maymunlar gezegeni çözümleme

215 Hollywood Sinemasnda Felaket Konulu Filmler Ve

HOLLYWOOD SNEMASINDA FELAKET KONULU FLMLER VE DEEN EGEMEN

YAPILARIN MAYMUNLAR GEZEGEN FLMLER BALAMINDA ANALZ

Bar Tolga EKNC1

ZET

Sinema her dnem toplumsal enerjileri harekete geiren bir sanat olmutur. zellikle Hollywood sinemas, temsil

edilen egemen kltrn ideolojisinin belirlenmesinde nemli ipular vermektedir. Dahas toplumsal tarihteki

glerin ekillenme srecinde Hollywood sinemasnn etkisi gz ard edilemez. Toplumsal ile ilgili en arpc

filmler felaket konulu olanlardr. Felaket konulu filmler, deien egemen yaplar asndan temsil edilen dnyann

birer yansmalar olarak incelenebilir. Bu filmlerde toplumsaln ve kltrel sorunlarn merulat bir dnemin

dnyas yanstlmaktadr. zellikle 1968 ylnda retilen Maymunlar Gezegeni filmi modern kurumlara olan

gvenin kaybolduu, muhalif fikirlerin ba gsterdii, muhafazakarln sorguland ve insann evrim

bilmecesini zmeye odakland bir dnemde yaratlmtr. Toplumsaln sorunu zaman iinde zememesi ve

krizlerin giderek bymesi, ataerkil dzene olan gvenin zedelenmesi, bu filmlerin seriler halinde devam ederek

gnmze kadar gelmesini salamtr. 2011 ylnda retilen Maymunlar Gezegeni Balang filmi de kriz

halindeki bir toplumun modern korkularn tasvir eder. Bu balamda almann amac, toplumsaln sorunlarn ve

gnmzdeki durumunu inceleyerek bu filmlerin dnemler iinde deien egemen yaplarn belirleyip sinema

gibi medyalarla ilikisini ortaya koymaktr.

Anahtar Kelimeler: Maymunlar Gezegeni filmleri, felaket konulu filmler, egemen yap, ideoloji

DISASTER CONCEPTED FILMS IN HOLLYWOOD CINEMA AND

ANALYSIS OF CHANGING DOMINANT STRUCTURES IN TERMS OF

PLANET OF THE APES FILMS

ABSTRACT

Cinema became an art that inspired every-day social energies. In particular the Hollywood cinema, representing

the ideology of the dominant culture is important in determining tips. Furthermore the embodiment of forces in

the process of social history, Hollywood cinema and the effect cant be ignored. The most striking movies about

social is disaster movies. Movies dealing with the disaster, which are represented in terms of changing the

dominant structures can be examined as one of the reflections of the world. In these movies, the social and

cultural problems in the world are reflected in a period of gaining legitimacy. In particular the Planet of the Apes

movie produced in 1968, lost the confidence of modern institutions, the opposition shown by the head of ideas, to

solve the puzzle of human evolution is questioned and the focus of conservatism has been created at a time. Over

time of the social, did not solve the problem and the growing crisis, the patriarchal order of confidence in the

injury, these movies come by continuing to present in the series. Produced by 2011, Rise of the Planet of the

1 gr.Gr. T.C. stanbul Arel niversitesi Radyo ve TV Programcl, [email protected]


Apes movie depicts of the fears of modern society crisis. In this context, the study aims to examine the social

issues and current status, identify the structures of the dominant cinema, these movies, such as changes in the

periods set forth media relationship.

Keywords: Planet of the Apes movies, movies dealing with disaster, the dominant structure, ideology

1. Giri

Hollywood filmleri gerei yanstmak yerine, hayali bir dnya dayatrlar.

Kahramanlk servenleri, romantizm aray, kurtarc iddet ykleri, rkla ve

sua ilikin sylemler gibi nerilerle gereklii toplumsal deer ve kurumlarla

badatrarak bunlarn deimez bir dnyann ak gstergeleri olarak

alglanmalarn salarlar.(Wollen, 2008: 110-112). Bu da smrye dayal bir

sisteme gnll katlm hazrlayan psikolojik eilimi yaratr. Hollywood

sinemasnn anlat yaps gerei politik sylemleri dnemden dneme deimektedir.

Bu adan, 1967den gnmze deien eitli ideolojik etkilerden bahsedebiliriz.

(Ryan ve Kellner, 2010: s.19). zellikle Hollywood sinemasnn anlat geleneine

gre; filmlerin yklerine, karakterlerin yaratlna ve toplumsal mitlere kadar

ideoloji yerlemitir. 2000-2011 yllar arasndaki Hollywood Sinemasnn yk

gelenei; kurtulu gnleri filmlerine, dnya apnda etkili salgnlara ve hatta uzayl

igali konulu bilim kurgu trne doru odaklanmtr. Bu ynelimde phesiz

Hollywood sinemasnn kr amal politikalar ile ideolojik amalar bulunmaktadr.

Bu balamda bu almann konusu Hollywood sinemasnn gncel rneklerinden

biri olan Rise of the Planet of the Apes (Maymunlar Gezegeni Balang, Rupert

Wyatt, 2011) filmini analiz ederek Hollywood sinemasnda gemiten gnmze

deien ideolojik sylemleri aratrmaktr. almann hipotezi Hollywood

sinemasnda popler olan felaket filmlerinin temasnn egemen yap ile ilikili

olduudur. (Monaco, 2010: 149).

