STT

MC LC

STTMc v biTc gi

Nh nc v Php lut

1Mt s vn v phn bin x hiTS V Vn Nhim

2Hin tng tham nhng: mt gii thch x hi hc v thit ch x hi v con ngiNguyn c Chin

3V vic kt np ch doanh nghip ngoi quc doanh, ngi lao ng l ngi nc ngoi ti Vit Nam vo cng on Vit Nam. TS Lu Bnh Nhng

5Mt s vn v quy trnh lp hinNguyn Quang Minh

Thc tin Php lut

6Gim thiu thit hi trong cc v kin chng bn ph gi nc ngoi khi cc doanh nghip Vit Nam l b nNguyn Ngc Sn - Phm Phi Thng

7Hot ng cho thu lao ng: Nn iu chnh php lut theo hng cho phpPhan Huy Hng - Ng Th Thu

Chnh sch

8Vn v gii php pht trin nng thn Vit Nam hin nayng Kim Sn

Kinh nghim Quc t

10Nhng c trng c bn v ngun ca php lut hnh s Hoa KCao Anh

Mc lcNghin cu Lp phpS 11 (111) thng 11 nm 2007MT S VN V PHN BIN X HI

V Vn Nhim *i hi ng ton quc ln th X khng nh Dn ch x hi ch ngha va l mc tiu va l ng lc ca cng cuc i mi Mi ng li, chnh sch ca ng v php lut ca Nh nc u phi phn nh li ch ca i a s nhn dn. Nhn dn khng ch c quyn m cn c trch nhim tham gia hoch nh v thi hnh cc ch trng, chnh sch ca ng v php lut ca Nh nc. Hin php 1992 ( c sa i, b sung nm 2001) quy nh Cc c quan nh nc, cn b, vin chc nh nc phi tn trng nhn dn, tn ty phc v nhn dn, lin h cht ch vi nhn dn, lng nghe kin v chu s gim st ca nhn dn (iu 8). Cng dn c quyn tham gia qun l nh nc v x hi, tham gia tho lun cc vn chung ca c nc v a phng, kin ngh vi c quan nh nc, biu quyt khi Nh nc t chc trng cu dn (iu 53).Do vy, nghin cu v phn bin, gim st x hi l mt vic lm hp ch trng ca ng, php lut ca Nh nc v rt c ngha trong iu kin pht huy dn ch, xy dng Nh nc php quyn x hi ch ngha ca nhn dn, do nhn dn v v nhn dn nc ta hin nay. Chng ti xin cp n mt s vn l lun c bn v phn bin x hi v cc gii php bo m vic thc hin phn bin x hi c hiu qu. 1. Khi nim phn bin x hi Phn bin l hot ng a ra cc lp lun, chng c, phn tch, nh gi v mt vn no (nh cc n kinh t, cc d n x hi, cc d n lut) nhm nh gi, chng minh tnh hp l hay khng hp l, t c th khng nh, gp , b sung hoc phn bc mt phn hoc c phng n, d n, k hoch.

Phn bin khc vi vic thit k, xy dng trc ht ch th v mc ch. Cng mt i tng, nh n xy dng mt cy cu chng hn, ch th xy dng n phi phc ha n ri phn tch, thuyt minh thuyt phc cc ch th khc (c thm quyn hoc cng lun trong trng hp cn thit) v tnh c l ca n m mnh phc tho. Tri li, ch th phn bin ng nhin phi l c nhn hoc t chc khc khng xy dng n (thng l nhng ch th c tnh cht khc vi ch th xy dng, nhn nhn, nh gi gc khc) v phi trn c s n do c quan xy dng phc tho. Qu trnh phn tch, lp lun nh gi s ph hp hay khng ph hp v phi c mc ch cng nhn s cn thit, tnh hp l hoc bc b (mt phn hoc ton b) n do c quan xy dng phc tho. Gia thit k, xy dng v phn bin c mi quan h mt thit. thit k, xy dng mt ch trng, ng li hay mt n tt nht v hp lng dn rt cn s phn bin, nht l phn bin x hi. Phn bin l phng cch quan trng bo m v dung ha li ch gia cc nhm x hi.

Phn bin v thm nh, thm tra c nhiu im chung: cng phn tch, lp lun v nh gi vn . Tuy nhin, cc hot ng ny c s khc nhau c bn. Phn bin thng nhm vo im yu, hn ch, ch sai; cn s nh gi trong thm nh, thm tra thng cn bng c ch ng v ch sai hn. Ngoi ra, vic thm nh, thm tra thng do cc c quan c thm quyn tin hnh, cn phn bin th khng nht thit nh vy.

Cn c vo cc tiu ch khc nhau, phn bin c th chia thnh nhiu loi. Nu cn c vo phm vi tin hnh, c th chia thnh phn bin rng, phn bin hp; cn c vo tnh cht, c th chia thnh phn bin khoa hc, phn bin i chng; phn bin chnh thc, phn bin khng chnh thc; phn bin nh nc, phn bin x hi

Nh vy, phn bin x hi l mt loi phn bin nhm phn bit vi phn bin nh nc, l phn bin mang tnh x hi. Nu phn tch v ng ngha th, y, x hi ng vai tr tnh t b ngha cho danh t phn bin. Cch hiu thut ng x hi y l phn bit vi nh nc, tng t nh quy nh ca mt s iu ca Hin php 1992. Nu nhn nhn mt gc khc - phn bin x hi i vi ch trng, chnh sch, n, quyt nh ca ng - th phn bin x hi c th c hiu l phn bin ngoi ng.

Theo quan st ca chng ti, cch hiu v thut ng ny trn cc din n cn cha thng nht do tnh a ngha ca thut ng x hi. Mt cch hiu tng i ph bin hin nay coi phn bin x hi l php cng ca tt c cc loi phn bin. y l do cch hiu t x hi theo ngha rng: bao hm tt c cc thit ch (do con ngi thnh lp) v cc c nhn cng li. iu ny khng sai, nhng cch hiu nh vy l qu rng.

Do vy, trc khi bn bc v ni dung, phng thc v cc vn c th ca phn bin x hi, thit ngh nn thng nht, khoanh ni hm ca thut ng phn bin x hi. Nu khng, c th dn n vic tip cn vn qu rng, thm ch c tc gi cn ng nht phn bin x hi (vi tnh cht mt loi hot ng ca con ngi) vi khi nim tng phn trong thin nhin. Chng ti cho rng, nn thng nht cch hiu phn bin x hi nhm phn bit vi phn bin nh nc, nm ngoi Nh nc nh phn tch trn, v y cng l cch hiu c th hin trong Bo co chnh tr i hi X ca ng: Nh nc ban hnh c ch Mt trn v cc on th nhn dn thc hin tt vai tr gim st v phn bin x hi. Cc cp y ng v cp chnh quyn c ch tip xc, i thoi trc tip vi nhn dn; thng xuyn lng nghe kin ca Mt trn v cc on th nhn dn phn nh vi ng, Nh nc nhng vn m nhn dn quan tm, tham gia xy dng ch trng, chnh sch, php lut, v cng l cch hiu theo cch din t ca nhiu iu trong Hin php nh phn tch.

Tm li, phn bin x hi i vi cc vn ca Nh nc l phn bin ngoi Nh nc, nhm phn bit vi cc hot ng phn bin ca Nh nc - mt hot ng ni ti ca Nh nc nhm m bo tnh chnh xc, ph hp khi Nh nc hoch nh ng li, chnh sch.

Vi cch hiu nh vy, theo chng ti, phn bin x hi khng bao gm phn bin ca Quc hi, Hi ng nhn dn nh mt s tc gi quan nim. Bn thn phn bin x hi c th c chia thnh: phn bin khoa hc (v d, do cc nh khoa hc hoc cc t chc khoa hc thc hin), phn bin i chng (chng hn ly kin ng gp ca cng chng), ch khng phn bit phn bin x hi vi phn bin khoa hc nh mt s tc gi.

2. Mc ch, ngha ca phn bin x hiPhn bin x hi c mc ch, ngha c bn sau:

Th nht, pht huy dn ch, lng nghe ting ni ca ngi dn (v cc thit ch ca nhn dn) t pha Nh nc (cc cp, cc ngnh) trong vic ra cc quyt nh, nht l cc vn trng i ca quc k dn sinh, hoc lin quan trc tip n cuc sng ca ngi dn. Jean Jacques Rouseau, nh khai sng kit xut tng vit: Trc khi dng lu i ln, nh kin trc thm d xem t c chu ni trng lng ca lu i hay khng. Nh lp hin (lp php -NV) thng minh khng bt tay ngay vo vic son tho lut; trc ng xem xt dn chng l ngi tip nhn lut c thch ng c vi lut khng. Tip cn vn mt cch n gin nht cng thy rng, vic thm nhiu ngi, nhiu t chc cng xem xt, bn bc, nh gi, vn s c nhn nhn ton din hn. Cng nh dn gian c cu ba ng th da bng ng Gia Ct.Th hai, phn bin x hi l phng thc quan trng t c ng thun x hi. X hi, cng ng l tp hp ca nhiu c nhn. Dn ch l khi quyt nh cc cng vic chung, ting ni ca mi c nhn c lng nghe, c tip nhn. Tuy nhin, kh c th c quyt nh no chiu c kin ca tt c mi ngi, v cc kin nhiu khi khc nhau. Nu khng c t do trong tranh lun, chn l kh c th c tip cn. Do vy, dn ch gn lin vi tho lun, tranh lun, phn bin. V tho lun - tranh lun - phn bin l qu trnh i tm s ng thun. Do vy, phn bin l hot ng cn thit trong thc hnh dn ch. Mt Nh nc ca dn, do dn v v dn th Nh nc phi i tm s ng thun ca nhn dn trong vic ra cc quyt nh. phng Ty c cu chm ngn: "mt ht ct khng lm nn sa mc, nhng sa mc c lm nn bi nhng ht ct". B Nguyn Th Xun M - Ch tch Hi Bo tr ngi tn tt v tr m ci Vit Nam (nguyn Ch nhim y ban kim tra Trung ng) c l khi coi phn bin x hi l lm r mt tri lm sng t mt phi. Mi con ngi, mi ch th c lng knh nhn nhn vi chit sut khc nhau. Tip cn, nh gi vn mt cch a din, nhiu chiu l phng thc quan trng c tc dng hn ch, phng nga vic quyt nh ch quan, mt chiu hoc mang tnh p t. Albert Einstein, cha ca Thuyt tng i lng danh tng ni "Chng ta khng th gii quyt vn vi cng mt cch suy ngh khi to ra n.

Th ba, phn bin x hi s l phng thuc hu hiu cha tr cc cn bnh ca ngi cm quyn, nh nn tham nhng, t b phi, di tr, li sng c hi... - nhng cn bnh dng nh rt kh loi tr bt c ch chnh tr -x hi no. Tnh cht phn bin s nh nhng liu vc xin c tc dng phng nga, hn ch s tha ha quyn lc, hoc s c on, chuyn quyn - xu th mang tnh tt yu ca ngi nm gi quyn lc. Chng phi bn thn nh nc, trnh vic c on, chuyn quyn, cng cn phi phn nh lp php, hnh php, t php cn bng, i trng, kim tra cho hay sao? Th t, dn ch c ngha l nhn dn tng tn cc hot ng ca ng, Nh nc v ng, Nh nc tng t suy ngh, trn tr ca ngi dn. V vy, ng, lng dn thng nht ca mt thi u tranh oanh lit, to nn sc mnh v bin m k th khng tin l s tht. Phn bin x hi s l knh trao i thng tin hu hiu gia cc thit ch quyn lc vi nhn dn to ra sc mnh dn tc trong iu kin mi.

3. nh hng v gii php thc hin phn bin x hi c hiu qu

a. nh hng lu di

V nh hng mang tnh tng th, cn bn v lu di, vic t ra mc tiu xy dng Nh nc php quyn nh Hin php ghi nhn hin nay l mt iu kin quan trng mang tnh nn tng cho vic xy dng x hi dn ch, trong bao hm phn bin v gim st x hi. Tuy nhin, mi ch l mt trong hai mt ca mt vn : dn ch xem xt di gc ca nh nc, th nh nc phi l nh nc php quyn, nu nhn nhn di gc x hi th x hi phi l x hi dn s. Suy cho cng, dn ch l mi quyt nh ca cc c quan, t chc, cc thit ch quyn lc trong x hi phi tnh n nguyn vng, ch, li ch ca cc nhm x hi. Do vy, vic t ra mc tiu xy dng Nh nc php quyn thng mi ch nhn nhn di gc t chc b my nh nc. Ni cch khc, im nhn khi ni v Nh nc php quyn l vic thit k, xy dng cc thit ch, cc nh ch nh nc, cha phi l vic nh gi t chc, vn hnh ca b my nh nc nh th no (nht l trong iu kin nc ta hin nay). ng nhin, Nh nc, cc c quan nh nc cng xy dng mt h thng cc c quan v ni quy, quy ch hot ng t bn thn mi c quan, n v kim tra, nh gi kt qu hot ng v thm ch kim tra cho ln nhau trong cc h thng, cc c quan nh nc. Tuy nhin, suy cho cng, th cng l nhng hot ng trong ni b Nh nc, cn s tip nhn, nh gi ca x hi i vi Nh nc nh th no? C ng l do dn, v dn khng? Hay mc do dn, v dn trong cc quyt sch ca Nh nc n u, th phi cho nhn dn (x hi) phn bin, nh gi. Mun vy, phi xy dng x hi dn s. X hi dn s s nh gi t chc, vn hnh ca Nh nc mt cch rt khch quan, ton din theo nhng tiu ch ca cc nhm x hi khc nhau, v tnh a nguyn ca cc nhm x hi, thm ch ca tng c nhn l bn cht ca x hi dn s. Chng phi L -nin tng ni rng, hy cho ngi nng dn suy ngh trn mnh t, lung cy ca h? Gio s Tng Lai cho rng, x hi dn s c vai tr i quyn ca quyn lc nh nc. Xt v gc trit hc, l hai mt i lp nhng tn ti thng nht trong s vn hnh dn ch, c c quan h bin bin chng, khng tch ri nhau nh bng vi hnh, b sung, tng h ln nhau. Php bin chng y l, quyn lc nh nc thuc v nhn dn: nhn dn giao quyn cho Nh nc nhng khng mt quyn; Nh nc c nhn quyn nhng khng c tim quyn (ca nhn dn); Nh nc cai qun x hi bng ch php quyn, nhn dn phn bin v kim sot quyn lc Nh nc bng x hi dn s. Do vy, nh hng xy dng x hi vn minh dn s bn cnh mc tiu xy dng Nh nc php quyn chnh l iu kin cn v cho vic xy dng x hi dn ch. Nh nc php quyn cn c xy dng trn c s ca x hi vn minh dn s, ngc li, x hi vn minh dn s ch c th vn hnh khi nh nc php quyn hin din - mt ch nh nc c kh nng cm trch cuc chi vn cng bng v sng phng ca x hi vn minh dn s.Do vy, cng vi xy dng Nh nc php quyn, cn t ra mc tiu xy dng x hi vn minh dn s. ng s x hi dn s, ng coi x hi dn s l i lp vi Nh nc.

b. Cc gii php c th c nhng iu kin mang tnh nn tng thc y s pht trin ca mt x hi dn s - b cho phn bin x hi nc ta, theo chng ti, cn ch trng nhng gii php:

Th nht, cn nhanh chng ban hnh Lut v hi. y s l c s php l quan trng cho vic nh hnh x hi dn s. Cng vi quyn ngn lun, quyn bo ch, quyn hi hp, quyn biu tnh, th quyn lp hi l nhng quyn c bn ca con ngi, khng nhng trong cc vn kin quc t, m trong cc bn Hin php nc ta u trnh trng ghi nhn. Nhng quyn ny l nhng quyn c bn nhng mang tnh s ng m bo vai tr ca mi c nhn trong x hi. Mi c nhn u c quyn th hin nhng iu m mnh ngh, c quyn lin kt vi nhau trn c s chnh tr, x hi, tn gio, vn ha Tuy nhin, nu ch l nhng c nhn n c, b x l, b c lp th ting ni, s phn bin ca h i vi Nh nc b hn ch v h cng khng th t lm ch x hi, nu ch bng s n lc n l ca tng c nhn. Thng qua quyn lp hi, cc t chc x hi c thnh lp v l ting ni c t chc ca nhng ngi dn c tp hp li vi nhau phn bin, kim sot Nh nc, cng Nh nc v cc thit ch chnh tr khc trong h thng chnh tr, xy dng mt x hi cng bng, dn ch, vn minh, nh trong thi k u tranh cch mng, nhn dn - ng - Nh nc cng ng tm hip lc. ng, Nh nc cn thc s tn trng tnh x hi ca cc t chc ny.

