1

KIRGIZ İSTAN TÜRK İYE MANAS ÜN İVERSİTESİ

SOSYAL BİL İMLER ENST İTÜSÜ

İLET İŞİM BİL İMLER İ ANABİL İM DALI

2009–10 AKADEMİK YILI

SOKAĞA YANSIMI Ş İŞ YERİ İSİMLER İ: BİŞKEK ULA ŞIM ANA ARTERLER İNE

YÖNEL İK İDEOLOJ İK VE ANAL İTİK BİR ÇÖZÜMLEME

YÜKSEK L İSANS TEZİ

Niyazi AYHAN

Tez Danışmanı:

Prof.Dr. Bayram KAYA

BİŞKEK-2010

2

ÖZ

SOKAĞA YANSIMI Ş İŞ YERİ İSİMLER İ: BİŞKEK ULA ŞIM ANA ARTERLER İNE

YÖNEL İK İDEOLOJ İK VE ANAL İTİK BİR ÇÖZÜMLEME

Niyazi AYHAN Yüksek Lisans, İletişim Bilimleri Anabilim Dalı

Tez Danışmanı: Prof.Dr. Bayram KAYA Haziran 2010, 120 sayfa

Çalışmamızda iş yerlerinin yabancı kelimelerden oluştuğunu tespit ettik.

Çalışmamıza göre iş yerlerinin yabancı kelimelerden oluşmasının sebepleri:

1- Küreselleşme ve Medya

2- Sosyal, ekonomik ve siyasal gelişmeler

3- Popüler Kültür

4- Yerel medya kanallarının etkisi

5- Yerel program üretme sürecinde teknoloji ve insan kaynaklarının yetersizliği

6- Reklamlar, kitle üretimi ve tüketimi

7- Yerel denetim eksikliği

8- Kent kimliği ve tarihi bağlar

9- Baskın ekonomi faktörü

10- Baskın kültür faktörü

Çalışmamız bu sebeplerden Baskın ekonomi ve Baskın kültür faktörü üzerine

kurulmuştur. Bu bağlamda analitik ve ideolojik çalışmalar yaptık. Baskın ekonomi ve

baskın kültürün unsurlarını belirledikten sonra. Bu unsurlar doğrultusunda Kırgızistan

ithalat ve ihracat rakamlarını devlet istatistik kurumundaki bilgilere göre tespit ettik.

Baskın ekonominin medyaya yansımalarını analiz etmek için televizyon kanalları,

gazeteler, radyo kanallarında incelemelerde bulunduk sonuç olarak hâkim ekonomin yani

Rusya’nın dili de Kırgızistan medyasında hâkim olduğunu söyleyebiliriz.

Analitik çalışmamız da Kırgızistan’ın Bişkek şehrinde bulunan dört ana ulaşım arteri

olan Ahunbaeva, Kievskaya, Mira ve Sovetskaya caddelerini ele aldık. İşyerlerini tek tek

saydıktan sonra SPSS programının yardımıyla analizler ve tablolar oluşturduk. Analitik

analizimizden çıkan sonuçlara göre:

3

532 işyerinin 246 sı Rusça,132 si İngilizce,97 si Kırgızca 97 ve diğer diller ise 57

adettir. Yüzdeliklerini vermek gerekirse Rusça % 46,2, İngilizce % 24,8,Kırgızca %

18,2,Diğer diller 10,7 dir.

İdeolojik çalışmamızda ise işyerlerini gruplara ayırdık bu gruplamalar

1) masal kahramanları 2) insan isimleri 3) yer isimleri 4) küresel anlamlar

İdeolojik çalışmamızın sonuçları:

Masal kahramanları, baskın ekonomi ülkenin yani Rusya’nın yüklediği anlamlara

göre şekillenmiştir. Ve masal kahramanları araç olarak kullanılarak insanlara ideolojik

mesajlar verilmiştir. Bu mesajları Rus masallarında yer alan kardeşlik, iyilik, yardımseverlik

olarak tespit ettik.

İnsan isimleri, İnsan isimlerinin verilmesinde Rusça isimler 16 iken Kırgızca 48,

İngilizce 6, Diğer isimler ise 3 adet tespit edilmiştir. Bu rakamlardan da anlaşılacağı gibi

Kırgızlar kendi isimlerini işyerlerine vermede daha yatkındırlar.

Yer isimleri, bu bağlamda Rus yer isimlerinde yine ideolojik olarak Ukrayna, Prag,

Rusya, Mossovet, Arbat isimleri verilmekle beraber, Amerikan yer isimlerine de yer

verilmiştir. Bu yerler ise Mayami, Hollywood, Las vegas tır.

Küresel anlamlar, İşyeri isimlerinde yer yer küresel anlamlara da yer verilmiştir. Bu

isimlerden örnek vermek gerekirse Дом итальянской мебели,(italyan

mobilyaları)Гролливудская улыбка (Hollywood gülüşü), Матритца (Matrix) Пекинская

утка (Pekin Ördeği), Mac Burger’dir.

Sonuç olarak Kırgızistan’daki işyerlerinde baskın ekonominin kodladığı anlamlarla

şekillenmiştir. Aynı zamanda küreselleşmenin ve popüler kültür gibi öğelerinde etkisiyle

İngilizce isimlere yer verilmiş ve hatta yer isimlerinde bile küreselleşmenin bir bakıma

Amerikan şehirlerinin izleri taşınmıştır.

Öneriler bölümünde ise yerel medyaya destek verilmesinin gerekliliğini ve yerel

denetimdeki olan eksikliklerin giderilmesi gerektiğini açıkladık.

Anahtar Kelimeler: Medya, işyeri isimleri, ideoloji, baskın ekonomi, baskın kültür.

4

ӨЗӨК

ЖОЛ БОЮНДА ЖАЙГАШКАН МЕКЕМЕ АТТАРЫ: БИШКЕКТИН НЕГИЗГИ

ТРАНСПОРТ ЖОЛДОРУНА КАРАТА ИДЕОЛОГИЯЛЫК ЖАНА

АНАЛИТИКАЛЫК ИЗИЛДӨӨ

Ниязи Айхан Магистратура, Коммуникация билимдери тармагы

Жетекчиси: Проф. Док. Байрам Кайа

Июнь 2010, 120 бет Бул изилдөө ишинин жыйынтыгында мекеме аттарынын көбүнесе чет тилде

коюлганын көрдүк. Мунун негизги себеби катары төмөнкүлөрдү айта кетишибиз

мүмкүн:

1- Ааламдашуу жана медиа.

2- Социалдык, экономикалык жана саясий өнүгүүлөр.

3- Популярдуу маданият.

4- Жергиликтүү ММКлардын таасири

5- Жергиликтүү ММК программаларын даярдоодо технологиялык жана

адамдык ресурстардын жеткиликсиздиги.

6- Көрнөк-жарнактар, массалык түрдө өндүрүү жана керектөө.

7- Жергиликтүү башкаруучулуктун жеткиликсиздиги.

8- Шаардын өздүк статусу жана тарыхый байланыштар.

9- Доминанттуу экономикалык факторлор

10- Доминанттуу маданий факторлор.

Изилдөөбүз ушул себептерден улам доминанттуу экономикалык жана

доминанттуу маданий факторлорго негизделген. Ушул маселенин алкагында

аналитикалык жана идеологиялык изилдөө жасадык. Доминанттуу экономикалык

жана доминанттуу маданий факторлорду аныктагандан кийин ушул факторлордун

негизинде Кыргызстандагы экспорттук жана импорттук көрсөткүчтөрдү Мамлекеттик

Статистикалык Комитеттен алынган маалыматтарга карата белгиледик.

Доминанттуу экономиканын медиада чагылдырылышын анализ этүү үчүн

телеканалдарды, гезиттерди, радиоканалдарды изилдедик жана жыйынтык катары

экономикасы доминанттуу болгон мамлекеттин тилинин башкача айтканда орус

тилинин Кыргыз медиасында басымдуу экенин көрдүк.

Изилдөөгө алынган аймак Кыргызстандын борбору Бишкек шаарынын 4

негизги транспорттук жолдору Киев көчөсү, Тынчтык проспектиси, Совет көчөсү

5

жана Ахунбаев көчөсү болду. Бул көчөлөрдө жайгашкан мекемелерди бир-бирден

эсептеп чыгып аны SPSS программасынын жардамы менен анализ кылдык жана

таблицаларды түздүк. Аналитикалык изилдөөбүздөн алынган жыйынтыктарга таянып

төмөнкү айта алабыз:

532 мекеме жайларынын аттарынын 246сы орус тилинде, 132си англис

тилинде, 97си кыргыз тилинде ал эми канган 57си башка тилдерде аталган.

Пайыздарына карасак мекеме жайларынын аттарынын 46.2%ы орус тилинде, 24,8%ы

англис тилинде, 18,2%ы кыргыз тилинде жана калган 10,7%ы башка тилдерде

коюлган.

Идеологиялык изилдөөбүздө мекеме жайларынын аттарын төмөнкүдөй төрт

топко бөлдүк. Бул топтор:

1) Жомок каармандарынын аттары

2) Адам аттары

3) Жер аттары

4) Глобалдык маанайдагы сөздөр

Идеологиялык изилдөөбүздүн жыйынтыктары төмөнкүдөй болду:

Жомок каармандарынын аттары экономикасы доминанттуу болгон өлкөнүн

башкача айтканда Россиянын жомок каармандарынын аттарына карата коюлган жана

бул аттардын жардамы аркылуу адамдарга идеологиялык түшүнүктөр берилүүгө

аракет кылынган. Бул түшүнүктөрдү орус жомокторунда көп кездешчү бир туугандык,

жакшылык, жардам сүйүүчүлүк деп көрсөттүк.

Жер аттарына келсек бул жерде да көбүнесе орус жер аттары колдонулган.

Мисалы Украина, Прага, Россия, Моссовет, Арбат сыяктуу аттарды айтсак болот.

Андан сырткары Америкалык жер аттары да коюлган. Мисалы Майами, Голливуд,

Лас-Вегас сыяктуу аттарды көрсөтсөк болот.

Глобалдык түшүнүктөргө келсек мекеме аттарында кез-кез глобалдык

түшүнүктөргө да орун берилгенин көрөбүз. Мисалы кээ бир мекемелерге Дом

итальянской мебели, Голливудская улыбка, Матритца, Пекинская утка, Mac Burger

сыяктуу аттар коюлган.

Жыйынтык катары айтсак, Кыргызстандагы мекемелердин аттары доминанттуу

экономика тарабынан берилген түшүнүктөргө карата коюлган. Ошол эле мезгилде

ааламдашуу жана популярдуу маданият сыяктуу факторлордун таасири астында англис

аттарга да орун берилген жана ал гана эмес жер аттарында да ааламдашуунун таасири

башкача айтканда Америкалык шаарлардын таасири бар экенин байкашыбыз мүмкүн.

6

Сунуш бөлүмүндө болсо жергиликтүү ММКларга колдоо көрсөтүлүүсү

керектиги жана жергиликтүү башкаруучулуктагы кемчиликтердин азайтылышы

керектиги тууралуу айтып өттүк.

Негизги сөздөр: Медиа,мекеме аттары, идеология,доминанттуу

экономика,доминанттуу маданият.

7

АННОТАЦИЯ

НАЗВАНИЯ РАБОЧИХ МЕСТ ПОСЕЛЯЮЩИХ ПО КРАЮ УЛИЦ:

ИДЕОЛОГИЧЕСКОЕ И АНАЛИТИЧЕСКОЕ ИССЛЕДОВАНИЯ НА ГЛАВНОЙ

ТРАНСПОРТНОЙ АРТЕРИИ ГОРОД БИШКЕК

Ниязи Айхан Магистратура, Направление «Коммуникация»

Научный руководитель: Проф. Док. Байрам Кайа

Июнь 2010, 120 бет Наше исследование показало, что названия предприятий были составлены из

иностранных слов. По данным нашего исследования причин названия рабочих мест,

состоящих из иностранных слов:

1) Глобализация и СМИ

2) Социальные, экономические и политические события,

3) Массовая культура

4) Местные каналы средств массовой информации, действие

5) Местные программы обеспечения технологических процессов и

человеческих ресурсов

6) Реклама, массового производства и потребления

7) Недостаток местного контроля

8) Самобытности города и исторических связей

9) Фактор доминирующей экономики

10) Были определены в качестве доминирующей культурных факторов.

По этим причинам, наше исследование базируется на доминирующим факторе

для экономики и доминирующей культурой. В связи с этим, мы сделали аналитичесую

и идеологическую работу. Доминирующее положение в экономике и после

определения элементов господствующей культуры. Импорт и экспорт Кыргызстана

были определены в соответствии с информацией в органах государственной статистики

исследовали экономику, в которой доминирует в средствах массовой информации в

Кыргызстане русский язык.

В нашей аналитической работе в городе Бишкек, Кыргызской Республике, мы

взяли четыре основных транспортных артерий ул. Ахунбаева, Киевская, пр.Мира и

Советская улица. Мы посчитали с помощью SPSS анализа и таблиц. По результатам

нашего аналитического анализа:

8

Из 532 рабочих мест - 246 русские названия, 132 на английском, 97 на

кыргызском, 57 в Кыргызской Республики на других языках. Проценты -русский

46,2%, английский 24,8%, кыргызский18,2%, другие 10,7

Идеологически разделили на группы,

1) сказочные герои 2) человеческие имена 3) названия мест 4) глобальное значение

Результаты нашего идеологического исследования в сказках герои,в

доминирующей экономике страны, сформировались с помощью России. Рассказы о

героях, используются как средство идеологического сообщения. Русские названия,

содержат понятия братства, доброты, доброжелательности .

Русские человеческие имена 16, 48 кыргызские имена, английские 6, другие

имена 3. Как свидетельствуют эти данные в Кыргызстане, места работы склонны

назвать своими именами.

Глобальные названия, Бизнес-имена также включают и глобальный смысл.

Чтобы дать вам несколько примеров этого имени Дом итальянской мебели,

Голливудская улыбка, Матритца Пекинская утка, Macburger.

В результате, доминирующая экономика сформировала названия заведений в

Кыргызстане под закодированными значениями. В то же время под влиянием

глобализации и популярных предметов культуры, сформировались такие

географические названия на английском языке и даже географические названия

американских городов.

Географические названия, в этом контексте, русские имена, имеют место

идеология Украины, а так же назапния Прага, Россия, Моссовет, Арбат даются с

имена американских мест. Это Голливуд, Лас-Вегас.

Рекомендации в поддержку местных средств массовой информации и

необходимость устранения недостатков в местные управления мы разработали.

Ключевые Слова: СМИ, рабочих мест ,идеология ,доминирующей экономики

,доминирующей культуры

9

ABSTRACT

WORKPLACES’S NAMES WHICH ARE REFLECTED IN THE STREE TS:

ANALYT İCAL AND İDEOLOGY ANALYS İS TOWARD BİSHKEK

TRANSPORTATİON MA İN ARTERY

Niyazi Ayhan MA, Communication Sciences Department

Supervisor: Prof. Dr. Bayram KAYA

June 2010, 120 pages Our work consists of studies that have detected a foreign word. According to our study

of the causes of workplaces consisting of foreign words:

1) Globalization and the Media

2) Social, economic and political developments

3) Popular Culture

4) The effect of local media channels,

5) Local program generation process technology and human resources,

6) Advertising, mass production and consumption

7) Local control deficiency

8) Cities identity and historical ties

9) The Dominant economy factor

10) The dominant cultural factor

As we have observed.

These reasons, our study is based on the dominant factor for the economy and the

dominant culture. In this context, we made analytical and ideological work. Determine the

dominant elements of the economy and the dominant culture then. Kyrgyzstan imports and

exports in line with those elements of the state statistics bodies have been identified according

to the information.

Dominated economy to analyze the implications of media and television channels,

newspapers, radio stations, we have as a result of the economy that dominated the Russian

language media in Kyrgyzstan seems to be dominant.

In our analytical work in the city of Bishkek, the Kyrgyz Republic, the four main

transportation arteries Ahunbaeva, Kievskaya, Mira and Sovetskaya streets we take. Once

considered one of the businesses with the help of SPSS analysis and tables created. According

to the results of our analytical analysis:

10

246 Russian establishment, 132 English, 97 Kyrgyz and other languages is 57 To

give a percentage of the Russian 46.2%, 24.8% English, Kyrgyz 18.2%, other languages is

10.7.

Ideological work of the businesses we have grouped these groupings

1) Tales of heroes 2) Human names 3) Place names4) The global implications

The results of our ideological work

Tale heroes, that means installing the dominant economy of the country that Russia

has been shaped by. And tales of heroes to the people as a means of ideological messages are

used. Russian goods contained in these messages of brotherhood, kindness, benevolence were

found to be.

Human names, human names issuing 48 Kyrgyz, Russian names 16 of the english

names 6 pieces 3other names. As these figures can be understood in Kyrgyzstan are prone to

give their businesses names.

Place names, in this context, the Russian place names still in ideology Ukraine,

Prague, Russia, Mossovet, Arbat is given together with the names, the American place names

are also included. This is where Mayami, Hollywood, ,Las vegas

Global implications, Business names are also included in the global sense in places.

To give you some examples of this name Дом итальянской мебели (Italian furniture)

Гролливудская улыбка (Hollywood smile), Матритца (Matrix) Пекинская утка (Peking

duck), is the Mac Burger

As a result, the dominant establishments in Kyrgyzstan's economy has been shaped by

the encoded meaning. At the same time under the influence of globalization and popular

culture items such as place names given in English place names and even a sense of

globalization, even traces of American city has moved

Recommendations in support of the local media and the necessity to overcome the

shortcomings of local control that we've outlined.

Key words: Media, ideology, workplaces’s names ,dominant economy, dominant

cultura.

11

ÖNSÖZ

İdeoloji anlam inşaası bakımından büyük bir öneme sahiptir. Baskın ekonomi ve

baskın kültür bağlamında baskın ekonomi sahibi ülke aynı zamanda ekonomisiyle baskı

kurduğu ülkenin kültüründe de çeşitli değişiklikler yapabilir. Baskın ekonominin aktörü

ülke işyerleri aracılığıyla kendi ideolojisine yönelik kodlar üretir ve bu kodlar halkın

bilinçaltında tüketilir.

Araştırmamızda baskın ekonominin kodladığı anlamlar ele alınarak analitik ve

ideolojik bakımdan analizler yapılmıştır. Kültür değişiminin sokakta başladığını varsayarsak

baskın ekonominin kodladığı anlamların masal kahramanlarına gönderme yaptığını ve

işyerlerinin bu masal kahramanları aracılığıyla şekillendirme yoluna gittiğini, ayrıca

küreselleşen Kırgızistan’ın bir göstergesi olarak işyerleri isimlerini görmekteyiz.

Çalışmanın ilk yazılmaya başladığı tarihten çalışmanın son halini almasına kadar

çalışmanın her aşamasında emeği geçen, yol gösteren ve yönlendiren değerli danışmanım ve

hocam sayın Prof. Dr. Bayram KAYA’ya çok teşekkür ederim. Ayrıca uygulama

bölümlerinde yardımcı olan Dr. Emre GÜRBÜZ ve Gökçe YOĞURTÇU hocalarıma

teşekkürlerimi sunuyorum.

Araştırmanın görüntülenmesini üstlenen arkadaşım Hakkı İŞCAN ‘a, Rusça

kaynaklara ulaşmamı sağlayan Valeriya BELENKOVA’ ya ve benden desteklerini

esirgemeyen arkadaşlarım Baktıgül ABASKAN KIZI, Mustafa AKARSU ve Topçugül

NARMAMATOVA ‘ya ayrı ayrı teşekkür ederim.

Niyazi AYHAN

Bişkek

2010

12

İÇİNDEKİLER

ÖZ....................................................................................................................................ı

ӨЗӨК..............................................................................................................................ıv

АННОТАЦИЯ..............................................................................................................vıı

ABSTRACT.....................................................................................................................x

ÖNSÖZ.........................................................................................................................xıı

İÇİNDEKİLER............................................................................................................ xııı

TABLO VE GRAFİKLER........………….………………...………………………… xıv

GİRİŞ...........................................................................................................................1

1 – BÖLÜM

I. ÇALI ŞMANIN PROBLEM İ NE DAİR GENEL ANLAMLAR

1. Problemler................................................................................................................12

2. Amacı ve Önemi......................................................................................................13

3. Varsayımlar..............................................................................................................20

4. Problem Sunumları…………………………………………………………………20

5. İlgili İncelemeler……………………………………………………………………30

2 – BÖLÜM

II. YÖNTEM VE KAVRAMLAR

1. Çalışmanın Yöntemi.............................................................................................40

2. Kuramsal Çerçeve………………………………………………………………..40

3. İşyerleri ve Kültür………………………………………………………………..40

4. Sovyet Döneminde Kırgız Kültürü………………………………………………42

5. Küreselleşme Kavramı……………………………………………………………43

6. Kültür……………………………………………………………………………..48

7. Medya…………………………………………………………………………….56

8. İdeoloji……………………………………………………………………………58

9. Baskın Ekonomi…………………………………………………………………..60

10.Hipotezler………………………………………………………………………...62

3 – BÖLÜM

III. UYGULAMA

1. Kırgızistan temel ekonomik göstergeleri……………………………..…………63

13

2. Kırgızistan’da Baskın Kültür Öğeleri……………………………..…………….69

3. Kırgızistan’daki İşyeri İsimleri………………………………….………………74

4. Kırgızistan’daki İşyerlerinin Analitik Analizi…………………….……………88

5. Kırgızistan’daki İşyerlerinin İdeolojik Analizi…………………….………….91

6. Sonuç ve Öneriler………………………………………………………………98

Kaynakça…………...………………………………………………………………104

7.Kırgızca

Özet……………………………………………………………………………………110

TABLO VE GRAF İKLER

Tablo 1:Kırgızistan’ın temel ekonomik göstergeleri..................................................…63

Tablo 2: Kırgızistan İhracatında Önde Gelen Maddeler………………………………64

Tablo 3 Kırgızistan İhracatında Önde Gelen Ülkeler …………..……………….65

Tablo 4: Kırgızistan İthalatında Önde Gelen Maddeler ………………………………65

Tablo 5: Kırgızistan İthalatında Önde gelen Ülkeler…………………………………..66

Tablo 6: Kırgızistan’ın dış ülkelerle ticari ilişkileri………………………………….67

Tablo 7: Kırgızistan’da basılan kitap ve dergiler…………………………………… 69

Tablo 8: Kırgızistan’da çıkan gazeteler…………………………………………… ..71

Tablo 9: İşyeri isimleri……………………………………………………………….74

Tablo 10: Magaza isimlerinin dili sokak isimleri Crosstabulation spss analiz….….88

Tablo 11 Bişkek şehrindeki 4 sokaktaki işyeri isimlerin dillere göre oranları……….89

14

GİRİŞ

Adlandırma özellikle yer adları, bir milletin mekânla ilgili düşünce arka planını,

hayata bakış açısının göstermeleriyle, onların karakteristik özelliklerini ortaya koymaktadır.

Ayrıca bu adlar milletlerin bir yerlerde varlığında kanıtı olması bakımından da önem taşır.

(Gülensoy, T. (1995 : 9 )Coğrafyaya ad vermede her ulusun kendine özgü bir eğilimi vardır.

Bazı araştırmacılar insanların verdikleri yer isimlerinin mantığını araştırarak genel bir

sonuca ulaşmak istemişlerdir. Buna göre yer adı vermede ‘yerleşim yerinin kurulduğu

zamanki durumu ve konumunun, orada bulunmuş, egemenlik sürmüş önemli bir kimsenin,

çevredeki yaygın mesleklerin, göl veya akarsuların etkili olduğu tespit edilmiştir .’( Aksan,

D. 1998:107) Örneğin, Bişkek isminin ilk ismi ‘‘Pişpek’’ tir. Pi şpek Sovyetler Birliğinde adı

değiştirilerek Sovyet generali olan Mihail Vasilevich Frunzenin adı konularak ‘ ‘‘Frunze’’

olarak değiştirilmi ştir. Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra Frunze ismi ‘‘Bişkek’’ olarak

değiştirilmi ştir. Bişkek ismi kimi tarihçilere göre Kırgızların milli içeceği olan kımızın

karıştırılmasında kullanılan çubuğun adı, kimilerine göre ise Kırgız kahramanı olan Bişkek

Baatır’ın adını almıştır. Buradan da açıkça görüldüğü gibi isimler bir milletin tarihini ve

kendi tarihleri içerisinde geçiş dönemlerini yansıtır. Bir şehrin ismine ya da şehirde bulunan

işyerleri isimlerine bakarak da o şehir hakkında ilk bilgileri alabiliriz. İsimler bir milletin

aynasıdır aynı zamanda kültürel değişimin başlangıç noktasıdır.

‘Kent, tarihi farklı dönemlerine ait fiziksel, sosyal ve kültürel katmanların tarihsel

süreklilik içinde üst üste yığılması sonucu oluşan fiziksel, mekânsal ve sosyal bir ortamdır.

Kent kimliği ise kente ait olan, o kenti diğerlerinden farklı kılan ve o kente değer katan, o

kente özgü unsurların oluşturduğu bir bütündür.’ (Birol, 2006: 1)Ayrıca hükümetin,

ticaretin, reklamların ve medyanın merkezidir. Kentte yapılı çevrenin kimliği, bir yandan

kent kimliğinin önemli bir parçasını oluştururken diğer yandan da o kentteki toplumsal ve

kültürel yaşama ilişkin ipuçları verir. Yapılı çevrenin kimliğini oluşturan değerlerin

zenginliği, kentteki sosyal ve kültürel yaşantı zenginliğinin de ifadesidir. Çünkü kimlikler,

sosyal yaşamın mekânsallaşması aracılığıyla kurulan sosyal yapılardır. (Birol, 2006: 6)

İnsanların kent kimliğini etkiledikleri gibi kentin kimliği de toplumun kimliğini etkiler.

Diğer bir deyişle toplum içinde bulunduğu kente göre davranış biçimlerini sergiler.

Çeşitli aktiviteleri barındıran kentler, farklı rollerdeki aktörlerin müdahaleleriyle

şekillenmektedir. Kentler, tarihsel süreç içerisinde incelendiğinde sürekli bir değişim

içerisindedir. Mekânsal, siyasal, kültürel, ekonomik nedenler ve küreselleşme bu

15

değişimlerin başlıca sebepleridir. Ekonomik faaliyetlerin küreselleşmesi yani küresel bir

üretim ve tüketim söz konusudur. Bu da dünyanın her yerinde aynı tüketici davranışlarını

beraberinde getirir. Ve işyerleri bu tüketici davranışlarına göre şekillenir. Kent mekânlarında

giderek İşyerlerinin isimleri küresel isimlerden oluşmaya başlamıştır. Yani Amerika’da bir

işyerine verilen ismi Kırgızistan’da da rastlayabiliriz. Bu da küreselleşmenin kente yaptığı

en büyük etkilerden biridir. Değişimin işyerleri isimlerinden başladığını varsayarsak Bişkek

şehrinin değişen yüzünü görmüş oluruz.

Zamanla içerisinde yaşadığımız kent ve mekânlarımız toplumsal yapı ve kültüre

bağlı olarak da değişir. Bir diğer deyişle toplumsal yapı ve kültür değişmeye uğrarsa kentin

yapısı değişir. Örnek verecek olursak Sovyet döneminde ki Bişkek şehrindeki mağaza ve

marka isimleri Rusçadır ve çoğu markanın önünde ‘Sovyet’ ön eki vardır.(Sovyet Parfümleri

v.b gibi.) Sovyet sonrası Bişkek şehrinde ise markalarda Sovyet ön ekinin yerine Kırgız

motifleri olan markaları görmek mümkündür, ya da Kırgızca marka isimlerine rastlanıldığı

gibi küreselleşmenin etkisiyle de İngilizce marka isimlerine de rastlanır.

Yaşam biçimi arasından olan kentler arasında temel olarak ortak özellikler olmasına

rağmen, kentin tarihsel gelişimi, ülkenin ekonomisi ve izlediği politika, kentin kendine özgü

kimliğinin oluşmasına katkıda bulunur. Kent kültürü bu kapsam içinde, evrensel değerleri

içerdiği gibi, kentler doğal, sosyal, ekonomik çevrelerin yarattığı değerlerden de etkilenir.

(Soyer 1996: 31-35) Bir kentte bulunan heykeller, parklar bize o kenttin kültürü ve geçmişi

hakkında bilgi verir. Örnek verecek olursak Bişkek’te bulunan Lenin heykellerine

baktığımızda biz Bişkek’te hala baskın kültür aktörlerinden birinin de Rusya olduğunu

görebiliriz. Diğer bir örnekte Park isimleri ‘Park Panfilova’ ismi Kırgızca kökenli bir isim

değil Rusça kökenli bir isimdir. Ama Kırgızistan bağımsızlığını ilan ettikten sonra bile

değiştirilmemiştir.

‘Küreselleşme, ekonomik, siyasal ve kültürel alanda hayatımızda etkili olmaktadır.

Bu sayede mekânlarda batılı değerlerin etkisi görülmektedir.’ Yine küreselleşmeyle birlikte

günümüz kentleri değiştirilebilir hale gelmiştir. Buna bağlı olarak kentleri oluşturan

sokakları, pazarları, mağaza ve dükkânları, parkları, insanları bu değişimden

soyutlayamayız. İlk bakışta kent mekânsal bir konum olarak algılansa da bu değişim

sürecinde ekonomik, sosyal kültürel ve siyasal olaylar kentin çehresini oluşturan ya da

kentin çehresini değiştiren unsurlardır. Postmodernizm olarak nitelendirilen değişim süreci

köklü bir yapı ve öz farklılaşmasını, yeni bir çalışma biçimine yönelişi ve yeni bir kimlik

16

oluşumunu gerçekleştirmiştir. Tüm yaşam biçimi, davranışlar ve dünya görüşü üzerinde

etkili olan bu değişim, kentleşme sürecinde sosyal olarak birçok olgusal değişimi de içinde

barındırmıştır.( Akıcı, Yıkıcı ve Yiğit: 2004: 80) Örneğin Küreselleşme zaman ve mekân

açısından, kentte yoğunlaşma ve sıkışma duygusunu da beraberinde getirmektedir.’ Bu

algıya Ridley Scott’un Blade Runner adıyla oynayan filmi örnek verilebilir. Film bilim

kurgu filmi olmakla beraber 2019 yılında Los Angeles’te geçmektedir. Bir şirketler

topluluğunun piramit şeklinde dev bir binası vardır. Şirket, film de kopya adı verilen insan

benzeri robotlar üretmektedir. Cadde de algılanan kent duygusu kargaşa içermektedir.

Yunan, Roma sütunları Maya, Çin, Doğu Victoria dönemi ve günümüz mimarisine özgü

alışveriş merkezine yapılan göndermeler birbirine girmiştir. Kentin sokakları çeşit çeşit

insanlarla doludur. Ve sokakta Coca-cola reklamını yapan bir Japon kadınının gülen yüzü

vardır.’(Akıcı, Yıkıcı ve Yiğit: 2004: 90) Ekonomik küreselleşme ile sermaye akışının

sağlamasıyla, iletişim ve taşımacılıktaki gelişmeler içinde üreticilerin rekabet edebileceği

bir dünya pazarının belirli sektörlerde gelişmesine yol açmıştır. Çeşitli ülkelerde küresel

girişimlere sahip çok uluslu şirketle ortaya çıkmış ve dünya çapındaki dağıtım söz konusu

olmuştur. Ekonomik faaliyetlerin küreselleşmesi beraberinde kültürel dönüşüm ve kültürel

küreselleşmeyi getirir. Bu ilişki içinde yaratılan evrensel kültür üretimiyle şekillenmektedir.

Yeni kültür endüstrilerinde dünyanın kültürel bütünleşmesiyle birlikte bütün dünyada benzer

tüketici davranışları görülür. (Marley ve Kevin: 2000: 66)Örneğin Amerika’da Dolce

Gabbana markası ne ise verdiği mesaj ne ise Kırgızistan’da veya dünyanın başka bir yerinde

de aynıdır.

Küreselleşme bir bakıma kapitalizmin uzantısı olarak görülmektedir. Dolayısıyla

ortaya batılı kavramı çıkmaktadır. ‘Bunun sonucu da batı ürünlerinin, değerlerinin, yaşam

biçiminin ihraç edilmesi demektir.’ (Marley ve Kevin: 2000: 68)Küresel kültür git gide

dünya çapında yaygınlaşmaktadır. Yaygınlaşmasında mutlaka kitle iletişim araçlarının rolü

büyüktür. Küreselleşme sürecinde medya aktif bir rol oynar. Bu bağlamda küreselleşme

aktörleri ve medya sahipleri hâkim kültürün diğer kültürler üzerine etkiyi medya yoluyla

yapar. (Taylan ve Arklan, 2008: 95)

Stuart’a göre; (Stuart 1998: 39-61) ‘günümüzde küresel olanla yerel olan iç içe

geçmiştir ve yeni bir tür küreselleşme sürecinin başladığını savunur.’ Yeni bir tür

küreselleşmenin Amerikan kültürünün başka bir deyişle Amerikan yaşam tarzının

küreselleşmesi olduğunu vurgular. Bu yeni tür küreselleşmeye kültür tarafından

baktığımızda Amerikan kültürünün diğer yerel kültürlerle etkileşimde olduğunu ve yerel

17

kültürü etkilediğini görürüz. Bu etkileşim sonucunda Amerikan kültürünün yerel kültüre

göre daha baskın olduğunu söyleyebiliriz. Kültürel olarak değişim internet, küresel medya

vb. yolu ile devam etmektedir. Bu da tüm dünyada aynı ya da benzer kültürlerin oluşumunu

beraberinde getirir. ‘İnsanların giyim, yaklaşımlarında kullandıkları nesnelerin ve

benzeşmeye başlayan boş zaman ve eğlence türlerini ile kentlerin benzer kültürlerin bir

ürünü olacağı gerçeği kendini hissettirmektedir.’ (Yılmaz ve Çetin, 2005:69) Sokaklara

baktığımızda bunu daha yakından hissedebiliriz. Sokakta bulunan mağaza isimlerinde

kullanılan İngilizce kelimeler, insanların giyinişleri ve kendilerini ifade etmedeki

kullandıkları nesnelerin diğer dünya ülkeleriyle aynı olması buna birer örnektir.

Medya, dil bilimsel öğeleri ve görsel içerikleri ile iletişimi gerçekleştirir.

Günümüzde reklamların amacı sadece enformasyon iletmek değildir. Bugün reklamlar

ürünlerin tanıtımını ve satışını gerçekleştirmenin yanında belli bir yaşam tarzını ve belli

kimlik özelliklerini de tüketiciye sunarlar. (Batı, 2005:176)

Medya günümüzde yaşantılarımızın şekillenmesinde de önemli bir rol üstlenir ve

kentsel alanlarda bundan kaçış mümkün değildir.

‘Kitle ileti şim araçları ve onlara bağlı olarak gelişen kamusal ve özel kurumlar

geleneksel toplumda sözlü şekilde yapılan iletişimi tamamlamakta, onun da ötesinde toplum

yapısında devrimci olarak nitelendirebileceğimiz sosyal değişmelere yol açmaktadır.’

(Taylan ve Arklan, 2008: 25)

İnsanın karakterinin şekillenmesinde, düşüncelerinin oluşumunda içinde yaşadığı

çevrenin büyük bir önemi vardır. Günümüzde buna ek olarak gazete, dergi, internet kısacası

kitle iletişim araçlarını da sayabiliriz. Ve insan her an bu kitle iletişim araçlarının etkisi

altındadır.

‘Küresel kültür, Batı merkezlidir ve İngilizce konuşur. Küresel kültürün yönlendirici

gücü, Batı teknolojisi ve batı medyasıdır.’ (Hall 1998: 48) Batıdan yani gelişmiş ülkelerden

gelişmekte olan ya da az gelişmiş ülkelere kültür empoze edilir. Batı bunu da kullandığı

teknoloji ve medya sayesinde yapar. Kırgızistan medyasına baktığımızda yerel kanallar

yoluyla batı tarzı yayın yapan kanallar sunulur.(NBT kanal Kırgız kanalının CTC Rusya

kanalıyla ortak yayın yapması gibi.) Batı kültüründen daha az etkilenmek için bu kanallara

denetim getirmek gerekir, ya da bu kanallarla rekabet edebilecek yerel kültüre hizmet veren

programlar üretilmelidir ki, bu da büyük maliyet teknoloji ve insan kaynağı gerektirir. Bu

18

bakımdan baktığımızda Kırgızistan medyasının yerel programlar yapabilmesi ve batı

kültüründen daha az etkilenebilmesi için devlet desteği ( teknolojik araç ve gereçlerin

alınması )ve program yapabilecek nitelikli insanların yetiştirilmesi gerekir, bunu da

üniversitelerde iletişim bölümlerine destek verilmesiyle olabilir.

