Upload
others
View
1
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
1
SIES College of Arts Science and Commerce
(Autonomous)
Sion (W) Mumbai ndash 400022
Faculty Arts
Programme BA
Subject Hindi
Academic Year 2018-19
FYBA SYBA and TYBA
(Credit based Semester and Grading System syllabi
approved by the Board of Studies in Hindi to be
brought into effect from June 2018-19 )
2
FYBA Semester I Title of the paper Hindi Compulsory
Paper Code SIUAHIN11
Number of Credits 02
Total No of Lectures 60
1-उददशय- आधनिक हिनदी गदय व पदय स ववदयारथियो का परिचय सामाजिक समसयाओ व ववसगनियो स ववदयारथियो का परिचय ववदयारथियो म साहिजययक िसासवादि का ववकास ववदयारथियो म भाषा कौशलय का ववकास हिदी वयाकिण क परनि ववदयारथियो की समझ का ववकास परयोििमलक हिदी क परािभभक रप स परिचय ववदयारथियो क मि म हिनदी भाषा व साहियय क परनि सममाि व परम का
निमािण सवभाषा क परनि गौिव बोध का निमािण भाििीय ससकनि की समझ का ववकास दिहदि कायि म हिदी क परयोग को बढ़ावा दि का परयास
List of Text Books 1 ndash कावय-कि भाग -1
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2 ndash शरषठ हिनदी किानियाा ndash भाग एक सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
3
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 20
पाठयकरम क भलए निधािरिि कवविाएा
1- बीिी ववभाविी िाग िी ndash ियशकि परसाद 2- भभकषक - सयिकाि तरिपाठी नििाला 3- म िीि भिी दख की बदली ndash मिादवी वमाि 4- िि िो ि नििाश किो मि को - मरथलीशिण गपि 5- पषप की अभभलाषा ndash माखिलाल चिवदी 6- हदया िलािा कब मिा ि ndash िरिवशिाय बचचि
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 20
पाठयकरम क भलए निधािरिि किानियाा
1 ndash बड़ घि की बटी ndash परमचद 2- पिसकाि ndash ियशकि परसाद 3-िाि की िीि ndash सदशिि 4-चीफ की दावि ndash भीषम साििी 5- सदाचाि का िाबीज़ ndash िरिशकि पिसाई 6-अपिा गााव ndash मोििदास िभमशिाय
Module ndash 3ndash वयाखयान - 05
1 ndash पि लखि ndash निमिण बधाई रिकि पद िि आवदि- पि सपादक क िाम पि ( भशकायि एव सझाव ) Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
वयाकिण ndash 1 ndash वाकय परिवििि ndash क ndash ववरध निषधवाचक ववसमयाहदबोधक
4
ख ndash सामानय वाकय सयकि वाकय भमशर वाकय 2 ndash वाकय िचिा की शदधिा व परयोग 3 ndash काल परिवििि ndash वििमाि काल भिकाल भववषय काल एव उिक उपभद 4 ndash विििी की शदधिा व परयोग 5 ndash मिावि िथा किाविो का अथि एव परयोग
5
सदभि गरथ सची
(अनिवायि हिनदी परशि पि िि) 1-हिनदी वयाकिण ndashकामिा परसाद गर- ससकिण -1984 ndashिागिी परचारिणी सभा वािाणसी
2-हिनदी वयाकिण मीमासा ndash काशीिाम शमाि- चिथि ससकिण-2016िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागि िई हदलली-110002 3--अचछी हिनदी कस भलख- सि समीि- पिला ससकिण-2013परभाि परकाशििई हदलली-110002 4-हिनदी वयाकिण क िवीि कषकषनिि - डॉ िवीनर कमाि पाठक ndash दसिा ससकिण -2012 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003 5- अभभिव वयाविारिक पि लखि ndash डॉ अनिल भसि -पिला ससकिण-1999 जयोनि परकाशि उलिास िगि -4
6
हिनदी अननवायय (compulsory) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परथम सतरात परीकषा ndash कल अक - 60 परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप क साथ ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (कावय कि भाग -1 स आिरिक ववकलप क साथ ) अक ndash15 परशि 3ndash दीघोयििी परशि ( हिनदी किानियाा भाग-1स आिरिक ववकलप क साथ) अक ndash15 परशि 4 ndash अ ) पि लखि ndash दो म स एक अक ndash 07 ब) कोषठक की सचिािसाि निमिभलखखि परशिो क उयिि भलखखए 1 ndash वाकय परिवििि (दो) अक ndash 2 2 ndash वाकय िचिा शदधीकिण (दो) अक ndash 2 3 ndash काल परिवििि (दो) अक ndash 2 4 ndash विििी की शदधिा (दो) अक ndash1 5 ndash मिावि िथा किावि (दो) अक -1 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क- आधनिक कववयो की िचिाओ का अधययि एव समीकषा ख - आधनिक किािीकािो की िचिाओ का अधययि एव समीकषा ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
7
FYBA Semester I
Title of the paper Hindi Ancillary
Paper Code SIUAHIN12
Number of Credits 03
Total No of Lectures 60
1-उददशय- आधनिक हिनदी गदय व पदय स ववदयारथियो का परिचय सामाजिक समसयाओ व ववसगनियो स ववदयारथियो का परिचय ववदयारथियो म साहिजययक िसासवादि का ववकास ववदयारथियो म भाषा कौशलय का ववकास ववदयारथियो क मि म हिनदी भाषा एव साहियय क परनि सममाि व परम का
निमािण सवभाषा क परनि गौिव बोध का निमािण भाििीय ससकनि की समझ का ववकास दिहदि कायि म हिदी क परयोग को बढ़ावा दि का परयास
List of Text Books 1- 10 परनिनिरध किानियाा - सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण -2017 परिदशय परकाशि-6 दादी सिक लि धोबी िालाव मिीि लाईनस
मबई -400002
2) गदय ववववधा (सकभलि सभी िचिाएा) ndash भाग 1
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण -2017 परिदशय परकाशि-6 दादी सिक लि धोबी िालाव मिीि लाईनस
मबई -400002
8
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 18
पाठयकरम िि निधािरिि किानियाा ndash
1- िौकिीपशा ndash कमलशवि
2- पिदा ndash यशपाल
3-डाची ndash उपनरिाथ अशक
4-भड़ड़ए - भविशवि
5-कमििाशा की िाि ndash भशवपरसाद भसि
6-काला शकरवाि ndash सधा अिोड़ा
Module ndash 2ndash वयाखयान ndash 15
पाठयकरम िि निधािरिि िचिाएा 1- िज़ि िसाई गई माभलक ( िखारचि) ndash डॉ वविय मोिि शमाि 2- िस उिक हदि फफि (वयगय)ndash िरिशकि पिसाई 3-मिाभािि की एक साझ (एकाकी) ndash भािि भषण अगरवाल Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
1-सििद क उस पाि (रिपोिािि)- फणीशवििाथ िण 2-आि क अिीि स (आयमकथय) ndash भीषम साििी 3-सिय भया (ससमिण ) ndash िामवकष बिीपिी Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 12
आलख लखि चचाि वाचि िथा अनय िचिायमक कायि िथा कमपयटि पि हिनदी म कायि
9
ऐचछिक हिनदी (Hindi Ancillary) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परथम सतरात परीकषा कल अक - 60 परशन पतर का परारप ndash परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि ( परनिनिरध किानियाा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय ववववधा भाग-1 स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अकndash15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क- आधनिक किािीकािो व निबधकािो की िचिाओ एव िीवि का अधययि िथा समीकषा ख ndash आलख लखि ग-उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
10
FYBA Semester II
Title of the paper Hindi Compulsory
Paper Code SIUAHIN21
Number of Credits 02
Total No of Lectures 60
List of Text Books
1 ndash कावय-कि भाग -2
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2 ndash शरषठ हिनदी किानियाा ndashभाग दो
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 20
पाठयकरम क भलए निधािरिि कवविाएा 1-वििणी किोग पाि ndash भशवमगल भसि समि 2- बाि बोलगी ndash शमशि बिादि भसि 3-बसिी िवा ndash कदाििाथ अगरवाल 4-बाघ ndash कदाििाथ भसि 5- फकससा िििि ndash धभमल 6-ववरोहिणी ndash सशीला टाकभौि
11
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 20
पाठयकरम क भलए निधािरिि किानियाा 1 ndash वापसी ndash उषा वपरयवदा 2 ndash अकली ndash मनि भणडािी 3 ndash गदल ndash िागय िाघव 4 ndash घसपहठए ndash ओमपरकाश वालमीफक 5 ndash गणपनि गणिायक ndash सयिबाला 6- कबर का मिाफा ndash ििर शमाि Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1 ndash निबध लखि ndash सामाजिक शकषखणक आयमकथायमक वचारिक सम ndash सामनयक Module ndash 4 ndash वयाखयान - 10
वयाकिण ndash 1 ndash ववशषण शबदो की िचिा व परयोग 2 ndash भाववाचक शबदो की िचिा व परयोग 3ndash भलग एव वचि परिवििि व परयोग ( सजञा सवििाम िथा ववशषण शबदो का ) 4ndash पयाियवाची शबद 5 ndash ववलोमाथी शबद
12
सदभि गरथ सची (अनिवायि हिनदी परशि पि िि)
1-हिनदी वयाकिण ndashकामिा परसाद गर- ससकिण -1984 ndashिागिी परचारिणी सभा वािाणसी
2-हिनदी वयाकिण मीमासा ndash काशीिाम शमाि- चिथि ससकिण-2016िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागि िई हदलली-110002 3--अचछी हिनदी कस भलख- सि समीि- पिला ससकिण-2013परभाि परकाशििई हदलली-110002 4-हिनदी वयाकिण क िवीि कषकषनिि - डॉ िवीनर कमाि पाठक ndash दसिा ससकिण -2012 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003 5- अभभिव वयाविारिक पि लखि ndash डॉ अनिल भसि -पिला ससकिण-1999 जयोनि परकाशि उलिास िगि -4 6-सामनयक हिनदी निबध ndash िािर भटिागि-ससकिण-2010-सामनयक परकाशि 3320-21 ििवाड़ी ििािी सभाष मागिदरियागि िई हदलली-110002
13
हिनदी अननवायय (compulsory) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) दववतीय सतरात परीकषा - कल अक ndash 60 परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप क साथ ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (कावय कि भाग -2 स आिरिक ववकलप क साथ ) अक ndash15 परशि 3ndash दीघोयििी परशि ( हिनदी किानियाा भाग-2 स आिरिक ववकलप क साथ) अक ndash15 परशि 4ndash अ ) निबध लखि ndash चाि म स एक अक ndash 07 ब ) कोषठक की सचिािसाि निमिभलखखि परशिो क उयिि भलखखए 1 ndashववशषण शबदो की िचिा ( चाि म स दो ) अक ndash2 2 ndash भाववाचक शबदो की िचिा ( चाि म स दो ) अक ndash2 3 ndash भलग परिवििि (दो) अक ndash1 4-वचि परिवििि (दो) अक ndash1 5 ndash पयाियवाची शबद (दो) अक ndash1 6ndash ववलोमाथी शबद (दो) अक -1 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क- आधनिक कववयो की िचिाओ का अधययि एव समीकषा ख - आधनिक किािीकािो की िचिाओ का अधययि एव समीकषा ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
14
FYBA Semester II
Title of the paper Hindi Ancillary
Paper Code SIUAHIN22
Number of Credits 03
Total No of Lectures 60
List of Text Books
1) फकससा लोकिनि ( उपनयास ) ववभनििािायण िाय परकाशक ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 238 असािी िोड दरियागि िई हदलली ndash 110 002 ( पिला ससकिण 1993 ) 2) गदय ववववधा (सकभलि सभी िचिाएा) ndash भाग 2
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण -2017 परिदशय परकाशि-6 दादी सिक लि धोबी िालाव मिीि लाईनस
मबई -400002
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
फकससा लोकिनि उपनयास क कथािक पाि एव चरिि रचिण सवाद योििा दशकाल - वािाविण भाषा शली िथा उददशय को लकि सपषटीकिण एव चचाि
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
पाठयकरम िि निधािरिि िचिाएा 1- चीिी फिी वाला ( िखारचि) ndash मिादवी वमाि
15
2- िीप पि सवाि इजललया (वयगय) ndash शिद िोशी 3- भोि का िािा (एकाकी) ndash िगदीशचर माथि Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
1-िफाि क ववििा (रिपोिािि)- िागय िाघव 2-आचिण की सभयिा (निबध) ndash अधयापक पणि भसि 3-अजसथयो क अकषि (ससमिण ) ndash शयौिाि भसि बचि Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
रिपोटि लखिचचाि वाचि िथा अनय िचिायमक कायि िथा कमपयटि पि हिनदी म कायि
16
ऐचछिक हिनदी (Hindi Ancillary) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) दववतीय सतरात परीकषा - कल अक - 60 परशन पतर का परारप ndash परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (फकससा लोकिनि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय ववववधा भाग-2 स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि घ- रिपोटि लखि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
17
SYBA Semester III
Title of the paper Medieval and Modern Hindi Poetry
Paper Code SIUAHIN31
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय- 1-मधयकालीि एव आधनिक कववयो क वयजकिययव एव कनियव का परिचय 2-मधयकालीि एव आधनिक कवविा की समझ व समीकषा का ववकास 3-आधनिक कथाकािो व उिकी कनियो का परिचय 4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास 5-िचिायमकिा की परवजयि का ववकास List of Prescribed Books
1-मधयकालीि एव आधनिक कावय सगरि
-समपादि हिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय
परकाशक वाणी परकाशि िई हदलली
2- का वि िािायण - परनिनिरध कवविाए िीसिा ससकिण- िािकमल पपिबकस हदलली
3- िािश िोशी - परनिनिरध कवविाए - िीसिा ससकिण- िािकमल पपिबकस हदलली Module -1- वयाखयान ndash 15
1-मधयकालीि एव आधनिक कावय
मधयकालीि एव आधनिक कावय सगरि-समपादि हिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय
परकाशक वाणी परकाशि िई हदलली
18
पाठयकरम क भलए निधािरिि कवविाएा
मधयकालीि कावय
क- कबीि-
सिगर महिमा अग
1- सिगर की महिमा अिि अिि हदखावििाि
2- दीपक दीया िल भरि बिरि ि आवौ िटट
सभमिि भिि महिमा कौ अग
1-कबीि सिा कया कि helliphellip लाब गोड़ पसारि
2- ि ि कििा ि भया जिि दखौ निि ि
ख- सिदास क पद
1-अववगि गनि सि सगि पद गाव
2-िरि सौ मीि ि दखयौ कोई िािा िास निबाि
ग-िलसीदास
अयोधयाकाणड
1-माई िी मोहि कोउ ि समझाव पीि ि िानि बखािी
2- िब-िब भवि तरबलोकनि सिो तरबि सोकिनिि रि मिो
घ-तरबिािी क दोि
1-ििीिाद कववयि िस ि बड़ सब अग
2-सपजयि कस सदस िि ििम ववभव की िानि
3-कोहि ििि कोउ किौ िऊ िीच कौ िीच
19
4-िगनि समनि ि पाविी िीग ि िोि सगध
5-िहि पिाग िहि मधि मध आग कौि िवाल
6-घि-घि डोलि दीि ि लघ पनि बड़ौ लखाइ
Module- 2- वयाखयान ndash 10
आधनिक कावय
1-आिकल लड़ाई का िमािा ि- तरिलोचि
2-एक छोटा सा अििोध- कदाििाथ भसि
3-आधा चााद माागिा ि पिी िाि-ििश सकसिा 4-लड़िा िआ आदमी- ववशविाथपरसाद निवािी
5-एक ढ़लिी सदी का सच-काययायिी
Module- 3- वयाखयान ndash 10
2-परनिनिरध कवविाए-का वि िािायण
1-व िो ििी िािि 2-एक िल िए मकाि क सामि
3-बाज़ािो की ििफ
4-एक अिीब सी मजशकल
5-एक वकष की ियया
Module- 4- वयाखयान ndash 10
3-िािश िोशी परनिनिरध कवविाए-िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड
1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि
िई हदलली-110002
1-बचच काम पि िा िि ि
20
2-माि िाएाग
3-इययाहद
4-िमाि समय क बचच
5-अनिरिकि चीिो की माया
सदभि गरथ ndash 1-कबीि एक िई दजषट ndash डॉ िघवश ndashपरथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि इलािाबाद 2-िलसी की कावय कला औि दशिि ndashडॉ िामगोपाल शमाि lsquoहदिशrsquo -परथम ससकिण ndashसिसविी सवाद कायािलय आगिा 3-िलसी मािस ियिाकि ndash डॉ भागयविी भसि - परथम ससकिण- सिसविी पसिक सदि आगिा 4- समकालीि कावय यािा ndashडॉ िनद फकशोि िवल - परथम ससकिण-िािकमल परकाशि हदलली 5-िए कवव एक अधययि ndashभाग -1 स 6 ndashडॉ सिोष कमाि निवािी -- परथम ससकिण-भाििीय गरथ निकिि िई हदलली
21
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash ििीय सि कल अक ndash 40
1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20
क-मधयकालीि एव आधनिक कववयो क िीवि एव िचिाओ का अधययि एव समीकषा
ख -आधनिक कववयो की िचिाओ की समीकषा
ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
22
SYBA Semester III
Title of the paper Functional Hindi
Paper Code SIUAHIN32
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
I परयोिि मलक हिनदी स ववदयारथियो का परिचय II ववदयारथियो म भाषा कौशलय का ववकास III परयोििमलक हिदी क परािभभक रप स परिचय IV ववदयारथियो क मि म िाषरभाषा हिनदी क परनि सममाि व परम का निमािण V सवभाषा क परनि गौिव बोध का निमािण VI दिहदि कायि म हिदी क परयोग को बढ़ावा दि का परयास
Module -1- वयाखयान - 15
1-परयोिि मलक हिनदी
I अथि II परिभाषा III सवरप िथा ववशषिा
2-सामानय हिनदी साहिजययक हिनदी
Module -2- वयाखयान - 10
3-पारिभावषक शबदावली का सामानय परिचय 4-पारिभावषक शबदावली क रप म 50 परनिशबदो की सची सलगि Module -3- वयाखयान - 10
5-अिवाद
23
I अथि II सवरप III परिभाषा IV मिययव
6-अिवाद क भद I शबदािवाद II भावािवाद iii सािािवाद
Module -4- वयाखयान - 10
7-ववजञापि I अथि II सवरप III परिभाषा IVववशषिाएा V ववजञापि की भाषा पाठयकरम क भलए निधािरिि पारिभावषक शबदावली 1-Ability योगयिा 2-Ballot मिपि 3-Basic बनियादी 4-Claim दावा 5-Circular परिपि 6-Consent सिमनि 7-Deduction कटौिी
24
8-Defacto वसिि 9-Deliberation ववचाि-ववमशि 10-Dispatch परषण 11-Enclosure अिलगिक 12-Estimate अिमाि 13-Experiment परयोग 14-Founder ससथापक 15-Graduate सिािक 16-Grant अिदाि 17-Honorarium मािदय 18-Identity Card पिचाि पि 19-Initials आदयकषि 20- Junior कनिषठ 21-Laboratory परयोगशाला 22-Leave छटटी 23-Margin िाभशया 24-Maximum अरधकिम 25-Memorandum जञापि 26-Modus operandi कायि-परणाली 27-Notice सचिा 28-Notification अरधसचिा 29-Oath शपथ 30-Parliament ससद 31-Priority पराथभमकिा 32-Project परियोििा 33-Proceedings कायिवािी 34-Questionnaire परशिावली 35-Rate दि
25
36-Reaction परनिफकरया 37-Record अभभलख 38- Style शली 39- Tax कि 40-Temporary असथायी 41-Tenure अवरध 42-Urgent अययावशयक 43-Utilization उपभोग 44-Valuation मलयाकि 45-Verification सययापि 46-Wage मज़दिी 47-Waiting list परिीकषा सची 48-Will वसीयि 49-Wholesale थोक वयापाि 50-Zonal office आचभलक कायािलय सदभि गरथ - 1-परयोििमलक हिनदी ndash वविोद गोदि - पिला ससकिण ndash 2001- वाणी परकाशि दरियागिहदलली ndash 110002
2- सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
3- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
4- आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
26
6- ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
27
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक ndash 15 परशि-4- पारिभावषक शबद -15- अक ndash 15x1 = 15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1- ककष पिीकषा -20 2-परकलप-20 क-हिनदी स अागरिी म अिवाद अथवा अागरिी स हिनदी म अिवाद ख-ववजञापि पि आधारिि पोसटि अथवा फफलम जकलप निमािण ग-पारिभावषक शबदो पि आधारिि परकलप िथा घ-परयोििमलक हिनदी स िड़ अनय ववषय भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
28
SYBA Semester IV
Title of the paper Modern Hindi Prose
Paper Code SIUAHIN41
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
List of Prescribed Books
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
Module- 1- वयाखयान ndash 15
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
उपनयास क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण उपनयास क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण Module- 2- वयाखयान - 10
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
निबनधो का वाचि व सपषटीकिण िथा उिक कथय व भशलप पकष क सदभि म चचाि Module- 3- वयाखयान - 10
निबनधो क मिययव उददशय व सामाजिक उपादयिा क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
29
Module- 4- वयाखयान - 10
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
िाटक क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण िाटक क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
सदभय गरथ ndash 1-हिनदी क चरचिि उपनयास ndash डॉ भगविी शिण भमशर ndashपरथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 2- हिनदी िाटक उदभव व ववकास ndashडॉ दशिथ ओझा-परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 3-हिनदी िाटय समालोचिा ndashडॉ मानधािा ओझा - परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 4-समकालीि हिनदी िाटक ndash डॉ िसवि भाई पडया - परथम ससकिण-जञाि परकाशि कािपि 5-समीकषायमक निबध ndashडॉ ववयनर सिािक - परथम ससकिण-िशिल पजबलभशग िाउस िई हदलली 6-अनिम दो दशको का हिनदी साहियय ndashसमपादि ndashडॉ मीिा गौिम - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
30
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash चिथि सि कल अक ndash 40
1- ककष पिीकषा -20
2-परकलप- अक-20
क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि
ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि
ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
31
SYBA Semester IV
Title of the paper Mass Media
Paper Code SIUAHIN42
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
Module -1- वयाखयान -15
ििसचाि माधयम 1-ििसचाि क-अथि ख-सवरप ग-परिभाषा 2-ििसचाि माधयमो का परिचय क-महरि माधयम ख-इलकरॉनिक माधयम
Module -2- वयाखयान -10
1-ििसचाि माधयमो का ववकास क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा च-इटििट छ-मोबाइल Module -3- वयाखयान -10
2-ििसचाि माधयमोपयोगी लखि
32
क-समाचाि ख-िड़डयोवािाि ग-साकषायकाि घ-सवाद च-फीचि 3-ििसचाि माधयमो की भाषा क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा Module -4- वयाखयान- 10
1-सववधाि मौभलक अरधकाि 2- सचिा का अरधकाि सचिा-वयाविारिक अिभव क भलए सचाि ससथािो (टी वी िड़डयो महरि माधयमो) की शकषखणक यािा अपकषकषि ि सदभि गरथ - 1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली- 110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013 -साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
33
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
7-मीड़डया लखि भसदधानि औि वयविाि ndash चरपरकाश भमशर - पिला ससकिण ndash 2004- सिय परकाशि असािी मागि दरियागिहदलली-110002
8-भािि का सववधाि एक परिचय ndashबरिफकशोि शमाि ndash बाििवाा ससकिणndashअशोक क घोष रिमखझम िाउस हदलली-110092
9-िानिय अपिा सचिा का अरधकाि अरधनियम 2005-डॉ िीिि कमाि -चिथि ससकिण -2015-भािि लॉ िाउस हदलली-110002
34
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक - 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक - 15 परशि-4- माधयमोपयोगी लखि पि आधारिि परशि ववकलप सहिि - अक -15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20 (क-समाचािपि की समीकषािड़डयो व दिदशिि क ववववध कायिकरमो क समीकषा फफलम समीकषा ख-साकषायकाि-ससकनिकमीिगकमी िचिाकाि अथवा भसि िगि स िड़ फकसी मिययवपणि वयजकि का साकषायकािसवाद अथवा फीचि लखि ग-सचिा क अरधकाि स सबजनधि कस सटडी भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
35
TYBA Semester V
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN51
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-हिनदी साहियय क इनििास व काल ववभािि स ववदयारथियो को अवगि किािा
2-हिनदी साहियय क ववभभनि कालो की पषठभभम व परवजयियो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3-हिनदी क पदय व गदय साहियय क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 15
1 हिनदी साहियय का इनििास िामकिण एव काल-ववभािि की समसया
2 आहदकाल
क) आहदकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) भसदध िाथ िि औि िासो साहियय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 2 - वयाखयान ndash 15
1-भजकिकाल
क)भजकिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख)सि कावय सफी कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 3 - वयाखयान ndash 15
36
क) िाम भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
ख) कषण भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 4 - वयाखयान ndash 15
1- िीनिकाल
क) िीनिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) िीनिबदध िीनिभसदध एव िीनिमकि कावय की सामानय ववशषिाएा
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
37
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
38
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
39
TYBA Semester V
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN52
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास व उसक कथय स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास म भमडलीकिण क ववववध रपो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- हिनदी साहियय म िखारचि औि ससमिण क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
निधािरिि पाठयपसिक
1 उपनयास ndash गलोबल गााव क दविा िणनर
परथम ससकिण - 2013 भाििीय जञािपीठ लोदी िोड ियी हदलली ndash 110003
Module -1- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास की पषठभभम कथा व चरिि िथा सदश
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
2
FYBA Semester I Title of the paper Hindi Compulsory
Paper Code SIUAHIN11
Number of Credits 02
Total No of Lectures 60
1-उददशय- आधनिक हिनदी गदय व पदय स ववदयारथियो का परिचय सामाजिक समसयाओ व ववसगनियो स ववदयारथियो का परिचय ववदयारथियो म साहिजययक िसासवादि का ववकास ववदयारथियो म भाषा कौशलय का ववकास हिदी वयाकिण क परनि ववदयारथियो की समझ का ववकास परयोििमलक हिदी क परािभभक रप स परिचय ववदयारथियो क मि म हिनदी भाषा व साहियय क परनि सममाि व परम का
निमािण सवभाषा क परनि गौिव बोध का निमािण भाििीय ससकनि की समझ का ववकास दिहदि कायि म हिदी क परयोग को बढ़ावा दि का परयास
List of Text Books 1 ndash कावय-कि भाग -1
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2 ndash शरषठ हिनदी किानियाा ndash भाग एक सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
3
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 20
पाठयकरम क भलए निधािरिि कवविाएा
1- बीिी ववभाविी िाग िी ndash ियशकि परसाद 2- भभकषक - सयिकाि तरिपाठी नििाला 3- म िीि भिी दख की बदली ndash मिादवी वमाि 4- िि िो ि नििाश किो मि को - मरथलीशिण गपि 5- पषप की अभभलाषा ndash माखिलाल चिवदी 6- हदया िलािा कब मिा ि ndash िरिवशिाय बचचि
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 20
पाठयकरम क भलए निधािरिि किानियाा
1 ndash बड़ घि की बटी ndash परमचद 2- पिसकाि ndash ियशकि परसाद 3-िाि की िीि ndash सदशिि 4-चीफ की दावि ndash भीषम साििी 5- सदाचाि का िाबीज़ ndash िरिशकि पिसाई 6-अपिा गााव ndash मोििदास िभमशिाय
Module ndash 3ndash वयाखयान - 05
1 ndash पि लखि ndash निमिण बधाई रिकि पद िि आवदि- पि सपादक क िाम पि ( भशकायि एव सझाव ) Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
वयाकिण ndash 1 ndash वाकय परिवििि ndash क ndash ववरध निषधवाचक ववसमयाहदबोधक
4
ख ndash सामानय वाकय सयकि वाकय भमशर वाकय 2 ndash वाकय िचिा की शदधिा व परयोग 3 ndash काल परिवििि ndash वििमाि काल भिकाल भववषय काल एव उिक उपभद 4 ndash विििी की शदधिा व परयोग 5 ndash मिावि िथा किाविो का अथि एव परयोग
5
सदभि गरथ सची
(अनिवायि हिनदी परशि पि िि) 1-हिनदी वयाकिण ndashकामिा परसाद गर- ससकिण -1984 ndashिागिी परचारिणी सभा वािाणसी
2-हिनदी वयाकिण मीमासा ndash काशीिाम शमाि- चिथि ससकिण-2016िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागि िई हदलली-110002 3--अचछी हिनदी कस भलख- सि समीि- पिला ससकिण-2013परभाि परकाशििई हदलली-110002 4-हिनदी वयाकिण क िवीि कषकषनिि - डॉ िवीनर कमाि पाठक ndash दसिा ससकिण -2012 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003 5- अभभिव वयाविारिक पि लखि ndash डॉ अनिल भसि -पिला ससकिण-1999 जयोनि परकाशि उलिास िगि -4
6
हिनदी अननवायय (compulsory) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परथम सतरात परीकषा ndash कल अक - 60 परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप क साथ ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (कावय कि भाग -1 स आिरिक ववकलप क साथ ) अक ndash15 परशि 3ndash दीघोयििी परशि ( हिनदी किानियाा भाग-1स आिरिक ववकलप क साथ) अक ndash15 परशि 4 ndash अ ) पि लखि ndash दो म स एक अक ndash 07 ब) कोषठक की सचिािसाि निमिभलखखि परशिो क उयिि भलखखए 1 ndash वाकय परिवििि (दो) अक ndash 2 2 ndash वाकय िचिा शदधीकिण (दो) अक ndash 2 3 ndash काल परिवििि (दो) अक ndash 2 4 ndash विििी की शदधिा (दो) अक ndash1 5 ndash मिावि िथा किावि (दो) अक -1 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क- आधनिक कववयो की िचिाओ का अधययि एव समीकषा ख - आधनिक किािीकािो की िचिाओ का अधययि एव समीकषा ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
7
FYBA Semester I
Title of the paper Hindi Ancillary
Paper Code SIUAHIN12
Number of Credits 03
Total No of Lectures 60
1-उददशय- आधनिक हिनदी गदय व पदय स ववदयारथियो का परिचय सामाजिक समसयाओ व ववसगनियो स ववदयारथियो का परिचय ववदयारथियो म साहिजययक िसासवादि का ववकास ववदयारथियो म भाषा कौशलय का ववकास ववदयारथियो क मि म हिनदी भाषा एव साहियय क परनि सममाि व परम का
निमािण सवभाषा क परनि गौिव बोध का निमािण भाििीय ससकनि की समझ का ववकास दिहदि कायि म हिदी क परयोग को बढ़ावा दि का परयास
List of Text Books 1- 10 परनिनिरध किानियाा - सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण -2017 परिदशय परकाशि-6 दादी सिक लि धोबी िालाव मिीि लाईनस
मबई -400002
2) गदय ववववधा (सकभलि सभी िचिाएा) ndash भाग 1
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण -2017 परिदशय परकाशि-6 दादी सिक लि धोबी िालाव मिीि लाईनस
मबई -400002
8
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 18
पाठयकरम िि निधािरिि किानियाा ndash
1- िौकिीपशा ndash कमलशवि
2- पिदा ndash यशपाल
3-डाची ndash उपनरिाथ अशक
4-भड़ड़ए - भविशवि
5-कमििाशा की िाि ndash भशवपरसाद भसि
6-काला शकरवाि ndash सधा अिोड़ा
Module ndash 2ndash वयाखयान ndash 15
पाठयकरम िि निधािरिि िचिाएा 1- िज़ि िसाई गई माभलक ( िखारचि) ndash डॉ वविय मोिि शमाि 2- िस उिक हदि फफि (वयगय)ndash िरिशकि पिसाई 3-मिाभािि की एक साझ (एकाकी) ndash भािि भषण अगरवाल Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
1-सििद क उस पाि (रिपोिािि)- फणीशवििाथ िण 2-आि क अिीि स (आयमकथय) ndash भीषम साििी 3-सिय भया (ससमिण ) ndash िामवकष बिीपिी Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 12
आलख लखि चचाि वाचि िथा अनय िचिायमक कायि िथा कमपयटि पि हिनदी म कायि
9
ऐचछिक हिनदी (Hindi Ancillary) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परथम सतरात परीकषा कल अक - 60 परशन पतर का परारप ndash परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि ( परनिनिरध किानियाा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय ववववधा भाग-1 स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अकndash15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क- आधनिक किािीकािो व निबधकािो की िचिाओ एव िीवि का अधययि िथा समीकषा ख ndash आलख लखि ग-उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
10
FYBA Semester II
Title of the paper Hindi Compulsory
Paper Code SIUAHIN21
Number of Credits 02
Total No of Lectures 60
List of Text Books
1 ndash कावय-कि भाग -2
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2 ndash शरषठ हिनदी किानियाा ndashभाग दो
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 20
पाठयकरम क भलए निधािरिि कवविाएा 1-वििणी किोग पाि ndash भशवमगल भसि समि 2- बाि बोलगी ndash शमशि बिादि भसि 3-बसिी िवा ndash कदाििाथ अगरवाल 4-बाघ ndash कदाििाथ भसि 5- फकससा िििि ndash धभमल 6-ववरोहिणी ndash सशीला टाकभौि
11
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 20
पाठयकरम क भलए निधािरिि किानियाा 1 ndash वापसी ndash उषा वपरयवदा 2 ndash अकली ndash मनि भणडािी 3 ndash गदल ndash िागय िाघव 4 ndash घसपहठए ndash ओमपरकाश वालमीफक 5 ndash गणपनि गणिायक ndash सयिबाला 6- कबर का मिाफा ndash ििर शमाि Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1 ndash निबध लखि ndash सामाजिक शकषखणक आयमकथायमक वचारिक सम ndash सामनयक Module ndash 4 ndash वयाखयान - 10
वयाकिण ndash 1 ndash ववशषण शबदो की िचिा व परयोग 2 ndash भाववाचक शबदो की िचिा व परयोग 3ndash भलग एव वचि परिवििि व परयोग ( सजञा सवििाम िथा ववशषण शबदो का ) 4ndash पयाियवाची शबद 5 ndash ववलोमाथी शबद
12
सदभि गरथ सची (अनिवायि हिनदी परशि पि िि)
1-हिनदी वयाकिण ndashकामिा परसाद गर- ससकिण -1984 ndashिागिी परचारिणी सभा वािाणसी
2-हिनदी वयाकिण मीमासा ndash काशीिाम शमाि- चिथि ससकिण-2016िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागि िई हदलली-110002 3--अचछी हिनदी कस भलख- सि समीि- पिला ससकिण-2013परभाि परकाशििई हदलली-110002 4-हिनदी वयाकिण क िवीि कषकषनिि - डॉ िवीनर कमाि पाठक ndash दसिा ससकिण -2012 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003 5- अभभिव वयाविारिक पि लखि ndash डॉ अनिल भसि -पिला ससकिण-1999 जयोनि परकाशि उलिास िगि -4 6-सामनयक हिनदी निबध ndash िािर भटिागि-ससकिण-2010-सामनयक परकाशि 3320-21 ििवाड़ी ििािी सभाष मागिदरियागि िई हदलली-110002
13
हिनदी अननवायय (compulsory) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) दववतीय सतरात परीकषा - कल अक ndash 60 परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप क साथ ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (कावय कि भाग -2 स आिरिक ववकलप क साथ ) अक ndash15 परशि 3ndash दीघोयििी परशि ( हिनदी किानियाा भाग-2 स आिरिक ववकलप क साथ) अक ndash15 परशि 4ndash अ ) निबध लखि ndash चाि म स एक अक ndash 07 ब ) कोषठक की सचिािसाि निमिभलखखि परशिो क उयिि भलखखए 1 ndashववशषण शबदो की िचिा ( चाि म स दो ) अक ndash2 2 ndash भाववाचक शबदो की िचिा ( चाि म स दो ) अक ndash2 3 ndash भलग परिवििि (दो) अक ndash1 4-वचि परिवििि (दो) अक ndash1 5 ndash पयाियवाची शबद (दो) अक ndash1 6ndash ववलोमाथी शबद (दो) अक -1 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क- आधनिक कववयो की िचिाओ का अधययि एव समीकषा ख - आधनिक किािीकािो की िचिाओ का अधययि एव समीकषा ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
14
FYBA Semester II
Title of the paper Hindi Ancillary
Paper Code SIUAHIN22
Number of Credits 03
Total No of Lectures 60
List of Text Books
1) फकससा लोकिनि ( उपनयास ) ववभनििािायण िाय परकाशक ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 238 असािी िोड दरियागि िई हदलली ndash 110 002 ( पिला ससकिण 1993 ) 2) गदय ववववधा (सकभलि सभी िचिाएा) ndash भाग 2
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण -2017 परिदशय परकाशि-6 दादी सिक लि धोबी िालाव मिीि लाईनस
मबई -400002
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
फकससा लोकिनि उपनयास क कथािक पाि एव चरिि रचिण सवाद योििा दशकाल - वािाविण भाषा शली िथा उददशय को लकि सपषटीकिण एव चचाि
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
पाठयकरम िि निधािरिि िचिाएा 1- चीिी फिी वाला ( िखारचि) ndash मिादवी वमाि
15
2- िीप पि सवाि इजललया (वयगय) ndash शिद िोशी 3- भोि का िािा (एकाकी) ndash िगदीशचर माथि Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
1-िफाि क ववििा (रिपोिािि)- िागय िाघव 2-आचिण की सभयिा (निबध) ndash अधयापक पणि भसि 3-अजसथयो क अकषि (ससमिण ) ndash शयौिाि भसि बचि Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
रिपोटि लखिचचाि वाचि िथा अनय िचिायमक कायि िथा कमपयटि पि हिनदी म कायि
16
ऐचछिक हिनदी (Hindi Ancillary) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) दववतीय सतरात परीकषा - कल अक - 60 परशन पतर का परारप ndash परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (फकससा लोकिनि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय ववववधा भाग-2 स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि घ- रिपोटि लखि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
17
SYBA Semester III
Title of the paper Medieval and Modern Hindi Poetry
Paper Code SIUAHIN31
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय- 1-मधयकालीि एव आधनिक कववयो क वयजकिययव एव कनियव का परिचय 2-मधयकालीि एव आधनिक कवविा की समझ व समीकषा का ववकास 3-आधनिक कथाकािो व उिकी कनियो का परिचय 4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास 5-िचिायमकिा की परवजयि का ववकास List of Prescribed Books
1-मधयकालीि एव आधनिक कावय सगरि
-समपादि हिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय
परकाशक वाणी परकाशि िई हदलली
2- का वि िािायण - परनिनिरध कवविाए िीसिा ससकिण- िािकमल पपिबकस हदलली
3- िािश िोशी - परनिनिरध कवविाए - िीसिा ससकिण- िािकमल पपिबकस हदलली Module -1- वयाखयान ndash 15
1-मधयकालीि एव आधनिक कावय
मधयकालीि एव आधनिक कावय सगरि-समपादि हिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय
परकाशक वाणी परकाशि िई हदलली
18
पाठयकरम क भलए निधािरिि कवविाएा
मधयकालीि कावय
क- कबीि-
सिगर महिमा अग
1- सिगर की महिमा अिि अिि हदखावििाि
2- दीपक दीया िल भरि बिरि ि आवौ िटट
सभमिि भिि महिमा कौ अग
1-कबीि सिा कया कि helliphellip लाब गोड़ पसारि
2- ि ि कििा ि भया जिि दखौ निि ि
ख- सिदास क पद
1-अववगि गनि सि सगि पद गाव
2-िरि सौ मीि ि दखयौ कोई िािा िास निबाि
ग-िलसीदास
अयोधयाकाणड
1-माई िी मोहि कोउ ि समझाव पीि ि िानि बखािी
2- िब-िब भवि तरबलोकनि सिो तरबि सोकिनिि रि मिो
घ-तरबिािी क दोि
1-ििीिाद कववयि िस ि बड़ सब अग
2-सपजयि कस सदस िि ििम ववभव की िानि
3-कोहि ििि कोउ किौ िऊ िीच कौ िीच
19
4-िगनि समनि ि पाविी िीग ि िोि सगध
5-िहि पिाग िहि मधि मध आग कौि िवाल
6-घि-घि डोलि दीि ि लघ पनि बड़ौ लखाइ
Module- 2- वयाखयान ndash 10
आधनिक कावय
1-आिकल लड़ाई का िमािा ि- तरिलोचि
2-एक छोटा सा अििोध- कदाििाथ भसि
3-आधा चााद माागिा ि पिी िाि-ििश सकसिा 4-लड़िा िआ आदमी- ववशविाथपरसाद निवािी
5-एक ढ़लिी सदी का सच-काययायिी
Module- 3- वयाखयान ndash 10
2-परनिनिरध कवविाए-का वि िािायण
1-व िो ििी िािि 2-एक िल िए मकाि क सामि
3-बाज़ािो की ििफ
4-एक अिीब सी मजशकल
5-एक वकष की ियया
Module- 4- वयाखयान ndash 10
3-िािश िोशी परनिनिरध कवविाए-िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड
1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि
िई हदलली-110002
1-बचच काम पि िा िि ि
20
2-माि िाएाग
3-इययाहद
4-िमाि समय क बचच
5-अनिरिकि चीिो की माया
सदभि गरथ ndash 1-कबीि एक िई दजषट ndash डॉ िघवश ndashपरथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि इलािाबाद 2-िलसी की कावय कला औि दशिि ndashडॉ िामगोपाल शमाि lsquoहदिशrsquo -परथम ससकिण ndashसिसविी सवाद कायािलय आगिा 3-िलसी मािस ियिाकि ndash डॉ भागयविी भसि - परथम ससकिण- सिसविी पसिक सदि आगिा 4- समकालीि कावय यािा ndashडॉ िनद फकशोि िवल - परथम ससकिण-िािकमल परकाशि हदलली 5-िए कवव एक अधययि ndashभाग -1 स 6 ndashडॉ सिोष कमाि निवािी -- परथम ससकिण-भाििीय गरथ निकिि िई हदलली
21
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash ििीय सि कल अक ndash 40
1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20
क-मधयकालीि एव आधनिक कववयो क िीवि एव िचिाओ का अधययि एव समीकषा
ख -आधनिक कववयो की िचिाओ की समीकषा
ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
22
SYBA Semester III
Title of the paper Functional Hindi
Paper Code SIUAHIN32
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
I परयोिि मलक हिनदी स ववदयारथियो का परिचय II ववदयारथियो म भाषा कौशलय का ववकास III परयोििमलक हिदी क परािभभक रप स परिचय IV ववदयारथियो क मि म िाषरभाषा हिनदी क परनि सममाि व परम का निमािण V सवभाषा क परनि गौिव बोध का निमािण VI दिहदि कायि म हिदी क परयोग को बढ़ावा दि का परयास
Module -1- वयाखयान - 15
1-परयोिि मलक हिनदी
I अथि II परिभाषा III सवरप िथा ववशषिा
2-सामानय हिनदी साहिजययक हिनदी
Module -2- वयाखयान - 10
3-पारिभावषक शबदावली का सामानय परिचय 4-पारिभावषक शबदावली क रप म 50 परनिशबदो की सची सलगि Module -3- वयाखयान - 10
5-अिवाद
23
I अथि II सवरप III परिभाषा IV मिययव
6-अिवाद क भद I शबदािवाद II भावािवाद iii सािािवाद
Module -4- वयाखयान - 10
7-ववजञापि I अथि II सवरप III परिभाषा IVववशषिाएा V ववजञापि की भाषा पाठयकरम क भलए निधािरिि पारिभावषक शबदावली 1-Ability योगयिा 2-Ballot मिपि 3-Basic बनियादी 4-Claim दावा 5-Circular परिपि 6-Consent सिमनि 7-Deduction कटौिी
24
8-Defacto वसिि 9-Deliberation ववचाि-ववमशि 10-Dispatch परषण 11-Enclosure अिलगिक 12-Estimate अिमाि 13-Experiment परयोग 14-Founder ससथापक 15-Graduate सिािक 16-Grant अिदाि 17-Honorarium मािदय 18-Identity Card पिचाि पि 19-Initials आदयकषि 20- Junior कनिषठ 21-Laboratory परयोगशाला 22-Leave छटटी 23-Margin िाभशया 24-Maximum अरधकिम 25-Memorandum जञापि 26-Modus operandi कायि-परणाली 27-Notice सचिा 28-Notification अरधसचिा 29-Oath शपथ 30-Parliament ससद 31-Priority पराथभमकिा 32-Project परियोििा 33-Proceedings कायिवािी 34-Questionnaire परशिावली 35-Rate दि
25
36-Reaction परनिफकरया 37-Record अभभलख 38- Style शली 39- Tax कि 40-Temporary असथायी 41-Tenure अवरध 42-Urgent अययावशयक 43-Utilization उपभोग 44-Valuation मलयाकि 45-Verification सययापि 46-Wage मज़दिी 47-Waiting list परिीकषा सची 48-Will वसीयि 49-Wholesale थोक वयापाि 50-Zonal office आचभलक कायािलय सदभि गरथ - 1-परयोििमलक हिनदी ndash वविोद गोदि - पिला ससकिण ndash 2001- वाणी परकाशि दरियागिहदलली ndash 110002
2- सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
3- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
4- आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
26
6- ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
27
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक ndash 15 परशि-4- पारिभावषक शबद -15- अक ndash 15x1 = 15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1- ककष पिीकषा -20 2-परकलप-20 क-हिनदी स अागरिी म अिवाद अथवा अागरिी स हिनदी म अिवाद ख-ववजञापि पि आधारिि पोसटि अथवा फफलम जकलप निमािण ग-पारिभावषक शबदो पि आधारिि परकलप िथा घ-परयोििमलक हिनदी स िड़ अनय ववषय भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
28
SYBA Semester IV
Title of the paper Modern Hindi Prose
Paper Code SIUAHIN41
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
List of Prescribed Books
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
Module- 1- वयाखयान ndash 15
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