2. Hollywood Sinemasnda Felaket Konulu Filmler

Hollywood Sinemasnda 70li yllarn balarndaki filmler dnemin egemen

yaplarnn belirlenmesi asndan nemli ipularna sahiptir. Doal afetler, ahlak

yoksunluu ve dzen bozukluu ya da muhafazakarlarn bu dnemde i banda

bulunduklar demokratik huysuzluu temsil eden metaforlar filmlerin ana konusu

olmutur. Kriz filmleri ya da felaket filmleri bu dnemde paternalist (babalarn


ocuklarna uygulad otoriteye benzer bir sistemle) erkek dzenini yeniden

dayatmlardr. Bu nedenle bu filmlerin birounda rastlanan muhafazakr

metaforlarn dnemin toplumsal sylemleri ile olduu kadar, toplumsal evreni

bilinalt srelerle ekillendiren birtakm temel arzu ve gereksinim akntlaryla ya

da fiili metonimik bantlar ierdii sylenebilir. Felaket filmleri ayn zamanda, film

endstrisindeki deiimlerle sinema ideolojisi arasndaki ilikinin izlerini de tar.

Byk gie haslatlarn garanti edebilmek iin bu filmlerin geni kitlelerce

paylalan popler fantezi ve korkulara el atmas da bu nedendendir. (Escott, 1998:

22). Biimsel dozda fiziksel ok efektleri ve ar anlatsal gerilim yardmyla

dnemin izler kitlesi iin cazip hale getirilmi klasik gereki anlat ve temsil kodlar

(romantik, ak, eril kahramanlk, gerilim-zlme) zerine kurulmutur. Bu

balamda ada felaket filmleri dngs 60larn sonlarnda balar. 1976a

gelindiinde ise en yksek haslat getiren ilk yirmi filmin drd, felaket filmleridir.

Havaalan, Yangn Kulesi, Poseidon Maceras ve Zelzele. (Ryan ve Kellner, 2010:

91-93). Ayn dnemlerde seri halinde ekilen Maymunlar Gezegeni filmleri de

yksek haslatlar nedeniyle st sralarda yer almaktadr. Bu filmler, Amerikan

toplumunun bir mikro kozmosunu temsil eder ve ounlukla felaket tehlikesi

altndaki bir bina, ulam arac ya da bir mahvolmu bir dnyada geer. inde

bulunduklar ortam tanmlayan zellikler genellikle modernlik ve modernlik sonras

yaamdr. Gelimi teknoloji ve iletiim sistemleri hemen her zaman gz nndedir.

Filmler bylece herkesin nceden saptanm bir yer ve ileve sahip olduu, ataerkil,

kapitalist, teknolojik bir dzenin oluturduu bir felaket ncesi normlar tanmlar.

Felaket ise bu dzenin paralanna denk der.

Sunulan en gl areler insann kendi kiisel kurtuluuna, kolektif deil de

bireysel abalarla kantlanan bir inan duymas ve gl liderlere itaat etmesidir. Bu

filmler bireycilik, Protestan inanc ve Amerikan kapitalist kltrnn liderlik

prensibi arasndaki ilgi ekici uyumu sergilerler. Felaket filmlerinde alt izilen

korku ve arzular, 1968den balayarak Maymunlar Gezegeni filmleri gibi felaketten

kurtulu areleri sunan filmlerle cevaplanmaya allmaktadr. 70li yllarn

balarndan ortalarna kadar felaket filmlerinde olumsuz bir yaklamla kayg olarak


yanstlan temalar, 70lerden balayarak 2000lerde glenerek pozitif bir bakla ele

alnmaya balanmtr. (Ryan ve Kellner, 2010: 100).

3. Maymunlar Gezegeni Filmleri ve yk Yaplar

Sinema tarihileri asndan 1967 senesi, Hollywood sinemasnda nemli bir

almn gerekletii bir devrim yl olarak tanmlanmtr. 1967 yl Amerikada

ekonominin byd, siyahlarn baskya bakaldrd, cinsellikte yeni araylarn

ve uyuturucu kullanmnn toplumun geleneksel deerlerini deitirdii yeni bir

deiim srecine girdii bir dnemdir. Bu dnemde Parmaklklar Arasnda filminde,

otoriter sistem eletirilmi ve bakaldr lkletirilmitir. Beklenmeyen Misafir

filminde liberal beyazlar arasndaki rkln incelikleri ilenmitir. Ate Sahili

filminde ulusal dmanlara insanca bakmak ve pasifizm savunulmutur. Bu ve bunun

gibi birok Hollywood filminde toplumsal eletiri daha da arpc halde beyaz

perdeye aktarlmtr. (Ryan ve Kellner, 2010: 22-23). elikiler ve deiimler,

ekonomik istikrarszln sosyal etkileri, Vietnam savanda yitirilen ulusal itibar,

toplumsal blnmeler, geleneksel ataerkil aileye ve muhafazakr cinsel ahlaka

ynelen tehditler, evresel kirlilikler ve nkleer sava kayglar dnemin filmlerinde

boy gstermeye balamtr.

Bu dnemde, zellikle dnyann sonunun gelecei senaryolar ve ilahi konulu

filmler popler olmaya balamtr. Maymunlar Gezegeni serisinin ilk filmi de byle

bir toplumsal ortamda konu edildi. Serinin ilk filminde, nedeni belirsiz olan bir kaza

