STT

MC LC

STTMc v biTc gi

Nh nc v Php lut

1Quc hi kho Xii vi vic pht huy vai tr i din trong hot ng lp phpGS,TS Trn Ngc ng

2Vai tr ca cc U ban trong hot ng lp phpTS Phm Vn Hng

3Cuc bu c i biu Quc hi kho XII- nhng vn t thc tinTS Bi Ngc Thanh

4Xc nh vai tr, chc nng ca Chnh ph, Th tng Chnh ph khi sa Lut t chc Chnh phThS Nguyn Phc Th

kin tham gia xy dng Lut thu Thu nhp c nhn

5Trao i v D n Lut thu Thu nhp c nhnTS inh Dng S

6D n Lut thu Thu nhp c nhn - vi kin t gc nhn php lut dn s TS Nguyn Ngc in

7Thu Thu nhp c nhn nn nh th noTS L Nt

Thc tin Php lut

8Quyn v ngha v ca Doanh nghip theo Lut Doanh nghip 2005 ThS Nguyn Ngc Sn

9Lut sa i, b sung mt s iu ca B Lut lao ng 2006:

iu 176 BLL cn hng dn c th nng tnh kh thi TS Nguyn Th Kim Phng

Chnh sch

10Hon thin t chc th trng giao dch chng khon tp trungThS T Thanh Bnh

Kinh nghim Quc t

11Ch ngha bo h v chnh trBruce Stokes

Quc hi kha XII vi vic pht huy vai tr i din trong hot ng lp phpTrn Ngc ng*1. Tnh i din cao nht ca nhn dn l thuc tnh c bn trong t chc v hot ng ca Quc hi nc ta. iu i hi i biu Quc hi khi thc hin nhim v, quyn hn ca mnh phi thc hin ch, nguyn vng ca nhn dn, i din cho nhn dn quyt nh di dng cc o lut, ngh quyt c hiu lc thc thi thng nht trong c nc. V vy, nng lc i din ca mi i biu Quc hi ng vai tr quan trng trong vic m bo cho ch, nguyn vng ca nhn dn thng qua ngi i din tr thnh hin thc trong hot ng ca Quc hi. Thc o nh gi mt Quc hi thc quyn hay khng thc quyn chnh l khi thc hin cc chc nng ca mnh, Quc hi i din cho ch, nguyn vng ca nhn dn n u, thc s hay khng thc s. Do , tip tc i mi t chc v hot ng ca Quc hi theo nh hng xy dng Quc hi mnh, thc quyn, thc cht l qu trnh xy dng mt thit ch i din thc s cho nhn dn.

Lp php l chc nng hng u ca Quc hi. Vi vai tr l ngi i din cho ch v nguyn vng ca nhn dn c nc, i biu Quc hi c trch nhim rt nng n trong vic thc hin chc nng lp php. i vi i biu Quc hi kho XII (nhim k 2007 - 2011), trch nhim th hin thng qua vic p ng cc i hi sau y:

Mt l, phi tip tc i mi v hon thin h thng php lut v kinh t - dn s - lao ng v s lng, tt v cht lng pht huy ti a mi ngun lc, to sc bt mi cho hot ng sn xut kinh doanh trong mi thnh phn kinh t vi cc hnh thc s hu khc nhau. T thc tin hot ng ca cc kho Quc hi gn y, c bit l Quc hi kho XI, c th khng nh rng: nu khng sm xy dng v hon thin mt h thng php lut kinh t - dn s - lao ng tng i y , ng b, thng nht, minh bch v kh thi, th khng th pht huy c mi ngun lc, khng c vn u t, khng th c cng ngh cao y nhanh s nghip cng nghip ho v hin i ho t nc, khng th c qun l tin tin, c hiu lc v hiu qu, khng th c cc loi hnh th trng tn ti v pht trin lnh mnh, khng th c phng tin t chc v thc hin trn quy m c nc cc chnh sch x hi, khng th c dn giu, nc mnh, x hi cng bng, dn ch, vn minh nh ng li Ngh quyt ca ng ra. iu ang t i biu Quc hi kho XII trc i hi phi nng cao nng lc y nhanh vic xy dng v hon thin h thng php lut v kinh t - dn s - lao ng, to lp mi trng php l thun li cho nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha pht trin.

Hai l, phi tip tc i mi v hon thin php lut v t chc v hot ng ca b my nh nc theo nh hng xy dng nh nc php quyn x hi ch ngha. iu i hi ni dung php lut phi cao trch nhim ca cc c quan nh nc ni chung, ca cc c nhn trong b my nh nc ni ring, trc cng dn; th ch ho v ghi nhn s pht trin ca nn dn ch x hi ch ngha, m bo cho tt c quyn lc nh nc thuc v nhn dn. Hon thin php lut v t chc b my khng ch hon thin cng c qun l x hi, m cn l cng c t chc v qun l chnh mnh. Xy dng nh nc php quyn x hi ch ngha i hi mt mt php lut phi kp thi ghi nhn v th ch ho cc quyn con ngi, quyn cng dn v bo m v php l cho cc quyn c thc hin, mt khc, php lut tr thnh phng tin cc thnh vin ca x hi c iu kin bo v quyn v li ch hp php ca mnh. m bo cho nhn dn u quyn nhng khng b mt quyn. Mc hon thin php lut v tun th php lut tr thnh tiu ch nh gi tnh php quyn v dn ch ca mt nh nc. Cc ni dung ang t cc i biu Quc hi v Quc hi kho XII trc cc i hi phi tip tc i mi v hon thin php lut v t chc b my nh nc, v quyn con ngi, quyn cng dn v c ch bo v quyn con ngi, quyn cng dn.

Ba l, phi tip tc xy dng v hon thin h thng php lut to lp nn khung php l cho cng cuc m ca v ch ng hi nhp v kinh t, to mi trng php l cho s pht trin. Mc d nc ta chnh thc tr thnh thnh vin ca t chc WTO, nhng vic tip tc ni lut ho cc cam kt quc t ang i hi cc i biu Quc hi kho XII phi nhanh chng r sot, h thng ho, hon thin php lut trong nc, p ng cc i hi hi nhp v m ca m chng ta cam kt trong cc iu c quc t.

Bn l, phi nhanh chng khc phc cc yu km trong hot ng lp php, nhm khc phc nhng yu km trong h thng php lut hin hnh. H thng php lut nc ta sau gn 20 nm i mi tng bc hnh thnh v gp phn quan trng vo thnh tu chung ca t nc, nhng nhn chung, cha p ng cc i hi ca thc tin; trong bn thn h thng php lut hin hnh cn bc l nhng yu km. l h thng php lut cn cha y , cha ng b, thiu ton din, mt s lnh vc ca i sng x hi vn cha c lut iu chnh. Cc lut ban hnh cn cha ng khung khng c rut (khng c ni dung iu chnh) thiu minh bch, thiu n nh, nhiu quy nh khng trc tip iu chnh c cc quan h x hi, phi ch i vn bn hng dn mi i vo cuc sng, nn km hiu lc, hiu qu. Ni dung ca mt s vn bn quy phm php lut cha theo kp vi s pht trin ca thc tin, vi tn ti - x hi, cn mang nng mong mun ch quan nn tnh kh thi v d bo thp. Quy trnh lp php hin hnh cn nhiu im cha hp l, thiu c th, thiu ch ti cn phi sm sa i, b sung pht huy vai tr trong hot ng lp php. Tnh hnh , t i biu Quc hi kho XII trc hai nhim v rt nng n: mt mt, phi ban hnh vn bn php lut mi, mt khc phi sa i, b sung nhng vn bn php lut hin hnh nhm khc phc nhng yu km vn c trong bn thn h thng php lut hin hnh.

Trc nhng i hi khch quan ni trn, vic i mi t duy php l trong hot ng lp php c vai tr rt quan trng trong vic nng cao nng lc lp php.

- Th nht, i mi t duy php l trong xy dng v hon thin th ch kinh t th trng nhiu thnh phn nh hng x hi ch ngha.y l nh hng hng u trong vic nng cao nng lc lp php ca i biu Quc hi kho XII hin nay. V thc cht, l vic i mi t duy xy dng v hon thin php lut v s hu, v quyn t do kinh doanh, trong , bao gm t duy php l v xy dng v hon thin ch trch nhim php l ca ch s hu nh nc v cc ch s hu khc, c ch bo m quyn s hu v hn ch quyn s hu, hon thin c ch bo v quyn t do kinh doanh; to c s php l huy ng mi tim nng, ngun lc vo pht trin sn xut kinh doanh. To lp mi trng php l cho cnh tranh lnh mnh, bnh ng, ph hp vi nguyn tc ca WTO, BTA v cc cam kt quc t khc. Xy dng mt khung php l chung cho cc doanh nghip thuc mi thnh phn kinh t.

- Th hai, i mi t duy php l trong xy dng v hon thin php lut v t chc v hot ng ca b my nh nc ph hp vi yu cu xy dng nh nc php quyn x hi ch ngha ca dn, do dn v v dn.Trc ht, cn i mi t duy trong xy dng Quc hi tr thnh thit ch mnh, thc quyn, ly cc u ban, Hi ng dn tc v i biu Quc hi lm hai tr ct chnh. Chuyn Quc hi t tham lun, minh ho, chng minh, nu vn , hi bit... sang mt Quc hi phn bin, tranh lun, quy trch nhim. Cc quyt nh ca Quc hi ch yu tn ti di hnh thc lut. Xy dng mt nn hnh php tinh gn, thng sut, trong Chnh ph gi ng vai tr l c quan hnh chnh nh nc cao nht, mt Chnh ph mnh, l ngi cm li ch khng phi bi cho; cc c quan hnh chnh nh nc t b vai tr ch qun i vi cc doanh nghip tp trung qun l nh nc theo php lut. Cc th tc hnh chnh n gin, cng khai, minh bch. Xy dng mt nn t php l biu tng ca cng bng v cng l, trong To n l yu t trung tm vi nguyn tc xt x c lp, ng php lut, kp thi, vi th tc t tng tht s dn ch, tranh tng bnh ng, cng khai, minh bch, cht ch, nhng thun tin, m bo cho nhn dn tham gia v gim st i vi hot ng t php. Cng vi vic xy dng b my nh nc, cn phi xy dng v hon thin php lut v m bo quyn con ngi, quyn t do dn ch ca cng dn. Nng cao nng lc lp php trong lnh vc m bo quyn con ngi, quyn cng dn, trc ht l nng cao nng lc th ch ho mi quan h gia trch nhim ca nh nc ni chung, ca c quan v c nhn c thm quyn ni ring, vi c nhn cng dn theo hng cao nhn t con ngi, to iu kin cho con ngi thc hin y cc quyn con ngi, quyn cng dn v dn s, chnh tr, kinh t, vn ho - x hi. Theo hng , cn phi xy dng Lut v Bi thng nh nc, Lut v Lp hi, Lut v Biu tnh, Lut v Trng cu dn

Th ba, i mi t duy php l trong xy dng v hon thin php lut v gio dc, khoa hc cng ngh v cc vn x hi.y l mt lnh vc c ni dung iu chnh bng php lut rt rng, phong ph, a dng, phc tp vi nhiu t duy php l mi. Trong cn quan tm n cc t duy nh x hi ho trong gio dc, o to, khoa hc, cng ngh, y t, vn ho, ngh thut, th thao gio dc o to l quc sch hng u; to lp th trng khoa hc cng ngh; pht huy t do, dn ch trong nghin cu khoa hc sng to; xo i gim ngho v cng bng x hi; bo m quyn t do tn ngng, pht huy nhng yu t tt p v vn ho, o c ca tn gio Nng cao nng lc lp php trong lnh vc vn ho - x hi chnh l nng cao nng lc th ch ho cc t duy php l mi thnh cc quy phm php lut iu chnh c hiu lc v hiu qu cc quan h x hi trong lnh vc ny.

Th t, i mi t duy php l trong ni lut ho cc iu c quc t m nh nc ta gia nhp hoc k kt. Trong iu kin hi nhp quc t, c bit l khi nc ta tr thnh thnh vin ca WTO, nh nc ta s tip tc k kt, gia nhp cc iu c quc t trong nhiu lnh vc kinh t, thng mi, u t, tn dng quc t, s hu tr tu, thu quan, bo v mi trng, v tng tr t php, v chng khng b quc t, chng ti phm c t chc xuyn quc gia, chng ra tin, chng tham nhng V vy, i mi t duy php l, bm st thc tin ca vic k kt v gia nhp cc iu c quc t kp thi c bin php iu chnh l mt trong nhng phng hng quan trng trong vic nng cao nng lc lp php ca Quc hi nc ta hin nay.

2. Pht huy vai tr i din trong hot ng lp php ca Quc hi l qu trnh nng cao cht lng kim tra cc d n lut theo quy trnh lp php. Quyn lc nh nc bao gm quyn lp php, hnh php v t php. Trong ba quyn y th quyn lp php l quyn lc cao nht ca t chc quyn lc nh nc. Bi v quyn lp php l quyn phn nh t chc quyn lc nh nc, phn nh gii hn ca cc quyn lp php, quyn hnh php v quyn t php. Thm quyn qun l nh nc ca Chnh ph v thm quyn xt x ca ta n bng php lut v theo php lut u do Quc hi ban hnh. Tuy nhin, khng nn quan nim Quc hi lp php l Quc hi t lm ly lut. a s ngh vin trn th gii u thc hin quyn lp php trn c s cc d n do c quan hnh php son tho v a trnh. Trn c s thc hin chc nng qun l nh nc, nm bt nhu cu thc tin iu chnh cc quan h x hi bng php lut, th hin thnh cc d tho lut, l chc nng t nhin ca Chnh ph. Do , quyn lp php ca Quc hi chnh l quyn kim tra cc d n lut m cc c quan, t chc c thm quyn a trnh Quc hi c ph hp vi ch, nguyn vng ca nhn dn hay khng? Hay ni cch khc, Quc hi lp php l Quc hi i din cho nhn dn tin hnh kim tra cc d n lut (ch yu l do Chnh ph trnh), m bo cho cc d n lut khi c Quc hi thng qua v c hiu lc thi hnh th hin y , ng vi ch v nguyn vng ca nhn dn. Mt Quc hi i din thc s cho ch v nguyn vng ca i a s nhn dn l mt Quc hi bit pht hin, yu cu sa i, hy b cc chnh sch, cc phng n iu chnh khng ph hp vi thc tin, khng phc p ch v nguyn vng ca nhn dn trong cc d n lut do Chnh ph hoc c quan, t chc c thm quyn a trnh.

Theo cc quy nh v thm quyn ban hnh vn bn quy phm php lut hin hnh nc ta, quy trnh lp php bao gm cc bc (cc giai on) sau y:

- Lp chng trnh xy dng lut, php lnh;

- Son tho vn bn lut, php lnh;

- Thm tra d n lut, php lnh

- U ban thng v Quc hi xem xt cho kin;

- Ly kin nhn dn v d n lut, php lnh;

- Ly kin ca i biu Quc hi, on i biu Quc hi v d n lut, php lnh. Xem xt, thng qua lut ti k hp Quc hi;

- Cng b lut, php lnh.

Cc bc ca quy trnh lp php ni trn c quan h mt thit v tc ng qua li ln nhau. Cht lng ca bc trc quy nh cht lng ca bc sau. V th, cc gi tr m x hi c, x hi cn, x hi ng h th hin ch v nguyn vng ca i a s nhn dn, tng bc c nhn thc v phn nh ngy cng y , ng n qua cc bc ca quy trnh lp php. V nguyn tc, i biu Quc hi u c th thc hin vai tr i din ca mnh trong hu ht cc cng on ca quy trnh lp php.

