Sprawowanie liturgii eucharystycznej: Wprowadzenie dla metodystów i innych chrześcijan sakramentalnych1

W tekście wykorzystujemy polski przekład liturgii komunijnej Zjednoczonego Kościoła Metodystycznego, którą

posługuje się ks. dr Gregory S. Neal, jednakże bez większych trudności można zastosować go również do episkopalnego

Rytu II, który jest wykorzystywany na nabożeństwach Polskiej Wspólnoty Episkopalnej. Znajdziecie go tutaj.

Pan z wami! I z tobą także!

Sursum Corda (łac. „w górę serca”)

To dialog otwierający prefację do Wielkiej Modlitwy Dziękczynnej (Eucharystycznej) jaką można usłyszeć w większości Kościołów kultywujących klasyczne życie liturgiczne. Jego obecność w rycie komunijnym datuje się od czasów Anafory św. Hipolita z III w. W liturgii metodystycznej znajduje się on ze względu na jej anglikańskie i katolickie korzenie. Tradycyjnie celebrans wypowiada słowa „Pan z wami” w kierunku zgromadzonych, rozkładając ramiona w uniwersalnym znaku powitania. Jest to powitanie liturgiczne stosowane od starożytności przez duchownych wobec zgromadzonej wspólnoty. Tutaj znajdziecie nagranie przedstawiające Sursum Corda.

W górę serca! Wznosimy je do Pana!

Wypowiadając słowa „w górę serca” celebrans ilustruje je według tradycji, wznosząc ręce, otwartymi dłońmi do góry, ku niebu. Metodystyczna Book of Worship zawiera w tym miejscu tylko jedno zalecenie: „Pastor może wznieść ręce i trzymać je w tej pozycji” prawdopodobnie do końca prefacji.

1 Określenie “sacramental Christian”, w j. polskim rzadko używane, oznacza tych wyznawców chrześcijaństwa, w których

duchowości sakramenty, a przede wszystkim Eucharystia, odgrywają role wiodącą. Anglikanie również mogą zostać zaliczeni do tej właśnie grupy.

Dzięki składajmy Panu Bogu naszemu! Godną i sprawiedliwą jest rzeczą dziękować Mu i wysławiać Go!

Na „dzięki składajmy” celebrans tradycyjnie składa ręce w pozycji modlitewnej (jak widać na zdjęciu). Book of Worship nie zawiera tego gestu, ale można przyjąć, że pozostawia celebransowi możliwość wykonania go, jeśli sobie tego życzy.

Godną, dobrą i radosną jest rzeczą zawsze i wszędzie dzięki Tobie składać, Wszechmogący Boże, Stworzycielu nieba i ziemi. Wyprowadziłeś światło z ciemności i wprowadziłeś życie na ziemi! Uformowałeś nas na swój obraz i tchnąłeś w nas dech życia. Gdy odwróciliśmy się od Ciebie, a nasza miłość zawiodła, Twoja miłość pozostała niewzruszona. Wyprowadziłeś nas z niewoli, zawarłeś z nami przymierze, aby być naszym suwerennym Bogiem, i mówiłeś do nas przez swoich proroków.

Prefacja

Na początku prefacji celebrans ponownie wznosi ręce (jak przy Sursum Corda) i trzyma je w ten sposób aż do samego końca. Zaleca to Book of Worship. Prefacja jest zazwyczaj odmawiana przez głównego celebransa. W części lub w całości mogą ją również odmawiać koncelebrans (asystujący duchowni) albo zgromadzeni unisono lub w formie antyfony. Prefacja jest tą częścią Wielkiej Modlitwy Dziękczynnej, która zmienia się w zależności od dnia albo okresu roku kościelnego. Zazwyczaj modlitwa ta skupia się na tym, co uczynił dla nas Bóg jako Stwórca oraz na naszej potrzebie łaski.

Święty, Święty, Święty Pan Bóg Zastępów. Pełne są niebiosa i ziemia Chwały Twojej. Hosanna na wysokości. Błogosławiony, który idzie w Imię Pańskie. Hosanna na wysokości.

