aksijalna opterecenja u [ednom smieru.Loptasti rukavac (sl. l.1e) primjenjuje se kada je u ekspioataciji potrebno

F ~F

~~~ c. d. F


4/236

Kada je posebno vazno smaniiti teiinu osovina i vratila, izraduju sesuplje osovine i liuplja vratila, Na s1. 1.2. prikazana je promjena tezine i. . d dn _"-!1__ dootpornog momenta u zavisnosn 0 0 osa prCU1lN1 - = 1p .dIz dijagrama se vidi da pri odnosima precnika 1p = (0,4 ... 0,6), dolazido veoma malog smanjenja otpornog momenta pri znaeainom smanjenjutezine,

/QORACUN RUKAVACA v(/.~; Proracun spoljnog cilindrienog rukavca~.l~:y

Od radijalne site (F) rukavac je izlozen savijanju ipovrsinskom pritisku(s1. 1.3.). Naiveci napon savijanja bite na pocetku prelaznog zaobljenja iiznosi:

P P

P.!_M. 2 5r-:(fs=~= -- ~ -- < (fSd'W d3'n d332


5/236

Ako zelimo da odredimo vrijednost konstruktivne karakterlstike rukavcatako, da precnik rukavea bude isti iz uslova savijanja i iz uslova povrsinskogpritiska, treba izjednaciti opterecenje (F) iz uslova savijanja:F = !iz - asd i iz uslova povrsinskog pritiska: F = dZ - q J - Pd:5tpdZ - asd dZ J G : ; ;-=-=-.:;_ = -tp - Pd pa Ie tp = ~ .51 5PdTreba teziti da konstruktivna karakteristika rukavea ( q J ) bude izmedu0,8 i1,2, kako duzina rukavea ne bi bila velika, jer bi u tom slucaiu nalijeganje

duZ rukavea bilo neravnomjemo.Provjera zagrijavania rukavca vcli se uporedivanjern sa dozvoljenorn ka-rakteristikom zagriiavania:F d r zt r n s-P - v = - - ~ -- ~ (p - V)dozd-16O-100 20001

Ovd]e je: n[min-1J - broj obrtaja rukavca,I [em] - duzina rukavca,

[kN m ](p 'v)d __ . - - dozvoljena karakteristika zagrijavanja koja za radijalne rukav-em! s ce iznosi:(p. V)d = 0,15 - 0,2 - za rukavce transmisionih vratila,


6/236

Ako se minos preenika obiliezi sa: 'P = dl=0,2 ... 0,8), onda je P =d4F----- ~ Pd ' pa je precnik rukavca:~ . d2 (1 - ' P 2 )J 4Fd = (1 2 ) (em].~. -'IjJ Pd

Proviera na zagriiavanie aksijalnog rukavca vrsi se uporedivanjem ka-rakteristike zagrijavanja sa dozvolienom karakteristikom zagrijavanja:4F drs'~'n '( )s :> . :s :"P"Vd- ~. dll (1 - 1 1 ' 2 ) 60 100 ~ .

Vriiednosti dozvoliene karakteristike zagrijavanja (p. V )d za aksiialnerukavce iznose pribliZno polovinu vriiednosti karakteristike zagrijavanja zaradijalne rukavce.

, ,1.1.2.3. Proraam grebenastog rukaoca j ! g ; ! ! t r ; : ; , / "

Kod grebenastog rukavca prvo se usvoji spoljni preenik, d = (1,2 -


7/236

eroralun loptastog rukavca (XiNa sl, 1.5. prikazan je loptasti rukavac. Najveci napon savijanja je upresjeku sa preCnikom dl,

S1 . 1.5. Loptasti rukavac

_ M. _ 10F . a _ 6 F . dl ./a.-- - --- - """a.d'W df dfOvdie je dl= 6 F [em].a.dZa napon savijanja u [ednacini usvojeno je:

a = 0,6 dl Preenik rukavca C d ) usvaja se u gra-nicama d =1,4 - 1,6) dlZa aktivnu duzinu rukavca usvaja se 1=0,7 d,a srednji precnik, dm = 0,9 d, pa je povrsinskipritisakF Fp=--= : : ; : ' ; P d 'I s; 0,63 d2

Za loptasti rukavac treba provjeriti i karakteristiku zagrijavanja (p. v).Zadatak 1.1.

Proracunati spoljni radijalni cilindricni rukavac "An za osovinu prema sl. 1.9. akoje radijalno opterecenie rukavea, FA =,33 kN; materijal osovine C.0645. Osovina rotirasa n =00 mirr'", Materijal posteljice je kalajna bronza.


8/236

Dozvoljena karakteristika zagrijavanja (p. V)d =0,50 [ kN . ~ J ' za rukavee osovina.ems sPrema tome, provjera zagrijavania rukavca zadovoljava.

5. Konstruktivne velicine rukavea prema sl. 1.3. iznose:h =0,1 d + 5 mm = 0,1 . 30 + 5 = 8 mm,s =,2 h=,28 = 9,6 usvaja se s = 10 rnm,(! = 0,1 d= 0,130 =3 mm.

Usvaja se zaobljenje spolinog nasiona, r ~ 1,5 mm.

Proracunati aksijaini rukavac prema sl. 1.1 g) ako je aksijalno opterecenje, F = 2 kN.Materiial rukavca je kaljen celik, a materijal posteliice - bronza,Dozvoljeni povrsinski pritisak P d =0,4 kN/em2Dozvoljena karakteristika zagrijavanja (p. v)d = 0,20 [kN .~].eml s.

dOdnos precnika ~ =p = 0,6. Broj obrtaja rukavea n = 600 min-t.dRjesenje:


9/236

Osovine se izraduju od ugljenicnog celika negarantovanog igarantovanogsastava, a rjede iod legiranih celika. Od ugljenicnih celika najceSce se upo-trebljavaju C .0545, C.0645, C.0745, C. 1530 iC. 1730.I, F,t

A S1. 1.6. Sematski izgled osovine U obliku proste grede


10/236

f

Ako posmatramo vagonsku osovinu, vidimo da se moment savijanjalinearno povecava od tacke 1 do taeke Aida maksimalni moment savijanjaiznosi, Msmax = F . a [kN em]. Posto se moment savijanja povecava od 0do Msmax, i idealni precnik povecava se od 0 do dj=; - po jednacinib 1 ida maxkubnog para 0 01 Konstrukcija kubne parabole dataje na s1. 1.8. Duzina a i preenik djmax po-dijele se na jednak broj dijelova (na s1. 1.8podjela je izvrsena na 4 dijela). Oko duzi-ne a/2 opise se polukrug, pa se taeke 1,2, 3, 4 ... obore na krug sa poluprecni-cima Rl = 4 - - - = - 1 ; R2 = 4 - 2 itd. Pro- , HL--r.!,__~!7"~==;;""~r.rjektovanjem ovih tacaka na duz 4 - 4' J I-J-.---,,!---:::o~-dobijaju se tacke l ', 2', 3', 4' koje se spo- zje sa tjemenom parabole (dio = 0). U ,presjeku 0 - 1'; 0 - 2';... ihorizontal- ,nih dusi 1 - I; 2 - II . . . dobijaju setacke parabole I, II, III iIV.Preslikavanjem ovih taeaka dobija sesimetricna grana kubne parabole.Na isti naein konstruisao bi se i ,-------1idealni oblik osovine u obliku proste gre-d k I ] 6 S1. I.S. Konstrukciia kubne parabolee aonas ...


11/236

3. Idea1ni precnici osovine3.1. tiaA = diB = O .

~10 M,. j 10 46,603.2. di, = -- = = 4,05 em

(I,d 7j 10Ms. : J 10 . 53,403.3. di. = = = 4,25 em(I,d 7(lDns 28Ovdje je dozvoljeni napon savijanja (I.d = -_. =- =7 kN/cm2V 4

F,.2IeN F~.JIeN


12/236

Osovine sinskih idrumskih vozila opterecuie u krivinama i centrifugalnasila koju treba uzeti u obzir pri proracunu osovine i ldista.


13/236

1.3. OSOVINlCE VOsovinice (svornjaci) su relativno kratke osovine koje sluze za zglobneveze masinskih elemenata, Osovinice iii osciluju u lezistima iiimiruiu, dok

drugi e1ementi osciluju iii rotiraiu oko njih. Izraduiu se od celika, za manjaopterecenja obicno od C. 0445, a za veta od ugljenicnih celika garantovanogsastava iii od legiranih eelika.Tebhca 1.1. MJERE STANDARDNIH OSOVINICA

(Izvodi iz JUS M.C3.020, 021, 022, 040 i060) Mjere u mm~~------~-~----CC----7--~--I r - I kl (k3) I n m m I - I I I Md i- ~ 1 1 f IDhl1 ..d I '1 '. Sc : S I

1.0 1.5 II

II

I3 5 0.8 0.3 ! I4 6 1.0 1.8 1.0 0.3 I I5 8 10 10 1.5 3.0 2.0 1.5 0.5 ! i !6 9 11 11 1 1 r . s 3.0 2.5 1.5 0.5 O.S I1M 6 8 1.612 14 16 14 2.0 4.0 3.0 2.0 0.5 0.5 1.5 1110 14 16 20 16 2.0 4.0 4.0 3.0 O.S 0.6 1.5 14 M 8 11 1.6

12 1 7 20 25 20 3.0 5.0 5.0 4.0 0.5 0.6 1.5 J7 MI0 14 2.014 19 22 28 22 3.0 5.0 5.0 4.0 1.0 0.6 1.5 19 MI2 18 3.016 21 24 28 24 3.0 5.0 5.0 4.0 1.0 0.6 1.5 22 MI2 18 3.018 23 26 30 26 3.0 5.0 6.5 5.0 1.0 0.6 1.5 22 MI2 18 3.020 26 30 32 30 4.0 5.0 6.5 5'0 1.0 1.0 1.5 27 M16 21 3.0


14/236

1.3.1. KONSTRUKTIVNI OBLICI I MJERE OSOVINICA ../

Jugoslovenski standardi propisuju vise standardnih oblika osovuuca.Neki od tih oblika prikazani su na s1. 1.12., a njihove mjere date su u tablici1.1.

c . d.


15/236

Na sl. 1.l3b osiguranje od uzduznog pomjeranja izvrseno je pomocuprstenastog uskocnika.Na sl. l.13e), d) ie) prikazane su osovinice bez glave. Osiguranje ovihosovinica od uzduznog pomjeranja i okretanja izvrseno ie pornocu dvijerasejepke (s1. 13e), pomocu uvrtnog vijka (sl. 13d) i pomocu limenog osigu-raca (s1. 13e).1.3.3. PRORACUN OSOVINICA J

Osovinice su izlozene savijanju, smicanju ipovrsinskom pritisku. Sa-vijanje je opasnije od smicanja. Zato se precnik osovinice odreduje pomocumomenta savijanja, a provjerava se povrsinski pritisak.Ako se na s1. 1.14. opterecenie (F ) podijeli na dva dijela, onda je naj-veci moment savijania:

P F I P'LM.= " 2 . c - " 2 . 4= ~8- [kNem).O die i L - I I L + I [ ]v )e )e c = -- + - = --- em.4 2 4


16/236

FPovrsinski pritisak na duzini (I ) osovinice iznosi: P =-- ~d ' ad - tFna duzini (L -1), P = --- -~ Pd .d U:-I)

Dozvoljeni povrsinski pritisak treba da se nalazi u granicama:Pd =1 - 1,40) kN/cm2 - za kaljene ibrusene dodirne povrsine ;Pd = 1 kN/cm2 - za osovinice od celika a posteljice od bronze iI i crvenog!iva;Pd =0,50 kN/cm2 - za osovinice od celika a posteljice od sivog liva.

Kada su osovinice krakte, treba provjeriti i napon smicanja ( ' 1 ' . ) koiid2'n . F 2Fse javlja u dva presjeka, Al = --, pa Je 'r. = -~ = -- ~ 'r5d.4 2AI d2 n

1.3.4. ELEMENTI ZA OSIGURANJE OSOVINICAKao sto je navedeno u tacki 1.3.2. iprikazano na 8 1 . 1.13, za osiguranje

osovinica od uzduznog pomjeranja i obrtanja sluze navojni spojevi, rascjepke,prstenasti uskocnici i limeni osiguraci. U knjizi Ma8inski elementi I, obra-


17/236

Oznaeavaju se precnikom rupe, odn. precnikom osovine istandardom.Na primjer, prstenasti uskocnik za precnik rupe, d =0 mm oznacava se:UslwCnik 50 JUS M.C2.400.

