SIGURIA USHQIMORE NË

SHQIPËRI ANALIZA, HULUMTIM DHE IDENTIFIKIM TË

PROBLEMATIKAVE DHE KUADRIT LIGJOR

LIDHUR ME TË.

1

Analiza, hulumtim dhe

identifikim të problematikave të sigurisë ushqimore, si dhe kuadrit ligjor lidhur me të.

Nëntor, 2017

Albanian Food Industry (AFI) Rr.”Gjin Bue Shpata”, Pallatet e aviacionet te vjetër, Tiranë.

Ky studim është mbështetur financiarisht nga Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë. Mendimet e shprehura në të, janë të autorëve dhe nuk reflektojnë domosdoshmërisht mendimet e Fondacionit Shoqëria e Hapur për Shqipërinë.

2

Përmbajtja

Hyrje ................................................................................................................................................................................... 3

Metodologjia .................................................................................................................................................................... 5

Analiza e Kuadrit Ligjor ............................................................................................................................................... 6

1. Ministria e Bujqësisë, Zhvillimit Rural dhe Administrimit të Ujërave (MBZHRAU) ............ 6

a. Shërbimi Veterinar ........................................................................................................................................ 6

2. Autoriteti Kombëtar i Ushqimit (AKU) ................................................................................................. 7

3. Instituti i Sigurisë Ushqimore dhe Veterinare (ISUV) ...................................................................... 9

4. Ministria e Shëndetësisë ...........................................................................................................................10

a. Instituti i Shëndetit Publik .......................................................................................................................10

5. Policia e Shtetit ............................................................................................................................................10

6. Prokuroria......................................................................................................................................................11

7. Pushteti Vendor ...........................................................................................................................................11

a. Agjencia e Mbrojtjes së Konsumatorit (AMK) ...................................................................................12

Ndërveprimi i Institucioneve Publike Lidhur me Sigurinë Ushqimore ......................................................13

1. Rasti i Prokurorive ......................................................................................................................................13

2. Rasti i Policisë së Shtetit...........................................................................................................................16

3. Rasti i Bashkive ...........................................................................................................................................18

4. Rasti i Autoritetit Kombëtar të Ushqimit (AKU) ..............................................................................19

5. Rasti i Agjencisë së Mbrojtjes së Konsumatorit ................................................................................19

6. Rasti i Kontrolli i Lartë i Shtetit (KLSH) .............................................................................................20

Raste Studimore ............................................................................................................................................................22

1. Qasja Studimore dhe Grumbullimi i të Dhënave ...........................................................................................22

2. Gjetjet ..........................................................................................................................................................................25

3. Analiza e Rezultateve të Testeve të Produkteve Ushqimore ......................................................................27

Analiza e Problematikave që Shfaqen nga Zbatimi i Ligjit dhe Ushtrimit të Kompetencave të Institucioneve të Përfshira .........................................................................................................................................29

Rekomandime ...............................................................................................................................................................29

1. Rekomandime për Institucionet e Përfshira në Lidhje me Gjetjet e Analizave të Ushqimeve32

2. Një Propozim Mekanizmi Ekonomik Zgjidhje (MEZ) ......................................................................34

Konkluzione ..................................................................................................... Fehler! Textmarke nicht definiert.

Referencat .......................................................................................................................................................................35

Aneks 1 .............................................................................................................................................................................36

a. Përfitimet e MEZ ........................................................................................................................................37

Shtojcat ............................................................................................................................................................................38

3

Hyrje

Siguria ushqimore është një e drejtë themelore njerëzore që konsiderohet e arritur “kur të gjithë

njerëzit kanë akses të mjaftueshëm në ushqim të sigurtë, me vlera ushqyese, në mënyrë që të kenë

një jetë të shëndetshme dhe aktive [1]. Sistemi i kontrollit dhe manaxhimit të sigurisë ushqimore,

gjatë këtyre njëzet e pesë viteve në Shqipëri, është jo funksional dhe jo efektiv [2]. Ndër arsyet

kryesore të kësaj situate janë moskonsolidimi i institucioneve përgjegjëse të sigurisë ushqimore,

ekonomia bujqësore pothuajse tërësisht informale dhe mungesa e kuadrit rregulativ të plotë dhe

adekuat. Kjo gjendje, e mosefiçencës, për të mos thënë mungesës së sigurisë ushqimore në vend,

vijon ende dhe konfirmohet përtej çdo dyshimi e diskutimi nga realiteti konkret se (i) Shqipëria nuk

lejohet që të eksportojë mish dhe produkte blegtorale për shkak të mungesës së gjurmueshmërisë

së tyre, drejt tregjeve të BE, dhe (ii) produktet me origjinë shtazore kanë bilancin më të keq tregtar:

afro 200 milion Euro importe [3, 4].

Si pasojë e mungesës së sigurisë ushqimore vendi ballafaqohet me tre problematika kryesore. Së

pari, dëmtimi i shëndetit për shkak të ushqimit të pasigurtë - është i gjithë pranuar ndonëse nuk ka

studim e statistika në lidhje me sëmundjet e shfaqura apo me pritshmëri shfaqjeje të cilat stimulohen

nga mungesa e sigurisë ushqimore. Së dyti, pengimi total i zhvillimit të sektorit agro bujqësor,

ndonëse Shqipëria ka kapacitete të mëdha për eksport të bagëtive të imëta. Përafërsisht janë mbi

2.5 milion krerë të imta me tendencë e mundësi të qartë rritje për të cilat ka edhe kërkesë në tregjet

ndërkombëtare (pra treg të sigurtë për eksportim të tyre në vendet e BE dhe ato Arabe). Së treti,

cënimin serioz të konkurueshmërisë dhe evazionin fiskal në lidhje me subjektet që “përpunojnë”

dhe tregtojnë produkte ushqimore të pasigurta, duke ushtruar veprimtarinë jashtë standardeve e

duke konkuruar padrejtësisht me industritë e përgjegjshme.

Ne kuadër të kësaj teme, qëllimi kryesor i këtij studimi është të rrisë ndërgjegjësimin dhe

përgjegjësinë e strukturave përkatëse, në të gjitha hallkat në të cilat kalon prodhimi i produktit deri

tek konsumatori fundor. Ne mënyrë më konkrete, projekti synon të identifikojë probleme që lidhen

me pesë kategori bazë ushqimi (mish, fruta perime, lëngje dhe qumësht) nëpërmjet analizave

laboratorike sipas standardeve dhe interpretimit tekniko-ligjor të tyre. Veç kësaj, projekti synon të

kontribuojë në rritjet e efikasitetit të institucioneve publike lidhur me sigurinë ushqimore nëpërmjet

analizave, interpretimeve ligjore dhe rekomandimeve të kuadrit rregullator në fuqi.

Metodologjia studimore e përdorur për të përmbushur qëllimet e projektit është bazuar në raste

studimore të ndërthurura me analiza laboratorike dhe interpretim tekniko-ligjor. Me tej, studimi

4

përdor metoda përshkruese duke bërë përshkrimin analitik të të dhënave të grumbulluara përmes

shkresave zyrtare dërguar institucioneve përgjegjëse për sigurinë ushqimore.

Pjesa e mëtejshme e këtij dokumenti është e organizuar si vijon. Kapitulli pasardhës përshkruan në

mënyrë më të detajuar metodologjinë e studimit. Më pas paraqitet një analize e kuadrit rregullator

të plotë dhe të përshtatshëm e pasuar nga një përshkrim i përmbledhur i rasteve studimore. Studimi

vijon me paraqitjen e gjetjeve te përfituara nga analizat laboratorike dhe me dhënien e

rekomandimeve përpara se te mbyllet me konkluzionet. Referencat, anekset dhe shtojcat, në dy

kapitujt e fundit, plotësojnë studimin.

5

Metodologjia

Metodologjia e studimit është kombinim i kërkimit të orientuar me kërkimin kontekstual. Kërkimi

i orientuar e ka të përcaktuar (si me sipër përmendur) qëllimin dhe shërben si bazë për zgjidhjen e

problemeve dhe implementimin në praktikë [5]. Ai u jep vendim-marrësve njohuri të përgjithshme

për marrjen e vendimeve lidhur me problematikën e sigurisë ushqimore. Gjithashtu, kërkimi i

orientuar ka sinergji dhe është plotësues me kërkimin kontekstual i cili synon ndryshimin e situatës

ekzistuese, në kontekstin vendor.

Qasja e studimit bazuar ne kërkimin e orientuar nga zgjidhja e problemeve të lidhura me sigurinë

ushqimore është holistike – pra studimi përdor të gjithë informacionin e përshtatshëm që lidhet me

tre problemet specifike të lartpërmendura. Në këtë kontekst, studimi mbledh të dhëna nga (i) raste

studimore, (ii) vendime të veprave penale në lidhje me sigurinë ushqimore në periudhën 2013-maj

2016, si dhe (iii) kuadrit rregullator në fuqi për sigurinë ushqimore. Për të analizuar këto të dhëna

studimi karakterizohet nga metodat sasiore dhe cilësore. Më konkretisht, gjetjet nga analizat

laboratorike të rasteve studimore ndërtohen kryesisht në bazë të metodave statistikore. Metodat

statistikore aplikohet ne rastet kur synojmë të shprehim rezultatet të kuantifikuara për të shpjeguar

raportet shkak-pasojë të dukurive që shqyrtohen [6]. Analiza e vendimeve të veprave penale

bazohet në metoda përshkruese ndërsa rekomandimet në lidhje me kuadrin ligjor dhe institucional

bazohen në metodën e analizës së dokumentacionit. Metoda përshkruese, që përfshin analizën,

krahasimin dhe gjeneralizimin, - zbatohet në përshkrimin analitik të dukurive të ndryshme siç

paraqiten dhe zhvillohen në realitet [7]. Metoda e analizës se dokumentacionit përfshin analizën e

përmbajtjes së dokumenteve [8]. Përmbajtja e te dhënave mund të jetë e ndryshme, si për shembull,

informacione ligjore, politike, institucionale, penale, personale, zyrtare, etj.

6

Analiza e Kuadrit Ligjor

Në kuadër të këtij kapitulli synohet të evidentohen kompetencat e sejcilit institucion në lidhje me

sigurinë ushqimore dhe mbi bazën e cilave ligje operojnë. Aktualisht, autoritetet kompetente

përfshira në manaxhimin e politikave të sigurisë ushqimore në Shqipëri dhe zbatimin e legjislacionit

në këtë fushë janë Ministria e Bujqësisë, Zhvillimit Rural dhe Administrimit të Ujërave

(MBZHRAU) pjesë e të cilës është Shërbimi Veterinar; Autoriteti Kombëtar i Ushqimit; Instituti i

Sigurisë së Ushqimit dhe Veterinarisë, Ministria e Shëndetësisë në varësi të së cilës është edhe

Instituti i Shëndetit Publik, Policia e Shtetit, Prokuroria dhe Pushteti Vendor.

1. Ministria e Bujqësisë, Zhvillimit Rural dhe Administrimit të Ujërave

(MBZHRAU)

Në MBZHRAU, në fushën e sigurisë ushqimore operon Drejtoria e Politikave të Sigurisë

Ushqimore dhe Mbrojtjes së Konsumatori (DPSUMK) e organizuar në tre sektorë: Sektori i

Cilësisë, Sektori i Sigurisë Ushqimore, dhe Sektori i Mbrojtjes së Konsumatorit i cili është i përbërë

nga punonjës me profesione të ndryshme (kimist, veteriner, agronom dhe merceolog me

eksperiencë), të trajnuar në fushën e legjislacionit, analizës së riskut dhe manaxhimit të rrezikut.

a. Shërbimi Veterinar

Shërbimi Veterinar në Republikën e Shqipërisë funksionon mbështetur në Ligjin Nr. 10465,

miratuar më datë 29.09.2011, “Për Shërbimin Veterinar në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar.

