136
SKRIPSI FILOSOFI MRAPEN ABADHI ING KITHA GROBOGAN TUMRAP BEBRAYAN JAWI SKRIPSI Dening : Sunarti 06430425 PROGAM STUDI PENDIDIKAN BAHASA DAN SASTRA JAWA FAKULTAS PENDIDIKAN BAHASA DAN SENI IKIP PGRI SEMARANG 2010

SKRIPSI - · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

i

SKRIPSI

FILOSOFI MRAPEN ABADHI ING KITHA GROBOGAN TUMRAP

BEBRAYAN JAWI

SKRIPSI

Dening :

Sunarti

06430425

PROGAM STUDI PENDIDIKAN BAHASA DAN SASTRA JAWA

FAKULTAS PENDIDIKAN BAHASA DAN SENI

IKIP PGRI SEMARANG

2010

Page 2: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

i

SKRIPSI

FILOSOFI MRAPEN ABADHI ING KITHA GROBOGAN TUMRAP

BEBRAYAN JAWI

Dipunajengaken minangka syarat kangge njangkepi gelar Sarjana Pendidikan

Bahasa dan Sastra Jawa IKIP PGRI Semarang

Dening :

Sunarti

06430425

PROGRAM STUDI PENDIDIKAN BAHASA DAN SASTRA JAWA

FAKULTAS PENDIDIKAN BAHASA DAN SENI

IKIP PGRI SEMARANG

2010

Page 3: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

ii

PASARUJUKAN

Minangka Pambimbing I saha Pambimbing II mahasiswa IKIP PGRI Semarang,

Nami : Sunarti

NPM : 06430425

Jurusan : Pedidikan Bahasa dan Sastra Jawa

Fakultas : Pendidikan Bahasa dan Seni

Irah – irahan Skripsi : “ Filosofi Mrapen Abadhi ing Kitha Grobogan

Tumrap Bebrayan Jawi ”.

Ngandharaken bilih skripsi ingkang dipundamel dening mahasiswa kasebat

sampun purna salajengipun saged dipunadani pandadaran.

Semarang, Juni 2010

Pambimbing I, Pambimbing II,

Sutadi, S.Pd., M.Pd. Sunarya, S.S.NIP. 196705041990031012 NPP. 096801243

Nguningani,

Kaprogdi PBSJ

Dra. HR. Utami. M.Hum.NPP. 916301071

Page 4: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

iii

PENGESAHAN

Skripsi ingkang asesirah “ Filosofi Mrapen Abadhi ing Kitha Grobogan Tumrap

Bebrayan Jawi” ingkang dipunserat dening Sunarti sampun dipuntanggel

jawabaken ing ngarsanipun dewan Penguji Skripsi, Fakultas Bahasa dan Seni

IKIP PGRI Semarang.

Ari : Rebo Legi

Surya : 7 Juli 2010

Panitya Penguji,

Pangarsa, Panyitra,

Dra. Sri Suciati, M. Hum. Dra. HR. Utami, M.Hum.NIP. 196503161990032002 NPP. 916301071

Anggota Penguji,

1. Sutadi, S.Pd., M.Pd. (.................................)NIP. 196705041990031012

2. Sunarya, S.S. (.................................)NPP. 096801243

3. Sudianto, S.H., M.Si. (................................)NIP.

Page 5: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

iv

SESANTI SAHA PISUNGSUNG

Sesanti

1. Sejatosipun Gusti Allah boten ngewahi kawontenan manungsa, menawi

manungsa kasebat boten ngewahi kawontenan piyambakipun ( Q. S. Ar Radu:

11).

2. Sejatosipun para waliyullah punika boten wonten raos khawatir dhumateng

piyambakipun saha boten susah manahipun ( Q. S. Yunus : 62 ).

3. Manungsa menawi syukuri nikmatipun Allah, pramila nikmatipun

dipuntambahi. Kosok wangsulipun menawi manungsa boten syukuri

nikmatipun Allah sejatosipun siksanipun sakit sanget ( Q. S. Ibrahim : 7 ).

Pisungsung

1. Gusti Allah Maha Kuwasa ingkang tansah paring

kenikmatan.

2. Bapak saha Ibu ingkang kula tresnani.

3. Dosen PBSJ IKIP PGRI Semarang ingkang

kinurmatan.

4. Sedaya murobby ingkang kula tresnani.

5. Sedaya sedherek ingkang kula tresnani.

6. Kanca – kanca wisma Al-Quds, wisma Mafaza, saha

wisma Al-fauza ingkang kula tresnani.

7. Kanca – kanca kelas J PBSJ angkatan 2006.

8. Bebrayan Jawi ingkang nguri – uri kabudayan Jawi.

Page 6: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

v

ATUR CECALA

Kanthi ngaturaken puji syukur dhumateng Gusti Allah ingkang sampun

pinaringan rahmat saha hidayahipun pramila panyeratan skripsi kanthi irah –

irahan “ Filosofi Mrapen Abadhi ing Kitha Grobogan Tumrap Bebrayan Jawa ”

saged purna tanpa boten wonten pambengan punapa kemawon.

Panyeratan skripsi punika awujud tugas ingkang pungkasan tumraping

mahasiswa kangge njangkepi mata kuliah ing Pendidikan Bahasa dan Sastra Jawa,

Fakultas Pendidikan Bahasa dan Seni, IKIP PGRI Semarang.

Sakderengipun panyeratan skripsi punika purna, panyerat sampun kathah

pikantuk pambiyantu saking sedaya pihak. Pramila andhap asoring manah,

panaliti ngaturaken matur nuwun dhumateng tiyang ingkang sampun pambiyantu

kados kasebat ing ngandhap punika.

1. Muhdi, S. H., M. Hum. minangka Rektor IKIP PGRI Semarang.

2. Dra. Sri Suciati, M.Hum. minangka Dekan FPBS IKIP PGRI Semarang.

3. Dra. HR. Utami, M.Hum. minangka Kaprogdi Bahasa dan Sastra Jawa

IKIP PGRI Semarang.

4. Sutadi, S.Pd., M.Pd. minangka Pambimbing I saha Sunarya, S.S.

minangka Pambimbing II ingkang satuhu paring pambimbingan panaliti

anggenipun damel skripsi.

5. Bapak, Ibu saha sedherek kula ingkang sampun paring ndedonga saha

maringi greget damel skripsi.

6. Bapak, Ibu dosen PBSJ ingkang sampun paring kawruh ing pakuliahan.

Page 7: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

vi

7. Sedaya bebrayan Jawi ing Dhusun Mlatih, Desa Manggarmas, Kecamatan

Godong, Kabupaten Grobogan, mliginipun tiyang ingkang paring

katrangan.

8. Dinas pariwisata kitha Grobogan ingkang paring katrangan.

9. Kanca – kanca kelas J PBSJ angkatan 2006 ingkang satuhu maringi greget

kula anggenipun damel skripsi.

10. Pihak ingkang boten saged dipunsebataken kanthi mligi.

Purnaning atur mugi – mugi skripsi punika saged mumpangati sedaya

para bebrayan Jawi saha saged nguri – uri kabudayan Jawi.

Semarang, Juni 2010

Panyerat

Page 8: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

vii

SARI PATHI

Sunarti. NPM : 06430425. Filosofi Mrapen Abadhi ing Kitha GroboganTumrap Bebrayan Jawi. Progdi Pendidikan Bahasa dan Sastra Jawa. FakultasPendidikan Bahasa dan Seni. IKIP PGRI Semarang. Taun 2010. Pambimbing I:Sutadi, S.Pd., M.Pd. Pambimbing II : Sunarya, S.S.

Tembung Uwos : Filosofi Mrapen AbadhiLandhesan pamilihing irah – irahan ing skripsi punika kawontenan ing

Mrapen Abadhi kathah kapitadosan bebrayan Jawi ingkang boten sageddipunnalar. Kados patilasan Mrapen Abadhi ing latu mrapen kangge pendamelanrestaurant ingkang kawitan, sela bobot kangge ngadu nasib, toyanipun sendhangdhudha kangge ngobati sesakit kulit. Sejatosipun nyeyuwun napa kemawonpunika namung dhumateng Gusti Allah. Momotaning prakawis ngrembagbabagan asal – usul Mrapen Abadhi, patilasan Sunan Kalijaga ing MrapenAbadhi, kapitadosan bebrayan Jawi ing Mrapen Abadhi, filosofi Mrapen Abadhisaking dhasar agami, saha filosofi Mrapen Abadhi tumrap bebrayan Jawi.Ancasipun panaliten punika supados saged kaandharaken sedaya momotanprakawis ingkang dipunrembag. Mumpangating panaliten kangge miwuhi kawruhbabagan kabudayan Jawi, mliginipun filosofi ing Mrapen Abadhi kitha Grobogan.

Landhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi,Mrapen Abadhi ing kitha Grobogan saha kitha Grobogan. Filsafat punikangrembag kados pundi menggalih kanthi lebet sanget prakawis ingkangdipuntaliti. Filsafat jawi punika ngrembag sangkan paran ing dumadi ( kawitansaha pungkasan ing pagesangan punika dipunwangsulaken dhumateng GustiAllah), saha manunggaling kawula ing Gusti ( manungsa punika manembahdhumateng Gusti Allah ). Mrapen Abadhi punika ngrembag latu Mrapen Abadhi,Sela Bobot saha Sendhang Dhudha. Kitha Grobogan punika ngrembag kadospundi kawontenan letak geografis, kathahipun bebrayan Jawi kitha Grobogan,saha sapanunggalanipun.

Panaliten punika ngginakaken metode panaliten kualitatif. Panalitenkualitatif inggih punika reroncening panaliten ingkang ngasilaken dhata deskriptifarupi dhata seratan saha lesan saking tiyang ingkang dipuntaliti. Papan panalitening Dhusun Mlatih, Desa Manggarmas, Kecamatan Godong, KabupatenGrobogan. Wujudipun panaliten inggih punika panaliten kualitatif deskriptif.Jinisipun panaliten punika panaliten lapangan ingkang dipunsengkuyungkapustakan. Sumber dhata saking dhata lesan saha dhata seratan. Menawi dhatapikantuk saking katrangan wawan rembag dhumateng juru kunci, bebrayan Jawi,tokoh agami saha sapanunggalanipun. Teknik pangempalan dhata sakingobservasi, wawan rembag, saha kapustakan. Teknik analisis dhata ing panalitenpunika ngginakaken kanthi cara deskriptif, klasifikasi, evaluasi, saha mundhutdudutanipun.

Asilipun panaliten punika bebrayan Jawi pitados saha boten pitados ingMrapen Abadhi. Bebrayan jawi ingkang pitados Mrapen Abadhi minangka barangkeramat, bilih sedaya kawontenan ingkang wonten ing Mrapen Abadhi menawinyeyuwun ingkang dipunpikajengaken saged kagayuh. Menawi ingkang boten

Page 9: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

viii

pitados bilih kawontenan Mrapen Abadhi punika pikajengan ingkang dipunsuwundhumateng Gusti Allah. Kawontenan ing Mrapen Abadhi kedah dipunpenggalihkanthi lebet sanget kawontenan punapa ingkang saged mekaten. Saking sedayakapitadosan bebrayan Jawi punika kedah dipunwangsulaken dhumateng GustiAllah. Menggalihipun bebrayan Jawi punika ndadosaken manungsa ingkangngudi kasampurnan. Manungsa kedah kemutan saha nyeyuwun napa kemawonnamung dhumateng Gusti Allah.

Pamrayogi panaliten supados panaliti saged mangertos kanthi langsungkawontenan ing Mrapen Abadhi amargi panaliti punika saged mangertos sakingkatrangan bebrayan Jawi ingkang caket Mrapen Abadhi. Bebrayan Jawianggenipun ngawontenaken upacara ritual punika ampun klentu anggenipunnyuwun pikajengan, saha kabudayan Jawi ing Mrapen Abadhi punika kedahdipunjagi saha dipunlestantuaken.

Page 10: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

ix

ABSTRAK

Sunarti. NPM : 06430425. Filosofi Mrapen Abadhi ing Kitha GroboganTumrap Bebrayan Jawi. Progdi Pendidikan Bahasa dan Sastra Jawa. FakultasPendidikan Bahasa dan Seni. IKIP PGRI Semarang. Tahun 2010. Pambimbing I :Sutadi, S.Pd, M.Pd. Pambimbing II : Sunarya, S.S.

Kata kunci : Filosofi Mrapen AbadhiLandasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

Mrapen Abadhi bagi masyarakat jawa yang tidak bisa dinalar. Seperti Api Mrapenuntuk pembuatan restaurant yang pertama, batu bobot untuk mengadu nasib danair sendhang dhudha untuk mengobati segala penyakit. Sebenarnya memintaapapun hanya kepada Allah SWT. Permasalahan yang dibahas adalah asal usulMrapen Abadhi, peninggalan Sunan Kalijaga di Mrapen Abadhi, kepercayaanmasyarakat jawa di Mrapen Abadhi, filosofi Mrapen Abadhi dari segi agama,filosofi Mrapen Abadhi bagi masyarakat jawa. Tujuan penelitian untukmenjelaskan semua yang dibahas di dalam permasalahan. Manfaat penelitian iniuntuk menambah pengetahuan tentang kebudayaan jawa terutama filosofi diMrapen Abadhi kota Grobogan.

Landasan teori yang digunakan pada skripsi ini adalah filsafat, filsafatjawa, mrapen abadhi di kota Grobogan dan kota Grobogan. Filsafat membahasbagaimana cara berpikir dengan sangat dalam terhadap hal yang diteliti. FilsafatJawa membahas sangkan paran ing dumadi ( awal dan akhir kehidupandikembalikan kepada Allah SWT ), dan manunggaling kawula ing Gusti( manusia menyembah hanya kepada Allah ). Mrapen Abadhi membahas ApiMrapen Abadhi, Batu Bobot dan Sendhang Dhudha. Kota Grobogan membahasletak geografis, jumlah penduduk dan yang lainnya.

Penelitian ini menggunakan metode penelitian kualitatif. Penelitiankuaitatif yaitu rancangan penelitian yang menghasilkan data diskriptif yangberupa data tetulis dan lisan dari orang yang diteliti. Tempat penelitian di DusunMlatih, Desa Manggarmas, Kecamatan Godhong, Kabupaten Grobogan. Wujudpenelitian berupa penelitian kualitatif diskriptif. Jenis penelitian berupa penelitianlapangan yang didukung dengan buku. Sumber data dari data lisan dan datatulisan. Data yang diperoleh dari keterangan wawancara dari juru kunci,masyarakat terdekat di Mrapen Abadhi, tokoh agama dan yang lainnya. Teknikpengumpulan data berupa observasi, wawancara, dan kapustakan. Teknik analisisdata penelitian yang digunakan dengan cara diskriptif, klasifikasi, evaluasi danmengambil kesimpulan.

Hasilnya masyarakat ada yang percaya dan tidak percaya di MrapenAbadhi. Masyarakat yang percaya Mrapen Abadhi sebagai barang keramat, kalaumempunyai keinginan maka akan terwujud. Masyarakat yang tidak percaya diMrapen Abadhi semua yang diharapakan manusia memintanya hanya kepadaAllah SWT. Keadaan di Mrapen Abadhi kalau dipikir secara dalam sekali ada apadi Mrapen Abadhi tersebut. Semua kepercayaan para masyarakat harus dikembalikan kepada Allah SWT. Masyarakat berpikir seperti itu termasuk manusia

Page 11: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

x

yang bijaksana. Manusia harus ingat dan meminta apapun yang diharapkan hanyakepada Allah SWT.

Saran penelitian tersebut untuk peneliti supaya dapat mengetahui secaralangsung keadaan yang menjadi kepercayaan di Mrapen Abadhi karena penelitihanya mendapat informasi dari masyarakat. Masyarakat jawa dalam melakukanupacara ritual di Mrapen Abadhi apabila meminta sesuatu hanya kepada AllahSWT. Kebudayaan Jawa di Mrapen Abadhi supaya dapat dijaga dan dilestarikan.

Page 12: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

xi

RACIKAN ISI

IRAH – IRAHAN ................................................................................... i

PASARUJUKAN.................................................................................... ii

PENGESAHAN ...................................................................................... iii

SESANTI SAHA PISUNGSUNG .......................................................... iv

ATUR CECALA..................................................................................... v

SARI PATHI........................................................................................... vii

ABSTRAK ............................................................................................. ix

RACIKAN ISI......................................................................................... xi

DAFTAR LAMPIRAN...........................................................................xiii

BAB I PURWAKA

A. Landhesan Pamilihing Irah – irahan ..................................... 1

B. Momotaning Prakawis .......................................................... 4

C. Ancasing Panaliten................................................................ 5

D. Mumpangating Panaliten ...................................................... 5

E. Panandhesing Panaliten......................................................... 6

F. Tata Rakiting Panaliten ......................................................... 8

BAB II LANDHESAN TEORI

A. Filsafat ................................................................................. 10

B. Filsafat Jawi .......................................................................... 17

C. Mrapen Abadhi ing Kitha Grobogan..................................... 23

Page 13: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

xii

D. Kitha Grobogan..................................................................... 26

BAB III METHODOLOGI PANALITEN

A. Methodologi Panaliten .......................................................... 28

B. Papan Panaliten ..................................................................... 29

C. Wujud saha Jinising Panaliten .............................................. 29

D. Sumber Dhata ....................................................................... 30

E. Dhata ..................................................................................... 31

F. Teknik Pangempalan Dhata .................................................. 31

G. Teknik Analisis Dhata........................................................... 33

BAB IV PIREMBAG

A. Asal – usul Mrapen Abadhi ing Kitha Grobogan .................35

B. Patilasan Sunan Kalijaga Mrapen Abadhi

ing Kitha Grobogan............................................................... 46

C. Kapitadosan Mrapen Abadhi ing Kitha Grobogan................ 55

D. Filosofi Mrapen Abadhi Katilik Saking Dhasar Agami....... 62

E. Filosofi Mrapen Abadhi Tumrap Bebrayan Jawi................. 70

BAB V PANUTUP

A. Dudutan ................................................................................. 84

B. Pamrayogi ............................................................................. 85

KAPUSTAKAN

LAMPIRAN

Page 14: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

xiii

DAFTAR LAMPIRAN

1. Daftar Pitakenan Wawan Rembag

2. Daftar Tiyang Ingkang Dipunsuwuni Katrangan

3. Daftar Asiling Wawan Rembag

4. Foto Mrapen Abadhi

5. Peta Grobogan

6. Papan Mrapen Abadhi

Page 15: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

1

BAB 1

PAMBUKA

A. Landhesan Pamilihing Irah - irahan

Kawontenan ing donya punika mawarni – warni. Ingkang ndadosaken

kiyat anggenipun mernani donya punika wonten kalih inggih punika agami

kaliyan filsafat. Tuladhanipun agami inggih punika manungsa ingkang wantun

seda amargi agami ingkang dipunenut. Manungsa ngorbanaken bandha, tenaga

saha nyawa punika kangge agami ingkang dipunenut. Menawi filsafat

tuladhanipun filsuf Socrates ing jaman rumiyin ingkang wantun ngunjuk racun

minangka wewaton piyambakipun amargi kiyat kapitadosan keleresanipun filsafat

ingkang dipunanggep panjenenganipun leres ( Tafsir, 2005 : 7 ).

Agami punika sampun dipunenut kathah bebrayan Jawi. Kejawi punika

filsafat utawi filosofi boten uwal saking prakawis ingkang dipunadhepi manungsa

ing pagesangan saben dinten. Upaya manungsa maringi panyaruwe babagan

prakawis punika, mliginipun ingkang asipat wewenang saha menggalih kanthi

lebet sanget pramila medalaken konsep – konsep menggalih ingkang dipunsebat

falsafah ( Daradjat, 2001 : 99 ).

Miturut ( Surajiyo, 2005 : 4 ) ngandharaken pangertosan filsafat inggih

punika kempalan sedaya kawruh ingkang naliti sedaya prakawis ingkang wonten

saha ngginakaken penggalih manungsa dumugi pangertosanipun ingkang leres.

Salah satunggaling kawontenan ing donya ingkang gegayutan kaliyan

penggalihipun manungsa inggih punika kabudayan Jawi, mliginipun Mrapen

Page 16: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

2

Abadhi ing kitha Grobogan. Mrapen Abadhi utawi Latu Abadhi minangka obyek

wisata ing Dhusun Mlatih, Desa Manggarmas, Kecamatan Godong, Kabupaten

Grobogan. Miturut cariyos bebrayan Jawi Mrapen Abadhi inggih punika patilasan

Sunan Kalijaga, antawisipun patilasan ingkang taksih wonten Sela Bobot saha

Sendhang Dhudha.

Miturut Ibu Mutakiyah ngandharaken bilih asal usulipun Latu Mrapen

Abadhi nalika Sunan Kalijaga nujrepaken tombakipun ing siti medal latu.

Salajengipun nujrepaken tombakipun medal toya. Latu saha toya punika

dipunginakaken kangge ngolah tetedhahan. Jaman rumiyin Empu Supo

ngginakaken latu kangge ngobong pusaka. Sela bobot kangge tatag pusaka saha

toyanipun kangge nyepuh ( nyelup ) pusaka. Mrapen Abadhi minangka papan

kangge damel pusaka kraton Demak.

Miturut Ibu Mutakiyah bilih kapitadosan bebrayan Jawi babagan latunipun

Mrapen Abadhi inggih punika kangge damel restaurant ingkang kawitan. Upacara

mendhet latu punika dipunginakaken kangge olah - olah supados latu ingkang

dipunpundhut saged barokah. Pramila upaya ingkang dipuntindakaken payu saha

kasil. Sanesipun kapitadosan bebrayan Jawi miturut Ibu Ribudiyati bilih latu

Mrapen Abadhi punika dipunginakaken kangge upacara ritual umat Buddha.

Sela bobot asal usulipun minangka umpak utawi cagak ing kraton

Majapahit. Jaman rumiyin sela bobot dipunginakaken Empu Supo kangge tatag

pusaka. Bobotipun sela bobot kirang langkungipun 20 Kg. Sela bobot anggadhahi

kapitadosan bebrayan Jawi kangge ngramal nasib. Menawi ngangkat sela kasebat

enteng, pramila prakawis ingkang dipunpikajengaken saged kagayuh. Kosok

Page 17: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

3

wangsulipun menawi ngangkat selanipun awrat sanget, pramila prakawis ingkang

dipunpikajengaken boten kagayuh. Tata caranipun badhe ngangkat sela bobot

inggih punika nyuwun ijin juru kunci, anggadhahi ancas ingkang mligi

salajengipun nyebar sekar antawisipun mawar, kenanga saha cempaka. Tata

caranipun tumrap tiyang jaler punika lenggah sila, menawi estri samparan kalih

dipuntumpuk kanthi dedonga ingkang dipunpikajengaken salajengipun pasrah

dhumateng Gusti Allah ( Rubiatno, tanpa taun : 12 ).

Mirutut Ibu Titin kapitadosan bebrayan Jawi babagan sela bobot bilih

tiyang ingkang saged ngangkat sela bobot punika saged sugih, ngobati sesakit

kulit saha saged nyuwun jodho ingkang ayu.

Sendhang dhudha toyanipun werni semu jene saha ketingal umup

ananging boten benter. Jaman rumiyin dipunginakaken Empu Supo kangge

nyepuh (nyelup ) pusaka. Kapitadosan bebrayan Jawi bilih toyanipun punika

saged ngicali sesakit kulit amargi ngandhut welirang.

Miturut Ibu Mutakiyah bilih toya sendhang dhudha punika kangge ngobati

sakit kulit ( toyanipun dipunagem kangge siram ), ngobati sakit jantung, campuran

kangge nyemprot taneman, saha tiyang ingkang gadhah ingon – ingon kewan

kangge ngresiki kandhang. Prastawa ingkang nate buktiaken mendhet toya saged

nyobati sesakit kulit inggih punika tiyang asli kitha Cilacap saha Godong ingkang

ical akalipun. Tiyang kasebat telaten mendhet toya sendhang dhudha pramila sakit

punika waras. Miturut Ibu Ribudiyati ngandharaken bilih toya sendhang dhudha

punika ugi saged ngobati sakit lumpuh.

Page 18: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

4

Kapitadosan ing Mrapen Abadhi punika boten saged dipunnalar menawi

dipunpenggalih. Miturut ( Danandjaja 2007 : 4 ) ngandharaken bilih folklor asipat

pralogis. Tegesipun pralogis inggih punika pribadhi piyambakipun menggalih

boten sami kaliyan penggalihipun tiyang ingkang limrah.

Kapitadosan bebrayan Jawi punika kedah dipunpenggalih malih ingkang

sampun dados kapitadosan tiyang kathah. Manungsa punika wonten ingkang

nyiptakaken, semanten ugi Mrapen Abadhi punika wonten ingkang nyiptakaken.

Sedaya ingkang nyiptakaken kawontenan ing donya inggih punika Gusti Allah.

Manungsa menawi badhe nyeyuwun napa kemawon dhumateng Gusti Allah.

Pramila panaliten punika kanthi irah – irahan “ Filosofi Mrapen Abadhi

ing kitha Grobogan tumrap Bebrayan Jawi ” dipunandharaken bilih manungsa

kedah menggalih kanthi lebet sanget kawontenan punapa ingkang kados mekaten

babagan Mrapen Abadhi. Manungsa kedah emut dhumateng Gusti Allah ingkang

sampun nyiptakaken ing donya. Pramila menawi sampun emut dhumateng Gusti

Allah, manungsa anggadhahi cepengan gegebengan gesang ing pagesangan.

Gegayutan punika manungsa gadhah gegebengan gesang menawi menggalih

kawontenan ing Mrapen Abadhi kitha Grobogan.

B. Momotaning Prakawis

Prakawis ingkang dipunrembag ing skripsi inggih punika.