SI. 1.16. SpoJjasnji prstenasti uskocnik

t H 1 3

U tablicarna 1.2. i 1.3. date su mjere prstenastih uskocnika premaJUS M.C2.400 i401.Tablica 1.2. - UNUTRASNJI PRSTENASTI USKOCNIK

Mjere u rnm Prema JUS M.C2.400bhll I b d. 1 d11HI3[eminl d I


18/236

Tablica 1.3. - SPOLJASNJI PRSTENASTI USKOC:NIKMjere u mm Prema JUS M.C2.401

d I " h I l l4 0,4 I 05 0,6 16 0,7 17 0,8 18 0,8 19 110 111 1

1 2 1 113 114 115 116 117 118 1,219 1,220 1,221 1,222 1,224 1,2

bid I d IlH13 IS emin 1 a eroinI I,7 3,8 8 0,5 1 32 1,5 3,5/30,3 43 1,6 1,5,I 4,8 10 0,7 1 34 1,5 4 < 32,3 45 1,6 1,5,3 5,7 12 0,8 1 35 1,5 4 33 46 1,6 1,5,3 6,7 14 0,9 1 36 1,75 4 34 47 1,85 2,5 7,6 15 0,9 1 38 1,75 4,5 36 50 1,85 2

4,5 37,5 53 1,85 24,5 39,5 55 1,85 24,8 42,5 58 1,85 24,8 45,5 62 ' 1,85 I ~47 64 2,155 49 66 2,155 52 70 2,15 125,5 55 73 2,15 I 25,5 I 57 75 2,15 25,5 59 77 2,15 2

I

6,4 62 81 2,65 2,56,4 65 84 2,65 2,56,4 67 86 2,65 2,57 72 92 2,65 2,57,4 76,5 97 I 2,65 I 2,5I

1,7 8,61,8 9,61,9_ 10,52,2 11,5

i 2,2 12,42,2 : 13,4 222,2 14,3 I 232,2 15,2 242,2 16,2 25,2,7 17 262,7 18 272,7 19 282,7 20 302,7 21 313,1 22,9 33

1617181920

1,1 1,5 401,1 I 1,5 421,1 1,5 451,1 i 1,5 I 481,1 1,5 50

Ii d J 6hll I bid I d l lH13 I

1,751,751,751,752222222,52,52,52,52,5

1,1 1,5 521,1 1,5 551,1 1,5 581,1 1,5 601,3 i I , S I 62

1,5" 651,5 681,5 701,5 751,5 80

1,31,31,31,31,334 I I


19/236

Tablica 1.4. LIMEN! OSIGURAC': Mjere u mm

B Viici

20 1189- - 1 - - -3301 16

22 I 45 70 24 1825 19.5 31.5 20i 30 22! 34 I 25I---I--~-----"-.""---35 26.5 I 40.5 29I 40 29 43 34"45 30.5 65 44.5 95 29 38 12 8

1

M]2X25 BI250 32 46 42I 55 33.5 47.5 46"I-;-i~-I--i-;-~--"---;---"I I65 42.5 II 61.5 55i 70 44 80 63 120 39 59 14 10 M16X30175 45.5 I 64.5 63

H LII mmm! -!~ " I

6 M lOx20 B]O0

B 16


20/236

Gipka (savitljiva) vratila sluze za prenos obrtnog momenta izmeduonih osa eiji se medusobni poloza] mijenja u toku rada, Primjenjuju se za

S1. 1.18. Koljenasto vratilorelativno male momente uvijanja (rucna tocila, upravliacki mehanizarn i dr.).Sastoje se iz vise namotaja celicnih zica (1) naizmjenicno upredenih, celicnetrake (2) i oklopa (3), s1. 1.19.


21/236

Stepenasti oblik vratila je naicesci, [er omogucuie laku montazu i de-montazu i aksijalno ucvrscivanje elemenata sa vratilom. Treba voditi racuna

SI. 1.20. Glatko vratilo


22/236

U savremenim konstrukcijama rnnogo se primieniuiu evrsta nalijeganjaizmedu glavcine ipodglavka. Ova nalijeganja obradena su u knjizi Masinskielementi I, 61. 2.1.3.Kad su dimenzije zupcanika male, zupcanici se ne mogu spoiiti pomocuklina niti Zlijebljenjem, odn. cvrstim nalijeganiem. U tom slucaju zupcanicii vratila izraduju se izjedna. Na s1. 1.24. prikazano je vratilo izradeno sacilindricnim zupcanikom, na sl. 1.25. - sa konicnim zupcanikom, a na s1.1.26. sa puzem.

Sl. 1.24. Vratilo i cilindricni zupcanik SI. 1.25. Vratilo i konicni zupcanik izradeniizradeni izjedna izjedna


23/236

zupci zupcanika (ukoliko se zupcanici izraduju izjedna sa vratilom) obicnose kale inaknadno bruse.Posebnu paznju treba posvetiti izradi zljebova za klinove, jer je na mje-stima zljebova, po pravilu, naiveca koncentracija napona, pa prerna tome inaimanii stepen sigurnosti, Zljebovi se mogu izraditi ceonim iIi tanjirastimglodalom (sI. 1.27.). Za umaniene koncentracije napona znacajno je da za-obljenje (e ) bude sto vece, dubina zlijeba, sto mania, a postepen izlaz zlijeba(povoliniji su zljebovi izradeni tanjirastim glodalom).

Sl. 1.27. Nacin izrade zljebova za klinove : a) ceonim glodalom, b) tanjirastim glodalom

Dinamicka cvrstoca vratila znatno se povecava ako se, umiesto klina,veza vratila i glavcine ostvari zlijebljenim spojern (s1. 1.23.). Mjere zlijeb-Ijenih spojeva date su u knjizi Masinski elementi I, poglavlje 2.2.Vratila jednostavnijeg oblika, koja imaiu samo cilindricne i konicnepovrsine, obicno se izraduje samo mehanickom obradorn - skidanjern


24/236

1.4.4. PRORACUN VRATILA

1.4.4.1. Proracun lakih vratila v'Na s1. 1.17. sematski je prikazano vratilo koj e obrtni moment duz oseobrtanja prenose od spojnice S1do spojnice S2' Na mjestirna A iB su oslonciAko bi se tezina vratila itezine spojnica kao relativno male - zanemarile,vratilo bi bilo izlozeno samo uvijanju (lako vratilo).Posto su laka vratila izlozena samo uviianiu - precnik vratila odredujese pornocu iednacine za napon uvijanja:-.u ' u = - ~.ud'WoOvdje je: Mu [kNcm) - moment uvijanja korne je izlozeno vratilo.

Wo [em"] -- polarni otporni moment povrsine presjekai za kruzni presjek iznosi:

Tnd [kN/c;n2) - dozvoljeni napon uvijanja.Iz jednacine za napon uvijanja rnoze se odrediti idealni precnik vratila:


25/236

citu pazniu treba posvetiti rukavcima ~ miestima na vratilu gdje se nalazeleziSta. ipodglavcima ~ mjestima na vratilima gdje se nalaze elementi zaprenos snage, spojniee izamajci.Najcesce se uzima povecanie idea.lnog precnika u kriticnim presjecimaza 10 ~ 20%, pa se precnik, po mogucnosti, standardizuje na prvi veci izredova R 5 iiiR 10. Kod malih precnika vratila povecanie idea.lnih precnikatreba da je procentualno vece, narocito na miestima zljebova za klin i namiestima prelaza sa manieg precnika vratila na veci, ako ie poluprecnikzaobljenja e < 0,1 d.1.4.4.2. Prorafun teskih oratila

Na s1. 1.28. sematski su prikazana vratila I j II, spojnice SI iS2 izup-canici ZI i Z2' Obrtni moment prenosi se od spojnice SI do zupcanika ZI'Pornocu zupcastog para ZI - Z2 obrtni mo.nent prenosi se sa vratila I navratilo II.Pri prenosenju obrtnog momenta eM,,) po.nocu cilindricnih zupcanikasa pravim zupcima (kao na s1. 1.28.), javlja se obimna sila:F" = 2M " [kNcm] [kN]do [em]

radijalna sila F; = " . tg oc*.Obimne 'sile na pogonskom (1) igorniem (2) zupcaniku su jednake po intenzitetu,ali su suprotnih smierova. Smjer obimne sile na gonjenom zupcaniku (Fo.) uviiek je usmieru ugaone brzine (w0, dok je smier obirnne sile na pogonskom zupcaniku suprotan


26/236

obimne sile Fs, i Fo. djeluju u V - ravni, i to Fs, suprotno od smjera tezine G1, a Fou smjeru tdine G.Ra .. . u ravni U kojo' alaze ese wanla. Prerna . . . i to Fr] - nagore,a r - e. a s1 . 1.29. date su seme opterecenia vratila I iII u H - ravni i V - ravni.Sile koje opterecuiu vratilo i~azivaju mornente savijanja u poprecnim presiecima,povrsinski pritisak na dodiru rukavca i lezista, a vrse povrsinski pritisak i smicanie klinova.

L j ; A H X S H ~ r 0 ~L.....Jfs, ,--, t ~ r ' \ "Ht \ r OH - ,A \ 8 ~eH1 11~Ol tr ~O2 S0L..J 2 L.....J" v . t o ~ ), 8 ~ 62 . 1112 lp/2 p . 1 . ly2S1. 1.29. Seme opterecenia vratila I iIIuHiV- ravni.

Tezine zupeanika, spojnica idr. elemcnata na vratilu, obieno su zanemarljivo maleu odnosu na sile koje se javljaju pri prenosenju obrtnog momenta (Fo ' Fr , idr.).Ako na vratilu I, (81. 1.29) zanemarimo tezinu (G.,) itezinu zupcanika (G1), ondaFT]su otpori oslonca u horizontalnoj ravni, F AH = FErI = -, a otpori oslonca u verti-2


27/236

Precnik vratila odreduje se iz osnovne iednacine za savijanje (odn. izosnovne iednacine za uvij.anje, ukoliko se savijanje svodi na uvijanje):M Ma, = -' ~ (J,d' odn. 'f; = --' ~ 'fud'W Wo

v .

F ,H.


28/236

Ugao uvijanja (8) izmedu dva presjeka na njemu, koja su na rnedu-sobnom rastojanju I [em], iznosi:M ./8 =_u- [rad],a-t, .i->:Ovdje je: Mu [kNcm] - moment uvijanja na posrnatrano] duzini,I; [cm-] - polarni moment inerciie presjeka,G [kN/em2] - rnodul klizanja materijala.

Kod strugova se ogranieava ugao uvijanja na 5' po jednom metru du-zine vratila; kod dizanja ugao uvijanja ogranicava se na 10 - 20' po duznommetru vratila. Kod kardanskih vratila ugao uvijanja nema bitnog utieaja nafunkciju vratila, pa je dozvoljeni ugao uvijanja znatno veci, i rnoze izno-siti i do cetiri stepena po duznom metru vratila.1.4.4.4. Provjera kriticnog broja obrtaja oratila

Periodicne promjene opterecenia dovode do promiene defonnaeije vra-tila. Posljedica toga je pojava oscilacija vratila isvih elemenata na vratilu.Ukoliko se povecava broj obrtaja vratila, oscilacije postaju sve vece,Broj obrtaja vratila pri kome nastaje kriticno stanje (pri kome moze docido plasticnih defonnacija) naziva se kriticni broj obrtaja (nkr), a moze seodrediti iz [ednacine:


29/236

Posto ]e precnik vratila prilieno mali, usvsja se poveeanie idealnih preCnika za 20%, pasu precnici na mjestu spojnica, ds = . : i s , = 1,2' 2,49 = 2,99 em.Usvaja se standardno ds, =s,=30 mrn, -Posto su lezista kotrljaiuca, precnici rukavaca moraju biti jednaki ili veci od prec-nika podglavka, da bi se mogla ugraditi lezista. Pored toga, precnici rukavaea za kotrlja-iuca Iezlsta za d ;;;.20 mm moraju se zavrsiu broiem 0 rli 5,posto su tako standardizovani i precnici otvora za kotrljaiuceleiaje.

Usvaja se dA = dB = 30 mrn (iii dA = 35 mm)._Ugao uvijanja:

; 10702,35-- 100Mu'l 1000()= -- = ------ = 0,0108 rad =037',G _fo 3' . rc82'103.--, 32

zadovoljava.Kriticni presjeci vratila su na miestima pod-glavka zbog slabljenja klinovima na dubini: t == 4,1 mm (sl. 1.33.).

Polarni otpomi moment presjeka podglavka, Wo ~ (3 - 0,41)3. n/16 == 3,33 em", pa je napon uvijanja, Tu = _ . u _ = 7,02 = 2,11 kN/cm2Wo 3,33

SI. 1.33. Kriticni pre-sjek podglavka

Efektivni faktor koneentracije naponaP k = ( ~ k - 1) 1 J k + 1 = (3,2 - 1) 0,65 + 1 = 2,43.

