NCLP thng 9 nm 2007 (s 107)

MC LC

NCLP thng 9 nm 2007 (s 107)

Nh nc v Php lutMy vn v cng tc xy dng php lut ca BQHTS. Bi Ngc Thanh iu trn ti y ban: Nghin cu kh nng p dng Vit Nam (tip theo k trc) Nguyn c LamB qun l a ngnh, a lnh vc v phng hng i mi tip theo ca Chnh ph V Vn NhimC ch php l gim st hot ng t php v cc yu t cu thnh Nguyn Ch DngMi quan h gia xy dng php lut v thc hin php lut: ngha thc tinV Vit ThiuV m hnh n v gip vic Hi ng dn tc, cc y ban ca Quc hi Nguyn nh QuynGp kin xy dng D tho Lut Ban hnh vn bn quy phm php lut: xut cc hng sa i Lut Ban hnh vn bn quy phm php lut Phm Thy HnhThc tin Php lutPhp lut bo v sc khe cng ng v kin ngh hon thin php lut bo v ngi tiu dng Nguyn Vn MnhNhng hn ch c bn ca Ngh nh 78 v u t theo hnh thc hp ng BOT Nguyn Th Lng Chnh schThnh lp c quan ng k th tc hnh chnh Vit Nam Nguyn Vn Trng Kinh nghim quc tVit Nam v vic gia nhp Cng c vin nm 1980 Nguyn Minh Hng

My vn v cng tc xy dng php lut ca BQH

TS. Bi Ngc Thanh

Quc hi l c quan lp php nn c th ni nhim v xy dng php lut l nhim v hng u ca Quc hi v i biu Quc hi. T kha I nm 1946 n ht kha XI nm 2007, Quc hi cc kha thng qua 4 Hin php, 220 lut, B lut v U ban thng v Quc hi thng qua 199 php lnh. Trong , Hin php nm 1992, 129 Lut, B lut v 119 php lnh ang c hiu lc thi hnh. Cng tc xy dng php lut ca cc kha Quc hi th ch ha c ch trng, ng li ca ng, ch nguyn vng ca nhn dn, phc v c lc c hiu qu cho nhim v cch mng trong tng giai on. Cng vi s trng thnh v pht trin ca Quc hi, cng tc xy dng php lut ca Quc hi ngy cng c i mi, y mnh v tin v nng cao v cht lng. ng gp vo thnh tu ny, c tr tu v cng sc to ln ca cc i biu Quc hi. Cc vn bn Lut, php lnh ni trn ch yu c Quc hi, U ban thng v Quc hi t kha VIII (1987-1992) n kha XI (2002-2007) xy dng v thng qua (tc l ch yu c xy dng v ban hnh trong hn 20 nm tin hnh cng cuc i mi). V vy h thng vn bn php lut hin hnh ang phc v cho vic chuyn i c cu nn kinh t, i mi h thng chnh tr, bo v v pht huy quyn lm ch ca nhn dn, m bo an ninh chnh tr v trt t an ton x hi. Mt khc, do c xy dng v ban hnh trong thi k chuyn i c ch qun l (t c ch k hoch ha tp trung, bao cp sang c ch th trng c s qun l ca Nh nc ; t nn kinh t k hoch ha sang nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha), nn khng th ngay mt lc mi vn bn php lut u bo m c cht lng cao nht v c gi tr thc tin lu di. y cng chnh l vn m chng ta phi bn, phi x l. Ni cch khc, l phi tr li cu hi lm g nng cao c cht lng cng tc xy dng php lut trong giai on hin nay. Gii p cho c vn ny c trch nhim ca nhiu bn trong qu trnh xy dng lut, nhng trong , trch nhim ca i biu Quc hi, ngi ng gp, tho lun i n bm nt khai sinh cho mt o lut l cc k quan trng.

tham gia xy dng (tho lun, ng gp kin) v i n quyt nh ng n, i biu Quc hi cn thc hin y , nghim tc mt s cng vic nh sau:

I- Nghin cu, nm vng nhng kin thc c bn cn thit v php lutNhng kin thc c bn v php lut l ht sc phong ph v c nhiu vn chi tit, c th; y ch xin gii thiu mt vi nt s ng nht nhng li thng khng c ch y nn d pht sinh nhng sai st khi xy dng mt o lut.

1, V cc thuc tnh ca php lut: Cho n nay cc nh khoa hc php l khi qut c 3 thuc tnh c bn, l:

- Tnh quy phm ph bin;- Tnh xc nh cht ch v mt hnh thc;- Tnh c bo m bng Nh nc.Trong ba thuc tnh trn, th hai thuc tnh u rt d b nhm ln nu khng lu y . Chng ta u bit, tnh quy phm khng ch lut php mi c m cc quan h x hi khc cng c tnh quy phm, nh iu l ca mt t chc chnh tr, iu l ca mt on th, ca mt hi, hng c ca mt lng bn, hoc v o c tp qun ca a phng ny, a phng khc cng c nhng quy phm ca n. S khc nhau l ch php lut mang tnh quy phm ph bin v thng nht ( l lut th ai cng phi thc hin mi ni, mi lc v mi ngi u bnh ng trc php lut); cn quy phm ca cc quan h x hi khc th ch trong phm vi hp, thm ch rt hp. C nhng quy phm, o c hay tp qun c th c nhng ni ny nhng li khng c ni khc; hng c ca lng ny c th khc vi hng c ca lng kia Nu khng nm vng thuc tnh tnh quy phm ph bin ca php lut th rt c th, chng ta s tranh lun mt nhiu thi gi v a vo lut c nhng quy phm khng ph bin, khng bao qut. Khi Quc hi xy dng Lut Hn nhn v gia nh sa i, c kin ngh i mi s bnh ng th nn quy nh T nay tt c nam gii khi ly v u phi r; nhng nhiu kin ch ra rng, nu quy nh nh vy th nhiu vng s khng th no thc hin c, nht l cc chng r l cn b cc c quan nh nc, cc chin s ang lm nhim v hi o, bin cng)

Cn tnh xc nh cht ch v mt hnh thc c th coi l mt yu cu cao trong vic xy dng php lut. Ni dung ca lut phi c xc nh r rng, cht ch trong cng mt iu kin bt c ai cng khng th lm khc c. Ngc li, nu cc quy phm php lut quy nh khng r, khng chnh xc, khng , khng bao qut th vic thc hin s rt kh khn (kh khn cho c vic tun theo, tun th, vn dng v p dng lut). Ti k hp th 4, Quc hi kha X tho lun thng qua hai o lut l Lut Khiu ni, t co v B lut Hnh s sa i, c hng chc vn c tranh lun nm trong thuc tnh xc nh cht ch v mt hnh thc ca lut. Ch ring B lut Hnh s c ti 8 loi vn thuc ni dung ny, trong c vn rt ln v rt mi l c quy nh trch nhim hnh s ca cc c quan nh nc, cc t chc kinh t, x hi hay khng. V c kin cho rng, trong trng hp mt hnh vi phm ti nhm mu li bt chnh cho c mt c quan, c mt t chc m ch truy cu trch nhim hnh s i vi mt hai c nhn c th, cn tt c c quan, t chc c hng li li ng ngoi mt cch v can l khng tha ng. V hnh chung, php lut khuyn khch t chc, c quan chy theo li ch bt chnh, nguy him cho x hi. y l vn m d lun x hi bn khon, cn c quan tm x l ng mc. Nhng quy nh th no bo m tnh xc nh cht ch v mt hnh thc ca lut th ng l phi bn lun tht k cng v chun xc, v rng khng th b t tt c mi ngi trong mt c quan, mt t chc, nhng cng khng th khng c trch nhim g khi mc ti v hng li bt chnh. B lut Hnh s quy nh theo hng C th ha mc phm ti ca tng ngi x l.

2, V quy phm php lut:Trc khi ni quy phm php lut th rt cn thit phi bit th no l quy phm. Khoa hc php l xc nh, quy phm l mnh lnh th hin ch ca con ngi mang tnh iu chnh da trn c s phn nh cc quy lut ca t nhin v x hi, cha ng nhng thng tin v mt trt t hp l ca hot ng trong mt iu kin nht nh. Mi quy phm u c 3 thuc tnh c bn:

- Quy phm l khun mu, l thc o ca hnh vi x s;- Quy phm c hnh thnh t nhn thc cc quy lut khch quan;- Quy phm c ni dung phn nh chc nng iu chnh hnh vi, v th n c cu trc xc nh.C hai loi quy phm l quy phm k thut v quy phm x hi.

T quy phm ni chung, chng ta c th hiu quy phm php lut ca chng ta l quy tc bt buc chung ca hnh vi, th hin ch ca nhn dn lao ng do Nh nc ta nh ra hoc tha nhn nhm iu chnh cc quan h x hi.

Trong quy phm php lut cn c hng lot cc vn nh cu trc ca quy phm (gi nh, quy nh, ch ti); phng thc v c im th hin cu trc ca quy phm trong iu lut, cc dng c bn ca quy phm; vn bn quy phm php lut v hiu lc ca cc vn bn nhng y, chng ta khng i su v nhng l lun m ch xin lu mt vi sai st, nhm ln c trnh khi tham gia xy dng lut.

- Nhm ln th nht l c ngi cho rng quy phm php lut ni ring hay php lut ni chung u do con ngi (do chng ta) lm ra, v vy ch cn ch ch quan p t ca chng ta l , khng cn bn n iu kin khch quan, khng cn bn n quy lut hay tnh quy lut. C th coi y l mt nhm ln ng tic, phi khc phc cng sm cng tt, cng trit cng hay. Bi v khi nim quy phm ch r, ch mang tnh iu chnh nhng phi trn c s phn nh cc quy lut t nhin v x hi, khng th ngh nh th no th quy nh vo lut nh th y, bt chp thc tin khch quan. Trc y, khi tho lun b sung sa i ba nhm ti phm bc xc nht trong B lut Hnh s (tham nhng, m ty v xm phm tnh dc v thnh nin), mt s i biu qu bc dc i vi nhng k phm ti nn kin ngh xy dng nhng quy phm ht sc kht khe nhng li khng tm c mt gii hn hp l trong thc t a ra ch ti x l. Chng hn, c i biu kin ngh, biu qu v nhn qu biu cng l mt ti danh phi c quy nh thnh quy phm v phi x l nghim ngt. Cc i biu khc trao i li rt c tnh c l rng: Mc d trong x hi ang din ra vic tng qu, cho qu, biu qu, nhn qu ht sc a dng v phc tp, nhng c th sp xp li trong ba dng quan h chnh. Mt l quan h biu nhn qu gia nhng ngi dn vi nhau, quan h ny nhn chung l quan h tnh cm tt p, thm nom nhau khi m au, khi c vic vui ng mng, khi c vic bun ng h tr. V vy ngi dn t x l c i, c li mi toi lng nhau. V th B lut Hnh s khng cn phi iu chnh vic tng biu qu trong nhn dn. Hai l quan h a, nhn qu gia mt bn l ngi dn v mt bn l cn b c quan nh nc gii quyt mt cng vic no . Ba l quan h a, nhn qu gia mt bn l cn b c quan ny vi mt bn l cn b c quan khc. Chnh hai mi quan h sau mi phi iu chnh trong lut, nhng cng khng th quy nh thnh ti danh a, nhn qu biu. x l hai mi quan h ny, trong lut sa i, b sung mt s iu ca B lut Hnh s, Quc hi kha IX, k hp th 11 quy nh mt s iu, trong iu 228a c tn gi l ti li dng chc v, quyn hn gy nh hng vi ngi khc trc li. Cn trong Lut Phng, chng tham nhng Quc hi kha XI thng qua ngy 29 thng 12 nm 2005, th ti iu 3 tn ca cc hnh vi tham nhng l Li dng chc v, quyn hn trong khi thi hnh nhim v v v li; a hi l, mi gii hi l c thc hin bi ngi c chc v, quyn hn gii quyt cng vic ca c quan, t chc, n v hoc a phng v v li

Nh vy, chng ta c th hiu ch c qu biu mang tnh hi l mi c quy nh trong lut v c x l theo lut. a ra v d trn chng ta thng nht vi nhau rng, khi xy dng mt quy phm php lut l phi tnh n iu kin thc tin, tnh n cc quy lut khch quan. C nh vy, ch ca ngi lm lut v quy phm php lut mi c gi tr php l v gi tr iu chnh quan h x hi.

- Nhm ln th hai l, c ngi cho rng lut ch iu chnh cc quan h x hi, v vy khi lm lut ch cn nghin cu cc quy lut v tnh quy lut ca x hi l (khng cn xem xt n cc quy lut t nhin v kinh t). Theo chng ti, nu hiu nh th th qu l mt nhm ln to ln, tuy nhin li rt d nhn nhn ra nhm ln ny khi chng ta tip cn vi nhng d n lut thuc cc ngnh lut: kinh t, ti chnh, t ai, lao ng

Chng ta u bit, trong mi lin h gia php lut v kinh t th cc iu kin kinh t khng ch l yu t trc tip quyt nh s ra i ca php lut m cn quyt nh ton b ni dung v s pht trin ca n (c cu kinh t, h thng kinh t quyt nh c cu ca h thng php lut; tnh cht ca cc quan h kinh t, ca c ch kinh t quyt nh tnh cht ca cc quan h php lut, mc v phng php iu chnh ca php lut; cc t chc, cc c quan lut php, cc th tc php l chu nh hng c tnh quyt nh t ch kinh t).

Rt r rng l khi xy dng cc lut thu, lut u t, lut ngn sch, lut ngn hng, lut cc t chc tn dng m khng tnh n cc quy lut kinh t (gm c cc quy lut chung cho nhiu phng thc sn xut cng nh quy lut ring cho phng thc sn xut x hi ch ngha) th chc chn, cc lut s khng th no cha ng c nhng ni dng ct li, nhng quan h x hi cn iu chnh ca lut.

Cn khi xy dng cc lut ti nguyn nc, lut khong sn, lut du kh, lut mi trng, lut khoa hc v cng ngh th khng th khng nghin cu mt cch y k lng nhng quy lut t nhin c lin quan.

Nhn y cng cn ni thm rng, th mnh trong cng tc xy dng lut ca chng ta l trong Quc hi c tng i y cc i biu hot ng cc lnh vc khoa hc, kinh t, x hi v th nhm ln th hai ny v ang c khc phc nhanh chng.- Nhm ln (hay thiu st) th ba l, khng t i biu mun phng ra nhng quy phm php lut mang tnh cm on nhng li thiu ch ti thc hin. V mt l thuyt th nhng quy phm ny cha ng ngha l mt quy phm (v th cng c th gi l quy phm qu). Bi v gi l mt quy phm php lut th cu trc ca n phi c ba yu t hp thnh, l gi nh, quy nh v ch ti (ch c khc l phng php quy nh - quy nh ngay trong mt iu lut hoc tt c cc ch ti quy nh thnh phn ring). Nu thiu mt yu t, mt thnh phn no th quy phm khng hon chnh. Mi thnh phn u c ngha quan trng ca n; ring ch ti, l nhng bin php tc ng m nh nc d kin p dng i vi ch th khi khng thc hin ng mnh lnh ca nh nc ni phn quy nh ca quy phm php lut. V thc tin, nu mt quy phm php lut thiu mt ch ti th phn quy nh s b thc hin ty tin, dn n vic p dng lut ca cc c quan nh nc rt kh khn, thm ch l thiu cng bng, bt bnh ng. Hu qu l lut khng c hiu qu php l.