‘Ulusal kültürlerden ve ulusal kültürlerin kimliklerinden bahsedildiğinde aslında

ulusal ve ya kültürel kimliklerin küreselleşmenin bizzat kendisi ve ya yaygınlaştırıcı araçları

olan teknolojiler, kitle iletişim araçları, reklamcılık, ticari yayılmacılık ve moda gibi

araçlarla birlikte hem farklı kültürlerden etkilenmeleri hem de farklı kültürlerle etkileşime

girip diğer kültürleri etkilemeleri olasıdır. Fakat kültürel etkileşimin mantığına ters biçimde

kültürel akış, tek bir merkezden yerel kültüre doğru gerçekleşmektedir.’( Taylan ve Arklan,

2008: 90) Amerikan popüler kültürü neden bu kadar başarılı? Sorusuna cevap olarak Hakan

Pehlivanın verdiği yanıt şu şekildedir.

1-Amerikan kültürünün çoğu İngilizce üretir. Ancak bütün dünyada anlaşılmasa da

bu İngilizce konuşmayan ülkelerdeki bireyler için bir statü durumudur. Bu topluluğun

bireyleri İngiliz dili kültürüne katılmayı başlı başına bir ayrıcalık olarak görürler.

2-Amerikan popüler kültür üreticileri ve izleyicileri çok kültürlü elemanları eşliğinde

bir çeşit melez bir yaşam gücü oluştururlar.

3-Sonuç olarak çoklu bir kültür düşünüldüğünde Amerikan popüler kültürü bir

referans gibi görülebiliyor.

4-Popüler kültür Amerikan toplumu odaklı bireysel mutlu olma aracı gibi

görülebiliyor. Böylece popüler kültürün Amerikan menşeli bireysel bir mutluluk aracı

olduğunu söyleyebiliriz. (Pehlivan, 2007: 274)

A.B.D de üretilen film ve dizi ve popüler kültür ürünlerinin milyonlarca doları aşar.

Bu Amerika da ki uçak sanayisine harcanan paralardan da daha çok bir parayı dizi ve

filmlere harcanıyor. Bu da bize diğer ülkelere kadar uzanan ekonomik ve kültürel gücün

boyutunu gösterir.( Huntington,2003: 1)

Kitle iletişim araçları, kültürün yayılmasında tek güç değildir ama kültürün

yayılmasında sınırları kaldırması bakımından hızlandırmıştır. Bu teknolojiye sahip ülkeleri

teknolojiye sahip olmayan ülkelerle bir etkileşim içine sokmuştur ve kendi ülkelerinin

ideolojilerini yayması bakımından bir araç olmuştur. Bunu günümüzde Amerikan

19

filmlerinde görebiliriz. Buna en güzel örnek ise; Vietnam filmleri ya da ‘Kara Şahin Düştü’

filmlerindeki kendi ideolojilerini yayarak Amerikan işgallerini haklılaştırmıştır bir bakıma.

‘Yerel medyalarında bu iletişim ağlarına ya da küresel medya uzantılarına yerel

uzantılarıyla da ( CNN-Türk örneğinde olduğu gibi ) küresel alanlar yerelleştirilmekte ve

küresel güçler, eğilimler, kültürler dünyanın her yerine ulaşmaktadır. Küresel mesajlar

yerelle birleştirilmek suretiyle küresel akışın içeriğini zenginleştirmektedir.’(Önür 2002:186-

187)

Kitle iletişim araçlarının gelişmesi ve yaygınlaşması ile kültür de üretilen ve

pazarlanan bir meta haline gelmiştir. ‘Kitle iletişim araçları üreten gelişmiş ülkeler

tarafından, bu araçları üretmekten yoksun ülkelere medyatik ürünlerle birlikte ‘kültür’ de

ihraç edilmektedir.’ Toplum olayları bu iletişim araçlarından aldığı imgeler ve simgelerle

yorumlar. Dolayısıyla insanlar elektronik sömürüye maruz kalmaktadırlar. Batı ülkelerinden

ithal edilen kitle iletişim ürünleri vasıtasıyla Üçüncü dünya ülkelerinde yaşayan insanların

davranışlarını, arzularını, inançlarını, yaşam biçimlerini, tüketim sürecinde seçim yapma

imkânlarını tüketicilerin gözlerini ve kulaklarını etki altına almayı amaçlamaktadır. .(Önür

2002:190)

Bu bağlamda herkes batılı gibi giyinmeli batılının kullandıkları eşyaları kullanmalı ki

kendini daha modern hissedebilsin. Ya da başka bir deyişle batılı ünlü bir aktrisin tükettiği

nesneyi tüketerek kendimizi o aktris gibi hissedebilmemiz mesajı verilmektedir. Son

zamanlarda reklamlarda genelde ünlü ve batılı kişilerin oynamasındaki amaç budur. Örnek

verecek olursak Cristiano Ronaldo’nun oynadığı parfüm reklamında ki gibi reklamda

‘benim adım Cristiano Ronaldo ve ben Rexona for men kullanıyorum.’ demesindeki amaç

kendinizi benim gibi hissetmeniz için Rexona kullanmalısınız mesajı veriyor.

Özdemir’in (1998:98) de ‘belirttiği gibi ‘medya yalnızca aktardığı içerikle etkilemez,

içerik aktarırken metnin derinliğinde yer alan her bir unsur da etkileşime katkı sağlar.

Metnin derinliğinde arka planda ayrıntıları bulunur.’ Filmlerdeki ya da medya

metinlerindeki kahramanların sergiledikleri davranışlar, sahip oldukları nesneler seyirciyi

etkiler. Çok az etkilediği zannedilen bu tür ayrıntıda kalan davranış biçimleri esasında

gerçek değişim modellemesini yapmaktadır. ‘Kültürel değişim boyutu da büyük oranda bu

arka plan ayrıntılarında gizlidir. Çünkü bu arka plan ayrıntılarında hâkim kültüre ilişkin bir

yapı örülmüştür ve verilen enformasyon bu yapı bütünlüğü içerisinde sunulmaktadır. Kitle

iletişim araçlarında yayılan iletilerle hâkim kültürün diğer kültürler üzerinde hegemonya

20

kurması sağlanmaya çalışılmaktadır. Medya tarafından kurulan hegemonya zora değil,

rızaya dayanan bir çerçeve gelişir.’ (Taylan ve Arklan, 2008: 91)Biz batı kültürünün, batı

tüketim kültürünün, öteki kültürlere medya aracılığıyla diğer kültürlerde yaygınlaşmasını

kültürel emperyalizm desek yanlış olmaz. Batı bunu çeşitli dizi ve reklamlar yoluyla yapar.

Batılı ülkelerden gelişmekte olan ya da az gelişmiş ülkelere doğru tek yönlü bir bilgi

aktarımı vardır. Dolayısıyla hâkim medya yerel medya üzerinde bir hâkimiyet kurarak

kültür akışını böylece yapar. Yerel medya da yalnızca küresel medyanın taklidini yaparak

programlar üretir. Burada belirtmek gerekir ki kültür endüstrisinin son günlerde hedefi

çocuklar ve gençlerle ilgili tüketimle ilgilenmeye başlamasıdır. Çocuk kültürünün

vazgeçilmezlerinden olan oyuncaklar bugün medya devleri tarafından yönlendirilmektedir.

Burada çocuklara yeni kahramanlar üretme hedeflenmiştir. Üretilen son kahramanda Harry

Poter desek yanlış olmaz. Harry Poter filminden sonra Harry Poter oyuncaklarının çıkması,

örümcek adam filminden sonra örümcek adamın oyuncaklarının çıkması buna örnektir.

Yerel medya küresel medyanın taklidini yaparak programlar üretir demiştik biz bu

programların ya da dizilerin, yarışma programlarının yerel versiyonlarını kendi medyamızda

görebiliriz. Örnek verecek olursak Türkiye deki ‘Çocuklar Duymasın’ , ‘Dadı’ ‘Şahane

Pazar’ , ‘Kim 500 milyar ister’ gibi ya da Kırgızistan’a da yayın yapan TNT kanalında

gösterime giren Univer, Shastlivı Vmeste ( Çocuklar duymasın tarzında bir dizi) Nyanya (

dadı ),Dom 2 ( Biri bizi Gözetliyor.) gibi program ve diziler birer örnek teşkil eder.

‘Toplum bireyin yetişmesinde önemli bir yere sahip olup, aynı zamanda onun

toplumsal statüsünü de belirleyen tüketim biçimlerini üzerinde de etkin bir rol oynar. Bu

bakımdan firmaların hedef pazarını oluşturan toplumun dikkatle izlenmesi gereğini

doğurur.’

Jain, ülkelerin refahı belirli bir gereksinimin düzeyini tatmin ettiği zaman, tatmin

edilmesi gereken yeni gereksinimler için kültürel değişimin zorunlu olabileceğini ve bu

potansiyeli yakalayabilen firmaların kültürel değişimi yaratabileceğini belirtir. Kültürel

devrimin amacı öncelikle ticari sonrada siyasal yakınlaşmayı getirir. Bunu yapabilecek

firmaların gelişmiş ülkeler tarafından yapılacağını varsayarsak az gelişmiş ülkelere doğru

kültürel asimilasyon olduğunu rahatlıkla görebiliriz. Usiner’e (Usiner 2000: 119 )göre

kültürel asimilasyon süreci oldukça uzundur. Bazen bu sürecin tam anlamıyla

başarılabilmesi için birkaç kuşaklık zaman gerekebilir. ‘Pazarlamacılar geleneksel

toplumlarda değişim aracı olarak önemli görevlere sahiptirler. Ürünle ilgili yeni ve farklı

kavramları vurgulamak yerine, bu kavramları geleneksel değerlerle ilişkilendirmek ve

21

farklılıklardan çok benzerlikleri vurgulayarak daha iyi bir sonuç alabilirler.’ (Eren,Tunç,

Tek, Baybars, Gegez, Ercan, Boru, Deniz,2000 : 1-19)

Örneğin Kırgızistan’daki Coca cola reklamının yanındaki Kırgız halkının kahramanı

olan Manas’ı büyük Coca cola ambleminin yanına koymasıdır. Böylelikle benzerlikleri

vurgulayarak daha iyi sonuç alma yoluna gitmiştir. Ya da firmalar sunumunu yaptığı ürünün

yanın da daha yerel kültürel öğelere de yer verir. Örneğin Mc Donalds ürününü Türkiye de

tutundurmak için hamburgerin yanında bir Türk içeceği olan ayranı da vermiştir.

Pazarlamacının görevi sattığı malı satmakla kalmayıp aynı zamanda onun kültürünü

aşılaması gerekir. Ve bu kültürü aşılaması kaçınılmazdır. Razzouk ve Masters’un (Eren,

Tunç, Tek, Baybars, Gegez, Ercan, Boru, Deniz,2000: 16) örneğinde olduğu gibi Arap

ülkelerine çamaşır makinesini pazarlarken kadının ailesine daha çok vakit ayıracağı

söylemiyle pazara girmiştir aynı zamanda makineyi pazarlamakla kalmayıp onu

kullanabilecek kültürü de pazarlamıştır.

Jain, Avrupa, Amerika veya Japonya da üretilmiş ürünlerin genellikle son teknolojiye

sahip, modern, orijinal ve yüksek kaliteli olarak algılandığını vurgular. Bu tutum gelişmiş

ülke firmaları tarafından olası bir kültürel direnişi ortadan kaldırabilen ve hatta kültürel

kabulü hızlandıran bir avantajdır. Bu durumun olması halkın yabancı isimli mağaza ve

dükkânlara rağbet etmesini doğurabilir. Halkın yabancı isimli dükkân ve mağazalara girmesi

de iş yeri sahiplerinin dükkân isimlerindeki seçimleriyle doğrudan alakalıdır. İşyeri sahipleri

sattığı ürünlerin kaliteli olduğunu kanıtlamak için işyeri isimlerini yabancı bir isim vererek

yapabilir. (aktaran Eren, Tunç, Tek, Baybars, Gegez, Ercan, Boru, Deniz,2000: 13)

Ayrıca daha fazla tüketmek gücün ve mutluluğun sembolü olmuş sosyal yapıda sınıf

ve kimliği belirleyen ana unsur olarak algılanmıştır. Bu bağlamda ortaya çıkan tüketim

toplumu kitlesel üretim sonucunda ortaya çıkan kitlesel tüketime ilişkin yeni bir anlayış

olarak algılanır. Buna bağlı olarak da kitlesel tüketim elbette toplumu şekillendirir. Rassuli

‘ tüketimi, doğal kaynakların hesapsızca tüketildiği, insanları kendi ürettiklerinden fazlasını

tükettikleri, başkalarını ve bir ölçüde de kendilerini yaşam tarzları ile yargıladıkları bir

kültürel ortamda var olma hali olarak tanımlar.’ Kendi toplumumuzu değerlendirdiğimizde,

batıdan gelen değerler, moda ve tüketim ürünleri yeni yaşam biçiminin temel unsuru olarak

algılanır. Üst tabakanın davranışları Batı’yı taklit etme ile şekillenir ve toplum alt

katmanları da üst tabakanın değerlerini benimser ve tüketim kültürü aşağıya doğru yayılır.

(Üstün ve Tutal 2008: 74)Aynı şey Kırgızistan içinde geçerlidir kuşkusuz. Dolayısıyla

22

tüketim toplumun kültürünü etkilediğinden ve tüketim yapılırken batı örnek alındığından

tüketim kültürünün beraberinde toplumun kültürü de değişir. Toplum batının tükettiklerini

tüketerek kendini bir batılı gibi hissederken onun değerlerini de alır. Bu da beraberinde

kültürel değişimi getirir. Bugün Bişkek şehrine baktığımız da batı giyiniş tarzının aynısını

bulabiliriz. Daha Sovyetler birliği dağılmadan ülkeye kaçak yollarla kot pantolonların

girmesi halkın tüketim kültürünün o zamanlardan başlayıp batıya dönmesinin bir

göstergesidir. Ger ve Belk in yaptıkları araştırmalara göre;(aktaran Üstün ve Tutal 2008: 75)

‘ tüketiciler maddi ürünlere sahip olma amaçlarını ‘iyi hayat, medenileşme, batılılaşma,

ilerleme, batılılar gibi yaşama, moda’ gibi kavramlarla ifade etmiştir.’ Böylelikle yerel

üreticilerde batı markalarını taklit yoluna gitmişlerdir, yerel üreticiler ürünlerinin marka

isimlerini yabancı kelimelerle ifade etmek durumunda kalmışlardır. Türkiye’de bilinen bir

kot pantolon markası olan Rodi halk arasında yabancı bir marka olarak bilinir. Oysaki Rodi

markasının açılımı Remzi Oğulları Dikim İmalathanesidir.

Odabaşı ya göre; (Odabaşı 1999: 57 ) ‘içinde yaşadığımız tüketim kültüründe, yabancı

isimleri taşıyan ürünlerin daha iyi, daha kaliteli ve seçkin özellikleri olduğu algılanıyor ise,

çevremizde uydurma bile olsa yabancı isimlerle dolu mağazalara şaşmamak gerekir.

Urfa’daki girişimcinin kaliteli ve seçkin giysiler ürettiğinin kanıtı olarak Harran

kelimesinin sonuna i koyarak Harrani markasını üretmesine hayranlıkla bakabiliriz.

Talep fazlası üretilen maddi ve manevi kültür öğeleri kitle iletişim araçları aracılığıyla

insanlara pazarlamakta ve yapay gereksinimler yaratılmaktadır. Bu yapay gereksinimler de

kişileri ‘tüketim kölesi’ haline getirmekte, toplumda tek boyutlu insanlardan meydana

gelmeye başlamaktadır.’ (Adıgüzel, 2001: 21) Tüketmek toplumda bir kimlik haline

gelmiştir. İnsanların ne tükettiği başkaları tarafından değerlendirilir. Değişen kültür ve

değişim gereksinimler kültürel tüketimi meydana getirir.

Burada unutulmaması gereken nokta, üretilmekte ve yayılmakta olan bilgi ve

haberlerin kültürel bir ürün olduğu ve ekonomik bir amaca dönük olduğudur. Söz konusu bu

amaç ise kitle iletişim araçları ‘teknolojisini üreten ülkelerin kültürünü yaymak ve küresel

dünyada bu ülkelerin standartlaşmış popüler ürünlerini satmaktır. Bir anlamda kültür ve

enformasyon iç içe girmiştir.’ (Adıgüzel, 2001: 23)Aynı zamanda reklamlar da sunulan

sadece mal değil aynı zamanda nesnelerin kültürel anlam ve imgeleridir.(Coca Cola ve

Ramazan örneği ) Ekonomik küreselleşmeye verilecek örneklerden biri de Mc Donalds

işletmeleridir. Biz Mc Donalds işletmelerini Bişkek’te görmesek bile bu işletmelerin

23

taklitlerini Mc Burger adıyla görebiliriz. Bişkek şehrinde Mc Donalds gibi işyerlerini her

geçen gün değişik adlarla çoğaldığını belirtmek gerekir.

Kellner’e göre, (Kelner 1991: 64 ) ‘gerçekte reklamcılık ve moda, başlı başına bir

değer, politika erkek ve kadın tipleri, doğru ve yanlış gündelik toplumsal davranış şekilleri

sunmakta olan bir ideoloji biçimidir.’ Dolayısıyla bu iki kültür endüstrisi kolu, tüketim

talebinin oluşturulmasında ve davranışların şekillendirilmesinde hayati önemi bulunan

toplumsal ve ekonomik işlevlere sahiptir. Sonuçta da reklam ve moda endüstrisi tarafından

yeni bir tüketim toplumunun katılmaları öngörülmektedir. Amaç tüketimi olabildiğine

körüklemek ve sahip değerleri ve tüketim ideolojilerini diğer insanlara bu yolla aşılamaktır.

Mesela Türkiye de kahvaltı kültürünü değiştiren bir ürün olan Nesquick mısır gevreğinin

sütle karıştırıp kahvaltılarda yenmesini örnek verebiliriz. Türk kültüründe bulunan

kahvaltıda zeytin, peynir gibi yiyeceklerin yerine yavaş yavaş batıdan empoze edilen bu

kahvaltılık ürünlerinin almasını buna en iyi örnektir. Aynı örnek Kırgızistan içinde geçerli

tabii ki. Yine başka bir örnek te Coca Cola’nın diğer ülkelere girmesi için o ülkenin

kültürüyle anlamlandırması gibi. Ramazan da Coca Cola’nın tüketimini artırmak için

gelinen sonuç Coca Cola bir Ramazan içkisi halini almasıdır. Reklamda ‘Nerde kaldın

Ramazan’söylemi bunu en iyi temsilidir. Coca Cola Kırgızistan’a ise Manas la özleştirilip

girmiştir.

Günümüzde reklamlar, ürün veya hizmet ürünleri bir takım duygularla eşleştirip

popüler kültür ürünlerinden aldıkları simgeleri kullanarak bu ürünleri tanıtma yoluna

giderler. Açık işlevi ürünleri satmak olan reklamların bize sundukları, sadece satmaya

çalıştıkları ürünlerin doğasında var olan nitelikler değildir. Tüm bu ürünler bizim için bir

şeyler ifade eder. Bunu gerçekleştirirken de yaşam içinde var olan nesneleri, şeyleri

şekillendirme yoluna gider. (Batı, 2005: 34) Örneğin Türkiye’de hazır kart reklamı burada

sim kartına özgür kızı kullanarak hazır kartı özgürlük duygularıyla eşleştirip tanıtım yoluna

gitmiştir. Yine Sprite reklamında da ‘ imaj hiçbir şey dir susuzluk her şey’ diyerek aslında

imajsız olmanın imajını çizmiştir. İmajsızlığı Sprite‘la eşleştirip ürünü tanıtma yoluna

gitmiştir.

Reklamlar yeni anlam yapıları oluşturmanın yanında, oluşturdukları anlam süreci

içerisinde, duyguları, düşünceleri, insan yaşamıyla ilgili her türlü şeyi şekillendirerek

insanların toplum içerisinde statülerini, sınıflarını belirler. Bu durum bireylerin satın

24

alabildikleri ürün ve hizmetlerle toplumdaki konumlarının belirlenmesi sonucuna gider.

İnsanların satın aldıkları otomobille bile bir alt gruba dâhil olabilirler.

Tüketici davranışı kişinin özellikle ekonomik ürünleri ve hizmetleri satın alma ve

kullanmadaki kararları ve bunlarla ilgili faaliyetleri olarak tanımlanır.(Odabaşı ve Barış

2003: 29) Kültür günlük yaşamımızı temsil ettiğinden tüketim alışkanlıklarımızı ve

davranışlarımızın oluşmasında da başrol oynar. Satın aldıkları ürünlerin yalnızca fiziksel

özellikleriyle sınırlı tutmayıp, fayda sağlayan bir bütün olarak gören tüketiciler için marka,

ürünün işlevsel yönünün ötesinde o kişiye değer katan bir unsur olmaktadır. Bu nedenle

marka tüketicilerin kendilerini ifade etmede kullandıkları bir araçtır. Böylece mağaza ve

dükkân seçimi de tüketici davranışlarının önemli bir bölümünü oluşturur. Buna göre, sosyal

ve kişisel güdüler mağaza ve mağaza içi özelliklerle birlikte mağaza seçimini

belirlemektedir. (Odabaşı, Gülfidan 2003: 380-381)Küresel medya kanalları yolu ile kişilere

bilgi aktarıldığını varsayarsak, küresel medyanın dili de İngilizce olduğundan küresel

medyaya maruz kalan toplumlar İngilizce isimli mağazalara yönelebilirler. Kendilerini ifade

etmek için sadece İngilizce isimli mağazalardan alışveriş yapabilirler. Bu bağlamda kar

amacı güden işletmeler mağaza isimlerini kendi dilinde vermeyip İngilizce bir ad koyarlar.

Bişkek şehrine baktığımızda markalaşmış mağazaların olduğunu görürüz. Adidas, Puma

gibi mağaza isimlerinin bu markalardan koyulmasının sebebi markalaşma süreci içinde

Adidas ve Puma markasının başka bireylere karşı bir mesaj vermesi ve kişinin kendini bu

markayla ifade ettiğinden mağazalara bu marka isimleri konulmuştur.

‘Dil, bir toplumda şüphesiz en yaygın iletişim aracıdır. İletişimden de öte o toplumu

bir arada tutan birlikte yaşamalarına olanak sağlayan en önemli kurumdur.’( Aksan 1983:

15)İnsanlar ana dillerinde düşünürler, rüya görürler ve yaratıcı özelliklerini ana dilleriyle

geliştirirler (Gökçora, 2004:1) Dili etkileyen faktörlerse kültürel gelişmeler, sosyal

gelişmeler, siyasi gelişmeler, teknolojik gelişmelerdir. (Demirbağ 202: 126) Eğer bir dile

dışarıdan belirli bir müdahale gelmediğini varsayarsak ve ya bir dili konuşan insanların

sosyo-ekonomik, kültürel ve siyasi yapılarında bir değişme meydana gelmezse, o dil, büyük

ölçüde varlığını sürdürür. (Karabulut, 2005: 19) Bir dilin ölmesi için, o dili kullanan

toplumun konuşmayı unutması değil, toplumsal ve siyasal sebeplerden dolayı o dilin başka

bir baskın dil tarafından zaman içerisinde yavaş yavaş kullanım dışına itilmesi ve

etkisizleştirilmesi ile açıklanır. Aitchison diller kendilerine ihtiyaç duyulmadığı, yani

ailelerin bu dili kendi çocuklarına aktarmak için çabalamalarını gerektirecek yeterli sosyal

işlevleri kalmadığı zaman yok olup giderler. (aktaran Karabulut, 2005: 19) Kırgızistan

25

toplumuna baktığımızda Rusçayı prestij bir dil olarak görürüz. Burada ülkenin dili olan

Kırgızca prestij bir dil olan Rusça karşısında ezilmesi söz konusudur. Halk Kırgızcayı bir

bakıma etkisizleştirmiş, kullanım dışına itmiştir. Bu bakımdan işyerleri isimlerinde

Rusçanın etkisini görebiliriz. Ayrıca Kırgızca karşılığı olmayan mesleki kelimeleri işyerleri

isimlerinde verilir. Örneğin Vulkanizatsya (Eksozcu ) mesleğinin Kırgızca karşılığı yoktur.

Ayrıca ülkenin iki resmi dilinin olması ( Rusça ve Kırgızca) işyerleri isimlerinde Rusça

kullanılmasında ve Kırgızcanın Rusça karşısında ezilmesinde etkisi büyüktür. Kırgızistan

halkının büyük bir çoğunluğu Rusça konuştuğunu varsayarsak bütün kesimden halkın

anlayabilmesi için işyerleri isimlerinin Rusça adlandırılmasına sebep olabilir.

Küreselleşme süreciyle birlikte üretim ve tüketim toplumları arasındaki alışveriş

sadece mal ve hizmetle sınırlı kalmamış, sunulan mal ve hizmetlerin içinde bunu üretenlerin

dil ve kültürleri de yer almaya başlamıştır. Böylece, küresel kitle kültürü ve bu kültürün dili

olan İngilizce, gelişen iletişim teknolojilerinin de yardımıyla dünya üzerinde büyük bir hızla

yayılmaya, baskın duruma geçmeye başlamıştır.(İçli,2001:165)Biz bu baskınlığı sokağa

yansıyan işyeri isimlerinden görebiliriz. Kırgızistan’da yaşamamıza rağmen İngilizce isimli

mağaza ve dükkânlar oldukça çoğunluktadır.

26

I. BÖLÜM

I ÇALI ŞMANIN PROBLEM İ NE DAİR GENEL ANLAMLAR

1.1. PROBLEMLER

1- Mağaza ve dükkân isimlerinin yabancı kelimelerden oluşuyor.

2- Mağaza ve dükkân isimlerinde yabancı kelime kullanılmasının sebebi küreselleşme

ve medya mıdır?

3- Sosyal, ekonomik ve siyasal gelişmeler mağaza ve dükkân isimlerinin yabancı kelime

olmasındaki rolü var mıdır?

4- Popüler kültürün dükkân ve mağaza isimlerinin yabancı olmasındaki etkisi nedir?

5- Yerel medya kanallarının mağaza ve dükkân isimlerinde yabancı kelime

kullanılmasındaki rolü nedir?

6- Yerel program üretme sürecinde teknoloji ve insan kaynakları dükkân ve mağazaların

yabancı kelimelerden oluşmasını etkiliyor mu?

7- Reklamların Mağaza ve dükkân isimlerinde yabancı kelime kullanılmasındaki rolü

nedir?

8- Kitle üretimi ve kitle tüketimi mağaza ve dükkânların yabancı kelimelerden

oluşmasındaki etkisi nedir?

9- Yabancı ürünlerin ülke içerisindeki imajı dükkân ve mağazaların yabancı

kelimelerden oluşmasını sağlar mı?

10- Yerel denetimin olmaması mağaza ve dükkân isimlerinin yabancı isimlerden

oluşmasına etkisi nedir?

11- Kent kimliğinin dükkân ve mağaza isimlerinin yabancı isimlerden oluşmasındaki

etkisi nelerdir?

12- Kırgızistan’ın iki resmi dilinin olmasının işyerleri isimlerinin yabancı dilden

oluşmasına etkisi nedir?

13- Tüketici davranışlarının işyerleri isimlerine yabancı dilden verilmesine etkisi nedir?

27

1.2.AMACI VE ÖNEM İ

1- İnsanlar doğdukları andan itibaren diğer insanlarla iletişime geçer birbirlerine

sordukları ilk soru da tanıştığı kişinin ismini sormaktır. Bir kişinin ismine bakarak

onun milletini öğrenebildiğimiz gibi o isim bize o kişinin ailesi hakkında da bilgi

verebilir. Türkçe isimlerden örnek vermek gerekirse İslamcı bir ailenin çocuğuna

verdiği isim Mustafa, Ahmet olabildiği gibi sosyalist bir ailenin çocuğuna verdiği

isim Devrim, Ulaş olabilir. Buradan da anlaşıldığı gibi isimler bizim

düşüncelerimizin arka planını oluşturur. Ayrıca bir ülkede bulunan mağaza ve

dükkân isimleri de bize o ülkenin neresi olduğu hakkında bilgi verdiği gibi yine ilk

izlenimlerimiz bu işyerleri isimlerine göre şekillenir. Kırgızistan’ın Bişkek şehrine

baktığımızda mağaza ve dükkân isimlerinin çoğunu yabancı kelimelerden

oluştuğunu görürüz. Bu durum bize ülkenin öz dili olan Kırgızcadan uzaklaşıldığının

göstergesi olabileceği gibi daha birçok şeyinde göstergesi olabilir. Bişkek şehrinde iş

yerleri isimleri neden yabancı dilde diğer bir ifadeyle insanlar kendi öz dilleri

dururken, işyerleri isimleri neden yabancı dillerden seçiliyor. Çalışmamız bittiğinde

bunların nedenleri ortaya konmuş olacaktır.

2- Küreselleşme geçen yüzyılın sonlarından itibaren dünyaya damgasını vuran olay ve

kavramlardan biridir. Bu kavramın zihinsel arka planında bir şeyi dünya ölçeğinde

kılma, dünyaya mal etme düşüncesinin olduğunu ve küreselleşmenin bizde olanı

dünyaya vermek, başkalarında olanı almak olduğu belirtilir.(Oğuz: 2001)

Küreselleşmenin kültürel boyutuna baktığımızda kitle iletişim araçları yoluyla tek

bir kültüre doğru gidildiği görülmektedir. İnsanların aynı kültür kaynaklarından

beslenmesi üretilen popüler kitle kültürünün etkisi altında kalması, kültürel

küreselleşme sürecini hızlandırmıştır.(Atasoy: 2005)Yine küreselleşme bağlamında

genelden yerele bir bilgi aktarımı söz konusudur. Küreselleşmenin dili İngilizce

olduğundan İngilizce bilmek ya da konuşmak kişiye bir statü katar. Buna göre

İngilizce isimli işyerleri isimleri popülarite kazanabilir. Medyanın küresel etki

altında olması sebebiyle yabancı isimlerin popülarite kazanması dükkan ve mağaza

isimlerin verilirken yerel isimlerin seçilmemesinde etkisi var mı ya da yok mu?

Çalışmamız sonucunda anlaşılmış olacaktır

28

3- Kent kimliğinin oluşumu için bir süreç gerekir. Tıpkı kentin kendisi gibi kimliğinin

de zamansallık boyutu bulunur.(Tekeli: 1991)Kent kimliğinin oluşumu tarihsel bir

süreç içerisinde gerçekleşir. Dünya çapında oluşan sosyo ekonomik gelişmeler

ülkeyi etkilediği gibi o ülkenin şehirlerini de etkiler ve bu ülkede başlayan değişim

kent kimliğinin oluşmasına katkıda bulunur. Kentin tarihi ve içerisinde bulunduğu

zaman ki durumu o kentte bulunan işyerlerinin isimlerini etkileyebilir. Bişkek

şehrindeki mağaza ve dükkân isimleri sosyoekonomik bir sebebe bağlanabilir mi?

Siyasi gelişmeler işyerleri isimlerinin yabancı kelimelerden seçilmesini etkiler mi?

Etkilerse nasıl etkilediğini çalışmamız sonucunda anlaşılmış olacaktır.

4- Popüler kültürün kaynağı batıdır. Bu kavramın oluşmasındaki asıl sebep kapitalist

üretim ilişkilerinin kültür alanını biçimlemek ana etmen haline gelmesidir. İlk

popüler kültür ürünleri ise resimli magazin dergileri ve romanlar olduğunu

görürüz.(Erdoğan 2005) Tüketimin körüklenmesi için satın aldığımız mal ve

hizmetlerin yanında o malda olmayan suni bir duygu yaratıldı. İnsanlar satın

aldıkları mal ve hizmetlere göre sınıflanır oldular bu bakımdan statü ve sınıf

kazanmak için insanlar daha çok tüketir hale geldiler. Sınıf atlamak için sadece

tüketmekle kalmayıp aynı zamanda batının tükettiklerini de tüketmek gerekir.

Batının neyi tükettiklerini de biz medya kanalları yoluyla öğreniyoruz. Bu bağlamda

Popüler kültürün işyerleri isimlerinin yabancı kelimelerden oluşmasında etkisi var

mıdır? Varsa popüler kültürün işyerleri isimlerindeki rolü ne kadar etkilidir?

Çalışmamızın sonucunda açıklanmış olacaktır.

5- Medya günümüzde yaşantılarımızın şekillenmesinde önemli rol oynar. Küresel

kültürün yönlendirme gücü batı teknolojisi ve batı medyasıdır. Batıdan yani

gelişmekte olan ülkelerden az gelişmiş ülkelere doğru kültür empoze edilir. Batı

bunu medya ve gelişmiş teknolojisi sayesinde yapar. Yerel medya kanalları ya bu

programları batıdan bire bir alır. Ya da batıda olan programları yerele uyarlayarak

29

batının taklidini yaparak yayınını sürdürür. Kırgızistan yerel medya kanallarına

baktığımızda yerel kanallar yoluyla batı tarzı yayın yapan kanallar sunulur.(NBT

kanal Kırgız kanalının CTC Rusya kanalıyla ortak yayın yapması gibi.)Peki bu

bağlamda Kırgızistan’daki yerel medya kanallarının işleyişinin işyeri ismi seçiminde

etkisi var mı yok mu? Varsa yerel medya kanalları işyeri isimlerini nasıl etkiler?

Çalışmamız bittiğinde bu sorular cevaplanmış olacaktır.

6- Teknoloji ve insan kaynakları, yerel program üretme açısından çok önemlidir. İnsan

kaynaklarının ve teknolojinin yetersizliği yerel program üretmeyi sınırlar. Bu

bağlamda dışarıdan beslenen medya kanalları kendi kültürel öğelerine yönelik

programlar üretmekte zorlanırlar. Böylece dışarıdan gelen kültürel tehditlere karşı

savunmasız kalırlar. Yerel program üretememe işyerleri isimlerinin yabancı

kelimelerden oluşmasını etkiler mi etkilemez mi? Etkilerse nasıl etkilediği

çalışmamızın sonunda açıklanmış olacaktır.

7- Kitle iletişim araçlarının gelişmesi ile kültür de pazarlanan bir meta haline gelmiştir.

McPhall a göre (1991:151) yabancı batı ülkelerinden ithal edilen kitle iletişim

ürünleri vasıtasıyla az gelişmiş ülkelerde yaşayan insanların davranışlarını ve yaşam

biçimlerini tüketim sürecinde seçim yapma imkânlarını etkisi altına almayı

amaçlamaktadır. Buna göre batıdan gelen reklamların etkisiyle insanlar kendilerini

batılı gibi hissetmeleri için bu ürünleri tüketmeleri gerekmektedir. Çünkü

reklamlarda verilen mesaj budur. Bu bağlamda medya kanallarında yayınlanan

reklamlar işyerleri isimlerinin yabancı kelimelerden oluşmasını etkiler mi etkilemez

mi? Reklamların işyeri isimlerinin verilmesindeki rolü nedir? Çalışmamızın

sonucunda açıklanmış olacaktır.

8- Jain, e göre( aktaran Eren,Tunç, Tek, Baybars, Gegez, Ercan, Boru, Deniz,2000 : 13)

ülkelerin refahı belirli bir gereksinimin düzeyini tatmin ettiği zaman, tatmin edilmesi

gereken yeni gereksinimler için kültürel değişimin zorunlu olabileceğini ve bu

potansiyeli yakalayabilen firmaların kültürel değişimi yaratabilir. Bu sayede de

kültür çeşitli pazarlama stratejileriyle biraz da olsa değiştirilebilir. İnsanların

30

alışkanlıkları bu stratejilerle değişir ya da bir mal o kültüre mal edilip o mal ve ya

hizmetin tüketimi sağlanabilir. Örneğin Türkiye’de Coca Coca nın Ramazan da iftar

vakitlerinde tüketilen bir içecek halini alması gibi. Ayrıca talep fazlası üretilen

ürünler insanları tüketim kölesi haline getirmekte bu üretilen malların satımı içinde

mal ve hizmetler suni duygularla eşleştirilmektedir. Bu gibi nedenler kültürü

etkilediği gibi bir millete mal olan işyerleri isimlerini de doğrudan etkileyebilir. Bu

açıdan baktığımızda kitle üretimi ve kitle tüketimi işyerleri isimlerine yabancı

isimler verilmesini etkiler mi etkilemez mi? Etkilerse nasıl etkilediği çalışmamız

sonunda açıklığa kavuşmuş olacaktır.