Autoriteti kompetent në ketë kontekst është Drejtoria e Shërbimit Veterinar (DSHV) në

MBZHRAU - përgjegjëse për rregullimin e përgjithshëm të çështjeve veterinare lidhur me

shëndetin e kafshëve. Në mënyre më të detajuar, DSHV:

• Harton politikat e shëndetit dhe mirëqenies së kafshëve të gjalla, si dhe programet e

parandalimit, kontrollit, eliminimit deri në çrrënjosjen e sëmundjeve infektive në kafshë,

sipas përcaktimeve të këtij ligji;

• Harton strategjitë afatshkurtra, afatmesme e afatgjata të veprimtarive veterinare, sipas

përcaktimeve të këtij ligji;

• Propozon përmirësimin e legjislacionit veterinar, sipas përcaktimeve të këtij ligji, duke e

përafruar e harmonizuar atë me legjislacionin e Bashkimit Europian;

7

• Monitoron dhe harton raporte për situatën epidemiologjike të sëmundjeve infektive në

kafshë në territorin e Republikës së Shqipërisë, në bashkëpunim me strukturat që kryejnë

veprimtari veterinare;

• Informon institucionet shtetërore, strukturat e shëndetit publik, palët e interesuara në vend,

OIE-në, BE-në dhe organizmat e tjerë ndërkombëtarë për situatën epidemiologjike të

sëmundjeve infektive në kafshë në territorin e Republikës së Shqipërisë;

• Mbikëqyr zbatimin e këtij ligji, si dhe të akteve nënligjore në zbatim të tij;

• Administron mjetet financiare për mbrojtjen e shëndetit dhe mirëqenies së kafshëve,

mbrojtjen nga zoonozat, si dhe trajnimet e specialistëve, të miratuara më parë me urdhër të

ministrit;

• Mbron shëndetin dhe mirëqenien e kafshëve në: (i) mbarështimin e tyre, (ii) prodhimin dhe

ruajtjen e produkteve embrionale, (iii) tregtimin, shkëmbimin dhe transportimin e kafshëve

dhe të produkteve embrionale, (iv) kafshët e shoqërimit, (v) kafshët e laboratorit;

• Regjistron produktet mjekësore veterinare, dezinfektantët dhe dezinfestantët e certifikuar,

që prodhohen ose tregtohen në territorin e Republikës së Shqipërisë;

• Kontrollon biosigurinë, dezinfektimin, dezinsektimin, deratizimin dhe shkatërrimin e

materialeve të infektuara;

• Mban dhe përditëson regjistrin zyrtar për: (i) fermat dhe stabilimentet blegtorale, (ii)

subjektet që tregtojnë kafshë, (iii) subjektet që prodhojnë, ruajnë dhe tregtojnë produkte

embrionale, (iv) individët që transportojnë kafshë, produkte embrionale, nënprodukte me

origjinë shtazore, jo për konsum njerëzor, (v) qendrat e grumbullimit të kafshëve ose pikat

karantinore, (vi) subjektet që prodhojnë ose tregtojnë PMV, (vii) laboratorët veterinarë,

(viii) vendet ku zbatohet praktika mjekësore veterinare dhe mjekët veterinarë që punojnë

atje, (ix) institucionet dhe personat që lejohen të kryejnë eksperimente me kafshë, (h)

mbikëqyr procesin e identifikimit dhe të regjistrimit të kafshëve e fermave blegtorale, në

përputhje me legjislacionin kombëtar në fuqi.

2. Autoriteti Kombëtar i Ushqimit (AKU)

AKU është krijuar si pjesë përbërëse e një programi për të krijuar dhe garantuar sistemin e sigurisë

ushqimore në Shqipëri. AKU është një institucion publik i cili i raporton Ministrisë së Bujqësisë,

Ushqimit dhe Mbrojtjes së Konsumatorit dhe është përgjegjës për kontrollin e zbatimit te

legjislacionit që ka të bëjë me sigurinë e ushqimore dhe mbrojtjen e konsumatorit. Baza ligjore me

të cilën operon AKU është:

8

Ligji Nr. 10433, DT 16.06.2011, Për Inspektimin Ne Republikën E Shqipërisë

VKM Nr. 1081, DT. 21.10.2009, Për Organizimin Dhe Funksionimin e AKU

Ligji për Ushqimin, Nr. 9863 DT 28.01.2008

AKU konsiston në tre drejtori në nivelin qendror dhe 12 drejtori rajonale. 13 Pika të Inspektimit

Kufitar nën Drejtoritë Rajonale të AKU janë përgjegjëse për kontrollin e bimëve dhe produkteve

bimore, gjësë së gjallë, nënprodukteve të kafshëve dhe ushqimin me origjinë shtazore dhe jo, në

kufij. AKU menaxhon 11 laboratorë rajonalë të cilët kryejnë analiza të sigurisë dhe cilësisë së

produkteve ushqimore. Detyrat kryesorë të AKU sipas Ligjit për Ushqimin [9] janë:

• Drejton procesin e vlerësimit të riskut në fushën e ushqimeve dhe ushqimeve për kafshë

dhe mbrojtjes së bimëve.

• Planifikon, bashkërendon dhe realizon kontrollin zyrtar të ushqimeve dhe ushqimeve për

kafshë dhe të mbrojtjes së bimëve.

• Siguron unifikimin e praktikave të kontrollit të sigurisë së ushqimeve dhe ushqimeve për

kafshë dhe të mbrojtjes së bimëve në shkallë vendi.

• Bashkërendon veprimtarinë e laboratorëve të autorizuar të sistemit të kontrollit zyrtar të

ushqimeve dhe ushqimeve për kafshë dhe të mbrojtjes së bimëve.

• Kryen kontrolle paraprake për të vërtetuar nëse janë plotësuar kërkesat tekniko-

teknologjike, higjieno-sanitare, fitosanitare dhe veterinare, verifikimin e dokumentacionit

të nevojshëm për regjistrimin dhe licencimin e operatorëve të biznesit ushqimor dhe

mbrojtjes së bimëve.

• Ndalon në mënyrë të përkohshme ose të përhershme, veprimtarinë e operatorëve të

biznesit të ushqimit dhe të atij të ushqimit për kafshë në fazat e prodhimit, përpunimit,

shpërndarjes dhe tregtimit të ushqimit apo ushqimit për kafshë, kur vërtetohet se ushqimi

ose ushqimi për kafshë dhe operatorët përkatës të biznesit nuk plotësojnë standardet e

sigurisë ushqimore, të përcaktuara në legjislacionin në fuqi.

• Kryen studime shkencore të nevojshme për vlerësimin e riskut në fushën e sigurisë së

ushqimit dhe ushqimit për kafshë dhe të mbrojtjes së bimëve.

• Jep mbështetje teknike, administrative dhe shkencore, për të siguruar veprimtarinë e

komitetit shkencor dhe të paneleve shkencore.

• Informon publikun për fushën e sigurisë së ushqimeve dhe ushqimeve për kafshë dhe të

mbrojtjes së bimëve.

9

3. Instituti i Sigurisë Ushqimore dhe Veterinare (ISUV)

ISUV varet nga MBZHRAU dhe është përgjegjës për hartimin në bashkëpunim me DSHK të

strategjive të gjurmimit dhe luftimit të sëmundjeve infektive, parazitare në kafshët e tokës, të ujit

dhe shpendëve. Ky institut ka në varësi teknike 11 Laboratorë Rajonalë, të cilët janë përgjegjës për

gjurmimin, analizimin dhe diagnostikimin e sëmundjeve infektive, parazitare në kafshët e tokës, të

ujit dhe në shpendë.

Ai kryen programe testuese për kontrollin e sëmundjeve epizootike, ilaçeve veterinare dhe

diagnozat e sëmundjeve të përgjithshme, është përgjegjës për zbatimin e programeve kombëtare të

monitorimit të mbetjeve, ujërave e molusqeve bivalve. Ai është përgjegjës gjithashtu për kryerjen

e testimeve të produkteve ushqimore me origjinë shtazore në bashkëpunim me Institutin e

Shëndetit Publik. ISUV bashkëpunon me FAO, WHO, OIE dhe laboratorë të tjerë reference për

konfirmimin e sëmundjeve të ndryshme infektive.

ISUV vepron ne baze te ligjit nr.9863 date 28.01.2008 “Për Ushqimin” ku sipas Nenit 46, ky

institut është qendër reference laboratorike kombëtare për çdo analizë të kryer, për kontrollin

zyrtar të sigurisë dhe cilësisë së ushqimeve.

Sipas Nenit 124 të Ligjit mbi Shërbimin Veterinar, detyrat e tij janë:

• Kryerja e analizave laboratorike, në zbatim të programeve kombëtare të monitorimit dhe

survejancës së situatës epidemiologjike të sëmundjeve infektive, zoonozave dhe mbetjeve

toksike;

• Kontrolli i mbetjeve të substancave me efekt anabolik dhe të paautorizuara, biopreparateve

dhe barnave veterinare në kafshët e gjalla dhe produktet e tyre;

• Kryerjen e analizave laboratorike për vendosjen e diagnozës për sëmundjet infektive të

kafshëve;

• Prodhimi i biopreparateve veterinare, si vaksina, antigene, alergene, materialeve

diagnostikuese, si antigenë, serume hiperimune për përdorim në diagnostikimin e

sëmundjeve infektive dhe zoonozave e për luftimin e tyre, mbështetur në kërkesën e

autoritetit kompetent;

• Kontrollin mikrobiologjik, kimik, toksikologjik të produkteve ushqimore me origjinë

shtazore të nënprodukteve me origjinë shtazore, të ushqimeve të kafshëve, të cilat janë të

prodhuara në , importohen për në, ose eksportohen nga Republika e Shqipërisë;

• Kualifikimin e specialistëve dhe të teknikëve të laboratorëve veterinare;

10

• Bashkërendimin e studimeve kërkimore dhe shkencore për të zbatuar metoda të reja

diagnostike për sëmundjet e kafshëve;

• Drejtimin metodologjik të laboratoreve veterinare përmes:

• Bashkërendimit të punës në zbatimin e standardeve dhe të metodave për analizat

laboratorike;

• Kontrollit të skemave që garantojnë cilësinë e provave;

• Sigurimit dhe miratimit te metodave standarde për diagnozen e sëmundjeve te kafshëve;

• Sigurimit të materialeve standarde të referencës dhe kampioneve standarde;

• Asistencës së plotë teknike;

• Kryerjen e analizave laboratorike për kampionet, rezultatet e të cilave janë kontestuar, pasi

janë nxjerrë nga laboratorët e tjerë veterinare në vend;

• Pjesëmarrjen në studime krahasuese ndërlaboratorike nga laboratorët e referencës së BE-

së dhe OIE-së;

4. Ministria e Shëndetësisë

Ministria e Shëndetësisë sipas Ligjit Nr.10 138, datë 11.5.2009 “Për shëndetin publik”, neni 46,

miraton udhëzuesit kombëtarë të ushqyerjes së shëndetshme, për grupe të ndryshme të popullatës.