Theo nhn nhn ca chng ti, th thiu st ny hin nay ang tn ti trong mt phm vi rng (c c ngi son tho v c c ngi thng qua), cn phi tch cc khc phc. y i hi mt s nhy bn vi mc cao, khi hnh thnh nhng quy nh th phi ngh ngay n iu kin thc hin v phi ngh ngay n vic khng thc hin nghim tc cc quy nh th phi x l theo nhng phng n no v mc ra sao.

Chng ti cho rng, vic nghin cu nm vng mt vi vn c bn, cn thit v l thuyt php l v vic khc phc ti a nhng nhm ln, khim khuyt nh trnh by trn s c th gip cho i biu c c nhng kin ng gp xc ng trong cng tc xy dng php lut.

II- Mt vi nt v vic thm tra mt d n lutNhim v thm tra cc d n lut, php lnh ca Hi ng dn tc v cc y ban ca Quc hi c quy nh t iu 26 n iu 33 Lut t chc Quc hi. Mt vn c tnh nguyn tc khi tin hnh thm tra cng c quy nh ti iu 35 ca Lut Ban hnh vn bn quy phm php lut ...Khi thm tra chnh thc, c quan thm tra phi tin hnh phin hp ton th... Trong trng hp d n lut... c giao cho nhiu c quan phi hp thm tra, th c quan c giao ch tr thm tra c trch nhim t chc phin hp lin tch tin hnh thm tra.

Bo co thm tra phi phn nh y kin ca thnh vin c quan thm tra.

Nu xy dng php lut l cng vic chung ca Quc hi, ca mi i biu Quc hi th vic thm tra cc d n lut ch yu l do cc y ban v Hi ng dn tc thc hin. Theo c cu t chc Quc hi kha XII th cc y ban v Hi ng dn tc c 359 thnh vin (chim 72,82% tng s i biu Quc hi) v 151 i biu chuyn trch (chim 30,62% tng s i biu). Theo cch lm hin nay th mt d n lut c t nht hai ln thm tra. Ln thm tra th nht l gip cho y ban Thng v Quc hi tho lun cho kin ban son tho hon chnh d n vi mc cao nht trong kh nng cho php trc khi d n c trnh ra Quc hi. Ln thm tra th hai l ngay ti k hp, nhm nh hng cho cc i biu Quc hi cn nhc, la chn, quyt nh tng iu, khon, chng, mc v ton b d n lut. Vi ngha th cht lng vn bn thm nh, quan im, l l ca c quan thm nh l cc k quan trng. Do nhim v ca tng thnh vin cc y ban v Hi ng dn tc, tng i biu chuyn trch l rt nng n v phi lm vic tht nghim tc th mi t c yu cu thm tra ni trn. Lc lng nng ct ny m thng nht c nhng vn then cht, ct li ca mt d n lut th chc chn, phin hp ton th ca Quc hi s t c s thng nht cao v tit kim c thi gian.

y, chng ti ch nu ln nhng vn thuc phm vi thm tra v mt vi khim khuyt trong cng tc thm tra cn c khc phc v loi b.

Lut Ban hnh vn bn quy phm php lut quy nh rng, c quan thm tra c tin hnh thm tra tt c cc mt ca d n, nhng phi tp trung vo 4 vn ch yu l:

- S cn thit ban hnh lut; i tng, phm vi iu chnh;- S ph hp ca ni dung d n vi ng li, ch trng, chnh sch ca ng, tnh hp hin, hp php ca d n v tnh thng nht ca vn bn vi h thng php lut;- Vic tun th th tc v trnh t son tho;- Tnh kh thi ca d n. vn th nht (s cn thit), d sao d n lut cng c xc nh mt bc trong qu trnh hnh thnh chng trnh xy dng lut, php lnh cho mt nm hoc cho ton kha. Khi y Quc hi thy c cn thit th mi a vo chng trnh. V vy, khi c quan thm tra xem xt cng ch tho lun vi chng mc nht nh, v nu khng cn thit th s khng a vo chng trnh. Song t n chun xc cho c i tng, phm vi iu chnh li l vn rt phc tp. Tr li l thuyt php l mt cht, chng ta phi phn bit r hai loi phm vi iu chnh. Mt l phm vi iu chnh ca ton b php lut, l phm vi cc quan h x hi c php lut ni chung iu chnh. Cn phm vi iu chnh ca mt vn bn lut l phm vi cc quan h x hi ch c mt vn bn lut no iu chnh. Tc l cc quan h x hi c iu chnh trong mt vn bn lut c th s hp hn nhiu so vi cc quan h x hi do ton b cc vn bn php lut iu chnh. Nu khng phn bit c gii hn th s dn n vic xc nh khng r i tng phm vi iu chnh ca mt d n lut. Hu qu tip theo l cc iu lut ca d n s rt kh c quy nh cht ch; cc chng, mc, iu s rt kh n khp v thng nht vi nhau. Nu thm tra m xem nh hoc b qua, hoc khng th hin r chnh kin v iu ny th tht l kh cho vic xy dng cc quy phm trong cc iu lut tip theo (khi tho lun d n Lut Khiu ni, t co ti k hp th 3, Quc hi kha X, vn tn ti ln nht vn l phm vi iu chnh ca d n lut ny. Xy dng mt lut bao gm c khiu ni, c t co hay l chia ra hai lut; im dng ca vic gii quyt khiu ni, im dng ca vic gii quyt t co c nh nhau khng...).

loi vn th hai (s ph hp vi ng li ch trng, tnh hp hin, hp php, tnh thng nht), theo chng ti y l vn cc kh. C quan thm tra phi lm vic vi tinh thn lao tm kh t mi mong c hiu qu cao. Trc ht l t ch trng, ng li ca ng, phi quy nh thnh cc quy phm php lut vi cc thnh t gi nh, quy nh v ch ti. C quan thm tra phi nm chc cc quan im, ch trng, ng li ca ng, ng thi phi nm vng k thut lp php th mi pht hin c nhng s h hoc sai st ca d n. C mt thc t l hin nay tuyt i b phn cc d n lut u do cc c quan hnh php son tho. Mt s c quan, trong mt s d n lut thng quy nh nhng iu lut sao cho thun li cho mnh khi thc hin, hn th na cn kho lo quy nh bo m c quyn li ring mang tnh cc b. Chnh v vy, khi thm tra, chng nhng phi ht sc lu n quan im, ng li ca ng, m cn phi xem xt k cng xem lut c t c yu cu phc v ng o qun chng nhn dn khng. Mun t c yu cu , i biu Quc hi phi thc s nng cao trnh ca mnh, phi nm vng Hin php, nm c nhng vn c bn ca h thng php lut mi pht hin c nhng quy nh chng cho, nhng mu thun gia cc iu lut v mu thun gia lut ny vi lut khc, mi lp y c nhng khong h trong cc quy nh. y cn i hi phi pht huy cao tnh khch quan, tnh trung thc, tnh thng thn ca i biu. D mnh c hot ng trong ngnh , lnh vc , cng phi t li ch ton cc ln trn. Nu lm ngc li th c ngha l chnh i biu lm gim tnh kh thi ca d n lut.

V vic tun th th tc v trnh t son tho th nhn chung, khng c nhng vic tht s gay cn hay ni cm, ch c vic t chc son tho phi bao gm thnh phn quy nh, son tho sao cho khoa hc, tp trung c tr tu, ti nng, khng nht thit phi nhiu ln d tho m vn l cht lng vn bn. Vic ny v c bn li thuc ti nng ca ban son tho.

Vn th t l thm tra tnh kh thi ca d n lut. y l vn c ngha a chiu nhiu bn ( ngha v x hi, ngha v php l, ngha v thc tin, ngha v trnh son tho, ngha v s quyt nh khai sinh mt o lut). Nhng quan trng nht l mt o lut ra i c cuc sng thc tin chp nhn nh th no, c gii p, c thc y c cc quan h x hi m n iu chnh tin b hn, tt p hn khng. Thm tra cho c nhng vn qu l khng n gin. thc hin c cht lng cng vic ny, c l ngoi kin thc php l ra, i biu phi c di thi gian cng tc v b dy kinh nghim hoc c s tch ly hiu bit chuyn su v lnh vc m d n lut iu chnh.

Thc tin cho thy, khi thm tra mt d n lut ni chung v tnh kh thi ri ring phi c s kt hp kh cht ch v nhun nhuyn gia hai hay nhiu loi kin thc, trc ht l s kt hp gia kin thc ca cc lut gia v kin thc ca cc nh chuyn mn v lnh vc m d n lut iu chnh. C th ni, tnh kh thi ca d n lut bng k thut lp php cao cng vi tri thc chuyn mn su. K hp th 2 ca Quc hi kho XII sp ti s c bo co thm nh v d n Lut Thu thu nhp c nhn (d n lut ny iu chnh khng tr mt ai c thu nhp), chc chn l tt c cc i biu s la chn c nhng kin xc ng cho d n lut quy nh c nhng iu lut hp l nht, va bo m c li ch ton cc ca quc gia, va bo m c li ch v ngha v ca mi cng dn c thu nhp.

*

* *

Nng cao cht lng cng tc xy dng php lut i hi phi thc hin c hiu qu, n khp, ng b hng lot cc vn . Trong , i biu Quc hi c trch nhim ch yu hai loi vn m Lut Ban hnh vn bn quy phm php lut quy nh. l ng gp kin ca mnh khi c ly kin v suy ngh cn nhc tng iu, khon, chng, mc quyt nh khi thng qua d n lut ti k hp ca Quc hi. y l hai loi vic c tnh quyt nh cho s ra i mt o lut, v vy i biu Quc hi phi khng ngng nng cao kin thc php l v k nng lp php; phi ngy cng tinh thng nghip v v su st cuc sng thc t. C nh vy mi hy vng nhim v lp php, mt nhim v trng i nht ca i biu Quc hi, ngy cng hot ng tt hn.

iu trn ti y ban: Nghin cu kh nng p dng Vit Nam (tip theo k trc)