Ovdje je usvojen geornetrijski faktor koncentracije napona:


30/236

2 Mo k 2 14,322. Obimna sila na kaisniku, Fo k =-4=-"'3"-0- =,955 kN.3. Sita koia opterecuie vratilo, ~

/Fk = 3 Fok ~ 2,86 kN.

(YObrtni moment na zupcaniku, 2,. - _ , ' : 3 : 1 P, 10Mo. = 702,35- =02,35' - = 7,16kNcm.v:. n, 980_",_~.. . 2Mo . 2 7,16 . /5._Obimna sila na zupcaniku, Fa, =-- =---- =1,78 kN. V, / do. 8

tg 0: tg 20 /6. Radijalna sila, Fr, =Fo,- --- =1,78' ---- =0,69kN. V___ cos P o cos 20_7:~)Aksijalnasila, Fa, =o , tg fl o =1,78 . tg 20=0,65 kN. V8. Naiveci moment uvijanja, Mu, =Muk =14,32 H.Tcm.9. Obrtni moment na zupcaniku 23 jednak ic momentu uvijanja iiznosi :r, 10Mo, = Mu, =702,35 . ',' =702,35-- =7,16kNcm.

nI 9802Mo , 2 7,1610. Obimna sila, Fo , =-- =-_- =,04 kN.dma 7

0


31/236

14. Otpori oslonca u V-ravni, ako se zanemare tezine:LMA = - Fo, I. _. Fo,' (I. + 13+ I,) + FBV' (I. + 13)=.Fo, .[. + Fa.(l. + I.+ [,) 1,78' 10 + 2,04' 30FBV = = = 3,95kN.t,+ 1 3 20LMB =- FAV (I.+ 13)+ Fo ,' I. _. Fa, '1, =.

1,78' 10 - 2,04' 10 - 2,60---,-,----- = -- =- 0,13 kN.20 20~ y ~ Fs, -:- Fo, - FAV - FBV =0,178 + 2,04 - (_ 0,13) - 3,95=O.15. Momenti savijanja u H ravni :MSK -e.z. 0; MSAH =- Fk' (1'= - 2,86' 10=- 28,6 kNcmM1SH =- Fk (II + I.) + FAH ,1..=- 2,86' 20 + 4,33' 10=- 13,9kNcm.

dm3MdS,H =Fr, (13 + 14) - Fa, . -- - FBH ,1.=0,64' 20 - 0,37' 3,5 - 2,8' 10=2=- 16,5kNcm.dm3MSBH = F,., . 1. -' Fa, . -- =,64' 10 - 0,37' 3,5=5,10 kNcm.2

dmaMSSH =Fa,' -- =- 0,37' 3,5=- 1,30kNcm.2. . . . . - , . ;'16. Momenti savijanja u V-ravni:MSKV=O; MSAV=O; MS1f=-FAVll ~-(-O,13)10=1,30kNcm .


32/236

. , (Jd 75.Ovdje Ie 11.0 = - = - = 1,25Td 6 ..(JD..s 3 .(J d =--- =- =7,5 kNjem2v 4rDju ItTd =-- =- ~6kN/em2

IJ 3

MiA = MSA' + (~ MuA ) 2=J 28,62 + C ; 2 5 . 14,32) 2=29,97 kNem.Mi, = J M$~+ ( ~ M " lf = J 16,55'+ C'~-5-'-14-'32)_2'- __ 7 r n mMiB = 21" - i- (~ . 7,16)"=21,47 kNcm.

Mi, = .j 1,30' + C , ~ 5 . 7,16)' =,66kNem.20. Idealni precnici vratila:rs>. 3 / 1 0 Mik ~ 3 / 1 0 . ' 8 , % =V11,95 =,28 em.~ "I: (JSd ,J 7,50

(Ako bismo radili preko uvijanja, u ovom slucaju dobio bi se isti preenik:


33/236

It "0 em , 'Oem__.--."/~

UL.'Oem2.5emUN' l5 kNem'em

IIIII ""SAH.-2e.6ItHem!

e

(F.,)/vi" - Fa,' r,'0.6'' -2.56ItHem(F'I).'4s8H" FrJ' ,,'0.6,"10"6.40 ItNcm

ItHem/vISJH" - FaJ r""

- 0.17' J. 5 - - t;JO ItNcm

FoI-;P' ItN~ - - - - ~ = = - - - - - - - + ~ - - - - ~ ~ - - - - - - ~ IF_O (Foil Fa,"'stv --FAyI , Z"-0.19'10' 490 It/ll~m


34/236

Na sl, .1.34. dati su postupno dijagrami savijanja uzrokovani pojedinim silama, zatimrezultujuci moment savijanja, moment uvijanja, uporedni moment i idealni precnici vratila,Na sl, 1.35. dat je radioniCki crtez vratila. Pri izradi radioniCkog crteza vratila, usvo-jeno je: da se veza kaisnika izupcanika sa vratilom izvodi pomocu klinova bez nagiba,da [e kaisnik izraden od SL (lk = 1,5 dk), adasu zupcanici od C (11 = d1; I3 = d3).Za naliieganje kaisnika i zupcanika sa vratilom usvoieno je nalijeganje H8/m7, a za

nalijeganie kotrliajucih lezaja sa rukaveima K6/k5.Rukavci su rijeseni prema kotrljajnim lezajima (vidi pogl, 1.5 .. i zadatke 1.5).

Prtsj.k A-A-II- B-B


35/236

Stepen sigurnosti od napona uvijanja Cv,) iznosi:TDju ;1 ;. 18: 0,9 . 0,78

VT = -- ~- ~-- =------ - -~,34.{3k Tu 2,28 1,66Ovdje je: ;1= 0,78 za d = 40 mm i uvijanje,

Mu 5 . Mu 5 . 14,32Tu = ~ ~ = = 1,66 kN/em2Wo (d - t) 3 (4-- 0,49)3Dinamicki stepen sigurnosti presjeka B - B iznosi

PITANJA I ZADACI:1. Skiciraj iobjasni oblike radij alnih rukavaca,2. Izvdi proracun spoljnog cilindricnog rukavca.3. Izvrsi proracun unutrasnjeg radijalnog rukavca,4. Skicirai i objasni oblike aksijalnih rukavaea.5. Izvrsi proracun grebenastog rukavca,6. Izvrsi proracun aksijalnih rukavaea - punog i prstenastog.7. Izvrsi proracun loptastog rukavea.8. Koja je funkeija osovina i od kojih se materijala izraduju?9. Kako se proracunava osovina u obliku proste grede?10. Kako se proracunava osovina u obliku grede sa prepustima?11. Kako se dolazi do "idealnog" oblika osovine i u koje se prakticne svrhe ovaj oblikmaze upotrijebiti?


36/236

Na s1. 1.36. (lijevo)prikazano je dvodijelno klizno leziste sa posteljicomana s1.1.36. (desno)prsteni kuglicni Iezai sa radijalnim dodiromkojise sastojiiz unutrasnieg prstena, kuglica kao kotrljajucih tijela i drzaca kuglica.

31. 1.36. Klizno ikotrliaiuce leiistePrerna pravcu u kome dje1uje opterecenie, lezista mogu biti radijalna- kod kojih opterecenje djeluje upravno na geometriisku osu lezista, aksi-jalna - kod kojih opterecenje dje1ujeuzduz geometrijske ose le~ista i radi-ahsijalna, gdje jednovremeno dje1uju aksijalno i radijalno opterecenie,Lezista su naicesce nepokretna, pa se rukavci u njima obrcu iIi osci-luju. Riede su lezista obrtna u odnosu na rukavce.Lezista sa klizaniem odlikuju se iednostavnoscu konstrukcije i izradei malom osietliivoscu na udare. Pogodna su za velike brzine i imaiu dug


37/236

1.5.2. MATERIJAL ZA LEZrSTA\"\,, Kucista lezista izraduju se od sivog liva, celicnog liva ili, riede, od alu-" \. ~inijumskih legura za livenje. Posreljice kliznih leiista izraduju se od sivog"'\ Iiva, bronze imesinga, a rjede i od celika, Posteljice od sivog liva u vecinislucajeva zalivaju se bijelim metalom koji se u periodu razradivanja prila-godi rukavcu. Prstenovi ikolutovi kotrljajucih tijela (kuglice, valicici, konusi,burici, iglice) izraduju se od legiranih nerdajucih celika koji imaju velikurvrdocu,Kavezi kotrljajucih leiista izraduju se od mesinga, legura aluminijumaili od nerdaiucih celika, a u posljednje vriieme iod plasticne mase,

1.5.3. KLIZNA LEZrSTA vi1.5.3. I. Podmazivanje kliznih leZista

Glavni cilj podmazivania lezista je smanjiti otpor kretanja na radnojpovrsini, Ima cetiri vrste trenja klizanja: trenje suvih povrsina, trenje polu-suvih povrsina, trenje poluokvasenih povrsina i trenje okvasenih povrsina,Trenje medu suvirn povrsinama kod lezista nije dozvoljeno. Trenjepolusuvih poorlina javlja se kad rezim rada nije stalan i kad ie podmazivanje. sasvim oskudno, Koeficijent trenja u ovom slucaju Iznosi, fl=0,1 - 0,2.Kod treuja poluokoaienih. poort ina povrsi.ie su razdvojene slojem maziva,ali se ipak pojedini dijelovi povrsina dodiruiufkoeficiient trenja fl = 0,0l -- 0,1). Trenje poluokvasenih povrsina javlja se po pravilu u periodu raz-radivanja lezista. Zato se kod novih masina propisuje poseban rezirn u toku


38/236

Sloj~lja izmedu dodirnih povrsina kliznog lezista prodire u oblikuklina (s1. \.37.), jer pri kretanju dolazi do nagomilavanja cestica maziva uprocjepu. :Trenje okvasenih povrsina poetize se samokad postoji odredeni odnos izmedu viskozitetamaziva, brzin~ kretanja izazora izmedu rukavcaiposteljice, odn. oblika klizaca.Pritisak ulja mijenja se duz lezista. Na po-cetku i kraju lezista pritisak ulja jednak je nuli,dok je na sredini najveci, Pritisak zavisi i od od-nosa duzine prema precniku lezista (vidi s1. 1.37.).Pritisak ulja dosta se povecava sa povecaniemduzine leiista do lid = 1. Pri daliern povecaniuduzine pritisak neznatno raste.Srednji specificni pritisak ulia u lezistu (po Falcu) iznosi:

d'n'f)p = [kN/c:n2].3,66 . 109 ho . tp

SI. I.38. Dijagram raspros-tiranja pritiska u sloju uljakod klizaca ioblik zakose-nog dijela

Ovaj pritisak mora biti veci iIi barem jednak pritisku od opterecenjap = J ! _ _ , da bi se postiglo trenje okvasenih povrsina.d ./U gornjoj iednacini d (em] oznacava precnik rukavca, n [min-I] -broj obrtaja rukavca iii lezista, f) [P) - dinamicka viskoznost ulja.Viskoznost je unutrasnji otpor ulja koji se suprotstavlja medusobnom


39/236

Na s1. 1.39. data je zavisnost dinarnicke viskoznosti ( ' f } ) od temperature(t ) za vecinu vrsta ulja,

Ulje treba da ima utoliko vecu viskoznost, ukoliko je yeti specifienipritisak i veta temperatura, a mania brzina obrtania rukavca.

D-d z;Relativni zazor u leiiStu, 'P = --- =-, bira se na osnovu radnih uslova id dmaterijala posteljice; za biieli metal: 'P =,0004 - 0,0009; za sivi liv: 'P =,001 - 0,002;za legure lakih metala: 'P =0,0013 - 0,0017; za olovne bronze: 1 J l = 0,002 - 0,003; zaposteljice od rnetalokeramike: 'P =,002 - 0,004; za plasticne mase: 'P = 0,003 - 0,004.Ukoliko su brzine obrtanja vece a opterecenja manja, treba birati vece zazore, (obicnonaliieganie hiD, hiE). Umiereni zazori postizu se nalijeganjem Hl] koie je pogodno za

umierene brzine i umjerena opterecenia (vecina kliznih lezista), Najmanje zazore trebabirati za veca opterecenia imale brzine (obicno nalijeganje Hlg).

'1 r. . . . : : : . Jc : . . . 40- ; ;0e 0. . . 2 JO '-0 . a c -!! QI e D0 ~. . a c


40/236

Granicni broj obrtaja pri kome dolazi do odvajanja povrsina posteljiceirukavce (prema Falcu) iznosi:_ 3,66 . 109 . "p ho . P [ . . -1]ng- - min .

d'fj

Ispitivanja su pokazala da je otpor trenja najmanji pri granicnom brojuobrtaja, a da pri daljem porastu broja obrtaja, a samim tim ibrzine, dolazido povecania otpora trenia, ito utoJiko vise, 8tO su specificni pritisci manji.Koeficijent trenja u oblasti n > ng rnoze se priblizno odrediti pomocuizraza:p ~ 1~ooJ ~ ; ( ; ; ,

gdje je "l [P] -- dinamicka viskoznost, n [min-I] - broj obrtaja rukavcaP [kN/c:n2] - srednji specificni pritisak ulja.