- Bc u tin ca quy trnh lp php l lp chng trnh xy dng lut, php lnh. y l bc m bo cho vic ban hnh lut v php lnh theo mt chng trnh k hoch khoa hc, cht ch, p ng cc i hi ca thc tin, ph hp vi nguyn ca nhn dn v m bo s iu chnh ng b, thng nht ca h thng php lut. Vi vai tr l ngi i din ca nhn dn, trong cng on ny ca quy trnh lp php cn tp trung s ch vo mt s vn sau y:

+ Theo quy nh ca php lut hin hnh, U ban Php lut ca Quc hi ch tr v phi hp vi Hi ng Dn tc v cc U ban khc ca Quc hi khi tin hnh thm tra d kin chng trnh xy dng lut, php lnh ca Chnh ph, ngh xy dng lut v php lnh ca cc c quan, t chc khc cn phi xut pht t i hi ca thc tin, ng li, quan im ca ng trong tng thi k, tm t nguyn vng ca nhn dn v i sng php lut ca nc nh v t duy php l ni trn phn tch, xut kin v sp xp li th t u tin hoc thm bt danh mc cc lut v php lnh trong chng trnh d kin. lm c iu , phi hnh dung c cc chnh sch c bn ca tng o lut d kin a vo chng trnh. Vic Quc hi quyt nh a vo chng trnh mt o lut no cng c ngha l, Quc hi thng qua cc chnh sch c bn, trc khi chuyn sang bc son tho. V vy, khi thm tra d kin chng trnh xy dng lut, php lnh phi coi hoch nh chnh sch trong cc d n lut d kin a vo chng trnh nh mt nhim v quan trng, i hi c quan, t chc a chng trnh xy dng lut, php lnh hng nm phi lm r.

+ i biu Quc hi vi t cch l ch th c quyn a sng kin lp php, xut pht t i hi ca cuc sng, nhu cu iu chnh php lut ca nhn dn cn xut kin ngh ban hnh hoc sa i mt o lut no kp thi th ch ho cc gi tr m x hi c, x hi cn v x hi ang i hi. Khi cn thit, i biu Quc hi c quyn kin ngh v vic iu chnh chng trnh xy dng lut, php lnh xut pht t i hi bc xc ca cuc sng.

- Son tho d n lut thng thng l bc do Chnh ph m ng. Gn y, cc c quan ca Quc hi cng tin hnh son tho mt vi d n lut, nhng Chnh ph vn l c quan ch yu m ng cng vic ny. bc ny ca hot ng lp php, iu lu u tin l thnh lp ban son tho. Vic thnh lp ban son tho d n lut cn phi c xem xt, cn nhc trong mi quan h ai l ngi i din tt nht, am hiu nht tham gia ban son tho. Khi son tho cc d n lut, ban son tho cn ch tng kt, nh gi vic thi hnh cc quy nh php lut hin hnh v vn d n lut cn iu chnh. Nu trn lnh vc cha c lut iu chnh th cn iu tra, nh gi thc trng cc quan h x hi ang tn ti. Trong qu trnh son tho, cn phi ch phn tch cc iu kin lch s, kinh t - x hi c th nh hng ti vic thc hin cc quy nh php lut hin hnh; s ph hp hay khng ph hp gia quy phm php lut t ra vi iu kin kinh t - x hi c th. Cn khc phc tnh trng khp kn trong qu trnh son tho. phi l qu trnh m vi nhiu hi ngh, hi tho, tranh lun, phn bin, gp , ch i, xt li, lm r ni hm ca cc t duy php l mi, th d n lut bc son tho mi c cht lng.

- Thm tra d n lut. Trong mi quan h vi nhim v, quyn hn ca Quc hi do Hin php v lut quy nh, th y l bc quan trng nht ca vic thc hin chc nng lp php. Vai tr i din ca nhn dn trong hot ng lp php cng tp trung nht bc ny. V th, ch c pht huy tr tu v am hiu su sc tm t, nguyn vng, thc tin cuc sng ca nhn dn th i biu Quc hi mi i din nhn dn thm tra d n lut c cht lng. Vi vai tr l ngi i din cho nhn dn thm tra d n lut, i biu Quc hi phi tp trung lm r mt s vn c bn sau y:

+ S cn thit ca vic ban hnh d n lut th hin mc ch v nhim v t ra cho d n lut bng vic phn tch nh gi s tc ng kinh t, x hi ca d n lut.

+ Ni dung ca d n lut bao gm cc chnh sch v cc phng n iu chnh hp l cha? C ph hp vi ng li, chnh sch ca ng, thc tin ca cuc sng hay khng? Li ch ca cc nhm x hi c iu chnh nh th no trong d n lut? C kt hp hi ho gia cc nhm li ch hay n cha nhng li ch cc b?

+ D n lut a vo cuc sng tiu tn bao nhiu ngn sch? Cn tnh ton hiu qu ti chnh theo hng gim chi ph, tng li ch ca s iu chnh.

Trong qu trnh thm tra, nu pht hin c vn cn lm r, i biu Quc hi cn s dng quyn yu cu c quan son tho bo co gii trnh, cung cp thng tin, ti liu hoc t mnh t chc kho st thc t, mi chuyn gia, mi nh khoa hc, nhng ngi qun l tham gia tranh lun, phn bin, ng gp kin.

Thm tra cc d n lut c ngha c bit quan trng, bi y khng phi l bc bc b mt d n lut nh cch lm trong cc Ngh vin a ng trn th gii, m l bc ch yu tip tc hon thin d n lut, nng cao cht lng ca n, to c s khoa hc v thc tin cho Quc hi xem xt, thng qua bc sau. V th, qu trnh thm tra v sau thm tra vn l mt qu trnh m tip tc hon thin d n lut, vai tr i din ca i biu Quc hi vn tip tc pht huy thng qua cc bc tip theo ca quy trnh lp php, nh giai on U ban thng v Quc hi cho kin. y l giai on U ban thng v Quc hi cho kin v nhng quan im, chnh sch ln ca d n lut tip tc hon thin trc khi ly kin nhn dn (i vi mt s d n lut) hoc trnh Quc hi tho lun, xem xt v thng qua d n lut.

- Vic ly kin ca chuyn gia, cc nh khoa hc v nhn dn vo qu trnh xy dng lut l mt bc quan trng trong quy trnh lp php. Bi bn cht ca hot ng lp php l a ch ca nhn dn ln thnh lut, l hnh thc quan trng thc hin quyn lc ca nhn dn. Do , c th ni vic tham gia ca nhn dn vo qu trnh lp php l mt phng thc thc hin dn ch trc tip. Chnh v vy, thu ht ng o cc nh khoa hc, cc nh qun l, cc doanh nhn, cc hip hi doanh nghip v ng o nhn dn tham gia vo qu trnh lp php cng l quy nh bt buc ph bin nhiu nc trn th gii. Theo quy nh ca t chc WTO th vic ly kin ca nhn dn cho mt d n lut khng c di 2 ln v khng t hn 60 ngy. V iu ny, lut php nc ta cha c quy nh, nn cn phi sm ni lut ho. Vn quan trng l, sau khi ly kin ca nhn dn th vic xem xt tip thu phi nh th no. y khng ch l nhim v ca ban son tho m cn l nhim v ca cc c quan chu trch nhim thm tra, ca cc i biu Quc hi trong qu trnh xem xt; thng qua lut. L ngi i din cho ch v nguyn vng ca nhn dn trong cng tc lp php, i biu Quc hi phi lng nghe, suy ngh v nghin ngm trc cc kin ng gp ca nhn dn, phi cht lc tm kim nhng yu t hp l trong cc kin .

- Ly kin i biu Quc hi on i biu Quc hi, tho lun d n lut phin hp ton th hay hi ngh i biu Quc hi chuyn trch v cui cng l phin hp ton th thng qua d n lut, l nhng bc kim tra ln cui, trc khi bm nt thng qua d n lut. V th, nhng bc cui cng ny, i biu Quc hi phi s dng s hiu bit tng hp ca mnh quyt nh chnh sch, phng n iu chnh ti u nht, th hin ng n nht ch v nguyn vng ca nhn dn. Rousseau - mt tc gi ca l thuyt v dn ch i din - vit: Mun tm ra quy tc x hi tt nht, thch hp vi quc gia th phi c mt tr tu u vit. Tr tu y thy r mi ham mun ca con ngi m khng thin v mt ham mun no. Tr tu y khng dnh lu n bn cht ca tng ngi, nhng am hiu n tht tng tn. Hnh phc ca tr tu y l khng ph thuc vo chng ta, nhng vn mun chm lo hnh phc cho chng ta[1]. C nh vy, vai tr i din trong hot ng lp php ca i biu Quc hi mi c xem l hon thnh.

ch v nguyn vng ca nhn dn lao ng khng phi l ch v nguyn vng ch quan ca tng c nhn nhn dn lao ng cng li, m l ch, nguyn vng hp quy lut, ph hp vi s vn ng v pht trin ca thc tin khch quan. chnh l nhng gi tr m x hi c, x hi cn, x hi ng h, c tha nhn chung. V vy, i din cho ch v nguyn vng ca nhn dn bn nt thng qua cc o lut m khng cht bn khon, do d l iu khng d. i din khng cht do d, cc i biu Quc hi trc ht phi l ngi c vn tri thc phong ph, am hiu thc tin cuc sng, nghe nhiu thy rng, c kh nng ti cu trc s hiu bit ca mnh c th a ra cc gii php tho mn s mong mun chung ca nhn dn v bit tho hip cn thit gia cc kin khc nhau, cc li ch khc nhau. i biu Quc hi phi thng xuyn tip xc vi c tri, nm bt kp thi cc nhu cu cn phi iu chnh php lut bng s vn ng ca tr tu, ch khng phi bng s phn nh n thun trn tc mun ch quan ca tng c nhn c tri.

Nhn dn - ch th ca quyn lc nh nc - ang lun lun mong mun ngi i din ca mnh, cc i biu Quc hi kho XII, bm nt thng qua cc o lut vi cht lng tt nht, th hin y , ng n ch v nguyn vng ca mnh.

------

* GS, TS. Ph Ch nhim Vn phng Quc hi

[1] Rousseau, Bn v kh c x hi, Bn dch ca Hong Thanh m, Nxb L lun chnh tr, H. 2004, trang 99Vai tr ca cc y ban trong hot ng lp php

Phm Vn Hng*

bt k Quc hi no, vic thnh lp v t chc hot ng ca cc u ban cng c vai tr v cng quan trng. Cc nh nghin cu M cho rng, cc u ban l c s h tng ca ngh vin, l ni m mt khi lng ln cng vic lp php c thc hin. Rt t cc d n lut c a n Thng vin hoc H vin m trc khng phi tri qua cc cuc iu trn ti cc u ban. Cc quyt nh u ban c nh hng rt ln n cc quyt nh ca Quc hi. W. Wilson, v Tng thng th hai mi tm ca nc M tng ni rng: Quc hi phin ton th l phin trnh din, Quc hi trong u ban l Quc hi lm vic. nh hng ca cc u ban i vi quy trnh lp php quan trng n mc, cc hc gi gi chng l c quan lp php nh v Ch tch cc u ban l cc Tiu vng[1].

Vit Nam, cho n nay cng c mt s cng trnh nghin cu v vai tr ca cc u ban ca Quc hi, nhng cc ni dung ny vn thng c nghin cu an xen trong cc cng trnh nghin cu tng th v t chc v hot ng ca Quc hi v nh nc[2]. Trong cc bo co tng kt nhim k Quc hi, cng vic ca cc u ban cng mi ch yu c lit k c tnh cht hnh chnh v cc d n lut m u ban thm tra, tham gia thm tra v c Quc hi thng qua hoc cha thng qua, m t cp n cc ni dung mang tnh hc thut v vic xc nh a v php l, vai tr ca u ban trong hot ng lp php ca Quc hi. Chnh v vy, vic nghin cu nhng vn ny hin nay l rt cn thit v c ngha ln, khng ch gp phn sa i quy trnh, th tc trong hot ng ca cc u ban, m cn c th xc lp cc cn c t chc vic thc hin quyn lp php mt cch khoa hc hn.

Hot ng lp php l hot ng c trng ca Quc hi bao gm nhiu cng on, t khi xy dng chng trnh lm lut, php lnh ca Quc hi, tng kt, phn tch chnh sch, son tho, ly kin nhn dn, kin cc i biu Quc hi, on i biu Quc hi, chuyn d n lut cho u ban thm tra, trnh y ban thng v Quc hi (UBTVQH) cho kin, chnh l, trnh Quc hi xem xt thng qua. Mi cng on li c phn cng cho mt hoc mt s c quan c th chu trch nhim thc hin. Thng thng, ni dung thm tra, chnh l d n lut thuc trch nhim ca cc u ban ca Quc hi. C th xem xt vn ny di cc gc sau y:

1. C s php lut v thc tin thc hin Thi k u tin ca Quc hi kho I, trong c cu t chc ca Quc hi cha thnh lp u ban. Khi c yu cu ban hnh mt o lut, UBTVQH thnh lp mt tiu ban gm mt s i biu Quc hi gip Quc hi pht biu kin v o lut c phn cng. Sau khi Quc hi thng qua lut, tiu ban cng ht nhim v v t gii tn. U ban vi t cch l mt c cu thng trc ca Quc hi ln u tin c quy nh thnh lp trong Hin php nm 1959 v Lut t chc Quc hi nm 1960. Theo Hin php nm 1959, trong Quc hi c hai u ban l U ban D n php lut v U ban K hoch v ngn sch. p ng yu cu ca cng cuc pht trin t nc, theo dng lch s, s lng cc u ban trong c cu Quc hi khng ngng c tng ln. n Lut sa i, b sung mt s iu ca Lut t chc Quc hi nm 2007 th Quc hi c 9 U ban l: U ban Php lut, U ban T php, U ban Kinh t, U ban Ti chnh, U ban Quc phng v An ninh, U ban Vn ho, gio dc, thanh nin, thiu nin v nhi ng, U ban v Cc vn x hi; U ban Khoa hc, cng ngh v mi trng, U ban i ngoi. Cng vi vic thnh lp cc u ban, Quc hi cng quy nh quyn hn v nhim v ca u ban trong hot ng lp php v cc hot ng khc thuc chc nng ca Quc hi. Theo quy nh ca Hin php nm 1992, mt trong nhng nhim v ca cc u ban l thm tra d n lut. to thun li cho vic thc hin nhim v ny, Quc hi ban hnh Lut Ban hnh vn bn quy phm php lut nm 1996 v sa i, b sung nm 2002 (Lut BHVBQPPL) vi rt nhiu cc th tc khc nhau. Nhim v ca cc u ban trong hot ng lp php ti k hp cng c quy nh c th cc iu 45a, 45b Lut BHVBQPPL. Cn c vo cc quy nh ca Lut BHVBQPPL, mt d tho lut sau khi c Chnh ph xem xt, n cn phi tri qua rt nhiu cuc tho lun trc khi khai mc k hp Quc hi v ngay trong k hp Quc hi, vi cc th tc cng rt khc nhau:

a) Tho lun T hoc on i biu Quc hiMt trong nhng yu cu ca hot ng lp php l lut phi d dng i vo cuc sng v mun th, d tho lut cn phi c kim tra xem cc quan h x hi m lut nh iu chnh thc s l nhu cu chn mui, c tnh ph bin hay cha. V vy, vic a d tho lut tho lun T hoc on i biu Quc hi cng l mt th tc c th em li nhng kt qu nht nh. Trong tho lun, nu pht hin ra s khc bit qu xa gia quan h x hi v quy phm php lut nh iu chnh i vi cc quan h , th s pht hin s l cn c chnh l d tho cho st hn vi hin thc i sng x hi. Tuy nhin, theo quy nh ca php lut, i biu Quc hi nc ta c vai tr i din kp, va i din cho nhn dn n v bu c ra mnh va i din cho nhn dn c nc, do , nhc im ca vic tho lun T hoc on i biu Quc hi l d b nh hng bi tnh cc b, a phng. Nng lc ca mi i biu Quc hi thc ra cng ch su sc mt s lnh vc nht nh v khng phi ai cng c th nm bt c ng n, y tm t, nguyn vng ca c tri. Trong Quc hi c th c nhiu kin sng sut, phn nh c yu cu khch quan ca vic lut cn iu chnh nh th no, nhng do gii hn tho lun T hoc on i biu Quc hi, nn cc i biu khc khng c trc tip nghe tham kho cc kin sng sut . Mt nhc im na ca vic tho lun T hoc on i biu Quc hi l sau , ti phin hp ton th, kin tho lun d b trng lp. Do , trong vic t chc k hp, nu lm dng hnh thc hot ng tho lun T hoc on i biu Quc hi i cc d tho lut qu mc cn thit, th d b lng ph cc ngun lc ca Quc hi v kh t c hiu qu nh mong mun.