Th hai, nu chng ta thc s cu th, thc s tn trng cc kin khc nhau trn nn tng li ch dn tc, th bo ch v phng tin truyn thng cn tch khi Nh nc. Ni cch khc, Nh nc khng nn trc tip m bo ch (v cc phng tin truyn thng khc) m qun l bng lut php. N l ca x hi, bi l nhn dn ch trao cho Nh nc ba quyn lp php, hnh php, t php, cn nhnh quyn th t ny nhn dn gi li. Mt khc, ch kim duyt i vi bo ch v cc phng tin truyn thng cn phi c xem xt, tin ti loi b, v n l ting ni ca nhn dn, l phng tin nhn dn phn bin v gim st Nh nc v cc thit ch quyn lc khc.

Th ba, phn bin x hi a dng v phng php, hnh thc v c hiu qu, vic xy dng hnh lang php l cho cc quyn: quyn t do ngn lun, quyn hi hp, quyn biu tnh l rt cn thit. Chng ta ni nhiu n phn bin x hi, n vai tr ca phn bin x hi trong vic pht huy dn ch. C l, y l iu khng cn bn ci. Phn bin x hi c nhiu hnh thc v mc th hin khc nhau. Biu tnh l mt trong nhng hnh thc th hin v y l hnh thc th hin s phn khng ca mt b phn x hi. H mun phn bc, hoc sa i i vi mt ch trng, chnh sch, quyt nh ca Nh nc v yu cu Nh nc xem xt li vn . R rng, l mt trong nhng kh nng bnh thng xy ra ca phn bin x hi v quan trng hn, l mt quyn ht sc c bn, ht sc chnh ng ca ngi dn.

Th t, mt vic lm khng km phn quan trng l phi ban hnh Lut v quyn c thng tin ca ngi dn. cng dn lm ch nh nc, lm ch x hi; cc t chc x hi phn bin v ch trng, chnh sch, n; chc nng gim st x hi i vi ng, Nh nc c hiu qu; nu chng ta thc tm mun chng tham nhng, lng ph, quan liu, hch dch, ca quyn, th khng th khng thc hin vic thng tin cho x hi, cho cng dn. phi l trch nhim ca Nh nc, cc c quan nh nc. Nu khng, hiu qu ca phn bin x hi v gim st x hi s khng cao.Th nm, nh phn tch, nh hng, ch trng ca ng, Nh nc v phn bin x hi l r rng, c l khng cn ni thm. Tuy nhin, t ch trng n thc tin, t li ni n vic lm c khi l mt khong cch kh xa. Tin s Trn ng Tun, tc gi ca kh nhiu bi vit v phn bin x hi rt tinh tng v tm l khi a ra nhn nh, i rng: Ngi ta thng hay tn dng tranh lun dn ch (chung chung), nhng li thng khng thch c nhn (c th) hay tranh lun, phn i mnh (mc d c th mnh sai), nht l nhng ngi di quyn v hy n mt hin tng rt tht khc: Quan st ngh trng, d dng nhn thy: i) Hot ng cht vn mang tnh truy kch thng ch c cc i biu vo giai on thoi tro, khng cn nm trong c cu, hoc cc i biu khng quan chc; v ii) i tng b cht vn thng ch l mt s B trng thng thng, t khi l cc i tng nhy cm.

T vn rt thc t v ph thng ny, suy ngh li t duy gin n, chng ta c th thy: i) phn bin: t li ni n vic lm khng phi l vic d dng; ii) vic thc hin phn bin, nu ch trng cy vo lng tm, s nhit tnh l cn thit, nhng cha .

Do , trc mt cn phi xy dng c ch, nht l c ch php l tht c th v phn bin x hi theo hng: Mt l, cn phi c vn bn quy phm php lut (tt nht l Lut ca Quc hi) quy nh c th v i tng, phng thc, quy trnh, cch thc tip thu kin v phn bin x hi. Vic quy nh nh th no: trong mt o lut v phn bin x hi hay trong tng quyt nh, ng li, ch trng, n ca c quan nh nc c thm quyn phi thc hin phn bin x hi - iu thuc v k thut lp php; Hai l, phi khc phc tnh trng h ho chung chung: trn c s lut ca Quc hi (hoc vn bn php l khc), phi a phn bin x hi vo ni quy, quy ch ca tng b, tng ngnh, tng cp, tng c quan, n v; Ba l, trong giai on hin nay, ni n phn bin x hi, d mun hay khng, khng th khng ni n vai tr ca Mt trn T quc Vit Nam v cc on th nhn dn. Hng t duy v vai tr ca Mt trn cn i mi: nu nh trc y, trong thi k u tranh cch mng, th s mnh gii phng dn tc, ginh c lp t do cho T quc t ln hng u. Lc ny, ng thun x hi cng ng, Nh nc hp thnh mt khi thng nht nh ui k th xm lc. V th, Nh nc cn c trch nhim nui dng Mt trn, nht l trong nhng ngy cn chp chng. Khc vi trc y, trong tin trnh dn ch ha ngy nay, Mt trn chuyn t vai tr thuc tng lc sang vai tr cht khng i vi Nh nc. Mun vy, cn m bo tnh c lp ca Mt trn. Cn khc phc tnh cht nh nc ha Mt trn v cc on th x hi (G.S Tng Lai cho rng, tnh trng nh nc ha th hin trong mi lin kt dc vi c cu t chc, phng thc iu hnh v kinh ph hat ng). Mt khc, n nay Mt trn vng vng. l nhng l do Nh nc bung Mt trn v bn thn Mt trn cng nn ch ng thot khi Nh nc v ngn sch. n lc Mt trn T quc Vit Nam, cc t chc thnh vin ca Mt trn v tt c cc t chc phi Chnh ph cn i mi theo hng t ch v ti chnh. ng, Nh nc cn tn trng tnh x hi ca cc t chc , tr li n nhng g ng vi bn cht ca n.--------

* TS. H Lut TP H Ch Minh

Hin tng tham nhng: Mt gii thch

x hi hc v thit ch x hi v con ngi

Nguyn c Chin **

Gii thiu

Bo co ca T chc minh bch Quc t (Transparency International) cng b ngy 3/9/2000, xp hng Vit Nam trong nhm quc gia c ch s tham nhng nhiu trn th gii (Soubbotina, 2005). Cng theo bo co ca t chc ny cng b gn y (nm 2005), xp Vit Nam hng th 102 trong s 146 nc iu tra v tnh trng tham nhng (http://www.transparency.org). Tham nhng c chiu hng tip tc gia tng nc ta trong nhng nm gn y (m nh Nguyt, 2005). Theo tng kt ca B Cng an, trong giai on 1993-2004, lc lng Cng an pht hin 9.960 v tham nhng, gy thit hi 57.558 t ng; x l hn 10.000 cn b, ng vin c biu hin tham nhng, trong c nhiu cn b cao cp t cp trung ng n cp huyn, cc tng gim c v.v.. Tiu tham nhng xut hin ni tip trong bn tin hng ngy trn cc phng tin truyn thng i chng, thu ht s quan tm khng ch gii chnh tr - qun l, khoa hc, bo ch, m ton x hi, bt c u, ngi dn thuc nhm x hi no u rt bc xc v hin tng x hi ny. Mt thc t hin nay l ang tn ti nhiu cch hiu, quan nim v gii thch khc nhau v nguyn nhn ca tham nhng. Mt cn b qun l ca c quan Quc hi, trong bi Minh bch: khc tinh ca tham nhng cp n thit ch hnh chnh v nhn mnh s cng khai v minh bch trong nn hnh chnh cng s gp phn gim t nn tham nhng (bo Gia nh & X hi, ngy 01/01/2005). kin ca mt chuyn gia t vn ca Ban Nghin cu ca Th tng Chnh ph trong bi trao i Gii php no chng tham nhng c hiu qu cho rng, s km minh bch v khng r rng ca chnh th chng ta hin nay to c hi cho tham nhng pht trin (Bo Php lut ngy 5/7/2005). Kt qu cuc "iu tra v tham nhng v chng tham nhng Vit Nam" do Ban Ni chnh Trung ng phi hp vi C quan Pht trin Thu in (SIDA) thc hin kho st x hi hc 7 tnh, thnh ph v 3 b, cng b thng 11/2005 ch ra 4 nhm nguyn nhn c lin quan n tham nhng l: Nhm 1: Cc nguyn nhn thuc v chnh sch - php lut; Nhm 2: Cc nguyn nhn c lin quan n cng tc t chc v cn b; Nhm 3: Cc nguyn nhn lin quan n cng tc gim st, kim tra, thanh tra, iu tra, xt x; Nhm 4: Cc nguyn nhn c tnh cht x hi (L, Nguyn, 2006). C th ni rng nhng kin, quan im nu trn gp phn quan trng cho vic nhn thc r v hin tng tham nhng Vit Nam hin nay.

Vic nghin cu tm hiu nhng yu t x hi hay ni cch khc l c ch chi phi tham nhng l mt ch nghin cu quan trng, c bit i vi Vit Nam - mt quc gia ang trong qu trnh chuyn i x hi su rng hng n mt x hi cng nghip hin i v vn minh. Gp phn nhn thc v cc yu t x hi chi phi tham nhng nc ta hin nay, t tip cn x hi hc, chng ti c gng l gii hin tng x hi ny di gc nhn thit ch x hi v con ngi. 1. Khi nim

Thit ch x hi

Thit ch x hi l mt khi nim c bn ca x hi hc. Khi tm hiu khi nim ny c th thy nhiu nh ngha. Hai tc gi Cohen v Orbuch cho rng "Thit ch x hi l mt h thng cc quan h n nh, to nn mt lot cc khun mu x hi biu hin s thng nht c x hi cng khai tha nhn nhm mc ch tho mn cc nhu cu c bn ca x hi (Cohen v Orbuch, 1995). Cn Smelser a ra mt quan nim ngn gn hn "Thit ch l mt tp hp cc v th v vai tr c ch nh nhm tho mn nhu cu x hi quan trng" (Smelser, 1995). Tng t hai quan im trn, Fichter quan nim "Thit ch chnh l mt hp cc khun mu tc phong c a s chp nhn (cc vai tr) nhm tho mn mt nhu cu c bn ca nhm x hi (Fichter, 1971).

Nhng dn chng trn cho thy, ang tn ti nhiu quan nim v thit ch x hi, tuy nhin cc quan nim ny c im thng nht Thit ch x hi l mt h thng khun mu /chun mc quy nh cc v th, vai tr x hi. N c to ra v hot ng tha mn nhng nhu cu, v chc nng c bn ca x hi. Cc nh x hi hc cho rng c nm thit ch x hi c bn (gia nh, gio dc, kinh t, nh nc, tn gio), ngoi ra cn c cc thit ch ph khc. Cc nh chc nng lun cho rng, mi thit ch thc hin chc nng ring, nhng chng c mi tng tc vi nhau. Nu mt thit ch hoc tt c cc thit ch khng m bo chc nng th s dn n cc tc ng tiu cc i vi x hi; (iu ny s c phn tch phn 2 thit ch x hi v biu hin tham nhng). Cng theo cc nh x hi hc, cc thit ch c hai chc nng c bn l iu ho v kim sot quan h x hi... Trng hp cc thit ch x hi khng thc hin tt chc nng iu ho v kim sot x hi s dn n xut hin nhiu hnh vi lch chun x hi. Tip cn x hi hc v tham nhng xem tham nhng nh l mt trong nhng hnh vi lch chun x hi. Khi nim tham nhng trnh by di y s gip hiu r hn ni hm kiu hnh vi lch chun ny v mi lin h ca n vi thit ch x hi.

Tham nhng

Tham nhng cng c hiu theo ngha khc nhau cp qun l v khoa hc. Khi nim c trnh by y l theo quan im khoa hc m ngi vit tip cn c. Stapenhurst v cng s cho rng tham nhng, theo ngha n gin nht, l s lm dng quyn lc, a phn l t c li ch c nhn hoc li ch ca mt nhm m ngi ta phi trung thnh vi n. Tham nhng c th do lng tham thc y, do c mun duy tr hoc tng thm quyn lc, hay mt cch kh v l l do nim tin vo mt c may m ngi ta cho rng cn ln lao hn (Stapenhurst et al., 2002). Mt tc gi khc khi cp n hin tng tham nhng cng rt nhn mnh t lm dng quyn lc ca cc c nhn c v th chnh tr trong x hi. "Ngi ta c th nh ngha tham nhng theo cch chung chung l s lm dng quyn lc c giao ph thu li ring v n dn n nhng hao tn v chnh tr, kinh t v x hi nghim trng (...). Tham nhng thng khng c nn nhn trc tip. Cui cng, ton b x hi phi chu thit, c bit l nhng thnh vin d b tn thng nht" (Peter, 2002). ng cm v ng h cho hai quan nim trn, tc gi Mai H cho rng c th tm thy nhiu nh ngha khc nhau v hin tng tham nhng, nhng ni chung nhng yu t c bn nhn dng tham nhng l: l hnh vi v li; l hnh vi bt chnh, tri php lut; l hnh vi ca nhng ngi c chc, c quyn" (Mai H, 2006).

im qua mt s quan nim v tham nhng nu trn cho thy, cc hc gi nghin cu kh nhn mnh n cc chnh khch, cng chc, c bit l cc c nhn c v th /a v x hi cao lm dng quyn lc c giao ph thu li c nhn, thc hin hnh vi tham nhng (lch chun) tri vi mong i ca x hi. Tuy nhin, quan nim ny ch cho thy mt nhm x hi c quan h vi tham nhng, cha bao qut c hnh vi tham nhng trong ton x hi. Chng ti cho rng, nn c s m rng hn v khi nim v hnh vi tham nhng c th tn ti mi c nhn v tt c cc cp thuc lnh vc ca i sng x hi (mt nhn vin khng c quyn lc trong nh my c hnh vi n bt sn phm hoc thi gian nu anh ta khng c tr lng tt chng hn). Nh vy mi c th bao qut c mc v phm vi ca hin tng tham nhng trong cc x hi.

Nh vy, xem xt cp khi nim tham nhng v thit ch x hi cho thy r hnh vi tham nhng ca c nhn c mi lin h khng kht vi thit ch x hi. Nu thit ch x hi khng thc hin tt chc nng iu ho v kim sot x hi th nhiu hnh vi lch chun x hi xut hin. Khi , cc thit ch x hi s to c hi cho c nhn (v th cao) khai thc nhm mc ch thc hin hnh vi phc v cho nhu cu c nhn l tt yu.