U tablici 1.7. dati su koeficijenti trenja za klizna lezista.

Tablica 1.7. "- KOEFICIJENTI TRENJA ZA KLIZNA LE2ISTAKoeficijent trenja f l- .. ._

zista, Materijal U oblasti UoblastiVrsta Ie


41/236

Ovdje je : f J [ kN m ]kg' step ent.= 90 - 100Ct1 = 35 - 45 DCF[kN]

specificna toplota ulja, f J =,7 - 2,09,temperatura ulia na izlazu iz leziSta,temperatura ulja na ulazu u leiiste,opterecenie leiista.

Zadatak 1.6.Unutrasnji rukavac vje~tacki hladen precnika d =80 mm, duzine 1=80 mm primaradijalno opterecenje F = 6 kN. Broj obrtaja, n=1500 mirr ', Posteljica Iezista je odbijelog metala, a vratilo ad kaljenog ibrusenog celika. Spoljna temperatura, to =20 "C.Provjeriti rukavac i proracunati leziste.

Riesenje:F 61. Povrsinski pritisak, p =----=-- =0,0937 kN/cm', zadovoljava.d1 8' 8

F . n 6 . 1500 kN m2. Provjera zagrijavanja: p' v = --- = ~-- = 0,56 -- -, zadovoljava.20001 2000 8 cm' s3. Za posteliice od bijelog metala preporucuie se relativni zazor, 'P = 0,0005 - 0,001.5Posta je broj obrtaja dosta velik, a pritisak relativno mali, uzima se: 'P =0,0015.Nalijeganje rukavca i posteljice zavisi ad relativnog zazora,

D-d z.;tp =--- = - = 0,0015, pa je Z sr =d d=0,0015' d=0,0015 . 80=0,120 mm =


42/236

ho=0,004 mm - debljina sloja ulja potrebna da bi se obezbjedilo trenje okvasenihpovrsina.5. Koeficijent trenja koii se moze ocekivati u leZistu:

1 J~ 1 JO,17. 157I' ~ 1000 P=1000 0,0937 =0,017

tr n rr . 1500W =-- = =157 [S-1].30 30

6. Kolicina ulja potrebna za hladenie ;3600 . F f - l v 3600 . 6 . 0,017 . 6,28Q = = =221 kg/h.f J (t. - t) ) 1,9 . (90 - 35)Ovdje je f J = 1,9kNm/kg stepen - srednja specificna toplota ulja.Usvojena je temperatura ulja, t2=90C a t1 = 35C,

d . 1t n 0,08 . 1t 1500Brzina na povrsini rukavca v = = =,28 m/s.60 60

1.5.3.2. MazivaMazivo sluz! da smanji koef'icijent trenja izrnedu posteliice Iezista irukavca i da odvede dio stvorene topiote iz Iezista. Kao mazivo za Iezista


43/236

Tablica 1.8. - ULJA ZA LEZISTA PREMA JUS B. H3.302 ... 307:I .--~---------I ~ _ _ _ Vrsta ulja Oznaka ! Viskozitet pri I Temperatura Q C IEsoc I~rzavanja__ paijenja ~---------

Irlo lako L25 3 - 3,8 -15 150Lako L 35 4 - 5 -12 170Srednje L45 5,3- 6,9 -10 175Polutesko L60 7,2- 9,9 8 185Tesko L 100 10,4-14,5 5 195Vrlo tesko L 140 15,8-19,7 - 5 205Tablica 1.9. MASTI ZA LEZrSTA PREMA JUS B.H3.531 do 564

Temperatura - Itopljenja C 'I(min)------1Vrsta masti Oznaka masti---- .--- ..------

a) na bazi ka1cijumovog sapuna (K):Vrlo mekaMekaSrednjaSrednia grafitna

KS-IKS-2KS-3KSG-3

80858585b) na bazi natrijumovog (N) iIi natriiumovog i kalcijumovog sapuna (NK):

MekaSrednjaZa vruce IezajeBriketna

NS-2, NKS-2NS-3, NKS-3NS-4NS-briketni

120140160170


44/236

Poiedinacni nacin podmazivanja leZista moze se izvesti pornocu rnaza-lice sa f'itiljem, mazalice sa sipkom, iIi pomocu mazalice sa ventilom, zatimpomocu parnucnog jastucica ipornocu prstena (sl. J .42, 1.43, 1.44.).Mazalica sa fitiljem iejednostavne konstrukcije. Ne-dostatak joj je sto mazivodolazi u leziste u istoj kolici-ni, bez obzira na resim rada.Mazalica sa Sipkom jetakode jednostavne konstruk-dje. Kod ove mazalice koli-tina isteklog ulja zavisi iodbroja obrtaia rukavca, jer privecern broju obrtaja brze os-ciluje sipka, a samim tim iveta kolicina ulja istice iz ma-zalice, Nedostatak joj je u

rome sto pri rnirovanju ru-kavca prodire ulje u leziste.Kod mazalice sa oentilommoguce je regulisati dovodulia u Ieziste podizanjern, odn.spustaniern sipke. Zato je ovarnazalica u simko; upotrebi.


45/236

Podmazivanje pomocu prstena (s1. 1.44.) cesto ie u primjeni, Prsten imaznatno veci precnik od rukavca. On je donjim dijelom potopljen u ulje.Pri radu lezista dolazi do okretanja prstena koji cestice ulja dovodi na ruka-vac. Ukoliko je broj obrtaja Yeti, utoliko ce vise ulja doci na dodimu povrsinuposteljice i rukavca, a utoliko ce ipodmazivanie biti obilnije.B

SI. 1.44. Podmazivanie prstenom

Dimenzije prstena i posteljice su:Dk = 2d; c = 0,2d; B = c + (1 - 5) nun.Za precnike do 60mm: h = 1,5; b =7 mm; a = 5 nun;Za precnike d = (60 - 500)mm: h =2 - 8) mm; b = (8 - 50) mm;a = (6 - 25)mm. Krusno podmazivanje pod pritiskommoze biti pojedinacno iIi centralno - za vi-


46/236

Nedostatak Srauferove mazalice je u tome sto rukovalac mora povrernenoda okrene poklopac, kako bi se mast dovela u leziste. Zato se kod masinasa ustaljenim rezimorn rada primjenjuju mazalice sa oprugom koje vrsestalan pritisak na klip, kako bi ravnomierno dovodila mast u leZiste.

d J- - ~------__,I

~JSl. 1.46. Stauferova mazalica: a) mazalica sa oprugom, b) mazalica sa viikomTablica 1.10. ~ STAUFEROVA MAZALICA (JUS M.C4.600)Miere u [mm]

a s ..,


47/236

I r i + - J I. = L J . . . L . , . . - - - . . . . . . . . . J - . . . . . _ : u ' _ . : - J ; ~ I . .' > _1i ' : ___8_ i-l ~d rI. A , L C tlr If H, ih E2S J2 150 .5 60 110 " J5 12 25 10JO 3. 160

"60 110

"411 a D 25 75

'0 ..50 l a s 50 10 '411 II .5 gJ 3D gO50 60 210 60 11 0 '60 2J 55 lo a J5 10060 70 HP 10 '0 1 8 0 2J 65 12' J5 12010 as 270 11 0 100 210 23 75 IU 40 1411'0 9S 300 11 0 100 2.0 27 15 IQ 45 160gO 105 320 so 120 260 27 100 193 50 liD100 I" 350 100 120 210 27 IDS 2 0 ' 50 200110 "5 350 100 120 210 27 105 20. 50 200125 ' ' 0 .00 100 120 320 J 120 23. 55 230SI. 1.47. jednodijeino radiialno leziste

E

'$;

:~'~)L~ , .h

d d. 0 Dr L B H K Kr C d, It~~" '"~ ISS 70 ~O 20 20 ~D " 2JI1 J'35 "~ 50 eo 75 "0 go 10 20 25 7411 " :I. , "~ ~ liD II' 210 700 .0 20 3D NSD 23 255 15r , o r , o - liD 10' Z40 720 gO 25 30 110 23 370 15 IJD 125 275 14a 700 25. J5 220 27 J.0" 150 14, 2S' 160 700 25 JS 2.D n ,

51. 1.48. Prirubno radijalno leziste


48/236

Na sl. 1.49. prikazano je dvodijelno radijalno klizno leziste. Ono imadvodijelnu posteljicu, a podmazuje se pomocu mazalice. Ovakva Iezista iz-

Sl. 1.50, Dvodijelno klizno leiiste sa 2 prstena za podmazivanie


49/236

raduju se i u varijanti sa 4 vijka za vezu poklopca i 4 vijka za vezu trupa inosaca lezista, obicno za rukavce precnika d ;? 80 mm.Na sl. 1.50. prikazano je dvodiielno kIizno leziste sa dva prstena zapodmazivanje i posteljicom koja ima zalivak od biielog metala.Posteljica sa zalivkom od biielog metala data je na s1. 1.50. PosteIjiceod bronze i sivog liva imaju iste miere kao i posteljica od bijelog metala.Detali "A" na sl. 1.51. prikazuje nacin konstruisanja zljebova u posteljici,koji za preen ike rukavca d ~ 120 nun, treba da imaju sljedece mjere: m== 2mm, k = 3,5mm, j = lOmm.Aksijalna lezista mogu se dodirivati punorn kruznom povrsinom, prste-nastom povrsinom i sa vise prstenastih povrsina.Na s1. 1.52. prikazano je aksiialno leziste sa punorn iii, jos cesce, saprstenastom dodirnorn povrsinorn, Na slici je prikazano rjesenje kod kogaje u vratilo od konstrukcionog celika ubacen aksijalni rukavac izraden odcelika velike tvrdoce, Posteljica je od bronze iii od sivog liva sa zalivkomod bijelog metala, Podmazivanje se rnoze izvesti pornocu radijalnih zIjebova,kao sto je prikazano na detaliu a), iIi pomocu zljebova koii imaju oblik pri-kazan na detalju b), (s1. 1.52.). Najefikasniji nacin podmazivanja omogucuieaksijalno segmentno leziste (s1. J.52e). Posteljica ovog lezista sastoji se iz

vise segmenata (4 - 16) ovalne povrsine, a izmedu segmenata nalazi seulje, tako da u radu brzo dolazi do trenja okvasenih povrsina,Klizna Iezista rnogu biti i radiaksijalna, tj, sposobna da prime radijalnaiaksijalna opterecenja,Na s1. 1.53. prikazano ie radiaksijalno Ieziste. Presjek I-Ipokazujenacin ugradnje dvodijelne posteliice radijalnog dijela Iezista, a pogled II - IIoblik segmenata aksijalnog dijela Iclista.


50/236

1.5.4.1. Tipovi kotrljajuCih lezaja


51/236

1.5.4.1.1. Prstenasti kuglifni jednoredni letaj sa radijalnim dodirom(tablica 1.17.)Lezaji ovog tip a mogu da prime vece radijalno i manje aksijalno opte-recenie u oba sm.jera (F a , . s ; ; 0,36 Fr) 'Mogu se primijeniti i kad je broj obrtaja rukavca veliki, ali se u tomslucaiu smanjuje moe nosenja u aksijalnom pravcu. Besumni su u radu.Kruti su i dozvoliavaiu ugibe vratila naivise do 15'. Nisu rasklopljivi. Od-likuju se malom cijenom u odnosu na druge tipove lezaia iimaju najsiruprimjenu U opstem masinstvu, Znacajno je da se ovaj tip lezaja proizvodi

u nasoj zernlji u velikrn serijama, narocito Be02 (Industrija kotrljajucihlezaja I KL - Beograd).


52/236

1.5.4.1.3, Prstenasti kuglicni dvoredni lezaj sa kosim dodirom (tablica 1.19.)Ovaj lezaj konstruktivno odgovara paru prstenastih kuglicnih jednored-

nih lezaja sa kosim dodirom.Nije razdvojiv. Ima male aksijalne zazore. Pogodan je za velika radi-jalna opterecenja i promjenljiva aksijalna opterecenja. Treba ga primie-njivati samo za veoma kruta vratila.

Fot. 1.3. Oznaka lezaia :BG32; BG33 Fot. 1.4. Oznaka lezaia :BS02; BS22; BS03; BS23

1.5.4.1.4. Prstenasti kuglicni dvoredni podesljioi lezaj sa kosim dodirom

jalno ucvrscenie vratila u jednorn smieru, Oblik RT primieniuie se za radi-


53/236

jalna opterecenja i aksijalno ucvrscenie vratila u jednom iIi u oba smjera.Cilindricno-valjcani lezaji veoma su kruti, pa se mogu ugradivati sarnona kruta vratila, Pogodni su za veIike brojeve obrtaja i udarna opterecenia.Rasklopliivi su, 8tO omogucuie laku ugradnju. Pogodni su za ugradnju na

kratkirn krutim vratilima ako su velika radijalna opterecenja.