Ministri i Shëndetësisë harton politikat e nevojshme, për të mbështetur ushqyerjen e shëndetshme,

bazuar në përparësitë kombëtare.

a. Instituti i Shëndetit Publik Instituti i Shëndetit Publik është ne varësi te Ministrisë se Shëndetësisë. Sipas nenit 46 të Ligjit

Për Shëndetin Publik, instituti i shëndetit publik dhe strukturat rajonale të shëndetit publik

drejtojnë dhe zhvillojnë veprimtaritë e mbikqyrjes epidemiologjike dhe të diagnozës laboratorike,

të sëmundjeve të shkaktuara nga ushqimi si dhe ofrojnë informacion të plotë për popullatën.

5. Policia e Shtetit

Policia e Shtetit është organi që garanton sigurinë dhe shëndetin e popullatës. Ajo është porta e

parë ku institucionet/popullata drejtohen për çdo kundravajtje. Përsa i përket sigurisë ushqimore

Policia e Shtetit është e lidhur nëpërmjet ligjit 108 'Për Policinë e Shtetit', neni 17, pika 1/a dhe

ligjit 9863 datë 28.01.2008 'Për ushqimin', neni 70, pika 5.

11

6. Prokuroria

Prokuroria ushtron ndjekjen penale, si dhe përfaqëson akuzën në gjyq në emër të shtetit. Në këtë

kontekst ajo luan një rol thelbësor veç të tjerash edhe në ndjekjen penale të personave apo

subjekteve që kryejnë kundravajtje apo vepra penale që lidhen me sigurinë ushqimore siç

përcaktohen nga nenet 288 “Prodhimi dhe shitja e ushqimeve dhe e lëndëve të tjera të rrezikshme për shëndetin”

dhe neni 288/a “Prodhimi i kundërligjshëm i artikujve dhe mallrave industrialë dhe ushqimorë”, i Kodit Penal

të Republikës së Shqipërisë.

7. Pushteti Vendor

Pushteti vendor përfshin, si pjesë e stafit të tyre, inspektorë veterinarë të Bashkisë dhe Komunave

të cilët janë të autorizuar të ushtrojnë kompetencat e tyre në terren në përputhje me Nenin 54 të

Ligjit mbi Shërbimin Veterinar sipas te cilit strukturat veterinare në njësitë e qeverisjes vendore

duhet:

• Të bashkëpunojnë me strukturat e shërbimit veterinar rajonal për zbatimin e masave

profilaktike, në rastin e fermave të regjistruara, si dhe për kufizimin dhe çrrënjosjen e

sëmundjeve infektive në kafshë;

• Të përcaktojnë vendndodhjen dhe të administrojnë tregjet e kafshëve të gjalla;

• Të përcaktojnë kullotat dhe vendet e pirjes së ujit, në varësi të situatës epidemiologjike dhe,

nëse është e nevojshme, të ndalojnë përdorimin e tyre;

• Të mbajnë nën kontroll dhe të zbatojnë legjislacionin në fuqi për eliminimin e qenve dhe

maceve të rrugës;

• Të kontrollojnë njësitë e shitjes së kafshëve të shoqërimit dhe zbukurimit;

• Të organizojnë mbledhjen e kadavrave të kafshëve dhe të përcaktojnë vendet e groposjes

ose të grumbullimit të tyre;

• Të marrin masa për rrethimin dhe ruajtjen e pikave të grumbullimit të ujërave të zeza dhe

të ndalojnë hyrjen e kafshëve atje;

• Të kryejnë shërbimin veterinar në mjediset e thertoreve dhe të njësive të therjes, për

kontrollin shëndetësor të kafshës para dhe pas therjes, vulosjen e karkasave të mishit dhe

lëshimin e certifikatës veterinare, që shoqëron mishin dhe nënproduktet e tij;

• Të njoftojnë autoritetin kompetent për sigurinë ushqimore për rastet kur në thertore

konstatohen shkelje dhe parregullsi në respektimin e dispozitave të akteve nënligjore, si dhe

të rregullave të zbatueshme.

12

a. Agjencia e Mbrojtjes së Konsumatorit (AMK)

Agjencia e Mbrojtjes së Konsumatorit (AMK) mbulon vetëm Bashkine Tiranë dhe ka në themel të

punës së saj mbrojtjen e disa të drejtave të konsumatorit. AMK konsiderohet simbol i sinkronisë

dhe bashkëpunimit mes pushtetit vendor dhe atij qendror dhe kryesisht synon të rrisë

bashkëveprimin, efektivitetin e punës për përmbushjen e objektivave të planifikuara nëpërmjet

monitorimit, vlerësimit dhe kontrollit të vazhdueshëm. AKM ushtron veprimtarinë e saj në bazë të

ligjeve të mëposhtme:

Ligji Nr.10465 , datë 29.09.2011 “Për shërbimin veterinar në Republikën e Shqipërisë”.

Ligji Nr.9902, datë 17.04.2008 “Për mbrojtjen e konsumatorëve”, i ndryshuar.

Ligji Nr.9863, datë 28.01.2008 “Për Ushqimin”.

Vizioni i Agjencisë është njëkohësisht vizioni i Bashkisë së Tiranës për mbrojtjen e konsumatorit,

që ka të bëjë jo vetëm me monitorimin, por edhe për mbrojtjen e së drejtës së konsumatorit të

komunitetit të Tiranës. Ajo që synohet është që konsumatorët të jenë individë më të mirëinformuar

dhe vetëpërcaktues, në mënyrë që të zotërojnë njohuritë përkatëse mbi të drejtat e tyre në raport

me tregun, ofrimin e shërbimeve publike, etj. Nëpërmjet veprimtarisë së saj AMK siguron:

• Trajtimin në mënyrë integrale dhe të njehsuar të problematikave të mbrojtjes së

konsumatorit.

• Komunikimin e përhershëm me konsumatorin e kryeqytetit, verifikimin në kohë të

ankesave të tyre edhe marrjen e masave përkatëse. Qytetarët e Tiranës kanë mundësi të

shprehin shqetësimet e tyre drejtpërdrejt në Agjenci, nëpërmjet telefonit ose internetit.

• Informimin e vazhdueshëm të konsumatorit mbi tregjet, produktet, tregtimet e mallrave

jashtë normave e standardeve higjienike, mungesën e dokumentacionit të nevojshëm.

• Bashkëpunimin me agjenci të tjera qeveritare, institucione qendrore në nivel vendor që

merren me aspekte të mbrojtjes së konsumatorit, por edhe me organizata joqeveritare në

funksion të ndërmarrjes së veprimeve të përbashkëta për mbrojtjen e konsumatorit.

Përmendim këtu Autoritetin Kombëtar të Ushqimit, Institutin e Shëndetit Publik,

Organizata për Mbrojtjen e Konsumatorit, Drejtoria e Mbikqyrjes së Tregut, Inspektorati

Qendror Teknik, etj.

• Përfshirjen aktive dhe kontribuese të konsumatorëve në forma të ndryshme të veprimit dhe

aktivitete, në të mirë të rritjes së bashkëpunimit dhe koordinimit midis të gjithë faktorëve

relevante dhe komponentëve vendore dhe rajonalë në sferën e mbrojtës së konsumatorit.

• Sensibilizimin dhe parandalimin e cenimit apo shkeljes së të drejtave të konsumatorëve

nëpërmjet komponentit të këshillimit dhe edukimit cilësor, intensiv dhe të vazhdueshëm.

13

Ndërveprimi i Institucioneve Publike Lidhur me Sigurinë Ushqimore

Në kuadër të studimit u krijuan dhe dërguan një sërë shkresash të personalizuara për të mbledhur

sa më shumë informacion nga institucionet përgjegjëse për sigurinë ushqimore, për pjesën që sejcili

institucion është i përfshirë. Siguria ushqimore nuk është një term i përvetshëm. Rrjedhimisht edhe

institucionet publike të cilat merren me të janë të renditura më poshtë:

Prokuroritë e rretheve

Policia e Shtetit

Bashkitë e rretheve

Autoriteti Kombëtar i Ushqimit

Agjencia e Mbrojtjes së Konsumatorit (organ varësie i Bashkisë Tiranë)

Kontrolli i Lartë i Shtetit

1. Rasti i Prokurorive

Prokuroria është autoriteti më i lartë që vendosë hapjen ose jo të çështjeve gjyqsore në përgjithësi

dhe të atyre që lidhen me sigurinë ushqimore në veçanti përsa i përket studimit. Sipas raporteve të

Prokurorisë së Përgjithshme për gjendjen e kriminalitetit në vend përsa i përket neneve 2881 dhe

288/a2 të Kodit Penal gjendja paraqitet si mëposhtë:

1 Neni 288 - Prodhimi dhe shitja e ushqimeve dhe e lëndëve të tjera të rrezikshme për shëndetin. “Prodhimi, importimi, ruajtja dhe shitja e ushqimeve, pijeve dhe lëndëve të tjera, e barnave të rrezikshme ose të dëmshme për jetën e shëndetin, si dhe futja në prodhim e kimikateve, materialeve dhe lëndëve shtesë në prodhimin e përpunimin e artikujve ushqimorë e të pijeve, kur nga këto vepra ka ardhur vdekja ose dëmtimi i rëndë i shëndetit të personit, dënohen me gjobë ose me burgim gjer në dhjetë vjet. Kur nga vepra është shkaktuar vdekja ose dëmtimi i rëndë i shëndetit të disa personave, dënohet me burgim jo më pak se pesë vjet.”

2 Neni 288/a - Prodhimi i kundërligjshëm i artikujve dhe mallrave industrialë dhe ushqimorë. “Prodhimi i kundërligjshëm i artikujve dhe mallrave industrialë dhe ushqimorë përbën kundërvajtje penale dhe dënohet me gjobë ose me burgim gjer në dy vjet. Po kjo vepër, kur kryhet në bashkëpunim, më shumë se një herë ose ka sjellë pasoja të rënda, dënohet me burgim nga tre gjer në dhjetë vjet.”

14

Neni 288 ‘Prodhimi dhe shitja e ushqimeve dhe lëndëve të tjera të rrezikshme për shëndetin’

Nr i

proçedimeve

të regjistruara

Nr i

proçedimeve

për gjykim

Nr i të

pandehurve

të regjistruar

Nr i të

pandehurve

për gjykim

Nr i të

pandehurve

të dënuar

2013 6 3 3 3 2

2014 5 1 4 1 0

2015 7 1 4 1 1

Total 18 5 11 5 3

Neni 288/a ‘Prodhimi i kundërligjshëm i artikujve dhe marllrave industrialë dhe ushqimorë’

Nr i

proçedimeve

të regjistruara

Nr i

proçedimeve

për gjykim

Nr i të

pandehurve

të regjistruar

Nr i të

pandehurve

për gjykim

Nr i të

pandehurve

të dënuar

2013 7 2 4 2 2

2014 17 8 18 9 3

2015 23 19 23 20 17

Total 47 29 45 31 22

Në këtë aspekt, iu është dërguar shkresë të gjithë Prokurorive të rretheve të renditura në Tabelën

1. Kërkesa në shkresë lidhet me kopjen e vendimeve të mos fillimit dhe/ose pushimit për veprat

penale të parashikuar nga nenet 2883 dhe 288/a4 të Kodit Penal, për periudhën 2013 - Maj 2016.

Një kopje e shkresës mund të gjendet në fund të këtij studimi në kapitullin “Shtojcat” (shiko

Figurën 1).

3 Neni 288 - Prodhimi dhe shitja e ushqimeve dhe e lëndëve të tjera të rrezikshme për shëndetin. “Prodhimi, importimi, ruajtja dhe shitja e ushqimeve, pijeve dhe lëndëve të tjera, e barnave të rrezikshme ose të dëmshme për jetën e shëndetin, si dhe futja në prodhim e kimikateve, materialeve dhe lëndëve shtesë në prodhimin e përpunimin e artikujve ushqimorë e të pijeve, kur nga këto vepra ka ardhur vdekja ose dëmtimi i rëndë i shëndetit të personit, dënohen me gjobë ose me burgim gjer në dhjetë vjet. Kur nga vepra është shkaktuar vdekja ose dëmtimi i rëndë i shëndetit të disa personave, dënohet me burgim jo më pak se pesë vjet.”