2. Thit ch x hi v hnh vi tham nhng - nhn t mt s biu hin ca bn thit ch

Cc thit ch x hi c trnh by y bao gm: thit ch gia nh; thit ch kinh t; thit ch gio dc; thit ch l nghi. y l cc thit ch c phm vi hot ng rng, bao qut nhiu lnh vc ca i sng x hi. Theo cc nh x hi hc, cc thit ch ny c v th kh quan trng trong h thng cc thit ch x hi. Chng ti khng c tham vng cp n tt c phm vi hot ng ca bn thit ch nu trn, m vi nhng d liu v kin thc hin c, c gng a ra mt s v d in hnh v hnh vi tham nhng v l gii n trong mi tng quan vi biu hin ca bn thit ch x hi nc ta hin nay.

2.1. Thit ch kinh t cha thc hin tt vai tr kim sot

Theo quan im ca Cohen v Orbuch (1995), x hi nh c thit ch kinh t m n c cung cp y v vt cht v dch v. N bao gm ch yu: s sn xut, phn phi, trao i v tiu th sn phm. C rt nhiu thit ch ph thuc nh tn dng, ngn hng, qung co. Cc chc nng chuyn bit ca n l: sn xut, trao i hng ho v dch v; phn phi hng ho v dch v; tiu dng sn phm v s dng dch v (Cohen v Orbuch, 1995). Phi thy rng, phm vi hot ng ca thit ch ny bao trm ton b cc lnh vc kinh t ca x hi. y l thit ch ng vai tr kh quan trng i vi s n nh ca x hi. Tuy nhin, khng phi thit ch x hi ny lm tt vai tr mi x hi m kh nng thc hin ph thuc vo iu kin v bi cnh kinh t ca tng x hi c th. Nhng quc gia c nn kinh t ang chuyn i th tham nhng c xu hng lan trn su rng trong x hi. Nguyn nhn ca nn tham nhng cc quc gia ny c mt s hc gi lp lun rng t do ho th trng v t nhn ho trong nhng nn kinh t chuyn i v mt s nn kinh t mi ni lm cho tnh trng tham nhng gia tng ng k (Kaufmann, 2002). Tnh trng tham nhng ca quan chc chnh ph c bit trn lan mt s nc chu Phi v trong cc nc chuyn i, ni cc cuc ci t chnh tr v kinh t c tin hnh ng thi cng vi vic phn phi li t ti sn ca nh nc ang rt kh kim sot (Olowu,1993).Nhng lun im trn l gii rng, s gia tng hin tng tham nhng c lin quan vi thit ch kinh t cc nn kinh t ang chuyn i. Ti cc quc gia ny, do khun kh thit ch kinh t ang trong qu trnh ci t, cha n nh, cc hot ng sn xut, phn phi, trao i v.v.. cha c kim sot cht ch. V vy, cc doanh nhn, cng ty, tp on kinh t hnh ng t theo khun kh x hi m theo xu hng khc nhm mc tiu c c li nhun cao v nhanh nht.

nc ta, vic kim sot qu trnh sn xut v phn phi ca thit ch kinh t trong thi gian qua cha thc s hiu qu. Vic kim sot qu trnh sn xut ca thit ch kinh t khng cht ch, nhiu doanh nghip khng ly hiu qu hot ng ca doanh nghip lm mc ch m ly vic lm kinh t bt chnh, phi php lm mc ch chnh (bng hot ng mc ngoc vi nhn vt c v th quyn lc trong c quan c thm quyn ginh nhng u i, c quyn, li ch trong qu trnh giao dch kinh t). Cc khon l ph v cc hnh thc tin li qu khc thng xuyn c dng lm phng tin m rng kinh doanh. Trong phn phi cn cha bnh ng, cha to mi trng cnh tranh. V n Mai Vn Du l v d rt in hnh cho thy nhng im yu ca thit ch kinh t.

Mt vi phn tch trn bc l im yu ca thit ch kinh t trong qu trnh thc hin chc nng kim sot sn xut v phn phi. Nhng im yu ny l c hi cho hnh vi tham nhng pht trin. Tuy nhin, y khng phi l thit ch duy nht c quan h vi s gia tng ca hin tng tham nhng nc ta.

2.2.Thit ch l nghi ang c hnh vi tham nhng lm dng

Thit ch l nghi l ton b khun mu hnh vi ng x mang gi tr vn ho ca mt x hi. Ti mt s x hi, thit ch l nghi ang c nhm ngi c hnh vi tham nhng lm dng, mn khun mu ng x ny th hin hnh vi trao v nhn hi l. Cho n nay, nhng tranh lun hc thut v c hay khng vn ho tham nhng? vn l mt ch cha ng ng. Khng t kin cho rng, tham nhng bt r su xa t nn vn ho phng ng. Trong cng trnh Tham nhng v chng tham nhng Hn Quc Kim cho rng, t lu mt s x hi chu tn ti hnh thc trao tng cc mn qu presents gia dn v ngi c quyn lc. Tham nhng n giu sau cc nghi l ny (Kim, 1998). Cng trnh nghin cu v tham nhng ti 4 nc chu (Hn Quc, Philippines, Thi Lan v Indonesia) ca hai tc gi Bhargava v Bolongaitahau cng b mi y cng cho thy yu t vn ho l mt trong nhng nguyn nhn to ch ng cho tham nhng. Thm ch nhiu ngi cn cho rng, cn chp nhn tham nhng nh l mt vic lm thng thng trong nhiu nn vn ho khng phi phng Ty. Tuy nhin, cc t chc quc t u thng nht vn ho ch l v bc ca tham nhng. T chc Minh bch th gii khng nh khng th ly vn ho bao bin cho hnh vi tham nhng. Bi xt mt cch su xa, tham nhng l thuc tnh t nhin ca mi con ngi bt chp mu da, vn ho. Bng chng l nn tham nhng vn honh hnh nhiu nc chu Phi v ng u nhng li b y li ti mt s nn kinh t chu nh Hong Kong, Singapore (Bo Quc t, s 49).

Vit Nam l quc gia nh hng nhiu ca vn ho ng . Cng ging nhiu x hi chu khc, hnh thc trao tng cc mn qu presents vo dp l c bit tn ti trong lch s, v tt nhin nhng mn qu ln bng tin hoc hin vt c dn chng trao tng cho nhn vt c quyn lc cng sm tn ti trong i sng x hi. Nhng nghi l trao tng presents tip tc pht trin mnh trong i sng x hi Vit Nam hin nay. iu ng quan tm l l nghi ny ang b lm dng. Bng chng l trong cc v n tham nhng c xt x, c nhiu v n m tin v hin vt c trao tng theo hnh thc ny.

2.3. Chc nng x hi ho ca thit ch gio dc cha c thc hin tt Thit ch gio dc c nhim v x hi ho c nhn gia nh v x hi (cc t chc gio dc c vai tr quan trng trong qu trnh x hi ho). Cc chc nng chuyn bit ca thit ch ny l chun b cho c nhn ngh nghip x hi; truyn b v chuyn giao di sn vn ho qua cc th h; gip c nhn lm quen dn vi cc gi tr x hi; chun b cho cc c nhn tip nhn cc vai tr x hi v m nhim cc vai tr ph hp vi s mong i ca x hi (Cohen v Orbuch, 1995).

Quan nim trn cho thy, thit ch gio dc c v tr rt quan trng trong h thng cc thit ch x hi. Thit ch ny thc hin vai tr x hi ho c nhn qua cc giai on ca i ngi cc mi trng x hi khc nhau. Cc gi tr vn ho, chun mc x hi, hc vn, ngh nghip n c vi cc c nhn thng qua thit ch x hi ny. Tuy nhin, trong x hi tn ti nhiu hnh vi lch chun, tham nhng mt phn l do thit ch gio dc cha hon thnh vai tr x hi. Mi c nhn khi tip nhn gi tr, chun mc x hi thng qua qu trnh x hi ho, khi tham gia vo x hi, cc c nhn phi ng vai ph hp vi mong i ca x hi. Trong bi cnh mt x hi ang chuyn i, vic c nhn, nhm x hi khng ng ng vai c th xy ra. Trong cng trnh Kinh nghim ca Singapo trong u tranh chng tham nhng", Leak cho rng Singapo nhng nm 60 ca th k trc, khi quc gia ny mi ginh c c lp, dn chng ni chung c trnh hc vn, dn tr thp. V h hu ht l cng nhn di c, nhng ngi quen vi s i x khng cng bng ca quan chc nh nc. H phc tng nhng ngi c quyn lc v khng dm t co v s tr a. H khng bit v cc quyn ca mnh v cch duy nht h bit c c mi th l thng qua con ng hi l (Leak, 2002).Tham nhng tn ti ph bin trong x hi Vit Nam nhng nm qua phn nh rt r im yu ca chc nng x hi ho trong thit ch gio dc. Thit ch ny cha gip cc c nhn tip nhn ng cc gi tr x hi. Do trnh dn tr thp, nn gii quyt cc vn ca mnh, ngi dn t lt cc cn b c trch nhim. Vic lm ny ca h xut pht t quan nim ch l nhng mn qu t lng bit n, nhng n to iu kin cho nhng cn b tip tc trc li, tham nhng, sch nhiu. Vic tuyn truyn ph bin gio dc v cc chun mc x hi ni chung v v php lut ni ring cha c hiu qu. Trnh dn tr thp, thiu thng tin v bt bnh ng trong thng tin, thiu hiu bit v php lut l do thit ch gio dc cha thc hin tt chc nng x hi ho.2.4. Chc nng kinh t ca thit ch gia nh cha c m bo

Mt thit ch khc phi k n l thit ch gia nh. Cohen v Orbuch cho rng bn cnh chc nng c bn, thit ch gia nh c chc nng ring l: iu chnh hnh vi gii; duy tr s ti sinh sn cc thnh vin trong gia nh t th h ny ti th h khc; chm sc v bo v tr em; x hi ho tr em; gn vai tr v thit lp v th c tha k t gia nh; m bo cung cp kinh t gia nh gia nh nh l mt n v tiu dng (Cohen v Orbuch, 1995). Quan nim ny cho thy, thit ch gia nh c phm vi hot ng rt rng. Theo cc nh x hi hc, y l thit ch c v th kh quan trng trong h thng cc thit ch x hi. Nu mt trong s cc chc nng ca thit ch ny c biu hin yu th dn ti cc du hiu khng bnh thng c phm vi gia nh v ngoi x hi.

nc ta, trong nhng nm gn y, hin tng cng chc thc hin hnh vi tham nhng, hi l khi lm nhim v l kh ph bin. Cc v tham nhng din ra trn mi lnh vc ca i sng x hi. Cc khon l ph,"qu biu" v cc hnh thc tin li qu khc thng xuyn c dng lm phng tin trao i. S tn ti ph bin cc hnh thc ny l do chc nng m bo cung cp kinh t gia nh cha lm tt vai tr. Khi cn b cng chc i lm m lng khng m bo cho chnh bn thn h trong khi gi c th trng tng nhanh, nhu cu i sng gia nh ngy cng ln, kinh t gia nh ang kh khn, th lm sao h c th yn tm v cng hin sc lc ca mnh cho x hi. Do vy, vi v th x hi ca h, bng mi cch - d l tri php lut, l hnh vi lch chun - nhng h vn hnh ng nhm m bo cuc sng cho bn thn v gia nh. Nhng v n tham nhng dn ra trn cho thy r l chc nng kinh t ca thit ch gia nh cha c m bo.

Mt s nhn xt v ngh

Mi quan h v mt s biu hin ca thit ch x hi v hnh vi tham nhng nu trn y c xem l cc thit ch c quan h khng kht vi hin tng tham nhng nc ta hin nay. Cc thit ch khc (nh nc - php lut, tn gio, v.v) cng c mi lin h vi hin tng tham nhng, chng ti s cp n trong dp khc.

Cn nguyn ca tnh trng gia tng tham nhng ch yu t nhng yu km ca cc thit ch trn. Kh c th ni rngC, tham nhng s hon ton b loi tr khi i sng x hi, song hn ch, kim ch n n mc no th cn tu thuc vo nhn thc, hiu bit v c bip php ng ph hp l. Chng tham nhng, nn chng cn tip cn theo nhn thc v cc thit ch x hi.

Cn tng cng hot ng nghin cu x hi hc v hin tng tham nhng t c nhng c s l lun, phng php nghin cu chuyn su gip cho vic phn tch v gii thch din bin ca hin tng tham nhng trong bi cnh chuyn i x hi. Chnh sch chng tham nhng nn tham kho kt qu nghin cu khoa hc v hin tng ny.

--------

**ThS, Vin X hi hc, Vin Khoa hc x hi Vit NamV VIC KT NP CH DOANH NGHIP NGOI QUC DOANH, NGI LAO NG L NGI NC NGOI TI VIT NAM VO CNG ON VIT NAM

Lu Bnh Nhng *

1. t vn

Hin nay ang tn ti nhng kin tri ngc nhau v vic kt np on vin cng on. Vic tn ti nhng kin xut pht t vic Vit Nam ang trong tin trnh xy dng nn kinh t th trng v hi nhp mnh m vo i sng kinh t ton cu, m mt trong nhng vn tc ng mnh nht l vic Vit Nam l thnh vin ca WTO. Tuy nhin, vic kt np on vin cng on l vn rt phc tp v v phng din chung, on vin cng on l ch th ca (cc) cng on. H l nhng ngi quyt nh s tn ti v pht trin ca t chc cng on. Ban u, t ch l nhng c nhn ring l, nhng ngi lao ng thnh lp nn t chc ca h vi mc ch bo v nhng quyn li ngh nghip v tr thnh on vin ca cng on. Vic pht trin cc on vin ca cng on l hot ng cn thit nhm tng cng sc mnh ca t chc cng on. Hu ht cc t chc cng on u coi trng cng tc pht trin lc lng on vin mi v coi l vic lm c tnh cht cnh tranh, thm ch, rt gay gt. Cho n nay, vi lc lng cng on vin ln n hng triu ngi, cng on Vit Nam l mt trong nhng t chc x hi c quy m t chc rt rng ln v kh c bit ch khng b chia ct thnh nhiu mnh vn nh cc cng on theo h a nguyn. Hn na, cng on Vit Nam l t chc m s ra i, pht trin ca n khng ch gn vi vic u tranh v li quyn cng nhn, gii phng lao ng m cn c s mng gii phng dn tc v gii phng giai cp. V nu kt hp cc yu t kinh t - chnh tr - x hi - lut php th vic pht trin t chc ca cng on Vit Nam cn c s cn nhc k lng. iu ny khng ch lin quan ti vn mnh ca t chc cng on m cn lin h ti h thng chnh tr - x hi, chng no cng on cn c xc nh l mt b phn khng th tch ri ca h thng chnh tr y. Trn tinh thn y, chng ti xin tip cn vn v kh nng ca cng on trong vic pht trin on vin trong bi cnh hin nay vi ni dung ch yu l: c nn kt np ngi s dng lao ng ngoi quc doanh v ngi nc ngoi vo cng on Vit Nam?

2. Kt np ch s dng lao ng ngoi quc doanh: nn hay khng?

Ni chung, v l lun php l, khng c iu g cm on cc c nhn nhng ngi c thn phn qun l tham gia cng on. Trc y, di ch c min Nam, theo o d s 23 ngy 16/11/1952 th khng c iu khon no cm thnh lp nhng nghip on hn hp gm hai thnh phn cng nhn v ch nhn nhng hnh thc ny kh thc hin v c cu kinh t v tng quan x hi nn Sc lut s 19/64 thay i rng nghip on phi l mt t chc n thun ca cng nhn hoc ch nhn.