b) Tho lun cc phin hp ca U ban chun b cho k hp, v hot ng lp php cc u ban ca Quc hi c cc hot ng sau: Thng trc U ban t chc phin hp thm tra, U ban t chc phin hp thm tra, U ban phi hp vi cc c quan hu quan chnh l d tho lut. Theo quy nh ca Ni quy k hp Quc hi, cc d n lut phi c gi n i biu Quc hi chm nht l hai mi ngy. Nh vy, cc hot ng thm tra ca U ban hoc hot ng chnh l d tho lut v c bn phi c kt thc trc khi gi d tho lut cho i biu Quc hi. Nhng trn thc t, v nhiu l do khc nhau nn c khi, st n ngy khai mc k hp th d tho lut mi c chuyn sang Quc hi v buc cc u ban phi t chc phin hp thm tra ngay trong thi gian din ra k hp. Nhng d hp trc ngy khai mc k hp hay trong k hp, th quan im ca u ban vn l nn tng cho vic tho lun ca Quc hi. u im trong hot ng ca u ban l mang tnh chuyn mn su. Lut t chc Quc hi phn nh tng i r phm vi lnh vc cho mi u ban ph trch. Ngoi ra, trong qu trnh chun b nhn s cho Quc hi bu Ch nhim, cc Ph Ch nhim v cc U vin ca mi u ban ca Quc hi, th ngoi cc yu cu chung ca cng tc cn b, vn chuyn mn ca nhng nhn s ny rt c cao. H thng l nhng i biu tng l nhng chuyn gia c kin thc uyn thm v uy tn v chuyn mn thuc lnh vc u ban ph trch, nhiu i biu cn l ngi c thm nin cao trong hot ng Quc hi. iu ng lu l, trong phin hp thm tra hoc phin hp tho lun chnh l cc d tho lut d c kin khc nhau nhng tnh ng i lun lun l tnh ni tri trong hot ng ca u ban. Nh tnh ng i , cc thnh vin u ban d dng khc phc c s khc bit (nu c) to ra sc mnh ca tr tu tp th. Rt kh c th lm thay i quyt tm ca hnh ng ca mt u ban. Mt d tho lut c u ban tho lun tn thnh, c th b sa i k hp Quc hi, nhng vic sa i c bn rt kh xy ra cng on ny. Mt u im khc ca hot ng u ban l u ban c th trc tip nghe kin ca cc chuyn gia v lnh vc d tho lut iu chnh, hoc t chc kho st thc tin trc khi tin hnh phin hp. Cc thnh vin ca u ban c th pht biu nhiu ln v mt vn v nhn chung khng b hn ch v thi gian.

Vi cc u im ni trn, kin ca u ban thng rt thuyt phc i vi cc i biu Quc hi, gp phn gim i ng k nhng tranh lun khng cn thit, hoc tho lun vn qu chi tit theo kiu lm vn tp th ti phin hp Quc hi. Vic thnh lp cc u ban em li kh nng to ln cho Quc hi, c th cng mt thi im tin hnh thm tra, chnh l hon thin trc hoc trong k hp c nhiu d tho lut. Nh nhng u th , m hot ng ca cc u ban gp phn quan trng lm nn kt qu lp php to ln ca Quc hi kho XI. Tuy nhin, v khch quan, vai tr ca u ban cha c pht huy y , c th nh sau:

Th nht, ton b ni dung thm tra ca u ban vn phi bo co UBTVQH cho kin. Nu UBTVQH c kin khc vi xut trong bo co thm tra th nhn chung, u ban phi iu chnh bo co thm tra trc khi trnh Quc hi ti k hp;

Th hai, l c quan thm tra d tho lut nhng u ban cha thc hin quyn c lp chnh l cc d tho lut, m vic chnh l ny vn da trn c s ch o ca UBTVQH;

Th ba, u ban khng c quyn c lp bo co quan im ca u ban v kt qu chnh l d tho lut, m cng vic ny do UBTVQH m nhim.

iu ng ni l trong thi gian qua, vic tho lun chnh l cc d n lut thng qua phin hp u ban l hnh thc hot ng c quy nh trong lut, nhng cha c quan tm ng mc c v phng din thc hin cc u ban v c v phng din ch o ca UBTVQH. Trong khi , Hi ngh i biu Quc hi chuyn trch tho lun v cc d tho lut - mt hnh thc hot ng mi - tuy khng c quy nh trong Lut t chc Quc hi, Lut BHVBQPPL nhng li c quy nh Quy ch hot ng ca UBTVQH, c v nh c cao. Hin nay c nhiu kin khc nhau v tnh cht ca hi ngh ny[3]. y l vn cn c l gii v tnh hp php, hp l, nht l trong iu kin chng ta ang cao vic xy dng nh nc php quyn. Cn c vo Lut t chc Quc hi, Lut BHVBQPPL th rt kh xc nh r Hi ngh i biu Quc hi chuyn trch l mt khu trong quy trnh, th tc lp php hay ch l bin php ch o, iu hnh thuc thm quyn ca UBTVQH? p ng yu cu pht trin ca t nc, trong cc nhim k ti, Quc hi cn phi ban hnh nhiu lut hn nhiu ln so vi hin nay, th tt yu phi tng thi gian ca k hp Quc hi. Cc u ban cng cn nhiu thi gian hn trong vic chnh l d tho lut. y s l mt th thch ln i vi Hi ngh i biu chuyn trch, v v mt k thut, kh c th b tr thi gian tho lun c cht lng cc d tho lut ti hi ngh ny. l cha k n vic ng thi vi vic tho lun ti Hi ngh i biu Quc hi chuyn trch, d tho lut cng c gi n cc v i biu Quc hi tho lun ti on i biu Quc hi a phng [4]. iu ny cng gy kh khn cho u ban v cc c quan hu quan tip thu chnh l d tho lut.

T c th thy rng, cc u ban ca Quc hi l nhng c quan c a v php l c xc lp trong Hin php, do Quc hi bu ra, nhng khi thc hin quyn hn, nhim v ca mnh li cha th hin thuc tnh chu trch nhim n cng i vi d n lut thuc lnh vc u ban ph trch. Cc quy nh v th tc lp php hin thi km gi khng cho cc u ban hot ng mt cch t ch v nng ng. Cc u ban khng c cung cp cc ngun lc cn thit, dn n lm hn ch kt qu lp php ca Quc hi. y l vn rt ng suy ngh.

c) Tho lun phin hp UBTVQH chun b cho k hp v ti k hp, v hot ng lp php, UBTVQH hp, tho lun v cc ni dung sau: cho kin v cc d tho lut, ch o vic chnh l d tho lut, chun b bo co Quc hi v vic tip thu chnh l d tho lut. u im ca cc hot ng ny l tp trung cng tc ch o thng nht vo mt u mi, c kh nng kim sot cht ch vic th ch ho quan im ch o ca ng i vi cc d tho lut. Tuy nhin, hot ng ca UBTVQH ang ng trc cc kh khn, thch thc sau y:

Th nht, mi d tho lut u phi trnh UBTVQH cho kin, nhng gi tr php l ca vic cho kin khng c xc nh. iu ny d lm cho vic chun b d n lut b ko di, nht l i vi d n lut c s khc nhau v quan im gia u ban thm tra v c quan trnh d n lut.

Th hai, trc yu cu ca vic xy dng nh nc php quyn, cc o lut cn phi nng cao tnh cng khai, minh bch, c th, chi tit v s lng cc o lut phi ban hnh trong mi k hp khng ngng tng ln, th vic cho kin cng nh vic ch o tip thu, chnh l d n lut ch cn l vn th tc, d b ri vo hnh thc, do khng c thi gian vt cht cho vic tho lun tp th v ni dung ca lut.

Th ba, chnh l d tho lut l mt hot ng c th, rt t m, chi tit khng ch v ni dung m c nhng vn thuc k thut lp php. Hot ng ny c tnh lin tc, cn nhiu thi gian, nhng trn thc t ch do mt s u vin UBTVQH thc hin. Nh vy, nhiu ni dung ch o khng c iu kin tho lun tp th UBTVQH. Do khng th thng xuyn tham gia chnh l, nn vic UBTVQH chun b bo co Quc hi v vic tip thu chnh l d tho lut cng gp khng t kh khn v thc cht l bo co ny do cc u ban ca Quc hi chun b. Nu tip tc cao phng thc giao cho UBTVQH ch o vic tip thu chnh l v trc tip bo co Quc hi v kt qu chnh l d tho lut, th s gp kh khn cho vic thc hin quy nh UBTVQH t chc v hot ng theo nguyn tc tp trung dn ch, lm vic theo ch hi ngh v quyt nh theo a s. Tnh cht quan liu hnh chnh c c hi xm nhp vo hot ng ca UBTVQH. V hnh trung, cc u ban b chuyn ho thnh c quan gip vic cho UBTVQH.

d) Quc hi tho lun, xem xt phin hp ton thy l phin hp theo nghi l long trng (tho lun i vi mt s d tho lut cn c truyn hnh trc tip) c xc nh trc theo chng trnh ngh s ca k hp. kin tho lun ca Quc hi trong phin hp ton th l s th hin ca quyn lc nh nc ti cao trong hot ng lp php. Quc hi c th tn thnh hay bc b cc phng n c cp trong d tho lut. Tuy nhin, hn ch ca phng php tho lun d n lut ti phin hp ton th l n phi tun th nghim ngt cc quy nh ca Ni quy k hp, d i biu Quc hi c nhiu kin khc nhau nhng Quc hi cng khng th ko di thi gian tho lun cho mi d tho lut, bi l, thi gian ny c quy nh trc trong chng trnh ca k hp. Mi i biu Quc hi khng c pht biu qu hai ln v cng mt vn , thi gian pht biu ln th nht khng qu mi pht, thi gian pht biu ln th hai v cng mt vn khng qu nm pht. Trong khong thi gian tho lun i vi mi d tho lut c xc nh trc nh vy, th tht kh khn cho Ch to phin hp mi i biu no trong s gn 500 i biu Quc hi c mt ti phin hp m bo mi vn lp php m Quc hi tho lun s phn nh c ting ni ca c tri c nc. Trn thc t, kh nng thuyt trnh ca mi i biu c khc nhau, nn trong nhiu phin hp, vic pht biu ch tp trung vo mt s i biu Quc hi. iu ny lm c tri khng hi lng i vi nhng i biu Quc hi khng pht biu chnh kin hoc khng c c hi pht biu. Cng do gii hn thi gian xem xt, thng qua i vi mi o lut, nn yu cu t ra l d tho lut trnh ra Quc hi phi l d tho sch. Quc hi ch tho lun rt t nhng vn cn kin khc nhau v biu quyt thng qua. V vy, vic nng cao cht lng tho lun ca cc phin hp i vi cc d tho lut trc khi khai mc k hp Quc hi l vn rt quan trng thuc trch nhim ca cc u ban ca Quc hi.

3. Nguyn nhn Nh vy, c c s khng nh rng, sau khi d tho lut trnh sang Quc hi th hot ng ca u ban (trc ngy khai mc hay trong k hp) c kh nng tt nht trong vic chun b cho mt d tho sch trnh Quc hi xem xt, thng qua. Tuy nhin hin nay, vai tr ca cc u ban vn cha c tn trng, pht huy nh mong mun ca c tri, cha tr thnh nhng cng xng ca Quc hi v cc nguyn nhn sau y:

a) Nguyn nhn su xa l vic t chc thc hin quyn lp php cha hp l. Quc hi l c quan quyn lc ti cao, c quan duy nht c quyn lp php, nhng c ch hin hnh cha trao thc quyn cho cc u ban ca Quc hi pht huy sc mnh tng hp ca cc c quan chuyn mn. H qu ca vic t chc khng khoa hc trong thc hin quyn lp php gy nhiu kh khn cho c quan son tho v u ban thm tra, v phi nhiu ln trnh v ch xin kin.

b) Nguyn nhn trc tip l quy trnh, th tc lp php cha tng thch vi yu cu hot ng lp php trong tnh hnh mi. Hin nay, vi nhp iu khn trng ban hnh kp thi mt khi lng ln cc o lut i hi cc th tc lp php cng phi to iu kin cho cc u ban ca Quc hi, cc i biu Quc hi pht huy ti a kh nng ca mnh, tho g nhng ro cn ca tin trnh lp php;

c) Nguyn nhn v nhn thc trong mt b phn khng nh cn b, i biu Quc hi l cha thc s cao tnh chuyn nghip trong hot ng lp php ca Quc hi. Mun t c tnh chuyn nghip trong hot ng lp php th trc ht, phi khng ngng tng t l cc i biu Quc hi hot ng chuyn trch. Tuy nhin, khi bn n tnh chuyn nghip trong hot ng lp php ca Quc hi, khng t ngi vn cn e ngi, vin dn cc l do mang tnh ngy bin v vic quy nh c tnh cht tu nghi trong Lut t chc Quc hi s lng i biu Quc hi hot ng chuyn trch c t nht l hai mi lm phn trm tng s i biu Quc hi, mt gii php c v trung dung lm hi lng tt c. H qu l, cc u ban l ra phi l nhng cng xng ca Quc hi, l nhng c quan hot ng chuyn nghip, th cho n nay, vn cn khng t thnh vin hot ng kim nhim. Kt thc phin hp u ban, nhiu u vin li tr v vi cng vic thng nht a phng, c quan mnh. Cng vic cn li thc cht l do thng trc cc u ban gii quyt. Tnh i din trong hot ng ca u ban, v vy b thu hp rt nhiu.

4. Kin ngha) Cn sa i Lut BHVBQPPL v cc vn bn c lin quan theo hng, giao cho cc u ban ca Quc hi l c quan chnh chu trch nhim trc ng v nh nc trong vic thm tra, chnh l d tho lut. Cc u ban ca Quc hi phi l cng xng ca Quc hi to ra cc d tho sch trnh Quc hi xem xt, thng qua hoc ngn cn khng cho cc d tho km cht lng trnh ra Quc hi.

b) Quy nh c th nhng trng hp no phi trnh d tho lut UBTVQH cho kin, phm vi cho kin v gi tr php l ca vic cho kin.

c) Tin ti quy nh cc u ban ca Quc hi phi l c quan bao gm tt c cc u vin hot ng chuyn trch trung ng, ng thi tng cng b my gip vic cho cc u ban m bo thc hin nhim v, p ng yu cu ca ci cch lp php trong thi k mi.