उपनयास क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण उपनयास क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण Module- 2- वयाखयान - 10
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
निबनधो का वाचि व सपषटीकिण िथा उिक कथय व भशलप पकष क सदभि म चचाि Module- 3- वयाखयान - 10
निबनधो क मिययव उददशय व सामाजिक उपादयिा क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
29
Module- 4- वयाखयान - 10
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
िाटक क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण िाटक क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
सदभय गरथ ndash 1-हिनदी क चरचिि उपनयास ndash डॉ भगविी शिण भमशर ndashपरथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 2- हिनदी िाटक उदभव व ववकास ndashडॉ दशिथ ओझा-परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 3-हिनदी िाटय समालोचिा ndashडॉ मानधािा ओझा - परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 4-समकालीि हिनदी िाटक ndash डॉ िसवि भाई पडया - परथम ससकिण-जञाि परकाशि कािपि 5-समीकषायमक निबध ndashडॉ ववयनर सिािक - परथम ससकिण-िशिल पजबलभशग िाउस िई हदलली 6-अनिम दो दशको का हिनदी साहियय ndashसमपादि ndashडॉ मीिा गौिम - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
30
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash चिथि सि कल अक ndash 40
1- ककष पिीकषा -20
2-परकलप- अक-20
क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि
ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि
ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
31
SYBA Semester IV
Title of the paper Mass Media
Paper Code SIUAHIN42
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
Module -1- वयाखयान -15
ििसचाि माधयम 1-ििसचाि क-अथि ख-सवरप ग-परिभाषा 2-ििसचाि माधयमो का परिचय क-महरि माधयम ख-इलकरॉनिक माधयम
Module -2- वयाखयान -10
1-ििसचाि माधयमो का ववकास क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा च-इटििट छ-मोबाइल Module -3- वयाखयान -10
2-ििसचाि माधयमोपयोगी लखि
32
क-समाचाि ख-िड़डयोवािाि ग-साकषायकाि घ-सवाद च-फीचि 3-ििसचाि माधयमो की भाषा क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा Module -4- वयाखयान- 10
1-सववधाि मौभलक अरधकाि 2- सचिा का अरधकाि सचिा-वयाविारिक अिभव क भलए सचाि ससथािो (टी वी िड़डयो महरि माधयमो) की शकषखणक यािा अपकषकषि ि सदभि गरथ - 1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली- 110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013 -साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
33
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
7-मीड़डया लखि भसदधानि औि वयविाि ndash चरपरकाश भमशर - पिला ससकिण ndash 2004- सिय परकाशि असािी मागि दरियागिहदलली-110002
8-भािि का सववधाि एक परिचय ndashबरिफकशोि शमाि ndash बाििवाा ससकिणndashअशोक क घोष रिमखझम िाउस हदलली-110092
9-िानिय अपिा सचिा का अरधकाि अरधनियम 2005-डॉ िीिि कमाि -चिथि ससकिण -2015-भािि लॉ िाउस हदलली-110002
34
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक - 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक - 15 परशि-4- माधयमोपयोगी लखि पि आधारिि परशि ववकलप सहिि - अक -15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20 (क-समाचािपि की समीकषािड़डयो व दिदशिि क ववववध कायिकरमो क समीकषा फफलम समीकषा ख-साकषायकाि-ससकनिकमीिगकमी िचिाकाि अथवा भसि िगि स िड़ फकसी मिययवपणि वयजकि का साकषायकािसवाद अथवा फीचि लखि ग-सचिा क अरधकाि स सबजनधि कस सटडी भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
35
TYBA Semester V
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN51
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-हिनदी साहियय क इनििास व काल ववभािि स ववदयारथियो को अवगि किािा
2-हिनदी साहियय क ववभभनि कालो की पषठभभम व परवजयियो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3-हिनदी क पदय व गदय साहियय क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 15
1 हिनदी साहियय का इनििास िामकिण एव काल-ववभािि की समसया
2 आहदकाल
क) आहदकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) भसदध िाथ िि औि िासो साहियय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 2 - वयाखयान ndash 15
1-भजकिकाल
क)भजकिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख)सि कावय सफी कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 3 - वयाखयान ndash 15
36
क) िाम भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
ख) कषण भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 4 - वयाखयान ndash 15
1- िीनिकाल
क) िीनिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) िीनिबदध िीनिभसदध एव िीनिमकि कावय की सामानय ववशषिाएा
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
37
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
38
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
39
TYBA Semester V
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN52
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास व उसक कथय स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास म भमडलीकिण क ववववध रपो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- हिनदी साहियय म िखारचि औि ससमिण क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
निधािरिि पाठयपसिक
1 उपनयास ndash गलोबल गााव क दविा िणनर
परथम ससकिण - 2013 भाििीय जञािपीठ लोदी िोड ियी हदलली ndash 110003
Module -1- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास की पषठभभम कथा व चरिि िथा सदश
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
3
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 20
पाठयकरम क भलए निधािरिि कवविाएा
1- बीिी ववभाविी िाग िी ndash ियशकि परसाद 2- भभकषक - सयिकाि तरिपाठी नििाला 3- म िीि भिी दख की बदली ndash मिादवी वमाि 4- िि िो ि नििाश किो मि को - मरथलीशिण गपि 5- पषप की अभभलाषा ndash माखिलाल चिवदी 6- हदया िलािा कब मिा ि ndash िरिवशिाय बचचि
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 20
पाठयकरम क भलए निधािरिि किानियाा
1 ndash बड़ घि की बटी ndash परमचद 2- पिसकाि ndash ियशकि परसाद 3-िाि की िीि ndash सदशिि 4-चीफ की दावि ndash भीषम साििी 5- सदाचाि का िाबीज़ ndash िरिशकि पिसाई 6-अपिा गााव ndash मोििदास िभमशिाय
Module ndash 3ndash वयाखयान - 05
1 ndash पि लखि ndash निमिण बधाई रिकि पद िि आवदि- पि सपादक क िाम पि ( भशकायि एव सझाव ) Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
वयाकिण ndash 1 ndash वाकय परिवििि ndash क ndash ववरध निषधवाचक ववसमयाहदबोधक
4
ख ndash सामानय वाकय सयकि वाकय भमशर वाकय 2 ndash वाकय िचिा की शदधिा व परयोग 3 ndash काल परिवििि ndash वििमाि काल भिकाल भववषय काल एव उिक उपभद 4 ndash विििी की शदधिा व परयोग 5 ndash मिावि िथा किाविो का अथि एव परयोग
5
सदभि गरथ सची
(अनिवायि हिनदी परशि पि िि) 1-हिनदी वयाकिण ndashकामिा परसाद गर- ससकिण -1984 ndashिागिी परचारिणी सभा वािाणसी
2-हिनदी वयाकिण मीमासा ndash काशीिाम शमाि- चिथि ससकिण-2016िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागि िई हदलली-110002 3--अचछी हिनदी कस भलख- सि समीि- पिला ससकिण-2013परभाि परकाशििई हदलली-110002 4-हिनदी वयाकिण क िवीि कषकषनिि - डॉ िवीनर कमाि पाठक ndash दसिा ससकिण -2012 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003 5- अभभिव वयाविारिक पि लखि ndash डॉ अनिल भसि -पिला ससकिण-1999 जयोनि परकाशि उलिास िगि -4
6
हिनदी अननवायय (compulsory) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परथम सतरात परीकषा ndash कल अक - 60 परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप क साथ ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (कावय कि भाग -1 स आिरिक ववकलप क साथ ) अक ndash15 परशि 3ndash दीघोयििी परशि ( हिनदी किानियाा भाग-1स आिरिक ववकलप क साथ) अक ndash15 परशि 4 ndash अ ) पि लखि ndash दो म स एक अक ndash 07 ब) कोषठक की सचिािसाि निमिभलखखि परशिो क उयिि भलखखए 1 ndash वाकय परिवििि (दो) अक ndash 2 2 ndash वाकय िचिा शदधीकिण (दो) अक ndash 2 3 ndash काल परिवििि (दो) अक ndash 2 4 ndash विििी की शदधिा (दो) अक ndash1 5 ndash मिावि िथा किावि (दो) अक -1 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क- आधनिक कववयो की िचिाओ का अधययि एव समीकषा ख - आधनिक किािीकािो की िचिाओ का अधययि एव समीकषा ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
7
FYBA Semester I
Title of the paper Hindi Ancillary
Paper Code SIUAHIN12
Number of Credits 03
Total No of Lectures 60
1-उददशय- आधनिक हिनदी गदय व पदय स ववदयारथियो का परिचय सामाजिक समसयाओ व ववसगनियो स ववदयारथियो का परिचय ववदयारथियो म साहिजययक िसासवादि का ववकास ववदयारथियो म भाषा कौशलय का ववकास ववदयारथियो क मि म हिनदी भाषा एव साहियय क परनि सममाि व परम का
निमािण सवभाषा क परनि गौिव बोध का निमािण भाििीय ससकनि की समझ का ववकास दिहदि कायि म हिदी क परयोग को बढ़ावा दि का परयास
List of Text Books 1- 10 परनिनिरध किानियाा - सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण -2017 परिदशय परकाशि-6 दादी सिक लि धोबी िालाव मिीि लाईनस
मबई -400002
2) गदय ववववधा (सकभलि सभी िचिाएा) ndash भाग 1
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण -2017 परिदशय परकाशि-6 दादी सिक लि धोबी िालाव मिीि लाईनस
मबई -400002
8
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 18
पाठयकरम िि निधािरिि किानियाा ndash
1- िौकिीपशा ndash कमलशवि
2- पिदा ndash यशपाल
3-डाची ndash उपनरिाथ अशक
4-भड़ड़ए - भविशवि
5-कमििाशा की िाि ndash भशवपरसाद भसि
6-काला शकरवाि ndash सधा अिोड़ा
Module ndash 2ndash वयाखयान ndash 15
पाठयकरम िि निधािरिि िचिाएा 1- िज़ि िसाई गई माभलक ( िखारचि) ndash डॉ वविय मोिि शमाि 2- िस उिक हदि फफि (वयगय)ndash िरिशकि पिसाई 3-मिाभािि की एक साझ (एकाकी) ndash भािि भषण अगरवाल Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
1-सििद क उस पाि (रिपोिािि)- फणीशवििाथ िण 2-आि क अिीि स (आयमकथय) ndash भीषम साििी 3-सिय भया (ससमिण ) ndash िामवकष बिीपिी Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 12
आलख लखि चचाि वाचि िथा अनय िचिायमक कायि िथा कमपयटि पि हिनदी म कायि
9
ऐचछिक हिनदी (Hindi Ancillary) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परथम सतरात परीकषा कल अक - 60 परशन पतर का परारप ndash परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि ( परनिनिरध किानियाा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय ववववधा भाग-1 स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अकndash15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क- आधनिक किािीकािो व निबधकािो की िचिाओ एव िीवि का अधययि िथा समीकषा ख ndash आलख लखि ग-उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
10
FYBA Semester II
Title of the paper Hindi Compulsory
Paper Code SIUAHIN21
Number of Credits 02
Total No of Lectures 60
List of Text Books
1 ndash कावय-कि भाग -2
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2 ndash शरषठ हिनदी किानियाा ndashभाग दो
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 20
पाठयकरम क भलए निधािरिि कवविाएा 1-वििणी किोग पाि ndash भशवमगल भसि समि 2- बाि बोलगी ndash शमशि बिादि भसि 3-बसिी िवा ndash कदाििाथ अगरवाल 4-बाघ ndash कदाििाथ भसि 5- फकससा िििि ndash धभमल 6-ववरोहिणी ndash सशीला टाकभौि
11
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 20
पाठयकरम क भलए निधािरिि किानियाा 1 ndash वापसी ndash उषा वपरयवदा 2 ndash अकली ndash मनि भणडािी 3 ndash गदल ndash िागय िाघव 4 ndash घसपहठए ndash ओमपरकाश वालमीफक 5 ndash गणपनि गणिायक ndash सयिबाला 6- कबर का मिाफा ndash ििर शमाि Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1 ndash निबध लखि ndash सामाजिक शकषखणक आयमकथायमक वचारिक सम ndash सामनयक Module ndash 4 ndash वयाखयान - 10
वयाकिण ndash 1 ndash ववशषण शबदो की िचिा व परयोग 2 ndash भाववाचक शबदो की िचिा व परयोग 3ndash भलग एव वचि परिवििि व परयोग ( सजञा सवििाम िथा ववशषण शबदो का ) 4ndash पयाियवाची शबद 5 ndash ववलोमाथी शबद
12
सदभि गरथ सची (अनिवायि हिनदी परशि पि िि)
1-हिनदी वयाकिण ndashकामिा परसाद गर- ससकिण -1984 ndashिागिी परचारिणी सभा वािाणसी
2-हिनदी वयाकिण मीमासा ndash काशीिाम शमाि- चिथि ससकिण-2016िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागि िई हदलली-110002 3--अचछी हिनदी कस भलख- सि समीि- पिला ससकिण-2013परभाि परकाशििई हदलली-110002 4-हिनदी वयाकिण क िवीि कषकषनिि - डॉ िवीनर कमाि पाठक ndash दसिा ससकिण -2012 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003 5- अभभिव वयाविारिक पि लखि ndash डॉ अनिल भसि -पिला ससकिण-1999 जयोनि परकाशि उलिास िगि -4 6-सामनयक हिनदी निबध ndash िािर भटिागि-ससकिण-2010-सामनयक परकाशि 3320-21 ििवाड़ी ििािी सभाष मागिदरियागि िई हदलली-110002
13
हिनदी अननवायय (compulsory) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) दववतीय सतरात परीकषा - कल अक ndash 60 परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप क साथ ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (कावय कि भाग -2 स आिरिक ववकलप क साथ ) अक ndash15 परशि 3ndash दीघोयििी परशि ( हिनदी किानियाा भाग-2 स आिरिक ववकलप क साथ) अक ndash15 परशि 4ndash अ ) निबध लखि ndash चाि म स एक अक ndash 07 ब ) कोषठक की सचिािसाि निमिभलखखि परशिो क उयिि भलखखए 1 ndashववशषण शबदो की िचिा ( चाि म स दो ) अक ndash2 2 ndash भाववाचक शबदो की िचिा ( चाि म स दो ) अक ndash2 3 ndash भलग परिवििि (दो) अक ndash1 4-वचि परिवििि (दो) अक ndash1 5 ndash पयाियवाची शबद (दो) अक ndash1 6ndash ववलोमाथी शबद (दो) अक -1 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क- आधनिक कववयो की िचिाओ का अधययि एव समीकषा ख - आधनिक किािीकािो की िचिाओ का अधययि एव समीकषा ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
14
FYBA Semester II
Title of the paper Hindi Ancillary
Paper Code SIUAHIN22
Number of Credits 03
Total No of Lectures 60
List of Text Books
1) फकससा लोकिनि ( उपनयास ) ववभनििािायण िाय परकाशक ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 238 असािी िोड दरियागि िई हदलली ndash 110 002 ( पिला ससकिण 1993 ) 2) गदय ववववधा (सकभलि सभी िचिाएा) ndash भाग 2
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण -2017 परिदशय परकाशि-6 दादी सिक लि धोबी िालाव मिीि लाईनस
मबई -400002
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
फकससा लोकिनि उपनयास क कथािक पाि एव चरिि रचिण सवाद योििा दशकाल - वािाविण भाषा शली िथा उददशय को लकि सपषटीकिण एव चचाि
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
पाठयकरम िि निधािरिि िचिाएा 1- चीिी फिी वाला ( िखारचि) ndash मिादवी वमाि
15
2- िीप पि सवाि इजललया (वयगय) ndash शिद िोशी 3- भोि का िािा (एकाकी) ndash िगदीशचर माथि Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
1-िफाि क ववििा (रिपोिािि)- िागय िाघव 2-आचिण की सभयिा (निबध) ndash अधयापक पणि भसि 3-अजसथयो क अकषि (ससमिण ) ndash शयौिाि भसि बचि Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
रिपोटि लखिचचाि वाचि िथा अनय िचिायमक कायि िथा कमपयटि पि हिनदी म कायि
16
ऐचछिक हिनदी (Hindi Ancillary) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) दववतीय सतरात परीकषा - कल अक - 60 परशन पतर का परारप ndash परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (फकससा लोकिनि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय ववववधा भाग-2 स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि घ- रिपोटि लखि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
17
SYBA Semester III
Title of the paper Medieval and Modern Hindi Poetry
Paper Code SIUAHIN31
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय- 1-मधयकालीि एव आधनिक कववयो क वयजकिययव एव कनियव का परिचय 2-मधयकालीि एव आधनिक कवविा की समझ व समीकषा का ववकास 3-आधनिक कथाकािो व उिकी कनियो का परिचय 4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास 5-िचिायमकिा की परवजयि का ववकास List of Prescribed Books
1-मधयकालीि एव आधनिक कावय सगरि
-समपादि हिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय
परकाशक वाणी परकाशि िई हदलली
2- का वि िािायण - परनिनिरध कवविाए िीसिा ससकिण- िािकमल पपिबकस हदलली
3- िािश िोशी - परनिनिरध कवविाए - िीसिा ससकिण- िािकमल पपिबकस हदलली Module -1- वयाखयान ndash 15
1-मधयकालीि एव आधनिक कावय
मधयकालीि एव आधनिक कावय सगरि-समपादि हिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय
परकाशक वाणी परकाशि िई हदलली
18
पाठयकरम क भलए निधािरिि कवविाएा
मधयकालीि कावय
क- कबीि-
सिगर महिमा अग
1- सिगर की महिमा अिि अिि हदखावििाि
2- दीपक दीया िल भरि बिरि ि आवौ िटट
सभमिि भिि महिमा कौ अग
1-कबीि सिा कया कि helliphellip लाब गोड़ पसारि
2- ि ि कििा ि भया जिि दखौ निि ि
ख- सिदास क पद
1-अववगि गनि सि सगि पद गाव
2-िरि सौ मीि ि दखयौ कोई िािा िास निबाि
ग-िलसीदास
अयोधयाकाणड
1-माई िी मोहि कोउ ि समझाव पीि ि िानि बखािी
2- िब-िब भवि तरबलोकनि सिो तरबि सोकिनिि रि मिो
घ-तरबिािी क दोि
1-ििीिाद कववयि िस ि बड़ सब अग
2-सपजयि कस सदस िि ििम ववभव की िानि
3-कोहि ििि कोउ किौ िऊ िीच कौ िीच
19
4-िगनि समनि ि पाविी िीग ि िोि सगध
5-िहि पिाग िहि मधि मध आग कौि िवाल
6-घि-घि डोलि दीि ि लघ पनि बड़ौ लखाइ
Module- 2- वयाखयान ndash 10
आधनिक कावय
1-आिकल लड़ाई का िमािा ि- तरिलोचि
2-एक छोटा सा अििोध- कदाििाथ भसि
3-आधा चााद माागिा ि पिी िाि-ििश सकसिा 4-लड़िा िआ आदमी- ववशविाथपरसाद निवािी
5-एक ढ़लिी सदी का सच-काययायिी
Module- 3- वयाखयान ndash 10
2-परनिनिरध कवविाए-का वि िािायण
1-व िो ििी िािि 2-एक िल िए मकाि क सामि
3-बाज़ािो की ििफ
4-एक अिीब सी मजशकल
5-एक वकष की ियया
Module- 4- वयाखयान ndash 10
3-िािश िोशी परनिनिरध कवविाए-िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड
1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि
िई हदलली-110002
1-बचच काम पि िा िि ि
20
2-माि िाएाग
3-इययाहद
4-िमाि समय क बचच
5-अनिरिकि चीिो की माया
सदभि गरथ ndash 1-कबीि एक िई दजषट ndash डॉ िघवश ndashपरथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि इलािाबाद 2-िलसी की कावय कला औि दशिि ndashडॉ िामगोपाल शमाि lsquoहदिशrsquo -परथम ससकिण ndashसिसविी सवाद कायािलय आगिा 3-िलसी मािस ियिाकि ndash डॉ भागयविी भसि - परथम ससकिण- सिसविी पसिक सदि आगिा 4- समकालीि कावय यािा ndashडॉ िनद फकशोि िवल - परथम ससकिण-िािकमल परकाशि हदलली 5-िए कवव एक अधययि ndashभाग -1 स 6 ndashडॉ सिोष कमाि निवािी -- परथम ससकिण-भाििीय गरथ निकिि िई हदलली
21
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash ििीय सि कल अक ndash 40
1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20
क-मधयकालीि एव आधनिक कववयो क िीवि एव िचिाओ का अधययि एव समीकषा
ख -आधनिक कववयो की िचिाओ की समीकषा
ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
22
SYBA Semester III
Title of the paper Functional Hindi
Paper Code SIUAHIN32
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
I परयोिि मलक हिनदी स ववदयारथियो का परिचय II ववदयारथियो म भाषा कौशलय का ववकास III परयोििमलक हिदी क परािभभक रप स परिचय IV ववदयारथियो क मि म िाषरभाषा हिनदी क परनि सममाि व परम का निमािण V सवभाषा क परनि गौिव बोध का निमािण VI दिहदि कायि म हिदी क परयोग को बढ़ावा दि का परयास
Module -1- वयाखयान - 15
1-परयोिि मलक हिनदी
I अथि II परिभाषा III सवरप िथा ववशषिा
2-सामानय हिनदी साहिजययक हिनदी
Module -2- वयाखयान - 10
3-पारिभावषक शबदावली का सामानय परिचय 4-पारिभावषक शबदावली क रप म 50 परनिशबदो की सची सलगि Module -3- वयाखयान - 10
5-अिवाद
23
I अथि II सवरप III परिभाषा IV मिययव
6-अिवाद क भद I शबदािवाद II भावािवाद iii सािािवाद
Module -4- वयाखयान - 10
7-ववजञापि I अथि II सवरप III परिभाषा IVववशषिाएा V ववजञापि की भाषा पाठयकरम क भलए निधािरिि पारिभावषक शबदावली 1-Ability योगयिा 2-Ballot मिपि 3-Basic बनियादी 4-Claim दावा 5-Circular परिपि 6-Consent सिमनि 7-Deduction कटौिी
24
8-Defacto वसिि 9-Deliberation ववचाि-ववमशि 10-Dispatch परषण 11-Enclosure अिलगिक 12-Estimate अिमाि 13-Experiment परयोग 14-Founder ससथापक 15-Graduate सिािक 16-Grant अिदाि 17-Honorarium मािदय 18-Identity Card पिचाि पि 19-Initials आदयकषि 20- Junior कनिषठ 21-Laboratory परयोगशाला 22-Leave छटटी 23-Margin िाभशया 24-Maximum अरधकिम 25-Memorandum जञापि 26-Modus operandi कायि-परणाली 27-Notice सचिा 28-Notification अरधसचिा 29-Oath शपथ 30-Parliament ससद 31-Priority पराथभमकिा 32-Project परियोििा 33-Proceedings कायिवािी 34-Questionnaire परशिावली 35-Rate दि
25
36-Reaction परनिफकरया 37-Record अभभलख 38- Style शली 39- Tax कि 40-Temporary असथायी 41-Tenure अवरध 42-Urgent अययावशयक 43-Utilization उपभोग 44-Valuation मलयाकि 45-Verification सययापि 46-Wage मज़दिी 47-Waiting list परिीकषा सची 48-Will वसीयि 49-Wholesale थोक वयापाि 50-Zonal office आचभलक कायािलय सदभि गरथ - 1-परयोििमलक हिनदी ndash वविोद गोदि - पिला ससकिण ndash 2001- वाणी परकाशि दरियागिहदलली ndash 110002
2- सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
3- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
4- आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
26
6- ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
27
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक ndash 15 परशि-4- पारिभावषक शबद -15- अक ndash 15x1 = 15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1- ककष पिीकषा -20 2-परकलप-20 क-हिनदी स अागरिी म अिवाद अथवा अागरिी स हिनदी म अिवाद ख-ववजञापि पि आधारिि पोसटि अथवा फफलम जकलप निमािण ग-पारिभावषक शबदो पि आधारिि परकलप िथा घ-परयोििमलक हिनदी स िड़ अनय ववषय भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
28
SYBA Semester IV
Title of the paper Modern Hindi Prose
Paper Code SIUAHIN41
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
List of Prescribed Books
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
Module- 1- वयाखयान ndash 15
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
उपनयास क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण उपनयास क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण Module- 2- वयाखयान - 10
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
निबनधो का वाचि व सपषटीकिण िथा उिक कथय व भशलप पकष क सदभि म चचाि Module- 3- वयाखयान - 10
निबनधो क मिययव उददशय व सामाजिक उपादयिा क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
29
Module- 4- वयाखयान - 10
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
िाटक क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण िाटक क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
सदभय गरथ ndash 1-हिनदी क चरचिि उपनयास ndash डॉ भगविी शिण भमशर ndashपरथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 2- हिनदी िाटक उदभव व ववकास ndashडॉ दशिथ ओझा-परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 3-हिनदी िाटय समालोचिा ndashडॉ मानधािा ओझा - परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 4-समकालीि हिनदी िाटक ndash डॉ िसवि भाई पडया - परथम ससकिण-जञाि परकाशि कािपि 5-समीकषायमक निबध ndashडॉ ववयनर सिािक - परथम ससकिण-िशिल पजबलभशग िाउस िई हदलली 6-अनिम दो दशको का हिनदी साहियय ndashसमपादि ndashडॉ मीिा गौिम - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
30
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash चिथि सि कल अक ndash 40
1- ककष पिीकषा -20
2-परकलप- अक-20
क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि
ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि
ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
31
SYBA Semester IV
Title of the paper Mass Media
Paper Code SIUAHIN42
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
Module -1- वयाखयान -15
ििसचाि माधयम 1-ििसचाि क-अथि ख-सवरप ग-परिभाषा 2-ििसचाि माधयमो का परिचय क-महरि माधयम ख-इलकरॉनिक माधयम
Module -2- वयाखयान -10
1-ििसचाि माधयमो का ववकास क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा च-इटििट छ-मोबाइल Module -3- वयाखयान -10
2-ििसचाि माधयमोपयोगी लखि
32
क-समाचाि ख-िड़डयोवािाि ग-साकषायकाि घ-सवाद च-फीचि 3-ििसचाि माधयमो की भाषा क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा Module -4- वयाखयान- 10
1-सववधाि मौभलक अरधकाि 2- सचिा का अरधकाि सचिा-वयाविारिक अिभव क भलए सचाि ससथािो (टी वी िड़डयो महरि माधयमो) की शकषखणक यािा अपकषकषि ि सदभि गरथ - 1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली- 110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013 -साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
33
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
7-मीड़डया लखि भसदधानि औि वयविाि ndash चरपरकाश भमशर - पिला ससकिण ndash 2004- सिय परकाशि असािी मागि दरियागिहदलली-110002
8-भािि का सववधाि एक परिचय ndashबरिफकशोि शमाि ndash बाििवाा ससकिणndashअशोक क घोष रिमखझम िाउस हदलली-110092
9-िानिय अपिा सचिा का अरधकाि अरधनियम 2005-डॉ िीिि कमाि -चिथि ससकिण -2015-भािि लॉ िाउस हदलली-110002
34
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक - 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक - 15 परशि-4- माधयमोपयोगी लखि पि आधारिि परशि ववकलप सहिि - अक -15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20 (क-समाचािपि की समीकषािड़डयो व दिदशिि क ववववध कायिकरमो क समीकषा फफलम समीकषा ख-साकषायकाि-ससकनिकमीिगकमी िचिाकाि अथवा भसि िगि स िड़ फकसी मिययवपणि वयजकि का साकषायकािसवाद अथवा फीचि लखि ग-सचिा क अरधकाि स सबजनधि कस सटडी भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
35
TYBA Semester V
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN51
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-हिनदी साहियय क इनििास व काल ववभािि स ववदयारथियो को अवगि किािा
2-हिनदी साहियय क ववभभनि कालो की पषठभभम व परवजयियो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3-हिनदी क पदय व गदय साहियय क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 15
1 हिनदी साहियय का इनििास िामकिण एव काल-ववभािि की समसया
2 आहदकाल
क) आहदकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) भसदध िाथ िि औि िासो साहियय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 2 - वयाखयान ndash 15
1-भजकिकाल
क)भजकिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख)सि कावय सफी कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 3 - वयाखयान ndash 15
36
क) िाम भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
ख) कषण भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 4 - वयाखयान ndash 15
1- िीनिकाल
क) िीनिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) िीनिबदध िीनिभसदध एव िीनिमकि कावय की सामानय ववशषिाएा
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
37
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
38
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
39
TYBA Semester V
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN52
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास व उसक कथय स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास म भमडलीकिण क ववववध रपो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- हिनदी साहियय म िखारचि औि ससमिण क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
निधािरिि पाठयपसिक
1 उपनयास ndash गलोबल गााव क दविा िणनर
परथम ससकिण - 2013 भाििीय जञािपीठ लोदी िोड ियी हदलली ndash 110003
Module -1- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास की पषठभभम कथा व चरिि िथा सदश
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4
ख ndash सामानय वाकय सयकि वाकय भमशर वाकय 2 ndash वाकय िचिा की शदधिा व परयोग 3 ndash काल परिवििि ndash वििमाि काल भिकाल भववषय काल एव उिक उपभद 4 ndash विििी की शदधिा व परयोग 5 ndash मिावि िथा किाविो का अथि एव परयोग
5
सदभि गरथ सची
(अनिवायि हिनदी परशि पि िि) 1-हिनदी वयाकिण ndashकामिा परसाद गर- ससकिण -1984 ndashिागिी परचारिणी सभा वािाणसी
2-हिनदी वयाकिण मीमासा ndash काशीिाम शमाि- चिथि ससकिण-2016िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागि िई हदलली-110002 3--अचछी हिनदी कस भलख- सि समीि- पिला ससकिण-2013परभाि परकाशििई हदलली-110002 4-हिनदी वयाकिण क िवीि कषकषनिि - डॉ िवीनर कमाि पाठक ndash दसिा ससकिण -2012 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003 5- अभभिव वयाविारिक पि लखि ndash डॉ अनिल भसि -पिला ससकिण-1999 जयोनि परकाशि उलिास िगि -4
6
हिनदी अननवायय (compulsory) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परथम सतरात परीकषा ndash कल अक - 60 परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप क साथ ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (कावय कि भाग -1 स आिरिक ववकलप क साथ ) अक ndash15 परशि 3ndash दीघोयििी परशि ( हिनदी किानियाा भाग-1स आिरिक ववकलप क साथ) अक ndash15 परशि 4 ndash अ ) पि लखि ndash दो म स एक अक ndash 07 ब) कोषठक की सचिािसाि निमिभलखखि परशिो क उयिि भलखखए 1 ndash वाकय परिवििि (दो) अक ndash 2 2 ndash वाकय िचिा शदधीकिण (दो) अक ndash 2 3 ndash काल परिवििि (दो) अक ndash 2 4 ndash विििी की शदधिा (दो) अक ndash1 5 ndash मिावि िथा किावि (दो) अक -1 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क- आधनिक कववयो की िचिाओ का अधययि एव समीकषा ख - आधनिक किािीकािो की िचिाओ का अधययि एव समीकषा ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
7
FYBA Semester I
Title of the paper Hindi Ancillary
Paper Code SIUAHIN12
Number of Credits 03
Total No of Lectures 60
1-उददशय- आधनिक हिनदी गदय व पदय स ववदयारथियो का परिचय सामाजिक समसयाओ व ववसगनियो स ववदयारथियो का परिचय ववदयारथियो म साहिजययक िसासवादि का ववकास ववदयारथियो म भाषा कौशलय का ववकास ववदयारथियो क मि म हिनदी भाषा एव साहियय क परनि सममाि व परम का
निमािण सवभाषा क परनि गौिव बोध का निमािण भाििीय ससकनि की समझ का ववकास दिहदि कायि म हिदी क परयोग को बढ़ावा दि का परयास
List of Text Books 1- 10 परनिनिरध किानियाा - सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण -2017 परिदशय परकाशि-6 दादी सिक लि धोबी िालाव मिीि लाईनस
मबई -400002
2) गदय ववववधा (सकभलि सभी िचिाएा) ndash भाग 1
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण -2017 परिदशय परकाशि-6 दादी सिक लि धोबी िालाव मिीि लाईनस
मबई -400002
8
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 18
पाठयकरम िि निधािरिि किानियाा ndash
1- िौकिीपशा ndash कमलशवि
2- पिदा ndash यशपाल
3-डाची ndash उपनरिाथ अशक
4-भड़ड़ए - भविशवि
5-कमििाशा की िाि ndash भशवपरसाद भसि
6-काला शकरवाि ndash सधा अिोड़ा
Module ndash 2ndash वयाखयान ndash 15
पाठयकरम िि निधािरिि िचिाएा 1- िज़ि िसाई गई माभलक ( िखारचि) ndash डॉ वविय मोिि शमाि 2- िस उिक हदि फफि (वयगय)ndash िरिशकि पिसाई 3-मिाभािि की एक साझ (एकाकी) ndash भािि भषण अगरवाल Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
1-सििद क उस पाि (रिपोिािि)- फणीशवििाथ िण 2-आि क अिीि स (आयमकथय) ndash भीषम साििी 3-सिय भया (ससमिण ) ndash िामवकष बिीपिी Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 12
आलख लखि चचाि वाचि िथा अनय िचिायमक कायि िथा कमपयटि पि हिनदी म कायि
9
ऐचछिक हिनदी (Hindi Ancillary) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परथम सतरात परीकषा कल अक - 60 परशन पतर का परारप ndash परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि ( परनिनिरध किानियाा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय ववववधा भाग-1 स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अकndash15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क- आधनिक किािीकािो व निबधकािो की िचिाओ एव िीवि का अधययि िथा समीकषा ख ndash आलख लखि ग-उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
10
FYBA Semester II
Title of the paper Hindi Compulsory
Paper Code SIUAHIN21
Number of Credits 02
Total No of Lectures 60
List of Text Books
1 ndash कावय-कि भाग -2
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2 ndash शरषठ हिनदी किानियाा ndashभाग दो
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 20
पाठयकरम क भलए निधािरिि कवविाएा 1-वििणी किोग पाि ndash भशवमगल भसि समि 2- बाि बोलगी ndash शमशि बिादि भसि 3-बसिी िवा ndash कदाििाथ अगरवाल 4-बाघ ndash कदाििाथ भसि 5- फकससा िििि ndash धभमल 6-ववरोहिणी ndash सशीला टाकभौि
11
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 20
पाठयकरम क भलए निधािरिि किानियाा 1 ndash वापसी ndash उषा वपरयवदा 2 ndash अकली ndash मनि भणडािी 3 ndash गदल ndash िागय िाघव 4 ndash घसपहठए ndash ओमपरकाश वालमीफक 5 ndash गणपनि गणिायक ndash सयिबाला 6- कबर का मिाफा ndash ििर शमाि Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1 ndash निबध लखि ndash सामाजिक शकषखणक आयमकथायमक वचारिक सम ndash सामनयक Module ndash 4 ndash वयाखयान - 10
वयाकिण ndash 1 ndash ववशषण शबदो की िचिा व परयोग 2 ndash भाववाचक शबदो की िचिा व परयोग 3ndash भलग एव वचि परिवििि व परयोग ( सजञा सवििाम िथा ववशषण शबदो का ) 4ndash पयाियवाची शबद 5 ndash ववलोमाथी शबद
12
सदभि गरथ सची (अनिवायि हिनदी परशि पि िि)
1-हिनदी वयाकिण ndashकामिा परसाद गर- ससकिण -1984 ndashिागिी परचारिणी सभा वािाणसी
2-हिनदी वयाकिण मीमासा ndash काशीिाम शमाि- चिथि ससकिण-2016िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागि िई हदलली-110002 3--अचछी हिनदी कस भलख- सि समीि- पिला ससकिण-2013परभाि परकाशििई हदलली-110002 4-हिनदी वयाकिण क िवीि कषकषनिि - डॉ िवीनर कमाि पाठक ndash दसिा ससकिण -2012 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003 5- अभभिव वयाविारिक पि लखि ndash डॉ अनिल भसि -पिला ससकिण-1999 जयोनि परकाशि उलिास िगि -4 6-सामनयक हिनदी निबध ndash िािर भटिागि-ससकिण-2010-सामनयक परकाशि 3320-21 ििवाड़ी ििािी सभाष मागिदरियागि िई हदलली-110002
13
हिनदी अननवायय (compulsory) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) दववतीय सतरात परीकषा - कल अक ndash 60 परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप क साथ ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (कावय कि भाग -2 स आिरिक ववकलप क साथ ) अक ndash15 परशि 3ndash दीघोयििी परशि ( हिनदी किानियाा भाग-2 स आिरिक ववकलप क साथ) अक ndash15 परशि 4ndash अ ) निबध लखि ndash चाि म स एक अक ndash 07 ब ) कोषठक की सचिािसाि निमिभलखखि परशिो क उयिि भलखखए 1 ndashववशषण शबदो की िचिा ( चाि म स दो ) अक ndash2 2 ndash भाववाचक शबदो की िचिा ( चाि म स दो ) अक ndash2 3 ndash भलग परिवििि (दो) अक ndash1 4-वचि परिवििि (दो) अक ndash1 5 ndash पयाियवाची शबद (दो) अक ndash1 6ndash ववलोमाथी शबद (दो) अक -1 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क- आधनिक कववयो की िचिाओ का अधययि एव समीकषा ख - आधनिक किािीकािो की िचिाओ का अधययि एव समीकषा ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
14
FYBA Semester II
Title of the paper Hindi Ancillary
Paper Code SIUAHIN22
Number of Credits 03
Total No of Lectures 60
List of Text Books
1) फकससा लोकिनि ( उपनयास ) ववभनििािायण िाय परकाशक ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 238 असािी िोड दरियागि िई हदलली ndash 110 002 ( पिला ससकिण 1993 ) 2) गदय ववववधा (सकभलि सभी िचिाएा) ndash भाग 2
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण -2017 परिदशय परकाशि-6 दादी सिक लि धोबी िालाव मिीि लाईनस
मबई -400002
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
फकससा लोकिनि उपनयास क कथािक पाि एव चरिि रचिण सवाद योििा दशकाल - वािाविण भाषा शली िथा उददशय को लकि सपषटीकिण एव चचाि
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
पाठयकरम िि निधािरिि िचिाएा 1- चीिी फिी वाला ( िखारचि) ndash मिादवी वमाि
15
2- िीप पि सवाि इजललया (वयगय) ndash शिद िोशी 3- भोि का िािा (एकाकी) ndash िगदीशचर माथि Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
1-िफाि क ववििा (रिपोिािि)- िागय िाघव 2-आचिण की सभयिा (निबध) ndash अधयापक पणि भसि 3-अजसथयो क अकषि (ससमिण ) ndash शयौिाि भसि बचि Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
रिपोटि लखिचचाि वाचि िथा अनय िचिायमक कायि िथा कमपयटि पि हिनदी म कायि
16
ऐचछिक हिनदी (Hindi Ancillary) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) दववतीय सतरात परीकषा - कल अक - 60 परशन पतर का परारप ndash परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (फकससा लोकिनि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय ववववधा भाग-2 स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि घ- रिपोटि लखि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
17
SYBA Semester III
Title of the paper Medieval and Modern Hindi Poetry
Paper Code SIUAHIN31
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय- 1-मधयकालीि एव आधनिक कववयो क वयजकिययव एव कनियव का परिचय 2-मधयकालीि एव आधनिक कवविा की समझ व समीकषा का ववकास 3-आधनिक कथाकािो व उिकी कनियो का परिचय 4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास 5-िचिायमकिा की परवजयि का ववकास List of Prescribed Books
1-मधयकालीि एव आधनिक कावय सगरि
-समपादि हिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय
परकाशक वाणी परकाशि िई हदलली
2- का वि िािायण - परनिनिरध कवविाए िीसिा ससकिण- िािकमल पपिबकस हदलली
3- िािश िोशी - परनिनिरध कवविाए - िीसिा ससकिण- िािकमल पपिबकस हदलली Module -1- वयाखयान ndash 15
1-मधयकालीि एव आधनिक कावय
मधयकालीि एव आधनिक कावय सगरि-समपादि हिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय
परकाशक वाणी परकाशि िई हदलली
18
पाठयकरम क भलए निधािरिि कवविाएा
मधयकालीि कावय
क- कबीि-
सिगर महिमा अग
1- सिगर की महिमा अिि अिि हदखावििाि
2- दीपक दीया िल भरि बिरि ि आवौ िटट
सभमिि भिि महिमा कौ अग
1-कबीि सिा कया कि helliphellip लाब गोड़ पसारि
2- ि ि कििा ि भया जिि दखौ निि ि
ख- सिदास क पद
1-अववगि गनि सि सगि पद गाव
2-िरि सौ मीि ि दखयौ कोई िािा िास निबाि
ग-िलसीदास
अयोधयाकाणड
1-माई िी मोहि कोउ ि समझाव पीि ि िानि बखािी
2- िब-िब भवि तरबलोकनि सिो तरबि सोकिनिि रि मिो
घ-तरबिािी क दोि
1-ििीिाद कववयि िस ि बड़ सब अग
2-सपजयि कस सदस िि ििम ववभव की िानि
3-कोहि ििि कोउ किौ िऊ िीच कौ िीच
19
4-िगनि समनि ि पाविी िीग ि िोि सगध
5-िहि पिाग िहि मधि मध आग कौि िवाल
6-घि-घि डोलि दीि ि लघ पनि बड़ौ लखाइ
Module- 2- वयाखयान ndash 10
आधनिक कावय
1-आिकल लड़ाई का िमािा ि- तरिलोचि
2-एक छोटा सा अििोध- कदाििाथ भसि
3-आधा चााद माागिा ि पिी िाि-ििश सकसिा 4-लड़िा िआ आदमी- ववशविाथपरसाद निवािी
5-एक ढ़लिी सदी का सच-काययायिी
Module- 3- वयाखयान ndash 10
2-परनिनिरध कवविाए-का वि िािायण
1-व िो ििी िािि 2-एक िल िए मकाि क सामि
3-बाज़ािो की ििफ
4-एक अिीब सी मजशकल
5-एक वकष की ियया
Module- 4- वयाखयान ndash 10
3-िािश िोशी परनिनिरध कवविाए-िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड
1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि
िई हदलली-110002
1-बचच काम पि िा िि ि
20
2-माि िाएाग
3-इययाहद
4-िमाि समय क बचच
5-अनिरिकि चीिो की माया
सदभि गरथ ndash 1-कबीि एक िई दजषट ndash डॉ िघवश ndashपरथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि इलािाबाद 2-िलसी की कावय कला औि दशिि ndashडॉ िामगोपाल शमाि lsquoहदिशrsquo -परथम ससकिण ndashसिसविी सवाद कायािलय आगिा 3-िलसी मािस ियिाकि ndash डॉ भागयविी भसि - परथम ससकिण- सिसविी पसिक सदि आगिा 4- समकालीि कावय यािा ndashडॉ िनद फकशोि िवल - परथम ससकिण-िािकमल परकाशि हदलली 5-िए कवव एक अधययि ndashभाग -1 स 6 ndashडॉ सिोष कमाि निवािी -- परथम ससकिण-भाििीय गरथ निकिि िई हदलली
21
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash ििीय सि कल अक ndash 40
1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20
क-मधयकालीि एव आधनिक कववयो क िीवि एव िचिाओ का अधययि एव समीकषा
ख -आधनिक कववयो की िचिाओ की समीकषा
ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
22
SYBA Semester III
Title of the paper Functional Hindi
Paper Code SIUAHIN32
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
I परयोिि मलक हिनदी स ववदयारथियो का परिचय II ववदयारथियो म भाषा कौशलय का ववकास III परयोििमलक हिदी क परािभभक रप स परिचय IV ववदयारथियो क मि म िाषरभाषा हिनदी क परनि सममाि व परम का निमािण V सवभाषा क परनि गौिव बोध का निमािण VI दिहदि कायि म हिदी क परयोग को बढ़ावा दि का परयास
Module -1- वयाखयान - 15
1-परयोिि मलक हिनदी
I अथि II परिभाषा III सवरप िथा ववशषिा
2-सामानय हिनदी साहिजययक हिनदी
Module -2- वयाखयान - 10