1. Kados pundi asal – usulipun Mrapen Abadhi ing kitha Grobogan ?

2. Punapa kemawon patilasan Sunan Kalijaga ing Mrapen Abadhi kitha

Grobogan?

Page 19: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

5

3. Kados pundi kapitadosan bebrayan Jawi dhateng patilasan Sunan Kalijaga ing

Mrapen Abadhi kitha Grobogan?

4. Kados pundi ajining filosofi katilik saking dhasar agami saha tumrap bebrayan

Jawi ingkang kakandhut ing Mrapen Abadhi kitha Grobogan?

C. Ancasing Panaliten

Ancasing panaliten inggih punika.

1. Ngandharaken asal usulipun Mrapen Abadhi ing kitha Grobogan.

2. Ngandharaken patilasan Sunan Kalijaga ing Mrapen Abadhi kitha Grobogan.

3. Ngandharaken kapitadosan bebrayan Jawi dhateng patilasan Sunan Kalijaga

ing Mrapen Abadhi kitha Grobogan.

4. Ngandharaken ajining filosofi katilik saking dhasar agami saha tumrap

bebrayan Jawi ingkang kakandhut ing Mrapen Abadhi kitha Grobogan.

D. Mumpangating Panaliten

Mumpangating panaliten punika wonten kalih inggih punika kanthi teoritis

saha praktis.

1. Teoritis

Mumpangating teoritis panaliten kasebat inggih punika.

a. Mimbuhi kawruh babagan kabudayan Jawi mliginipun filosofi ing Mrapen

Abadhi kitha Grobogan.

Page 20: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

6

b. Mimbuhi kawruh sinten kemawon babagan filosofi Mrapen Abadhi ing

Dhusun Mlatih, Desa Manggarmas, Kecamatan Godong, Kabupaten

Grobogan.

c. Mimbuhi kapustakan babagan kabudayan Jawi, mliginipun filosofi Jawi.

2. Praktis

Mumpangating praktis panaliten kasebat inggih punika.

a. Mimbuhi kawruh kabudayan Jawi babagan filosofi Mrapen Abadhi tumrap

bebrayan Jawi.

b. Mimbuhi kawruh kagem mahasiswa saha dosen ing kuliyah, mliginipun

jurusan sastra lan basa jawi.

E. Panandhesing Tembung

Amrih boten nuwuhaken beda pangertosan, pramila dipunaturaken

panandhesing tembung kados ing ngandhap punika.

1. Filosofi

Tembung filosofi utawi filsafat sami kaliyan tembung philosophie

( German, Belanda, Prancis ), philosophy ( Inggris ), philosophia (Latin ), falsafah

( Arab) ( Sudarsono, 2001 : 10 ).

Miturut Rene Descartes ( salebeting Sudarsono, 2001 : 11) ngandharaken

bilih filsafat inggih punika kempalan sedaya kawruh ingkang ngrembag babagan

Gusti, alam, manungsa ingkang baken dipuntaliti.

Page 21: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

7

Miturut Poedjawijatna ( salebeting Tafsir, 2005 : 10 ) ngandharaken

filsafat inggih punika salah satunggaling kawruh ingkang upaya madosi musabab

ingkang lebet sanget tumrap sedaya prakawis andhedasar penggalihipun.

Miturut Harol H. Titus ( salebeting Daradjat, 2001 : 70 ) ngandharaken

filsafat inggih punika salah satunggaling sikap babagan gesang saha pagesangan

ing donya.

Miturut Zotmulder ( salebeting Ciptaprawira, 1986 : 14 ) ngandharaken

bilih kawruh filsafat minangka pirantos kangge nggayuh kasampurnan. Saged

dipunrumusaken ing Jawi bilih filsafat inggih punika remen kasampurnan ( the

love of protection ) ingkang ngginakaken analogi philosophia Yunani. Dados

filsafat jawi inggih punika ngudi kawicaksanan.

Dados filosofi inggih punika salah satunggaling sikap ngudi kawicaksanan

babagan pagesangan kanthi cara menggalih ingkang lebet sanget supados saged

kaandharaken keleresan ingkang sejatosipun.

2. Mrapen Abadhi

Tegesipun tembung mrapen sami kaliyan tembung prapen. Tembung

mrapen asalipun pikantuk ater – ater mara saha api ingkang anggadhahi teges

berapi. Tembung mara saha api luluh dados mrapi salajengipun dados tembung

mrapen. Tembung prapen pikantuk ater – ater m- ingkang anggadhahi teges

perapian.

Kawastanan Abadhi boten anggadhahi teges mrapen punika boten saged

pejah, ananging mrapen ( latu ) kasebat ugi saged pejah. Menawi badhe

ngedalaken latu malih namung ngagem rek, samangke latunipun saged medal

Page 22: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

8

malih. Pramila Mrapen Abadhi punika dipunlestantuaken utawi dipunjagi dumugi

sapunika ( Rubiatno, tanpa taun : 7 ).

3. Kitha Grobogan

Obyek wisata punika caket kaliyan radinan Purwodadi – Semarang kirang

langkung 200 m. Tebihipun radinan Semarang – Purwodadi kirang langkungipun

26 Km saking kitha Purwodadi. Papanipun wonten Dhusun Mlatih, Desa

Manggarmas, Kecamatan Godong, Kabupaten Grobogan.

4. Bebrayan Jawi

Tegesipun bebrayan Jawi inggih punika tiyang ingkang makempal ing

tanah Jawi saha taksih anggadhahi kapitadosan kabudayan Jawi, sae ing pulo Jawi

utawi boten. Limrahipun ing bebrayan Jawi taksih ngginakaken kapitadosan ing

pagesangan. Tuladhanipun : mitoni, tedhak sinten, saha sapanunggalanipun.

Saking kapitadosan punika bebrayan Jawi taksih nguri – uri kabudayanipun.

F. Tata Rakiting Panaliten

Tata rakiting panyeratan skripsi kaperang dados tiga inggih punika

kawitan, isi saha pungkasan skripsi.

Perangan kawitan skripsi inggih punika irah – irahan, pasarujukan dosen

pambimbing, pengesahan, sesanti saha pisungsung, atur cecala, sari pathi, abstrak,

racikan isi, saha daftar lampiran.

Perangan isi skripsi inggih punika purwaka, landhesan teori, methodologi

panaliten, pirembag, saha panutup.

Page 23: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

9

BAB I Purwaka ingkang nyakupi babagan landhesan pamilihing irah –

irahan, momotaning prakawis, ancasing panaliten, mumpangating panaliten,

panandhesing tembung, saha tata rakiting panaliten.

BAB II Landhesan Teori ingkang nyakupi babagan filsafat, filsafat jawi,

Mrapen Abadhi ing kitha Grobogan saha kitha Grobogan.

BAB III Metodhologi Panaliten ingkang nyakupi babagan metodhologi

panaliten, papan panaliten, wujud saha jinising panaliten, sumber dhata, dhata,

teknik pangempalan dhata saha teknik analisis dhata.

BAB IV Pirembag ingkang nyakupi babagan asal usul Mrapen Abadhi ing

kitha Grobogan, patilasan Sunan Kalijaga ing Mrapen Abadhi kitha Grobogan,

kapitadosan Mrapen Abadhi ing kitha Grobogan, ajining filosofi katilik saking

dhasar agami ing Mrapen Abadhi kitha Grobogan saha ajining filosofi Mrapen

Abadhi kitha Grobogan tumrap bebrayan Jawi.

BAB V Panutup ingkang nyakupi babagan dudutan saha pamrayogi.

Perangan pungkasan inggih punika kapustakan.

Page 24: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

10

BAB II

LANDHESAN TEORI

A. Filsafat

1. Tegesipun Filsafat

Tetembungan filsafat saking basa Yunani “philosophia” ngrembakaning

basa sanes inggih punika philosohie ( Jerman, Belanda, saha Prancis), philosophy

( Inggris), philosophia ( Latin), saha falsafah ( Arab) ( Sudarsono, 2001: 10).

Asal usulipun tembung filsafat saking tembung Yunani “philosophia”.

Tetembungan philosophia saking tembung philein saha sophos sarta philos saha

sophia. Tembung philein tegesipun remen, tembung sophos tegesipun wicaksana.

Tegesipun tembung kasebat inggih punika remen prakawis ingkang asipat

wicaksana. Wicaksana minangka tembung sifat. Dados tembung philein saha

sophos anggadhahi teges sifat manungsa ingkang upaya dados tiyang ingkang

wicaksana. Tetembungan sanes inggih punika tembung philos saha sophia.

Tembung philos tegesipun kanca, tembung shopia tegesipun kawicaksanan.

Tegesipun tembung kasebat inggih punika kanca kawicaksanan. Kawicaksanan

minangka tembung aran. Dados tembung philos saha sophia anggadhahi teges

manungsa nindakaken wicaksana ( Mudhofir, 2001 : 277).

Miturut para filsuf ( salebeting Sudarsono, 2001 : 11). Filsuf inggih punika

tiyang ingkang remen kawiksanan utawi berfilsafat, antawisipun pamanggihipun

inggih punika.

Page 25: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

11

a. Plato

Filsafat inggih punika kawruh ingkang nggadhahi gegayuhan ingkang leres.

b Aristoteles

Filsafat inggih punika kawruh antawisipun ngandhut kawruh ilmu – ilmu

metafisika, logika, retorika, etika, ekonomi, politik saha estetika.

c. Al Farabi

Filsafat inggih punika kawruh ingkang gegayutan kaliyan alam, awujud kados

pundi pangertosan ingkang sejatosipun.

d. Rene Descartes

Filsafat inggih punika kempalan sedaya kawruh ingkang gegayutan kaliyan

Gusti, alam saha manungsa ingkang baken diputaliti.

e. Phytagoras

Filsafat minangka the love for wisdom. Tegesipun inggih punika manungsa

ingkang inggil sanget ajinipun punika manungsa ingkang remen kawicaksanan,

menawi tembung “wisdom” tegesipun ening dhumateng ngarsanipun Gusti.

f. Immanuel Kant

Filsafat inggih punika kawruh ingkang dados underaning sedaya kawruh

ingkang lebetipun ngandhut prakawis epistimologi ( filsafat kawruh ), ingkang

mangsuli pitakenan punapa ingkang saged kita mangertosi. Prakawis solah bawa

ingkang mangsuli pitakenan punapa ingkang kedah kita tindakaken. Prakawis

agami ingkang mangsuli pitakenan pikajengan saha prakawis manungsa.

Page 26: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

12

g. Langeveld

Filsafat inggih punika menggalih babagan prakawis ingkang pungkasan saha

nemtokaken. Prakawis kasebat antawisipun babagan makna kawontenan Gusti

ingkang abadhi.

h. Hasbullah Bakry

Filsafat inggih punika kawruh ingkang ngandharaken prakawis ingkang lebet

sanget babagan agami, alam saha manungsa. Pramila saged ngasilaken kawruh

babagan kados pundi pangertosan ingkang saged dipungayuh akal manungsa saha

kados pundi sikap manungsa nalika sederengipun nggayuh kawruh kasebat.

Miturut Kamus Istilah Filsafat ( Mudhofir, 2001 : 277), ngandharaken

bilih filsafat inggih punika.

a. Upaya kanthi spekulatif kangge maringi gegebengan gesang ingkang runtut

saha jangkep ing babagan kasunyatan.

b. Upaya kangge nyariosaken sifat dhasar ingkang lebet sanget saha kasunyatan.

c. Upaya kangge nemtokaken wates saha babagan kawruh ingkang ngrembag

sumber, sifat, validitas, saha ajinipun.

d. Kawruh ingkang nyobi kangge biyantu manungsa “mirsani” menapa ingkang

dipunwicantenaken punapa ingkang manungsa pirsani.

Miturut Poerdjawijatna ( salebeting Tafsir, 1974 : 10) filsafat inggih

punika salah satunggaling kawruh ingkang nindakaken madosi ingkang musababi

prakawis ingkang lebet sanget tumrap sedayanipun andhedasar penggalih.

Dados pangertosan filsafat inggih punika kasiling penggalihipun

manungsa ingkang maringi panyaruwe kanthi lebet sanget, madosi pangertosan

Page 27: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

13

keleresan, saha sedayanipun kangge gegebengan gesang kanthi runtut pramila

kaandharaken ajining obyek ingkang dipuntaliti.

2. Prinsip Filsafat

Prinsip filsafat inggih punika kawruh ingkang naliti saha menggalih

sedaya prakawis kanthi lebet sanget, tenanan, saha trengginas pramila saged

nggayuh penggalih sedaya kawontenan kasebat ( Sudarsono, 2001:12 ).

3. Menggalih kanthi kefilsafatan

Miturut Kamus Istilah Filsafat ( Mudhofir, 2001: 278 – 278 ) berfilsafat

inggih punika menggalih, ananging menggalih punika dereng tamtu belfilsafat.

Menggalih ingkang dipunwastani berfilsafat menawi wonten syarat – syaratipun

antawisipun,

a. Berfilsafat inggih punika menggalih kanthi trengginas. Trengginas (radikal)

asalipun saking basa Yunani radix ingkang anggadhahi teges lebet sanget.

Menggalih trengginas inggih punika menggalih kanthi lebet sanget dumugi

pangertosan, saha ajining ingkang dipunpenggalih. Kanthi berfilsafat

manungsa ngginakaken akal kangge pados kawruh pangertosanipun, inggih

punika sifat tetep saha boten ewah menawi dipunpirsani.

b. Berfilsafat inggih punika kanthi limrah. Menggalih kanthi limrah inggih punika

menggalih prakawis saha proses ingkang asipat limrah.

c. Berfilsafat inggih punika menggalih kanthi konseptual. Konseptual inggih

punika asil saking pengalaman langsung babagan prakawis sarta proses –

Page 28: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

14

proses piyambakipun. Berfilsafat boten menggalih manungsa kanthi mligi,

tamtu menggalih manungsa kanthi limrah.

d. Berfilsafat inggih punika menggalih kanthi gegayutan. Tegesipun gegayutan

inggih punika menggalih kanthi nalar.

e. Berfilsafat inggih punika menggalih kanthi tetep. Tegesipun tetep inggih

punika boten ngandhut prakawis ingkang maringi wangsulan ingkang boten

saged dipunnalar.

f. Berfilsafat inggih punika menggalih kanthi runtut. Tegesipun menggalih kanthi

runtut inggih punika prakawis ingkang gegayutan saha anggadhahi ancas

tartamtu.

g. Berfilsafat inggih punika kanthi cara komprehensif. Tegesipun menggalih

kanthi komprehensif inggih punika ngrembag sedayanipun.

h. Berfilsafat inggih punika menggalih kanthi mardika. Tegesipun mardika inggih

punika mardikanipun ingkang disiplin, menggalihipun boten sembarangan

ananging menggalih kanthi gegayutan. Gegayutan ing mriki inggih punika

asalipun saking tiyang manungsa.

i. Berfilsafat inggih punika menggalih kanthi tanggel jawab. Tegesipun tanggel

jawab inggih punika tanggel jawab ing penggalihipun piyambak.

Page 29: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

15

4. Tandha saha sifat prakawis filsafat

Miturut ( Sudarsono, 2008 : 5 – 6) ciri saha sifat filsafat inggih punika.

a. Gegayutan kaliyan aji ( nilai). Pitakenan – pitakenan filsafat gegayutan

kaliyan aji. Filsafat punika boten ngrembag bukti nyata ananging nggayuh

kawicaksanan.

b. Pitakenan filsafat asipat kritis. Tugasipun para filsuf inggih punika ngrembag

saha saged maringi aji, makna saha nindakaken.

c. Pitakenan filsafat asipat spikulatif. Pitakenan – pitakenan para filsuf rumaos

mangertos kedadosan samangke.

d. Pitakenan filsafat asipat sinoptik. Para filsuf punika nyarengaken pemanggih

dados setunggal saking prakawis tertamtu.

5. Perangan Filsafat

Perangan filsafat inggih punika logika, metafisika, epistimologi,

metodhologi, etika, estetika, filsafat antropologi, filsafat biologi, filsafat agami,

filsafat sosiologi, filsafat teoritis, filsafat praktis, dialektika, fisika, matematika,

sejarah filsafat ( Sudarsono, 2008 : 9 ).

Miturut ( Surajiyo, 2005 : 20 ) ngandharaken bilih filsafat ingkang utami

inggih punika.

a. Prakawis kawontenan punika filsafat metafisika.

b. Prakawis kawruh punika filsafat epistimology.

Page 30: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

16

c. Prakawis aji. Aji punika kaperang dados kalih inggih punika solah bawa saha

kaendahan. Solah bawa inggih punika gegayutan kaliyan filsafat etika,

menawi kaendahan punika filsafat estetika.

Miturut ( Tafsir, 2007 : 69 ) ngandharaken bilih filsafat punika kaperang

dados tiga inggih punika.

a. Ontologi ingkang ngrembag hakekat prakawis tertamtu.

b. Epistimologi ingkang ngrembag kados pundi pikantuk kawruh.

c. Aksiologi punika ngrembag ginanipun kawruh.

6. Mumpangat Filsafat

Mumpangat filsafat inggih punika wonten sekawan inggih punika

menggalih kanthi kritis, supados mahami filsafat, supados dados filosofis, saha

dados warga negara ingkang sae ( Tafsir, 2006 : 89 ).

Miturut ( Tafsir, 2006 : 89 ) ngandharaken mumpangating filsafat punika

wonten tiga inggih punika.

a. Kempalaning teori

Filsafat minangka teori filsafat ingkang kedah dipunsinaoni dhumateng tiyang

ingkang mucal babagan filsafat.

b. Kangge ngrampungaken prakawis

Filsafat minangka kangge mangsuli prakawis kanthi lebet sanget saha limrah.

Page 31: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

17

c. Gegebengan gesang

Filsafat minangka gegebengan gesang kaliyan agami ing prakawis ingkang

sami ndayani solah bawa saha nindakaken. Agami punika saking Gusti menawi

filsafat saking penggalihipun manungsa.

B. Filsafat Jawi

1. Tegesipun Filsafat Jawi

Miturut Zotmulder ( salebeting Ciptaprawira, 1986 : 14 ) ngandharaken

bilih kawruh filsafat minangka pirantos kangge nggayuh kasampurnan. Saged

dipunrumusaken ing Jawi bilih filsafat inggih punika remen kasampurnan ( the

love of protection ) ingkang ngginakaken analogi philosophia Yunani. Dados

filsafat Jawi inggih punika ngudi kawicaksanan.

Miturut Russel ( salebeting Purwadi, 2009 : 2 ), filsafat inggih punika

kawruh ingkang lumampah pandadaran ingkang saestu dhateng dhasar-dhasar

mendhet kasiling penggalih, manahipun tiyang saha kapitadosan. Prakawis

ingkang njalari penggalihinipun filsafat ingkang asipat lebet sanget, maringi

wangsulan ingkang sampurna saha madosi pangertosan keleresan kanthi

menggalih pinten-pinten ener ( arah ).

Dados filsafat jawi inggih punika ngudi kasampurnan ingkang

dipunpenggalih kanthi lebet sanget, maringi wangsulan saha pangertosan

keleresan ing pagesangan.

Page 32: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

18

2. Filsuf Jawi

Miturut Dictionnaire des Philosophes ( salebeting Ciptaprawira, 1986 :

33), filsuf ing Indonesia kawitan Abad XI inggih punika Sutan Takdir

Alisyahbana, Driyarkara, Ki Hajar Dewantara, HAMKA, Soemantri

Hardjoprakoso, Mpu Kanwa, Mangku Negara IV, Notonagoro, Mohammad

Natsir, Paku Buwana IV, Rangga Warsito, H. Agus Salim, Soekarno, Mpu

Tantular, saha Yasadipura.

Miturut ( Ciptoprawira 1986 : 33 ) ngandharaken 6 tokoh filsuf saking

budaya saha sastra jawa inggih punika.

a. Mpu Kanwa : Arjuna Wiwaha ( abad XI ), jaman Raja Airlangga.

b. Mpu Tantular : Sutasoma ( abad XIV ), jaman Raja Hayam Wuruk.

c. Yasadipura I ( 1729-1801 ), Dewi Ruci.

d. Paku Buwana IV ( 1789-1820), Wulangreh.

e. Ranggawarsita ( 1802-1873 ), Serat Wirid Hidayat Jati.

f. Mangku Negara IV(1809-1881), Wedhatama.

Miturut ( Ciptaprawira 1986 : 34 ) ngandharaken bilih filsafat jawi punika

dipunserat para filsuf arupi cariyos, syair ingkang dipunlandhesi ngginakaken

kawasisan cipta-rasa-karsa awujud penggalih filsuf jawi antawisipun.

a. Cariyos- syair jawa asipat lakon

- Kakawin : Arjuna wiwaha, Sutasoma - Macapat : Dewi Ruci

b. Syair ingkang uwosipun solah bawa saha gegebengan gesang

- Wedhatama saha Wulangreh

c. Prosa : Serat Wirid Hidayat Jati

Page 33: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

19

Miturut http : //namanarina.blogspot.com// piwulangan filsafat jawi

ingkang sanes inggih punika.

a. Jer basuki mawa beya

Tegesipun kasilipun manungsa punika pikantuk saking upaya piyambakipun.

b. Ajining dhiri dumunung ing medalipun lathi

Tegesipun ajining manungsa gumantung lathinipun ( wicantenan sae punapa

awon ).

c. Ajining sarira dumunung ing busana

Tegesipun ajining pribadhi manungsa gumantung rasukanipun.

d. Budidayanipun manungsa boten saged ngungkuli garisipun sing kuwasa

Tegesipun budidayanipun manungsa boten saged nguwaosi ingkang

dipuntamtuaken dhumateng Gusti Allah.

Miturut http : //rizal – pemalu.blog.friendster.com// ngandharaken bilih

piwulangan filsafat jawi inggih punika.

a. Mikul dhuwur mendhem jero

Tegesipun manungsa ingkang tansah tanggel jawab dhumateng kulawarga, jagi

nami kulawarga utawi tiyang sepuhipun.

b. Kacang ninggal lanjaran

Tegesipun watak, solah bawa lare punika limrahipun sami kaliyan solah bawa

tiyang sepuhipun.

c. Kaya mimi lan mintuna

Tegesipun manungsa rukun kanthi lelandhesan katresnan.

Page 34: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

20

3. Perangan Filsafat Jawi

a. Metafisika

Miturut ( Ciptaprawira 1986 : 22 ) ngandharaken bilih menggalih filsafat

saking manungsa saha donya ingkang nyata punika saged dipunpirsani kaliyan

paninggal. Ingkang kedah dipunpenggalih inggih punika saking pundi, badhe ing

pundi manungsa saha donya kasebat. Tetembungan kasebat dipunwastani sangkan

paraning dumadi.

Filsafat Jawi anggadhahi dudutan bilih Gusti Allah minangka sangkan

paraning dumadi inggih punika manungsa punika kawitan saking Gusti Allah saha

pungkasan punika dipunwangsulaken dhumateng Gusti Allah.

b. Epistimologi

Epistimologi inggih punika nyinaoni babagan kawruh. Miturut ( Cipta

Prawira 1986 : 24 ) ngandharaken bilih filsafat jawi saged ngginakaken cipta-rasa-

karsa ( menggalih – raos - nindakaken) ingkang lumantar kemutan inggih punika.

1). Kemutan kula punika sinten.

2). Kemutan ening : manunggal salebeting cipta – rasa - karsa.

3). Kemutan piyambakipun : manunggal piyambakipun ( pribadhi ).

4). Kemutan Gusti : manunggal kula – piyambakipun ( pribadhi ) – sukma

kawekas.

Tuladhanipun ngginakaken cipta-rasa-karsa inggih punika basa jawi. Basa

Jawi punika wonten ngoko, krama saha krama inggil.

Page 35: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

21

c. Axiologi

1) Estetika ( kaendahan)

Miturut ( Ciptaprawira 1986: 26 ) ngandharaken bilih kaendahan punika

pangejawantahan ( kawruh ) ingkang kasunyatan, pramila kaendahan

punika satunggal.

2) Etika ( solah bawa )

Miturut ( Ciptaprawira, 1986 : 26 ) ngandharaken bilih solah bawa inggih

punika wonten ingkang sae saha wonten ingkang awon. Solah bawa

ingkang ndayani manungsa punika Gusti Allah. Ing salebeting filsafat

jawi solah bawa manungsa punika gegayutan kaliyan nafsu mutmainah

(solah bawa ingkang sae ), amarah ( duka), lawwamah, supiah.

4. Mistik Kejawen saha Filsafat Jawi

a. Sangkan Paran ing Dumadi

Miturut ( Endraswara, 2006 : 43 ) ngandharaken bilih mistik kejawen

punika upaya menggalih kanthi lebet sanget manungsa Jawi. Pramila mistik

kejawen saged ngaweruhi manungsa menggalih babagan gesang, manungsa,

donya, saha Gusti Allah.

Miturut Zoetmulder ( salebeting Endraswara, 2006 : 43 ) ngandharaken bilih

penggalihipun filosofis bebrayan kilen ( Amerika sapanunggalanipun ) punika

nyinaoni kawruh kanthi cara piyambakipun pribadhi. Menawi menggalihipun

filosofis tiyang jawi punika kanthi cara madosi kasampurnan. Filsafat Jawi

Page 36: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

22

ngandharaken solah bawa manungsa kangge madosi ancas pagesangan ingkang

sampurna.

Miturut ( Ciptaprawira, 1986 : 44 – 46 ) ngandharaken bilih filsafat jawi

minangka spiritual kangge madosi tegesipun pagesangan, manungsa, asal usul,

ancas ingkang pungkasan saha gegayutan manungsa dhumateng Gusti Allah.

Madosi kasampurnan pagesangan lumantar ngelmu sangkan paraning dumadi

saha manunggaling kawula ing Gusti.