Nhng y l iu khng d l gii v thuyt phc Vit Nam hin nay. Quan nim v mt ch x hi trong c s phn nh rch ri gia giai cp v sn v t sn cng nh thi quen t tng mang tnh c hu v bn cht, vai tr ca ngi lao ng v ngi s dng lao ng hay l tnh hai mt ca ch th, chnh l vt cn ln nht dung np t duy bnh ng giai cp trong lnh vc cng on.

Trong lnh vc lao ng, ngi qun l c th phn thnh hai loi: ngi ch (ch nhn - owner) v ngi c thu lm cng tc ch huy, iu hnh doanh nghip, t chc (manager).

Nu l ch, ngi qun l hon ton khng dnh dng n vic lm cng. Ni cch khc, h l ngi s dng lao ng chnh thc v ng vai tr l nh tuyn dng ton din. Nhng ngi ny tuyn dng cng nhn, vin chc lm thu. H c ton quyn iu hnh, ch huy v p t quyn qun l ca ch nhn. V vy, h hon ton thuc v gii ch, gii s dng lao ng. H khng c ai tranh u v khng c ai ch huy v bc lt h, theo ng ngha ca t ny. V th, khng th kt np mt ch nhn v bin h tr thnh thnh vin ca t chc chng li chnh h. kha cnh giai cp v tnh cht x hi, vic tham gia ca ch nhn vo cng on l iu khng tng v vi phm nhng gi tr ti thiu ca quy tc cng on. Cn phi ni thm rng, khng ch i vi ngi ch ngoi quc doanh, bn thn cc gim c i din cho phn vn nh nc cng khng th tham gia cng on v h l vin chc nh nc ang thc thi quyn hnh ca ch nhn, vi t cch ch nhn.

i vi nhng ngi c ch thu mn lm cng tc iu hnh, qun l doanh nghip, ngi qun l c hai c im ln xung t nhau. l: mt mt, ngi qun l l ngi c quyn ch huy. Vi t cch , ngi qun l c ton quyn ra lnh cho cc nhn vin di quyn, c quyn qu trch, x pht v cao nht l sa thi nhn vin di quyn. C th hnh dung ngi qun l nh l ch o trong cc n v s dng lao ng. Mt khc, v l c thu mn, ngi qun l c trch nhim phc tng v t mnh di quyn lc tuyt i ca ngi ch thu mn h. kha cnh ny, ngi qun l c thn phn ca ngi lm cng. Ngi qun l lm cng, mc d c thu mn qun l doanh nghip, vn c th b x pht, b sa thi hoc b ngi ch thc s p t cc bin php qun l nh nhng ngi cng nhn khng c quyn hnh. Tuy nhin, xt trong tng th cc vn , ngi qun l lun c v buc phi c t cch ca ch nhn. S gn gi c ngun gc t mc tiu v phng php hnh ng ca chnh ngi qun l. Khi c tuyn dng, thm ch khi c o to thc thi cng vic qun tr doanh nghip, ngi qun l c trang b nhng kin thc mang tnh cht ch huy. V d, trong hp ng k vi Ch tch Hi ng qun tr (ngi thay mt cho cc ngi s hu) ngi qun l phi cam kt thc hin ng vai tr ch huy tuyn chn, iu hnh v buc nhng ngi lao ng di quyn phi tun th cc quy tc thnh vn, cc mnh lnh trc tip. H c thc thi cc quyn hnh, cc bin php do ch nhn trao cho theo quy nh ca php lut i vi cng nhn, vin chc. S phn bit gia ngi qun l v cng nhn, vin chc di quyn (k c cc vin chc lnh o cp phng, ban, phn xng) l r rng. Nu kt np ngi qun l vo cng on th s gy ra nhng s bt li. Bi v, trc ht, vic kt np ngi qun l vo cng on th s to nn h nhng con ngi vi hai lp trng i nghch: va l ngi qun l, va l cng nhn. Khi tham gia sinh hot h ng trn lp trng ca on vin cng on nghe cht vn hoc s ch trch t pha tt c cc thnh vin cn li v vic, v d, sa thi mt cn b cng on mt cch thiu cng bng. V sau cuc hp y ngi qun l, do nhng t i c nhn, s tng cng hn na cc bin php qun l lm kh d cho cc cng nhn, vin chc ni chung v c bit l i vi nhng c nhn mnh dn ch trch! Vn khc gy nn s bt hp l l gy kh khn cho ngi qun l trong vic la chn v i theo li ch c th do phi m ng cng vic iu hnh. Mt ngi qun l c lp trng qun tr nhn s s khng my nao nng trc s u tranh ca cc cng nhn, c bit l trc nhng i hi thiu tnh hp l. Song du sao, trc s soi mi, nh kin ca nhiu ngi, h cng khng hon ton lm ch c tnh hnh. Tnh trng buc phi cn nhc gia li ch c nhn vi t cch ngi qun l, vi nhng li ch ca s ng ca cc on vin cng on khin cho cc quyt nh s thiu dt khot hoc khin h ri vo tnh trng thiu lp trng qun l. Tm li, khng th tn ti t chc chung ca ngi va l ngi lao ng, va l ch s dng lao ng, k c vi t cch ch o. Hin nay, Vit Nam cha c t chc thng nht ca gii ch. Thm ch khi nim gii ch cng cha c cp n trong cc vn kin chnh thc. Hn na, ni hm ca gii ch cng cha r rng. Theo quy nh ca B lut Lao ng v Ngh nh 145/2004/N-CP ngy 14/7/2004 quy nh chi tit thi hnh B lut Lao ng v vic Tng Lin on lao ng Vit Nam v i din ca ngi s dng lao ng tham gia vi c quan nh nc v chnh sch, php lut v nhng vn c lin quan n quan h lao ng, th ch tn ti khi nim i din ca ngi s dng lao ng ch khng tn ti khi nim t chc ca ngi s dng lao ng hoc hip hi ca ngi s dng lao ng. Ti Ngh nh 145/2004 ni trn, Phng Thng mi v Cng nghip Vit Nam (VCCI) v Lin minh hp tc x Vit Nam (VCA) c coi l ng i din ca nhng ngi s dng lao ng. Phng Thng mi v Cng nghip Vit Nam l c quan tp hp ca cc doanh nghip. Cn Lin minh hp tc x Vit Nam l t chc ca cc hp tc x ca Vit Nam. Nh vy, c hai t chc u khng xc nh r c th ai l thnh vin ca gii ch m ch nu thnh phn tham gia t chc ca h. Ni tm li, mt t chc ca gii ch cng nh cc thnh t ca n cha c th hin r nt trong lut lao ng.

Trong thc tin hin nay, mt trong nhng vn cha c gii quyt trit , c coi l tn ti ca h thng php lut thi k k hoch ho tp trung l, cc gim c, th trng c quan, x nghip nh nc v ngi ng u cc n v s dng lao ng khc vn l thnh vin ca cng on. C l v iu nn ny sinh sng kin kt np cc ng ch ngoi quc doanh vo cng on chng? Lin quan n tng , cn lu rng, du c cht hn ch, vic tn ti cc cn b qun l ng thi l thnh vin ca cng on trong cc c quan, x nghip nh nc l mt iu c th chp nhn c do tnh lch s v tnh thng nht ca h thng kinh t mang tnh cht x hi ch ngha ca Vit Nam. Trong khu vc nh nc tng tn ti quan nim tt c l ch, ng thi, l ngi lao ng. Nhng nc ta cha tng tn ti t chc cng on ring ca nhng ngi qun l (nh qun l). V nu c mt t chc nh vy chng l h phi lin kt nhng ngi c thu lm qun l tt c cc doanh nghip bo v quyn li ca ngi lm cng qun l, trong khi vn lao ng ch yu gn cht vi quan h lao ng trong cc n v ring l. Gi nh rng, c mt tp on vi nhiu doanh nghip, mi doanh nghip thu mt ngi iu hnh v cc ngi tp hp thnh cng on ca ngi qun l th liu cng on c th ho ng vi cng on ca nhng ngi lao ng hay khng? Cu tr li chc chn l khng. Do phng n c cng on ring cho nhng ngi c thn phn qun l cng khng d dng.

V kha cnh php l, theo Hin php ca nc Cng ho x hi ch ngha Vit Nam, "Cng on l t chc chnh tr - x hi ca giai cp cng nhn v ca ngi lao ng cng vi c quan nh nc, t chc kinh t, t chc x hi chm lo v bo v quyn li ca cn b, cng nhn, vin chc v nhng ngi lao ng khc; tham gia qun l Nh nc v x hi, tham gia kim tra, gim st hot ng ca c quan nh nc, t chc kinh t; gio dc cn b, cng nhn, vin chc v nhng ngi lao ng khc xy dng v bo v T quc". Vn tng t cng c ghi nhn ti iu 1 Lut Cng on 1990. C hai vn php l t ra cn lu l: (i) Cng on l "t chc chnh tr x hi"; v, (ii) Cng on l "t chc ca giai cp cng nhn v ca ngi lao ng". kha cnh th nht, Cng on khng ch l t chc x hi n thun m l t chc "chnh tr - x hi", tc l c quyn tham gia vo h thng chnh tr, tham gia vo vic lnh o x hi. Trong khi , Hin php 1992 cng xc nh r vai tr ch o trong vic lnh o x hi l thuc v ng cng sn Vit Nam. Cng on c coi l thnh vin ca h thng chnh tr do ng lnh o, do khng th chp nhn vic tham gia ca ch s dng lao ng - giai cp hu sn. Cn kha cnh th hai, cng on l t chc ca giai cp cng nhn v ca ngi lao ng, c ngha l ca nhng ngi c thn phn lm thu (worker, employee). V nguyn tc, khng c t chc chung ca c gii ch v gii th, gii s dng lao ng lm thu v gii cn lao. C kin cho rng, xt n cng th cc ch s dng lao ng cng l ngi lao ng. iu khng c g bn ci. Ngi ch s dng lao ng thm ch phi "lm vic" ht sc vt v, phi lao tm kh t, mi c c thnh cng. Tuy nhin, phng din ng cp x hi, h l ngi thu mn lao ng (employer), v v vy, h khng thuc v gii cn lao. Nh vy, nu ch xt ring v gc lut php, vic kt np ch s dng lao ng ngoi quc doanh vo cng on l tri vi quy nh ca php lut. V gi nh c sa Lut Cng on v Hin php (mc d y l iu ai cng tha hiu l khng tng) tin hnh vic kt np th v kha cnh x hi cng kh c th chp nhn c tng nh vy.

3. Ngi lao ng l ngi nc ngoi: c th tr thnh on vin cng on?

Xt trn bnh din l thuyt n thun, ngi lao ng c quyn thnh lp, gia nhp v hot ng cng on. Ngi ta coi cng on nh l mt nhu cu x hi c tnh ph bin v quyn li ngh nghip ca ngi lao ng. T l l y, c th suy ra rng, ngi lao ng khng phn bit quc tch u c th thnh lp, gia nhp, hot ng cng on nu lm vic Vit Nam. Cng on m ngi lao ng l ngi nc ngoi tham gia chc chn khng th l "Cng on Vit Nam" theo ng ngha ca t ny, m phi l cng on c trng ca ngh hoc ca n v s dng lao ng hoc l t chc cng on ca quc gia ca ngi lao ng . Trong h thng tiu chun lao ng quc t, quyn t do lin kt (t do kt hp - freedom of association) c coi l quyn c bn hng u ca ngi lao ng v ngi s dng lao ng. Nu theo phng din ny, vic thnh lp, tham gia (gia nhp) cng on ca ngi lao ng ni ring s khng c s cn tr no ngoi tnh cht bt hp php trong hot ng. Tuy nhin, vic kt np mt ngi lao ng nc ngoi ang lm vic ti Vit Nam vo cng on Vit Nam l vn khng thc s n gin. Bi v nh trn cp, vi kha nim c xc nh l "Cng on Vit Nam" v vic khng chp nhn a nguyn cng on (multiple of labour unions) th khng th c s tham gia ca ngi lao ng c quc tch khc trong t chc "Cng on Vit Nam". Hn na, kh nng c php t chc, hot ng ca cc cng on ca cc quc gia khc ti Vit Nam l rt kh khn, bi n lin quan ti nhng vn nhy cm, cng cha c tin l cho vn ny. C l phng tin bo v ca nhng ngi lao ng l ngi nc ngoi ti Vit Nam ch yu l h thng cc c ch php l mang tnh nh nc v mang tnh ngoi giao hn l t chc hoc tham gia Cng on Vit Nam.

V kha cnh chnh tr, mt trong nhng c im ca cng on Vit Nam nh cp l, Cng on do ng cng sn Vit Nam lnh o vi lp trng chnh tr - x hi r rng (iu l Cng on). Mc tiu chnh tr i hi cng on Vit Nam phi la chn con ng v bc i ph hp vi tnh cht hot ng. Cng on Vit Nam l t chc chnh tr x hi, l thnh vin ca Mt trn. Lc lng cng on Vit Nam cng phi thng nht nu khng s dn n nguy c tan r v sp . Cc thnh vin cng on phi c chung ch hng, quan im, lp trng chnh tr v nht nh phi ph hp vi h thng quan im chnh tr ca x hi Vit Nam. Mt cu hi n gin c th t ra trong tnh hung ny l: liu ngi lao ng nc ngoi (t Thi Lan, Singapore, Hoa K...) c tha nhn s lnh o ca ng hay khng?

Nu kt np ngi lao ng l ngi nc ngoi ang lm vic Vit Nam vo cng on s lm ny sinh vn chnh tr, t tng. S c t nht hai kh nng (in hnh) xy ra: i) mt l, ngi lao ng nc ngoi tn thnh cng lnh i ln ch ngha x hi ca cng on Vit Nam v ng h ng li ca ng, v ii) hai l, h ch mun tham gia cng on v khng mun dnh dng g ti kha cnh chnh tr ca cng on. trng hp th nht, vn ch mang tnh x hi ch khng c tnh quyt nh v h khng phi l ng vin, khng phi l cng dn Vit Nam. Cn trng hp th hai, chc chn s "ng chm" ti vn lp trng t tng, ng li chnh tr.

Bn cnh quan im chnh tr chung, nhng cu hi khc lin quan n th ch chnh tr c th c t ra l: Cng on c th l mt t chc n thun v ngh nghip? C th a nguyn cng on? a nguyn cng on l hin tng lao ng - x hi trong c s thit lp v cng tn ti ca nhiu loi t chc cng on khc nhau ca ngi lao ng. Mi mt lc lng lao ng c quyn thnh lp mt cng on cho mnh. Trong mt doanh nghip cng c th tn ti t hai t chc cng on tr ln vi tn ch mc ch c th khng hon ton ging nhau. Cc cng on c lp, ring l c th lin kt thnh cc lin on tng thm sc mnh tranh u vi gii ch trong phm vi nht nh. V cc lin on lao ng c th lin hip thnh Tng lin on. Nh vy, i vi trng hp a nguyn cng on, nu khng c s lin kt thnh lin on th cc cng on hon ton c lp vi nhau. Trong nhiu trng hp cc cng on, do cnh tranh tranh ginh th lc, lm suy yu ln nhau v t suy yu chnh mnh. Cc bin php ginh s nh hng i vi nhn cng c th gy nn hin tng mt on kt, to li th cho gii ch.

min Nam, di ch c tng tn ti hin tng a nguyn cng on. C nhng t chc nh Tng cng on t do, Tng cng on cng nng Vit Nam, Lin hip nghip on c lp c thnh lp v hot ng c lp vi nhau. Mi t chc u c tn ch mc ch ring v lnh vc hot ng ring. Cng on Vit Nam, k t khi c thnh lp n nay l mt t chc thng nht. Cho d c b thay i tn gi v cch hot ng do hon cnh chin tranh nhng vn gi nguyn bn cht giai cp, cch mng su sc. Ngy nay, do yu cu pht trin kinh t, liu cng on c th d dng chp nhn s a nguyn? Chc chn rng a nguyn cng on l mt vic rt kh khn.