3-पारिभावषक शबदावली का सामानय परिचय 4-पारिभावषक शबदावली क रप म 50 परनिशबदो की सची सलगि Module -3- वयाखयान - 10
5-अिवाद
23
I अथि II सवरप III परिभाषा IV मिययव
6-अिवाद क भद I शबदािवाद II भावािवाद iii सािािवाद
Module -4- वयाखयान - 10
7-ववजञापि I अथि II सवरप III परिभाषा IVववशषिाएा V ववजञापि की भाषा पाठयकरम क भलए निधािरिि पारिभावषक शबदावली 1-Ability योगयिा 2-Ballot मिपि 3-Basic बनियादी 4-Claim दावा 5-Circular परिपि 6-Consent सिमनि 7-Deduction कटौिी
24
8-Defacto वसिि 9-Deliberation ववचाि-ववमशि 10-Dispatch परषण 11-Enclosure अिलगिक 12-Estimate अिमाि 13-Experiment परयोग 14-Founder ससथापक 15-Graduate सिािक 16-Grant अिदाि 17-Honorarium मािदय 18-Identity Card पिचाि पि 19-Initials आदयकषि 20- Junior कनिषठ 21-Laboratory परयोगशाला 22-Leave छटटी 23-Margin िाभशया 24-Maximum अरधकिम 25-Memorandum जञापि 26-Modus operandi कायि-परणाली 27-Notice सचिा 28-Notification अरधसचिा 29-Oath शपथ 30-Parliament ससद 31-Priority पराथभमकिा 32-Project परियोििा 33-Proceedings कायिवािी 34-Questionnaire परशिावली 35-Rate दि
25
36-Reaction परनिफकरया 37-Record अभभलख 38- Style शली 39- Tax कि 40-Temporary असथायी 41-Tenure अवरध 42-Urgent अययावशयक 43-Utilization उपभोग 44-Valuation मलयाकि 45-Verification सययापि 46-Wage मज़दिी 47-Waiting list परिीकषा सची 48-Will वसीयि 49-Wholesale थोक वयापाि 50-Zonal office आचभलक कायािलय सदभि गरथ - 1-परयोििमलक हिनदी ndash वविोद गोदि - पिला ससकिण ndash 2001- वाणी परकाशि दरियागिहदलली ndash 110002
2- सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
3- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
4- आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
26
6- ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
27
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक ndash 15 परशि-4- पारिभावषक शबद -15- अक ndash 15x1 = 15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1- ककष पिीकषा -20 2-परकलप-20 क-हिनदी स अागरिी म अिवाद अथवा अागरिी स हिनदी म अिवाद ख-ववजञापि पि आधारिि पोसटि अथवा फफलम जकलप निमािण ग-पारिभावषक शबदो पि आधारिि परकलप िथा घ-परयोििमलक हिनदी स िड़ अनय ववषय भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
28
SYBA Semester IV
Title of the paper Modern Hindi Prose
Paper Code SIUAHIN41
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
List of Prescribed Books
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
Module- 1- वयाखयान ndash 15
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
उपनयास क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण उपनयास क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण Module- 2- वयाखयान - 10
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
निबनधो का वाचि व सपषटीकिण िथा उिक कथय व भशलप पकष क सदभि म चचाि Module- 3- वयाखयान - 10
निबनधो क मिययव उददशय व सामाजिक उपादयिा क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
29
Module- 4- वयाखयान - 10
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
िाटक क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण िाटक क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
सदभय गरथ ndash 1-हिनदी क चरचिि उपनयास ndash डॉ भगविी शिण भमशर ndashपरथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 2- हिनदी िाटक उदभव व ववकास ndashडॉ दशिथ ओझा-परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 3-हिनदी िाटय समालोचिा ndashडॉ मानधािा ओझा - परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 4-समकालीि हिनदी िाटक ndash डॉ िसवि भाई पडया - परथम ससकिण-जञाि परकाशि कािपि 5-समीकषायमक निबध ndashडॉ ववयनर सिािक - परथम ससकिण-िशिल पजबलभशग िाउस िई हदलली 6-अनिम दो दशको का हिनदी साहियय ndashसमपादि ndashडॉ मीिा गौिम - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
30
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash चिथि सि कल अक ndash 40
1- ककष पिीकषा -20
2-परकलप- अक-20
क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि
ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि
ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
31
SYBA Semester IV
Title of the paper Mass Media
Paper Code SIUAHIN42
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
Module -1- वयाखयान -15
ििसचाि माधयम 1-ििसचाि क-अथि ख-सवरप ग-परिभाषा 2-ििसचाि माधयमो का परिचय क-महरि माधयम ख-इलकरॉनिक माधयम
Module -2- वयाखयान -10
1-ििसचाि माधयमो का ववकास क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा च-इटििट छ-मोबाइल Module -3- वयाखयान -10
2-ििसचाि माधयमोपयोगी लखि
32
क-समाचाि ख-िड़डयोवािाि ग-साकषायकाि घ-सवाद च-फीचि 3-ििसचाि माधयमो की भाषा क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा Module -4- वयाखयान- 10
1-सववधाि मौभलक अरधकाि 2- सचिा का अरधकाि सचिा-वयाविारिक अिभव क भलए सचाि ससथािो (टी वी िड़डयो महरि माधयमो) की शकषखणक यािा अपकषकषि ि सदभि गरथ - 1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली- 110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013 -साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
33
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
7-मीड़डया लखि भसदधानि औि वयविाि ndash चरपरकाश भमशर - पिला ससकिण ndash 2004- सिय परकाशि असािी मागि दरियागिहदलली-110002
8-भािि का सववधाि एक परिचय ndashबरिफकशोि शमाि ndash बाििवाा ससकिणndashअशोक क घोष रिमखझम िाउस हदलली-110092
9-िानिय अपिा सचिा का अरधकाि अरधनियम 2005-डॉ िीिि कमाि -चिथि ससकिण -2015-भािि लॉ िाउस हदलली-110002
34
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक - 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक - 15 परशि-4- माधयमोपयोगी लखि पि आधारिि परशि ववकलप सहिि - अक -15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20 (क-समाचािपि की समीकषािड़डयो व दिदशिि क ववववध कायिकरमो क समीकषा फफलम समीकषा ख-साकषायकाि-ससकनिकमीिगकमी िचिाकाि अथवा भसि िगि स िड़ फकसी मिययवपणि वयजकि का साकषायकािसवाद अथवा फीचि लखि ग-सचिा क अरधकाि स सबजनधि कस सटडी भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
35
TYBA Semester V
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN51
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-हिनदी साहियय क इनििास व काल ववभािि स ववदयारथियो को अवगि किािा
2-हिनदी साहियय क ववभभनि कालो की पषठभभम व परवजयियो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3-हिनदी क पदय व गदय साहियय क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 15
1 हिनदी साहियय का इनििास िामकिण एव काल-ववभािि की समसया
2 आहदकाल
क) आहदकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) भसदध िाथ िि औि िासो साहियय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 2 - वयाखयान ndash 15
1-भजकिकाल
क)भजकिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख)सि कावय सफी कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 3 - वयाखयान ndash 15
36
क) िाम भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
ख) कषण भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 4 - वयाखयान ndash 15
1- िीनिकाल
क) िीनिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) िीनिबदध िीनिभसदध एव िीनिमकि कावय की सामानय ववशषिाएा
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
37
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
38
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
39
TYBA Semester V
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN52
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास व उसक कथय स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास म भमडलीकिण क ववववध रपो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- हिनदी साहियय म िखारचि औि ससमिण क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
निधािरिि पाठयपसिक
1 उपनयास ndash गलोबल गााव क दविा िणनर
परथम ससकिण - 2013 भाििीय जञािपीठ लोदी िोड ियी हदलली ndash 110003
Module -1- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास की पषठभभम कथा व चरिि िथा सदश
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
5
सदभि गरथ सची
(अनिवायि हिनदी परशि पि िि) 1-हिनदी वयाकिण ndashकामिा परसाद गर- ससकिण -1984 ndashिागिी परचारिणी सभा वािाणसी
2-हिनदी वयाकिण मीमासा ndash काशीिाम शमाि- चिथि ससकिण-2016िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागि िई हदलली-110002 3--अचछी हिनदी कस भलख- सि समीि- पिला ससकिण-2013परभाि परकाशििई हदलली-110002 4-हिनदी वयाकिण क िवीि कषकषनिि - डॉ िवीनर कमाि पाठक ndash दसिा ससकिण -2012 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003 5- अभभिव वयाविारिक पि लखि ndash डॉ अनिल भसि -पिला ससकिण-1999 जयोनि परकाशि उलिास िगि -4
6
हिनदी अननवायय (compulsory) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परथम सतरात परीकषा ndash कल अक - 60 परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप क साथ ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (कावय कि भाग -1 स आिरिक ववकलप क साथ ) अक ndash15 परशि 3ndash दीघोयििी परशि ( हिनदी किानियाा भाग-1स आिरिक ववकलप क साथ) अक ndash15 परशि 4 ndash अ ) पि लखि ndash दो म स एक अक ndash 07 ब) कोषठक की सचिािसाि निमिभलखखि परशिो क उयिि भलखखए 1 ndash वाकय परिवििि (दो) अक ndash 2 2 ndash वाकय िचिा शदधीकिण (दो) अक ndash 2 3 ndash काल परिवििि (दो) अक ndash 2 4 ndash विििी की शदधिा (दो) अक ndash1 5 ndash मिावि िथा किावि (दो) अक -1 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क- आधनिक कववयो की िचिाओ का अधययि एव समीकषा ख - आधनिक किािीकािो की िचिाओ का अधययि एव समीकषा ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
7
FYBA Semester I
Title of the paper Hindi Ancillary
Paper Code SIUAHIN12
Number of Credits 03
Total No of Lectures 60
1-उददशय- आधनिक हिनदी गदय व पदय स ववदयारथियो का परिचय सामाजिक समसयाओ व ववसगनियो स ववदयारथियो का परिचय ववदयारथियो म साहिजययक िसासवादि का ववकास ववदयारथियो म भाषा कौशलय का ववकास ववदयारथियो क मि म हिनदी भाषा एव साहियय क परनि सममाि व परम का
निमािण सवभाषा क परनि गौिव बोध का निमािण भाििीय ससकनि की समझ का ववकास दिहदि कायि म हिदी क परयोग को बढ़ावा दि का परयास
List of Text Books 1- 10 परनिनिरध किानियाा - सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण -2017 परिदशय परकाशि-6 दादी सिक लि धोबी िालाव मिीि लाईनस
मबई -400002
2) गदय ववववधा (सकभलि सभी िचिाएा) ndash भाग 1
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण -2017 परिदशय परकाशि-6 दादी सिक लि धोबी िालाव मिीि लाईनस
मबई -400002
8
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 18
पाठयकरम िि निधािरिि किानियाा ndash
1- िौकिीपशा ndash कमलशवि
2- पिदा ndash यशपाल
3-डाची ndash उपनरिाथ अशक
4-भड़ड़ए - भविशवि
5-कमििाशा की िाि ndash भशवपरसाद भसि
6-काला शकरवाि ndash सधा अिोड़ा
Module ndash 2ndash वयाखयान ndash 15
पाठयकरम िि निधािरिि िचिाएा 1- िज़ि िसाई गई माभलक ( िखारचि) ndash डॉ वविय मोिि शमाि 2- िस उिक हदि फफि (वयगय)ndash िरिशकि पिसाई 3-मिाभािि की एक साझ (एकाकी) ndash भािि भषण अगरवाल Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
1-सििद क उस पाि (रिपोिािि)- फणीशवििाथ िण 2-आि क अिीि स (आयमकथय) ndash भीषम साििी 3-सिय भया (ससमिण ) ndash िामवकष बिीपिी Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 12
आलख लखि चचाि वाचि िथा अनय िचिायमक कायि िथा कमपयटि पि हिनदी म कायि
9
ऐचछिक हिनदी (Hindi Ancillary) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परथम सतरात परीकषा कल अक - 60 परशन पतर का परारप ndash परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि ( परनिनिरध किानियाा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय ववववधा भाग-1 स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अकndash15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क- आधनिक किािीकािो व निबधकािो की िचिाओ एव िीवि का अधययि िथा समीकषा ख ndash आलख लखि ग-उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
10
FYBA Semester II
Title of the paper Hindi Compulsory
Paper Code SIUAHIN21
Number of Credits 02
Total No of Lectures 60
List of Text Books
1 ndash कावय-कि भाग -2
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2 ndash शरषठ हिनदी किानियाा ndashभाग दो
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 20
पाठयकरम क भलए निधािरिि कवविाएा 1-वििणी किोग पाि ndash भशवमगल भसि समि 2- बाि बोलगी ndash शमशि बिादि भसि 3-बसिी िवा ndash कदाििाथ अगरवाल 4-बाघ ndash कदाििाथ भसि 5- फकससा िििि ndash धभमल 6-ववरोहिणी ndash सशीला टाकभौि
11
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 20
पाठयकरम क भलए निधािरिि किानियाा 1 ndash वापसी ndash उषा वपरयवदा 2 ndash अकली ndash मनि भणडािी 3 ndash गदल ndash िागय िाघव 4 ndash घसपहठए ndash ओमपरकाश वालमीफक 5 ndash गणपनि गणिायक ndash सयिबाला 6- कबर का मिाफा ndash ििर शमाि Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1 ndash निबध लखि ndash सामाजिक शकषखणक आयमकथायमक वचारिक सम ndash सामनयक Module ndash 4 ndash वयाखयान - 10
वयाकिण ndash 1 ndash ववशषण शबदो की िचिा व परयोग 2 ndash भाववाचक शबदो की िचिा व परयोग 3ndash भलग एव वचि परिवििि व परयोग ( सजञा सवििाम िथा ववशषण शबदो का ) 4ndash पयाियवाची शबद 5 ndash ववलोमाथी शबद
12
सदभि गरथ सची (अनिवायि हिनदी परशि पि िि)
1-हिनदी वयाकिण ndashकामिा परसाद गर- ससकिण -1984 ndashिागिी परचारिणी सभा वािाणसी
2-हिनदी वयाकिण मीमासा ndash काशीिाम शमाि- चिथि ससकिण-2016िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागि िई हदलली-110002 3--अचछी हिनदी कस भलख- सि समीि- पिला ससकिण-2013परभाि परकाशििई हदलली-110002 4-हिनदी वयाकिण क िवीि कषकषनिि - डॉ िवीनर कमाि पाठक ndash दसिा ससकिण -2012 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003 5- अभभिव वयाविारिक पि लखि ndash डॉ अनिल भसि -पिला ससकिण-1999 जयोनि परकाशि उलिास िगि -4 6-सामनयक हिनदी निबध ndash िािर भटिागि-ससकिण-2010-सामनयक परकाशि 3320-21 ििवाड़ी ििािी सभाष मागिदरियागि िई हदलली-110002
13
हिनदी अननवायय (compulsory) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) दववतीय सतरात परीकषा - कल अक ndash 60 परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप क साथ ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (कावय कि भाग -2 स आिरिक ववकलप क साथ ) अक ndash15 परशि 3ndash दीघोयििी परशि ( हिनदी किानियाा भाग-2 स आिरिक ववकलप क साथ) अक ndash15 परशि 4ndash अ ) निबध लखि ndash चाि म स एक अक ndash 07 ब ) कोषठक की सचिािसाि निमिभलखखि परशिो क उयिि भलखखए 1 ndashववशषण शबदो की िचिा ( चाि म स दो ) अक ndash2 2 ndash भाववाचक शबदो की िचिा ( चाि म स दो ) अक ndash2 3 ndash भलग परिवििि (दो) अक ndash1 4-वचि परिवििि (दो) अक ndash1 5 ndash पयाियवाची शबद (दो) अक ndash1 6ndash ववलोमाथी शबद (दो) अक -1 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क- आधनिक कववयो की िचिाओ का अधययि एव समीकषा ख - आधनिक किािीकािो की िचिाओ का अधययि एव समीकषा ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
14
FYBA Semester II
Title of the paper Hindi Ancillary
Paper Code SIUAHIN22
Number of Credits 03
Total No of Lectures 60
List of Text Books
1) फकससा लोकिनि ( उपनयास ) ववभनििािायण िाय परकाशक ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 238 असािी िोड दरियागि िई हदलली ndash 110 002 ( पिला ससकिण 1993 ) 2) गदय ववववधा (सकभलि सभी िचिाएा) ndash भाग 2
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण -2017 परिदशय परकाशि-6 दादी सिक लि धोबी िालाव मिीि लाईनस
मबई -400002
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
फकससा लोकिनि उपनयास क कथािक पाि एव चरिि रचिण सवाद योििा दशकाल - वािाविण भाषा शली िथा उददशय को लकि सपषटीकिण एव चचाि
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
पाठयकरम िि निधािरिि िचिाएा 1- चीिी फिी वाला ( िखारचि) ndash मिादवी वमाि
15
2- िीप पि सवाि इजललया (वयगय) ndash शिद िोशी 3- भोि का िािा (एकाकी) ndash िगदीशचर माथि Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
1-िफाि क ववििा (रिपोिािि)- िागय िाघव 2-आचिण की सभयिा (निबध) ndash अधयापक पणि भसि 3-अजसथयो क अकषि (ससमिण ) ndash शयौिाि भसि बचि Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
रिपोटि लखिचचाि वाचि िथा अनय िचिायमक कायि िथा कमपयटि पि हिनदी म कायि
16
ऐचछिक हिनदी (Hindi Ancillary) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) दववतीय सतरात परीकषा - कल अक - 60 परशन पतर का परारप ndash परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (फकससा लोकिनि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय ववववधा भाग-2 स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि घ- रिपोटि लखि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
17
SYBA Semester III
Title of the paper Medieval and Modern Hindi Poetry
Paper Code SIUAHIN31
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय- 1-मधयकालीि एव आधनिक कववयो क वयजकिययव एव कनियव का परिचय 2-मधयकालीि एव आधनिक कवविा की समझ व समीकषा का ववकास 3-आधनिक कथाकािो व उिकी कनियो का परिचय 4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास 5-िचिायमकिा की परवजयि का ववकास List of Prescribed Books
1-मधयकालीि एव आधनिक कावय सगरि
-समपादि हिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय
परकाशक वाणी परकाशि िई हदलली
2- का वि िािायण - परनिनिरध कवविाए िीसिा ससकिण- िािकमल पपिबकस हदलली
3- िािश िोशी - परनिनिरध कवविाए - िीसिा ससकिण- िािकमल पपिबकस हदलली Module -1- वयाखयान ndash 15
1-मधयकालीि एव आधनिक कावय
मधयकालीि एव आधनिक कावय सगरि-समपादि हिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय
परकाशक वाणी परकाशि िई हदलली
18
पाठयकरम क भलए निधािरिि कवविाएा
मधयकालीि कावय
क- कबीि-
सिगर महिमा अग
1- सिगर की महिमा अिि अिि हदखावििाि
2- दीपक दीया िल भरि बिरि ि आवौ िटट
सभमिि भिि महिमा कौ अग
1-कबीि सिा कया कि helliphellip लाब गोड़ पसारि
2- ि ि कििा ि भया जिि दखौ निि ि
ख- सिदास क पद
1-अववगि गनि सि सगि पद गाव
2-िरि सौ मीि ि दखयौ कोई िािा िास निबाि
ग-िलसीदास
अयोधयाकाणड
1-माई िी मोहि कोउ ि समझाव पीि ि िानि बखािी
2- िब-िब भवि तरबलोकनि सिो तरबि सोकिनिि रि मिो
घ-तरबिािी क दोि
1-ििीिाद कववयि िस ि बड़ सब अग
2-सपजयि कस सदस िि ििम ववभव की िानि
3-कोहि ििि कोउ किौ िऊ िीच कौ िीच
19
4-िगनि समनि ि पाविी िीग ि िोि सगध
5-िहि पिाग िहि मधि मध आग कौि िवाल
6-घि-घि डोलि दीि ि लघ पनि बड़ौ लखाइ
Module- 2- वयाखयान ndash 10
आधनिक कावय
1-आिकल लड़ाई का िमािा ि- तरिलोचि
2-एक छोटा सा अििोध- कदाििाथ भसि
3-आधा चााद माागिा ि पिी िाि-ििश सकसिा 4-लड़िा िआ आदमी- ववशविाथपरसाद निवािी
5-एक ढ़लिी सदी का सच-काययायिी
Module- 3- वयाखयान ndash 10
2-परनिनिरध कवविाए-का वि िािायण
1-व िो ििी िािि 2-एक िल िए मकाि क सामि
3-बाज़ािो की ििफ
4-एक अिीब सी मजशकल
5-एक वकष की ियया
Module- 4- वयाखयान ndash 10
3-िािश िोशी परनिनिरध कवविाए-िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड
1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि
िई हदलली-110002
1-बचच काम पि िा िि ि
20
2-माि िाएाग
3-इययाहद
4-िमाि समय क बचच
5-अनिरिकि चीिो की माया
सदभि गरथ ndash 1-कबीि एक िई दजषट ndash डॉ िघवश ndashपरथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि इलािाबाद 2-िलसी की कावय कला औि दशिि ndashडॉ िामगोपाल शमाि lsquoहदिशrsquo -परथम ससकिण ndashसिसविी सवाद कायािलय आगिा 3-िलसी मािस ियिाकि ndash डॉ भागयविी भसि - परथम ससकिण- सिसविी पसिक सदि आगिा 4- समकालीि कावय यािा ndashडॉ िनद फकशोि िवल - परथम ससकिण-िािकमल परकाशि हदलली 5-िए कवव एक अधययि ndashभाग -1 स 6 ndashडॉ सिोष कमाि निवािी -- परथम ससकिण-भाििीय गरथ निकिि िई हदलली
21
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash ििीय सि कल अक ndash 40
1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20
क-मधयकालीि एव आधनिक कववयो क िीवि एव िचिाओ का अधययि एव समीकषा
ख -आधनिक कववयो की िचिाओ की समीकषा
ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
22
SYBA Semester III
Title of the paper Functional Hindi
Paper Code SIUAHIN32
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
I परयोिि मलक हिनदी स ववदयारथियो का परिचय II ववदयारथियो म भाषा कौशलय का ववकास III परयोििमलक हिदी क परािभभक रप स परिचय IV ववदयारथियो क मि म िाषरभाषा हिनदी क परनि सममाि व परम का निमािण V सवभाषा क परनि गौिव बोध का निमािण VI दिहदि कायि म हिदी क परयोग को बढ़ावा दि का परयास
Module -1- वयाखयान - 15
1-परयोिि मलक हिनदी
I अथि II परिभाषा III सवरप िथा ववशषिा
2-सामानय हिनदी साहिजययक हिनदी
Module -2- वयाखयान - 10
3-पारिभावषक शबदावली का सामानय परिचय 4-पारिभावषक शबदावली क रप म 50 परनिशबदो की सची सलगि Module -3- वयाखयान - 10
5-अिवाद
23
I अथि II सवरप III परिभाषा IV मिययव
6-अिवाद क भद I शबदािवाद II भावािवाद iii सािािवाद
Module -4- वयाखयान - 10
7-ववजञापि I अथि II सवरप III परिभाषा IVववशषिाएा V ववजञापि की भाषा पाठयकरम क भलए निधािरिि पारिभावषक शबदावली 1-Ability योगयिा 2-Ballot मिपि 3-Basic बनियादी 4-Claim दावा 5-Circular परिपि 6-Consent सिमनि 7-Deduction कटौिी
24
8-Defacto वसिि 9-Deliberation ववचाि-ववमशि 10-Dispatch परषण 11-Enclosure अिलगिक 12-Estimate अिमाि 13-Experiment परयोग 14-Founder ससथापक 15-Graduate सिािक 16-Grant अिदाि 17-Honorarium मािदय 18-Identity Card पिचाि पि 19-Initials आदयकषि 20- Junior कनिषठ 21-Laboratory परयोगशाला 22-Leave छटटी 23-Margin िाभशया 24-Maximum अरधकिम 25-Memorandum जञापि 26-Modus operandi कायि-परणाली 27-Notice सचिा 28-Notification अरधसचिा 29-Oath शपथ 30-Parliament ससद 31-Priority पराथभमकिा 32-Project परियोििा 33-Proceedings कायिवािी 34-Questionnaire परशिावली 35-Rate दि
25
36-Reaction परनिफकरया 37-Record अभभलख 38- Style शली 39- Tax कि 40-Temporary असथायी 41-Tenure अवरध 42-Urgent अययावशयक 43-Utilization उपभोग 44-Valuation मलयाकि 45-Verification सययापि 46-Wage मज़दिी 47-Waiting list परिीकषा सची 48-Will वसीयि 49-Wholesale थोक वयापाि 50-Zonal office आचभलक कायािलय सदभि गरथ - 1-परयोििमलक हिनदी ndash वविोद गोदि - पिला ससकिण ndash 2001- वाणी परकाशि दरियागिहदलली ndash 110002
2- सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
3- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
4- आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
26
6- ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
27
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक ndash 15 परशि-4- पारिभावषक शबद -15- अक ndash 15x1 = 15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1- ककष पिीकषा -20 2-परकलप-20 क-हिनदी स अागरिी म अिवाद अथवा अागरिी स हिनदी म अिवाद ख-ववजञापि पि आधारिि पोसटि अथवा फफलम जकलप निमािण ग-पारिभावषक शबदो पि आधारिि परकलप िथा घ-परयोििमलक हिनदी स िड़ अनय ववषय भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
28
SYBA Semester IV
Title of the paper Modern Hindi Prose
Paper Code SIUAHIN41
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
List of Prescribed Books
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
Module- 1- वयाखयान ndash 15
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
उपनयास क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण उपनयास क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण Module- 2- वयाखयान - 10
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
निबनधो का वाचि व सपषटीकिण िथा उिक कथय व भशलप पकष क सदभि म चचाि Module- 3- वयाखयान - 10
निबनधो क मिययव उददशय व सामाजिक उपादयिा क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
29
Module- 4- वयाखयान - 10
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
िाटक क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण िाटक क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
सदभय गरथ ndash 1-हिनदी क चरचिि उपनयास ndash डॉ भगविी शिण भमशर ndashपरथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 2- हिनदी िाटक उदभव व ववकास ndashडॉ दशिथ ओझा-परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 3-हिनदी िाटय समालोचिा ndashडॉ मानधािा ओझा - परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 4-समकालीि हिनदी िाटक ndash डॉ िसवि भाई पडया - परथम ससकिण-जञाि परकाशि कािपि 5-समीकषायमक निबध ndashडॉ ववयनर सिािक - परथम ससकिण-िशिल पजबलभशग िाउस िई हदलली 6-अनिम दो दशको का हिनदी साहियय ndashसमपादि ndashडॉ मीिा गौिम - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
30
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash चिथि सि कल अक ndash 40
1- ककष पिीकषा -20
2-परकलप- अक-20
क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि
ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि
ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
31
SYBA Semester IV
Title of the paper Mass Media
Paper Code SIUAHIN42
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
Module -1- वयाखयान -15
ििसचाि माधयम 1-ििसचाि क-अथि ख-सवरप ग-परिभाषा 2-ििसचाि माधयमो का परिचय क-महरि माधयम ख-इलकरॉनिक माधयम
Module -2- वयाखयान -10
1-ििसचाि माधयमो का ववकास क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा च-इटििट छ-मोबाइल Module -3- वयाखयान -10
2-ििसचाि माधयमोपयोगी लखि
32
क-समाचाि ख-िड़डयोवािाि ग-साकषायकाि घ-सवाद च-फीचि 3-ििसचाि माधयमो की भाषा क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा Module -4- वयाखयान- 10
1-सववधाि मौभलक अरधकाि 2- सचिा का अरधकाि सचिा-वयाविारिक अिभव क भलए सचाि ससथािो (टी वी िड़डयो महरि माधयमो) की शकषखणक यािा अपकषकषि ि सदभि गरथ - 1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली- 110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013 -साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
33
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
7-मीड़डया लखि भसदधानि औि वयविाि ndash चरपरकाश भमशर - पिला ससकिण ndash 2004- सिय परकाशि असािी मागि दरियागिहदलली-110002
8-भािि का सववधाि एक परिचय ndashबरिफकशोि शमाि ndash बाििवाा ससकिणndashअशोक क घोष रिमखझम िाउस हदलली-110092
9-िानिय अपिा सचिा का अरधकाि अरधनियम 2005-डॉ िीिि कमाि -चिथि ससकिण -2015-भािि लॉ िाउस हदलली-110002
34
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक - 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक - 15 परशि-4- माधयमोपयोगी लखि पि आधारिि परशि ववकलप सहिि - अक -15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20 (क-समाचािपि की समीकषािड़डयो व दिदशिि क ववववध कायिकरमो क समीकषा फफलम समीकषा ख-साकषायकाि-ससकनिकमीिगकमी िचिाकाि अथवा भसि िगि स िड़ फकसी मिययवपणि वयजकि का साकषायकािसवाद अथवा फीचि लखि ग-सचिा क अरधकाि स सबजनधि कस सटडी भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
35
TYBA Semester V
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN51
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-हिनदी साहियय क इनििास व काल ववभािि स ववदयारथियो को अवगि किािा
2-हिनदी साहियय क ववभभनि कालो की पषठभभम व परवजयियो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3-हिनदी क पदय व गदय साहियय क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 15
1 हिनदी साहियय का इनििास िामकिण एव काल-ववभािि की समसया
2 आहदकाल
क) आहदकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) भसदध िाथ िि औि िासो साहियय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 2 - वयाखयान ndash 15
1-भजकिकाल
क)भजकिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख)सि कावय सफी कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 3 - वयाखयान ndash 15
36
क) िाम भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
ख) कषण भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 4 - वयाखयान ndash 15
1- िीनिकाल
क) िीनिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) िीनिबदध िीनिभसदध एव िीनिमकि कावय की सामानय ववशषिाएा
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
37
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
38
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
39
TYBA Semester V
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN52
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास व उसक कथय स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास म भमडलीकिण क ववववध रपो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- हिनदी साहियय म िखारचि औि ससमिण क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
निधािरिि पाठयपसिक
1 उपनयास ndash गलोबल गााव क दविा िणनर
परथम ससकिण - 2013 भाििीय जञािपीठ लोदी िोड ियी हदलली ndash 110003
Module -1- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास की पषठभभम कथा व चरिि िथा सदश
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
6
हिनदी अननवायय (compulsory) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परथम सतरात परीकषा ndash कल अक - 60 परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप क साथ ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (कावय कि भाग -1 स आिरिक ववकलप क साथ ) अक ndash15 परशि 3ndash दीघोयििी परशि ( हिनदी किानियाा भाग-1स आिरिक ववकलप क साथ) अक ndash15 परशि 4 ndash अ ) पि लखि ndash दो म स एक अक ndash 07 ब) कोषठक की सचिािसाि निमिभलखखि परशिो क उयिि भलखखए 1 ndash वाकय परिवििि (दो) अक ndash 2 2 ndash वाकय िचिा शदधीकिण (दो) अक ndash 2 3 ndash काल परिवििि (दो) अक ndash 2 4 ndash विििी की शदधिा (दो) अक ndash1 5 ndash मिावि िथा किावि (दो) अक -1 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क- आधनिक कववयो की िचिाओ का अधययि एव समीकषा ख - आधनिक किािीकािो की िचिाओ का अधययि एव समीकषा ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
7
FYBA Semester I
Title of the paper Hindi Ancillary
Paper Code SIUAHIN12
Number of Credits 03
Total No of Lectures 60
1-उददशय- आधनिक हिनदी गदय व पदय स ववदयारथियो का परिचय सामाजिक समसयाओ व ववसगनियो स ववदयारथियो का परिचय ववदयारथियो म साहिजययक िसासवादि का ववकास ववदयारथियो म भाषा कौशलय का ववकास ववदयारथियो क मि म हिनदी भाषा एव साहियय क परनि सममाि व परम का
निमािण सवभाषा क परनि गौिव बोध का निमािण भाििीय ससकनि की समझ का ववकास दिहदि कायि म हिदी क परयोग को बढ़ावा दि का परयास
List of Text Books 1- 10 परनिनिरध किानियाा - सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण -2017 परिदशय परकाशि-6 दादी सिक लि धोबी िालाव मिीि लाईनस
मबई -400002
2) गदय ववववधा (सकभलि सभी िचिाएा) ndash भाग 1
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण -2017 परिदशय परकाशि-6 दादी सिक लि धोबी िालाव मिीि लाईनस
मबई -400002
8
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 18
पाठयकरम िि निधािरिि किानियाा ndash
1- िौकिीपशा ndash कमलशवि
2- पिदा ndash यशपाल
3-डाची ndash उपनरिाथ अशक
4-भड़ड़ए - भविशवि
5-कमििाशा की िाि ndash भशवपरसाद भसि
6-काला शकरवाि ndash सधा अिोड़ा
Module ndash 2ndash वयाखयान ndash 15
पाठयकरम िि निधािरिि िचिाएा 1- िज़ि िसाई गई माभलक ( िखारचि) ndash डॉ वविय मोिि शमाि 2- िस उिक हदि फफि (वयगय)ndash िरिशकि पिसाई 3-मिाभािि की एक साझ (एकाकी) ndash भािि भषण अगरवाल Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
1-सििद क उस पाि (रिपोिािि)- फणीशवििाथ िण 2-आि क अिीि स (आयमकथय) ndash भीषम साििी 3-सिय भया (ससमिण ) ndash िामवकष बिीपिी Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 12
आलख लखि चचाि वाचि िथा अनय िचिायमक कायि िथा कमपयटि पि हिनदी म कायि
9
ऐचछिक हिनदी (Hindi Ancillary) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परथम सतरात परीकषा कल अक - 60 परशन पतर का परारप ndash परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि ( परनिनिरध किानियाा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय ववववधा भाग-1 स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अकndash15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क- आधनिक किािीकािो व निबधकािो की िचिाओ एव िीवि का अधययि िथा समीकषा ख ndash आलख लखि ग-उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
10
FYBA Semester II
Title of the paper Hindi Compulsory
Paper Code SIUAHIN21
Number of Credits 02
Total No of Lectures 60
List of Text Books
1 ndash कावय-कि भाग -2
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2 ndash शरषठ हिनदी किानियाा ndashभाग दो
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 20
पाठयकरम क भलए निधािरिि कवविाएा 1-वििणी किोग पाि ndash भशवमगल भसि समि 2- बाि बोलगी ndash शमशि बिादि भसि 3-बसिी िवा ndash कदाििाथ अगरवाल 4-बाघ ndash कदाििाथ भसि 5- फकससा िििि ndash धभमल 6-ववरोहिणी ndash सशीला टाकभौि
11
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 20
पाठयकरम क भलए निधािरिि किानियाा 1 ndash वापसी ndash उषा वपरयवदा 2 ndash अकली ndash मनि भणडािी 3 ndash गदल ndash िागय िाघव 4 ndash घसपहठए ndash ओमपरकाश वालमीफक 5 ndash गणपनि गणिायक ndash सयिबाला 6- कबर का मिाफा ndash ििर शमाि Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1 ndash निबध लखि ndash सामाजिक शकषखणक आयमकथायमक वचारिक सम ndash सामनयक Module ndash 4 ndash वयाखयान - 10
वयाकिण ndash 1 ndash ववशषण शबदो की िचिा व परयोग 2 ndash भाववाचक शबदो की िचिा व परयोग 3ndash भलग एव वचि परिवििि व परयोग ( सजञा सवििाम िथा ववशषण शबदो का ) 4ndash पयाियवाची शबद 5 ndash ववलोमाथी शबद
12
सदभि गरथ सची (अनिवायि हिनदी परशि पि िि)
1-हिनदी वयाकिण ndashकामिा परसाद गर- ससकिण -1984 ndashिागिी परचारिणी सभा वािाणसी
2-हिनदी वयाकिण मीमासा ndash काशीिाम शमाि- चिथि ससकिण-2016िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागि िई हदलली-110002 3--अचछी हिनदी कस भलख- सि समीि- पिला ससकिण-2013परभाि परकाशििई हदलली-110002 4-हिनदी वयाकिण क िवीि कषकषनिि - डॉ िवीनर कमाि पाठक ndash दसिा ससकिण -2012 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003 5- अभभिव वयाविारिक पि लखि ndash डॉ अनिल भसि -पिला ससकिण-1999 जयोनि परकाशि उलिास िगि -4 6-सामनयक हिनदी निबध ndash िािर भटिागि-ससकिण-2010-सामनयक परकाशि 3320-21 ििवाड़ी ििािी सभाष मागिदरियागि िई हदलली-110002
13
हिनदी अननवायय (compulsory) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) दववतीय सतरात परीकषा - कल अक ndash 60 परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप क साथ ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (कावय कि भाग -2 स आिरिक ववकलप क साथ ) अक ndash15 परशि 3ndash दीघोयििी परशि ( हिनदी किानियाा भाग-2 स आिरिक ववकलप क साथ) अक ndash15 परशि 4ndash अ ) निबध लखि ndash चाि म स एक अक ndash 07 ब ) कोषठक की सचिािसाि निमिभलखखि परशिो क उयिि भलखखए 1 ndashववशषण शबदो की िचिा ( चाि म स दो ) अक ndash2 2 ndash भाववाचक शबदो की िचिा ( चाि म स दो ) अक ndash2 3 ndash भलग परिवििि (दो) अक ndash1 4-वचि परिवििि (दो) अक ndash1 5 ndash पयाियवाची शबद (दो) अक ndash1 6ndash ववलोमाथी शबद (दो) अक -1 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क- आधनिक कववयो की िचिाओ का अधययि एव समीकषा ख - आधनिक किािीकािो की िचिाओ का अधययि एव समीकषा ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
14
FYBA Semester II
Title of the paper Hindi Ancillary
Paper Code SIUAHIN22
Number of Credits 03
Total No of Lectures 60
List of Text Books
1) फकससा लोकिनि ( उपनयास ) ववभनििािायण िाय परकाशक ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 238 असािी िोड दरियागि िई हदलली ndash 110 002 ( पिला ससकिण 1993 ) 2) गदय ववववधा (सकभलि सभी िचिाएा) ndash भाग 2
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण -2017 परिदशय परकाशि-6 दादी सिक लि धोबी िालाव मिीि लाईनस
मबई -400002
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
फकससा लोकिनि उपनयास क कथािक पाि एव चरिि रचिण सवाद योििा दशकाल - वािाविण भाषा शली िथा उददशय को लकि सपषटीकिण एव चचाि
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
पाठयकरम िि निधािरिि िचिाएा 1- चीिी फिी वाला ( िखारचि) ndash मिादवी वमाि
15
2- िीप पि सवाि इजललया (वयगय) ndash शिद िोशी 3- भोि का िािा (एकाकी) ndash िगदीशचर माथि Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
1-िफाि क ववििा (रिपोिािि)- िागय िाघव 2-आचिण की सभयिा (निबध) ndash अधयापक पणि भसि 3-अजसथयो क अकषि (ससमिण ) ndash शयौिाि भसि बचि Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
रिपोटि लखिचचाि वाचि िथा अनय िचिायमक कायि िथा कमपयटि पि हिनदी म कायि
16
ऐचछिक हिनदी (Hindi Ancillary) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) दववतीय सतरात परीकषा - कल अक - 60 परशन पतर का परारप ndash परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (फकससा लोकिनि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय ववववधा भाग-2 स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि घ- रिपोटि लखि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
17
SYBA Semester III
Title of the paper Medieval and Modern Hindi Poetry
Paper Code SIUAHIN31
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय- 1-मधयकालीि एव आधनिक कववयो क वयजकिययव एव कनियव का परिचय 2-मधयकालीि एव आधनिक कवविा की समझ व समीकषा का ववकास 3-आधनिक कथाकािो व उिकी कनियो का परिचय 4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास 5-िचिायमकिा की परवजयि का ववकास List of Prescribed Books
1-मधयकालीि एव आधनिक कावय सगरि
-समपादि हिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय
परकाशक वाणी परकाशि िई हदलली
2- का वि िािायण - परनिनिरध कवविाए िीसिा ससकिण- िािकमल पपिबकस हदलली
3- िािश िोशी - परनिनिरध कवविाए - िीसिा ससकिण- िािकमल पपिबकस हदलली Module -1- वयाखयान ndash 15
1-मधयकालीि एव आधनिक कावय
मधयकालीि एव आधनिक कावय सगरि-समपादि हिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय
परकाशक वाणी परकाशि िई हदलली
18
पाठयकरम क भलए निधािरिि कवविाएा
मधयकालीि कावय
क- कबीि-
सिगर महिमा अग
1- सिगर की महिमा अिि अिि हदखावििाि
2- दीपक दीया िल भरि बिरि ि आवौ िटट
सभमिि भिि महिमा कौ अग
1-कबीि सिा कया कि helliphellip लाब गोड़ पसारि
2- ि ि कििा ि भया जिि दखौ निि ि
ख- सिदास क पद
1-अववगि गनि सि सगि पद गाव
2-िरि सौ मीि ि दखयौ कोई िािा िास निबाि
ग-िलसीदास
अयोधयाकाणड
1-माई िी मोहि कोउ ि समझाव पीि ि िानि बखािी
2- िब-िब भवि तरबलोकनि सिो तरबि सोकिनिि रि मिो
घ-तरबिािी क दोि
1-ििीिाद कववयि िस ि बड़ सब अग
2-सपजयि कस सदस िि ििम ववभव की िानि
3-कोहि ििि कोउ किौ िऊ िीच कौ िीच
19
4-िगनि समनि ि पाविी िीग ि िोि सगध
5-िहि पिाग िहि मधि मध आग कौि िवाल
6-घि-घि डोलि दीि ि लघ पनि बड़ौ लखाइ
Module- 2- वयाखयान ndash 10
आधनिक कावय
1-आिकल लड़ाई का िमािा ि- तरिलोचि
2-एक छोटा सा अििोध- कदाििाथ भसि
3-आधा चााद माागिा ि पिी िाि-ििश सकसिा 4-लड़िा िआ आदमी- ववशविाथपरसाद निवािी
5-एक ढ़लिी सदी का सच-काययायिी
Module- 3- वयाखयान ndash 10
2-परनिनिरध कवविाए-का वि िािायण
1-व िो ििी िािि 2-एक िल िए मकाि क सामि
3-बाज़ािो की ििफ
4-एक अिीब सी मजशकल
5-एक वकष की ियया
Module- 4- वयाखयान ndash 10
3-िािश िोशी परनिनिरध कवविाए-िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड
1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि
िई हदलली-110002
1-बचच काम पि िा िि ि
20
2-माि िाएाग
3-इययाहद
4-िमाि समय क बचच
5-अनिरिकि चीिो की माया
सदभि गरथ ndash 1-कबीि एक िई दजषट ndash डॉ िघवश ndashपरथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि इलािाबाद 2-िलसी की कावय कला औि दशिि ndashडॉ िामगोपाल शमाि lsquoहदिशrsquo -परथम ससकिण ndashसिसविी सवाद कायािलय आगिा 3-िलसी मािस ियिाकि ndash डॉ भागयविी भसि - परथम ससकिण- सिसविी पसिक सदि आगिा 4- समकालीि कावय यािा ndashडॉ िनद फकशोि िवल - परथम ससकिण-िािकमल परकाशि हदलली 5-िए कवव एक अधययि ndashभाग -1 स 6 ndashडॉ सिोष कमाि निवािी -- परथम ससकिण-भाििीय गरथ निकिि िई हदलली
21
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash ििीय सि कल अक ndash 40
1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20
क-मधयकालीि एव आधनिक कववयो क िीवि एव िचिाओ का अधययि एव समीकषा
ख -आधनिक कववयो की िचिाओ की समीकषा
ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
22
SYBA Semester III