9- Medya yoluyla halkta oluşan bilişe göre batıdan gelen ürünler daha kaliteli yerli

ürünler ise kalite bakımından daha kötüdür. Halk batıdan gelen malları kullanarak

kendini daha medeni ve modern hissedebilir. Kırgızistan toplumunun tüketim

alışkanlıkları yerli imalatlara da yönelik olabilir.Bunları çalışmamızın sonucunda

daha net göreceğiz.Yabancı ürünlerin Kırgızistan içerisindeki imajı nedir? Yabancı

ürünlerin Kırgızistan içerisindeki imajı işyerleri isimlerinin yabancı isimler

verilmesini etkiler mi? Etkilemez mi çalışmamız sonucunda anlaşılmış olacaktır.

10- Türkiye de yasalara göre şirketlerin ticaret unvanlarının Türkçe olarak belirlenmesi

gerekiyor. Ancak bu maddeye istisna olarak şirketin faaliyet konusuna giren mal ve

hizmetlerin yabancı dilde olması ya da şirket ortakları arasında bir yabancının olması

halinde şirket isminde yabancı kelime bulundurulmasına izin verilmiştir. Buna

karşılık işyerleri isimlerinde böyle bir uygulama yok. Kırgızistan’da da işyerleri

isimlerini denetlemeyle ilgili bir kanun konulmamıştır. Bu da herkese istediği bir

ismi işyerine verebilme olanağı sağlamıştır. Bu durum Kırgızistan’ın Bişkek

şehrindeki işyerleri isimlerinin yabancı kelimelerden oluşmasını etkiler mi? Eğer

etkilerse nasıl etkiler çalışmamız sonunda anlaşılmış olacaktır.

31

11- Kentin kimliği işyerleri isimleri bakımından büyük bir öneme sahiptir. Bir kentin

tarihi uğradığı işgaller, siyasi, ekonomik ve tarihi gelişmeler kenti etkilediği gibi o

kentte yaşayan insanları da etkiler. Kırgızistan’ın Sovyetler birliğinde ki varlığını

göz önüne alırsak o tarihten günümüze kadar heykellerin, binaların, parkların

günümüze kadar ulaştığını görürüz. O tarihlerde yaşayan insanların çoğunluğunun

Rusça konuştuğunu varsayarsak günümüzde işyerleri isimlerinde etkilerini

görebiliriyiz? Bişkek şehrinin kentsel kimliği ve kent kimliğinin işyerlerinin yabancı

isimlerden oluşmasına etkisi var mı yok mu? Çalışmamız sonunda anlaşılmış

olacaktır.

12- Dil insanların iletişimini gerçekleştirmesi bakımından en etkili araç olmakla birlikte

insanları bir arada tutan tek şeydir. İnsanlar konuştukları dille kimliklerini

belirledikleri gibi yine o dille bir millete aidiyetini de belirtirler. Kırgızistan’a

baktığımızda çoğunlukla Rusça konuşulduğunu görürüz. Kırgızların kendi dillerinde

değil de Rusça konuşması Rusçayı prestijli bir dil haline getirip Kırgızcayı da

kullanım dışına itmektedir. Ayrıca ülkenin iki resmi dilinin olması ve medya

kanallarının çoğunluğunun Rusça yayın yapması gelecek yeni nesillere Kırgız dilini

aktarımını engellemektedir. Bu bağlamda Kırgızistan’ın iki resmi dili olmasını göze

alarak bu durum işyerleri isimlerinin yabancı dilden oluşmasını etkiler mi? Etkilerse

nasıl etkilediği çalışmamız sonucunda açıklığa kavuşmuş olacaktır.

13- Marka tüketicilerin kendilerini ifade etmekte kullandıkları araçtır.(Smith2002

)Mağaza ve dükkân seçimi de tüketici davranışlarının bir bölümünü oluşturduğundan

bu mağaza ve işyerleri tüketici davranışlarına göre şekillenir. Küresel medyaya

maruz kalan toplumlar genelde dükkân ve mağazaları batı standartlarına göre

seçebilirler. Mal ve hizmeti satın aldığı mağaza ve dükkânlar tüketici için bir statü

oluşturabilir. Küreselleşmenin de etkisiyle tek tip tüketici davranışları olmasına

karşın ülkenin refahı da tüketici davranışlarını etkileyen ana unsurlardan biridir. Bu

bağlamda Kırgızistan toplumun tüketici davranışları işyerleri isimlerinin yabancı

isimlerden verilmesini etkiler mi? Etkilemez mi? Etkilerse nasıl etkilediği

çalışmamız sonunda anlaşılmış olacaktır.

32

1.3. ÖNEMİ

Günümüzde küreselleşmeyle birlikte kitlesel iletişim araçları kültür üzerinde büyük

öneme sahiptir. Kültür asimilasyonunda ve kültürel değişimde reklamların rolü büyüktür.

Reklamlar mal ve hizmetle birlikte bize sundukları malların içinde olmayan yapay bir duygu

aşılarlar böylece kültürel değişim başlamış olur. Çalışmamız kültür çalışanları ve

sosyologlar açısından önemlidir çünkü yaşanan değişimlerin bir göstergesi de sokaklardır.

Kültürel değişim bir bakıma sokakta başlar.

Ayrıca dünya çapında pazarlamada pazarlama stratejileri önem kazanır. Hedef

ülkenin kültürüne ait ürünler pazarlama yapanlar öncelikle pazarlama yapacağı ülkenin

değerlerini bilmek zorundadır. Çalışmamız yabancı yatırım sahipleri için bu bakımından

büyük bir öneme sahiptir. Mal ve hizmetlerin pazarlanması için pazarlanacak toplumun

kültürel yapılarının saptanması bakımından da bu çalışmamız pazarlama çalışmaları

yapacaklar içinde yol gösterici olacaktır.

Politika saptama bağlamında iç çevrenin önemi olduğu kadar dış çevrenin ve

medyanın etkisi önemlidir. Kültürün korunması ve toplumun bilinçlenmesi açısından devlet

politikası saptayanlar açısından çalışmamız önemlidir. Ayrıca sivil toplum kuruluşları

bakımından da çalışmamız yol gösterici olacaktır

İşyerleri isimlerinin yabancı kelimelerden oluşması içinde bulunduğumuz toplumun

kendi öz kültüründen uzaklaştığının göstergelerinden biridir. Yerel denetimin eksikliği işyeri

isimlerine yabancı dilde vermesinin bu bağlamda öne çıkan temel etkenlerinden biridir.

Denetim getirmeme bir bakıma değişen kültürü körüklemektir. Bu bakımdan yerel yönetim

stratejileri uygulayanlar ya da yerel yönetim de çalışanlar için çalışmamız önemlidir.

İşyeri sahipleri işyerlerine yabancı isimler vererek bir bakıma kültürün öz

benliklerinden uzaklaşmasına teşvik ediyorlar. Kar amacı güden işyerleri farkında olmadan

öz kültürüne büyük bir kötülük ediyorlar. Çalışmamız işyeri sahiplerinin bilinçlenmesi

açısından önemlidir.

Kültür Bakanlığı, öz kültürü korumakla yükümlüdür. Kültürüne zarar verecek şeyleri

ortadan kaldırmak ya da zararı en aza indirmek onun görevleri arasındadır. Değişen kültürün

dükkân isimlerinden gördüğümüzü varsayarsak acil önlem alınması bakımından çalışmamız

önemlidir. Milli bilinci uyandırma çalışmaları yapılması gerekir.

33

Küresel medya sahipleri kendi kültürlerini yaymak için kuşkusuz medyayı kullanır.

Bu medya kanalları vasıtasıyla İnsan biçimlenir. Tutum ve davranışlarında medya önemli bir

rol oynar. Kırgızistan’daki medya sahipleri kendi kültürlerini içeren programlar yapmalıdır.

Çalışmamız Kırgız medya sahipleri ve Devlet medya kanallarının bilinçlenmesi açısından

da önemlidir.

Halkın küçük olarak gördüğü şeylerin aslında büyük bir öneme sahip olduğunu da

çalışmamız da bulabilirsiniz. Mağaza ve dükkân isimlerinde yabancı kelimelerin

kullanılmasındaki ana sebepler kültürel değişimdir ve halkın medya kanallarından farkında

olmadan negatif yönde etkilendiğini de söylemek gerekir. Çalışmamız halkın bilinçlenmesi

bakımından büyük bir önem taşır.

VARSAYIMLAR

1-Usiner, medya kaynaklı filmler, diziler, reklamlar yoluyla firmaların mallarını satabilmesi

için toplumda kültürel değişim yapılmaktadır. Buda beraberinde Kültürel Asimilasyonu

getirir.

2-Küreselleşme boyunca tek bir merkezden yerel kültüre doğru kültürel etkileşim söz

konusudur.

3-Kültür üretimi, pazarlamacılar mal ve hizmetlerini satmak ve ya bir toplumun pazarına

girmek için kültür üretirler.

4-Kırgızistan yerel program üretme sınırlıdır. İnsan kaynağı ve teknolojinin yetersizliği

yerel program üretmeyi sınırlar.

1.4. Problem Sunumları

Çalışmada saptanan ve temel problemler ele alındığında problem sunumlarımız

aşağıdaki gibidir.

Problem 1. Adlandırma, dükkân isimleri, insanlar neden isim koyar, yabancı dil

de isim koymak neye yarar, zararları neler? Kültür bozulur mu?

34

Bişkek şehrinin işyerleri isimleri Kırgızcadan fazla diğer yabancı dillerde bulunan

kelimelerden oluşması dikkat çekiyor. İnsanlar neye göre bu isimleri veriyor? Steve Rivkin

in yaptığı araştırmalara göre insanlar öncelikle hatırlanma olasılığı yüksek ve anlamlı

isimlerden seçiyorlar. Dünyadaki şirketlerde aile yönetimin var olduğunu varsayarsak.

Şirketlerin büyük bir bölümünün soyadlarını bu firmalara verdiğini görebiliriz. Örneğin

Koç, Sabancı, Eczacıbaşı vb. gibi. İnsanlar neye göre kendi dillerinde olmayan kendi

dillerine yabancı kelimeleri işyerlerine veriyor? İsmail Doğan’ın Ankara’da yaptığı,105

işyerini kapsayan araştırma sonuçlarına göre işyeri isimlerinin verilmesine neden olan

etkenleri şöyle sıralamış:

Toplumda batılı kavramlara karşı gelişen duyarlılık % 3

Toplumda doğulu kavramlara karşı duyarlılık % 2

Farklı olma duygusu % 15

Ticari açıdan işlevsel olacağı düşüncesi % 17

Ki şisel yaşantı ile ilgili olması % 32

Kendi dışındaki etkenler % 6

İdeolojik gerçekler %17

İşlevsel bir mesaj bulma kaygısı % 4

İşyerlerinin bir bayi temsilcisi olması % 3

İşyerinin konusuna uygun olması % 1

Ertuğrul Yaman a göre: İşyerlerine yabancı adlar verilmesinin en temel sebebi

satıcıların daha çağdaş görünme, kaliteli mal satıyormuş havasını verme gayretidir. Bir

kısım insanımız, içindeki aşağılık duygusunu yabancı isimlere başvurarak giderme çabası

içindedir.

Sanem Alkibay’a göre ise İngilizcenin egemen bir dil olarak günlük yaşantımıza

girmesini, evrensel bir dil olmasına bağlayabileceğimiz gibi kulağa hoş gelme ve farklı

olma düşüncesinin isim seçiminde ön planda geldiği düşünülebilir.

35

Bizin araştırmamızda bu araştırmalardan farklı olarak Bişkek şehrinde yapmamız

olmamızdır. Bu araştırmalar Türkiye de yapıldı mutlaka Türkiye ve Kırgızistan arasında

konum, tarihi geçmiş, kültür ve resmi dilleri itibariyle farklılıklar var biz bu farklılıklarında

çerçevesinde Kırgızistan’ın Bişkek şehrine yönelik bir araştırma yapacağız

araştırmamamızın Türkiye’ye benzer yanları olabileceği gibi farklı yanları da olabilir.

Alkibay’ın İngilizcenin egemen bir dil olmasını biz Bişkek şehrinde Rusça olarak da

görebiliriz. Tüm bu varsayımlar araştırmamızın sonunda açıklığa kavuşacaktır.

İsmail Doğan’ın araştırmalarındaki vardığı sonuç, dildeki yabancılaşmanın ekonomik

ve kültürel gelişimin bir sonucu olduğu ve dilin bu bağlamda bozulmaya uğramayacağını,

yeni ve farklı olanı reddetmenin ülkeye girişini engellemeyeceğini ve yeni gelen kültürün

yerel kültürün kültür dağarcığını genişleteceğini savunur.

Ertuğrul Yaman ise tam tersine işyerlerine verilen isimlerin kültürel bir tehdit

oluşturduğu kanısındadır.

Türkiye de yapılan iki araştırmadan da farklı sonuçlar çıkarılmış olmasına rağmen

bizim araştırmamız Kırgızistan’da yapılacağından işyerlerine verilen yabancı isimlerin

Kırgız kültürüne zarar verip vermediği de araştırmamız sonucunda açıklığa kavuşmuş

olacaktır.

Problem 2.Küreselleşme ve medya işyerleri isimlerinin yabancı kelimelerden

verilmesini ne kadar etkiler? Bu bağlamda küreselleşmiş medyanın rolü nedir?

Küreselleşme siyasi, iktisadi ve kültürel alanda dünya ülkelerini etkileyebilir.

Küreselleşmenin tek bir kültürden gelip diğer kültürleri etkilediğini varsayarsak kültür

üzerinde önemli tehditler oluşturabilir, yerel kültür çeşitli yollarla aşınabilir. Küreselleşme

kuşkusuz medya yayın organlarıyla dünyaya yayılır. Bunu internet hızlandırmıştır.

Uydularında yardımıyla biz dünyadaki bütün televizyon kanallarını seyredebildiğimiz gibi

internet yoluyla da dünyada yayınlanan gazete ve dergilere kolayca ulaşabiliriz. Medyanın

insanları şekillendirdiğini varsayarsak küreselleşen medyadan yerele doğru bir enformasyon

alışverişi yaşanır bu sayede insanlar küreselleşmiş medyanın yönlendirmeleriyle

davranışlarını ve tüketim davranışlarını değiştirebilirler.

36

Stuart (Stuart 1998: 39-61) yeni bir küreselleşmeden bahseder ve bu yeni küreselleşme

Amerikan kültürüne doğru gitmektedir. Amerikan ürünlerinin, tüketim alışkanlıklarının,

kültürel değerleri egemen olabilir. Kürselleşmenin dili İngilizce olduğunu varsayarsak

bununda etkisiyle işyerlerine yansıyan İngilizce isimleri görmezlikten gelemeyiz.

İşyerlerine yabancı isimler verilmesinin elbette tek nedeni küreselleşme değildir ama

nedenlerinden biri olabilir.

Burada önemli olan küresel medyanın kültüre yönelik etkilerini en aza indirmektir.

Yerel medya kanalarıyla verilen mesajlar bu bağlamda önem kazanabilir. Yerel medya

küresel medyanın taklidiyle şekilleniyorsa o ülkenin kültürü zarar görebilir. Yerel medyanın

verdiği mesajlar önemli olduğu gibi o medyanın yayın dili de oldukça önem kazanır.

Problem 3. Sosyal, ekonomik ve siyasi gelişmeler işyerlerinin yabancı

kelimelerden oluşmasını nasıl etkiler?

Değişen dünyada, artık tek değişmeye hiçbir şeyin karşı koyamadığı günümüzde;

kentlerde değişime ayak uydurmaktadır. İletişim, bilgi ve kentin değişen yüzünün yarattığı

değişimi insanların gerçekleştirdiği ve alıştıkları yaşam standartlarının ve düzeninin

değişmesi, toplumsal ilişkilerin kopması, kendini yalnız hissetmesi ve aile kavramındaki

anlam kaybı toplumsal doku bozulması gibi olaylar kentte toplumsal değişimlerin

örneklerinden bir kaçıdır. Artık insanlar kentleri değil kentler insanları değiştirir hale

gelmiştir. İnsan davranışlarını yaşadığı çevreye göre şekillendirir. Kentte yaşanan sosyal

değişimler insanları etkileyebilir. Kentsel değişim insanlar üzerinde fiziksel ve çevreyle

ilgili farklılıkları, sosyal yaşam ve yaşama biçimine ait farklılıkları doğurmuştur. Johnson,

fiziksel ve çevreyle ilgili anlamda kentleri belirleyen, farklılaşma, seçicilik ve bağımlılık

gibi üç faktörden söz eder.(Johnson 1974:30) Farklılaşma, fiziksel ve mekansal olarak

başlar ülkenin ekonomik durumu kentlere şekil verir. Günümüzde ekonomik durumu iyi

olan ülkelerdeki rastladığımız büyük alışveriş merkezlerinden bahsedebiliriz. Ekonomik

durumu iyi olan insanlar zaman kaybetmemek için ihtiyacı olan şeyleri bu büyük alışveriş

merkezlerinden alırlar, çünkü aradığı her şey bu devasal alışveriş merkezlerinin

içerisindedir. Ve bu alışveriş merkezlerini isimleri genelde yabancı bir dil de adlandırılır.

Yabancı dilde isim verilmeyen alışveriş merkezlerinin de sonunda centre, plaza, stores gibi

kelimeleri görebiliriz. Bişkek şehrinden örnek verecek olursak. Dordoi Plaza, Beta Stores,

Vefa Centre.

37

Ülkeler belli bir refah düzeyine ulaştığında bazı firmaların ülkelerdeki kültürü etkiler

ve böylece kültürel dönüşüm yaşanır. Bu kültürel değişimin amacı tamamen ekonomik

olarak gözükse de ticari yakınlaşma sağlayan ülkeler daha sonra siyasal yakınlaşma getirir.

Bunu yapabilecek firmaların gelişmiş ülke firmaları olduğunu da varsayarsak az gelişmiş

ülkelere doğru bir kültürel asimilasyon görülebilir. Kültürel asimilasyona maruz kalmış

ülkelerin tüketim alışkanlıkları değişebileceğinden, bu gelişmiş ülkelerden gelen mal ve

hizmetleri daha kaliteli olarak görebilir ve bu da işyerleri isimlerinin yabancı kelimelerden

oluşmasına olanak sağlayabilir. Şöyle ki ülkede oluşan siyasal değişim, ülkeler arasındaki

siyasal yakınlaşma işyerleri isimlerine etki edebilir.

Problem 4. Popüler nedir? Popüler kültür dükkân ve mağaza isimlerinin

yabancı olmasındaki etkisi nedir? Nasıl etkiler?

Popüler kültürün en klasik anlamı halka ait olan demektir. Alemdar ve Erdoğan a

göre (Alemdar ve Erdoğan 205: 30 ) bu kavram birçok kişi tarafından toplumca sevilen,

toplumun benimsediği, kabullendiği, sevilen beğenilen anlamında kullanılmaktadır. Bu

kavramın yaratılmasındaki asıl sebep kapitalist üretimin kültür alanının biçimleyen bir ana

etmen olmasındandır. İlk popüler kültür ürünleri ise; resimli magazin dergileri ve popüler

romanlar olmuştur. Daha sonraları ise görsel sanatlar, gösteri sanatlar izlemektedir.

(Alemdar ve Erdoğan 2005: 30 )

Ulusal kültürler diğer yerel kültürleri etkilemek için teknoloji ve kitle iletişim

araçlarını kullanarak moda, sinema ve müzik gibi dallarla ülkeye girip yerel kültürü etki

altına alabilirler. Batı da moda olan bir şey Kırgızistan’da da moda olabilir ve bunu batı

kullandığı gelişmiş teknoloji sayesinde yapar. Batının markaları, mal ve hizmetlerinin

imajları bir ülkeye girip o ülkenin kültürünü etkileyebildiği gibi tüketim alışkanlıklarını da

tamamen değiştirebilir. Tüketim alışkanlıkları değişen ülkede batı tarzı kavramlar ve

kendilerini ifade etmede kullandıkları mal ve hizmetleri tüketerek statü kazanabilir. Bu da

yerel tüketimi etkileyebileceğinden ülkede üretilen mal ve hizmetlerin kendi dillerinde değil

yabancı bir kelime altında verilebildiği gibi mal ve hizmetleri satın alabileceğimiz işyerleri

isimlerinde de yabancı kelimeleri görebiliriz.

Problem 5. Medya nedir? Yerel medya kanallarının mağaza ve dükkân

isimlerinde yabancı kelime kullanılmasındaki rolü nedir?

38

Medya Latincede ortam, araç anlamına gelen medium kelimesinin çoğulundan

gelmiştir. Türk Dil Kurumunun sözlüğüne göre medya iletişim ortamı, iletişim araçları

anlamına gelmektedir. Yaygın kullanımıyla medyayı kitle iletişim araçlar ( gazete, dergi,

radyo, televizyon, internet)olarak tanımlamak mümkündür.(T.C Radyo Televizyon Üst

Kurulu Medya El Kitabı: 20 )Medya günümüzde toplumsal yaşamı belirleyen en önemli

merkezlerden biridir. Özellikle televizyon seyretmek dünyanın pek çok yerinde en yaygın

serbest zaman etkinliğidir. Günde en azından 3-4 saati ekran karşısında geçirmeyen insan

sayısı çok azdır, bu da bize televizyon kanallarının insanı nasıl etki altında bıraktığına bir

örnektir. Bu konuda yapılmış araştırmalar özellikle Türkiye’nin bu konuda başı çektiğini

göstermektedir.( T.C Radyo Televizyon Üst Kurulu Medya El Kitabı: 25 )Günümüzde

medya kuruluşlarının çoğu devletten bağımsız şirket halindedir. Bu şirketlerin birinci amacı

kar elde etmektir. Bunların haricinde devlet kanalları da bulunur. Türkiye de TRT

Kırgızistan’da KTR kanalları gibi bu kanallar gücünü devletten aldığından kar elde etme

gibi bir amaçları yoktur. Bu kanalların amacı haber verme ve ülkenin kültürünü korumaktır.

Kırgızistan medyasına baktığımızda yerel kanallar yoluyla batı tarzı yapan yayın

yapan kanalların halka sunulduğunu görürüz. NBT Kırgız kanalının CTC Rusya kanalıyla

ortak yayın yapması Kırgız halkının bu yolla batı tarzı kanallardan etkilenmesine sebep

olabilir. Ayrıca bu televizyon kanalının yayın dilinin Kırgızca değil de Rusça olması

Rusçanın bir üst dil olarak algılanmasına da sebep olabilir.

Yaptığımız araştırmaya göre:

Kırgızistan’da yayın yapan KTR, KANAL 5_,NBT kanallarının yayın akışına göre:

KTR kanalının yayına sunduğu 18 programın 9 u Kırgızca, 9 u Rusçadır.

Kanal 5- televizyon kanalının yayına sunduğu bütün programların dili Rusça

olmasına karşın haber programları (Kündem)hem Rusça hem de Kırgızca dır.Kanal 5-

kanalının Kırgızistan’da yayın yapmasına rağmen programlarının büyük bir çoğunluğunun

Kırgızca değil de Rusça olması dikkat çekicidir.

NBT televizyon kanalının yayına sunduğu programları incelediğimizde 27 programın

yalnızca 1 tanesi( Şaardıktar ) Kırgızca olması geri kalan programların Rusça olması dikkat

çekicidir. Rusya’dan yayın yapan CTC kanalının NBT kanalının yoluyla yayın yaptığını da

burada belirtmek gerekir.

39

Bu üç kanalı incelediğimizde Rusçanın Kırgız medyası üzerinde baskınlığını

rahatlıkla görebiliriz. Bu durum Kırgızistan’da Rusçayı popüler bir dil haline getirip

işyerleri isimlerinin Rusça kelimelerden oluşmasına etken olabilir.

Problem 6. Yerel program üretme sürecinde teknoloji ve insan kaynakları

dükkân ve mağazaların yabancı kelimelerden oluşmasını etkiliyor mu?

Teknoloji ve insan kaynakları program üretimini sağlayan başlıca etmenlerdir.

Teknoloji ve insan kaynaklarının yetersizliği Kırgız NBT kanalı örneğinde olduğu gibi

medyanın dışarıdan beslenmesine yol açar. Böylelikle kendi yerel kültür öğelerini içeren

programları sunmak yerine dışarıdan gelen başka bir kültüre yönelik programların ülke

içerisinde tüketimine sebep olabilir. Bir başka ülkece popüler olan nesneler, program

üretemeyen ülkelerde de popüler olur bu da sonunda kültürel yozlaşmayı beraberinde

getirebilir. Ayrıca yerel program üretememe süreci boyunca dışarıdan gelen kültürel

tehditlere karşı savunmasız kalınır. Bir başka ülkenin dili ile, bir başka ülkenin kültürü ile

yapılmış ve sunulmuş programlar o ülkenin dilini popüler yapmakla kalmayıp biz bu dilin

sokağa yansımalarını işyerlerine verilen isimlerden de görebiliriz.

Problem 7. Reklamların Mağaza ve dükkân isimlerinde yabancı kelime

kullanılmasındaki rolü nedir?

Açık işlevi belirgin olarak bizlere yani tüketicilere talep yaratmak suretiyle bir şeyler

satmak olan reklamlar, ürünleri tüketiciler için bir şeyler ifade eder hale getirmek amacıyla

yeni anlam yapıları oluşturur. Bu bağlamda, reklam aynı zamanda bir anlam yaratma

sürecidir. Reklamlar, şeyler dünyasından aldığı ifadeleri, insanlar için bir şey ifade eder

biçime çevirmek zorundadır. Bunun sonucu olarak reklamlar bir üst yapıyı

oluşturur.(Williamson 2002,12) İnsan tükettikleri mal ve hizmetlerle bu üst yapıya geçebilir.

Bu tüketim süreci genelde batı tarzı mal ve hizmetlerin tüketilmesidir. Batı neyi tüketiyorsa

bizde onu tüketmeliyiz ki biz de kendimizi batılı gibi hissedip kendimizi o tüketim

eşyalarıyla ifade edebilelim. McPhall’ın da dediği gibi (1991: 151 ) Batıdan gelen

reklamların etkisiyle insanlar kendilerini batılı gibi hissetmeleri için bu ürünleri tüketmeleri

gerekir. Çünkü reklamlarda verilen mesaj budur. Son zamanlarda sıkça oynayan Cristiano

Ronaldo’nun Rexona reklamında Rexona deodorantını alın ki kendinizi benim gibi hissedin

40

mesajında olduğu gibi. Batılı markaların satın alımını körükleyen bu tür reklamlar batılı

yaşam tarzını bize ilettikleri gibi aynı zamanda batılı ürünlerin kalitelerini de bize

gösteriyorlar. Çünkü bütün ünlü kişiler ki bunların hepsi batılı onlar bu ürünü tüketiyorlarsa

demek ki bu ürünler kalitelidir, mesajı veriyor. Bu da halkın ister istemez batılı ürünleri

tüketmesini doğurabilir. Batılı ürünlerin daha kaliteli olduğu varsayımlarıyla insanlar

yabancı isimli işyerlerinden alışveriş yapabilirler.

Problem 8. Kitle üretimi ve kitle tüketimi ma ğaza ve dükkânların yabancı

kelimelerden oluşmasındaki etkisi nedir?

Kültürel alışveriş kapsamında uluslar arası firmalar pazarlama programları ile

birlikte, hedef ülkeye pazarlarken yeni değerler veya yeni bir kültür aşılar.(Tek 2003:13)

Jain 1990: 238) çok uluslu işletmeleri, kültürel değişim aracı olarak görür. Pazarlamacılar

geleneksel toplumda değişim aracıları olarak önemli görevler üstlenirler. Ürünle yeni ve

farklı kavramlar üretmek yerine, bu kavramları geleneksel değerlerle ilişkilendirmek,

anlamlandırmak daha iyi sonuçlar verebilir. Böylelikle yabancı kültürün bir şeyini biz kendi

kültürümüzün şeyi gibi algılayabiliriz. Örneğin Coca Colanın İftarlarda tüketilen bir içecek

halini alması gibi ya da Mc donalds ürünlerinin yanında ayran vererek Türkiye pazarına

girmesini örnek verebiliriz. Oysaki İtalya da Lahmacun satımının yasaklandığı

unutulmamalıdır. İtalya’daki Pizza satışlarını büyük bir oranda düştüğü görülüp, devlet

önlem olarak Lahmacunun yasaklanmasıyla almıştır. Ülkeye çok sayıda kitle üretim

mallarının girmesi ve tüketilmesi işyerleri isimlerinin yabancı dilden bir kelimeyle

verilmesine neden olabilir. Örneğin Bişkek’te Mc Donalds olmasa da biz bunun taklidi olan

Mc Burgeri görebiliriz.

Problem 9. Yabancı ürünlerin ülke içerisindeki imajı dükkân ve mağazaların

yabancı kelimelerden oluşmasını sağlar mı?

Reklamlar bizim tüketim alışkanlıklarımız şekillendirir. Reklamlar yoluyla bize

sunulan ihtiyacımı olan ya da olmayan mal ve hizmetleri tüketiriz. Reklamlardan aşılan suni

duygular çerçevesinde insanlar tüketim alışkanlıklarını bu suni duygulara göre şekillendirir.

Başka bir kişiye tükettiği mal ve hizmetlerle mesaj verir. Genelde reklamlarda sunulan mal

ve hizmetlerin açık mesajı batıdan gelen malların ya da Japonya gibi ülkelerden gelen

malların daha kalite olduğudur. Bu bağlam da ülkede üretilmiş bile olsa o mal veya hizmete

yabancı bir isim seçilebilir. Örneğin Türkiye de üretilen kot markası olan Rodi ve radyo

markası olan Yumato gibi. Tamamen kar amaçlı verilen bu isimlerin yansımalarını sokakta

41

bulunan işyerleri isimlerinde de görebiliriz. Kırgızistan’dan verebileceğimiz bir örnekte

OKNA LUX markalı pencereler Bişkek’te üretilmesine rağmen tamamen yabancı isimli bir

markayla Kırgızistan pazarına girmiştir. Okna kelimesinin Rusça ve Lux kelimesinin

İngilizce olması burada dikkat çekicidir.

Problem 10. Yerel denetimin olmaması mağaza ve dükkân isimlerinin yabancı

isimlerden oluşmasına etkisi nedir?

Kırgızistan Cumhuriyeti 2 Nisan 2004 yılında aldığı kanuna göre: Kırgızistan

Cumhuriyetinde tabelalar, ilanlar, duyurular ve başka bilgiler yazılırken önce devlet dili

olan Kırgızca sonra devletin resmi dili olan Rusça yazılmak zorunludur. Arzu edildiği

takdirde yabancı dillerde de yazılabilir. Yazılan yazının puntosu Kırgızcadan büyük

olmaması şartıyla

Buna ek olarak 26 Ocak 2008 den itibaren, Tabelalardaki isimler yabancı kelime

yazılacağı takdirde Kırgızistan belediyesinin izniyle yazılabilir. Yabancı firmalar, yabancı

işyerleri isimlerini Kırgızca çevirisini yazmak zorundadır.

Bişkek şehrindeki işyerlerine baktığımızda bütün isimlerin Kırgızca olmadığını

rahatlıkla görebiliriz. Kanunda belirtilen yabancı firmaların isimlerinin meclis kararıyla

verilmesi bağlamında yeni açılan işyerlerinin çoğu yabancı kelimelerden oluşması

problemini çözememiştir. Bunu yerel denetimin olmamasına bağlayabiliriz.

Türkiye de Türk Dil Kurumu Başkanlığınca yabancı isimli işyerlerini Türkçe olarak

değiştiren işyerlerine Türkçeye karşı duyarlılık ve onur belgesi verilerek Türkçe isimli

işyerlerinin çoğalmasına katkı sağlayacağı düşünülüyor. Böylelikle dilimiz yabancı

kelimelerin baskısından kurtulmuş olacak. Böyle bir uygulama Bişkek’te de başlatılabilir.

Problem 11. Kent kimliğinin dükkân ve mağaza isimlerinin yabancı isimlerden

oluşmasındaki etkisi nelerdir?

Kent, tarihi farklı dönemlerine ait fiziksel, sosyal ve kültürel katmanların tarihsel

süreklilik içinde üst üste yığılması sonucu oluşan fiziksel, mekânsal ve sosyal bir ortamdır.

Kent kimliği ise kente ait olan, o kenti diğerlerinden farklı kılan ve o kente değer katan, o

kente özgü unsurların oluşturduğu bir bütünüdür.( Birol,2005: 1) Ülkenin izlediği politika,

kent tarihi, kent kimliğinin oluşmasına da katkıda bulunur. Bir kentte birden fazla milletin

42

yaşaması o kentteki farklı tüketici davranışlarını da beraberinde getirir. Bir kentte ki birden

fazla milletin yaşaması aynı zamanda o kentteki en çok konuşulan dilin üstünlüğüyle

beraber işyerlerine yansımalarını da görebiliriz. Örneğin Bişkek’te birçok milletin yaşaması

ve ortak konuşulan dilin Rusça olması dolayısıyla biz Bişkek’te duyuru, ilan ve işyerleri

tabelalarının Rusça olduğunu görebiliriz.

Aynı zamanda Bişkek’in tarihi kimliği dolayısıyla Rusça ve Rusya büyük önem teşkil

ettiğinden bunun yansımalarını yine işyerleri isimlerinde bulabiliriz.

Problem 12. Kırgızistan’ın iki resmi dilinin olmasının i şyerleri isimlerinin

yabancı dilden oluşmasına etkisi nedir?

İnsanların başka insanlarla iletişime geçmesi için dil büyük bir önem teşkil eder.

Ülkelerin resmi dili ise o ülkenin neresi olduğuna dair o ülkede hangi dilin konuşulduğuna

dair bilgiler verir. Kırgızistan’ın iki resmi dilinin olması Rusça ve Kırgızca. Bir dili popüler

kılarken diğer bir dili kılanlım dışına itebilir. Medya da Rusçanın ağırlıklı rol oynaması,

sokakta Kırgızların kendi dillerinde değil de Rusça konuşması Kırgızcayı kullanım dışına

itmiştir diyebiliriz. İnsanların çoğunlukla konuşmasını ve tüm milletten insanların anlaması

bakımından işyerleri isimlerine Rusça ad konulabilir. Biz bu baskın dilin yansımalarını

işyerleri isimlerinde görebiliriz.

Problem 13. Tüketici davranışlarının i şyerleri isimlerine yabancı dilden

verilmesine etkisi nedir?

Küreselleşmenin de etkisiyle tüm dünya da aynı tüketici davranışlarına rastlayabiliriz.

Batı da popüler olan bir ürünün Kırgızistan’da da popüler olması buna bir örnektir.

Reklamlarında etkisiyle bize aşılanan suni duygular doğrultusunda ihtiyacımız olsun

olmasın karşı tarafa mesaj vermek için bu ürünleri tüketiriz. Bu suni duygularla bize

aşılanan ürünler batı kökenli olduğundan biz batının ürettiği şeyleri ya da onların taklitlerini

tüketiriz. İşyerleri de bu batı işyerlerine model teşkil edebileceğinden bunun yansımalarını

işyerlerinde görebiliriz. Bişek şehrinde Mc Donalds olmamasına rağmen biz bu ürünün aynı

imgelerle yansıtılmış taklidini McBurger adıyla görüyoruz. Mac Burger değil de Kırgızca

bir isim verilmemesinin sebebi tüketici davranışlarından olduğu gibi kişinin oraya gitmekle

kendisini Bişkek’te bulunmasına rağmen bir batılı gibi hissedebilir. O markanın dışarıya

verdiği bir mesaj var. Kırgızca bir isim olsaydı o mesajı dışarıya veremeyecekti. Çünkü

batıda yaşayan insanlarda Mc Donalds a gidiyor.