sonucu yabanc bir gezegene den Taylorn maymunlar gezegeninde bandan

geen olaylar anlatlmaktadr. Bireyin egemen yap ile olan atmasnn ele alnd

1968 ylnda ekilen bu blm Maymunlar Gezegeni (Planet of the Apes, Franklin

James Schaffner, 1968) egemen ideolojinin zamansal snrlarn belirlemek iin

deerli bir filmdir. Filmin devamnda Maymunlar Gezegeninin Altnda (Beneath the

Planet of the Apes, Ted Post, 1970), Maymunlar Gezegeninden Ka(Escape from

the Planet of the Apes, John Lee Thompson, 1971), Maymunlar Gezegenin Fethi

(Conquest of the Planet of the Apes, John Lee Thompson, 1972), Maymunlar

Gezegeni in Sava(Battle for the Planet of the Apes, John Lee Thompson, 1973),

Maymunlar Gezegeni (Planet of the Apes, Tim Burton, 2001) ve son olarak

gnmzde bilgisayar teknolojileri ile ekilmi Maymunlar Gezegeni Balang


(Rise of the Planet of the Apes, Rupert Wyatt, 2011) filmleri ekilmitir. 70li

yllardaki devam filmleri, bu dnemdeki toplumsal hayal krklnn ve endielerin

felaket filmleri ile doruk noktasna kmasnn ardndan, ulusal itibar kaybyla dolu

bir dnyadan, romantik dini aknlkla yeni fantezilere teslim olduunu

gstermektedir. (Oskay, 1982: 46). Maymunlar Gezegeni serisinin Hollywood

sinemas tarafndan popler hale getirilmesi de phesiz 1968den 2011e kadar

sren i alkantlar ve kyamet senaryolarnn toplum zerindeki etkisinden

gelmektedir. Maymunlar Gezegeni filmlerini zmlemeye almak birok

bakmdan iddetli ekonomik, politik ve toplumsal krizlerle yzlemeye ve

Amerikann gerek politik gerekse ekonomik iktidarnn nemli lde azald bir

dnyaya uyum salamaya alan, de gemi bir kltr zmlemek anlamna

gelmektedir. (Mills, 1974: 422-423).

3.1. Maymunlar Gezegeni (1968)

1968 senesinde ekilen Planet of the Apes filmi, genel incelemede, klasik

Hollywood anlat yapsn yanstan bir film olarak nitelendirilebilir. Film egemen

ideolojinin tm zelliklerini barndrmaktadr. Kapitalizmin ve dzenin

onaylanmasna ilikin birok nemli grsel kodu barndrr. Filmin banda yer alan

sahnede Amerikan bayrann yakn ekimlerde zellikle vurgulanmas ve Amerikan

yaamna ilikin bilgilerin diyaloglarla pekitirilmesi bunu daha da gl

klmaktadr. Filmi klasik anlat yapsndan ayran tek unsur nedensellik zelliidir.

Klasik anlat yaps gerei yknn balangc, geliimi ve sonu ilkesi ve her olayn

bir nedeni ve sonucu olmas ilkesi bu filmin tamamnda yer almaz. Nedensellik ilkesi

film ile deil, filmin devamnda ekilen seri ile ancak bir btnlk oluturmutur.

Ancak serinin tm dahi incelendiinde, filmin banda kaza sonucu yabanc bir

gezegene den uzay gemisinin neden dtne ilikin hibir bilgi verilmemektedir.

Uzayda babo hareket eden uzay gemisini rotasndan karp gezegene dmesinin

nedeni belirsizdir. Bu belirsizlik hissi; insann evrim bilmecesine, kyamet ve

kyamet sonras mitlere de gnderme yapmaktadr. lk iki filmde yer alan Taylor

(Charlton Heston) karakteri kaza sonrasnda simle edilmi bir dnyada kendini

bulur. Bu dnya maymunlarn egemen olduu, gereklikten ok farkl bir dzeni

temsil eder.


Baudrillard bu durumu dipnotta ksaca yle zetlemektedir:

Enerji bunalm ve ekolojik sorunlar, bir felaket filmi gibi sahneye konulmaktadr. kisi

de hem stil hem de maliyet asndan u anda Hollywooda ok para kazandran filmlere

benzemektedirler. Bu filmleri nesnel bir felaket fantazmyla karlatrmann bir

anlam yoktur. Asl nemli olan, tam tersine, toplumsaln gncel dile getirili biiminin

bir felaket filmi senaryosuna uygun olduu gereidir (Baudrillard, 2010: 42).

ekil: 1 Planet of the Apes(1968)

Film boyunca Taylorn bireysel bakaldrs ve yenilgisi konu edilmitir. lk

olarak maymunlar tarafndan yakalanr ve yarglanr. Boynundan vurulduu iin

konuma yetisini de ksa zamanl olarak kaybeder. letiimsel olarak snrlandrlr,

sradanlatrlr. Konuma yetisini kazannca bu seferde dzenin ahlaksal ve hukuksal

gleri tarafndan reddedilir ve bastrlr. yle ki maymunlarn kurduu mahkemede

konumas yasaklanr. Konumas, kendisini ifade etmesi ayr bir su olarak

belirlenir. Dzenin dzenekleri; askeri, yasal, idari otoritenin unsurlar olarak bir

bask oluturur. Maymunlar dnyasnda bir insann dnmesi, kendini ifade etmesi

bal bana yanl ve tahamml edilemez bir su olarak grlr. Toplumsal bir varlk

olan birey iin bu, cehennemden farkszdr. Bu dnyada onun ruhunun ve aklnn

zgrlemesini salayan tek yardmc ise toplumsal gcn bir unsuru olan

entelektel dncedir. Entelektel dnceyi ise filmde Zira ve Cornelyus

isimli veteriner bilim maymunlar stlenmitir. Film egemen otoritenin rn olduu

iin stn saduyu da egemen otoritenin iinden kmaktadr. Bu noktada hikyenin


var oluu bir felsefeden yola karak evrim bilmecesini sorgulayan yapsna karn,

egemen siyasal yapy destekledii aktr. Film, Taylorn Amerikan deerlerinin ve

sunduu zgrlklerin temsili olan zgrlk Antnn yklm temsilinin bulunduu

kumsal sahnesinde sonlanr.