Fot. 1.5. Oznaka Iezaia:RN; RU; RJ; RT Fot. 1.6. Oznaka lezaia:KBD2; KB22; KBD3; KB23

1.5.4.1.6. Prstenast konicno-oaljcani lezaj (tablica 1.22.)Povrsine kotrljanja spoliasnieg i unutrasnjcg prstena su dijelovi kupe


54/236

1.5.4.1.8. Prstenasti bacoasti dvoredni poddljivi lezaj sa kosim dodirom(tablica 1.24.)OVi leiaji sposobni su da prime veliko radijalno i manje aksijalno op-terecenje u oba srniera, Pogodni su za udarna opterecenja i velike brojeveobrtaja. Nisu rasklopljivi. Podesliivi su za nagibe vratila do 0,5. Izraduju

Fat. 1.7. Oznaka lezaja: SR02; SR03 Fa!. 1.8. Oznaka lezaia: SD22;SD23.s e i sa konicnim provrtom, sto im omogucuje laku ugradnju na glatka vratila

uopste ne mogu da prihvate, Nisu pogodni za velike brojeve obrtaja, jer


55/236

jaka centrifugalna sila stvara veliko trenje izmedu kuglica idrzaca Primje-njuju se u osIoncima obrtnih postolja zakranske kuke, kod reduktora sa velikirnaksijalnim opterecenjem i, uopste, kod ver-tikalnih vratila.

I.5.4.1.10. Kolutni koniino-bacoasti leza)"(tab1ica 1.27.)I ovi lezaii, pored ve.ikog aksijalnog

opterecenia, mogu da pri ne i manje ra-dijalno opterecenie. Lezaii ovog tip a supodcsljivi, jer su dodirne povrsine sfericne.Pogodni su iza velike broieve obrtaja.

Primjenjuiu se kod vodnih turbina, zabrodske propelere is1.Fot. 1.11. Oznaka lezaja: TS92; TS93; TS94

1.5.4.2. Oenacaoanje kotrljajucih lezaja


56/236

Grupa brojeva iza slova u osnovnoj oznaci sastoii se iz dva jednocifrenabroja koji, predstavljaju sirinu i spoljni precnik Iezaja, odn. red mjera lezaja,

Sirine kod radija1nih Iezaja obiljezavaju se brojevima: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6.Broj 0 oznacava red sa najmanjozn, a broj 6 red sa naivecom sirinom (B)lezaia istog spoljnog precnika,

Spoljne mjere radijalnih lezaja obiljezavaju se brojevima: 8,9,0, 1,2,3,4.Broj 8 oznacava red sa najznanjim, a broj 4 sa najvecim spo1jnim precnikom{D) lezaia istog provrta (d).

I lezaii sa konicnim provrtom (konus 1 : 12) obuhvaceni su navedenimsistemo.n oznacavanja lezaia, s tim s t o najmanjem precniku konicnog pro-vrta odgovara precnik cilindricnog provrta,

Plan spoljnih mjera aksijalnih lesaja predvida tri reda visina lezaia: 7,9, I i sest redova spoljnih precnika: 0, 1, 2, 3, 4, 5.

Primjeri oenaiatiarja kotrljajucih lesaja :40 BC 02 - prestenasti kuglicni iednoredni lezai sa radiialnim dodirom, provrta 21 40,

reda mjera 02 (D = 80mm, B =18mm, tablica 1.17.).Ranija oznaka ovog lezaia bila je IKL (SKF, FAG) 6208. Ovdie je precnikprovrta, d = 8 x 5 =40 mm;

40 BS 22 - prstenasti kuglicni dvoredni podesljivi lezai provrta 0 40, reda mjera 22(B = 23mm, D =80 mm, tablica 1.20.);

40 RC 22 prstcnasti cilindricno-valicani lcza] provrta 040, reda miera 22 (B "~ 23mrn,D =80 rnm, tablica 1.21.).

Radni vijek lezaja je vriieme koje leza] izdrzi u radu do poiave prvih


57/236

vidljivih znakova zamora radnih povrsina lezaia, Nominalno se rnilion obr-taja postize za T=500 h pri n = 33,3 min-I.Staticka nos i oos t (Co) je one naivece staticko opterecenie koje na naj-opterecenijem miestu u lezaiu nece izazvati trajne plasticne deformaciie rad-

nih povrsina lezaja.Za izbor iprovjeru lezaja mjerodavna je dinamicka nosivost za n > 10min-I, a staticka nosivost za n : s ; ; 10 min-I, s tim sto miruiuce optere-cenje smije da bude najvise jednako statickoj nosivosti.Dinamicka nosivost lezaja koju propisuje proizvodac, odnosi se na od-redeni rezim rada. Rezirn rada u pogonu razlikuje se od rezima pod koiimje vrseno ispitivanje lezaja. Utvrdeno je da se dinarnicka nosivost lezaja

pri rna kom rezimu moze odrediti iz jednacine :C=Fhlt.jn

Ovdie je: F = X'V F, + Y . Fa [kN] - ekvivalentno opterecenie leza]a,F, [kN] - radijalno opterecenie lezaia,Fa [kN] - aksijalno opterecenie lezaia,x - faktor radiialnog opterecenja,Y - faktor aksijalnog opterecenia,V - faktor napadne tacke opterecenja (tablica l.ll.).f jT[h] f kt .. ka 1 v T = --._-- a or vIJe ezaJa


58/236

Tablica 1.11. - VRIJEDNOSTI FAKTORA X, Y iV ZA PRSTENASTERADIAKSIJALNE LEZAJEV Fa Fa--eOznaka tipa lezaia e Miruje prsten VFr VFr

spoljnj. [ unutr, X I Y X l YBClO, BC02, iBC03, BC04 !Fa/Co = 0,025 0,22 0,56 2,0= 0,04 0,24 0,56 1,8~ 0,07 0,27 ! 0,56 1,6=0,13 0,31 1 1,2 1 0,56 1,4= 0,25 0,37 0,56 1,2= 0,5 0,44 0,56 1,0-- -- --BN02, BN03 1,14 I 1,2 1 0,35 0,57BG32, BG33 0,86 1 1,2 1 0,73 0,62 1.17- .--1-- --10BS02 - 17BS02 0,31 1 1,8 10,65 2,820BS02 - 25BS02 0,27 1 2,3 0,65 3,630BS02 - 35BS02 0,23 1 2,7 0,65 4,240BS02 - 45BS02 0,21 I 2,9 0,65 4.550BS02 ~ 6OBS02 0,19 1 . 3,4 0,65 5.265BS02 - 1l0BS02 0,17 1 3,6 0,65 5,610BS22 - 20BS22 0,5 1 1,3 0,65 2,025BS22 - 35BS22 0,37 1 1,7 0,65 2,640BS22 - 45BS22 0,31 1 I 1 2,0 0,65 3,150BS22 - 65BS22 0,28 1 , 2,3 0,65 3,570BS22 - 100BS22 0,26 I i 2,4 : 0,65 3,810BS03 - 17BS03 0,34 1 1,8 0,65 2,820BS03 ~ 0,29 I 2,2 0,65 3,4

Tablica 1.12. - VRIJEDNOSTI FAKTORA Xo iYo ZA PRSTENASTE LElAJE


59/236

Naziv lezaja

Prstenasti kuglicni jednoredni lezai saradijalnirn dodirornPrstenasti kuglicni 'jednoredni leza] sakosirn dodirornPrstenasti kuglicni dvoredni lezaj sakosim dodirornPrstenasti kuglicni dvoredni podesljivileza] sa kosirn dodirornPrstenasti bacvasti jednoredni podesljivileiajPrstenasti bacvasti dvoredni podesljivileza] sa kosim dodirornPrstenasti cilindricno-valicani lezajPrstenasti konicno-valjcani lciaj

0,6

0,5

0,50,260,63

0,685

0,5

0,68Y

0,55 YProvjera lezaia svodi sc na provjeru njegovog vijeka T (h) = 500 IT ,jer se polazi od toga da izabrani tip lezaja odgovara. Ukoliko vijek lezaiane zadovoljava, bira se drugi tip lezaia,Ieabrace se lezaj s obzirom na staticku nosivost, ako je broj obrtaja


60/236

Tablica 1.13. - VRIJEDNOSTI FAKTORA VlJEKA f T LEZAJA SA KUGLICAMA~T/T = 5 0 0

T Ir T Ir I T Ir 1 T I T ! T Ir100 0,585 450 0,966 1750 1,520 7000 2,41 30000 3,91105 0,595 460 0,973 1800 1,535 7200 2,43 31000 3,96110 0,604 470 0,980 1850 1,545 7400 2,46 32000 4,00115 0,613 480 0,987 1900 1,560 7600 2,48 33000 4,04120 0,622 490 0,994 1950 1,575 7800 2,50 34000 4,08125 0,631 500 1,000 2000 1,590 8000 2,52 35000 4,12130 0,639 520 1,015 2100 1,615 8200 2,54 36000 4,16135 0,647 540 1,025 2200 1,640 8400 2,56 37000 4,20140 0,654 560 1,040 2300 1,665 8600 2,58 38000 4,24145 0,662 580 1,050 2400 1,690 8800 2,60 39000 4,27150 0,670 600 1,065 2500 1,710 9000 2,62 40000 4,31155 0,677 620 1,075 2600 1,730 9200 2,64 41000 4,35160 0,684 640 1,085 2700 1,755 9400 2,66 42000 4,38165 0,691 660 1,100 2800 1,775 9600 2,68 43000 4,42170 0,698 680 1,110 2900 1,795 9800 2,70 44000 4,45175 0,705 700 1,120 3000 1,815 10000 2,71 45000 4,48180 0,712 720 1,130 3100 1,835 10500 2,76 46000 4,51185 0,718 740 1,140 3200 1,855 11000 2,80 47000 4,55190 0,724 760 1,150 3300 1,875 11500 2,85 48000 4,58195 0,731 780 1,160 3400 1,895 12000 2,89 49000 4,61200 0,737 800 1,170 3500 1,910 12500 2,93 50000 4,64

Tablica 1.16. - VRIJEDNOSTI FAKTORA BROJA OBRTAJA In LE2AJA SAVALJClMA


61/236

In = 1 O / j ~ 3 .1-=n_cO..:ln.:__---;.._ n__ -=j,-'.:n_,:-_~n_ J~~~~n~.-~~j,_n_" -~n--j,-n

0,383 36000,380 37000,377 38000,375 39000,3721

40000,3701 41000,367' 42000,365 43000,363 44000,360 4500

10 1,43520 0,16630 1,03240 0,94745 0,91450 0,88555 0,86060 0,83865 0,81870 0,80072 0,79474 0,78776 0,78178 0,77580 0,76982 0,76384 0,75886 0,75388 0,74790 0,74292 0,73794 0,73396 0,728

210220230240250260270280290300310320330340350360370380390400410420430

0,5760,5680,5600,5530,5460,5400,5340,5280,5230,5170,5120,5070,5030,4980,4940,4900,4860,4820,4780,4750,4710,4680,464

82084086088090092094096098010001050110011501200125013001350140014501500155016001650

0,3550,3500,3460,3410,3370,3330,.329

1

1

0,3260,3220,319 :I0,3161

0,313 i0,310

4600470048004900500052005400560058006000620064006600

0,2450,2430,2420,24010,23810,2360,2340,2330,2310,2300,2280,2270,2250,2240,2220,2200,2170,2150,2130,2110,2090,207

130001350014000145001500015500160001650017000175001800018500190001950020000210002200023000240GO25000260002700028000

0,1670,1650,1630,1620,1600,1580,1570,1550,1540,1530,1510,1500,1490,1480,1470,1450,1430,1410,1390,1370,1360,134


62/236

Tablica 1.17. - PRSTENASTI KUGLICNI JEDNOREDNI LElAJI SA RADI-JALNIM DODIROM8

-----TjI

--_.--- - --~-IS Oznaka tipa lezaja, reda micra, nosivosti [kNJ imjere [mm] I~S- __ I: ~ . . . . . . . . Be 10 (60) I Be 02 (62) : Be 03 (63)l~t:.-o. 5 ~ 0 1 - - ~---------I-------~.;- C Co D B r i c Co D B r C Co D B r~ 0..", I10 3,4 2,08 26 8 0,5 3,4 2,7 30 9 1 6,55 3,75 35 11 112 3,75 2,5 28 8 0,5 5,3 3,25 32 10 1 8 4,25 37 12 1,515 4,05 2,9 32 9 0,5 5,85 3,9 35 11 1 8,8 5,7 42 13 1,517 4,30 3,35 35 10 0,5 7,2 5 40 12 1,5 10,6 6,7 47 14 1,520 6,95 5,2 42 12 1 9,8 6,95 47 14 1,5 12,5 8,3 52 15 225 7,5 5,85 47 12 1 10,4 6,15 52 15 1,5 16,6 12,2 62 17 230 10 8 55 13 1,5 14,6 11,6 62 16 1,5 22 17 72 19 235 12 10,4 62 14 1,5 19,6 15,6 72 17 2 26 20 80 21 2,5

12,7 11,6 68 15 1,5 22,4 20,0 80 18 2 31,5 26 90 23 2,5

----------.-----~----.--- -----tntn V)V)iO V)lt")lnV)tn. . .