Święty, Święty, Święty Sanctus-Benedictus śpiewają albo wypowiadają zgromadzeni na zakończenie prefacji. Jest rzeczą właściwą, aby celebrans w tym momencie opuścił ręce i złożył je na brzuchu. Dodatkowo istnieje kilka innych możliwości, które celebrans może rozważyć, jak np.:

Skłonić głowę;

Skłonić się (jak widać na zdjęciu);

Przyklęknąć na jedno kolano;

Przeżegnać się. Każdy z tych gestów można jak najbardziej wykonać, jeżeli w najlepszy sposób wyraża własną duchowość celebransa. Cokolwiek celebrans czyni, powinien czynić to szczerze i z wiernością wobec siebie i swojej duchowości. Każdy inny gest będzie wyglądał w sposób wymuszony i sztuczny. Pierwsza część Sanctus (łac. „Święty) pochodzi z ks. Izajasza 6:3 i Apokalipsy 4:8, gdzie znajduje się opis Bożego tronu otoczonego przez uskrzydlonych serafinów, wysławiających Jahwe. Benedictus (łac. „Błogosławiony”) pochodzi z Ewangelii Mateusza 21:9, gdzie znajduje się opis wjazdu Jezusa do Jerozolimy w Niedzielę Palmową.

Święty jesteś i błogosławiony jest Twój Syn, Jezus Chrystus. Twój Duch namaścił Go, aby głosił ubogim dobrą nowinę, więźniom ogłaszał wyzwolenie a przywrócenie wzroku ślepym, aby uwalniał uciśnionych i ogłaszał, że nadszedł czas ocalenia Twego ludu. On uzdrawiał chorych, karmił głodnych i zasiadał do stołu z grzesznikami. Przez chrzest swojej męki, śmierci i zmartwychwstania zrodziłeś

Anamneza I (gr. „wspomnienie”)

Anamneza to część Wielkiej Modlitwy Dziękczynnej, w której wspominamy życie, posługę, śmierć, zmartwychwstanie i wniebowstąpienie Jezusa. Poza tym można dodać do niej treści charakterystyczne dla okresu roku kościelnego (Wielki Post, Wielkanoc, Adwent, etc.) i świąt (Niedziela Wielkanocna, Zesłanie Ducha Świętego, Wigilia Bożego Narodzenia, etc.). Podobnie jak prefację, anamnezę odmawia zazwyczaj celebrans, jednakże jej części mogą być odmawiane przez koncelebransa i/lub zgromadzonych, zarówno unisono, jak i w formie antyfony. Zgodnie z Book of Worship w czasie odmawiania tej części Wielkiej Modlitwy Dziękczynnej celebrans zazwyczaj unosi ręce.

swój Kościół, wybawiłeś nas z niewoli grzechu i śmierci, i zawarłeś z nami nowe przymierze przez wodę i ducha. Gdy nas Pan Jezus wstąpił na niebiosa, obiecał, że pozostanie z nami zawsze w mocy Twego Słowa i Ducha Świętego.

W nocy, zanim został wydany na mękę i śmierć, nasz Pan Jezus Chrystus wziął chleb i, dzięki Tobie składając, łamał i dawał swoim uczniom, mówiąc: “Bierzcie i jedzcie: To jest Ciało moje, za was wydane. To czyńcie na moja pamiątkę”.

Anamneza II Słowa Ustanowienia

Po ogólnym przypomnieniu czynów Chrystusa, anamneza zawiera Słowa Ustanowienia tak jak zostały nam przekazane w Ewangeliach synoptycznych (Mt 26:26-29, Mk 14:22-25, Łk 22:19-20) i przez Apostoła Pawła w 1 Kor 11:23-25. Book of Worship zawiera w tym miejscu następująca rubrykę2: „Pastor może trzymać ręce skierowane dłońmi ku dołowi nad chlebem albo dotknąć chleba lub wznieść go”. Zalecałbym wznoszenie chleba do wysokości wzroku, podczas gdy patena trzymana jest obydwoma rękami, zaś Słowa Ustanowienia odnoszące się do chleba zostają wypowiedziane. Duchowni: nigdy nie łamcie chleba w tym momencie, łamanie chleba powinno mieć miejsce jedynie po konsekracji.

Podobnie po wieczerzy wziął kielich i, dzięki Tobie składając, dawał swoim uczniom, mówiąc: “Pijcie z niego wszyscy: To jest Krew moja Nowego Przymierza, która za was i za wielu jest wylana na odpuszczenie grzechów. To ilekroć czynić będziecie, na moją pamiątkę czyńcie”.