Title of the paper Functional Hindi
Paper Code SIUAHIN32
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
I परयोिि मलक हिनदी स ववदयारथियो का परिचय II ववदयारथियो म भाषा कौशलय का ववकास III परयोििमलक हिदी क परािभभक रप स परिचय IV ववदयारथियो क मि म िाषरभाषा हिनदी क परनि सममाि व परम का निमािण V सवभाषा क परनि गौिव बोध का निमािण VI दिहदि कायि म हिदी क परयोग को बढ़ावा दि का परयास
Module -1- वयाखयान - 15
1-परयोिि मलक हिनदी
I अथि II परिभाषा III सवरप िथा ववशषिा
2-सामानय हिनदी साहिजययक हिनदी
Module -2- वयाखयान - 10
3-पारिभावषक शबदावली का सामानय परिचय 4-पारिभावषक शबदावली क रप म 50 परनिशबदो की सची सलगि Module -3- वयाखयान - 10
5-अिवाद
23
I अथि II सवरप III परिभाषा IV मिययव
6-अिवाद क भद I शबदािवाद II भावािवाद iii सािािवाद
Module -4- वयाखयान - 10
7-ववजञापि I अथि II सवरप III परिभाषा IVववशषिाएा V ववजञापि की भाषा पाठयकरम क भलए निधािरिि पारिभावषक शबदावली 1-Ability योगयिा 2-Ballot मिपि 3-Basic बनियादी 4-Claim दावा 5-Circular परिपि 6-Consent सिमनि 7-Deduction कटौिी
24
8-Defacto वसिि 9-Deliberation ववचाि-ववमशि 10-Dispatch परषण 11-Enclosure अिलगिक 12-Estimate अिमाि 13-Experiment परयोग 14-Founder ससथापक 15-Graduate सिािक 16-Grant अिदाि 17-Honorarium मािदय 18-Identity Card पिचाि पि 19-Initials आदयकषि 20- Junior कनिषठ 21-Laboratory परयोगशाला 22-Leave छटटी 23-Margin िाभशया 24-Maximum अरधकिम 25-Memorandum जञापि 26-Modus operandi कायि-परणाली 27-Notice सचिा 28-Notification अरधसचिा 29-Oath शपथ 30-Parliament ससद 31-Priority पराथभमकिा 32-Project परियोििा 33-Proceedings कायिवािी 34-Questionnaire परशिावली 35-Rate दि
25
36-Reaction परनिफकरया 37-Record अभभलख 38- Style शली 39- Tax कि 40-Temporary असथायी 41-Tenure अवरध 42-Urgent अययावशयक 43-Utilization उपभोग 44-Valuation मलयाकि 45-Verification सययापि 46-Wage मज़दिी 47-Waiting list परिीकषा सची 48-Will वसीयि 49-Wholesale थोक वयापाि 50-Zonal office आचभलक कायािलय सदभि गरथ - 1-परयोििमलक हिनदी ndash वविोद गोदि - पिला ससकिण ndash 2001- वाणी परकाशि दरियागिहदलली ndash 110002
2- सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
3- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
4- आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
26
6- ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
27
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक ndash 15 परशि-4- पारिभावषक शबद -15- अक ndash 15x1 = 15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1- ककष पिीकषा -20 2-परकलप-20 क-हिनदी स अागरिी म अिवाद अथवा अागरिी स हिनदी म अिवाद ख-ववजञापि पि आधारिि पोसटि अथवा फफलम जकलप निमािण ग-पारिभावषक शबदो पि आधारिि परकलप िथा घ-परयोििमलक हिनदी स िड़ अनय ववषय भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
28
SYBA Semester IV
Title of the paper Modern Hindi Prose
Paper Code SIUAHIN41
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
List of Prescribed Books
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
Module- 1- वयाखयान ndash 15
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
उपनयास क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण उपनयास क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण Module- 2- वयाखयान - 10
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
निबनधो का वाचि व सपषटीकिण िथा उिक कथय व भशलप पकष क सदभि म चचाि Module- 3- वयाखयान - 10
निबनधो क मिययव उददशय व सामाजिक उपादयिा क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
29
Module- 4- वयाखयान - 10
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
िाटक क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण िाटक क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
सदभय गरथ ndash 1-हिनदी क चरचिि उपनयास ndash डॉ भगविी शिण भमशर ndashपरथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 2- हिनदी िाटक उदभव व ववकास ndashडॉ दशिथ ओझा-परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 3-हिनदी िाटय समालोचिा ndashडॉ मानधािा ओझा - परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 4-समकालीि हिनदी िाटक ndash डॉ िसवि भाई पडया - परथम ससकिण-जञाि परकाशि कािपि 5-समीकषायमक निबध ndashडॉ ववयनर सिािक - परथम ससकिण-िशिल पजबलभशग िाउस िई हदलली 6-अनिम दो दशको का हिनदी साहियय ndashसमपादि ndashडॉ मीिा गौिम - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
30
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash चिथि सि कल अक ndash 40
1- ककष पिीकषा -20
2-परकलप- अक-20
क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि
ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि
ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
31
SYBA Semester IV
Title of the paper Mass Media
Paper Code SIUAHIN42
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
Module -1- वयाखयान -15
ििसचाि माधयम 1-ििसचाि क-अथि ख-सवरप ग-परिभाषा 2-ििसचाि माधयमो का परिचय क-महरि माधयम ख-इलकरॉनिक माधयम
Module -2- वयाखयान -10
1-ििसचाि माधयमो का ववकास क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा च-इटििट छ-मोबाइल Module -3- वयाखयान -10
2-ििसचाि माधयमोपयोगी लखि
32
क-समाचाि ख-िड़डयोवािाि ग-साकषायकाि घ-सवाद च-फीचि 3-ििसचाि माधयमो की भाषा क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा Module -4- वयाखयान- 10
1-सववधाि मौभलक अरधकाि 2- सचिा का अरधकाि सचिा-वयाविारिक अिभव क भलए सचाि ससथािो (टी वी िड़डयो महरि माधयमो) की शकषखणक यािा अपकषकषि ि सदभि गरथ - 1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली- 110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013 -साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
33
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
7-मीड़डया लखि भसदधानि औि वयविाि ndash चरपरकाश भमशर - पिला ससकिण ndash 2004- सिय परकाशि असािी मागि दरियागिहदलली-110002
8-भािि का सववधाि एक परिचय ndashबरिफकशोि शमाि ndash बाििवाा ससकिणndashअशोक क घोष रिमखझम िाउस हदलली-110092
9-िानिय अपिा सचिा का अरधकाि अरधनियम 2005-डॉ िीिि कमाि -चिथि ससकिण -2015-भािि लॉ िाउस हदलली-110002
34
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक - 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक - 15 परशि-4- माधयमोपयोगी लखि पि आधारिि परशि ववकलप सहिि - अक -15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20 (क-समाचािपि की समीकषािड़डयो व दिदशिि क ववववध कायिकरमो क समीकषा फफलम समीकषा ख-साकषायकाि-ससकनिकमीिगकमी िचिाकाि अथवा भसि िगि स िड़ फकसी मिययवपणि वयजकि का साकषायकािसवाद अथवा फीचि लखि ग-सचिा क अरधकाि स सबजनधि कस सटडी भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
35
TYBA Semester V
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN51
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-हिनदी साहियय क इनििास व काल ववभािि स ववदयारथियो को अवगि किािा
2-हिनदी साहियय क ववभभनि कालो की पषठभभम व परवजयियो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3-हिनदी क पदय व गदय साहियय क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 15
1 हिनदी साहियय का इनििास िामकिण एव काल-ववभािि की समसया
2 आहदकाल
क) आहदकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) भसदध िाथ िि औि िासो साहियय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 2 - वयाखयान ndash 15
1-भजकिकाल
क)भजकिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख)सि कावय सफी कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 3 - वयाखयान ndash 15
36
क) िाम भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
ख) कषण भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 4 - वयाखयान ndash 15
1- िीनिकाल
क) िीनिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) िीनिबदध िीनिभसदध एव िीनिमकि कावय की सामानय ववशषिाएा
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
37
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
38
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
39
TYBA Semester V
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN52
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास व उसक कथय स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास म भमडलीकिण क ववववध रपो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- हिनदी साहियय म िखारचि औि ससमिण क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
निधािरिि पाठयपसिक
1 उपनयास ndash गलोबल गााव क दविा िणनर
परथम ससकिण - 2013 भाििीय जञािपीठ लोदी िोड ियी हदलली ndash 110003
Module -1- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास की पषठभभम कथा व चरिि िथा सदश
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
7
FYBA Semester I
Title of the paper Hindi Ancillary
Paper Code SIUAHIN12
Number of Credits 03
Total No of Lectures 60
1-उददशय- आधनिक हिनदी गदय व पदय स ववदयारथियो का परिचय सामाजिक समसयाओ व ववसगनियो स ववदयारथियो का परिचय ववदयारथियो म साहिजययक िसासवादि का ववकास ववदयारथियो म भाषा कौशलय का ववकास ववदयारथियो क मि म हिनदी भाषा एव साहियय क परनि सममाि व परम का
निमािण सवभाषा क परनि गौिव बोध का निमािण भाििीय ससकनि की समझ का ववकास दिहदि कायि म हिदी क परयोग को बढ़ावा दि का परयास
List of Text Books 1- 10 परनिनिरध किानियाा - सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण -2017 परिदशय परकाशि-6 दादी सिक लि धोबी िालाव मिीि लाईनस
मबई -400002
2) गदय ववववधा (सकभलि सभी िचिाएा) ndash भाग 1
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण -2017 परिदशय परकाशि-6 दादी सिक लि धोबी िालाव मिीि लाईनस
मबई -400002
8
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 18
पाठयकरम िि निधािरिि किानियाा ndash
1- िौकिीपशा ndash कमलशवि
2- पिदा ndash यशपाल
3-डाची ndash उपनरिाथ अशक
4-भड़ड़ए - भविशवि
5-कमििाशा की िाि ndash भशवपरसाद भसि
6-काला शकरवाि ndash सधा अिोड़ा
Module ndash 2ndash वयाखयान ndash 15
पाठयकरम िि निधािरिि िचिाएा 1- िज़ि िसाई गई माभलक ( िखारचि) ndash डॉ वविय मोिि शमाि 2- िस उिक हदि फफि (वयगय)ndash िरिशकि पिसाई 3-मिाभािि की एक साझ (एकाकी) ndash भािि भषण अगरवाल Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
1-सििद क उस पाि (रिपोिािि)- फणीशवििाथ िण 2-आि क अिीि स (आयमकथय) ndash भीषम साििी 3-सिय भया (ससमिण ) ndash िामवकष बिीपिी Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 12
आलख लखि चचाि वाचि िथा अनय िचिायमक कायि िथा कमपयटि पि हिनदी म कायि
9
ऐचछिक हिनदी (Hindi Ancillary) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परथम सतरात परीकषा कल अक - 60 परशन पतर का परारप ndash परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि ( परनिनिरध किानियाा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय ववववधा भाग-1 स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अकndash15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क- आधनिक किािीकािो व निबधकािो की िचिाओ एव िीवि का अधययि िथा समीकषा ख ndash आलख लखि ग-उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
10
FYBA Semester II
Title of the paper Hindi Compulsory
Paper Code SIUAHIN21
Number of Credits 02
Total No of Lectures 60
List of Text Books
1 ndash कावय-कि भाग -2
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2 ndash शरषठ हिनदी किानियाा ndashभाग दो
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 20
पाठयकरम क भलए निधािरिि कवविाएा 1-वििणी किोग पाि ndash भशवमगल भसि समि 2- बाि बोलगी ndash शमशि बिादि भसि 3-बसिी िवा ndash कदाििाथ अगरवाल 4-बाघ ndash कदाििाथ भसि 5- फकससा िििि ndash धभमल 6-ववरोहिणी ndash सशीला टाकभौि
11
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 20
पाठयकरम क भलए निधािरिि किानियाा 1 ndash वापसी ndash उषा वपरयवदा 2 ndash अकली ndash मनि भणडािी 3 ndash गदल ndash िागय िाघव 4 ndash घसपहठए ndash ओमपरकाश वालमीफक 5 ndash गणपनि गणिायक ndash सयिबाला 6- कबर का मिाफा ndash ििर शमाि Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1 ndash निबध लखि ndash सामाजिक शकषखणक आयमकथायमक वचारिक सम ndash सामनयक Module ndash 4 ndash वयाखयान - 10
वयाकिण ndash 1 ndash ववशषण शबदो की िचिा व परयोग 2 ndash भाववाचक शबदो की िचिा व परयोग 3ndash भलग एव वचि परिवििि व परयोग ( सजञा सवििाम िथा ववशषण शबदो का ) 4ndash पयाियवाची शबद 5 ndash ववलोमाथी शबद
12
सदभि गरथ सची (अनिवायि हिनदी परशि पि िि)
1-हिनदी वयाकिण ndashकामिा परसाद गर- ससकिण -1984 ndashिागिी परचारिणी सभा वािाणसी
2-हिनदी वयाकिण मीमासा ndash काशीिाम शमाि- चिथि ससकिण-2016िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागि िई हदलली-110002 3--अचछी हिनदी कस भलख- सि समीि- पिला ससकिण-2013परभाि परकाशििई हदलली-110002 4-हिनदी वयाकिण क िवीि कषकषनिि - डॉ िवीनर कमाि पाठक ndash दसिा ससकिण -2012 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003 5- अभभिव वयाविारिक पि लखि ndash डॉ अनिल भसि -पिला ससकिण-1999 जयोनि परकाशि उलिास िगि -4 6-सामनयक हिनदी निबध ndash िािर भटिागि-ससकिण-2010-सामनयक परकाशि 3320-21 ििवाड़ी ििािी सभाष मागिदरियागि िई हदलली-110002
13
हिनदी अननवायय (compulsory) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) दववतीय सतरात परीकषा - कल अक ndash 60 परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप क साथ ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (कावय कि भाग -2 स आिरिक ववकलप क साथ ) अक ndash15 परशि 3ndash दीघोयििी परशि ( हिनदी किानियाा भाग-2 स आिरिक ववकलप क साथ) अक ndash15 परशि 4ndash अ ) निबध लखि ndash चाि म स एक अक ndash 07 ब ) कोषठक की सचिािसाि निमिभलखखि परशिो क उयिि भलखखए 1 ndashववशषण शबदो की िचिा ( चाि म स दो ) अक ndash2 2 ndash भाववाचक शबदो की िचिा ( चाि म स दो ) अक ndash2 3 ndash भलग परिवििि (दो) अक ndash1 4-वचि परिवििि (दो) अक ndash1 5 ndash पयाियवाची शबद (दो) अक ndash1 6ndash ववलोमाथी शबद (दो) अक -1 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क- आधनिक कववयो की िचिाओ का अधययि एव समीकषा ख - आधनिक किािीकािो की िचिाओ का अधययि एव समीकषा ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
14
FYBA Semester II
Title of the paper Hindi Ancillary
Paper Code SIUAHIN22
Number of Credits 03
Total No of Lectures 60
List of Text Books
1) फकससा लोकिनि ( उपनयास ) ववभनििािायण िाय परकाशक ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 238 असािी िोड दरियागि िई हदलली ndash 110 002 ( पिला ससकिण 1993 ) 2) गदय ववववधा (सकभलि सभी िचिाएा) ndash भाग 2
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण -2017 परिदशय परकाशि-6 दादी सिक लि धोबी िालाव मिीि लाईनस
मबई -400002
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
फकससा लोकिनि उपनयास क कथािक पाि एव चरिि रचिण सवाद योििा दशकाल - वािाविण भाषा शली िथा उददशय को लकि सपषटीकिण एव चचाि
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
पाठयकरम िि निधािरिि िचिाएा 1- चीिी फिी वाला ( िखारचि) ndash मिादवी वमाि
15
2- िीप पि सवाि इजललया (वयगय) ndash शिद िोशी 3- भोि का िािा (एकाकी) ndash िगदीशचर माथि Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
1-िफाि क ववििा (रिपोिािि)- िागय िाघव 2-आचिण की सभयिा (निबध) ndash अधयापक पणि भसि 3-अजसथयो क अकषि (ससमिण ) ndash शयौिाि भसि बचि Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
रिपोटि लखिचचाि वाचि िथा अनय िचिायमक कायि िथा कमपयटि पि हिनदी म कायि
16
ऐचछिक हिनदी (Hindi Ancillary) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) दववतीय सतरात परीकषा - कल अक - 60 परशन पतर का परारप ndash परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (फकससा लोकिनि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय ववववधा भाग-2 स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि घ- रिपोटि लखि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
17
SYBA Semester III
Title of the paper Medieval and Modern Hindi Poetry
Paper Code SIUAHIN31
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय- 1-मधयकालीि एव आधनिक कववयो क वयजकिययव एव कनियव का परिचय 2-मधयकालीि एव आधनिक कवविा की समझ व समीकषा का ववकास 3-आधनिक कथाकािो व उिकी कनियो का परिचय 4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास 5-िचिायमकिा की परवजयि का ववकास List of Prescribed Books
1-मधयकालीि एव आधनिक कावय सगरि
-समपादि हिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय
परकाशक वाणी परकाशि िई हदलली
2- का वि िािायण - परनिनिरध कवविाए िीसिा ससकिण- िािकमल पपिबकस हदलली
3- िािश िोशी - परनिनिरध कवविाए - िीसिा ससकिण- िािकमल पपिबकस हदलली Module -1- वयाखयान ndash 15
1-मधयकालीि एव आधनिक कावय
मधयकालीि एव आधनिक कावय सगरि-समपादि हिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय
परकाशक वाणी परकाशि िई हदलली
18
पाठयकरम क भलए निधािरिि कवविाएा
मधयकालीि कावय
क- कबीि-
सिगर महिमा अग
1- सिगर की महिमा अिि अिि हदखावििाि
2- दीपक दीया िल भरि बिरि ि आवौ िटट
सभमिि भिि महिमा कौ अग
1-कबीि सिा कया कि helliphellip लाब गोड़ पसारि
2- ि ि कििा ि भया जिि दखौ निि ि
ख- सिदास क पद
1-अववगि गनि सि सगि पद गाव
2-िरि सौ मीि ि दखयौ कोई िािा िास निबाि
ग-िलसीदास
अयोधयाकाणड
1-माई िी मोहि कोउ ि समझाव पीि ि िानि बखािी
2- िब-िब भवि तरबलोकनि सिो तरबि सोकिनिि रि मिो
घ-तरबिािी क दोि
1-ििीिाद कववयि िस ि बड़ सब अग
2-सपजयि कस सदस िि ििम ववभव की िानि
3-कोहि ििि कोउ किौ िऊ िीच कौ िीच
19
4-िगनि समनि ि पाविी िीग ि िोि सगध
5-िहि पिाग िहि मधि मध आग कौि िवाल
6-घि-घि डोलि दीि ि लघ पनि बड़ौ लखाइ
Module- 2- वयाखयान ndash 10
आधनिक कावय
1-आिकल लड़ाई का िमािा ि- तरिलोचि
2-एक छोटा सा अििोध- कदाििाथ भसि
3-आधा चााद माागिा ि पिी िाि-ििश सकसिा 4-लड़िा िआ आदमी- ववशविाथपरसाद निवािी
5-एक ढ़लिी सदी का सच-काययायिी
Module- 3- वयाखयान ndash 10
2-परनिनिरध कवविाए-का वि िािायण
1-व िो ििी िािि 2-एक िल िए मकाि क सामि
3-बाज़ािो की ििफ
4-एक अिीब सी मजशकल
5-एक वकष की ियया
Module- 4- वयाखयान ndash 10
3-िािश िोशी परनिनिरध कवविाए-िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड
1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि
िई हदलली-110002
1-बचच काम पि िा िि ि
20
2-माि िाएाग
3-इययाहद
4-िमाि समय क बचच
5-अनिरिकि चीिो की माया
सदभि गरथ ndash 1-कबीि एक िई दजषट ndash डॉ िघवश ndashपरथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि इलािाबाद 2-िलसी की कावय कला औि दशिि ndashडॉ िामगोपाल शमाि lsquoहदिशrsquo -परथम ससकिण ndashसिसविी सवाद कायािलय आगिा 3-िलसी मािस ियिाकि ndash डॉ भागयविी भसि - परथम ससकिण- सिसविी पसिक सदि आगिा 4- समकालीि कावय यािा ndashडॉ िनद फकशोि िवल - परथम ससकिण-िािकमल परकाशि हदलली 5-िए कवव एक अधययि ndashभाग -1 स 6 ndashडॉ सिोष कमाि निवािी -- परथम ससकिण-भाििीय गरथ निकिि िई हदलली
21
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash ििीय सि कल अक ndash 40
1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20
क-मधयकालीि एव आधनिक कववयो क िीवि एव िचिाओ का अधययि एव समीकषा
ख -आधनिक कववयो की िचिाओ की समीकषा
ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
22
SYBA Semester III
Title of the paper Functional Hindi
Paper Code SIUAHIN32
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
I परयोिि मलक हिनदी स ववदयारथियो का परिचय II ववदयारथियो म भाषा कौशलय का ववकास III परयोििमलक हिदी क परािभभक रप स परिचय IV ववदयारथियो क मि म िाषरभाषा हिनदी क परनि सममाि व परम का निमािण V सवभाषा क परनि गौिव बोध का निमािण VI दिहदि कायि म हिदी क परयोग को बढ़ावा दि का परयास
Module -1- वयाखयान - 15
1-परयोिि मलक हिनदी
I अथि II परिभाषा III सवरप िथा ववशषिा
2-सामानय हिनदी साहिजययक हिनदी
Module -2- वयाखयान - 10
3-पारिभावषक शबदावली का सामानय परिचय 4-पारिभावषक शबदावली क रप म 50 परनिशबदो की सची सलगि Module -3- वयाखयान - 10
5-अिवाद
23
I अथि II सवरप III परिभाषा IV मिययव
6-अिवाद क भद I शबदािवाद II भावािवाद iii सािािवाद
Module -4- वयाखयान - 10
7-ववजञापि I अथि II सवरप III परिभाषा IVववशषिाएा V ववजञापि की भाषा पाठयकरम क भलए निधािरिि पारिभावषक शबदावली 1-Ability योगयिा 2-Ballot मिपि 3-Basic बनियादी 4-Claim दावा 5-Circular परिपि 6-Consent सिमनि 7-Deduction कटौिी
24
8-Defacto वसिि 9-Deliberation ववचाि-ववमशि 10-Dispatch परषण 11-Enclosure अिलगिक 12-Estimate अिमाि 13-Experiment परयोग 14-Founder ससथापक 15-Graduate सिािक 16-Grant अिदाि 17-Honorarium मािदय 18-Identity Card पिचाि पि 19-Initials आदयकषि 20- Junior कनिषठ 21-Laboratory परयोगशाला 22-Leave छटटी 23-Margin िाभशया 24-Maximum अरधकिम 25-Memorandum जञापि 26-Modus operandi कायि-परणाली 27-Notice सचिा 28-Notification अरधसचिा 29-Oath शपथ 30-Parliament ससद 31-Priority पराथभमकिा 32-Project परियोििा 33-Proceedings कायिवािी 34-Questionnaire परशिावली 35-Rate दि
25
36-Reaction परनिफकरया 37-Record अभभलख 38- Style शली 39- Tax कि 40-Temporary असथायी 41-Tenure अवरध 42-Urgent अययावशयक 43-Utilization उपभोग 44-Valuation मलयाकि 45-Verification सययापि 46-Wage मज़दिी 47-Waiting list परिीकषा सची 48-Will वसीयि 49-Wholesale थोक वयापाि 50-Zonal office आचभलक कायािलय सदभि गरथ - 1-परयोििमलक हिनदी ndash वविोद गोदि - पिला ससकिण ndash 2001- वाणी परकाशि दरियागिहदलली ndash 110002
2- सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
3- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
4- आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
26
6- ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
27
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक ndash 15 परशि-4- पारिभावषक शबद -15- अक ndash 15x1 = 15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1- ककष पिीकषा -20 2-परकलप-20 क-हिनदी स अागरिी म अिवाद अथवा अागरिी स हिनदी म अिवाद ख-ववजञापि पि आधारिि पोसटि अथवा फफलम जकलप निमािण ग-पारिभावषक शबदो पि आधारिि परकलप िथा घ-परयोििमलक हिनदी स िड़ अनय ववषय भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
28
SYBA Semester IV
Title of the paper Modern Hindi Prose
Paper Code SIUAHIN41
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
List of Prescribed Books
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
Module- 1- वयाखयान ndash 15
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
उपनयास क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण उपनयास क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण Module- 2- वयाखयान - 10
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
निबनधो का वाचि व सपषटीकिण िथा उिक कथय व भशलप पकष क सदभि म चचाि Module- 3- वयाखयान - 10
निबनधो क मिययव उददशय व सामाजिक उपादयिा क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
29
Module- 4- वयाखयान - 10
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
िाटक क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण िाटक क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
सदभय गरथ ndash 1-हिनदी क चरचिि उपनयास ndash डॉ भगविी शिण भमशर ndashपरथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 2- हिनदी िाटक उदभव व ववकास ndashडॉ दशिथ ओझा-परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 3-हिनदी िाटय समालोचिा ndashडॉ मानधािा ओझा - परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 4-समकालीि हिनदी िाटक ndash डॉ िसवि भाई पडया - परथम ससकिण-जञाि परकाशि कािपि 5-समीकषायमक निबध ndashडॉ ववयनर सिािक - परथम ससकिण-िशिल पजबलभशग िाउस िई हदलली 6-अनिम दो दशको का हिनदी साहियय ndashसमपादि ndashडॉ मीिा गौिम - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
30
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash चिथि सि कल अक ndash 40
1- ककष पिीकषा -20
2-परकलप- अक-20
क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि
ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि
ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
31
SYBA Semester IV
Title of the paper Mass Media
Paper Code SIUAHIN42
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
Module -1- वयाखयान -15
ििसचाि माधयम 1-ििसचाि क-अथि ख-सवरप ग-परिभाषा 2-ििसचाि माधयमो का परिचय क-महरि माधयम ख-इलकरॉनिक माधयम
Module -2- वयाखयान -10
1-ििसचाि माधयमो का ववकास क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा च-इटििट छ-मोबाइल Module -3- वयाखयान -10
2-ििसचाि माधयमोपयोगी लखि
32
क-समाचाि ख-िड़डयोवािाि ग-साकषायकाि घ-सवाद च-फीचि 3-ििसचाि माधयमो की भाषा क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा Module -4- वयाखयान- 10
1-सववधाि मौभलक अरधकाि 2- सचिा का अरधकाि सचिा-वयाविारिक अिभव क भलए सचाि ससथािो (टी वी िड़डयो महरि माधयमो) की शकषखणक यािा अपकषकषि ि सदभि गरथ - 1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली- 110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013 -साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
33
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
7-मीड़डया लखि भसदधानि औि वयविाि ndash चरपरकाश भमशर - पिला ससकिण ndash 2004- सिय परकाशि असािी मागि दरियागिहदलली-110002
8-भािि का सववधाि एक परिचय ndashबरिफकशोि शमाि ndash बाििवाा ससकिणndashअशोक क घोष रिमखझम िाउस हदलली-110092
9-िानिय अपिा सचिा का अरधकाि अरधनियम 2005-डॉ िीिि कमाि -चिथि ससकिण -2015-भािि लॉ िाउस हदलली-110002
34
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक - 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक - 15 परशि-4- माधयमोपयोगी लखि पि आधारिि परशि ववकलप सहिि - अक -15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20 (क-समाचािपि की समीकषािड़डयो व दिदशिि क ववववध कायिकरमो क समीकषा फफलम समीकषा ख-साकषायकाि-ससकनिकमीिगकमी िचिाकाि अथवा भसि िगि स िड़ फकसी मिययवपणि वयजकि का साकषायकािसवाद अथवा फीचि लखि ग-सचिा क अरधकाि स सबजनधि कस सटडी भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
35
TYBA Semester V
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN51
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-हिनदी साहियय क इनििास व काल ववभािि स ववदयारथियो को अवगि किािा
2-हिनदी साहियय क ववभभनि कालो की पषठभभम व परवजयियो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3-हिनदी क पदय व गदय साहियय क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 15
1 हिनदी साहियय का इनििास िामकिण एव काल-ववभािि की समसया
2 आहदकाल
क) आहदकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) भसदध िाथ िि औि िासो साहियय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 2 - वयाखयान ndash 15
1-भजकिकाल
क)भजकिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख)सि कावय सफी कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 3 - वयाखयान ndash 15
36
क) िाम भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
ख) कषण भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 4 - वयाखयान ndash 15
1- िीनिकाल
क) िीनिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) िीनिबदध िीनिभसदध एव िीनिमकि कावय की सामानय ववशषिाएा
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
37
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
38
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
39
TYBA Semester V
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN52
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास व उसक कथय स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास म भमडलीकिण क ववववध रपो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- हिनदी साहियय म िखारचि औि ससमिण क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
निधािरिि पाठयपसिक
1 उपनयास ndash गलोबल गााव क दविा िणनर
परथम ससकिण - 2013 भाििीय जञािपीठ लोदी िोड ियी हदलली ndash 110003
Module -1- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास की पषठभभम कथा व चरिि िथा सदश
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
8
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 18
पाठयकरम िि निधािरिि किानियाा ndash
1- िौकिीपशा ndash कमलशवि
2- पिदा ndash यशपाल
3-डाची ndash उपनरिाथ अशक
4-भड़ड़ए - भविशवि
5-कमििाशा की िाि ndash भशवपरसाद भसि
6-काला शकरवाि ndash सधा अिोड़ा
Module ndash 2ndash वयाखयान ndash 15
पाठयकरम िि निधािरिि िचिाएा 1- िज़ि िसाई गई माभलक ( िखारचि) ndash डॉ वविय मोिि शमाि 2- िस उिक हदि फफि (वयगय)ndash िरिशकि पिसाई 3-मिाभािि की एक साझ (एकाकी) ndash भािि भषण अगरवाल Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
1-सििद क उस पाि (रिपोिािि)- फणीशवििाथ िण 2-आि क अिीि स (आयमकथय) ndash भीषम साििी 3-सिय भया (ससमिण ) ndash िामवकष बिीपिी Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 12
आलख लखि चचाि वाचि िथा अनय िचिायमक कायि िथा कमपयटि पि हिनदी म कायि
9
ऐचछिक हिनदी (Hindi Ancillary) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परथम सतरात परीकषा कल अक - 60 परशन पतर का परारप ndash परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि ( परनिनिरध किानियाा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय ववववधा भाग-1 स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अकndash15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क- आधनिक किािीकािो व निबधकािो की िचिाओ एव िीवि का अधययि िथा समीकषा ख ndash आलख लखि ग-उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
10
FYBA Semester II
Title of the paper Hindi Compulsory
Paper Code SIUAHIN21
Number of Credits 02
Total No of Lectures 60
List of Text Books
1 ndash कावय-कि भाग -2
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2 ndash शरषठ हिनदी किानियाा ndashभाग दो
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 20
पाठयकरम क भलए निधािरिि कवविाएा 1-वििणी किोग पाि ndash भशवमगल भसि समि 2- बाि बोलगी ndash शमशि बिादि भसि 3-बसिी िवा ndash कदाििाथ अगरवाल 4-बाघ ndash कदाििाथ भसि 5- फकससा िििि ndash धभमल 6-ववरोहिणी ndash सशीला टाकभौि
11
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 20
पाठयकरम क भलए निधािरिि किानियाा 1 ndash वापसी ndash उषा वपरयवदा 2 ndash अकली ndash मनि भणडािी 3 ndash गदल ndash िागय िाघव 4 ndash घसपहठए ndash ओमपरकाश वालमीफक 5 ndash गणपनि गणिायक ndash सयिबाला 6- कबर का मिाफा ndash ििर शमाि Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1 ndash निबध लखि ndash सामाजिक शकषखणक आयमकथायमक वचारिक सम ndash सामनयक Module ndash 4 ndash वयाखयान - 10
वयाकिण ndash 1 ndash ववशषण शबदो की िचिा व परयोग 2 ndash भाववाचक शबदो की िचिा व परयोग 3ndash भलग एव वचि परिवििि व परयोग ( सजञा सवििाम िथा ववशषण शबदो का ) 4ndash पयाियवाची शबद 5 ndash ववलोमाथी शबद
12
सदभि गरथ सची (अनिवायि हिनदी परशि पि िि)
1-हिनदी वयाकिण ndashकामिा परसाद गर- ससकिण -1984 ndashिागिी परचारिणी सभा वािाणसी
2-हिनदी वयाकिण मीमासा ndash काशीिाम शमाि- चिथि ससकिण-2016िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागि िई हदलली-110002 3--अचछी हिनदी कस भलख- सि समीि- पिला ससकिण-2013परभाि परकाशििई हदलली-110002 4-हिनदी वयाकिण क िवीि कषकषनिि - डॉ िवीनर कमाि पाठक ndash दसिा ससकिण -2012 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003 5- अभभिव वयाविारिक पि लखि ndash डॉ अनिल भसि -पिला ससकिण-1999 जयोनि परकाशि उलिास िगि -4 6-सामनयक हिनदी निबध ndash िािर भटिागि-ससकिण-2010-सामनयक परकाशि 3320-21 ििवाड़ी ििािी सभाष मागिदरियागि िई हदलली-110002
13
हिनदी अननवायय (compulsory) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) दववतीय सतरात परीकषा - कल अक ndash 60 परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप क साथ ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (कावय कि भाग -2 स आिरिक ववकलप क साथ ) अक ndash15 परशि 3ndash दीघोयििी परशि ( हिनदी किानियाा भाग-2 स आिरिक ववकलप क साथ) अक ndash15 परशि 4ndash अ ) निबध लखि ndash चाि म स एक अक ndash 07 ब ) कोषठक की सचिािसाि निमिभलखखि परशिो क उयिि भलखखए 1 ndashववशषण शबदो की िचिा ( चाि म स दो ) अक ndash2 2 ndash भाववाचक शबदो की िचिा ( चाि म स दो ) अक ndash2 3 ndash भलग परिवििि (दो) अक ndash1 4-वचि परिवििि (दो) अक ndash1 5 ndash पयाियवाची शबद (दो) अक ndash1 6ndash ववलोमाथी शबद (दो) अक -1 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क- आधनिक कववयो की िचिाओ का अधययि एव समीकषा ख - आधनिक किािीकािो की िचिाओ का अधययि एव समीकषा ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
14
FYBA Semester II
Title of the paper Hindi Ancillary
Paper Code SIUAHIN22
Number of Credits 03
Total No of Lectures 60
List of Text Books
1) फकससा लोकिनि ( उपनयास ) ववभनििािायण िाय परकाशक ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 238 असािी िोड दरियागि िई हदलली ndash 110 002 ( पिला ससकिण 1993 ) 2) गदय ववववधा (सकभलि सभी िचिाएा) ndash भाग 2
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण -2017 परिदशय परकाशि-6 दादी सिक लि धोबी िालाव मिीि लाईनस
मबई -400002
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
फकससा लोकिनि उपनयास क कथािक पाि एव चरिि रचिण सवाद योििा दशकाल - वािाविण भाषा शली िथा उददशय को लकि सपषटीकिण एव चचाि
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
पाठयकरम िि निधािरिि िचिाएा 1- चीिी फिी वाला ( िखारचि) ndash मिादवी वमाि
15
2- िीप पि सवाि इजललया (वयगय) ndash शिद िोशी 3- भोि का िािा (एकाकी) ndash िगदीशचर माथि Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
1-िफाि क ववििा (रिपोिािि)- िागय िाघव 2-आचिण की सभयिा (निबध) ndash अधयापक पणि भसि 3-अजसथयो क अकषि (ससमिण ) ndash शयौिाि भसि बचि Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
रिपोटि लखिचचाि वाचि िथा अनय िचिायमक कायि िथा कमपयटि पि हिनदी म कायि
16
ऐचछिक हिनदी (Hindi Ancillary) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) दववतीय सतरात परीकषा - कल अक - 60 परशन पतर का परारप ndash परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (फकससा लोकिनि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय ववववधा भाग-2 स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि घ- रिपोटि लखि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
17
SYBA Semester III
Title of the paper Medieval and Modern Hindi Poetry
Paper Code SIUAHIN31
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय- 1-मधयकालीि एव आधनिक कववयो क वयजकिययव एव कनियव का परिचय 2-मधयकालीि एव आधनिक कवविा की समझ व समीकषा का ववकास 3-आधनिक कथाकािो व उिकी कनियो का परिचय 4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास 5-िचिायमकिा की परवजयि का ववकास List of Prescribed Books
1-मधयकालीि एव आधनिक कावय सगरि
-समपादि हिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय
परकाशक वाणी परकाशि िई हदलली
2- का वि िािायण - परनिनिरध कवविाए िीसिा ससकिण- िािकमल पपिबकस हदलली
3- िािश िोशी - परनिनिरध कवविाए - िीसिा ससकिण- िािकमल पपिबकस हदलली Module -1- वयाखयान ndash 15
1-मधयकालीि एव आधनिक कावय
मधयकालीि एव आधनिक कावय सगरि-समपादि हिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय
परकाशक वाणी परकाशि िई हदलली
18
पाठयकरम क भलए निधािरिि कवविाएा
मधयकालीि कावय
क- कबीि-
सिगर महिमा अग
1- सिगर की महिमा अिि अिि हदखावििाि
2- दीपक दीया िल भरि बिरि ि आवौ िटट
सभमिि भिि महिमा कौ अग
1-कबीि सिा कया कि helliphellip लाब गोड़ पसारि
2- ि ि कििा ि भया जिि दखौ निि ि
ख- सिदास क पद
1-अववगि गनि सि सगि पद गाव
2-िरि सौ मीि ि दखयौ कोई िािा िास निबाि
ग-िलसीदास
अयोधयाकाणड
1-माई िी मोहि कोउ ि समझाव पीि ि िानि बखािी
2- िब-िब भवि तरबलोकनि सिो तरबि सोकिनिि रि मिो
घ-तरबिािी क दोि
1-ििीिाद कववयि िस ि बड़ सब अग
2-सपजयि कस सदस िि ििम ववभव की िानि
3-कोहि ििि कोउ किौ िऊ िीच कौ िीच
19
4-िगनि समनि ि पाविी िीग ि िोि सगध
5-िहि पिाग िहि मधि मध आग कौि िवाल
6-घि-घि डोलि दीि ि लघ पनि बड़ौ लखाइ
Module- 2- वयाखयान ndash 10
आधनिक कावय
1-आिकल लड़ाई का िमािा ि- तरिलोचि
2-एक छोटा सा अििोध- कदाििाथ भसि
3-आधा चााद माागिा ि पिी िाि-ििश सकसिा 4-लड़िा िआ आदमी- ववशविाथपरसाद निवािी
5-एक ढ़लिी सदी का सच-काययायिी
Module- 3- वयाखयान ndash 10
2-परनिनिरध कवविाए-का वि िािायण
1-व िो ििी िािि 2-एक िल िए मकाि क सामि
3-बाज़ािो की ििफ
4-एक अिीब सी मजशकल
5-एक वकष की ियया
Module- 4- वयाखयान ndash 10
3-िािश िोशी परनिनिरध कवविाए-िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड
1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि
िई हदलली-110002
1-बचच काम पि िा िि ि
20
2-माि िाएाग
3-इययाहद
4-िमाि समय क बचच
5-अनिरिकि चीिो की माया
सदभि गरथ ndash 1-कबीि एक िई दजषट ndash डॉ िघवश ndashपरथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि इलािाबाद 2-िलसी की कावय कला औि दशिि ndashडॉ िामगोपाल शमाि lsquoहदिशrsquo -परथम ससकिण ndashसिसविी सवाद कायािलय आगिा 3-िलसी मािस ियिाकि ndash डॉ भागयविी भसि - परथम ससकिण- सिसविी पसिक सदि आगिा 4- समकालीि कावय यािा ndashडॉ िनद फकशोि िवल - परथम ससकिण-िािकमल परकाशि हदलली 5-िए कवव एक अधययि ndashभाग -1 स 6 ndashडॉ सिोष कमाि निवािी -- परथम ससकिण-भाििीय गरथ निकिि िई हदलली
21
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash ििीय सि कल अक ndash 40
1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20
क-मधयकालीि एव आधनिक कववयो क िीवि एव िचिाओ का अधययि एव समीकषा
ख -आधनिक कववयो की िचिाओ की समीकषा
ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
22
SYBA Semester III
Title of the paper Functional Hindi
Paper Code SIUAHIN32
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
I परयोिि मलक हिनदी स ववदयारथियो का परिचय II ववदयारथियो म भाषा कौशलय का ववकास III परयोििमलक हिदी क परािभभक रप स परिचय IV ववदयारथियो क मि म िाषरभाषा हिनदी क परनि सममाि व परम का निमािण V सवभाषा क परनि गौिव बोध का निमािण VI दिहदि कायि म हिदी क परयोग को बढ़ावा दि का परयास
Module -1- वयाखयान - 15
1-परयोिि मलक हिनदी
I अथि II परिभाषा III सवरप िथा ववशषिा
2-सामानय हिनदी साहिजययक हिनदी
Module -2- वयाखयान - 10
3-पारिभावषक शबदावली का सामानय परिचय 4-पारिभावषक शबदावली क रप म 50 परनिशबदो की सची सलगि Module -3- वयाखयान - 10
5-अिवाद
23
I अथि II सवरप III परिभाषा IV मिययव
6-अिवाद क भद I शबदािवाद II भावािवाद iii सािािवाद
Module -4- वयाखयान - 10
7-ववजञापि I अथि II सवरप III परिभाषा IVववशषिाएा V ववजञापि की भाषा पाठयकरम क भलए निधािरिि पारिभावषक शबदावली 1-Ability योगयिा 2-Ballot मिपि 3-Basic बनियादी 4-Claim दावा 5-Circular परिपि 6-Consent सिमनि 7-Deduction कटौिी
24
8-Defacto वसिि 9-Deliberation ववचाि-ववमशि 10-Dispatch परषण 11-Enclosure अिलगिक 12-Estimate अिमाि 13-Experiment परयोग 14-Founder ससथापक 15-Graduate सिािक 16-Grant अिदाि 17-Honorarium मािदय 18-Identity Card पिचाि पि 19-Initials आदयकषि 20- Junior कनिषठ 21-Laboratory परयोगशाला 22-Leave छटटी 23-Margin िाभशया 24-Maximum अरधकिम 25-Memorandum जञापि 26-Modus operandi कायि-परणाली 27-Notice सचिा 28-Notification अरधसचिा 29-Oath शपथ 30-Parliament ससद 31-Priority पराथभमकिा 32-Project परियोििा 33-Proceedings कायिवािी 34-Questionnaire परशिावली 35-Rate दि
25
36-Reaction परनिफकरया 37-Record अभभलख 38- Style शली 39- Tax कि 40-Temporary असथायी 41-Tenure अवरध 42-Urgent अययावशयक 43-Utilization उपभोग 44-Valuation मलयाकि 45-Verification सययापि 46-Wage मज़दिी 47-Waiting list परिीकषा सची 48-Will वसीयि 49-Wholesale थोक वयापाि 50-Zonal office आचभलक कायािलय सदभि गरथ - 1-परयोििमलक हिनदी ndash वविोद गोदि - पिला ससकिण ndash 2001- वाणी परकाशि दरियागिहदलली ndash 110002
2- सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
3- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
4- आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
26
6- ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
27
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक ndash 15 परशि-4- पारिभावषक शबद -15- अक ndash 15x1 = 15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1- ककष पिीकषा -20 2-परकलप-20 क-हिनदी स अागरिी म अिवाद अथवा अागरिी स हिनदी म अिवाद ख-ववजञापि पि आधारिि पोसटि अथवा फफलम जकलप निमािण ग-पारिभावषक शबदो पि आधारिि परकलप िथा घ-परयोििमलक हिनदी स िड़ अनय ववषय भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