63/236

r- - - -CiQ :I

I. . .

~0r : . : : :H000: : EHC/)0: : . : :C/)

~ ~ c JII C , , )_lI

.p'": > -.0;os : :

~~NNNNNN~~~~~~~vvvvvv~~_v~-~~o~~~-V)~ov~~~o__ NNN~~~vvvv~V)V)~~~~~OO

oo>et-- Vl-.:t on~O~~~O~M-O~~~~N~OO~~~~__ OON~~v~~~~~~OO-NV)~~- ------~V) VHf') tn V) 1 .1 ' ) IV') V) 'I') V) V)_~~~NNNNMN~~~~~~~VVVVV~

. . . ~~~~ ~~~~~ ~~~~______ NN~NNNNNN~~~~~~~


64/236

--- ..--.-cf--or~~l~~".-. : : J

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -00\0 ~ - e - oo~oo "! . f"l ~t'!. "lOtn~r-: ';0\0 OoO~ O\-.::t- OO'V- o ov -, ....."''''vv ",,,,00 r-r-oo 000\0 O .....N N"'''''...... _ ...... ~_ 1"""I.....r-t

LI" 'I 1 . 1 " 1 V" 'J t.n lr'J ""' In trJ......~ __ NNN NNN'" M M f 'I " 'I ('l""J~~ ~~M

lI"'IV"'It.n ~V:INNNNNM NNf'I"'I

000O-N- - - . . . . .("~-~ o~o1.1')\0\0 000\_-00 00r-\ __ f ' I " ' I


65/236

00 00 00 QQ 00 00o r o . 000 00-

I/') I/')l/"'i ~v;. tnV)V)N NNN NNM ~~~ ~~~ V~~ VV~

",,""00000

. , . , . , . ,l I ')oO~ v)OONN~M t"')~~

. , . ,--DI.O . , . , " " 1 . 0 1.0100 00.,.,1'-000 N'


66/236

Tablica 1.23.- PRSTENASTI BACVASTI JEDNOREDNI LEUJI

Q

-- --------------------------. -- ,_, "_ ..,_-_.I ,si Oznaka tipa lezaia, red micra, nosivost [kN] i miere u [mm]i !!e : -- -- - ---_- --,'--~-- ~-~-~--~I~ c u . .. .. .. .. SR 02 (202) SR 03 (203)IS ~ ~I . u iJ 0; _ ..---_-_-----------------I ~ " " " " C U ' C Co D B r C Co D B rI p . , [;l.'N _-----.- ----II 20 16,60 II 47 14 1,5 22,4 15 52 15 2II 25 20,00 14 52 15 1,5 30,5 20,8 62 17 2

30 22,8 16 62 16 1,5 40,5 29 72 19 235 34,00 24,5 72 17 2 49 36 80 21 2,540 41,50 30 80 18 2 65,5 49 90 23 2,545 43,00 32 85 19 2 75 57 100 25 2,550 49,00 37,5 90 10~ 2 93 72 110 27 355 63,00 49 100 21 2,5 104 83 120 29 3

Tablica 1.26.- KOLUTNI DVOSMJERNI LElAJ TDC 23 (523)


67/236

--Precnik Nos i v ost [ kNJ I M je re l ei aj au m m Irovrtakoluta

I-I

rukavca C Co d d1 dB D H r rld [rnm] aL_L~~

25 29 50 25 20 27 52 34 8 1,5 0,530 33,5 64 30 25 32 60 38 9 1,5 0,535 44 86,5 35 30 37 68 44 10 1,5 0,540 I 54 110 40 30 42 78 49 12 1,5 145 67 137 45 35 47 85 52 12 1,5 150 80 166 50 40 52 95 58 14 2 2


68/236

Tablica 1.27. - KOLUTNI KONrCNO-BAL:VASTI LEZAJ T S 9 4 ( 29 4)

Nosivost u [kN], mjere u mm

___ d__ ~ C__ ~ C __ ~ __D H__ .2__D__l~ __ K:_'__I_~ r _ i20 I 38 2,5 I21 I 42 3 I231443124 47 3 I

3,5 i3,53,5

60657 07 58085901 0 0 6551 1 0 7 65

26531534540 0

45054060 06907 808651 0 0 012001400

440490540

130 42140 45150 481 60 51170 541 80 581 90 6021 0230 6773

123133142152162]7 0]8020 0220

2628293235

5054566269 44

Ta b l i c a1.28.- MJE R E S ED L A ZA LE2AJE S A KONICNIM P ROVR TOM


69/236

B

BS K BS K+H SDK

Precnik Precnik Spoljni Duzina sedla LIsture- za leiaje reda mjeraprovrta provrta nost sedla precniklezaja sedla C navrtked [mm] d1[mm] Dl [mm] 02 22 03 23

I I _ _W~ I0 1 7 I 7 32 24 28 28 31!25 I 20 8 I 38 26 29 29 35 I30 25 8 45 27 31 31 3835 30 9 52 29 35 35 4240 35 10 58 31 36 36 46


70/236

taloga fabrike "Unis" iz Sarajeva, odn, iz kataloga SKF, po cijo] licenci seizraduju.U tablici 1.28. date su mjere sedla za prstene kugliene ibacvaste podes-ljive lezaie sa konicnim provrtom prema JUS M.C3.541. Nominalni precnik(d) je najmanji precnik provrta Iezaia, Konus sedla jednak je konusu provrtai iznosi 1 : 12. Sedlo se oznacava nazivnim preenikom lezaia (d), precnikomprovrta sedla (d1), tipom sedla i duzinorn sedIa, npr: 50 - 45 HMB 35.Mjere navrtke iosiguraca date su na slid 1.58.Pritn}~erJ!~!'.,!!a provjere kotrljajucih lezaja

"-j~~' r j 1 ' i I l C : 1 1 leiaj prima radijalno opterecenje:FrB = yF2HB + FvB' =V2,802 + 3,95" = 4,85 kN

i aksijalno opterecenie u dva smjeraFa = Fa. - Fa, = 0,64 - 0.37 =,27 kN.

Broj obrtaja rukavca, n =1000 min-I, potreban vijek lezaja, T=4500 h, temperaturaleiaja, t


71/236

Posto je vratilo sa prepustom ivelikom radiialnom silom, bira se prstenasti kuglienidvoredni podesljivi leilaj sa kosim dodirom: 35 BS23 sa C = 30,50kN i Co = 14,60kN(tablica 1.20.). Za ovaj Iezai, prema tablici 1.11. uzima se faktor, v =1, pa je za odnosFaIV. F; = 0, faktor x = 1 iy = 1,6.Ekvivalentno opterecenie, F = : u : F,. + Y . Fa =I . 1 4,57 + 0 ""0 4,57 kN." C . f" . ft 30,50 . 0,322 . IFaktor vijeka, IT =7. - - - - . . . =,15.F 4,57Vijek traiania lezaia, T=00fT' =500 2,153 ~ 5000 h, sto zadovoljava.

1.5.4.4. Ugradnja ZeiajaAko je vratilo sa dva oslonca, jedan Iezaj mora biti aksijalno ucvrscen,kako bi primio aksijalno opterecenie u [ednom iii u dva smiera, Drugi lezajmoze biti ahsijalno slobodan. Utomslucaiu moze da primi samo radi-jalno opterecenie (s1. 1.54.); Ako

je aksijalno uCvrscen "_ onda jedanlezaj prima aksijalno opterecenie uiednom smieru, a drugi prima ak-siialno opterecenje u drugom smie-ru (sl, 1.55.).

Prednost ahsijalnog ucvrSiz"vanjaleiaia u jednom osloncu sastoji se utome sto tolerancije duzinskih mje-


72/236

Nedostatak aksijalnog uevrsCivanja lezaia same u jednom osloncu je unesto slozenijem iskapliem ucvrscivaniu le>'haja.Pri izboru naeina na koji ce se letaj aksijalno ucvrstiti, treba voditi

racuna 0 velicini radijalnog opterecenia na pojedinim osolncima (vrsiti aksi-jalno opterecenie onog lezaja koji ima manie radijalno opterecenje), 0 cijenii0 podobnosti aksijalnog uevrsCivanja na poiedinim osloncima. Tako senpr., pO pravilu ucvrscuiu lezista na spoljasniim rukavcirna, dok se leziStana unutrasniem rukavcu ostavljaju aksijaIno slobodna.Aksijalno ulvrscival~je vratila u oba oslonca mnogo se primjenjuiu za

I < : 350, odn. za I < 250 mm, ako su lez.ista izlozena vecim temperaturama,Na s1. 1.55. prikazana su dva nacina aksijalno ucvrscenih lezaja U obaoslonca: na s1. 1.55a. aksijalno su ucvrscena dva prstena kuglicna lezaia sakosim dodirom. Ponekad se ucvrscuiu na isti nacin i prsteni kuglicni lezajisa radijalnim dodirorn, Na sl. 1.55b. aksijalno su uevrseena dva konicno--valicana leZaja (prikazano je uevrSCivanje samo jednog lezaja).U oba slucaia potrebno je da postoji mogucnost podeSavanja aksijalnogzazora (Z).

1.5.4.4.1. UlvTsiivanje unutTamjeg prstena lezajaUnutrasnji prsten leZaja uvijek se pricvrscuje za vratilo, ako ie leta;aksijalno slobodan, tj. ako ne prima aksijalno opterecenie,

Ucvrscivanje pomocu prstenastog uskoenlka (s1. 1.56a.)~ ieftino ie iprimienjuje se radi osiguranja prstena od aksijalnog pomierania samo na


73/236

zlijeb za prstenasti uskocnik bio bi izvor koncentracije napona. Na s1. 1.56b)ic) prikazani BU nacini ucvrscivania unutrasnieg prstena lciaja p om oiu p lo Ciceivijka. Na s1. 1.57. u tablici pored slike date su miere prirubne ploeice sajednim priteznim vijkorni nacin osiguranja vijka, pomocu plocice. Ovakoucvrscivanje unutrasnieg prstena lezaja primjeniuie se za d < . 100 nun.Osiguranie pomocu dva pritezna vijka primjenjuie se ako je d > 100mm.

~IL

I~

Sl. 1.57. Prirubna plocica sa iednim priteznim vijkom za ucvrscivanje vratila precnikas l00mm.

r - - -:v

--~-----------------.---------I---Vratilo Prirubnaplocica Lim za osiguranje Vijak


74/236

Uevrscivanje unutrasnieg prstena pomocu navrtke sa urezirna na oboducesto se primjenjuje za unutrasnje rukavce, narocito kad je rastojanje do su-sjednog elementa veliko, pa nije moguce primijeniti uCvrSCivanjepomocudistantne caure (sl. 1.56 e if).UCvrScivanje unutraSnjeg prstena pomocu navrtke primieniuie se i kadje leZaj na spoliasniem rukavcu, ukoliko leza] prima aksijalno opterecenie.

Osiguranje navrtke od odvrtanja izvodi se pomocu limenog osiguracakoji ima zupee po obodu i jedan zubac na unutrasniem dijelu (s1. 1.58.).UnutraSnji zubae osiguraca ulazi u zIijeb na navojnom dijelu vratila. Poslijepritezanja navrtke savije se u urez navrtke jedan spoljaSnji zubac osiguracai na tai naein izvdi osiguranje navrtke od odvrtanja.U tablici pored slike 1.58. date su mjere navrtke i limenog osiguracaza precnike d :( 105 rnm,

h 1 - - - -I

Q'" to SSI. 1.58. Mjere navrtke ilimenog osiguraca

Ucvrscivanie unutrasnjeg prstena pomocu distantnih caura vrSi se kadaje malo rastojanje izmedu susjednih elemenata na vratilu.


75/236

1.5.4.4.2. UevrUivanje spoljafnjeg prstena lezaja u kuCicivrsi se za aksijalnoucvrscene leiaje koji treba da prime aksijaIno optercenie u jednom iIi obasmjera. lzuzetak Cine valjcasti leiaji tipa RU i RN. Kod njih spoljni prstentreba da bude uCvrScen ipored toga sto ovi leZaji ne primaju aksijaIno op-terecenie, jer bi u protivnom moglo doci do pomjeranja prstena u kucici,Na lezajima kod kojih nisu spoljasnji prstenovi odvojivi, a aksijalno suslobodni, ne vrsi se ucvrscivanje spoljasnjeg prstena u kucici.Na sl. 1.59. prikazano je vise naeina ucvrscivania spoliasnieg prstenau kucici, irnogu se primijeniti bez obzira na tip lezaia.