V mt php l, iu 10 Hin php hin hnh khng nh mt cch r rng rng: "Cng on l t chc chnh tr - x hi ca giai cp cng nhn v ca ngi lao ng cng vi c quan nh nc kim tra, gim st hot ng ca c quan nh nc". Ti iu 2 Lut Cng on c ghi: 1- Cng on i din v bo v cc quyn, li ch hp php, chnh ng ca ngi lao ng; c trch nhim tham gia vi Nh nc pht trin sn xut, gii quyt vic lm, ci thin i sng vt cht, tinh thn ca ngi lao ng. 2- Cng on i din v t chc ngi lao ng tham gia qun l c quan, n v, t chc, qun l kinh t - x hi, qun l Nh nc; trong phm vi chc nng ca mnh, thc hin quyn kim tra, gim st hot ng ca c quan, n v, t chc theo quy nh ca php lut. 3- Cng on c trch nhim t chc, gio dc, ng vin ngi lao ng pht huy vai tr lm ch t nc, thc hin ngha v cng dn, xy dng v bo v T quc Vit Nam x hi ch ngha.

iu ni ln rng, rt kh thuyt phc Nh nc cng nhn ngi lao ng l ngi nc ngoi tham gia thc hin cc hot ng c tnh cht c bit nh kim tra, gim st hot ng ca c quan nh nc... Hn th na, khng th buc nhng ngi lao ng l ngi nc ngoi cng nhn Vit Nam l T quc Vit Nam x hi ch ngha ca h. y vn php l v vn chnh tr c kt hp trong lut php. V iu l hon ton ng bi xt cho cng php lut l s th ch ho ng li ca giai cp nm quyn lnh o x hi.

V mc ch, Cng on Vit Nam ra i v hot ng v s mnh x hi ca n. Vic thnh lp Cng hi Ba Son v s ra i ca t chc tin thn ca cng on l Tng cng hi Bc k (28/7/1929) u mang m du n chnh tr. Vn giai cp v vn gii phng dn tc c bao hm mt cch tinh t s kin . Cho n nay, mc ch ca cng on hu nh cha thot ly bn cht giai cp v vai tr u tranh bo v Ngi Lao ng. Yu t lch s trong tha nhn s tham gia ca Nh nc (m i din l Th trng c quan, t chc, gim c x nghip quc doanh) vo t chc cng on ch c th tn ti trong ch x hi ch ngha. Khng th xy dng mt t chc cng on nh vy trong c ch kinh t hin nay - c ch th trng. S phn bit, phn ho ch - th l iu tt yu, v n gp phn khng nh li mc ch trc mt cng nh lu di ca cng on l Ngi i Din v Bo V quyn li hp php, chnh ng ca Ngi Lao ng v gp phn vo s nghip pht trin ca t nc Vit Nam. Vic kt np ngi nc ngoi vo cng on Vit Nam thc s l vn kh khn v khng d dng c chp nhn. Tuy nhin khng phi v th m vic ny lm suy gim nhng gi tr ca nhn quyn i vi nhng ngi lao ng di tr. Mc d T chc lao ng quc t c Cng c s 97 v Lao ng di tr (xt li nm 1949), trong c cp ti vic gia nhp cc t chc nghip on nhng Vit Nam cha ph chun. V kha cnh no , y l vn cn dnh thi gian nghin cu mt cch k lng hn trc khi quyt nh chnh thc.

4. Tm li

Vic kt np ngi s dng lao ngV /ngi ch /ngi qun l ca cc doanh nghip ngoi quc doanh hoc cc ch th tng t nh vy, cng nh kt np ngi lao ng l ngi nc ngoi vo cng on Vit Nam, l vn khng d dng. iu lin quan ti nhng vn tm cao v c tnh nhy cm v phng din chnh tr. Cn nu xt gc khoa hc - x hi, khng th chp nhn s ng sng ca gii ch v gii th trong t chc ca ring gii th. Nhng ngc li, c th chp nhn v cho php ngi lao ng l ngi nc ngoi thnh lp cng on Vit Nam vi iu kin: i) l t chc x hi - ngh nghip ca ngi lao ng, v: ii) phi c s cng nhn tnh cht a nguyn ca cng on. V nhng iu ny l kh c kh nng tr thnh hin thc v n s lm thay i c mt h thng t quan im n thit ch v th ch php lut.

-----------------

* TS, Ph ch nhim Khoa Php lut kinh t, Trng i hc Lut H Ni.

Quy trnh lp hin Vit Nam

Lut Ban hnh vn bn quy phm php lut nm 1996 ( c sa i, b sung nm 2002) quy nh v vic xy dng quy trnh lp hin nh sau: Vic son tho, thng qua, cng b Hin php, sa i Hin php do Quc hi quy nh (iu 13). Rt ng tic l n nay, mc d c hiu lc thi hnh trn mi nm, nhng quy nh trn vn cha c thc hin trn thc t v do vy, vn l mn n m cc nhim k Quc hi qua li cho Quc hi kho XII hin nay v vn c th, s li l di sn m cc nh lp php hm nay li cho cc kho Quc hi sau ny.L gii cho vng mc ny, c th c nhiu l do c a ra. Di gc c nhn, chng ti cho rng, c mt nguyn nhn quan trng l nhn thc v quy trnh lp hin nc ta, nht l nhn thc ca cc nh lp php cn cha tht y [1]. V do vy, mun y nhanh vic thc hin ng quy nh nu trn ca Lut Ban hnh vn bn quy phm php lut, th vn nhn thc ng v y quy trnh lp hin l mt trong nhng vn quan trng phi sm c t ra. 1. Quan nim v quy trnh lp hinHiu theo ngn ng thng thng, quy trnh l trnh t phi tun theo tin hnh mt cng vic no [2]. Di gc php lut, quy trnh lp hin c hiu l mt ch nh php lut, gm nhng quy nh v ch th, quyn v ngha v, trch nhim ca cc ch th trong vic xy dng v ban hnh hin php; trnh t, th tc tin hnh cc hot ng xy dng, ban hnh Hin php.

Quy trnh lp hin cn c hiu l quy trnh hot ng c tnh chnh tr - php l, gm nhiu giai on, nhiu hot ng khc nhau, do nhiu ch th tin hnh; c mi lin h cht ch v tun theo trnh t nht nh; l quy trnh hot ng mang tnh sng to sn phm l bn vn Hin php. Qua thc tin lp hin ca Nh nc ta, chng ti cho rng, c th quan nim v quy trnh lp hin nc ta l: Quy trnh lp hin l trnh t, th tc m nhng c quan, t chc c trch nhim thc hin hot ng lp hin phi tun theo trong qu trnh ban hnh mi hoc sa i Hin php nhm chuyn ho ch ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng di s lnh o ca ng Cng sn Vit Nam thnh nhng quy phm hin nh v th hin chng di hnh thc mt bn vn Hin php.2. c im ca quy trnh lp hinVic xc nh r c cc c im ca quy trnh lp hin c nhng ngha quan trng nhm bo m cho vic xc lp v thc hin quy trnh ny mt cch ng n, qua bo m c cht lng v hiu qu ca hot ng lp hin. Thc t qu trnh lp hin nc ta hn 60 nm qua cho thy, bi cha xc nh r c cc c im ca quy trnh lp hin, dn n khng tha nhn hoc cha tn trng ng mc cc c im khch quan ca quy trnh lp hin, t thm ch cn ph nhn tnh c lp ca quy trnh lp hin, ng nht quy trnh lp hin vi quy trnh lp php hoc coi quy trnh ny mt ni dung thuc v quy trnh lp php thng thng. Tuy nhin, theo quan im ca chng ti, quy trnh lp hin mc d c nhng im tng ng nht nh vi quy trnh lp php nhng khng th ng nht hoc ln ln vi quy trnh ny hay mt quy trnh no khc, xut pht t nhng c im c bn sau ca quy trnh lp hin:Th nht, nu nh cc quy trnh hot ng khc c quy nh ch yu trong cc vn bn lut, di lut, nh quy trnh ban hnh lut, ngh quyt ca Quc hi, php lnh, ngh quyt ca U ban thng v Quc hi c quy nh ch yu ti Lut Ban hnh vn bn quy phm php lut nm 1996 th quy trnh sa i Hin php cho n nay ch c quy nh ti cc Hin php.Th hai, quy trnh lp hin l quy trnh hot ng duy nht c Hin php quy nh iu kin thng qua rt cht ch. Hin php nm 1959, Hin php nm 1980 v Hin php nm 1992 u thng nht quy nh: Vic sa i Hin php phi c t nht l 2/3 tng s i biu Quc hi biu quyt tn thnh[3]. Th ba, quy trnh lp hin l quy trnh hot ng thng gn vi vic Quc hi phi thnh lp ra mt c quan c bit gip Quc hi thc hin hot ng lp hin, l U ban sa i Hin php. Theo quy trnh quyt nh nhng vn quan trng ca t nc, trong trng hp cn thit, Quc hi c th thnh lp mt U ban lm thi gip Quc hi thm tra, xc minh vn . Tuy nhin, y ch l nhng trng hp c bit, thc t rt him xy ra. Ngc li, trong cc trng hp ban hnh mi hay sa i Hin php, u phi thnh lp ra U ban d tho hoc U ban sa i Hin php gip Quc hi son tho Hin php hoc vn bn sa i Hin php (tr trng hp sa i Li ni u ca Hin php nm 1980).Ngoi ra, quy trnh lp hin mang tnh chnh tr - php l, phn nh c trng ca h thng chnh tr mt ng duy nht cm quyn, th hin ch trong ton b cc khu cng vic u c ng quan tm lnh o v ch o trc tip. ng thi, quy trnh lp hin l quy trnh hot ng i hi c s tham gia ch ng, tch cc ca nhn dn.

3. Cc nguyn tc c bn ca quy trnh lp hinCc nguyn tc ca quy trnh lp hin l nhng t tng ch o xuyn sut qu trnh xy dng v t chc thc hin quy trnh lp hin. Trong iu kin nc ta, bo m cho hot ng lp hin c cht lng v hiu qu, quy trnh lp hin i hi phi tun th nhiu nguyn tc quan trng, trong c bn nguyn tc c bn sau: Th nht, bo m s lnh o ca ng i vi hot ng lp hin. nc ta, h thng chnh tr c c trng l mt ng duy nht cm quyn, php lut l th ch ho ng li, ch trng ca ng, nhm xc lp v phng din php l s lnh o ca ng i vi Nh nc v x hi. V th, bo m s lnh o ca ng i vi hot ng lp hin tr thnh yu cu hng u trong ton b hot ng ca Nh nc.S lnh o ca ng i vi hot ng lp hin c th hin qua cc ni dung nh: ng xc nh mc ch, ni dung, yu cu ca vic xy dng, sa i Hin php; ng c cn b ca ng trc tip tham gia vo hot ng lp hin; Cc c quan lnh o ca ng nh B Chnh tr, Ban B th, Ban Chp hnh Trung ng ng thng xuyn theo di, xem xt v cho kin i vi cc vn quan trng ca Hin php trong qu trnh xy dng, sa i Hin php...Th hai, pht huy dn ch trong hot ng lp hin; to iu kin mi c quan, t chc v cng dn tham gia tch cc vo hot ng lp hin.Dn ch l mt trong nhng c im c bn, quan trng nht ca Hin php nc ta. Hin php bo m tnh dn ch thc s th quy trnh lp hin cng phi bo m ngay trong hot ng xy dng v sa i Hin php cng phi bo m tnh dn ch. Bi v, khng th c Hin php dn ch thc s khi chnh hot ng xy dng, sa i Hin php li thiu dn ch. Dn ch trong hot ng lp hin cng cao bao nhiu th cng pht huy c ti a tr tu ca tp th i biu Quc hi, cc c quan, t chc hu quan v cng dn trong vic to lp cc quy phm hin nh; cng phn nh c thc cht hn, su sc hn ch, nguyn vng ca qun chng nhn dn, Hin php thc s l Hin php "ca nhn dn, do nhn dn v v nhn dn", cng gp phn bo m cho cc quy phm hin nh ph hp hn vi iu kin kinh t - x hi ca t nc v xu th thi i. Th ba, tun th nghim chnh trnh t, th tc c xc lp trong quy trnh lp hin. Nguyn tc ny yu cu mi ch th tham gia hot ng lp hin phi thc hin nghim chnh cc trnh t, th tc c php lut quy nh, ph hp vi nhim v v quyn hn ca tng loi ch th trong hot ng lp hin. Mi hot ng ca tng ch th l mt khu trong hot ng lp hin, ch cn trc trc mt khu nht nh s nh hng ti hng lot cc khu tip theo, thm ch v hiu ho cc n lc lp hin trc . 4. Phn loi quy trnh lp hinQua nghin cu cc quy nh v quy trnh lp hin v thc tin lp hin nc ta, c th phn ra hai loi quy trnh lp hin c bn l: quy trnh ban hnh mi Hin php v quy trnh sa i Hin php.4.1. Quy trnh ban hnh mi Hin phpThc tin lp hin cc nc trn th gii cho thy, vic ban hnh hin php mi thng xy ra trong ba trng hp sau: i) khi thnh lp quc gia mi; ii) khi thay i ch chnh tr; iii) khi c nhng thay i c bn v ch kinh t, chnh sch pht trin x hi trong ng li, chnh sch ca gii cm quyn. nc ta, quy trnh ban hnh mi Hin php hu nh cha c php lut quy nh. Trong vn bn php lut u tin lin quan trc tip n vic xy dng Hin php nm 1946 - bn Hin php u tin ca Nh nc ta - l Sc lnh s 34/SL ngy 20/9/1945 (do Ch tch H Ch Minh k ban hnh) cng nh chnh bn Hin php nm 1946 v tt c cc bn hin php c ban hnh sau ny u khng c mt iu khon, mt quy nh no v quy trnh ban hnh Hin php mi. Nhn chung, Hin php ca cc nc cng thng khng c quy nh v quy trnh ban hnh mi Hin php. iu ny c th c l gii bi hai l do sau:- Th nht, Hin php l vn bn php l c tnh cng lnh, quy nh nhng vn c bn, quan trng nht ca mt quc gia. l nhng vn mang tnh n nh cao, t b tc ng bi s thay i thng xuyn din ra ca i sng kinh t - x hi v v vy nn cc bn Hin php bao gi cng rt n nh, t b thay i nh cc o lut thng. Cng v vy, trong khoa hc php l cng nh trong php lut thc nh, vn ban hnh mi Hin php thay th Hin php hin hnh t c t ra. - Th hai, khi ban hnh Hin php, nhn chung v mt ch quan, cc nh lp hin u mong mun (v tin tng) bn Hin php c ban hnh cng nh th ch chnh tr sn sinh ra n phi tn ti lu di, nu khng ni l vnh vin. Do , trong cc Hin php h thng khng t ra quy nh v vic ban hnh mi Hin php m ch c cc quy nh v vic sa i Hin php. 4.2. Quy trnh sa i Hin phpTrn th gii, c nhng nc coi vic sa i Hin php cng nh sa i mt o lut nn quy trnh sa i Hin php cng tng t nh quy trnh sa i lut, thm ch c p dng bi quy trnh lp php. Nhng Hin php c sa i bi quy trnh lp php nh vy c cc nh lut hc trn th gii xp vo nhm hin php mm. Tuy nhin, s nc s dng quy trnh lp php sa i Hin php rt t, m hu ht cc nc trn th gii s dng mt quy trnh sa i ring i vi Hin php v thng thng l quy trnh ny cht ch hn hn so vi quy trnh lp php. cng l l do cc nh lut hc xp Hin php ca cc nc ny vo nhm hin php cng", c ngha l thuc loi Hin php kh b sa i.

cc nc, vic sa i Hin php thng c tin hnh theo hai loi quy trnh l: (a) Do Quc hi lp php thc hin, y l quy trnh ph bin nht hin nay; (b) Do mt hi ngh dn c c bit thc hin, y l quy trnh c p dng mt s nc. Nc M l mt in hnh trong vic p dng quy trnh ny. Ngoi ra, cng c mt s nc, nh cc tiu bang ca Thu S p dng quy trnh sa i Hin php theo phng thc do nhn dn quyt nh.