----

* TS. Ph V trng V Php lut -VPQH

[1] Xem: Quc hi M hot ng nh th no (How congress works), Bn dch ca Trung tm nghin cu Bc M, Nxb Khoa hc x hi, H Ni, 2003, trang 687. [2] Vn phng Quc hi, i mi v hon thin quy trnh lp php ca Quc hi, Nxb Chnh tr quc gia, H Ni 2004; Nguyn Vn Yu - GS.TS L Hu Ngha (ng ch bin), Xy dng nh nc php quyn x hi ch ngha Vit Nam trong thi k mi, Nxb Chnh tr quc gia, H ni nm 2006; PGS.TS Nguyn ng Dung (ch bin), Quc hi Vit Nam trong nh nc php quyn, Nxb i hc quc gia, H Ni nm 2007; Ban cng tc lp php, Quy trnh, th tc trong hot ng ca Quc hi, H Ni, 2005. [3] Vn phng Quc hi, i mi v hon thin quy trnh lp php ca Quc hi, Nxb Chnh tr quc gia, H Ni nm 2004, trang 112; Nguyn Vn Yu - GS.TS L Hu Ngha (ng ch bin), Xy dng nh nc php quyn x hi ch ngha Vit Nam trong thi k i mi, Nxb Chnh tr quc gia, H Ni nm 2006, trang 276-278.; Nguyn Quang Minh, My suy ngh v hot ng lp php ca Quc hi kho XI, Tp ch Nh nc v php lut, s 5(229), trang 20.[4] Ban cng tc lp php, Quy trnh, th tc trong hot ng ca Quc hi, H Ni, 2005, trang 97. Cuc bu c i biu Quc hi kha XII - Nhng vn t thc tin

Bi Ngc Thanh*

C nc c 83.219 t bu c, trong c 673 t cc vng hi o, min ni cao, vng su, vng xa, a bn cch tr, i li kh khn thuc 14 tnh, thnh ph c Hi ng bu c cho php bu sm (trc ngy 20/5/2007). Cc t cn li (82.546 t) thc hin bu c nht lot ng ngy 20/5/07. Tng hp kt qu t 64 y ban bu c th c nc bu mt ln c 493 ngi trng c (khng phi bu li, bu thm) theo ng lut nh ph thng, bnh ng, trc tip v b phiu kn v theo ng phng chm ch o ca Hi ng bu c ng lut, dn ch, an ton v tit kim.

Trong s 493 ngi trng c c 153 ngi do trung ng gii thiu, 340 ngi do cc a phng gii thiu; c 473 ngi (95,94%) c trnh i hc tr ln (y l con s k lc cha tng c); dn tc thiu s 87 ngi (17,65%); ph n 127 ngi (25,76%); tr tui (di 40 tui) 68 ngi (13,79%); ngoi ng 43 ngi (8,72%); i biu kha XI ti c 136 ngi (27,59%); i biu cc kha trc ti c 12 ngi (2,43%); tn gio 14 ngi (2,84%) trong c 6 v c chc sc; t ng c 1 ngi (0,20%) Cc con s trn y c bn phn nh c c cu thnh phn theo d kin.

Trong iu kin cc th lc th ch trong v ngoi nc chng ph quyt lit th thnh cng ca cuc bu c th hin tinh thn yu nc kin trung v s tin tng ca nhn dn ta vo ng li i mi, vo s lnh o ca ng, s qun l iu hnh ca nh nc; khng nh quyn lm ch ca nhn dn v l hin thn ca khi i on kt dn tc vng chc. Cuc bu c thc s tr thnh ngy hi chnh tr ca ton dn, ca non sng, t nc.

Thnh cng ca cuc bu c li nhiu bi hc kinh nghim t s lnh o ca ng, s tham gia vi t cch lm ch ca cng dn, n s hng dn ca cc c quan hu trch, pht huy sc mnh ca Mt trn T quc v cc t chc thnh vin n s ch o - tc nghip ca cc cp chnh quyn.

Tuy nhin, trong cuc bu c ny cng ny sinh nhiu vn thc tin phi c xem xt x l, nhiu iu khon ca Lut Bu c i biu Quc hi phi c nghin cu sa i cc cuc bu c tip theo thun li hn. Di y l mt vi vn :

1. V tiu chun v c cu: Tiu chun th vn ng nhng h thng 5 tiu chun c nhng nhc im nht nh nn kh vn dng, pht sinh nhiu bt hp l. C cu l cn thit, song va bo m c cu, va bo m tiu chun, l mt nguyn tc ni th d, thc hin th kh. C th dn ra mt vi v d:Trc ht ni v tiu chun, n thi im ny th y l nhng nh hng cho mi ngi phn u, gi mnh v vn ln hn. Song, Trung thnh vi T quc v Hin php C phm cht o c tt C trnh v nng lc Lin h cht ch vi nhn dn C iu kin tham gia cc hot ng ca Quc hi (iu 3 Lut Bu c i biu Quc hi) th li l nhng quy nh ng suy ngh. Vi cc quy nh chung chung ny, th c khng t hn vi chc triu cng dn Vit Nam t 21 tui tr ln c tiu chun lm i biu Quc hi. Vy lm sao c th c s chn lc chnh xc 500 ngi thc s ni tri trong tng th s lng ln c vi chc triu ngi nh vy. Hai l, do khng c nh lng nn rt kh o m, rt kh chn la. V d tiu chun 3 l c trnh v nng lc thc hin nhim v i biu Quc hi th mt ngi tt nghip i hc mi cng tc c vi ba nm v mt ngi l thc s c vi chc nm cng tc c chc v qun l, c v th chnh tr, u c cng nhn l c trnh v nng lc c. Ta c hnh dung, nu cho im c th c ngi t im 9 im 10, c ngi t im 5 im 6, nhng tt c u l t tiu chun. Trong nhng iu kin c th phi m bo c cu, th rt c th ngi t im 5, im 6 li trng c, cn im 9, im 10 li b loi. Xa xa, khi Quc hi hot ng cn hnh thc th trong mt chng mc nht nh cn c th chp nhn c, nay Quc hi hot ng thc cht v ngy cng phi thc cht hn, th y l mt bt hp l khng th tn ti, khng th v c cu m gim sc mnh tr tu.

V th, Lut Bu c i biu Quc hi sp ti phi c sa i ngay t iu 2, phi quy nh ngi ng c phi t n mt trnh vn ha, nghip v nht nh th mi c ng c. Mt trong nhng thnh tu ca nn gio dc - o to nc ta l kh nhiu dn tc thiu s c nhng ngi c hc vn, c tri thc lm i biu dn c cc cp. Thc t trong cc kha Quc hi gn y, xu hng nng cao trnh hc vn l kh r (kha IX mi c 67% i biu c trnh i hc tr ln, th kha XI l 93,31% v kha XII ln ti gn 96%, ba kha lin - t kha X n kha XII - khng c i biu no ch c trnh vn ha ph thng c s tr xung, ring kha IX duy nht c mt i biu). C nh vy mi nng cao c cht lng hot ng ca i biu v hiu qu hot ng ca Quc hi. y cng l tiu chun th 3 C trnh v nng lc thc hin nhim v i biu Quc hi, tham gia quyt nh cc vn quan trng ca t nc v l iu kin ca tiu chun th 5 C iu kin tham gia cc hot ng ca Quc hi (nu nng lc, trnh qu hn ch th khng th hot ng c). Mt khc, nu Lut t chc Quc hi cn gi quy nh i biu kim nhim phi dnh t nht mt phn ba thi gian cho hot ng Quc hi, th Lut Bu c i biu Quc hi cng phi quy nh ngi kim qu nhiu vic, gi nhiu chc v th khng nn ng c i biu Quc hi, v khng th chia s c qu thi gian cho hot ng Quc hi Cc tiu chun khc cng cn c c th ha hoc lng ha d p dng, d la chn.

2. V ngi t ng c: Mt thc t ng lu tm l ln u tin, s ngi t ng c i biu Quc hi ng k t con s k lc (231 ngi) bng 46,2% s i biu c bu. Sau khi hip thng ln th 3 cn 30 ngi; kt qu bu c ch 01 ngi. Vn c t ra l, ti sao s ngi t ng c th ng m kt qu bu c th t? V php l, Lut Bu c i biu Quc hi hin hnh xc nh xuyn sut nguyn tc bnh ng gia cc ng c vin c gii thiu vi cc ng c vin t ng c: Cng dn nc Cng ha x hi ch ngha Vit Nam, khng phn bit dn tc, nam n, thnh phn x hi, tn ngng, tn gio, trnh vn ha, ngh nghip, thi hn c tr 21 tui tr ln u c quyn ng c i biu Quc hi theo quy nh ca php lut (iu 2). Dn ch l mt thnh t, mt thuc tnh mang tnh bn cht ca nh nc ta t khi ng ta nm chnh quyn (Vit Nam dn ch cng ha) n khi ng pht ng v lnh o cng cuc i mi th Dn ch cng c nhn m (dn giu, nc mnh, x hi cng bng, dn ch, vn minh). Dn ch tr thnh mt thnh t trong mc tiu chung ca x hi. Tuy nhin, khng phi khng c nhng ngi hiu dn ch mt cch khng y , trong c mt s ngi t ng c vo cc c quan dn c. H ni rng c ng c, c th tt, khng c cng khng mt g! C ngi cn khng nm c nhng quy nh i vi ng c vin (trong Lut Bu c i biu Quc hi) nn cng lc lm nhiu h s gi nhiu ni , trt ni ny cn c ni khc! C ngi sinh sng v lm vic a phng nhng li gi h s v Hi ng bu c (trung ng). C ngi lm h s khng hon chnh, c mi n b sung, hon thin th li tr li Chng ti lm kinh doanh, tt bt vi cng vic, khng th n! (nu vi ting ng h lm mt vic thit thn i vi ng c vin m cn khng c th gi, vy nu trng c phi dnh t nht mt phn ba thi gian hot ng cho Quc hi th liu c thc hin c khng?). C ng c vin khi c tri hi Trong thi gian chin tranh, ng c ng v nh nc c i hc nc ngoi, mi va ri ng mi ng vai Vit kiu yu nc tr v, vy hc xong ng t li nc ngoi hay c phn cng li?, ng c vin ny khng sao tr li c

l mt s l do, nguyn nhn ca vic t ng c m khng qua c cc ln hip thng hoc c c. C l n lc, Lut Bu c i biu Quc hi phi quy nh cc iu kin t ng c. Trn thc t c iu kin i vi ngi t ng c l ng vin phi c t chc c s ng ng th mi c ng c. i vi ngi khng phi l ng vin, nn chng trc khi np n, h s ng c phi c c tri chp thun (bng cch a cng on ly kin c tri ln trn v bin bn chp thun ca c tri l mt th tc trong h s). Cng c th phi quy nh trnh vn ha, chuyn mn nghip v, v trong thi i cng nghip ha, hin i ha, thi i hi nhp kinh t, Vit Nam l thnh vin T chc Thng mi th gii, th i biu Quc hi khng ch i din cho c tri c nc, i din cho c tri ni bu ra mnh, i din cho thnh phn x hi, cho ngh nghip m cn phi i din cho tr tu ca c dn tc, xy dng lut php ng n, gim st ti cao c hiu lc, quyt nh cc vn trng i ca t nc chnh xc v lm cng tc i ngoi c hiu qu.

3. V vic ly kin c tri: Vic ly kin nhn xt ca c tri ni ng c vin cng tc (theo iu 34, iu 35 ca Lut Bu c i biu Quc hi) v ni ng c vin c tr (theo iu 37, iu 38) din ra ty theo iu kin, hon cnh ca mi ni. nhng c quan t chc, nhng t dn ph, thn bn ch c mt, hai ng c vin, m nhng ng c vin li "sng gi", c tn nhim gn nh tuyt i, th hi ngh biu quyt bng hnh thc "gi tay". Cn nhng ni cc ng c vin c lm "iu gai gc", sau tho lun, hi ngh thng p dng hnh thc "b phiu kn". C hai hnh thc biu hin s tn nhim u ng c, v lut khng quy nh c th phi s dng hnh thc no. Tuy nhin, trn thc t xut hin nhng tnh hung khng tht chnh xc trong s tn nhim hnh thc "gi tay". V d mt t dn ph c 3 ng c vin c c tri nhn xt, mt ng c vin c "b con" khen ngi, mt ng c vin c "b con" lu i iu, cn mt ng c vin c "b con" yu cu tng trnh mt s v vic v trong cc kin ca c tri, c nhng kin cng thng Tuy nhin, khi thi gian cho hi ngh sp ht, Ch tch Mt trn T quc phng xin kin th a s c tri ng biu quyt "gi tay". Kt qu, c ba ng c vin u c tt c c tri "gi tay" ng , ngha l c ba u c 100% "s phiu". Ngi c kin cng thng, v s "t nh" cng phi gi tay. Trong trng hp ny, nu s dng hnh thc "b phiu kn" th c th ch mt ng c vin c 100% s phiu. V l ny, Lut sa i Lut Bu c i biu Quc hi sp ti phi quy nh nht qun mt hnh thc, l "b phiu kn", ngay t u c th bit c mc tn nhim ca tng ng c vin.

4. V vic phn b ng c vin trung ng v ng c cc a phng:iu 46 Lut Bu c i biu Quc hi quy nh "Cn c vo danh sch chnh thc nhng ngi ng c c on Ch tch U ban trung ng Mt trn T quc Vit Nam gii thiu, Hi ng bu c gi ti cc y ban bu c hu quan danh sch nhng ngi c gii thiu v ng c ti a phng". T quy nh ny, nhiu cuc bu c trc cho n cuc bu c va qua, Hi ng bu c u ch da vo s lng i biu ca mi a phng (a phng no c s lng i biu nhiu th cng c nhiu i biu trung ng hn) v nguyn vng ca ng c vin phn b. ng quan tm l s ng c vin d kin s lm i biu chuyn trch cc c quan Quc hi kha ny tng vi s lng ln, m phn ng cc ng c vin u ghi 2 nguyn vng u tin l ng c cc tnh Bc b, Bc Trung b; ng thi, mt s a phng li nu nguyn vng la chn ng c vin, nn vic phn b rt kh khn. Trong qu trnh xem xt, phn b, Hi ng bu c p dng 5 tiu ch lin quan n cc trng hp ng c vin l lnh o thuc din c quan cp cao qun l, cc trng hp ti c, cc yu t lin quan n ni c tr, ni lm vic, qu qun Trong nhiu trng hp, phi trao i vi ng c vin, trao i vi a phng tha thun. Mc d vy, vn cn mt s ng c vin khng t nguyn vng ng k. C mt s tnh hung cha bo m s hp l cn phi rt kinh nghim cho cc cuc bu c ln sau. V d, bo m s lnh o ca ng, s ch o ca nh nc trn phm vi ton quc, th phn b cc ng c vin l cn b chnh tr, cn b qun l v vng su, vng xa, vng ni, cc th, cc vng trung tm nh th no. Nguyn tc l mi ng c vin u bnh ng, vy th p dng trong vic phn b ny ra sao gia cc ng c vin Lut Bu c i biu Quc hi sp ti c sa i phi xc nh c th cc tiu ch phn b ng c vin trung ng v cc a phng p ng tnh hnh ny v gip cho vic phn b khch quan, hp l hn.