4 Neni 288/a - Prodhimi i kundërligjshëm i artikujve dhe mallrave industrialë dhe ushqimorë. “Prodhimi i kundërligjshëm i artikujve dhe mallrave industrialë dhe ushqimorë përbën kundërvajtje penale dhe dënohet me gjobë ose me burgim gjer në dy vjet. Po kjo vepër, kur kryhet në bashkëpunim, më shumë se një herë ose ka sjellë pasoja të rënda, dënohet me burgim nga tre gjer në dhjetë vjet.”

15

Tabela 1: Lista e prokurorive që u është dërguar shkresa

Institucioni U përgjigjën

1. Prokurorisë Së Rrethit Gjyqësor Berat X

2. Prokurorisë Së Rrethit Gjyqësor Dibër X

3. Prokurorisë Së Rrethit Gjyqësor Durrës X

4. Prokurorisë Së Rrethit Gjyqësor Elbasan X

5. Prokurorisë Së Rrethit Gjyqësor Fier X

6. Prokurorisë Së Rrethit Gjyqësor Gjirokastër X

7. Prokurorisë Së Rrethit Gjyqësor Kavajë X

8. Prokurorisë Së Rrethit Gjyqësor Korçë X

9. Prokurorisë Së Rrethit Gjyqësor Krujë

10. Prokurorisë Së Rrethit Gjyqësor Kukës

11. Prokurorisë Së Rrethit Gjyqësor Kurbin

12. Prokurorisë Së Rrethit Gjyqësor Lezhë

13. Prokurorisë Së Rrethit Gjyqësor Lushnjë X

14. Prokurorisë Së Rrethit Gjyqësor Mat X

15. Prokurorisë Së Rrethit Gjyqësor Pogradec X

16. Prokurorisë Së Rrethit Gjyqësor Pukë X

17. Prokurorisë Së Rrethit Gjyqësor Përmet

18. Prokurorisë Së Rrethit Gjyqësor Sarandë

19. Prokurorisë Së Rrethit Gjyqësor Shkodër

20. Prokurorisë Së Rrethit Gjyqësor Tiranë

21. Prokurorisë Së Rrethit Gjyqësor Tropojë X

22. Prokurorisë Së Rrethit Gjyqësor Vlorë X

Nga prokuroritë të cilave u është dërguar shkresë, 64% i janë përgjigjur kërkesës për informacion,

paçka se gjysma nga këto kanë kthyer përgjigje se për periudhën në fjalë nuk ka asnjë vendim për

pushim ose mosfillim për veprat penale të parashikuara nga neni 288 dhe 288/a të Kodit Penal.

Nga 7 prokuroritë e tjera kemi marrë vetëm shifra (por jo kopje te vendimeve) që paraqiten në

mënyrë të përmbledhur në Tabelën 2.

Tabela 2: Përmbledhje e vendimeve të lidhura me nenin 288 dhe 288/a.

Prokuroria e Rrethit Gjyqësor 2013-2016

Nr. i vendimeve për pushim

Nr. i vendimeve për mosfillim

Nr. i vendimeve për pezullim

Total

16

Berat 0 3 - 3

Durrës 2 3 - 5

Elbasan 2 3 - 5

Korçë 4 0 - 4

Lushnje 1 1 1 3

Pogradec 0 1 - 1

Vlorë 4 0 - 4

Shënim: Prokuroritë e Dibrës, Fierit, Gjirokastrës, Kavajës, Matit, Pukës dhe Tropojës kane kthyer përgjigje që nuk ka asnjë vendim të marrë të lidhur me nenin 288 dhe 288/a në periudhën 2013-2016.

2. Rasti i Policisë së Shtetit

Policia e Shtetit është organi që përgatit kallëzimet penale për ti depozituar më pas në Prokurorinë

e qarkut ku zhvillohet aktiviteti. Në kuadër të studimit, nëpërmjet një shkrese dërguar Policisë se

Shtetit (Figura 2 në kapitullin “Shtojcat”) janë kërkuar te dhëna për numrin e kallëzimeve penale të

ndara sipas qarqeve, të depozituara në Prokurori për veprat penale që lidhen me

ushqimin. Informacioni i kërkuar nuk u nda nga autoriteti ne fjale, por si pjese e përgjigjes mësohet

se Policia e Shtetit është pjesë e Operacioneve Ndërkombëtare “OPSON V” dhe “OPSON VI”

organizuar nga INTERPOL dhe EUROPOL. Ne këto operacione marrin pjese mbi 60 vende të

ndryshme anëtare të Interpol-it dhe Europol-it, me qëllim krijimin e një skuadre të përbashkët:

“Për goditjen e aktivitetit kriminal të prodhimit, trafikimit e tregtimit të produkteve ushqimore dhe

pijeve të falsifikuara/nën standarte”. Objektivat e këtyre operacioneve janë:

• Mbrojtja e shëndetit publik dhe rritja e sigurisë ushqimore.

• Lufta kundër grupeve të organizuara kriminale të përfshira në prodhimin, tregtimin apo

trafikimin e produkteve ushqimore dhe pijeve të falsifikuara/ nën standarde.

• Rritjen e bashkëpunimit institucional kombëtar, ndërmjet agjencive ligj-zbatuese dhe

organeve rregullatorë.

• Rritjen e bashkëpunimit ndërkombëtar.

• Përmirësimin e bashkëpunimit me sektorin privat të industrisë ushqimore dhe pijeve.

• Arritja e rezultateve të prekshme në drejtim të sekuestrimit dhe konfiskimit të produkteve

ushqimore të falsifikuara/nën standarte dhe në arrestimin/ndjekjen penale të autorëve të

këtyre veprave penale.

17

Nën drejtimin e Drejtorisë të Policisë së Shtetit në bashkëpunim me Drejtorinë e Përgjithshme të

Doganave dhe Autoritetin Kombëtar të Ushqimit, Shqipëria ka marrë pjesë deri tani në dy

operacione: “OPSON V”, Nr. 1543/2, datë 07.09.2014, dhe “OPSON VI”, Nr. 1483, datë

02.12.2016. Ne kuadër te këtyre operacioneve fillimisht përpilohen masat për detyrimet e marra

nga Strukturat e Drejtorive Vendore të Policive (nga data 04.11.2015 për “OPSON V”,

respektivisht nga data 02.12.2016 për “OPSON VI”. Me tej analizohen te gjithë informacionet që

disponohen dhe me pas kalohet në kontrolle konkrete (fillimisht të pikave të dyshuara për aktivitet

kriminale të prodhimit të kundërligjshëm të produkteve ushqimore dhe pijeve). Në vijim,

vazhdohet me kontrolle në punishte, fabrika, subjekte, pika tregtimi dhe automjete që dyshohen se

kryejnë transportimin e këtyre produkteve.

Si rezultat i “OPSON V” (në mënyre të përmbledhur):

• Janë kontrolluar në total rreth 200 subjekte tregtare, persona fizike, punishte dhe automjete

transporti.

• Janë proceduar penalisht për veprën penale të Shkeljes së të Drejtave të Pronësisë

Industriale (Neni 149/a te Kodit Penal) gjithsej 8 subjekte.

• Janë proceduar penalisht për vepra të tjera penale si Kontrabandë, Prodhim të

Kundraligjshëm, Falsifikim të Stampave, Vulave apo Formularëve, Fshehje e të ardhurave,

etj. (Nenet 172, 174, 179, 180, 190 si dhe 288/a te Kodit Penal) gjithsej 32 subjekte.

• Janë proceduar penalisht në gjendje të lire 19 persona.

• Janë arrestuar në flagrancë 6 persona.

• Është shpallur kërkimi për 1 person.

• Janë sekuestruar mallra të ndryshme ushqimore dhe pije të falsifikuara/nën standarde ne

sasitë: 48 828 litra vere; 3 870 litra raki rrushi; 120 litra birre Peja; 934 litra pije alkoolike

të forta si Wiski, Konjak, Fërnet, Vodka, Uzo, Xhin, etj.; 203 litra pije energjike B 52 dhe

B 2; 1990 litra musht rrushi; 2 640 kg kafe kokërr; 83 kg mjaltë; 18 000 kokrra veze; aksesore

voluminoz kantine, etj.

Si rezultat i “OPSON VI” (në mënyre të përmbledhur):

• Janë kontrolluar në total rreth 455 subjekte tregtare, persona fizike, punishte dhe automjete

transporti.

• Janë proceduar penalisht për veprën penale të Shkeljes së të Drejtave të Pronësisë

Industriale (Neni 149/a te Kodit Penal) gjithsej 5 subjekte.

• Janë proceduar penalisht për vepra të tjera penale si Mashtrim, Kontrabandë, Prodhim të

Kundraligjshëm, Punësim të Paligjshëm, Falsifikim të Stampave, Vulave apo Formularëve,

18

Fshehje e të Ardhurave, etj. (Nenet 143/2, 170/a, 170/ç, 173, 178, 180, 190 si dhe 288/a

te Kodit Penal) gjithsej 43 subjekte.

• Janë proceduar penalisht në gjendje të lire 22 persona.

• Janë arrestuar në flagrancë 6 persona.

• Janë sekuestruar mallra të ndryshme ushqimore dhe pije të falsifikuara/nën standarde ne

sasitë: 100 litra raki rrushi; verë e kuqe; 500 litra musht rrushi; 3 310 kg kafe kokërr; 2 800

kg djathë; 500 kg qumësht; 13 thasë me patatina; 67 litra vaj ulliri; 200 qese trahana; 185

kg gjalpë; 200 njësi konserva perimesh; 100 njësi uthull molle; 400 kg kikirikë; ujë mineral,

salcë domatesh, mish dhe nënprodukte; ambalazhe, etiketa; aksesore prodhimi , etj.

• Nga Drejtoria e Përgjithshme e Doganave është ushtruar një kontroll në Elbasan, në një

subjekt qe dyshohej se falsifikonte birrën “Peroni” nën logon “PIRONI” por pa rezultat

pasi aktiviteti ishte mbyllur.

• Nga AKU kryesisht ne Tirane janë vënë 1 450 000 leke të reja gjoba në formën e masave

administrative, janë marrë masa paralajmëruese për 3 subjekte si dhe është “Ndërprerë

aktiviteti” për 1 subjekt. Gjithashtu nga AKU ne Tiranë është bërë bllokimi i një sasie prej

9,169 ton produktesh ushqimore dhe 903 litrash bozë.

3. Rasti i Bashkive

Bashkitë e qarqeve sipas ligjit të ri të reformës territoriale janë përgjegjës për tregjet ushqimore si

dhe kanë në organikë të tyre staf për ndjekjen e çështjeve të sigurisë ushqimore. Në kuadër të

studimit, iu është dërguar shkresë bashkive të çdo qarku të Republikës së Shqipërisë (Figura 3 në

kapitullin “Shtojcat”). Kërkesa ne shkresë lidhet me raportet vjetore të veprimtarisë për vitet 2013

- 2016 të strukturave përgjegjëse në bashki për ndjekjen e çështjeve të sigurisë ushqimore. Nga 11

qarqe5 janë përgjigjur vetëm 2, përkatësisht Bashkia Dibër dhe Bashkia Berat të cilat nuk kanë

dërguar raportet e kërkuara por si më poshtë kanë përcjellë këtë informacion:

• Bashkia Dibër - Në shkresën nr.2911 prot, dt.12/06/2017 mësohet se në strukturën e

bashkisë, ekziston zyra e veterinarisë dhe higjienës e cila ka si qëllim mbrojtjen e

konsumatorit dhe sigurinë ushqimore konform ligjeve në fuqi – shoqëruar me një

përshkrim të organizimit dhe funksionit të saj.