III- Kh nng p dngMun p dng iu trn vo Vit Nam, trc ht phi xem xt n c ch li g khng. Bi vy, phn ny trc ht s k ra nhng ch li m iu trn c th mang li cho quy trnh lp php. Cu hi tip theo l p dng vo khu no. Nhn li c ch iu trn trn y, so snh vi quy trnh lp php Vit Nam, c v nh iu trn c i nt ging vi thm tra. Nh vy, phn ny cng s i chiu nhng nt ging v khc nhau gia hai quy trnh, nhng kh khn nu p dng vo khu thm tra.1. iu trn v thm tra: mt vi nt tng t Vit Nam, cc d n lut, php lnh trc khi c trnh ra Quc hi hoc U ban thng v Quc hi (UBTVQH) phi tri qua khu thm tra (thng l nhiu ln) Hi ng Dn tc (HDT) v cc u ban. Hot ng ny c nhng nt tng t iu trn, c th gip cho vic p dng iu trn d dng hn. Nhng yu t l:1.1. Cung cp thng tin iu trn v thm tra u c mc ch thu thp thng tin, trc ht l thng tin thm tra, v sau l thng tin chnh l vn bn php lut sau ny. V iu trn ni trn. V thm tra, khon 2 iu 32 Lut Ban hnh vn bn quy phm php lut quy nh: C quan thm tra c quyn yu cu c quan son tho bo co v nhng vn thuc ni dung ca d n; t mnh hoc cng c quan son tho t chc kho st thc t v nhng vn thuc ni dung ca d n lut, d n php lnh, d tho ngh quyt. C quan, t chc, c nhn c c quan thm tra yu cu c trch nhim cung cp thng tin, ti liu phc v cho vic thm tra d n lut, d n php lnh, d tho ngh quyt. chun b cho vic thm tra d n lut, php lnh, thng trc HDT, thng trc u ban thc hin mt s cng vic nh: Giao cho tiu ban hoc thnh vin HDT, cc u ban nghin cu v chun b kin; yu cu c quan son tho, cc c quan hu quan trnh by nhng vn lin quan; t chc vic ly kin chuyn gia; t chc kho st thc t (iu 21, Quy ch hot ng ca HDT v cc u ban ca Quc hi). Ly U ban v Cc vn x hi lm v d, hot ng thm tra hin nay c nhiu hnh thc thu thp thng tin nh: t chc nhiu cuc hi tho, hi ngh ly kin chuyn gia, nh qun l, i tng chu tc ng trc tip ca d lut; nghe c quan son tho; cung cp thng tin cho cc thnh vin; t chc cc hot ng tho lun, trao i, tranh lun trong Thng trc U ban, Thng trc m rng v ton th U ban[1].1.2.Thi im tin hnh iu trn v thm tra u c tin hnh trc khi d lut c trnh ra ton th Quc hi. i vi iu trn, sau khi d lut c gi n u ban v u ban quyt nh ng xem xt d lut, lc , thng thng u ban t chc phin iu trn, trong i din chnh ph v cc t chc dn s, cng dn cung cp thng tin, chng c ng h hay phn i d lut. Sau phin iu trn, u ban mi t chc phin tho lun v d lut[2]. Cn i vi thm tra, chm nht l ba mi ngy, trc ngy khai mc k hp Quc hi hoc chm nht l hai mi ngy, trc ngy bt u phin hp U ban thng v Quc hi, c quan, t chc, i biu Quc hi trnh d n phi gi t trnh, d n lut, d n php lnh, d tho ngh quyt ti c quan thm tra tin hnh thm tra (iu 33, Lut Ban hnh vn bn quy phm php lut). y l yu t thun li p dng iu trn vo phin thm tra, v s khng b xo trn v mt trnh t.1.3. C s chnh l vn bnTheo mt s kin, thm tra l mt trong nhng c s quan trng chnh l v hon thin cc d n lut, php lnh. Kt qu ca qu trnh ny l, so vi vn bn ban u c gi n HDT v cc u ban, cc vn bn c thng qua c s thay i rt ln, k c hnh thc v ni dung[3]. Th nhng, kin khc li cho rng, khi d lut c son thnh chng, iu, vic thm tra cc d n ny ch t c kt qu l sa cu, ch, cch sp xp; rt kh thay i quan im lm d lut [4]. D th no chng na, thm tra l c s chnh l d lut. Kha cnh ny tng t nh ngh vin mt s nc, khi kt qu thu nhn c t phin iu trn l c s cc u ban tho lun, chnh sa d lut trc khi trnh ra ngh vin.2. iu trn v thm tra: mt s im khc nhauPhin iu trn, nht l cc u ban Quc hi M c nh gi l c tnh tranh tng (adversarial)[5]. Nh thy phn trn, tnh cht tranh tng ny th hin ch cc bn tham d i din cho nhng quan im khc nhau, c s phn bin i vi ch th ca d lut. Trong khi , khc vi iu trn, vic tin hnh cc hot ng chun b, tham gia thm tra nhiu khi cn mang tnh hnh thc, chiu l cho xong[6]. Thm ch c chuyn mt u ban hp thm tra mt d n lut thnh ph H Ch Minh, nhng ngi chuyn vin c giao vit bo co thm tra li ngi ti H Ni, khn trng chun b bo co trnh kp tin ; thnh vin u ban c pht biu, ngi vit bo co thm tra c mc sc vit theo mnh[7]. iu ny cho thy, cc kin, kt lun ca phin thm tra dng nh c quyt trc, hoc na n nhau, cho nn chuyn vin mi on c vit bo co t xa.im khc nhau tip theo gia iu trn v iu tra th hin qua s tham gia ca thnh vin u ban. a s thnh vin HDT v cc u ban ca Quc hi hot ng theo ch kim nhim, b phn Thng trc ch c vi ngi. Trn thc t, thng thng, v d ti U ban Php lut c, ch c mt v trong Thng trc U ban pht biu kin c nhn trong cc phin thm tra[8]. Trong khi , theo quy nh, hot ng thm tra i hi phi tin hnh phin hp ton th; cn v mt thc t, s tham gia y ca cc thnh vin hi ng, u ban s em li ci nhn ton din hn ca ton th hi ng, u ban vi nhng kin thc chuyn mn, kinh nghim khc nhau[9], bo m nguyn tc lm vic tp th v quyt nh theo a s. Cn cc nc, mc d hu nh cc phin iu trn ch c mt s thnh vin u ban tham d (thng thng khong 5-10 ngi), nhng tt c cc thnh vin tham d u c pht biu, hi nhn chng. H c gng tn dng ti a phin iu trn thu thp thng tin v d lut. Theo quan st ca mt tc gi v hnh vi ca cc ngh s M ti cc phin iu trn, thng thng cc ngh s c gng thu thp c nhiu thng tin ti cc phin iu trn cng tt[10]. Cn mt cuc thm d kin ca cc ngh s hai vin ca Quc hi M cho thy, cc ngh s s dng thng tin ca cc phin iu trn nhiu nht trong s 10 ngun thng tin c hi n[11].Thnh phn tham d cc phin thm tra ca cc c quan ca Quc hi nc ta khc vi thnh phn tham d cc phin iu trn. Theo quy nh ca php lut nc ta, ngoi thnh vin HDT hoc u ban thm tra, c i din ban son tho, i din cc c quan, t chc hu quan. Cn thnh phn tham d phin iu trn a dng hn nhiu, v quan trng hn, lin quan rt st sn n d lut. K c v d v s c mt ca ngi sao mn bc Liz Taylor trong mt phin iu trn cng cho thy, mi mt c nhn c mi n tham d iu trn u c ch ch. Hn na, ta ch c nhng ch th c quy nh trong lut mi c tham d phin thm tra. Cn h, nu thy cn thit phi trnh by v mt vn ca d lut ti phin iu trn, cng dn hoc t chc c th gi n ngh (submission) ngh c tham d phin iu trn km theo nhng ti liu cn thit n u ban, v thng l c u ban ng mi n d.Hot ng thm tra ca HDT v cc u ban ca Quc hi nc ta thng c tin hnh theo cc ni dung c quy nh trong php lut[12], cn hot ng iu trn c tin hnh i vi mt s vn nht nh ca mt d lut nht nh. i khi, nhng vn m mt phin iu trn thng hng ti cng tng t nh trong lut ca Vit Nam quy nh i vi phin thm tra. Nhng nhiu khi c nhng vn khng h c trong phin thm tra, bi l nhng vn thuc v ni dung c th ca d lut. iu quan trng nht l, cch lm ca thm tra c th b st nhng vn rt quan trng ca mt o lut, v d nh tnh hiu qu kinh t ca o lut trong tng quan chi ph - li ch[13]. Trong khi , nh ni trn, nhng thng tin thu nhn c t phin iu trn rt c ch cho phic phn tch chi ph - li ch.im khc bit quan trng gia hai hnh thc ny l h qu ca chng. iu trn l c s ch cht u ban quyt nh v vic c a d lut ra ton th ngh vin hay khng; trong khi , kt qu thm tra ch c ngha tham kho. Nhiu ni dung ca phin iu trn c a vo bo co cui cng ca u ban gi ton th ngh vin[14]. Bo co ny l ti liu khng ch c tc dng gii thch, m cn thuyt phc; thm ch bo co cn c th hng dn cho cc c quan hnh php v to n hiu c th ngn ng khng r rng v phc tp ca vn bn lut[15]. Cn nc ta, bo co thm tra ca cc u ban ch lm nhim v phn nh y kin ca thnh vin c quan thm tra nh quy nh ca Lut Ban hnh vn bn quy phm php lut. C kin cho rng, iu ny cho thy, cc u ban ca Quc hi nc ta ch mi ng vai tr c quan tham mu cho Quc hi, UBTVQH, trong c hot ng thm tra; v bo co thm tra ch c gi tr nh mt ti liu tham kho[16]; tnh phn bin ca bo co thm tra cha cao[17]. Qua y cng thy cc u ban ca Quc hi nc ta khng nhng khng c thm quyn, m cn thiu nng lc thc t c th quyt nh a d lut ra tho lun ti hi trng. Hnh thc iu trn c th gip cc u ban ca Quc hi nc ta gnh vc vai tr phn bin, canh cng nh cc u ban ngh vin cc nc vn lm.IV- Mt vi xutT vic phn tch nhng ch li do iu trn mang li, so snh im tng ng v khc bit gia iu trn v thm tra, c th tm a ra vi xut sau y:1. Thm thm quyn cho u banMun thm tra c sc nng nh iu trn, cn c quy nh c quan thm tra c thm quyn c bc yu cu trnh d n lut, php lnh hoc gi tr d n lut, php lnh cho c quan son tho. Hoc nh c tc gi ngh cn cao vai tr ca cc u ban trong vic xut cc vn (trong c lin quan n chc nng lp php) tho lun ti hi trng[18]. Tuy nhin, vn ny lin quan n thm quyn ca u ban, cho nn phi sa i cc quy nh php lut lin quan nh Lut t chc Quc hi. M sa i lut ni dung thng khng d dng, nhanh chng, nht l Lut ny va mi c sa i u nm 2007, nn trc mt cha th c.

Tuy nhin, ngay c khi khng c thm quyn ni trn, cc u ban vn c th hc cch lm ca iu trn gn lc nhng d lut khng cn thit hoc cht lng cha t. Lu nay, mt thc trng m cc v BQH, nh nghin cu v chuyn gia thng hay nu ln l cha nm no Chng trnh xy dng lut, php lnh c hon thnh ng tin , m thng chm nhiu so vi k hoch ra. Theo con s thng k, hng nm Quc hi ch thng qua c t 50-70% s d n c trong Chng trnh[19]. C kh nhiu nguyn nhn, nhng thit ngh, nhng nguyn nhn sau y c th khc phc c mt phn nu c c ch iu trn: Chng trnh c lp ra b ng theo kin xut, nguyn vng ch quan ca cc b ngnh; s lng ghi trong Chng trnh nhiu, nhng tnh kh thi, chn ca vn cha c nh gi, tng kt theo nhu cu pht trin; nhiu chng trnh ch lit k danh mc cc d n lut, php lnh m cha nu r s cn thit, i tng, phm vi iu chnh; c hin tng qu ti[20]. Mt phin iu trn s buc cc b ngnh, cc ch th khc mun a d n lut, php lnh vo Chng trnh phi gii trnh r trc mt u ban nhng vn ; v sau khi cng nghe kin ca cc bn khc nh cc hip hi, cc nh nghin cu, u ban s th hin quan im ca mnh v d tho chng trnh[21]. Hot ng ny c th lng vo hot ng thm tra ca HDT v cc u ban ca Quc hi. Nht l khi hin nay, cha thy c quan no tin hnh thm tra Chng trnh xy dng lut, php lnh, mc d theo iu 19, Lut T chc Quc hi 1992 (sa i nm 2001), HDT v cc u ban ca Quc hi c nhim v trnh Quc hi, UBTVQH kin v Chng trnh xy dng lut, php lnh[22].

Cng nh vy, cc phin thm tra ca cc HDT v cc u ban ca Quc hi c th hc cch lm ca cc phin iu trn lc nhng d n lut, php lnh cha t yu cu, trnh cho Quc hi v UBTVQH phi mt cng xem xt, tho lun li nhng d n nh th. Tuy nhin, thi gian qua c khng t d n lut, d n php lnh cht lng cha t yu cu vn trnh ra Quc hi, UBTVQH xem xt, thng qua[23]. iu ny c trch nhim khng nh ca c quan thm tra khng lm tt vai tr b lc. Lc bng cch no, chng ta s xem xt tip di y.

2. Nhng vn v th tcNu cha tng c thm quyn cho u ban v mt lut ni dung, chng ta th xem xt v mt th tc. Trc ht, nh ni, trn phng din ny, iu trn tng t nh thm tra, nht l chng u c tin hnh trc khi Quc hi hp ton th, cho nn c l khng cn thit phi xy dng mt khu iu trn ring. Hn na, nu xy dng mt khu iu trn ring th phi sa cc quy nh php lut lin quan nh trong Lut Ban hnh vn bn quy phm php lut, i hi thi gian v phc tp hn. Cch t vn thc t hn l: Liu c hc hi nhng yu t hp l ca iu trn ci tin cch thc hot ng thm tra ca cc u ban v mt th tc c khng?

Trc ht l tnh cng khai, minh bch vi s tham gia rng ri ca cng chng v bo ch. Cn p dng hnh thc m nh phin iu trn nhm tng tnh minh bch trong hot ng ca u ban v cng l ca Quc hi. Mt khc, cng c kin cho rng, hnh thc m c th lm long s tp trung trong cng vic, gim tnh hiu qu ca thit ch u ban. Tuy nhin, khi m tnh hnh thc trong cc phin thm tra vn cn, th c l s tranh lun v long hay khng long l v ngha. Ngc li, s tham d ca cng chng v bo ch rt cn thit gp phn lm cho thm tra c thc cht hn t c hai pha u ban v c quan son tho[24]. V mt th tc hot ng, trong cc vn bn lin quan khng c quy nh no v s tham d ca bo ch ti cc phin hp ca cc u ban. Tuy nhin, cc ngun quy nh v th tc hot ng ca Quc hi v cc c quan ca Quc hi khng ch c trong cc vn bn, m cn xut pht t thc tin, t cc tin l. Thi gian gn y, mc d Lut v Ni quy, Quy ch khng quy nh, nhng vn c nhng tin l nh: truyn hnh trc tip mt s phin hp; hi ngh i biu chuyn trch, chia vic tho lun lut lm hai hi trng c bit, lin quan n th tc hot ng ca cc c quan ca Quc hi, gn y bo ch c tham d cc phin hp ca UBTVQH. C th ly y lm tin l m ca cho bo ch vo d cc phin hp ca HDT v cc u ban ca Quc hi.

Th hai, v phm vi thm tra, c tc gi xut cn xc nh nhng tiu ch c th hn v cc ni dung cn thm tra; theo , bo co thm tra v mt d n lut cn xc nh r nhng vn ch yu sau: ni dung chnh sch ca d n lut l g; d bo nhng kt qu t c khi thc hin chnh sch ; c ch thc hin chnh sch c th hin nh th no trong d n lut; iu kin bo m thc hin chnh sch (bao gm ba yu t: ti chnh, t chc, con ngi; tnh hp hin; ph hp vi cc cam kt quc t, khng mu thun vi nhng lut khc[25]. Theo chng ti, y l mt xut ng ch ; nhng cn tip tc bn lun v cc vn a ra xem xt ti mt phin thm tra. Phi chng c th thay i cch lm lu nay, bng cch khng ch ch trng vo bn nhm vn , m c th tu vo tng d n lut xc nh vn cn u tin thm tra. Nht l cu ch, tinh thn ca Lut Ban hnh vn bn quy phm php lut khng cm cch lm ny[26].

Th ba, v thnh phn, c th hc cch ca phin iu trn mi thnh phn a dng v linh hot hn, tu thuc vo tng d n lut, php lnh c th c a ra thm tra. C th mi i din ca cc khi trong x hi nh doanh nghip, hip hi, t chc x hi pht biu v d lut c ci nhn phn bin. Nht l phi mi h n d cng mt lc vi i din Ban son tho tng tnh tranh lun, ba mt mt li. Cch lm ny cng vi s c mt ca bo ch c th khc phc tnh hnh thc v tng s thc cht cho hot ng thm tra. Hn na, cch lm ny cng cung cp cho cc thnh vin u ban thm nhng ngun thng tin c gi tr c c s hon thin bo co trnh Quc hi v UBTVQH. V mt th tc, cng nh i vi s tham d ca bo ch, cc u ban c th t to ra tin l trong vic ny trong khi i sa i, b sung Quy ch hot ng. Bn cnh , lin quan n thnh phn tham d, nh nhiu tc gi tng kin ngh[27], cn nghim tc t chc cc phin hp ton th, m khng nn duy tr hp Thng trc thm tra cc thnh vin c th tham gia nhiu hn.

V- Kt lunNi ngn gn, cc nc, i vi nhng ai quan tm n chuyn kinh bang t th, cc phin iu trn l cha kho gii ch phc tp v chu trnh lp php ca Quc hi, l u mi dn dt tm hiu cc o lut. i vi nhng ai mun bo v mt chnh sch no trc Quc hi, phiu iu trn l dp tip xc trc tip vi cc ngh s. i vi cc ngh s, cc phin iu trn l c hi nghin cu, tm hiu cc vn m cuc sng ang t ra, c hi tm kim gii php dung ho[28]. C th v iu trn l hn th biu ca c quan lp php o tm trng dn chng.

nc ta, phin thm tra c nhng nt hao hao phin iu trn. Hao hao th khng c ngha l ging hon ton, v cng khng bao gi ging c c. Nhng c th hc c nhng nt hp l trong c ch iu trn p dng vo c ch thm tra ca ta. iu ny s c li cho tt c: lm cho cc phin iu tra thc cht, hiu qu hn; tng cng vai tr ca cc u ban trong quy trnh lp php; gip Quc hi thc hin ng vai tr ca mnh trong quy trnh lp php[29]; to iu kin cho cc ch th trong x hi c ln ting trong qu trnh lm lut ca Quc hi; qua to ra nhng sn phm lp php c th s dng tt, bn trong cuc sng.