Ngelmu sangkan paraning dumadi minangka pirantos wonten ing

pagesangan supados manungsa punika slamet. Manungsa ingkang slamet ingkang

saged nggayuh kasampurnan. Kasampurnan pikantuk saking cara ngekang hawa

nafsu antawisipun nindakaken lumantar ritual mistik kejawen.

b. Manunggaling Kawula ing Gusti

Miturut Supandjar ( salebeting Endraswara, 2006 : 46 ) ngandharaken bilih

“ Kawula – Gusti ” minangka ajaran kejawen. Kanthi cara kasebat saged nggayuh

manunggaling kawula ing Gusti.

Miturut Ki Kusumowicitra ( salebeting Endraswara, 2006 : 46 )

ngandharaken bilih manunggaling kawula ing Gusti saged nyiptakaken tentrem

manahipun. Manungsa ngraosaken Gusti Allah lumantar manahipun.

Miturut ( Endraswara, 2006 : 47 ) ngandharaken bilih manunggaling kawula

ing Gusti minangka nindakaken manembah. Manembah inggih punika

nyambetaken manungsa kanthi kemutan, nyaketi, manunggal dhumateng Gusti

Allah.

Page 37: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

23

Dados miturut Ranggawarsita ( salebeting Endraswara, 2006 : 47 )

ngandharaken bilih mistik kejawen utawi ritual kasebat minangka manunggaling

kawula ing Gusti, ewondene Gusti Allah wonten ing manahipun manungsa.

C. Mrapen Abadhi ing Kitha Grobogan

Mrapen Abadhi wiyaripun kirang langkung 8600 m2. Papanipun ing

Dhusun Mlatih, Desa Manggarmas, Kecamatan Godong, Kabupaten Grobogan.

Jaman rumiyin juru kunci naminipun Ibu Parminah (almarhumah). Samenika

Mrapen Abadhi dipunjagi dening larenipun Ibu Parminah. Mrapen Abadhi

minangka patilasan Sunan Kalijaga nalika piyambakipun ngasta pusaka saking

kraton Majapahit badhe dipunasta ing Demak ( Rubiatno, tanpa taun : 4 ).

Mirurut ( Rubiatno, tanpa taun : 7 – 12 ) patilasan Sunan Kalijaga inggih

punika.

1. Latu Abadhi ( Api Abadhi)

Latu utawi geni punika kawitaning kedadosan nalika Sunan Kalijaga

nujrepaken tombakipun ing siti. Asal usulipun nalika Sunan Kalijaga mbetahaken

toya kangge ngunjuk, tombak ingkang dipuntujrepaken ing siti punika medal

latunipun. Latu punika salajengipun dipunginakaken dening Empu Supo kangge

ngobong pusaka.

Papanipun latu punika ing sisih kiwa sela bobot. Latu punika

dipuntumpuki sela kapur supados ing wanci siang punika boten bebayani tiyang

ingkang mirsani. Dados wujudipun boten ketingal menawi dipunpirsani. Menawi

Page 38: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

24

badhe mangertos latunipun punika saged maringi ron ingkang garing. Pramila latu

punika saged murup.

Latu asalipun saking gas ingkang medal saking siti saha sumberipun

semburan latu punika garis tengahipun kirang langkung 1,5 m. Latu punika saged

murup kados gas elpiji. Gas ingkang medal punika saking pori – pori siti, dados

boten sumberipun. Latu punika saged pejah menawi wonten jawah ingkang deres

sanget. Supados saged ketingal malih latunipun Mrapen Abadhi punika namung

nyumet rek ing inggilipun latu.

2. Sela Bobot

Sela Bobot papanipun wonten ing griya alit, sisih kiwanipun latu ingkang

mirip kaliyan umpak (cagak). Sela kasebat kawastanan “ Sela Bobot ” amargi

selanipun awrat sanget. Sela punika asalipun umpak utawi landhesan cagak

kraton Majapahit ingkang badhe dipunsta dhateng Demak. Bobotipun sela kirang

langkungipun 20 Kg. Bebrayan Jawi anggadhahi kapitadosan bilih sela punika

kangge ngramal nasib. Menawi watu dipunangkat ngraosaken enteng, samangke

pikajengan ingkang dipunsuwun saged kagayuh . Kosok wangsulipun menawi

dipuangkat awrat sanget dados pikajengan ingkang dipunsuwun boten kagayuh.

Kawontenan sela bobot sapunika sampun pecah, pramila selanipun punika

dipuntaleni kaliyan tali ijuk salajengipun dipuntaleni kaliyan tali plastik. Sela

bobot dipunjagi kanthi saestu. Sela bobot wonten ing griya alit saha dipunkunci.

Menawi bebrayan Jawi punika badhe ngawontenaken ritual punika kedah matur

rumiyin ing juru kunci supados sela bobot punika saged dipunbikak.

Page 39: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

25

3. Sendhang Dhudha

Sendhang Dhudha punika patilasan Sunan Kalijaga salajengipun

dipunginakaken Empu Supo kangge nyepuh ( nyelup ) pusaka. Wujudipun

sendhang dhuda kados siti ingkang cekung ingkang wonten toyanipun.

Toyanipun werni semu jene saha katingal umup ananging boten benter.

Papanipun kirang langkung 25 m saking sisihipun latu. Lebetipun

sendhang dhudha kirang langkung 1,5 meter. Toyanipun saged umup jalaran

wonten sesambetan kaliyan latu Mrapen Abadhi. Toyanipun punika boten wonten

sumberipun ananging namung gas ing salebeting siti. Menawi ing mangsa

rendheng toyanipun punika kathah, menawi mangsa ketiga toyanipun namung

sekedhik.

Miturut Ibu Mutakiyah kapitadosan bebrayan Jawi wonten ing toyanipun

sendhang dhudha punika saged ngobati sesakit kulit ( toyanipun dipunsiram),

kangge ngobati sakit jantung, campuran petani anggenipun nyemprot taneman,

tiyang ingkang ingon – ingon kewan toyanipun dipunginakaken kangge ngresiki

kandhang, saha kangge ngobati tiyang ingkang ical akalipun.

Miturut Ibu Ribudiyati bilih kapitadosan bebrayan Jawi babagan toyanipun

sendhang dhudha punika kangge ngobati sakit lumpuh saha ngobati sakit kulit.

Sanesipun miturut Ibu Siti Fatonah bilih kapitadosan bebrayan Jawi babagan toya

sendhang dhudha inggih punika kangge ngobati sakit, kangge nindakaken upaya

supados kasil saha petani kangge campuran nyemprot taneman.

Page 40: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

26

D. Kitha Grobogan

Kitha Grobogan minangka kitha ingkang strategis. Papanipun ing Provinsi

Jawa Tengah ing sisih wetan. Letak Geografis ing 110° 15’ BT – 111° 25’ BT

saha 7° LS – 7°30’ LS. Wiyaripun wilayah Grobogan 1.975,86 Km2. Ibu kota ing

Purwodadi. Pemerintah Grobogan kaperang dados 19 kecamatan, 273 desa saha 7

kelurahan. Kathahipun bebrayan Jawi 1.404.770 tiyang (http : // grobogan.go.id//

18 mei 2010).

Watesan kitha Grobogan saking sisih wetan kaliyan kitha Blora. Sisih

kidul watesan kaliyan kitha Ngawi, Sragen, Boyolali. Sisih kilen watesan kaliyan

kitha Semarang. Sisih lor watesan kaliyan kitha Demak, Pati, Kudus.

Obyek wisata ing Grobogan kathah sanget, antawisipun obyek wisata

Mrapen Abadhi ing Desa Manggarmas Kecamatan Godong, Sendhang Coyo ing

Desa Mllowo Karang Talun Kecamatan Pulokulon, Pemandian Jati Pohon ing

Kecamatan Grobogan, Waduk Kedung Ombo ing Desa Rambat Kecamatan

Geyer, Air Terjun Widuri Desa Kemadohbantur Kecamatan Tawang Harjo, Goa

Lowo saha Goa Macan ing Desa Sedayu Kecamatan Grobogan, Goa Urang ing

Desa Kemadohbatur Kecamatan Tawangharjo, Bledug Kuwu ing Desa Kuwu

Kecamatan Kradenan, Makam Ki Ageng Selo ing Desa Selo Kecamatan

Tawangharjo, Makam Ki Ageng Tarub ing Desa Tarub Kecamatan Tawangharjo

( Leflet Dinas Pemuda Olahraga, Kebudayaan dan Pariwisata kitha Grobogan ).

Obyek wisata ing Mrapen Abadhi punika saking radinan Purwodadi

– Semarang kirang langkung 26 Km saking kitha Purwodadi. Papanipun ing

Dhusun Mlatih, Desa Manggarmas, Kecamatan Godong, Kabupaten Grobogan.

Page 41: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

27

Kitha Grobogan saben dinten Minggu punika kangge papan olahraga,

refreshing saha sapanunggalanipun. Papanipun ing Simpang Lima Purwodadi

saha alun – alun. Limrahipun papanipun kangge dolanan tiyang alit saha

sakulawarga. Tuladhanipun dolanan kereta mini, mandi bola, komedi putar,

ayunan, pancing ikan mainan saha sapanunggalanipun ( http ://www. grobogan.

com// 21 Desember 2009 ).

Ing sapinggiring radinan Grobogan wonten warung kangge dhahar.

Antawisipun dhaharan sekul pecel, rames, pecel lele, ayam bakar, saha dhaharan

sapanunggalanipun. Menawi badhe tumbas tiyang ingkang sadean punika saged

dipunpanggihi ing pinggiring radinan wanci enjing dumugi ndalu. Warung

dhaharan ingkang moncer antawisipun Noroyono, Bu Djoko, Larasati, Bu Kodri,

Pojok Kalegan saha sapanunggalanipun.

Para wisatawan ing kitha Grobogan punika saged tumbas souvenir

ingkang nengsemaken manah. Antawisipun souvenir ingkang dipunsade inggih

punika miniatur mobil, becak, omah - omahan, lampion saha sanesipun. Menawi

badhe ngaso wonten hotel papanipun ing Hotel Griya Laksana, Hotel Harmoni

Indah, Hotel Purwodadi saha sapanunggalanipun.

Bebrayan Jawi ing kitha Grobogan punika anggadhahi potensi ekonomi

ingkang sae. Babrayan Jawi madosi rejeki saking kasil tani, dagang, kebun saha

upaya budidaya ulam. Kathahipun bebrayan Jawi punika kasilipun saking tani.

Pramila pemerintah dhaerah punika sumadya anggenipun biyantu kangge

ngrembakaning sektor ekonomi (http : //www. grobogan. go. id// 18 Mei 2010 ).

Page 42: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

28

BAB III

METODHOLOGI PANALITEN

A. Metodhologi Panaliten

Methodologi panaliten prinsipipun babagan papan panaliten, wujud saha

jinising panaliten, sumber dhata saha dhata, teknik pangempalan dhata, teknik

analisis dhata ingkang dipunginakaken. Pinten – pinten unsuripun metodhologi

punika kedah dipunparingi punapa ingkang njalari saha ngandharaken ingkang

gamblang dening panaliti ( Endraswara, 2003 : 204 ).

Metodhologi panaliten punika wonten kalih inggih punika metodhe

panaliten kuantitatif saha panaliten kualitatif. Miturut Kirk saha Miller

( salebeting Moleong, 2008 : 2 ) panaliten kuantitatif salah satunggaling panaliten

andhedasar petungan utawi angka utawi kuantitas.

Miturut Bogdan saha Taylor ( salebeting Moleong, 2008 : 4 ),

ngandharaken bilih panaliten kualitatif inggih punika reroncening panaliten

ingkang ngasilaken dhata deskriptif arupi dhata seratan utawi lisan saking tiyang

ingkang dipuntaliti.

Panaliten punika ngginakaken metodhe panaliten kualitatif amargi

reroncening dhata ingkang dipunkasilaken dhata diskriptif arupi dhata lesan saha

dhata seratan saking tiyang ingkang dipuntaliti. Dhata lesan awujud wawan

rembag kaliyan juru kunci, bebrayan Jawi ingkang caket kaliyan Mrapen Abadhi,

saha tokoh agami. Dhata seratan awujud kapustakan babagan Mrapen Abadhi saha

kapustakan saking Dinas Pariwisata kitha Grobogan.

Page 43: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

29

B. Papan Panaliten

Mrapen Abadhi wiyaripun kirang langkung 8.600 m2. Papanipun caket

kaliyan radinan Semarang – Purwodadi kirang langkung 200 m. Tebihipun

radinan Semarang - Purwodadi kirang langkung 26 Km saking kitha Purwodadi.

Mrapen Abadhi papanipun ing Dhusun Mlatih, Desa Manggarmas, Kecamatan

Godong, Kabupaten Grobogan , Propinsi Jawi Tengah. Mrapen Abadhi punika

patilasan Sunan Kalijaga nalika piyambakipun sarombongan ngasta pusaka saking

kraton Majapahit badhe dipunasta dhateng Demak. Papanipun Mrapen jaman

rumiyin dipunjagi kanthi turun temurun. Sapunika dipunjagi dening larenipun Ibu

Parminah (almarhumah).

C. Wujud saha Jinising Panaliten

Miturut Bogdan saha Taylor ( salebeting Moleong, 2008 : 4 )

ngandharaken bilih panaliten kualitatif inggih punika reroncening panaliten

ingkang ngasilaken dhata deskriptif arupi dhata seratan utawi lisan saking tiyang

ingkang diputaliti.

Miturut ( Suryabrata, 2006 : 76 ) ngandharaken bilih panaliten deskriptif

inggih punika panaliten ingkang anggadhahi teges kangge nyariosaken babagan

kawontenan ingkang dipuntaliti.

Panaliten ingkang kalampahan ngginakaken panaliten kualitatif deskriptif .

Panaliten nyariosaken dhata arupi dhata lesan saha seratan salajengipun mundhut

dudutan saking ajining dhata ingkang dipuntaliti.

Page 44: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

30

Jinising panaliten punika panaliten lapangan ingkang taksih

dipusengkuyung kapustakan. Dhata panaliten ngemot kasiling wawan rembag,

kapustakan, internet, foto, saha rekaman. Dipunwontenaken panaliten lapangan

amargi panaliti saged mangertos kawontenan panaliten kanthi blaka suta. Saking

penjajagan lapangan panaliti saged mangertos papan panaliten Mrapen Abadhi,

tiyang ingkang dipunsuwuni katrangan saha saged nyuwun priksa kanthi

langsung.

D. Sumber Dhata

Sumber dhata ing salebeting panaliten punika.

1. Lesan

Sumber dhata lesan pikantuk saking katrangan juru kunci Mrapen Abadhi,

bebrayan Jawi ingkang caket kaliyan Mrapen Abadhi, tokoh agami lumantar

wawan rembag. Tiyang ingkang dipunsuwuni katrangan asalipun saking Dhusun

Mlatih, Desa Manggarmas, Kecamatan Godong, Kabupaten Grobogan.

2. Seratan

Sumber dhata ing panaliten punika pikantuk saking buku ingkang asesirah

“ Menyingkap Peninggalan Sunan Kalijaga di Mrapen”, saha buku saking Dinas

Pariwisata kitha Grobogan ingkang asesirah “ Obyek – Obyek Wisata di Kota

Grobogan ”.

Page 45: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

31

E. Dhata

Dhata ing salebeting panaliten inggih punika.

1. Dhata lesan pikantuk saking katrangan juru kunci Mrapen Abadhi, bebrayan

Jawi ingkang caket kaliyan Mrapen Abadhi, tokoh agami. Dhata seratan

saking buku ingkang asesirah “Menyingkap Peninggalan Sunan Kalijaga di

Mrapen”, saha buku saking Dinas Pariwisata kitha Grobogan ingkang asesirah

“ Obyek – Obyek Wisata di Kota Grobogan ”.

2. Asal usul Mrapen Abadhi kitha Grobogan.

3. Patilasan Sunan Kalijaga ing Mrapen Abadhi.

4. Kapitadosan bebrayan Jawi ingkang kakandhut ing Mrapen Abadhi.

5. Ajining filosofi mrapen Abadhi saking dhasar agami.

6. Ajining filosofi Mrapen Abadhi tumrap bebrayan Jawi.

F. Teknik Pangempalan Dhata

1. Observasi

Miturut Burn ( salebeting Basrowi saha Suwandi, 2008 : 93),

ngandharaken bilih observasi minangka perangan ingkang wigati sanget ing

panaliten kualitatif. Panaliti saged maringi bukti saha maringi aji kanthi runtut

dhateng solah bawa saha nindakaken subjek panaliten.

Observasi minangka proses ingkang kompleks saking proses biologis saha

psikologis. Proses ingkang wigati inggih punika pengamatan saha pangemutan

( Hadi, 2004 : 152 ).

Page 46: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

32

Pengamatan ingkang saged panaliti lampahaken kanthi cara paningal saha

mirengaken. Menawi lumantar pangemutan supados paniliti boten kesupen punika

ngagem cathetan saha rekaman saking tape recorder. Dokumentasi ugi saged

nyengkuyung dhata ingkang gamblang babagan papan panaliten saha tiyang

ingkang dipunsuwuni katrangan.

2. Wawan Rembag

Wawan rembag benten kaliyan wicantenan saben dinten. Wawan rembag

minangka salah satunggaling cara kanthi mundhut dhata ingkang mbetahaken

terampil saha teknik – teknik tertamtu. Ancasipun wawan rembag minangka

a). kangge menggalih dhumateng tiyang ingkang dipunsuwuni katrangan ingkang

awujud kedadosan, raos saha sanesipun ngkang awujud budaya b). Nyariosaken

kedadosan jaman rumiyin c). Kangge ngandharaken proyeksi dhumateng tiyang

ingkang dipunsuwuni katrangan babagan jaman ingkang badhe dhateng

( Endraswara , 2003 : 212).

Wawan rembag inggih punika wicantenan ingkang anggadhahi ancas

tertamtu saking tiyang kalih, inggih punika tiyang ingkang nyuwun pirsa saha

tiyang ingkang dipunsuwuni katrangan ( Basrowi saha Suwandi, 2008 : 12 ).

Wawan rembag punika katindakaken kanthi langsung. Menawi pitakenan

dipuntemtokaken rumiyin dening panaliti. Ananging wawan rembag dipundamel

kanthi sifat informal kados wicantenan ingkang limrah. Ancasipun tiyang ingkang

dipunsuwuni katrangan boten cubriya. Dados wangsulan saking tiyang ingkang

dipunsuwuni katrangan kanthi spontanitas. Amargi wawan rembag kanthi runtut

kaliyan panaliti punika nemtokaken prakawis ingkang dipunandharaken.

Page 47: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

33

3. Kapustakan

Kapustakan minangka acuan kangge njangkepi kempalaning dhata. Teknik

kapustakan dipunginakaken amargi ing panaliten punika mundhut referensi saking

pedoman buku.

Kapustakan punika awujud referensi buku ingkang nyengkuyung

kempalaning dhata. Buku ingkang dipunginakaken ing panaliten punika ingkang

asesirah “ Menyingkap Peninggalan Sunan Kalijaga di Mrapen ”, saha buku

saking Dinas Pariwisata kitha Grobogan ingkang asesirah “ Obyek – Obyek

Wisata di Kota Grobogan ”.

G. Teknik Analisis Dhata

Panaliten punika ngginakaken teknik analisis dhata kanthi cara deskriptif,

klasifikasi, evaluasi, saha mundhut dudutan.

Miturut Ian Dey ( salebeting Moleong 2004 : 287 - 296 ) teknik kangge

ngolah dhata punika ngginakaken teknik deskriptif, klasifikasi, evaluasi, saha

dudutan.

1. Deskriptif

Teknik deskriptif inggih punika teknik kangge nyariosaken dhata ingkang

gamblang kawontenan ingkang sampun diputaliti. Dhata ingkang awujud seratan

saha lesan punika dipuncariyosaken pramila dhata kaandharaken kanthi jangkep.

Page 48: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

34

2. Klasifikasi

Teknik klasifikasi inggih punika milah – milah dhata saha dipunpundhut

gegayutanipun kaliyan dhata ingkang dipunbetahaken. Dhata ingkang boten

nyengkuyung panaliten punika dipunbucal.

3. Evaluasi

Teknik evaluasi inggih punika dhata ingkang dipunandharaken punapa

ingkang gegayutan kaliyan ancasing panaliten. Saking pinten – pinten dhata dipu

evaluasi supados saged nggayuh kasampurnan saha sasaran panaliten.

4. Dudutan

Kangge nggayuh ancasing panaliten kedah mundhut dudutanipun ing

panaliten. Panaliti maringi dudutan saha ajining panaliten babagan filosofi Mrapen

Abadhi ing kutha Grobogan tumrap bebrayan Jawi.

Page 49: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

35

BAB IV

FILOSOFI MRAPEN ABADHI ING KITHA GROBOGAN TUMRAP

BEBRAYAN JAWI

A. Asal – Usul Mrapen Abadhi ing Kitha Grobogan

1. Miturut Sumber Sinerat

a. Miturut ( Rubiatno, tanpa taun : 4 – 6 )

Ing jaman Prabu Brawijaya V, Majapahit ambruk kinten – kinten taun

1478 M. Salah satunggaling ingkang njalari ambrukipun kraton Majapahit amargi

serangan Prabu Girindra Wardhana saking Keling Kediri. Salajengipun Majapahit

saged dipunkuwaosi kraton Demak Bintoro pramila kraton Demak Bintoro

mundhut sedaya barang – barang ingkang badhe dipunasta ing kraton Demak

Bintoro.

Nalika Sunan Kalijaga sarombongan nindakaken lampahan tebih sanget,

pramila dipuntemtokaken ngaso ing Mrapen Abadhi rumiyin. Sunan Kalijaga

sarombongan kathah ingkang sayah, luwe saha ngelak amargi bahan tetedhahan

punika namung barang mentah. Jaman rumiyin ing Mrapen boten wonten toya

saha latu. Sunan Kalijaga saha santrinipun dedonga dhumateng Gusti Allah

supados pikantuk toya saha latu. Sesampunipun purna dedonga Sunan Kalijaga

nujrepaken tombak ing siti. Nalika dipunpundhut tombakipun medal latu saking

siti. Salajengipun mlampah sakwetanipun, Sunan Kalijaga nujrepaken malih

tombakipun ing siti medal toya. Para santri bingah sanget amargi wonten toya

saha latu. Toya saha latu punika dipunginakaken kangge ngolah tetedhahan.

35

Page 50: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

36

Salajengipun Sunan Kalijaga sarombongan sampun dangu anggenipun

ngaso ing Mrapen Abadhi, pramila badhe nglajengaken malih lampahan ing

Demak. Nalika Sunan Kalijaga sarombongan badhe tindak ing Demak, salah

satunggaling santrinipun ngasta umpak ( cagak ) punika awrat sanget. Umpak

punika asalipun cagak kraton Majapahit. Amargi umpak punika awrat sanget

Sunan Kalijaga ngutus umpak punika dipuntilar kemawon supados samangke

kangge patilasan Sunan Kalijaga ing Mrapen Abadhi kitha Grobogan.

Ing sawijining dinten Sunan Kalijaga kemutan kaliyan rayinipun ingkang

naminipun Dewi Rosowulan. Dewi Rosowulan wanci punika medal saking

dalemipun Kadipaten Tuban. Sunan Kalijaga asalipun putra Bupati Tuban

ingkang gadhah nami Raden Sahid. Amargi ing jaman rumiyin Sunan Kalijaga

nakal pramila dipunutus medal saking kadipaten.

Sunan Kalijaga kemutan kaliyan Dewi Rosowulan. Dewi Rosowulan

inggih punika rayinipun Sunan Kalijaga. Piyambakipun ngutus salah satunggaling

santrinipun ingkang naminipun Empu Supo kangge madosi Dewi Rosowulan.

Empu Supo salah satunggaling santri Sunan Kalijaga ingkang ahli damel pusaka.

Kathahipun damel pusaka kangge pirantos perang ing kesultanan Demak. Empu

Supo madosi Dewi Rosowulan kepanggih ing Sendhang Beluk Desa Ngajek

( Kabupaten Grobogan), ananging ingkang boten limrah Dewi Rosowulan angel

dipuncepeng amargi wujudipun ngedap – ngedapi sami kaliyan kidang, amargi

dangu sanget nindakaken “ tapa ngidang” inggih punika tapa tanpa busana.

Salajengipun Empu Supo matur kaliyan Sunan Kalijaga kedadosan

ingkang kalampahan Dewi Rosowulan. Salajengipun Sunan Kalijaga maringi

Page 51: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

37

saklembar slendhang ingkang naminipun “slendhang cindhe”. Ngagem slendhang

punika Dewi Rosowulan saged dipunboyong ing Demak.

Empu Supo kasil anggenipun boyong Dewi Rosowulan pramila

piyambakipun dipunnikahaken kaliyan Dewi Rosowulan. Empu Supo dados

sedherek Sunan Kalijaga. Saderengipun dipunnikahaken Sunan Kalijaga nyuwun

dhumateng Empu Supo kangge damel pusaka. Damelipun ing Mrapen Abadhi

ingkang sampun sumadya inggih punika latunipun kangge ngobong, sela bobot

kangge tatag, saha toyanipun kangge nyepuh ( nyelup) pusaka.

Ing Mrapen Abadhi punika Empu Supo kangge damel pusaka ingkang

naminipun pusaka Sengkelat utawi Kyai Slamet. Boten limrahipun, pusaka

ingkang dipundamel boten ngginakaken pirantos kangge gembleng ananging

namung dipuncepeng kaliyan driji. Nalika pusaka dipuncelupaken ing sendhang,

toyanipun ewah dados werni semu jene.

Empu Supo damel pusaka antawisipun.

1) Kyai Sengkelat luk tiga welas.

2) Kyai Cubruk

3) Kyai Nogo Sosro luk tiga welas.

4) Kyai Nogo Siluman luk tiga welas.

5) Kyai Nogo Kikik luk tiga welas.

6) Kyai Nogo Welang luk tiga welas.