43

1.5. İlgili İncelemeler

Çalışmamızda saptanan konu ve temel problemler çerçevesinde Kırgızistan’da Bişkek

tarihi ve Bişkek sokaklarına yönelik çalışmalar yapılmasına rağmen Sokağa yansımış iş yeri

isimlerine yönelik bir araştırmanın olmaması dikkat çekicidir. Fakat Kırgızistan’da yapılmış

olan Bişkek sokaklarına ve Bişkek kentinin kimliğine yönelik çalışmalar araştırmamız

bakımından büyük bir önem teşkil etmektedir.

İlgili incelemeler bölümünde de bahsettiğimiz üzere Bişkek’te iş yeri isimlerinin yabancı

kelimelerden oluşmasına yönelik bir araştırma yapılmamıştır. Bize yol gösterici olması

bakımından Türkiye’nin başkenti olan Ankara’da yapılan çalışmaları burada belirtmekte

büyük bir önem var. Bu çalışmaların birincisi İsmail Doğan’ın yaptığı çalışmadır. Bu

çalışmaya göre işyerlerinin yabancı kelimelerden oluşmasının en temel nedeni: Kişisel yaşantı

ile ilgisi olması olmuştur medyadan gelen iletilerin kişisel yaşantımızı şekillendirdiği

görüşüne dayanılarak işyerleri isimleri de bu bağlamda şekillenmiştir. İkinci nedeni ise ticari

açıdan işlevsel olacağı düşüncesidir. Araştırmacı bu nedenini açıklarken üretkenliğini

kaybetmiş bir toplumun dilinin de canlı ve etkili olmasının beklenemeyeceği görüşündedir.

Bu nokta da yerli malı haftalarının başarılı olabilmesi için, Avrupa’dan gelen malların en iyi

ve en kaliteli anlamına geldiği günümüzde öncelikle yerli malın rekabete açılan bir kültürde

genç kuşakları yerli malına yöneltecek iyi bir yöntem oluşturulmasını yabancı ürünler

karşısında da rekabet standardı yakalaması gerektiğini de eklemiştir Daha sonraki nedenler ise

ideolojik gerçekler ve farklı olma duygusudur. Araştırmacı bu bağlamdaki ideolojik gerçekler

terimini üreten ve tüketen toplumun varlığı ve hâkim medyanın insanların düşüncelerini

şekillendirip onları kendi çıkarları doğrultusunda yönlendirmek olarak tanımlamıştır. Ayrıca

yazar çalışmasında dilin ifade işlevsel ve etkinliği bakımından kaliteli, işlevsel ve

kullanılabilir olan her ürün aynı zamanda kültürün damgasını pazara vurmaktadır. Dolayısyla

ürünü alalım, ama adını almayalım teknolojisini alalım ama kültürünü almayalım biçimindeki

tercihten beklenen sonuçları alınamayacağını da dile getirmiştir.( Doğan 1999: 62)

İsmail Doğan araştırmasında 1996 yılının Ekim ve Kasım aylarında Ankara’nın

Ulus, Kızılay ve Kavaklıdere semtlerindeki 105 işyeri sahibi üzerinde anket çalışması

yapmıştır. Ankette: işyerleri sahiplerinin ve müşterilerinin eğitim durumlarından, iş yerinin

bulunduğu semte, kullanılan ismin yabancı mı yoksa Türkçe kökenlimi olduğuna dair çok

konuda sorular yönelmiştir. Araştırmanın sonunda ise fotoğraflara da yer verip dilin bugün

44

yaşadığı çıkmazda dilde uygulanan bazı yanlış politikaların da etkili olduğunu da

belirtmiştir. Araştırmanın sonuçlarını özetlemek gerekirse yabancı isimli i şyerlerinin % 19

‘u üst gelir gruplarına,% 9 ‘u öğrencilere,%57 si her kesimden müşteriye hitap ediyor.

İşyerlerine yabancı isim verenlerin % 42 si lise,%38 i üniversite mezunu öğrenim durumları

daha düşük olanların ise % 20 dir. Yine işyerlerine yabancı isim verenlerin % 72 si yabancı

dil biliyor ,% 28 i ise bilmiyor. İsmail Doğan araştırma sonuçlarını İsim tercihlerinde belirli

bir ortak gerekçe, genel-geçer bir ölçüt olmamakla beraber kişisel eğilimler, kişisel

tecrübeler daha öne gelmektedir diyerek özetlemiştir.

Bizim İsmail Doğan’ın çalışmasından farkımız bu çalışmayı Bişkek’te yapmamız

olmamızdır. Bişkek şehri tarihi bakımından Türkiye’nin herhangi bir şehrinden ayrıldığı

gibi ülkenin iki resmi dilinin olması ve ülkede yabancı dil bilen sayısının Türkiye’ye oranla

çok daha fazla çıkacağından iki çalışma arasındaki farklılıkları doğurur. İsmail Doğanın

üretemeyen tüketen toplumların ithal ettikleri malla birlikte ithal ettiği ülkenin kültürünü de

aldığını belirttiği görüşüne katılıyoruz. Bu aşamada Bişkek şehri üretmekten çok tüketen bir

şehir görüntüsü verdiğinden araştırmamız İsmail Doğan’ın görüşünü destekler nitelik

kazanmıştır.

Ertuğrul Yaman’ın yaptığı araştırmanın sonucunu işyerlerine yabancı adlar

verilmesinin en temel sebebin satıcıların daha çağdaş görünme, kaliteli mal satıyormuş

havası verme gayreti olarak göstermiştir.

(Bkzhttp://www.photoshopmagazin.com/paylasim/7008/companynzn_name_nedr_sirketiniz

in_adi_ne.htm) Bu görüşe de katılıyoruz. Bişkek kentinde yabancı ürünler daha çok talep

görmektedir. Özellikle ülkeye Türkiye’den gelen giyim eşyaları İtalya’dan gelen mobilyalar

ülke halkı tarafından büyük bir rağbet görmektedir. Bişkek şehrine baktığımızda giyim

eşyası satan işyerlerinden bazı örnekler ise, Defile, Nilüfer, Adil Işık, By Murat bunlardan

bir kaçıdır.

Sanem Alkibay’ın bu konuyla yaptığı araştırmanın sonucu ise, İngilizcenin egemen

bir dil olarak yaşantımıza girmesi ve evrensel bir dil olmasıdır. Bu görüşe katılmamıza

rağmen buna ek olarak Kırgızistan için biz Rusçayı gösterebiliriz. Ülkenin iki resmi dilinin

olması Rusçanın Kırgız halkının günlük yaşantısına girmesine sebep olmuştur bu bakımdan

İngilizce dükkân isimlerine rastlanıldığı kadar Rusça işyerleri isimlerine de rastlıyoruz.

Ayrıca son günlerde İngilizcenin ülke içerisinde tabelalara ve ilanlara yansıyan ağırlığını da

45

belirtmek gerekir. Örnek bir balık restaurantının reklam afişi ‘Fish me ’ ülkede İngilizce

konuşulmamasına rağmen İngilizce ilan verilmesi son derece dikkat çekicidir.

Günümüzde küreselleşme süreci bağlamında Amerikanlaşma yaklaşımlarına dair birçok

yaklaşım üretilmektedir. Yine bu çalışmalarda ağırlıklı olarak ekonomik küreselleşme boyutu

ve kültürel boyutunu oluşturmaktadır. Bu çalışmalara örnek vermek gerekirse, Stuart’ın 1998

yılında yaptığı bir araştırmada küreselleşmenin Amerikan kültürüne doğru gittiğini ve

Amerikan tüketim alışkanlıklarının benimsendiğini savunduğu çalışmasıdır. (aktaran Taylan

ve Arklan 2008 : 86)

Böylelikle Stuart küreselleşmenin kültürel ve ekonomik boyutuna büyük önem verir.

Yerel unsurların, küresel etkilere yönelik tepkilerini araştıran çalışmalara değinmek

gerekirse, Chakarin Komolsiri Globalization and Voices isimli çalışmasında Tayland da

yaptığı çalışmaya göre: Taylandlı küreselleşme karşıtlarının, küresel değerlerin Tayland

toplumuna ve kültürüne zarar verdiğini, Budist değerleri tehdit ettiklerini düşündükleri

halde küreselleşme ile demokrasi standartlarının artacak olmasından ve insan haklarını

savunmasından dolayı da memnun olduklarını saptamıştır. Komolsiri (aktaran

Küreselleşme, Kültür ve Siyaset: Türk Düşünsel ve Siyasal Yaşamında Küreselleşme

Yaklaşımları 2002: 2 ) Komolsiri çalışmasında Taylandlı küreselleşme karşıtlarıyla

derinlemesine mülakatlar yaparak, küreselleşme karşıtlarının aldıkları tavırlara göre bu

kanıya varmıştır. Böylelikle küreselleşme karşıtlarının bile aslında biraz da olsa

küreselleşmeden memnun oldukları gözlenmiştir. Loubna Skalli Faslı kadın dergileri

üzerinde bir çalışma yapar. Loubna Skallinin amacı kültürel homojenleşme senaryolarını

değerlendirmek olduğunu da burada belirtmek gerekir. Bu bağlamda Yerel ürünler küresel

medya ürünlerini yeniden mi üretirler? Yerel ürünler küresel medya ürünlerinin sadece birer

kopyalarımıdır yoksa özgün ürünler midirler? Gibi sorulara cevaplar arar. Araştırmanın

sonucu ise küreselleşmenin küresel bir homojen kültürünü oluşturduğudur. Biz Bişkek

medya kanallarına baktığımızda aynı durumun Bişkek için de geçerli olduğunu görürüz.

Bişkek medya kanalları aracılığıyla aktarılan Rus medya kanallarının içeriğinde bulunan

bazı programlar küresel ürünlerin aynısıdır.( Türkiye’de yayınlanan Kim 500 milyar ister,

Rusya’da Kto hochet Byt Milioneram)

Stephen Entwisle da, Yerel kimlik, Küreselleşme ve Çağdaş müzik isimli

çalışmasında Skalli gibi benzer şeyleri araştırmıştır. Araştırmanın tek farkı Skalli yayınlanan

dergileri incelerken Stephann Entwisle ise müzik alanında araştırma yapmıştır. Entwisle,

ekonomik, sosyal ve kültürel küreselleşmenin yerel kimliklerin ifadesini ve oluşumunu

46

tehdit edip etmediğini inceleyerek ortaya koymaya çalışmıştır. Araştırmanın sonunda ise

küreselleşmenin bir açıdan kültürel söylemi homojenleştirme potansiyelini taşıdığını ve bu

nedenle yerel kimliklerin ifadesi için tehdit oluşturduğu sonucuna ulaşır.(aktaran

Küreselleşme, Kültür ve Siyaset: Türk Düşünsel ve Siyasal Yaşamında Küreselleşme

Yaklaşımları 2002: 4 ) Entwislenin de belirttiği gibi küreselleşme müziği de etkilemiş ve bir

Hip-hop kültürü üretmiştir. Bu kültürün tamamen Amerikan kaynaklı olduğunu belirtmek

gerekir. Küreselleşme sanat alanında etkili olduğu gibi bu sanatla insanların giyim

tercihlerinde de etkili olur bu bağlamda mağaza ve dükkân isimlerini etkilediğini de

söylemek yanlış olmaz.Bu görüşle beraber biz Kırgızistan’daki genç nüfusun giyim

tarzlarına baktığımızda Kırgızistan ve küreselleşme ilişkisini daha iyi anlamış

oluruz.Amerika’daki gençlerin giyim tarzının aynısını Bişkek’te de görmemiz Entwisle’ın

çalışmasını doğrular niteliktedir.Ayrıca müzik alanında da Amerikan müziğine benzeyen

yanlarını Bişkek’te görebiliriz.Son zamanlarda artan Hip Hop müzik tarzı Kırgızistan’da

oldukça yaygınlık göstermiştir.

Jain’in (aktaranErem Tunç Tek Baybars ,Gegez Ercan,Börü Deniz 2007 : 6)de

belirttiği üzere ülke içerisindeki ekonomik değişimler ya da ekonomik gelişmeler belirli bir

refah seviyesine geldiğinde bazı firmalar bu ekonomik refahtan yararlanıp yeni ihtiyaçlar

üretebilirler. Bu yeni ihtiyaçların sonucunda kültürel değişim oluşur. Yani bir milletin

tüketim değerleri ve ürünleri bir başka ülkeye girerek o ülkenin kültürünü tüketim yoluyla

etkiler. Bu tamamen ekonomik olarak görülse bile zamanla siyasi yakınlaşmayı ve daha

sonra ise kültürel asimilasyonu getirir.

Johnson’ un yaptığı araştırmalara göre ülkenin ekonomik gelişim de bulunması o

ülkenin kentini şekillendirir. Genelde bu şekillenmede batının etkileri görülür.( Yılmaz,

Çetin 2005: 5) Biz bu araştırmaya katılıyoruz. Bişkek kentini ele aldığımızda daha önceki

şehir fotoğraflarına baktığımızda daha yerele ait motifleri görebiliriz. Ülkedeki ekonomik

gelişmelerin görülmesinden sonraki portre ise tamamen farklıdır. Açılan alışveriş merkezleri

ve bu alışveriş merkezlerinde bulunan işyerleri isimlerine baktığımızda tamamının İngilizce

ya da Fransızca olduğunu görürüz. Bu da bize ekonomik faaliyetlerin küreselleştiğini

gösterir. Böylelikle tüm dünya da olduğu gibi biz Bişkek’te de aynı tüketici davranışlarını

görürüz.

Dünyada oluşan ekonomik küreselleşme ile bir ülkeden bir ülkeye sermaye akışı

sağlanmıştır. İletişimin ve taşımacılığın da gelişmesiyle rekabet edebileceği bir dünya

47

pazarının belirli sektörlerde gelişmesine yol açmıştır. Bu sayede dünya çapında üretim ve

dağıtım ortamı oluşmuştur. (Sarı,2006: 1)

Bu dağıtımlardan Kırgızistan’ı da soyutlayamayız. Dünya çapında üretilen ürünler

Kırgızistan pazarına da girip Kırgız halkının tüketim kültürü üzerinde etkili olduğunu

söyleyebiliriz. Ekonomik faaliyetlerin küreselleşmesi beraberinde küresel dönüşümü de

getirir.

Popüler kavramı günümüzde sevilen, seçilen anlamında kullanılmaktadır.(Güngör 1999:18)

Ayrıca iletişim medyasının sunduklarını (müzik, pembe diziler, yarışmalar) halk tarafından

beğenilmesi anlamına da gelir. Alemdar ve Erdoğan (1994: 110) popüler kültürü ‘halk ya da

halkın dışında ya da üstünde yer alanlar tarafından üretilen her şey olarak tanımlarken,

başka tanımda da popüler kültür yöneten sınıfların, kültürel değerlerini ve geleneklerini,

egemen ideolojilerini doğrultusunda yeni formüller biçiminde yansıtarak yarattıkları,

bağımlı bireylere sundukları kültürdür. Geniş anlamıyla, belirli bir yaşam tarzının ideolojik

olarak yeniden üretilmesinin ön koşulunu sağlar.’(Oktay,2002:17)

Bu tür Filmlerde, romanlarda karşımıza çıkan, egemen sınıfın bakış açısıdır. ‘İnsanlar

reklamlardaki malları tüketme, bir dizideki gibi yaşam sürme, dergilerdeki ünlüler gibi

giyinme çabasına girerler. Kendilerine sunulanları eleştirisiz kabul

ederler‘(Oktay,2002:28)Bu ürünleri tüketmek için ya o baskın kültürün markasını ya da

yabancı isimli işyerlerine rağbet gösterebilirler. Bu bağlamda yabancı adlı iş yeri isimleriyle

popüler kültürün halka verdiği mesaj arasında doğru bir orantı göze çarpar. Popüler kültürün

dili de İngilizce olduğundan bu işyeri üzerindeki İngilizce kelimelerin baskınlığını

görebiliriz.

Küreselleşme sürecinde medya aktif bir rol oynar. Bu sayede hâkim kültür diğer

kültürler üzerinde etkili olmasına olanak sağlar. Yerel medya kanallarının da bu küresel

iletişim ağlarına bağlanmasıyla küresel alanlar yerelselleşmektedir. Küresel mesajlar yerelle

birleşmek suretiyle küresel akışın içeriğini zenginleştirmektedir.(Taylan ve Arklan 2008

:35). Kırgızistan medyasını ele aldığımızda yerel kanallar yoluyla başka ülkenin kanallarına

bağlandığını görürüz. Bu durum Kırgız halkına tamamen yabancı bir kültürden yabancı bir

dilden yayın yapan bu medya kanallarından etkilenmesine yol açmaktadır.

48

Adıgüzel'in (2001:103) belirttiği gibi kitle iletişim araçları üreten gelişmiş ülkeler bu

araçları üretemeyen ülkelere medyatik ürünlerle birlikte kültürü de ihraç etmektedir.

İnsanlar ise toplumsal çevreyi yorumlamak için kullandıkları simgeler tamamen bu medya

kanallarından alınan simgelerle olur. Yani Kırgızistan medya kanallarının Rus kanallarıyla

ortak yayın yapmasının sonucu olarak Kırgız halkının çevrelerindeki olup biten olguları bu

kanalların verdikleri imgeler yoluyla yorumlar diyebiliriz. Ama burada unutulmaması

gereken nokta, üretilmekte ve yayılmakta olan bilgi ve haberlerin kültürel bir ürün olduğu

ve ekonomik bir amaca dönük olduğudur. Bu amaç ise kitle iletişim araçları teknolojisini

üreten ülkelerin kültürünü yaymak ve küresel dünyada bu ülkelerin standartlaşmış popüler

ürünlerini satmaktır.(Adıgüzel 2001: 13) Bu ürünlerin satın alan toplumlar o ürünleri var

eden toplumun standartlarına uygun ya da üreten toplumun dilinde olan işyerlerine yönelme

ihtiyacı hissedebilirler.

İletişim 80’li yıllar da önemli değişimleri de beraberinde getirmiştir. Bunun temel

sebebi ekonomi ve teknoloji alanında yaşanan değişim ve gelişimlerin medya bakımından

önemli rol oynamasıdır. Bu ‘süreçte ulus devletler, hâkimiyetlerini çok uluslu şirketlerle

paylaşmak zorunda kalmış, küresel ölçüde zenginleşen ve büyüyen bu şirketler, medya

alanında yatırımlar yaparak, kitle iletişimini kendi çıkarları doğrultusunda kullanmaya

başlamışlardır.’ Böylelikle medya da tekeleşmeler görülmeye başlanmıştır. ( T.C Radyo

Televizyon Üstkurulu Medya Okuryazarlığı El Kitabı: 2007: 24)Günümüzde bu teknolojiye

sahip ülkeler ya da kuruluşlar medyayı kendi çıkarlarına göre kullanarak bireylere iletiler

iletirler. Bu iletilere karşı savunmasız kalan ülkeler ise kültürel bir tehdit içerisinde

bulunurlar. Türkiye de bulunan RTÜK adlı kuruluş dışarıdan gelen bu gibi kültürel

tehditlere karşı bir bakıma kültürel tehdit içeren bu iletilere karşı süzgeç görevi görür.

Teknoloji ve bu teknolojiyi kullanacak insanlar ise program üretmenin başlıca

etmenleri arasındadır. Kitle iletişim araçlarının teknolojisine sahip olmayan ülkeler kendi

kültürlerine yönelik programlar yapamazlar. Bu da yerel medyanın dışarıdan beslenmesine

sebep olur. Kırgız NBT kanalının Rus CTC kanalıyla ortak yayın yapması örneğinde olduğu

gibi yabancı bir kültürden gelen kültürel iletileri Kırgız halkına ileterek aslında yerel kültüre

yönelik kültürel bir tehdit oluşturmaktadır. Bunun en temel sebebi ise Kırgızistan’ın bu

teknoloji ve insan kaynaklarına sahip olmamasıdır. Medyanın en önemli işlevi ise kültürel

değerlerin korunmasıdır ve bunu medya sahip olduğu teknoloji ile yapar.

49

Reklamlar günlük hayatımızı şekillendiren ve alışveriş kültürümüzü etkileyen

önemli unsurlardan biridir. Marcuse’nin de dediği gibi ( Marcuse 1997: 84) ‘hedef kitlenin,

reklamların içinde bulunan büyüsel dile inanmadığı ve aldırmadığını söylediği durumlarda

bile, ona göre davranmaları söz konusudur.’( Batı, 2005: 175-190) Reklamcılığın ilk

dönemlerinde reklamların amacı var olan ürünün avantajlı yanlarını vurgulayıp ürünü

satmakken, günümüzde gelişen teknoloji ve oluşan yeni pazar şartlarıyla birlikte reklamların

misyonu da farklılaşmaya uğramıştır. Günümüzde ürünlerde standartlaşma görüldüğü gibi

reklamcılar tarafından tüketicilerin duygularına hitap etmek için farklı anlamlarla

biçimlendirilmektedir. Bu da beraberinde birey ve marka arasında duygusal bir bağ

oluşturmuştur. Günümüzdeki reklamcılık anlayışına göre reklamlar, ürün veya hizmet

hakkında doğrudan bilgilendirme yapmak yerine, daha çok ürünleri bir takım duygularla

eşleştirip, popüler kültür ürünlerinden aldıkları simgeleri kullanarak tanıtma yoluna giderler.

Bunu gerçekleştirirken gündelik yaşam içinde var olan nesneleri şekillendirme yoluna

giderler.(Batı : 2005 : 194) Örnek verecek olursak Türkiye’de bulunan Hazır kart

reklamında olduğu gibi burada popüler kültür simgelerinden biri olan özgürlük bir kızla

eşleştirilip özgür kız yaratılmıştır. Ve hazır kartı özgür kızla şekillendirerek ürüne suni bir

duygu verilmiş ve hedef kitleye sunulmuştur. Hedef kitleye verilen mesaj ise özgürsen hazır

kart kullanmalısın. ‘Kitle iletişim araçları ve onun ürünlerinden olan reklam gibi popüler

kültür ürünleri, egemen ideolojiyi yayan etkili araçlardır.’ Batıdan gelen reklamların

etkisiyle insanlara suni bir duygu aşılanıyor bu duygu insanlar ancak kendilerini batılı gibi

hissetmeleri için batının ürettiği ürünleri tüketmek zorundadır çünkü reklamlarda verilen

mesaj budur.(aktaran Batı,2005: 190) Bu bağlamda düşünecek olursak kişiler kendilerini bir

batılı gibi hissetmek isteyebilirler bunun için batının ürünlerini tüketmek gerekecek ve bu

ürünleri satın almak için yabancı isimli iş yerlerine yönelebilir. Reklamların bize aşıladığı

duygulardan biri de insanların tükettikleri mal ve hizmetlere göre sınıflandırıldığıdır. Bir

kişi sahip olduğu otomobille bile bir alt sınıfa dâhil olabilir. Bu bakımdan reklamlar bize

sürekli batı tarzı ürünleri tüketmemiz duygusunu verirler.

Firmalar öncelikle ticari ardından da siyasi yakınlığı beraberinde getirmektedir. Bu

bağlamda kültürel bir asimilasyon görülür. Kültürel asimilasyon belirli bir kültürel grubun

bir diğer kültürel gruba ait inanç ve davranış biçimlerini benimsemesi anlamına

gelmektedir. Penaloza ve Gilly ( 1999: 84) ‘pazarlamada kültürel asimilasyon’u belirli bir

sisteme bağlı tüketicilere yaklaşma ve adaptasyon süreci olarak tanımlamaktadır.’ Eren,

Tunç, Tek, Baybars, Gegez, Ercan, Boru, Deniz,(2000 :14) Bu bağlamda ithalatlarla birlikte

50

aynı zamanda kültür de ithal edilir. Türkiye’den bir örnek vermek gerekirse Coca Cola’nın

Türkiye’ye uyguladığı ithalat politikasıdır. Coca Cola ürününü satmak için ürününü

Ramazanda iftar vaktinde tüketilen bir içecek gibi tanıtmıştır. Bu bağlamda biz ülkelerin

ithalatlarına baktığımızda hangi ülke, kültürünü nereye pazarladığını anlayabiliriz.

Kültürel asimilasyonun genç kuşaktan başladığını varsayarsak bugünkü genç kuşağı

biz Mc Donalds nesli olarak görebiliriz. Belki biz Kırgızistan’da Mc Donalds firmasını

göremiyoruz ama onun taklidi olan Mc Burger’i görüyoruz. Bu da firmaların kültür

üzerindeki en büyük kanıtlarından biridir.

Bu görüşler doğrultusunda ithalatın kültürü etkilediğine ve kültürü değiştirme

potansiyelinin olduğuna katılıyoruz. İthalat sadece ekonomik alanda yapılmakla kalmayıp

zamanla siyasi yakınlaşmayı da getireceğinden yerel kültür üzerinde tehdit oluşturur.

Kırgızistan’daki baskın ekonomi aktörlerinden birisi de Rusya’dır. Biz bu baskınlığı Bişkek

sokaklarına yansıyan işyeri isimlerinde görebiliriz.

‘Günümüzde işyerleri hızla değişen iç ve dış çevre koşullarının etkisi altındadır. Bu

değişen çevre koşulları içerisindeki işlemeler çevrelerinde meydana gelen değişikliklere

uyum sağlamak zorundadır. Toplumda bir markaya ya da bir ürüne olan rağbet işyerleri de

etkiler. Marka, üreticilerin veya satıcıların, mallarının kimliğini belirleyen ve mallarını

rakiplerinden ayırt eden bir isim, simge, şekil veya bunların bileşimidir.’(Eren, Tunç, Tek,

Baybars, Gegez, Ercan, Boru, Deniz,2000: 15)

Günümüzde reklamların da etkisiyle markaya yapay duygular yüklenmiştir, bu

duygular çerçevesinde insanların tüketim davranışları şekillenir. Tüketici davranışları da

işyerlerinin şekillenmesine neden olur.

Küreselleşmenin ekonomik boyutu bağlamında mekânlarında yakınlaşmasıyla

birlikte, dünyanın küçülmesi ve tek pazar haline gelmesiyle yerel pazarlara yabancı ürünler

girmeye başlamıştır. Kaliteli ve kullanışlı ürünler ülke içerisinde rağbet görürken daha

kalitesiz ürünler pazar dışarısında kalmıştır. (Balay,2004, cilt: 37, sayı: 2, 61-82) Ülke

içerisindeki yerel üretimle küreselleşmenin de etkisiyle dışarıdan gelen ürünler arasında bir

rekabet ortamı oluşmuştur. Bu bağlamda yerel halkın mal ve hizmetleri seçimi ülke

ekonomisi ve yerel üretimin imajı açısından önemli bir rol oynamaktadır.

Bu görüşler ışığı altında işletmelerin iç ve dış koşullara göre değiştiğini, toplumdaki

bir markaya olan rağbet veya bağımlılık işyerlerini de etkilediğini belirttik. Küreselleşmenin

51

etkisiyle de Kırgızistan’daki yerel mala olan rağbet azalmıştır diyebiliriz. Ülke içerisindeki

Türkiye’den gelen giyim eşyalarının imajı buna örnektir.

Kırgızistan’da Kırgız dilini korumaya yönelik yasalar olmasına rağmen, 26 Ocak

2008’de aldığı karar doğrultusunda yabancı firmalar, tabelalarına yabancı işyerleri

isimlerinin Kırgızca çevirisini yazmak zorundadır. Ayrıca karar gereğince yabancı isimli

işyerlerinin Bişkek Belediyesinden izinli olmak şartının da belirtildiğini de göz önüne

alarak(Bkzhttp://online.toktom.kg/forum/message.phtml?id_subject=222)Bişkek

sokaklarında halen artan yabancı isimli işyerleri de denetim eksikliğinin kanıtı gibidir.

Türkiye de ise Türk dil Kurumu Başkanı Haluk Akalın’ın başlattığı projeyle yabancı

isimli işyerlerinden Türkçeye geçen işyerlerine onur belgesi verilerek Türkçenin

korunmasına katkıda bulunmuştur. (Bkz http://www.turkcan.org/anasayfalist.asp) Çankaya

belediyesinin yaptığı açıklamaya göre Çankaya sınırları içerisinde bulunan işyerlerinin

Türkçe kullanmaları doğrultusunda teşvik edildiğini ve yeni açılan işyerlerinde Türkçe

kullanıldığını belirtti. (Bkz http://www.turkcan.org/haberlerview.asp?key=2014) Türkiye’de

işyerlerinin Türkçe kullanması konusunda teşvik çalışmaları yapılmasına rağmen

Kırgızistan’da böyle bir proje henüz gerçekleştirilmemiştir.

‘Kızılçelik ve Erdem’e göre kent: tarımsal olmayan üretimin yapıldığı, daha önemlisi

hem tarımsal hem de tarım dışı üretimin dağıtım ve denetim fonksiyonlarının toplandığı,

teknolojik gelişme derecelerine göre belirli bir büyüklükte yerleşim biçimleri olarak

tanımlanmaktadır.’ (Yılmaz ve çetin 2005: 30)Kentsel değişim insanlar üzerinde büyük bir

etkiye sahiptir. Toplumsal değişim kent insanlarının ihtiyaçlarını da çeşitlendirmiştir.

Böylelikle artık insanlar kentleri değil kentler insanları değiştirir olmuştur.

Bir kentteki çevrenin kimliği kent kimliğini de oluşturur. ‘Kent, sosyal etkinlikler

için bir tiyatro sahnesidir. Ve kullanıcının anıları, kentin değerini oluşturur.’(Birol, 2005:

19) Bu nedenle, insan tarafından kimlik oluşturmak için yapılmış anıt ve heykel gibi

yapıtlar kentte yaşayan insanların kimliklerini de yansıtırlar.

Bu görüşler doğrultusunda biz bir kentin kimliğini anlamak bakımından o kentte

bulunan heykeller ve anıtlar bizim için yol gösterici olacaktır. Bişkek şehrindeki heykel ve

anıtlara baktığımızda biz halen Sovyet döneminden kalan anıt ve heykelleri görürüz. Bu da

Rusya ile halen ilişkilerin iyi ve Rusya’nın buradaki önemli aktörlerden biri olduğunu

görebiliriz. Bir kentin geçmişten aldığı kültürün izlerini yine bu anıtlardan anlıyoruz.

52

Elbette işyeri isimlerinde dil olsun ya da işyerine ad koymada olsun bu kent kimliğinden

doğan yansımalarını görebiliriz.

Kırgızistan anayasasına göre ülkenin iki resmi dili vardır. Bunlar Rusça ve Kırgızca dır.

Buna rağmen medya ağırlıklı olarak Rusçayı kullanmaktadır. Medya dilinin Rusça olması

sonucunda iki resmi dilden biri olan Kırgızcayı zaman zaman kullanım dışına itmektedir.

Bişkek sokaklarına baktığımızda ağırlıklı olarak Rusça konuşulduğunu görürüz bu da Rus

diline bir popülarite kazandırmakla beraber Kırgızcanın kullanım alanlarını da

daraltmaktadır.

Kırgızistan’daki tabelalar, ilanlar, reklam ve afişlere baktığımızda yine Rusçanın

yoğunluğunu görüyoruz. Ülkenin iki resmi dilinin olması sonucu küçük işyerleri dışındaki

büyük mağaza ve dükkânlardaki Rusça isimli işyerlerine rastlıyoruz.

‘Tüketici davranışı, kişinin özellikle ekonomik ürünleri ve hizmetleri satın alma ve

kullanmadaki kararları ve bunlarla ilgili faaliyetleridir.’(Odabaşı ve Barış 2003: 29)

Üretime dayalı olarak aynı kalitede hizmetleri, aynı fiyatlarla, aynı mağaza

düzeniyle ve aynı satış modeliyle sunan markalaşmış mağaza sistemi tüketicilerin mağaza

seçiminde etkili olmuştur. Ünüsan,Bilge, 2008: 22) Bu araştırmanın sonuçlarına göre

tüketiciler açısından marka bilinirliğinin kalite ve güven ifade ettiği anlaşılmıştır. Aynı

araştırmada markalı ürünün kaliteli olduğunu düşünen tüketiciler çoğunluktadır.

Küreselleşmeyle birlikte pazarlamanın ülke sınırlarının da dışarı çıkmasından dolayı

tanınmış bir markayı dünyanın her yerinde bulabiliriz. Ve bu marka dünyanın bir yerinde

neyi ifade ediyorsa başka yerinde de aynı şeyi ifade eder. Markalara suni duygular

verildiğinden biz bütün dünyada aynı tüketici davranışlarını görebiliriz. Markalaşmış

mağaza sistemi sayesinde biz bu ürünlerin Bişkek’te de yaygınlaştığını görüyoruz. Örneğin

Moskovskaya Sovyeskaya da bulunan Adidas mağazası gibi,

53

II. BÖLÜM

II YÖNTEM VE KAVRAMLAR

2.1. Çalışmanın Yöntemi

Bu çalışma da yöntem olarak literatür taraması yapılmıştır. Ayrıca Bişkek ulaşım ana

arterlerine yönelik analitik ve ideolojik analizlerde de bulunulmuştur.

2.2. Çalışmanın Sınırlılıkları

Bu çalışma zaman ve maddi olanaksızlıklar sebebiyle sadece Bişkek şehrinin belirli

cadde ve sokaklarında yapılmıştır. Çalışmanın daha sağlıklı olması bakımından Bişkek’in en

kalabalık ulaşım ana arterleri ele alınmıştır. Ayrıca bu çalışma hakkında Kırgızistan’da

çalışma yapılmaması çalışmamızın sınırlılıklarını oluşturur.

2.3.Kuramsal Çerçeve ve Tanımlar

2.3.1. İşyerleri ve Yabancı kavramı: İşyerlerinin Yabancı Kelimelerden Oluşması

2.3.1.1. İşyerleri ve kültür

Tarım sektöründe hızlı gelişmeler beraberinde pazarlamayı da getirdi. Bu alanda

dağıtım, ticaret, taşıma önemli hale geldi. Sanayi toplumunun oluşumunda Fransa ve Kuzey

Amerika önemli bir rol oluşturmuştur. Başarılı şekilde geliştirilen yelkenlerinde yardımıyla

ip kâğıt, şeker, sabun, cam, bira gibi ürünler artık ülke dışına da satılan en merkezi mallar

54

olmuştur. Bir örnek verecek olursak tarım da Hollanda keten kenevir, tütün, Hollanda da

üretilen peynir daha 1600lü yıllarda bütün Avrupa’ya yayılmıştır. Sanayi devriminin

ardından İngiltere tekstilde gelişme sağlamış ve bu mallardan sattığı ürünlerden

ekonomisine katkı sağladığı kadar ithalat yoluyla kendi kültürünü de yaymayı başarmıştır.

18. Yüzyılda ise İngiliz finans ve sermaye iş dünyasına hâkim olmaya başlamıştır.

(Chuntolova, 2001: 19)

Fransa’da sanayi toplumunun oluşmasıyla 18.yüzyılın dünyanın en güçlü ülkelerinden biri

oldu. Bu durum Fransızlara yüksek bir kültür sağladı. Fabrikaların sayısı çoğaldı ve lüks

üretime ağırlık verildi. Bu lüks ürünler ağırlıklı olarak ipek, saten, kadife, mobilya, halı,

asker üniformaları ve benzeri ürünlerdir. Bu ürünlerin dışarıya ithal edilmesiyle bir bakıma

Fransa kendi kültürünü ithal etmiş oluyordu. O dönemde Fransızca konuşmak popüler hale

gelmiş, Fransız gibi giyinmek insanlara statü katmıştır diyebiliriz.

( Bkz http://www.5ballov.ru/referats/preview/40279)

İşyerleri toplumun aynasıdır diyebiliriz. Bir ülkedeki işyerleri isimlerine bakarak o

ülkedeki baskın kültürü anlayabiliriz. Günümüzde küreselleşmenin de etkisiyle dünya

ülkeler arasında sınırlar kalkmış, hızlı para akışı sağlanarak bir dünya ülkesinin ürettiği

ürünü dünyanın en uzak köşesinde bile görebiliriz. Burada unutulmaması gereken nokta

ülkeler üretim yaparak bu ürettiği ürünleri dünya pazarlarına yayarak aynı zamanda kendi

kültürlerini de ihraç etmesidir.

Günümüzde ise son yıllarda ekonomik ve sosyal sahalarda yaşanan gelişmeler ,hızlı

şehirleşme sonucunda şehirde yaşayan insanların arttığını gözlemlemekteyiz.Yerleşim

birimlerinde yaşayanlara nispeten daha fazla artış göstergesi,eğitim ve kültür düzeyinin

yükselmesi ,tüketicinin satın alma alışkanlıklarında bir takım değişikliklerin meydana

gelmesi mağazaların ve işyerlerinin gelişimini hızlandırmıştır.Küreselleşmenin de etkisiyle

bu mağaza ve İşyerleri Avrupa’daki işyerlerine benzer olması bir yana işyeri isimlerinde de

biz bu Avrupa ve Amerika’nın izlerini görmekteyiz.