[1] Lng Phan C, U ban v cc vn x hi ca Quc hi: S pht trin v t chc v hot ng, Nghin cu Lp php, s 12/2005. [2] Michael L.Mezey, Comparative Legislatures, 1979, p.67. [3] Nguyn nh Quyn, Tng cng hot ng lp php ca Quc hi, Nghin cu Lp php, s 7/2002, tr.22.[4] Mai Hng Qu, Nng cao hiu qu hot ng ca Quc hi, Nghin cu Lp php, s 11/2001.[5] George Galloway, xem ch thch 7.[6] Nguyn nh Quyn, xem ch thch s 35, tr.18; Ngc Quang, Trnh t, th tc xem xt cc vn bn lut, php lnh trc khi trnh k hp Quc hi, bi tham lun ti Hi tho nh gi thc trng quy trnh son tho lut, php lnh, Trung tm Nghin cu, T vn chnh sch, php lut v Pht trin, H Ni, 15/06/2007.[7] Nguyn Quang Minh, Xy dng bo co thm tra d n lut, d n php lnh v d tho ngh quyt, Nghin cu Lp php, s 7/2002.[8] Nguyn nh Quyn, xem ch thch s 35, tr.28; Nguyn Vn Thun, nh hng v tc ng ca quy trnh lp php hai bc n th tc lm vic ca HDT v cc u ban ca Quc hi: Thc trng v gii php, bi tham lun ti Hi tho Quy trnh, th tc lm vic ca HDT, cc u ban ca Quc hi, Hi Phng, 28-29/6/2007.[9] ng nh Luyn, Thm tra cc d n lut, php lnh ti HDT, cc u ban ca Quc hi: Thc trng, phng hng, kin ngh i mi nhm nng cao hiu qu hot ng ca Hi ng, u ban, bi tham lun ti Hi tho Quy trnh, th tc lm vic ca HDT, cc u ban ca Quc hi, Hi Phng, 28-29/6/2007.[10] Michael J.Scicchintano, Congressional Oversight: The Case of the Clean Air Act (1986) 11 Legislative Studies Quarterly 393, tr.394. [11] Lowell H. Hattery, Susan Hofheimer, The Legislators Source of Expert Information, The Public Opinion Quaterly, Vol.18, No.53 (1954), pp.300-303.[12] Bn nhm vn ti iu 34, Lut Ban hnh vn bn quy phm php lut.[13] Hong Vn Minh, Vai tr ca HDT, cc u ban ca Quc hi ti phin hp ton th tho lun d n lut, bi tham lun ti Hi tho Quy trnh, th tc lm vic ca HDT, cc u ban ca Quc hi, Hi Phng, 28-29/6/2007.[14] Bo co cui cng ca cc U ban mt s nc c c ch iu trn bao gm cc ni dung ca phin iu trn, phin hp ca cc tiu u ban v ton th u ban tho lun v d lut.[15] Roger H.Davison & Walter J.Oleszek, Quc hi v cc thnh vin (sch dch), H Ni, 2002, tr.341.[16] Nguyn Quang Minh, xem ch thch s 39.[17] Hong Vn Minh, xem ch thch s 45.[18] Ng c Mnh, Suy ngh v vic i mi t chc cc u ban ca Quc hi, Hin k Lp php, s 5/2006.[19] Vn phng Quc hi, nh ch thch s 51.[20] Vn phng Quc hi, xem ch thch s 51, tr.120.[21] Nhng nguyn nhn ny cn c th khc phc c bng cch a cng on phn tch chnh sch vo quy trnh lp php, nhng li l vn khc.[22] Vn phng Quc hi, xem ch thch s 51, tr.122.[23] Mt v cu BQH nhiu kho tng ni v vic bm nt thng qua lut: khng bm th khng m bo tin , bm th khng yn tm v cht lng lut cha t yu cu.[24] Xem ch thch s 28.[25] Hong Vn Minh, xem ch thch s 45.[26] iu 34 quy nh: C quan thm tra tin hnh thm tra v tt c cc mt ca d n lut, d n php lnh, d tho ngh quyt, nhng. [27] Xem Nguyn nh Quyn (ch thch s 35), Nguyn Quang Minh (ch thch s 39), ng nh Luyn (ch thch s 41).[28] Edward V. Schneier & Bertram Gross, xem ch thch s 3, tr.395.[29] Chng ti quan nim, vai tr thit yu ca Quc hi trong qu trnh lm lut th hin ch Quc hi vi t cch l c quan i din cho nhng li ch khc nhau - t li ch quc gia, a phng, c tri, n cc nhm ngi- s ch thng qua nhng d lut p ng c li ch ch yu, gt li nhng d lut ch bo v c quyn li ca mt s t ngi trong x hi (Xem thm: Nguyn Lm, Lm lut: thay i t quan nim, Nh qun l s 46, 4/2007).B qun l a ngnh, a lnh vc v phng hng i mi tip theo ca Chnh ph

V Vn Nhim*1. t vn Mt trong nhng ni dung nhm tip tc xy dng v hon thin Nh nc php quyn x hi ch ngha m vn kin i hi ng ton quc ln th X t ra l y mnh ci cch hnh chnh, i mi t chc v hot ng ca Chnh ph theo hng xy dng h thng c quan hnh php thng nht, thng sut, hin i. Lut ha c cu, t chc ca Chnh ph; t chc b qun l a ngnh, a lnh vc, bo m tinh gn v hp l.

Thc hin nh hng ca ng, ti k hp u tin Quc hi kha XII, Chnh ph sp xp li theo hng gim cc b kinh t chuyn ngnh, hnh thnh cc b qun l a ngnh, gn nh hn: t 26 B, c quan ngang b xung cn 22 B, c quan ngang b. Hin nay, Chnh ph ang ch o cc B, c quan ngang b vic bn giao cng vic v gp rt ch o cc c quan c thm quyn xy dng n cc Ngh nh v t chc, hat ng ca B, c quan ngang b c lin quan n vic sp xp ny.

hot ng trn y ca Chnh ph t hiu qu cao nht, ng thi xc nh ng n trng tm i mi tip theo ca Chnh ph thc hin cng cuc ci cch hnh chnh theo nh hng m i hi ng X ra, rt cn s trao i, bn bc di gc khoa hc.

2. Vic sp xp v t chc ny ca Chnh ph l cng vic mang tnh thng nht, thuc phn xc nhiu hn phn hn Trong qu trnh hot ng, vic sp xp li c cu t chc, i ng nhn s l vic lm mang tnh thng nht v bnh thung ca bt k c quan, t chc no. c th l vic kt thc nhim k ca c quan, t chc (nh Quc hi, Hi ng nhn dn, y ban nhn dn), hay kt thc nhim k ca ngi ng u (nh cc trng i hc), hoc n v c giao mt nhim v mi, cn c t chc ph trch

Bn thn Chnh ph t khi ra i cho n nay, s thay i v c cu t chc c thc hin thng xuyn. C th khi lc qu trnh thnh cc giai on nh sau:

1) Giai on 1945 n 1959: t 1945-1954 (thi k khng chin chng Php), c cu t chc ca Chnh ph ban u c 14 b, sau tng ln 16 b: thnh lp B Cng an (1953), Ngn hng Quc gia Vit Nam (1954); t 1955-1959, c cu t chc Chnh ph gm 23 c quan.

im cn lu trong giai on ny l B Cng thng c chia tch ra thnh B Cng nghip v B Thng nghip, B Giao thng cng chnh c tch ra thnh B giao thng, bu in v B Thy li, kin trc;

2) Giai on 1960 n 1980: c cu b, c quan ngang b t 1960-1965 tng t 25 ln 27, t s lng 32 vo 1971 v gim xung 28 vo 1975; t 1976-1979 tng ln 31. Trong giai on ny, cc thit ch thuc cc lnh vc k hoch, thng nghip, lao ng, thng binh - x hi n nh, th c cu trn cc lnh vc cng nghip c bin ng ln. Lnh vc c nhiu u mi qun l nht l lnh vc nng nghip, nhng mang tnh n nh: t 1960-1980 lun tn ti ba b l B Nng nghip, B Thy li v in lc, B Nng trng, cng vi ba c quan thuc Chnh ph l Tng cc Lm nghip, Tng cc Thy sn v Tng cc a chnh. Nh vy, giai on ny c xu hng b qun l chuyn ngnh, thm ch rt hp tng cng qun l theo phng thc trc tip. Ngoi ra, loi c quan thuc Chnh ph ra i t giai on ny;

3) Giai on t 1981 n 1991: s lng cc b, c quan ngang b n nh (nm 1981: 33 c quan, nm 1986-1987: 32 c quan, nm 1988: 33 c quan, t 1990-1991: 29 c quan). C cu t chc ca Chnh ph (Hi ng B trng) trong giai on ny chu s nh hng ln theo m hnh Hi ng B trng ca Lin X v cc nc ng u, nht l khi Vit Nam tr thnh thnh vin ca Hi ng tng tr kinh t;

4) Giai on t 1992 n nay: i) t 1992-1995, 9 b c sp nhp li thnh 2 b (B Nng lng, B Cng nghip nh, B Cng nghip nng thnh B Cng nghip - nm 1995, sau khi B in lc v B M v Than hp nht thnh B Nng lng vo 1992; B Nng nghip v Cng nghip thc phm c thnh lp (1992) trn c s hp nht B Nng nghip, B Lng thc, B Cng nghip thc phm v Tng cc Cao su; nm 1995, B nng nghip v Cng nghip thc phm hp nht vi hai B Lm nghip v B Thy li thnh B Nng nghip v Pht trin nng thn). Tip theo , nm 1997, Tng cc th dc th thao c nng thnh c quan ngang b l y ban th dc th thao; nm 1998, B Ni v i tn thnh B Cng an, Ban T chc- Cn b Chnh ph i thnh B Ni v. Nm 1992 Chnh ph gm 27 B, c quan ngang b; n 1997 cn 23; ii) giai on t 2002-2004: nm 2002, thnh lp thm 2 b, 1 c quan ngang b (thnh lp B Ti nguyn v Mi trng trn c s t chc li Tng cc a chnh, Tng cc Kh tng thy vn v tip nhn chc nng qun l nh nc v mi trng t B Khoa hc, Cng ngh v Mi trng; chuyn chc nng qun l nh nc v ti nguyn nc t B Nng nghip v Pht trin nng thn v chc nng qun l nh nc v a cht v khong sn t B Cng nghip v cho B Ti nguyn v Mi trng; thnh lp B Bu chnh vin thng trn c s t chc li Tng cc Bu in v tip nhn chc nng qun l nh nc v cng ngh thng tin t B Khoa hc, Cng ngh v Mi trng; thnh lp c quan ngang b l y ban Dn s, Gia nh v Tr em trn c s hp nht hai y ban Dn s v K hoch ha gia nh V y ban Bo v b m v chm sc tr em). Nh vy, n nm 2002, Chnh ph gm c 26 B, c quan ngang b (20 B, 6 c quan ngang b). Ngoi ra, cn sp nhp mt s c quan thuc Chnh ph vo cc B (chuyn Cc D tr quc gia vo B Ti chnh (2000), Ban bin gii vo B Ngoi giao (2001), Tng cc Hi quan vo B Ti chnh (2002), Cc Hng khng dn dng vo B giao thng vn ti (2002), Ban Vt gi vo B Ti chnh (2002), Hc vin hnh chnh vo B Ni v (2002), y ban Chng khon vo B Ti chnh (2004) [1].

Nh vy, nhn li chng ng pht trin ca Chnh ph t 1945 n nay, c th d dng thy rng c cu t chc ca Chnh khng n nh mt cch ng bng cng nhc, m thay i linh hot, mm do. S thay i v c cu, t chc ca Chnh ph c th xut pht t: 1) Nhim v chnh tr - x hi trong tng giai on. Chng hn, s hin din, thay i ca B Cu t: B Cu t x hi l mt trong nhng B c thnh lp vo 1945, sau c sp nhp vo B Thng binh (1954) v li c tch ra (1955); 2) C ch qun l kinh t trong tng giai on. V d, trong giai on 1960-1980, do c ch qun l tp trung, bng mnh lnh hnh chnh trc tip, nn c cu t chc ca Chnh ph c xu hng thnh lp n ngnh hp; 3) S phn nh v tnh cht, chc nng gia B, c quan ngang b vi c quan thuc Chnh ph, nht l cc c quan thuc Chnh ph c chc nng qun l nh nc; 4) Do nh hng ca cc nc, nht l ca Lin X v cc nc x hi ch ngha ng u: d dng nhn thy du n ny trong c cu t chc ca Chnh ph giai on nm 1980-1992; v 5) Do nhn thc ca chng ta: tch ra hay nhp vo hoc iu chuyn gia cc b, c quan ngang b, c quan thuc Chnh ph, ngoi cc l do nu trn, cn ph thuc vo nhn thc ca chng ta v vn ny.

Nh vy, vic sp xp li c cu t chc ca Chnh ph l mt vic lm bnh thng, c th ni mang tnh thng l. Nhim k ca Chnh ph theo nhim k ca Quc hi, v hin nay, Quc hi bt u mt nhim k mi. C cu t chc Chnh ph nhim k kha XII c xy dng trn c s qun trit Ngh quyt i hi X, cc vn kin khc ca ng, c th ha cc quy nh ca Hin php, thc hin ch trng ci cch hnh chnh, m ca hi nhp v trn c s tng kt thc tin hot ng ca Chnh ph cc nhim k trc y, ng thi p ng yu cu pht trin ca t nc trong th k mi. Tuy cha mang tnh t ph nhng y thc s l bc tin quan trng trong tin trnh ci cch hnh chnh v hon thin h thng b my nh nc php quyn[2].Hin nay, nn kinh t chuyn mnh sang kinh t th trng v hi nhp su rng vi nn kinh t th gii, nhng c cu t chc Chnh ph vn cn cng knh, nhiu u mi... Tuy c phn cp kh mnh nhng Chnh ph, cc b, c quan ngang b vn cn gi nhiu vic khng cn thit. Phng n c cu t chc Chnh ph kha XII nhm tip tc iu chnh c cu, t chc b my, hon thin chc nng, nhim v v phng thc lnh o, ch o iu hnh ca Chnh ph, nng cao hiu lc, hiu qu v k lut, k cng, p ng yu cu thc hin tt vai tr v chc nng, nhim v ca Chnh ph, ph hp vi th ch kinh t th trng nh hng x hi ch ngha v hi nhp kinh t quc t[3]. C cu t chc Chnh ph tip tc thc hin nht qun ch trng t chc B qun l a ngnh, a lnh vc i vi nhng ngnh, lnh vc c mi lin h lin thng v ph hp vi kh nng, iu kin thc t. Chuyn thch hp cc c quan thuc Chnh ph vo cc b qun l, trc ht l cc c quan thuc Chnh ph c chc nng qun l Nh nc. Tip tc sp xp, kin ton t chc bn trong ca cc b, c quan ngang b theo hng qun l tng hp, a ngnh, lin thng, b tng nc trung gian, gim u mi, khc phc trng dm, khng r chc nng, nhim v. hot ng sp xp v t chc m bo s thng nht, ton din, t kt qu tt nht, theo chng ti cn ch :