Tablica 1.29. -- NASLONI ZA KUGLICNE LE2AJE, MJERE U [mm]


76/236

rr ,

f

1 - - - - - - Visina oslonca h . /Odstojanje Poluprecnik (minimum) Ivice r zaobljenjanazivna miera rg max I Red preenika i-I9 i0 1, 2, i3 4 - - - !)-0,5 I0,3 0,9 1,3I 0,8 0,5 1,3 1,8

""'HI) '" It"I W"'j~ t 3 I ~ ~ Vl-nr-= 00000\ ~ : : : = = ~ : : ~ :: !: ~ ~ ~


77/236

:11!"l('l ('IN ..,. ..,...,. QQO --('lI :S ... .. . . .. - .4 . . .. . .. . .. .--I I " 1 - " 1 - ~ ~ " 1 -. . I ","'>0 >or-r- r-000, 00_ ('lMMa : t S l . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . -"1III II ~ . . 1 M ('lM M M"" ...,"'" "'" ..,. ..,. ..,...,...,. '" '" '" '" - _I~ - -- - ~ - - - I1

OONr- r->o. N .....N -000"'''' I'-t--\O OSi!:!MI..; .....'It'd" ",\Ot__ 00"' :::.::::::::::!::!:~ : : e ~ ~ ~ ~ ~ 1~ I ' V 'l I O " . " , " , ' M ") . .. .. . OO 'Ii01I,f"lI. f'I"'I,~~ Qt.,cot- "'I-t""'I- f ' II " " l :M 1 r I 1 1U,.: ...........,.",>0>0 t--OOO\ O-C"l N"""" "'>Ot-- 00"'0:" ....__ ... .... _ ... NI8 ..-...,t-- Nt--N "'..,.0 "'C"lt__ Nt__N "' .0. 'd"o,..,.Ill,... MNC"l ...,""'.., . ..,.",.,z, \Ot--t__ 00000. "'00 __ M~...... ....-I ................ _

/"'" M '" r- 00..... 0 \0 Nt__ .... 0 '" _ r- N 00"'" .... e - - ' ".....MNM 'd" ",,,\0 \Ot__OO000.'" 00- NN""'I~ . . . . . . . . . . . . . . . . --,-i--~ -------- ----------,I " ' ' ' ' . , . , . , . , . , . , . , . ,N "1..,.",.,.;'.,.;'.,.;'.,.;'.,.;'.,.;'\oIDt__OOOOOOOO_1 1N t: s . . . . . . . - I - - . . . . -

1.S.4.S. Nalijeganje lezaja sa rukavcem i kuiicom


78/236

Pri ugradnii lezaia sa kotrljanjem treba propisati odgovaraiuce nalije-ganje izmedu rukavca i unutrasnjeg prstena, i kucista i spoljasnjeg prstenalezaia.

Na s1. 1.60. prikazana su tolerancijska polja koja se primjenjuju za na-lijeganje lclista sa rukavcern (a) i lezista sa kucistem (b).

Oao.ilt~

E l Bru_rei)0 08--i1 : : 1 Pro.rt PI N7 Rup. utI. l.llljll b P7 /tu,it:;S1. 1.60. Tolerancijska polja koja obrazuju nalijeganje lezaia i rukavca (a) i lezaja i kueice (b).

Nalijeganja: K/g6 i K/h6 treba primjenjivati ako je potrebno pomie-ranje lezaia duz rukavca.

Nalijeganja: K/j6, k6, jS, kS, mS, m6, n6, p6, najcesce se primjenjuju naprovrt i rukavac. Ukoliko su veca opterecenia, a tefi radni uslovi, treba pro-pisati nalijeganje sa vecim preklopom i finijim kvalitetom.

Zapti1)anje pomoeu filcanog prstena prikazano je na s1. 1.62. a), b) i e).Riesenia sa dva iIi vise filcanih prstenova i sa mogucnosti pritezanja, pri-mieniuiu se u tezim uslovima rada.


79/236

,

c

Sl. 1.61. Labirintsko zaptivanie

d

It

Zaptivanje filcanim prstenom primjenjuje se za male brzine: za brusenavratila za 1) ::;;;;5 mis, za polirana vratila za 1) ::;;;;10 m/s i temperature do+ 80C. Prije ugradnje, fileani prstenovi se potapaju u ulie na tempera-

Tablica 1.31. - FILCANI PRSTEN I 2LTJEB, miere u (mm]


80/236

242728293133

16 217 318 319 321 323 3

I ~ _ ~ _ - - - ' ~ _ ' - ' ~ - ' ~-P _!-; 't'~~__= = ~ __ _ - _ - _ - 2 _ I _ i . . : _ _ j _ e _ b .. d do Do b DI dl bl bl1---- .---------! 15 14 23 2,5 II, 16 15 26 3,5 I. 17 16 27 3,5 II ~ g l~ i g ~ : ~ I! 22 21 32 3,5

34,34,34,34,34,3

U tablici 1.31. date su miere filcanih prstenova.Gumirani zaptivaci sa oprugom prikazani su na s1. 1.62. d) ie), a nji-hove miere date su u tablici 1.32. Izraduju se od gume ili plasticne mase


81/236

oiacane rnetalnim prstenom, Opruzni prsten vrsi pritisak na vratilo.Gumirani zaptivaci sa oprugom primjenjuju se za teske uslove rada,a sluze za sprecavanie prodiranja fluida u lezaj. Za polirana vratila moguse ugradivati za brzine do 12m/s.Na s1. 1.62.. f) i g) prikazani suvidovi zaptivania pomocu metalnihlimova.Unutrainje saptioanje izvodi sekad leza] irna svoje podmazivanje, aposto]i opasnost prodiranja ulja u le-zaj, kao npr. kod reduktora.Na sl. 1.63. prikazana su dva na-cina sprecavania da ulie prodre u le-zaj: a) pomocu limenog prstena sazazorom (1 - 3) nun imalo uvuce-nim u kucicu ib) pomocu prstena sa

a. b .S1. 1.63. Unutrasnje zaptivanje: a) po-mocu limenog prstena; b) pomocu prs-tena sa zljebovima

:':ljebovima.1.5.4.7. Montasa, demontasa i odrkaoanje kotrljajucih lezaja

Lezaii su izradeni od materijala dobrog kvaliteta i imaju veliku nosi-Yost ukoliko se pravilno odrzavaiu i pravilno montiraju na rukavac, odn.u kuciste. Posto su Iezaii osjetliivi na prasinu, metalne opiljke, vlagu i neci-stocu lezaie treba ugradivati i demontirati cistih ruku i cistim alatom. Upr-

Tablica 1.32. - MJERE KRU2:NIH ZAPTIVA(;A, u [mm]


82/236

"",,;,.-0.'5 b1 1 b .O .Jmm

d1 a. b c i a d1 d a b ds I d1 ds b s;35 52 7040 38 55 7 34,9 S6 72 8 52,325 42 7 22,5 62 8047 8552 52 7255 7 36,8 58 8 54,240 8037 62 75

se montaza leiaja na rukavac ne vrsi preko spoliasnieg prstena jer bi se oste-tio driac kotrljajnih tijela.Ukoliko se montaza leiaja vrii istovremeno na rukavac iu kucicu, po-


83/236

trebno je postaviti plocu koja dodiruje oba prstena, pa blagim udarcima cekicana cauru izvrsiti montazu leZaja, k.ao 8to je prikazano na st. 1.64 b).LeZaji srednjih i velikih dimenzija montiraiu se na rukavac u toplornstanju. Leiaji se zagrijavaju u ulju na temperaturi od 70-80C (max 120C).MontaZa leZaja u kuciste, ukoliko je cvrsto nalijeganje, vrii se tako stose leiaj ohladi iii kuCiste zagrije.Dernontaza leiaja sa cilindricnim provrtom izvodi se pomocu uredajaprik.azanog na sl. 1.65. Ukoliko su precnici lezaja yeti, a nalijeganja sa vecimpreklopom, dernontaza se vrii uz pomoc uljnog injektora. Iniektorom ubacu-

iemo ulje pod pritiskom izmedu prstena lezaja i rukavca, itako olaksavamodemontazu,Lezaii sa konienim provrtom demontiraju se tako 8tOse prvo demontiranavrtka iosigurac, pa se pomocu caure izbiia sedlo.Za nalijeganje spoljasnieg prstena leiaja i kucice: h/G, H, J, K primie-njuje se demontaza leZaja kao na s1. 1.65.b) pomocu vijaka.

Tablica 1.33. - DlMENZI]E KUCISTA ZA LE:lAJE SA KONICNIM PROVRTOM


84/236

1----_ . . . .--. .~, .

Tablica 1 .34.- DIMENZIJE KUCISTA ZA VRATILA SA NASLONOM


85/236

d da A Al H HI H~ Jmin Jmaoz. L G Tezina[mm] [kg]

25 30 67 46 75 40 19 125 135 165 12 1,130 35 77 52 90 50 22 145 155 185 12 1,6

Tablica 1.35. - DIMENZIJE PRIRUBNIH KUCISTA


86/236

1.5.4.9 KuCista za kotrljajuce lezajeIzraduju se od sivog liva iCe1.icnog Iiva,


87/236

U tablicama 1.33, 1.34 i 1.35., date su mjere kucista za leZaje. U tablici1.33. date su dimenziie kucista za lezaie sa konienim provrtom od d1=20 -- 80) nun. U tablici 1.34. date su dimenziie ]rut-ista za vratila sa naslonom,za precnike provrta, d = (25 - 110) mm. Na slid, uz tab lieu, prikazano ieuevrscivanje lezaia pornocu distantne caure, ali se isto riesenie moze primije-niti i za druge nacine ucvrscivania lezaia.U tabliei 1.35. date su miere prirubnih kucista za d =20 - 75) mm,

PITANJA I ZADACI:1. Namjena, princip rada i vrste lezista.2. Vrste maziva, nac{ni podmazivanja lezHta iznacaj podmazivanja.3. Skiciraj i objasni pojavu hidrodinamickog pritiska pri kretanju ravnih dodirnih po-vrsina kod lezista.4. Koia nalijeganja dolaze u obzir kod kliznih lezista objasni pojam srednieg i rela-tivnog zazora.5. Od kojih se materiia izraduju posteljice Idista?6. Skicirai standardno dvodijelno klizno leziSte sa prstenom za podmazivanje.7. Koie su prednosti a koji nedostaci kotrliaiucih leziiita nad kliznim?8. Od koiih se materijala izraduju leziSta?9. Od kojih se diielova sastoii kotrliajuci lezaj?10. Kako se mozc izvrsiti ugradnja kotrljajucih leiista?11. Tolerancije kotrliaiucih lezista.12. Navedi tipove iosobine kotrljajuCih Iezaia,

Prerna karakteru spajanja vratila, mehanicke spojnice rnogu biti: a) kruse,


88/236

koie ne dozvoljavaju da se jedno vratiIo pomiera u odnosu na drugo; b)elastilne, koje dozvoljavaju relativno pomjeranje vratila na racun elasticnedefonnacije umetnutih elemenata u spoinicu ; c) dilatacione, koje omogucuiuizviesno uzduzno pomjeranje vratila usljed prornjena temperature; d) zglobne(zglavkaste), koie omogucuju spajanje vratila pod uglom ; e) frikcione, kojeomogucuju radiialne diletacije pa se rnogu u toku rada ukljucivati iiskljuci-vati if) specijalne spojnice koje imaju narocitu namjenu, npr. da iskliucevratila kad se prekoraci odredeni broj obrtaja, Zovu se i sigumosne spojnice.1.6.1. KRUTE SPO}NICE

Karakteristika krutih spojnica je da se pomocu njih dva vratila spajajukruto. To znaci da ce se sa pogonske masine prenijeti na prenosnik iIi radnumasinu, i obratno, svi udari i defonnacije koii se javljaju u toku rada. Prematome, krute spojnice treba primjeniivati samo u slucaievima kada masinerade pod dovoljno ujednacenim rezirnom (obicno za koeficijente udara,e " < 1,50). Pri proracunu elemenata krutih spoinica, treba raditi sa rnaksimal-ru m optereceniem (M"max =Mun . ell)'Krute spojnice odlikuju se iednostavnoscu riesenia i niskom cijenom.U primieni je veliki broj konstruktivnih riesenja krutih spojnica, od kojihsu najeesce: sa naglavkom, oklopna, sa obodima ikompenzuiuca sa zupcima.1.6.1.1. Spojnice sa naglavkom

precnik vratila, Veza naglavaka ivratila moze se izvesti ina druge nacine,npr, pornoeu konicne caure ikonicnog naglavka.