Sapunika sedaya pusaka dipunmuseumaken ing Demak Kadilangu.

Page 52: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

38

b. Miturut ( Dinas Pemuda Olahraga Kebudayaan dan Pariwisata kitha Grobogan,

tanpa taun : 23 – 24 )

Nalika prajurit Demak saged ngalahaken tentara Girindra Wardana

ingkang nguwaosi kraton Majapahit, pramila sedaya barang – barang saking

kraton Majapahit dipunasta ing kraton Demak. Barang ingkang dipunasta punika

kathah sanget, pramila rombongan dipunpantha dados kalih. Sepisan lumantar

dalan ingkang dipunpandegani Sunan Kalijaga, menawi lumantar segara

dipunpandegani dening Sunan Bonang.

Sunan Kalijaga sarombongan ngaso ing papan Mrapen amargi

piyambakipun sarombongan sayah saha ngelak. Papan kasebat boten wonten toya,

pramila Sunan Kalijaga nujrepaken tombakipun ing siti medal toya. Sunan

Kalijaga sarombongan bingah sanget. Toyanipun dipuagem kangge ngunjuk saha

siram. Nalika wanci ndalu Sunan Kalijaga sarombongan luwe sanget, pramila

Sunan Kalijaga nujrepaken malih tombakipun ing siti medal latu. Latu punika

dipunginakaken ngolah tetedhahan. Latu saha toya sapunika taksih wonten.

Bebrayan Jawi mastani toyanipun “sendhang dhudha”, menawi latunipun

kawastanan “ latu mrapen abadhi”. Latu Mrapen Abadhi sapunika boten saged

pejah.

Nalika Sunan Kalijaga badhe nglajengaken lampahan, salah satunggaling

santrinipun njerit amargi wonten emas ing inggilipun manggar ( sekar krambil ),

pramila Sunan Kalijaga ngandharaken punika boten emas ananging tetesan embun

ingkang pikantuk srengenge. Salajengipun Sunan Kalijaga maringi papan kasebat

Desa Manggarmas.

Page 53: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

39

Sunan Kalijaga sarombongan nglajengaken lampahan dhateng Demak,

ananging salah satunggaling santrinipun kawratan anggenipun ngasta barang –

barang. Pramila Sunan Kalijaga ngutus supados barang kasebat dipuntilar ing

Mrapen kemawon. Barang kasebat kawastanan “sela bobot”, saha anggadhahi

kapitadosan kangge ngramal nasib.

Empu Supo dipunutus Sunan Kalijaga damel pusaka, amargi

piyambakipun ahli damel pusaka. Sunan Kalijaga ngutus damel pusaka ing Desa

Manggarmas. Papan kasebat ingkang sampun sumadya latu kangge ngobong, sela

bobot kangge tatag, saha toyanipun sendhang dhudha kangge nyepuh ( nyelup )

pusaka. Miturut cariyos toyanipun sendhang dhudha punika asalipun bening,

ananging nalika toyanipun dipunagem Empu Supo kangge nyelup pusaka dados

ewah boten bening malih saha umup ananging boten benter.

c. Miturut saking http : //grobogan.com//

Raden Patah wangun kraton Demak taun 1503. Kemajengan kraton

Demak dumugi kraton Majapahit. Bebrayan kraton Majapahit kathah ingkang

mlebet agami Islam. Salajengipun kraton Majapahit punika ambruk, pramila

Sunan Kalijaga sarombongan mboyong barang – barang ingkang badhe dipunasta

ing Demak.

Nalika Sunan Kalijaga sarombongan nindakaken lampahan dangu sanget,

pramila ngaso ing Mrapen rumiyin. Papan kasebat boten wonten toya saha latu.

Pramila Sunan Kalijaga nujrepaken tombakipun ing siti medal toya. Salajengipun

Page 54: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

40

Sunan Kalijaga nujrepaken malih tombakipun ing siti medal latu. Latu punika

boten saged pejah, pramila kawastanan “ latu mrapen abadhi”.

Sunan Kalijaga anggenipun ngaso dangu sanget salajengipun badhe

ngalajengaken lampahan dhateng Demak. Nalika dumugi ing Demak, salah

satunggaling barang wonten ingkang ketilar ing Demak. Sunan Kalijaga ngutus

supados boten mundhut barang kasebat supados dados patilasan ing Mrapen

kemawon. Barang kasebat salajengipun dipunwastani “sela bobot”.

Sunan Kalijaga saha Jaka Supo madosi kajeng jati ing alas kangge “ saka

guru” kangge damel masjid Demak. Nalika ing alas piyambakipun kepanggih

Dewi Rosowulan ingakang nembe “tapa ngidang”. Dewi Rosowulan sejatosipun

rayinipun Sunan Kalijaga. Dewi Rosowulan punika medal saking kadipaten

Tuban amargi boten purun dipunnikahaken. Pramila Sunan Kalijaga ngonduraken

Dewi Rosowulan ing Tuban saha dipunnikahaken kaliyan Jaka Supo.

Sunan Kalijaga punika ngutus Jaka Supo damel pusaka, amargi

piyambakipun ahli damel pusaka. Sunan Kalijaga ngasta wesi ingkang agengipun

saklungsu kangge damel pusaka. Nalika wesi punika dipuncepeng ewah dados

wesi ingkang awrat sanget. Sunan Kalijaga ngutus damelipun pusaka ing Mrapen

ingkang sampun sumadya latu kangge ngobong, sela bobot kangge tatag, saha

toyanipun sendhang dhudha kangge nyepuh ( nyelup ) pusaka. Ingkang boten

saged dipunnalar nalika nyelup pusaka ing toyanipun sendhang dhudha dados

toyanipun ewah semu jene.

Dados saged kapundhut dudutan bilih asal – asulipun Mrapen Abadhi

miturut sumber sinerat inggih punika ing jaman Prabu Brawijaya V kraton

Page 55: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

41

Majapahit punika ambruk. Salajengipun kraton Majapahit dipunkuwaosi kraton

Demak. Sedaya barang – barang saking kraton Majapahit punika dipunasta

dhateng kraton Demak. Tiyang ingkang mundhut barang – barang inggih punika

Sunan Kalijaga sarombongan.

Nalika Sunan Kalijaga sarombongan nindakaken lampahan dhateng

Demak, sarombongan punika sayah, ngelak saha luwe. Sunan Kalijaga punika

waliyullah nalika nujrepaken tombakipun ing siti medal latu. Salajengipun

nujrepaken malih tombakipun ing siti medal toya. Toya saha latu punika

dipunginakaken kangge olah – olah amargi barang ingkang dipunasta barang

mentah.

Sunan Kalijaga sarombongan sampun dangu anggenipun ngaso ing

Mrapen, pramila lampahan badhe dipunlajengaken ing Demak. Salah satunggaling

santrinipun kawratan anggenipun ngasta umpak ( cagak ). Sunan Kalijaga ngutus

umpak dipuntilar ing Mrapen kemawon.

Nalika Sunan Kalijaga sarombongan sampun dugi dhateng Demak

piyambakipun kemutan rayinipun Dewi Rosowulan. Dewi Rosowulan punika

medal saking kadipaten Tuban. Pramila Sunan Kalijaga ngutus salah

satungggaling santrinipun kangge madosi Dewi Rosowulan. Santrinipun ingkang

dipunutus inggih punika Empu Supo. Dewi Rosowulan punika boten saged

dipuncepeng amargi ngedap – ngedapi sami kaliyan kidang. Empu Supo punika

dipunparingi “slendhang cindhe” Sunan Kalijaga kangge boyong Dewi

Rosowulan dhateng Demak.

Page 56: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

42

Empu Supo kasil anggenipun boyong Dewi Rosowulan, pramila

piyambakipun dipunnikahaken kaliyan Dewi Rosowulan. Saderengipun nikah,

Sunan Kalijaga ngutus Empu Supo supados damel pusaka ing Mrapen. Damelipun

pusaka ing Mrepen sampun sumadya latunipun kangge ngobong, sela bobot

kangge tatag, saha toyanipun sendhang dhudha kangge nyepuh ( nyelup ) pusaka.

Tuladhanipun pusaka ingkang dipundamel pusaka Kyai Sengkelat. Pusaka

sanesipun ingkang dipundamel Empu Supo punika dipunmuseumaken ing Demak

Kadilangu.

2. Miturut Sumber Lisan

a. Nami : Ibu Siti Fatonah ( Juru kunci ing Mrapen Abadhi)

Yuswa : 54 taun

Papan : Dhusun Mlatih RT 02 RT 01, Desa Manggarmas, Kecamatan Godong,

Kabupaten Grobogan

Surya Wawan Rembag : 15 April 2010

Sela bobot punika jaman rumiyin umpak ( cagak ) ing masjid Demak.

Jaman rumiyin badhe damel masjid ing Demak. Umpak punika ketilar ing alas

Mrapen. Ing wekdal ngaso anggadhahi pikajengan ngrokok. Tombakipun Sunan

Kalijaga nujrepaken medal latu salajengipun nujrepaken malih tombakipun medal

toya. Umpak punika dipunginakaken kangge gembleng pusaka. Pusaka

dipunobong ing latu salajengipun dipuncelupaken ing sendhang dhudha.

Page 57: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

43

b. Nami : Miturut Ibu Mutakiyah ( Juru kunci ing Mrapen Abadhi)

Yuswa : 41 taun

Papan : Dhusun Mlatih RT 02 RT 01, Desa Manggarmas, Kecamatan Godong,

Kabupaten Grobogan

Surya Wawan Rembag : 15 April 2010

Jaman rumiyin Mrapen Abadhi minangka papan kangge ngaso Sunan

Kalijaga nalika ngasta barang – barang utawi mboyong kraton Majapahit dhateng

Demak. Ing wekdal lampahan punika tebih sanget pramila ngaso ing Mrapen

Abadhi. Manungsa ing pagesangan mbetahaken latu saha toya. Sunan Kalijaga

nujrepaken tombakipun medal latu saha nujrepaken tombakipun malih medal

toya. Latu saha toya dipunginakaken kangge ngolah tetedhahan amargi ingkang

dipunasta barang mentah.

Nalika Sunan Kalijaga saha santrinipun lampahan sampun dangu pramila

lampahan dipunlajengaken ing Demak. Salah satunggaling umpak dipunasta

santrinipun rumaos awrat sanget. Sunan Kalijaga ngutus santrinipun umpak

ingkang dipunasta dipuntilar kemawon, supados samangke dados patilasan Sunan

Kalijaga.

Salajengipun ing Demak Sunan Kalijaga madosi rayinipun ingkang boten

wonten ingkang naminipun Dewi Rosowulan. Sunan Kalijaga upaya madosi saha

damel sayembara. Sinten kemawon ingkang saged madosi Dewi Rosowulan,

tumrap tiyang jaler punika dipunnikahaken kaliyan Dewi Rosowulan. Menawi

tiyang estri ingkang saged madosi Dewi Rosowulan punika dipunanggep

sedherek.

Page 58: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

44

Salah satunggaling santrinipun ingkang nyanggemi badhe madosi Dewi

Rosowulan inggih punika Empu Supo. Sunan Kalijaga ngutus Empu Supo

saderangipun damel pusaka ing Mrapen Abadhi. Latu punika dipunginakaken

kangge ngobong pusaka, sela utawi umpak dipunginakaken kangge tatag pusaka,

toyanipun punika dipunginakaken kangge nyelup ( nyepuh ) pusaka. Sapunika

toyanipun boten bening malih. Jaman rumiyin toyanipun bening sanget amargi

sapunika dipunginakaken nyepuh ( nyelup ) pusaka. Toyanipun sendhang dhudha

dipunginakaken kangge obat sakit kulit. Toyanipun punika umup ananging boten

benter.

Sayembara sampun purna damel pusaka salajengipun kangge madosi Dewi

Rosowulan. Sapunika Empu Supo dados sedherek Sunan Kalijaga. Empu Supo

damel pusaka boten namung pusaka Sengkelat kemawon ananging wonten pusaka

ingkang sanes. Pusaka sanesipun dipunmuseumaken ing Demak Kadilangu.

c. Nami : Miturut Ibu Ribudiyati ( Bebrayan Jawi ing Mrapen Abadhi)

Yuswa : 41 taun

Papan : Dhusun Mlatih RT 02 RT 01, Desa Manggarmas, Kecamatan Godong,

Kabupaten Grobogan

Surya Wawan Rembag : 15 April 2010

Sejarah Mrapen Abadhi minangka patilasan Sunan Kalijaga nalika saking

kraton Majapahit dhateng Demak. Majapahit ambruk, pramila dipunasta dhateng

Demak salajengipun ngaso ing Mrapen. Menawi manungsa ing pagesangan

mbetahaken latu saha toya kangge napa kemawon. Sunan Kalijaga punika

Page 59: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

45

waliyullah nujrepaken tombakipun ing siti medal latu saha toya. Sela bobot

dipuntilar ing mriki pramila boten sengaja punapa boten.

Dados saged kapundhut dudutan asal- usulipun Mrapen Abadhi miturut

sumber lisan inggih punika Mrapen Abadhi minangka patilasan Sunan Kalijaga.

Jaman rumiyin barang – barang kraton Majapahit dipunasta dhateng Demak.

Salajengipun Mrapen punika papan kangge ngaso Sunan Kalijaga. Manungsa ing

pagesangan mbetahaken latu saha toya. Sunan Kalijaga punika waliyullah nalika

nujrepaken tombakipun ing siti medal latu. Salajengipun nujrepaken malih

tombakipun siti medal toya. Latu saha toya dipunginakaken kangge ngolah

tetedhahan amargi ingkang dipunasta barang mentah.

Sunan Kalijaga saha santrinipun sampun dangu anggenipun ngaso, pramila

badhe nglajengaken lampahan dhateng Demak. Salah satunggaling santrinipun

kawratan anggenipun ngasta umpak ( cagak ). Sunan Kalijaga ngutus santrinipun

supados umpak punika dipuntilar kemawon.

Nalika Sunan Kalijaga sampun dugi ing Demak, rayinipun Sunan Kalijaga

boten wonten. Naminipun inggih punika Dewi Rosowulan. Sunan Kalijaga punika

damel sayembara. Tiyang ingkang saged madosi Dewi Rosowulan tumrap tiyang

jaler dipunnikahaken kaliyan Dewi Rosowulan. Menawi tiyang estri punika

dipunanggep sedherek.

Salah satunggaling santrinipun ingkang nyanggemi madosi Dewi

Rosowulan inggih punika Empu Supo. Empu Supo dipunutus Sunan Kalijaga

damel pusaka rumiyin. Damelipun pusaka ing Mrapen ingkang sampun sumadya

Page 60: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

46

latunipun kangge ngobong, sela bobot kangge tatag, saha toya sendhang dhudha

kangge nyepuh ( nyelup ) pusaka.

Empu Supo kasil anggenipun madosi Dewi Rosowulan. Piyambakipun

dipunnikahaken kaliyan Dewi Rosowulan. Pusaka ingkang dipundamel Empu

Supo boten namung pusaka Sengkelat. Pusaka sanesipun ingkang dipundamel

Empu Supo sapunika dipunmuseumaken ing Demak Kadilangu.

B. Patilasan Sunan Kalijaga ing Mrapen Abadhi Kitha Grobogan

1. Miturut Sumber Sinerat

a. Latu Abadhi

Latu utawi geni punika kedadosan rikala Sunan Kalijaga nujrepaken

tombakipun ing siti. Asal usulipun Sunan Kalijaga punika mbetahaken latu

kangge olah - olah, Sunan Kalijaga nujrepaken tombakipun medal latu. Latunipun

jaman rumiyin dipunginakaken Empu Supo kangge damel pusaka. Latunipun

kangge ngobong pusaka. Medalipun latu punika kawontenan gas ingkang medal

saking salebeting siti salajengipun kobong. Sumberipun semburan gas garis

tengahipun kirang langkung 1, 5 m. Sapunika kawontenan latu dipunparingi

tumpukan sela kapur supados boten bebayani tiyang amargi latunipun wanci siang

boten ketingal.

Jaman rumiyin kawontenan Api Abadhi kaliyan Sendhang Dhudha caket

sanget, kirang langkung tebihipun gangsal jangkahan samparan. Kawontenan

sapunika sampun tebih sanget amargi sumber latunipun ewah, dados ewahipun

latu punika tumpukan sela ugi dipuewahi.

Page 61: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

47

Sejatosipun latu punika saged pejah menawi wonten jawah ingkang deres

sanget. Menawi badhe medalaken latunipun ngagem rek dipunsumet ing

inggilipun latu, pramila latunipun saged medal malih. Dipunwastani Api Abadhi

punika boten saged pejah ananging latu punika dipunlestantuaken dumugi

sapunika.

Latunipun kados latu gas elpiji. Menawi dipunparingi ron garing punika

saged kobong. Kosok wangsulipun menawi dipunparingi ron teles boten saged

kobong. Gas ingkang medal punika namung ing pori – pori siti, ananging boten

wonten sumberipun. Latunipun ing jaman rumiyin ageng sanget, ananging taun

1992 upaya ngagengaken Mrapen Abadhi dereng kasil.

Prakawis ingkang njalari alitipun latu inggih punika.

1) Kathah wit – witan ingkang dipuntegor pramila boten wonten ngresepipun

toya. Dados menawi wonten jawah sitinipun banjir pramila latunipun sansaya

boten murup.

2) Bebrayan Jawi ingkang caket kaliyan Mrapen ngginakaken latu kangge gas

olah - olah. Dalemipun kirang langkung 1 Km saking Mrapen Abadhi.

3) Semburan gas dipunaling – alingi pori – pori gas ing salebeting siti, pramila

kirang gangsar semburanipun.

4) Kirangipun cadhangan gas ing salebeting siti amargi faktor alam.

Page 62: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

48

b. Sela Bobot

Sela bobot papanipun dipundamelaken griya alit ing sisih latu. Umpakipun

dipunwastani “ Sela bobot ” tegesipun sela ingkang awrat. Asal usulipun sela

bobot punika umpak kraton Majapahit. Sunan Kalijaga sarombongan boyong

umpak saking Majapahit dhateng Demak Bintoro. Amargi awrat sanget pramila

badhe nglajengaken malih lampahan dhateng Demak sela bobot dipuntilar ing

Mrapen Abadhi. Sela bobot punika dipunginakaken Empu Supo kangge tatag

damel pusaka.

Selanipun sapunika sampun pecah amargi ing jaman Walanda wonten

tiyang ingkang meksa ngangkat sela bobot salajengipun dipundawahaken

kemawon. Salajengipun sela bobot dipuntaleni kaliyan tali ijuk ananging sapunika

dipuntaleni kaliyan tali plastik. Bobotipun kirang langkung 20 Kg. Sela bobot

menawi dipunpenggalih boten nalar. Nalika selanipun dipunangkat saged enteng

saha awrat sanget.

Sela bobot wonten ing griya alit. Asringipun sela bobot dipunkunci.

Limrahipun menawi wonten tiyang ingkang badhe ngramal nasib punika nembe

dipunbikakaken. Menawi dipuntutup teras supados dados aman ing Mrapen

Abadhi.

c. Sendhang Dhudha

Sendhang dhudha sapunika kirang langkung tebihipun 25 m kaliyan Api

Abadhi. Wujudipun kados sumur ingkang anggadhahi garis tengah 5 m saha

lebetipun ing siti kirang langkung 1, 5 m. Asal usulipun kedadosan sendhang

Page 63: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

49

dhudha inggih punika nalika Sunan Kalijaga nujrepaken tombakipun ing siti

medal toya. Toyanipun ing jaman rumiyin bening, ananging sapunika boten

bening malih. Werninipun semu jene saha ketingal umup ananging boten benter.

Empu Supo ngginakaken toya sendhang dhudha punika kangge nyepuh ( nyelup )

pusaka, pramila kawontenan toyanipun werninipun semu jene.

Toyanipun ketingal umup ingkang njalari inggih punika gas ing salebeting

siti. Umupipun toya sendhang dhudha sapunika boten ketingal malih amargi

toyanipun boten sumberipun ananging gas ing salebeting siti. Pramila mangsa

ketiga toyanipun susut, menawi mangsa rendheng toyanipun sansaya tambah.

Miturut Rubiatno : 10 prakawis unsur kimia ingkang kakandhut sendhang

dhudha inggih punika.

No Unsur Kimia Katrangan

1 Werni Toya Ijem semu jene

2 Ambetipun Toya Boten sekeca

3 Suhu Hawa 35 C°

4 Suhu Toya 38 C°

5 Ph 5, 35

6 Cilikon dioksida ( Si O2 ) 108, 98 mg/it/ppt

7 Clorida ( CL) 337, 96

8 Clorat ( C 12 ) 6, 96

9 Sulfat ( SO4 ) 41, 04

10 Besi ( Fe ) 15, 87

11 Mangan ( Mn ) 0,95

12 Asam Karbonat ( HCO3 ) 385,50

Page 64: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

50

13 Calsium ( Ca ) 52, 10

14 Magnesium ( Mg ) 17, 99

15 Posfat ( PO4 ) 6, 45

16 Bor / UDT ( b ) 0, 06

17 Carbondioksida ( CO2 ) 15, 35

19 Asam Belerang / A. Solfat

( H2S )

2, 74

20 Amonia ( NH ) 3, 02

21 Alumunium ( Al ) 0, 32

Dados saged kapundhut dudutan patilasan Sunan Kalijaga ing Mrapen

Abadhi miturut sumber sinerat inggih punika latu abadhi, sela bobot, sendhang

dhudha. Latu Abadhi ing jaman rumiyin nalika Sunan Kalijaga nujrepaken

tombakipun ing siti medal latu. Latu punika salajengipun dipunginakaken Empu

Supo kangge ngobong pusaka. Latunipun kados gas elpiji. Sumberipun gas kirang

langkung 1, 5 m. Latunipun punika saged pejah menawi wonten jawah ingkang

deres sanget. Pramila badhe medalaken latunipun malih punika nyumet rek ing

inggilipun latu.

Sela bobot asalipun umpak ( cagak ) kraton Demak. Salah satunggaling

santrinipun kawratan anggenipun ngasta umpak, pramila umpakipun dipuntilar

ing Mrapen. Ing jaman rumiyin dipunginakaken Empu Supo kangge tatag damel

pusaka. Bobotipun kirang langkung 20 Kg. Sela bobot dipundamelaken griya alit.

Menawi wonten bebrayan Jawi ingkang badhe ngangkat sela bobot punika nembe

dipunbikakaken.

Page 65: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

51

Sendhang dhudha asalipun nalika Sunan Kalijaga nujrepaken tombakipun

ing siti medal toya. Ing jaman rumiyin dipunginakaken Empu Supo kangge

nyepuh ( nyelup ) pusaka. Pramila kawontenan toyanipun boten bening malih.

Werninipun toyanipun semu jene. Lebetipun toya kirang langkung 1, 5 m saha

garis tengahipun kirang langkung 5 m.Toyanipun punika kathah unsur kimia.

2. Miturut Sumber Lisan

a. Nami : Ibu Mutakiyah ( Juru kunci ing Mrapen Abadhi )

Yuswa : 41 taun

Papan : Dhusun Mlatih RT 02 RW 01, Desa Manggarmas, Kecamatan Godong,

Kabupaten Grobogan

Surya Wawan Rembag : 13 Juni 2010

Patilasan ing Mrapen Abadhi punika latu abadhi, sela bobot, toya sendhang

dhudha

1) Latu Abadhi

Ing jaman rumiyin sederengipun papanipun Mrapen Abadhi dipunparingi

paving, latu punika saget mrembet lumantar pori – pori ing siti. Sapunika sampun

dados setunggal sumberipun amargi sampun pavingan.

Kawontenan ing latu sapunika sampun alit boten kados ing jaman rumiyin.

Sapunika latunipun dipuntumpuki latu kapur ing inggilipun. Ancasipun jagi

latunipun wanci siang supados tiyang ingkang mirsani punika boten bebayani. Ing

wanci jawah latu punika taksih gesang. Kadhang menawi wonten angin ingkang

Page 66: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

52

ageng punika saged ical. Supados medal malih latunipun punika kanthi cara

nyumet rek ing inggilipun latu.

Tiyang ingkang nyumet latu punika kedah atos – atos amargi saged

nyamber kanthi langsung. Inggilipun latu kirang langkung 20 cm. Ing Wanci

siang latunipun boten ketingal. Latunipun punika kados gas elpiji. Werninipun

semu biru.

2) Sela Bobot

Wangunipun kados cangkang kura – kura. Werninipun cemeng radi coklat

saha dipuntaleni kaliyan tali plastik. Jaman rumiyin wonten tiyang ingkang

ngangkat boten kiyat ananging dipunpeksa, pramila sela bobot punika pecah

dados gangsal. Tiyang ingkang ngangkat inggih punika tiyang Cina.

Sela bobot punika dipundamelaken griya alit, kados griya joglo.

Ukuranipun kirang langkung 3 x 3 m. Sela bobot ing sisih ngandhap punika

tengahipun bolong. Tengahipun bolong ing jaman rumiyin kangge purusan cagak.

Wangunipun persegi. Jaman rumiyin para santrinipun ngasta umpak kathah,

amargi wonten setunggal umpak ingkang awrat sanget pramila diputilar

kemawon. Dados umpak punika kawastanan sela bobot, amargi selanipun awrat

sanget.

3) Sendhang Dhudha

Werninipun toyanipun sendhang dhudha boten bening amargi wonten

unthuk ingkang tansah medal saking lebetipun siti. Mangsa rendheng toyanipun

sendhang dhudha kathah amargi campuran kaliyan toya jawah. Menawi mangsa

ketiga toyanipun kedhik ananging boten nate telas. Lebetipun toya sendhang

Page 67: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

53

dhudha kirang langkung 1.5 m saha garis tengahipun 5 m. Raosipun tawar saha

radi asin, menawi ambetipun boten sekeca.

b. Nami : Bapak Gunadi ( Juru kunci ing Mrapen Abadhi )

Yuswa : 52 taun

Papan : Dhusun Latih RT 02 RT 01, Desa Manggarmas, Kecamatan Godong,

Kabupaten Grobogan

SuryaWawan Rembag : 13 Juni 2010

Patilasan Sunan Kalijaga ing Mrapen Abadhi inggih punika latu abadhi,

sela bobot, sendhang dhudha.