Çalışmamızda yabancılık kavramı bağlamında Kırgızistan’ın Rusya’yla derin tarihi

bağlar olmasına rağmen Rus işyerleri isimleri yabancı isimli işyerleri kategorisine aldık.

Araştırmalarımız sonucunda Sovyet kültürü ve Kırgız kültürü arasında hiç bir yakınlık

bulunmadığından dolayı Kırgız işyerleri isimleri haricindeki işyerlerini yabancı isimli işyeri

olarak tanımlıyoruz.

55

2.3.1.2. Sovyet Döneminde Kırgız Kültürü

Sovyet yıllarında Kırgız nüfusunun kültür düzeyi yükselmiştir.1930 yıllarında

Kırgızistan’da zorunlu ilköğretim başlamıştır.1960lı yıllarda ise zorunlu eğitim 8 yıla

çıkarıldı, uzmanlık okulları açıldı 1980lere kadar birçok sanayi uzmanı yetiştirilmi ştir. İlk

Kırgız vatandaşı ilk doktora tezini 1942 yılında savundu. Sovyetler Kırgız milli gelişimini

edebiyat, güzel sanatlar, sinema ve müzik alanında başarıyla gerçekleştirmiştir. Tınıstanov,

Tokonbaev, T.Sıdıkov, A.Osmanov, Aytmatov gibi yazarlar Sovyet döneminin önemli

yazarları arasındadır. Aytmatov’un eserleri bir çok dilde yayınlanmış ve dünyaca bir

popülarite kazanmıştır.

Ayrıca müzik, tiyatro ve diğer sanat türleri için Flormoni Salonu, Drama Tiyatrosu,

Tiyatro Opera ve balesi açıldı. S.Kiyizbaeva, B.Ryskulov yanı sıra bir opera sanatçısı Boris

Minzhylkiev, bale sanatçısı S.Beishenbaeliva, A.Tokonbaev, Güzel sanatlarda heykel

G.Atieva, T. Sıdıkov ve diğerleri hızla büyüdü.Kırgız sineması 1960-1980 yılları arasında

sinemada dünya çapında tanındı.O dönemin yönetmenleri T.Okeyev , B. Shamshiyev,D.

Asanova dır. (bkz www.gokyrgyzstan.net)

Peki, bu kültür devrimi nasıl yapıldı? Kırgız Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Kültür

devrimi Sovyet iktidarının ilk on yılı içinde okuma yazma bilmeyenlerle mücadelesiyle

başladı.1926 da toplam okur-yazarlık oranı %15 idi. Kırgızistan’da 1939 yılında parti ve

hükümet kuruluşlarının çabalarıyla okur-yazarlık oranı % 82 ye yükseldi. Ve bu

okuryazarlığın yayarken Rusça kullanıldı. Yani halk eğitimini Kırgızca değil Rusça olarak

aldı. Ve halkın kimliği bu aldığı derslere göre şekillendi. Sovyet gücü bu yıllarda kamu

gücünü geliştirip milli alfabe yazdırma ve kültürel eğitim kurumları kurdurdu.

(www.kyrgyzstan.orexca.com)Sovyetler birliği Kırgız kimliğini öğrettiği Rus dili ve verdiği

Rus kültürü sayesinde şekillendirmiştir. Yazarlarıyla, şairleriyle, sanatçılarıyla tamamen Rus

okullarında yetişmiş ve Sovyet politikalarıyla birlikte Kırgız kültürü arka plana itilmiştir

diyebiliriz. Biz bu bakımdan Kırgız kültürü ve Sovyet kültürü arasında bir yakınlık

bulamadık. Bu yüzden Rusça isimli işyerlerini biz Bişkek’te yabancı isimli işyerleri statüsü

içerisinde aldık.

56

2.3.2. Küreselleşme Kavramı

‘Küreselleşme, globalleşme, yenidünya düzeni, post-modernizm, yerelselleşme,

neolibaralizm gibi kavramlar çoğu zaman birbirlerinin yerlerine kullanılmaktadır.’ (Çalık,

Sezgin 2005: 56) Küreselleşme mesafenin önemini azaltarak, siyasal, ekonomik, sosyal ve

kültürel alanlarda dünyanın bütünleşmesi anlamını ifade etmektedir. Bozkurt’a göre ise (

Bozkurt 2000:17-31) zaman ve mekan kavramları eski anlamlarını yitirmiş, sınırlar

kaybolmaya başlamış ve ülkelerin karşılıklı bağımlılığı artmıştır. Cafaloğlu ve

Somuncuoğlu ise küreselleşmeyi ( Çalık, Sezgin 2005: 58) günümüzde, sosyal ilişkilerin bir

araya gelmesi, toplanması olarak tanımlamışlardır. Bu yüzden, küreselleşme sürecinde,

sosyal ilişkiler bir ön koşul olmakta ve kültürler arası etkileşim önem kazanmaktadır.

Kültürler arası etkileşimin hız kazanması da beraberinde tüm dünyada aynı yaşam tarzlarını,

giyim tarzlarını, aynı mekânları beraberinde getirebileceğinden yerel olmayan bir ismi

işyerlerinde görmemiz küreselleşmenin doğal sonucu olur. Peki, küreselleşmeye yol açan

etkenler nelerdir?(Deniz 1999: 88) Global eğitim adlı kitabında bunun sebeplerini şöyle

sıralamıştır. Küreselleşmeyi hızlandıran önemli unsurların başında iletişim ve bilgi

teknolojilerinin de görülen hızlı gelişmeler, bilgisayarın ve internetin yaygınlaşması, ulusal

ve uluslar arası ticaret ağlarının genişlemesi, yabancı yatırımcıların ve uluslar arası

şirketlerin artması temel gelişmelerdir. Ama küreselleşmenin en başta nedeni İngilizcenin

dünya genelinde çok hızlı yayılması ve evrensel bir dil haline dönüşmesidir. Dünya üzerinde

bir milyardan fazla kişi İngilizce konuşmaktadır. Yüze yakın ülkede, İngilizce ana dil veya

ikinci dil olarak konuşulmaktadır. Bu nedenle İngilizce evrensel medya, bilgisayar ve iş dili

olmuştur.

57

2.3.2.1 Küreselleşme Yaklaşımları

Bozkurt’a göre küreselleşme, tek yanlı bir süreç değil aksine zıt eğilimlerle

gelişmektedir. Ülkelerin birbirlerine karşı bağımlılıkları artmaktadır. Bu nedenle

küreselleşmenin siyasal, kültürel ve ekonomik sonuçları bakımından taraftarları olmasına

karşın karşı çıkanları da vardır. Çünkü küreselleşmeden kazananlar olduğu kadar

kaybedenlerde vardır. Bu ‘bakımdan küreselleşmeciler, küreselleşme karşıtları ve

dönüşümcüler olmak üzere sınıflandırabiliriz.’ (aktaran Çalık ve Sezgin 2005: 58)Aşırı

küreselleşmeciler radikaller diye de anılabilir. Bunlara göre, endüstri uygarlığının bir ürünü

olan ulus devlet, küreselleşme süresince paralel olarak önemini yitirmiştir. Artık piyasa,

politikanın yerini almaktadır. Küreselleşme karşıtları, aşırı küreselleşmecilerin karşısında

yer alırlar. Bunlar küreselleşmen her boyutuna kuşkuyla yaklaşırlar. Dönüşümcüler ise

küreselleşmeyi modern toplumları ve dünya düzenini yeniden şekillendiren hızlı sosyal,

siyasal ve ekonomik değişmelerin arkasındaki ana siyasal güç olarak görmektedir. Holton

ise aktaran (Çalık ve Sezgin 2005: 59) küreselleşmeye olan yaklaşımları olumlu ve olumsuz

olmak üzere ikiye ayırır. Küreselleşmeyi olumlu yönleriyle değerlendiren, bir gelişim ve

dönüşüm fırsatı olarak görenlerin yanında, olumsuz yönlerine dikkat çeken, batının kültürel

ve ekonomik emperyalizm olduğunu söyleyenlerde vardır.

2.3.2.2. Küreselleşmenin Çelişkili Yanları

Küreselleşme yaşadığımız dünyanın şartlarını değiştirmiştir. Bilgi ve buna paralel

olarak da bilişim teknolojileri de hızla değişme göstermektedir. Dünya küçülmüş insanlar

birbirleriyle ve kültürleriyle tanışmış, haberler ve gündemler küreselleşmiştir. Buna karşılık

küreselleşmenin ekonomik yanı ulusal sınırları kaldırması bakımından milli kimlikleri tehdit

eder hale dönüşeceği beklentisi, bazı tereddütleri de beraberinde getirmiş, milli devletin

varlığı, ülkenin bağımsızlığı, milli sınırların korunması, milli kültürlerin yaşatılması gibi

temel kavramlar da yüksek duyarlılıkların oluşmasına da neden olmuştur. Bu kaygılar dünya

çapında paylaşılır olmuştur.(Turgut 2001: 1) Akkutay (Akkutay 2000) küreselleşme

sürecinin yanlış yorumlanmasına yol açabilecek konuları 21.yüzyılda ‘Sosyal Yapının

Eğitime Nasıl Olacaktır’adlı eserinde şöyle özetlemiştir. (Çalık ve Sezgin 2005 :65)

58

a) Küreselleşme süreci uluslar arası güçlerin dışında piyasa güçlerinin oluşturduğu bir ortam

değildir. Uluslararası etkileşim devam etmektedir.

b) Uluslar arası şirketler, uluslar ötesi şirketler değildir. Büyük ölçüde ulusal tabanlara bağlıdır.

c) Küreselleşme sürecinde ülkelerin rekabetinin, uluslar arası firmalar arasında geçeceği

anlaşılmaktadır.

d) Dünya ekonomisi ilişkilerin % 85’i, gelişmiş ülkeler arasında cereyan etmektedir. Dünya

ekonomisine yön verme, kural koyma ve düzenleme imkânı ve gücü, bu ülkelerin elinde

bulunmaktadır.

e) Küreselleşmeyi bir doğa kuralı olarak yorumlamak ve ona tabi olmak, diğer bir yanlış

olacaktır.

f) Korumacılığın dünya ekonomisinin gelişmesinde en büyük engel olduğu inkâr edilirken

ekonomik bloklaşmalarla yeni korumacılıklar gelişmektedir.

g) Küreselleşme konusunda dikkat edilecek yer, küreselleşmenin ideolojik yönüdür. Bir takım

ideolojik ölçütleri, evrensel değerler veya küreselleşmenin ön şartı olarak yorumlamak,

rekabet edilen cepheye baştan teslim olmak anlamına gelir.

Küreselleşmenin olumlu yanlarının olduğu kadar olumsuz yanlarının da olduğu kaynaklar

vardır. Bu kaynaklar doğrultusunda küreselleşmenin olumsuz yanlarını şöyle sıralayabiliriz.

Oran,2000: 39)

a) Küreselleşme, batı etkisinin her tarafa yayılması demek olduğu için, bir tekdüzelik, bir tek

kültürün hâkimiyeti ve tekdüzeleşme olabilir.

b) İnsan hakları üzerinde durulmasına rağmen, kısmende olsa güçlü iktidar özlemlerinin dile

getirildiği de rastlanabilmektedir.

c) Yerel dillerin kaybolmaması amacı güdülürken, diğer yandan İngilizcenin dünya dili olması

yönünde gelişmeler vardır.

d) Küreselleşme ile birlikte gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkeler işsizlik ve bununla birlikte

geleceğe yönelik umutsuzluk ve güvensizlik artmaktadır.

e) Çok tartışılan bir konu da, ulusal hükümetlerin küresel sermaye ve çok uluslu şirketler

karşısında politika oluşturma ve egemenliğini kabul ettirme de yetersiz kalmasıdır.

f) Ticaretin ve yatırımın önündeki engellerin kaldırılması, uluslar arası sınırları aşabilen

grupları ile aşamayan gruplar arasındaki dengesizliği artırmaktadır.

59

2.3.2.3 Küreselleşme ve Eğitim

Günümüzde küreselleşme söylemleri giderek yayılmıştır. ‘Küreselleşen dünya da

ayakta kalabilmek için gerekli bilgi, beceri, tutum, değer ve davranışları insanlarımıza

kazandırmak ve küresel değerler karşısında milli benliği korumak ile evrensel değerlere

adapte olmak arasındaki ince çizgiyi çok iyi anlamaktır.’(Çalık ve Sezgin 2005 :70) Bu

küreselleşme ortamında, eğitim sisteminin de yardımlarıyla milli değerler ve küresel

gerçekler arasındaki dengeyi sağlayabilecek çeşitli eğitim elemanları yetiştirmek zorunlu

hale gelmiştir. O halde cevaplanması gereken soruların başında bir yandan milli kültür ve

mili değerlere sahip çıkarken diğer yandan küresel dünyanın getirdiği evrensel değerlere

nasıl uyum sağlanabilir? Giderek küçülen dünya da, toplumların varlıklarını devam

ettirmeleri için etkili eğitim sistemlerine sahip olması gerekmektedir. Bu bağlamda

Kırgızistan eğitim sistemine bakmak ta fayda var. Devletin iki resmi dilinin olması

sonucunda Kırgızca ve Rusça zorunlu ders olarak okutulmaktadır. Ve dersler Kırgızca ve

Rusça olarak verilmektedir. Okula göre dersin Kırgızca mı? Rusça mı? Olacağı değişiklik

gösterir. Kırgızistan’da sadece Rusça eğitim veren okullarda 1. Sınıftan 11. Sınıfa kadar

hafta da 8 saat Rusça zorunlu derstir. Kırgızca eğitim veren okullarda hafta da 3,5 saat

Rusça dersi bulunmaktadır.

2001 yılı verilerine göre 1975 okul bulunmaktadır. Bu okulların 136 tanesinde

sadece Rusça eğitim verilmektedir.280 okul ise Rusça ve Kırgızca,15 Rusça-Özbekçe,14 ise

Rusça-Özbekçe-Tacikçe dillerinde eğitim verilmektedir.

1 111 374 öğrenciden her yıl 252 697 öğrenci sadece Rus dili öğreniyor. Ülkede Rusça

eğitim veren öğretmen sayısı ise 7862 olarak belirlenmiştir.

(Bkz http://www.edinenie.kiev.ua/Flash/rusobraz.htm)

Bu rakamlardan da görüldüğü üzere Kırgız eğitim sistemi küreselleşmeye karşı

hazırlıksız bir konum çizer. Rus dilinin ağırlığını biz geçmişteki tarihi bağlardan olduğunu

da söyleyebildiğimiz gibi baskın ekonominin dili aynı zamanda eğitim diline de yansıdığını

belirtebiliriz. Küreselleşme ve Eğitim çerçevesinde söyleyeceklerimiz Kırgızistan’ın

küreselleşmeye karşı milli benliğini korumasında korunmasız olduğudur. Milli benliğin

korunmaması araştırmamızda olduğu gibi işyerleri isimlerinde Rusça ve İngilizce isimlerin

oldukça fazlalığını doğurduğu gibi aynı zamanda işyerleri isimlerinde Rus ve yabancı masal

60

kahramanlarına ve yer isimlerine de rastlamamızın temel sebeplerinden biridir. Örneğin;

feya, dobriy juk, Rossiya, Simbat, Mayami, Las vegas v.b gibi.

2.3.2.4 Küreselleşme ve Kültür

Küreselleşme bir yandan emperyalizmin yeni boyutu olarak ele alınıp, başta küresel

Amerikan kültürü ve ekonomisin bütün dünyaya yayılma ve egemenlik kurma eğilimi olarak

gözlemlenirken, diğer yandan yerel ve bölgesel unsurların harekete geçmesi şeklinde olaylara

sebep olmaktadır. Küreselleşmenin asıl başlangıç noktası küreselleşmeye karşı direnmenin

imkânsız olması gelir. Küreselleşme iki temel psikolojik boyutu vardır. Bunlardan birincisi,

küreselleşmenin demokrasi, insan hakları, özgürlük gibi masum içeriklerle sunulması ikincisi

de bunun kaçınılmaz olduğu telkinidir. En sonunda ise küreselleşmeye katılmayan toplumların

medeniyet dışına itileceği öngörüsüdür. Kültürel benzeşmenin ve iç içe geçmenin en önemli

etkeni kitle iletişim araçlarının etkin biçimde kullanılmasıdır. (Arslan,2005: 1)

Yani kitle iletişim araçlarına ve bu araçları kullanabilecek teknoloji ve insan

kaynaklarına sahip ülkeler bu teknolojiye sahip olmayan ülkelere kitle iletişim araçları

yoluyla kendi kültürlerini empoze ederler. Biz bu bakımdan Kırgızistan medyasına

baktığımızda yerel kanallarla birlikte ortaklaşa program yapan kanalları görüyoruz. Bu

durum da Kırgızistan’a kitle iletişim araçları vasıtasıyla kültür empoze ediliyor yargısına

varabiliriz. Kırgız medyasının dili çoğunlukla Rusça olduğundan bu durumda sokaktaki

halka dolayısıyla da sokakta bulunan işyerleri isimlerine yansır.

‘Küreselleşmenin dijitalleşmeyle beraber gelişmesi, insanların aynı kültür

kaynaklarından beslenmesi veya üretilen popüler kitle kültürünün etkisi altında kalması,

kültürel kültürel bir küreselleşmenin de varlığı tartışmasını hızlandırmıştır. Küreselleşmenin

kültürel boyutunda, içinde olduğumuz küreselleşme sürecinin bizzat kendisin kabul göreceği

bir homojen kültür ihtiyacı olduğu belirtilir.’( Arslan, 2005: 2 )

61

2.3.2.5. Küreselleşme ve Medya

Küreselleşme ve medya ile ilgili çok sayıda çalışma yapılmıştır. Çalışmamızda

küreselleşmenin yayılmasında en büyük etkenin kitle iletişim araçları yani medyanın

olduğunu belirtmiştik. Bu çalışmalara örnek vermek gerekirse, Komolsiri, Taylandlı

küreselleşme karşıtlarını, küresel değerler ve pratikler ile sekülerleşmenin Tayland

toplumuna zarar verdiğin, Budist değerleri tehdit ettiğini ve Budist değerlerin medya

kültürü karşısında kendini koruyamadığı düşündüklerini belirtir. Ama küreselleşme

karşıtları, küreselleşme ile birlikte artacağını düşündükleri demokrasi standardı ve insan

haklarından memnundurlar.( aktaran Küreselleşme, Kültür Siyaset: Türk Düşünsel ve

Siyasal Yaklaşımında Küreselleşme Yaklaşımları 2000: 2 ) Komolsiri’nin bir çalışması da

Taylandlı entelektüellere ilişkin yaptığı çalışmanın bir benzerini Loubna Skalli Faslı kadın

dergileri üzerinde yapar. Faslı kadın dergileri örnek olayında küresel ve yereli eklemlemek

isimli doktora çalışmasında yerel ürünler, genellikle varsayıldığı gibi, küresel medya

ürünlerini yeniden mi üretirler? Yerel ürünler küresel medya ürünlerinin sadece birer

kopyaları mıdırlar yoksa özgün ürünler midirler? Gibi sorunlara cevap arar ve vardığı sonuç

yerel ürünler küresel medya ürünlerinin kopyalarından ibaret olduğunu savunur.

Entwistle’da yerel müzik ve çağdaş müzik isimli çalışmasında dünyanın hip-

hoplaştığını ve bu kişilerin giyim tarzlarına kadar yansıyıp yine bunu küreselleşme medya

aracılığıyla yaptığının kanısına varmıştır.

Yine Türkiye’de olsun Kırgızistan da olsun küresel medyaların biz yerel

versiyonlarını görebiliriz. Amerika’da yayınlanan Who wants 1 mil. Dol. Türkiye’de Kim

Beş Yüz Milyon İster, Rusya’da Kto hochet milionerom isimli programlar yerel kanalların

küresel medyanın taklidini yaptığına sadece bir örnektir. Rusya’da yayınlanan bu program

Kırgızistan’da da yayınlanmaktadır.

2.3.3.1. Kültür nedir? Kültürün Tanımları

Kültürün kökeni Latincede tarım anlamına gelen Cultura kelimesinden gelir. Batı

dillerinde daha sonra Culture olarak kullanılmıştır. (Bilig,2005: 2)Avrupa’da kültür terimini

19. Yüzyılın sonunda İngiliz Antropologları incelenen toplumların sahip oldukları temel

düşünce, inançlar, değer sistemleri, simgeler olarak kullanmışlardır. Sosyolojide ise kültür

tanımı ilk kez İngiliz antropolog Taylor tarafından kullanılmıştır. Taylor kültürü

62

etkileşimlere yön veren senaryo ve rollerin işleyişinin daha iyi anlaşılması için yardımcı

olan bir kavram olarak görmektedir. Taylor kültürün tanımını şöyle yapmıştır.

‘Etnografyadaki en geniş anlamında bilgi, sanat, hukuk, ahlak, töre ve tüm diğer yetenek ve

alışkanlıkları içeren karmaşık bir bütündür.’ (Bilig, 2005 :5)

Çeçen’e göre kültür konusunda her disiplin kendine göre değişik yaklaşımlar getirmiştir.

Kültür çok geniş bir kavramdır bu yüzden bir tanım içine koyulamaz. ‘Ne var ki, insanların

tarattığı tüm değerler ve ürünlerin topluca kültürü oluşturduğu bilinmektedir. Tanımı yapan

kişinin içinden geldiği disiplin ve yetişme biçimi verilen tanımın içeriğini belirlediği gibi

sınırlarını da çizmektedir. Kültür sorunu insanların varlığını ve etkinlik alanlarını içine

alan bir yapıdadır. Getirilen tanımlar, geliştirilen açıklamalar bu sorunun değişik

yönlerinin tanımasını sağlamaktadır. Bu tür gelişme de, birlik ve bütünlük konunun daha da

karmaşık yapıya dönüşmesine yardımcı olmaktadır.’( Çeçen 1994 :10)

Bazı kültür tanımları ise, İlk olarak 1969 yılında toplanan UNESCO uzmanlarının yaptığı

tanıma göre: ‘kültür bir insan topluluğunun kendi tarihi içerisinde sahip olduğu şuur

demektir.’(Bilig 2005 :5 )

Güngör’e göre : (Güngör 1989:35) kültür, bir toplumda yaşayan insanların hayatlarında var

olan problemlerin çözümlerinde kullandıkları çözüm yollarıdır. Bu çözüm yollarının bir

kısmı zamanla sabitleşir ve o topluma mal olur ve onun kültürünü oluşturur. Sosyal

ilimlerde ise kültür inançlar, örfler, adetler, normlar ve kutsal olgular anlaşılır. Kültürün bir

toplum için en önemli özelliği birleştirici olmasıdır. Yani kültür bir torak parçasında yaşayan

insanların ortak örf, adet ve inançlar çerçevesinde toplanmasıdır.

2.3.3.2 Kültür ve Medya

Kitle iletişim araçları kültür taşıyıcılarıdır. Günümüzde ise gelişen teknoloji

sayesinde bu araçların etkileri ülke sınırlarını da aşmıştır. Örneğin bir yerde oynanan futbol

karşılaşmasını dünyanın her yerinden izleme imkânımız vardır. Televizyon ve internet

kitlelere ulaşan en büyük iletişim aracıdır. Mutlu’ya göre (Mutlu 1991:15) Kitle iletişim

araçlarının gelişme aşamaları ve bireylere ulaşabilirlikleri bakımından hiç biri televizyonun

gücüne ulaşamamıştır. ‘Televizyonun kültür aktarma gibi özelliğiyle çağımızın en büyük

kültürel üretim aracı olmuştur.’(Özkök 1982:1991) Buna ek olarak biz interneti ve çeşitli

popüler dergileri sayabiliriz. Çünkü televizyon kendisinden önceki iletişim araçlarını

değiştirmiştir. Comstok’un da belirttiği gibi ‘artık hiçbir şey televizyondan önceki gibi

63

olmayacaktır.’ Comstok (aktaran Bilig 2005:8)televizyonun diğer iletişim araçlarıyla

etkilerini radyo, dergi ve sinema gibi iletişim araçlarıyla örneklerle değerlendirmeler

yapmıştır. Bu örnekleri şöyle sıralamıştır. Eskiden tek eğlence aracı olan radyo bu işlevini

televizyona bırakmak zorunda kalmıştır. Bunun neticesinde radyo programcılık bakımından

değişime gitmiştir. Aynı şekilde bu değişimler dergilerde de görülmüştür. Çok konuyu

kapsayan dergiler yerini sadece hobilere yer veren dergilere bırakmıştır. Sinema da ise

televizyona olan siyasi baskılar neticesinde televizyonda gösterilemeyen aşırı şiddet ve

cinsellik temalarını kışkırtıcı bir şekilde yönelmiştir. Televizyonun diğer iletişim araçları

üzerindeki etkisi halen devam ederken aynı zamanda kitle iletişim araçları içerisindeki en

fazla tartışmaya konu olan araçlardan biri olmuştur.

Bu tartışmaların önemli bölümünü televizyon ve birey hakkındaki tartışmalar

oluşturur. Bu tartışmaları)n çoğu, televizyonun kişiler üzerindeki etkileri olmuştur.

Tartışmalar genelde olumlu ve olumsuz etkileri üzerine yoğunlaşılmıştır. Fakat tartışmaların

odak noktası televizyonun olumsuz etkileri olduğunu belirtmek gerekir.(Kocadaş 2002:25)

Aziz’e göre (Aziz 1982:91) Medyanın olumlu işlevleri olduğu yönünde görüş

belirtenlerin onu toplumun aynası olarak görürler ve televizyonla sıkıntılarını ve özlemlerini

giderirler yargısına varmakla birlikte televizyonun alışkanlıkları, beğeni düzeyi ve yaşama

bakış açısı o televizyon program yapısından anlaşılır görüşüne varmıştır.

Televizyonu olumlayan yaklaşımlardan bahsetmek gerekirse, Mc Luhan, televizyon

sayesinde insanın küçülen dünyasından çıkıp büyük ve büyüleyici bir dünyaya girdiğini

savunur. Daniel Lerner ve Wilbur Schramm ise televizyonu modernleşme aracı olarak

görmüşler. Özellikle üçüncü dünya ülkelerinin batılılaşma aracı olarak görüp modernleşme

çabalarının en etkili aracı olarak görmüşler.(Mutlu 1991: 16) Modernleşme süreci içerisinde

televizyon bir bakıma modern ülkelerin kültürünü de yayar. Bu bağlamda teknolojik güce

sahip ülkelerden bu teknolojiye ulaşamayan ülkelere doğru bir kültür akışı görülür.

Televizyona yönelik olumlu değerlendirmeler genellikle, bu aracın teknolojik

potansiyelinin ön plana çıkarılmaya çalışıldığı görülmektedir.

Televizyonun içeriğine baktığımızda hitap ettiği izleyici kitlesinin sosyal, ekonomik ve

kültürel seviyesi önemlidir.

Televizyon üzerine yapılan eleştirilerden biri de programlar ve içerikleridir. Bennet

(2000:57) bireylerin tüketime feda edildiğini ve televizyon için önemli olan şeyin bireylere

64

aşılanan tüketim kültürüdür. Ayrıca haber kalitesindeki düşüklüğünün sorumlusu

algılamakla kalmayıp politikaya dair cehaletten suç ve şiddete, akşam sofrasındaki

muhabbet yokluğuna varıncaya kadar tüm toplumsal hastalıkların sorumlusunun televizyon

olduğunu savunur.

Televizyonun toplumsal boyutuna baktığımızda değer yargıların yerini, televizyonun

getirdiği yeni kültürel değerlere bıraktığını görürüz. Televizyon yabancı kaynaklı diziler ve

reklamlar aracılığıyla kültürler arası etkileşimi artırırken, diğer yandan da varlıklı ülkelerin

zengin bireylerinin yaşam anlayışını ön plana çıkarmıştır. Ve zaman içerisinde bu değerler

yerel kültürü şekillendiren unsurlardan biri olmuştur.(Koca 1993:35)

Kısaca diyebiliriz ki insanlar, birçok olayı kitle iletişim araçlarından takip

etmektedir. Kitle iletişim araçlarıyla insanların ne düşünmesi gerektiği kitlelere empoze

edilir. Yani üzerinde düşünülecek dünya hakkında düşünebileceklerimiz çıkar sahipleri

tarafından belirlenmekte ve kitleler devamlı yönlendirilmektedir. Kırgızistan medyasına

baktığımızda medyanın dili olsun içeriği olsun devamlı ve durmaksızın Kırgızistan’da

yaşayan topluma bir kültür akışı görülmektedir. Medyanın çoğunluğunun Rus diliyle yayın

yapması ve Rus medyasının Kırgızistan’daki bazı medya kanallarıyla ortak yayın yapması

bu kültür akışını daha da kolaylaştırmakla kalmayıp aynı zamanda medyayla yapılan

kültürel asimilasyonu da hızlandırmaktadır. Bu asimilasyon süreci içerisinde işyerleri

isimlerinin medya kanalları vasıtasıyla yansımalarını görebiliriz. Kırgızistan’da yaptığımız

araştırmalar sonucunda Rusça isimli işyerleri çoğunluğu oluşturur. Bunun nedenlerinden

biri de Rus medya kanallarının Kırgızistan’a sorunsuz bir şekilde ulaşması ve kitleleri

yönlendirmesinden dolayıdır diyebiliriz. Aynı zamanda yerel medyanın dilinin de ağırlıkla

Rusça olduğunu belirtmek gerekir.

2.3.3.3. Kültür Endüstrisi

Kültür endüstrisi kavramını ileri atan Franfurt Okulu temsilcilerinden biri olan

Adorno dur. Nazilerin kullandıkları propaganda yöntemleri onun bu kavramı ileri sürmesine

yol açmıştır. Adorno’ya göre ( Adorno 1990) ideolojiden bağımsız, özgür bir sanattan

kültürden bahsetmek imkânsızdır. Adorno kültür endüstrisinin kitlelerin kendiliğinden çıkan

bir kültür sorunu ya da popüler bir sanatın çağdaş bir formu olmadığının altını çizer.

Kültürel varlıkların kar elde etmek amacıyla standartlaşmış mallara dönüştüğünü vurgular.

Genel olarak düşünüldüğünde, izleyici reklamı yapılan mal ve hizmetin üstün gücüne teslim

65

olmakta, o mal ve hizmeti kendine aitmiş gibi algılayarak ruhsal huzur satın alma, kişisel

zevk olarak tanımlamaktadır.

Adorno’nun kültür endüstrisi kültür sanat, siyaset ve ideoloji bir biri içine girmiştir.

Dolayısıyla özgür kültür ve sanattan söz etmek imkânsızdır. İdeoloji hem kültürü hem de

sanatı şekillendiren bir araç olmuştur.

Günümüzde de kitle iletişim araçları sayesinde dünyanın öbür ucundaki insanları

bile etkileyebilme imkânı doğmuştur. Dünyamız küresel güçlerin ürettiği sanat, özellikle

müzik ve sinema alanındaki gelişmelere göre yapay bir kültür üretilmekte, dünya bu tür

üretiler neticesinde şekillenmektedir. Amerika’da gösterime giren bir filmi, ya da çıkan bir

albümü insanlar satın alarak bir bakıma yerel kültürlerinin aşınmalarına sebep olurlar.

2.3.3.4. Kültür ve Yönetim

İş dünyasının ve hükümet kurumlarının kökeni 1960’lardan eskilere gider.2.dünya

savaşından önce kültür bakanları, kültürel komiteler vardı ama bunların sayısı günümüzde

oldukça artmıştır. Üçüncü dünya ülkelerinde kültürel müdahale ve kültürel kimliği

kaybetme korkuları UNESCO gibi kurumların oluşumuna yardımcı oldu. Gelişmiş ülkelerde

kitle kültürünün etkileri adı altında UNESCO odaklı birçok anlaşmalar yapıldı. Amerika’da

film endüstrisinin gelişmesi sonucu A.B.D ‘nin kültürel ürünlerinin ihracat yapması

tartışmanın boyutlarını genişletti. (Briggs, Asa culture1992 : 10) A.B.D ürettiği filmlerle

kitlelere bu ürünleri satıp, ekonomik alanda elde ettiği karla kalmayıp aynı zamanda bu

filmler sayesinde kendi kültürünü yaymaya başlamıştır. Bu yüzden günümüzde yerel kültürü

tehdit edebilecek unsurlar bazı sivil toplum kuruluşları ve ya kültüre bağlı bakanlıklar

tarafından yapılmaktadır. Bütün ülkelerde kültürü koruma amaçlı birçok yönetimsel

organlar vardır.

İşyeri isimleri yerel kültürü tehdit ettiğinden Kırgızistan’a çeşitli kanunlar

getirilmiştir. Bu kanunlarla işyeri isimleri denetim altına alınmaya çalışılmış, yabancı isimli

işyerleri Bişkek meclis kararından geçmesi gibi bir çok uygulama başlatılmıştır. Ama

sokağa baktığımızda işyeri isimlerinin çoğunun yabancı isimli olduğunu görmemiz yerel

denetimlerde eksikliklerin olduğunu göz önüne seriyor.

66

2.3.3.5 George Gerbner Ekme ( cultivation) Kuramı

Ekme ( cultivation ) teorisi George Gerbner aracılığıyla ortaya atılmıştır. Gerbner’in

yaklaşımı görsel hafıza oluşumu ve bu hafızaya bilinçli bir biçimde yerleştirilen kodlardan

görsel olanları ön plana çıkarır. Ekme teorisi ile izleyicilerin düşünce, davranış, tutum ve

değer yargılarında televizyonun ne kadar önemli faktör olduğunu açıklamaya çalışmıştır.

Ekme ile bireylerin toplumla ilgili düşüncelerinde kitle iletişim araçlarının katkısını

anlatmaya çalışan Gerbner çalışmalarında görüntülerin en çok tüketilen yer olan televizyonu

merkez olarak almıştır. ‘Toplumun televizyon üzerinden görüntülere olan bağımlılığını ve

inanılırlığını yaşanılan dünyanın anlaşılması ve tanımlanmasındaki öneminden hareketle

televizyonu gösterdiği ile gerçek dünya arasındaki farkı belirtmektedir.’ ( Bayraktaroğlu

2009: 1)

Gerbner’e göre ekmenin televizyondan izleyiciye doğru tek yönlü bir akış

olmadığını, mesajlar ve bağlamlar arasında izleyiciyle televizyon arasında bir etkileşim

vardır. Aynı zamanda şiddetin tercih edilen temalardan biri olması konusunda da kapalı

kültürel kodların küresel pazarda iyi dolaşamayacağını böylelikle basitlik ve çıplaklık lehine

sürekli gelişen bir pazardan söz eder.

(Bkz http://www.context.org/ICLIB/IC38/Gerbner.htm.)

Günümüzde yaşamın anlamlandırılması ve toplumsal gerçekliğin üretiminde ve

tüketiminde kitle iletişim araçlarının oluşturduğu söylemler çok önemlidir. Topluma sunulan

medyatik söylemler ve davranışlar izleyicilerin şekillenmesine olanak sağlar.

‘Aynı zamanda teknolojinin getirdiği kolaylıklar sonrasında yaşamın yoğun

biçiminde görsellik üzerine kurulduğu yanılsaması toplumda oluşmuştur. Görselliğin

egemenliği teknolojinin getirdiği bir sonuçtan çok, görseli bilinçli olarak ön plana çıkaran

biliş ve bilincin yönetimin sonucudur. Bu bağlamda görsel ile görüntünün gerçeği anlattığı

imajı toplumsal hafızaya işlenir. Böylece özü görüntü tanımlar. Görüntünün özü bilinç

ortamında egemenlik ortaya çıkar.’( Bayraktaroğlu, 2009: 5)

Ekme kuramı bağlamında insanların televizyon aracılığıyla şekillendirildiğini,

günümüz de ise dört yanımız kuşatan reklam afişlerine baktığımızda o görüntülerle de

topluma mesaj verdiğini söylememiz gerekir. Örneğin Türkiye ‘deki Coca Cola reklamına

ve reklam afişlerine baktığımızda bir aile akşam yemeğinde yerken Coca Colayla birlikte

görüntüsü verilmiştir. Bu görüntü Coca Colayı yerel kültürle özdeşleştirip bir özne kurmaya

67

kadar gitmiştir. Sonuç olarak Coca Cola iftar vakitlerinde tüketilen bir içecek halini almıştır.