5. V qu thi gian cho cng tc chun b: Khng t cc quy nh ca php lut bu c i biu Quc hi cha c th, khng cn ph hp vi tnh hnh thc t. Trc ht l thi gian trin khai cng tc bu c ch c 105 ngy, li trng vo dp ngh Tt nguyn n, ngh cc ngy l ln, trng vi thi gian tng kt nhim k kha trc, nn vic thc hin mt s bc cng vic rt cp rp, nht l vic thc hin quy trnh hip thng la chn, gii thiu ngi ng c, ly kin c tri ni c tr, ni cng tc v cng tc gii quyt khiu ni, t co i vi ngi ng c. Ton b cuc bu c bao gm 32 cng on khc nhau gi trn trong 105 ngy, bnh qun mi cng on ch c thi gian 3 n 4 ngy, trong khi nhiu cng vic khc vn phi c tin hnh an xen trong thi gian . Thi gian v s lng cc cuc tip xc c tri vn ng bu c cc a phng cng khng ng u, c a phng qu t, c a phng qu nhiu cng to ra s so snh khng cn thit gia cc ng c vin v gia cc a phng, v Lut Bu c i biu Quc hi ch quy nh "Mt trn T quc Vit Nam t chc nhng ngi ng c gp g, tip xc vi c tri v vn ng bu c" (iu 52), m khng quy nh phi tip xc bao nhiu cuc vi bao nhiu c tri.

khc phc nhng hn ch trn, cn sa i, b sung mt s quy nh php lut v bu c (trong iu kin 1 tun c 2 ngy ngh v nhiu ngy ngh l trong thi gian chun b bu c th thi gian chun b bu c khng th ch 105 ngy, m phi nhiu hn). Tuy nhin, trong bt k iu kin no th cc c quan hu quan trung ng cng phi ch ng trin khai sm cng tc lnh o, ch o, hng dn bu c. Cn nghin cu i mi quy trnh v cch thc tin hnh d kin, iu chnh s lng, c cu, thnh phn i biu Quc hi v gii thiu i biu trung ng v ng c a phng; quy nh thng nht s lng cc cuc tip xc c tri vn ng bu c

6. V vic bu khng s lng i biu: C 7 n v bu c 5 tnh, thnh ph khng bu s lng i biu. V vy, Quc hi kha XII khng 500 i biu nh d kin ban u, t nhiu cng nh hng n tnh i din ca Quc hi nhng tnh, thnh ph bu thiu ni ring v trong c nc ni chung. Vic mt s n v bu c bu thiu i biu l vn mi, cn c xem xt. C nhiu nguyn nhn, trong c vn s ngi ng c mi n v bu c tng hn nhiu so vi kha trc v trnh ca nhng ngi ng c a s n v bu c l tng ng nhau, nn t l phiu c chia cho nhiu ng c vin cng mt n v. Vic tng s ngi ng c nhiu hn t nht l 2 ngi so vi s i biu c bu mi n v bu c l im mi so vi cc cuc bu c i biu Quc hi trc y, mt tt l to iu kin cho c tri c nhiu kh nng la chn hn, nhng li xut hin tnh trng s phiu khng tp trung, nht l trong iu kin cc ng c vin u "ngang ti, ngang sc". C 6 n v bu c, tt c cc ng c vin u t t l qu bn nhng chnh lch nhau khng nhiu. Tnh hnh ny t ra vn tng quan gia s lng ng c vin v s lng i biu c bu nh th no l hp l (kha XI c 152 ng c vin th bu ly 100 i biu; kha XII ny l 175 ng c vin bu ly 100 i biu). Trong cuc bu c b sung i biu Hi ng nhn dn va qua cng c tnh hnh ny. Mt s n v ch c bu thm 1 i biu nhng vn phi c 3 ng c vin. y l mt trong nhng nguyn nhn ca vic bu thiu ti 33 i biu. Thc t ny t ra vn , trng hp no th s ngi ng c nhiu hn s ngi c bu t nht l 2, trng hp no th ch nhiu hn 1. Bu ln u v bu thm, bu b sung ging nhau, khc nhau nh th no v s ng c vin v s ngi c bu trong lut hoc trong vn bn hng dn, phi xc nh r.

V mt s ng c vin do trung ng gii thiu nhng khng trng c: S ny li l cc ng c vin c d kin lm chuyn trch cc c quan Quc hi v cc ng c vin thuc Mt trn T quc v cc t chc thnh vin. Trong cuc bu c ny, c 37 ng c vin t trn 50% s phiu nhng khng trng c, trong c 8 ng c vin t trn 55% (c 3 ngi t trn 58%). y l vn cn c nghin cu k khi sa i, b sung Lut Bu c i biu Quc hi (trong khi cn ti 37 ngi c c tri tn nhim, nhng li thiu mt 7 ngi so vi d kin m khng th b tr c, v lut khng cho php).

Nhn y cng xin c bn thm vic ng c vin trung ng khng trng c. y l hin tng lp i lp li nhiu kha. Kha X (bu ngy 20/7/1997) c 7 ng c vin c trung ng gii thiu nhng khng trng c. Trong c mt ng c vin l gio s - tin s, Tng th k y ban ton quc Lin hip cc Hip hi Vn hc ngh thut Vit Nam; mt ng c vin l Ngh s nhn dn thuc Cc Biu din ngh thut B Vn ha - Thng tin; mt ng c vin l gio s - nh gio nhn dn, Vin trng Vin Kho c Vit Nam, Ph Ch tch Hi Khoa hc lch s Vit Nam v 4 ng c vin khc cng sng gi tng t. Kha XI (bu ngy 19/5/2002), ngoi 3 ng c vin n pht cht phi li, th cng c 6 ng c vin c trung ng gii thiu nhng khng trng c. Trong c ng c vin l Ph Ch tch y ban Cng gio Vit Nam; c ng c vin l nhn s - tr thc tiu biu, l thc s lut, tin s lut v tng l Ch nhim y ban Php lut ca Quc hi; c ng c vin l Ngh s nhn dn thuc Hi Ngh s sn khu Vit Nam; c ng c vin l y vin y ban Kim st thuc Vin Kim st nhn dn ti cao (c Thng trc y ban Php lut kha X ngh y ban thng v Quc hi gii thiu hot ng chuyn trch kha XI ti y ban ny); c ng c vin ang l i biu Quc hi kha X, Ph Trng on i biu Quc hi tnh (c Thng trc y ban v Cc vn x hi ngh y ban thng v Quc hi gii thiu hot ng chuyn trch kha XI ti y ban ny). Mt ng c vin cng ang l i biu Quc hi kha X, l thnh vin y ban Kinh t v ngn sch, Ph Tng gim c mt Tng cng ty nh nc (cng c y ban thng Quc hi gii thiu theo yu cu ca Thng trc y ban Kinh t v ngn sch kha X hot ng chuyn trch kha XI ti y ban ny), mc d tiu chun i biu (thm ch trnh cao) nhng c 6 ng c vin khng trng c.

Cuc bu c i biu Quc hi kha XII (bu ngy 20/5/2007), c ti 12 ng c vin c trung ng gii thiu nhng khng trng c. Vic mt ng c vin ni chung trng c hay khng trng c ph thuc nhiu yu t, trong c 4 yu t c bn. Mt l, bn thn ng c vin c lt t cho c tri bit mnh l mt ngi c ti nng, bn lnh, sc lc i din cho dn khng? C th hin c mnh l mt ng c vin lp lnh tr tu, ngi ngi phm cht, hng hc nhit tnh, m p trch nhim, bn b sc lc v kin nh phc v nhn dn khng? Nu th hin c ri nhng phng php tip cn ra sao, c tri c hiu ng mnh khng? ( c trng hp cuc bu c trc, c tri bn tn vi v tht vng rng, ng y khoe m tri thc ngh ngng ca ng y ch c ni g n vic nng dn chng mnh cn tiu th nng sn thc phm vi gi c khng b thua thit u!). Ni cho cng, th ng c vin c th hin c mnh l ngi i din ng tin cy ca dn khng. Hai l, s lnh o, ch o ca cc c quan hu trch trung ng thc hin cho c s lng, c cu, thnh phn c xc nh. Mc d l gin tip, nhng vic gim st, kim tra trong qu trnh chun b bu c l mt vic rt quan trng. Qua cc cuc kim tra, gim st vic chun b bu c i biu Quc hi cc kha cho thy, khng phi l khng c suy ngh cc b, mt vi a phng vn cho rng, trc ht phi bo m cho ng c vin ca a phng thng c. Khng phi l khng c tnh trng khng ng ng c vin trung ng c phn b v a phng mnh, v vy nhit tnh cng c liu lng, chng mc Do vy, mt mc no , y li l yu t may ri khi ng c vin c phn v a phng ny, v a phng kia. Cc on kim tra, gim st x l, un nn cc tnh hung ny. Ba l, s ch o trc tip ca cc y ban bu c v cc Ban bu c, trong ng quan tm hn c l vic sp xp cc ng c vin vo cc n v bu c. C th ni c rng, cch sp xp khc nhau s cho kt qu khc nhau (y l mt khim khuyt ca lut php hin hnh, cha quy nh tiu ch, nguyn tc sp xp). Lut Bu c i biu Quc hi hin hnh c qui nh nh l nguyn tc, l phi ch o thc hin theo c cu (mt khi xc nh c cu l hp l). Trong cc c cu c c cu i biu trung ng v i biu a phng trong mt on i biu. V d, mt on i biu c 7 ngi th 2 ngi l i biu trung ng, 5 ngi l i biu a phng. y ban bu c tnh phi ch o cho c c cu ny. Nhng thc t, khng phi y ban bu c no cng lu tm y , trong s xut r hn c l vic sp xp ng c vin vo n v bu c khng theo hng bo m c cu. Bn l, s la chn ca c tri, y l kt qu ca cng tc chun b. C tri t bt quyt nh vn mnh ng c vin qua cc lung thng tin ch yu: nhn bit trc tip hoc gin tip cc thng tin khi ng c vin tip xc vn ng bu c; cm nhn c v p ca l lch trch ngang cc ng c vin n mc no; theo s ch o vic bo m c cu i biu; v theo kt qu mn m t, xm, gia nh

C bn yu t ch yu mt ng c vin trng hay khng trng c c quan h gn b mt thit, hu c vi nhau, khng th coi nh mt yu t no. Tuy nhin, khng th khng nhn m yu t bn thn ng c vin (anh c lm cho c tri cm nhn c ti, c qua tip xc vn ng bu c c tri t lng tin vo anh khng). Cuc i (sng v lm vic) ca anh hi t trong l lch trch ngang th hin s phng lng hay ho hng, tin, thoi ra lm sao Bi l, tng c ng c vin tha mn mi nguyn vng v c y cc yu t thun li, ai cng ngh l chc chn, vy m kt cc l khng trng c.

7. V mt s c cu kt hp khng t nh d kin: T l n ch t 25,76% (d kin 30%); t ln ngoi ng 8,72% (d kin 10%); t l i biu ti c 27,99% (d kin 32%). Ring v s lng v t l i biu n gim, th y l vn rt ng quan tm. C th ni, khng t ng c vin n c c cu l i biu tr (c o to c bn, c trnh khoa hc - k thut) song b dy cuc sng v thi gian cng tc kh c th so snh vi cc ng c vin khc dy dn hn trong cng mt n v bu c. Trong khi nhiu n v bu c, cc ng c vin tng i ng u v tiu chun th mt s n v li qu chnh lch (mc d cng tiu chun ng c vin nhng mc rt khc nhau) m mc thp hn thng l n, do , h rt kh t s phiu cao. Trong 182 n v bu c th c khong 10% s n v b tr cc ng c vin qu chnh lch v trnh v chc v. V d, 2 n lm vic gia nh, 1 n nhn vin phc v cng n v bu c vi i biu trung ng v Ch tch Hi ng nhn dn tnh; hoc l 2 n cn b ca mt S cng n v bu c vi Ch tch U ban nhn dn tnh, i biu trung ng v gim c bnh vin tnh; hoc 1 n gio vin cng n v bu c vi B th, Ch tch Hi ng nhn dn tnh, Ch tch Hi nng dn v Ch tch U ban Mt trn T quc tnh; hoc l 4 n cng n v bu c vi Ph B th thng trc tnh y - Ch tch Hi ng nhn dn tnh; hoc l 3 n gio vin cng n v vi Ph Ch huy B Ch huy qun s tnh v i biu trung ng Ni chung, nhng n v bu c ny, n ng c vin a phng u rt kh trng c. Nh vy c vn lnh o, ch o ca mt s a phng (v la chn ng c vin, ch o thc hin c cu, b tr ng c vin vo cc n v bu c nh ni trn). Ring vic b tr ng c vin vo n v bu c, khi sa i lut bu c phi quy nh c th tiu ch, nguyn tc b tr (hin nay cha c quy nh).

8. V vic gii hn tui ca cc ng c vin chuyn trch ti c:

y cng l vic cn c xem xt rt kinh nghim. Trong cc vn bn ca ng, ca nh nc ch o bu c i biu Quc hi kha XI quy nh, n khng qu 52, nam khng qu 56 tui i vi ngi tham gia Quc hi ln u, l i biu c th tham gia c mt, hai kha (kha XI v kha XII). Nhng ln ny, quy nh trn khng ch p dng cho ngi tham gia ln u, m cn cho c ngi ang hot ng chuyn trch ti c. Ni chung, phi tui lm trn mt kha. i biu ti ng c m bo k tha cng khng nn qu 60 tui. V vy, cc i biu chuyn trch tui 58 - 59 (n), 60 - 61 (nam) tuyt i b phn khng c ti c. Kha XI c 54% s thnh vin U ban thng v Quc hi ti c; kha XII ch c khong 16% s thnh vin U ban thng v Quc hi ti c. C U ban, trong Thng trc U ban khng mt ai ti c iu ny t nhiu cng to nn tm l cha thc s thoi mi i vi nhng ngi khng c ti c, nh hng ti tnh k tha, nh hng ti vic tip tc i mi v nng cao cht lng hot ng ca Quc hi kha mi

*

* *

T nm 1946 n nay, chng ta tin hnh 12 cuc bu c i biu Quc hi, nhng c l y l ln u tin sau mt cuc bu c c tng kt ( cc U ban bu c a phng v U ban thng v Quc hi, Hi ng bu c trung ng). Tng kt ca U ban thng v Quc hi v Hi ng bu c khng nh, cuc bu c thnh cng tt p, dn ch, ng php lut, an ton, tit kim v thc s l ngy hi ca ton dn. ng thi, tng kt cng ch r nhng hn ch ca lut php v bu c, nhng khim khuyt trong cng tc chun b (nh trnh by) cn phi c khc phc. Quc hi nhim k kha XII nht nh phi xy dng li Lut Bu c i biu Quc hi ph hp vi iu kin ca t nc t nm 2011 tr i. Hy vng, o lut mi s khc phc c cn bn nhng nhc im, khim khuyt cuc bu c i biu Quc hi kha XIII thnh cng to ln, tt p v trn vn hn na.

-------* TS. Tng Th k Hi ng bu c i biu Quc hi kho XIIXc nh vai tr, chc nng ca Chnh ph, Th tng Chnh ph khi sa i Lut T chc Chnh ph

Nguyn Phc Th*Trong hn 15 nm qua (k t khi Hin php 1992 c ban hnh), t chc v hot ng ca Chnh ph lin tc c i mi, ci cch v thu c nhng kt qu rt quan trng, phng thc hot ng ca Chnh ph, ca Th tng Chnh ph, v ca cc b, ngnh c bc chuyn i c bn, ph hp vi c ch th trng v bi cnh hi nhp quc t, hiu lc, hiu qu qun l iu hnh ca b my qun l ngy cng c nng cao, gp phn vo nhng thnh tu pht trin kinh t - x hi ca t nc trong thi gian qua.Tuy nhin, t thc tin qun l, iu hnh phong ph trong thi gian qua v trn c s nh hng ca Ngh quyt i hi ng ln th X y mnh ci cch hnh chnh, i mi t chc v hot ng ca Chnh ph theo hng xy dng h thng c quan hnh php thng nht, thng sut, hin i, i hi phi tip tc ci cch, i mi t chc v hot ng ca Chnh ph, ca cc b, nht l i mi hot ng ca Th tng Chnh ph, nhm nng cao cht lng v hiu qu hot ng ca Chnh ph v h thng hnh chnh nh nc. y l nhng vn cn phi lm r c s l lun v thc tin, to c s khoa hc vng chc cho vic tip tc i mi v hon thin khun kh th ch c lin quan, trc ht l vic nghin cu sa i Lut T chc Chnh ph ti y.