5 Qarku i 12-të, Tirana është trajtuar më vete me Agjencinë e Mbrojtjes së Konsumatorit, organ varësie i Bashkisë Tiranë.

19

• Bashkia Berat - Në shkresën nr.473/1 prot, dt. 15/06/2017 jepet informacionin lidhur me

dy kategori kryesore: mishin dhe qumështin. Për mishin jepet një shpjegim i rolit të

strukturës veterinare në këtë bashki. Për qumështin evidentohet problematika shqetësuese

e tregtimit të produkteve jashtë kritereve të lejuara.

4. Rasti i Autoritetit Kombëtar të Ushqimit (AKU)

Autoriteti Kombëtar i Ushqimit (AKU) është institucioni i drejtpërdrejte përgjegjës për ushtrimin

e kontrolleve në operatorë të biznesit ushqimor. Objektivi kryesor i këtij institucioni në varësi të

Ministrisë së Bujqësisë, Zhvillimit Rural dhe Administrimit të Ujërave është të sigurojë një nivel të

lartë të mbrojtjes së qytetarëve duke garantuar për produktet ushqimore në vend. Nga AKU, në

kuadër të studimit është kërkuar dokumentacion për vlerësimin e riskut në fushën e ushqimeve.

Gjithashtu, janë kërkuar të dhëna të integruara nga raportet vjetore të veprimtarisë së AKU për

vitet 2013 - 2016. Një kopje e shkresës gjendet në Figurën 4 në kapitullin “Shtojcat”.

Në analizat vjetore të marra nga AKU për vitet 2013 - 2016 paraqitet vetëm informacion i

përgjithshëm (si objektivat, synimet, arritjet dhe qëllimet) për secilin vit, por mungojnë të dhënat e

integruara dhe raportet e vlerësimit të riskut.

Në interes të studimit është të evidentohet se në analizën vjetore të 2013 specifikohet që AKU ka

në varësi 12 Sektorët e Shërbimeve Laboratorike që kanë në përbërje:

(1) Laboratorin e Sigurisë Ushqimore, i cili kryen analiza të produkteve ushqimore të

prodhuara në vend dhe ato të importuara, dhe përfshin:

a. Laboratorin Fiziko-Kimik

b. Laboratorin Mikrobiologjik

(2) Laboratorin Veterinar të Shëndetit dhe Mirëqenies së Kafshëve, i cili kryen analiza për

diagnostikimin e sëmundjeve të kafshëve.

(3) Laboratorin e Mbrojtjes së Bimëve, i cili kryen analiza për sëmundje dhe dëmtues

karantinor të bimëve.

5. Rasti i Agjencisë së Mbrojtjes së Konsumatorit

Agjencia e Mbrojtjes së Konsumatorit (AMK), në themel të punës së saj ka mbrojtjen e të drejtave

të konsumatorit dhe është konsideruar si simbol i sinkronisë dhe bashkëpunimit mes pushtetit

vendor dhe atij qendror. Në kuadër të studimit, iu është dërguar shkresë AMK-së duke

20

kërkuar raportet vjetore të veprimtarisë për vitet 2013 - 2016 të strukturave përgjegjëse për ndjekjen

e çështjeve të sigurisë ushqimore. Gjithashtu, u janë kërkuar të dhëna që lidhen me identifikimin

dhe nivelin e zgjidhjes së problematikave të sigurisë ushqimore si dhe faktorëve që ndikojnë e

pamundësojnë vendosjen e plotë të kontrollit në këtë fushë. Figura 5 në kapitullin “Shtojcat”

paraqet një kopje e shkresës. Në përgjigjen e dërguar nga AMK përcillet vetëm informacion lidhur

me funksionet e strukturave veterinare të qeverisjes vendore dhe asnjë informacion lidhur me

materialet e kërkuara.

6. Rasti i Kontrolli i Lartë i Shtetit (KLSH)

Kontrolli i Lartë i Shtetit (KLSH) është organi më i lartë publik që ka në objekt të tij auditimin e

institucioneve publike përsa i përket operimit të tyre në përputhje me ligjet me të cilat janë krijuar

dhe operojnë. KLSH në zbatim të programit të auditimit nr. 29/1, datë 10.04.2017 ka përfunduar

auditimin e performancës “Siguria Ushqimore” në Autoritetin Kombëtar të Ushqimit (AKU), për

periudhën Janar 2012 – Dhjetor 2016 të aktivitetit të këtij institucioni. Me vendimin nr. 94, datë

31.07.2017 të kryetarit të KLSH-së është miratuar raporti përfundimtar i auditimit dhe për

përmirësimin e gjendjes, duke i rekomanduar AKU-së me shkresën nr. 29/6 prot., datë 07.08.2017

dhe Ministrisë së Bujqësisë me shkresën nr. 29/7 prot., datë 07.08.2017 përkatësisht 29 dhe 12

masa organizative për përmirësimin e gjendjes, me afat zbatimi 2017 dhe fillim - vitin 2018. Nga ky

auditim, u konstatuan një sërë shkeljesh të rënda dhe parregullsish të cilat kanë cënuar sigurinë

ushqimore dhe për pasojë jetën ekonomike dhe sociale në vend, me një ndikim të fortë në uljen e

besimit të konsumatorëve.

Më lart u analizuan sejcili nga institucionet publike që janë në mënyrë të drejtëpërdrejtë ose të

tërthortë përgjegjës për sigurinë ushqimore në vend. Duke u bazuar nga çfarë është shkruar më lart

por edhe nga situata aktuale në këtë sektor qartësisht ka një mungesë bashkëpunimi dhe përplasjesh

ndërinstitucionale. Më poshtë pasqyrohen disa prej tyre:

• Bashkia- AKU- Policia e Shtetit: Për shkak të mos daljes të udhëzimeve, urdhërave për

AKU që nga krijimi i saj një ndër debatet më të forta është përplasja e kompetencave midis

AKU dhe bashkive të qarqeve, debate të cilat marrin formë akoma më shumë pas ligjit për

reformën territoriale. Megjithëse ka vend për interpretim ligjor, qartësisht në ligj shprehet

detyrimi i AKU për të kërkuar nga ana e inspektorëve të bashkisë lirimin e hapësirave

publike ku ka OBU të paregjistruar/liçensuar që tregtojnë produkte ushqimore si dhe

21

Policisë së Shtetit për konfiskimin e këtyre mallrave dhe më tej ndjekjen e këtyre rasteve

për kallëzime penale sipas ligjit në fuqi.

• Policia e Shtetit - Prokurori e Qarkut: Ligjërisht këto institucione janë hallka pasuese të

njëra tjetrës. Pra Policia e Shtetit duhet të përgatisë kallëzimet për OBU shkelës të ligjit të

ushqimit dhe ti depozitojë në Prokurori. Numri i vendimeve të pushimit apo mos fillimit

nga ana e prokurorisë dhe numri i kallëzimeve për nenin 288/a të Kodit Penal nga ana e

Policisë së Shtetit tregon më së miri nivelin e bashkëpunimit mes këtyre insitucioneve.

22

Raste Studimore

1. Qasja Studimore dhe Grumbullimi i të Dhënave Në kuadër të studimit u analizuan pesë kategoritë ushqimesh. Analizat janë bërë në mënyrë që të

ilustrohet situata aktuale e sigurisë ushqimore në vend dhe problematikat që lidhen me të. Fillimisht

u përzgjodhën kategoritë që do të analizoheshin sipas parimit të rëndësisë dhe shpeshtësisë në

tavolinat shqiptare (Tabela 3).

Tabela 3: Kategoritë e përzgjedhura për tu analizuar

Kategoritë

1. Produktet e qumështit

2. Produktet e mishit

3. Fruta-perime

4. Lëngje (pije freskuese, energjike, vaj)

5. Vaj

Pas përcaktimit të kategorive për të parë një situatë sa më reale dhe për të shmangur hipotezën e

prejardhjes nga një burim i vetëm, kampionet janë marrë nga të treja nivelet e prodhimit /tregtimit

(i vogël, i mesëm dhe i madh). Laboratori i përzgjedhur për kryerjen e analizave është S.C.A (Servizi

Chimici Albanesi sh.p.k), i cili disponon të gjithë akreditimet përkatëse për ti bërë përgjigjet e

analizave të besueshme6. Përzgjedhja e rastësishme e mostrës është bërë nga lista e plotë e

operatorëve që operojnë në pesë kategoritë e analizuara, përkatëisht qumësht dhe nënprodukte,

mish, fruta dhe perime, lëngje dhe vaj. Metoda e përzgjedhjes ishte ajo e shortit duke përdorur një

aplikacion që bën përzgjedhje rastësore nga lista e plotë e çdo kategorie. Produktet e përzgjedhura

nga shorti nga çdo kategori janë të paraqitura në Tabelat 4-8.

Tabela 4: Produktet e përzgjedhura për Kategorinë 1 të qumështit

Kategoria 1: Kompani në industrinë e qumështit dhe nënprodukteve të tij

1. Qumësht në paketim 1. 5 litër (produkt i tregtuar nga fermer i pa regjistruar) 2. Qumësht 3. Djathë 4. Gjalpë

6 Laboratori i përzgjedhur ka akreditim kombëtar (nga Drejtoria e Akreditimit sipas normës 17025:2005) dhe akreditim ndërkombëtar me ACCREDIA

23

5. Kos 6. Dhallë 7. Djathë

Shënim: Të 7 produktet e mësipërme janë marrë nga kompani të ndryshme.

Tabela 5: Produktet e përzgjedhura për Kategorinë 2 të mishit

Kategoria 2: Kompani në industrinë e mishit dhe nënprodukteve të tij

1. Mish viçi, derri, pulë importi - 3 mostra (nga një mostër për secilën kategori) - mish pule - mish lope - qofte për hamburger 2. Mish që blejmë në dyqan - 3 mostra (nga një mostër për secilën kategori) 3. Salçiçe krudo 4. Kofsha pule 5. Kremviçe pule 6. Salçiçe pule 7. Sallam parizier me feta 8. Kremviçe klasike 9. Salçiçe 10. Sallam shtëpie

Shënim: Të gjitha produktet e kësaj kategorie janë marrë nga kompani të ndryshme

Tabela 6: Produktet e përzgjedhura për Kategorinë 3 të frutave-perimeve

Kategoria 3: Fruta-perime

1. Luleshtrydhe 2. Kungull 3. Kastravec 4. Spec 5. Patëllxhan 6. Domate 7. Mollë 8. Qershi

Shënim: Te 8 mostrat e frutave dhe perimeve janë marre nga grosiste vendas.

Tabela 7: Produktet e përzgjedhura për Kategorinë 4 të lëngjeve

Kategoria 4: Kompani në indrustrinë e lëngjeve

1. Lëng frutash 2. Pije energjike 3. Lëng frutash 4. Lëng organik molle 5. Lëng pjeshke 6. Çaj limoni

Shënim: Të 6 produktet e mësipërme janë marrë nga kompani të ndryshme

24

Tabela 8: Produktet e përzgjedhura për Kategorinë 5 të vajit

Kategoria 5: Kompani në industrinë e vajit

1. Vaj fastfood-i 2. Vaj ulliri 3. Vaj ulliri 4. Vaj sallate 5. Vaj misri

Shënim: Të 5 produktet e mësipërme janë marrë nga kompani të ndryshme

Në përputhje me procedurat dhe normat e BE për marrjen e mostrave u morën në treg mostra

përkatësisht në datat 31.03.2017, 10.04.2017, 15.05.2017 dhe 01.06.2017, duke respektuar

plotësisht kushtet fiziko-kimike të ruajtjes dhe transportimit të tyre dhe u mbajtën proçesverbalet

përkatëse të marrjes në dorëzim nga ana e laboratorit testues pasi iu është vënë në dispozicion lista

e sekretuar.