Biz aynı reklamı Kırgızistan’da da görüyoruz. Coca Cola’nın reklam afişlerinde bir Kırgız

ailesi akşam yemeği yerken çekilmiş fotoğrafının yanında Coca Cola şişesi durmaktadır. İki

reklamın aralarında sadece bir fark var, Türkiye’deki reklamında Türk yemekleri yer

alırken, Kırgızistan’dakinde ise doğal olarak Kırgız mutfağından yemeklere yer verilmiştir.

Sonuç olarak ekme kuramı bağlamında görsel öğeler insanları şekillendirir. Aynı şekilde biz

iş yeri isimlerini bu oluşumdan soyutlayamayız. Her işyeri isminin sokağa yansırken verdiği

bir mesaj, bir anlam inşasının olduğunu görürüz.

Ekme kuramı A.B.D iletişim yaklaşımlarının temel konuların başında yer alan etki

sorunu çerçevesinde geliştirilmi ştir. Etki geleneği ekme kuramı yoluyla televizyonları içerik

analiziyle çözümleme yoluna gider. Araştırmalarda temel faktörler izleyici yoğunluğu ve

imajları anlamdırılarak yapılır. Bu araştırmalarda izleyici yoğunluğu bakımından sınıflara

ayrım da yapılır. Bu ayrımlar yaş, cinsiyet, meslek, eğitim ve gelirdir. Bu bilgilerin

toplamlarıyla analizlerde bulunulur. Ayrılan kategoriler bağlamında ise çıkan sonuç çok

televizyon ya da az televizyon seyredenler şeklinde yorumlanabilir.Ve bu şekilde televizyon

etkileri dolaylı ve uzun vadeli olacak şekilde sonuçlar alınır.

Gerbner’e göre :( aktaran İrfan Erdoğan bknz

http://www.irfanerdogan.com/makaleler1/gerbner.html)

‘Televizyon merkezileşmiş bir öykü anlatma sistemidir. Halk televizyonun simgesel çevresi

içinde doğar ve televizyonun tekrarlanan dersleri ile yaşar. Simgesel çevreyi yaratma sıkı

sıkıya denetlenen bir süreçtir. Halkın yönetiminden korunmuş ve özel şirketlerin yönetimine

bağlanmıştır. Bu yönetimi sağlayan mekanizma reklamdır. Reklam yapan firmalar televizyona

müşteri çektiği, teslim ettiği, haber ve eğlence yoluyla öteki hizmetleri gördüğü için para

öder. Televizyon olası en geniş izleyici sayısını en az maliyetle elde etmek için rekabet eder.

Bunun anlamı en geniş ve alışılmış yaklaşımlar (nüfusun çoğunun hoşuna gidecekleri verme),

keskin çatışmaların bulandırılması, rekabet eden görüşleri birbirine katma ve dengeleme,

farklı ya da sapan görüntülerden çekinme, korkulan ya da bastırılmış olarak sunmadır.

Gerbner’e göre televizyon seyretme farklı grupların yaşam koşullarıyla ve dünya görüşleriyle

farklı fakat uygun bir şekilde ilgilidir. Bu uygun kalıpların en genel olanları “ana akım”

olarak isimlendirilir. Ana akım (anayol, orta yol, ana damar) televizyonun ekmeye çalıştığı

genel dünya görüşü ve değerleri olarak tanımlanır. Televizyon toplumun bütün sektörlerine

girer, tekrarlanan ve yaygın kalıplar yoluyla belli bir dünya görüşünü ortaya atar; bu

68

kalıplar organik bir şekilde birbiriyle ilişkili ve içsel olarak uyumludur. Ekme analizlerinin

bulgularına göre, televizyon Amerikan toplumunu yansıtırken oranlı şekilde, demografik

nitelikleri temsil edecek bir biçimde yansıtmamaktadır. Örneğin televizyonda erkekler

kadınlardan üç kat daha fazla yer alır. Kadınların çoğu televizyonda erkeğe hizmet eder, genç

erkeklerle tanışır ve hızla yaşlanırlar. Televizyon dünyasında hemen herkes ortalama bir

gelirle rahat bir yaşam sürüyor görünür. Amerikan televizyonunda hemen hemen on

televizyon karakterinden yedi tanesi orta sınıfta görünür. Hizmet sektörü dahil işçi sınıfı

Amerikalıların yüzde 67’sini oluşturur, fakat televizyon karakterlerinin sadece yüzde onu

işçidir. Televizyon dünyasındaki düşük oranlı temsil, izleyicilerin sınırlı yaşam koşullarını,

sınırlı etkinlikler alanını ve katı bir şekilde ön yargılamıştır.’

Burada baskın kültürden de bahsetmek gerekir. Baskın kültür bir ülkedeki yerel

kültürü ikinci plana atan kültürdür. Zamanla yerel kültür medya ve ideolojik faktörlerle

hâkim bir kültür yaratılır. Baskın kültürün öğeleri medyanın dili, basılan kitap ve gazetelerin

dili dir.

2.3.3.6 Popüler Kültür

‘Popüler kültürün en klasik anlamı ile halka ait olan demektir. Günümüzde ise birçok

kişi tarafından sevilen, toplumun benimsediği, kabullendiği veya seçilen anlamında

kullanılmaktadır.( Alemdar ve Erdoğan 2005: 30 ) Bu tanımın tersini söyleyen tanımlarda

mevcuttur örneğin: Popüler kültür yöneten sınıfların, kültürel değerleri ve gelenekleri,

egemen ideolojileri doğrultusunda yeni formüller biçiminde yansıtarak yarattıkları, bağımlı

bireylere sundukları kültürdür. Popüler kültür gündelik yaşamın kültürüdür. Dar anlamıyla

emeğin gündelik olarak yeniden üretilmesinin bir girişi olarak eğlence içerir. Geniş

anlamıyla, belirli bir yaşam tarzının ideolojik olarak yeniden üretilmesinin ön koşullarını

sağlar.’(Oktay,2002: 17)

Stuart ise popüler kültürün kullanıldığı biçimiyle iki tanımı olduğunun altını çizer.

Birinci tanımı popüler teriminin yaygın olarak beğenilen, tüketilen anlamında. Bu tanım

kapitalist sermayelerin popüler kültürü kullanarak kendilerine müşteri bulmak için

kullandıkları bir araçtır. İkinci tanımında ise halka ait olan, halkın çoğunluğunun yaptığı

davranışlar olarak tanımlar.(Özbek 2003:81)

69

Bu kavramın yaratılmasındaki en önemli sebep kapitalist üretim ve bu üretim sonucu

kültürü biçimlendiren ana etmen olmasıdır. Popüler kültürün kültürü biçimlendirmesinin

nedeni Batı ürettiği mal ve hizmetlere Pazar bulabilmesidir. İlk popüler kültür ürünleri

magazin dergileriyken günümüzde ise çeşitli diziler ve filmlerdir. ( Alemdar ve Erdoğan

2005: 30 )

Gramsci ise popüler kültüre olumsuz yaklaşan Frankfurt Okulu ile popüler kültüre

olumlu yaklaşan Kültürelciliği birleştirmiştir. Ona göre ‘ne yapısalcı ekolün dediği gibi

halkın kültürel deformasyonu ne de kültürelcilerin dediği gibi kendini doğrulama, kendini

yapma olarak görür. Popüler kültür, karşıt baskılar ve eğilimler tarafından biçimlenen güç

alanı ilişkileri olarak nitelendirir. Yani popüler kültür, ne egemen ideolojiyle çatışan,

empoze edilmiş kitle kültüründen ne de karşıt kültürden oluşmaz. Popüler kültür iki sınıfın

arasında pazarlık sahasıdır. Bu sahada egemen ve alttaki karşıt kültürel, ideolojik değerler

ve elemanlar farklı karışımlarda bulunurlar.’(Özkan,2006: 32)

2.3.4.1. Medya Kavramı ve Medyanın İşlevleri

Medya Latincede ortam anlamına gelen medium kelimesinin çoğulundan gelmiştir.

Türk dil kurumu sözlüğüne göre medya iletişim ortamı, iletişim araçları anlamına gelir.

Yaygın olarak medyayı kitle iletişim araçları gazete, dergi, radyo televizyon ve internet

olarak tanımlasak yanlış olmaz.

İletişim ve toplum arasındaki yaşanan ilişki 80’li yıllar da önemli değişimleri de

getirmiştir. Bu süreçte ulus devletler hakimiyetlerini çok uluslu şirketlerle paylaşmak

zorunda kalmışlar, global ölçüde zenginleşen ve büyüyen bu şirketler, medya alanına da

yatırımlar yaparak medyayı kendi çıkarları doğrultusunda kullanmaya başlamışlardır.

Medya günümüzde toplumsal yaşamı belirleyen önemli merkezlerden biri olmuştur.

Ve toplum olayları bu iletişim araçlarının verdiği mesajlar doğrultusunda algılar. İnsanlar bu

iletişim araçları vasıtasıyla sosyalleşmekte, haberdar olmakta, eğitilmekte ve eğlenmektedir.

Medyanın çıkar sahipleri tarafından şekillendiğini varsayarsak insanlar bu çıkar sahiplerinin

çıkarları doğrultusunda haberdar olurlar, eğitilirler hatta yaşarlar.

Medyanın işlevlerini sıralayacak olursak;

Haber ve Bilgi Verme: Modadan sağlığa, siyasetten ekonomiye pek çok alana

ili şkin bilgi kitle iletişim araçları vasıtasıyla kitlelere ulaşmaktadır. İnsanlar yaşadıkları

70

dünyayla ilgili algılarının oluşmasında medya etkili olmaktadır. Çünkü bilgi ve haber

toplumlarının gelişiminde ve siyasallaşmasında belirleyicidir. Bizler medya aracılığıyla

bilgilenirken, aynı zamanda medya tarafından yönlendiriliriz.

Toplumsallaştırma: Özellikle kamusal yayıncılığı benimseyen medya kuruluşları,

toplumsal yapının gelişmesine ve bireylerin bu yapı içinde sosyalleşmelerine olanak sağlar.

Medyanın toplumun ortak siyasi tutum ve görüşlere ulaşmasında da rolü bulunur. Bu arada

medya çeşitli siyasi görüşlerin propagandasının yapıldığı araçlara da dönüşebilir. Medya

bilgi üretmekte ve sosyal yapının şekillendirilmesinde katkı da bulunmaktadır.

Eğitim: Medya düşüncenin gelişmesine, kişili ğin oluşmasına yardımcı olacak

bilgiler iletir. Özellikle gelişme çağındaki çocukların algı ve bilinç düzeyini yükselterek

onların eğitimlerinde yardımcı rol oynar.

Eğlendirme: Medyanın en önemli işlevlerinden biridir. İnsanlar medya yardımıyla

rahatlar ve daha mutlu olması sağlanmaktadır. Sıkılan insanlar ciddi haberlerden çok

eğlendirici haber ya da programlarla vakit geçirmek istemektedir. Günümüzde televizyon

tam bir eğlence merkezi konumundadır. Eğlence ihtiyacı, kitlelerin televizyona olan

bağımlılığını arttırmış ve bu durumda televizyon yöneticileri eğlendirici programlara yer

verme yoluna gitmişlerdir. Müzik, mizah, magazin başlıca eğlence alanlarını

oluşturmaktadır.

Kültürel Değerlerin Korunması: Medya doğru kullanıldığında kültürün savunma

görevini üstlenebilir. Toplumların hafızalarına işleyen medya estetik ve kültürel değerlerin

yaşatılmasında da öncü rol oynayarak tarihsel ve sanatsal bir görev yüklenir. İnsanlar resim,

edebiyat, müzik, şiir v.b gibi şeylerle kendi kültürlerini öğrenip o kültüre yönelik hizmet

edebilirler.

Kamuoyu Oluşturma: Medyanın kamusal görevi de vardır. Bu bağlamda özellikle

de hükümeti, siyasi partileri, kamu kuruluşlarını, şirketleri, vs. kamu adına denetleme ve

eleştirme yetkisini vardır. Vatandaşın hakkının savunma adına görev yüklenen medya tarihi

boyunca pek çok kez iktidarla kamu yararı adına mücadeleye girişmiş ve bu özelliğiyle de

toplumsal saygınlık elde etmiştir. Medya, aynı şekilde gerekli görülen durumlarda, topluma

öncülük ederek kamuoyu oluşumuna aracılık eder.

71

Tanıtım: Medya devletlerin, şirketlerin, kurum ve kuruluşların hatta bireylerin en

önemli tanıtım aracıdır. Günümüz ekonomisi pazarlama üzerine kuruludur. Pazarlamanın en

önemli aracı da medyadır. (T.C Radyo televizyon üst kurulu 2007: 1-28)

Kırgızistan medyasını ele aldığımızda yerel kanallar yoluyla Rusya dan yayın yapan

bazı kanallar birleştirilmi ştir. Medyanın insan üzerindeki işlevlerini açıkladıktan sonra

Kırgız toplumunun bu kanallar doğrultusunda eğitildi ğini, eğlendirildiğini ve

şekillendirildiğini kolaylıkla söyleyebiliriz. Medyanın kültürü koruma işlevi bağlamında

yerel medyanın programlarının çoğunun Rusça yayın yapması ve yine Kırgız kültürü ne

yönelik programların yapılmaması ve ya yok denecek kadar az olması Kırgız medyasının

kültürü koruma işlevini yerine getirmediğini söyleyebiliriz. Kamuoyu oluşturma

bağlamında kamuoyu baskın ekonomi ve baskın medya kuruluşları tarafından şekillendiğini

de söyleyebiliriz. Bu şekillendirme doğrultusunda Rus dili popülarite kazanmış Kırgız dili

de ikinci plana itilmiştir. Rus dilinin popülarite kazanması işyeri isimlerine yansımıştır.

Kırgızistan da ağırlıklı olarak Rusça işyeri isimlerinin bulunmasının sebeplerinden biri

medya dır. Yine tanıtım yani reklam bağlamında yerel medyada baskın ekonominin ürünleri

ağırlıklı olarak tanıtıldığından işyeri isimleri bu tanıtımlara göre şekillenmiştir diyebiliriz.

2.3.5.1. İdeoloji

İdeoloji kavramı ilk defa Fransız ihtilalinin son aşamasında ideologlar olarak

aydınlarlardan biri olan Destut de Trancy tarafından kullanılmıştır.1797 tarihinde kullanılan

anlamına göre ideoloji ‘herkese doğru düşünme imkânı sağlamak için kullanılacak fikir

bilimi idi.’ Kavrama olumsuz anlamını ilk veren Napolyon olmuştur. Napolyon, ilk başlarda

ideologlara fikirlerini yaymak için destekte bulunmuşsa da dini kurumların eğitim yasağını

kaldırması yüzünden eleştirilerine maruz kalınca onları metafizik yapmakla suçlamıştır.

(Mardin,1976:10-11)

İdeoloji kavramı, Marksla birlikte yeniden önem kazanmıştır. Marks geleneksel

ideolojileri, retinanın eşyayı ters göstermesi gibi, gerçeği tersyüz etmekle suçlamıştır.

Engels’in de yanlış bilinç tabirini kullanmasıyla, Marksizm ilk dönemde kavrama

olumsuz anlamlar yüklemiştir.(Saklı 2004: 2)

72

‘ İdeolojinin insanda oluşan düşünce ve bilinç olarak eşyaya yönelmesi, Marks’ın

sosyal yaşam bilinci belirler görüşünün revize edilmesini zorunlu kılmıştır. George Lukacs

gerçeklik, olan bir şey değil oluşan bir şeydir ve oluşması için düşüncenin katılımı

gerekir.(Eagleton,1996:138) demekle Marksizm’i bir ideoloji olarak gerçeğine uydurmaya

çalışmıştır. Bu ifade ile aynı zamanda, Marks ve Engels’in ideoloji için öne sürdükleri

yanlış bilinç kavramı da reddedilmiş olmaktadır.’ (Saklı 2004: 3)

‘Lukacs’ın ideolojiyi olumlaması karşısında Mannheim, yeniden Marksizm’in ilk

dönemlerindeki anlayışına geri dönmüştür. İdeoloji ve Ütopya kavramlarını ortaya atarak,

ideolojiyi modası geçmiş inanç, gerçeklikten koparılmış, miladi dolmuş, mitler, normlar ve

idealler kümesi olarak nitelemiştir. Ütopya ise zamanından önce ortaya atılmış olmakla

gerçek dışı sayılsa da anlam olarak olumlanmıştır.’( aktaran Saklı ,2004 :30)

Gramsci ideoloji yerine hegemonya kavramını kullanmıştır. Marksizim’in Batı’da

burjuva devletinin, emekçileri baskı altına aldığı görüşüne karşılık vererek burjuva

devletinin baskıcı yönü olmasına karşılık ikna edici bir yanının da bulunduğunu ifade

ederek bunu hegemonya kavramı ile açıklamıştır.(Dağtaş,1999:343)

Althusser, bilim ile ideoloji arasında kesin bir sınır çizilebileceğini öne sürer. Ona

göre: bilimin açık uçlu ve devrime uğratılabilir yapısı vardır ama ideolojinin kapalı,

döngüsel ve kendi kendini onaylayıcı bir niteliği de vardır.(Eagleton,1996:194-95) ‘İdeoloji

bilimsel veya rasyonel değildir. Aksine, dünya ile aramızdaki duygusal ve bilinç dışı

ili şkilerle toplumsal gerçekliğe, düşünce öncesi bağlanma yollarımız hatırlatır’ (aktaran

Saklı,2004: 29)

Althusser devletin ideolojik aygıtları tezi ile Marksizm’in içinde kalarak bir yorum

yapmıştır. Ona göre, ideolojik bir sorunsal kendi içerisinde sorulabilecek her soru için,

belirli türden cevapları önceden varsayan bir biçimde kurulmuştur.(Eagleton,1996:194)

Voloshinov, ‘ideolojiyi dilin eklemlenmesindeki temel öğe, göstergedir ve göstergeler

anlamın maddi kayıtlarıdır diyerek dil ve söylem içindeki göstergelerle bağlantısını ortaya

çıkarmıştır. Ona göre, göstergeler gerçekliğin yansımaları değil onun ayrılmaz parçalarıdır.

Böylece ideolojinin gösterge bilimsel tanımı karşıt toplumsal çıkarların gösterge

düzeyindeki mücadelesi olarak anlamlandırmıştır.’ (Dağtaş,1999:341)

73

2.3.5.2. İdeolojinin İşlevleri

Eagleton’a ( Eagleton,1996: 225) göre ideolojik düşünen kişi ilk bakışta ideoloji

amaç edinmiş kişi olarak görünse de ideoloji başka amaçlara ulaşmayı mümkün kılacak bir

araç işlevindedir. Marks gibi Freud da asıl amacın dünyayı yorumlamak değil onu

değiştirmek olduğunu savunmuştur. Burada sadece ideolojinin işçi sınıfının iktidarına

hizmet ettiği sürece doğru kabul edilmesi şeklinde bir yaklaşım vardır.

Mardin üç ideolojik yanlılıktan bahseder. Bunlar insanın içinde bulunan grubun

etkisi, olaylara bakılan kültür gözlüğü ve toplumun simgeleri yazılı veya sözlü olarak

kullanılan şeylerdir.(Mardin 1976:100-101)

Gramsci’nin hegemonya, Althusser’in devletin ideolojik aygıtları şeklindeki

açıklamaları bağlamında iktidarı meşrulaşma aracı olarak görebiliriz. Gramsci de halkın

devlet otoritesini rıza ile kabul etmesini sağlayan ideolojiyi Althuser’de de devlet, okullar,

kitle iletişim araçları, aile, eğitim kurumları gibi ideolojik aygıtları ile egemenliğini kabul

ettirmektedir.

İdeolojik bağlamında tezimize geri dönecek olursak Kırgızistan’daki işyerleri belirli

bir ideoloji ye göre şekillendiğini görebiliriz. Baskın ekonomiye sahip ülkeler İşyeri

isimlerinde seçici rolü oynarken aynı zamanda bu işyerlerinin sokağa yansımalarını da

görebiliriz. İşyerleri isimleri olsun sokak isimleri olsun baskın ekonomi sahibi ülke

tarafından şekillenmiştir. Bir diğer deyişle baskın ekonomi aynı zamanda o ülkenin

kültürünü de baskın kılmış bu da Kırgızistan’daki medya ya, halkın konuştuğu dile, medya

diline ve kültüründe de baskınlık kurmuştur.

2.3.6.1 Baskın Ekonomi

Baskın ekonomi teorisi ekonomik yaşamın temel ilkesi olarak ekonomik faktörlerin

eşitsizliğine dayalı bir teoridir. Bu eşitsizliklerden söz etmek gerekirse faaliyet koşullarının

farkındalığı üretim ve sermaye miktarındaki farklılıklar, ortaklar ve rakiplerdir. Bu

eşitsizliğin en önemli sonucu baskın ve alt ekonomik birimlerin varlığıdır. Baskın olan

ekonomi bir alt ekonomiyi her zaman etkiler. Baskın ekonomi teorisini atan F.Perroux

deformasyondan söz eder.Deformasyonla açıklamak istediği egemen ekonomik birimin

74

etrafında ve içeriğinde bulunan değişik birimlerin ekonomik ilişkileri olduğu anlamına

gelir.Ve baskın olan ekonomi baskı kurduğu ülkeleri mal ve hizmetlerini satmak için o

ülkenin kültürünü değiştirebilir.Bunlar giyim ve yemek alışkanlıkları olabilir.

Hakim ekonomiyi devlet ya kısıtlar ya da teşvik eder.Bu devlet politikasıyla alakalı

bir şeydir.

Dünya ekonomisi F.Perroux’e göre modern kapitalist toplumun sosyo-ekonomik

sistemle eşitlik kurmaya çalışır. Eşitsizlik baskın ekonominin meta üretimini yapmaya

yönlendirmiştir. ( Yartseva NV 2002 :30)

Baskın ekonominin öğeleri ise bir ülkedeki ithalat ve ihracat rakamları, o ülkedeki

sermayenin miktarı ve yeri, basılan kitap sayısı ve o kitapların dili şeklinde yorumlanabilir.

75

2.4.1. METODOLOJİ BÖLÜMÜ

Hipotez 1:

H0: Baskın ekonomi ve baskın kültürü doğurmaz.

H1: Baskın ekonomi baskın kültürü doğurur.

Hipotez 2:

H0: Medyanın dili baskın ekonominin dili değildir.

H1: Medyanın dili baskın ekonominin dilindedir.

Hipotez:3:

H0:Baskın ekonominin dili baskın değildir.

H1:Baskın ekonominin dili de baskındır.

Hipotez: 4

H0: Yerel medya baskın ekonominin kültürüne yönelik yayınlar yapmıyor.

H1: Yerel medya baskın ekonominin kültürüne yönelik yayınlar yapıyor.

Hipotez: 5

H0: Baskın ekonomi işyeri isimlerine yansımaz.

H1: Baskın ekonomi işyeri isimlerine yansır.

Hipotez: 6

H0: İşyerlerinde hâkim ekonominin kodladığı anlam üretilmez.

H1: İşyerlerinde hâkim ekonominin kodladığı anlam üretilir.

Hipotez:7

H0: Küreselleşme işyeri isimlerine yansımamıştır.

H1: Küreselleşme işyeri isimlerine yansımıştır.

76

III. BÖLÜM

III UYGULAMA

3.1Bişkek Ana Ulaşım Arterlerindeki Sokağa Yansıyan İşyeri İsimlerine Yönelik

Analitik ( Ampirik ) Yakla şım

a-) KIRGIZ İSTAN’IN TEMEL EKONOM İK GÖSTERGELER İ

2004 2005 2006 2007

Gayr safi milli

hâsılat ( mil.

Som)

94.350,7 100.115,5 113.175,6 139.749,4

Gayri safi milli

hâsılat (mil.

Dol.)

2.268,05 2.4241,1 2.818,1 3.881,9

Reel G.S. M.H

artış oranı %

7.0 -0.6 2.7 8.2

Ki şi başına milli

gelir dol.

42.9 469,8 551,09 720,0

Enflasyon oranı

(tüfe)

2.8 4.9 5.1 20.1

İş gücü 1.842.300 2.945.100 3.007.000 2.971.000

İşsizlik oranı % 2.9 3.3 2.1 11

Tarım 4.1 -4.2 1.5 1.5

Sanayi 4.6 -12.1 -10.2 7.3

Hizmet 5.8 7.5 8.4 22

İhracat (bin

dolar)

722.300 673.300 796.000 1.135.000

İthalat (bin

dolar)

948.300 1.195.000 1.931.000 2.785.700

77

Kırgızistan ekonomisine yapılan yatırımların büyük çoğunluğunu yabancı

yatırımcılar oluşturmaktadır. Özellikle yüksek seyreden petrol fiyatlarının etkisiyle sermaye

birikimine sahip olan Kazak yatırımcıların son dönemlerde Kırgızistan piyasasında önemli

bir güç oluşturur. İşgücünün % 48 i tarım ,%39 u hizmetler,% 13 ü de sanayide

çalışmaktadır. ‘Mali sektördeki büyüme Kazakistan ve Rusya kaynaklı yatırımlarla mümkün

olmuştur.’( Konya Ticaret Odası Kırgızistan Raporu Eylül 2008: 1)

Altın 1997 yılında kumtor madenin de üretimin başlamasından itibaren ülkenin en

büyük ihracat maddesi olmuştur. Altın ülkenin ihracat gelirlerin yaklaşık % 25,9’unu

oluşturmakta, BDT ülkeler dışına yapılan ihracatın yaklaşık %49,6’sına tekabül etmektedir.

Kırgız altınının alıcı ülkeleri İsviçre, Birleşik Arap Emirlikleri ve Almanya’dır.

Tekstil ürünlerinin ağırlığını ise Rusya’ya gönderilen hazır giyim ürünleri

oluşturmaktadır. (Konya Ticaret Odası Kırgızistan Raporu Eylül 2008 : 1)

Kırgızistan İstatistik kurumu raporlarına göre İhracatta bir numaralı ortağı Rusya

dır.Rusya’nın Kırgızistan ihracatındaki payı % 20’ dir. İkinci sırada ise İsviçre gelmektedir

bu da ihracatın % 19,9 dur. İsviçre’ye ihraç ürünlerin başında altın gelmektedir.

İHRACATTA ÖNDE GELEN MADDELER

MADDE BİN DOLAR

Değerli metaller 224.740,6

Kerosin 106.628,1

Giyim ve Aksesuar 79.385,9

Dizel 75.470,8

Sebzeler 46.078,6

Çimento 40.029,1

78

Cam 38.196,8

Elektrik 32.462,6

Oto Benzini 29.365.5

Pamuk lifi 29.245,8

KIRGIZ İSTAN İHRACATINDA ÖNDE GELEN ÜLKELER

ÜLKE 2006 2007

RUSYA 153.781,40 234.626,50

İSVİÇRE 207.699,10 226.129,10

KAZAK İSTAN 162.638,20 204.616,00

AFGANİSTAN 74.752,10 118.366,40

ÖZBEKİSTAN 27.856,50 85.592,60

İthalat

Kırgızistan ithalatında yer alan başlıca ülkeler Rusya ( % 34,9 ),Çin ( % 14,7) ,Kazakistan (

% 11,2), Özbekistan (% 4,3) ve Abd dir (% 3,4)

İTHALATTA ÖNDE GELEN MADDELER

MADDE (BİN DOLAR)

KEROSİN 224.690,3

OTO BENZİNİ 216.559,3

DİZEL 140.540,8

79

ELEKTRİKL İ İLETİŞİM

DONANIM PARÇALARI

88.890,0

DOĞALGAZ 75.220,0

İLAÇLAR 74.106,3

BUĞDAY 69.911,7

LASTİKLER 44.598,5

KÖŞEBENT, TEL

ÇUBUKLAR

33.351,1

ORGANİK OLMAYAN

Kimyasal Maddeler

32.994,7

KIRGIZ İSTAN İTHALATINDA ÖNDE GELEN ÜLKELER

ÜLKE 2006 2007

RUSYA 652.305,20 971.517,80

ÇİN 245.639,40 355.550,50

KAZAK İSTAN 199.796,30 312.299,60

ÖZBEKİSTAN 65.000,40 120.852,30

80

KIRGIZ İSTANIN DI Ş ÜLKELERLE T İCARİ İL İŞKİLER İ (MİL. DOLAR )

ÜLKELER

İHRACAT

İTHALAT

YILLAR 2006 2007 2008 2006 2007 2008

TOPLAM 891.2 1321.1 1642.2 1931.2 2788.5 4072.4

AZERBAY

CAN

1.9 2.7 2.6 7.7 2.0 10.5

BELARUS 0.9 1.8 5.3 18.7 23.8 42.5

GÜRCİSTA

N

1.3 0.6 1.2 0.3 0.3 1.3

KAZAK İST

AN

162.6 204.2 184.1 199.8 312.4 376.6

MOLDOVA 0.4 0.9 0.7 0.9 2.8 3.5

RUSYA 153.8 234.6 316.5 652.3 973.9 1492.2

TACİKİST

AN

23.9 28.1 27.3 2.8 2.3 3.5

TÜRKMEN

İSTAN

2.1 1.9 4.3 1.8 1.3 2.2

ÖZBEKİST

AN

27.9 85.7 232.5 65.0 120.9 160.1

UKRAYNA 4.1 6.1 6.1 41.9 79.5 94.1

81

AVRUPA

BİRLİĞİ

34.5 74.0 204.1 208.8 228.1 592.7

AVUSTUR

YA

0.0 0.1 0.0 2.3 3.8 10.9

BELÇİKA 5.2 11.5 11.9 16.8 8.0 13.2

ALMANYA 2.2 6.4 17.7 39.9 54.2 335.9

İTALYA 6.5 6.7 3.0 13.8 8.9 18.9

HOLLAND

A

3.2 3.4 0.9 27.7 36.4 42.8

İNGİLTER

E

5.2 9.0 3.5 7.0 10.1 27.6

FRANSA 0.3 0.4 108.2 24.8 17.6 18.3

İSVEÇ 0.4 0.0 0.1 16.8 7.9 30.3

İSVİÇRE 207.7 226.1 440.5 6.5 12.5 8.8

AFGANİST

AN

74.8 118.8 48.0 0.1 0.2 0.6

İSRAİL 0.0 - 0.0 1.0 1.2 3.2

HİNDİSTA

N

3.7 0.8 0.6 6.2 8.7 14.0

İRAN 7.3 11.0 12.0 8.1 5.7 9.7

ÇİN 38.1 61.9 44.4 245.7 355.6 754.4

82

MALEZYA - - - 1.3 2.4 4.0

MOĞAL İST

AN

1.2 1.8 1.5 0.2 2.0 3.3

BİRLEŞİK

ARAP

EMİRLİKL

ERİ

8.9 14.4 50.9 11.0 14.7 12.0

PAKİSTAN 0.1 0.3 0.2 0.9 3.0 1.9

KORE 2.1 3.1 1.0 29.1 39.1 83.2

TÜRKİYE 27.2 43.0 44.9 39.5 50.9 91.1

JAPONYA 1.1 1.7 3.1 13.3 17.9 130.4

KANADA 0.2 0.8 0.9 32.2 23.0 30.8

ABD 6.0 4.1 4.3 97.5 95.8 119.8

Kırgızistan’ın İthalat ve ihracat göstergelerini aynı zamanda dış ülkelerle ticari

ili şkilerini tablolarımızda verdikten sonra, baskın ekonominin öğelerinden olan ithalat ve

ihracat faktörleri göz önüne alındığında ihracat ve ithalatta Kırgızistan’ın en büyük

partnerinin Rusya olduğunu gördük. Dolayısıyla Kırgızistan’daki baskın ekonominin en

büyük aktörünün Rusya olduğunu söyleyebiliriz.

83

3.2. Kırgızistan’da Baskın Kültür Öğeleri

Basılan

Kitap,

gazete, dergi

ve broşür

sayısı

2004

703

2005

716

2006

583

2007

675

2008

900

Bunların

içinde

Kırgızca

olanlar

276

254

217

299

426

Rusça

Olanlar

427

462

284

376

474

Basılan dergi

sayısı

100

74

75

60

79

Bunların

İçinde Kırgız

Dilinde

10

6

8

7

5

Rusça

olanlar

90

68

67

53

74

84

Buradan da anlaşıldığı gibi Kırgızistan’da çıkan kitap, dergi ve broşürlerin dili

ağırlıklı olarak Rusçadır.

Kırgızistan’da çıkan gazetelerin diline baktığımızda devlet istatistik kurumu

verilerine göre çıkan tablo aşağıdaki gibidir.

Kırgızistan Devlet İstatistik Kurumu Verilerine Göre :

2004 2005 2006 2007 2008

Kırgızistan’d

aki çıkarılan

gazetelerin

sayısı

214

219

213

190

198

Kırgız

Dilinde

Çıkanlar

105

109

106

103

110

Rus dilinde

Çıkanlar

109

110

107

87

88

Gazetelerin

tirajları her

bin sayı

881.4

949.4

916.1

1249.6

980.5

Bunların

içinden

Kırgızca

olanlar

341.2

375.5

393.1

610.9

495.6

Bunların

içinden

Rusça

olanlar

540.2

573.9

523

638.7

484.9

85

Tablo verilerinden çıkarttığımız sonuca göre son yıllarda Kırgızca çıkan gazete

sayısında artışlar olsa da tirajları bakımından Rus dilinde çıkan gazete sayısı ağırlıktadır.

Buradan gazetelerin kişilere en çok ulaşan Rus dilinde çıkan gazetelerin olduğunu

belirtmek gerekir.

Kırgızistan’da Russian Club’ün Kırgızistan da yaptığı araştırmaya göre Kırgızistan’ın

en popüler radyo kanalları reytinglere göre şöyledir. (bkz Russianclub.net)

Love Radio: Dinleyicilerine en yeni ve en popüler müzikleri veren kanaldır.

Kırgızistan da en çok dinlenen radyo dur. İngilizce ve Rusça müzikler ağırlıktadır. Radyo

dili Rusçadır.

Kırgızstan Obondoru: Programlarının tümü Kırgız dilindendir. Dinleyicilerin

çoğunluğunu 22-23 yaşları arasındaki dinleyiciler oluşturur. Program içeriği % 90 müzik ve

% 10 unu misafir dinleyicilere ayırmaktadır.

Hit FM: 10 yıldır hizmet vermektedir. 18-35 yaş arasına yayın yapmaktadır. Rusça ve

uluslararası müzikler de yayın yapmaktadır. Radyo dili Rusçadır.

Eurupa Plus: En iyi dünya müziklerinden örnekler vermektedir. Ağırlık olarak

İngilizce müziklerdir. Yayın dili Rusçadır.

Avto Radio: Taksici ve dolmuş şoförleri için ideal kanaldır. Dinleyici kitlesi bu

kişilerdir. Yayın dili Rusçadır.

KTR Radyo: En yeni müzikler ve sanatçılarla söyleşilerin yer aldığı kanaldır.

Kültürel öğelere önem veren bir radyodur.

Radyo Şanson: 25 ten daha yaşlı kişilere yönelik yayın yapmaktadır. Rusça caz ve

Rus halk müziklerine yönelik yayın yapan bir radyodur.

Yukarıdaki verilerden de anlaşıldığı gibi Radyo kanallarının ağırlıklı dili Rusça ve

yayınladıkları müzikler doğrultusun da Rusça, Kırgızca ve İngilizceden oluşur. Radyo

kanalları bakımından biz baskın ekonomi sahibi ülkenin dili radyo ya yansımıştır demekle

beraber yayınladıkları müzikler doğrultusunda İngilizce müziklere yer vererek

küreselleşmenin de etkileri görülmektedir.

86

Kırgızistan medya kanallarına baktığımızda yerel medya kanalları yoluyla batı tarzı

yapan yayın yapan kanalların halka sunulduğunu görürüz. NBT Kırgız kanalının CTC

Rusya kanalıyla ortak yayın yapması Kırgız halkının bu yolla batı tarzı kanallardan

etkilenmesine sebep olabilir. Ayrıca bu televizyon kanalının yayın dilinin Kırgızca değil de

Rusça olması Rusçanın bir üst dil olarak algılanmasına da sebep olabilir.