Tutaj znajdziecie nagranie Słów Ustanowienia z podniesieniem postaci. Book of Worship zawiera następującą rubrykę: „Pastor może trzymać ręce skierowane dłońmi ku dołowi nad kielichem, dotknąć go lub wznieść”. Także i tutaj zalecałbym, aby wznieść kielich na wysokość wzroku, mocno trzymając go jedną ręką za nóżkę i podtrzymując jego podstawę palcami drugiej, gdy wypowiada się Słowa Ustanowienia. Kielich nie powinien zostać odstawiony na stół ołtarzowy przed zakończeniem wypowiadania słów Chrystusa. W czasie wypowiadania Słów Ustanowienia szczególną uwagę należy poświęcić temu, aby nie spieszyć się w czasie prowadzenia liturgii. Wypowiadaj słowa wyraźnie i miarowo, stosując pauzy przy wypowiadaniu słów Chrystusa, aby podkreślić ich znaczenie.

2 Rubryki w liturgii spełniają tę samą rolę co didaskalia w sztuce teatralnej. Są to informacje o tym, w jaki sposób celebrans

powinien się zachować w danym momencie liturgii. Najczęściej drukuje się je w kolorze czerwonym.

I tak, na pamiątkę tych Twoich potężnych dzieł w Jezusie Chrystusie, składamy nas samych z chwałą i dziękczynieniem jako świętą i żywą ofiarę, w jedności z ofiarą Chrystusa za nas, ogłaszając tajemnicę wiary:

Jeżeli celebruje kilku duchownych, można rozdzielić słowa ustanowienia między nich:

Jeden z celebransów może wypowiadać słowa odnoszące się do chleba, podczas gdy drugi wypowiada te, które odnoszą się do wina;

Jeden może wypowiadać słowa ewangelisty, podczas gdy drugi wypowiada słowa Chrystusa;

Jeśli koncelebruje więcej niż dwóch prezbiterów, można poprosić wszystkich, aby wypowiedzieli Słowa Ustanowienia unisona.

Po Słowach Ustanowienia celebrans powinien wznieść ręce, aby dokończyć anamnezę, która kończy się aklamacją pamiątkową – „tajemnica wiary”.

Chrystus umarł. Chrystus zmartwychwstał. Chrystus przyjdzie ponownie.

Aklamacja Pamiątkowa (Mysterium Fidei)

„Tajemnicę wiary” śpiewają lub wypowiadają zgromadzeni na zakończenie anamnezy. Book of Worship nie zawiera w tym miejscu żadnej rubryki, ale jest właściwe, aby celebrans złożył ręce w geście modlitewnym, podczas gdy zgromadzeni ogłaszają tajemnicę wiary. Można użyć również alternatywnych sformułowań aklamacji upamiętniającej, jak np.: Wspominamy jego śmierć, Ogłaszamy jego zmartwychwstanie, Oczekujemy jego przyjścia w chwale. Umierając, Chrystus unicestwił śmierć! Zmartwychwstając, Chrystus przywrócił nam życie! Panie Jezu, przyjdź w chwale.

Wylej swojego Ducha Świętego na nas zebranych tutaj…

Epikleza (gr. inwokacja, wezwanie)

Epikleza to część Wielkiej Modlitwy Dziękczynnej, w której celebrans wzywa Ducha Świętego, aby uświęcił postacie eucharystyczne. W tej części modlitwy następuje aktualizacja tego, co zostało ogłoszone w Słowach Ustanowienia. Dlatego jest ona nieodzowna w liturgii. Book of Worship zawiera prostą sugestię dla celebransa odmawiającego epiklezę: „Pastor może trzymać ręce dłońmi w dół nad chlebem i kielichem”. Jest to gest właściwy i bardzo prosty. Innym tradycyjnym gestem jest uczynienie horyzontalnie znaku krzyża nad chlebem i kielichem. Najlepiej uczynić go na samym początku epiklezy jak widać na zdjęciu po lewej stronie. Celebrans rozpoczyna kreślenie wertykalnej belki krzyża ku sobie, wypowiadając słowa „Wylej swego Ducha Świętego…”.