28
SYBA Semester IV
Title of the paper Modern Hindi Prose
Paper Code SIUAHIN41
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
List of Prescribed Books
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
Module- 1- वयाखयान ndash 15
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
उपनयास क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण उपनयास क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण Module- 2- वयाखयान - 10
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
निबनधो का वाचि व सपषटीकिण िथा उिक कथय व भशलप पकष क सदभि म चचाि Module- 3- वयाखयान - 10
निबनधो क मिययव उददशय व सामाजिक उपादयिा क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
29
Module- 4- वयाखयान - 10
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
िाटक क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण िाटक क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
सदभय गरथ ndash 1-हिनदी क चरचिि उपनयास ndash डॉ भगविी शिण भमशर ndashपरथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 2- हिनदी िाटक उदभव व ववकास ndashडॉ दशिथ ओझा-परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 3-हिनदी िाटय समालोचिा ndashडॉ मानधािा ओझा - परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 4-समकालीि हिनदी िाटक ndash डॉ िसवि भाई पडया - परथम ससकिण-जञाि परकाशि कािपि 5-समीकषायमक निबध ndashडॉ ववयनर सिािक - परथम ससकिण-िशिल पजबलभशग िाउस िई हदलली 6-अनिम दो दशको का हिनदी साहियय ndashसमपादि ndashडॉ मीिा गौिम - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
30
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash चिथि सि कल अक ndash 40
1- ककष पिीकषा -20
2-परकलप- अक-20
क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि
ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि
ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
31
SYBA Semester IV
Title of the paper Mass Media
Paper Code SIUAHIN42
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
Module -1- वयाखयान -15
ििसचाि माधयम 1-ििसचाि क-अथि ख-सवरप ग-परिभाषा 2-ििसचाि माधयमो का परिचय क-महरि माधयम ख-इलकरॉनिक माधयम
Module -2- वयाखयान -10
1-ििसचाि माधयमो का ववकास क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा च-इटििट छ-मोबाइल Module -3- वयाखयान -10
2-ििसचाि माधयमोपयोगी लखि
32
क-समाचाि ख-िड़डयोवािाि ग-साकषायकाि घ-सवाद च-फीचि 3-ििसचाि माधयमो की भाषा क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा Module -4- वयाखयान- 10
1-सववधाि मौभलक अरधकाि 2- सचिा का अरधकाि सचिा-वयाविारिक अिभव क भलए सचाि ससथािो (टी वी िड़डयो महरि माधयमो) की शकषखणक यािा अपकषकषि ि सदभि गरथ - 1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली- 110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013 -साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
33
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
7-मीड़डया लखि भसदधानि औि वयविाि ndash चरपरकाश भमशर - पिला ससकिण ndash 2004- सिय परकाशि असािी मागि दरियागिहदलली-110002
8-भािि का सववधाि एक परिचय ndashबरिफकशोि शमाि ndash बाििवाा ससकिणndashअशोक क घोष रिमखझम िाउस हदलली-110092
9-िानिय अपिा सचिा का अरधकाि अरधनियम 2005-डॉ िीिि कमाि -चिथि ससकिण -2015-भािि लॉ िाउस हदलली-110002
34
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक - 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक - 15 परशि-4- माधयमोपयोगी लखि पि आधारिि परशि ववकलप सहिि - अक -15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20 (क-समाचािपि की समीकषािड़डयो व दिदशिि क ववववध कायिकरमो क समीकषा फफलम समीकषा ख-साकषायकाि-ससकनिकमीिगकमी िचिाकाि अथवा भसि िगि स िड़ फकसी मिययवपणि वयजकि का साकषायकािसवाद अथवा फीचि लखि ग-सचिा क अरधकाि स सबजनधि कस सटडी भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
35
TYBA Semester V
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN51
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-हिनदी साहियय क इनििास व काल ववभािि स ववदयारथियो को अवगि किािा
2-हिनदी साहियय क ववभभनि कालो की पषठभभम व परवजयियो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3-हिनदी क पदय व गदय साहियय क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 15
1 हिनदी साहियय का इनििास िामकिण एव काल-ववभािि की समसया
2 आहदकाल
क) आहदकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) भसदध िाथ िि औि िासो साहियय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 2 - वयाखयान ndash 15
1-भजकिकाल
क)भजकिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख)सि कावय सफी कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 3 - वयाखयान ndash 15
36
क) िाम भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
ख) कषण भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 4 - वयाखयान ndash 15
1- िीनिकाल
क) िीनिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) िीनिबदध िीनिभसदध एव िीनिमकि कावय की सामानय ववशषिाएा
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
37
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
38
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
39
TYBA Semester V
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN52
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास व उसक कथय स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास म भमडलीकिण क ववववध रपो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- हिनदी साहियय म िखारचि औि ससमिण क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
निधािरिि पाठयपसिक
1 उपनयास ndash गलोबल गााव क दविा िणनर
परथम ससकिण - 2013 भाििीय जञािपीठ लोदी िोड ियी हदलली ndash 110003
Module -1- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास की पषठभभम कथा व चरिि िथा सदश
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
9
ऐचछिक हिनदी (Hindi Ancillary) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परथम सतरात परीकषा कल अक - 60 परशन पतर का परारप ndash परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि ( परनिनिरध किानियाा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय ववववधा भाग-1 स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अकndash15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क- आधनिक किािीकािो व निबधकािो की िचिाओ एव िीवि का अधययि िथा समीकषा ख ndash आलख लखि ग-उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
10
FYBA Semester II
Title of the paper Hindi Compulsory
Paper Code SIUAHIN21
Number of Credits 02
Total No of Lectures 60
List of Text Books
1 ndash कावय-कि भाग -2
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2 ndash शरषठ हिनदी किानियाा ndashभाग दो
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 20
पाठयकरम क भलए निधािरिि कवविाएा 1-वििणी किोग पाि ndash भशवमगल भसि समि 2- बाि बोलगी ndash शमशि बिादि भसि 3-बसिी िवा ndash कदाििाथ अगरवाल 4-बाघ ndash कदाििाथ भसि 5- फकससा िििि ndash धभमल 6-ववरोहिणी ndash सशीला टाकभौि
11
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 20
पाठयकरम क भलए निधािरिि किानियाा 1 ndash वापसी ndash उषा वपरयवदा 2 ndash अकली ndash मनि भणडािी 3 ndash गदल ndash िागय िाघव 4 ndash घसपहठए ndash ओमपरकाश वालमीफक 5 ndash गणपनि गणिायक ndash सयिबाला 6- कबर का मिाफा ndash ििर शमाि Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1 ndash निबध लखि ndash सामाजिक शकषखणक आयमकथायमक वचारिक सम ndash सामनयक Module ndash 4 ndash वयाखयान - 10
वयाकिण ndash 1 ndash ववशषण शबदो की िचिा व परयोग 2 ndash भाववाचक शबदो की िचिा व परयोग 3ndash भलग एव वचि परिवििि व परयोग ( सजञा सवििाम िथा ववशषण शबदो का ) 4ndash पयाियवाची शबद 5 ndash ववलोमाथी शबद
12
सदभि गरथ सची (अनिवायि हिनदी परशि पि िि)
1-हिनदी वयाकिण ndashकामिा परसाद गर- ससकिण -1984 ndashिागिी परचारिणी सभा वािाणसी
2-हिनदी वयाकिण मीमासा ndash काशीिाम शमाि- चिथि ससकिण-2016िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागि िई हदलली-110002 3--अचछी हिनदी कस भलख- सि समीि- पिला ससकिण-2013परभाि परकाशििई हदलली-110002 4-हिनदी वयाकिण क िवीि कषकषनिि - डॉ िवीनर कमाि पाठक ndash दसिा ससकिण -2012 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003 5- अभभिव वयाविारिक पि लखि ndash डॉ अनिल भसि -पिला ससकिण-1999 जयोनि परकाशि उलिास िगि -4 6-सामनयक हिनदी निबध ndash िािर भटिागि-ससकिण-2010-सामनयक परकाशि 3320-21 ििवाड़ी ििािी सभाष मागिदरियागि िई हदलली-110002
13
हिनदी अननवायय (compulsory) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) दववतीय सतरात परीकषा - कल अक ndash 60 परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप क साथ ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (कावय कि भाग -2 स आिरिक ववकलप क साथ ) अक ndash15 परशि 3ndash दीघोयििी परशि ( हिनदी किानियाा भाग-2 स आिरिक ववकलप क साथ) अक ndash15 परशि 4ndash अ ) निबध लखि ndash चाि म स एक अक ndash 07 ब ) कोषठक की सचिािसाि निमिभलखखि परशिो क उयिि भलखखए 1 ndashववशषण शबदो की िचिा ( चाि म स दो ) अक ndash2 2 ndash भाववाचक शबदो की िचिा ( चाि म स दो ) अक ndash2 3 ndash भलग परिवििि (दो) अक ndash1 4-वचि परिवििि (दो) अक ndash1 5 ndash पयाियवाची शबद (दो) अक ndash1 6ndash ववलोमाथी शबद (दो) अक -1 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क- आधनिक कववयो की िचिाओ का अधययि एव समीकषा ख - आधनिक किािीकािो की िचिाओ का अधययि एव समीकषा ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
14
FYBA Semester II
Title of the paper Hindi Ancillary
Paper Code SIUAHIN22
Number of Credits 03
Total No of Lectures 60
List of Text Books
1) फकससा लोकिनि ( उपनयास ) ववभनििािायण िाय परकाशक ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 238 असािी िोड दरियागि िई हदलली ndash 110 002 ( पिला ससकिण 1993 ) 2) गदय ववववधा (सकभलि सभी िचिाएा) ndash भाग 2
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण -2017 परिदशय परकाशि-6 दादी सिक लि धोबी िालाव मिीि लाईनस
मबई -400002
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
फकससा लोकिनि उपनयास क कथािक पाि एव चरिि रचिण सवाद योििा दशकाल - वािाविण भाषा शली िथा उददशय को लकि सपषटीकिण एव चचाि
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
पाठयकरम िि निधािरिि िचिाएा 1- चीिी फिी वाला ( िखारचि) ndash मिादवी वमाि
15
2- िीप पि सवाि इजललया (वयगय) ndash शिद िोशी 3- भोि का िािा (एकाकी) ndash िगदीशचर माथि Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
1-िफाि क ववििा (रिपोिािि)- िागय िाघव 2-आचिण की सभयिा (निबध) ndash अधयापक पणि भसि 3-अजसथयो क अकषि (ससमिण ) ndash शयौिाि भसि बचि Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
रिपोटि लखिचचाि वाचि िथा अनय िचिायमक कायि िथा कमपयटि पि हिनदी म कायि
16
ऐचछिक हिनदी (Hindi Ancillary) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) दववतीय सतरात परीकषा - कल अक - 60 परशन पतर का परारप ndash परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (फकससा लोकिनि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय ववववधा भाग-2 स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि घ- रिपोटि लखि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
17
SYBA Semester III
Title of the paper Medieval and Modern Hindi Poetry
Paper Code SIUAHIN31
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय- 1-मधयकालीि एव आधनिक कववयो क वयजकिययव एव कनियव का परिचय 2-मधयकालीि एव आधनिक कवविा की समझ व समीकषा का ववकास 3-आधनिक कथाकािो व उिकी कनियो का परिचय 4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास 5-िचिायमकिा की परवजयि का ववकास List of Prescribed Books
1-मधयकालीि एव आधनिक कावय सगरि
-समपादि हिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय
परकाशक वाणी परकाशि िई हदलली
2- का वि िािायण - परनिनिरध कवविाए िीसिा ससकिण- िािकमल पपिबकस हदलली
3- िािश िोशी - परनिनिरध कवविाए - िीसिा ससकिण- िािकमल पपिबकस हदलली Module -1- वयाखयान ndash 15
1-मधयकालीि एव आधनिक कावय
मधयकालीि एव आधनिक कावय सगरि-समपादि हिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय
परकाशक वाणी परकाशि िई हदलली
18
पाठयकरम क भलए निधािरिि कवविाएा
मधयकालीि कावय
क- कबीि-
सिगर महिमा अग
1- सिगर की महिमा अिि अिि हदखावििाि
2- दीपक दीया िल भरि बिरि ि आवौ िटट
सभमिि भिि महिमा कौ अग
1-कबीि सिा कया कि helliphellip लाब गोड़ पसारि
2- ि ि कििा ि भया जिि दखौ निि ि
ख- सिदास क पद
1-अववगि गनि सि सगि पद गाव
2-िरि सौ मीि ि दखयौ कोई िािा िास निबाि
ग-िलसीदास
अयोधयाकाणड
1-माई िी मोहि कोउ ि समझाव पीि ि िानि बखािी
2- िब-िब भवि तरबलोकनि सिो तरबि सोकिनिि रि मिो
घ-तरबिािी क दोि
1-ििीिाद कववयि िस ि बड़ सब अग
2-सपजयि कस सदस िि ििम ववभव की िानि
3-कोहि ििि कोउ किौ िऊ िीच कौ िीच
19
4-िगनि समनि ि पाविी िीग ि िोि सगध
5-िहि पिाग िहि मधि मध आग कौि िवाल
6-घि-घि डोलि दीि ि लघ पनि बड़ौ लखाइ
Module- 2- वयाखयान ndash 10
आधनिक कावय
1-आिकल लड़ाई का िमािा ि- तरिलोचि
2-एक छोटा सा अििोध- कदाििाथ भसि
3-आधा चााद माागिा ि पिी िाि-ििश सकसिा 4-लड़िा िआ आदमी- ववशविाथपरसाद निवािी
5-एक ढ़लिी सदी का सच-काययायिी
Module- 3- वयाखयान ndash 10
2-परनिनिरध कवविाए-का वि िािायण
1-व िो ििी िािि 2-एक िल िए मकाि क सामि
3-बाज़ािो की ििफ
4-एक अिीब सी मजशकल
5-एक वकष की ियया
Module- 4- वयाखयान ndash 10
3-िािश िोशी परनिनिरध कवविाए-िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड
1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि
िई हदलली-110002
1-बचच काम पि िा िि ि
20
2-माि िाएाग
3-इययाहद
4-िमाि समय क बचच
5-अनिरिकि चीिो की माया
सदभि गरथ ndash 1-कबीि एक िई दजषट ndash डॉ िघवश ndashपरथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि इलािाबाद 2-िलसी की कावय कला औि दशिि ndashडॉ िामगोपाल शमाि lsquoहदिशrsquo -परथम ससकिण ndashसिसविी सवाद कायािलय आगिा 3-िलसी मािस ियिाकि ndash डॉ भागयविी भसि - परथम ससकिण- सिसविी पसिक सदि आगिा 4- समकालीि कावय यािा ndashडॉ िनद फकशोि िवल - परथम ससकिण-िािकमल परकाशि हदलली 5-िए कवव एक अधययि ndashभाग -1 स 6 ndashडॉ सिोष कमाि निवािी -- परथम ससकिण-भाििीय गरथ निकिि िई हदलली
21
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash ििीय सि कल अक ndash 40
1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20
क-मधयकालीि एव आधनिक कववयो क िीवि एव िचिाओ का अधययि एव समीकषा
ख -आधनिक कववयो की िचिाओ की समीकषा
ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
22
SYBA Semester III
Title of the paper Functional Hindi
Paper Code SIUAHIN32
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
I परयोिि मलक हिनदी स ववदयारथियो का परिचय II ववदयारथियो म भाषा कौशलय का ववकास III परयोििमलक हिदी क परािभभक रप स परिचय IV ववदयारथियो क मि म िाषरभाषा हिनदी क परनि सममाि व परम का निमािण V सवभाषा क परनि गौिव बोध का निमािण VI दिहदि कायि म हिदी क परयोग को बढ़ावा दि का परयास
Module -1- वयाखयान - 15
1-परयोिि मलक हिनदी
I अथि II परिभाषा III सवरप िथा ववशषिा
2-सामानय हिनदी साहिजययक हिनदी
Module -2- वयाखयान - 10
3-पारिभावषक शबदावली का सामानय परिचय 4-पारिभावषक शबदावली क रप म 50 परनिशबदो की सची सलगि Module -3- वयाखयान - 10
5-अिवाद
23
I अथि II सवरप III परिभाषा IV मिययव
6-अिवाद क भद I शबदािवाद II भावािवाद iii सािािवाद
Module -4- वयाखयान - 10
7-ववजञापि I अथि II सवरप III परिभाषा IVववशषिाएा V ववजञापि की भाषा पाठयकरम क भलए निधािरिि पारिभावषक शबदावली 1-Ability योगयिा 2-Ballot मिपि 3-Basic बनियादी 4-Claim दावा 5-Circular परिपि 6-Consent सिमनि 7-Deduction कटौिी
24
8-Defacto वसिि 9-Deliberation ववचाि-ववमशि 10-Dispatch परषण 11-Enclosure अिलगिक 12-Estimate अिमाि 13-Experiment परयोग 14-Founder ससथापक 15-Graduate सिािक 16-Grant अिदाि 17-Honorarium मािदय 18-Identity Card पिचाि पि 19-Initials आदयकषि 20- Junior कनिषठ 21-Laboratory परयोगशाला 22-Leave छटटी 23-Margin िाभशया 24-Maximum अरधकिम 25-Memorandum जञापि 26-Modus operandi कायि-परणाली 27-Notice सचिा 28-Notification अरधसचिा 29-Oath शपथ 30-Parliament ससद 31-Priority पराथभमकिा 32-Project परियोििा 33-Proceedings कायिवािी 34-Questionnaire परशिावली 35-Rate दि
25
36-Reaction परनिफकरया 37-Record अभभलख 38- Style शली 39- Tax कि 40-Temporary असथायी 41-Tenure अवरध 42-Urgent अययावशयक 43-Utilization उपभोग 44-Valuation मलयाकि 45-Verification सययापि 46-Wage मज़दिी 47-Waiting list परिीकषा सची 48-Will वसीयि 49-Wholesale थोक वयापाि 50-Zonal office आचभलक कायािलय सदभि गरथ - 1-परयोििमलक हिनदी ndash वविोद गोदि - पिला ससकिण ndash 2001- वाणी परकाशि दरियागिहदलली ndash 110002
2- सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
3- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
4- आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
26
6- ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
27
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक ndash 15 परशि-4- पारिभावषक शबद -15- अक ndash 15x1 = 15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1- ककष पिीकषा -20 2-परकलप-20 क-हिनदी स अागरिी म अिवाद अथवा अागरिी स हिनदी म अिवाद ख-ववजञापि पि आधारिि पोसटि अथवा फफलम जकलप निमािण ग-पारिभावषक शबदो पि आधारिि परकलप िथा घ-परयोििमलक हिनदी स िड़ अनय ववषय भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
28
SYBA Semester IV
Title of the paper Modern Hindi Prose
Paper Code SIUAHIN41
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
List of Prescribed Books
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
Module- 1- वयाखयान ndash 15
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
उपनयास क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण उपनयास क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण Module- 2- वयाखयान - 10
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
निबनधो का वाचि व सपषटीकिण िथा उिक कथय व भशलप पकष क सदभि म चचाि Module- 3- वयाखयान - 10
निबनधो क मिययव उददशय व सामाजिक उपादयिा क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
29
Module- 4- वयाखयान - 10
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
िाटक क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण िाटक क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
सदभय गरथ ndash 1-हिनदी क चरचिि उपनयास ndash डॉ भगविी शिण भमशर ndashपरथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 2- हिनदी िाटक उदभव व ववकास ndashडॉ दशिथ ओझा-परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 3-हिनदी िाटय समालोचिा ndashडॉ मानधािा ओझा - परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 4-समकालीि हिनदी िाटक ndash डॉ िसवि भाई पडया - परथम ससकिण-जञाि परकाशि कािपि 5-समीकषायमक निबध ndashडॉ ववयनर सिािक - परथम ससकिण-िशिल पजबलभशग िाउस िई हदलली 6-अनिम दो दशको का हिनदी साहियय ndashसमपादि ndashडॉ मीिा गौिम - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
30
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash चिथि सि कल अक ndash 40
1- ककष पिीकषा -20
2-परकलप- अक-20
क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि
ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि
ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
31
SYBA Semester IV
Title of the paper Mass Media
Paper Code SIUAHIN42
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
Module -1- वयाखयान -15
ििसचाि माधयम 1-ििसचाि क-अथि ख-सवरप ग-परिभाषा 2-ििसचाि माधयमो का परिचय क-महरि माधयम ख-इलकरॉनिक माधयम
Module -2- वयाखयान -10
1-ििसचाि माधयमो का ववकास क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा च-इटििट छ-मोबाइल Module -3- वयाखयान -10
2-ििसचाि माधयमोपयोगी लखि
32
क-समाचाि ख-िड़डयोवािाि ग-साकषायकाि घ-सवाद च-फीचि 3-ििसचाि माधयमो की भाषा क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा Module -4- वयाखयान- 10
1-सववधाि मौभलक अरधकाि 2- सचिा का अरधकाि सचिा-वयाविारिक अिभव क भलए सचाि ससथािो (टी वी िड़डयो महरि माधयमो) की शकषखणक यािा अपकषकषि ि सदभि गरथ - 1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली- 110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013 -साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
33
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
7-मीड़डया लखि भसदधानि औि वयविाि ndash चरपरकाश भमशर - पिला ससकिण ndash 2004- सिय परकाशि असािी मागि दरियागिहदलली-110002
8-भािि का सववधाि एक परिचय ndashबरिफकशोि शमाि ndash बाििवाा ससकिणndashअशोक क घोष रिमखझम िाउस हदलली-110092
9-िानिय अपिा सचिा का अरधकाि अरधनियम 2005-डॉ िीिि कमाि -चिथि ससकिण -2015-भािि लॉ िाउस हदलली-110002
34
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक - 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक - 15 परशि-4- माधयमोपयोगी लखि पि आधारिि परशि ववकलप सहिि - अक -15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20 (क-समाचािपि की समीकषािड़डयो व दिदशिि क ववववध कायिकरमो क समीकषा फफलम समीकषा ख-साकषायकाि-ससकनिकमीिगकमी िचिाकाि अथवा भसि िगि स िड़ फकसी मिययवपणि वयजकि का साकषायकािसवाद अथवा फीचि लखि ग-सचिा क अरधकाि स सबजनधि कस सटडी भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
35
TYBA Semester V
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN51
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-हिनदी साहियय क इनििास व काल ववभािि स ववदयारथियो को अवगि किािा
2-हिनदी साहियय क ववभभनि कालो की पषठभभम व परवजयियो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3-हिनदी क पदय व गदय साहियय क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 15
1 हिनदी साहियय का इनििास िामकिण एव काल-ववभािि की समसया
2 आहदकाल
क) आहदकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) भसदध िाथ िि औि िासो साहियय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 2 - वयाखयान ndash 15
1-भजकिकाल
क)भजकिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख)सि कावय सफी कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 3 - वयाखयान ndash 15
36
क) िाम भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
ख) कषण भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 4 - वयाखयान ndash 15
1- िीनिकाल
क) िीनिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) िीनिबदध िीनिभसदध एव िीनिमकि कावय की सामानय ववशषिाएा
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
37
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
38
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
39
TYBA Semester V
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN52
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास व उसक कथय स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास म भमडलीकिण क ववववध रपो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- हिनदी साहियय म िखारचि औि ससमिण क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
निधािरिि पाठयपसिक
1 उपनयास ndash गलोबल गााव क दविा िणनर
परथम ससकिण - 2013 भाििीय जञािपीठ लोदी िोड ियी हदलली ndash 110003
Module -1- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास की पषठभभम कथा व चरिि िथा सदश
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
10
FYBA Semester II
Title of the paper Hindi Compulsory
Paper Code SIUAHIN21
Number of Credits 02
Total No of Lectures 60
List of Text Books
1 ndash कावय-कि भाग -2
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2 ndash शरषठ हिनदी किानियाा ndashभाग दो
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 20
पाठयकरम क भलए निधािरिि कवविाएा 1-वििणी किोग पाि ndash भशवमगल भसि समि 2- बाि बोलगी ndash शमशि बिादि भसि 3-बसिी िवा ndash कदाििाथ अगरवाल 4-बाघ ndash कदाििाथ भसि 5- फकससा िििि ndash धभमल 6-ववरोहिणी ndash सशीला टाकभौि
11
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 20
पाठयकरम क भलए निधािरिि किानियाा 1 ndash वापसी ndash उषा वपरयवदा 2 ndash अकली ndash मनि भणडािी 3 ndash गदल ndash िागय िाघव 4 ndash घसपहठए ndash ओमपरकाश वालमीफक 5 ndash गणपनि गणिायक ndash सयिबाला 6- कबर का मिाफा ndash ििर शमाि Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1 ndash निबध लखि ndash सामाजिक शकषखणक आयमकथायमक वचारिक सम ndash सामनयक Module ndash 4 ndash वयाखयान - 10
वयाकिण ndash 1 ndash ववशषण शबदो की िचिा व परयोग 2 ndash भाववाचक शबदो की िचिा व परयोग 3ndash भलग एव वचि परिवििि व परयोग ( सजञा सवििाम िथा ववशषण शबदो का ) 4ndash पयाियवाची शबद 5 ndash ववलोमाथी शबद
12
सदभि गरथ सची (अनिवायि हिनदी परशि पि िि)
1-हिनदी वयाकिण ndashकामिा परसाद गर- ससकिण -1984 ndashिागिी परचारिणी सभा वािाणसी
2-हिनदी वयाकिण मीमासा ndash काशीिाम शमाि- चिथि ससकिण-2016िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागि िई हदलली-110002 3--अचछी हिनदी कस भलख- सि समीि- पिला ससकिण-2013परभाि परकाशििई हदलली-110002 4-हिनदी वयाकिण क िवीि कषकषनिि - डॉ िवीनर कमाि पाठक ndash दसिा ससकिण -2012 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003 5- अभभिव वयाविारिक पि लखि ndash डॉ अनिल भसि -पिला ससकिण-1999 जयोनि परकाशि उलिास िगि -4 6-सामनयक हिनदी निबध ndash िािर भटिागि-ससकिण-2010-सामनयक परकाशि 3320-21 ििवाड़ी ििािी सभाष मागिदरियागि िई हदलली-110002
13
हिनदी अननवायय (compulsory) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) दववतीय सतरात परीकषा - कल अक ndash 60 परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप क साथ ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (कावय कि भाग -2 स आिरिक ववकलप क साथ ) अक ndash15 परशि 3ndash दीघोयििी परशि ( हिनदी किानियाा भाग-2 स आिरिक ववकलप क साथ) अक ndash15 परशि 4ndash अ ) निबध लखि ndash चाि म स एक अक ndash 07 ब ) कोषठक की सचिािसाि निमिभलखखि परशिो क उयिि भलखखए 1 ndashववशषण शबदो की िचिा ( चाि म स दो ) अक ndash2 2 ndash भाववाचक शबदो की िचिा ( चाि म स दो ) अक ndash2 3 ndash भलग परिवििि (दो) अक ndash1 4-वचि परिवििि (दो) अक ndash1 5 ndash पयाियवाची शबद (दो) अक ndash1 6ndash ववलोमाथी शबद (दो) अक -1 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क- आधनिक कववयो की िचिाओ का अधययि एव समीकषा ख - आधनिक किािीकािो की िचिाओ का अधययि एव समीकषा ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
14
FYBA Semester II
Title of the paper Hindi Ancillary
Paper Code SIUAHIN22
Number of Credits 03
Total No of Lectures 60
List of Text Books
1) फकससा लोकिनि ( उपनयास ) ववभनििािायण िाय परकाशक ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 238 असािी िोड दरियागि िई हदलली ndash 110 002 ( पिला ससकिण 1993 ) 2) गदय ववववधा (सकभलि सभी िचिाएा) ndash भाग 2
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण -2017 परिदशय परकाशि-6 दादी सिक लि धोबी िालाव मिीि लाईनस
मबई -400002
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
फकससा लोकिनि उपनयास क कथािक पाि एव चरिि रचिण सवाद योििा दशकाल - वािाविण भाषा शली िथा उददशय को लकि सपषटीकिण एव चचाि
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
पाठयकरम िि निधािरिि िचिाएा 1- चीिी फिी वाला ( िखारचि) ndash मिादवी वमाि
15
2- िीप पि सवाि इजललया (वयगय) ndash शिद िोशी 3- भोि का िािा (एकाकी) ndash िगदीशचर माथि Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
1-िफाि क ववििा (रिपोिािि)- िागय िाघव 2-आचिण की सभयिा (निबध) ndash अधयापक पणि भसि 3-अजसथयो क अकषि (ससमिण ) ndash शयौिाि भसि बचि Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
रिपोटि लखिचचाि वाचि िथा अनय िचिायमक कायि िथा कमपयटि पि हिनदी म कायि
16
ऐचछिक हिनदी (Hindi Ancillary) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) दववतीय सतरात परीकषा - कल अक - 60 परशन पतर का परारप ndash परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (फकससा लोकिनि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय ववववधा भाग-2 स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि घ- रिपोटि लखि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
17
SYBA Semester III
Title of the paper Medieval and Modern Hindi Poetry
Paper Code SIUAHIN31
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय- 1-मधयकालीि एव आधनिक कववयो क वयजकिययव एव कनियव का परिचय 2-मधयकालीि एव आधनिक कवविा की समझ व समीकषा का ववकास 3-आधनिक कथाकािो व उिकी कनियो का परिचय 4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास 5-िचिायमकिा की परवजयि का ववकास List of Prescribed Books
1-मधयकालीि एव आधनिक कावय सगरि
-समपादि हिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय
परकाशक वाणी परकाशि िई हदलली
2- का वि िािायण - परनिनिरध कवविाए िीसिा ससकिण- िािकमल पपिबकस हदलली
3- िािश िोशी - परनिनिरध कवविाए - िीसिा ससकिण- िािकमल पपिबकस हदलली Module -1- वयाखयान ndash 15
1-मधयकालीि एव आधनिक कावय
मधयकालीि एव आधनिक कावय सगरि-समपादि हिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय
परकाशक वाणी परकाशि िई हदलली
18
पाठयकरम क भलए निधािरिि कवविाएा
मधयकालीि कावय
क- कबीि-
सिगर महिमा अग
1- सिगर की महिमा अिि अिि हदखावििाि
2- दीपक दीया िल भरि बिरि ि आवौ िटट
सभमिि भिि महिमा कौ अग
1-कबीि सिा कया कि helliphellip लाब गोड़ पसारि
2- ि ि कििा ि भया जिि दखौ निि ि
ख- सिदास क पद
1-अववगि गनि सि सगि पद गाव
2-िरि सौ मीि ि दखयौ कोई िािा िास निबाि
ग-िलसीदास
अयोधयाकाणड
1-माई िी मोहि कोउ ि समझाव पीि ि िानि बखािी
2- िब-िब भवि तरबलोकनि सिो तरबि सोकिनिि रि मिो
घ-तरबिािी क दोि
1-ििीिाद कववयि िस ि बड़ सब अग
2-सपजयि कस सदस िि ििम ववभव की िानि
3-कोहि ििि कोउ किौ िऊ िीच कौ िीच
19
4-िगनि समनि ि पाविी िीग ि िोि सगध
5-िहि पिाग िहि मधि मध आग कौि िवाल
6-घि-घि डोलि दीि ि लघ पनि बड़ौ लखाइ
Module- 2- वयाखयान ndash 10
आधनिक कावय
1-आिकल लड़ाई का िमािा ि- तरिलोचि
2-एक छोटा सा अििोध- कदाििाथ भसि
3-आधा चााद माागिा ि पिी िाि-ििश सकसिा 4-लड़िा िआ आदमी- ववशविाथपरसाद निवािी
5-एक ढ़लिी सदी का सच-काययायिी
Module- 3- वयाखयान ndash 10
2-परनिनिरध कवविाए-का वि िािायण
1-व िो ििी िािि 2-एक िल िए मकाि क सामि
3-बाज़ािो की ििफ
4-एक अिीब सी मजशकल
5-एक वकष की ियया
Module- 4- वयाखयान ndash 10
3-िािश िोशी परनिनिरध कवविाए-िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड
1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि
िई हदलली-110002
1-बचच काम पि िा िि ि
20
2-माि िाएाग
3-इययाहद
4-िमाि समय क बचच
5-अनिरिकि चीिो की माया
सदभि गरथ ndash 1-कबीि एक िई दजषट ndash डॉ िघवश ndashपरथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि इलािाबाद 2-िलसी की कावय कला औि दशिि ndashडॉ िामगोपाल शमाि lsquoहदिशrsquo -परथम ससकिण ndashसिसविी सवाद कायािलय आगिा 3-िलसी मािस ियिाकि ndash डॉ भागयविी भसि - परथम ससकिण- सिसविी पसिक सदि आगिा 4- समकालीि कावय यािा ndashडॉ िनद फकशोि िवल - परथम ससकिण-िािकमल परकाशि हदलली 5-िए कवव एक अधययि ndashभाग -1 स 6 ndashडॉ सिोष कमाि निवािी -- परथम ससकिण-भाििीय गरथ निकिि िई हदलली
21
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash ििीय सि कल अक ndash 40
1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20
क-मधयकालीि एव आधनिक कववयो क िीवि एव िचिाओ का अधययि एव समीकषा
ख -आधनिक कववयो की िचिाओ की समीकषा
ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
22
SYBA Semester III
Title of the paper Functional Hindi
Paper Code SIUAHIN32
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
I परयोिि मलक हिनदी स ववदयारथियो का परिचय II ववदयारथियो म भाषा कौशलय का ववकास III परयोििमलक हिदी क परािभभक रप स परिचय IV ववदयारथियो क मि म िाषरभाषा हिनदी क परनि सममाि व परम का निमािण V सवभाषा क परनि गौिव बोध का निमािण VI दिहदि कायि म हिदी क परयोग को बढ़ावा दि का परयास
Module -1- वयाखयान - 15
1-परयोिि मलक हिनदी
I अथि II परिभाषा III सवरप िथा ववशषिा
2-सामानय हिनदी साहिजययक हिनदी
Module -2- वयाखयान - 10
3-पारिभावषक शबदावली का सामानय परिचय 4-पारिभावषक शबदावली क रप म 50 परनिशबदो की सची सलगि Module -3- वयाखयान - 10
5-अिवाद
23
I अथि II सवरप III परिभाषा IV मिययव
6-अिवाद क भद I शबदािवाद II भावािवाद iii सािािवाद
Module -4- वयाखयान - 10
7-ववजञापि I अथि II सवरप III परिभाषा IVववशषिाएा V ववजञापि की भाषा पाठयकरम क भलए निधािरिि पारिभावषक शबदावली 1-Ability योगयिा 2-Ballot मिपि 3-Basic बनियादी 4-Claim दावा 5-Circular परिपि 6-Consent सिमनि 7-Deduction कटौिी
24
8-Defacto वसिि 9-Deliberation ववचाि-ववमशि 10-Dispatch परषण 11-Enclosure अिलगिक 12-Estimate अिमाि 13-Experiment परयोग 14-Founder ससथापक 15-Graduate सिािक 16-Grant अिदाि 17-Honorarium मािदय 18-Identity Card पिचाि पि 19-Initials आदयकषि 20- Junior कनिषठ 21-Laboratory परयोगशाला 22-Leave छटटी 23-Margin िाभशया 24-Maximum अरधकिम 25-Memorandum जञापि 26-Modus operandi कायि-परणाली 27-Notice सचिा 28-Notification अरधसचिा 29-Oath शपथ 30-Parliament ससद 31-Priority पराथभमकिा 32-Project परियोििा 33-Proceedings कायिवािी 34-Questionnaire परशिावली 35-Rate दि
25
36-Reaction परनिफकरया 37-Record अभभलख 38- Style शली 39- Tax कि 40-Temporary असथायी 41-Tenure अवरध 42-Urgent अययावशयक 43-Utilization उपभोग 44-Valuation मलयाकि 45-Verification सययापि 46-Wage मज़दिी 47-Waiting list परिीकषा सची 48-Will वसीयि 49-Wholesale थोक वयापाि 50-Zonal office आचभलक कायािलय सदभि गरथ - 1-परयोििमलक हिनदी ndash वविोद गोदि - पिला ससकिण ndash 2001- वाणी परकाशि दरियागिहदलली ndash 110002
2- सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
3- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
4- आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
26
6- ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
27
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक ndash 15 परशि-4- पारिभावषक शबद -15- अक ndash 15x1 = 15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1- ककष पिीकषा -20 2-परकलप-20 क-हिनदी स अागरिी म अिवाद अथवा अागरिी स हिनदी म अिवाद ख-ववजञापि पि आधारिि पोसटि अथवा फफलम जकलप निमािण ग-पारिभावषक शबदो पि आधारिि परकलप िथा घ-परयोििमलक हिनदी स िड़ अनय ववषय भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
28
SYBA Semester IV
Title of the paper Modern Hindi Prose
Paper Code SIUAHIN41
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
List of Prescribed Books
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
Module- 1- वयाखयान ndash 15
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
उपनयास क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण उपनयास क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण Module- 2- वयाखयान - 10
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
निबनधो का वाचि व सपषटीकिण िथा उिक कथय व भशलप पकष क सदभि म चचाि Module- 3- वयाखयान - 10
निबनधो क मिययव उददशय व सामाजिक उपादयिा क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
29
Module- 4- वयाखयान - 10
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
िाटक क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण िाटक क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
सदभय गरथ ndash 1-हिनदी क चरचिि उपनयास ndash डॉ भगविी शिण भमशर ndashपरथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 2- हिनदी िाटक उदभव व ववकास ndashडॉ दशिथ ओझा-परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 3-हिनदी िाटय समालोचिा ndashडॉ मानधािा ओझा - परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 4-समकालीि हिनदी िाटक ndash डॉ िसवि भाई पडया - परथम ससकिण-जञाि परकाशि कािपि 5-समीकषायमक निबध ndashडॉ ववयनर सिािक - परथम ससकिण-िशिल पजबलभशग िाउस िई हदलली 6-अनिम दो दशको का हिनदी साहियय ndashसमपादि ndashडॉ मीिा गौिम - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
30
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash चिथि सि कल अक ndash 40
1- ककष पिीकषा -20
2-परकलप- अक-20
क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि
ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि
ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
31
SYBA Semester IV
Title of the paper Mass Media
Paper Code SIUAHIN42
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
Module -1- वयाखयान -15
ििसचाि माधयम 1-ििसचाि क-अथि ख-सवरप ग-परिभाषा 2-ििसचाि माधयमो का परिचय क-महरि माधयम ख-इलकरॉनिक माधयम
Module -2- वयाखयान -10
1-ििसचाि माधयमो का ववकास क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा च-इटििट छ-मोबाइल Module -3- वयाखयान -10
2-ििसचाि माधयमोपयोगी लखि
32
क-समाचाि ख-िड़डयोवािाि ग-साकषायकाि घ-सवाद च-फीचि 3-ििसचाि माधयमो की भाषा क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा Module -4- वयाखयान- 10
1-सववधाि मौभलक अरधकाि 2- सचिा का अरधकाि सचिा-वयाविारिक अिभव क भलए सचाि ससथािो (टी वी िड़डयो महरि माधयमो) की शकषखणक यािा अपकषकषि ि सदभि गरथ - 1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली- 110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013 -साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
33
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
7-मीड़डया लखि भसदधानि औि वयविाि ndash चरपरकाश भमशर - पिला ससकिण ndash 2004- सिय परकाशि असािी मागि दरियागिहदलली-110002
8-भािि का सववधाि एक परिचय ndashबरिफकशोि शमाि ndash बाििवाा ससकिणndashअशोक क घोष रिमखझम िाउस हदलली-110092
9-िानिय अपिा सचिा का अरधकाि अरधनियम 2005-डॉ िीिि कमाि -चिथि ससकिण -2015-भािि लॉ िाउस हदलली-110002
34
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक - 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक - 15 परशि-4- माधयमोपयोगी लखि पि आधारिि परशि ववकलप सहिि - अक -15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20 (क-समाचािपि की समीकषािड़डयो व दिदशिि क ववववध कायिकरमो क समीकषा फफलम समीकषा ख-साकषायकाि-ससकनिकमीिगकमी िचिाकाि अथवा भसि िगि स िड़ फकसी मिययवपणि वयजकि का साकषायकािसवाद अथवा फीचि लखि ग-सचिा क अरधकाि स सबजनधि कस सटडी भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
35
TYBA Semester V
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN51
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-हिनदी साहियय क इनििास व काल ववभािि स ववदयारथियो को अवगि किािा
2-हिनदी साहियय क ववभभनि कालो की पषठभभम व परवजयियो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3-हिनदी क पदय व गदय साहियय क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 15
1 हिनदी साहियय का इनििास िामकिण एव काल-ववभािि की समसया
2 आहदकाल
क) आहदकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) भसदध िाथ िि औि िासो साहियय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 2 - वयाखयान ndash 15
1-भजकिकाल
क)भजकिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख)सि कावय सफी कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 3 - वयाखयान ndash 15
36
क) िाम भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
ख) कषण भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 4 - वयाखयान ndash 15
1- िीनिकाल
क) िीनिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) िीनिबदध िीनिभसदध एव िीनिमकि कावय की सामानय ववशषिाएा
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
37
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
38
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
39
TYBA Semester V
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN52
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास व उसक कथय स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास म भमडलीकिण क ववववध रपो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- हिनदी साहियय म िखारचि औि ससमिण क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
निधािरिि पाठयपसिक
1 उपनयास ndash गलोबल गााव क दविा िणनर
परथम ससकिण - 2013 भाििीय जञािपीठ लोदी िोड ियी हदलली ndash 110003
Module -1- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास की पषठभभम कथा व चरिि िथा सदश
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
11