3.2. Maymunlar Gezegeninin Altnda (1970)

lk filmin ardndan iki sene sonra ekilen blmde hikye kald yerden

devam etmektedir. Filmde maymunlarn kendi arasndaki sava kart protestolarn

olduu sahne, dnem iinde toplumsal srece ilikin nemli ipular vermektedir.

Filmde bir grup maymun pankartlar aarak sava protesto eder. Ancak askeri otorite

tarafndan susturulurlar.

ekil 2: Beneath the Planet of the Apes (1970) Sivil rgtlenme

Sinemann kararl bir Katoliklik iin ara olduu dncesi, byk lde

yzeysel olarak bu filmde incelenebilir. Nkleer felaket sonras hayatta kalan yeralt

insanlarnn Tanr olarak kabul edip dua ettii atom bombas, dini ayin tarznda

simgeletirilmitir. Bu Freudun en tartmal kuramlarndan biri olan, Evrensel

lm Arzusu kuramnn bir yansmasdr. Bu kuram, bir tr evrim hatas olan insan

rknn yapsndaki kendini yok etme arzudur. Freudun Evrensel lm Arzusu

kuramnn bugn kolektif bilin dnda dolayl olarak kabul edildiini bir gsterge

olarak alabiliriz. zellikle de son dnemdeki politik olaylar bunu geerli klmaktadr.

(Wood, 2003: 35).


3.3. Maymunlar Gezegeninden Ka (1971)

Serinin nc filmi, belleksel olarak gelecekten gemie doru bir geri

dn macerasdr. Zira ve Cornelyus ismindeki maymunlar, uzay gemisi ile

gelecekten 70li yllara doru yolculuk yaparlar. Dnyann yok olduu gelecek

zamandan gnmze olan yolculukta insanlar dnyasndaki maymunlarn durumu

anlatlr. Filmin ilk on be dakikas, bir uzay gemisi bulan askeri glerin organize

olduu sahneyle devam eder. Filmin ilk blmnde grlen insanlarn barl

yaklam filmin devamnda son bulur. nsanlar, bu iki maymunun (aslnda ama

filmin banda Milo karakteri hayvanat bahesinde bir goril tarafndan ldrlr.)

gelecekte bir tehdit olabileceini dnerek ldrlmesine karar verir. Bu durumun

modern toplumlardaki gven ve risk olgusunun bir sonucu olduunu varsayabiliriz.

Risk ve gven yalnzca kiisel bir eylem deildir. Byk insan kitlelerini, ekolojik

ykm ya da nkleer sava olaylarnda olduu gibi yer kre zerindeki herkesi

topluca etkileyen risk ortamlarna sokabilir. Bu durumda gvenin belirli tehlikeler

grubunun nlendii ya da en aza indirgendii bir durum olarak tanmlanabilir.

(Giddens, 2010: 38). Bu durumun sonucu da bu iki maymunun ldrlmesi veya

idi edilmesidir. Filmin sonunda Zira ve Cornelyus, dzenin dzenekleri tarafndan

vahice ldrlr. Ancak yaayan son maymun olan bebekleri bir sirk sahibi

tarafndan kurtarlr. Filmin devam srecindeki belirsizlikleri de hayatta kalan bebek

aa karacaktr.

3.4. Maymunlar Gezegenin Fethi (1972)

Maymunlar Gezegeni filmlerinin drdnc halkas olan bu film, serinin dier

filmleri gibi 60larn sonu ve 70lerin bandaki toplumsal ve sosyal olaylarn bir

yansmas eklindedir. Dnem iinde yaylan kar kltr akmlar, rock mzik, hippi

yaam tarz ve yabanclamann kltrel sonularn iermektedir. 70lerdeki

Amerikan Dnyasna yabanclamann sinemadaki en arpc grntsn

vermektedir.

Filmde, bir nceki blmde len Zira ve Cornelyus isimli zeki maymunlarn

ocuu Ceaser(Sezar) isimli karakterin kleletirilen maymunlarn bana geerek

var olan sistemi ykp baa gemesi anlatlmaktadr. Film iinde hayali bir kapitalist


dzen vardr. Gnmz dnyasndan tek fark, salgn bir hastalk sonucu dnyadaki

tm evcil ev hayvanlarnn tkenmesi sonucunda, insanlarn nce ev hayvan olarak,

sonrada bireysel kleleri haline getirdii maymunlara yapt ikenceler konu

edilmitir. Antik Roma sistemindeki klelie benzeyen bu yap da, maymunlar

toplumsal yaplarn tmnde birer kle olarak yaamaktadr. nsanlar ise, kapitalist

sistem iinde yalnzlaan, bireyselleen, klostrofobik bir atmosferde yaarlar. Sezar

karakteri sistem iinde yava yava rgtlenir. Sistemin zayflklarn tespit eder ve

devrim niteliindeki zgrlk mcadelesine giriir. Film iindeki dzen dzenekleri;

asker, polis ve sivil otorite Sezar sorgusuz sualsiz ldrmek iin ittifak halindedir.

Filmdeki isyann balad ve bittii sahnelerdeki youn iddet grntleri, mekanik

vahet hissini krkler. Sz konusu olan duygusal deil etik bir stratejidir. Karakter

zdeletirmesinden ziyade kartlklara ve duruma dayanarak anlam retmeye

ynelik bir abadr. Bu Sezar ile zdeletirme kuran izleyici de kar bir tutum

dourmaktadr. Film dnem iindeki kar kltr mesajlarn yanstmaya alsa da,

znde yatan ideolojik deerlerle ister istemez elimektedir.