Mt l, khng nhng i vi cc thnh vin ca Chnh ph, trong vic phn cng, sp xp cng vic gia cc b phn trong tng b cng cn tnh ton hp l, mt mt va m bo thu gn u mi, tnh lin thng, mt khc khng nh hng n s chuyn mn ha trong qun l. V Chnh ph l c quan chp hnh ca Quc hi, c quan hnh chnh nh nc cao nht ca nc Cng ho x hi ch ngha Vit Nam, Chnh ph thng nht qun l vic thc hin cc nhim v chnh tr, kinh t, vn ho, x hi, quc phng, an ninh v i ngoi ca Nh nc (Chnh ph l c quan c thm quyn chung, qun l vic thc hin cc nhim v trn cc lnh vc trong phm vi c nc), do , gip Chnh ph, cn c cc c quan chuyn ngnh qun l mt hoc mt s cc ngnh, lnh vc trong phm vi c nc. Cc c quan chnh l cc b, c quan ngang b v cng chnh l l do v s ra i, tn ti ca b, c quan ngang b. Trong cc giai on khc nhau, vic tch, nhp, iu chnh phm vi qun l din ra thng xuyn. S phn tch, gii trnh cho s tch, nhp, xem ra thi no cng u c l c. Nay chng ta tip tc nh vy i vi mt s b, c quan ngang b. Do , cn ch nh hng qun l tng hp, a ngnh, a lnh vc khng mu thun vi tnh chuyn mn ha trong qun l. Ni cch khc, tnh hiu qu ca phn cng lao ng x hi l l do quan trng dn n vic thnh lp cc b qun l hp (chuyn ngnh) gip Chnh ph qun l rng (chung, a ngnh). Nay khng ch trng qun l n ngnh, m l a ngnh, vy s chuyn mn ha c hiu nh th no? T hiu qu qun l mng Lm nghip ca B Nng nghip v Pht trin nng thn, t khi B ny thnh lp (kt qu hp nht t ba b: B nng nghip v Cng nghip thc phm, B Lm nghip v B Thy li -1995), mt s nh khoa hc v mt s i biu Quc hi t cu hi c nn tch Lm nghip ra khi B ny khng? Do , vic phn cng, phi hp cng vic trong tng b (nh gia cc th trng, cc cc, v vi nhau) cng l vn cn ch . Trong Bo co thm tra v vic thnh lp, bi b cc b v cc c quan ngang b ngh xc nh r hn chc nng, nhim v, quyn hn ca cc b, c quan ngang b, nht l i vi nhng vn trn thc t cn ang c s chng cho, an xen nhau trong qun l nh nc gia cc c quan ny[4]. iu cho thy rng, d tch ra hay nhp vo, vic phi hp gia cc b, c quan ngang b l rt quan trng. Hn na, vic s, tng kt, rt kinh nghim sau mt thi gian thc hin cng l vn cn s ch ng v s ch o kp thi ca Chnh ph.Cn khng nh vic tinh gin, sp xp li theo hng thu gn u mi l cn thit v ph hp vi xu th hin nay, nhng cng lu rng khng phi tinh gin th ci g cng gin. Nu thu gn li, c th tit kim (nh nhn s, b my), nhng nu hiu qu qun l khng cao (c th v phm vi qun l qu rng chng hn). Chng ti cho rng, v y l vn mang tnh phn xc nhiu hn phn hn(thuc k thut nhiu hn l c ch), cho nn, bi ton v kinh t (c th tnh ton c) l cn c quyt nh v vn ny.Hai l, mt trong nhng mc ch chnh ca t sp xp ny l tinh gin (gim u mi, gim cp ph, gim cc c quan trung gian). Mc d, Th tng Chnh ph ch o quyt lit, yu cu cc b trong din sp nhp bn giao nguyn trng, nghim cm li dng khi tch hoc sp nhp b nhim cn b hoc thnh lp cc n v mi. Tuy nhin, trong qu trnh chun b cc d tho Ngh nh ca Chnh ph v t chc b my ca cc b va c sp nhp hoc thnh lp mi, vn c T son tho khng nhng khng qun trit ch trng ci cch hnh chnh ca Th tng Chnh ph m ngc li cn xut b my gip vic cho B trng va cng knh va phi thc t[5].Do , trong qu trnh bn giao, trin khai thc hin vic sp xp, khng nhng cn tng cng cc bin php ch o ro rit, c th v quyt lit; m cn i hi s kim tra cht ch. Mt khc, chng ti cho rng Th tng, cc Ph Th tng c Th tng phn cng, cc thnh vin Chnh ph cn theo di, kim tra, xem xt k cng qu trnh xy dng cc Ngh nh quy nh chc nng, nhim v, quyn hn v c cu t chc ca b lin quan phi m bo tinh gn, hp l theo ng nh hng. Nu khng, vn tng chng nh n gin v tt yu ny, hiu qu cng khng t c nh mc ch ra. 3. Do , cn nghin cu, xem xt, cn nhc i mi Chnh ph mnh m hn - khng nhng phn xc m cn i mi c v phn hn, ng ngha vi cng cuc ci cch hnh chnh m ng, Nh nc t ra cp v vic sp xp li cc b, c quan ngang b, ti phin hp Quc hi ngy 30/7/2007, Ch nhim y ban Php lut ca Quc hi Nguyn Vn Thun c Bo co thm tra v s Ph Th tng; vic thnh lp, bi b cc b v cc c quan ngang b ca Chnh ph, nu r: tuy cha mang tnh t ph nhng y thc s l bc tin quan trng trong tin trnh ci cch hnh chnh v hon thin h thng b my nh nc php quyn.ng, y cha phi l gii php mang tnh t ph. Nh trn phn tch v ni cho d hiu, th s sp xp ny ch l thay i phn xc, ch cha hng ti phn hn ca c th Chnh ph. Cn phi t chc li b my hnh chnh nh nc[6]. T chc li - chnh l phi ci cch cn bn nn hnh chnh nh nc. Ci cch Chnh ph l mt ni dung quan trng trong ci cch nn hnh chnh quc gia. Tt nhin, khng ch n thun ci cch Chnh ph, m phi t n trong s i mi ca c h thng b my nh nc, thm ch cn t n trong s thay i v vn hnh ca c h thng chnh tr. Do , ci cch mang tnh cn bn, c l lin quan n nhiu vn rt ln nh: xc nh r v tr php l ca Chnh ph trong c cu B my nh nc, cc nguyn tc t chc v hot ng ca B my nh nc, ca Chnh ph Sau y, chng ti cp n mt vn m chng ti cho rng l mt ni dung quan trng, mt vn mang tnh phn hn ca Chnh ph, l ch lm vic (phn cng thm quyn ca tng thnh vin, ch trch nhim) ca Chnh ph. Mt x hi dn ch, nht l x hi dn ch hin i rt cn s hin din ca mt nn hnh php mnh, bi suy cho cng, Hin php, lut, cc nh ch php lut cng chng c ngha g, nu nh nhng vn kin - c th rt tin b, rt hin i, rt nhn bn, nhng li khng c thc thi, hoc hiu qu thc thi thp. Montesquieu v Rousseau, nhng nh t tng khai sng kit xut, nhng ngi sng lp hc thuyt phn quyn v kh c x hi bt h, ngay t thi ca mnh rt c l cho rng quyn hnh php, do c th ca n, cn giao cho mt c nhn. Hnh php, l ni cn hnh ng hn lun bn, ni cn s ng ph nhanh v mau l, ng lc, qu quyt vi nhng din bin phc tp, a dng, nhanh chng, thng xuyn v lin tc ca i tng qun l, ca nhng nhim v mi pht sinh i hi phi gii quyt gp rt. Do , y l ni i hi phi c trch nhim c nhn r rng v ch th trng ph hp vi yu cu ny[7].C kin cho rng, xt theo hnh thc hot ng, Chnh ph ca cc nc trn th gii c th chia thnh: ch hi ng (s dng thun ty ch lm vic tp th), ch ni cc (kt hp ch tp th vi ch th trng), v ch tng thng (nguyn th quc gia ng thi ng u Chnh ph: tng thng ton quyn quyt nh, cc b trng ch l tr t cho tng thng. Xt theo tiu ch , ch Chnh ph nc ta tri qua: ch tng thng (Hin php 1946), ch ni cc (Hin php 1959), ch hi ng (Hin php 1980) v nay tr li ch ni cc (Hin php 1992) [8].T Hin php 1980 n Hin php 1992, Hi ng B trng vi nguyn tc tp th lnh o chuyn sang Chnh ph vi nguyn tc kt hp ch tp th lnh o vi ch th trng. Mc ch ca vic kt hp ny l va pht huy dn ch, tr tu tp th gip th trng gii quyt nhng vn ln, phc tp c tnh cht chung, trnh quyt nh ch quan, nng vi, phin din (u th ca ch tp th), va m bo s thng nht, tp trung, tnh nhanh nhy, kp thi, quyt on trong qun l (u th ca ch th trng). iu ny ng, nhng cha , bi l vic kt hp ny cng tim n khng nhng vic thiu/n y trch nhim ca cc thnh vin, tn km thi gian, cng sc, vt cht, m cn hm cha kh nng xem xt cc vn mt cch phin din, ch quan, vi vng, thm ch c on, chuyn quyn. Ni cch khc, vic kt hp hai nguyn tc c th tn dng, pht huy u im ca tng nguyn tc, nhng mt khc, vic kt hp cng hm cha kh nng pht sinh nhng hn ch ca cc nguyn tc. Thc t hot ng ca Chnh ph trong nhng nm va qua cho chng ta thy vn [9].Trong cuc sng, khi ni n Ngh trng, ngi ta thng ngh ti nhng ng ngh vi ci u hi hoc u tc bc ph, nhng khi ni n hnh php, nht l x hi hin i ngy nay, hnh nh lin tng l nhng th tng (hoc tng thng), tr trung, dm ngh, dm lm, dm i mi, dm chu trch nhim[10]. c th l nhng hnh nh mang tnh biu tng, nhng ng thi cng chnh l yu cu, i hi (gin tip) ca cng chng i vi Quc hi, Chnh ph.Nu ch bn bc vic i mi Chnh ph trong phm vi gii hn ca Hin php hin nay, theo quan im ca chng ti, thay bng tng nhng vn Chnh ph tho lun v biu quyt theo a s, l ra Lut t chc Chnh ph 2001 nn sa i theo hng gim so vi Lut t chc Chnh ph 1992[11] v cn gim n mc ti thiu cn thit khng cn tr vic gii quyt vn mt cch nhanh chng v qu quyt, khng c lm lu m trch nhim ca Th tng.

Xa hn, hng thit k v xy dng mt Chnh ph mnh, chng hn ch tng thng l mt m hnh m chng ta cn ngh ti. Kinh nghim lp hin v thc t hot ng ca Chnh ph t khi nc Vit Nam dn ch cng ha cho n nay cho chng ta thy iu . Ti sao chng ta khng nghin cu k tha mt cch chn lc ch Chnh ph theo Hin php 1946, mt bn Hin php vang vng ting dn vi nhiu ch nh tin b, hin i, trong c c ch nh Chnh ph? Chng hn, khi cp n Chnh ph th kh c th khng cp n trch nhim chnh tr ca Chnh ph - mt ch nh kinh in ca hin php hu ht cc nc trn th gii[12], Hin php 1946 qui nh rt r trch nhim tp th ca Ni cc vi hnh thc cao nht l t chc khi b mt tn nhim trc Ngh vin. nh rng, Bn Hin php ny xy dng trong iu kin lch s c th, ph hp vi tnh hnh chnh tr - x hi phc tp lc by gi, tuy nhin, chng ti cho rng trong iu kin hin nay, chng ta vn c th k tha mt s ni dung, mt s qui nh lin quan n thm quyn ca ngi ng u, trch nhim ca tp th Ni cc, ca ngi ng u, tng thnh vin ca Chnh ph

Tm li, trong iu kin nn hnh chnh ni chung v hot ng ca Chnh ph ni ring nc ta hin nay cn nhiu tng nc, cng knh, thiu s thng sut v tp trung quyn lc cn thit, dn n hiu lc v hiu qu ca h thng hnh chnh nh nc, ca Chnh ph cn nhiu hn ch, cha p ng yu cu ca cng cuc i mi v thi k hi nhp. xy dng h thng c quan hnh php thng nht, thng sut, hin i nh i hi ng ton quc ln th X t ra, Chnh ph cn i mi theo hng mt Chnh ph mnh, nng ng, tp trung quyn lc vo ngi ng u. Nh nc php quyn khng nhng i hi c s hin din ca mt h thng php lut hon thin, phn nh ch, nguyn vng ca nhn dn, m quan trng hn, h thng php lut phi thc s i vo cuc sng. chnh l s mnh ca Chnh ph m Quc hi v trong tng lai c th l nhn dn trc tip giao ph.

* Trng i hc Lut TP. H Ch Minh

[1] Cc s liu v s thay i, pht trin c cu t chc ca Chnh ph t 1945 n nay, bi vit tham kho s liu trong bi Khi qut qu trnh pht trin ca c cu t chc Chnh ph Vit Nam t 1945 n nay ca tc gi Nguyn Phc Th, ng trn Tp ch Nh nc v php lut, s 2(226)/2007, trang 44 n 56.[2] Bo co thm tra v vic thnh lp, bi b cc b v cc c quan ngang b ca Chnh ph, do Ch nhim y ban Php lut ca Quc hi Nguyn Vn Thun c trc Quc hi (sng ngy 30/7/2007).[3] T trnh ngh Quc hi quyt nh s Ph Th tng; vic thnh lp, bi b cc b v cc c quan ngang b ca Chnh ph ca Th tng Chnh ph Nguyn Tn Dng c trc Quc hi ngy 30/7/2007.[4] Bo co thm tra v s Ph Th tng; vic thnh lp, bi b cc b v cc c quan ngang b ca Chnh ph, do Ch nhim y ban Php lut ca Quc hi Nguyn Vn Thun c trc Quc hi (Ti bui hp sng 30/7/2007).[5] Tin Ph, Coi chng tinh gin m khng gim, Thanh nin online, 15/08/2007.[6] Cch dng t ca PTS Nguyn Cu Vit trong Bi Vn ci cch t chc v hot ng ca Chnh ph v y ban nhn dn: nhn t nguyn tc kt hp ch tp th lnh o vi ch th trng ng trn Tp ch Nh nc v php lut, s 6 (134)/1999, trang 40.[7] PTS Nguyn Cu Vit, Vn ci cch t chc v hot ng ca Chnh ph v y ban nhn dn: nhn t nguyn tc kt hp ch tp th lnh o vi ch th trng, Tp ch Nh nc v php lut, s 6 (134)/1999, trang 41, 42. Trong bi vit ny, PTS Nguyn Cu Vit cho rng, vic ci cch Chnh ph, vn u tin cn nghin cu v qun trit vn l i mi nhn thc v cc nguyn tc t chc v hot ng, phn tch u th v hn ch ca ch tp th cng nh ch th trng v i n kt lun nguyn tc t chc v hot ng theo ch th trng thng ph hp vi cc c quan hnh php. Nhn nh on cui c tnh cht nh mt li kt i minhm tng cng s qun l tp trung v iu ny ph hp vi tnh cht t nhin ca quyn hnh php, chng ta phi xem xt li ton b quan im, nguyn tc chung v t chc b my nh nc. y thc s l mt cng vic rt phc tp, nhng c l n lc phi lm. Chng ti ng vi kin ny.[8] PGS, TS.Bi Xun c, i mi, hon thin B my nh nc trong giai on hin nay, NXB T php, H Ni, 2004, trang 299, 300.[9] Chng hn, qua v n Thy cung Thng Long(2001), hoc qua vic cc tnh xy dng trn lan cc nh my ng nhiu a phng u nhng nm 2000 phn no cho chng ta thy: trch nhim ca Th tng, Ph Th tng, cc thnh vin Chnh ph, gia Chnh ph vi cc a phng l cha r rng.[10] Nhn vt chnh trong b phim truyn nha Th tng (bin kch v o din L Hong) l Th tng mi 26 tui- mt thanh nin c nng lc, hoi bo, cu th, c nhng hnh ng, suy ngh, s quyt on khc thng nhng hp lXem: Trm Anh, Hp bo gii thiu phim truyn nha Th tng, Bo Thanh nin ny 25/8/ 2007, trang 14.[11] Lut t chc Chnh ph 2001 qui nh Chnh ph tho lun tp th v quyt nh theo a s i vi 8 nhm cng vic (iu 19), Lut t chc Chnh ph 1992 qui nh Chnh ph tho lun tp th v quyt nh theo a s i vi 7 nhm cng vic (iu 19). Mc d mt nhm cng vic ( n v chnh sch dn tc, chnh sch tn gio trnh Quc hi) l xut pht t vic Ngh quyt s 51/2001/QH10 ngy 25/12/2001 c b sung cho Quc hi c thm quyn quyt nh chnh sch dn tc, chnh sch tn gio ca Nh nc, nhng nhn chung, nh hng ca nh lm lut l khng gim cc vn Chnh ph quyt nh tp th. [12] Xem: PTS Nguyn Cu Vit, Vn ci cch t chc v hot ng ca Chnh ph v y ban nhn dn: nhn t nguyn tc kt hp ch tp th lnh o vi ch th trng, Tp ch Nh nc v php lut, s 6 (134)/1999, trang 48.C ch php l gim st hot ng t php v cc yu t cu thnh

Nguyn Ch Dng*Cng cuc i mi ton din t nc c ng ta khi xng v lnh o bt u t i hi ng ln th VI (nm 1986) n nay t c nhng thnh tu to ln c ngha v cng quan trng trn tt c cc lnh vc kinh t, chnh tr - x hi. c bit l nhng thnh tu v t chc qun l pht trin nn kinh t nhiu thnh phn vn hnh theo c ch th trng c s qun l ca Nh nc theo nh hng x hi ch ngha (XHCN). Nhng thnh tu bc u v kinh t a t nc ta ra khi khng hong v kinh t - x hi, cho php tip tc i mi v chnh tr.