1. V cc nguyn tc hot ng ca Chnh phC th ho nguyn tc tp trung dn ch, Hin php 1992 nh ra 3 nguyn tc then cht cho hot ng ca Chnh ph ph hp vi qu trnh chuyn i sang c ch th trng nh hng x hi ch ngha nc ta v tng thch vi Chnh ph cc nc trn th gii. l:

- Nguyn tc Chnh ph l c quan hnh chnh nh nc cao nht ca nc Cng ho x hi ch ngha Vit Nam, nhng vn quan trng thuc thm quyn ca Chnh ph phi c tho lun tp th v quyt nh theo a s ( cc nc gi l nguyn tc ni cc);

- Nguyn tc Th tng Chnh ph lnh o cng tc ca Chnh ph, cc thnh vin Chnh ph, U ban nhn dn cc cp;

- Nguyn tc B trng v cc thnh vin khc ca Chnh ph chu trch nhim qun l nh nc v ngnh, lnh vc mnh ph trch trong phm vi c nc.

Theo quy nh ca Hin php 1992 v Lut T chc Chnh ph, v nguyn tc, trong Chnh ph c 2 c ch hot ng khc nhau: c ch lnh o ca tp th Chnh ph i vi nhng vn mang tnh cht chnh sch v nhng loi nhim v quan trng c quy nh bi Hin php v lut thuc thm quyn ca Chnh ph m tp th Chnh ph quyt nh theo a s; v c ch th trng, bo m vai tr ch o iu hnh chung v thng nht ca Th tng Chnh ph i vi hot ng ca h thng hnh php v hnh chnh nh nc, thc hin cc vn bn quy phm php lut ca Quc hi v cc quyt nh ca Chnh ph. Th tng c ton quyn quyt nh i vi nhng vn c Hin php v php lut quy nh thuc nhim v, quyn hn ca Th tng, khng ph thuc vo tp th Chnh ph. Hai c ch ny c mi quan h tc ng qua li, lin quan cht ch vi nhau, lm cho hot ng ca Chnh ph tr nn linh hot, mm do, nhanh nhy hn, bo m tnh thng nht, thng sut, c hiu lc, hiu qu, m vn bo m c trt t Hin php: Chnh ph l c quan hnh chnh nh nc cao nht. c mt s phn nh c tnh cht nguyn tc v chc nng, thm quyn mt cch tng i trong c ch hot ng ca Chnh ph: Cc vn lin quan n hoch nh v iu hnh chnh sch quc gia c quy nh thuc thm quyn quyt nh ca tp th Chnh ph, tc l Hi ng Chnh ph. Cn vic lnh o, iu hnh hot ng ca Chnh ph v h thng hnh chnh nh nc; ch o, iu ho, phi hp ca cc thnh vin Chnh ph tp trung vo thm quyn ca Th tng Chnh ph, vi t cch l ngi ng u Chnh ph. Cn B trng thc hin trch nhim qun l, iu hnh cc hot ng qun l nh nc theo ngnh, lnh vc c phn cng. iu ny cho thy, cc nguyn tc ni trn to c s cho vic phn nh v tch bch gia chc nng xy dng, hoch nh chnh sch vi chc nng t chc thc hin chnh sch trong hot ng qun l nh nc ca h thng hnh chnh. Theo , chc nng ca Chnh ph, vi t cch l mt tp th (tc l Hi ng Chnh ph) l hoch nh v iu hnh cc chnh sch quc gia theo nh hng chnh tr c ra trong cc ngh quyt ca ng, ph hp vi cc quy nh ca Hin php v cc o lut. Chnh ph c chc nng qun l chnh sch quc gia. Cn vic t chc thc hin chnh sch, th ch s do cc B v chnh quyn a phng m nhim. B tr thnh c quan iu hnh, c quan chnh thc hin chc nng qun l hnh chnh nh nc ca Chnh ph v trch nhim ca B trng trong vic quyt nh nhng vn thuc chc nng, thm quyn ca B s c tng cng. B trng tr thnh ngi ng u b my hnh chnh v lnh vc m ngnh mnh ph trch. Cn Th tng l ngi lnh o v iu phi cc hot ng ca Chnh ph, l ngi bo m s thng nht trong t chc thc thi quyn hnh php v hnh chnh nh nc, bo m trt t, k cng, tnh thng sut trong hot ng ca h thng hnh chnh nh nc t trung ng n c s. Nu c th ch ho y , cc nguyn tc ny s thc y vic phn nh mt cch r rng chc nng, nhim v gia Chnh ph vi Th tng Chnh ph, v gia Chnh ph, Th tng vi cc B ngnh. Cc nguyn tc ny to c s cho vic cao v pht huy c vai tr v trch nhim c nhn ca Th tng Chnh ph trong quan h vi tp th Chnh ph, ng thi ngn cn s can thip tu tin ca ngi ng u Chnh ph vo cng vic thuc thm quyn ca B trng v ngc li, cng khng cho php cc B n y cng vic ca mnh ln cho Th tng gii quyt.

2. Xc nh r hn v tr, vai tr ca Chnh ph trong quan h vi c quan lp php v c quan t php Vic quy nh Chnh ph l c quan chp hnh ca Quc hi l th hin mi quan h gia Chnh ph vi c quan quyn lc nh nc cao nht, l phn nh tnh thng nht trong t chc quyn lc ca nh nc ta theo chiu ngang. Cn ni Chnh ph l c quan hnh chnh nh nc cao nht l cp mi quan h ca Chnh ph trong h thng hnh chnh nh nc. Tuy nhin, tnh cht chp hnh cha phn nh y v chnh xc v tr, vai tr ca Chnh ph vi t cch l c quan nm gi quyn hnh php trong mi quan h vi c quan lp php v c quan t php (c quan xt x). Chnh ph l c quan chp hnh ca Quc hi, nhng trong quan h vi c quan lp php, Chnh ph c vai tr c lp tng i v l nhn t thc y hot ng (l ng c) ca c quan lp php trn nhiu phng din, c bit l trong cng tc xy dng v hon thin h thng lut, php lnh - phng din hot ng ch yu ca Quc hi (Chnh ph l c quan ch trnh v trnh Quc hi trn 95% cc d n lut, php lnh). Trong quan h vi c quan t php, Chnh ph phi nm gi quyn cng t v bo m quyn ca c quan hnh php yu cu xem xt, x l bng th tc t php i vi mi hnh vi vi phm php lut c pht hin trong qu trnh qun l iu hnh, t chc thc thi php lut. Tin xa hn na, cn thit phi thit lp c ch x l cc khiu kin hnh chnh theo th tc t php ngay bn trong h thng c quan hnh php gii quyt c hiu qu cc tranh chp hnh chnh ang ngy cng gia tng v phc tp ( n thnh lp C quan ti phn hnh chnh thuc Chnh ph ang c Th tng ch o cc c quan c lin quan khn trng nghin cu, xy dng).

Nh vy, trong iu kin pht trin nn kinh t th trng v hi nhp quc t, th Chnh ph phi c quyn hnh php, v lut php phi trao cho Chnh ph c ch ch ng, linh hot trong vic t chc thc thi quyn hnh php qun l c hiu lc, hiu qu, minh bch mi mt i sng kinh t - x hi ang ngy cng tr nn phc tp v bin i nhanh, kh lng. Chnh v vy, pht trin hp logic quy nh ca Hin php 1992 v tnh cht, v tr ca Chnh ph, th trong ln sa i Lut T chc Chnh ph ti y, cn xc nh r: Chnh ph l c quan chp hnh ca Quc hi, l c quan hnh php v hnh chnh nh nc cao nht ca nc Cng ho x hi ch ngha Vit Nam.

3. Phn bit s khc nhau v tnh cht, v tr, vai tr, chc nng, thm quyn ca Chnh ph v Th tng Chnh ph Cng vi vic khi phc li v tr, vai tr ca "Chnh ph l c quan hnh chnh nh nc cao nht ca nc Cng ho x hi ch ngha Vit Nam", Hin php 1992 to lp c s php l cao nht cho vic hnh thnh mt thit ch mi ca h thng hnh chnh nh nc, l thit ch Th tng Chnh ph. Thit ch ny cng vi thit ch Chnh ph, thay th cho thit ch Hi ng B trng trc theo Hin php 1980. y l bc ci cch c ngha rt quan trng i vi hnh php v hnh chnh nh nc, nhm thc y v nng cao tnh linh hot, nhy bn trong qun l, iu hnh ca b my hnh chnh, thch ng vi yu cu ca qu trnh chuyn i c ch t tp trung quan liu bao cp sang c ch kinh t th trng nh hng x hi ch ngha.

Mc d c cng v tr trung tm v cao nht trong h thng hnh chnh nh nc, song thit ch Chnh ph v thit ch Th tng Chnh ph c s khc nhau, s khc nhau c th phn bit c v cn thit phi c phn bit v tch bch mc nht nh, to c s cho vic phn nh r chc nng, thm quyn v nht l hnh thnh v thc y cc nhn t nng cao cht lng v hiu qu hot ng ca c 2 thit ch quan trng ny trong qun l, iu hnh mi mt hot ng ca t nc.

Lut T chc Chnh ph nm 2001 c mt chng ring quy nh v nhim v, quyn hn ca Chnh ph v mt chng ring quy nh v nhim v, quyn hn ca Th tng Chnh ph. Tuy nhin, c trong nhn thc v thc tin thc hin cc quy nh ny, vn cha c s phn bit c rnh mch v s thng nht v s khc nhau v v tr, vai tr, chc nng, nhim v, quyn hn ca 2 thit ch trung tm v cao nht ny ca h thng hnh chnh nh nc.

Thc tin cho thy r, mt nguyn tc trong iu chnh t chc b my qun l l phi lm r chc nng, trch nhim ca cc c quan qun l t trn xung di, trc ht l ca Chnh ph. Chnh ph theo quy nh ca Hin php l mt tp th: Chnh ph gm c Th tng, cc Ph Th tng, cc b trng v cc thnh vin khc. Do vy, Chnh ph phi thc hin ng v tr, vai tr, chc nng, thm quyn v phng thc hot ng ca mnh vi t cch l mt Hi ng Chnh ph hay nh cch gi chung ca cc nc l Ni cc - mt c quan hot ng theo nguyn tc lnh o tp th, thc hnh dn ch, cao tr tu tp th, tho lun tp th v quyt nh theo a s. Tuy nhin, khng phi tt c cc nhim v, quyn hn ca Chnh ph quy nh t iu 8 n iu 18 ca Lut T chc Chnh ph nm 2001 u do tp th Chnh ph (ci Chnh ph c nh ngha ti iu 3 ca Lut ny) quyt nh. Theo quy nh ti iu 19 ca Lut ny, c 8 vn quan trng c quy nh phi do Chnh ph tho lun tp th v biu quyt theo a s.

Ni n Chnh ph vi t cch l mt tp th th nguyn tc v phng thc ra quyt nh ca n phi l tho lun tp th v quyt nh theo a s, nu khc i th n khng cn l n na vi t cch l c quan hot ng theo c ch hi ng. Nh vy, c s khc nhau gia Chnh ph c nu ti iu 19 v Chnh ph c ni n ti cc iu t 8 n 18 ni trn. V thc cht Chnh ph ti iu 19 mi ch thc l Chnh ph theo ng nh ngha ti iu 3 Lut T chc Chnh ph. Vy, Chnh ph trong cc iu t 8 n 18 l g? Phi chng cc nhim v, quyn hn ca Chnh ph c quy nh ti cc iu ny ca Lut T chc Chnh ph l ton b ni dung quyn hnh php do Hin php v lut trao cho h thng c quan hnh php m cao nht l Tp th Chnh ph (Ni cc) v ng u l Th tng Chnh ph, vy l ci Chnh ph y l chnh nhnh hnh php, l h thng cc c quan hnh php v hnh chnh nh nc. Tt c cc quyn v ngha v ca Chnh ph quy nh ti cc iu ny l ton b ni dung ca quyn lp php m Lut T chc Chnh ph trao cho Chnh ph vi t cch l c quan hnh php t trong mi quan h vi c quan lp php (Quc hi) v c quan t php.

Th tng Chnh ph l ngi ng u Chnh ph. Vy Th tng l ngi ng u tp th Chnh ph hay ng u h thng c quan hnh php v hnh chnh nh nc? Cu tr li l c hai, v c hai khi nim Chnh ph va ni trn. Vi t cch l ngi ng u tp th Chnh ph, Th tng c quyn triu tp v ch tr cc phin hp ca Chnh ph; ch tr chun b cc quyt nh ca tp th Chnh ph, m sn phm ch yu l cc ngh nh, ngh quyt ca Chnh ph cha ng cc quyt nh v chnh sch. Tuy l ngi ng u, nhng Th tng cng ch l mt thnh vin ca Chnh ph - mt thnh vin c c quyn quyt nh khi biu quyt ca tp th Chnh ph c s phiu ngang nhau. Th tng khng phi l Th trng ca cc thnh vin Chnh ph, quan h gia Th tng vi cc thnh vin Chnh ph khng phi l quan h lnh o v b lnh o, do khng c vic Th tng lnh o cc thnh vin Chnh ph nh quy nh ti iu 20 ca Lut T chc Chnh ph. Mt khc, theo quy nh ti iu 4 ca Lut T chc Chnh ph, "Th tng chu trch nhim trc Quc hi v bo co cng tc vi Quc hi, U ban thng v Quc hi, Ch tch nc", th Th tng khng phi chu trch nhim trc tp th Chnh ph, tc l quan h gia Th tng vi tp th Chnh ph khng phi l mi quan h tp th lnh o, c nhn ph trch. ng nhin, l mt thnh vin nh cc thnh vin khc, Th tng c trch nhim chp hnh cc quyt nh ca tp th Chnh ph.

Th tng ng u Chnh ph cn vi t cch l ngi ng u h thng c quan hnh php v hnh chnh nh nc, c vai tr lnh o, iu hnh hot ng ca ton b hot ng ca b my hnh chnh t trung ng n c s thc hin cc quyt nh ca Quc hi v ca tp th Chnh ph. Do vy, quan h gia Th tng vi cc th trng cc b, ngnh v vi Ch tch U ban nhn dn cc cp l quan h trn di theo ch th trng.

Nh vy thc cht ca vic Th tng lnh o cng tc ca Chnh ph... l Th tng thc hin 2 loi cng vic:

- Th nht l triu tp v ch to, iu khin cc phin hp ca Chnh ph. Trong loi vic ny, Th tng hot ng vi t cch l ngi ng u tp th Chnh ph (Ch tch Hi ng Chnh ph);

- Th hai l ch o, iu hnh cc hot ng ca h thng hnh chnh nh nc theo thm quyn c lp c Hin php v Lut T chc Chnh ph trao cho c nhn Th tng vi t cch l ngi ng u.

C th thy r, c trn l thuyt cng nh trong thc tin, Chnh ph c 2 c ch hot ng khc nhau: C ch lnh o tp th ca Tp th Chnh ph, tho lun tp th, quyt nh theo a s nhng vn ln mang tnh chnh sch; v c ch th trng, Th tng quyt nh theo trch nhim v thm quyn c nhn c lp vi tp th Chnh ph i vi nhng vn mang tnh cht ch o, iu hnh ca ton b h thng hnh chnh nh nc t trung ng n a phng, c s; bo m tnh thng nht, thng sut, trt t, k cng hnh chnh chnh trong hot ng ca b my hnh chnh nh nc t trung ng n c s.