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 20
पाठयकरम क भलए निधािरिि किानियाा 1 ndash वापसी ndash उषा वपरयवदा 2 ndash अकली ndash मनि भणडािी 3 ndash गदल ndash िागय िाघव 4 ndash घसपहठए ndash ओमपरकाश वालमीफक 5 ndash गणपनि गणिायक ndash सयिबाला 6- कबर का मिाफा ndash ििर शमाि Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1 ndash निबध लखि ndash सामाजिक शकषखणक आयमकथायमक वचारिक सम ndash सामनयक Module ndash 4 ndash वयाखयान - 10
वयाकिण ndash 1 ndash ववशषण शबदो की िचिा व परयोग 2 ndash भाववाचक शबदो की िचिा व परयोग 3ndash भलग एव वचि परिवििि व परयोग ( सजञा सवििाम िथा ववशषण शबदो का ) 4ndash पयाियवाची शबद 5 ndash ववलोमाथी शबद
12
सदभि गरथ सची (अनिवायि हिनदी परशि पि िि)
1-हिनदी वयाकिण ndashकामिा परसाद गर- ससकिण -1984 ndashिागिी परचारिणी सभा वािाणसी
2-हिनदी वयाकिण मीमासा ndash काशीिाम शमाि- चिथि ससकिण-2016िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागि िई हदलली-110002 3--अचछी हिनदी कस भलख- सि समीि- पिला ससकिण-2013परभाि परकाशििई हदलली-110002 4-हिनदी वयाकिण क िवीि कषकषनिि - डॉ िवीनर कमाि पाठक ndash दसिा ससकिण -2012 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003 5- अभभिव वयाविारिक पि लखि ndash डॉ अनिल भसि -पिला ससकिण-1999 जयोनि परकाशि उलिास िगि -4 6-सामनयक हिनदी निबध ndash िािर भटिागि-ससकिण-2010-सामनयक परकाशि 3320-21 ििवाड़ी ििािी सभाष मागिदरियागि िई हदलली-110002
13
हिनदी अननवायय (compulsory) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) दववतीय सतरात परीकषा - कल अक ndash 60 परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप क साथ ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (कावय कि भाग -2 स आिरिक ववकलप क साथ ) अक ndash15 परशि 3ndash दीघोयििी परशि ( हिनदी किानियाा भाग-2 स आिरिक ववकलप क साथ) अक ndash15 परशि 4ndash अ ) निबध लखि ndash चाि म स एक अक ndash 07 ब ) कोषठक की सचिािसाि निमिभलखखि परशिो क उयिि भलखखए 1 ndashववशषण शबदो की िचिा ( चाि म स दो ) अक ndash2 2 ndash भाववाचक शबदो की िचिा ( चाि म स दो ) अक ndash2 3 ndash भलग परिवििि (दो) अक ndash1 4-वचि परिवििि (दो) अक ndash1 5 ndash पयाियवाची शबद (दो) अक ndash1 6ndash ववलोमाथी शबद (दो) अक -1 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क- आधनिक कववयो की िचिाओ का अधययि एव समीकषा ख - आधनिक किािीकािो की िचिाओ का अधययि एव समीकषा ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
14
FYBA Semester II
Title of the paper Hindi Ancillary
Paper Code SIUAHIN22
Number of Credits 03
Total No of Lectures 60
List of Text Books
1) फकससा लोकिनि ( उपनयास ) ववभनििािायण िाय परकाशक ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 238 असािी िोड दरियागि िई हदलली ndash 110 002 ( पिला ससकिण 1993 ) 2) गदय ववववधा (सकभलि सभी िचिाएा) ndash भाग 2
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण -2017 परिदशय परकाशि-6 दादी सिक लि धोबी िालाव मिीि लाईनस
मबई -400002
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
फकससा लोकिनि उपनयास क कथािक पाि एव चरिि रचिण सवाद योििा दशकाल - वािाविण भाषा शली िथा उददशय को लकि सपषटीकिण एव चचाि
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
पाठयकरम िि निधािरिि िचिाएा 1- चीिी फिी वाला ( िखारचि) ndash मिादवी वमाि
15
2- िीप पि सवाि इजललया (वयगय) ndash शिद िोशी 3- भोि का िािा (एकाकी) ndash िगदीशचर माथि Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
1-िफाि क ववििा (रिपोिािि)- िागय िाघव 2-आचिण की सभयिा (निबध) ndash अधयापक पणि भसि 3-अजसथयो क अकषि (ससमिण ) ndash शयौिाि भसि बचि Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
रिपोटि लखिचचाि वाचि िथा अनय िचिायमक कायि िथा कमपयटि पि हिनदी म कायि
16
ऐचछिक हिनदी (Hindi Ancillary) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) दववतीय सतरात परीकषा - कल अक - 60 परशन पतर का परारप ndash परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (फकससा लोकिनि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय ववववधा भाग-2 स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि घ- रिपोटि लखि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
17
SYBA Semester III
Title of the paper Medieval and Modern Hindi Poetry
Paper Code SIUAHIN31
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय- 1-मधयकालीि एव आधनिक कववयो क वयजकिययव एव कनियव का परिचय 2-मधयकालीि एव आधनिक कवविा की समझ व समीकषा का ववकास 3-आधनिक कथाकािो व उिकी कनियो का परिचय 4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास 5-िचिायमकिा की परवजयि का ववकास List of Prescribed Books
1-मधयकालीि एव आधनिक कावय सगरि
-समपादि हिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय
परकाशक वाणी परकाशि िई हदलली
2- का वि िािायण - परनिनिरध कवविाए िीसिा ससकिण- िािकमल पपिबकस हदलली
3- िािश िोशी - परनिनिरध कवविाए - िीसिा ससकिण- िािकमल पपिबकस हदलली Module -1- वयाखयान ndash 15
1-मधयकालीि एव आधनिक कावय
मधयकालीि एव आधनिक कावय सगरि-समपादि हिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय
परकाशक वाणी परकाशि िई हदलली
18
पाठयकरम क भलए निधािरिि कवविाएा
मधयकालीि कावय
क- कबीि-
सिगर महिमा अग
1- सिगर की महिमा अिि अिि हदखावििाि
2- दीपक दीया िल भरि बिरि ि आवौ िटट
सभमिि भिि महिमा कौ अग
1-कबीि सिा कया कि helliphellip लाब गोड़ पसारि
2- ि ि कििा ि भया जिि दखौ निि ि
ख- सिदास क पद
1-अववगि गनि सि सगि पद गाव
2-िरि सौ मीि ि दखयौ कोई िािा िास निबाि
ग-िलसीदास
अयोधयाकाणड
1-माई िी मोहि कोउ ि समझाव पीि ि िानि बखािी
2- िब-िब भवि तरबलोकनि सिो तरबि सोकिनिि रि मिो
घ-तरबिािी क दोि
1-ििीिाद कववयि िस ि बड़ सब अग
2-सपजयि कस सदस िि ििम ववभव की िानि
3-कोहि ििि कोउ किौ िऊ िीच कौ िीच
19
4-िगनि समनि ि पाविी िीग ि िोि सगध
5-िहि पिाग िहि मधि मध आग कौि िवाल
6-घि-घि डोलि दीि ि लघ पनि बड़ौ लखाइ
Module- 2- वयाखयान ndash 10
आधनिक कावय
1-आिकल लड़ाई का िमािा ि- तरिलोचि
2-एक छोटा सा अििोध- कदाििाथ भसि
3-आधा चााद माागिा ि पिी िाि-ििश सकसिा 4-लड़िा िआ आदमी- ववशविाथपरसाद निवािी
5-एक ढ़लिी सदी का सच-काययायिी
Module- 3- वयाखयान ndash 10
2-परनिनिरध कवविाए-का वि िािायण
1-व िो ििी िािि 2-एक िल िए मकाि क सामि
3-बाज़ािो की ििफ
4-एक अिीब सी मजशकल
5-एक वकष की ियया
Module- 4- वयाखयान ndash 10
3-िािश िोशी परनिनिरध कवविाए-िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड
1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि
िई हदलली-110002
1-बचच काम पि िा िि ि
20
2-माि िाएाग
3-इययाहद
4-िमाि समय क बचच
5-अनिरिकि चीिो की माया
सदभि गरथ ndash 1-कबीि एक िई दजषट ndash डॉ िघवश ndashपरथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि इलािाबाद 2-िलसी की कावय कला औि दशिि ndashडॉ िामगोपाल शमाि lsquoहदिशrsquo -परथम ससकिण ndashसिसविी सवाद कायािलय आगिा 3-िलसी मािस ियिाकि ndash डॉ भागयविी भसि - परथम ससकिण- सिसविी पसिक सदि आगिा 4- समकालीि कावय यािा ndashडॉ िनद फकशोि िवल - परथम ससकिण-िािकमल परकाशि हदलली 5-िए कवव एक अधययि ndashभाग -1 स 6 ndashडॉ सिोष कमाि निवािी -- परथम ससकिण-भाििीय गरथ निकिि िई हदलली
21
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash ििीय सि कल अक ndash 40
1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20
क-मधयकालीि एव आधनिक कववयो क िीवि एव िचिाओ का अधययि एव समीकषा
ख -आधनिक कववयो की िचिाओ की समीकषा
ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
22
SYBA Semester III
Title of the paper Functional Hindi
Paper Code SIUAHIN32
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
I परयोिि मलक हिनदी स ववदयारथियो का परिचय II ववदयारथियो म भाषा कौशलय का ववकास III परयोििमलक हिदी क परािभभक रप स परिचय IV ववदयारथियो क मि म िाषरभाषा हिनदी क परनि सममाि व परम का निमािण V सवभाषा क परनि गौिव बोध का निमािण VI दिहदि कायि म हिदी क परयोग को बढ़ावा दि का परयास
Module -1- वयाखयान - 15
1-परयोिि मलक हिनदी
I अथि II परिभाषा III सवरप िथा ववशषिा
2-सामानय हिनदी साहिजययक हिनदी
Module -2- वयाखयान - 10
3-पारिभावषक शबदावली का सामानय परिचय 4-पारिभावषक शबदावली क रप म 50 परनिशबदो की सची सलगि Module -3- वयाखयान - 10
5-अिवाद
23
I अथि II सवरप III परिभाषा IV मिययव
6-अिवाद क भद I शबदािवाद II भावािवाद iii सािािवाद
Module -4- वयाखयान - 10
7-ववजञापि I अथि II सवरप III परिभाषा IVववशषिाएा V ववजञापि की भाषा पाठयकरम क भलए निधािरिि पारिभावषक शबदावली 1-Ability योगयिा 2-Ballot मिपि 3-Basic बनियादी 4-Claim दावा 5-Circular परिपि 6-Consent सिमनि 7-Deduction कटौिी
24
8-Defacto वसिि 9-Deliberation ववचाि-ववमशि 10-Dispatch परषण 11-Enclosure अिलगिक 12-Estimate अिमाि 13-Experiment परयोग 14-Founder ससथापक 15-Graduate सिािक 16-Grant अिदाि 17-Honorarium मािदय 18-Identity Card पिचाि पि 19-Initials आदयकषि 20- Junior कनिषठ 21-Laboratory परयोगशाला 22-Leave छटटी 23-Margin िाभशया 24-Maximum अरधकिम 25-Memorandum जञापि 26-Modus operandi कायि-परणाली 27-Notice सचिा 28-Notification अरधसचिा 29-Oath शपथ 30-Parliament ससद 31-Priority पराथभमकिा 32-Project परियोििा 33-Proceedings कायिवािी 34-Questionnaire परशिावली 35-Rate दि
25
36-Reaction परनिफकरया 37-Record अभभलख 38- Style शली 39- Tax कि 40-Temporary असथायी 41-Tenure अवरध 42-Urgent अययावशयक 43-Utilization उपभोग 44-Valuation मलयाकि 45-Verification सययापि 46-Wage मज़दिी 47-Waiting list परिीकषा सची 48-Will वसीयि 49-Wholesale थोक वयापाि 50-Zonal office आचभलक कायािलय सदभि गरथ - 1-परयोििमलक हिनदी ndash वविोद गोदि - पिला ससकिण ndash 2001- वाणी परकाशि दरियागिहदलली ndash 110002
2- सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
3- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
4- आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
26
6- ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
27
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक ndash 15 परशि-4- पारिभावषक शबद -15- अक ndash 15x1 = 15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1- ककष पिीकषा -20 2-परकलप-20 क-हिनदी स अागरिी म अिवाद अथवा अागरिी स हिनदी म अिवाद ख-ववजञापि पि आधारिि पोसटि अथवा फफलम जकलप निमािण ग-पारिभावषक शबदो पि आधारिि परकलप िथा घ-परयोििमलक हिनदी स िड़ अनय ववषय भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
28
SYBA Semester IV
Title of the paper Modern Hindi Prose
Paper Code SIUAHIN41
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
List of Prescribed Books
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
Module- 1- वयाखयान ndash 15
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
उपनयास क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण उपनयास क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण Module- 2- वयाखयान - 10
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
निबनधो का वाचि व सपषटीकिण िथा उिक कथय व भशलप पकष क सदभि म चचाि Module- 3- वयाखयान - 10
निबनधो क मिययव उददशय व सामाजिक उपादयिा क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
29
Module- 4- वयाखयान - 10
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
िाटक क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण िाटक क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
सदभय गरथ ndash 1-हिनदी क चरचिि उपनयास ndash डॉ भगविी शिण भमशर ndashपरथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 2- हिनदी िाटक उदभव व ववकास ndashडॉ दशिथ ओझा-परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 3-हिनदी िाटय समालोचिा ndashडॉ मानधािा ओझा - परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 4-समकालीि हिनदी िाटक ndash डॉ िसवि भाई पडया - परथम ससकिण-जञाि परकाशि कािपि 5-समीकषायमक निबध ndashडॉ ववयनर सिािक - परथम ससकिण-िशिल पजबलभशग िाउस िई हदलली 6-अनिम दो दशको का हिनदी साहियय ndashसमपादि ndashडॉ मीिा गौिम - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
30
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash चिथि सि कल अक ndash 40
1- ककष पिीकषा -20
2-परकलप- अक-20
क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि
ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि
ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
31
SYBA Semester IV
Title of the paper Mass Media
Paper Code SIUAHIN42
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
Module -1- वयाखयान -15
ििसचाि माधयम 1-ििसचाि क-अथि ख-सवरप ग-परिभाषा 2-ििसचाि माधयमो का परिचय क-महरि माधयम ख-इलकरॉनिक माधयम
Module -2- वयाखयान -10
1-ििसचाि माधयमो का ववकास क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा च-इटििट छ-मोबाइल Module -3- वयाखयान -10
2-ििसचाि माधयमोपयोगी लखि
32
क-समाचाि ख-िड़डयोवािाि ग-साकषायकाि घ-सवाद च-फीचि 3-ििसचाि माधयमो की भाषा क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा Module -4- वयाखयान- 10
1-सववधाि मौभलक अरधकाि 2- सचिा का अरधकाि सचिा-वयाविारिक अिभव क भलए सचाि ससथािो (टी वी िड़डयो महरि माधयमो) की शकषखणक यािा अपकषकषि ि सदभि गरथ - 1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली- 110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013 -साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
33
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
7-मीड़डया लखि भसदधानि औि वयविाि ndash चरपरकाश भमशर - पिला ससकिण ndash 2004- सिय परकाशि असािी मागि दरियागिहदलली-110002
8-भािि का सववधाि एक परिचय ndashबरिफकशोि शमाि ndash बाििवाा ससकिणndashअशोक क घोष रिमखझम िाउस हदलली-110092
9-िानिय अपिा सचिा का अरधकाि अरधनियम 2005-डॉ िीिि कमाि -चिथि ससकिण -2015-भािि लॉ िाउस हदलली-110002
34
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक - 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक - 15 परशि-4- माधयमोपयोगी लखि पि आधारिि परशि ववकलप सहिि - अक -15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20 (क-समाचािपि की समीकषािड़डयो व दिदशिि क ववववध कायिकरमो क समीकषा फफलम समीकषा ख-साकषायकाि-ससकनिकमीिगकमी िचिाकाि अथवा भसि िगि स िड़ फकसी मिययवपणि वयजकि का साकषायकािसवाद अथवा फीचि लखि ग-सचिा क अरधकाि स सबजनधि कस सटडी भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
35
TYBA Semester V
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN51
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-हिनदी साहियय क इनििास व काल ववभािि स ववदयारथियो को अवगि किािा
2-हिनदी साहियय क ववभभनि कालो की पषठभभम व परवजयियो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3-हिनदी क पदय व गदय साहियय क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 15
1 हिनदी साहियय का इनििास िामकिण एव काल-ववभािि की समसया
2 आहदकाल
क) आहदकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) भसदध िाथ िि औि िासो साहियय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 2 - वयाखयान ndash 15
1-भजकिकाल
क)भजकिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख)सि कावय सफी कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 3 - वयाखयान ndash 15
36
क) िाम भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
ख) कषण भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 4 - वयाखयान ndash 15
1- िीनिकाल
क) िीनिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) िीनिबदध िीनिभसदध एव िीनिमकि कावय की सामानय ववशषिाएा
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
37
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
38
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
39
TYBA Semester V
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN52
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास व उसक कथय स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास म भमडलीकिण क ववववध रपो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- हिनदी साहियय म िखारचि औि ससमिण क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
निधािरिि पाठयपसिक
1 उपनयास ndash गलोबल गााव क दविा िणनर
परथम ससकिण - 2013 भाििीय जञािपीठ लोदी िोड ियी हदलली ndash 110003
Module -1- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास की पषठभभम कथा व चरिि िथा सदश
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
12
सदभि गरथ सची (अनिवायि हिनदी परशि पि िि)
1-हिनदी वयाकिण ndashकामिा परसाद गर- ससकिण -1984 ndashिागिी परचारिणी सभा वािाणसी
2-हिनदी वयाकिण मीमासा ndash काशीिाम शमाि- चिथि ससकिण-2016िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागि िई हदलली-110002 3--अचछी हिनदी कस भलख- सि समीि- पिला ससकिण-2013परभाि परकाशििई हदलली-110002 4-हिनदी वयाकिण क िवीि कषकषनिि - डॉ िवीनर कमाि पाठक ndash दसिा ससकिण -2012 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003 5- अभभिव वयाविारिक पि लखि ndash डॉ अनिल भसि -पिला ससकिण-1999 जयोनि परकाशि उलिास िगि -4 6-सामनयक हिनदी निबध ndash िािर भटिागि-ससकिण-2010-सामनयक परकाशि 3320-21 ििवाड़ी ििािी सभाष मागिदरियागि िई हदलली-110002
13
हिनदी अननवायय (compulsory) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) दववतीय सतरात परीकषा - कल अक ndash 60 परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप क साथ ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (कावय कि भाग -2 स आिरिक ववकलप क साथ ) अक ndash15 परशि 3ndash दीघोयििी परशि ( हिनदी किानियाा भाग-2 स आिरिक ववकलप क साथ) अक ndash15 परशि 4ndash अ ) निबध लखि ndash चाि म स एक अक ndash 07 ब ) कोषठक की सचिािसाि निमिभलखखि परशिो क उयिि भलखखए 1 ndashववशषण शबदो की िचिा ( चाि म स दो ) अक ndash2 2 ndash भाववाचक शबदो की िचिा ( चाि म स दो ) अक ndash2 3 ndash भलग परिवििि (दो) अक ndash1 4-वचि परिवििि (दो) अक ndash1 5 ndash पयाियवाची शबद (दो) अक ndash1 6ndash ववलोमाथी शबद (दो) अक -1 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क- आधनिक कववयो की िचिाओ का अधययि एव समीकषा ख - आधनिक किािीकािो की िचिाओ का अधययि एव समीकषा ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
14
FYBA Semester II
Title of the paper Hindi Ancillary
Paper Code SIUAHIN22
Number of Credits 03
Total No of Lectures 60
List of Text Books
1) फकससा लोकिनि ( उपनयास ) ववभनििािायण िाय परकाशक ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 238 असािी िोड दरियागि िई हदलली ndash 110 002 ( पिला ससकिण 1993 ) 2) गदय ववववधा (सकभलि सभी िचिाएा) ndash भाग 2
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण -2017 परिदशय परकाशि-6 दादी सिक लि धोबी िालाव मिीि लाईनस
मबई -400002
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
फकससा लोकिनि उपनयास क कथािक पाि एव चरिि रचिण सवाद योििा दशकाल - वािाविण भाषा शली िथा उददशय को लकि सपषटीकिण एव चचाि
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
पाठयकरम िि निधािरिि िचिाएा 1- चीिी फिी वाला ( िखारचि) ndash मिादवी वमाि
15
2- िीप पि सवाि इजललया (वयगय) ndash शिद िोशी 3- भोि का िािा (एकाकी) ndash िगदीशचर माथि Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
1-िफाि क ववििा (रिपोिािि)- िागय िाघव 2-आचिण की सभयिा (निबध) ndash अधयापक पणि भसि 3-अजसथयो क अकषि (ससमिण ) ndash शयौिाि भसि बचि Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
रिपोटि लखिचचाि वाचि िथा अनय िचिायमक कायि िथा कमपयटि पि हिनदी म कायि
16
ऐचछिक हिनदी (Hindi Ancillary) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) दववतीय सतरात परीकषा - कल अक - 60 परशन पतर का परारप ndash परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (फकससा लोकिनि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय ववववधा भाग-2 स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि घ- रिपोटि लखि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
17
SYBA Semester III
Title of the paper Medieval and Modern Hindi Poetry
Paper Code SIUAHIN31
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय- 1-मधयकालीि एव आधनिक कववयो क वयजकिययव एव कनियव का परिचय 2-मधयकालीि एव आधनिक कवविा की समझ व समीकषा का ववकास 3-आधनिक कथाकािो व उिकी कनियो का परिचय 4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास 5-िचिायमकिा की परवजयि का ववकास List of Prescribed Books
1-मधयकालीि एव आधनिक कावय सगरि
-समपादि हिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय
परकाशक वाणी परकाशि िई हदलली
2- का वि िािायण - परनिनिरध कवविाए िीसिा ससकिण- िािकमल पपिबकस हदलली
3- िािश िोशी - परनिनिरध कवविाए - िीसिा ससकिण- िािकमल पपिबकस हदलली Module -1- वयाखयान ndash 15
1-मधयकालीि एव आधनिक कावय
मधयकालीि एव आधनिक कावय सगरि-समपादि हिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय
परकाशक वाणी परकाशि िई हदलली
18
पाठयकरम क भलए निधािरिि कवविाएा
मधयकालीि कावय
क- कबीि-
सिगर महिमा अग
1- सिगर की महिमा अिि अिि हदखावििाि
2- दीपक दीया िल भरि बिरि ि आवौ िटट
सभमिि भिि महिमा कौ अग
1-कबीि सिा कया कि helliphellip लाब गोड़ पसारि
2- ि ि कििा ि भया जिि दखौ निि ि
ख- सिदास क पद
1-अववगि गनि सि सगि पद गाव
2-िरि सौ मीि ि दखयौ कोई िािा िास निबाि
ग-िलसीदास
अयोधयाकाणड
1-माई िी मोहि कोउ ि समझाव पीि ि िानि बखािी
2- िब-िब भवि तरबलोकनि सिो तरबि सोकिनिि रि मिो
घ-तरबिािी क दोि
1-ििीिाद कववयि िस ि बड़ सब अग
2-सपजयि कस सदस िि ििम ववभव की िानि
3-कोहि ििि कोउ किौ िऊ िीच कौ िीच
19
4-िगनि समनि ि पाविी िीग ि िोि सगध
5-िहि पिाग िहि मधि मध आग कौि िवाल
6-घि-घि डोलि दीि ि लघ पनि बड़ौ लखाइ
Module- 2- वयाखयान ndash 10
आधनिक कावय
1-आिकल लड़ाई का िमािा ि- तरिलोचि
2-एक छोटा सा अििोध- कदाििाथ भसि
3-आधा चााद माागिा ि पिी िाि-ििश सकसिा 4-लड़िा िआ आदमी- ववशविाथपरसाद निवािी
5-एक ढ़लिी सदी का सच-काययायिी
Module- 3- वयाखयान ndash 10
2-परनिनिरध कवविाए-का वि िािायण
1-व िो ििी िािि 2-एक िल िए मकाि क सामि
3-बाज़ािो की ििफ
4-एक अिीब सी मजशकल
5-एक वकष की ियया
Module- 4- वयाखयान ndash 10
3-िािश िोशी परनिनिरध कवविाए-िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड
1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि
िई हदलली-110002
1-बचच काम पि िा िि ि
20
2-माि िाएाग
3-इययाहद
4-िमाि समय क बचच
5-अनिरिकि चीिो की माया
सदभि गरथ ndash 1-कबीि एक िई दजषट ndash डॉ िघवश ndashपरथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि इलािाबाद 2-िलसी की कावय कला औि दशिि ndashडॉ िामगोपाल शमाि lsquoहदिशrsquo -परथम ससकिण ndashसिसविी सवाद कायािलय आगिा 3-िलसी मािस ियिाकि ndash डॉ भागयविी भसि - परथम ससकिण- सिसविी पसिक सदि आगिा 4- समकालीि कावय यािा ndashडॉ िनद फकशोि िवल - परथम ससकिण-िािकमल परकाशि हदलली 5-िए कवव एक अधययि ndashभाग -1 स 6 ndashडॉ सिोष कमाि निवािी -- परथम ससकिण-भाििीय गरथ निकिि िई हदलली
21
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash ििीय सि कल अक ndash 40
1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20
क-मधयकालीि एव आधनिक कववयो क िीवि एव िचिाओ का अधययि एव समीकषा
ख -आधनिक कववयो की िचिाओ की समीकषा
ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
22
SYBA Semester III
Title of the paper Functional Hindi
Paper Code SIUAHIN32
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
I परयोिि मलक हिनदी स ववदयारथियो का परिचय II ववदयारथियो म भाषा कौशलय का ववकास III परयोििमलक हिदी क परािभभक रप स परिचय IV ववदयारथियो क मि म िाषरभाषा हिनदी क परनि सममाि व परम का निमािण V सवभाषा क परनि गौिव बोध का निमािण VI दिहदि कायि म हिदी क परयोग को बढ़ावा दि का परयास
Module -1- वयाखयान - 15
1-परयोिि मलक हिनदी
I अथि II परिभाषा III सवरप िथा ववशषिा
2-सामानय हिनदी साहिजययक हिनदी
Module -2- वयाखयान - 10
3-पारिभावषक शबदावली का सामानय परिचय 4-पारिभावषक शबदावली क रप म 50 परनिशबदो की सची सलगि Module -3- वयाखयान - 10
5-अिवाद
23
I अथि II सवरप III परिभाषा IV मिययव
6-अिवाद क भद I शबदािवाद II भावािवाद iii सािािवाद
Module -4- वयाखयान - 10
7-ववजञापि I अथि II सवरप III परिभाषा IVववशषिाएा V ववजञापि की भाषा पाठयकरम क भलए निधािरिि पारिभावषक शबदावली 1-Ability योगयिा 2-Ballot मिपि 3-Basic बनियादी 4-Claim दावा 5-Circular परिपि 6-Consent सिमनि 7-Deduction कटौिी
24
8-Defacto वसिि 9-Deliberation ववचाि-ववमशि 10-Dispatch परषण 11-Enclosure अिलगिक 12-Estimate अिमाि 13-Experiment परयोग 14-Founder ससथापक 15-Graduate सिािक 16-Grant अिदाि 17-Honorarium मािदय 18-Identity Card पिचाि पि 19-Initials आदयकषि 20- Junior कनिषठ 21-Laboratory परयोगशाला 22-Leave छटटी 23-Margin िाभशया 24-Maximum अरधकिम 25-Memorandum जञापि 26-Modus operandi कायि-परणाली 27-Notice सचिा 28-Notification अरधसचिा 29-Oath शपथ 30-Parliament ससद 31-Priority पराथभमकिा 32-Project परियोििा 33-Proceedings कायिवािी 34-Questionnaire परशिावली 35-Rate दि
25
36-Reaction परनिफकरया 37-Record अभभलख 38- Style शली 39- Tax कि 40-Temporary असथायी 41-Tenure अवरध 42-Urgent अययावशयक 43-Utilization उपभोग 44-Valuation मलयाकि 45-Verification सययापि 46-Wage मज़दिी 47-Waiting list परिीकषा सची 48-Will वसीयि 49-Wholesale थोक वयापाि 50-Zonal office आचभलक कायािलय सदभि गरथ - 1-परयोििमलक हिनदी ndash वविोद गोदि - पिला ससकिण ndash 2001- वाणी परकाशि दरियागिहदलली ndash 110002
2- सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
3- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
4- आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
26
6- ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
27
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक ndash 15 परशि-4- पारिभावषक शबद -15- अक ndash 15x1 = 15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1- ककष पिीकषा -20 2-परकलप-20 क-हिनदी स अागरिी म अिवाद अथवा अागरिी स हिनदी म अिवाद ख-ववजञापि पि आधारिि पोसटि अथवा फफलम जकलप निमािण ग-पारिभावषक शबदो पि आधारिि परकलप िथा घ-परयोििमलक हिनदी स िड़ अनय ववषय भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
28
SYBA Semester IV
Title of the paper Modern Hindi Prose
Paper Code SIUAHIN41
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
List of Prescribed Books
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
Module- 1- वयाखयान ndash 15
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
उपनयास क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण उपनयास क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण Module- 2- वयाखयान - 10
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
निबनधो का वाचि व सपषटीकिण िथा उिक कथय व भशलप पकष क सदभि म चचाि Module- 3- वयाखयान - 10
निबनधो क मिययव उददशय व सामाजिक उपादयिा क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
29
Module- 4- वयाखयान - 10
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
िाटक क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण िाटक क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
सदभय गरथ ndash 1-हिनदी क चरचिि उपनयास ndash डॉ भगविी शिण भमशर ndashपरथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 2- हिनदी िाटक उदभव व ववकास ndashडॉ दशिथ ओझा-परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 3-हिनदी िाटय समालोचिा ndashडॉ मानधािा ओझा - परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 4-समकालीि हिनदी िाटक ndash डॉ िसवि भाई पडया - परथम ससकिण-जञाि परकाशि कािपि 5-समीकषायमक निबध ndashडॉ ववयनर सिािक - परथम ससकिण-िशिल पजबलभशग िाउस िई हदलली 6-अनिम दो दशको का हिनदी साहियय ndashसमपादि ndashडॉ मीिा गौिम - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
30
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash चिथि सि कल अक ndash 40
1- ककष पिीकषा -20
2-परकलप- अक-20
क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि
ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि
ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
31
SYBA Semester IV
Title of the paper Mass Media
Paper Code SIUAHIN42
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
Module -1- वयाखयान -15
ििसचाि माधयम 1-ििसचाि क-अथि ख-सवरप ग-परिभाषा 2-ििसचाि माधयमो का परिचय क-महरि माधयम ख-इलकरॉनिक माधयम
Module -2- वयाखयान -10
1-ििसचाि माधयमो का ववकास क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा च-इटििट छ-मोबाइल Module -3- वयाखयान -10
2-ििसचाि माधयमोपयोगी लखि
32
क-समाचाि ख-िड़डयोवािाि ग-साकषायकाि घ-सवाद च-फीचि 3-ििसचाि माधयमो की भाषा क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा Module -4- वयाखयान- 10
1-सववधाि मौभलक अरधकाि 2- सचिा का अरधकाि सचिा-वयाविारिक अिभव क भलए सचाि ससथािो (टी वी िड़डयो महरि माधयमो) की शकषखणक यािा अपकषकषि ि सदभि गरथ - 1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली- 110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013 -साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
33
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
7-मीड़डया लखि भसदधानि औि वयविाि ndash चरपरकाश भमशर - पिला ससकिण ndash 2004- सिय परकाशि असािी मागि दरियागिहदलली-110002
8-भािि का सववधाि एक परिचय ndashबरिफकशोि शमाि ndash बाििवाा ससकिणndashअशोक क घोष रिमखझम िाउस हदलली-110092
9-िानिय अपिा सचिा का अरधकाि अरधनियम 2005-डॉ िीिि कमाि -चिथि ससकिण -2015-भािि लॉ िाउस हदलली-110002
34
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक - 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक - 15 परशि-4- माधयमोपयोगी लखि पि आधारिि परशि ववकलप सहिि - अक -15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20 (क-समाचािपि की समीकषािड़डयो व दिदशिि क ववववध कायिकरमो क समीकषा फफलम समीकषा ख-साकषायकाि-ससकनिकमीिगकमी िचिाकाि अथवा भसि िगि स िड़ फकसी मिययवपणि वयजकि का साकषायकािसवाद अथवा फीचि लखि ग-सचिा क अरधकाि स सबजनधि कस सटडी भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
35
TYBA Semester V
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN51
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-हिनदी साहियय क इनििास व काल ववभािि स ववदयारथियो को अवगि किािा
2-हिनदी साहियय क ववभभनि कालो की पषठभभम व परवजयियो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3-हिनदी क पदय व गदय साहियय क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 15
1 हिनदी साहियय का इनििास िामकिण एव काल-ववभािि की समसया
2 आहदकाल
क) आहदकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) भसदध िाथ िि औि िासो साहियय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 2 - वयाखयान ndash 15
1-भजकिकाल
क)भजकिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख)सि कावय सफी कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 3 - वयाखयान ndash 15
36
क) िाम भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
ख) कषण भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 4 - वयाखयान ndash 15
1- िीनिकाल
क) िीनिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) िीनिबदध िीनिभसदध एव िीनिमकि कावय की सामानय ववशषिाएा
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
37
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
38
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
39
TYBA Semester V
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN52
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास व उसक कथय स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास म भमडलीकिण क ववववध रपो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- हिनदी साहियय म िखारचि औि ससमिण क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
निधािरिि पाठयपसिक
1 उपनयास ndash गलोबल गााव क दविा िणनर
परथम ससकिण - 2013 भाििीय जञािपीठ लोदी िोड ियी हदलली ndash 110003
Module -1- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास की पषठभभम कथा व चरिि िथा सदश
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
13
हिनदी अननवायय (compulsory) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) दववतीय सतरात परीकषा - कल अक ndash 60 परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप क साथ ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (कावय कि भाग -2 स आिरिक ववकलप क साथ ) अक ndash15 परशि 3ndash दीघोयििी परशि ( हिनदी किानियाा भाग-2 स आिरिक ववकलप क साथ) अक ndash15 परशि 4ndash अ ) निबध लखि ndash चाि म स एक अक ndash 07 ब ) कोषठक की सचिािसाि निमिभलखखि परशिो क उयिि भलखखए 1 ndashववशषण शबदो की िचिा ( चाि म स दो ) अक ndash2 2 ndash भाववाचक शबदो की िचिा ( चाि म स दो ) अक ndash2 3 ndash भलग परिवििि (दो) अक ndash1 4-वचि परिवििि (दो) अक ndash1 5 ndash पयाियवाची शबद (दो) अक ndash1 6ndash ववलोमाथी शबद (दो) अक -1 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क- आधनिक कववयो की िचिाओ का अधययि एव समीकषा ख - आधनिक किािीकािो की िचिाओ का अधययि एव समीकषा ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
14
FYBA Semester II
Title of the paper Hindi Ancillary
Paper Code SIUAHIN22
Number of Credits 03
Total No of Lectures 60
List of Text Books
1) फकससा लोकिनि ( उपनयास ) ववभनििािायण िाय परकाशक ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 238 असािी िोड दरियागि िई हदलली ndash 110 002 ( पिला ससकिण 1993 ) 2) गदय ववववधा (सकभलि सभी िचिाएा) ndash भाग 2
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण -2017 परिदशय परकाशि-6 दादी सिक लि धोबी िालाव मिीि लाईनस
मबई -400002
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
फकससा लोकिनि उपनयास क कथािक पाि एव चरिि रचिण सवाद योििा दशकाल - वािाविण भाषा शली िथा उददशय को लकि सपषटीकिण एव चचाि
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
पाठयकरम िि निधािरिि िचिाएा 1- चीिी फिी वाला ( िखारचि) ndash मिादवी वमाि
15
2- िीप पि सवाि इजललया (वयगय) ndash शिद िोशी 3- भोि का िािा (एकाकी) ndash िगदीशचर माथि Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
1-िफाि क ववििा (रिपोिािि)- िागय िाघव 2-आचिण की सभयिा (निबध) ndash अधयापक पणि भसि 3-अजसथयो क अकषि (ससमिण ) ndash शयौिाि भसि बचि Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
रिपोटि लखिचचाि वाचि िथा अनय िचिायमक कायि िथा कमपयटि पि हिनदी म कायि
16
ऐचछिक हिनदी (Hindi Ancillary) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) दववतीय सतरात परीकषा - कल अक - 60 परशन पतर का परारप ndash परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (फकससा लोकिनि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय ववववधा भाग-2 स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि घ- रिपोटि लखि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
17
SYBA Semester III
Title of the paper Medieval and Modern Hindi Poetry
Paper Code SIUAHIN31
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय- 1-मधयकालीि एव आधनिक कववयो क वयजकिययव एव कनियव का परिचय 2-मधयकालीि एव आधनिक कवविा की समझ व समीकषा का ववकास 3-आधनिक कथाकािो व उिकी कनियो का परिचय 4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास 5-िचिायमकिा की परवजयि का ववकास List of Prescribed Books
1-मधयकालीि एव आधनिक कावय सगरि
-समपादि हिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय
परकाशक वाणी परकाशि िई हदलली
2- का वि िािायण - परनिनिरध कवविाए िीसिा ससकिण- िािकमल पपिबकस हदलली
3- िािश िोशी - परनिनिरध कवविाए - िीसिा ससकिण- िािकमल पपिबकस हदलली Module -1- वयाखयान ndash 15
1-मधयकालीि एव आधनिक कावय
मधयकालीि एव आधनिक कावय सगरि-समपादि हिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय
परकाशक वाणी परकाशि िई हदलली
18
पाठयकरम क भलए निधािरिि कवविाएा
मधयकालीि कावय
क- कबीि-
सिगर महिमा अग
1- सिगर की महिमा अिि अिि हदखावििाि
2- दीपक दीया िल भरि बिरि ि आवौ िटट
सभमिि भिि महिमा कौ अग
1-कबीि सिा कया कि helliphellip लाब गोड़ पसारि
2- ि ि कििा ि भया जिि दखौ निि ि
ख- सिदास क पद
1-अववगि गनि सि सगि पद गाव
2-िरि सौ मीि ि दखयौ कोई िािा िास निबाि
ग-िलसीदास
अयोधयाकाणड
1-माई िी मोहि कोउ ि समझाव पीि ि िानि बखािी
2- िब-िब भवि तरबलोकनि सिो तरबि सोकिनिि रि मिो
घ-तरबिािी क दोि
1-ििीिाद कववयि िस ि बड़ सब अग
2-सपजयि कस सदस िि ििम ववभव की िानि
3-कोहि ििि कोउ किौ िऊ िीच कौ िीच
19
4-िगनि समनि ि पाविी िीग ि िोि सगध
5-िहि पिाग िहि मधि मध आग कौि िवाल
6-घि-घि डोलि दीि ि लघ पनि बड़ौ लखाइ
Module- 2- वयाखयान ndash 10
आधनिक कावय
1-आिकल लड़ाई का िमािा ि- तरिलोचि
2-एक छोटा सा अििोध- कदाििाथ भसि
3-आधा चााद माागिा ि पिी िाि-ििश सकसिा 4-लड़िा िआ आदमी- ववशविाथपरसाद निवािी
5-एक ढ़लिी सदी का सच-काययायिी
Module- 3- वयाखयान ndash 10
2-परनिनिरध कवविाए-का वि िािायण
1-व िो ििी िािि 2-एक िल िए मकाि क सामि
3-बाज़ािो की ििफ
4-एक अिीब सी मजशकल
5-एक वकष की ियया
Module- 4- वयाखयान ndash 10
3-िािश िोशी परनिनिरध कवविाए-िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड
1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि
िई हदलली-110002
1-बचच काम पि िा िि ि
20
2-माि िाएाग
3-इययाहद
4-िमाि समय क बचच
5-अनिरिकि चीिो की माया
सदभि गरथ ndash 1-कबीि एक िई दजषट ndash डॉ िघवश ndashपरथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि इलािाबाद 2-िलसी की कावय कला औि दशिि ndashडॉ िामगोपाल शमाि lsquoहदिशrsquo -परथम ससकिण ndashसिसविी सवाद कायािलय आगिा 3-िलसी मािस ियिाकि ndash डॉ भागयविी भसि - परथम ससकिण- सिसविी पसिक सदि आगिा 4- समकालीि कावय यािा ndashडॉ िनद फकशोि िवल - परथम ससकिण-िािकमल परकाशि हदलली 5-िए कवव एक अधययि ndashभाग -1 स 6 ndashडॉ सिोष कमाि निवािी -- परथम ससकिण-भाििीय गरथ निकिि िई हदलली
21
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash ििीय सि कल अक ndash 40
1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20
क-मधयकालीि एव आधनिक कववयो क िीवि एव िचिाओ का अधययि एव समीकषा
ख -आधनिक कववयो की िचिाओ की समीकषा
ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
22
SYBA Semester III
Title of the paper Functional Hindi
Paper Code SIUAHIN32
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
I परयोिि मलक हिनदी स ववदयारथियो का परिचय II ववदयारथियो म भाषा कौशलय का ववकास III परयोििमलक हिदी क परािभभक रप स परिचय IV ववदयारथियो क मि म िाषरभाषा हिनदी क परनि सममाि व परम का निमािण V सवभाषा क परनि गौिव बोध का निमािण VI दिहदि कायि म हिदी क परयोग को बढ़ावा दि का परयास
Module -1- वयाखयान - 15
1-परयोिि मलक हिनदी
I अथि II परिभाषा III सवरप िथा ववशषिा
2-सामानय हिनदी साहिजययक हिनदी
Module -2- वयाखयान - 10
3-पारिभावषक शबदावली का सामानय परिचय 4-पारिभावषक शबदावली क रप म 50 परनिशबदो की सची सलगि Module -3- वयाखयान - 10
5-अिवाद
23
I अथि II सवरप III परिभाषा IV मिययव
6-अिवाद क भद I शबदािवाद II भावािवाद iii सािािवाद
Module -4- वयाखयान - 10
7-ववजञापि I अथि II सवरप III परिभाषा IVववशषिाएा V ववजञापि की भाषा पाठयकरम क भलए निधािरिि पारिभावषक शबदावली 1-Ability योगयिा 2-Ballot मिपि 3-Basic बनियादी 4-Claim दावा 5-Circular परिपि 6-Consent सिमनि 7-Deduction कटौिी
24
8-Defacto वसिि 9-Deliberation ववचाि-ववमशि 10-Dispatch परषण 11-Enclosure अिलगिक 12-Estimate अिमाि 13-Experiment परयोग 14-Founder ससथापक 15-Graduate सिािक 16-Grant अिदाि 17-Honorarium मािदय 18-Identity Card पिचाि पि 19-Initials आदयकषि 20- Junior कनिषठ 21-Laboratory परयोगशाला 22-Leave छटटी 23-Margin िाभशया 24-Maximum अरधकिम 25-Memorandum जञापि 26-Modus operandi कायि-परणाली 27-Notice सचिा 28-Notification अरधसचिा 29-Oath शपथ 30-Parliament ससद 31-Priority पराथभमकिा 32-Project परियोििा 33-Proceedings कायिवािी 34-Questionnaire परशिावली 35-Rate दि
25
36-Reaction परनिफकरया 37-Record अभभलख 38- Style शली 39- Tax कि 40-Temporary असथायी 41-Tenure अवरध 42-Urgent अययावशयक 43-Utilization उपभोग 44-Valuation मलयाकि 45-Verification सययापि 46-Wage मज़दिी 47-Waiting list परिीकषा सची 48-Will वसीयि 49-Wholesale थोक वयापाि 50-Zonal office आचभलक कायािलय सदभि गरथ - 1-परयोििमलक हिनदी ndash वविोद गोदि - पिला ससकिण ndash 2001- वाणी परकाशि दरियागिहदलली ndash 110002
2- सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
3- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
4- आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
26
6- ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
27