Nhn chung, quy trnh sa i Hin php cc nc thng gm ba giai on c bn sau:

- Giai on sng kin lp hin Giai on ny l giai on m cc ch th c sng quyn lp hin a ra kin ngh hoc ngh v vic ban hnh mi Hin php hay sa i Hin php hin hnh. - Giai on thng qua d tho sa i Hin php hu ht cc nc, d tho sa i Hin php do Quc hi lp php thng qua nhng i hi t l i biu tn thnh theo a s tuyt i, c nc l 2/3, c nc l 3/4 hoc 3/5 s i biu Quc hi. cc nc Quc hi c t chc thnh hai vin, thng mi vin thng qua d tho mt cch c lp; cng c trng hp d tho c thng qua ti phin hp chung ca c hai vin. mt s nc, d tho sa i Hin php do Quc hi lp php thng qua, sau c a ra ph chun trong cuc trng cu dn hoc bi c quan lp php ca cc tiu bang (i vi nh nc lin bang). - Giai on cng b vn bn sa i Hin php phn ln cc nc, nu d tho sa i do ngh vin thng qua th nguyn th quc gia s k ban hnh m khng c quyn ph quyt, tr Bungary do cc Ch tch hai vin cng b. Nhng d tho c thng qua bi trng cu dn hoc c cc ch th hp thnh lin bang ng th khng cn nguyn th quc gia cng b, nh M, Php... Ngoi ra, cng cn ni thm l, nhng nc c nn chnh tr do mt ng lnh o th ng ng vai tr quyt nh trong vic sa i Hin php. ng l ngi a ra sng kin lp hin ng thi cng l ngi a ra nhng ch trng mang tnh nguyn tc v nhng vn c bn ca Hin php, lnh o ton b qu trnh xy dng Hin php. mt s nc, Hin php quy nh ng cm quyn l mt trong nhng ch th c quyn a ra sng kin sa i Hin php nhng cng c nc quy nh rng, ch c ng cm quyn mi c quyn a ra sng kin sa i Hin php (nh Cng g, Ga bng). mt s nc khc, mc d Hin php khng quy nh r quyn a ra sng kin lp hin thuc v ng cm quyn nhng quyn li c thc hin trn thc t[4]. Vit Nam, thc tin hot ng lp hin cho thy, quy trnh lp hin nc ta thng tri qua 6 giai on, bao gm:Giai on sng kin lp hinTrong khi vn sng kin lp php c quy nh tng i c th, tp trung nht ti Lut Ban hnh vn bn quy phm php lut[5] th hin nay, php lut nc ta hu nh khng c quy nh no v vn sng kin lp hin. Mc d c nhng quan im khc nhau v vn ny[6], nhng theo chng ti, trong sut lch s lp hin ca Nh nc ta t 1945 tr li y th ng Cng sn Vit Nam chnh l ch th duy nht a ra cc sng kin lp hin. iu ny ph hp v th hin c th ca h thng chnh tr nc ta vi mt ng duy nht cm quyn. Mi ch trng, ng li cng nh mc ch v ni dung c bn ca php lut u c ng xc nh, v u phi c kp thi th ch ho thnh cc quy nh ca Hin php v cc o lut ph hp vi bc i ca cch mng Vit Nam. Trong nhng vn , c nhng vn c th c th ch ho thnh o lut, nhng c nhng ch trng, ng li c bn, quan trng ca ng li cn phi c th ch ho thnh cc quy phm hin nh. Cn c vo tnh hnh cch mng trong tng thi k lch s, ng ta thng c nhng i mi quan trng v ch trng, ng li v mi ln nh vy, xut hin yu cu phi sa i Hin php. y l l do ti sao m sng kin lp hin thng c hnh thnh ti cc i hi ng hoc Hi ngh Ban Chp hnh Trung ng ng. Trn c s , ng trc tip a sng kin lp hin ra Quc hi[7] hoc lnh o cc c quan nh nc hu quan trnh ra Quc hi. Giai on Quc hi quyt nh vic sa i Hin phpTrn c s T trnh v vic sa i Hin php c trnh ra, Quc hi tin hnh phin hp ton th tho lun v quyt nh v vic sa i Hin php.Hu ht cc bn Hin php nc ta u quy nh: vic sa i Hin php phi c t nht l 2/3 tng s i biu Quc hi biu quyt tn thnh[8]. Tuy nhin, trong thc t vn c tnh trng hiu v p dng khng thng nht quy nh ny. C nhng ln Quc hi tho lun v c ngh quyt ring v vic ng cho tin hnh sa i Hin php theo t l t nht l 2/3 tng s i biu Quc hi biu quyt tn thnh, nhng cng c ln Quc hi khng tin hnh biu quyt ring m a vn ny vo d n Chng trnh xy dng lut, php lnh Quc hi thng qua theo th tc lp php, tc l theo t l qu 1/2 tng s i biu Quc hi biu quyt tn thnh nh trong trng hp sa i Hin php nm 1992 trong nm 2001.Trong giai on Quc hi quyt nh vic sa i Hin php, c mt hot ng quan trng l thnh lp U ban sa i Hin php. y l c quan ch tr v chu trch nhim chnh trong vic gip Quc hi son tho ni dung nhng vn d kin s sa i v chu trch nhim trnh ra Quc hi.Giai on son tho vn bn sa i Hin phpThng thng, giai on ny c cc hot ng ch yu sau: i) Tng kt thc tin thi hnh Hin php hin hnh; ii) Nghin cu, nh gi cc quy nh, cc ch trng, chnh sch ca ng v Nh nc v nhng vn lin quan ti Hin php, rt ra nhng vn cn sa i, b sung vo Hin php; iii) Tp hp v nghin cu, nh gi cc quy nh tng ng trong Hin php ca cc nc, trng tm l Hin php ca cc nc c iu kin chnh tr x hi v cc iu kin khc gn vi nc ta; rt ra nhng vn c th tham kho, vn dng mt cch ph hp vo iu kin Vit Nam; iv) Th hin cc ni dung cn sa i di hnh thc mt d tho vn bn php l ph hp, nh: D tho Hin php (sa i); D tho Ngh quyt sa i, b sung mt s iu, mt s phn ca Hin php...; v) T chc vic ly kin cc c quan, t chc hu quan v kin nhn dn v d tho vn bn sa i Hin php; vi) Trnh xin kin ca B Chnh tr, Ban B th, Ban Chp hnh Trung ng ng... v ni dung sa i Hin php; vii) Chnh l, hon thin d tho vn bn.Giai on ly kin nhn dn v d kin sa i Hin phpVic t chc ly kin nhn dn c thc hin khi d tho sa i Hin php c hon thin mt cch tng i, trc khi trnh ra Quc hi xem xt, thng qua khong t 2 n 4 thng v thng gm cc hot ng sau: i) Cng b d tho vn bn sa i Hin php; tuyn truyn v d tho vn bn sa i hin php; ii) T chc cc hi ngh ng gp kin vo vn bn sa i Hin php; iii) Tp hp, tng hp kin nhn dn; iv) Chnh l d tho vn bn sa i Hin php.Giai on Quc hi xem xt, thng qua vn bn sa i Hin php Sau khi d tho vn bn sa i Hin php c chnh l, hon thin trn c s kin ng gp ca nhn dn v sau khi c Hi ngh Ban chp hnh Trung ng ng xem xt, cho kin, U ban sa i Hin php trnh ra Quc hi. V c bn, quy trnh xem xt, thng qua d tho vn bn sa i Hin php ti Quc hi nc ta khng khc nhiu so vi quy trnh xem xt, thng qua vn bn d n lut. Trong , cng c nhng hot ng sau: i) C quan trnh (U ban sa i Hin php) thuyt trnh v d n sa i Hin php; ii) Quc hi tin hnh tho lun ti T, ti on i biu Quc hi v ti phin hp ton th ca Quc hi; iii) Quc hi biu quyt thng qua vn bn sa i Hin php.Bn cnh cc im ging nhau trn, quy trnh xem xt, thng qua vn bn sa i Hin php cng c nhng im khc bit so vi quy trnh thng qua mt d n lut thng thng sau: i) Nu cc d n lut trnh ra Quc hi u phi c c quan c thm quyn ca Quc hi thm tra th vn bn sa i Hin php c trnh ra Quc hi khng phi thm tra; ii) Nu vic thng qua cc ni dung ca d n lut ch cn qu na tng s i biu Quc hi biu quyt nht tr th i vi cc ni dung sa i, b sung Hin php i hi t nht l 2/3 tng s i biu Quc hi. Giai on cng b vn bn sa i Hin php nc ta, v c bn, vic cng b vn bn sa i Hin php cng tng t nh vic cng b cc o lut ca Quc hi. C th l, sau khi Quc hi thng qua, vn bn sa i Hin php s c Ch tch nc (hoc Ch tch Hi ng Nh nc) cng b. Tuy nhin, c hai Ngh quyt sa i Hin php nm 1980 u khng c Ch tch nc (hoc Ch tch Hi ng Nh nc) cng b, bi php lut giai on ny khng quy nh vic cng b ngh quyt ca Quc hi.*Trn y l mt s nhn thc ban u v quy trnh lp hin nc ta. Xin nu ra cng trao i, i ti mt nhn thc y hn, ng n hn v quy trnh lp hin, gp phn vo vic nghin cu, hon thin quy trnh lp hin trong thi gian ti.-----------* Vn phng Quc hi.

[1] Nguyn Quang Minh, Mt s vn v quy trnh lp php ca Quc hi, Tp ch Nghin cu lp php s 1 (2002); Nguyn Quang Minh, Hon thin quy trnh lp hin: Yu cu thc tin ang t ra, Tp ch Nghin cu lp php s 10 (2002).[2] Trung tm T in, T in Ting Vit, Nxb Khoa hc X hi, H Ni, tr .785.[3] Quc hi nc CHXHCNVN (1995), Hin php Vit Nam (nm 1946, 1959, 1980 v 1992), Nxb Chnh tr Quc gia, H Ni, tr.65, tr.132, tr.194.[4] inh Ngc Vng (1992), C s l lun v thc tin xy dng Hin php cc nc ang pht trin, in trong cun Nhng vn c bn ca hin php cc nc trn th gii, Nxb S tht, H Ni 1992, tr. 58.[5] Khon 2 iu 22 ca Lut Ban hnh vn bn quy phm php lut.[6] Nguyn Vn Yu, Nhn li hot ng lp hin ca Quc hi 60 nm qua, Tp ch Nghin cu Lp php s 12 (2005), tr.4[7] L Dun (1976), Ton dn on kt xy dng T quc Vit Nam thng nht x hi ch ngha (Bo co chnh tr ti K hp th nht Quc hi kho VI, K yu K hp th nht Quc hi kho VI)[8] Quc hi nc CHXHCNVN (1995), Hin php Vit Nam (nm 1946, 1959, 1980 v 1992), Nxb Chnh tr Quc gia, H Ni, tr. 65, tr. 132, tr. 194.GIM THIU THIT HI TRONG CC V KIN

CHNG BN PH GI NC NGOI

KHI CC DOANH NGHIP VIT NAM L B N

Nguyn Ngc Sn *

Phm Phi Thng **

Thi gian qua, chng ta chng kin nhiu v vic chng bn ph gi nc ngoi m doanh nghip Vit Nam l b n. C nhng v kin to nn ln sng lo ngi cho s pht trin ca mt khu vc kinh t vi nhiu ngnh ngh c lin quan. C th niC, i vi cc doanh nghip Vit Nam, cc v kin chng bn ph gi khng cn l vn mi m, song vn cn nhiu tn ti trong nhn thc v kinh nghim thc t ca cc doanh nghip v lnh vc ny. Nu khng c quan tm ng mc v c cc gii php ph hp th hu qu ca cc v kin chng bn ph gi i vi doanh nghip Vit Nam khng ch dng li vic gy kh khn cho thm nhp cc th trng mi, m cn nh hng ln ti v tr, uy tn v hiu qu ca nn sn xut ni a. V vy, khi l b n trong cc v kin chng bn ph gi nc ngoi, cc doanh nghip Vit Nam cn hon thin c ch khng kin nhm gim thiu thit hi.

1. Khi nim v bn ph gi v chng bn ph gi hng ha nhp khu trong thng mi quc t

Bn ph gi

Hip nh chung v thng mi v thu quan (GATT) coi bn ph gi l vic sn phm ca mt nc c a vo kinh doanh trn th trng ca mt nc khc vi gi thp hn gi tr thng thng ca sn phm (iu VI, Khon 1).

Hip nh chng bn ph gi ca WTO c cch nhn c th hn: mt sn phm b coi l bn ph gi nu nh gi xut khu ca sn phm c xut khu t mt nc ny sang nc khc thp hn mc gi c th so snh c ca sn phm tng t c tiu dng ti nc xut khu theo cc iu kin thng mi thng thng. Sn phm tng t theo cch hiu ca Hip nh l sn phm ging ht (ging nhau tt c cc yu t vi sn phm c xem xt) hoc nhng sn phm c tnh cht tht tng ng.

D php lut chng bn ph gi lun gn hin tng bn ph gi vi l thuyt v hnh vi nh gi cp ot (predatory pricing), song c th thy, c hai quy nh trn u khng coi bn ph gi l bn hng di gi thnh ca hng ha v khng dng thit hi m ngnh sn xut sn phm tng t ca nc nhp khu lm cn c xc nh bn ph gi (mt cch hiu truyn thng v bn ph gi trong php lut cnh tranh ca cc quc gia). Theo cc quy nh ca php lut thng mi quc t, hnh vi bn ph gi c xc nh t bin chnh lch gia gi xut khu vi gi thng thng ca sn phm ti nc xut khu.