Yaptığımız araştırmaya göre:

Kırgızistan’da yayın yapan KTR, KANAL 5_,NBT kanallarının yayın akışına göre:

KTR kanalının yayına sunduğu 18 programın 9 u Kırgızca, 9 u Rusçadır.

Kanal 5- televizyon kanalının yayına sunduğu bütün programların dili Rusça

olmasına karşın haber programları (Kündem)hem Rusça hem de Kırgızca dır.Kanal 5-

kanalının Kırgızistan’da yayın yapmasına rağmen programlarının büyük bir çoğunluğunun

Kırgızca değil de Rusça olması dikkat çekicidir.

NBT televizyon kanalının yayına sunduğu programları incelediğimizde 27 programın

yalnızca 1 tanesi( Şaardıktar ) Kırgızca olması geri kalan programların Rusça olması dikkat

çekicidir. Rusya’dan yayın yapan CTC kanalının NBT kanalının yoluyla yayın yaptığını da

burada belirtmek gerekir.

Bu üç kanalı incelediğimizde Rusçanın Kırgız medyası üzerinde baskınlığını

rahatlıkla görebiliriz.

Sonuç olarak incelediğimiz veriler doğrultusunda baskın ekonominin unsurları ve

baskın kültürün unsurları bağlamında Rusya Kırgızistan’da baskın ekonominin aktörüdür.

Ve Kırgız medyasının dili de Rusçadır. Birinci hipotezimiz olan Baskın ekonomi baskın

kültürü doğurur hipotezimiz doğrulanmış olmaktadır. İkinci hipotezimiz olan medyanın dili

baskın ekonominin dilindedir. Araştırmamızda çıkan veriler doğrultusunda medyanın dilinin

Rusça olduğu gördük Baskın ekonomi sahibi ülke Rusya olduğundan dili de hâkimdir. Bu

bağlamda hipotezimiz doğrulanmaktadır. Üçüncü hipotezimiz olan baskın ekonominin dili

de baskındır. Çıkarılan kitap, gazete, broşürler olsun, medya kanallarının dili olsun,

sokaklara baktığımızda konuşulan dil ve kitlelere ulaşan bilgi akışındaki dil olsun

çoğunlukla Rusçadır. Ve Ülkenin yerel dili olan Kırgızcayı ikinci plana itmiştir. Bu

bağlamda Hipotezimiz doğrulanmaktadır. Baskın ekonominin dili de baskın sonucuna

varabiliriz. Dördüncü hipotezimiz olan yerel medya baskın ekonominin kültürüne yönelik

87

yayınlar yapıyor. Burada ekme kuramından söz etmek gerekir. Ekme ( cultivation ) teorisi

George Gerbner aracılığıyla ortaya atılmıştır. Gerbner’in yaklaşımı görsel hafıza oluşumu

ve bu hafızaya bilinçli bir biçimde yerleştirilen kodlardan görsel olanları ön plana çıkarır.

Ekme teorisi ile izleyicilerin düşünce, davranış, tutum ve değer yargılarında televizyonun ne

kadar önemli faktör olduğunu açıklamaya çalışmıştır. Ekme ile bireylerin toplumla ilgili

düşüncelerinde kitle iletişim araçlarının katkısını anlatmaya çalışan Gerbner çalışmalarında

görüntülerin en çok tüketilen yer olan televizyonu merkez olarak almıştır. ‘Toplumun

televizyon üzerinden görüntülere olan bağımlılığını ve inanılırlığını yaşanılan dünyanın

anlaşılması ve tanımlanmasındaki öneminden hareketle televizyonu gösterdiği ile gerçek

dünya arasındaki farkı belirtmektedir.’( Bayraktaroğlu 2009) Bu bağlamda yerel medya

kanallarının Rusya kaynaklı kanallarla yayın yaptığını düşünürsek ekonomisinde baskın rol

oynayan aynı zamanda televizyon aracılığıyla kültürünü de yaydığını belirtmemiz gerekir.

Yerel halkın algılayışı bu medya kanallarından verilen bilgilere göre şekillenir dolayısıyla

yerel medya baskın ekonominin kültürüne yönelik yayınlar yapmış olur. Dördüncü

hipotezimiz yerel medya kanallarıyla baskın ekonominin kültürüne yönelik yayınlar yapar

doğrulanmış olur.

3.3 İş Yeri İsimleri

Araştırmamızda Bişkek ana ulaşım arterlerindeki 4 sokağı almıştık. Bu sokaklardaki

işyerleri isimleri aşağıdaki gibidir.

3.3.1. Ahunbaeva Sokağındaki İşyeri İsimleri:

Rusça İşyeri İsimleri Kırgızca İşyeri

İsimleri

İngilizce İşyeri

İsimleri

Diğer İşyeri

İsimleri

Азиястом Асылзат Monarh Алмена

Альянс Дастан De luxe имаго

Англия Толубай Mishel Demir bank

аристократ Кашкасуу Oracle Las spedo

88

Альянс Алма X.o corparation Данита

Арабика Кыргызстан Aqua city Интизар

Авантаж Улан Free styler Dennim

Бегемот

Айнар Vegas

Бар No 1 Элчи Az-tek gold

Библиотека Нурлан Mac Burger

Будда бар Тынчтык Aqualand

Белые ночи Эмилге Queen park

Бегемот Айжан Sokrat

Домино

Арзан Atlantic

Докка Азиза Pa-pino

Добрый жук Нигар Mishel

Диана Алтын Dolche -vita

Докка Айжана

Кафетерий Аяна

Какаду Аракет

Магистрат

Народный

Народный

Площадь

89

Пилигрим

Папа Карло

Панда

Россия

Риал партнёр

Сто пудов

Симфония

С Любовью

Триада

Форум

Шоколад

Шашлык вкусный

Шмель

90

Эстетика

Экзотика

Юг

Зебра

Ясежена

Круиз

Лидер

Шмель

Компьютеры

Захар

Босфор

91

3.3.2. Kievskaya Sokağındaki İşyeri İsimleri:

Rusça İşyeri İsimleri Kırgızca İşyeri

İsimleri

İngilizce İşyeri

İsimleri

Diğer İşyeri İsimleri

Невада Бектур Ekspres Demir bank

Служивый Аян Komplex Bela-italia

Шанс Чоро Reemstma İnk-Terra

Диана Дахима Reflex CRR

Био дент Ак моор Regard koton

Шмель Астана Orion Rio

Для Вас Найза Alfa Nus-Fu

Три кита Манас İnternational Gms

Шарм Бакыт Novigator Mobius

Бильярд мастер Аман Aiten A-5

Меди стом Илбирс Win Luf-hosa

Домино Жума Grace Mimino

Дом итальянской

мебели

Беш саары Lion Han - gug

Шмель Руслан Dell

Газпром Ыссал Holiland

Дентика Арзан Winner

7 дней Нур Pittbull

Союз Койша Kent

92

Евразия Ордо United colors of

Benetton

Лондон Чолпон City center

Солянка Кыргызстан Kargo unit

Солют Достук Glassary

Виктория Айпери Starway

Муза Рахат лукум Dent master

Пятёрочка Жылдыз Sandra

Кроха Тумар Rodi

Военторг Арзан Glav Tour

Шик Evita

Игрушки Modart

Мебелион Orient

Карапуз İntel

Новость China town

Народный Delta

Ваш стиль Brond

Авиакасса Target

Жалюзи

Дента

Мастер гриль

Цветочная фантазия

93

Мая

Швецария

Дизайн

Мега

Компаньон

Дока

Гобсек

Атлас

Персона

Салют

Прага

Цветы

Розы

Караван

Далия

Престиж

Альянс

Гранд

Призма

Гролливудская улыбка

Престиж

Светоч

94

Утро

Вулкан

Техас азия

Айва

Лист

Юг

Украина

Электроника

Славутич

Минутка

Алина

Столовая

Матис

Биостом

Грация

Народный

Эксквайэр

Елена

95

3.3.3. Sovetskaya Sokağındaki İşyeri İsimleri:

Rusça işyeri isimleri Kırgızca işyeri

isimleri

İngilizce işyeri

isimleri

Diğer işyeri isimleri

Матритца Султан Adlin Ekmek teknesi

Бис Мээрим Medius Defile

Карона Асман Sara Janet

Подрушка Моола транс Delta Fu djin

Десяатка Азиз Piko Риха

Грант Арзу Hollywood Demir bank

Лора Айжамал Bile çarıkali

Астра Ак жол Spago Harun

метро Нооруз Wep money Vestel

рубин Майрам аян Mc burger Неман

твое Аян sadora Масох

вулкан Нооруз metropol Мишха

7 дней Дастан The hoss Элма

карларсон Кыргызстан holiday Аранс

метелицавал Умут full Саара

сленг Достук charlie Ниязи

алина Азат x.o İstikbal

фортуна У Гульмиры hyat Наил

96

битл Айсалкын reebookk Делидо

снежана Сейтек lounge Bellona

мария Манас Mac burger Динь чин

Планета

электоники

Каныкей tokyo La torre

Голливуд Алма Moto Gsm

Пекинская утка Euroset Sairake

Симбат Defile Эко банк

Алина Eurostyle Has şirin

Ай болит adidas Kadırga

Час- Пик valleynet Vefa

Народный Orient

Ломбардик joker

Англия diplomat

Сезон стиль konser

Мадонна Turkish air lines

Алабама Red fox

Гардероб Pizza one

Лавка чудес Pizza hot

Майями Time out

АТФ банк tennisi

Строй проэкт blitz

97

Станбул leostro

Сладости востока Mac burger

Шмель

Моссовет

Мир цветов

Лас Вегас

Вулкан

Тюльпан

Казкомерцбанк

Шмель

Гала

Фирменный

Мега обмен

Людмила

Арктик

Покупайка

Эстет

Клеопатра

Зебра

Кактус

Восток

Виктория

98

Застольный

Андрей

Кошки мышки

Роза

Мультик

Фунтик

3.3.4. Mira Sokağındaki İşyeri İsimleri:

Rusça işyeri isimleri Kırgızca işyeri

isimleri

İngilizce işyeri

isimleri

Diğer İşyeri İsimleri

Фея Рахат Ticket Kaynak

Декор Сейтек Orion Ben-sa ltd şti

Декор Ак жол İnstyle Версаль

Элегант Камиля Winner Yakobs

Арбат Шумкар Master tour Aygün inşaat

Евро дент Божан Classic yeşil

Самсон Даража Rio

Политех Жылдыз Skynet

Мобильные сети Умай Rodeo

Бистро Бектур Cunen

99

Россия Ырыс Gala

Стадион Айбек Mobella

Ретро метро Аким Carolina

Контур Аяна Misir

21 век Али Kosmetic

Натали Зарина Rich

Багира Токчулук La rinla

Кронос Султан Porta l

Вулкан Манас Planet

Семейный Адеми Neo planet

Азия универал банк Адилет Pizza inn

Шмель Ак ниет London-Bishkek

Тренинг Дилан Trans avia

Магнолия Марат kodak

Мир Жазат Fast food

Кармен Аракет gemma

Жук janet

Али баба Rich

Вулкан Planet

Англия skynet

Народный glass

Магнат Sun shine

100

Экзотика winner

Тиговитол coffe

Лиза Air manas

Добрый жук K.İ.c.b

Народный Kassa VİP

Поролон biteks

Любимые цветы Second hand

Ника dekor

Агро химия

Мега

Шмель

Одиссей

Авиа касса

Океан

Каринка

Сибирское

здоровье

Аладин

Виктория

Алиса

Андрей

Мебель

101

Колокольчик

У подруг

Принц

Kırgızistan’daki İşyerleri 4 Caddeye Göre: ( Ahunbaeva, Kievskaya, Sovetskaya,

Mira) 532 işyeri tespit edilmiştir. Buna göre SPSS programından çıkardığımız Frequency

analizleri aşağıki gibidir.

Magaza isimlerinin dili

Frequenc

y Percent

Valid

Percent Cumulative Percent

Va

lid

rusca 246 46,2 46,2 46,2

kirgizca 97 18,2 18,2 64,5

ingilizc

e 132 24,8 24,8 89,3

diger 57 10,7 10,7 100,0

Total 532 100,0 100,0

102

Sokak isimleri

Frequenc

y Percent

Valid

Percent

Cumulati

ve

Percent

Valid ahunbaeva 93 17,5 17,5 17,5

kievskaya 154 28,9 28,9 46,4

sovetskay

a 159 29,9 29,9 76,3

mira 126 23,7 23,7 100,0

Total 532 100,0 100,0

magazaisimlerindili * sokakisimleri Crosstabulation

sokakisimleri

Total ahunbaeva kievskaya sovetskaya mira

magazaisimlerin

dili

rusca Count 46 79 66 55 246

% within

sokakisimleri 49,5% 51,3% 41,5% 43,7% 46,2%

kirgizca Count 20 27 23 27 97

103

% within

sokakisimleri 21,5% 17,5% 14,5% 21,4% 18,2%

ingilizce Count 20 35 40 37 132

% within

sokakisimleri 21,5% 22,7% 25,2% 29,4% 24,8%

diger Count 7 13 30 7 57

% within

sokakisimleri 7,5% 8,4% 18,9% 5,6% 10,7%

Total Count 93 154 159 126 532

% within

sokakisimleri 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

100,0

%

104

İncelediğimiz sokaklar ve işyerleri bağlamında Rusça isimli işyerlerinin bütün

sokaklarda çoğunluğunu gördük. Sokakların tümüne baktığımızda İngilizce isimli işyerleri

ikinci sırada yer alırken Kırgızca isimli işyerleri üçüncü sıradadır. İngilizcenin ikinci sıra da

yer almasını küreselleşen medyaya da bağlayabiliriz. Ülkenin kendi dili olan Kırgızca

üçüncü sırada yer alması oldukça dikkat çekicidir. Burada baskın ekonomi sahibi ülkenin

dili i şyerlerine yansımıştır. Beşinci hipotezimiz baskın ekonomi işyeri isimlerine yansır

hipotezimiz bu bağlamda doğrulanmaktadır.

3.2. Bişkek Ana Ulaşım Arterlerindeki Sokağa Yansıyan İşyeri İsimlerine

Yönelik İdeolojik Analiz

Ara ştırmamızı Yaptığımız Dört Sokak

a-) AHUNBAEVA: Sovyet cerrahı olan İsa Konoevich Ahunbaev, Sovyet

döneminde birçok unvan almıştır. Parti de çeşitli görevler almıştır. Tıp fakültesinde

akademisyenlik görevi de yapmıştır. Bu yüzden Tıp akademisi oraya kurulmuştur.

b-)KİEVSKAYA : Eski adı Dunganskaya dır.Orada Dunganların yaşadığından bu

ismi almıştır.1954 yılında Ukrayna’nın Rusya’yla birleşmesinin 300.yılı olması sebebiyle

Ukrayna’nın başkenti bu isim verilmiştir.

c-)SOVETSKAYA : Eski adı Bazarnaya dır.Çarlık döneminde orda Pazar olması

sebebiyle bu isim verilmiştir.1919 yılında Sovyetskaya adını almıştır.Sovyetler birliğini

temsil etmesi amacıyla bu isim verilmiştir.Kırgızistan bağımsızlığını ilan ettikten sonra

Baytık Baatır adını almıştır.Baytık Baatır Kırgız önderlerinden birisidir.Kakan hanlığıyla

savaşmıştır.

d-)BEL İNSKOGO(M İRA) : İlk adı KLYUCHEVAYA dır.Suyun kaynağı anlamına

gelir.1951 yılı V.G Belinskogo ismi verildi. Kuzeydeki kaynaklardan biridir. Bu yüzdem

Klyucheava adı verilmiştir. Sovyetlerin ana ideolojisi olan barış anlamına gelen Mira adı

105

daha sonra verilmiştir. (Oruzbaeva 1984 : 184) Kırgızistan bağımsızlığını ilan ettikten sonra

Kırgız kahramanı olan Manas’ın adını almıştır.

Kırgızistan bağımsızlığını ilan ettikten sonra sokak isimleri değiştirilmesine rağmen

insanlar sokakları eski isimleriyle hala anmaktadırlar.

Çalışmamızda ideolojiyi anlam inşa etmesi olarak ele aldık. İdeoloji aynı zamanda

siyasi anlatımında inşasıdır. Öncelikle işyeri isimlerinin arkasında yatan anlamları

keşfetmemiz gerekir. İdeolojik analiz de Bişkek sokaklarındaki işyerleri neye gönderme

yapıyor? Gibi sorulara cevaplar arayacağız.

İşyeri isimlerini gruplandırırsak;

a-) masal kahramanları

b-) insan isimleri

c-) yer isimleri

d-) küresel anlamlar

a-) Masal kahramanları:

İşyerlerindeki masal kahramanları sokağa yansır ve o sokaktan geçen kişilerin

hafızalarında yer alır. Bilinçaltında yer alan masal kahramanları kişilerin

özellikle çocukların şekillenmesinde en önemli faktördür. İşyerleri isimlerine

yansıyan masal kahramanları aşağıdaki gibidir.

Добрый жук : (iyi böcek) : Bu bir rus masal kahramanıdır. Bir böceğin başından geçen

ilginç olaylar ve diğer böceklere yaptığı yardımlar anlatılmaktadır.

Папа Карло : Hepimizin bildiği Pinokyo’nun babasıdır.Pinokyo’yu tahdadan yaparak ona

hayat verdi.

106

Три кита: Eskiden insanlar dünyayı 3 balinanın tuttuğuna inanırlardı.Çünkü gördükleri en

büyük şey balinaydı.

Гобсек : Gobsek adındaki tefeci hakkındaki roman ,Gobsek çok acımasız ve çok cimri

biridir.Hayatında tek değer verdiği şey paralarıdır.

Карларсон: Karlarson adında bir çocuğun arkadaşlarına iyiliklerini anlatan bir romandır.

Olağanüstü özellikleri vardır. Uçması gibi bu yollarla insanlara özelliklede çocuklara

yardım eder.

Симбат: Denizde yaşayan Simbat korsanlara karşı gemileri korurdu. Korumasız kalan gemi

sahiplerine iyiliklerini anlatan bir masaldır.

Ай болит: Ay bolit isimli çocuk doktoru, çocukları tedavi ettiği ve çocukların nasıl

hastalandığını anlatan masallardan biridir.

Лавка чудес : Bir işyeri vardır ve bu işyerinde mucizevî şeyler satılır.

Фунтик : Funtik isimli bir domuz yavrusudur. Ve çok iyi bir karakteri vardır. Başından

geçen olayların anlatıldığı çizgi filmdir. Sovyetler döneminde yayınlanmıştır.Sovyet

ideolojisini çocuklara yayan çizgi filmlerden biridir.

Фея: Masallarda bulunan peri anlamında kullanılır. Güzelliğin, iyili ğin ve saflığın

sembolüdür.

Самсон : Samson isimli bir kedinin yaptığı iyilikler ve anılarını anlattığı bir çizgi filmdir.

Sovyetler döneminde yapılmıştır.Yine ideolojik bir çizgi filmdir.

Багира : Bagira isimli bir kaplanın bir çocuğu eğitmesini konu alan bir masaldır. Tarzan’ı

andırır.

Али баба : Ali baba iyi bir insandır ve kırk haramilerle olan savaşını anlatır. Masalın ana

teması iyiler her zaman kötülere karşı galip gelir.

Аладин : Alâeddin isimli bir çocuk bir yerde lamba bulur ve lambanın içinden cin çıkar

iyiliklerini anlatan bir masaldır.

107

Алиса : Alica isimli kızın harikalar ülkesindeki yaşadıklarını anlatan olağanüstü bir

masaldır. Son zamanlarda filmi gösterime girmiştir.

Манас: Manas Kırgızların milli kahramanıdır. Ülkesini Çinlilere karşı savunmuştur.

Сейтек : Manas’ın oğludur.

Каныкей: Manasın hanımıdır.

Sonuç olarak söyleyebiliriz ki Sovyet ideolojisinin içinde bulunan yardım

severlik ve kardeşlik kavramlarını bu masallarda bulabiliriz. Bu masal

kahramanları aracıyla kodları üretmiştir. Bu bağlamda Altıncı hipotezimiz olan

İşyerlerinde hâkim ekonominin kodladığı anlamlar üretilir doğrulanmaktadır.

Hâkim ekonomi sahibi ülke olan Rusya işyerlerindeki masal kahramanlarından

da görebiliriz. Ayrıca Kırgız milli kahramanları da burada gözümüze

çarpmaktadır. Ama o kadar azdır ki sadece gözümüze çarpmaktan öteye

gidememiştir.

b-) İnsan isimleri:

İnsana yaşadığı çevreye ve yetişme biçimine göre ailesi çocuklarına isimleri

verir. Bazı insanlar da isimlerinin işyerlerine koyarlar. Kırgızistan’da bulunan

insan ismi ve soyadı taşıyan işyerleri aşağıdaki gibidir.

Rusça insan işyeri isimleri:

Диана, Виктория(3) ,Далия ,Ясежена, Алина(2) ,Елена ,Лора снежана мария

Людмила Андрей(2) Роза Натали Багира Захар, Лиза Каринка

Kırgızca insan işyeri isimleri:

Асылзат, Толубай ,Улан, Нурлан, Айжан ,Алтын ,Айжана, Аяна ,Бектур ,Аян

Манас, Бакыт, Руслан, Айпери, Жылдыз, Султан, Мээрим, Асман, Азиз, Айжамал

108

Майрам, Аян, Дастан ,Умут, Азат, У Гульмиры ,Сейтек, Камиля, Жылдыз, Бектур

Ырыс ,Айбек, Аким, Аяна, Али, Зарина, Манас, Адеми, Адилет, Дилан, Марат,

Нур, Чолпон, Айсалкын, Сейтек, Манас, Каныкей, Рахат

İngilizce İnsan İsimli İşyerleri:

Mishel (2) Sandra, Sara, Charlie ,Мадонна

Diğer dilde insan işyeri isimleri:

Harun, Ниязи, Наил

Sonuç olarak Kırgız toplumu kendi isimlerini işyerlerine vermeye daha yatkınlar.

Bunu Kırgızca isimli işyerlerine baktığımızda rahatlıkla görüyoruz. Kırgızca isimli

işyerlerinden yarısından fazlası kendi isimlerini veya insan isimlerini işyerlerine

koymuşlardır.

c-) Yer isimleri: Kırgızistan’daki işyerlerinde yer isimlerine de rastlamaktayız bunlar;

(3), Россия(2), Юг, Евразия, Лондон, Швецария ,Прага, Украина ,Голливуд ,Алабама

Майями ,Моссовет ,Лас Вегас ,Восток , Арбат ,Политех ,

Кашкасуу, Кыргызстан(3) Астана, Беш саары ,Aqua city, Vegas, Kent, Metropol, Tokyo

Rio, İnk-Terra

Bu tür işyerlerinden çıkaracağımız sonuç ise işyerlerine koyulmuş yer isimlerinde

Bişkek mozaik durumundadır. Dünyanın birçok ülkesinin şehrinin isimlerini bulabilsek de

bu şehirlerin kendine özgü özellikleri vardır.

Англия ( İngiltere) : Bu ismi taşıyan yerlerin çoğu 2. El giyim eşyası satıyor ve bu giyim

eşyaları genelde İngiltere’den geliyor.

Швецария ( İsviçre ) : İsviçre saatiyle meşhur bir ülke ve bu işyeri de İsviçre’den ithal

saatler satıyor.

109

Голливуд ,Алабама, Майями, Лас Вегас : (Hollywood, Alabama, mayami, Lasvegas)

Amerika’nın en meşhur şehirleri Hollywood Amerikan sinemasının sembolü bir şehir

Alabama, Amerika’da bir nehrin adı Mayami kumsalıyla dünya da ün salmış bir yer ve Las

vegas Dünyanın en büyük kumarhane şehri. Bu şehirlerden de anlaşılacağı gibi

Kırgızistan’da işyeri isimlerinde küreselleşmenin de etkisi vardır. Halkın bilinçaltında

Amerikan şehirleri bulunmakta ve bu şehirlerden haberdardırlar.

Прага, Украина ,Россия Моссовет, Арбат : ( Prag, Ukrayna, Mossovvet, Arbat) Prag Çek

cumhuriyetinin başkenti, Arbat Moskova’da bir sokağın adı. Ve Rusya Sovyetler birliğinin

kurucu ülkesi bu isimlere baktığımızda bize ticari kar gütmeden çok ideolojik bir mesaj

veriyor. Ve hâkim ekonomi sahibi ülke Rusya kodladığı anlamları halka iletiyor.

Кыргызстан Кашкасуу Беш саары : Kırgızistan’ın kültürel yerleri.

d-) Küresel Anlamlar

Дом итальянской мебели : İtalyan mobilyalarının satıldığı bir işyeri dir.Sovyetler

dağıldıktan sonra bağımsızlığını ilan eden Kırgızistan’a ithal edilen ürünlerden biridir.Bu

bizim için küreselleşen Kırgızistan’ı anlamamız bakımından önemlidir.

Гролливудская улыбка : Hollywood gülüşü anlamına gelir. Hollywood artistlerinin

gülüşleri ve dişleri örnek alınmıştır. Bu işyeri bir diş polikliniğidir.

Матритца : Hollywood’un son dönemlere damgasını vuran filmlerinden birinin ismi orijinal

adı Matrix dir.

Пекинская утка : Çin’in Pekin kentinin ördekleri meşhurdur. Bu işyeri bir Çin mutfağıdır.

Ve Pekin ördeğiyle meşhur bir yerdir.

Сибирское здоровье : Sibir sağlığı anlamına gelen bu kelime, Sibirya’da yetişen bitkilerin

satıldığı bir nevi eczanedir. Genelde halk tarafından Sibirya’dan gelen otların şifa kaynağı

olduğuna inanılır.

Az-tek gold: Kızıl derili altını anlamına gelmektedir. Bir altıncı dükkânıdır. Eski insanlar

Kızılderili altınının değerli olduğuna inanırlardı.

Mac Burger: Bu dükkân Amerika’da ve birçok ülkede var olan Mc Donalds ‘ın bir

taklididir. İşyerinin rengi, stili ve mekânsal olarak özellikleri Mc Donald’ın kopyası gibidir.

110

China town: Çin şehri anlamına gelir. Çin yemekleri satılan işyerlerinden bir tanesidir.

Buradan da çıkarabileceğimiz sonuç olarak küresel izleri Bişkek sokaklarına

yansımalarını işyerleri isimlerinden de görebiliriz. Yedinci ve son hipotezimiz olan

küreselleşme işyeri isimlerine yansımıştır doğrulanmıştır.

Genel olarak ideolojik analizlerde çıkaracağımız sonuç hâkim ekonomi anlam inşa

etmesinde masal kahramanlarını kullanmıştır. Bu masal kahramanlarında tema Sovyet

ideolojisinde bulunan halkların kardeşliği, paylaşım ve iyilik üzerine kurulmuştur. Ayrıca

sokak isimlerinin de yansımalarıyla birlikte yorum yaptığımızda baskın ekonomi aktörü

olan Rusya Kırgızistan’ın sokaklarının şekillenmesin de etkin rol oynarken aynı zamanda

kişilere verdiği iletilerle de toplumun o sokaktan her geçişinde kendinde bir şeyler

bulmasını ve kendisini Rusya’nın bir parçası gibi hissetmesini sağlamıştır. İşyerlerinin

isimleri ne olursa olsun içeriye girdiğimizde bize çoğunlukla Rusça karşılık vermeleri

baskın ekonomi aktörü olan Rusya’nın etkinliğini gösterdiğine bir kanıttır.

Ayrıca Kırgız işyerlerinin çoğunun insan isimlerinden oluşması Kırgız toplumu için

kendi isimlerini işyerlerine verme geleneğini bakımından önemlidir. Kırgız kültürüne ilişkin

işyerleri isimlerine gelince Manas destanından kahramanlardan oluştuğunu gördük.

Küreselleşme bağlamında da dünya da meşhur olan şeylerin Mc donalds, Pekin

ördeği ve Hollywood gibi terimlerin işyerlerini yansıması dış sermayenin göstergesi olduğu

gibi küreselleşmenin de sembolü olabilir.

111

SONUÇ ve ÖNERİLER

Sokağa yansımış işyeri isimleri Bişkek ulaşım ana arterlerine yönelik ideolojik ve

analitik çözümleme başlıklı çalışmamızın temel yaklaşımı baskın ekonomi ve baskın kültür

ili şkisine dayanmaktadır. Bu çerçevede baskın ekonominin unsurları ve baskın kültürün

unsurlarını ortaya koyduktan sonra analitik olarak analizler yapılmıştır. Bu analizler sonucu

olarak Rusya Kırgızistan’ın ithalat ve ihracat ortağıdır, dolayısıyla Kırgızistan’daki baskın

ekonominin de aktörüdür. Baskın kültürün unsurları ele alındığında yine çeşitli analizlerde

bulunduk. Bu bağlamda çıkan kitapların sayıları, tirajları, televizyonun dili hakkında

incelemeler yaptıktan sonra Rus dilinin baskınlığını verilerle ortaya koyduk. Medyanın

insanı şekillendirdiğini varsayarsak Kırgız kanalarıyla ortak yayın yapan Baskın ekonomi

aktörü olan Rusya’nın kültürünü bu kanallarla yaydığını tespit ettikten sonra bunun sokağa

yansımalarını dolayısıyla işyerlerine yansımalarını analizlerle ispatlamış olduk. Kırgız halkı

Rusya kaynaklı medyanın yayınladığı yayınlar doğrultusunda şekillenmektedir. Bunu da

Rusçayı araç olarak kullanmıştır. İşyerleri medyanın etkisine göre de şekillenebilmektedir.

Çıkardığımız sonuçlar doğrultusunda işyerlerinin büyük çoğunluğunu Rusça isimli işyerleri

alırken, ikinci planda İngilizce almıştır bunu dış yatırımlara bağlayabileceğimiz gibi

küreselleşmeye de bağlayabiliriz. Kırgızca isimler ise 3. Sırada yer almaktadır. Yaptığımız

ideolojik çalışmada Kırgız işyerlerinin çoğunluğunun insan isimlerinden oluştuğunu da

ispatlamış olduk. Ulaştığımız veriler doğrultusunda Rusça iş yeri isimleri % 46.2, İngilizce

iş yeri isimleri % 24.8, Kırgızca işyeri isimleri%18.2 dir. Diğer dillerden oluşan işyeri

isimleri ise %10,7 dir.

Ayrıca araştırmamızın problem sunumlarında pazarlama, küreselleşme, kültür ve

medya bağlamında işyerleriyle ilişkiler kurduk. Küreselleşme bağlamında tek yönlü bir ileti

akışı olduğunu varsayarsak, küresel medyanın ilettiği iletiler doğrultusunda işyerlerinin

şekillendiğini söyleyebiliriz. Bu tür işyeri isimlerinden örnekler ise Las vegas ve Mayami

dir.

Üretemeyen devamlı tüketen toplumların kültürel sömürüye maruz kaldıklarını

belirttikten sonra büyük firmaların mallarını satmak için kültürü değiştirebileceğini

belirttikten sonra, aynı zamanda ihraç eden ülkelerin mal ve hizmetlerini ihraç etmekle

kalmayıp aynı zamanda kendi kültürlerini de ihraç ettiklerini belirttik. Buna tarihten örnek

112

vermek gerekirse 1600’lü yıllarda İngiltere’de başlayan sanayi devriminin ardından dışarıya

sattıkları ürünler doğrultusunda ekonomisine katkı sağladığı kadar, kültürünü de yaymayı

başarmıştır. O dönemlerde İngiliz gibi giyinmek statü sahibi yaparken insanları, giyindiği

elbiseyle kendini bir İngiliz gibi hissetmesini sağlamıştır. Fransız sanayi devrimi yapılır.

Fransa genelde lüks tüketim maddeleri üretmeye yönelir, askeri elbiseler, jalûziler,

mobilyalar v.b lüks tüketim ürünler. Bu ürünlerin pazarlamasını yapar ve o dönemde

Fransızca popüler bir dil olarak dünyaya yayılır. O dönemde Fransızca konuşmak yine

asaletin ve statünün sembolü olmuştur. Günümüzde ise küreselleşen medyayla bizlere neyi

giyinmemiz ve nasıl hareket etmemiz gerektiğini medya gösterir. İnsanlar kullandığı

arabayla bile bir alt gruba üye olabilirler. Günümüzde Amerika kültürünü medya yoluyla

yayar. Hollywood filmleri, Hip-hop müziği, Coca Cola, Mc Donalds Amerika’nın artık

sembolü olmuştur. Günümüzde İngilizce bilmemek ayıplanır duruma gelirken bilenlerin

gelen bilgi ve iletilere ilk önce alması gibi bir prestij kazandırır. Kırgızistan ‘ın şu anki

görünümü üretemeyen tüketen bir toplumdur. İlerleyen zamanlarda Kırgızistan üretim

yapmaya başlarsa bunun yansımalarını işyerlerinde görebiliriz. Üreten toplumlar kültürel

sömürüye daha az maruz kalırlar. Üreten bir Kırgız toplumunda daha yerel marka ve

işyerlerine rastlamamız mümkün olabilir.

Araştırmamızda işyerlerinin yabancı kelimelerden oluşmasının etkenlerini saydık bu

etkenler, yerel denetimlerin olmaması, popüler kültür, küreselleşme, medya, kültür, kent

kimliği, tüketici davranışları, sosyal ve siyasal gelişeler ve ekonomik gelişmelerdir.

Kırgız yerel medyası korumasız kalmıştır ayrıca program üretememe süreci de bu

etkenlerden biridir. Bu da yerel medyanın dışarıdan beslenmesine yol açmaktadır. Bunun

sonucu olarak Kırgız toplumu bilgi ve enformasyonu tamamen kendisine yabancı medya

kanalları ve yabancı bir dilde almaktadır. Kırgızistan’da iletişim fakültelerine destek vererek

bu problem çözülebilir. İnsan kaynağı bakımından bu son derece önemlidir. Ayrıca son

teknolojiyi kullanabilecek insanlar yetiştirilmelidir. Diğer bir deyişle yerel medyayı

destekleyip teknolojik açıdan bir yere getirdikten sonra çeşitli kanunlarla yerel kanalların

kendi program üretmesine çaba verilebilir.

Yerel denetimin olmaması bağlamında işyerlerinin denetimi Bişkek belediyesi

meclisi tarafından denetleniyor. Burada bir çarpıklık söz konusu günden güne çoğalan

yabancı isimli işyerlerine önlem alınması bakımından yerel denetimlerin yapılması gerekir.

Türkiye’nin bu konu da uyguladığı politikadan da bahsetmek gerekir. Türkiye de Türk Dil

113

Kurumu Başkanlığınca yabancı isimli işyerlerini Türkçe olarak değiştiren işyerlerine

Türkçeye karşı duyarlılık ve onur belgesi verilerek Türkçe isimli işyerlerinin çoğalmasına

katkı sağlayacağı düşünülüyor. Böylelikle dilimiz yabancı kelimelerin baskısından

kurtulmuş olacak. Böyle bir uygulama Bişkek’te de başlatılabilir.Yerel denetimler

sıklaştırılarak çeşitli projelerle mesela iş yerlerine yerel isim verenlere vergide muafiyet v.b

gibi politikalar yürütülerek Kırgız dilinin korunması sağlanabileceği gibi kültürün sokağa

yansımalarının tek kanıtı olan işyerlerinin de yerel kültüre uygun olması sağlanılabilir.

İdeolojik analizlerde çıkaracağımız sonuç hâkim ekonomi anlam inşa etmesinde

masal kahramanlarını kullanmıştır. Bu masal kahramanlarında tema Sovyet ideolojisinde

bulunan halkların kardeşliği, paylaşım ve iyilik üzerine kurulmuştur. Ayrıca sokak

isimlerinin de yansımalarıyla birlikte yorum yaptığımızda baskın ekonomi aktörü olan

Rusya Kırgızistan’ın sokaklarının şekillenmesin de etkin rol oynarken aynı zamanda kişilere

verdiği iletilerle de toplumun o sokaktan her geçişinde kendinde bir şeyler bulmasını ve

kendisini Rusya’nın bir parçası gibi hissetmesini sağlamıştır. İşyerlerinin isimleri ne olursa

olsun içeriye girdiğimizde bize çoğunlukla Rusça karşılık vermeleri baskın ekonomi aktörü

olan Rusya’nın etkinliğini gösterdiğine bir kanıttır.Kırgızistan’ın üreten bir toplum olacağı

gün kendi ideolojik unsurlarını ve ya kahramanlarını biz işyerlerinde çoğunlukla görebiliriz.