Trong iu kin cng nghip ho, hin i ho t nc v hi nhp quc t, i hi chng ta phi tip tc xy dng nh nc php quyn XHCN ca dn, do dn v v dn. Chnh v l trong nhng nm u bc vo th k XXI, ng ta c nhiu Ngh quyt quan trng v chin lc xy dng v hon thin h thng php lut v ci cch nn t php[1], Chnh ph c Quyt nh v chng trnh tng th ci cch hnh chnh Nh nc giai on 2001 - 2010[2].Trong ni dung ca cc vn kin chnh tr - php l quan trng nu trn, vn ci cch t php v gim st hot ng t php c ng ta quan tm, ch o c th. Trc ht l vic c th ho y nguyn tc hin nh Quyn lc nh nc l thng nht, c s phn cng v phi hp gia cc c quan nh nc trong vic thc hin cc quyn lp php, hnh php, t php, "nng cao hiu lc, hiu qu thi hnh php lut.

Mt trong nhng vn cn c c th ho nguyn tc trn l vn gim st vic thc hin php lut ca cc c quan nh nc ni chung v vic gim st hot ng t php ni ring. ng ta ch ra rng th ch ho nguyn tc dn ch trong hot ng ca cc c quan dn c bo m nhn dn tch cc tham gia vo cc hot ng xy dng php lut, gim st bng nhiu hnh thc vic thi hnh lut ca cc c quan, cng chc nh nc. Hon thin php lut v gim st ti cao ca Quc hi, c ch bo v lut v Hin php; hon thin php lut v khiu ni t co, bo m mi quyt nh php lut v hnh vi hnh chnh tri php lut u c pht hin v c th b khi kin trc to n; hon thin php lut v t chc v hot ng thanh tra; hon thin php lut v t chc v hot ng ca vin kim st nhn dn theo hng bo m thc hin tt chc nng cng t, kim st hot ng t php; "hon thin php lut v quyn gim st ca cc c quan dn c, quyn trc tip gim st kim tra ca cng dn i vi cc hot ng ca c quan, cn b, cng chc; m rng cc hnh thc dn ch trc tip ngi dn tham gia vo cng vic ca Nh nc....

Mc tiu ca ci cch t php nc ta l: xy dng nn t php trong sch, vng mnh, dn ch, nghim minh, bo v cng l, tng bc hin i, phc v nhn dn, phng s T quc Vit Nam XHCN; hot ng t php m trng tm l hot ng xt x c tin hnh c hiu qu v hiu lc cao. thc hin mc tiu trn, Ngh quyt ca B Chnh tr v chin lc ci cch t php n nm 2020 ra phng hng v cc nhim v ht sc c bn v cn thit. Mt trong nhng nhim v l: hon thin c ch gim st ca cc c quan dn c v pht huy quyn lm ch ca nhn dn i vi c quan t php.

i mi, nng cao cht lng cht vn v tr li cht vn.v.v.. ca cc c quan dn c i vi cc c quan t php, tng cng v nng cao hiu lc gim st vic chp hnh php lut ca cc c quan t php, c bit l ca lnh o cc c quan t php, thnh lp U ban T php ca Quc hi gip Quc hi thc hin nhim v gim st hot ng t php, trng tm l vic bt, giam gi, truy t, xt x. Hot ng t php cn phi chu s gim st ca cc t chc chnh tr x hi v s gim st trc tip thng xuyn v rng ri ca nhn dn lao ng.

Trong iu kin mt ng cm quyn, cc cp u ng r rng phi tng cng gim st kim tra hot ng ca Nh nc ni chung v i vi cc c quan t php ni ring.

Thc tin hot ng t php nc ta ch yu l hot ng iu tra, truy t, xt x - trng tm l hot ng xt x - gp phn ch yu trong phng nga, u tranh vi ti phm v gii quyt cc tranh chp dn s, lao ng, kinh t, hnh chnh nc ta. Cng t thc tin cho thy, cc c quan t php trong vic thc hin chc nng nhim v quyn hn ca mnh cn nhiu thiu st, bt cp v cn nhiu biu hin tiu cc cn khc phc. R rng, chin lc ci cch t php do ng ra p ng kp thi yu cu thc t. Thc t cng minh chng rng mt trong nhng bin php php l tng cng hiu lc, hiu qu ca hot ng t php l phi tng cng gim st i vi cc hot ng t php.

Hin nay, h thng php lut gim st ang hnh thnh, cc hnh thc gim st t php ang c trin khai. Cc ch th thc hin gim st t php c xc nh. Song s gim st t php ca ng, hot ng gim st t php ca cc c quan nh nc nh Quc hi, Vin kim st nhn dn, gim st ca Mt trn T quc, cc t chc on th nhn dn v gim st trc tip ca nhn dn cha c c th ho, th hin r nht l s phn cng phn cp cha r rng v thiu c ch phi kt hp nhp nhng.

Chnh v vy, vic nghin cu nhng vn l lun v c ch php l gim st hot ng t php, nhm sp xp v mt t chc cc c quan gim st, vi s phn cng gim st v minh bch cc mi quan h phi kt hp gia cc c quan gim st t php, s lm c s cho vic hon thin php lut gim st t php. T , quyn gim st c thc hin mt cch c hiu lc, hiu qu cao, hot ng t php c bo m thc hin ng php lut; gii quyt kp thi cc tranh chp dn s v u tranh chng ti phm ngy cng trit hn.

Chng ti xin trao i v khi nim c ch php l gim st hot ng t php v cc yu t cu thnh nn c ch .

1. Khi nim c ch php l gim st hot ng t phpKhi nim c ch php l gim st hot ng t php c ngha ht sc quan trng trong ci cch nn t php hin nay. Nhng hin nay, khi nim ny cha c cch hiu thng nht v cha c tp trung nghin cu v ph bin rng ri trong khoa hc chnh tr - php l.

Trn c s nghin cu v hot ng t php, gim st t php, gim st hot ng t php v c ch th trng, th ch chnh tr cng nh trn phng din php l xem xt khi nim c ch php l gim st hot ng t php, cn thit phi tm hiu tnh php l ca c ch v c ch php l gim st hot ng thc hin quyn lc nh nc ni chung.

Tm hiu c ch php l gim st v hot ng t php l s tip ni tt yu t vic nghin cu hot ng t php, gim st t php v gim st v hot ng t php. Nghin cu c ch php l gim st v hot ng t php cn tip cn cc khi nim v c ch, th ch chnh tr, th ch Nh nc, c ch kinh t, cc quan nim v c ch gim st quyn lc nh nc. Tc l cn tip cn t cc gc khoa hc ca ngn ng, trit hc, kinh t - chnh tr, chnh tr hc v php l.

Theo t in Nga - Vit, c ch (MEXAHUZM) l my mc, b my, c ch, c cu. Theo i t in ting Vit (Nguyn Nh ch bin) th: C ch l cch thc, sp xp t chc lm ng hng, c s theo m thc hin (trang 463). Theo GS,TS Trit hc Phm Ngc Quang, C ch l khi nim dng ch mt chui nhng khu lin kt vi nhau theo mt lgic nht nh nh vy mc tiu c thc hin[3]. T cch gii ngha c ch nu trn v c ch hin thc ha mc tiu lnh o ca ng, GS,TS. Phm Ngc Quang cho rng: C ch c hiu l mt chu trnh i t ng li, quan im ch o ca ng ti nhng thay i trong thc t cuc sng[4]. Php l trong ting Anh (institution) c coi l quy nh, s t ra lut l. Trong ting Nga, php l (UHCTUTYT) c gii ngha l tng hp nhng chun mc php l trong lnh vc no ca cc quan h x hi, cc hnh thc khc nhau ca cu trc x hi. M rng ngha ca t, th php l l nhng nguyn tc, nhng quy nh v lut l iu chnh cc quan h x hi. Nguyn tc l cc quan im, nh hng ch o c tnh bt buc i vi c nhn, t chc v h thng t chc phi lm theo. l nhng quy phm php lut ln, phm vi iu chnh rng c v khng gian v thi gian. N c tnh vnh cu, trng tn hn bt c mt quy phm php lut c th khc. Quy nh thng c hiu l cc quy phm nh ngha, hoc cc quy phm quy nh chc nng, nhim v, thm quyn, trch nhim ngha v ca ch th. Quy nh cn c hiu l s n nh cc bin php php l c php lut quy nh. Lut l c hiu chung l php lut thnh vn hoc tp qun, li sng c tha nhn.

V vy, c ch php l c th hiu khi qut l c ch t chc hot ng ca mt h thng t chc, thit ch chnh tr, kinh t x hi c m bo bng php lut.

C ch gim st hot ng thc thi quyn lc cng (trong c c ch gim st hot ng t php) cn c xem xt trn nhiu kha cnh hnh thnh nn c ch nhng ch yu l nhn nhn n di gc (hay kha cnh) php l.

Theo tc gi V Khnh Vinh, xem xt c ch gim st php l i vi hot ng ca cc c quan thc thi cng quyn c th xem xt c kha cnh php l v kha cnh x hi. Tc gi cho rng: C ch gim st php l- x hi i vi hot ng ca cc c quan thc thi cng quyn (quyn lc) l h thng cc phng tin (bin php) v nhn t bo m cc iu kin cn thit cc ch th gim st thc hin quyn gim st i vi hot ng ca cc c quan cng quyn. C cu ca c ch bao gm cc quy phm x hi, hot ng hp php ca cc ch th gim st, tnh cng khai; d lun x hi; cc bo m: chung, chuyn ngnh (php l) t chc, vn ho, php lut, th tc, trch nhim [5]. C th ni rng, trn y l mt trong s rt t cc nh ngha v c ch gim st php l-x hi i vi hot ng thc thi quyn lc nh nc. V th, l nhng t liu rt cn tham kho. Tuy nhin khi nim trn cha th hin c mi quan h, tc ng ca cc ch th gim st i vi cc ch th hot ng t php.

Da vo nhng kt qu nghin cu trn y, c th a ra khi nim nh sau: C ch php l gim st hot ng t php l phng thc t chc v phng thc vn hnh ca h thng cc c quan, t chc v cng dn theo nhng nguyn tc, qui nh ca php lut v nhng phng tin php l khc; thng qua tc ng n cc ch th ca hot ng thc hin quyn t php (ch th hnh vi) lm cho cc hot ng t php theo ng php lut, ngn nga s lm dng quyn lc v cc tiu cc khc, nng cao trch nhim php l ca cc c quan t php, i ng cn b cng chc t php trong vic bo v cng l.

2. Cc yu t cu thnh c ch php l gim st hot ng t phpC kin cho rng, c ch bao gm cc c cu; khi nim c cu ch cc b phn bn trong ca mt t chc, mt h thng cc c quan, t chc no . C th dng khi nim c cu ch cc b phn bn trong ca c ch. Khi nim yu t c tnh m, tnh khi qut hn khi nim c cu. Cho nn, dng khi nim yu t cu thnh c ch s ph hp hn.

Theo khi nim trn, cc yu t cu thnh c ch php l gim st hot ng t php bao gm:

Th nht, phng thc t chc gim st: Phng thc gim st bao gm ton b phng php v cch thc t chc gim st. Ch th gim st l cc c quan, t chc, cng dn khng phi l c quan t php, cn b cng chc t php. Th hin phng php gim st khch quan, khng phi l t gim st va nh trng va thi ci, hiu lc gim st s cao hn. Phng php gim st cn th hin c phng php i din, tc l gim st bng vic thc hin quyn lc ca nhn dn thng qua cc c quan nh nc, cc t chc chnh tr, cc t chc chnh tr - x hi; v phng php gim st trc tip ca cng dn. Phng thc t chc gim st th hin ch th gim st v c cu t chc bn trong ca ch th gim st. ng thi, yu t ny cng bao hm c c cu t chc ca h thng cc c quan, t chc v cng dn. Trong th hin chc nng, quyn hn phm vi i tng gim st ca tng loi ch th v mi quan h phi kt hp gia cc ch th trong h thng. Yu t ny va l m hnh t chc, va l mi quan h nhp nhng n khp, hp l, cng hng vai tr, trch nhim gia cc ch th gim st vi nhau gia tng hiu lc hiu qu gim st hot ng t php.

Th hai, yu t php l: l h thng quy phm php lut cha ng nguyn l t chc vn hnh ca ton b c ch gim st hot ng t php. H thng cc quy phm php lut ny iu chnh cc quan h pht sinh trong quan h gim st hot ng t php. Yu t ny c tnh cht l mi trng php l rng buc cc ch th gim st hot ng trong khun kh php lut. Cng nh cc ch th b gim st phi chu s gim st. Php lut v gim st hot ng t php quy nh cc bin php php l cc ch th s dng khi p dng php lut trong qu trnh thc hin gim st.

Th ba, mi quan h tng tc gia ch th gim st v i tng gim st: y l yu t hnh vi th hin quan h php lut gim st trong thc t. Yu t ny bao hm ton b c s sng ca c ch php l gim st hot ng t php. l cc chui hnh vi gim st hp php ca ch th gim st. l cc ngha v php l, tnh chu hu qu ca cc ch th b gim st. Trong c vic thc hin trch nhim php l bao gm trch nhim chnh tr, trch nhim k lut nh nc, trch nhim hnh chnh, trch nhim bi thng dn s, trch nhim hnh s.

Yu t ny cn hm cha tnh hiu lc, hiu qu, tnh mc ch c thc hin ca c ch php l gim st hot ng t php.

C th ni rng, yu t th ba l nhu cu i hi s hnh thnh v tn ti ca c ch php l gim st hot ng t php c v l thuyt v thc tin hot ng t php.

-------------

* ThS, Chnh Vn phng VKSND TP H Ni

[1] Ngh quyt s 48-NQ/TW v s 49-NQ/TW ca B Chnh tr.[2] Quyt nh s 136/2001/Q-TTg ngy 17/9/2001.[3] Thng tin cng tc t tng l lun s 5/2005, trang 38.[4] Sch dn, trang 38.[5]GS, TSKH o Tr c-PGS, TS. V Khnh Vinh: Gim st v c ch gim st vic thc hin quyn lc Nh nc nc ta hin nay - Nxb Cng an nhn dn, H Ni 2003. trang 25.Mi quan h gia xy dng php lut v thc hin php lut: ngha thc tin

V Vit Thiu *

Xy dng php lut - hiu mt cch n gin, l vic t ra cc quy tc php l lm chun mc cho cch x s ca cng dn, t chc (quy phm php lut) theo cc phng thc khc nhau v th hin chng di nhng hnh thc ca php lut; c th l tp qun, tin l php hay vn bn quy phm php lut. L mt hot ng nh nc, xy dng php lut c bt u t khu hoch nh chnh sch php lut, nhm xc nh mc tiu, quan im, nguyn tc x l cc quan h cn iu chnh php lut. V mt lch s, vic t ra cc quy phm php lut c cc nh nc tin hnh theo cc phng thc khc nhau, song tu chung c hai phng thc ch yu sau:

- Phng thc ban hnh mi, trn c s khi qut ho cc quan h x hi hin thc v tun theo chnh sch php lut c hoch nh. y l phng thc sng to php lut.