Jak widać na tym i kolejnym zdjęciu, można następnie zakreślić w powietrzu horyzontalną belkę nad postaciami, wypowiadając słowa „(…) i na te dary chleba i wina”. Czynienie znaku krzyża nad postaciami eucharystycznymi w czasie epiklezy to uświęcony tradycją zwyczaj datujący się od IV w. Jako wizualno-symboliczną proklamację śmierci Jezusa należy łączyć ją bezpośrednio z poświęceniem (konsekracją) chleba i wina.

…i na te dary chleba…

… i wina.

Tutaj znajdziecie nagranie epiklezy. Niektórzy duchowni metodystyczni mogą czuć się niezręcznie czyniąc znak krzyża, podczas gdy inni nie będą mieli z tym problemu. Celebrans nie powinien czynić tego znaku, o ile nie czuje się z tym całkowicie dobrze.

Uczyń je dla nas ciałem i krwią Chrystusa, abyśmy mogli być dla świata ciałem Chrystusa, odkupionym Jego krwią.

Po uczynieniu znaku krzyża, w momencie wypowiada słów modlitwy: „Uczyń je dla nas…”, tradycyjnie celebrans trzyma ręce dłońmi w dół nad chlebem i kielichem. Można to zrobić na kilka sposobów:

Dłonie obok siebie, stykające się kciukami;

Jedna dłoń na drugiej (jak na zdjęciu);

Dłonie złożone nad postaciami;

Jedna dłoń nad postaciami, druga wzniesiona ku niebu.

W tym momencie koncelebransi powinni również wyciągnąć rękę bądź ręce w kierunku postaci, aby włączyć się w konsekrację. Jednocześnie powinni cicho odmawiać słowa modlitwy unisono z głównym celebransem.

Przez Twego Ducha uczyń nas jednymi z Chrystusem…

Począwszy od słów „Przez Twego Ducha Świętego…” celebrans może wykonać jeden lub kilka gestów. Tradycja Kościoła dopuszcza każdy z nich, tak więc celebrans może dokonać wyboru, pamiętając że zgodność z poprzednimi gestami odnoszącymi się do postaci eucharystycznych jest tutaj szczególnie na miejscu:

Book of Worship zaleca, aby celebrans ponownie wzniósł ręce i trzymał je w tej pozycji aż do końca Wielkiej Modlitwy Dziękczynnej.

Celebrans może wyciągnąć ręce z dłońmi skierowanymi ku zgromadzonym i stykającymi się kciukami;

Celebrans może uczynić znak krzyża nad zgromadzonymi (jak na zdjęciu).

…jednymi ze sobą nawzajem i jednymi w służbie całemu światu…

Osobiście preferuję czynienie znaku krzyża w sposób odzwierciedlający zarówno znak uczyniony nad postaciami, jak i słowa wypowiadane w tym momencie w modlitwie. Gdy proszę „uczyń nas jednymi z Chrystusem” kreślę belkę wertykalną od góry do dołu. Gdy mówię „jednymi ze sobą nawzajem”, kreślę belkę horyzontalną z lewa do prawa a następnie z powrotem do środka.

…aż Chrystus powróci w ostatecznym zwycięstwie a my zasiądziemy na Jego uczcie niebieskiej.

Z kolei mówiąc „i jednymi w służbie całemu światu”, z powrotem wznoszę ręce dłońmi ku górze i trzymam je w ten sposób aż do słowa „uczta”. Tutaj znajdziecie nagranie pokazujące jak czynię znak krzyża nad zgromadzonymi. Tutaj również możliwe jest wykonanie jednego lub kilku gestów, zaś celebrans powinien ostrożnie wybrać jeden z nich, wykonując go w sposób świadomy i konsekwentny.

Doksologia Doksologia kończąca Wielką Modlitwę Dziękczynną może być odmawiana przez celebransa, koncelebransa, innego z asystujących a nawet przez wszystkich zgromadzonych. Celebrans może w tym momencie trzymać ręce wzniesione albo podnieść postaci na wysokość piersi czy nawet wzroku, trzymając je nad stołem skrzyżowanymi (jak na zdjęciu) lub nieskrzyżowanymi rękoma. Jeżeli jest więcej celebransów, jeden z nich może wznieść chleb a drugi kielich. Tutaj znajdziecie nagranie doksologii.