1) Latu Abadhi

Latu abadhi punika wonten gas ingkang medal salebeting siti. Latunipun

kados gas elpiji. Werninipun semu biru. Ing taun 1996 sela kapur ing inggilipun

latu abadhi ngantos benter sanget. Werninipun sela kapur abrit, dados saged

dipunandharaken bilih latunipun punika ageng. Menawi sapunika boten, prakawis

ingkang njalari amargi gas ing salebeting siti mampet.

Kawontenan ing inggilipun latu abadhi punika dipuntumpuki sela kapur.

Piyambakipun nate madosi sumberipun latu abadhi ing salebeting siti. Menawi

sampun ketingal sumberipun latu, salajengipun latunipun medal ing sisihipun

sumberipun. Dipuncobi malih sampun ketingal sumberipun latu, salajengipun

latunipun ugi medal ing sisih sumberipun. Pramila sapunika piyambakipun boten

wantun malih menawi madosi sumberipun latu abadhi.

Page 68: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

54

2) Sela Bobot

Sela bobot werninipun cemeng. Bobotipun kirang langkung 20 Kg.

Wangunipun sela bobot kados blangkon utawi cangkang kura – kura. Sela bobot

sapunika sampun pecah dados sekawan. Pramila sela bobot punika dipuntaleni

kaliyan tali plastik.

Bebrayan Jawi menawi badhe ngangkat sela bobot punika gadhah

kapitadosan ingkang inggil. Prakawis ngangkat sela bobot punika kangge

nemtokaken punapa ingkang jumbuh kaliyan pikajengan ingkang

dipunlampahaken. Tetembungan ingkang sami inggih punika istikharah. Prakawis

ingkang nyuwun ener ( arah ) supdos jumbuh boten kaliyan piyambakipun.

3) Sendhang Dhudha

Toyanipun sendhang dhudha punika gas ingkang medal salebeting siti.

Unthukipun toya sendhang dhudha menawi dipunsumet kaliyan rek ing inggilipun

punika saged medal latunipun. Dados wonten gegayutan kaliyan latu mrapen.

Werni toyanipun asring gantos, kados werni ijem, semu jene. Sapunika

werninipun radi coklat. Prakawis ingkang njalari inggih punika daya ingkang

kakandhut salebeting siti. Ambetipun toya sendhang dhudha boten sekeca.

Lebetipun toyanipun sendhang dhudha kirang langkung 1 m. Mangsa

rendheng toyanipun kathah, menawi mangsa ketiga toyanipun kedhik. Toyanipun

punika saged telas. Salajengipun sendhang dhudha punika dipunparingi toya

malih.

Dados saged kapundhut dudutan patilasan Sunan Kalijaga miturut sumber

lisan inggih punika latu abadhi, sela bobot, saha sendhang dhudha. Latu abadhi

Page 69: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

55

punika gas ing salebeting siti. Kawontenan latu abadhi sapunika sampun alit saha

ing inggilipun dipunparingi sela kapur. Ancasipun supados tiyang ingkang mirsani

punika boten bebayani. Latu abadhi punika saged pejah. Menawi badhe

medalaken malih punika kanthi cara nyumet ing inggilipun latu.

Sela bobot wangunipun kados cangkang kura – kura utawi blangkon.

Werninipun sela bobot punika coklat semu cemeng. Selanipun sapunika sampun

pecah dados sekawan. Pramila sela bobot punika diputaleni kaliyan tali plastik.

Sela bobot dipundamelaken griya alit kados griya joglo. Kapitadosan bebrayan

Jawi menawi ngangkat sela bobot punika kangge nyuwun ener ( petunjuk )

ingkang jumbuh kaliyan lampahan ingkang badhe dipuntindakaken.

Toyanipun sendhang dhudha punika gas ingkang medal salebeting siti.

Lebetipun toya sendhang dhudha kirang langkung 1 m saha garis tengahipun 5 m.

Mangsa rendheng toyanipun punika kathah, menawi mangsa ketiga toyanipun

kedhik. Werninipun kadhang ijem, coklat, saha semu jene, menawi ambetipun

boten sekeca.

C. Kapitadosan Mrapen Abadhi ing Kitha Grobogan

1. Latu Abadhi ( Api Abadhi )

Jaman rumiyin latu abadhi dipunginakaken Empu Supo kangge ngobong

pusaka. Latunipun sapunika taksih saha boten pejah. Bebrayan Jawi anggadhahi

kapitadosan bilih latu abadhi kangge upaca ritual supados dados barokah.

Page 70: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

56

Miturut Ibu Mutakiyah kapitadosan ing latu abadhi dipunginakaken

kangge nyumet latu pendamelan restaurant ingkang kawitan. Andharan Ibu

Mutakiyah inggih punika.

“Api sebagai menyalakan api pembuatan restaurant pertama kali ”( Surya

wawan rembag : 15 April 2010 ).

Miturut Ibu Ribudiyati latu abadhi kangge upacara ritual umat Buddha.

Andharan Ibu Ribudiyati inggih punika.

“ Ritual umat Buddha buat pengambilan api ” ( Surya wawan rembag : 15

April 2010 ).

Miturut Buku Panduan Adicara Mendhet Api Dharma ing Mrapen

Abadhi, bilih tegesipun latu abadhi inggih punika.

Api Dharma saking sumber latu alam ing Mrapen. Latu minangka tandha

ingkang madhangi saking prakawis ingkang boten sae. Ngicalaken kawontenan

ingkang boten sae dados sae, maringi kawruh ing pagesangan. Kanthi padhang

manahipun pramila pagesangan saged tentrem dening utusan Dharma ingkang

saged ngicalaken manungsa saking prakawis ingkang awon.

Ajining upacara ritual ingkang saged dipunpundhut saking tandha api

dharma inggih punika ndadosaken umat Buddha madosi ing salebeting manah.

Prakawis raos remen saha welas asih saged madhangi nagari kangge medal saking

prakawis ingkang awon. Kanthi madhangi manah nagari Indonesia saged madosi

raos remen ing donya saha pagesangan salajengipun.

Page 71: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

57

Api Dharma minangka tandha pirantos peribadatan ritual umat Buddha

ingkang tansah madhangi manah saha kemutan ing salebeting pagesangan

sapunika. Tandha mendhet latu dipunwontenaken Perwakilan Umat Buddha

Indonesia ( WALUBI ) ingkang ndadosaken sesrawungan saha rukun ing

pagesangan umat agami katindakaken kanthi lelandhesan raos remen saha welas

asih ingkang ndadosaken sedaya ingkang dipuntindakaken Buddha Dharma ing

Indonesia.

Salajengipun tegesipun ingkang kakandhut ing adicara Waisak ? Buddha

mucalaken bilih pagesangan inggih punika prakawis lampahan saha dumugi

kasampurnan. Dalan kasampurnan inggih punika dalan ingkang utami beruas

delapan. Dalan Bodhisatva ingkang kedah dipungayuh boten goroh, boten srakah,

boten remen, saha boten bodho.

Pagesangan dipunlampahi kanthi saestu punika saged gayuh raos remen

saha sampurna kados ingkang sampun dipuntuladhani Sang Buddha. Dalan sang

Buddha inggih punika dalan ingkang luhur saha suci. Dalan ingkang wicaksana,

raos remen, tetulung marang bebrayan. Dalan Sang Buddha inggih punika dalan

kangge tumuju Nirvana menawi umat Buddha minangka ahli warisipun.

Prakawis ingkang ndadosaken sejarah ing Mrapen Abadhi miturut

Rubiatno : 15 antawisipun inggih punika, Surya 1 Nopember 1963

dipunginakaken kangge upacara mendhet latu GANEFO 1, Surya 8 September

1981 dipunginakaken kangge upacara mendhet latu API PON X ing Jakarta,

Surya 9 Februari 1983 dipunginakaken kangge upacara mendhet latu API POR

PWI 1, Surya 8 September 1989 dipunginakaken kangge upacara mendhet latu

Page 72: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

58

peresmian Stadion Sri Wedari, Surya 6 Oktober 1989 dipunginakaken kangge

upacara kawitaning PON XII ing Jakarta, Surya 23 Agustus 1996 dipunginakaken

kangge upacara mendhet latu PON XIV ing Jakarta.

2. Sela Bobot

Kapitadosan bebrayan Jawi kaliyan sela bobot kangge ngramal nasib. Sela

bobot punika kangge upacara ritual. Miturut Ibu Rubudiyati bilih asringipun

ngangkat sela bobot katindakaken dinten Jum’at Kliwon saha kathahipun wulan

Sura surya kaping 1 – 10. Tiyang ingkang rawuh inggih punika saking dhaerah

mriki kitha Pati, Jepara, Rembang. Dhaerah kilen inggih punika kitha Weleri,

Kendal, Pekalongan. Dhaerah saking kidul inggih punika kitha Yogyakarta, Solo,

Sragen. Limrahipun ingkang rawuh inggih punika bebrayan ingkang sampun nate

ngangkat sela bobot.

Andharan Ibu Ribudiyati inggih punika.

Jum’at Kliwon kangge upacara ritual. Masyarakat yakin batu bobotdikeramatkan. Bulan Suro tanggal 1 – 10 full yang berkunjung. Biasanyayang berkunjung orang – orang lama. Mriki orang Pati, Jepara, Rembang.Kilen: Weleri, Kendal, Pekalongan. Kidul : Yogya, Solo, Sragen ( Suryawawan rembag : 15 April 2010 ).

Pikajengan bebrayan Jawi ingkang dipunsuwun punika mawerni – werni.

Miturut Ibu Mutakiyah pikajengan ingkang dipunsuwun kados upaya ingkang

dipuntindakaken kasil, mlebet ing sekolahan saged katampi, ngobati sakit kulit,

calonan perangkat, calonan pegawe saged katampi, nyuwun pikantuk lare

(keturunan ), saha nyuwun jodho.

Page 73: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

59

Andharan Ibu Mutakiyah inggih punika.

Batu istilah menandakan tujuan apa dilaksanakan bagus atau tidak.Caranya mengangkat batu bagus atau tidak bisa terkabul. Kepercayaanmasyarakat yang mempercayai untuk usaha sukses, menyembuhkan orangsakit, calonan perangkat, daftar pegawai, daftar sekolahan, mintaketurunan, minta jodho ( Surya wawan rembag : 15 April 2010 ).

Miturut Ibu Titin kapitadosan bebrayan Jawi tumrap sela bobot inggih

punika saged ngangkat sela bobot saged nyuwun jodho ingkang ayu, saged sugih

saha ngobati sakit kulit.

Andharan Ibu Titin inggih punika.

Pancen nggih mrapen kathah damel kepercayaan. Watu bobot jarene sagedngangkat nyuwun jodho ayu, watune bisa sugih, gadhah penyakit, sembuhsaged terkabul ( Surya wawan rembag : 15 April 2010 )

Miturut Ibu Sumiyatun kapitadosan para bebrayan kangge ngramal nasib.

Sela bobot kanthi tiga angkatan kasil punika pikajengan ingkang dipunsuwun

kagayuh. Andharan Ibu Sumiyatun inggih punika.

“ Percaya malih watu diangkat ping telu kuwat terus awujud utawi

terkabul ” ( Surya wawan rembag : 15 April 2010 ).

Prakawis kasebat gumantung tiyang ingkang pitados. Kapitadosan miturut

piyambak – piyambakipun. Bebrayan Jawi wonten ingkang pitados pramila

pikajengan saged kagayuh. Menawi tiyang ingkang boten pitados nyeyuwun

punika namung dhumateng Gusti Allah boten nyuwun kaliyan sela. Ngangkat

sela bobot minangka lantaran supados saged barokah. Pitados boten pitados

punika sampun kathah ingkang sowan nindakaken ngangkat sela bobot saha

pikajengan ingkang dipunsuwun kagayuh.

Page 74: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

60

3. Sendhang Dhudha

Kapitadosan bebrayan Jawi ing Dhusun Mlatih, Desa Manggarmas,

Kecamatan Godong, Kabupaten Grobogan kaliyan toyanipun sendhang dhudha

punika ngandhut welirang. Miturut Ibu Siti Fatonah kapitadosan bebrayan Jawi

tumrap toyanipun sendhang dhudha punika kangge ngobati sakit, kangge

pendamelan, saha petani kangge campuran nyemprot taneman.

Andharan Ibu Siti Fatonah inggih punika.

Banyu kepercayaan kangge obat, kangge usaha. Mandi dipununjuk ugisaged dienggo kangge ngelapi usahanipun ugi saged. Petani kanggenyemprot tanaman ( Surya wawan rembag : 15 April 2010 ).

Miturut Ibu Mutakiyah kapitadosan para bebrayan tumrap toyanipun

sendhang dhudha inggih kangge ngobati sakit kulit ( toyanipun punika

dipunginakaken siram ), ngobati sakit jero, petani kangge campuran nyemprot

taneman saha tiyang ingkang ingon – ingon kangge ngresiki kandhang ingkang

kawitan.

Andharan Ibu Mutakiyah inggih punika.

Air sendhang sebagai obat kulit digunakan untuk mandi. Diambil di kamarmandi untuk mandi, penyakit dalam bisa diminum. Pertanian sebagaicampuran menyemprot tanaman, peternakan sarana membersihkankandhang pertama ( Surya wawan rembag : 15 April 2010 ).

Bebrayan Jawi ingkang buktiaken toyanipun sendhang dhudha saged

ngobati sakit kulit. Tiyang kasebat saking kitha Cilacap saha Godong anggadhahi

sakit jiwa utawi ical akalipun. Piyambakipun telaten mendhet toya kanthi cara

dipunsiram ing badanipun, pramila sakitipun waras.

Page 75: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

61

Miturut Barokah ngandharaken bilih toyanipun sendhang dhudha punika

kalebet faktor alam ingkang aneh. Kapitadosan bebrayan Jawi toyanipun asrep,

toyanipun umup saged dipunsumet kaliyan latu. Toyanipun sendhang dhudha

saged ngobati sesakit kulit.

Andharan Barokah inggih punika.

Faktor alam tetapi keunikan ing sendhang dhudha dipercaya masyarakatairnya dingin biasa, unthuke blekuthuk – blekuthuk saged disumet geni.Toyanipun bisa ngobati penyakit kulit ( Surya wawan rembag : 15 April2010 ).

Miturut Ibu Ribudiyati kapitadosan bebrayan Jawi tumrap toyanipun

sendhang dhudha inggih punika saged ngobati sakit kulit. Ingkang buktiaken

tiyang ingkang sakit lumpuh. Piyambakipun telaten mendhet toya sendhang

dhudha kangge siram. Pramila kanthi niat ingkang saestu sakit lumpuh punika

waras.

Andharan Ibu Ribudiyati inggih punika.

Obat penyakit kulit. Air wonten gas belerang karena airnya masukposisinya rendah. Orang yang membuktikan yaitu dia sakit lumpuh mandidisini sembuh, mungkin terlalu yakin ( Surya wawan rembag : 15 April2010 ).

Sedaya kapitadosan para bebrayan ugi wonten ingkang pitados saha

ingkang boten pitados. Tiyang ingkang aslinipun Dusun Mlatih, Desa

Manggarmas menawi mendhet toyanipun punika jodho – jodhoan. Toyanipun

saged ngobati sesakit kulit saha boten saged ngobati. Prakawis ingkang njalari

sesakit kulit saged waras amargi toyanipun sendhang dhudha ngandhut welirang.

Page 76: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

62

D. Filosofi Mrapen Abadhi Katilik Saking Dhasar Agami

Miturut ( Endraswara, 2006 : 24 ) ngandharaken bilih mistik kejawen

wonten ing pundi – pundi dhaerah. Nalika kapitadosan bebrayan Jawi makempal

dados setunggal, pramila boten bentenaken kapitadosan tiyang sanes. Ingkang

wigatos bilih bebrayan Jawi nindakaken spiritual jawi. Amargi kapitadosan

punika mawerni – werni agami kados Islam, Kristen, Katolik, Hindu, Buddha,

Santri, Priyayi, saha Abangan. Sedaya punika pirantos ritual mistik kejawen.

Miturut Ibu Ribudiyati ngandharaken bilih asringipun kalampahan upacara

ritual punika dinten Jum’at Kliwon saha kathahipun wulan Sura surya kaping 1 –

10. Tiyang ingkang rawuh inggih punika saking dhaerah mriki kitha Pati, Jepara,

Rembang. Dhaerah kilen inggih punika kitha Weleri, Kendal, Pekalongan.

Dhaerah saking kidul inggih punika kitha Yogyakarta, Solo, Sragen. Limrahipun

ingkang rawuh inggih punika bebrayan Jawi ingkang sampun nate ing Mrapen

Abadhi.

Andharan Ibu Ribudiyati inggih punika.

Jum’at Kliwon kangge upacara ritual. Masyarakat yakin batu bobotdikeramatkan. Bulan Suro tanggal 1 – 10 full yang berkunjung. Biasanyayang berkunjung orang – orang lama. Mriki orang Pati, Jepara, Rembang.Kilen: Weleri, Kendal, Pekalongan. Kidul : Yogya, Solo, Sragen ( Suryawawan rembag : 15 April 2010 ).

Prakawis punika bebrayan Jawi sampun kathah pitados ing Mrapen

Abadhi. Anggenipun upacara ritual ing Mrapen Abadhi punika caranipun benten –

benten. Saderengipun badhe ngawontenaken upacara ritual kedah matur rumiyin

dhumateng juru kunci supados dipunajari tata cara kados pundi nindakaken

Page 77: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

63

upacara ritual. Saumpami boten matur dhumateng juru kunci rumiyin, samangke

upacara ritual ingkang dipuntindakaken saged klentu.

Tata cara ingkang asring dipuntindakaken dening bebrayan Jawi

ngawontenaken upacara ritual ing Mrapen Abadhi, miturut Ibu Mutakiyah

minangka juru kunci ing Mrapen Abadhi ngandharaken bilih, tiyang ingkang nate

mendhet latu saking dhaerah Semarang, Bandung, Kudus. Limrahipun

saderengipun mendhet latu punika dipunwontenaken slametan. Tiyang ingkang

dherek slametan bebrayan sakiwa tengenipun Mrapen Abadhi. Ambengan ingkang

sumadya inggih punika tumpeng, lawuhan, pitik ingkung, wuh – wuhan.

1. Tata cara upacara ritual mendhet latu abadhi

a. Salam dhumateng Sunan Kalijaga salajengipun salam dhumateng Kyai

Mrapi saha Nyai Mrapi.

b. Maringi sekar ing latu. Sekar ingkang dipunginakaken inggih punika

mawar, cempaka, kenanga.

c. Ngobong kemenyan ing inggilipun latu.

d. Niat mendhet latu kangge prakawis ingkang dipunpikajengaken. Tuladha

niat mendhet latu mrapen kangge damel restaurant ingkang kawitan.

e. Dedonga ingkang dipunpikajengaken dipunsebataken.

f. Mendhet latu abadhi.

Andharan Ibu Mutakiyah inggih punika.

Tata cara upacara ritual di Mrapen Abadhi untuk mengambil api mrapenyaitu salam buat Sunan Kalijaga, Kyai Mrapi dan Nyi Mrapi, menaburkanbunga mawar, kenanga dan cempaka kemudian obong kemenyan, niatmengambil api untuk keperluan apa. Misal untuk mengambil api mendirikanrestaurant yang pertama, selanjutnya berdoa dan mengambil api mrapen( Surya wawan rembag : 25 Mei 2010 ).

Page 78: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

64

Menawi upacara ritual umat Buddha miturut Pendeta Soejito Kusumo

pirantos ingkang dipunginakaken kangge upacara ritual inggih punika.

a. Patung Buddha

Tegesipun Sang Buddha ingkang kinurmatan.

b. Lilin

Tegesipun lilin ingkang saged madhangi manah. Kathahipun lilin wonten

gangsal. Gangsal lilin kasebat anggadhahi teges kesaean, setya, sregep, suci,

saha greget.

c. Sekar ingkang dipunginakaken napa kemawon. Tegesipun sekar punika

boten abadhi kados manungsa samangke seda.

d. Toya

Tegesipun barang ingkang suci.

e. Wuh – wuhan

Tegesipun barang ingkang boten abadhi.

f. Dhupa

Tegesipun wewanginan.

Andharan Pendeta Soejito Kusumo inggih punika.

Patung Buddha maknanya sang Buddha yang dihormati. Lilin ada 5 macamyang artinya penerangan, kebajikan, setia, suci, dan semangat. Bungamempunyai makna tidak abadhi seperti manusia tidak abadhi. Air maknanyasuci. Buah maknanya jaga tidak abadhi. Dupa maknanya wewangian. Buahdan bunga yang disediakan untuk upacara ritual apa saja ( Surya wawanrembag : 25 Mei 2010 ).

Tata cara upacara ritual ingkang dipuntindakaken inggih punika saking

pinten majelis umat Buddha ngawontenaken upacara ritual kaliyan ngungelaken

mantra – mantra. Tuladhanipun majelis umat Buddha Sangha Trevada ngagem

Page 79: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

65

basa pali saha sansekerta. Salajengipun dedonga dhumateng Sang Buddha.

Menawi sampun rampung upacara ritual sedaya majelis umat Buddha mendhet

latu ing Mrapen kanthi sesarengan. Latu Abadhi punika dipunasta ing Candhi

Borobudur kangge prosesi Waisak tumrap umat Buddha.

Andharan Pendeta Soejito Kusumo inggih punika.

Walubi kan terdiri dari berbagai majelis. Jadi yang ikut melakukan upacararitual perwakilan dari berbagai majelis. Caranya masing – masing majelismelakukan upacara ritual secara bergiliran dan mengucapkan mantra –mantra. Seperti Sangha Theravada mereka menggunakan bahasa pali dansansekerta. Selanjutnya berdoa kepada sang Buddha. Kemudian perwakilanmajelis mengambil Api Mrapen secara bersamaan. Setelah itu api di bawake Candi Borobudur untuk prosesi Waisak bagi umat Buddha ( Suryawawan rembag : 25 Mei 2010 ).

2. Tata cara upacara ritual ngangkat sela bobot

a. Salam dhumateng Sunan Kalijaga salajengipun salam dhumateng Kyai bobot

saha Nyai Bobot.

b. Maringi sekar ing sela bobot. Sekar ingkang dipunginakaken inggih punika

mawar, cempaka, kenanga.

c. Niat ngangkat sela bobot. Tuladha niat ngangkat sela bobot kangge

daftaraken pegawe polisi.

d. Dedonga ingkang dipunpikajengaken dipunsebataken.

e. Ngangkat sela bobot. Tumrap tiyang jaler ngangkat sela bobot kanthi

lenggah sila, menawi tiyang estri ngangkat sela bobot kanthi samparan kalih

dipuntumpuk.

Page 80: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

66

Andharan Ibu Mutakiyah inggih punika.

Kalau watu bobot upacara ritualnya, Salam untuk Sunan Kalijaga, KyaiBobot dan Nyai Bobot, duduk bersila, menabur bunga mawar, kenanga dancempaka. Kemudian berziarah atau kirim doa. Niat mengangkat batu bobot,misal untuk mendaftar polisi. Berdoa apa yang diharapkan dan mengangkatbatu bobot ( Surya wawan rembag : 25 Mei 2010 ).

Miturut Rubiatno : 12 tata cara ingkang badhe ngangkat sela bobot inggih

punika.

1. Matur kaliyan juru kunci. Juru kunci ing Mrapen Abadhi punika larenipun

Ibu Parminah. Dados juru kunci punika dipungilir setunggal minggu.

Salajengipun juru kunci maringi tata cara badhe dedonga.

2. Anggadhahi ancas ingkang teteg ananging boten kangge nyobi. Kangge

upacara ritual ngginakaken sekar antawisipun mawar, cempaka, kenanga

supados selanipun anggadhahi kekiyatan magis. Jalaran niat utawi

kapitadosan bebrayan punika kedah kiyat sanget, pramila sela bobot saged

kaangkat.

3. Ngangkat sela bobot tumrap tiyang jaler punika lenggahipun sila, menawi

estri samparan kalih dipuntumpuk. Salajengipun ndedonga punapa ingkang

dipunpikajengaken saha pasrah dhumateng Gusti Allah.

Ngangkat sela punika saged kaangkat kanthi enteng, ugi saged awrat sanget.

Selanipun kaangkat pikajengan ingkang dipunsuwun saged kagayuh. Menawi

boten pikajengan ingkang dipunsuwun boten saged kagayuh. Bebrayan Jawi

menawi boten kasil ugi wonten ingkang mangsuli malih ngangkat sela. Prakawis

ingkang njalari boten kaangkat selanipun inggih punika.

Page 81: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

67

a. Syaratipun kirang jangkep.

Prakawis punika amargi boten beta sekar, saha niatipun kirang mantep.

b. Namung nyobi ngangkat sela.

Prakawis punika amargi boten gadhah ancas dados namung nyobi kemawon.

c. Kirang konsentrasi anggenipun dedonga.

Prakawis punika amargi tiyang ingkang ngangkat sela bobot piyambakipun

bingung ing prakawis ingkang badhe dipuntindakaken saha prakawis ingkang

dipunsuwun punika inggih sanget. Kados nyuwun dados presiden.