3.5. Maymunlar Gezegeni in Sava (1973)

Maymunlar Gezegeni in Sava filmi, srekli el deitiren iktidarlarn

olduu bir dnemde retilmitir. Bu sebeple zellikle toplumsal hayattaki sosyal

snflarn ekimelerinin etkilerinin bulunduu bir seri filmi haline geldi. Filmde,

binlerce yldr maymunlara hkmeden insanolunun maymunlar tarafndan

ynetilmeye balamas konu edilmitir. Kle efendi, efendi ise kle olmutur. nk

insanlarn karsnda artk dnen, kar kan ve boyun emeyen bir topluluk ve bu

topluluu ayakta tutan ruhsal ve dinsel mitler vardr.

Baudrillard bu durumu yle zetlemektedir:

Durmadan el deitiren iktidar, bilgi ve sylev srelerinin ve kutuplarn yerlerinin

belirlenmesini olanakszlatrmaktadr. rnein psikanalitik yorumlamada

yorumlaycnn sahip olduu iktidarn kkeninde, yorumlad kii vardr. Bu durum

her eyin deimesine neden olmaktadr. nk iktidarn geleneksel sahiplerine bu

gc nereden alyorsunuz sorusunu sormamza yol amaktadr. Seni kim dk yapt?

Seni kim kral yapt? Yant ancak Tanr olabilir. nk sorulan sorularda yant

vermeyen tek varlk Tanrdr (Baudrillard, 2010: 54).


Baka bir ifadeyle, iktidar Tanrdan alnp halka verilmitir. Her eyin ba

halktr. Her ey halka aittir. Filmde, maymunlar ile insanlar arasnda ki en nemli

fark olarak gsterilen, kendi trne zarar vermeme ilkesi de, filmin sonunda bozulur.

Modernlemenin doal bir sonucu olarak, Sezarn olu bir goril tarafndan

ldrlr.

3.6. Maymunlar Gezegeni (2001)

1968den 1973e kadar Maymunlar Gezegeni filmlerindeki egemen yaplar

birbirine benzemektedir. Ancak 2001 senesinde yeniden ekilen Maymunlar

Gezegeni filmi dier filmlerden farkl bir kurguya sahiptir. zellikle 70lerin

toplumsal yaplar artk deimitir. 1968de ekilen film ile 2001 senesinde yeniden

retilen film arasnda farklar bulunmaktadr. 2001 ylnda ekilen film bir uzay

maceras ile balar. Uzayda, kara delie giren beyaz erkek kahraman zaman iinde

yolculuk yaparak gelecein maymunlar dnyasna gelir. 1968 ylndaki ana karaktere

nazaran daha gen ve bilgilidir. Ayrca filmin 1968 versiyonunda bulunmayan

nedensellik zellii, bu filmde gn na karlmtr. Nihayet hikyeyi balatan

kazann nedeni 2001deki filmde uzun ekimlerle aklanmtr.

2001 ylndaki filmde, yk ve kurgu yaps farkldr. Filmde, maymunlar

nceki filmlere nazaran daha acmasz ve bireycidir. Ayrca toplumsal snflar da

belirginlemitir. Gl bir burjuva yaps hkimdir. Senatrler, dini liderler, askeri

liderler ve onlarn yaamlar detayl olarak yanstlmtr. Genel anlamda, gnmz

modern yaamnn kaba bir yansmasdr. 2001 ylndaki filmde, beyaz erkek

karakterin (Captain Leo Davidson) fiziksel anlamda dier insanlardan bir fark

yoktur. Tek fark, bilgiye ve teknolojiye hkim olmasdr. Bu zellikler onu, insanlar

iin bir mesih haline getirmitir. Filmde dayatlan ideolojik bir dnya vardr. zleyici

bu dnyaya kendini o kadar ok kaptrr ki ana karakter bu sylemin iinde kaybolur.

Captain Leo Davidson karakterinin ismi film boyunca neredeyse hi sylenmez.

Filmin bandaki diyalog dnda, ismi belirsizdir. 1968 senesindeki filmde ise Taylor

karakteri neredeyse her sahnede tekrarlanan bir isimdir. 2001 ylndaki filmde

insanlar konuabilmektedir ve gayet de zekidirler. Tek zayflklar, dank ve

gvensiz olmalardr. 1968 senesindeki filmde ise sadece Taylor bilinli bir ekilde

hareket etmektedir. Dier insanlar, gnmz dnyasndaki empanzeler kadar bir


zekya sahiplerdir ve konuma yetilerini kaybetmilerdir. Bilinsiz ve babolardr.

Kurtarlmak dahi istemezler. Film bu noktada, risk toplumunun bilinli ve bilinsiz

korkularnn ykletirildii bir Hollywood filmi olarak 1973 ve ncesindeki

filmlerden ayrlmaktadr.

4. almann Amac ve Yntemi

almada kullanlan analiz yntemi; gstergebilimsel zmlemedir. Bu

yntem, derin anlamlandrma dzlemini ifade etmektedir. Sinema ncelikle bir

dildir. nk metinleri vardr; anlaml bir sylemi vardr. Peircea gre bir

grntsel gsterge nesnesini, nesnesine olan benzerlii ile temsil eden bir

gstergedir; gsteren ile gsterilen arasndaki iliki rastlantsal deildir, bir benzerlik

ya da gibilik rndr.(Wollen, 2008: 108-109). Bir film grnts belirti, ikon ya

da simge olabilir. Bu anlamda bir belirtisel gsterge, nesne ve onu temsil eden

gsterge arasnda var olan gerek bir ilikiye dayanr. Bir ikon ise, tersine, poz veren

kiiye benzeyen bir portre gibi, kendi benzerlik ilikisinden dolay nesnenin yerini

tutan gstergedir. Simge ise, tamamen uzlamsal olan balanty gsterir.