- Phng thc tha nhn. V bn cht, y cng l phng thc sng to php lut, song cc cp khc nhau, theo cc cch thc khc nhau; c th l vic tha nhn trc tip mt quy phm x hi t cc ngun quy phm m x hi sn c, nh o c, tp qun, iu l ca cc hip hi ngh nghip...; cng c th tha nhn gin tip thng qua con ng th ch mt t tng, hc thuyt hoc mt nguyn tc chnh tr - php l no hnh thnh chnh sch php lut, lm c s cho vic t ra cc quy phm php lut c th. Th ch ho cng c th bng cch giao cho t chc chnh tr - x hi, t chc ca x hi dn s mt s nhim v thuc chc nng qun l ca nh nc. Trong phm vi thc hin cc nhim v , cc vn bn ca cc t chc trn ban hnh c gi tr php l. C bit, c nh nc tha nhn mt tn gio l quc gio. Trong trng hp ny, nh nc tr thnh nh nc tn gio; gio lut ca tn gio cng l lut php.

Vit Nam, phng thc th ch ho l phng thc c bn trong xy dng php lut. i tng ca th ch ho l ng li, ch trng ca ng. Qua th ch ho m nh nc hnh thnh h thng chnh sch php lut trn tng lnh vc qun l nh nc, chuyn ho nhng vn chung, c tnh quy lut trong ng li, ch trng ca ng thnh nhng quy phm php lut c th, em li s bo m thc hin bi quyn lc v sc mnh t chc ca b my nh nc, bn cnh tnh khoa hc v sc thuyt phc ca ng li, ch trng . Khi cha c th ch ho, trch nhim thc hin ng li, ch trng ca ng ch thuc v cc t chc ng, ng vin. Khi c th ch ho, ng li, ch trng ca ng tr thnh php lut, v do , thnh ngha v thc hin ca ton x hi, ca mi cng dn.

Cng vi phng thc th ch ho, ng ch trng dn ch ho, bo m cho ngi dn c tham gia vo ngay t khu u tin ca quy trnh ra quyt nh ca ng, Nh nc. V l , "php lut l th ch ho ng li, ch trng ca ng, th hin ch ca nhn dn", l php lut m bn cht ca n l s thng nht hu c gia tnh cht giai cp cng nhn v tnh nhn dn.

Thc hin php lut - xt trong quy trnh "qun l nh nc bng php lut", l s tip ni xy dng php lut, gm ton b cc hot ng nhm a cc quy phm php lut vo i sng nh nc, x hi v sinh hot ca cng dn. V bn cht, thc hin php lut l qu trnh hin thc ho php lut, lm bc l v pht huy nhng gi tr tim nng ca php lut trong thc t. Cng nh xy dng php lut, thc hin php lut c tin hnh theo nhiu hnh thc khc nhau, tu theo mc ch iu chnh v la chn ca ch th thc hin. C bn hnh thc ph bin sau:

- Tun th php lut, l vic ch th t kim ch khng thc hin hnh vi (c th l hnh ng hoc khng hnh ng) b php lut ngn cm.

- Chp hnh php lut, l vic ch th bng hnh vi ca mnh thc hin cc ngha v m php lut quy nh.

- S dng php lut, l vic ch th thc hin cc quyn c php lut quy nh.

- p dng php lut, l vic thc hin php lut ch yu do cc c quan, cng chc nh nc tin hnh, lin quan n vic thc hin chc nng, thm quyn hay cc nhim v cng v ca c quan, cng chc .

Cc hnh thc thc hin php lut trn, c bit l hnh thc p dng php lut, u phi theo mt quy trnh php l cht ch.

Thc hin php lut cn ph thuc vo tnh cht, ni dung ca cc ngnh lut c th. Thc hin Hin php - o lut c bn, c hiu lc php l cao nht c hai c th: 1) vic thc hin ch yu l hot ng lp php ca Quc hi, tc l hot ng xy dng php lut tng cao nht, ch sau hot ng ban hnh Hin php, nhm ban hnh cc o lut c th ho Hin php. C c th ny bi Hin php l "lut m", "lut ca cc lut", khng c cc o lut c th ho th Hin php d c hiu lc php l cao nht cng kh c th c thc hin; 2) vic thc hin Hin php mt cch trc tip ch thuc v nhng c quan, chc danh nh nc cao nht. V th, s vi phm Hin php d dng dn n ph v th ch, lm mt n nh chnh tr. V cng v th, bo v Hin php bng mt c ch bo hin cht ch lun l s mnh hng u ca nh nc, l bo v ch nh nc, ch x hi. Vic thc hin php lut hnh s, dn s hay php lut kinh doanh, thng mi... li hon ton khc. Thc hin php lut hnh s i hi trc ht cng dn s t kim ch khng thc hin hnh vi nguy him cho x hi m B lut Hnh s quy nh l ti phm. Trong khi , php lut dn s, kinh doanh, thng mi li xc nh mt khng gian php l rng ri, m trong khng gian ch th thc hin c quyn t do, "c lm tt c nhng g m php lut khng cm".

Mc d c nhng khc bit trn, song gia xy dng php lut v thc hin php lut c quan h tng tc, mang tnh bin chng, c th hin qua cc ni dung ch yu sau:

Mt l, xy dng php lut cng chnh l thc hin php lut, tc l thc hin cc quy tc php l iu chnh cc quan h pht sinh trong hot ng xy dng php lut. Nh th, cht lng xy dng php lut ph thuc vo cht lng ca o lut v xy dng php lut (Lut Ban hnh vn bn quy phm php lut), v ph thuc vo vic thc hin nghim minh o lut ca cc c quan c thm quyn xy dng php lut. V bn cht, xy dng php lut do vy chnh l vic xc lp trt t sng to php lut, m nh vo trt t ny cc o lut c ban hnh thc hin c thin chc thit lp v duy tr trt t x hi, trnh c ci nghch l trt t x hi li l sn phm ca cc o lut c "lm ra" bng s v trt t.

Hai l, xy dng php lut l hot ng sng to, song khng duy l; "cc nh lp php khng sng to ra lut t b c ca mnh, m ch pht hin ra lut t thc t". Ni cch khc, vi tnh cch l hot ng sng to, xy dng php lut phi "ni ln s tht", phn nh chnh xc "bn cht php l ca s vt, hin tng", v do , phi bm st thc tin php l, thc tin thc hin php lut, bit c chnh xc nhng phn ng ca x hi i vi nhng "sn phm" do mnh lm ra tip tc hon thin. Nh th, xy dng php lut l s phn nh qu trnh thc hin php lut, song trnh cao hn, nh m to ra kh nng hiu qu hn cho qu trnh thc hin php lut tip theo.

Ba l, thc hin php lut, n lt mnh tr thnh thc tin sinh ng kim nghim cht lng xy dng php lut; cht lng ny c biu hin mi quan h bin chng gia hiu lc v hiu qa ca o lut c ban hnh.

Theo l thng thng, mt o lut c ban hnh ng thi vi vic xut hin hiu lc, bi n c kt t quyn lc nh nc, c bo m thc hin bi b my cng quyn, bng cc bin php cng ch nh nc. Nhng, vi tt c sc mnh m o lut em thi hnh li km cht lng th mc d c hiu lc nhng khng h c hiu qu, khng em li nhng g tt p m ch th sng to php lut mong mun, khng em li li ch cho x hi, thm ch l ngc li. Hiu lc ca o lut, do vy ch ni ln ci uy quyn php l ca lut php, tuy rt cn thit, song ci uy quyn thc s, gi tr thc s li l hiu qu ca n. Thc hin php lut v xy dng php lut, do vy l iu kin cn v nh nc, x hi c c trt t k cng, php ch, xc lp c trn thc t s thng tr ti cao ca cc o lut trong iu chnh cc quan h x hi, bo m c mt nguyn tc ph qut, c trng ca nh nc php quyn.

T mi quan h gia xy dng php lut v thc hin php lut nh phn tch trn c th rt ra nhng ngha thc tin sau:

- Cn i mi t duy trong xy dng php lut v thc hin php lut m ni dung l thy c mi quan h bin chng gia chng, t thit lp c s lin thng trong xy dng php lut, thc hin php lut, trnh c tnh trng c lp, khp kn, nh lm lut ch bit lm lut, nh chp php ch thun tu chp php, khng chia s kinh nghim, trch nhim, ch n thun da vo sc mnh ca quyn lc.

- Xy dng php lut nh trn phn tch, l khu u tin ca quy trnh "qun l nh nc bng php lut", nhng cng l thc hin php lut, thc hin cc quy tc php l iu chnh hot ng xy dng php lut. V th, trong vic thc thi Chin lc xy dng v hon thin h thng php lut Vit Nam (theo Ngh quyt s 48/NQ-TW ngy 24/5/2005 ca B Chnh tr Ban Chp hnh Trung ng ng kho IX, v Ngh quyt s 900/UBTVQH11 ngy 21/3/2007 ca U ban thng v Quc hi v k hoch thc hin Ngh quyt 48 trn) th nhim v quan trng bc nht, bc i u tin l hon thin c s php l ca xy dng php lut. iu ny i hi phi sa i v c bn c s php l ca xy dng php lut, thc hin vic hp nht Lut Ban hnh vn bn quy phm php lut ca Hi ng nhn dn v U ban nhn dn, ng thi tp trung sa i, b sung nhng vn sau: 1) quy nh li hp l thm quyn ban hnh vn bn quy phm php lut ca c quan nh nc, c thm quyn ni dung v c thm quyn hnh thc vn bn; 2) i mi v c bn quy trnh xy dng php lut, trng tm l quy trnh lp php, bo m dn ch, khch quan, cht ch, n gin, va mang tnh phn bin, va gn b trch nhim gia cc ch th xy dng php lut, gia ch th xy dng php lut vi ch th thc hin php lut; 3) hon thin m hnh thu ht cc nh khoa hc, chuyn gia, cc nh qun l vo xy dng php lut v c ch phn bin x hi i vi cc d n lut, d n php lnh, c ch thanh tra, kim tra, gim st tnh hp hin, hp php ca cc vn bn quy phm php lut, ca chnh vic son tho, ban hnh cc vn bn ; 4) tng cng v c th ho trch nhim trong xy dng php lut.

- u tranh kin quyt vi nhng dng thc thc hin php lut tiu cc, va ph v trt t k cng, php ch, va lm sai lc thc tin kim nghim cht lng xy dng php lut, lm vn c mi trng sng to php lut. C rt nhiu nhng dng thc thc hin php lut tiu cc, c th lit k mt s dng thi sau: 1) thc hin php lut trn li ni, trong thc t khng t chc cho cn b, cng chc, nhn dn thc hin; bung xui, hu khuynh; 2) thc hin php lut bng cch gii thch khng ng tinh thn, li vn ca lut v li; 3) "chn lut" p dng cng nhm c li cho bn thn, a phng, n v; 4) buc cn b, nhn vin di quyn thc hin php lut, bn thn khng nu gng, thm ch cn ch p php lut; 5) thy nguy c vi phm php lut khng ngn chn, phng nga, c xy ra v x l, thm ch cn "gi by" loi b nhng ngi khng n cnh, nhng ngi trung thc; 6) thy vn bn php lut li thi, khng hp l hoc chng cho, mu thun khng phn nh vi c quan c thm quyn sa i kp thi; 7) coi php lut, quyt nh do mnh nh ra theo thm quyn l ti thng, coi thng cc vn bn, lut l khc...

- Phi coi trng, thng xuyn tng kt thc tin xy dng php lut, thc hin php lut. Qua tng kt nh gi cht lng xy dng php lut, thc hin php lut, khi ngun mi cho sng to php lut, rt ra nhng kinh nghim tt trong t chc thc hin php lut, chia s trch nhim gia cc c quan, t chc hu quan. Vic tng kt c th theo nhiu hnh thc khc nhau, cn c s la chn cho ph hp.

Trn thc t, vic cn nhiu hn ch trong ci cch b my nh nc, b my h thng chnh tr l do nhiu nguyn nhn, trong c vic "chm tng kt thc tin". Trong tng kt thc hin xy dng php lut, thc hin php lut hin nay, chng ta cn nhng hn ch sau: 1) chm v khng thng xuyn, khng thnh ch ; 2) ch tng kt theo b, ngnh, a phng, v ch yu theo chc nng, thm quyn qun l, khng theo lnh vc xy dng, thc hin php lut, hoc c th s si, coi nh; 3) khp kn vic tng kt theo b, ngnh, a phng, trong khi xy dng php lut, thc hin php lut c tnh lin thng, vt ra ngoi phm vi qun l ca b, ngnh, a phng; 4) khng chia s kinh nghim, trnh n, ngi va chm trong tng kt; 5) vic hng dn tng kt ca c quan nh nc cp trn khng c coi trng, t ch nghin cu nhng c s l lun ca cng tc tng kt thc tin; 6) bn thn cng tc ny cng cha c c s php l iu chnh.

-----------

* Hi thm nhn dn TAND tnh Nam nh

Gp kin xy dng D tho Lut Ban hnh vn bn quy phm php lut

xut cc hng sa i

Lut Ban hnh vn bn quy phm php lut

Phm Thu Hnh *

Lut Ban hnh vn bn quy phm php lut (Lut BHVBQPPL) l mt o lut rt quan trng trong h thng php lut ca Vit Nam, c coi l lut ca lut, l nn tng php l cho vic hon thin quy trnh, h thng php lut Vit Nam. D n Lut BHVBQPPL ang c sa i trong bi cnh Quc hi v Chnh ph bt u mt nhim k mi, vi nhng ch trng ci cch mi nhm ph hp vi nhu cu pht trin t nc v xu th hi nhp quc t. y l mt thi im rt thun li tin hnh nhng bc ci cch quy trnh ban hnh vn bn quy phm php lut cho ph hp. Vic sa i Lut BHVBQPPL ln ny (sau 5 nm thc hin lut sa i nm 2002), trong mt nhim k Quc hi ban hnh nhiu lut, php lnh nht t trc ti nay (84 lut, 31 php lnh) l rt cp bch v quan trng. Vic nh gi tnh cp bch ny da trn c s nhng bt cp trong thc tin ban hnh vn bn quy phm php lut thi gian qua v da trn yu cu ci cch h thng php lut ph hp vi tnh hnh mi v ch trng, nh hng i mi ca Quc hi, ca Chnh ph trong nhim k mi.