Ayrıca Kırgız işyerlerinin çoğunun insan isimlerinden oluşması Kırgız toplumu için

kendi isimlerini işyerlerine verme geleneğini bakımından önemlidir. Kırgız kültürüne ilişkin

işyerleri isimlerine gelince Manas destanından kahramanlardan oluştuğunu gördük.

Küreselleşme bağlamında da dünya da meşhur olan şeylerin Mc donalds, Pekin

ördeği ve Hollywood gibi terimlerin işyerlerini yansıması dış sermayenin göstergesi olduğu

gibi küreselleşmenin de sembolü olabilir,

İdeolojik araştırmalarımızın neticesinde baskın ekonomi aktörlerinin işyerlerini

inşası için masal kahramanlarını kullandığını belirttik. Kırgızca oluşan işyerlerinde ise

kişilerin kendi isimlerini işyerlerini koyduklarını kendi kültürlerine yönelik Manas, Seytek

ve Kanıkey ve birkaç yer isminin dışında bir isime rastlamadık. Küreselleşme bağlamında

da küresel değerlerin Kırgızistan’da da etkili olduğunu belirttik Mac Burger ve Mc Donalds

örneğinde olduğu gibi. Burada Mc Donalds yok ama dış dekoru olsun, iç dekoru olsun tıpa

tıp kopyası olan Mac burger var. Bu da küreselleşen Kırgızistan’ın göstergelerinden biridir.

114

Burada ayrıca funtik ve samson gibi Sovyetler döneminde yayına girmiş tamamen

ideolojik olan çizgi film isimlerini işyerlerinde görmemiz oldukça dikkat çekicidir.

Kırgızistan’ın bağımsızlığının ardından bu isimleri Bişkek sokaklarında görmemiz bize

Sovyet ideolojisinin bir yansıması gibi gelse de kültür bakımından Sovyet ve Rus kültürü

arasında bir ayrıma gitmezsek Rusya politikalarının bu topraklardaki etkilerini görebiliriz.

Özelikle işyerlerinde çocukların hafızalarında yer alan masal ve çizgi film kahramanların

yer alması baskın ekonomi aktörü olan Rusya’nın halkın şekillenmesine çocuklardan

başladığı anlamına da gelebilir. Yine bu masal kahramanlarından küresel masal

kahramanları da vardır. Örneğin Simbat.

Yer isimlerinde yine baskın kültürün aktörlerinin andıran öğeleri de görebiliriz.

Bunlar Mossovvet, Prag,Rossiya. Ve yine küreselleşmenin etkisiyle baskın kültür konumuna

gelmeye başlayan Amerikan yer isimleri gibi.

Hipotezlerimizin doğrultusunda elde ettiğimiz verilerden de anlaşıldığı gibi Radyo

kanallarının ağırlıklı dili Rusça ve yayınladıkları müzikler doğrultusun da Rusça, Kırgızca

ve İngilizceden oluşur. Radyo kanalları bakımından biz baskın ekonomi sahibi ülkenin dili

radyo ya yansımıştır demekle beraber yayınladıkları müzikler doğrultusunda İngilizce

müziklere yer vererek küreselleşmenin de etkileri görülmektedir.

Kırgızistan medya kanallarına baktığımızda yerel medya kanalları yoluyla batı tarzı

yapan yayın yapan kanalların halka sunulduğunu görürüz. NBT Kırgız kanalının CTC

Rusya kanalıyla ortak yayın yapması Kırgız halkının bu yolla batı tarzı kanallardan

etkilenmesine sebep olabilir. Ayrıca bu televizyon kanalının yayın dilinin Kırgızca değil de

Rusça olması Rusçanın bir üst dil olarak algılanmasına da sebep olabilir.

Yaptığımız araştırmaya göre:

Kırgızistan’da yayın yapan KTR, KANAL 5_,NBT kanallarının yayın akışına göre:

KTR kanalının yayına sunduğu 18 programın 9 u Kırgızca, 9 u Rusçadır.

Kanal 5- televizyon kanalının yayına sunduğu bütün programların dili Rusça

olmasına karşın haber programları (Kündem)hem Rusça hem de Kırgızca dır.Kanal 5-

kanalının Kırgızistan’da yayın yapmasına rağmen programlarının büyük bir çoğunluğunun

Kırgızca değil de Rusça olması dikkat çekicidir.

115

NBT televizyon kanalının yayına sunduğu programları incelediğimizde 27 programın

yalnızca 1 tanesi( Şaardıktar ) Kırgızca olması geri kalan programların Rusça olması dikkat

çekicidir. Rusya’dan yayın yapan CTC kanalının NBT kanalının yoluyla yayın yaptığını da

burada belirtmek gerekir.

Bu üç kanalı incelediğimizde Rusçanın Kırgız medyası üzerinde baskınlığını

rahatlıkla görebiliriz.

Sonuç olarak incelediğimiz veriler doğrultusunda baskın ekonominin unsurları ve

baskın kültürün unsurları bağlamında Rusya Kırgızistan’da baskın ekonominin aktörüdür.

Ve Kırgız medyasının dili de Rusçadır.

İşyerlerinde bazen bir başka ülkenin şehirlerine, nehirlerine, başkentlerine rastlanır.

Kırgızistan’a baktığımızda bu tür işyerlerinden çıkaracağımız sonuç ise işyerlerine

koyulmuş yer isimlerinde Bişkek mozaik durumundadır. Dünyanın birçok ülkesinin şehrinin

isimlerini bulabilsek de bu şehirlerin kendine özgü özellikleri vardır. Ve her işyerinin

kendine özgü halka karşı verdiği anlamlar bulunur. Bu işyerlerine baktığımızda ideolojik

anlamlar çıkarıldığı gibi Kırgızistan’da neyin üstün olduğunu ya da hangi ülkelerin yatırım

yaptığını, hangi ülkelerin Kırgızistan için anlam teşkil ettiğini anlamamız bakımından da

önemlidir.

Англия ( İngiltere) : Bu ismi taşıyan yerlerin çoğu 2. El giyim eşyası satıyor ve bu giyim

eşyaları genelde İngiltere’den geliyor.

Швецария ( İsviçre ) : İsviçre saatiyle meşhur bir ülke ve bu işyeri de İsviçre’den ithal

saatler satıyor.

Голливуд ,Алабама, Майями, Лас Вегас : (Hollywood, Alabama, mayami, Lasvegas)

Amerika’nın en meşhur şehirleri Hollywood Amerikan sinemasının sembolü bir şehir

Alabama, Amerika’da bir nehrin adı Mayami kumsalıyla dünya da ün salmış bir yer ve Las

vegas Dünyanın en büyük kumarhane şehri. Bu şehirlerden de anlaşılacağı gibi

Kırgızistan’da işyeri isimlerinde küreselleşmenin de etkisi vardır. Halkın bilinçaltında

Amerikan şehirleri bulunmakta ve bu şehirlerden haberdardırlar. Bu anlamlar ülke de

bulunan yerel kanallar olsun, kablolu medya kanalları vasıtasıyla olsun halkın bilinçaltına

işlenir. Amerika’yı görmeyen kişiler Amerika’da bulunan şehirleri orada yaşıyormuşçasına

iyi tanıyabilir. Ama bu tanıma sadece medya kanallarının kişilere verdiği iletilerle sınırlıdır.

116

Прага, Украина ,Россия Моссовет, Арбат : ( Prag, Ukrayna, Mossovvet, Arbat) Prag Çek

cumhuriyetinin başkenti, Arbat Moskova’da bir sokağın adı. Ve Rusya Sovyetler birliğinin

kurucu ülkesi bu isimlere baktığımızda bize ticari kar gütmeden çok ideolojik bir mesaj

veriyor. Ve hâkim ekonomi sahibi ülke Rusya kodladığı anlamları halka iletiyor. İşyeri

isimlerinde saptadığımız sonuçlara göre hem hâkim ekonominin ürettiği anlamlar hem de

küreselleşme doğrultusunda gelişen Kırgızistan küreselleşmeden etkilenen bir ülke

konumundadır.

Genel olarak Kırgızistan’da bulunan 4 sokak çerçevesinde araştırmalarımız sonucu

Kırgızistan’ın ekonomisine hâkim olan ülke Rusya ve Rusya’nın yüklenmiş olduğu

anlamlar hem işyerlerinde hem de Kırgız medyasında çoğunlukla görülür. Ayrıca bu iletiler

Kırgız halkının bilinçaltında tüketilir ve halkın şekillenmesi sokak ve kitle iletişim

araçlarının vasıtasıyla yapılır.

Ayrıca işyerlerinde Kırgızistan da küreselleşmenin etkileri de görülmektedir. Bunu

işyerlerinden anlayabildiğimiz gibi halkın giyinişlerinden Kırgızistan da yeni yeni moda

olan hip hop tarzı giyinişlerinden de anlayabiliriz.

Kırgızistan işyerleri bu durumda hem küreselleşmenin hem de baskın ekonomi sahibi

ülke olan Rusya aracılığıyla şekillenmektedir. Bunun nedeni de üretemeyen bir toplum

olmasından kaynaklanmaktadır. İleriki zamanlarda üreten bir toplum olduğunda hem

küreselleşmenin hem de baskın ekonomi sahibi ülkenin etkileri azalacaktır. Ve Kırgız işyeri

adları daha yerelsel motiflerden oluşacaktır.

117

KAYNAKÇA

1. Adıgüzel, Y.(2001) Kültür Endüstrisi: Kitle Toplumunun Açmazları, İstanbul, Şehir

yayınları

2. Adorno, T. (2003) Kültür Endüstrisini Yeniden Düşünürken çev. Bülent doğan )

İstanbul, Yapıkredi yayınları

3. Akıncı, Yıkıcı, Yiğit (2004) ,Değişen Kent ve Anladıklarımız İstanbul, Mimar Sinan

Üniversitesi

4. Aksan, D. (1998) Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, Ankara, Türk Dil Tarih

Kurumu Yayınları,

5. Akturan, Ulun Tüketici Davranışlarına Yönelik Alternatif Bir Teknik Etnografik

Araştırma (2007)İstanbul, Ticaret üniversitesi sosyal bilimler dergisi sayı 6

6. Arslan, M (2005) Küreselleşme Sürecinde Kültürün Trajedisi Türk Kültürü Denizli,

Pamukkale Üniversitesi

7. Aziz, A. (1982) Toplumsallaşma ve Kitle İletişimi, Ankara, Ankara Üniversitesi Basın

Yayın Yüksek Okulu Yayınları 2

8. Balay R. Küreselleşme, Bilgi Toplumu ve Eğitim Ankara, Ankara Üniversitesi

Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, yıl: 2004, cilt: 37,

9. Batı U.(2005) Bir Anlam yaratma Süreci ve İdeolojik Yapı Plarak Reklamların

Göstergebilim Bir Bakış Açısıyla Çözümlenmesi Sivas, C.Ü. Sosyal Bilimler

Dergisi Aralık Cilt: 29,

10. Bayraktaroğlu M.(2009) Süleyman Demirel Üniversitesi Isparta

118

11. Bennet, W.Lance (2000) Politik İlizyon ve Medya, Çev. Seyfi Say, İstanbul, Nehir

Yay.

12. Bilig (2005) sayı 34: 5 Ahmet Yesevi Üniversitesi Mütevelli Heyeti Başkanlığı

13. Birol, G.(2006) Bir Kentin Kimliği ve Kervansaray Oteli Üzerine Balıkesir, Balıkesir

Üniversitesi Mühendislik mimarlık Fak.

14. Briggs, Asa culture(1992) çev. Sevim kebeli Oxford University Press

15. Chuntolova, (2001 )Kapitalist ülkelerin ekonomik tarihi Moskova

16. Çalık Temel, Sezgin Feridun (2005 ) Kastamonu, Kastamonu Eğitim Dergisi Mart

sayısı

17. Çeçen, A. (1994) ,Kültür ve Politika, İstanbul, Hil yayınları

18. Dağtaş, B (1999) İngiliz Kültür Çalışmalarında İdeoloji, İstanbul, Kurgu Dergisi sayı

16

19. Deniz N. (1999) Global Eğitim, İstanbul, Türkmen Kitapevi

20. Doğan İ. (1999), Sokaktaki Yabancı İşyeri İsimlerine Yansıyan Kültürel Eğilimler,

İstanbul,

21. Sistem Yayıncılık

22. Erdoğan, i ve alemdar, K. ( 2005) Öteki Kuram, Ankara. Erk yayınları

23. Eren, Tunç, Tek, Baybars, Gegez, Ercan, Boru, Deniz,(2000) Global Pazar

Stratejilerinin Tasarım ve Uygulamasındaki Kültürel Etkileşimin Rolü

24. Gülensoy, T. (1995)Türkçe Yer Adları Kılavuzu, Ankara, Türk Dil Kurumu yayınları

25. Güngör, E. (1989),Türk Kültürü ve Milliyetçilik, İstanbul, Ötüken yayınları

119

26. Hall, S (1998) Yerel ve Küresel: Küreselleşme ve Etniklik ,Bilim Ankara ,sanat

yayınları

27. Huntington, Samuel(2003) Medeniyetler Çatışması (çeviri murat yılmaz ) Ankara,

vadi yayınları

28. Kellner, D.(1991)Reklam ve Tüketim Kültürü (çeviri Kaplan, Yusuf ,)Kayseri, Rey

yayıncılık

29. Kocadaş, B. (2002) Görsel Medya ve Şiddet Kültürü Malatya, İnönü üniversitesi

30. Bülbül K.(2004)Küreselleşme, Kültür ve Siyaset: Türk Düşünsel ve Siyasal

Yaşamında Küreselleşme Yaklaşımları, Ankara, AnkaraÜniversitesi yayınlanmamıs

doktora tezi

31. Mardin, Şerif (1976), İdeoloji, Ankara, Sosyal Bilimler Derneği yayını

32. Marley, D,Kevin, R. (2004)Kimlik, Küresel Medya, Elektronik Ortamlar ve Kültürel

Sınırlar (çev. E. Zeybekoğlu) yayınlanmış makale

33. Mutlu, E.(1991) Televizyonu anlamak, Ankara, Gündoğan yayınları

34. Odabaşı, (1999) Tüketim Kültürü, Yetinen Toplumun Tüketen Topluma Dönüşümü,

Ankara, Erk yayınları

35. Oran, B. (2004), Küreselleşme ve Azınlıklar, Ankara, İmaj yayıncılık

36. Oruzbaeva, Frunze (1984) Frunze

37. Önür, N.(2002) Küreselleşen Dünyada İletişim ve Toplum, Ankara, Alp yayınevi

38. Özbek, M (2003) Popüler kültür, İstanbul, İletişim yayınları

39. Özdemir, S.(1998) Medya Emperyalizmi ve Küreselleşme, İstanbul, Timaş yayınları

40. Özkan, H. Popüler Kültür ve Eğitim(2006) Kastamonu Eğitim dergisi 14

41. Pehlivan, H. (2007) Elektronik sosyal Bilimler Dergisi Güz 2007

120

42. Saklı, A (2004) İdeoloji

43. Sarı, G.(2006)Küreselleşme ve Çok Uluslu İşletmelerin Çalışma İlişkilerine Etkileri,

İzmir 9Eylül Üniv.

44. Soyer, S, (1996) Endüstri Sosyolojisine Giriş İzmir, Saray Kitapevleri

45. Taylan, H. Arklan Ü.(2008)Kültürün Medya Aracılığıyla Küreselleşmesi Selçuk

Üniversitesi Konya

46. T.C Radyo Televizyon Üstkurulu Medya Okuryazarlığı El Kitabı (2007)Ankara

47. Turgut. B (2005)Küreselleşme ve Milli Değerler, Milli Eğitim Dergisi Mayıs sayısı

48. Ünüsan, Ç,Bilge, O.(2008) Tüketicilerin Satın Alma davranışları açısından Marka,

Mağaza Ve Franschising Sistemi İstanbul, Marmara Üniversitesi

49. Üstün, B, Tutal O. (2008)Tüketim Alışkanlıklarındaki Değişimler ve Bu

Değişimlerin

50. Alı şveriş Mekânlarına Etkisi İzmir, Ege Üniversitesi

51. Vıcır S.Yenilik Çeşitleri( 2007) Ankara Üniversitesi, yayınlanmış makale

52. Yartseva NV( 2002 ) dominantalniya ekonomiya Moskova

53. Yılmaz İ. Çetin B.(2005) Postmodernizm ve Kent Fırat Üniversitesi Fen – Edebiyat

Fakültesi Sosyoloji Bölümü – ELAZIĞ

Elektronik kaynaklar

54. http://www.context.org/ICLIB/IC38/Gerbner.htm.

55. http://www.edinenie.kiev.ua/Flash/rusobraz.htm

121

56. www.gokyrgyzstan.net

57. http://www.photoshopmagazin.com/paylasim/7008/companynzn_name_nedr_sirketi

nizin_

58. http://online.toktom.kg/forum/message.phtml?id_subject=222

59. www.kyrgyzstan.orexca.com

60. http://www.turkcan.org/anasayfalist.asp

61. http://www.turkcan.org/haberlerview.asp?key=2014

62. adi_ne.htm1

63. http://www.5ballov.ru/referats/preview/40279

64. http://www.russianclub.net

65. www.stat.kg

66. http://www.irfanerdogan.com/makaleler1/gerbner.html

122

КЫРГЫЗЧА МАЗМУН

ЖОЛ БОЮНДА ЖАЙГАШКАН МЕКЕМЕ АТТАРЫ: БИШКЕКТИН НЕГИЗГИ

ТРАНСПОРТ ЖОЛДОРУНА КАРАТА ИДЕОЛОГИЯЛЫК ЖАНА

АНАЛИТИКАЛЫК ИЗИЛДӨӨ

КИРИШҮҮ

Баарыбызга маалым болгондой шаарлар соцалдык жана маданий окуялардын

негизинде тарыхка калышат. Ар бир шаардын жеке айырмачылыктарды бар. Бирок

акыркы мезгилде ааламдашуу процесси бир эле мамлекеттерди эмес шаарларды да

өзгөрүүгө дуушар кылууда.

Убакыттын өтүшү менен мамлекеттер да, шаарлар да маданияттык

өзгөрүүлөргө жараша өзгөрөт. Эгерде маданият өзгөрсө шаарлар да, мамлекет да

өзгөрөт. Мисалы Совет мезгилинде Бишкек шаарындагы дүкөндөрдү караганда

орусча жана совет идеологиялык аттарды көрчүбүз. Ал эми азыркы учурда болсо бул

аттар көбүнесе кыргызча, орусча жана англис тилинде коюлат. Эмне үчүн адамдар

дүкөндөргө, мекеме жайларга орусча жана англисче ат беришет? Изилдөөбүздүн

негизги максаты ушул суроого жооп табуу болчу.

1. Изилдөөнүн методологиясы

1.1 Изилдөөнүн гипотезалары

Г1: Доминанттуу экономика доминанттуу маданияттын жаралуусуна себепкер

болот.

Г2 : ММКларда колдонулган тил экономикасы доминанттуу болгон өлкөнүн

тилинде болот.

Г3 : Доминанттуу экономиканын тили да доминанттуу болот.

Г4: Жергиликтүү ММКлар экономикасы доминанттуу болгон өлкөнүн

маданиятына карата көрсөтүүлөрдү даярдайт.

Г5 : Доминанттуу экономика мекеме-жайлардын аттарында да өзүн сездирет.

Г6 : Мекеме жайларында доминанттуу экономика тарабынан аныкталган

түшүнүктөр жаратылат.

Г7 : Ааламдашуу процесси мекеме жайларына да өз таасирин берген.

1.2 Изилдөө ыкмасы (методу)

Изилдөө сапаттык жана сандык контент анализи, идеологиялык анализ менен

изилденет.

123

2. Гипотезаларга тийиштүү анализ

Г1: Доминанттуу экономика доминанттуу маданияттын жаралуусуна

себепкер болот:

Экономикасы доминанттуу болгон өлкө башка көз-каранды өлкөнүн

маданиятын да өзгөртө алат. Биз бул абалды табуу үчүн Кыргыз экономикасынын

негизги көрсөткүчү болгон экспортко жана импортко көңүл бурдук. Экспорттук жана

импорттук көрсөткүчтөрдөн биз бул абалды даана байкай алабыз. Кыргыз

экономикасына караганыбызда төмөнкүлөрдү көрө алабыз:

Кыргызстандагы экспорттук көрсөткүчтөр:

ӨЛКӨ 2006 2007 Россия 153.781,40 234.626,50

Швейцария 207.699,10 226.129,10 Казакстан 162.638,20 204.616,00 Афганистан 74.752,10 118.366,40 Өзбекстан 27.856,50 85.592,60

Кыргызстандагы импорттук көрсөткүчтөр:

Кыргызстандагы экспорттук жана импорттук көрсөткүчтөргө караганда

Россиянын экономикасы кыргыз экономикасында доминанттуу ролдо болуп саналат.

Г2 : ММКларда колдонулган тил экономикасы доминанттуу болгон

өлкөнүн тилинде болот:

2004

2005

2006

2007

2008

Гезит жана

китептердин саны

703 716 583 675 900

Кыргызча

276

254

217

299

426

Орусча

427

462

284

376

474

Журналардын

ӨЛКӨ 2006 2007 Россия 652.305,20 971.517,80 Китай 245.639,40 355.550,50

Казакстан 199.796,30 312.299,60 Өзбекстан 65.000,40 120.852,30

124

саны 100

74 75 60 79

Кыргызча 10

6 8 7 5

Орусча

90

68

67

53

74

Жогорудагы таблицада көрсөтүлгөндөй Кыргызстанда чыккаг гезит,

журналдар жана китептер көбүнесе орус тилинде чыгарылат.

Г4: Жергиликтүү ММКлар экономикасы доминанттуу болгон өлкөнүн

маданиятына карата көрсөтүүлөрдү даярдайт.

Кыргызстанда Russian Club тарабынан жүргүзүлгөн изилдөөнүн

жыйынтыгында көрсөтүлгөндөй радио жана телевидениелерде орус тили

басымдуулук кылат.

Радиолор:

Love Radio: Орус тилинде уктурууларды даярдаган бул радиону көбүнчө

кыргызстандыктар угушат.

Кыргызстан Обондору : Уктурууларынын баары кыргызча

Hit FM: Уктурууларынын баары орусча

Eurupa Plus: Уктурууларынын баары орусча

Авто Радио : Уктурууларынын баары орусча

KTR Радио : Уктуруулары орусча, кыргызча

Радио Шансон : Уктурууларынын баары орусча

Жыйынтыктап айтканда радиолордун көпчүлүгү орус тилинде уктурууларды

даярдайт.

Телевидениелер:

KTR : 18 телепрограмманын 9 орусча 9 кыргызча

Kanal 5 : Телепрограмманын баары орусча гана күндем программасы гана орус

жана кыргыз тилдеринде.

NBT : Телепрограмманын баары орусча. Болгону “Шаардыктар” аттуу

программа кыргыз тилинде жүргүзүлөт.

Жыйынтыктап айтканда орус доминанттуу экономикасы жана маданияты

ММК аркылуу кыргыз коомуна таратылууда. Ушул көрсөткүчтөргө таянып биз

калган гипотезаларды 5-Доминанттуу экономика мекеме жайларынын аттарында да

125

өзүн сездирет, 6-Мекеме жайларында доминанттуу экономика тарабынан аныкталган

түшүнүктөр жаратылат, 7-Ааламдашуу процесси мекеме жайларына да өз таасирин

берген деп белгиледик. .

Г5 : Доминанттуу экономика мекеме-жайлардын аттарында да өзүн

сездирет:

Мекеме жайларынын аттары:

Ахунбаева көчөсү боюнча жайгашкан мекемелердин аттары:

Орусча Кыргызча Англис тили Башка тилдерде Азиястом Асылзат Monarh Алмена Альянс Дастан De Luxe Имаго Англия Толубай Mishel Demir Bank

Аристократ Кашкасуу Oracle Las Spedo Альянс Алма X.O Corparation Данита Арабика Кыргызстан Aqua City Интизар Авантаж Улан Free Styler Dennim Бегемот Айнар Vegas Бар No 1 Элчи Az-Tek Gold Библиотека Нурлан Mac Burger Будда Бар Тынчтык Aqualand Белые Ночи Эмилге Queen Park Бегемот Айжан Sokrat Домино Арзан Atlantic Докка Азиза Pa-Pino

Добрый Жук Нигар Mishel Диана Алтын Dolche -Vita Докка Айжана

Кафетерий Аяна Какаду Аракет

Магистрат Народный Народный Площадь Пилигрим Папа Карло Панда Россия

Риал Партнёр Сто Пудов Симфония С Любовью Триада Форум Шоколад

Шашлык Вкусный

126

Шмель Эстетика Экзотика Юг Зебра Ясежена Круиз Лидер Шмель

Компьютеры Захар Босфор

Киев көчөсү боюнча жайгашкан мекемелердин аттары:

Орусча Кыргызча Англис тили Башка тилде Невада Бектур Ekspres Demir Bank

Служивый Аян Komplex Bela-İtalia Шанс Чоро Reemstma İnk-Terra Диана Дахима Reflex CRR Био Дент Ак Моор Regard Koton Шмель Астана Orion Rio Для Вас Найза Alfa Nus-Fu Три Кита Манас İnternational Gms Шарм Бакыт Novigator Mobius

Бильярд Мастер Аман Aiten A-5 Меди Стом Илбирс Win Luf-Hosa Домино Жума Grace Mimino

Дом Итальянской Мебели

Беш Саары Lion Han - Gug

Шмель Руслан Dell Газпром Ыссал Holiland Дентика Арзан Winner 7 Дней Нур Pittbull Союз Койша Kent Евразия Ордо United Colors Of

Benetton

Лондон Чолпон City Center Солянка Кыргызстан Kargo Unit Солют Достук Glassary Виктория Айпери Starway Муза Рахат Лукум Dent Master

Пятёрочка Жылдыз Sandra Кроха Тумар Rodi

Военторг Арзан Glav Tour Шик Evita

127

Игрушки Modart Мебелион Orient Карапуз İntel Новость China Town Народный Delta Ваш Стиль Brond Авиакасса Target Жалюзи Дента

Мастер Гриль Цветочная Фантазия

Мая Швецария Дизайн Мега

Компаньон Дока Гобсек Атлас Персона Салют Прага Цветы Розы

Караван Далия Престиж Альянс Гранд Призма

Гролливудская Улыбка

Престиж Светоч Утро Вулкан

Техас Азия Айва Лист Юг

Украина Электроника Славутич Минутка Алина Столовая Матис Биостом

128

Грация Народный Эксквайэр Елена

Совет көчөсү боюнча жайгашкан мекемелердин аттары:

Орусча Кыргызча Англис тили Башка тилде Матритца Султан Adlin Ekmek Teknesi Бис Мээрим Medius Defile

Карона Асман Sara Janet Подрушка Моола Транс Delta Fu Djin Десяатка Азиз Piko Риха Грант Арзу Hollywood Demir Bank Лора Айжамал Bile Çarıkali Астра Ак Жол Spago Harun Метро Нооруз Wep Money Vestel Рубин Майрам Аян Mc Burger Неман Твое Аян Sadora Масох Вулкан Нооруз Metropol Мишха 7 Дней Дастан The Hoss Элма

Карларсон Кыргызстан Holiday Аранс Метелицавал Умут Full Саара

Сленг Достук Charlie Ниязи Алина Азат X.O İstikbal Фортуна У Гульмиры Hyat Наил Битл Айсалкын Reebookk Делидо

Снежана Сейтек Lounge Bellona Мария Манас Mac Burger Динь Чин

Планета Электоники Каныкей Tokyo La Torre Голливуд Алма Moto Gsm

Пекинская Утка Euroset Sairake Симбат Defile Эко Банк Алина Eurostyle Has Şirin Ай Болит Adidas Kadırga Час- Пик Valleynet Vefa Народный Orient Ломбардик Joker Англия Diplomat

Сезон Стиль Konser Мадонна Turkish Air Lines Алабама Red Fox Гардероб Pizza One Лавка Чудес Pizza Hot Майями Time Out АТФ Банк Tennisi

Строй Проэкт Blitz Станбул Leostro

Сладости Востока Mac Burger

129

Шмель Моссовет Мир Цветов Лас Вегас Вулкан Тюльпан

Казкомерцбанк Шмель Гала

Фирменный Мега Обмен Людмила Арктик

Покупайка Эстет

Клеопатра Зебра Кактус Восток Виктория Застольный Андрей

Кошки Мышки Роза

Мультик Фунтик

Тынчтык проспектиси боюнча жайгашкан мекемелердин аттары:

Орусча Кыргызча Англис тили Башка тилде Фея Рахат Ticket Kaynak Декор Сейтек Orion Ben-Sa Ltd Şti

Декор Ак Жол İnstyle Версаль Элегант Камиля Winner Yakobs Арбат Шумкар Master Tour Aygün İnşaat

Евро Дент Божан Classic Yeşil Самсон Даража Rio Политех Жылдыз Skynet

Мобильные Сети Умай Rodeo Бистро Бектур Cunen Россия Ырыс Gala Стадион Айбек Mobella

Ретро Метро Аким Carolina Контур Аяна Misir 21 Век Али Kosmetic Натали Зарина Rich Багира Токчулук La Rinla Кронос Султан Porta L

130

Вулкан Манас Planet Семейный Адеми Neo Planet

Азия Универал Банк

Адилет Pizza İnn

Шмель Ак Ниет London-Bishkek Тренинг Дилан Trans Avia Магнолия Марат Kodak Мир Жазат Fast Food Кармен Аракет Gemma Жук Janet

Али Баба Rich Вулкан Planet Англия Skynet Народный Glass Магнат Sun Shine Экзотика Winner Тиговитол Coffe Лиза Air Manas

Добрый Жук K.İ.C.B Народный Kassa VİP Поролон Biteks

Любимые Цветы Second Hand Ника Dekor

Агро Химия Мега Шмель Одиссей Авиа Касса Океан Каринка Сибирское Здоровье

Аладин Виктория Алиса Андрей Мебель

Колокольчик У Подруг Принц

Мекеме-жайлардын аттарынын тилдерге карата саны жана пайызы:

Саны Пайызы

Орусча 246 46,2

Кыргызча 97 18,2

Англис тили 132 24,8

131

11%25%

18%

46%орусча

кыргызча

англизтили

башкатилде

Мекеме-жайлардын аттарынын көчөлөргө карата саны жана пайызы:

Саны Пайызы

Ахунбаев көчөсү 93 17,5

Киев көчөсү

154 28,9

Совет көчөсү

159 29,9

Тынчтык проспектиси 126 23,7

Жалпы саны 532 100,0

Мекеме-жайлардын аттарынын кайсы көчөлөрдө кандай тилдерде экендигин

билүү максатында жүргүзгөн анализибиздин негизинде төмөнкү таблица түзүлдү. Бул

таблицадан сурообузга оңой эле жооп ала алабыз.

Мекеме-жайлардын аттарынын көчөлөргө жана тилдерге карата

бөлүнүшү:

Башка тилде 57 10,7

Көчө аттары Жалпы саны Ахунбаев Киев Совет Тынчтык

Орусча N 46 79 66 55 246

% 49,5% 51,3% 41,5% 43,7% 46,2%

Кыргызча N 20 27 23 27 97

% 21,5% 17,5% 14,5% 21,4% 18,2%

Англисче N 20 35 40 37 132

% 21,5% 22,7% 25,2% 29,4% 24,8%

Башка тилде N 7 13 30 7 57

% 7,5% 8,4% 18,9% 5,6% 10,7%

Жалпы саны N 93 154 159 126 532 % 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

132

Изилденген көчөлөрдөгү мекеме-жайларынын аттарына көңүл бурсак орус

аттарынын басымдуулук кылганын көрөбүз. Ал эми англис тилиндеги аттар 2-орунда

турат. Бул албетте доминанттуу экономиканын кандайдыр бир деңгээлде таасири бар

экендигин көрсөтөт. Ушуга карата биз алтынчы жана жетинчи гипотезаларбызыды

белгиледик.

Г6 : Мекеме жайларында доминанттуу экономика тарабынан аныкталган

түшүнүктөр жаратылат:

Мекемелердин аттарын анализ кылганыбызда биз көбүнчө орус

жомокторундагы каармандардын аттары менен кездештик. Булар: Добрый жук, Папа

Карло, Три кита, Гобсек, Карларсон, Симбат, Ай болит, Фунтик, Самсон, Багира, Али

баба. Бул мисалдар биздин 6-гипотезабыздын тууралыгын тастыктайт.

Г7 : Ааламдашуу процесси мекеме жайларына да өз таасирин берген:

Бул гипотезабыз да бир канча мисалдардын жардамы менен тастыкталды.

Анткени ааламдашуу процессинин таасири астында көпчүлүк эле мекеме-жайлардын

аттары чет мамлекеттердеги көрүнүктүү аттарга байланыштырып коюлган. Мисалга

алсак Голливудская улыбка, Матритца, Пекинская утка, Сибирское здоровье, Az-tek

gold, Mac Burger, Англия, Швецария, Голливуд, Алабама, Майями, Лас Вегас, Дом

итальянской мебели ж.б. Бул жерлердин аттарында кандайдыр бир деңгээлде

ааламдашуу процессинин таасири бар экендигин көрө алабыз.

133

ЖЫЙЫНТЫК

Бул изилдөө ишинин жыйынтыгында мекеме аттарынын көбүнесе чет тилде

коюлганын көрдүк.

Доминанттуу экономиканын медиада чагылдырылышын анализ этүү үчүн

телеканалдарды, гезиттерди, радиоканалдарды изилдедик жана жыйынтык катары

экономикасы доминанттуу болгон мамлекеттин тилинин башкача айтканда орус

тилинин Кыргыз медиасында басымдуу экенин көрдүк.

Аналитикалык изилдөөбүздөн алынган жыйынтыктарга таянып төмөнкү айта

алабыз:

532 мекеме жайларынын аттарынын 246сы орус тилинде, 132си англис

тилинде, 97си кыргыз тилинде ал эми канган 57си башка тилдерде аталган.

Пайыздарына карасак мекеме жайларынын аттарынын 46.2%ы орус тилинде, 24,8%ы

англис тилинде, 18,2%ы кыргыз тилинде жана калган 10,7%ы башка тилдерде

коюлган.

Идеологиялык изилдөөбүздө мекеме жайларынын аттарын төмөнкүдөй төрт

топко бөлдүк. Бул топтор:

5) Жомок каармандарынын аттары

6) Адам аттары

7) Жер аттары

8) Глобалдык маанайдагы сөздөр

Идеологиялык изилдөөбүздүн жыйынтыктары төмөнкүдөй болду:

Жомок каармандарынын аттары экономикасы доминанттуу болгон өлкөнүн

башкача айтканда Россиянын жомок каармандарынын аттарына карата коюлган жана

бул аттардын жардамы аркылуу адамдарга идеологиялык түшүнүктөр берилүүгө

аракет кылынган. Бул түшүнүктөрдү орус жомокторунда көп кездешчү бир туугандык,

жакшылык, жардам сүйүүчүлүк деп көрсөттүк.

Жер аттарына келсек бул жерде да көбүнесе орус жер аттары колдонулган.

Мисалы Украина, Прага, Россия, Моссовет, Арбат сыяктуу аттарды айтсак болот.

134

Андан сырткары Америкалык жер аттары да коюлган. Мисалы Майами, Голливуд,

Лас-Вегас сыяктуу аттарды көрсөтсөк болот.

Глобалдык түшүнүктөргө келсек мекеме аттарында кез-кез глобалдык

түшүнүктөргө да орун берилгенин көрөбүз. Мисалы кээ бир мекемелерге Дом

итальянской мебели, Голливудская улыбка, Матритца, Пекинская утка, Mac Burger

сыяктуу аттар коюлган.

Жыйынтык катары айтсак, Кыргызстандагы мекемелердин аттары доминанттуу

экономика тарабынан берилген түшүнүктөргө карата коюлган. Ошол эле мезгилде

ааламдашуу жана популярдуу маданият сыяктуу факторлордун таасири астында англис

аттарга да орун берилген жана ал гана эмес жер аттарында да ааламдашуунун таасири

башкача айтканда Америкалык шаарлардын таасири бар экенин байкашыбыз мүмкүн.

Сунуш бөлүмүндө болсо жергиликтүү ММКларга колдоо көрсөтүлүүсү

керектиги жана жергиликтүү башкаруучулуктагы кемчиликтердин азайтылышы

керектиги тууралуу айтып өттүк.