Gstergenin bu kategoriside sinemasal imgelerin belirli tiplerinde saf halde

bulunabilir.(Armes, 2010: 11-12). Cmle nasl kelimelerin biraraya gelerek anlaml

bir btn olumu haliyse, sinematik kodlarla da filmsel teknik kodlar bir araya

gelerek anlaml bir btn olutururlar. Filmsel kodlardan teknik kodlar hangi iaretin

anlaml olduunu ortaya koyar. Bu da, gsteren-gsterilen ikilisi arasndaki iliki

anlamlandrlmasdr.

Sinema filmleri, anlatm aralarnn rastgele bir araya geldii bir yn

deildir. Paralar btn oluturmak zere aralarnda birtakm ilikiler

kurarlar.(Uysal, 2012: 174). Filmlerin ierii nceden tasarlanm toplumsal ya da

siyasal bir bak asna sahiptir. Filmlerde, bireycilik, kadn-erkek ilikileri, aile

yaamnn nemi, rk ya da Avrupa tarihi konusunda ideolojik mesajlar vardr.

(Corrigan, 2010: 121).

Lotman, bu durumu yle zetlemektedir:

Perdedeki her grnt bir gstergedir, yani bir anlam vardr, bir enformasyon

taycsdr. Kukusuz bu anlam iki eit olabilir; perdedeki grntler, bir yandan reel

dnyadaki nesneleri yanstrlar. Bu nesneler ve grntler arasnda semantik bir iliki


meydana kar. Nesneler, perdede yanstlan grntlerin anlamlar durumuna gelir

(Lotman, 2012: 51).

Hollywood sinemasnda; sinema-gsterge, dnya-gsterilen, grnt

gsterendir. Gsterilenin oluabilmesi iin zihinsel birimleri harekete geirecek olan

fiziksel duyular kkrtan aama yani gsteren aamas grnt niteliini

tamaktadr.

almann amac, Hollywood filmlerinin kullandklar egemen sylemleri

aa karmaktr. Bu almann ana sorunsaln cevaplamak iin Maymunlar

Gezegeni Balang filmi analiz edilecektir. Yntem olarak gstergebilimsel

zmleme yntemi kullanlmtr. Bu balamda, rnek filmdeki gsterenler

zerinden bir inceleme yaplmtr. Tablo 1de dz anlam ve yan anlam boyutlar

ayrlmtr. Filmin gstergebilimsel zmlemesi bu modele gre yaplacaktr.

Tablo 1: Yntem Analiz Tablosu

Seilmi grntler gsterge Dz anlam boyutu gsteren Yan anlam boyutu gsterilen

5. Maymunlar Gezegeni Balang (2011) Filminin Analizi

5.1. Filmin Konusu

Film, Alzheimer hastalnn tedavisinde kullanlmak zere maymunlar

zerinde denenen bir ilacn yan etkisi sonucu evrim geiren Sezar isimli maymunun

hikyesi zerine kuruludur. Film 1972 ylnda retilen Maymunlar Gezegenin Fethi

filminin yeniden retilmi halidir. Film, Maymunlar Gezegeni Balang ismiyle

gnmze uyarlanmtr. Filmin yk yaps Hollywood sinemasnda halen popler

olan felaket filmlerinin bir rneidir. Hollywood anlat yaps gerei nce istikrardan

kargaaya geilmesi, ardndan bir dizi snav yoluyla lider veya kurtarcnn tayin

edilmesi, en sonunda da felaketin stesinden gelinmesi gibi olduka basit bir anlatya

sahiptir. Dikkat eken unsur, zdeletirme iin seilen karakterin insan olmamasdr.

Filmde, zdeletirme kurmak iin bilgisayar teknolojileriyle yaratlm sanal bir

karakter kullanlmtr. Sanallk, ideolojinin temsil ettii gerekleri yanstmaktadr.

(Armes, 2010: 179-182). Bu adan, 1972 ylndaki filmden ierik olarak tamamyla


farkldr. 1972 ylndaki filmde Sezar karakteri toplumsal bir bakaldrnn

simgesiyken, 2011 ylndaki filmde laboratuvarda oluturulmu bir virs gibi

dnyay saran bir tehdittir.

ekil 3: Motion Capture teknii ile yaratlm Sezar karakteri

5.2. Filmin Gstergebilimsel zmlemesi

Film, modern hayatta bir geri dn arac olarak gsterilen sisli orman

grnts ile balar. Maymunlarn Afrikal avclar tarafndan vahice avland

aksiyon sahnesinden sonra, ataerkil dzenin daha gvenli bir yer olarak sunduu

metropole gei yaplr. Bu sahne, gven ve riskin sorguland kreselleen dnyay

temsil etmektedir. Filmin ilerleyen sekanslar, laboratuvar ortamnda geer. Sekans,

maymunlar zerinde yaplan deneylerden kaan bir maymunun toplant salonunda

vahice ldr ile son bulur. Filmdeki bu sahne, ideolojinin temsil ettii kurmaca

dnyay temsil etmektedir. Eer ideolojinin ileyii gleirse o toplum ve o

toplumla birlikte ideolojisi sonunda mutlaka yklacaktr. (Childe, 1998: 20). Filmde

iktidarn ksa sreliine de olsa ykm, tm deney maymunlarnn ldrlmesi ile

son bulur. Film kapitalist toplumlarn temsil ettii acmasz dnyay hakl

klmaktadr. (Daver, 1993: 96).

Hikaye Will karakterinin len maymunun bebeini, irketten karp evinde

bytmesi ile devam eder. Will karakteri, modern yaamdaki bireysel yalnz erkek

figrdr. Alzheimer hastas olan babas ile yaamaktadr. Modern yaamda ataerkil

yapnn nerdii ekirdek aile yapsna kart bir karakterdir. Daha nceki

maymunlar gezegeni filmlerinde dayatlan annelik figrne karlk bu filmde,


annelik bir erkek karakter zerinden temsil edilmektedir. Will karakteri, ada

yaamdaki iktidarn kaybetmi erkek figr olarak temsil edilmektedir. Erkek

egemen sistemde, erkein sosyal rol olan babalk dnda, annenin grevlerini de

stlenmesi dzenle atmasna neden olur.