Przez Twego Syna, Jezusa Chrystusa, z Twoim Duchem Świętym, w Twoim Świętym Kościele, Tobie wszelka Chwała Wszechmogący Ojcze, teraz i zawsze. Amen!

Przeto teraz, nauczeni przez naszego Zbawiciela Chrystusa, ośmielamy się mówić:

Modlitwa Pańska O ile w tradycji protestanckiej utarło się odmawianie Modlitwy Pańskiej na zakończenie modlitw przyczynnych (ludu), w rzeczywistości powinno się ją zachować na koniec Wielkiej Modlitwy Dziękczynnej przed łamaniem chleba.

Ojcze nasz, któryś jest w niebie święć się imię Twoje; przyjdź królestwo Twoje; bądź wola Twoja jako w niebie tak i na ziemi; chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj; i odpuść nam nasze winy, jako i my odpuszczamy; naszym winowajcom; i nie wódź nas na pokuszenie; ale nas zbaw ode Złego. Albowiem Twoje jest Królestwo i moc, i chwała na wieki wieków. Amen.

Celebrans powinien prowadzić tę modlitwę z rękoma wzniesionymi w górę i dłońmi skierowanymi do góry (jak na zdjęciu) lub na zewnątrz. Ewentualnie może on trzymać ręce przed sobą dłońmi ku górze.

Ponieważ jeden jest chleb, przeto my, liczni, tworzymy jedno Ciało. Wszyscy bowiem bierzemy z tego samego chleba.

Łamanie chleba Chleba nie należy nigdy łamać przed konsekracją, nie powinien być on również nacinany, by „ułatwić łamanie”. Celebrans powinien wziąć chleb w swoje ręce i, trzymając go na wysokości twarzy bądź nawet nad głową, przełamać go, o ile to tylko możliwe, na pół. Wypowiada się przy tym słowa z 1 Kor 10:17 lub nawiązuje do Łk 24:35, mówiąc „uczniowie rozpoznali Pana Jezusa po łamaniu chleba”. Istnieje również wiele pieśni, które celebrans lub chór mogą zaśpiewać podczas łamania chleba. Możliwe też jest wreszcie przełamanie chleba w nabożnej ciszy. Jeżeli zamiast pojedynczego bochenka używa się opłatków, celebrans powinien rozważyć użycie większej hostii, aby przełamać ją w tym momencie.

Chleb, który łamiemy, czyż nie jest udziałem w Ciele Chrystusa?

Kiedy chleb został przełamany, celebrans może, trzymając ciągle w rękach obydwie połowy bochenka albo hostii, przypomnieć pełne mocy słowa św. Pawła z 1 Kor 10:16b jak widać na zdjęciu i jak zaleca Book of Worship. Można również użyć słów „Ciało Chrystusa, chleb z nieba”.

Kielich błogosławieństwa, który błogosławimy, czy nie jest udziałem we Krwi Chrystusa?

Wznosząc kielich na wysokość wzroku, celebrans może trzymać nad nim rękę dłonią w dół, ogłaszając przy tym słowa z 1 Kor 10:16a. Może również powiedzieć „Krew Chrystusa, kielich zbawienia”. Może także zachować w tym momencie ciszę.

Ciało i Krew Pana naszego Jezusa Chrystusa niech cię zachowa w życiu wiecznym.

Dyskutuje się na temat tego, kiedy celebrans powinien przyjmować komunię. Niektórzy obstają przy tym, że osoby celebrujące albo udzielające komunii powinny przyjąć ją na końcu (por. Mt 20:16). Book of Worship pozostawia jednak tę kwestię otwartą, uzależniając ją od preferencji duchownego i tradycji lokalnej: „Tradycyjnie pastor przyjmuje chleb i kielich jako pierwszy, a następnie udziela ich tym, którzy mu asystują przy dystrybucji chleba i wina, jednakże pastor i asystenci mogą również przyjąć komunię jako ostatni”. Osobiście odczuwam potrzebę, aby najpierw przyjąć komunię a następnie jej udzielać, dlatego przystępuję do niej zanim udzielam jej najpierw asystentom a następnie zgromadzonej wspólnocie.

Dystrybucja Błogosławieństwo i

“rozpuszczenie zgromadzenia”