İSLÂM

ve

SANAT

Tartışmalı İlmî Toplantı

07 – 09 Kasım 2014

Akdeniz Ü. Hukuk Fakültesi Konferans Salonu

Kampüs - Antalya

İstanbul 2015

TOPLUMUN ÂYETLERİ ANLAMASI BAKIMINDAN RESİM SANATI: YARATILIŞ ÖRNEĞİ

Bahattin YAMAN

Kişilerin düşüncesini, hayal dünyasını, algılarını, fikirlerini en iyi yansıtan sanatlardan biri de hiç şüphesiz resim sanatıdır. Günümüzde daha çok minyatür sanatı olarak da bilinen Osmanlı resim sanatı, tarih, edebiyat, mîmârî, coğrafya vb alanlarda geniş bir malzeme yelpazesi sunduğu gibi dinî alanda da zengin örneklere sahiptir. Bu resimler ara-sında, toplumun fertleri olan musavvirlerin, dolayısyıla tümünü temsil etmese de en azından Osmanlı toplumunun bir kısmının âyetleri an-lama biçimini görebileceğimiz birçok örnek bulunmaktadır. Falnâme, Kısâs-ı Enbiya, Cifr el-Cami gibi birçok resimli yazmada bu tür örnek-lerle karşılaşmak mümkündür. Resimlerde ilk insan olan Hz. Âdem’in yaratılışını, meleklerin Hz. Âdem’e secdesi, Hz. Âdem ve Havva’nın ya-sak ağaçtan yemeleri, cennetten kovulmaları, yeryüzündeki yaşamları ve Habil’in Kabil tarafından öldürülmesi gibi farklı konular da görmek mümkündür.

Konu ile ilgili resimleri üç farklı kategoriye ayırmak mümkündür: Birincisi, bazı Falname resimlerinde olduğu gibi metinde hiçbir âyet ya da hiçbir açıklama olmadan doğrudan tasvirin yapılmasıdır. Burada tas-virin konusu, resimden hemen sonra gelen ve resmin konusunu belirten kayıttan anlaşılmaktadır (Resim1). İkinci grup ise, yine bazı Falname re-simlerde olduğu gibi önce âyetin yazılması, sonrasında ise konunun canlandırılmasıdır (Resim 2).

Üçüncü grup ise resimler ise metinde hem konu ile ilgili âyetlerin yer alması hem de tarihi ya da kültürel detayların bulunmasıdır. Bu gruba giren resimleri Kısas-ı Enbiya gibi peygamber kıssaları ya da Züb-detü’t Tevarih gibi tarih konulu yazmalarda görmekteyiz. Bu yazmalarda âyetler metnin az bir bölümünü oluştururken diğer anlatımlara daha geniş yer verilmektedir (Resim 3). Her üç grupta da musavvirler, şeytan figürü örneğinde olduğu gibi, metinde hiçbir açıklamanın bulunmadığı

Prof. Dr., Süleyman Demirel Ü. İlahiyat Fakültesi Türk İslâm Sanatları Tarihi Anabilim Dalı, e-mail: bahattinyaman@gmail.com

734 İSLÂM ve SANAT

konularda kendi hayalinde canlandırdığı, ya da kendi kültürü ile oluş-turduğu biçimi resimlerine aktarmışlardır.

Resim 1: Kabil’in Habil’i öldürmesi. Falnâme Topkapı Sarayı Müzesi,

H. 1703, vr. 31b

Ayetlerin Anlaşılmasını Göstermesi Bakımından Resim Sanatı: Yaratılış Örneği 735

Resim 2: Hz. Âdem Cennet’te. Falnâme Topkapı Sarayı Müzesi, H. 1702, vr.

22b.

736 İSLÂM ve SANAT

Resim 3: Meleklerin Hz. Âdem’e secdesi. Kısas-ı Enbiyâ, Topkapı Sarayı Mü-

zesi, E. H. 1430, vr. 8a.