Sezarn en yakn dostu ve evrim geirmesine neden olacak ilac bulan kii

olan Will beyaz bir Amerikaldr. Filmin bandaki arkadalk, filmin sonundaki

snfsal ilikiler ile son bulur. 1972 senesindeki filmde zt bir durum ilenmitir.

Sezarn en yakn dostu siyahi bir Amerikaldr ve klelikten gelen iki arkadan

ilikileri daha ok kltrel bir ba eklindedir. Bu noktada, modern yaamdaki

arkadaln doasndaki bu dnm nem kazanmaktadr. Filmde, modern

yaamdaki arkada kavramnn metalamasnn toplumsal yap ile balantl olduu

grlmektedir

Giddens bu durumu yle zetlemektedir:

Arkadan kart artk dman, hatta yabanc bile deildir; daha ok tandk, meslekta

ya da tanmadm biri sfatlarndan birisidir. Bu dnmle birlikte onur, kiisel

sevgiden baka hibir destei olmayan ballkla; itenlik ise sahicilik olarak

adlandrabileceimiz eyle, yani karsndakinin ak ve iyi niyetli olmas gerekliliiyle

yer deitirmitir (Giddens, 2010: 109).

Filmin banda Sezar, insani zellikleriyle yanstlmtr. Bebeklikten

erikinliine geiteki insani tepkileri bir zdeletirme teknii olarak uygulanmtr.

Ancak filmin devamnda hayvan barnanda insanlar tarafndan grd iddet

sonucu vahileir ve filmin sonunda insanla kar savaa giriir. Filmin nermesi,

masumlarn bile canavarca arzular ve vahi igdler taddr. Sezar vahice

davranmay, uygarlktan hayvansalla gerilemeyi ve bir erkek olmay renmitir.

Bu adan Hollywood sinemasnn bandan beri sunduu, sinemada izleyicinin

erkek olduu sav bu filmde de geerlidir. (Berger, 2010: 48-50). Film bunu,

metaforik bir biimde sunar. Filmde sahip ve kle ilikisi, Sezarn sahibinin onayn

almak iin elini uzatt sahnede nemli bir grsel kodu ierir. Sezar filmin banda

yapt bu hareket sahibi tarafndan bile aknlkla karlanr. nk renilmi bir

davran deildir. Bu smrgeci sistemlerdeki ii patron ilikisinin bir yansmasdr.

Toplumsal yapda emeki snf, patronlarnn onayn almak iin farkl vcut


hareketlerini kullanrlar. Bu davranlar, egemen ideoloji tarafndan dolayl olarak

bilinaltna kodlanmtr. Film, maymunlarn San Francisco ehrini istila etmesi ile

son bulur. Filmin aksiyon sekans iin San Francisco Kprsnn seilmesi bilinli

bir tercihtir. Bu yolla, olaan bir zaman dilimini bir maymunlar cehennemi ile

badatrarak modern insann toplumsal korkular metaforlatrlmtr.

Tablo 2: Gstergebilimsel zmleme

Seilmi grntler gsterge Dz anlam boyutu gsteren

Yan anlam boyutu gsterilen

Ses: Tekrarlayan melodik mzik. Mizansen: (Filmin al sahnesi)Sisli orman grnts.

Kaosun hkm srd ilkel yaam.

Ses: Tekrarlayan melodik mzik. Mizansen: Yakalanan maymunun detay plan gz.(fade -out)

lkel toplumlardan modernlie gei.

Ses: Tekrarlayan melodik mzik. Mizansen: Genel plan laboratuvar grnts.(fade -in)

Modern yaamn steril ve kapal ortam.


Ses: Tekrarlayan melodik mzik. Mizansen:Toplant salonunda vahice ldrlen maymun grnts.

Modern toplumlarda iddet ve gven duygusu.

Ses: Tekrarlayan melodik mzik. Mizansen: Maymuna babalk yapan Will karakteri.

Modern dnyadaki erkek figrnn temsili.

Ses: Ortam sesi. Mizansen: Sezarn sahibine elini uzatarak onay beklemesi.

Baskn ideolojinin dayatt snf sistemi.

Mizansen: San Francisco Kprs ve gvenlik gleri.

Toplumsal korkularn, ideolojik bask aralar ile zlmesi.

Ses: Tekrarlayan melodik mzik. Mizansen: (Genel Plan) Kaos ortamndaki ehri izleyen Sezar.(Track out)

Filmin al sahnesindeki sisli orman grntsnn modern hayata yansmas.


5.3. Bulgular

Tablo 2de gstergebilimsel zmleme yntemiyle seilmi gstergeler, dz

anlam ve yan anlam boyutlaryla incelenmitir. Filmin al sahnesi, ilkel yaamn

hkm srd sisli orman grnts ile balar. Ve modern yaamn bir yansmas

olan steril laboratuvar grntsyle devam eder. Al sahnesinde geen ilkel

yaamdaki kaos ortam, toplant salonunda vahice ldrlen maymun ile dengelenir.

Filmde, modern toplumlardaki iddet ve gven duygusu sorgulanmaktadr. Kapitalist

dzenin gvenirlii, ideolojik bask aralar ile zmlenmesini zorunlu klmaktadr.

Kapitalist yaylmacln bir rn olan Hollywood sinemasnda seri halinde film

ekme ve eski bir filmi yeniden hayata geirme, tarihsel ve sosyolojik bir durumdur.

Bu balamda, farkl dnemlerde ekilen Maymunlar Gezegeni filmleri toplumsal

dzenin zaman ierisindeki konumunu belirlemek adna deerli bir rnektir.