Hin nayH, d tho sa i Lut BHVBQPPL (D tho) ang c ly kin rng ri. Theo tinh thn ci cch ca Chnh ph, ca Ban son tho (B T php), D tho th hin nhiu thay i so vi lut hin hnh. Chng ti khng cp n cc vn c th ca D tho, m ch nu ln mt s yu cu, nh hng c bn m vic sa i cn t c. Th nht, m bo thc hin nht qun nguyn tc Nh nc php quyn trong sut quy trnh ban hnh vn bn quy phm php lut t giai on lp chng trnh, ban hnh theo thm quyn v u quyn, son tho, thm nh, thm tra d tho trc khi ban hnh, cho n k ban hnh, cng b, ng cng bo, kim tra, gim st vn bn sau khi ban hnh. Nguyn tc Nh nc php quyn c khng nh trong Hin php v phi c th hin trong Lut BHVBQPPL bo m tt c cc vn bn quy phm php lut c ban hnh u tun th mt nguyn tc thng nht ca Nh nc php quyn: qun l nh nc bng php lut. Yu cu ca quy trnh ban hnh vn bn quy phm php lut l tun th Hin php, bo v cc quyn v ngha v c bn ca cng dn c Hin php quy nh, iu chnh cc quan h x hi m Nh nc thy cn phi c pht trin nn kinh t th trng theo nh hng x hi ch ngha, bo m tnh bt buc thc hin ca quy nh quy phm php lut, tnh cng bng, tnh nht qun v tnh n nh ca h thng php lut.

Th hai, n gin ho h thng php lut p ng yu cu hi nhp quc t, cam kt quc t v ph hp vi thng l lp php quc t. H thng php lut ca Vit Nam hin hnh qu phc tp, c ti 23 loi vn bn quy phm php lut do nhiu c quan c thm quyn ban hnh t trung ng n a phng, ng thi, mt hnh thc vn bn quy phm php lut c th do nhiu c quan c thm quyn khc nhau ban hnh v mt c quan c thm quyn ban hnh nhiu loi vn bn quy phm php lut. Cc quy nh ny ca Hin php v ca Lut BHVBQPPL hin hnh dn n tnh trng chng cho v thm quyn ban hnh, v phm vi v ni dung gia cc loi vn bn quy phm php lut, kt qu l trn thc t, khng c c quan no t trung ng n a phng kim sot ni tnh hnh ban hnh vn bn quy phm php lut. Nu Quc hi, Chnh ph khng c ch trng kp thi v hu hiu th tnh trng ny chnh l t mua dy buc mnh, khng ch lm chm tin ban hnh vn bn quy phm php lut m cn khng gii quyt c tnh trng chng cho, mu thun gia cc vn bn quy phm php lut hin hnh, gin tip hn ch vic huy ng cc ngun ni lc v ngoi lc cho s pht trin mi mt ca t nc. Quc hi cn xem xt vic sa i Hin php trong thi im ny v quy nh thm quyn ban hnh vn bn quy phm php lut, lm c s cho vic sa i Lut BHVBQPPL khng b vi hin.

Th ba, tng cng trch nhim ban hnh th ch, chnh sch ca c quan hnh php, bo m cc vn bn c ban hnh theo nh hng chnh sch ph hp vi ch trng ca ng v chin lc, k hoch pht trin kinh t - x hi di hn ca Quc hi v iu hnh, ch o ca Chnh ph, Th tng Chnh ph. ng thi, gim gnh nng (s lng) vic ban hnh vn bn quy phm php lut ca cc c quan qun l hnh chnh. iu cng c ngha l, cn tch bch gia chc nng xy dng chnh sch, th ch phc v qun l nh nc v chc nng qun l nh nc bng cc vn bn hnh chnh. y l xu hng tip cn hin i m nhiu nc pht trin thc hin c xy dng mt nn tng php lut vng chc v t chc b my hnh php hiu qu. Vn ca Vit Nam ang l s ln ln gia chc nng hoch nh chnh sch, xy dng th ch vi qun l nh nc bng vn bn hnh chnh. Cc quy nh trong Lut BHVBQPPL hin hnh v D tho sa i ln ny cha a ra c nhng tiu ch v thm quyn, phm vi, ni dung, i tng iu chnh phn bit vn bn quy phm php lut v vn bn hnh chnh. Ngay trong iu 2 D tho, nh ngha vn bn quy phm php lut cng cha chun xc, nn quy trnh ban hnh vn bn quy phm php lut cng cha th hin c yu cu trn.

Th t, thc hin ch trng ci cch nn hnh chnh ca Quc hi v Chnh ph nhim k mi l xy dng mt nn hnh chnh thng sut v hiu qu, tng cng trch nhim ca c quan ch tr son tho, c bit l trch nhim ca ngi ng u c quan ch tr son tho trc Chnh ph. Bi v ngi ng u c quan ch tr son tho va c v tr l ngi lnh o cao nht ca c quan ch tr son tho, hu ht va l thnh vin Chnh ph, nn l ngi hon ton chu trch nhim v ni dung d tho khi trnh ln Chnh ph, Quc hi. Cc quy nh i vi ngi ng u c quan ch tr son tho cn quy trch nhim r rng, thm ch c ch ti nu khng thc hin ng quy trnh v s ch o ca Quc hi, Chnh ph, Th tng Chnh ph. C quan u quyn, giao vic son tho vn bn quy phm php lut cn kin quyt khng chp nhn cho c quan ch tr son tho trnh h s d tho, nu thy d tho cha t yu cu, cho d c trong chng trnh. Bt cp hin nay l t yu cu v tin trong chng trnh ra, nhiu d tho cha c chun b tt, cha hon thin, vn c trnh c quan c thm quyn ban hnh, nn cht lng vn bn cha cao, khng n nh. c bit, cn thn trng khi ban hnh lut, v lut do Quc hi ban hnh, c hiu lc php l cao, i tng chu s tc ng rng nn nu cht lng lut khng tt, khng kh thi, th s nh hng ti uy tn ca Quc hi v lut s phi sa i sau thi gian thc thi ngn, lm cho h thng php lut khng n nh, gim sc thu ht cc ngun lc u t ca t nc.

Quy nh trong D tho lut v trnh t son tho v thnh phn, trch nhim ban son tho cha th hin ng vai tr, trch nhim ca c quan ch tr son tho. Trong thc t, thnh phn ban son tho n t nhiu c quan khc nhau, c quan ch tr thng mi cc chuyn gia ca Quc hi v Chnh ph, B T php l nhng c quan s c kin thm tra, thm nh sau khi hon thnh giai on son tho th c thun li l cc c quan thm nh, thm tra s theo di c qu trnh son tho v nm bt c ca ban son tho, ng thi tham gia kin sm, nhng mt khc, cng s nh hng n tnh c lp, khch quan ca kin thm nh, thm tra. Vic thnh lp ban son tho do c quan ch tr son tho quyt nh thnh phn v s lng, nn c quan ch tr son tho (nu ch nh) c th khng ch c cc kin khc vi quan im ca mnh v vic tham gia ca cc c quan khc vo ban son tho ch c tnh hnh thc, khng thc cht, v vy, quyt nh kin cui cng ca ban son tho l quan im ca c quan ch tr son tho, ch khng phi ca tt c cc thnh vin ban son tho.

Vic t chc son tho nn giao ton quyn ch ng cho c quan ch tr son tho, khng cn quy nh c th trong lut ny, m ch nn quy nh cc nguyn tc chung cho cc ban son tho hot ng v chu trch nhim cui cng l ngi ng u c quan ch tr son tho. Quy nh v quy trnh son tho cn phi to ra sc p ln v chu trch nhim son tho vn bn i vi cc ngi ng u c quan ch tr son tho, vic t chc son tho c hiu qu, nng cao cht lng vn bn. ng thi, c ch ny cng gii quyt c vn hin nay l c quan ch tr son tho thng bo v li ch cc b ca ngnh v tng thm quyn lc khng cn thit ca c quan mnh, thng qua son tho cc quy nh trong vn bn quy phm php lut.

Th nm, xy dng mt quy trnh ban hnh vn bn quy phm php lut thng nht, gn nh, p dng chung cho tt c cc loi vn bn quy phm php lut c th ban hnh nhanh, p ng yu cu v tin xy dng vn bn quy phm php lut theo cam kt ca Vit Nam khi gia nhp WTO, m vn bo m yu cu v cht lng do Quc hi, Chnh ph t ra. D tho sa i Lut BHVBQPPL ch quy nh v quy trnh ban hnh vn bn quy phm php lut cc c quan trung ng, cha hp nht c quy trnh ban hnh tt c cc loi vn bn quy phm php lut hin hnh (vn tn ti Lut BHVBQPPL ca Hi ng nhn dn v U ban nhn dn) nn cha gii quyt c trit v ton din cc vn ca quy trnh ban hnh vn bn quy phm php lut.

D tho sa i Lut BHVBQPPL ang c nhiu quy nh c th khng cn thit, cn vit gn li, tp trung vo cc yu cu ca quy trnh ban hnh vn bn quy phm php lut. Cc quy nh v t chc thc hin thuc chc nng, nhim v ca c quan no th s do vn bn quy nh chc nng, nhim v ca c quan quy nh. Cc quy nh v chc nng, nhim v ca cc ch th tham gia vo quy trnh ban hnh vn bn quy phm php lut s do Quc hi, Chnh ph quyt nh, theo ch trng i mi trong tng nhim k, khng nn quy nh lut ny, nhm to iu kin thun li cho cc cc ch th ch ng quyt nh t chc thc hin vic ban hnh vn bn cho ph hp vi bi cnh c th v t hiu qu cao nht. Cc quy nh v h s th tc cn th hin tinh thn ci cch th tc hnh chnh ca Quc hi, Chnh ph, cn gim bt cc loi giy t khng cn thit tit kim chi ph, nhn lc v thi gian m vn bo m cht lng. V d nh quy nh v h s d tho trnh lut, php lnh ca D tho cn tng hp 5 loi vn bn l: T trnh, Bn thuyt minh, Bo co nh gi tc ng, Bo co gii trnh kin thm nh, Bo co tng hp kin gp thnh mt bn chung l T trnh, trong th hin y tt c cc ni dung ca cc bo co trn bo m tnh logic, nht qun trong khi th hin cc ni dung ca D tho trnh ln Chnh ph.

Th su, bo m chun ha, thng nht cc vn bn quy phm php lut hin hnh. Khng ch sa i Lut BHVBQPPL hin hnh, m cn nghin cu sa i ton din tt c cc quy nh hin hnh v vic ban hnh vn bn quy phm php lut, bo m tnh thng nht ca quy nh php lut v cng mt vn , cng loi vn bn quy phm php lut, trnh s khp khing gia cc vn bn ban hnh v cc vn bn s ban hnh theo quy trnh mi. Mun sa i ton din cc vn bn quy phm php lut hin hnh, cn s dng cc bin php nhm chun ho, thng nht vn bn quy phm php lut l kim tra, gim st, r sot, hp nht, h thng ho, php in ho. y l cc bin php khng th thiu trong mt quy trnh lp php hin i, nhng c quy nh trong d tho sa i Lut BHVBQPPL qu ngn gn, cha r thc hin. Cn c cc nguyn tc, tiu ch chung khi thc hin cc bin php ny, nu khng cc c quan s thc hin khng thng nht, v y l cc gii php k thut h tr quy trnh lp php m Vit Nam ang rt yu v cha nhn thc ng v tm quan trng. Vn hin nay l Vit Nam cn tip cn vi quy trnh, k thut son tho vn bn quy phm php lut hin i ca quc t bo m cht lng ca vn bn, bo m tnh bn vng ca vn bn, v lut ny l lut v quy trnh, s tc ng c tnh quyt nh n cht lng ca vn bn quy phm php lut.

Cn phi tin hnh nghin cu tng kt vic thc hin cc quy nh hin hnh v vic ban hnh vn bn quy phm php lut tt c cc lnh vc, t trung ng n a phng, cp nht cc bt cp, vng mc trong qu trnh ban hnh vn bn quy phm php lut cc cp khc nhau. Phn tch kt qu tng kt ny s h tr rt tt vic xy dng cc quy nh v ban hnh vn bn quy phm php lut (Lut BHVBQPPL sa i v cc vn bn hng dn thi hnh).

Th by, bo m thc hin cam kt WTO v minh bch ho php lut trong sut quy trnh xy dng php lut. Lut BHVBQPPL hin hnh v D tho sa i c quy nh v vic ly kin ca cc i tng lin quan, song cc quy nh ny cha r, mc d b sung quy nh v vic ly kin v d tho vn bn lin quan n lnh vc s hu tr tu, thng mi v dch v hng ho trc t nht 60 ngy trn trang thng tin in t ca Chnh ph. Thc t hin nay, l ban son tho ch ng ly kin cc i tng khi thy cn thit, ch yu coi trng vic ly kin cc b, ngnh lin quan, m cha ch trng ly kin i din cc nhm i tng c li ch lin quan trong x hi. Cc quy nh hin hnh v vic ly kin cha to c n np phn bin x hi trong quy trnh xy dng php lut, ch c kin phn bin l t t mt s t chuyn gia lut php, khng sc tc ng n c quan ch tr son tho. Cn th hin cc quy nh v vic ng gp kin trong sut quy trnh t khi c sng kin n son tho, thm nh, thm tra, thng qua, ban hnh. Bi v mi giai on trong quy trnh ban hnh vn bn c c im khc nhau, nn vic gp kin cng cn nhng yu cu khc nhau, cn xc nh mi giai on i tng no c gp , gi tr ca kin gp , hnh thc gp v trch nhim, phm vi tip thu, gii trnh.

Thc hin cam kt WTO v minh bch ho php lut cng l tng cng cng khai, dn ch theo ch trng ca ng v Nh nc trong vic thc hin qu trnh xy dng php lut, bo m cc quy nh php lut th hin nguyn vng ca nhn dn v nhn dn c quyn tham gia xy dng php lut. Lut BHVBQPPL cn c nhng quy nh v nguyn tc cho vic thc thi cng khai, dn ch trong quy trnh ban hnh vn bn. Cn cn nhc c cho php cc t chc quc t, cc doanh nghip, cc t chc phi chnh ph, c nhn Vit Nam v nc ngoi tham gia vo mt s cng on trong quy trnh ban hnh hay khng. Thc t hin nay, vic xy dng nhiu lut, php lnh v mt s ngh nh khng cn khp kn, m u c s tham gia ca mt s t chc, c nhn nhng di hnh thc ng gp kin ca chuyn gia, ch khng trc tip thc hin mt cng on no. Song, nhu cu thc t hin nay v xu hng trong tng lai l cc i tng khc trong x hi (khng phi cc c quan Nh nc) ngy cng tham gia su vo quy trnh ban hnh vn bn quy phm php lut, v nu vn bn quy phm php lut xut pht t nhu cu cuc sng th s kh thi hn v iu chnh quan h x tt hn.

V tm quan trng c bit ca Lut BHVBQPPL sa i nn D n lut ny cn c tip tc nghin cu, phn tch k lng nhm hon thin trc khi trnh Chnh ph, Quc hi xem xt, quyt nh.

--------------

* Ban Xy dng php lut, Vn phng Chnh ph.V m hnh n v gip vic Hi ng dn tc, cc U ban ca Quc hi

Nguyn nh Quyn *

1. c im ca Quc hi Vit Nam quyt nh c cu t chc v tnh cht, phng thc hot ng ca b my gip vic

Vic xy dng t chc ca Quc hi theo Hin php nm 1992 c qun trit theo hng tip tc nu cao v tr ca Quc hi, kin quyt khc phc tnh hnh thc trong hot ng ca Quc hi, bo m Quc hi thc hin ngy cng tt hn chc nng, nhim v, quyn hn c quy nh trong Hin php v Lut t chc Quc hi.

Khc vi cc nc c t chc theo ch tam quyn phn lp, nc ta, quyn lc nh nc l thng nht th hin tp trung Quc hi vi v tr l c quan i biu cao nht ca nhn dn, c quan quyn lc nh nc cao nht. Chnh ph l c