89/236

1.6.1.2. Oklojma spojnicaOva spojnica ima dvodijelni oklop. Vijcima se vdi pritezanie oklopa,tako da se stvara jak pritisak na dodiru vratila i oklopa (s1. 1.68.) Klin je beznagiba i sluZi za vodenje.

Obi ila d di . . F 2 Mo da b d . "1' .unna S1 na 0 irnoj povrsmi, 0 = --, mora u e manja 1 1 naj-dvie iednaka sili trenja FI' =FN 1 - ' , gdje je FN[kN]-sila upravnanapovdinudodira vratila, Ako se usvoji da je FN~Fa[kN] uzduzna sila u vijku, i ako (z)vijaka ucestvuie u prenosenju obimne sile, onda obimna sila koja otpada najedan vijak (FDJ iznosi:

Fo 2MoFo , = - =~ ~ Fa, . 1 - ' ,Z d'Zpa je uzduzna sila u viiku

Fa, = 2 Mo ~ [kN].d'z,1- '

Broj viiaka, z=- 8. Koeficijent trenja, I-'=,1- 0,2. Oklopi se izradujuod sivog liva.Oklopna spojnica moze da se montira i demontira bez osnog pomjeranjavratila. Nedostatak joj je sto se tesko uravnotezuiu rnase oklopa i sro se spoljnepovrsine spojnice, zbog neravnina, moraju pokriti Iimorn.

Mj~e oboda za spojnice (prema sl. 1.69) iznose:


90/236

Do =1,5 - 1,6) d + 1,5 [em];= (2 - 2,2)d + S [em];Dc =1,2 - 1,3) d + 1 [em];ds = (0,16 - 0,18) d + 1 [em]; 6=0,24 - 0,26) d + 1 [em].Spojnice sa zasebnim obodima prikazane su na s1. 1.70. Na 81. 1.70 a,centriranje je izvedeno pomocu udubljenja u jednom obodu i ispupcenja nadrugom obodu istog nominalnog precnika (Dc ) . Vijci za vezu oboda obicnosu podeSeni (rjeSenje I), it riede nepodeseni (riesenie II). Na sl, 1.70. b,centriranje je izvedeno pomocu prstena.

Ovdje [e: F;= Mo [kN] _ obirnna sila, As, = d;' 1t [em"] - povrsinaDo 4presjeka [ednog vijka izlozena smicaniu,


91/236

n - predstavlja broj vijaka za vezu oboda. Zbog neravnomiernosti preno-senja obimne sile, uzima se da kod podesenih vijaka same jedna polovinavijaka prima opterecenje.P ..x' nt.: isak 2F;ovrsmski prm ,P = - ~ Pd 'n' d, (a - X l )

L L

1.6.1.4. Hirtooa zupcasta spojnica


92/236

SImi za spajanje zavrsetka vratila sa zupeanicima, kao na s1. 1.71; zaspajanje dijdova koljenastog vratila itd, Ceone povrsine oboda ozubljene suoProfil zubaca Hirtove spoi-nice u razvijenom oblikuodgovara profilu metrickognavoja.

Hirtova spojnica omo-gucuje da se pojedini diie-lovi konstruktivne cjelineizraduju odvojeno. Toomogucuje izradu pojedi-nih dijelova od razlicitihmaterijala injihovu zam-[enljivost.1.6.2. DILATACIONE SPOJNICE

ZUP'?i .spoJnlc.

SI. 1.71. Hirtova zupcasta spoinica

Ove spojnice omogucuiu uzduzno pomieranje vratila usljed promjenatemperature iIiusljed aksijalnih oscilacija, kao kod elektromotora, Najprostijadilataciona spojnica je kandzasta spojnica, prikazana na s1. 1.72.

KandZasta spojnica sastoji se iz dviie glavcine sa po tri kandie pravougao-nog profila iprstena za centriranje. Mjere kandzaste spojnice od SL date supored crteza, Izraduiu se za vratilapreenika d=40 - 200) mm, Manje


93/236

vrijednosti mjera odnose se na veeeprecnike vratila.Treba provjeriti povrsinski priti-sak izmedu kandZi (P d =0 - 50[kN/emS]) inapon savijanja u kori-jenu kandZi.

SI. 1.73. Zupeasta spojnica

J .6.3. ELASTICNE SPOJNICE

1.6.2.2. Zupcasta spojnicaDozvoljava malo uzduzno, pop-recno i ugaono pomjeranje [ednog vra-tila u odnosu na drugo. Zupcasta spoi-nica sastoji se iz dvije ozubljene glav-cine sa evolventnim zupcima cija sutiemena sfernog oblika i dva naglavkasa unutrasniim ozubljenjem koji se

spajaju viicima. Elementi spojnice iz-raduiu se od celika iIi celimog liva.Na s1. 1.73. prikazan je oblik zupcastespojnice.

Potrebno je provjeriti povrsinski pritisak na dodiru vijka (p) iprstenovainapon savijanja u vijcima ( O ' s ) :


94/236

~ Ms ~.~P= ~ P d ; a, = ~ = --d3 ~ O ' s d 'Z I, d, W Z . z s :10

Ovdje je P; = 2 Mo [kN]DorI T -!

Lobimna sila koju primaju vijci.

1~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Ii

1.6.3.2. Elasticne perifleks-spojniceElasticne perifleks-spojnice odlikuju se velikom elastienoscu imoguc-no8Cu da obezbijede radijalno pomieranje (do 4 mm), aksijalno pomieranie


95/236

(do 8 nun) i ugaono pomieranie (do 4). Sastoie se iz dva oboda, gumenogobruca koji elasticno povezuje obode, dva pritisna prstena i vijaka (sl. 1.75).Osnovni oblik (normalna izvedba) perifleks spojnice prikazan ie na 81. 1.75a.Obruc ove spojnice ie na [ednom mjestu rasiecen, radi lakse montaze i de-montaze, Mjere ove spojnice date su u tablici 1.37. Na sl. 1.75b, prikazana jeperifleks-spojnica sa nesimetrienim kolutom koji nije radijalno rasiecen.Pogodna je za spajanje vratila sa visokim broiem obrtaja. Obruc se obicno

I


96/236

1 "1. . . . , o

Io. . . . ,

001 "1

I\01 "1

I1 "11 "1

00. . . .i. . , . .". . . .o 000"- .....OON1 "1_

o-. . .8

1-o00

o\0

1" 10\00~2 \0::::;: :0 I0. . . .

0." 1 "1~i.n8 ;:;\0 I-0-f"i ~ .N~"'8 ~\0 I-0-

izraduje od vulkolana, sto omogucuie rnanje dirnenzije spojnice. Pored nave-denih, im a idrugih oblika perifleks spojnica (vidi katalog proizvodaea "Pob-eda" - Novi Sad.)Oblik idimenzije perifIeks-spojnice zavise od vrste pogonske i radne


97/236

masine, broja obrtaia ibroja ukliucivania na Cas.Osnovna velicina, prema koioi se vrsi izbor dimenzija perifleks-spojnice.jeste obrtni moment, M". Norninalni obrtni mo~ent, Mo = 954,30.!._ [kN I em],ngdje je P [kW] - nominalna snaga, a n [min-I] - broj obrtaja. Najveciobrtni moment pri kratkotrainom opterecenju M"max = Mo . ~..) gdje je ~.. -koeficiient preopterecenia (udara).U tablici 1.37. date su rniere perifleks-spojnice normalne izvedbe premas1. 1.75a, u zavisnosti od obrtnog momenta.1.6.3.3. Elasticna spojnica sa trakastom oprugom

Elasticna spojnica nazvana "bibi" sastoji se iz dva ozubljena oboda,oklopa i trakastih talasastih celicnih opruga koje se postavljaju izmedu zubacaoboda (s1. 1.76). Zupci na obodirna irnaiu po duzini promjenljiv profil koiiomogucuie postepeno deformisanie opruge.Obodi i oklop izraduju se od celika ili celienog liva,Spojnica "bibi" ima siroku primjenu u masinogradnji, Sposobna je daprimi jake udare, a omogucuie i aksijalna pomjeranja susjednih vratila i ugaougiba do 1. Moze se primiieniti bez ogranicenia snage i broja obrtaja.Mjere spojnice odreduju se iskustveno, a samo se debliina i sirina oprugeizracunava: D = (2 - 3) d; L = (1,7 - 2,4) d;


98/236

SI.1.77. Sematski izgled zglavkaste spojnice S 1 . 1.78. Konstrukcija zglav-kaste spojnice1.6.S. ISKLJUCNE SPOJNICE

sa nesimetricnim profilom. Kandze pravougaonog profila primienjuju serijetko, jer se ne rnoze izbjeci zazor poslije ukljuCivanja. Kandke trapeznogprofila prirojenjuju se za prenosenje vecih obrtnih momenata, Simetrieniprofil pogodan je za prenosenje rnomenata u oba smjera, a nesimetrican samou [ednom. Broj kandZi krece se od 3 do 15.


99/236

Kandze trouglastog profila primieniuju se za prenosenje rnalih obrtnihrnomenata (broj kandzi: 15 - 16). Kandzasta iskliucna spojnica sa trouglas-tim i trapeznim profilom moze se iukljucivati u toku rada, ukoliko ugaonebrzine nisu velike iukoliko se pazljivo vrSi ukljuCivanje.J edna glaveina kandzaste spojnice nepokretna je u odnosu na vratilo,spojena pomocu klina bez nagiba iosigurana od uzduznog pomjerania pomocuvijka (ili spojena pornocu klina bez nagiba). Druga glaveina ima vecu duzinuikruzni radijalni zlijeb za prsten mehanizma koji sluzi za iskliucivanje, odn.ukljueivanie. Ova glaveina spojena je sa vratilom pornocu dva klina beznagiba. Prsten za centriranje glavcina osiguran je od aksijalnog pomieranjapomocu viika, Miere iskliucne kandzaste spojnice sliene su mierama dilatacionekandzaste spojnice (vidi sl. 1.72).

II

I\1.6.6. UKLJUCNO-ISKLJUCNE SPO]NICE

Spojnice koje omogucuiu ukljucivanje iiskliucivanie jednog vratila uvriieme dok je drugo vratilo u radu, nazivaju se ukliucno-iskljucne spojnice.Obieno rade na principu trenja, pa se u tom slueaju nazivaju frikcione spoj-nice. Prema obliku radnih povrsina, frikcione spojnice mogu biti sa ravnompovrsinom, ili sa konicnom dodimom povrsinorn, Da bi se prenio obrtnimoment sa [ednog vratila na drugo, na dodirnirn povrsinama sila trenja (Ft)

Pri prenosenju obrtnog momenta, mjerodavna obimna sila2M ."


100/236

Fo= --"-[kN).DoOvdje je:

P[kW)Mo =954,30 [kNem) - obrtni moment,n[min-I]v - stepen sigurnosti protiv proklizavanja,

2 D3 - D8Do =- . 1[em] - racunski3 D2- mprecnik na kome dieluie obimna sila.

Srednii specificni pritisak na do-dirnoj povrsini diskova iznosi:

2

Dozvolieni povrsinski pritisak zaC IC iIi SL/SL iznosi 0,06- 0,08 kN/cm.Ako se diskovi oblofe azbestnim obloga-rna, Pd =0,02 - 0,025 kN/em 2 Pri prok-lizavaniu dolazi do zagrijavania, Ukolikosu vece obimne brzine, bite izagriiavanievece, Zato su dozvoljeni povrsinski pri-


101/236


102/236


103/236


104/236


105/236


106/236


107/236


108/236


109/236


110/236


111/236


112/236


113/236


114/236


115/236


116/236


117/236


118/236


119/236


120/236


121/236


122/236


123/236


124/236


125/236


126/236


127/236


128/236


129/236


130/236


131/236


132/236


133/236


134/236


135/236


136/236


137/236


138/236


139/236


140/236


141/236


142/236


143/236


144/236


145/236


146/236


147/236


148/236


149/236


150/236


151/236


152/236


153/236


154/236


155/236


156/236


157/236


158/236


159/236


160/236


161/236


162/236


163/236


164/236


165/236


166/236


167/236


168/236


169/236


170/236


171/236


172/236


173/236


174/236

Documents

Masinski Elementi s Konstrukcijama - Spasoje Drapic