Sonu ve Tartma

Maymunlar Gezegeni serisi, Hollywood sinemasnda dnemler iinde

deien egemen yaplar incelemek iin deerli birer rnektir. zellikle 1968 ylnda

balayan Maymunlar Gezegeni filmleri ve dolaysyla felaket filmlerinde ortak olan

insann yaantsn paralize eden nkleer sava sonras felaket senaryolar ve egemen

yapya bakaldr ykleri, gnmzde daha farkl bir anlatya sahiptir. Tpk biyoloji

evreninde genetik kodun molekler mikro-modeline indirgenmeye allmas gibi.

Bu korkular da gnmzde tek bana etkili deildir. Yerini daha ok genetik kodlar

ile i tehdit senaryolar almtr. Tm dnyay saran salgnlar ya da kresel terr

tehdidi gibi politik unsurlar yeni dnem felaket filmlerinin yk yaplarnda etkili

olmaktadr.

Filmin nermesi, genetik bilimlerin insanlarn yok oluunun nedeni

olacadr. zellikle 2000li yllarda artan salgnlar ve laboratuvarda retilmi

virslerin art, genetik biliminin ilerleyii kyamet senaryolarn geerli gstermeye

almaktadr. Bundan byle, hibir bakaldr yks, hibir hikye kendi doal

mecrasn izleyerek geliemeyecektir.

Bundan byle strateji diye bir ey olmayacak, sava tehdidi askerlerin elinde

bir ocuk oyuncana dnecektir. Aslnda, gelimekte olan bu yeni unsurlar, birer


caydrclk unsurudur. (Baudrillard, 2010: 59). Gerekte, maymunlarn dnyay ele

geirmesi ya da evrim geirmesi gibi bir toplumsal korku yoktur. 1968 ve

sonrasndaki Maymunlar Gezegeni filmlerinde oluturulmaya allan ideolojik ve

politik kurmaca dnya gl kapitalist deerleri yanstma amacn tamaktadr. 2011

ylndaki filmde ise bu deerler bireyciliin geldii son noktay gzler nne

sermektedir. 2011 ylndaki nerme, yerleik dzen karsnda, maymunlarn

ayaklanmalar ile temsil edilen i ve dta yaanan gvenlik sorunlardr. zellikle 11

Eyll sonrasnda, egemen otoritenin zedelenmesi, yeni bir tehdidin belirlenmesine

neden olmutur. Bat bu noktada kendi Sezarn kendisi yaratmtr.

Filmde, direnii maymunlar karsnda, kapitalist ila irketi ve polis kart

gtr. nceki maymunlar gezegeni filmlerinde; askeri yap, yasa koyucu ve politik

gler n planda tutulmutu. Modern dnemde, bu glerin arka plandaki yaps veya

birleen zellikleri gnmz siyasal yaplarnn bir yansmasdr.

1968den bu yana Maymunlar Gezegeni filmleri toplumsaln giderek byyen

bir le dntn bize sinematik kodlarla gstermektedir. Bununla birlikte

baarl grnen bu ideolojik uygulamalar kendi iinde bir bakma ideoloji kart

anlamlar tamaktadr. Dinsel, kltrel ya da sinemasal kodlar amaz biimde

metnin grnte byk ideolojisine glge dren bir atlak hatt ierir. Bu

balamda ideolojik ileyiin baars da her zaman aksakln varlna kant tekil

eder. nk eer egemen sistemde hibir sknt olmasayd, dnyada her ey

ideolojinin iddia ettii gibi yolunda gidiyor olsayd, ideolojik temsillere gerek

kalmazd. Bu sebeple de maymunlar gezegeni filmleri ideolojiyi resmettikleri iin

deerli rneklerdir.

Kaynaka

ARMES, Roy (2011). Sinema ve Gereklik, stanbul: Doruk Yaynlar.

BAUDRILLARD, Jean (2010). Simlakrlar ve Simlasyon, (ev: Ouz Adanr),

Ankara: Dou Bat Yaynlar.

BERGER, John (2010). Grme Biimleri, stanbul: Metis Yaynlar.

CHILDE, Gordon (1998). Tarihte Neler Oldu? Ankara: Alan Yaynlar.


CORRIGAN, Timothy (2010). Film Eletirisi, Ankara: Dipnot Yaynlar.

DAVER, Blent (1993). Siyaset Bilimine Giri, Ankara: Siyasal Yaynlar.

ESCOTT, John (1998). Cinema, Oxford University.

GIDDENS, Anthony (2010). Modernliin Sonular, stanbul: Ayrnt Yaynlar.

LOTMAN, M, Yuriy (2012). Sinema Gstergebilimi, Ankara: Nirengi Kitap.

MILLS, Will(1974). Iktidar Sekinleri, (ev: nsal Oskay). Ankara: Bilgi Yaynlar.

MONACO, James (2010). Bir Film Nasl Okunur?, stanbul: Olak Yaynlar.

OSKAY, nsal (1982). ada Fantazya. Popler Kltr Asndan Bilim-Kurgu ve

Korku Sinemas, Ankara: Ayko Yaynlar.

RYAN, M, KELLNER, D (2009). Politik Kamera. ada Hollywood Sinemasnn

Ideolojisi ve Politikas, (ev: Elif .), stanbul: Ayrnt Yaynlar.

UYSAL, Saydam, . (2012). Sinema Estetiine Giri, stanbul: kinci Adam

Yaynlar.

WOLLEN, Peter (2007). Sinemada Gstergeler ve Anlam, stanbul: Metis Yaynlar.

WOOD, Robin (2003). Hitchcock Sinemas, stanbul: Kabalc Yaynlar.

Documents

maymunlar gezegeni çözümleme