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक ndash 15 परशि-4- पारिभावषक शबद -15- अक ndash 15x1 = 15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1- ककष पिीकषा -20 2-परकलप-20 क-हिनदी स अागरिी म अिवाद अथवा अागरिी स हिनदी म अिवाद ख-ववजञापि पि आधारिि पोसटि अथवा फफलम जकलप निमािण ग-पारिभावषक शबदो पि आधारिि परकलप िथा घ-परयोििमलक हिनदी स िड़ अनय ववषय भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
28
SYBA Semester IV
Title of the paper Modern Hindi Prose
Paper Code SIUAHIN41
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
List of Prescribed Books
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
Module- 1- वयाखयान ndash 15
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
उपनयास क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण उपनयास क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण Module- 2- वयाखयान - 10
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
निबनधो का वाचि व सपषटीकिण िथा उिक कथय व भशलप पकष क सदभि म चचाि Module- 3- वयाखयान - 10
निबनधो क मिययव उददशय व सामाजिक उपादयिा क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
29
Module- 4- वयाखयान - 10
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
िाटक क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण िाटक क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
सदभय गरथ ndash 1-हिनदी क चरचिि उपनयास ndash डॉ भगविी शिण भमशर ndashपरथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 2- हिनदी िाटक उदभव व ववकास ndashडॉ दशिथ ओझा-परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 3-हिनदी िाटय समालोचिा ndashडॉ मानधािा ओझा - परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 4-समकालीि हिनदी िाटक ndash डॉ िसवि भाई पडया - परथम ससकिण-जञाि परकाशि कािपि 5-समीकषायमक निबध ndashडॉ ववयनर सिािक - परथम ससकिण-िशिल पजबलभशग िाउस िई हदलली 6-अनिम दो दशको का हिनदी साहियय ndashसमपादि ndashडॉ मीिा गौिम - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
30
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash चिथि सि कल अक ndash 40
1- ककष पिीकषा -20
2-परकलप- अक-20
क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि
ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि
ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
31
SYBA Semester IV
Title of the paper Mass Media
Paper Code SIUAHIN42
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
Module -1- वयाखयान -15
ििसचाि माधयम 1-ििसचाि क-अथि ख-सवरप ग-परिभाषा 2-ििसचाि माधयमो का परिचय क-महरि माधयम ख-इलकरॉनिक माधयम
Module -2- वयाखयान -10
1-ििसचाि माधयमो का ववकास क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा च-इटििट छ-मोबाइल Module -3- वयाखयान -10
2-ििसचाि माधयमोपयोगी लखि
32
क-समाचाि ख-िड़डयोवािाि ग-साकषायकाि घ-सवाद च-फीचि 3-ििसचाि माधयमो की भाषा क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा Module -4- वयाखयान- 10
1-सववधाि मौभलक अरधकाि 2- सचिा का अरधकाि सचिा-वयाविारिक अिभव क भलए सचाि ससथािो (टी वी िड़डयो महरि माधयमो) की शकषखणक यािा अपकषकषि ि सदभि गरथ - 1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली- 110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013 -साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
33
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
7-मीड़डया लखि भसदधानि औि वयविाि ndash चरपरकाश भमशर - पिला ससकिण ndash 2004- सिय परकाशि असािी मागि दरियागिहदलली-110002
8-भािि का सववधाि एक परिचय ndashबरिफकशोि शमाि ndash बाििवाा ससकिणndashअशोक क घोष रिमखझम िाउस हदलली-110092
9-िानिय अपिा सचिा का अरधकाि अरधनियम 2005-डॉ िीिि कमाि -चिथि ससकिण -2015-भािि लॉ िाउस हदलली-110002
34
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक - 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक - 15 परशि-4- माधयमोपयोगी लखि पि आधारिि परशि ववकलप सहिि - अक -15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20 (क-समाचािपि की समीकषािड़डयो व दिदशिि क ववववध कायिकरमो क समीकषा फफलम समीकषा ख-साकषायकाि-ससकनिकमीिगकमी िचिाकाि अथवा भसि िगि स िड़ फकसी मिययवपणि वयजकि का साकषायकािसवाद अथवा फीचि लखि ग-सचिा क अरधकाि स सबजनधि कस सटडी भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
35
TYBA Semester V
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN51
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-हिनदी साहियय क इनििास व काल ववभािि स ववदयारथियो को अवगि किािा
2-हिनदी साहियय क ववभभनि कालो की पषठभभम व परवजयियो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3-हिनदी क पदय व गदय साहियय क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 15
1 हिनदी साहियय का इनििास िामकिण एव काल-ववभािि की समसया
2 आहदकाल
क) आहदकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) भसदध िाथ िि औि िासो साहियय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 2 - वयाखयान ndash 15
1-भजकिकाल
क)भजकिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख)सि कावय सफी कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 3 - वयाखयान ndash 15
36
क) िाम भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
ख) कषण भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 4 - वयाखयान ndash 15
1- िीनिकाल
क) िीनिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) िीनिबदध िीनिभसदध एव िीनिमकि कावय की सामानय ववशषिाएा
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
37
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
38
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
39
TYBA Semester V
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN52
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास व उसक कथय स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास म भमडलीकिण क ववववध रपो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- हिनदी साहियय म िखारचि औि ससमिण क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
निधािरिि पाठयपसिक
1 उपनयास ndash गलोबल गााव क दविा िणनर
परथम ससकिण - 2013 भाििीय जञािपीठ लोदी िोड ियी हदलली ndash 110003
Module -1- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास की पषठभभम कथा व चरिि िथा सदश
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
14
FYBA Semester II
Title of the paper Hindi Ancillary
Paper Code SIUAHIN22
Number of Credits 03
Total No of Lectures 60
List of Text Books
1) फकससा लोकिनि ( उपनयास ) ववभनििािायण िाय परकाशक ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 238 असािी िोड दरियागि िई हदलली ndash 110 002 ( पिला ससकिण 1993 ) 2) गदय ववववधा (सकभलि सभी िचिाएा) ndash भाग 2
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण -2017 परिदशय परकाशि-6 दादी सिक लि धोबी िालाव मिीि लाईनस
मबई -400002
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
फकससा लोकिनि उपनयास क कथािक पाि एव चरिि रचिण सवाद योििा दशकाल - वािाविण भाषा शली िथा उददशय को लकि सपषटीकिण एव चचाि
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
पाठयकरम िि निधािरिि िचिाएा 1- चीिी फिी वाला ( िखारचि) ndash मिादवी वमाि
15
2- िीप पि सवाि इजललया (वयगय) ndash शिद िोशी 3- भोि का िािा (एकाकी) ndash िगदीशचर माथि Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
1-िफाि क ववििा (रिपोिािि)- िागय िाघव 2-आचिण की सभयिा (निबध) ndash अधयापक पणि भसि 3-अजसथयो क अकषि (ससमिण ) ndash शयौिाि भसि बचि Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
रिपोटि लखिचचाि वाचि िथा अनय िचिायमक कायि िथा कमपयटि पि हिनदी म कायि
16
ऐचछिक हिनदी (Hindi Ancillary) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) दववतीय सतरात परीकषा - कल अक - 60 परशन पतर का परारप ndash परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (फकससा लोकिनि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय ववववधा भाग-2 स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि घ- रिपोटि लखि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
17
SYBA Semester III
Title of the paper Medieval and Modern Hindi Poetry
Paper Code SIUAHIN31
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय- 1-मधयकालीि एव आधनिक कववयो क वयजकिययव एव कनियव का परिचय 2-मधयकालीि एव आधनिक कवविा की समझ व समीकषा का ववकास 3-आधनिक कथाकािो व उिकी कनियो का परिचय 4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास 5-िचिायमकिा की परवजयि का ववकास List of Prescribed Books
1-मधयकालीि एव आधनिक कावय सगरि
-समपादि हिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय
परकाशक वाणी परकाशि िई हदलली
2- का वि िािायण - परनिनिरध कवविाए िीसिा ससकिण- िािकमल पपिबकस हदलली
3- िािश िोशी - परनिनिरध कवविाए - िीसिा ससकिण- िािकमल पपिबकस हदलली Module -1- वयाखयान ndash 15
1-मधयकालीि एव आधनिक कावय
मधयकालीि एव आधनिक कावय सगरि-समपादि हिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय
परकाशक वाणी परकाशि िई हदलली
18
पाठयकरम क भलए निधािरिि कवविाएा
मधयकालीि कावय
क- कबीि-
सिगर महिमा अग
1- सिगर की महिमा अिि अिि हदखावििाि
2- दीपक दीया िल भरि बिरि ि आवौ िटट
सभमिि भिि महिमा कौ अग
1-कबीि सिा कया कि helliphellip लाब गोड़ पसारि
2- ि ि कििा ि भया जिि दखौ निि ि
ख- सिदास क पद
1-अववगि गनि सि सगि पद गाव
2-िरि सौ मीि ि दखयौ कोई िािा िास निबाि
ग-िलसीदास
अयोधयाकाणड
1-माई िी मोहि कोउ ि समझाव पीि ि िानि बखािी
2- िब-िब भवि तरबलोकनि सिो तरबि सोकिनिि रि मिो
घ-तरबिािी क दोि
1-ििीिाद कववयि िस ि बड़ सब अग
2-सपजयि कस सदस िि ििम ववभव की िानि
3-कोहि ििि कोउ किौ िऊ िीच कौ िीच
19
4-िगनि समनि ि पाविी िीग ि िोि सगध
5-िहि पिाग िहि मधि मध आग कौि िवाल
6-घि-घि डोलि दीि ि लघ पनि बड़ौ लखाइ
Module- 2- वयाखयान ndash 10
आधनिक कावय
1-आिकल लड़ाई का िमािा ि- तरिलोचि
2-एक छोटा सा अििोध- कदाििाथ भसि
3-आधा चााद माागिा ि पिी िाि-ििश सकसिा 4-लड़िा िआ आदमी- ववशविाथपरसाद निवािी
5-एक ढ़लिी सदी का सच-काययायिी
Module- 3- वयाखयान ndash 10
2-परनिनिरध कवविाए-का वि िािायण
1-व िो ििी िािि 2-एक िल िए मकाि क सामि
3-बाज़ािो की ििफ
4-एक अिीब सी मजशकल
5-एक वकष की ियया
Module- 4- वयाखयान ndash 10
3-िािश िोशी परनिनिरध कवविाए-िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड
1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि
िई हदलली-110002
1-बचच काम पि िा िि ि
20
2-माि िाएाग
3-इययाहद
4-िमाि समय क बचच
5-अनिरिकि चीिो की माया
सदभि गरथ ndash 1-कबीि एक िई दजषट ndash डॉ िघवश ndashपरथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि इलािाबाद 2-िलसी की कावय कला औि दशिि ndashडॉ िामगोपाल शमाि lsquoहदिशrsquo -परथम ससकिण ndashसिसविी सवाद कायािलय आगिा 3-िलसी मािस ियिाकि ndash डॉ भागयविी भसि - परथम ससकिण- सिसविी पसिक सदि आगिा 4- समकालीि कावय यािा ndashडॉ िनद फकशोि िवल - परथम ससकिण-िािकमल परकाशि हदलली 5-िए कवव एक अधययि ndashभाग -1 स 6 ndashडॉ सिोष कमाि निवािी -- परथम ससकिण-भाििीय गरथ निकिि िई हदलली
21
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash ििीय सि कल अक ndash 40
1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20
क-मधयकालीि एव आधनिक कववयो क िीवि एव िचिाओ का अधययि एव समीकषा
ख -आधनिक कववयो की िचिाओ की समीकषा
ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
22
SYBA Semester III
Title of the paper Functional Hindi
Paper Code SIUAHIN32
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
I परयोिि मलक हिनदी स ववदयारथियो का परिचय II ववदयारथियो म भाषा कौशलय का ववकास III परयोििमलक हिदी क परािभभक रप स परिचय IV ववदयारथियो क मि म िाषरभाषा हिनदी क परनि सममाि व परम का निमािण V सवभाषा क परनि गौिव बोध का निमािण VI दिहदि कायि म हिदी क परयोग को बढ़ावा दि का परयास
Module -1- वयाखयान - 15
1-परयोिि मलक हिनदी
I अथि II परिभाषा III सवरप िथा ववशषिा
2-सामानय हिनदी साहिजययक हिनदी
Module -2- वयाखयान - 10
3-पारिभावषक शबदावली का सामानय परिचय 4-पारिभावषक शबदावली क रप म 50 परनिशबदो की सची सलगि Module -3- वयाखयान - 10
5-अिवाद
23
I अथि II सवरप III परिभाषा IV मिययव
6-अिवाद क भद I शबदािवाद II भावािवाद iii सािािवाद
Module -4- वयाखयान - 10
7-ववजञापि I अथि II सवरप III परिभाषा IVववशषिाएा V ववजञापि की भाषा पाठयकरम क भलए निधािरिि पारिभावषक शबदावली 1-Ability योगयिा 2-Ballot मिपि 3-Basic बनियादी 4-Claim दावा 5-Circular परिपि 6-Consent सिमनि 7-Deduction कटौिी
24
8-Defacto वसिि 9-Deliberation ववचाि-ववमशि 10-Dispatch परषण 11-Enclosure अिलगिक 12-Estimate अिमाि 13-Experiment परयोग 14-Founder ससथापक 15-Graduate सिािक 16-Grant अिदाि 17-Honorarium मािदय 18-Identity Card पिचाि पि 19-Initials आदयकषि 20- Junior कनिषठ 21-Laboratory परयोगशाला 22-Leave छटटी 23-Margin िाभशया 24-Maximum अरधकिम 25-Memorandum जञापि 26-Modus operandi कायि-परणाली 27-Notice सचिा 28-Notification अरधसचिा 29-Oath शपथ 30-Parliament ससद 31-Priority पराथभमकिा 32-Project परियोििा 33-Proceedings कायिवािी 34-Questionnaire परशिावली 35-Rate दि
25
36-Reaction परनिफकरया 37-Record अभभलख 38- Style शली 39- Tax कि 40-Temporary असथायी 41-Tenure अवरध 42-Urgent अययावशयक 43-Utilization उपभोग 44-Valuation मलयाकि 45-Verification सययापि 46-Wage मज़दिी 47-Waiting list परिीकषा सची 48-Will वसीयि 49-Wholesale थोक वयापाि 50-Zonal office आचभलक कायािलय सदभि गरथ - 1-परयोििमलक हिनदी ndash वविोद गोदि - पिला ससकिण ndash 2001- वाणी परकाशि दरियागिहदलली ndash 110002
2- सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
3- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
4- आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
26
6- ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
27
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक ndash 15 परशि-4- पारिभावषक शबद -15- अक ndash 15x1 = 15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1- ककष पिीकषा -20 2-परकलप-20 क-हिनदी स अागरिी म अिवाद अथवा अागरिी स हिनदी म अिवाद ख-ववजञापि पि आधारिि पोसटि अथवा फफलम जकलप निमािण ग-पारिभावषक शबदो पि आधारिि परकलप िथा घ-परयोििमलक हिनदी स िड़ अनय ववषय भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
28
SYBA Semester IV
Title of the paper Modern Hindi Prose
Paper Code SIUAHIN41
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
List of Prescribed Books
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
Module- 1- वयाखयान ndash 15
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
उपनयास क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण उपनयास क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण Module- 2- वयाखयान - 10
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
निबनधो का वाचि व सपषटीकिण िथा उिक कथय व भशलप पकष क सदभि म चचाि Module- 3- वयाखयान - 10
निबनधो क मिययव उददशय व सामाजिक उपादयिा क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
29
Module- 4- वयाखयान - 10
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
िाटक क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण िाटक क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
सदभय गरथ ndash 1-हिनदी क चरचिि उपनयास ndash डॉ भगविी शिण भमशर ndashपरथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 2- हिनदी िाटक उदभव व ववकास ndashडॉ दशिथ ओझा-परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 3-हिनदी िाटय समालोचिा ndashडॉ मानधािा ओझा - परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 4-समकालीि हिनदी िाटक ndash डॉ िसवि भाई पडया - परथम ससकिण-जञाि परकाशि कािपि 5-समीकषायमक निबध ndashडॉ ववयनर सिािक - परथम ससकिण-िशिल पजबलभशग िाउस िई हदलली 6-अनिम दो दशको का हिनदी साहियय ndashसमपादि ndashडॉ मीिा गौिम - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
30
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash चिथि सि कल अक ndash 40
1- ककष पिीकषा -20
2-परकलप- अक-20
क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि
ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि
ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
31
SYBA Semester IV
Title of the paper Mass Media
Paper Code SIUAHIN42
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
Module -1- वयाखयान -15
ििसचाि माधयम 1-ििसचाि क-अथि ख-सवरप ग-परिभाषा 2-ििसचाि माधयमो का परिचय क-महरि माधयम ख-इलकरॉनिक माधयम
Module -2- वयाखयान -10
1-ििसचाि माधयमो का ववकास क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा च-इटििट छ-मोबाइल Module -3- वयाखयान -10
2-ििसचाि माधयमोपयोगी लखि
32
क-समाचाि ख-िड़डयोवािाि ग-साकषायकाि घ-सवाद च-फीचि 3-ििसचाि माधयमो की भाषा क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा Module -4- वयाखयान- 10
1-सववधाि मौभलक अरधकाि 2- सचिा का अरधकाि सचिा-वयाविारिक अिभव क भलए सचाि ससथािो (टी वी िड़डयो महरि माधयमो) की शकषखणक यािा अपकषकषि ि सदभि गरथ - 1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली- 110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013 -साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
33
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
7-मीड़डया लखि भसदधानि औि वयविाि ndash चरपरकाश भमशर - पिला ससकिण ndash 2004- सिय परकाशि असािी मागि दरियागिहदलली-110002
8-भािि का सववधाि एक परिचय ndashबरिफकशोि शमाि ndash बाििवाा ससकिणndashअशोक क घोष रिमखझम िाउस हदलली-110092
9-िानिय अपिा सचिा का अरधकाि अरधनियम 2005-डॉ िीिि कमाि -चिथि ससकिण -2015-भािि लॉ िाउस हदलली-110002
34
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक - 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक - 15 परशि-4- माधयमोपयोगी लखि पि आधारिि परशि ववकलप सहिि - अक -15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20 (क-समाचािपि की समीकषािड़डयो व दिदशिि क ववववध कायिकरमो क समीकषा फफलम समीकषा ख-साकषायकाि-ससकनिकमीिगकमी िचिाकाि अथवा भसि िगि स िड़ फकसी मिययवपणि वयजकि का साकषायकािसवाद अथवा फीचि लखि ग-सचिा क अरधकाि स सबजनधि कस सटडी भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
35
TYBA Semester V
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN51
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-हिनदी साहियय क इनििास व काल ववभािि स ववदयारथियो को अवगि किािा
2-हिनदी साहियय क ववभभनि कालो की पषठभभम व परवजयियो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3-हिनदी क पदय व गदय साहियय क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 15
1 हिनदी साहियय का इनििास िामकिण एव काल-ववभािि की समसया
2 आहदकाल
क) आहदकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) भसदध िाथ िि औि िासो साहियय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 2 - वयाखयान ndash 15
1-भजकिकाल
क)भजकिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख)सि कावय सफी कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 3 - वयाखयान ndash 15
36
क) िाम भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
ख) कषण भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 4 - वयाखयान ndash 15
1- िीनिकाल
क) िीनिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) िीनिबदध िीनिभसदध एव िीनिमकि कावय की सामानय ववशषिाएा
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
37
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
38
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
39
TYBA Semester V
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN52
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास व उसक कथय स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास म भमडलीकिण क ववववध रपो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- हिनदी साहियय म िखारचि औि ससमिण क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
निधािरिि पाठयपसिक
1 उपनयास ndash गलोबल गााव क दविा िणनर
परथम ससकिण - 2013 भाििीय जञािपीठ लोदी िोड ियी हदलली ndash 110003
Module -1- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास की पषठभभम कथा व चरिि िथा सदश
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
15
2- िीप पि सवाि इजललया (वयगय) ndash शिद िोशी 3- भोि का िािा (एकाकी) ndash िगदीशचर माथि Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
1-िफाि क ववििा (रिपोिािि)- िागय िाघव 2-आचिण की सभयिा (निबध) ndash अधयापक पणि भसि 3-अजसथयो क अकषि (ससमिण ) ndash शयौिाि भसि बचि Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
रिपोटि लखिचचाि वाचि िथा अनय िचिायमक कायि िथा कमपयटि पि हिनदी म कायि
16
ऐचछिक हिनदी (Hindi Ancillary) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) दववतीय सतरात परीकषा - कल अक - 60 परशन पतर का परारप ndash परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (फकससा लोकिनि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय ववववधा भाग-2 स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि घ- रिपोटि लखि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
17
SYBA Semester III
Title of the paper Medieval and Modern Hindi Poetry
Paper Code SIUAHIN31
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय- 1-मधयकालीि एव आधनिक कववयो क वयजकिययव एव कनियव का परिचय 2-मधयकालीि एव आधनिक कवविा की समझ व समीकषा का ववकास 3-आधनिक कथाकािो व उिकी कनियो का परिचय 4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास 5-िचिायमकिा की परवजयि का ववकास List of Prescribed Books
1-मधयकालीि एव आधनिक कावय सगरि
-समपादि हिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय
परकाशक वाणी परकाशि िई हदलली
2- का वि िािायण - परनिनिरध कवविाए िीसिा ससकिण- िािकमल पपिबकस हदलली
3- िािश िोशी - परनिनिरध कवविाए - िीसिा ससकिण- िािकमल पपिबकस हदलली Module -1- वयाखयान ndash 15
1-मधयकालीि एव आधनिक कावय
मधयकालीि एव आधनिक कावय सगरि-समपादि हिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय
परकाशक वाणी परकाशि िई हदलली
18
पाठयकरम क भलए निधािरिि कवविाएा
मधयकालीि कावय
क- कबीि-
सिगर महिमा अग
1- सिगर की महिमा अिि अिि हदखावििाि
2- दीपक दीया िल भरि बिरि ि आवौ िटट
सभमिि भिि महिमा कौ अग
1-कबीि सिा कया कि helliphellip लाब गोड़ पसारि
2- ि ि कििा ि भया जिि दखौ निि ि
ख- सिदास क पद
1-अववगि गनि सि सगि पद गाव
2-िरि सौ मीि ि दखयौ कोई िािा िास निबाि
ग-िलसीदास
अयोधयाकाणड
1-माई िी मोहि कोउ ि समझाव पीि ि िानि बखािी
2- िब-िब भवि तरबलोकनि सिो तरबि सोकिनिि रि मिो
घ-तरबिािी क दोि
1-ििीिाद कववयि िस ि बड़ सब अग
2-सपजयि कस सदस िि ििम ववभव की िानि
3-कोहि ििि कोउ किौ िऊ िीच कौ िीच
19
4-िगनि समनि ि पाविी िीग ि िोि सगध
5-िहि पिाग िहि मधि मध आग कौि िवाल
6-घि-घि डोलि दीि ि लघ पनि बड़ौ लखाइ
Module- 2- वयाखयान ndash 10
आधनिक कावय
1-आिकल लड़ाई का िमािा ि- तरिलोचि
2-एक छोटा सा अििोध- कदाििाथ भसि
3-आधा चााद माागिा ि पिी िाि-ििश सकसिा 4-लड़िा िआ आदमी- ववशविाथपरसाद निवािी
5-एक ढ़लिी सदी का सच-काययायिी
Module- 3- वयाखयान ndash 10
2-परनिनिरध कवविाए-का वि िािायण
1-व िो ििी िािि 2-एक िल िए मकाि क सामि
3-बाज़ािो की ििफ
4-एक अिीब सी मजशकल
5-एक वकष की ियया
Module- 4- वयाखयान ndash 10
3-िािश िोशी परनिनिरध कवविाए-िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड
1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि
िई हदलली-110002
1-बचच काम पि िा िि ि
20
2-माि िाएाग
3-इययाहद
4-िमाि समय क बचच
5-अनिरिकि चीिो की माया
सदभि गरथ ndash 1-कबीि एक िई दजषट ndash डॉ िघवश ndashपरथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि इलािाबाद 2-िलसी की कावय कला औि दशिि ndashडॉ िामगोपाल शमाि lsquoहदिशrsquo -परथम ससकिण ndashसिसविी सवाद कायािलय आगिा 3-िलसी मािस ियिाकि ndash डॉ भागयविी भसि - परथम ससकिण- सिसविी पसिक सदि आगिा 4- समकालीि कावय यािा ndashडॉ िनद फकशोि िवल - परथम ससकिण-िािकमल परकाशि हदलली 5-िए कवव एक अधययि ndashभाग -1 स 6 ndashडॉ सिोष कमाि निवािी -- परथम ससकिण-भाििीय गरथ निकिि िई हदलली
21
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash ििीय सि कल अक ndash 40
1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20
क-मधयकालीि एव आधनिक कववयो क िीवि एव िचिाओ का अधययि एव समीकषा
ख -आधनिक कववयो की िचिाओ की समीकषा
ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
22
SYBA Semester III
Title of the paper Functional Hindi
Paper Code SIUAHIN32
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
I परयोिि मलक हिनदी स ववदयारथियो का परिचय II ववदयारथियो म भाषा कौशलय का ववकास III परयोििमलक हिदी क परािभभक रप स परिचय IV ववदयारथियो क मि म िाषरभाषा हिनदी क परनि सममाि व परम का निमािण V सवभाषा क परनि गौिव बोध का निमािण VI दिहदि कायि म हिदी क परयोग को बढ़ावा दि का परयास
Module -1- वयाखयान - 15
1-परयोिि मलक हिनदी
I अथि II परिभाषा III सवरप िथा ववशषिा
2-सामानय हिनदी साहिजययक हिनदी
Module -2- वयाखयान - 10
3-पारिभावषक शबदावली का सामानय परिचय 4-पारिभावषक शबदावली क रप म 50 परनिशबदो की सची सलगि Module -3- वयाखयान - 10
5-अिवाद
23
I अथि II सवरप III परिभाषा IV मिययव
6-अिवाद क भद I शबदािवाद II भावािवाद iii सािािवाद
Module -4- वयाखयान - 10
7-ववजञापि I अथि II सवरप III परिभाषा IVववशषिाएा V ववजञापि की भाषा पाठयकरम क भलए निधािरिि पारिभावषक शबदावली 1-Ability योगयिा 2-Ballot मिपि 3-Basic बनियादी 4-Claim दावा 5-Circular परिपि 6-Consent सिमनि 7-Deduction कटौिी
24
8-Defacto वसिि 9-Deliberation ववचाि-ववमशि 10-Dispatch परषण 11-Enclosure अिलगिक 12-Estimate अिमाि 13-Experiment परयोग 14-Founder ससथापक 15-Graduate सिािक 16-Grant अिदाि 17-Honorarium मािदय 18-Identity Card पिचाि पि 19-Initials आदयकषि 20- Junior कनिषठ 21-Laboratory परयोगशाला 22-Leave छटटी 23-Margin िाभशया 24-Maximum अरधकिम 25-Memorandum जञापि 26-Modus operandi कायि-परणाली 27-Notice सचिा 28-Notification अरधसचिा 29-Oath शपथ 30-Parliament ससद 31-Priority पराथभमकिा 32-Project परियोििा 33-Proceedings कायिवािी 34-Questionnaire परशिावली 35-Rate दि
25
36-Reaction परनिफकरया 37-Record अभभलख 38- Style शली 39- Tax कि 40-Temporary असथायी 41-Tenure अवरध 42-Urgent अययावशयक 43-Utilization उपभोग 44-Valuation मलयाकि 45-Verification सययापि 46-Wage मज़दिी 47-Waiting list परिीकषा सची 48-Will वसीयि 49-Wholesale थोक वयापाि 50-Zonal office आचभलक कायािलय सदभि गरथ - 1-परयोििमलक हिनदी ndash वविोद गोदि - पिला ससकिण ndash 2001- वाणी परकाशि दरियागिहदलली ndash 110002
2- सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
3- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
4- आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
26
6- ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
27
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक ndash 15 परशि-4- पारिभावषक शबद -15- अक ndash 15x1 = 15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1- ककष पिीकषा -20 2-परकलप-20 क-हिनदी स अागरिी म अिवाद अथवा अागरिी स हिनदी म अिवाद ख-ववजञापि पि आधारिि पोसटि अथवा फफलम जकलप निमािण ग-पारिभावषक शबदो पि आधारिि परकलप िथा घ-परयोििमलक हिनदी स िड़ अनय ववषय भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
28
SYBA Semester IV
Title of the paper Modern Hindi Prose
Paper Code SIUAHIN41
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
List of Prescribed Books
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
Module- 1- वयाखयान ndash 15
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
उपनयास क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण उपनयास क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण Module- 2- वयाखयान - 10
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
निबनधो का वाचि व सपषटीकिण िथा उिक कथय व भशलप पकष क सदभि म चचाि Module- 3- वयाखयान - 10
निबनधो क मिययव उददशय व सामाजिक उपादयिा क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
29
Module- 4- वयाखयान - 10
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
िाटक क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण िाटक क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
सदभय गरथ ndash 1-हिनदी क चरचिि उपनयास ndash डॉ भगविी शिण भमशर ndashपरथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 2- हिनदी िाटक उदभव व ववकास ndashडॉ दशिथ ओझा-परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 3-हिनदी िाटय समालोचिा ndashडॉ मानधािा ओझा - परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 4-समकालीि हिनदी िाटक ndash डॉ िसवि भाई पडया - परथम ससकिण-जञाि परकाशि कािपि 5-समीकषायमक निबध ndashडॉ ववयनर सिािक - परथम ससकिण-िशिल पजबलभशग िाउस िई हदलली 6-अनिम दो दशको का हिनदी साहियय ndashसमपादि ndashडॉ मीिा गौिम - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
30
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash चिथि सि कल अक ndash 40
1- ककष पिीकषा -20
2-परकलप- अक-20
क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि
ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि
ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
31
SYBA Semester IV
Title of the paper Mass Media
Paper Code SIUAHIN42
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
Module -1- वयाखयान -15
ििसचाि माधयम 1-ििसचाि क-अथि ख-सवरप ग-परिभाषा 2-ििसचाि माधयमो का परिचय क-महरि माधयम ख-इलकरॉनिक माधयम
Module -2- वयाखयान -10
1-ििसचाि माधयमो का ववकास क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा च-इटििट छ-मोबाइल Module -3- वयाखयान -10
2-ििसचाि माधयमोपयोगी लखि
32
क-समाचाि ख-िड़डयोवािाि ग-साकषायकाि घ-सवाद च-फीचि 3-ििसचाि माधयमो की भाषा क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा Module -4- वयाखयान- 10
1-सववधाि मौभलक अरधकाि 2- सचिा का अरधकाि सचिा-वयाविारिक अिभव क भलए सचाि ससथािो (टी वी िड़डयो महरि माधयमो) की शकषखणक यािा अपकषकषि ि सदभि गरथ - 1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली- 110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013 -साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
33
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
7-मीड़डया लखि भसदधानि औि वयविाि ndash चरपरकाश भमशर - पिला ससकिण ndash 2004- सिय परकाशि असािी मागि दरियागिहदलली-110002
8-भािि का सववधाि एक परिचय ndashबरिफकशोि शमाि ndash बाििवाा ससकिणndashअशोक क घोष रिमखझम िाउस हदलली-110092
9-िानिय अपिा सचिा का अरधकाि अरधनियम 2005-डॉ िीिि कमाि -चिथि ससकिण -2015-भािि लॉ िाउस हदलली-110002
34
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक - 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक - 15 परशि-4- माधयमोपयोगी लखि पि आधारिि परशि ववकलप सहिि - अक -15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20 (क-समाचािपि की समीकषािड़डयो व दिदशिि क ववववध कायिकरमो क समीकषा फफलम समीकषा ख-साकषायकाि-ससकनिकमीिगकमी िचिाकाि अथवा भसि िगि स िड़ फकसी मिययवपणि वयजकि का साकषायकािसवाद अथवा फीचि लखि ग-सचिा क अरधकाि स सबजनधि कस सटडी भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
35
TYBA Semester V
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN51
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-हिनदी साहियय क इनििास व काल ववभािि स ववदयारथियो को अवगि किािा
2-हिनदी साहियय क ववभभनि कालो की पषठभभम व परवजयियो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3-हिनदी क पदय व गदय साहियय क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 15
1 हिनदी साहियय का इनििास िामकिण एव काल-ववभािि की समसया
2 आहदकाल
क) आहदकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) भसदध िाथ िि औि िासो साहियय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 2 - वयाखयान ndash 15
1-भजकिकाल
क)भजकिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख)सि कावय सफी कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 3 - वयाखयान ndash 15
36
क) िाम भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
ख) कषण भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 4 - वयाखयान ndash 15
1- िीनिकाल
क) िीनिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) िीनिबदध िीनिभसदध एव िीनिमकि कावय की सामानय ववशषिाएा
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
37
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
38
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
39
TYBA Semester V
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN52
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास व उसक कथय स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास म भमडलीकिण क ववववध रपो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- हिनदी साहियय म िखारचि औि ससमिण क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
निधािरिि पाठयपसिक
1 उपनयास ndash गलोबल गााव क दविा िणनर
परथम ससकिण - 2013 भाििीय जञािपीठ लोदी िोड ियी हदलली ndash 110003
Module -1- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास की पषठभभम कथा व चरिि िथा सदश
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
16
ऐचछिक हिनदी (Hindi Ancillary) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) दववतीय सतरात परीकषा - कल अक - 60 परशन पतर का परारप ndash परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15 परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (फकससा लोकिनि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय ववववधा भाग-2 स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा ndash 20 2-परकलप- अक-20 क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि घ- रिपोटि लखि भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
17
SYBA Semester III
Title of the paper Medieval and Modern Hindi Poetry
Paper Code SIUAHIN31
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय- 1-मधयकालीि एव आधनिक कववयो क वयजकिययव एव कनियव का परिचय 2-मधयकालीि एव आधनिक कवविा की समझ व समीकषा का ववकास 3-आधनिक कथाकािो व उिकी कनियो का परिचय 4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास 5-िचिायमकिा की परवजयि का ववकास List of Prescribed Books
1-मधयकालीि एव आधनिक कावय सगरि
-समपादि हिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय
परकाशक वाणी परकाशि िई हदलली
2- का वि िािायण - परनिनिरध कवविाए िीसिा ससकिण- िािकमल पपिबकस हदलली
3- िािश िोशी - परनिनिरध कवविाए - िीसिा ससकिण- िािकमल पपिबकस हदलली Module -1- वयाखयान ndash 15
1-मधयकालीि एव आधनिक कावय
मधयकालीि एव आधनिक कावय सगरि-समपादि हिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय
परकाशक वाणी परकाशि िई हदलली
18
पाठयकरम क भलए निधािरिि कवविाएा
मधयकालीि कावय
क- कबीि-
सिगर महिमा अग
1- सिगर की महिमा अिि अिि हदखावििाि
2- दीपक दीया िल भरि बिरि ि आवौ िटट
सभमिि भिि महिमा कौ अग
1-कबीि सिा कया कि helliphellip लाब गोड़ पसारि
2- ि ि कििा ि भया जिि दखौ निि ि
ख- सिदास क पद
1-अववगि गनि सि सगि पद गाव
2-िरि सौ मीि ि दखयौ कोई िािा िास निबाि
ग-िलसीदास
अयोधयाकाणड
1-माई िी मोहि कोउ ि समझाव पीि ि िानि बखािी
2- िब-िब भवि तरबलोकनि सिो तरबि सोकिनिि रि मिो
घ-तरबिािी क दोि
1-ििीिाद कववयि िस ि बड़ सब अग
2-सपजयि कस सदस िि ििम ववभव की िानि
3-कोहि ििि कोउ किौ िऊ िीच कौ िीच
19
4-िगनि समनि ि पाविी िीग ि िोि सगध
5-िहि पिाग िहि मधि मध आग कौि िवाल
6-घि-घि डोलि दीि ि लघ पनि बड़ौ लखाइ
Module- 2- वयाखयान ndash 10
आधनिक कावय
1-आिकल लड़ाई का िमािा ि- तरिलोचि
2-एक छोटा सा अििोध- कदाििाथ भसि
3-आधा चााद माागिा ि पिी िाि-ििश सकसिा 4-लड़िा िआ आदमी- ववशविाथपरसाद निवािी
5-एक ढ़लिी सदी का सच-काययायिी
Module- 3- वयाखयान ndash 10
2-परनिनिरध कवविाए-का वि िािायण
1-व िो ििी िािि 2-एक िल िए मकाि क सामि
3-बाज़ािो की ििफ
4-एक अिीब सी मजशकल
5-एक वकष की ियया
Module- 4- वयाखयान ndash 10
3-िािश िोशी परनिनिरध कवविाए-िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड
1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि
िई हदलली-110002
1-बचच काम पि िा िि ि
20
2-माि िाएाग
3-इययाहद
4-िमाि समय क बचच
5-अनिरिकि चीिो की माया
सदभि गरथ ndash 1-कबीि एक िई दजषट ndash डॉ िघवश ndashपरथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि इलािाबाद 2-िलसी की कावय कला औि दशिि ndashडॉ िामगोपाल शमाि lsquoहदिशrsquo -परथम ससकिण ndashसिसविी सवाद कायािलय आगिा 3-िलसी मािस ियिाकि ndash डॉ भागयविी भसि - परथम ससकिण- सिसविी पसिक सदि आगिा 4- समकालीि कावय यािा ndashडॉ िनद फकशोि िवल - परथम ससकिण-िािकमल परकाशि हदलली 5-िए कवव एक अधययि ndashभाग -1 स 6 ndashडॉ सिोष कमाि निवािी -- परथम ससकिण-भाििीय गरथ निकिि िई हदलली
21
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash ििीय सि कल अक ndash 40
1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20
क-मधयकालीि एव आधनिक कववयो क िीवि एव िचिाओ का अधययि एव समीकषा
ख -आधनिक कववयो की िचिाओ की समीकषा
ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
22
SYBA Semester III
Title of the paper Functional Hindi
Paper Code SIUAHIN32
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
I परयोिि मलक हिनदी स ववदयारथियो का परिचय II ववदयारथियो म भाषा कौशलय का ववकास III परयोििमलक हिदी क परािभभक रप स परिचय IV ववदयारथियो क मि म िाषरभाषा हिनदी क परनि सममाि व परम का निमािण V सवभाषा क परनि गौिव बोध का निमािण VI दिहदि कायि म हिदी क परयोग को बढ़ावा दि का परयास
Module -1- वयाखयान - 15
1-परयोिि मलक हिनदी
I अथि II परिभाषा III सवरप िथा ववशषिा
2-सामानय हिनदी साहिजययक हिनदी
Module -2- वयाखयान - 10
3-पारिभावषक शबदावली का सामानय परिचय 4-पारिभावषक शबदावली क रप म 50 परनिशबदो की सची सलगि Module -3- वयाखयान - 10
5-अिवाद
23
I अथि II सवरप III परिभाषा IV मिययव
6-अिवाद क भद I शबदािवाद II भावािवाद iii सािािवाद
Module -4- वयाखयान - 10
7-ववजञापि I अथि II सवरप III परिभाषा IVववशषिाएा V ववजञापि की भाषा पाठयकरम क भलए निधािरिि पारिभावषक शबदावली 1-Ability योगयिा 2-Ballot मिपि 3-Basic बनियादी 4-Claim दावा 5-Circular परिपि 6-Consent सिमनि 7-Deduction कटौिी
24
8-Defacto वसिि 9-Deliberation ववचाि-ववमशि 10-Dispatch परषण 11-Enclosure अिलगिक 12-Estimate अिमाि 13-Experiment परयोग 14-Founder ससथापक 15-Graduate सिािक 16-Grant अिदाि 17-Honorarium मािदय 18-Identity Card पिचाि पि 19-Initials आदयकषि 20- Junior कनिषठ 21-Laboratory परयोगशाला 22-Leave छटटी 23-Margin िाभशया 24-Maximum अरधकिम 25-Memorandum जञापि 26-Modus operandi कायि-परणाली 27-Notice सचिा 28-Notification अरधसचिा 29-Oath शपथ 30-Parliament ससद 31-Priority पराथभमकिा 32-Project परियोििा 33-Proceedings कायिवािी 34-Questionnaire परशिावली 35-Rate दि
25
36-Reaction परनिफकरया 37-Record अभभलख 38- Style शली 39- Tax कि 40-Temporary असथायी 41-Tenure अवरध 42-Urgent अययावशयक 43-Utilization उपभोग 44-Valuation मलयाकि 45-Verification सययापि 46-Wage मज़दिी 47-Waiting list परिीकषा सची 48-Will वसीयि 49-Wholesale थोक वयापाि 50-Zonal office आचभलक कायािलय सदभि गरथ - 1-परयोििमलक हिनदी ndash वविोद गोदि - पिला ससकिण ndash 2001- वाणी परकाशि दरियागिहदलली ndash 110002
2- सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
3- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
4- आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
26
6- ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
27
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक ndash 15 परशि-4- पारिभावषक शबद -15- अक ndash 15x1 = 15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1- ककष पिीकषा -20 2-परकलप-20 क-हिनदी स अागरिी म अिवाद अथवा अागरिी स हिनदी म अिवाद ख-ववजञापि पि आधारिि पोसटि अथवा फफलम जकलप निमािण ग-पारिभावषक शबदो पि आधारिि परकलप िथा घ-परयोििमलक हिनदी स िड़ अनय ववषय भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
28
SYBA Semester IV
Title of the paper Modern Hindi Prose
Paper Code SIUAHIN41
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
List of Prescribed Books
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
Module- 1- वयाखयान ndash 15
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
उपनयास क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण उपनयास क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण Module- 2- वयाखयान - 10
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