Thc t hin nay, v tr, vai tr ca Th tng vi t cch l ngi ng u h thng hnh chnh cha c nhn thc v pht huy mt cch y , nht l trong vn nhn s v t chc b my, lm cho hot ng b my hnh chnh thiu thng nht v khng thng sut.

4. V mi quan h gia Chnh ph, Th tng Chnh ph vi cc B, ngnh.Vic cao trch nhim v quyn hn ca Th tng l th hin s coi trng v tr, vai tr ca ngi ng u Chnh ph trong vic thc y ton b hot ng ca Chnh ph, bo m cc chc nng ca Chnh ph c thc hin mt cch ph hp. cao trch nhim ca c nhn Th tng v tng thnh vin Chnh ph l to c s cho vic thit lp mt trt t mi trong c ch hot ng ca Chnh ph, to ra ng lc mi cho hot ng qun l, ch o, iu hnh ca Chnh ph, Th tng Chnh ph trn c s kt hp gia trch nhim ca tp th Chnh ph vi vic cao quyn hn v trch nhim c nhn ca Th tng v mi thnh vin Chnh ph, thc hin nhng nhim v v s dng nhng quyn hn ca Chnh ph c Hin php v lut quy nh.Trong bi cnh , ngi ng u Chnh ph c vai tr rt quan trng trong vic lnh o, iu hnh cc hot ng chung ca Chnh ph, iu phi cc chc nng ca cc b trng thng qua h thng th ch; kim tra vic thc hin cc ch trng, chnh sch, th ch; gii quyt cc vn quan trng lin ngnh; cc tranh chp gia cc B. Th tng tr thnh nhn t iu ho cc mc tiu chung v thc y ton b hot ng ca Chnh ph v h thng hnh chnh trong vic thc hin cc chc nng, thm quyn theo quy nh ca php lut.

Tuy nhin, thc t cho thy, Chnh ph cha thot ra khi b khung thp th bc ca nn hnh chnh truyn thng tp trung bao cp tn ti trong thi gian di, n su vo np ngh, phong cch lm vic. Vic chuyn sang mt m hnh qun l mi phi tp trung, nng ng, linh hot v hiu lc, hiu qu hn, da trn mt c cu phn cp mnh m, bo m ph hp gia cc mc tiu v ngun lc l rt kh khn, gp nhiu tr lc. Khi m tin trnh ca cng cuc ci cch hnh chnh din ra chm chp, th s vn hnh ca h thng th ch trong iu kin kinh t - x hi ang trong qu trnh chuyn i cha th to ra c s tch bch gia chc nng hoch nh chnh sch vi chc nng t chc thc hin chnh sch trong ton b t chc v hot ng ca h thng hnh chnh l iu ng nhin, m ngc li cn ln ln, chng cho, gy ra nhng ri lon chc nng lm gim hiu lc, hiu qu cng tc qun l nh nc.

Thc t cho thy, i vi tp th Chnh ph, vn ln nht l nng cao hn na cht lng cng tc hoch nh chnh sch, gii quyt cc vn c tnh chin lc, bo m tnh nhy bn, kp thi v kh thi ca cc ch trng, chnh sch c ban hnh. Thi gian qua, cng tc ny thc hin cha y theo trch nhim v chc nng, nht l trong vic gii quyt nhng vng mc ca qu trnh i mi; vic nghin cu hoch nh c ch, chnh sch ca Chnh ph cn qu ph thuc vo xut, tham mu v s chun b ca cc b, ngnh.

Mt vn cng ng quan tm l cht lng v hiu qu cc phin hp Chnh ph cn phi c ci tin hn bo m nhiu vn quan trng c bn bc, tho lun mt cch thu o v thng qua ti cc phin hp ca Chnh ph. Ring v vic ban hnh ngh nh, hin ch c mt t l rt t c tho lun v thng qua ti cc phin hp Chnh ph.

S ch o, iu hnh ca Th tng Chnh ph ni chung l c tnh cht chin lc, phi t tm v m v c thc hin thng qua vic xy dng v ban hnh th ch. Do vy, Th tng phi c gii phng khi thm quyn ca mnh trch nhim gii quyt cc cng vic s v, cc v vic c th, v ni chung l cc cng vic thuc trch nhim gii quyt ca cc b, ngnh. Cn phi chm dt tnh trng cc B trng dn cc cng vic thuc thm quyn ca mnh ln cho Th tng gii quyt. Ngc li, cng khc phc tnh trng c nhng vic thuc thm quyn v trch nhim gii quyt ca cc B, ngnh m cc B, ngnh hon ton c kh nng x l th li do Th tng gii quyt. Phi s dng tch cc, c hiu qu c ch phn cng, phn cp, u quyn chuyn cc cng vic s v, c th, ang thuc thm quyn ca Th tng Chnh ph, cho cc B, ngnh, chnh quyn a phng gii quyt. Th tng tp trung vo vic ch o, iu phi cng vic gia cc B, gii quyt cc vn vt qu thm quyn ca B trng v trc tip ch o x l i vi mt s cng vic ln, t xut, cc s c nghim trng nh thin tai, dch bnh ln... vt khi tm gii quyt ca B, ngnh, cn thit phi s dng quyn lc ca Th tng tp trung, phi hp cc ngun lc t nhiu B, ngnh, a phng mi c th gii quyt mt cch c hiu qu trong mt thi gian nht nh. ng thi, phi tng cng cng tc n c, kim tra ca Th tng i vi cc B ngnh, a phng, c s trong vic thc hin cc ch trng, chnh sch, php lut ca nh nc, cc quyt nh ca Chnh ph; thit lp v duy tr trt t, k cng, k lut trong h thng hnh chnh.

Vic gii phng khi phm vi thm quyn ca Th tng nhng cng vic v bn cht thuc v trch nhim v thm quyn gii quyt ca cc b, ngnh, Th tng tp trung vo cc cng vic ch thc thuc trch nhim ca mnh, l c s c tnh cht nn tng cho vic chn chnh li phng thc hot ng v ch lm vic ca ngi ng u Chnh ph cng nh ca c quan lm vic ca Chnh ph, Th tng Chnh ph l Vn phng Chnh ph. T m gim thiu nhu cu ca Th tng trong vic phi s dng hnh thc ch o, iu hnh thng qua cc cuc hp, cng vn hnh chnh x l cng vic thuc trch nhim ca mnh phi gii quyt.

Trong iu kin qu tp trung quyn lc qun l vo ngi ng u Chnh ph, nht l nhng cng vic c tnh cht xin - cho, cng vic s v, c th... th s ch o, iu hnh ca Th tng nhm gii quyt nhng cng vic ny tr nn c hiu qu khi thng qua cc cuc hp. Cch thc gii quyt ny c cc B, ngnh, a phng c vn cn trnh Th tng quyt nh rt mun s dng, n cho php vt qua cc th tc quy nh rm r v thi , phong cch lm vic l m ca cc c quan tham gia phi hp, c quan thm nh, thm tra khi c quan mun trnh gii quyt theo trnh t, th tc quy nh.

Vic quy nh trnh t, th tc gii quyt cc cng vic thuc thm quyn ca Th tng do cc B, ngnh, chnh quyn a phng trnh, mc d c quan tm ci tin rt nhiu, th hin r trong cc Quy ch lm vic mi ca Chnh ph ban hnh trong cc nm 1998, 2003, tuy nhin, quy trnh xem xt, ra quyt nh ca Th tng qu l thuc vo c ch phi hp ca cc B, ngnh, m thc cht phi gi l c ch tho thun, bi v phi hp y thc t c khi khng phi nhm trnh s chng cho, em li nhng thng tin hu ch cho vic hoch nh chnh sch, tm kim s hp l, to lp tnh kh thi ca n, m l nhm t c s tho thun, cha tho thun c th phi phi hp i phi hp li nhiu ln di nhiu hnh thc, trong c vic gia tng cc cuc hp, lm cho thi gian ra quyt nh b ko di ra. Khng t quyt nh nhm x l nhng vn c tnh cht tnh th, nhng n khi vn bn c ban hnh v trin khai thc hin th khng cn nhiu tc dng na, cc bin php tnh th mt ngha, do thi gian chun b qu lu. Vic tham mu ca B trng cho Chnh ph, Th tng Chnh ph trong vic xy dng v ban hnh, cng nh ch o thc hin chnh sch, th ch qun l cn qu ch trng vo vic phi hp vi cc B, ngnh khc c nguyn nhn c bn l cha cao vai c tr v trch nhim ca cc B trng trong vic thc hin quyn hn v trch nhim qun l nh nc ca mnh i vi nhng vn thuc ngnh, lnh vc c phn cng; cha mnh dn giao quyn cho B trng, cng nh cha tng cng trch nhim ca B trng trong vic quyt nh cc vn thuc chc nng v thm quyn ca B. Mt khc, iu ny phn nh mt thc t l hot ng ca Chnh ph, Th tng Chnh ph cn qu l thuc vo cc B, ngnh, ni cch khc, su xa hn, l cha c s phn nh rnh mch gia hoch nh chnh sch vi t chc thc thi chnh sch trong hot ng ca b my hnh chnh nh nc trung ng.

5. Mt s kin ngh1) tip tc ci tin, nng cao hn na cht lng v hiu qu hot ng ca Chnh ph trn cc vn thuc chc nng, thm quyn do tp th Chnh ph quyt nh theo quy nh ca Hin php v cc o lut, cn chuyn nghip ho hot ng ca tp th Chnh ph v ca cc thnh vin Chnh ph. Mun vy, t nht c 3 vn then cht i hi phi gii quyt ng thi sau y:

- Th nht, trong hot ng ca B trng - thnh vin Chnh ph - cn phi tch bch vai tr chnh tr (chnh khch) v vai tr iu hnh hnh chnh cc hot ng hng ngy i vi b my ca B, ngnh c giao ph trch. Theo , hnh thnh chc danh Tng th k B l mt cng chc c thm quyn thay mt B trng trc tip iu hnh v gii quyt cc cng vic hnh chnh hng ngy ca B, B trng tp trung vo cc cng vic chung ca Chnh ph.

- Th hai, tng bc tch bch chc nng hoch nh chnh sch vi chc nng t chc thc thi chnh sch trong hot ng ca b my hnh chnh nh nc trung ng, khc phc dn s ph thuc qu nhiu ca Chnh ph, Th tng Chnh ph vo cc B, ngnh trong hoch nh chnh sch, xy dng th ch qun l nh hin nay, th cn phi hnh thnh bn cnh Chnh ph, Th tng nhng t chc t vn mnh gip Chnh ph, Th tng nghin cu, hoch nh nhng ch trng, chnh sch quan trng trong qun l, iu hnh v m.

- Th ba, tng thm s lng cc phin hp nh k ca Chnh ph. Mi phin hp Chnh ph c th t 2 n 3 ngy nh hin nay, nhng t nht l nn c 2 phin hp Chnh ph mt thng (thay v nh hin nay 1 thng mt phin). Tin ti phi nh cc nc, Ni cc mi tun hp mt ln.

2) pht huy mnh m vai tr, chc nng ca Th tng Chnh ph vi t cch l ngi ng u Chnh ph v h thng hnh chnh nh nc, khc phc tnh trng quyn lc hnh php b chia ct theo lnh th nh hin nay, v to c s tin bo m tnh thng nht v thng sut ca h thng hnh chnh, th mt mt cn ci bin tnh cht, vai tr ca Hi ng nhn dn cc cp theo hng khng cn l c quan quyn lc nh nc a phng na, m ch cn l c quan t qun ca a phng; mt khc quan trng hn l cn phi b ch nh U ban nhn dn cc tnh, thnh ph trc thuc trung ng, hnh thnh thit ch Ch tch tnh, Th trng thnh ph l ngi ng u hnh chnh cc tnh, thnh ph do Th tng b nhim, iu ng v cch chc. Tng t nh vy i vi cp huyn: b ch Hi ng nhn dn, hnh thnh thit ch Ch tch huyn do Ch tch tnh b nhim, iu ng v cch chc. Ring i vi cp x, th cn bo m mc nht nh quyn t ch, t qun ca loi hnh n v hnh chnh ny ph hp vi cc gi tr truyn thng lch s c th v cn thit phi duy tr v pht huy.

3) i mi mnh m t chc v hot ng ca Vn phng Chnh ph ph hp vi tnh cht, vai tr v phng thc hot ng ca Chnh ph v ca Th tng Chnh ph. B my lm vic v cn b gip vic Chnh ph v Th tng c nhng im ging nhau, nhng cng c nhng ch khc nhau rt c bn. iu ny i hi phi c tnh n khi nghin cu iu chnh t chc b my v cn b ca Vn phng Chnh ph, theo hng nn hnh thnh r 3 b phn:- B phn phc v cc hot ng ca tp th Chnh ph, trc ht l chun b chng trnh hot ng ca Chnh ph, chun b ni dung v t chc cc cuc hp ca Chnh ph v thc hin cc quy trnh th tc ra quyt nh ca Chnh ph;- B phn trc tip gip vic Th tng c trch nhim gip Th tng nghin cu cc vn v chnh sch v thc hin cc chc nng v trch nhim ch o, iu hnh. B phn ny i hi mt i ng cn b c cht lng cao v chnh tr, c trnh nghin cu xut chnh sch, c nng lc v kinh nghim lnh o, qun l nh nc.- B phn qun tr chm lo cc iu kin vt cht, k thut v hu cn phc v cc hot ng hng ngy ca Chnh ph v Th tng, cc Ph Th tng. Hot ng ca b phn ny c th tng bc x hi ho nng cao cht lng v hiu qu phc v.*

* *

i mi, iu chnh vai tr, chc nng ca Chnh ph, Th tng Chnh ph l vn ln, c phn phc tp, khng ch i hi phi c nhn thc t duy mi trn c s nghin cu, tng kt thc tin v tham kho kinh nghim cc nc, m cn i hi phi c quyt tm chnh tr rt cao ca cc c quan lnh o cao nht ca ng v nh nc. Nhng i mi v iu chnh cp trn y i hi phi c s nghin cu, sa i nhng ni dung lin quan ca Hin php to c s cho vic sa i c bn, ton din Lut T chc Chnh ph nm 2001 v Lut T chc Hi ng nhn dn v U ban nhn dn hin hnh.