3. Tata cara upacara ritual mendhet toya sendhang dhudha

a. Salam dhumateng Sunan Kalijaga salajengipun salam dhumateng Kyai

Sendhang Dhudha saha Nyai Sendhang Dhudha.

b. Maringi sekar ing toyanipun sendhang dhudha. Sekar ingkang

dipunginakaken inggih punika mawar, cempaka, kenanga.

c. Niat mendhet toya sendhang dhudha. Tuladha niat mendhet toya sendhang

dhudha kangge ngobati sakit gatel.

d. Dedonga ingkang dipunpikajengaken dipunsebataken.

e. Mendhet toya sendhang dhudha.

Andharan Ibu Mutakiyah inggih punika.

Kalau di sendhang dhudha salam kepada Sunan Kalijaga, Kyai SendhangDhudha dan Nyi Sendhang Dhudha. Setelah itu menabur bunga mawar,kenanga, cempaka. Niat mengambil air sendhang dhudha, misal niatmengambil air untuk mengobati sakit gatel. Berdoa menyebutkankeinginan yang diminta. Selanjutnya mengambil air untuk sendhangdhudha ( Surya wawan rembag : 25 Mei 2010 ).

Page 82: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

68

Miturut Bapak Suhadi minangka tokoh agami ing Dhusun Mlatih, Desa

Manggarmas, Kecamatan Godong, Kabupaten Grobogan ngandharaken bilih

kapitadosan ing Mrapen Abadhi punika wonten werni kalih. Sepisan punika

gumantung tiyangipun. Menawi dipunpenggalih punika kalebet syirik. Ananging

punika gumantung niatipun. Kaping kalih inggih punika Mrapen Abadhi namung

patilasan Sunan Kalijaga. Dhasar agami nyuwun ing sela bobot minangka

nindakaken syirik. Manungsa namung nyuwun pikajengan dhumateng Gusti Allah

supados ingkang nindakaken upacara ritual dipunpenggalih kangge nyaketaken

dhumateng Sunan Kalijaga.

Andharan Bapak Suhadi inggih punika.

Kepercayaan wonten werni kalih. Sepisan dilihat perilaku orang, sifatnyasyirik, tapi semua tergantung niatipun. Amal biniyah. Mrapen niku situspeninggalan Sunan Kalijaga. Dari segi agama minta sama batu syirik.Tinggal kita ke Mrapen mendekat dengan Sunan Kalijaga diperbolehkantapi minta sama Allah dimaksudkan dekat dengan Sunan Kalijaga ( Suryawawan rembag : 15 April 2010 ).

Miturut Bapak Mukmin minangka tokoh agami ing Dhusun Mlatih, Desa

Manggarmas, Kecamatan Godong, Kabupaten Grobogan ngandharaken bilih

prakawis ing Mrapen Abadhi punika kalebet syirik. Bebrayan Jawi ngangkat sela

bobot punika dipunsamiaken kaliyan Gusti Allah. Bebrayan Jawi ing Dhusun

Mlatih, Desa Manggarmas, Kecamatan Godong, Kabupaten Grobogan punika

aliranipun ahli sunnah waljamaah saha satus persen agaminipun Islam. Dados

bebrayan Jawi namung pitados dhumateng Gusti Allah. Menawi wonten tiyang

ingkang pitados gegayutan Mrapen Abadhi punika dipunanggep sae. Kula

Page 83: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

69

piyambak boten pitados amargi punika nindakaken syirik. Nyeyuwun napa

kemawon dhumateng Gusti Allah.

Andharan Bapak Mukmin inggih punika.

Percados geni, watu mangke ing mriku nyekuthoake Gusti Allah.Nyembah watu disameake kaliyan Gusti Allah. Seratus persen umumipunmasyarakat ing mriki Islam. Seratus persen aliranipun ahli sunnahwaljamaah. Boten agami boten aliran sanes. Percados kaliyan Gusti Allahmelulu ( Surya wawan rembag : 15 April 2010 ).

Kapitadosan ing Mrapen Abadhi punika wonten ingkang pitados saha boten

ingkang pitados. Menawi wonten tiyang ingkang pitados punika gumantung

kaliyan kapitadosan piyambakipun. Manunggaling kawula ing Gusti punika

namung manembah dhumateng Gusti Allah. Menawi agami Islam punika namung

ngajaraken nyeyuwun punika namung dhumateng Gusti Allah.

Sedaya nasib sae utawi boten punika saking Gusti Allah. Amargi

pagesangan minangka sangkan paraning dumadi. Kawitan saha pungkasan ing

pagesangan dipunwangsulaken dhumateng Gusti Allah. Pramila manungsa punika

kedah menggalih kanthi lebet sanget kedadosan ing Mrapen Abadhi kados

mekaten. Manungsa punika wonten ingkang nyiptakaken, semanten ugi Mrapen

Abadhi punika wonten ingkang nyiptakaken. Manungsa menawi sampun kemutan

dhumateng Gusti Allah, bebrayan Jawi punika boten nindakaken prakawis syirik

ing Mrapen Abadhi.

Upacara ritual punika cara supados saged nyaketaken dhumateng Gusti.

Ananging ing upacara ritual ing Mrapen Abadhi punika nyebataken Sunan

Kalijaga saha sapanunggalanipun. Amargi piyambakipun inggih punika

waliyullah ingkang caket kaliyan Gusti.

Page 84: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

70

Manunggaling kawula ing Gusti inggih punika nyaketaken dhumateng Gusti

Allah. Saumpami manembah ing sanesipun punika kalebet syirik. Sejatosipun

bebrayan Jawi punika kedah upaya nindakaken pikajengan ingkang dipunsuwun

kanthi saestu saha ndedonga. Ndedonga punika nyuwun dhumateng Gusti Allah

boten nyuwun ing Mrapen Abadhi.

E. Filosofi Mrapen Abadhi Tumrap Bebrayan Jawi

Miturut ( Endraswara, 2006 : 38 ) ngandharaken bilih mistik kejawen,

kebatinanan, saha kapitadosan punika wonten gegayutan anggenipun nindakaken

solah bawa spiritual. Ananging tetembungan kasebat benten tegesipun.

Kapitadosan minangka kawruh ingkang asipat dogmatis ingkang sesambetan ing

pagesangan saben dinten saking pinten – pinten nagari ingkang pitados napa

kemawon, saha sampun dados kapitadosan tiyang sepuh jaman rumiyin.

Miturut Wongsonegara ( salebeting Endraswara, 2006 : 38 ) ngandharaken

bilih kebatinan minangka awujud manembah dhumateng Gusti Allah supados

saged dipungayuh kasampurnan ing pagesangan.

Miturut (Endraswara, 2006 : 39) ngandharaken bilih mistik kejawen inggih

punika salah satunggaling solah bawa ingkang nindakaken kapitadosan saha

kebatinan. Mistik kejawen minangka upaya menggalih filosofi manungsa jawi.

Ananging menawi dipunpenggalih filosofi manungsa jawi punika wonten

perangan – perangan piyambak. Kados budaya, sastra jawi saha ritual mistik

kejawen. Kawruh ingkang ngginakaken spiritual punika kalebet filosofi jawi.

Page 85: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

71

Spiritual wonten Mrapen Abadhi punika kalebet menggalih filosofis

manungsa jawi. Bebrayan Jawi anggenipun menggalih ing Mrapen Abadhi

dipunanggep barang keramat. Pramila papan kasebat kangge upacara ritual saha

kathah kapitadosanipun.

1. Latu Abadhi

Miturut Ibu Mutakiyah kapitadosan latu abadhi dipunginakaken kangge

nyumet latu pendamelan restaurant ingkang kawitan. Andharan Ibu Mutakiyah

inggih punika.

“ Api sebagai menyalakan api pembuatan restaurant pertama kali ” ( Surya

wawan rembag : 15 April 2010 ).

Tiyang ingkang nate mendhet latu saking dhaerah Semarang, Bandung,

Kudus. Limrahipun saderengipun mendhet latu punika dipunwontenaken

slametan. Tiyang ingkang dherek slametan bebrayan sakiwa tengenipun Mrapen

Abadhi. Ambengan ingkang sumadya inggih punika tumpeng, lawuhan, pitik

ingkung, wuh – wuhan. Upacara ritual punika kanthi cara.

a. Salam dhumateng Sunan Kalijaga salajengipun salam dhumateng Kyai

Mrapi saha Nyai Mrapi.

b. Maringi sekar ing latu. Sekar ingkang dipunginakaken inggih punika

mawar, cempaka, kenanga.

c. Obong kemenyan ing inggilipun latu.

d. Niat mendhet latu mrapen. Tuladha niat mendhet latu mrapen kangge damel

restaurant ingkang kawitan.

Page 86: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

72

e. Dedonga ingkang dipunpikajengaken dipunsebataken.

f. Mendhet latu abadhi.

Andharan Ibu Mutakiyah inggih punika.

Tata cara upacara ritual di Mrapen Abadhi untuk mengambil api mrapenyaitu salam buat Sunan Kalijaga, Kyai Mrapi dan Nyi Mrapi, menaburkanbunga mawar, kenanga dan cempaka kemudian obong kemenyan, niatmengambil api untuk keperluan apa. Misal untuk mengambil api mendirikanrestaurant yang pertama, selanjutnya berdoa dan mengambil api mrapen( Surya wawan rembag : 15 April 2010 ).

Kapitadosan ingkang sanes inggih punika kangge upacara ritual latu PON.

Mendhet latu punika kanthi sinambungan saking papan Mrapen Abadhi dumugi

papan badhe nindakaken lomba olahraga. Mendhet latu abadhi punika boten

wonten upacara ritual ananging dipunlampahaken kanthi cara mendhet latu kanthi

langsung saha dipunparingi adicara beksa dhaerah kados beksa gambyong.

Miturut Ibu Ribudiyati latu Mrapen Abadhi kangge upacara ritual umat

Buddha. Andharan Ibu Ribudiyati inggih punika.

“ Ritual umat Buddha buat pengambilan api ” ( Surya wawan rembag : 15

April 2010 ).

Miturut buku panduan mendhet api dharma minangka upacara ritual kangge

umat Buddha supados padhang manahipun saking prakawis ingkang boten sae ing

pagesangan.

Miturut Pendeta Soedjito Kusumo ngandharaken bilih tata cara upacara

ritual ingkang dipuntindakaken saking pinten – pinten majelis umat Buddha

kangge ngawontenaken upacara ritual kaliyan ngungelaken mantra – mantra.

Tuladhanipun majelis umat Buddha Sangha Trevada ngagem basa pali saha

Page 87: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

73

sansekerta. Salajengipun dedonga dhumateng Sang Buddha. Menawi sampun

rampung upacara ritual sedaya majelis umat Buddha mendhet latu ing Mrapen

kanthi sesarengan. Latu Abadhi punika dipunasta ing Candhi Borobudur kangge

prosesi Waisak tumrap umat Buddha.

Andharan Pendeta Soedjito Kusumo inggih punika.

Walubi kan terdiri dari berbagai majelis. Jadi yang ikut melakukan upacararitual perwakilan dari berbagai majelis. Caranya masing – masing majelismelakukan upacara ritual secara bergiliran dan mengucapkan mantra –mantra. Seperti Sangha Theravada mereka menggunakan bahasa pali dansansekerta. Selanjutnya berdoa kepada sang Buddha. Kemudian perwakilanmajelis mengambil Api Mrapen secara bersamaan. Setelah itu api di bawake Candi Borobudur untuk prosesi Waisak bagi umat Buddha ( Suryawawan rembag : 25 Mei 2010 ).

Sedaya mistik kejawen kasebat minangka pirantos kangge pagesangan

manungsa punika saged slamet. Manungsa saged slamet punika saged nggayuh

kasampurnan. Upacara ritual ingkang dipuntindakaken minangka manembah

dhumateng Gusti ingkang dipunpitadosi dhumateng bebrayan Jawi. Pramila

manungsa kedah mangertos sangkan paraning dumadi. Tegesipun inggih punika

kawitan dumugi pungkasan ing pagesangan kedah manembah ing Gusti. Sedaya

pikajengan ingkang dipusuwun punika namung dhumateng Gusti Allah boten

sanesipun.

2. Sela Bobot

Miturut Ibu Ratemi ngandharaken bilih tiyang ingkang ngangkat sela bobot

punika kedah nyuwun dhumateng Gusti Allah. Prakawis punika boten nyuwun ing

Nyi Bobot, ananging nyuwun dhumateng Gusti Allah.

Page 88: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

74

Andharan Ibu Ratemi inggih punika.

“ Nak nyeyuwun kaliyan Gusti Allah. Boten nyuwun Nyi Bobot neng

nyuwun kaliyan Gusti Allah ” ( Surya wawan rembag : 15 April 2010 ).

Miturut Ibu Sumiyatun menawi ngangkat sela bobot kanthi tiga angkatan

punika saged kasil, pramila pikajengan ingkang dipunsuwun saged kagayuh.

Sedaya punika minangka lantaran pitados dhumateng Gusti Allah.

Andharan Ibu Sumiyatun inggih punika.

“ Percaya malih watu diangkat ping telu kuwat terus awujud utawi terkabul.

Sedaya kangge lantaran percaya kaliyan Gusti ” ( Surya wawan rembag : 15

April 2010 ).

Miturut Fatras Agus Nurpambudi ngandharaken bilih bebrayan Jawi

nyuwun ing Mrapen Abadhi kaliyan sela bobot, ananging boten nyuwun

dhumateng Gusti Allah. Nyeyuwun punika namung dhumateng Gusti Allah boten

kaliyan sela bobot.

Andharan Fatras Agus Nurpambudi inggih punika.

Saya sendiri tidak percaya. Disitu minta sama batu, tetapi minta sama yang

kuasa. Minta sama yang kuasa bukan sama batu ( Surya wawan rembag :

15 April 2010 ).

Miturut Ibu Siti Nurkhadiroh ngandharaken bilih tiyang tebih punika kathah

ingkang kasil anggenipun upacara ritual. Menawi pitados punika kathah ingkang

kasil, boten pitados punika nyeyuwun dhumateng sela bobot. Miturut kula

Page 89: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

75

piyambak inggih boten pitados. Sakit boten sakit punika ingkang maringi Gusti

Allah, dados nyeyuwun napa kemawon dhumateng Gusti Allah.

Andharan Ibu Siti Nurkhadiroh inggih punika.

Orang jauh disitu berhasil. Ibu tidak percaya seperti itu. Semua menurutkepercayaan sendiri. Kepercayaan minta sama Tuhan. Sakit tidak sakitTuhan yang ngasih ya.... ( Surya wawan rembag : 15 April 2010 ).

Miturut Ibu Mutakiyah tata cara ritual ing sela bobot inggih punika.

a. Salam dhumateng Sunan Kalijaga salajengipun salam dhumateng Kyai

Bobot saha Nyai Bobot.

b. Maringi sekar ing latu. Sekar ingkang dipunginakaken inggih punika

mawar, cempaka, kenanga.

c. Niat ngangkat sela bobot. Tuladha niat ngangkat sela bobot kangge

daftaraken pegawe polisi.

d. Dedonga ingkang dipunpikajengaken dipunsebataken.

e. Ngangkat sela bobot. Tumrap tiyang jaler ngangkat sela bobot kanthi

lenggah sila, menawi tiyang estri ngangkat sela bobot kanthi samparan

kalih dipuntumpuk.

Andharan Ibu Mutakiyah inggih punika.

Kalau watu bobot upacara ritualnya, Salam untuk Sunan Kalijaga, KyaiBobot dan Nyai Bobot, duduk bersila, menabur bunga mawar, kenangadan cempaka. Kemudian berziarah atau kirim doa. Niat mengangkat batubobot, misal untuk mendaftar polisi. Berdoa apa yang diharapkan danmengangkat batu bobot ( Surya wawan rembag : 25 Mei 2010 ).

Prakawis ing sela bobot punika kasebat minangka mistik kejawen. Sela

bobot minangka barang keramat saha kathah ingkang pitados bilih sela bobot

Page 90: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

76

punika kangge ngramal nasib. Bebrayan Jawi ing dhaerah Mrapen Abadhi punika

boten asring nindakaken ngakat sela bobot. Asringipun inggih punika sanes

dhaerah ingkang caket Mrapen Abadhi.

Bebrayan Jawi punika wonten ingkang pitados saha boten ingkang pitados.

Pitadosipun ing sela bobot punika kathah ingkang anggadhahi pikajengan punika

kagayuh saha saking niatipun ingkang saestu. Pramila sela bobot punika saged

kaangkat. Prakawis ingkang boten pitados punika manembah dhumateng sela

bobot.

Tetembungan manunggaling kawula ing Gusti punika salah satunggaling

filosofi jawi. Manungsa punika ngawula utawi manembah sedayanipun

dhumateng Gusti Allah. Manungsa ingkang anggadhahi kebatinan punika bekti

dhumateng Gusti Allah. Prakawis sugih, nyuwun jodho ayu saha

sapanunggalanipun punika dipunpasrahaken dhumateng Gusti Allah. Sejatosipun

filosofi ing Mrapen Abadhi punika dipunwangsulaken dhumateng Gusti Allah.

Pramila nyeyuwun napa kemawon dhumateng Gusti Allah boten sanesipun.

3. Sendhang Dhudha

Miturut Ibu Dasmini ngandharaken bilih toyanipun sendhang dhudha saged

ngobati sakit kulit. Kados ngobati sakit gatel. Prakawis punika ingkang njalari

amargi toyanipun sendhang dhudha kakandhut welirang.

Page 91: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

77

Andharan Ibu Dasmini inggih punika.

Toyanipun nyembuhake penyakit percaya. Kangge obat gatel, adus

toyanipun mengandung belerang ( Surya wawan rembag : 15 April 2010 ).

Miturut Bapak Jaidun ngandharaken bilih toyanipun sendhang dhudha

punika ngandhut welirang. Pramila sakit kulit saged waras. Prakawis ing Mrapen

Abadhi kula boten pitados, ananging wonten ing sendhang dhudha kula pitados

amargi ngandhut welirang. Ananging nyeyuwun saged waras punika dhumateng

Gusti Allah.

Andharan Bapak Jaidun inggih punika.

Ora percaya, percaya kaliyan Gusti Allah. Nak banyu aku percaya, banyunengandung belerang. Banyu kuwi ora kepercayaan merga kados panu lansepiturute amarga alami ( Surya wawan rembag : 15 April 2010 ).

Miturut Roudhotun Nikmah ngandharaken bilih nate mendhet toya ing

sendhang dhudha ananging inggih boten waras kangge ngobati sakit kulit.

Prakawis ing Mrapen Abadhi punika jodho – jodhoan.

Andharan Ibu Roudhotun Nikmah inggih punika.

Nate mundhut toya sendhang dhudha boten saged mari. Pernah mendhettoya saking adike penyakit kulit gatel inggih boten saged. Niku jodho –jodhoan ( Surya wawan rembag : 15 April 2010 ).

Miturut Ibu mutakiyah tata cara upacara ritual ing sendhang dhudha inggih

punika.

a. Salam dhumateng Sunan Kalijaga salajengipun salam dhumateng Kyai

Sendhang Dhudha saha Nyai Sendhang Dhudha.

Page 92: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

78

b. Maringi sekar ing toyanipun sendhang dhudha. Sekar ingkang

dipunginakaken inggih punika mawar, cempaka, kenanga.

c. Niat mendhet toya sendhang dhudha. Tuladha niat mendhet toya sendhang

dhudha kangge ngobati sakit gatel.

d. Dedonga ingkang dipunpikajengaken dipunsebataken

e. Mendhet toya sendhang dhudha.

Andharan Ibu Mutakiyah inggih punika.

Kalau di sendhang dhudha salam kepada Sunan Kalijaga, Kyai SendhangDhudha dan Nyi Sendhang Dhudha. Setelah itu menabur bunga mawar,kenanga, cempaka. Niat mengambil air sendhang dhudha, misal niatmengambil air untuk mengobati sakit gatel. Berdoa menyebutkankeinginan yang diminta. Selanjutnya mengambil air untuk sendhangdhudha ( Surya wawan rembag : 25 Mei 2010 ).

Kapitadosan bebrayan Jawi tumrap toyanipun sendhang dhudha punika

wonten ingkang pitados amargi toyanipun ngandhut welirang. Welirang punika

minangka unsur kimia ingkang saged ngobati sesakit kulit. Pabrik – pabrik

ingkang damel obat sakit kulit kados obat sakit panu, kadas punika wonten

campuran welirang. Boten aneh menawi toyanipun sendhang dhudha punika

saged ngobati sesakit kulit. Menawi boten pitados punika sakit napa boten punika

jodho – jodhoan. Kadhang saged ngobati, kadhang boten saged ngobati.

Bebrayan Jawi sakit utawi boten sakit punika asalipun saking Gusti Allah.

Manungsa ingkang manembah dhumateng Gusti Allah punika kangge ngobati

sakit kulit namung nyuwun waras dhumateng Gusti Allah. Kados tiyang ingkang

sakit napa kemawon punika upaya namba ing griya sakit. Boten kesupen

ndedonga dhumateng Gusti Allah nyeyuwun waras badanipun.

Page 93: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

79

Pramila prakawis ingkang gegayutan toya sendhang dhudha punika

minangka upaya kangge ngobati sakit kulit. Menawi boten waras sakitipun,

manungsa upaya malih kangge ngobati sesakitipun. Toyanipun saged ngobati

napa boten punika kedah dipunpasrahaken dhumateng Gusti Allah. Sakit utawi

boten sakit punika ingkang maringi Gusti Allah. Bebrayan Jawi kedah upaya

anggenipun ngobati sesakitipun saha ndedonga dhumateng gusti Allah boten

sanesipun.

Filosofi Mrapen Abadhi punika sesambetan kaliyan folklor. Ewondene

tegesipun folklor miturut ( Danandjaja, 2007 : 2 ) inggih punika salah

satunggaling kabudayan panilih ingkang dipungiyaraken saha

dipunwarisaken kanthi turun temurun, miturut tiyang setunggal saha sanesipun

punika benten, saha sae ingkang awujud lesan utawi sanesipun.

Panaliten ingkang ngrembag babagan filosofi Mrapen Abadhi tumrap

bebrayan Jawi punika dipunwastani folklor amargi kalebat ing tandha – tandha

folklor. Miturut ( Danandjaja, 2007 : 3 – 4 ) tandha – tandha folklor kados ing

ngandhap punika.

1). Folklor dipungiyaraken saha dipunwarisaken kanthi lesan.

Tegesipun kanthi lesan inggih punika wicantenan tiyang setunggal dhumateng

tiyang sanes.

Prakawis Mrapen Abadhi lumantar lesan punika saking tiyang ingkang

dipunsuwuni katrangan. Tiyang ingkang dipunsuwuni katrangan inggih punika

juru kunci, bebrayan jawi, tokoh agami. Sejatosipun andharan ingkang

Page 94: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

80

dipunsuwuni katrangan punika cariyosipun tiyang jaman rumiyin. Andharan

tiyang setunggal kaliyan sanesipun punika benten.

2). Folklor asipat tradisional.

Tegesipun inggih punika dipungiyarkan dangu sanget.

Jaman rumiyin kawontenan ing Mrapen Abadhi kinten-kinten taun 1478.

Prakawis kasebat kaandharaken amargi ambrukipun kraton Majapahit. Kadadosan

Mrapen Abadhi nalika kraton Majapahit ambruk, pramila Sunan Kalijaga ngasta

barang – barang dumugi Mrapen. Kawontenan dumugi sapunika sampun 532 taun

ingkang sampun kapungkur. Dados kawontenan ing Mrapen Abadhi punika

kalebet dangu.

3). Folklor miturut tiyang setunggal tumrap sanesipun punika benten.

Prakawis asal - usul saha patilasan Mrapen Abadhi ingkang

dipunandharaken kanthi lesan punika benten. Miturut juru kunci setunggal kaliyan

juru kunci sanesipun ugi benten. Panaliti namung ngandharaken sedaya katrangan

saking juru kunci salajengipun dipunparingi dudutanipun.

4.) Folklor asipat anonim

Tegesipun anonim inggih punika pangriptanipun boten dipunkawruhi tiyang.

Prakawis ing Mrapen Abadhi punika boten saged dipunkawruhi

pangriptanipun. Tiyang ingkang kawitan nyariosaken kawontenan ing Mrapen

Abadhi punika boten gamblang amargi andharan saking tiyang setunggal kaliyan

tiyang sanesipun benten.

Page 95: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

81

5). Folklor anggadhahi wujud.

Kawontenan ing Mrapen Abadhi inggih punika wujudipun latu abadhi

saking gas ing salebeting siti saha boten saged pejah. Sela bobot punika asalipun

umpak ( cagak ) kraton Majapahit. Toyanipun sendhang dhudha punika gas ing

salebeting siti. Dados latu abadhi kaliyan sendhang dhudha punika wonten

gegayutanipun.

6.) Folklor anggadhahi guna wonten ing pagesangan.

Patilasan Sunan Kalijaga ing Mrapen Abadhi inggih punika latu abadhi,

selo bobot, saha sendang dhudha. Latu Abadhi punika dipunginakaken mendhet

latu dharma tumrap umat Buddha, damel restaurant ingkang kawitan, saha

sapanunggalanipun. Sela bobot dipunginakaken ngadu nasib. Kados nyeyuwun

jodho ingkang ayu, sugih, saha sapanunggalanipun. Toyanipun sendhang dhudha

dipunginakaken ngobati sesakit kulit kados ngobati sakit gatel, kadas saha

sapanuggalanipun.

6.) Folklor asipat pralogis

Tegesipun inggih punika pribadi piyambakipun menggalih benten sami kaliyan

penggalihipun tiyang ingkang limrah.