Cch nh ngha nh trn tng chng l n gin, nhng thc t v ang gy ra khng t cc cuc tranh ci v vic xc nh th no l gi tr thng thng, gi c th so snh c, sn phm tng t D php lut ca cc nc v ca WTO thng nht c nhng khi nim v cn c xc nh hin tng bn ph gi, song trn thc t, iu tra v gi xut khu, sn phm tng t ti nc xut khu v ngnh sn xut sn phm tng t b thit hi ca nc nhp khu, c bit l v gi tr thng thng l cng vic khng n gin. L do c a ra l gii v tnh phc tp ca cng vic iu tra thng l s khc nhau trong cu trc chi ph sn xut, tp qun kinh doanh v s khc bit v chun mc k ton, kim ton gia cc vng th trng, gia cc quc gia v thm ch gia cc doanh nghip trn cng th trng. Cha k nhng phc tp ca cc din bin th trng v s chi phi bi quan h chnh tr, quan h ngoi giao gia cc nc cng c nh hng nht nh. V vy, trong vic tm kim, s dng cc ti liu lm c s xc nh nhng cn c iu tra vic bn ph gi, lun c nhng khong trng to iu kin cho cc c quan nh nc c thm quyn ca quc gia tin hnh v kin c nhiu quyn ch ng trong qu trnh iu tra. S ch ng c th n khut nhng toan tnh bo h cho ngnh sn xut sn phm tng t ca nc nhp khu, cho d s bo h c th hy hoi cnh tranh lnh mnh ca thng mi quc t.

Tm li, khi nim bn ph gi m iu VI ca GATT v Hip nh chng bn ph gi ca WTO nm 1994 a ra ch quan tm n hnh thc ca hin tng gi (c s khc bit gia gi tr thng thng ca hng ha bn ti nc xut khu v gi xut khu vo nc nhp khu) m cha phn nh tc hi ca bn ph gi i vi cnh tranh lnh mnh trong quan h thng mi quc t. Th cho nn, nu quan tm n bn cht bt chnh ca hin tng ny, chng ta c th nhn dng hnh vi bn ph gi di quan im c tha nhn rng ri ca cc chuyn gia kinh t M (t nm 1980): bn ph gi l hnh vi bn mt mt hng thp hn gi hin hnh ca mt hng trn th trng nhm lm nh hng ti cc mt hng tng t trn cng th trng .

Bn cht bt chnh ca bn ph gi c suy on t mc ch ca n l nhm lm nh hng n cc mt hng tng t (ng ngha vi vic tng li th cnh tranh vi cc i th trn cng th trng). Ni cch khc, hnh vi bn ph gi l chin lc thm nhp hoc m rng th trng ca cc doanh nghip xut khu. Do gn lin vi cnh tranh nn bn cht ca hnh vi bn ph gi lun c soi xt bng cc l thuyt cnh tranh. Nu bn hng ha vi gi thp ch l nhng gii php tm thi (nh bn hng tn kho li thi, hng sp ht hn, hng thanh l) v khng nh hng n s tn ti ca cc doanh nghip khc th khng b xem xt l bn ph gi v khng th trng pht. Nhng nu hnh vi bn hng ho gi thp nhm loi b cc i th cnh tranh th chc chn b quy kt l gy thit hi v tu thuc vo mc m mi quc gia c mt mc trng pht nht nh. Chng bn ph giDo nhn nhn bn ph gi l hnh vi thng mi khng trung thc, cng bng trong giao thng quc t nn hu ht chnh ph cc nc u c nhng bin php phng nga v ngn chn, thm ch trng pht, tr a khng nhng duy tr cnh tranh lnh mnh, cng bng trong thng mi quc t m cn nhm ti vic khc phc thng mi, b p nhng tn tht do bn ph gi gy ra v bo v ngnh sn xut trong nc. Nhng trn thc t, cng c trn vn thng c cc doanh nghip nc nhp khu chi phi (thng qua quyn lc nh nc) nhm tng kh nng cnh tranh i vi cc i th t nc xut khu, c bit cc nc m gii doanh nhn lin h mt thit, c kh nng can thip su vo hot ng chnh tr. Trn thc t, c ti 90% cc bin php ny khng nhm hng ti bo v tnh hiu qu ca cnh tranh v cng bng thng mi. Khi , cc bin php chng bn ph gi khng cn l chnh sch cng theo ng ngha m bin thnh chnh sch t v ngi chu thit hi khng ch c cc nh sn xut nc xut khu m chnh ngi tiu dng ca nc nhp khu, thm ch, nh hng ti c nn sn xut ca nc nhp khu khi cc sn phm b p t thu chng bn ph gi ng vai tr l ngun nguyn liu quan trng, ch yu cho cc ngnh khc.

Do tch kh nng gy thit hi ra khi khi nim, nn Hip nh chng bn ph gi ca WTO ch cho php p dng cc bin php chng bn ph gi khi p ng c bn iu kin:1) Sn phm nhp khu ang bn ph gi; 2) C s thit hi (hoc e do gy thit hi) v vt cht do hnh ng bn ph gi gy ra i vi cc doanh nghip nc nhp khu ang sn xut sn phm tng t (hoc thm ch ch l to nn tnh trng tr tr i vi vic thnh lp ca mt ngnh sn xut trong nc); 3) Phi c mi quan h nhn qu gia bn ph gi v thit hi vt cht (hoc ngun e do gy thit hi vt cht); 4) Tc ng ca bn ph gi phi c tnh rng ln, nh hng n ton ngnh sn xut ni a (sn xut mt hng tng t mt hng ang bn ph gi).

Mt trong nhng bin php c s dng thng xuyn l thu chng bn ph gi (c xc lp v s dng t u th k 20 ti Canada (1904), New Zealand(1905), Australia (1906)). Thu chng bn ph i vi mt mt hng c chnh thc p t (c thi hn) nu sau qu trnh iu tra i n kt lun mt hng trn c bn ph gi gy nh hng ln cho nn sn xut trong nc. Mc thu cn c trn bin ph gi ca mt hng so vi gi tr thng thng ca mt mt hng tng t. Mc d Hip nh GATT coi thu chng bn ph gi l khon thu b sung p dng cho hng ho nhp khu c xc nh l bn ph gi, song xt v bn cht, thu chng bn ph gi phi c coi l cng c ti chnh mang tnh b gi loi b hay ngn chn nhng nh hng tiu cc t vic bn ph gi i vi ngnh sn xut ni a ca nc nhp khu. Thu chng bn ph gi khng mang bn cht truyn thng ca thu nhp khu thng thng, n cng khng l khon tin bi thng cho nhng thit hi m ngnh sn xut sn phm tng t ca nc nhp khu phi gnh chu. Cc doanh nghip thuc ngnh sn xut sn phm tng t s khng c hng bt k li ch trc tip no t khon thu chng bn ph gi .

Mc d c s thng nht quan nim v bn cht ca cc bin php chng bn ph gi, song s ra i ca Tu chnh n Byrd (do Thng Ngh s Robert Byrd son tho, c Tng thng Hoa K Bill Clinton k sc lnh ban hnh ngy 28/10/2000) gy ra cuc tranh lun mi v vic s dng thu chng bn ph gi. o lut ny quy nh khon tin thu c s c chia s cho cc cng ty ca Hoa K sn xut sn phm tng t vi hng ha nhp khu chu thu chng bn ph gi. Vi quy nh , thu chng bn ph gi khng ch ging nh khon b p thit hi m cn c tnh cht ca mt bin php tr cp hoc bin php bo h kiu mi trong thng mi quc t. Cho n nay, mc d Tu chnh n Byrd b Thng vin v H vin Hoa K b phiu hy b nhng s ra i ca n cho thy tnh cht ngy cng phc tp trong quan nim v bn cht ca cc bin php chng bn ph gi.

2. nh hng ca s phn bit gia nn kinh t th trng v phi th trng trong v kin chng bn ph gi n kh nng khng kin ca doanh nghip Vit Nam

Chng ti khng i su vo cc cn c khi phn tch chng minh mt nn kinh t l nn kinh t th trng hay phi th trng. Nhng c th thy, vn xc nh doanh nghip c mt hng xut khu b khi kin bn ph gi hot ng theo m hnh kinh t th trng hay phi th trng c ngha rt quan trng trong qu trnh iu tra v kin, c bit trong vic p dng phng php tnh ton bin bn ph gi (l mu cht p t thu chng bn ph gi).

Vi quan nim nn kinh t phi th trng ng ngha vi vic c s can thip, chi phi ca nh nc i vi doanh nghip ni a v c bit i vi gi ca hng ho xut khu nn lun c hoi nghi cho rng, doanh nghip sn sng xut khu hng ho ca mnh vi gi thp hn mc gi thng thng ca sn phm tng t ti th trng nc nhp khu bt chp hnh vi bn ph gi trn c gy thit hi thc t hay khng. Mt khc, v nghi ng l c s bo tr, tr gi ca nh nc nn cc nc pht trin lun cho rng nn kinh t phi th trng s khng th c c nhng mc gi cnh tranh ng tin cy. Do , doanh nghip t nc c nn kinh t phi th trng rt d b khi kin v bn ph gi. Thc t cho thy, t nm 1986 n 1992, ti th trng Hoa K, mc d ch chim 3% tng s hng ho nhp khu nhng cc nc c nn kinh t phi th trng chim ti 20% tng s v kin chng bn ph gi. Bn cnh , vic cc doanh nghip nc nhp khu phng i bin bn ph gi v thit hi c tnh l iu thng gp v vic to lp v truy tm bng chng v bn ph gi cc nc b xem l c nn kinh t phi th trng n gin hn nhiu so vi cc nc c nn kinh t th trng.

C hai vn ln thng gp phi i vi doanh nghip ang b kin bn ph gi trong vic xc nh doanh nghip ny c hot ng trong mt nc c nn kinh t phi th trng hay khng:

Th nht, vic xc nh mt nc c nn kinh t phi th trng c tha nhn l hon ton do lut php ca tng quc gia quy nh (nh ngha v nn kinh t phi th trng trong GATT v Hip nh chng bn ph gi cn b ng). iu dn n tnh trng khng c s thng nht trong lut php ca cc nc v tiu ch xc nh nn kinh t phi th trng. Thm ch, nhiu quc gia, php lut cng ch t ra nhng tiu ch kh m h d xc nh nn kinh t phi th trng theo ch ch quan ca mnh. iu l gii thc t l trong cc v kin chng bn ph gi, mt s quc gia (nh Hn Quc) tha nhn Vit Nam l nc c nn kinh t th trng, EU khng xem Vit Nam l nc c nn kinh t phi th trng m ch l nc c nn kinh t chuyn i; trong khi , Hoa K hin dng li vic cam kt s cng nhn Vit Nam l nc c nn kinh t th trng sau 12 nm k t thi im Vit Nam gia nhp WTO.

Th hai, khi b xc nh l nc c nn kinh t phi th trng, doanh nghip b n trong v kin bn ph gi t cc nc trn khi tin hnh iu tra s b p dng phng php tnh bin ph gi theo nn kinh t phi th trng. Phng php ny da trn gi nh vic mua bn hng ho nn kinh t phi th trng khng ng tin cy (xut pht t quan im c s chi phi ca nh nc) nn gi tr thng thng trong v kin s khng c xc nh bng gi ni a ca nc xut khu m xc nh t gi ca sn phm tng t ti mt nc th ba c nn kinh t th trng hoc gi ca nc th ba vi nc khc. Trn c s xc nh gi tr thng thng ny m c lng chi ph sn xut trong nc c nn kinh t phi th trng. iu ny dn ti s phc tp trong vn la chn nc i din (nc th ba) v xc nh gi tr thay th, v c c thng tin chnh xc v gi ca sn phm tng t ti nc th ba tng i kh v mt thi gian, tu thuc vo tinh thn thin ch hp tc ca quc gia th ba. Mt khi chnh quc gia ny ang l i th cnh tranh v nguy c e do i vi chnh mt hng xut khu ca quc gia th vn trn khng h n gin. Thc t cho thy, vn la chn nc th ba thng to ra s i u gay gt gia mt bn mun chn nc c chi ph sn xut cao (bn nguyn n) v bn mun chn nc c chi ph sn xut thp (bn b n).

Tnh trng lm dng phng php tnh gi tr thng thng i vi cc nc c nn kinh t phi th trng l iu thng gp ti cc th trng ln nh Hoa K. iu ng ngha vi vic mt bin ph gi mc cao lun l kt qu i vi cc nc c nn kinh t phi th trng v vi cc quy nh mp m, vic quy kt mt nc c nn kinh t phi th trng l iu kh d dng.

C mt vn cn lu l khi mt nc b coi l c nn kinh t phi th trng, trong cc v kin bn ph gi, doanh nghip vn c th c hng i x cng bng nh i vi cc nc c nn kinh t th trng thng qua vic chng minh ngnh cng nghip hoc mt doanh nghip hot ng theo nh hng th trng.

3. Tng quan v cc v kin bn ph gi m doanh nghip Vit Nam l b n

T nm 1994 n nay, c 29 v kin chng bn ph gi v t v (05 v) lin quan n doanh nghip Vit Nam tp trung vo mt s sn phm ch yu nh giy dp, hng ho nng - thu sn, mt s sn phm cng nghip, c kh Trong 23 v kin bn ph gi c kt lun cui cng hoc nc nhp khu rt n kin sau khi iu tra, c 07 v hng ho xut khu b kin ca Vit Nam khng b p dng thu chng bn ph gi.

C 16 v kin chng bn ph gi m sau khi c kt lun, hng ho xut khu ca Vit Nam b p thu chng bn ph gi, tp trung vo cc th trng:

- EU vi 07 v: nm 1998, mt hng m chnh, mc thu 16,8%; nm 2003, mt hng Oxyde km, mc thu 93% nhm ngn chn Trung Quc ln trnh thu chng bn ph gi bng cch xut khu thng qua cc doanh nghip Vit Nam, nhng sau ny nu cc doanh nghip Vit Nam t sn xut v xut khu sn phm ny qua th trng EU th EU cho php cc doanh nghip gi h s min tr p dng; nm 2004 vi 03 v: v vic tng t v kin mt hng Oxyde km i vi mt hng vng khuyn kim loi; mt hng xe p, mc thu t 15,8% n 34,5%; mt hng cht, then ca bng inox v mt s ph tng khc, mc thu 7,7%; mt hng n hunh quang (CFL-i) ngun gc Trung Quc xut khu thng qua th trng Vit Nam, mc thu 66,1%; nm 2006, mt hng giy m da, mc thu 10%).

- Hoa K vi 02 v: nm 2002, mt hng c tra, ba sa, mc thu t 36,84% n 63,88%; nm 2003, mt hng tm, mc thu t 4,30% n 25,76%;

- Ba Lan: nm 2000, mt hng bt la gas, mc thu 0,09Euro/chic.

- Canada: nm 2001, mt hng ti, mc thu 1,48$Canada/kg.

- Th Nh K: nm 2004, cc mt hng lp xe my, mc thu 30%, Sm xe my, mc thu 44%, lp xe p, mc thu 29%, sm xe p, mc thu 49%.

- Peru: nm 2005, mt hng vn lt sng c chiu di 55-120cm, mc thu 5,2USD/sn phm.

- Ai Cp: nm 2006, mt hng n hunh quang thng thng c cng sut 18-40 watt, mc thu 0,32USD/sn phm.

- Achentina: nm 2007, mt hng nan hoa xe p, xe gn my, mc thu 81%.

- Th Nh K: nm 2007, mt hng dy truyn dn lc li thp c tit din ch V (dy cu -roa), mc thu 4,55USD/kg.

Hin ti (thng 9/2007), Vit Nam ang i mt vi v kin ti th trng n i vi 02 mt hng bng n hunh quang v a compact c chc nng ghi.

Bn cnh , Vit Nam hin ang i mt vi vic cc quc gia khc tng cng kho st trc tip th trng Vit Nam lin quan n cc mt hng nghi ng bn ph gi. ng u l Hoa K i vi mt hng dt may cng vi vic p dng c ch gim st mt hng ny gy khng t kh khn, thit hi cho cc doanh nghip trong nc.