Për të arritur rezultat sa më përfaqësues mostrat u morën në tregun Agroushqimor në Kashar, në

dyqane të vogla, në market dhe në hipermarket. Kjo edhe për të krijuar diveristet dhe për ti qëndruar

në thelb synimit të studimit: sigurinë ushqimore për atë që konsumatori shqiptar merr në treg apo

market, dhe jo vetëm atë që OBU7 prodhon në stabilimentin përkatës.

Pas kësaj produktet i janë nënshtruar një proçedure testimi në laboratorin S.C.A në Shqipëri por

edhe në atë në Itali. Mostrat u janë nënshtruar analizave mikrobiologjike dhe fiziko-kimike.

Qumështi dhe nënproduktet janë analizuar për parametrat e yndyrës, aflatoksinës, acidit palmik dhe

ngarkesës bakteriale. Përsa i përket mishit dhe nënprodukteve ato janë analizuar për parametrat: E:

Coli, Salmonelë, ngjyrues, ngarkesë bakteriale, nitrite, nitrate, sulfite për të paqaritur problematikat

bazë. Vaji është analizuar për parametrat e metileve, acideve yndyrore dhe acidit oleik. Lëngjet janë

analizuar për parametrat e metaleve të rënda dhe ngjyruesve. Perimet dhe frutat janë analizuar për

të testuar prezencën e metaleve të rënda dhe ngjyruesve. Në Itali janë dërguar përkatësisht mostrat

e mishit për të vërtetuar prezencën e ngjyruesit, si dhe nënproduktet e qumështit për të vërtetuar

prezencën e acidit palmik. Laboratori mban përgjegjësi për transportin e tyre sipas të gjitha kushteve

ideale të konservimit të mostrave gjatë transportit. Përshkrimi i gjetjeve vijon ne kapitullin

pasardhës, respektivisht një përmbledhje e analizave paraqitet në Tabelën 9.

7 Operator Biznesi Ushqimor

25

2. Gjetjet

Në total u testuan 41 mostra produktesh të ndryshme. Rezultatet e analizave paraqiten si më poshtë:

Tabela 9: Përmbledhje e analizave laboratorike të produkteve renditur sipas kategorive

Kategoria Emri i Produktit Përgjigja e analizave

(1) Produkte qumështi

Qumësht fshati në paketim 1,5 litër

Aflatoksina brenda normave Ngarkesë e lartë mikrobiale Përmbajtje yndyrë <3.5% (e referuar gjithë qumështit) dhe> 1.8% (referuar qumështit gjysmë të skremuar);

(1) Produkte qumështi Qumësht 1

Aflatoksina jashtë normave Përmbajtje yndyrë <3.5% (e referuar gjithë qumështit) dhe> 1.8% (referuar qumështit gjysmë të skremuar);

(1) Produkte qumështi Kos 1 Aflatoksina brenda normave

Yndyra e kosit në pajtueshmëri të plotë (> 3%) (1) Produkte qumështi Kos 2

Aflatoksina jashtë normave Përmbajtja e yndyrës <20% (referuar djathit me yndyrë të ulët);

(1) Produkte qumështi Gjalpë

Përbërja e acideve yndyrore të alternuara (referuar qumështit / gjalpit të lopës, përmban acid oleik në vlerë më të lartë se sa pritej

(1) Produkte qumështi Djathë 1

Përbërja e acideve yndyrore të alternuara (referuar qumështit të lopës) përmban vlera të acidit palmitik më të lartë se vlera e pritur

(1) Produkte qumështi Djathë 2 Përbërja e acideve yndyrore është në përputhje me

shpërndarjen e tyre në qumështit të dhisë (1) Produkte qumështi Qumësht 2 Aflatoksina brenda normave

(2) Produkte mishi Qofte

E.coli, salmonella, numërimi bakterial janë brenda normave referuar Urdhër 261, date 10.09.2009 Kriteret mikrobiologjike. Polifosfatet, nitratet, nitrite, solfitet Brenda normave referuar Rregullores EU Nr. 1129/2011 date 11 Nëntor 2011

(2) Produkte mishi Mish hallall Mbetjet pesticide ose mungon ose janë brenda normave

Ngarkesë e lartë mikrobiale. (2) Produkte mishi Fileto pule Mbetjet pesticide ose mungon ose janë brenda normave

(2) Produkte mishi

Sallam parizier me feta

Nitrite, nitrate, sulfite, polifosfate- brenda normave Prezencë e mundshme e ngjyruesit E 120

(2) Produkte mishi Salçiçe krudo Mbetjet pesticide ose mungon ose janë brenda normave

(2) Produkte mishi Salçiçe 1 Nitrite, nitrate, sulfite, polifosfate- brenda normave

(2) Produkte mishi Kremviçe klasike Nitrite, nitrate, sulfite, polifosfate- brenda normave.

Prezencë e mundshme e ngjyruesit E 120 (2) Produkte mishi Salçiçe pule Nitrite, nitrate, sulfite, polifosfate- brenda normave

Prezencë e mundshme e ngjyruesit E 120 (2) Produkte mishi Salçiçe 2 Nitrite, nitrate, sulfite, polifosfate- brenda normave

26

(2) Produkte mishi Kremviçe pule Nitrite, nitrate, sulfite, polifosfate- brenda normave

Prezencë e mundshme e ngjyruesit E 120 (2) Produkte mishi

Sallam derri i bërë në shtëpi Mbetjet pesticide ose mungon ose janë brenda normave

(2) Produkte mishi Kofsha pule Mbetjet pesticide ose mungon ose janë brenda normave.

Ngarkesë e lartë mikrobiale. (2) Produkte mishi Mish i grirë Mbetjet pesticide ose mungon ose janë brenda normave

(2) Produkte mishi Mish lope Mbetjet pesticide ose mungon ose janë brenda normave.

Pozitiv ndaj salmonelës

(3) Fruta-perime

Luleshtrydhe "Tregu agroushqimor Tiranë"

Brenda normave

(3) Fruta-perime

Kungull "Tregu agroushqimor Tiranë"

Brenda normave

(3) Fruta-perime

Kastravec "Tregu agroushqimor Tiranë"

Brenda normave

(3) Fruta-perime

Spec "Tregu agroushqimor Tiranë"

Brenda normave

(3) Fruta-perime

Patëllxhan "Tregu agroushqimor Tiranë"

Brenda normave

(3) Fruta-perime

Domate "Tregu agroushqimor Tiranë"

Brenda normave

(3) Fruta-perime

Mollë "Tregu agroushqimor Tiranë"

Brenda normave

(3) Fruta-perime

Qershi "Tregu agroushqimor Tiranë"

Brenda normave

(4) Lëngje Lëng pjeshke Metalet brenda normës (4) Lëngje Lëng kajsie Metalet brenda normës (4) Lëngje Lëng portokalli Metalet brenda normës (4) Lëngje Lëng molle Metalet brenda normës (4) Lëngje Pije energjike Metalet brenda normës (4) Lëngje Ice Tea Limon Metalet brenda normës (5) Vaj Vaj misri Brenda normave (5) Vaj Vaj sallate Brenda normave (5) Vaj

Vaj ulliri 1

Parametrat nuk përputhen me ato të vajit të ullirit, ekzaminimi spektrofotometrik dhe metilet e jashtme të acideve yndyrore janë jashtë normave. Përqindja e ulët e acidit oleik tregon se ky nuk është vaj ulliri.

(5) Vaj Vaj ulliri 2 Brenda normave (5) Vaj Vaj fastfoodi Brenda normave

Shënim: Produktet janë testuar vetëm një herë ndaj problematikat e pasqyruara më lart nuk tregojnë domosdoshmërisht problematika të vazhdueshme të produkteve të testuara.

27

3. Analiza e Rezultateve të Testeve të Produkteve Ushqimore

Nga gjetjet e paraqitura në tabelën nr.9 rezulton se kategoria fruta-perime është 100% pa probleme

dhe me parametra brenda normave europiane. Ky është një tregues pozitiv përsa i përket kësaj grup

kategorie që tregon se fermerët apo kompanitë që merren me kultivimin e fruta perimeve janë të

kujdesshëm në përdorimin e substancave gjatë mbjelljes, rritjes dhe kultivimit të tyre.

Përsa i përket kategorisë së lëngjeve të frutave, 100% e tyre rezultuan me nivelin e metaleve në

përbërjen e tyre, brenda normave. Kjo tregon që prodhuesit janë të ndërgjegjshëm përsa i përket

lëndëve të para, kushteve higjeno-sanitare në stabilimente, përbërësve dhe paketimit të kësaj

kategorie.

Nga produktet e kategorisë së mishit, 15 % e produkteve të analizuara rezultuan me ngarkesë

të lartë mikrobiale. Kjo tregon që kushtet higjeno sanitare në të cilin ruhet, transportohet apo

përpunohet mishi nuk janë sipas parametrave të lejuar nga normat kombëtare dhe ndërkombëtare.

20% e tyre rezultoi me prezencë të mundshme të ngjyruesit E 120. Ky element shërben për

ta bërë mishin të duket sa më i freskët. Pasqyrimi i këtij elementi në etiketë është detyrim ligjor

(neni 36 i ligjit të ushqimit), paçka se në Komunitetin Europian kjo substancë është e lejuar në

nivele të caktuara.

Një nga këto produkte rezultoi pozitiv ndaj salmonelës. Salmonela është një specie patogjene

ndërqelizore që kalohet nga kafsha tek njeriu. Në rastin më të zakonshëm ajo prek traktin gastro

intestinal por nuk përjashtohet rasti kur ajo futet në qarkullimin e gjakut duke u përhapur në trup,

duke prekur organe dhe duke sekretuar edotoksina. Kjo mund të çojë në situata rrezikshmërie për

jetën duke shkaktuar shok septik ose hipovemik.

Përsa i përket vajrave të analizuar, parametrat e tyre rezultuan brenda normave për 80% të tyre. Për

një nga vajrat e ullirit të testuara, rezultoi se parametrat e tij nuk përputhen me ato të vajit të ullirit,

ekzaminimi spektrofotometrik dhe metilet e jashtme të acideve yndyrore rezultuan jashtë normave.

Përqindja e ulët e acidit oleik tregon se ky nuk është vaj ulliri. Kjo tregon që subjekti në

kundërshtim me ligjin tregton një produkt që etiketa nuk përputhet me përmbajtjen.

Nga 8 produkte dhe nënprodukte të qumështit dy prej tyre (25 %) rezultuan me aflatoksinë, (një

nga produktet e qumështit të testuar dhe një nga produktet e kosit). Alflatoksina M1 gjendet tek

produktet e bylmetit dhe është një nga toksinat më të rrezikshme që ekzistojnë [10]. Ajo mund të

shkaktojë dëmtim të mëlçisë dhe kancer që rezulton nga aktivizimi i P450 në epoksid i cili prek

28

ADN [9]. Ndërsa qumështi i fshatit i tregtuar në bidon 1.5 kg rezultoi me ngarkesë të lartë

mikrobiale. Kjo tregon që proçesi i mjeljes, transportit paketimit, dhe/ose ruajtjes nuk i respekton

parametrat kombëtarë dhe ndërkombëtarë. Një nga produktet e gjalpit me sasi të acidit oleic më

të lartë se normat e lejuara ndërsa një nga produktet e djathit me sasi të acidit palmitic më të

lartë se normat e lejuara. Kjo tregon që subjekti në kundërshtim me nenin 36 të ligjit të ushqimit

nuk tregon përbërësin ‘vaj palme’ në etiketë. Produktet e tjera nuk paraqesin probleme.