Kawontenan ing Mrapen Abadhi menawi dipunpenggalih punika boten

saged dipunnalar . Ananging kedah dipunbentenaken prakawis ingkang dipunnalar

saha ingkang boten saged dipunnalar. Prakawis ingkang boten saged dipunnalar

antawisipun.

a). Latu Mrapen punika dipunginakaken pendamelan restaurant ingkang

kawitan supados saget berkah. Latu Mrapen dipunginakaken mendhet api

Page 96: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

82

dharma tumrap umat Buddha supados manahipun padhang, pramila saged

nilaraken prakawis ingkang awon. Latu Abadhi dipunginakaken mendhet

latu PON supados berkah prakawis ingkang dipuntindakaken.

b). Sela bobot dipunginakaken ngadu nasib. Prakawis ingkang

dipunpikajengaken punika saged kagayuh. Ngangkat sela bobot kanthi tiga

angkatan selajengipun ndedonga, pramila prakawis ingkang dipusuwun

saged kagayuh.

c). Toyanipun sendhang dhudha punika saged ngobati sesakit kulit, lumpuh,

tiyang ingkang ical akalipun namung dipunsiram ing badanipun kanthi

telaten.

7). Folklor punika gadhahipun tiyang kathah.

Kawontenan ing Mrapen Abadhi amargi boten wonten pangriptanipun,

pramila gadhahipun tiyang kathah. Dados bebrayan Jawi punika kalebet

anggadhahi kawontenan ing Mrapen Abadhi ing kitha Grobogan.

Kawontenanan ing Mrapen Abadhi punika kaandharakan kanthi lesan saha

seratan. Folklor punika namung awujud kanthi lesan. Tegesipun kawontenan ing

Mrapen Abadhi punika boten ateges kalebet folklor, ananging miturut sumber

sinerat punika asalipun saking lesan tiyang setunggal kaliyan tiyang sanes

salajengipun dipunandharaken lumantar seratan. Kados buku, kaset, saha

sapanunggalipun. Dados sedaya kawontenan ing Mrapen Abadhi kitha Grobogan

kalebat folklor.

Page 97: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

83

BAB V

PANUTUP

A. Dudutan

1. Asal usulipun Mrapen Abadhi punika patilasan Sunan Kalijaga. Asal –

usulipun saking kraton Majapahit ambruk salajengipun barang – barang

dipunasta Sunan Kalijaga dhateng Demak. Ing sawijining dinten Sunan

Kalijaga saha santrinipun ngaso ing Mrapen. Pirantos kangge olah - olah

mbetahaken toya saha latu. Sunan Kalijaga nujrepaken tombak ing siti punika

medal toya saha latu. Sunan Kalijaga sarombongan badhe nglajengaken

lampahan dhateng Demak, ananging salah satunggaling santrinipun kawratan

anggenipun ngasta umpak ( cagak ). Pramila Sunan Kalijaga ngutus supados

umpakipun dipuntilar ing Mrapen Abadhi. Jaman rumiyin latunipun

dipunginakaken Empu Supo kangge ngobong pusaka, sela bobot kangge tatag,

toyanipun sendhang dhudha dipunginakaken kangge nyepuh utawi nyelup

pusaka. Mrapen minangka papan pendamelan pusaka kraton Demak Bintoro.

2. Patilasan Sunan Kalijaga ing Mrapen Abadhi inggih punika latu abadhi, sela

bobot saha sendhang dhudha.

3. Kapitadosan bebrayan Jawi sapunika babagan Mrapen Abadhi inggih punika

latu dipunginakaken kangge upacara ritual. Tuladhanipun upacara umat

Buddha kangge mendhet api dharma ing Mrapen, pendamelan restaurant

ingkang kawitan, saha mendhet latu PON kangge lomba olahraga. Sela bobot

kangge acara ngadu nasib kanthi ngangkat selanipun. Toyanipun sendhang

83

Page 98: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

84

dhudha dipunginakaken kangge ngobati sesakit kulit amargi toyanipun

ngandhut unsur kimia.

4. Filosofi Mrapen Abadhi katilik saking dhasar agami inggih punika

kapitadosan bebrayan Jawi punika kalebet syirik dhumateng Gusti Allah.

Menawi nyeyuwun napa kemawon punika dhumateng Gusti Allah boten

kaliyan sanesipun.

5. Bebarayan Jawi punika wonten ingkang pitados saha boten pitados. Bebrayan

Jawi ingkang pitados Mrapen Abadhi minangka barang keramat, bilih sedaya

kawontenan ingkang wonten ing Mrapen Abadhi menawi nyeyuwun ingkang

dipunpikajengaken saged kagayuh. Menawi ingkang boten pitados bilih

kawontenan Mrapen Abadhi punika pikajengan ingkang dipunsuwun

dhumateng Gusti Allah. Manungsa punika wonten ingkang nyiptakaken

semanten ugi Mrapen Abadhi punika wonten ingkang nyiptakaken. Manungsa

menggalih kawontenan kasebat kedah kemutan dhumateng Gusti Allah.

Sedaya kawontenan ing Mrapen Abadhi dipunwangsulaken dhumateng Gusti

Allah. Mrapen Abadhi minangka tandha kuwasaning Gusti Allah ingkang

patut dipusyukuri dados kabudayan Jawi tumrap bebrayan jawi.

B. Pamrayogi

1. Tumrap panaliti saged mangertos kanthi langsung kawontenan ing Mrapen

Abadhi . Tuladhanipun sendhang dhudha saged ngicali sakit lumpuh. Amargi

panaliti saged mangertos kawontenan punika lumantar cariyosipun bebrayan

Jawi ing Mrapen Abadhi saha juru kunci.

Page 99: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

85

2. Bebrayan Jawi anggenipun nindakaken upacara ritual ing Mrapen Abadhi

ampun klentu anggenipun nyeyuwun ingkang dipunpikajengaken. Sedaya

nyeyuwun ingkang dipunpikajengaken dhumateng Gusti Allah.

3. Mrepen Abadhi ing kitha Grobogan kedah dipunjagi saha dipunlestantuaken

kanthi saestu supados kabudayan Jawi punika boten ical pramila kedah dipunuri

– uri.

Page 100: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

KAPUSTAKAN

Basrowi & Suwandi. 2006. Metodologi Penelitian. Jakarta : PT Raja GrafindoPersada.

Ciptaprawira, Abdullah. 1986. Filsafat Jawa. Jakarta : Balai Pustaka.

Danandjaja, James. 2007. Folklor Indonesia. Jakarta : PT Pustaka Utama Grafiti.

Dinas Pemuda Olahraga Kebudayaan dan Pariwisata kitha Grobogan. Obyek –Obyek Wisata di Kota Grobogan.

Daradjat, Zakiah. 2001. Islam Untuk Disiplin Ilmu Filsafat. Jakarta : DepartemenAgama RI.

Endraswara, Suwardi. 2003. Metodologi Kebudayaan. Yogyakarta : Gadjah MadaUniversity Press.

Endraswara, Suwardi. 2006. Mistik Kejawen. Yogyakarta : Narasi.

Moloeng, Lexy J. 2008. Metodelogi Penelitian Kualitatif. Bandung : PT RemajaRosda Karya.

Mudhofir, Ali. 2001. Kamus Istilah Filsafat dan Ilmu. Yogyakarta : GadjahMada University Press.

Purwadi, Dr, M.Hum. 2007. Filsafat jawa. Yogyakarta : Cipta Pustaka.

Rubiatno. .Menyingkap Peninggalan Sunan Kalijaga di Mrapen.Etan Pasar Mintreng : Wokung Production.

Sudarsono. 2001. Ilmu Suatu Filsafat Pengantar. Jakarta : PT Rineka Cipta.

Surajiyo. 2005. Ilmu Filsafat. Jakarta : Bumi Aksara.

Surajiyo. 2007. Ilmu Filsafat dan Perkembangan di Indonesia. Jakarta : BumiAksara.

Suryabrata, Sumadi. 2006. Metodologi Penelitian. Jakarta : PT Raja GrafindoPersada.

Tafsir, Ahmad, Prof. Dr. 2006. Filsafat Ilmu mengurai Ontologi, Epistimologi,dan Aksiologi Pengetahuan. Bandung : PT Remaja Rosdakarya.

Tafsir, Ahmad, Prof. Dr. 2005. Filsafat Ilmu Umum akal dari hati sejak Thalessampai Capra. Bandung : PT Remaja Rosdakarya.

Tim Penyusun Balai Pustaka Yogyakarta. 2000. Kamus Basa Jawa( Bausastra Jawa). Yogyakarta : Kanisius.

http : //www. grobogan.com// Senin, 21 Desember 2009. 12.30 WIB.

http : //grobogan.go.id// Selasa, 18 Mei 2010. 15.00 WIB.

http : // namararina. blogspot. com// Sabtu, 5 Juni 2010. 13.00 WIB.

http : //rizal – pemalu// Sabtu, 5 Juni 2010. 13.00 WIB.

Page 101: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

LAMPIRAN I

DAFTAR PITAKENAN WAWAN REMBAG

1. Kados pundi asal – usulipun Mrapen Abadhi punika?

2. Patilasan punapa kemawon ing Mrapen Abadhi punika?

3. Kapitadosan bebrayan Jawi babagan Mrapen Abadhi punika kados pundi?

4. Miturut panjenengan piyambak kados pundi kapitadosan para bebrayan

ing Mrapen Abadhi saking dhasar agami?

5. Miturut panjenengan piyambak pitados boten babagan kapitadosan ing

Mrapen Abadhi saha dipunparingi alasanipun?

Page 102: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

LAMPIRAN II

DAFTAR TIYANG INGKANG DIPUNSUWUNI KATRANGAN

No Nami Papan Katrangan

1 Siti Fatonah

( 54 taun )

Dhusun Mlatih , Desa

Manggarmas RT/ RW

02/ 01

Juru Kunci

2 Mutakiyah

( 41 taun )

Dhusun Mlatih , Desa

Manggarmas RT/ RW

02/ 01

Juru Kunci

3 Gunadi

( 52 taun )

Dhusun Mlatih , Desa

Manggarmas RT/ RW

02/ 01

Juru Kunci

4 Ribudiyati

( 36 taun )

Dhusun Mlatih , Desa

Manggarmas RT/ RW

02/ 01

Bebrayan Jawi

5 Afifudin

( 42 taun )

Dhusun Mlatih , Desa

Manggarmas RT/ RW

02/ 01

Bebrayan Jawi

6 Titik

( 47 taun )

Dhusun Mlatih, Desa

Manggarmas RT/RW

02/01

Bebrayan Jawi

7 Afif

( 25 taun )

Dhusun Mlatih , Desa

Manggarmas RT/ RW

02/ 01

Bebrayan Jawi

8 Ratemi

( 55 taun )

Dhusun Mlatih , Desa

Manggarmas RT/ RW

02/ 01

Bebrayan Jawi

9 Barokah

( 22 taun )

Dhusun Mlatih , Desa

Manggarmas RT/ RW

01/ 01

Bebrayan Jawi

10 Sumiyatun Dhusun Mlatih , Desa

Manggarmas RT/ RW

Bebrayan Jawi

Page 103: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

( 47 taun ) 01/ 01

11 Soimah

( 25 taun )

Dhusun Mlatih , Desa

Manggarmas RT/ RW

01/ 01

Bebrayan Jawi

12 Ikhsan

( 17 taun )

Dhusun Mlatih , Desa

Manggarmas RT/ RW

01/ 01

Bebrayan Jawi

13 Roudhotun Nikmah

( 25 taun )

Dhusun Mlatih , Desa

Manggarmas RT/ RW

01/ 01

Bebrayan Jawi

14 Muh. Jaidun

( 53 taun )

Dhusun Mlatih , Desa

Manggarmas RT/ RW

03/ 01

Bebrayan Jawi

15 Fatras Agus Pambudi

( 25 taun )

Dhusun Mlatih , Desa

Manggarmas RT/ RW

03/ 01

Bebrayan Jawi

16 Siti Nurkhadiroh

( 43 taun )

Dhusun Mlatih , Desa

Manggarmas RT/ RW

03/ 01

Bebrayan Jawi

17 Darmini

( 38 taun )

Dhusun Mlatih , Desa

Manggarmas RT/ RW

04/ 01

Bebrayan Jawi

18 Titin

( 28 taun )

Dhusun Mlatih , Desa

Manggarmas RT/ RW

04/ 01

Bebrayan Jawi

19 Yatemah

( 40 taun )

Dhusun Mlatih , Desa

Manggarmas RT/ RW

01/ 01

Bebrayan Jawi

20 Dewi

( 21 taun )

Dhusun Mlatih , Desa

Manggarmas RT/ RW

01/ 01

Bebrayan Jawi

Page 104: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

21 Jumian

( 47 taun )

Dhusun Mlatih , Desa

Manggarmas RT/ RW

01/ 01

Bebrayan Jawi

22 Pendeta Soedjito

Kusumo

( 70 taun )

Semarang Panata adicara ing

upacara ritual

mendhet latu Mrapen

23 Suhadi

( 50 taun )

Dhusun Mlatih , Desa

Manggarmas RT/ RW

01/ 01

Tokoh Agami

24 Mukmin

( 80 taun )

Dhusun Mlatih , Desa

Manggarmas RT/ RW

04/ 01

Tokoh Agami

Page 105: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

LAMPIRAN III

ASILING WAWAN REMBAG

Juru Kunci

1. Nami : Siti Fatonah

Yuswa : 54 taun

Papan : Dhusun Mlatih RT 1 RW 2, Desa Manggarmas, Kecamatan

Godong, Kabupaten Grobogan

Surya wawan rembag : 15 April 2010

Panaliti : “ Bu, niki kula badhe nyuwun pirsa babagan Mrapen Abadhi.

Kados pundi asal usulipun Mrapen Abadhi punika? ”.

Siti Fatonah : “ Batu bobot menika rumiyin umpak masjid Demak. Jaman kala

rumiyin badhe damel Masjid Demak. Umpak ketinggalan ing

alas mriki. Kangge istirahat lajeng umpakipun ketinggalan

setunggal. Ing istirahat pengen merokok, tongkatipun nujrep

medal api. Tongkatipun nujrep medal air. Umpak diusung ing

Masjid Demak. Umpak punika diginakaken kangge gembleng

pusaka. Pusaka dipunpanggang ing api lajeng dicelupake ing

air mendidih yaiku sendhang dhudha ”.

Panaliti : “ Lha, kados pundi kapitadosan utawi kepercayaan ing Mrapen

Abadhi punika? ”.

Siti Fatonah : “ Para tamu punika anggadhahi tujuan. Tujuan badhe daftarake

anake wonten ing punapa. Gadhah kepercayaan ing watu bobot.

Syarate nyebat setunggal Kyai Kalijaga, kaping kalih Kyai

Page 106: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

Bobot, Kyai Mrapi, Empu Supo. Lajeng permintaan punapa

dipunucapake, ngangkat watu bobot. Api punika disuwuni

barokah kaliyan Maha Kuasa. Watu bobot kangge nyuwun

barokah. Banyu kepercayaan kangge obat, kangge usaha.

Mandi dipununjuk ugi saged dienggo kangge ngelapi

usahanipun ugi saged. Petani kangge nyemprot tanaman ”.

Panaliti : “ Punapa kemawon patilasan utawi peninggalan ing Mrapen

Abadhi punika? ”.

Siti Fatonah : “ Peninggalanipun batu bobot, api abadhi, air mendidih ”.

2. Nami : Mutakiyah

Yuswa : 41 taun

Papan : Dhusun Mlatih RT 1 RW 2, Desa Manggarmas, Kecamatan

Godong, Kabupaten Grobogan

Surya wawan rembag : 15 April 2010

Panaliti : “ Bu, badhe nyuwun pirsa ngengingi Mrapen Abadhi punika.

Kados pundi asal usulipun Mrapen abadhi punika? ”.

Mutakiyah : “ Rumiyin sebagai istirahat Sunan Kalijaga sewaktu mau

memboyong Kerajaan Majapahit ke Masjid Demak. Dalam

perjalanannya jauh sempat singgah di Mrapen agak lama. Orang

membutuhkan api dan air. Sunan Kalijaga menancapkan

tongkatnya keluar api dan menancapkan tongkatnya keluar air. Api

dan air digunakan untuk memasak digunakan masak yang telah

Page 107: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

membawa bekal mentah. Sewaktu beliau dan santrinya perjalanan

sudah cukup lama akan melanjutkan perjalanan ke Demak. Salah

satu umpak diangkat merasa keberatan yang diangkat santrinya.

Sunan Kalijaga menyuruh untuk ditinggal agar besok – besok

sebagai keturunan atau batu peninggalan Sunan Kalijaga. Setelah

di Demak dicek adiknya Sunan Kalijaga yang bernama Rosowulan

tidak ada. Sunan Kalijaga berusaha mencari dan membuat

sayembara. Barang siapa yang menemukan bagi laki – laki saya

akan jodohkan kalau perempuan saya anggap saudara. Salah satu

santrinya mau meyanggupi yaitu Empu Supo. Sunan Kalijaga

menyuruh Empu Supo sebelum berangkat sayembara ke tempat

yang dahulu yaitu Mrapen Abadhi untuk membuat pusaka dan

disuruh membuat disana. Api sarana membakar besi, batu dulunya

umpak untuk menempa, air digunakan untuk menyepuh. Sekarang

airnya tidak jernih lagi, dulunya jernih karena sudah digunakan

untuk menyepuh. Airnya digunakan untuk obat sakit kulit. Airnya

mendidih tetepi tidak panas dan mengandung belerang. Sayembara

setelah selesai membuat keris terus mencari Roso Wulan. Sekarang

menjdi adik ipar yaitu Empu Supo. Empu Supo membuat pusaka

bukan hanya Sengkelat tetepi ada yang membuat keris – keris lain.

Keris yang lain ada di Demak Kadilangu ”.

Panaliti : “ Punapa kemawon patilasan utawi peninggalan ing Mrapen

Abadhi? ”.

Page 108: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

Mutakiyah : “ Api Mrapen, batu bobot, air yaitu sendhang dhudha ”.

Panaliti : “ Kados pundi kapitadosan utawi kepercayaan masyarakat ing

mriki ngengingi Mrapen Abadhi? ”.

Mutakiyah : “ Bagi orang – orang yang percaya. Api sebagai menyalakan api

pembuatan restaurant pertama kali dan Api PON. Batu istilah

menandakan tujuan apa dilaksanakan bagus atau tidak. Caranya

mengangkat batu bagus atau tidak bisa terkabul. Air sendhang

sebagai obat kulit digunakan untuk mandi. Diambil di kamar mandi

untuk mandi, penyakit dalam bisa diminum. Pertanian sebagai

campuran menyemprot tanaman, peternakan sarana membersihkan

kandhang pertama. Bagi yang percaya atau tidak itu tergantung

orangnya, tetapi banyak orang yang percaya ”.

Panaliti : “ Sampun wonten bukti ingkang kedadosan punika saged kados

mekaten? ”.

Mutakiyah : “ Berobat kemana – mana tidak sembuh. Dengan air itu diambil

dengan telaten. Setelah habis ngambil lagi, ya sembuh. Orangnya

dari Cilacap, Godhong juga ada. Sarana sakit jiwa, lupa dirinya

sendiri dimandikan disitu. Alhamdulilah disembuhkan Allah SWT.

Kalau watu bobot caranya nangkletaken suatu tujuan apa. Ini

dilaksanakan atau tidak. Dilanjutkan ngangkat kuwat atau tidak

goyah sama sekali. Kalau tidak ada juga ada yang mengulangi

kembali tetapi tidak bisa ”.

Panaliti : “ Syarat – syarate ing watu bobot punapa kemawon? ”.

Page 109: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

Mutakiyah : “ Niat, bunga yang disediakan kenanga, mawar, kanthil punika

kangge ritual ”.

Wawan Rembag Surya 25 Mei 2010

Panaliti : “ Kados pundi tata upacara ritual ing api abadhi? ”.

Mutakiyah : “ Tata cara upacara ritual di Mrapen Abadhi untuk mengambil api

mrapen yaitu salam buat Sunan Kalijaga, Kyai Mrapi dan Nyi

Mrapi, menaburkan bunga mawar, kenanga dan cempaka kemudian

obong kemenyan, niat mengambil api untuk keperluan apa. Misal

untuk mengambil api mendirikan restaurant yang pertama,

selanjutnya berdoa dan mengambil api mrapen ”.

Panaliti : “ Kados pundi menawi tata upacara ing batu bobot? ”.

Mutakiyah : “ Kalau watu bobot upacara ritualnya, Salam untuk Sunan

Kalijaga, Kyai Bobot dan Nyai Bobot, duduk bersila, menabur

bunga mawar, kenanga dan cempaka. Kemudian berziarah atau

kirim doa. Niat mengangkat batu bobot, misal untuk mendaftar

polisi. Berdoa apa yang diharapkan dan mengangkat batu bobot ”.

Mutakiyah : “ Kalau di sendhang dhudha salam kepada Sunan Kalijaga, Kyai

Sendhang Dhudha dan Nyi Sendhang Dhudha. Setelah itu menabur

bunga mawar, kenanga, cempaka. Niat mengambil air sendhang

dhudha, misal niat mengambil air untuk mengobati sakit gatel.

Berdoa menyebutkan keinginan yang diminta. Selanjutnya

mengambil air untuk sendhang dhudha. Kalau yang pengambilan

Page 110: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

API PON itu tidak ada upacara ritual mbak. Biasanya mengambil

api secara langsung disertai tarian khas daerah. Yaitu tari

gambyong ”.

Panaliti : “ Kados pundi kapitadosan masyarakat mriki babagan ngangkat

batu bobot? ”.

Mutakiyah : “ Kepercayaan masyarakat yang mempercayai untuk usaha

sukses, menyembuhkan orang sakit, calonan perangkat, daftar

pegawai, daftar sekolahan, minta keturunan, minta jodho ”.

Wawan Rembag Surya 13 Juni 2010

Panaliti : “ Kados pundi kawontenan api abadhi punika? ”.

Mutakiyah : “ Di jaman dahulu tempat Mrapen sebelum di paving apinya

menjalar ke pori – pori tanah. Kalau sekarang sudah pavingan, jadi

sumbernya menjadi satu. Keadaan api sudah mengecil dan

diatasnya diberi batu kapur. Tujuanya yaitu pada waktu siang

pengunjung yang melihat tidak berbahaya. Kalau musim hujan

tidak pernah mati. Kadang kalau ada angin besar pernah hilang.

Supaya apinya bisa muncul lagi dengan cara menyalakan api

diatasnya dengan korek. Orang yang menyalakan api harus hati –

hati karena apinya dapat menyambar secara langsung. Tingginya

api kurang lebih 20 cm. Kalau waktu siang api tidak kelihatan,

bentuknya seperti gas elpiji yang warnanya kebiru – biruan ”.

Panaliti : “ Kados pundi kawontenan ing sela bobot punika utawi batu

bobot? ”.

Page 111: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

Mutakiyah : “ Untuk batu bobot bentuknya seperti cangkang kura – kura.

Warnanya hitam kecoklatan dan ditali dengan tali plastik. Jaman

dahulu ada orang yang memaksa mengangkat, kemudian

dijatuhkan begitu saja dan pecah menjadi lima bagian. Orang yang

mengangkat adalah orang Cina. Batu bobot dibuatkan rumah kecil

yang menyerupai rumah joglo, kira – kira ukuranya 3 x 3 m. Batu

bobot disisi bawahnya berlubang. Tengahnya berlubang pada

jaman dahulu untuk porosan tiang, bentuknya persegi. Jaman

dahulu santrinya membawa umpak banyak, tetapi ada satu umpak

yang dibawa berat banget sehingga ditinggal di Mrapen. Jadi batu

tersebut dinamakan batu bobot karena berat banget ”.

Panaliti : “ Menawi kados pundi kawontenan toyanipun sendhang dhudha

punika? ”.

Mutakiyah : “ Warnanya air sendhang dhudha tidak jernih karena ada

gelembung yang keluar dari dalam tanah. Pada waktu musim

penghujan airnya banyak karena ada campuran air hujan. Kalau

musim kemarau airnya sedikit dan tidak pernah habis. Dalamnya

air kira - kira 1,5 m dan garis tengahnya 5 m. Rasanya tawar dan

asin. Untuk baunya busuk ”.

Page 112: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

3. Nami : Gunadi

Yuswa : 52 taun

Papan : Dhusun Mlatih RT 2 RT 1, Desa Manggarmas, Kecamatan

Godong, Kabupaten Grobogan

Surya wawan rembag : 13 Juni 2010

Panaliti : “ Punapa kemawon patilasan utawi peninggalan Sunan Kalijaga

ing Mrapen Abadhi? ”.

Gunadi : “ Patilasan Sunan Kalijaga ing Mrapen Abadhi inggih punika latu

abadhi, sela bobot, sendhang dhudha ”.

Panaliti : “ Kados pundi kawontenan ing Api Abadhi punika? ”.

Gunadi : “ Api mrapen merupakan gas yang keluar dari tanah. Apinya

seperti gas elpiji. Pada tahun 1996 batu kapur diatas api mrapen

sampai batunya panas banget. Warnanya batu kapur merah

membara. Jadi dapat dikatakan apinya sangat besar. Kalau

sekarang tidak, hal yang menyebabkan gas didalam tanah mampet.

Keadaan diatas api abadhi dikasih batu kapur. Saya pernah mencari

sumber api didalam tanah. Ketika sudah ketemu sumber apinya,

akan tetapi apinya keluar dari sisi sampingnya. Saya mencoba lagi

dan sudah ketemu sumbernya api, akan tetapi yang keluar juga dari

sisi sampingnya. Maka saya tidak pernah lagi mencari sumber api

tersebut ”.

Panaliti : “ Kados pundi kawontenan batu bobot punika? ”.

Page 113: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

Gunadi : “ Batu bobot warnanya hitam, beratnya kurang lebih 20 Kg.

Bentuknya seperti blangkon atau cangkang kura-kura. Sela bobot

sekarang sudah pecah kemudian diikat dengan tali plastik.

Masyarakat jawa kalau mengangkat batu bobot harus mempunyai

keyakinan yang tinggi. Hal tersebut untuk menentukan apakah hal-

hal yang diharapkan sesuai dengan keinginannya. Kata yang sama

seperti kata istikharah. Yaitu mencari petunjuk apa yang cocok hal-

hal yang akan dilakukan ”.