* ThS. Chuyn vin Vn phng Chnh ph KIN THAM GIA XY DNG LUT THU THU NHP C NHN: D n Lut thu thu nhp c nhn - vi kin t gc nhn php lut dn s

Nguyn Ngc in*T tng ch o m da vo , ngi Anh xy dng ch nh thu thu nhp c nhn (TNCN) u tin ca loi ngi, vo gia th k 19, l c thu nhp th phi chu thu(1). Thu nhp c hiu l khon li ch vt cht c gi tr tin t gia nhp mt cch hp php vo khi ti sn ca mt ngi, lm tng thm gi tr ca khi ti sn . Chu thu c ngha l ngi c thu nhp phi khai bo y cc khon thu nhp ca mnh , da vo li khai , nh nc quyt nh nh thu hay khng v, nu nh thu, th mc thu l bao nhiu. Nh vy, khng nht thit c c thu nhp th phi ng thu. Cc nguyn tc cng bng x hi, chnh sch dn s, gia nh, chnh sch kinh t, ni chung, rt nhiu tham s c nh nc dng lm c s xy dng cc tiu ch nhm xc nh, trong s nhng ngi chu thu, cc hng ngi phi np thu v h thng thang bc thu sut cho tng hng ngi hoc tng nhm trng hp cn nh thu. Thu TNCN tr thnh mt bin php ti lp s cn bng v phn phi ca ci x hi b mt do s can thip ca nhiu yu t vo qu trnh to thu nhp ca con ngi: ti nng, s may mn, mi trng sng, quan h x hi thun li, D n Lut Thu TNCN, ang c a ra ly kin rng ri, cng da vo t tng ch o truyn thng v phng php xy dng tiu ch xc nh ngi chu thu, ngi np thu v mc thu phi np c chp nhn rng ri. Tuy nhin, cc gii php c th c v cha phi l kt qu ca mt qu trnh cn nhc c c s khoa hc, nht l c s o l. Trong cc vn thu ht s ch c bit ca ngi dn c cc quy nh lin quan n sut gim tr gia cnh v cch xc nh thu nhp tnh thu. 1. Gim tr gia cnh 1.1. ngha ca gim tr gia cnh ngha x hi v o c. Vic gim tr gia cnh trong trng hp c ngi sng ph thuc nhm to iu kin cho ngi chu thu thc hin cc ngha v vt cht mang tnh o c i vi ngi thn thuc, qua gp phn cng c tnh on kt, tng tr gia cc thnh vin trong cng mt gia nh. Trong iu kin gia nh l mt thit ch x hi c trn trng, gn gi v bo v mt cch c bit u tin ti cc nc phng ng, trong c Vit Nam, gim tr gia cnh trong lut thu TNCN tr thnh mt trong nhng bin php quan trng nh nc thc hin cc mc tiu x hi ca mnh. ngha kinh t. Gim tr gia cnh i vi c nhn, trong chng mc no , c coi l vic loi khi thu nhp tnh thu gi tr sc lao ng ca ngi chu thu. iu ny cn thit loi b nguy c nh thu vo sinh lc ca con ngi, bin thu TNCN thnh mt th thu thn. Gim tr gia cnh i vi c nhn thc s l bin php gp phn ti to sc lao ng ca ngi chu thu v to iu kin ngi lao ng c th tip tc lao ng vi nng sut lao ng nu khng cao hn, th cng khng thp hn mc trc . 1.2. Xy dng ch gim tr gia cnhCh hp l, hp tnh theo b ngoi. Sut gim tr gia cnh ca c nhn ngi chu thu c xc nh mt mc thp hn mc gim tr ang c p dng. Nhng ngi son tho D n Lut gii thch rng, l v ngoi sut min thu dnh cho c nhn, ngi np thu cn c hng sut gim tr gia cnh do c ngi sng ph thuc, tc l nhng ngi m, theo nh ngha ca D n Lut, ngi chu thu c ngha v nui dng, cp dng theo quy nh ca php lut. Trong khung cnh ca lut thc nh, nhng ngi ny bao gm cha m, ng b, anh ch em rut, con rut, con nui v v (chng) sau khi ly hn. Thot nghe, d cm nhn rng cc l gii ca ngi son tho cho thy gii php ca D n Lut l ph hp vi cc mc tiu tt p ca ch nh gim tr gia cnh. Tuy nhin, cm nhn y nhanh chng tan bin khi ngi ta th hnh dung cc kh nng p dng gii php trong thc tin. Trong phn ln trng hp, ngi ph thuc ca ngi np thu in hnh khng phi l cha m hay ng b: c nhiu con, chu, nhng ngi ny, khi c coi l ph thuc vo mt ngi con hoc chu no , th khng th ph thuc vo nhng ngi con hoc chu khc, v mt thu v. Cng c rt t ngi np thu c ngi sng ph thuc l anh, ch, em: tr mt s trng hp bi kch m anh, ch, em phi m bc nhau do khng cn cha m, cc anh, ch, em trng thnh v c gia nh ring u t lp i vi nhau. Cc bin php cp dng gia anh, ch, em, thng mang tnh cht v vic, nhm gip ln nhau trong vic x l cc s c trong cuc sng, ch khng phi l cp dng ch thc. Trong thc t, chng d dng chng minh s l thuc gia anh, ch em trong quan h nui dng, cp dng c hng gim tr gia cnh cho ngi sng ph thuc. Th cn v (chng) sau khi ly hn thng ch t vn cp dng nui con (2), bi mi ngi s c cuc sng, cng vic ring ca mnh sau khi cuc sng chung v v khng ai nh cy vo ai. C bit, c trng hp cp dng trc tip cho v (chng) ri vo hon cnh sng kh khn sau khi ly hn, th vic cp dng thng ch c thc hin mt ln v mang tnh cht ca mt bin php bi thng; hu nh khng th hnh dung kh nng v (chng) ly hn m c tip tc duy tr quan h bng cch theo nh k, mt ngi cp dng cho ngi kia. Ni tm li, ngi ph thuc ca ngi np thu Vit Nam hin nay thng l con ci. Do vy, mun c hng mc gim tr gia cnh cao, ngi np thu cn phi c nhiu con. Ch nh sut gim tr gia cnh c xy dng theo kiu c l thch hp vi mt nc c nn kinh t pht trin v c sinh sut thp, hn l vi mt nc ngho v ang ng u vi sc p dn s nh Vit Nam. Khi nim con sng ph thuc: sai bit gia lut v thc tin. Mt khc, khi nim ngi sng ph thuc trong d n lut c xy dng bng cch da vo cc khi nim khc, cn cha c hon thin, ca lut dn s v lut hn nhn v gia nh, do , cng tr nn c khuyt tt. Chng hn, theo lut hin hnh, cha m khng cn ngha v nui dng, cp dng mt khi con thnh nin v khng thuc din tn tt, khng c kh nng lao ng hoc mt nng lc hnh vi. Trong khi , thc tin li cho thy Vit Nam, vic nui dng ca cha m i vi con, theo mt tp tc tt p lu i, vn tip tc sau khi con thnh nin, cho n khi con c kh nng t lp. Tt nhin, ngi son tho lut thu khng c trch nhim trc tip thc y s hon thin php lut dn s, hn nhn v gia nh theo hng ph hp vi thc tin tch cc. Tuy nhin, v mt o l, lut thu cng khng nn c pht trin, hon thin trn c s cc quy nh tiu cc ca cc lut khc. Trong lut ca nhiu nc tin tin, Php, c chng hn, con thnh nin vn c coi l ngi sng ph thuc v cn c cha m tr cp ton phn, chng no cn theo ui vic hc mt cch lin tc v ton thi gian, t nht n 25 - 26 tui (3), ngha l n tui cho php con, vi mt mnh bng kh quan, c th tm mt cng vic thch hp t nui sng bn thn. i li, cha m c hng gim tr gia cnh trong vic thc hin ngha v thu, do phi tip tc nui con, d thnh nin. Cn u t nhiu hn vo mt vi iu lut. S hp l hn, nu lut Vit Nam duy tr mc gim tr gia cnh c nhn nh hin nay, m thc ra thp hn so vi mc c cng s c ghi nhn cch nay vi nm, do tc ng ca yu t trt gi. Cn sut gim tr gia cnh dnh cho ngi sng ph thuc nn c cu trc li trong khun kh chnh sch gia nh v dn s, ng thi c tnh n nhng truyn thng, l thi ng x tch cc c x hi tha nhn v khuyn khch, nh vic t nguyn ko di ngha v nui dng ca cha m i vi con thnh nin m cha c kh nng t lp, ni trn. V li, khi xc nh sut gim tr gia cnh dnh cho ngi sng ph thuc, th khng nn nh ng tt c cc i tng nh trong d lut, m cn phn bit ngi ph thuc l con ci hay l nhng ngi thn thuc khc. i vi con ci, ngha v nui dng, cp dng khng ch bao gm cc chi ph cho cuc sng vt cht, m cn c c chi ph cn thit cho vic gio dc. iu ny c ghi r trong Lut Hn nhn v gia nh(4). Bi vy, phi n nh mc gim tr gia cnh dnh cho con cao hn mc dnh cho ngi ph thuc khc, nht l trong iu kin hc ph ang c xu hng tng vi tc cao nh hin nay v xu hng ny ang c chnh nh chc trch gio dc h tr, thc y. Hn na, ni dung gio dc i vi con ci khng ch b hp trong vic nng cao trnh hc vn: cn c gio dc th cht, tinh thn, nhn cch v u c kh nng i hi ph tn. 2. Khu tr chi ph xc nh thu nhp tnh thu Cc tc gi D n Lut c v cn suy ngh qu n gin trong qu trnh gii bi ton v khu tr chi ph xc nh thu nhp tnh thu. Thc ra, ngoi cng thc chung c p dng khp ni, cn phi quan tm n cc yu t c th trong k hoch chi tiu ca mt ngi Vit Nam in hnh, xy dng cc quy tc php l ph hp vi hon cnh v c tnh hp l, cng bng. 2.1. Chi ph cho dch v y t Khng th ch khu tr bo him y t bt buc. cc nc tin tin, ngi ta khng k chi ph khm v iu tr bnh trong cc khon c tr vo thu nhp chu thu, bi h thng bo him y t ph kn cc tng lp dn c. Cn Vit Nam, bo him y t cha ph bin, mt b phn ln dn c, hu ht l ngi lao ng ngho, vn phi t mnh tr ton b chi ph sc kho. Quy nh nh trong d tho l phi thc t, th hin thi v cm ca ngi bt chc my mc. ng l ra, phi quy nh thm rng, trong trng hp ngi dn khng c iu kin tham gia bo him y t, th c tr chi ph cho dch v y t thng thng theo mt mc trung bnh no ; ring trong trng hp bnh him ngho hoc tai nn, th c tr chi ph thc t theo chng t xut trnh. Mt khc, bn cnh h thng bo him y t bt buc, Vit Nam hin nay cn c h thng bo him y t t nguyn. Nhng bt cp ca h thng bo him t nguyn l ch ca mt cu chuyn khc. Trong khun kh lut thu, ngi ta khng c l do g phn bit i x gia ngi np bo him y t bt buc v ngi np bo him y t t nguyn trong vic xc nh cc khon chi ph c khu tr vo thu nhp tnh thu. 2.2. Cc khon chi khng v li v mang ngha phc v cng ngKhng nn nh thu lng tt. Cng nhn mnh rng, chng c nh chc trch no c tm m li i nh thu i vi cc khon chi mang tnh cht th hin lng bao dung v tinh thn cng ng, khng v li ca con ngi. Cc v d rt a dng: - Nhng khon chi c thc hin cho vic mai tng ngi thn thuc trong trng hp di sn khng c kh nng thanh ton; - Nhng khon ng gp t nguyn cho cc hot ng t thin; - Nhng khon ng gp xy dng cng trnh phc li cng cng theo ch trng nh nc v nhn dn cng lm; Nn c quy nh cho php khu tr vo thu nhp chu thu cc khon chi loi ny. 2.3. Cc khon ng gp khng t nguynMt loi thu khng chnh thc. C rt nhiu cc khon ng gp khng hn l bt buc nhng tnh t nguyn rt m mt, c thc hin theo li ku gi ca chnh quyn a phng, ca nh trng hoc ca mt thit ch no m cng dn gn b trong khun kh cuc sng dn s. Nh nc khng cng khai ng h vic thu cc khon ny; nhng t nht, nu ngi lm lut c yn, th cc c quan vn tip tc ra yu cu ng gp v ngi dn ch c mi s la chn l chp nhn ng gp c sng bnh yn.Vy, phi c mt quy nh i loi nh c tr vo thu nhp chu thu cc khon ng gp thc hin theo li ku gi ca c quan nh nc c thm quyn. Nu khng, ngi dn s phi bm bng thc hin cc khon ng gp khng t nguyn bng cch trch thu nhp tnh thu. Trong chng mc , ngi dn v hnh trung phi chu n hai ln thu cho mt khon thu. ---------------------------* TS. i hc Cn Th(1) Tham kho Pierre Beltrame, La fiscalit en France, Hachette Paris, 1993, tr.29 v k tip.(2) V chng trong thi k hn nhn khng c ngha v nui dng, cp dng ln nhau theo quy nh ca php lut hin hnh, Nguyn Ngc in, Bnh lun khoa hc Lut Hn nhn v gia nh Vit Nam. Tp I - Gia nh, Nxb Tr, 2001, s 268.(3) Xem, P. Beltrame, sd, tr. 59.(4) iu 36 v 37.Thu thu nhp c nhn nn thu nh th no?

L Nt*Thu l cng c quan trng to ngun thu cho nh nc. Khi cng dn ng thu, h thc c hn vai tr lm ch cu mnh i vi vn mnh quc gia, v quyt khng nhng k tham nhng rt rut nhng ng tin ca mnh. Th nhng, vic nh thu khng hp lng dn cng l mm mng ca nhiu phong tro phn khng, m in hnh l cuc Cch mng Anh th k 17 v Cch mng M hi th k 18. nhiu nc, cc cuc tranh lun gia cc ng c vin Tng thng thng tp trung vo ch nn tng hay gim thu cho ngi dn. V th, vic xy dng lut thu nh th no v da trn nhng nguyn tc g l nhng vn quan trng m nh nc phi lu tm.Quy trnh xy dng lut thu v nguyn tc nh thu hu ht cc nc, vic xy dng mt sc thu thng bt u bng vic xc nh li vn . Vn v m ca lut thu l tm cch thc dung ho gia hai li ch - s n nh ca nn kinh t v d kin li nhun ca cc doanh nghip. R rng l, vic nh thu phi lm tng trng nn kinh t. Khi cc doanh nghip chu sc p thu qu nng, h s khng th pht trin. Vn ca nh nc l, th nht, phi t ra mt mc thu va phi nhng thc thi; th hai, phi c k hoch chi tiu ng tin ca nhn dn mt cch cn thn. Cch s dng hiu qu nht l chi tiu vo u t, nhng ngay c vic u t th cng phi tp trung nhng cng trnh c hiu qu thu hi vn. Tm li, nh nc ch ban hnh mt sc thu mi, khi iu ny l thc s cn thit. Khi xc nh vic nh thu l cn thit, th cc nh lm lut bt tay vo xy dng lut thu. Thng thng, B Ti chnh s ch tr mt nhm cng tc son tho d lut, trong c s tham gia ca cc nh kinh t, cc chuyn gia chnh sch thu, cc lut s, v cc quan chc cc Cc thu. Cc nh kinh t phi tnh c khi ra i mt sc thu th ngn sch s thu c bao nhiu tin. Cc chuyn gia chnh sch thu phi tnh xem c c s tin , chng ta c th s dng cch khc "nh nhng" hn v t tn km hn khng. Cc lut s phi xem xt tnh hp hin v hp php ca lut thu, ng thi so snh vi lut thu ca cc nc khc. Cc vin chc thu v k ton s ng gp kin cho vic cn son tho lut nh th no c th thu c thu v kim tra c vic thu thu. Sau , bn d tho u tin s c gi ng Cng bo cc d lut (th d nh Federal Register Hoa K) ngi dn - thng qua cc nhm li ch, gp , vn ng hnh lang cho vic thng qua hay khng thng qua d lut, cng nh phn tch mt li v hi ca vic nh thu. Vic ly kin ng gp ca ngi dn v doanh nghip l rt quan trng v ba l do. Th nht, h c kinh nghim v nhng vn lin quan n vic lp s sch v np thu; th hai, h c th pht hin ra nhng im khng cng bng trong lut thu; th ba, vic ngi dn ng h nh nc trong vic ban hnh lut thu mi s to nim tin cho chnh quyn.Sau khi c kt qu kin ng gp, ban son tho phi gii trnh cc kin ny, v thng phi ng li d tho ln th hai ly kin ng gp trc khi trnh Quc hi ph chun. Ngay c khi Lut thu c thng qua, th ngi dn, thng qua cc nhm li ch, c th khi kin ra To n Hin php i hy b