Në mënyrë të përmbledhur nga analiza e gjetjeve rezulton se:

• Produktet nuk përpunohen, ruhen dhe/ose transportohen sipas normave të lejuara në fuqi;

• Konsumatori nuk informohet për të gjithë elementët përbërës të produktit që konsumon në shkelje me

ligjin;

• Prodhuesit e produkteve ushqimore në kundërshtim me ligjin tregtojnë produkte jashtë standardeve

kombëtare dhe ndërkombëtare;

• Prodhuesit në kundërshtim me ligjin tregtojnë një produkt i cili në përmbajtjen nuk është i njëjtë me atë

që reklamohet në etiketë.

29

Analiza e Problematikave që Shfaqen nga Zbatimi i Ligjit dhe Ushtrimit të Kompetencave të Institucioneve të Përfshira

Në kapitujt e mësipërm është bërë një pasqyrë e kompetencave ligjore të sejcilit institucion të

përfshirë drejtëpërdrejtë apo në mënyrë të tërthortë me sigurinë ushqimore. Bazuar në analizën e

kuadrit ligjor vërehen problematikat në vijim:

1. Mangësitë në legjislacion: Institucioni i drejtëpërdrejtë i lidhur me sigurinë ushqimore AKU

është krijuar me Vendim të Keshillit të Ministrave Nr. 1081 datë 21.10.2009 dhe është

inauguruar zyrtarisht më 20 Maj 2010. Dispozitat ligjore që rregullojnë në mënyrë të

posaçme veprimtarinë e AKU-së janë: Ligji nr.9863, datë 28.01.2008 “Për Ushqimin” i

ndryshuar, Ligji nr.10433, datë 16.06.2011 “Për Inspektimin në Republikën e

Shqipërisë”, VKM nr. 1081, datë 21.10.2009 “Për Organizimin dhe Funksionimin e

Autoritetit Kombëtar të Ushqimit” i ndryshuar. Ligji i ushqimit, themelor dhe baza e

operimit të këtij institucioni nuk është përditësuar që në vitin 2011, gjithashtu mungojnë

udhëzime e VKM për zbatimin e tij duke krijuar konfuzion e përplasje të panevojshme

kompetencash përsa kohë ka vend për interpretim. Mjafton ti referohemi vetë faqes

zyrtare të AKU në rubrikën e legjilacionit për të parë sesa jo i përditësuar është kuadri

ligjor me të cilin ky institucion operon. Sikurse AKU mungesë në zbatueshmërinë e

ligjeve ka edhe në institucionet të tjera të lidhura me sigurinë ushqimore ku spikat ligji i ri

i reformës territoriale për tregjet që bën kompetente bashkitë për kontrolle në subjekte

bujqësore e blektorale por duke mos u detajuar më tej mbi kompetencat, autonominë apo

gamën e veprimtarisë. Si rast ilustrues për mungesat në legjislacion dhe zbatimin e tyre

mund të marrim aktin normativ ‘për therjen’ ku pavarësisht se specifikohen kushtet e

thertoreve dhe pikave të therjes situata është tërësisht jashtë kontrollit, ku therja bëhet në

pika të pa regjistruara/pa autorizuara ose në pika therje/thertore që nuk plotësojnë

standardet ligjore e pranuar kjo nga vetë kreu i qeverisë dhe Ministri i Bujqësisë.

2. Struktura (organigrama) e institucioneve të lidhura me sigurinë ushqimore: Ajo çfarë vihet re duke

parë strukturat organizative të AKU, Policisë së Shtetit, Bashkive të qarqeve dhe

institucioneve të tjera të lidhura me sigurinë ushqimore është fakti që drejtoritë janë

30

kryesisht ekzistente dhe të pajisura me funksionet e duhura për të realizuar objektivat e

institucioneve përsa i përket sigurisë ushqimore. Në kuadër të projektit janë realizuar

intervista me nivele të ndryshme hierarkike të këtyre institucioneve (specialist, drejtorë,

drejtorë të përgjithshëm) dhe ajo çfarë del qartazi është që pozicionet janë ekzistente pasi

kryesisht në hartimimin fillestar të tyre kanë ndihmuar partnerë ndërkombëtarë por ajo

çfarë mungon është koordinimi dhe riorganizimi i tyre për ti bërë ato më efiçiente. Me

fjalë të tjera, numrat janë të mjaftueshëm, por fluksi i punës nuk ka rrjedhjen e duhur ndaj

ristrukturimi është domosdoshmëri.

3. Mbivendosja e kompetencave: Përsa i përket mbivendosjes të kompetencave e gjejmë të

pasqyruar kryesisht midis Autoritetit Kombëtar të Ushqimit dhe Bashkive të Qarqeve.

Objekt për këtë mbivendosje janë tregjet publike. Nga njëra anë AKU nëpërmjet ligjit të

inspektimit ka të drejtën e ushtrimit të kontrollit në këto tregje përsa kohë OBU operon

në to, nga ana tjetër bashkitë e qarqeve sipas ligjit të ri të reformës territoriale kanë të

drejtë të ndërhyjnë në subjekte bujqësore e blegtorale brenda tregjeve, duke i dhënë tagër

dy institucioneve por pa përcaktuar ku fillon zbatimi i ligjit për njërin institucion apo për

tjetrin dhe ku mbaron ai. Shkak për krijimin e kësaj situate është mos dalja e akteve

nënligjore. Kjo situatë ka krijuar jo rrallë herë kalim përgjegjësie nga njëri institucion tek

tjetri (AKU rajonale- Bashki qarku). Institucionet kanë bërë një keqinterpretim të ligjeve

me të cilat operojnë për të shmangur përgjegjësitë që vijnë nga zbatimi i këtyre ligjeve.

Rezultati edhe në këtë rast kur ka më shumë se një institucion përgjegjës është se

faktikisht asnjëri institucion nuk mban përgjegjësinë e vet e rrjedhimisht produktet e

tregtuara në tregje nuk janë nën kontroll.

4. Mungesa e bashkëveprimit dhe komunikimin ndërmjet institucioneve në zinxhirin ushqimor: Përgjatë

studimit janë marrë në konsideratë institucionet që janë përgjegjëse për sigurinë

ushqimore, është folur për aksione të përbashkëta apo për bashkëveprim kur ligji e

kërkon. Ajo çfarë ka mbetur jashtë dhe që rezulton si problematikë është bashkëveprimi i

institucioneve përsa i përket gjithë zinxhirit ushqimor. Pra e thënë ndryshe kemi tabllonë

e përgjegjegjësive dhe ndërveprimeve institucionale por ajo çfarë mungon është

bashkëpunimi i tyre përsa i përket gjurmimit nga importi apo prodhimi i produkteve

ushqimore dhe importi/regjistrimi i kafshëve të gjalla. Konrektisht mungon

bashkëpunimi midis: QKR (institucioni i parë ku nis operimin biznesi, QKL (institucioni

që pas regjistrimit pajis me liçencë OBU), Institut Veterianie, Drejtori e Përgjithshme

Doganash dhe AKU. Dështimi i koordinimit të këtyre institucioneve sjell edhe dështimin

e gjurmueshmërisë së mallit dhe origjinës së tij. Në rekomandimet e dhëna në këtë studim

jepet edhe mekanizmi që e zgjidh këtë problematikë.

31

5. Mungesat e burimeve njerëzore të kualifikuara dhe të qëndrueshme të institucioneve të përfshira në

sigurinë ushqimore: Megjithëse një fakt jo i pranuar zyrtarisht, nga intervistat e zhvilluara me

operatorë të bizneseve ushqimore, nga qarkullimi i lartë i stafit në këto institucione ku

investohet në trajnime e kualifikime dhe dija shkon dëm e nuk transmetohet brenda stafit,

nga niveli pagave të ofruara apo nga proçesi i zgjatur i rekrutimit, kuptohet që burimet

njerëzore në dispozicion për të ushtruar këto funksione nuk janë në përputhje me

kërkesat e vendit të punës. Si shembull ilustrues është AKU e qytetit të Shkodrës e cila

aktualisht po operon me pesë persona më pak se organika e saj.

6. Mungesa e një vazhdueshmërie në rastet e zbulimit të situatave jo konforme me ligjin: Procedime

penale inekzistente – për rrjedhojë kontrollet nuk lënë gjurmë në funksion të përmirësimit

me ritmet e duhura të situatës së sigurisë – krahasuar me shkallën e problemit (që u

konfirmua edhe nga analizat konkrete të produkteve;

Në kapitullin pasardhës jepen disa rekomandime të cilat synojnë mbushjen e boshllekut midis

legjislacionit dhe zbatueshmërisë së tij në të gjithë zinxhirin me synimin e garantimit të sigurisë

ushqimore në vend.

32

Rekomandime 1. Rekomandime për Institucionet e Përfshira në Lidhje me Gjetjet e Analizave të Ushqimeve

Siç del nga sa më sipër, sistemi i kontrollit dhe mbikqyrjes së Sigurisë Ushqimore është jo efiçent. Në funksion të ndryshimit të kësaj situate sugjerohet:

(1) Të ngrihet pranë Ministrisë së Bujqësisë, Zhvillimit Rural dhe Administrimit të Ujërave një

organizëm këshillimor i cili mund të funksionojë si qendër koordinuese midis ministrisë

dhe stakeholders si: operatorë në fushën e agrobiznesit dhe agropërpunimit, shoqërisë

civile, think tank, universitetit dhe përfaqësues të tjerë të sektorit publikë dhe privat. Qëllimi

i këtij organizmi do të jetë identifikimi i problematikave, gjetja e zgjidhjeve ligjore dhe

proçedurale për problemet e identifikuara, propozime ndryshimesh ligjore dhe lehtësime

proçeduriale. Ky organizem do të mund shërbejë si një nyje që mbledh nga njëra anë

problematikat e sektorit dhe i përkthen ato në kërkesa ndaj ministrisë. Organizmi mund të

ketë një sekretariat i cili do të operojë në mënyrë të vazhdueshme pranë Ministrisë së

Bujqësisë, Zhvillimit Rural dhe Administrimit të Ujrave. Përzgjedhje e antarëve të tij të jetë

transparente dhe e bazuar në kritere të qarta si: eksperiza, eksperienca, profili dhe aktivizmi

i sejcilit antar në këtë industri.

(2) Të hartohet Vlerësimi Kombëtar i Riskut të Sigurisë Ushqimore dhe menjëherë të përgatitet

plan masash ndërinstitucional për të minimizuar risqet që do rezultojnë.

(3) Të realizohen ndryshime ligjore për forcimin e parandalimit e cenimit të Sigurisë

Ushqimore dhe luftën kundër shkelësve të saj.

a. Të sanksionohet ne ligj që çdo subjekt prodhues e përpunues i produkteve

ushqimore të ketë teknolog që të konfirmojë konformitetin e çdo lot produkti të

prodhuar/përpunuar.

b. Të ngrihet ‘urdhëri i teknologut’ si profesion i lirë i rregulluar.