Panaliti : “ Kados pundi kawontenan sendhang dhudha punika? ”.

Gunadi : “ Airnya sendhang dhudha merupakan gas yang keluar dari dalam

tanah. Gelembung airnya seumpama dinyalakan dengan api dapat

terbakar. Jadi ada kaitannya dengan api mrapen. Warnaya air

sering berubah-ubah seperti hijau dan kuning. Sekarang ini

warnanya coklat. Hal yang menyebabkan terjadinya tersebut

karena sumber didalam tanah. Baunya air busuk. Kedalaman air

kurang lebih 1 m. Pada saat musim penghujan airnya banyak dan

pada musim kemarau airnya sedikit. Air sendhang dhudha bisa

habis. Setelah itu airnya diisi kembali ”.

Page 114: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

Bebrayan Jawi

1. Nami : Ribudiyati

Yuswa : 36 taun

Papan : Dhusun Mlatih RT 2 RT 1, Desa Manggarmas, Kecamatan

Godong, Kabupaten Grobogan

Surya wawan rembag : 15 April 2010

Panaliti : “ Asal usulipun Mrapen Abadhi punika kados pundi? ”.

Ribudiyati : “ Sejarah Mrapen peninggalan Sunan Kalijaga perjalanan dari

Majapahit ke Demak. Majapahit runtuh pindah ke Demak terus

mampir ke Mrapen. Mungkin hidup membutuhkan air dan api atau

apalah. Sunan Kalijaga menancapkan tongkatnya keluar api dan

air. Batu bobot ditingggal dari Majapahit ke Demak ditinggal

disini. Tidak tahu sengaja atau ditinggal ”.

Panaliti : “ Kangge punapa batu punika? ”.

Ribudiyati : “ Jum’at Kliwon punika kangge upacara ritual. Masyarakat yakin

batu bobot dikeramatkan. Air digunakan ngobati sagala penyakit

kulit ”.

Panaliti : “ Api punika kangge punapa bu? ”.

Ribudiyati : “ Sakniki? ”.

Panaliti : “ Inggih sakniki ”.

Ribudiyati : “ Sakniki dienggo wisata. Ritual umat Budha buat pengambilan

api ”.

Panaliti : “ Lha kados pundi caranipun ngangkat batu punika? ”.

Page 115: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

Ribidiyati : “ Mengangkat batu dengan juru kunci dan minta yang kuasa ”.

Panaliti : “ Kapan bu? ”.

Ribudiyati : “ Paling banyak jum’at kliwon ”.

Panaliti : “ Kathah bu? ”.

Ribudiyati : “ Banyak tidak ditarget, banyaknya di jum’at kliwon ”.

Panaliti : “ Lha niku bu turene sasi syura ugi wonten? ”.

Ribudiyati : “ Bulan syura tanggal 1 – 10 full yang berkunjung. Biasanya yang

berkunjung orang – orang lama. Mriki orang Pati, Jepara,

Rembang. Kilen: Weleri, Kendal, Pekalongan ”.

Panaliti : “ Lha kidul bu? ”.

Ribudiyati : “ Kidul Yogya, Solo, Sragen ”.

Panaliti : “ Kados pundi kapitadosan toyanipun? ”.

Ribudiyati : “ Obat penyakit kulit. Air wonten gas belerang karena airnya

masuk posisinya rendah ”.

Panaliti : “ Punapa wonten buktine bu? ”.

Ribudiyati : “ Lumpuh. Mandi disini sembuh, mungkin terlalu yakin ”.

Panaliti : “ Menawi watu bobot ? ”.

Ribudiyati : “ Setahu saya terkabul pada syukuran disini ”.

Panaliti : “ Menawi boten terkabul bu? ”.

Ribudiyati : “ Biasanya syukuran disini kalau tidak ya tidak. Syukuran atau

bentuk yang lain kurang tahu ”.

Panaliti : “ Hikmah punapa ingkang dipunpundhut ing Mrapen Abadhi

punika? ”.

Page 116: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

Ribudiyati : “ Terutama pengunjung ke Mrapen yang mempunyai kepentingan

khusus atau pribadhi tidak salah dalam meminta dengan batu yang

lain. Minta kepada yang kuasa atau Allah. Air diciptakan Allah.

api, air cuma lantaran ”.

Panaliti : “ Kados pundi nyeyuwun ingkang sae? ”

Ribudiyati : “ Kalau meminta lewat juru kunci. Kadang kadang ada yang

langsung meminta. Yang saya khawatirkan mangke salah ”.

2. Nami : Afifudin

Yuswa : 42 taun

Papan : Dhusun Mlatih RT 2 RW 1, Dusun Manggarmas, Kecamatan

Godong, Kabupaten Grobogan

Surya wawan rembag : 15 April 2010

Panaliti : “ Niku kan kepercayaan masing – masing. Api, batu bobot, toya

mendidih ing Mrapen kangge sejarah kemawon. Ewondene kangge

ini dan itu supaya sugih, usaha laris, penyakit saged wantun,

sadean saged laris niku namung kepercayaan piyambak –

piyambak. Niku namung pasrah kaliyan Allah, niku sekedar

lantaran peninggalan Sunan Kalijaga. Miturut kula namung

lantaran. Nyuwun kaliyan Gusti Allah lantaran Sunan Kalijaga.

Api, batu tergantung kepercayaan. Miturut kula boten percaya

amargi enten sing ngatur. Nyuwun kaliyan Allah lantaran Sunan

Kalijaga menawi wonten barokah ”.

Page 117: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

3. Nami : Titik

Yuswa : 47 taun

Papan : Dhusun Mlatih RT 2 RW 1, Dusun Manggarmas, Kecamatan

Godong, Kabupaten Grobogan

Surya wawan rembag : 15 April 2010

Panaliti : “ Miturut panjenengan hikmah punapa ingkang kakandhut ing

Mrapen Abadhi punika? ”.

Titik : “ Tergantunglah sama kepercayaan, meminta sama Allah ”.

Panaliti : “ Lha wonten buktine kaliyan watu bobot saged sukses punika

kados pundi ? ”.

Titik : “ Niku lantaran, nyeyuwun kaliyan Allah ”.

4. Nami : Afif

Yuswa : 25 taun

Papan : Kecamatan Godong

Surya wawan rembag : 15 April 2010

Panaliti : “ Miturut panjenengan hikmah ingkang kakandhut ing Mrapen

Abadhi punika punapa? ”.

Afif : “ Pripun, tempat rekreasi umume dienggo pacaran ”.

Panaliti : “ Sendhang dhudha, watu bobot, api abadhi gegayutan kaliyan

alam kados pundi? ”.

Afif : “ Sakit pengen sembuh ikhtiyar. Percaya niki saged sembuh lha

ana buktine. Percaya saged sembuh ”.

Page 118: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

Panaliti : “ Kados pundi kedahipun gegayutan punika? ”.

Afif : “ Kabeh sing nyiptakake ”.

5. Nami : Ratemi

Yuswa : 55 taun

Papan : Dhusun Mlatih RT 1 RW 1, Desa Manggarmas, Kecamatan

Godong, Kabupaten Grobogan.

Surya wawan rembag : 15 April 2010

Panaliti : “ Hikmah ingkang saged dipunpundhut ing Mrapen Abadhi

miturut panjenengan kados pundi? ”.

Ratemi : “ Lha pripun? Nak nyeyuwun kaliyan Gusti Allah. Boten nyuwun

Nyi Bobot neng nyuwun kaliyan Gusti Allah ”.

Panaliti : “ Lha kedahe kados pundi bu? ”.

Ratemi : “ Lha lantaran Nyi Bobot. Nyuwun ing Mrapen kaliyan watu

bobot ngangkat kaliyan sing dijunjung ”.

Panaliti : “ Lha panjenengan nate ing mriku? ”.

Ratemi : “ Boten nate. Boten ngerti nyuwun kaliyan Nyi Bobot. Ing mriku

wonten juru kuncine dadi diwarai ing mriku ”.

6. Nami : Barokah

Yuswa : 22 taun

Papan : Dhusun Mlatih RT 1 RW 1, Desa Manggarmas, Kecamatan

Godong, Kabupaten Grobogan.

Page 119: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

Surya wawan rembag : 15 April 2010

Panaliti : “ Miturut panjenengan hikmah ingkang kakandhut ing Mrapen

Abadhi punika punapa? ”.

Barokah : “ Masyarakat datang kesitu. Mempunyai keinginan untuk

meminta kesitu mempunyai tujuan terkabulkan yang dilakukan

disitu membawa bunga – bunga ada watu bobot dengan duduk

bersila, mengangkat batu dengan memanjatkan doa. InsyaAllah

lewat perantara doa yang diinginkan terkabul ”.

Panaliti : “ Panjenengan pitados boten ing Mrapen? ”.

Barokah : “ Percaya marang Gusti Allah. Ya percaya tidak percaya ”.

Panaliti : “ Alasanipun punapa? ”

Barokah : “ Faktor alam tetapi keunikan ing sendhang dhudha dipercaya

masyarakat airnya dingin biasa, unthuke blekuthuk – blekuthuk

saged disumet geni. Toyanipun bisa ngobati penyakit kulit. Api

abadhi bertahun – taun murup abadhi ”.

Panaliti : “ Boten saged pejah? ”..

Barokah : “ Kadhang ketingal api, kadhang boten ”.

7. Nami : Sumiyatun

Yuswa : 47 taun

Papan : Dhusun Mlatih RT 1 RW 1, Desa Manggarmas, Kecamatan

Godong, Kabupaten Grobogan

Surya wawan rembag : 15 April 2010

Page 120: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

Panaliti : “ Miturut panjenengan hikmah saking kapitadosan ing Mrapen

Abadhi punapa? ”.

Sumiyatun : “ Toya nambani segala penyakit. Dipunpundhut unthuke inggih

saged. Percaya malih watu diangkat ping telu kuwat terus awujud

utawi terkabul. Sedaya kangge lantaran percaya kaliyan Gusti ”.

Panaliti : “ Lha kedah kados pundi? ”.

Sumiyatun : “ Kedah percaya kaliyan Gusti, niku namung damel lantaran ”.

8. Nami : Soimah

Yuswa : 25 taun

Papan : Dhusun Mlatih RT 1 RW 1, Desa Manggarmas, Kecamatan

Godong, Kabupaten Grobogan

Surya wawan rembag : 15 April 2010

Panaliti : “ Miturut panjenengan piyambak kados pundi kapitadosan utawi

kepercayaan ngengingi Mrapen Abadhi punika? ”.

Soimah : “ Nak kula boten percaya. Nak wong adoh sing mriku inggih

percaya sing pengen sugih. Percayane kula namung kaliyan Gusti

Allah ”.

9. Nami : Ikhsan

Yuswa : 17 taun

Papan : Dhusun Mlatih RT 1 RW 1, Desa Manggarmas, Kecamatan

Godong, Kabupaten Grobogan

Page 121: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

Surya wawan rembag : 15 April 2010

Panaliti : “ Miturut panjenengan piyambak kados pundi kapitadosan utawi

kepercayaan ngengingi Mrapen Abadhi punika? ”.

Ikhsan : “ Menurut saya Mrapen Abadhi situs bersejarah harus dilestarikan

karena mengandung nilai – nilai sejarah karena Mrapen

peninggalan Sunan Kalijaga. Lingkungan dibenahi seperti yang

dulu, ada mainan, wahana bermain. Sekarang tidak terawat menjadi

kumuh ”.

Panaliti : “ Miturut panjenengan kapitadosipun kados pundi? ”.

Ikhsan : “ Percaya tidak percaya harus percaya. Menurut islam percaya

gituan dinamakan musyrik. Percayanya banyak yang berkunjung

ada bukti ”.

Panaliti : “ Kedahipun kados pundi? ”.

Ikhsan : “ Saya percaya sebatas wajar dan tidak begitu yakin ”.

Panaliti : “ Lha panjenengan pitados boten? ”.

Ikhsan : “ Percaya pada Allah. Saya yakin sama Sunan Kalijaga waliyullah

karena mempunyai ilmu tinggi ”.

10. Nami : Roudhotun Nikmah

Yuswa : 25 taun

Papan : Dhusun Mlatih RT 1 RW 1, Desa Manggarmas, Kecamatan

Godong, Kabupaten Grobogan

Surya wawan rembag : 15 April 2010

Page 122: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

Panaliti : “ Hikmah ingkang kakandhut ing Mrapen Abadhi punika punapa

miturut panjenengan piyambak? ”.

Roudhotun : “ Wisata, nyembah watune. Kepercayaan pegen sugih, sakit

mendhet toya banyu umup kangge tamba penyakit ”.

Panaliti : “ Lha kedah kados pundi kapitadosan punika? ”.

Roudhotun : “ Boten nate ing mriku, pengen waras nyuwun Gusti Allah ”.

Panaliti : “ Nate mendhet toya saking sendhang dhudha? ”.

Roudhotun : “ Nate mundhut toya sendhang dhudha boten saged mari. Pernah

mendhet toya saking adike penyakit kulit gatel inggih boten saged.

Niku jodho – jodhoan ”.

11. Nami : Jaidun

Yuswa : 53 taun

Papan : Dhusun Mlatih RT 3 RW 1, Desa Manggarmas, Kecamatan

Godong, Kabupaten Grobogan

Surya wawan rembag : 15 April 2010

Panaliti : “ Miturut panjenengan kados pundi kapitadosan ngengingi

Mrapen punika? ”.

Jaidun : “ Kepercayaan wong adoh ya percaya. Wong kene wong cedhak

ora percaya. Aku biyasa – biyasa wae ”.

Panaliti : “ Panjenengan pitados kaliyan sinten? ”.

Page 123: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

Jaidun : “ Ora percaya, percaya kaliyan Gusti Allah. Nak banyu aku

percaya, banyune ngandung belerang. Banyu kuwi ora kepercayaan

merga kados panu lan sepiturute amarga alami ”.

Panaliti : “ Lha niku wonten ngangkat batu punika kados pundi? ”.

Jaidun : “ Ora percaya, aku percaya banyu belerang amarga faktor alam,

wong adoh ya ngana kuwi ”.

12. Nami : Fatras Agus Nurpambudi

Yuswa : 25 taun

Papan : Dhusun Mlatih RT 2 RW 1, Desa Manggarmas, Kecamatan

Godong, Kabupaten Grobogan

Surya wawan rembag : 15 April 2010

Paniliti : “ Miturut panjenengan piyambak kados pundi kapitadosan ing

Mrapen Abadhi punika? ”.

Fatras : “ Percaya tidak percaya ”.

Panaliti : “ Percaya tidak percaya alesanipun punapa? ”.

Fatras : “ Tergantung tiyange yang mempercayai. Disitu ada apanya. Saya

sendiri tidak percaya. Disitu minta sama batu, tetapi minta sama

yang kuasa. Minta sama yang kuasa bukan sama batu ”.

Panaliti : “ Sinten kemawon ing Mrapen Abadhi ingkang pitados? ”.

Fatras : “ Udah disitu tetap percaya, sering Jum’at Kliwon. Pada disitu

minta, berhasil pada syukuran ”.

Panaliti : “ Panjenengan piyambak pitados boten? ”.

Page 124: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

Fatras : “ Saya tidak percaya ”.

13. Nami : Siti Nurkhadiroh

Yuswa : 43 taun

Papan : Dhusun Mlatih RT 2 RW 1, Desa Manggarmas, Kecamatan

Godong, Kabupaten Grobogan

Surya wawan rembag : 15 April 2010

Paniliti : “ Miturut panjenengan piyambak kados pundi kapitadosan ing

Mrapen Abadhi punika? ”.

Siti : “ Orang jauh disitu berhasil. Ibu tidak percaya seperti itu. Semua

menurut kepercayaan sendiri. Kepercayaan minta sama Tuhan.

Sakit tidak sakit Tuhan yang ngasih ya....”.

Panaliti : “ Miturut panjenengan piyambak pitados boten? ”.

Siti : “ Dibilang percaya gimana ya...aneh, tidak percaya, minta sama

batu. Menurut pribadhi orang lain – lain sendiri – sendiri. Menurut

pribadhi ibu tidak percaya ”.

14. Nami : Darmini

Yuswa : 38 taun

Papan : Dhusun Mlatih RT 4 RW 1, Desa Manggarmas, Kecamatan

Godong, Kabupaten Grobogan

Surya wawan rembag : 15 April 2010

Page 125: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

Paniliti : “ Miturut panjenengan piyambak kados pundi kapitadosan ing

Mrapen Abadhi punika? ”.

Darmini : “ Boten percaya. Parcaya kaliyan Gusti Allah ”.

Panaliti : “ Toyanipun kok saged nyembuhake penyakit lha kados pundi

niku? ”.

Darmini : “ Toyanipun nyembuhake penyakit percaya. Kangge obat gatel,

adus toyanipun mengandung belerang ”.

Panaliti : “ Panjenegan nate mendhet toyanipun bu? ”.

Darmini : “ Boten nate ”.

Panaliti : “ Nate ngangkat watu bobot? ”.

Darmini : “ Nggih boten nate ”.

15. Nami : Titin

Yuswa : 28 taun

Papan : Dhusun Mlatih RT 4 RW 1, Desa Manggarmas, Kecamatan

Godong, Kabupaten Grobogan

Surya wawan rembag : 15 April 2010

Paniliti : “ Miturut panjenengan piyambak kados pundi kapitadosan ing

Mrapen Abadhi punika? ”.

Titin : “ Pancen nggih mrapen kathah damel kepercayaan. Watu bobot

jarene saged ngangkat nyuwun jodho ayu, watune bisa sugih,

gadhah penyakit, sembuh saged terkabul ”.

Panaliti : “ Lha panjenengan piyambak pitados boten? ”.

Page 126: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

Titin : “ Percaya nggih boten ”.

Panaliti : “ Alesane? ”.

Titin : “ Percaya bener – bener terkabul. Boten percaya kula dereng nate

ing mriku. Menurut saya segala sesuatu dari Allah. Pitados kaliyan

Gusti Allah ”.

Panaliti : “ Menawi toyanipun? ”.

Titin : “ Toyanipun panas mengandung belerang. Diminum bisa sembuh

karena ilmiah ”.

16. Nami :Yatemah

Yuswa : 40 taun

Papan : Dhusun Mlatih RT 1 RW 1, Desa Manggarmas, Kecamatan

Godong, Kabupaten Grobogan.

Surya wawan rembag : 15 April 2010

Paniliti : “ Miturut panjenengan piyambak kados pundi kapitadosan ing

Mrapen Abadhi punika? ”.

Yatemah : “ Asli percaya ”.

Panaliti : “ Menawi penyakit kulit kok saged mari punika kados pundi? ”.

Yatemah : “ Penyakit kadang jodho kadhang boten. Jodho wantun nak boten

jodho boten wantun ”.

Panaliti : “ Tiyang mriki nate mendhet toyanipun? ”.

Yatemah : “ Tiyang mriki boten jodho ”.

Panaliti : “ Alesane napa bu? ”.

Page 127: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

Yatemah : “ Alasane boten genah, boten jodho kemawon ”.

Panaliti : “ Panjenengan pitados bu? ”.

Yatemah : “ Niku namung jodho – jodhoan ”.

17. Nami : Dewi

Yuswa : 21 taun

Papan : Dhusun Mlatih RT 1 RW 1, Desa Manggarmas, Kecamatan

Godong, Kabupaten Grobogan.

Surya wawan rembag : 15 April 2010

Paniliti : “ Miturut panjenengan piyambak kados pundi kapitadosan ing

Mrapen Abadhi punika? ”.

Dewi : “ Boten percaya sih mbak....”.

Panaliti : “ Alasane boten pitados punapa? ”.

Dewi : “ Nggih boten percaya ”.

Panaliti : “ Lha pitados kaliyan sinten? ”.

Dewi : “ Allah SWT ”.

18. Nami : Jumian

Yuswa : 47 taun

Papan : Dhusun Mlatih RT 1 RW 1, Desa Manggarmas, Kecamatan

Godong, Kabupaten Grobogan.

Surya wawan rembag : 15 April 2010

Page 128: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

Paniliti : “ Miturut panjenengan piyambak kados pundi kapitadosan ing

Mrapen Abadhi punika? ”.

Jumian : “ Kepercayaan tiyang masing – masing, tiyang tebih percaya.

Mrapen patilasan kemawon. Patilasan wali Sunan Kalijaga nak

boten klentu. Barang keramat kedah percaya ”.

Panaliti : “ Panjenengan piyambak pitados? ”.

Jaidun : “ Lair wis ana niku, dadi ya percaya ”.

19. Nami : Pendeta Soedjito Kusumo

Yuswa : 70 taun

Papan : Semarang ( Dewan Pengurus Pusat WALUBI )

Surya wawan rembag : 25 Mei 2010

Panaliti : “ Kados pundi piranti kangge mendhet api dharma punika? ”.

Soedjito : “ Patung Buddha maknanya sang Buddha yang dihormati. Lilin

ada 5 macam yang artinya penerangan, kebajikan, setia, suci, dan

semangat. Bunga mempunyai makna tidak abadhi seperti manusia

tidak abadhi. Air maknanya suci. Buah maknanya jaga tidak

abadhi. Dupa maknanya wewangian. Buah dan bunga yang

disediakan untuk upacara ritual apa saja ”.

Panaliti : “ Kados pundi nindakaken prosesi upacara mendhet api dharma

punika? ”.

Soedjito : “ Walubi kan terdiri dari berbagai majelis. Jadi yang ikut

melakukan upacara ritual perwakilan dari berbagai majelis.

Page 129: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

Caranya masing – masing majelis melakukan upacara ritual secara

bergiliran dan mengucapkan mantra – mantra. Seperti Sangha

Theravada mereka menggunakan bahasa pali dan sansekerta.

Selanjutnya berdoa kepada sang Buddha. Kemudian perwakilan

majelis mengambil Api Mrapen secara bersamaan. Setelah itu api

di bawa ke Candi Borobudur untuk prosesi Waisak bagi umat

Buddha ”.

Page 130: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

Tokoh Agami

1. Nami : Suhadi

Yuswa : 50 taun

Papan : Dhusun Mlatih RT 1 RW 1, Desa Manggarmas, Kecamatan

Godong, Kabupaten Grobogan

Surya wawan rembag : 15 April 2010

Paniliti : “ Miturut panjenengan piyambak kados pundi kapitadosan ing

Mrapen Abadhi saking sagi agama punika kados pundi? ”.

Suhadi : “ Kepercayaan wonten werni kalih. Sepisan dilihat perilaku

orang, sifatnya syirik, tapi semua tergantung niatipun. Amal

biniyah. Mrapen niku situs peninggalan Sunan Kalijaga dan

menempati Mrapen Demang Singa Dirana. Demang Singa Dirana

mempunyai 2 anak, 2 laki – laki yang menempati Mrapen. Demang

Singa Semita mempunyai 2 anak Demang Kerta Semita. Demang

Kerta Semita mempunyai 12 anak yang menempati Mrapen

Demang Kerta Semita. Demang Kerta Semita mempunyai 2 anak

ini yang sudah yang kelima yang menempati Mrapen Demang

Kerta Leksana. Demang Kerta Leksana mempunyai 3 anak, 2

perempuan dan satu laki – laki yang menempati Mrapen Putra

Dirana dan ditempati Mbah Parmi dan sekarang anak – anaknya.

Dari segi agama minta sama batu syirik. Tinggal kita ke Mrapen

mendekat dengan Sunan Kalijaga diperbolehkan tapi minta sama

Allah dimaksudkan dekat dengan Sunan Kalijaga ”.

Page 131: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

Panaliti : “ Babagan toyanipun punika saged nyembuhake penyakit, punika

kados pundi? ”.

Suhadi : “ Toyanipun mengandung belerang. Lha panu wingi tak obati ya

mari. Obat – obat iku campurane belerang, yang menyembuhkan

Allah. Mediasi lewat dokter, barang boleh ”.

2. Nami : Mukmin

Yuswa : 80 taun

Papan : Dhusun Mlatih RT 4 RW 1, Desa Manggarmas, Kecamatan

Godong, Kabupaten Grobogan

Surya wawan rembag : 15 April 2010

Panaliti : “ Miturut panjenengan kapitadosan utawi kepercayaan ngengini

Mrapen Abadhi saking segi agama kados pundi? ”.

Mukmin : “ Boten percados ”.

Paniliti : “ Alesanipun? ”.

Mukmin : “ Sanes boten alesan agami. Kadhang sok nyimpen aliran,

nyekutokake Gusti Allah. Agami punika dipunlarang ”.

Panaliti : “ Miturut panjenengan kados pundi? ”.

Mukmin : “ Boten percados. Percados geni, watu mangke ing mriku

nyekuthoke Gusti Allah. Nyembah watu disameake kaliyan Gusti

Allah ”.

Panaliti : “ Lha masyarakat punika sampun percados, punika kedah kados

pundi? ”.

Page 132: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

Mukmin : “ Boten percados samudana dipunanggep sae. Wonten caranipun

niki dibela niki boten ”.

Panaliti : “ Masyarakat ing mriki kados pundi kapitadosanipun? ”.

Mukmin : “ Seratus persen umumipun masyarakat ing mriki Islam. Seratus

persen aliranipun ahli sunnah waljamaah. Boten agami boten aliran

sanes. Percados kaliyan Gusti Allah melulu ”.

Page 133: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

LAMPIRAN IV

FOTO MRAPEN ABADHI

Mrapen Abadhi

Sela Bobot

Page 134: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

Sendhang Dhudha

Page 135: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

LAMPIRAN V

PETA GROBOGAN

Page 136: SKRIPSI -   · PDF fileLandhesan teori ing skripsi punika ngginakaken filsafat, filsafat jawi, ... Landasan pemilihan judul penelitian ini adalah banyaknya kepercayaan di

LAMPIRAN VI

PAPAN MRAPEN ABADHI