Thc tin trn cho thy, cc v kin v bn ph gi ca hng ha c xut x t Vit Nam khng ch din ra nhng th trng ln nh EU, Hoa K... m c du hin lan rng theo hiu ng dy chuyn ra nhiu vng th trng khc. Hin cc nc ang pht trin cng bt u cc v kin chng bn ph gi khi chng ta ang bt u khng nh v th cnh tranh trn th trng ca h. Mt khc, ngoi nhng sn phm c th mnh trong cnh tranh quc t, cc sn phm c t trng xut khu khng ln cng b kin. D nhin, nhng v vic lin quan n sn phm c t trng xut khu khng cao t gy nhng ting vang ln trong sinh hot kinh t. Tuy nhin, nu khng c nhng quan tm thch ng th vic p thu chng bn ph gi d xy ra. Khi , hu qu khng nhng l mt th trng m cn c nhng tc ng dy chuyn n nhng sn phm xut khu khc trn th trng ca nc p thu v nhng quc gia khc.

3.1 Mt s hn ch trong kinh nghim v thc tin khng kin ca Vit Nam trong cc v kin chng bn ph gi nc ngoi

Thc t trn cho thy, phn nhiu chng ta tht bi khi khng kin cc v kin chng bn ph gi nc ngoi. iu ny thng do:

- Hu ht cc doanh nghip Vit Nam thiu kinh nghim v s hiu bit cn k v php lut chng bn ph gi quc t. Hn ch ny c th c l gii t s non tr ca th trng Vit Nam vi cng cuc chuyn i v c bc pht trin vn vn trn di hai thp nin. Trong khi Nh nc hon thnh vic xc lp cc thnh phn kinh t cng nh c cu nn kinh t theo c ch th trng th kinh nghim ca th h cc doanh nhn vn nh hng t nn kinh t tp trung bao cp hoc kinh nghim t tch ly ca th h nhng doanh nhn u tin tham gia vo giao thng quc t. Cc c hi pht trin trong hp tc quc t phn ln do nh hng, hp tc ca nh nc. Bn cnh , chng ta thiu hn i ng ng o chuyn gia php l, lut s thc s c kinh nghim, am hiu tn tng v kinh t quc t ni chung v php lut cnh tranh quc t ni ring. Mt khc, thc t cc v kin chng bn ph gi lun i hi i ng t vn php l phi c tm nh hng nht nh (xut pht t uy tn qua qu trnh t vn, gii quyt tranh chp) khi tham gia vo qu trnh khng kin, bo v quyn li cho cc doanh nghip Vit Nam. Hin ti, cc doanh nghip phi tiu tn mt khon chi ph khng nh cho hot ng t vn php l trong cc v kin, v d: ti th trng Hoa K, v kin c tra, ba sa (nm 2002) tiu tn hn 800.000 USD. Trong , chi ph lut s l 600.000 USD (tng ng gn 500 USD cho mt gi t vn trong khi thu nhp bnh qun ca nng dn ch mc 35 USD /thng); v kin tm (nm 2003) tiu tn gn 3 triu USD v mi y (nm 2006) v kin giy m da ti th trng EU c tnh gn 4 triu USD (bnh qun mi doanh nghip phi b ra chi ph 100.000 USD). Song, xy dng i ng lut s, chuyn gia php l c tri thc v kinh nghim v php lut chng bn ph gi khng th l cng vic ca mt sm mt chiu. iu phi lm l cn c chin lc xy dng ngun nhn lc hp l. V vn ny, dng nh vn nh nc vn cha c nhng ng thi no chng ta lc quan.

- S lin kt gia doanh nghip, hip hi ngnh hng v Chnh ph trong qu trnh khng kin cha cao. T cc v kin, ta thy: trong khi Chnh ph ch dng li mc thit lp hnh lang thng tin nhm mc ch nh hng v thng qua c quan pht ngn, phng tin truyn thng pht biu chnh kin m cha tham gia m phn quc t song phng, a phng vi cc quc gia khi kin mt cch tch cc (mt phn do hn ch nhn lc khi chng ta va xy dng c quan qun l cnh tranh) th cc hip hi ngnh hng ch l t chc ng vai tr pht ngn ting ni chung ca cc doanh nghip, khng nng lc m trch vai tr t vn vng chc hay thm ch, trong vn ng hnh lang v quan h cng chng cho cc doanh nghip; vic i din cho cc doanh ngip tham gia qu trnh khng kin dng nh ch l hnh thc. Hu ht cc doanh nghip khi tham gia khng kin u phi thu lc lng lut s, c vn ti chnh ring v t ra hi ht trong vn lin kt vi cc doanh nghip khc cng b khi kin bng cch gia nhp hip hi ngnh hng. Chng hn, trong v kin 9 cng ty Vit Nam bn ph gi mt hng xe p v ph tng xe p ti th trng EU nm 2004: ngy 17/5/2004 B Thng mi triu tp Hip hi xe p - xe my Vit Nam (VBMA) v 9 cng ty trn (trong c 3 cng ty cha h xut khu vo th trng EU) thng bo tnh hnh v bn bin php i ph, nhng ti thng 7/2004 mi ch c 1 trong 6 cng ty c mt hng xut khu vo th trng EU tham gia VBMA, do , VBMA khng th chnh thc i din cho 9 doanh nghip tham gia v kin, cc bn khai kinh t th trng v bn tr li cu hi u c cc cng ty thc hin n l. Kt thc v kin ny, cc cng ty Vit Nam b p mc thu chng bn ph gi t 15,8% n 34,5%.

- S lin kt cha cht ch dn ti chng ta khng th xc lp c vai tr - trch nhim rch ri v c s phi hp gia doanh nghip, hip hi ngnh hng cng nh cc c quan chc nng ca Chnh ph trong qu trnh khng kin. Nm 2006, trong v kin mt hng giy m da ti th trng EU, sau qu trnh iu tra (vi mc thu tm thi l 16,8% k t thng 4/2006), mc thu chnh thc c p dng cho cc doanh nghip Vit Nam l 10% k t ngy 7/10/2006. Trong qu trnh tham gia khng kin, chng ta b co buc c s can thip su ca nh nc vo hot ng sn xut ca cc doanh nghip (theo li Cao u thng mi EU - Peter Power), cho d khng ng thc t nhng r rng chng ta tht bi trong vic chng minh trc EU lin quan ti s lin kt gia cc doanh nghip v nh nc nhm gii trnh cc vn v h tr ti chnh v thu thp, nh gi ti sn khng chnh xc, bo co ti chnh sai. iu ng ni l khi chng ta ang c s ng h ca cc nc Bc u trong Lin minh EU (vi ch trng t lu v t do ho thng mi, tri vi quan im ca cc nc Nam u m ng u l Italia), s ng thun khng bn ph gi ca phn ln cc nh bn l v nhp khu EU, Hip hi cc nh bn l Anh (BRC), Lin on ngnh sn xut th thao chu u... v mc d khi Lin minh chu u (25 nc) b phiu ch c 9 phiu thun, 4 phiu trng v ti 12 phiu chng (hng tin AFP), cc doanh nghip Vit Nam vn b p dng thu chng bn ph gi. iu cho thy chng ta vn khng c cc gii php hu hiu nhm s dng hiu qu li th quan h quc t (vai tr ca Chnh ph) v tn dng quan h cng chng (vai tr hip hi ngnh hng v cc doanh nghip). Hn na, hu ht cc doanh nghip khng nghin cu chi tit tiu chun cng nhn kinh t th trng ca EU nhm chun ho hot ng ca mnh cng nh chun b y thng tin cho qu trnh iu tra. Ti cc v kin EU, trong nm tiu ch nh gi doanh nghip hot ng theo c ch th trng (cc quyt nh kinh doanh v chi ph kinh doanh da trn cc tn hiu th trng; s sch k ton p ng cc tiu ch quc t; khng c tc ng tiu cc t h thng nn kinh t phi th trng; s r rng v n nh trong php lut v ph sn v s hu; t l hi oi da trn gi th trng), cc doanh nghip Vit Nam u t hai tiu ch sau cng (c cng nhn qua iu tra mu), nhng hu ht u khng th p ng ba tiu ch cn li, do , khng c cng nhn hot ng theo c ch th trng.

3.2. nh gi chung v thit hi qua cc v kin m cc doanh Vit Nam l b n

Do nhng hn ch c bn trn, nn chng ta tht bi trong 16/23 v (70%), iu ny gy nn nhng thit hi khng nh khng ch cho tng doanh nghip c lin quan m c nn sn xut ni a, c th:

Mt l, tm l bt n trong qu trnh theo ui cc v kin khin cc doanh nghip khng th m bo cc hot ng sn xut kinh doanh bnh thng. Thc t cho thy, khi tip nhn nhng thng tin u tin v v kin, doanh nghip lun b ri vo trng thi cng thng, lo ngi. C th l gii t thc trng l doanh nghip Vit Nam cha thc s sn sng i u vi kin tng (cho d bit rng khng th trnh khi khi m ca hi nhp, giao thng quc t); hoc do s thiu ht trong kinh nghim thng trng v am hiu v php lut thng mi quc t. Tm l lo lng v kh nng thua kin v nguy c b p t thu chng bn ph gi cao to p lc khin cc doanh nghip tr nn lng tng trong vic la chn cc gii php ng n trong qu trnh tham gia v kin v trong vic tm kim nhng bng chng thuyt phc nhm phn bc co buc bn ph gi. Chi ph cho cc v kin cng l vn nan gii i vi cc doanh nghip v ngoi tr cc doanh nghip c vn u t nc ngoi, hu ht doanh nghip Vit Nam l doanh nghip c quy m va v nh, kh nng ti chnh c hn, ch yu hot ng trong lnh vc gia cng hoc sn xut cc ngnh hng c s dng nhiu nhn cng ( khai thc li th nhn cng r).

T l tht bi cao trong cc v kin khin cc doanh nghip gim hn s nhit tm hp tc trong qu trnh iu tra khin kt qu iu tra cng bt li, thm c nhng doanh nghip thc hin chnh sch mang tnh bt chp lm nh hng ln ti cc doanh nghip khc. in hnh trong v B Kinh t v Sn xut Argentina (bt u ngy 21/12/2005) tin hnh iu tra chng bn ph gi i vi mt hng nan hoa khng m, m nan hoa v nan hoa hon chnh ca xe p, xe my ch i vi mt doanh nghip Vit Nam duy nht. Doanh nghip ny quyt nh khng tr li cc cu hi iu tra, ng thi tng mnh khi lng xut khu vo th trng ny. Cho ti khi Argentina ra quyt nh p thu chng bn ph gi tm thi (81%), doanh nghip ngng hon ton vic xut khu sn phm b iu tra vo th trng Argentina. C th do nm chc phn thua trong v kin hoc do chnh sch xut khu ca doanh nghip c thay i v th trng xut khu chin lc nn doanh nghip khng ch ng khng kin v hp tc tch cc trong v vic, ng thi thc hin hnh vi khai thc th trng ln cht. Song, d l th no th vic thiu hp tc lm cho bn thn doanh nghip mt i phn th trng v chng mc no s nh hng tiu cc n nhng doanh nghip khc cng sn xut ngnh hng khi c nh xm nhp vo th trng Argentina.

Hai l, tn tht ln v ti chnh l iu khng trnh khi. Nhng khon thit hi ln thng thng lin quan n t vn, tr li bn cu hi, thu thp thng tin, tham gia t tng, thm ch vn ng hnh lang, tranh th quan h cng chng. Trong , chi ph lin quan n t vn thng l nhng khon tin khng nh. Nu lc quan, chng ta c th t vui v m cho rng, nhng khon chi ph ny d khng c chi tr i li nhng kinh nghim kinh doanh, song cng lm hc ph cho nhng bi hc v lng v s dng php lut trong giao thng quc t.

Ba l, cc v kin bn ph gi lun c nhng tc ng tiu cc mc nht nh n kinh t - x hi trong nc, c bit khi v kin chng bn ph gi nhm vo cc ngnh sn xut s dng nhiu lao ng nh dt may, hng th cng... hay cc ngnh sn xut d b tn thng nh chn nui, nui trng thu sn... Thit hi trc mt i vi s pht trin ca th trng l cc doanh nghip nhp khu nc ang iu tra chng bn ph gi thng ct gim nhp khu ngay t bc u iu tra v kin, bi nhng lo ngi v nguy c phi tr thm cc khon thu chng bn ph gi hay khon k qu bt buc t pha c quan hi quan i vi cc nh nhp khu... Hu qu khng ch dng li vic cnh ca thm nhp vo th trng cc nc trn thu hp, m ko theo s gim st kim ngch xut khu ca cc doanh nghip Vit Nam dn ti vic thu hp quy m sn xut v nguy c ct gim lao ng tng. V d, trong v kin Vit Nam bn ph gi giy m da vo th trng EU: sau khi c n khi kin, n t hng trong thi gian u nm 2006 cho cc doanh nghip Vit Nam ch bng 50% cng k nm trc, ng ngha vi vic kim ngch xut khu ngnh da giy st gim mnh ko theo s lo lng v quyn li trc tip ca hn 500 nghn cng nhn trong ngnh v cc vn kinh t -x hi khc.

V cui cng, vi c ch kinh t chuyn i, Vit Nam b nhiu nc ln coi l c nn kinh t phi th trng. iu ny l bt li ln trong cc v kin v bn ph gi. Hu qu l cho d tng sn phm nhp khu ca chng ta chim t trng nh trong th trng nc ngoi nhng vn c nguy c gia tng v s lng v kin bn ph gi cc th trng ny. ng thi vi n l s phc tp trong qu trnh theo ui v kin c ngun chi ph khng nh v mc thu chng bn ph gi cao sn sng ch n.

4. Cc gii php ch ng gim thiu thit hi trong qu trnh tham gia khng kin ca Vit Nam

4.1. i vi doanh nghip

V nhn thc, trong bt c v kin bn ph gi no, cc doanh nghip phi l trung tm. Khng ch v thit hi trc tip rt kh lng nu doanh nghip b p thu chng bn ph gi cao, m cn nhiu hiu ng tiu cc ko theo sau , bao gm nhng tc ng chiu dc nh thu hp th trng, gim kim ngch, ct gim lao ng ca chnh doanh nghip v tc ng chiu ngang nh nh hng ti cc doanh nghip cng ngnh hng v cc thit hi v kinh t - x hi ni chung... Do , mi doanh nghip cn thc trch nhim cng nh vai tr ch ng ca mnh trong qu trnh theo ui cc v kin. Trc mt, cn tp trung vo nhng gii php nng cao kh nng khng kin nhm gim thiu thit hi c th c t cc v kin.

Cc gii php mang tnh ni t

Nh phn tch, vic xc nh c hot ng theo c ch th trng hay khng ng vai tr quyt nh cho qu trnh tip tc iu tra v p dng mc thu chng bn ph gi i vi cc doanh nghip, do , cc gii php u tin nhm gim thiu thit hi khi cc doanh nghip b khi kin chng bn ph gi xoay quanh cc tiu ch nh gi doanh nghip hot ng theo nh hng th trng m doanh nghip c ngha v chng minh cho U ban iu tra. Hay ni cch khc, chng ti tm gi l cc gii php mang tnh ni t:

Xc nh tm l: v kin chng bn ph gi khng hon ton ch mang n nhng kt qu bt li. Khi tham gia giao thng quc t, doanh nghip phi sn sng i u vi kin tng v cnh tranh, cho d c nhng cnh tranh mang tnh bt cng, khng lnh mnh. Ch c nh th, doanh nghip mi tch lu c nhng kinh nghim qu bu cho chin lc pht trin kinh doanh di hn ca mnh. Hn na, qua v kin, doanh nghip cng c th qung b hnh nh ca mnh v vi kt qu