33

c. Të rregullohet me akt nënligjor duke parashikuar si mënyrë inspektimi edhe

inspektimin në distancë përmes kërkesës për plotësim raporti vetkontrolli ndaj

OBU dhe sanskionimi me gjobë i refuzimit për ta plotësuar atë. Në këtë mënyrë

rritet ndjeshëm gama e subjekteve të kontrolluara (me këtë mënyrë së paku do të

sensibilizohen) si dhe krijohet një databazë që do jetë shumë e vlefshme për

inspektim e mbikqyrje ndaj tyre.

d. Të realizohen ndryshime ligjore (në ligjin për ushqimin apo ligjin për tregtarët dhe

shoqëritë tregtare) për ndalimin e konfliktit të interesave duke parashikuar që

“Personat, që u është hequr liçenca ose që janë dënuar me vendim të formës së

prerë për kryerjen e veprave penale, për krime në fushën e prodhimit, përpunimit

apo tregtimit të ushqimeve apo krime në fushën e mjedisit - për një afat

respektivisht deri në 3 dhe deri në 5 vjet nga data e heqjes së liçençës apo dënimit,

nuk mund të mbajnë funksionet e përfaqësuesit ligjor të një shoqërie tregtare me

objekt veprimtarie në fushën e prodhimit, përpunimit apo tregtimit të produkteve

ushqimore, nuk mund të jenë anëtarë të këshillit të administrimit apo të këshillit

mbikëqyrës dhe as përfaqësues të aksionerëve në asamblenë e përgjithshme.

e. Të realizohen ndryshime në Kodin Penal në funksion të detajimit dhe ashpërsimit

të dënimeve penale për vepra penale që impaktojnë në Sigurinë Ushqimore.

(4) AKU padyshim që është institucioni përgjegjës për Sigurinë Ushqimore, por Siguria

Ushqimore nuk është përgjegjësi vetëm e AKU. Në funksion të kësaj është e domosdoshme

që të forcohet bashkëpunimi ndërinstitucional mes gjithë aktorëve institucional në vend.

Kryerja e Vlerësimit Kombëtar të Riskut dhe hartimi i planit të veprimit për minimizimin

e risqeve të evidentuara përbën një premisë që të ndodh bashkëpunimi ndërinstitucional

(deri tani i munguar), por vetëm kaq është e pamjaftueshme për të garantuar një

bashkëpunim efikas dhe të qëndrueshëm. Për këtë rekomandohet dhe nxitet që të hartohen

marrëveshje bashkëpunimi nga AKU me institucionet relevante për shkëmbim të dhënash

statistikore por edhe informacione e operacione të përbashkëta

(5) Të rritet efikasiteti i laboratorëve.

(6) Jashtë dhe pavarësisht masave rregullatorë ligjore apo rritjes së masave

ndëshkuese, prodhuesit, përpunuesit dhe tregtuesit e produkteve ushqimore të

34

pagarantuara efektivisht kanë një aleat që zhvleftëson këto masa – pikërisht konsumatorin

që i blen këto produkte. Për rrjedhojë është e domosdoshme sensibilizimi i publikut jo

thjesht në mënyrë propagandistike por përmes

a. Pasqyrimit të rasteve konkrete në vend e jo vetëm, të pasojave nga konsumimi i

produkteve të pagarantuara (në shëndetin apo jetëgjatësinë e njerëzve)

b. Shpjegimeve të thjeshtuara shkencore (nga laboratorët) e krahasimore për rreziqet

e pasojat afat mesme dhe afat gjata në dëm të shëndetit dhe vitalitetit të jetës.

c. Çrrënjosjes së konceptit ‘nuk përbën rrezik mungesa e sigurisë ushqimore, pasi po

të parët tanë si ia kanë bërë?’

d. Publikimit të të dhënave për numrin e rasteve të sëmundjeve nga helmimi

ushqimore e sëmundjeve tjera të derivuara prej tyre, si dhe kostoja financiare e

shtetit dhe personave për rikuperim shëndetësor

e. Publikimit të standarteve bazike për sigurinë ushqimore dhe indikacionet për të

kuptuar një produkt të pagarantuar në mënyrë që jo vetëm të edukohet publiku për

të refuzuar blerjen e produkteve të tilla, por edhe të sensibilizohet që të informojë

autoritetin kompetent kur konstaton ngjarje/raste të tilla.

2. Një Propozim Mekanizmi Ekonomik Zgjidhje (MEZ)

E gjithë problematika e mungesës së gjurmueshmërisë së produkteve shtazore nis me kafshët e

gjalla. Institucionet publike për arsye financiare dhe kapactitetesh burimesh njerëzore nuk mund të

kontrollojnë të gjithë zinxhirin. Ajo çfarë propozohet në këtë seksion është hartimi i një databaze

ku do të invetarizohen fillimisht dhe do të shohen në kohë reale të gjitha kafshët e gjalla qofshin

këto nga fermat vendase apo të importuara. Vetëm duke e nisur gjurmimin nga hallka e parë mund

të jepet siguri për produktin final që i shkon konsumatorit. Një mekanizëm i tillë, do të rriste

transparencën si fiskale ashtu edhe të sigurisë ushqimore nga operatorët privatë. Një detajim për

mënyrën e zbatimit në praktike të këtij mekanizmi të propozuar gjendet në aneksin 1 të këtij

dokumenti.

35

Referencat 1. World Food Summit, Declaration on World Food Security. 1996: Rome. 2. Mersini, E., J. Hyska, and G. Burazeri, Evaluation of national food and nutrition policy in Albania.

Slovenian Journal of Public Health, 2017. 56(2): p. 115-123. 3. European Commision, Albania 2015 Report - Communication From The Commission To The European

Parlament, The Council, The European Economic And Social Committee And The Committee Of The Regions in EU Enlargement Strategy. 2015: Brussels.

4. European Commission, Albania 2016 Report - Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions, C.o.E.E. Policy, Editor. 2016: Brussels.

5. Ragin, C.C., Turning the Table: How Case-Oriented Research Challenges Variable-Oriented Research, in Rethinking Social Inquiry: Diverse Tools, Shared Standards, H.E. Brady and D. Collier, Editors. 2004, Rowman & Littlefield Publishers, Inc.: Oxford, UK.

6. Babu, S.C., S.N. Gajanan, and P. Sanyal, Food Security, Poverty and Nutrition Policy Analysis: Statistical Methods and Applications. 2014, Elsevier Inc.: Oxford, UK.

7. Powers, J.J., Current Practices and Application of Descriptive Methods in Sensory Analysis of Food, J.R. Piggot, Editor. 1988, Elsevier: London. p. 187-266.

8. Salminen, A., Document Analysis Methods, in Encyclopedia of Library and Information Science, M.A. Drake, Editor. 2003, Marcel Dekker, Inc.: New York. p. 916-927.

9. Nr.9863, LIGJI PËR USHQIMIN, KUVENDI I REPUBLIKËS SË SHQIPËRISË, Editor. 28.1.2008: DISPOZITA TË PËRGJITHSHME.

10. Open Chemistry Database. Aflatoxin M1 2007 [cited 2017 September, 27]; Available from: https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/aflatoxin_m1#section=Top.

36

Aneks 1 Një Mekanizëm Ekonomik Zgjidhje (MEZ)

Krijimi i Partneritetit Publik – Privat (PPP)

o Përdorim i teknologjisë së informacionit.

o Krijim i databazave në përputhje me kërkesat.

o Garantimin e popullimit të databazës, kontrollit dhe analizës të të dhënave me

mekanizëm të interesit ekonomik.

o Mbikqyrjen e sistemit nga Autoritetet Shtetërore (AKU, DPT, MBZHRAU,

INSTAT etj.).

• Funksionimi i PPP

o Ministria harton kërkesat që duhet të përmbushë software dhe operatori privat.

o Të gjithë OBU, operatorët e autorizuar dhe inspektorët publik, popullojnë

databazën me të dhëna.

o Operatori privat manaxhon databazën dhe garanton funksionimin e sistemit dhe

raporton.

• Databaza, popullimi i saj, kontrolli, analiza e të dhënave dhe raportimi

o Hartimi i software që rregjistron produktet që në fazën fillestare: kafshë e

sapolindur, e importuar, etj.

o Rregjistrimi dhe çertifikimi i çdo faze të lëvizjes dhe të dhëna të tjera sanitare.

o Gjenerimi i numrit të çertifikatës nga software.

o Alert në sistem kur produkti nuk shkon në destinacion.

o Sistem i monitorueshëm dhe i aksesueshëm nga të gjithë operatorët dhe autoritetet

inspektuese: pika kufitare, ferma, thertore, njësi tregtimi, restorante, catering, AKU,

DPT, Ministria.

o Operatori privat harton software, e mirëmban atë dhe garanton pajisjen me

hardware tek operatorët që nuk e kanë.

o Operatori privat paguhet nga përdoruesit e sistemit (fermë, thertore, njësi tregtimi,

AKU) për çdo klikim me një fee p.sh.: 0.2 Euro.

o Operatori privat harton dhe raporton pranë AKU dhe Ministri mbi bazën e një

strukture raportimi të caktuar mbi performancën dhe problemet tek autoritet

inspektuese.

37

Përfitimet e Mekanizmit Ekonomik të Zgjidhjes (MEZ)

• Realizohet efektivisht gjurmueshmëria e të gjitha produkteve ushqimore,kafshëve të gjalla

për destinacion ushqimin qofshin ato ferme apo importi e për rrjedhojë siguria ushqimore,

më konkretisht:

o Evitohet lëvizja e mallrave me çertifikata fallco dhe nga persona të paautorizuar.

o Krijohet alert në çdo rast të ndërprerjes së zinxhirit të sigurisë ushqimore.

o Monitorohet puna e inspektorëve publik dhe operatorëve të autorizuar në bazë të

klikimeve në sistem.

o Kryqëzim i të dhënave në faza të ndryshme të jetës së produktit.

o Krijohet kontradiktë ndërmjet interesit të operatorit privat për funksionim të gjithë

zinxhirit inspektues me shmangien nga zbatimi i detyrimit nga OBU, operatorët e

autorizuar apo/dhe inspektorët publik.

o Nuk ka kosto në buxhetin e Shtetit për ndërtimin dhe funksionimin e sistemit të

gjurmueshmërisë.

o Plotësohet pjesa më e rëndësishme e rekomandimeve të progres raporteve të BE.

• Rrjedhoja të tjera pozitive

o Formalizim i sektorit dhe mundësi reale për ulje të TVSH së ushqimeve në 10% (sa

në vendet e BE e madje edhe të rajonit).

o Kosto të ulura në buxhet për inspektime, për më tepër deri tani jo efektive.

o Përfitim i të dhënave statistikore – të besueshme tashmë dhe orientim i politikave

mbi bazë të tyre.

o Imponim për të bërë ndërhyrje administrative në kohë dhe efikase.

o Lehtësi në verifikimin dhe manaxhimin fiskal të OBU nga organet tatimore.

o Rritje e prodhimit vendas për shkak të uljes së kontrabandës dhe falsifikimit të

produkteve (kontrabandë nga Maqedonia – TVSH 5%, Furnizim i institucioneve

publike me mish të ngrirë importi si mish i freskët etj.).

38

Shtojcat Figura 1: Shkresa dërguar Prokurorive të rretheve

39

40

Figura 2: Shkresa dërguar Policisë së Shtetit

41

42

Figura 3: Shkresa dërguar Bashkive

43

44

Figura 4: Shkresa drejtuar Autoritetit Kombëtar te Ushqimit (AKU)

45

46

Figura 5: Shkresa dërguar Agjencia e Mbrojtjes së Konsumatorit (AMK)

47