निबनधो का वाचि व सपषटीकिण िथा उिक कथय व भशलप पकष क सदभि म चचाि Module- 3- वयाखयान - 10
निबनधो क मिययव उददशय व सामाजिक उपादयिा क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
29
Module- 4- वयाखयान - 10
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
िाटक क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण िाटक क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
सदभय गरथ ndash 1-हिनदी क चरचिि उपनयास ndash डॉ भगविी शिण भमशर ndashपरथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 2- हिनदी िाटक उदभव व ववकास ndashडॉ दशिथ ओझा-परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 3-हिनदी िाटय समालोचिा ndashडॉ मानधािा ओझा - परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 4-समकालीि हिनदी िाटक ndash डॉ िसवि भाई पडया - परथम ससकिण-जञाि परकाशि कािपि 5-समीकषायमक निबध ndashडॉ ववयनर सिािक - परथम ससकिण-िशिल पजबलभशग िाउस िई हदलली 6-अनिम दो दशको का हिनदी साहियय ndashसमपादि ndashडॉ मीिा गौिम - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
30
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash चिथि सि कल अक ndash 40
1- ककष पिीकषा -20
2-परकलप- अक-20
क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि
ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि
ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
31
SYBA Semester IV
Title of the paper Mass Media
Paper Code SIUAHIN42
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
Module -1- वयाखयान -15
ििसचाि माधयम 1-ििसचाि क-अथि ख-सवरप ग-परिभाषा 2-ििसचाि माधयमो का परिचय क-महरि माधयम ख-इलकरॉनिक माधयम
Module -2- वयाखयान -10
1-ििसचाि माधयमो का ववकास क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा च-इटििट छ-मोबाइल Module -3- वयाखयान -10
2-ििसचाि माधयमोपयोगी लखि
32
क-समाचाि ख-िड़डयोवािाि ग-साकषायकाि घ-सवाद च-फीचि 3-ििसचाि माधयमो की भाषा क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा Module -4- वयाखयान- 10
1-सववधाि मौभलक अरधकाि 2- सचिा का अरधकाि सचिा-वयाविारिक अिभव क भलए सचाि ससथािो (टी वी िड़डयो महरि माधयमो) की शकषखणक यािा अपकषकषि ि सदभि गरथ - 1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली- 110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013 -साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
33
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
7-मीड़डया लखि भसदधानि औि वयविाि ndash चरपरकाश भमशर - पिला ससकिण ndash 2004- सिय परकाशि असािी मागि दरियागिहदलली-110002
8-भािि का सववधाि एक परिचय ndashबरिफकशोि शमाि ndash बाििवाा ससकिणndashअशोक क घोष रिमखझम िाउस हदलली-110092
9-िानिय अपिा सचिा का अरधकाि अरधनियम 2005-डॉ िीिि कमाि -चिथि ससकिण -2015-भािि लॉ िाउस हदलली-110002
34
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक - 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक - 15 परशि-4- माधयमोपयोगी लखि पि आधारिि परशि ववकलप सहिि - अक -15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20 (क-समाचािपि की समीकषािड़डयो व दिदशिि क ववववध कायिकरमो क समीकषा फफलम समीकषा ख-साकषायकाि-ससकनिकमीिगकमी िचिाकाि अथवा भसि िगि स िड़ फकसी मिययवपणि वयजकि का साकषायकािसवाद अथवा फीचि लखि ग-सचिा क अरधकाि स सबजनधि कस सटडी भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
35
TYBA Semester V
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN51
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-हिनदी साहियय क इनििास व काल ववभािि स ववदयारथियो को अवगि किािा
2-हिनदी साहियय क ववभभनि कालो की पषठभभम व परवजयियो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3-हिनदी क पदय व गदय साहियय क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 15
1 हिनदी साहियय का इनििास िामकिण एव काल-ववभािि की समसया
2 आहदकाल
क) आहदकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) भसदध िाथ िि औि िासो साहियय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 2 - वयाखयान ndash 15
1-भजकिकाल
क)भजकिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख)सि कावय सफी कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 3 - वयाखयान ndash 15
36
क) िाम भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
ख) कषण भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 4 - वयाखयान ndash 15
1- िीनिकाल
क) िीनिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) िीनिबदध िीनिभसदध एव िीनिमकि कावय की सामानय ववशषिाएा
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
37
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
38
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
39
TYBA Semester V
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN52
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास व उसक कथय स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास म भमडलीकिण क ववववध रपो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- हिनदी साहियय म िखारचि औि ससमिण क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
निधािरिि पाठयपसिक
1 उपनयास ndash गलोबल गााव क दविा िणनर
परथम ससकिण - 2013 भाििीय जञािपीठ लोदी िोड ियी हदलली ndash 110003
Module -1- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास की पषठभभम कथा व चरिि िथा सदश
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
17
SYBA Semester III
Title of the paper Medieval and Modern Hindi Poetry
Paper Code SIUAHIN31
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय- 1-मधयकालीि एव आधनिक कववयो क वयजकिययव एव कनियव का परिचय 2-मधयकालीि एव आधनिक कवविा की समझ व समीकषा का ववकास 3-आधनिक कथाकािो व उिकी कनियो का परिचय 4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास 5-िचिायमकिा की परवजयि का ववकास List of Prescribed Books
1-मधयकालीि एव आधनिक कावय सगरि
-समपादि हिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय
परकाशक वाणी परकाशि िई हदलली
2- का वि िािायण - परनिनिरध कवविाए िीसिा ससकिण- िािकमल पपिबकस हदलली
3- िािश िोशी - परनिनिरध कवविाए - िीसिा ससकिण- िािकमल पपिबकस हदलली Module -1- वयाखयान ndash 15
1-मधयकालीि एव आधनिक कावय
मधयकालीि एव आधनिक कावय सगरि-समपादि हिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय
परकाशक वाणी परकाशि िई हदलली
18
पाठयकरम क भलए निधािरिि कवविाएा
मधयकालीि कावय
क- कबीि-
सिगर महिमा अग
1- सिगर की महिमा अिि अिि हदखावििाि
2- दीपक दीया िल भरि बिरि ि आवौ िटट
सभमिि भिि महिमा कौ अग
1-कबीि सिा कया कि helliphellip लाब गोड़ पसारि
2- ि ि कििा ि भया जिि दखौ निि ि
ख- सिदास क पद
1-अववगि गनि सि सगि पद गाव
2-िरि सौ मीि ि दखयौ कोई िािा िास निबाि
ग-िलसीदास
अयोधयाकाणड
1-माई िी मोहि कोउ ि समझाव पीि ि िानि बखािी
2- िब-िब भवि तरबलोकनि सिो तरबि सोकिनिि रि मिो
घ-तरबिािी क दोि
1-ििीिाद कववयि िस ि बड़ सब अग
2-सपजयि कस सदस िि ििम ववभव की िानि
3-कोहि ििि कोउ किौ िऊ िीच कौ िीच
19
4-िगनि समनि ि पाविी िीग ि िोि सगध
5-िहि पिाग िहि मधि मध आग कौि िवाल
6-घि-घि डोलि दीि ि लघ पनि बड़ौ लखाइ
Module- 2- वयाखयान ndash 10
आधनिक कावय
1-आिकल लड़ाई का िमािा ि- तरिलोचि
2-एक छोटा सा अििोध- कदाििाथ भसि
3-आधा चााद माागिा ि पिी िाि-ििश सकसिा 4-लड़िा िआ आदमी- ववशविाथपरसाद निवािी
5-एक ढ़लिी सदी का सच-काययायिी
Module- 3- वयाखयान ndash 10
2-परनिनिरध कवविाए-का वि िािायण
1-व िो ििी िािि 2-एक िल िए मकाि क सामि
3-बाज़ािो की ििफ
4-एक अिीब सी मजशकल
5-एक वकष की ियया
Module- 4- वयाखयान ndash 10
3-िािश िोशी परनिनिरध कवविाए-िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड
1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि
िई हदलली-110002
1-बचच काम पि िा िि ि
20
2-माि िाएाग
3-इययाहद
4-िमाि समय क बचच
5-अनिरिकि चीिो की माया
सदभि गरथ ndash 1-कबीि एक िई दजषट ndash डॉ िघवश ndashपरथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि इलािाबाद 2-िलसी की कावय कला औि दशिि ndashडॉ िामगोपाल शमाि lsquoहदिशrsquo -परथम ससकिण ndashसिसविी सवाद कायािलय आगिा 3-िलसी मािस ियिाकि ndash डॉ भागयविी भसि - परथम ससकिण- सिसविी पसिक सदि आगिा 4- समकालीि कावय यािा ndashडॉ िनद फकशोि िवल - परथम ससकिण-िािकमल परकाशि हदलली 5-िए कवव एक अधययि ndashभाग -1 स 6 ndashडॉ सिोष कमाि निवािी -- परथम ससकिण-भाििीय गरथ निकिि िई हदलली
21
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash ििीय सि कल अक ndash 40
1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20
क-मधयकालीि एव आधनिक कववयो क िीवि एव िचिाओ का अधययि एव समीकषा
ख -आधनिक कववयो की िचिाओ की समीकषा
ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
22
SYBA Semester III
Title of the paper Functional Hindi
Paper Code SIUAHIN32
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
I परयोिि मलक हिनदी स ववदयारथियो का परिचय II ववदयारथियो म भाषा कौशलय का ववकास III परयोििमलक हिदी क परािभभक रप स परिचय IV ववदयारथियो क मि म िाषरभाषा हिनदी क परनि सममाि व परम का निमािण V सवभाषा क परनि गौिव बोध का निमािण VI दिहदि कायि म हिदी क परयोग को बढ़ावा दि का परयास
Module -1- वयाखयान - 15
1-परयोिि मलक हिनदी
I अथि II परिभाषा III सवरप िथा ववशषिा
2-सामानय हिनदी साहिजययक हिनदी
Module -2- वयाखयान - 10
3-पारिभावषक शबदावली का सामानय परिचय 4-पारिभावषक शबदावली क रप म 50 परनिशबदो की सची सलगि Module -3- वयाखयान - 10
5-अिवाद
23
I अथि II सवरप III परिभाषा IV मिययव
6-अिवाद क भद I शबदािवाद II भावािवाद iii सािािवाद
Module -4- वयाखयान - 10
7-ववजञापि I अथि II सवरप III परिभाषा IVववशषिाएा V ववजञापि की भाषा पाठयकरम क भलए निधािरिि पारिभावषक शबदावली 1-Ability योगयिा 2-Ballot मिपि 3-Basic बनियादी 4-Claim दावा 5-Circular परिपि 6-Consent सिमनि 7-Deduction कटौिी
24
8-Defacto वसिि 9-Deliberation ववचाि-ववमशि 10-Dispatch परषण 11-Enclosure अिलगिक 12-Estimate अिमाि 13-Experiment परयोग 14-Founder ससथापक 15-Graduate सिािक 16-Grant अिदाि 17-Honorarium मािदय 18-Identity Card पिचाि पि 19-Initials आदयकषि 20- Junior कनिषठ 21-Laboratory परयोगशाला 22-Leave छटटी 23-Margin िाभशया 24-Maximum अरधकिम 25-Memorandum जञापि 26-Modus operandi कायि-परणाली 27-Notice सचिा 28-Notification अरधसचिा 29-Oath शपथ 30-Parliament ससद 31-Priority पराथभमकिा 32-Project परियोििा 33-Proceedings कायिवािी 34-Questionnaire परशिावली 35-Rate दि
25
36-Reaction परनिफकरया 37-Record अभभलख 38- Style शली 39- Tax कि 40-Temporary असथायी 41-Tenure अवरध 42-Urgent अययावशयक 43-Utilization उपभोग 44-Valuation मलयाकि 45-Verification सययापि 46-Wage मज़दिी 47-Waiting list परिीकषा सची 48-Will वसीयि 49-Wholesale थोक वयापाि 50-Zonal office आचभलक कायािलय सदभि गरथ - 1-परयोििमलक हिनदी ndash वविोद गोदि - पिला ससकिण ndash 2001- वाणी परकाशि दरियागिहदलली ndash 110002
2- सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
3- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
4- आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
26
6- ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
27
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक ndash 15 परशि-4- पारिभावषक शबद -15- अक ndash 15x1 = 15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1- ककष पिीकषा -20 2-परकलप-20 क-हिनदी स अागरिी म अिवाद अथवा अागरिी स हिनदी म अिवाद ख-ववजञापि पि आधारिि पोसटि अथवा फफलम जकलप निमािण ग-पारिभावषक शबदो पि आधारिि परकलप िथा घ-परयोििमलक हिनदी स िड़ अनय ववषय भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
28
SYBA Semester IV
Title of the paper Modern Hindi Prose
Paper Code SIUAHIN41
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
List of Prescribed Books
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
Module- 1- वयाखयान ndash 15
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
उपनयास क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण उपनयास क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण Module- 2- वयाखयान - 10
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
निबनधो का वाचि व सपषटीकिण िथा उिक कथय व भशलप पकष क सदभि म चचाि Module- 3- वयाखयान - 10
निबनधो क मिययव उददशय व सामाजिक उपादयिा क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
29
Module- 4- वयाखयान - 10
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
िाटक क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण िाटक क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
सदभय गरथ ndash 1-हिनदी क चरचिि उपनयास ndash डॉ भगविी शिण भमशर ndashपरथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 2- हिनदी िाटक उदभव व ववकास ndashडॉ दशिथ ओझा-परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 3-हिनदी िाटय समालोचिा ndashडॉ मानधािा ओझा - परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 4-समकालीि हिनदी िाटक ndash डॉ िसवि भाई पडया - परथम ससकिण-जञाि परकाशि कािपि 5-समीकषायमक निबध ndashडॉ ववयनर सिािक - परथम ससकिण-िशिल पजबलभशग िाउस िई हदलली 6-अनिम दो दशको का हिनदी साहियय ndashसमपादि ndashडॉ मीिा गौिम - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
30
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash चिथि सि कल अक ndash 40
1- ककष पिीकषा -20
2-परकलप- अक-20
क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि
ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि
ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
31
SYBA Semester IV
Title of the paper Mass Media
Paper Code SIUAHIN42
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
Module -1- वयाखयान -15
ििसचाि माधयम 1-ििसचाि क-अथि ख-सवरप ग-परिभाषा 2-ििसचाि माधयमो का परिचय क-महरि माधयम ख-इलकरॉनिक माधयम
Module -2- वयाखयान -10
1-ििसचाि माधयमो का ववकास क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा च-इटििट छ-मोबाइल Module -3- वयाखयान -10
2-ििसचाि माधयमोपयोगी लखि
32
क-समाचाि ख-िड़डयोवािाि ग-साकषायकाि घ-सवाद च-फीचि 3-ििसचाि माधयमो की भाषा क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा Module -4- वयाखयान- 10
1-सववधाि मौभलक अरधकाि 2- सचिा का अरधकाि सचिा-वयाविारिक अिभव क भलए सचाि ससथािो (टी वी िड़डयो महरि माधयमो) की शकषखणक यािा अपकषकषि ि सदभि गरथ - 1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली- 110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013 -साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
33
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
7-मीड़डया लखि भसदधानि औि वयविाि ndash चरपरकाश भमशर - पिला ससकिण ndash 2004- सिय परकाशि असािी मागि दरियागिहदलली-110002
8-भािि का सववधाि एक परिचय ndashबरिफकशोि शमाि ndash बाििवाा ससकिणndashअशोक क घोष रिमखझम िाउस हदलली-110092
9-िानिय अपिा सचिा का अरधकाि अरधनियम 2005-डॉ िीिि कमाि -चिथि ससकिण -2015-भािि लॉ िाउस हदलली-110002
34
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक - 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक - 15 परशि-4- माधयमोपयोगी लखि पि आधारिि परशि ववकलप सहिि - अक -15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20 (क-समाचािपि की समीकषािड़डयो व दिदशिि क ववववध कायिकरमो क समीकषा फफलम समीकषा ख-साकषायकाि-ससकनिकमीिगकमी िचिाकाि अथवा भसि िगि स िड़ फकसी मिययवपणि वयजकि का साकषायकािसवाद अथवा फीचि लखि ग-सचिा क अरधकाि स सबजनधि कस सटडी भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
35
TYBA Semester V
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN51
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-हिनदी साहियय क इनििास व काल ववभािि स ववदयारथियो को अवगि किािा
2-हिनदी साहियय क ववभभनि कालो की पषठभभम व परवजयियो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3-हिनदी क पदय व गदय साहियय क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 15
1 हिनदी साहियय का इनििास िामकिण एव काल-ववभािि की समसया
2 आहदकाल
क) आहदकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) भसदध िाथ िि औि िासो साहियय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 2 - वयाखयान ndash 15
1-भजकिकाल
क)भजकिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख)सि कावय सफी कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 3 - वयाखयान ndash 15
36
क) िाम भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
ख) कषण भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 4 - वयाखयान ndash 15
1- िीनिकाल
क) िीनिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) िीनिबदध िीनिभसदध एव िीनिमकि कावय की सामानय ववशषिाएा
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
37
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
38
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
39
TYBA Semester V
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN52
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास व उसक कथय स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास म भमडलीकिण क ववववध रपो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- हिनदी साहियय म िखारचि औि ससमिण क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
निधािरिि पाठयपसिक
1 उपनयास ndash गलोबल गााव क दविा िणनर
परथम ससकिण - 2013 भाििीय जञािपीठ लोदी िोड ियी हदलली ndash 110003
Module -1- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास की पषठभभम कथा व चरिि िथा सदश
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
18
पाठयकरम क भलए निधािरिि कवविाएा
मधयकालीि कावय
क- कबीि-
सिगर महिमा अग
1- सिगर की महिमा अिि अिि हदखावििाि
2- दीपक दीया िल भरि बिरि ि आवौ िटट
सभमिि भिि महिमा कौ अग
1-कबीि सिा कया कि helliphellip लाब गोड़ पसारि
2- ि ि कििा ि भया जिि दखौ निि ि
ख- सिदास क पद
1-अववगि गनि सि सगि पद गाव
2-िरि सौ मीि ि दखयौ कोई िािा िास निबाि
ग-िलसीदास
अयोधयाकाणड
1-माई िी मोहि कोउ ि समझाव पीि ि िानि बखािी
2- िब-िब भवि तरबलोकनि सिो तरबि सोकिनिि रि मिो
घ-तरबिािी क दोि
1-ििीिाद कववयि िस ि बड़ सब अग
2-सपजयि कस सदस िि ििम ववभव की िानि
3-कोहि ििि कोउ किौ िऊ िीच कौ िीच
19
4-िगनि समनि ि पाविी िीग ि िोि सगध
5-िहि पिाग िहि मधि मध आग कौि िवाल
6-घि-घि डोलि दीि ि लघ पनि बड़ौ लखाइ
Module- 2- वयाखयान ndash 10
आधनिक कावय
1-आिकल लड़ाई का िमािा ि- तरिलोचि
2-एक छोटा सा अििोध- कदाििाथ भसि
3-आधा चााद माागिा ि पिी िाि-ििश सकसिा 4-लड़िा िआ आदमी- ववशविाथपरसाद निवािी
5-एक ढ़लिी सदी का सच-काययायिी
Module- 3- वयाखयान ndash 10
2-परनिनिरध कवविाए-का वि िािायण
1-व िो ििी िािि 2-एक िल िए मकाि क सामि
3-बाज़ािो की ििफ
4-एक अिीब सी मजशकल
5-एक वकष की ियया
Module- 4- वयाखयान ndash 10
3-िािश िोशी परनिनिरध कवविाए-िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड
1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि
िई हदलली-110002
1-बचच काम पि िा िि ि
20
2-माि िाएाग
3-इययाहद
4-िमाि समय क बचच
5-अनिरिकि चीिो की माया
सदभि गरथ ndash 1-कबीि एक िई दजषट ndash डॉ िघवश ndashपरथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि इलािाबाद 2-िलसी की कावय कला औि दशिि ndashडॉ िामगोपाल शमाि lsquoहदिशrsquo -परथम ससकिण ndashसिसविी सवाद कायािलय आगिा 3-िलसी मािस ियिाकि ndash डॉ भागयविी भसि - परथम ससकिण- सिसविी पसिक सदि आगिा 4- समकालीि कावय यािा ndashडॉ िनद फकशोि िवल - परथम ससकिण-िािकमल परकाशि हदलली 5-िए कवव एक अधययि ndashभाग -1 स 6 ndashडॉ सिोष कमाि निवािी -- परथम ससकिण-भाििीय गरथ निकिि िई हदलली
21
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash ििीय सि कल अक ndash 40
1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20
क-मधयकालीि एव आधनिक कववयो क िीवि एव िचिाओ का अधययि एव समीकषा
ख -आधनिक कववयो की िचिाओ की समीकषा
ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
22
SYBA Semester III
Title of the paper Functional Hindi
Paper Code SIUAHIN32
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
I परयोिि मलक हिनदी स ववदयारथियो का परिचय II ववदयारथियो म भाषा कौशलय का ववकास III परयोििमलक हिदी क परािभभक रप स परिचय IV ववदयारथियो क मि म िाषरभाषा हिनदी क परनि सममाि व परम का निमािण V सवभाषा क परनि गौिव बोध का निमािण VI दिहदि कायि म हिदी क परयोग को बढ़ावा दि का परयास
Module -1- वयाखयान - 15
1-परयोिि मलक हिनदी
I अथि II परिभाषा III सवरप िथा ववशषिा
2-सामानय हिनदी साहिजययक हिनदी
Module -2- वयाखयान - 10
3-पारिभावषक शबदावली का सामानय परिचय 4-पारिभावषक शबदावली क रप म 50 परनिशबदो की सची सलगि Module -3- वयाखयान - 10
5-अिवाद
23
I अथि II सवरप III परिभाषा IV मिययव
6-अिवाद क भद I शबदािवाद II भावािवाद iii सािािवाद
Module -4- वयाखयान - 10
7-ववजञापि I अथि II सवरप III परिभाषा IVववशषिाएा V ववजञापि की भाषा पाठयकरम क भलए निधािरिि पारिभावषक शबदावली 1-Ability योगयिा 2-Ballot मिपि 3-Basic बनियादी 4-Claim दावा 5-Circular परिपि 6-Consent सिमनि 7-Deduction कटौिी
24
8-Defacto वसिि 9-Deliberation ववचाि-ववमशि 10-Dispatch परषण 11-Enclosure अिलगिक 12-Estimate अिमाि 13-Experiment परयोग 14-Founder ससथापक 15-Graduate सिािक 16-Grant अिदाि 17-Honorarium मािदय 18-Identity Card पिचाि पि 19-Initials आदयकषि 20- Junior कनिषठ 21-Laboratory परयोगशाला 22-Leave छटटी 23-Margin िाभशया 24-Maximum अरधकिम 25-Memorandum जञापि 26-Modus operandi कायि-परणाली 27-Notice सचिा 28-Notification अरधसचिा 29-Oath शपथ 30-Parliament ससद 31-Priority पराथभमकिा 32-Project परियोििा 33-Proceedings कायिवािी 34-Questionnaire परशिावली 35-Rate दि
25
36-Reaction परनिफकरया 37-Record अभभलख 38- Style शली 39- Tax कि 40-Temporary असथायी 41-Tenure अवरध 42-Urgent अययावशयक 43-Utilization उपभोग 44-Valuation मलयाकि 45-Verification सययापि 46-Wage मज़दिी 47-Waiting list परिीकषा सची 48-Will वसीयि 49-Wholesale थोक वयापाि 50-Zonal office आचभलक कायािलय सदभि गरथ - 1-परयोििमलक हिनदी ndash वविोद गोदि - पिला ससकिण ndash 2001- वाणी परकाशि दरियागिहदलली ndash 110002
2- सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
3- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
4- आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
26
6- ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
27
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक ndash 15 परशि-4- पारिभावषक शबद -15- अक ndash 15x1 = 15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1- ककष पिीकषा -20 2-परकलप-20 क-हिनदी स अागरिी म अिवाद अथवा अागरिी स हिनदी म अिवाद ख-ववजञापि पि आधारिि पोसटि अथवा फफलम जकलप निमािण ग-पारिभावषक शबदो पि आधारिि परकलप िथा घ-परयोििमलक हिनदी स िड़ अनय ववषय भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
28
SYBA Semester IV
Title of the paper Modern Hindi Prose
Paper Code SIUAHIN41
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
List of Prescribed Books
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
Module- 1- वयाखयान ndash 15
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
उपनयास क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण उपनयास क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण Module- 2- वयाखयान - 10
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
निबनधो का वाचि व सपषटीकिण िथा उिक कथय व भशलप पकष क सदभि म चचाि Module- 3- वयाखयान - 10
निबनधो क मिययव उददशय व सामाजिक उपादयिा क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
29
Module- 4- वयाखयान - 10
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
िाटक क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण िाटक क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
सदभय गरथ ndash 1-हिनदी क चरचिि उपनयास ndash डॉ भगविी शिण भमशर ndashपरथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 2- हिनदी िाटक उदभव व ववकास ndashडॉ दशिथ ओझा-परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 3-हिनदी िाटय समालोचिा ndashडॉ मानधािा ओझा - परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 4-समकालीि हिनदी िाटक ndash डॉ िसवि भाई पडया - परथम ससकिण-जञाि परकाशि कािपि 5-समीकषायमक निबध ndashडॉ ववयनर सिािक - परथम ससकिण-िशिल पजबलभशग िाउस िई हदलली 6-अनिम दो दशको का हिनदी साहियय ndashसमपादि ndashडॉ मीिा गौिम - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
30
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash चिथि सि कल अक ndash 40
1- ककष पिीकषा -20
2-परकलप- अक-20
क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि
ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि
ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
31
SYBA Semester IV
Title of the paper Mass Media
Paper Code SIUAHIN42
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
Module -1- वयाखयान -15
ििसचाि माधयम 1-ििसचाि क-अथि ख-सवरप ग-परिभाषा 2-ििसचाि माधयमो का परिचय क-महरि माधयम ख-इलकरॉनिक माधयम
Module -2- वयाखयान -10
1-ििसचाि माधयमो का ववकास क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा च-इटििट छ-मोबाइल Module -3- वयाखयान -10
2-ििसचाि माधयमोपयोगी लखि
32
क-समाचाि ख-िड़डयोवािाि ग-साकषायकाि घ-सवाद च-फीचि 3-ििसचाि माधयमो की भाषा क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा Module -4- वयाखयान- 10
1-सववधाि मौभलक अरधकाि 2- सचिा का अरधकाि सचिा-वयाविारिक अिभव क भलए सचाि ससथािो (टी वी िड़डयो महरि माधयमो) की शकषखणक यािा अपकषकषि ि सदभि गरथ - 1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली- 110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013 -साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
33
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
7-मीड़डया लखि भसदधानि औि वयविाि ndash चरपरकाश भमशर - पिला ससकिण ndash 2004- सिय परकाशि असािी मागि दरियागिहदलली-110002
8-भािि का सववधाि एक परिचय ndashबरिफकशोि शमाि ndash बाििवाा ससकिणndashअशोक क घोष रिमखझम िाउस हदलली-110092
9-िानिय अपिा सचिा का अरधकाि अरधनियम 2005-डॉ िीिि कमाि -चिथि ससकिण -2015-भािि लॉ िाउस हदलली-110002
34
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक - 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक - 15 परशि-4- माधयमोपयोगी लखि पि आधारिि परशि ववकलप सहिि - अक -15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20 (क-समाचािपि की समीकषािड़डयो व दिदशिि क ववववध कायिकरमो क समीकषा फफलम समीकषा ख-साकषायकाि-ससकनिकमीिगकमी िचिाकाि अथवा भसि िगि स िड़ फकसी मिययवपणि वयजकि का साकषायकािसवाद अथवा फीचि लखि ग-सचिा क अरधकाि स सबजनधि कस सटडी भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
35
TYBA Semester V
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN51
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-हिनदी साहियय क इनििास व काल ववभािि स ववदयारथियो को अवगि किािा
2-हिनदी साहियय क ववभभनि कालो की पषठभभम व परवजयियो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3-हिनदी क पदय व गदय साहियय क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 15
1 हिनदी साहियय का इनििास िामकिण एव काल-ववभािि की समसया
2 आहदकाल
क) आहदकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) भसदध िाथ िि औि िासो साहियय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 2 - वयाखयान ndash 15
1-भजकिकाल
क)भजकिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख)सि कावय सफी कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 3 - वयाखयान ndash 15
36
क) िाम भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
ख) कषण भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 4 - वयाखयान ndash 15
1- िीनिकाल
क) िीनिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) िीनिबदध िीनिभसदध एव िीनिमकि कावय की सामानय ववशषिाएा
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
37
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
38
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
39
TYBA Semester V
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN52
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास व उसक कथय स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास म भमडलीकिण क ववववध रपो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- हिनदी साहियय म िखारचि औि ससमिण क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
निधािरिि पाठयपसिक
1 उपनयास ndash गलोबल गााव क दविा िणनर
परथम ससकिण - 2013 भाििीय जञािपीठ लोदी िोड ियी हदलली ndash 110003
Module -1- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास की पषठभभम कथा व चरिि िथा सदश
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
19
4-िगनि समनि ि पाविी िीग ि िोि सगध
5-िहि पिाग िहि मधि मध आग कौि िवाल
6-घि-घि डोलि दीि ि लघ पनि बड़ौ लखाइ
Module- 2- वयाखयान ndash 10
आधनिक कावय
1-आिकल लड़ाई का िमािा ि- तरिलोचि
2-एक छोटा सा अििोध- कदाििाथ भसि
3-आधा चााद माागिा ि पिी िाि-ििश सकसिा 4-लड़िा िआ आदमी- ववशविाथपरसाद निवािी
5-एक ढ़लिी सदी का सच-काययायिी
Module- 3- वयाखयान ndash 10
2-परनिनिरध कवविाए-का वि िािायण
1-व िो ििी िािि 2-एक िल िए मकाि क सामि
3-बाज़ािो की ििफ
4-एक अिीब सी मजशकल
5-एक वकष की ियया
Module- 4- वयाखयान ndash 10
3-िािश िोशी परनिनिरध कवविाए-िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड
1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि
िई हदलली-110002
1-बचच काम पि िा िि ि
20
2-माि िाएाग
3-इययाहद
4-िमाि समय क बचच
5-अनिरिकि चीिो की माया
सदभि गरथ ndash 1-कबीि एक िई दजषट ndash डॉ िघवश ndashपरथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि इलािाबाद 2-िलसी की कावय कला औि दशिि ndashडॉ िामगोपाल शमाि lsquoहदिशrsquo -परथम ससकिण ndashसिसविी सवाद कायािलय आगिा 3-िलसी मािस ियिाकि ndash डॉ भागयविी भसि - परथम ससकिण- सिसविी पसिक सदि आगिा 4- समकालीि कावय यािा ndashडॉ िनद फकशोि िवल - परथम ससकिण-िािकमल परकाशि हदलली 5-िए कवव एक अधययि ndashभाग -1 स 6 ndashडॉ सिोष कमाि निवािी -- परथम ससकिण-भाििीय गरथ निकिि िई हदलली
21
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash ििीय सि कल अक ndash 40
1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20
क-मधयकालीि एव आधनिक कववयो क िीवि एव िचिाओ का अधययि एव समीकषा
ख -आधनिक कववयो की िचिाओ की समीकषा
ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
22
SYBA Semester III
Title of the paper Functional Hindi
Paper Code SIUAHIN32
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
I परयोिि मलक हिनदी स ववदयारथियो का परिचय II ववदयारथियो म भाषा कौशलय का ववकास III परयोििमलक हिदी क परािभभक रप स परिचय IV ववदयारथियो क मि म िाषरभाषा हिनदी क परनि सममाि व परम का निमािण V सवभाषा क परनि गौिव बोध का निमािण VI दिहदि कायि म हिदी क परयोग को बढ़ावा दि का परयास
Module -1- वयाखयान - 15
1-परयोिि मलक हिनदी
I अथि II परिभाषा III सवरप िथा ववशषिा
2-सामानय हिनदी साहिजययक हिनदी
Module -2- वयाखयान - 10
3-पारिभावषक शबदावली का सामानय परिचय 4-पारिभावषक शबदावली क रप म 50 परनिशबदो की सची सलगि Module -3- वयाखयान - 10
5-अिवाद
23
I अथि II सवरप III परिभाषा IV मिययव
6-अिवाद क भद I शबदािवाद II भावािवाद iii सािािवाद
Module -4- वयाखयान - 10
7-ववजञापि I अथि II सवरप III परिभाषा IVववशषिाएा V ववजञापि की भाषा पाठयकरम क भलए निधािरिि पारिभावषक शबदावली 1-Ability योगयिा 2-Ballot मिपि 3-Basic बनियादी 4-Claim दावा 5-Circular परिपि 6-Consent सिमनि 7-Deduction कटौिी
24
8-Defacto वसिि 9-Deliberation ववचाि-ववमशि 10-Dispatch परषण 11-Enclosure अिलगिक 12-Estimate अिमाि 13-Experiment परयोग 14-Founder ससथापक 15-Graduate सिािक 16-Grant अिदाि 17-Honorarium मािदय 18-Identity Card पिचाि पि 19-Initials आदयकषि 20- Junior कनिषठ 21-Laboratory परयोगशाला 22-Leave छटटी 23-Margin िाभशया 24-Maximum अरधकिम 25-Memorandum जञापि 26-Modus operandi कायि-परणाली 27-Notice सचिा 28-Notification अरधसचिा 29-Oath शपथ 30-Parliament ससद 31-Priority पराथभमकिा 32-Project परियोििा 33-Proceedings कायिवािी 34-Questionnaire परशिावली 35-Rate दि
25
36-Reaction परनिफकरया 37-Record अभभलख 38- Style शली 39- Tax कि 40-Temporary असथायी 41-Tenure अवरध 42-Urgent अययावशयक 43-Utilization उपभोग 44-Valuation मलयाकि 45-Verification सययापि 46-Wage मज़दिी 47-Waiting list परिीकषा सची 48-Will वसीयि 49-Wholesale थोक वयापाि 50-Zonal office आचभलक कायािलय सदभि गरथ - 1-परयोििमलक हिनदी ndash वविोद गोदि - पिला ससकिण ndash 2001- वाणी परकाशि दरियागिहदलली ndash 110002
2- सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
3- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
4- आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
26
6- ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
27
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक ndash 15 परशि-4- पारिभावषक शबद -15- अक ndash 15x1 = 15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1- ककष पिीकषा -20 2-परकलप-20 क-हिनदी स अागरिी म अिवाद अथवा अागरिी स हिनदी म अिवाद ख-ववजञापि पि आधारिि पोसटि अथवा फफलम जकलप निमािण ग-पारिभावषक शबदो पि आधारिि परकलप िथा घ-परयोििमलक हिनदी स िड़ अनय ववषय भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
28
SYBA Semester IV
Title of the paper Modern Hindi Prose
Paper Code SIUAHIN41
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
List of Prescribed Books
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
Module- 1- वयाखयान ndash 15
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
उपनयास क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण उपनयास क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण Module- 2- वयाखयान - 10
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
निबनधो का वाचि व सपषटीकिण िथा उिक कथय व भशलप पकष क सदभि म चचाि Module- 3- वयाखयान - 10
निबनधो क मिययव उददशय व सामाजिक उपादयिा क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
29
Module- 4- वयाखयान - 10
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
िाटक क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण िाटक क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
सदभय गरथ ndash 1-हिनदी क चरचिि उपनयास ndash डॉ भगविी शिण भमशर ndashपरथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 2- हिनदी िाटक उदभव व ववकास ndashडॉ दशिथ ओझा-परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 3-हिनदी िाटय समालोचिा ndashडॉ मानधािा ओझा - परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 4-समकालीि हिनदी िाटक ndash डॉ िसवि भाई पडया - परथम ससकिण-जञाि परकाशि कािपि 5-समीकषायमक निबध ndashडॉ ववयनर सिािक - परथम ससकिण-िशिल पजबलभशग िाउस िई हदलली 6-अनिम दो दशको का हिनदी साहियय ndashसमपादि ndashडॉ मीिा गौिम - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
30
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash चिथि सि कल अक ndash 40
1- ककष पिीकषा -20
2-परकलप- अक-20
क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि
ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि
ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
31
SYBA Semester IV
Title of the paper Mass Media
Paper Code SIUAHIN42
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
Module -1- वयाखयान -15
ििसचाि माधयम 1-ििसचाि क-अथि ख-सवरप ग-परिभाषा 2-ििसचाि माधयमो का परिचय क-महरि माधयम ख-इलकरॉनिक माधयम
Module -2- वयाखयान -10
1-ििसचाि माधयमो का ववकास क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा च-इटििट छ-मोबाइल Module -3- वयाखयान -10
2-ििसचाि माधयमोपयोगी लखि
32
क-समाचाि ख-िड़डयोवािाि ग-साकषायकाि घ-सवाद च-फीचि 3-ििसचाि माधयमो की भाषा क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा Module -4- वयाखयान- 10
1-सववधाि मौभलक अरधकाि 2- सचिा का अरधकाि सचिा-वयाविारिक अिभव क भलए सचाि ससथािो (टी वी िड़डयो महरि माधयमो) की शकषखणक यािा अपकषकषि ि सदभि गरथ - 1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली- 110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013 -साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
33
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
7-मीड़डया लखि भसदधानि औि वयविाि ndash चरपरकाश भमशर - पिला ससकिण ndash 2004- सिय परकाशि असािी मागि दरियागिहदलली-110002
8-भािि का सववधाि एक परिचय ndashबरिफकशोि शमाि ndash बाििवाा ससकिणndashअशोक क घोष रिमखझम िाउस हदलली-110092
9-िानिय अपिा सचिा का अरधकाि अरधनियम 2005-डॉ िीिि कमाि -चिथि ससकिण -2015-भािि लॉ िाउस हदलली-110002
34
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक - 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक - 15 परशि-4- माधयमोपयोगी लखि पि आधारिि परशि ववकलप सहिि - अक -15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20 (क-समाचािपि की समीकषािड़डयो व दिदशिि क ववववध कायिकरमो क समीकषा फफलम समीकषा ख-साकषायकाि-ससकनिकमीिगकमी िचिाकाि अथवा भसि िगि स िड़ फकसी मिययवपणि वयजकि का साकषायकािसवाद अथवा फीचि लखि ग-सचिा क अरधकाि स सबजनधि कस सटडी भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
35
TYBA Semester V
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN51
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-हिनदी साहियय क इनििास व काल ववभािि स ववदयारथियो को अवगि किािा
2-हिनदी साहियय क ववभभनि कालो की पषठभभम व परवजयियो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3-हिनदी क पदय व गदय साहियय क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 15
1 हिनदी साहियय का इनििास िामकिण एव काल-ववभािि की समसया
2 आहदकाल
क) आहदकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) भसदध िाथ िि औि िासो साहियय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 2 - वयाखयान ndash 15
1-भजकिकाल
क)भजकिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख)सि कावय सफी कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 3 - वयाखयान ndash 15
36
क) िाम भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
ख) कषण भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 4 - वयाखयान ndash 15
1- िीनिकाल
क) िीनिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) िीनिबदध िीनिभसदध एव िीनिमकि कावय की सामानय ववशषिाएा
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
37
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
38
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
39
TYBA Semester V
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN52
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास व उसक कथय स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास म भमडलीकिण क ववववध रपो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- हिनदी साहियय म िखारचि औि ससमिण क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
निधािरिि पाठयपसिक
1 उपनयास ndash गलोबल गााव क दविा िणनर
परथम ससकिण - 2013 भाििीय जञािपीठ लोदी िोड ियी हदलली ndash 110003
Module -1- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास की पषठभभम कथा व चरिि िथा सदश
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
20
2-माि िाएाग
3-इययाहद
4-िमाि समय क बचच
5-अनिरिकि चीिो की माया
सदभि गरथ ndash 1-कबीि एक िई दजषट ndash डॉ िघवश ndashपरथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि इलािाबाद 2-िलसी की कावय कला औि दशिि ndashडॉ िामगोपाल शमाि lsquoहदिशrsquo -परथम ससकिण ndashसिसविी सवाद कायािलय आगिा 3-िलसी मािस ियिाकि ndash डॉ भागयविी भसि - परथम ससकिण- सिसविी पसिक सदि आगिा 4- समकालीि कावय यािा ndashडॉ िनद फकशोि िवल - परथम ससकिण-िािकमल परकाशि हदलली 5-िए कवव एक अधययि ndashभाग -1 स 6 ndashडॉ सिोष कमाि निवािी -- परथम ससकिण-भाििीय गरथ निकिि िई हदलली
21
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash ििीय सि कल अक ndash 40
1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20
क-मधयकालीि एव आधनिक कववयो क िीवि एव िचिाओ का अधययि एव समीकषा
ख -आधनिक कववयो की िचिाओ की समीकषा
ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
22
SYBA Semester III
Title of the paper Functional Hindi
Paper Code SIUAHIN32
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
I परयोिि मलक हिनदी स ववदयारथियो का परिचय II ववदयारथियो म भाषा कौशलय का ववकास III परयोििमलक हिदी क परािभभक रप स परिचय IV ववदयारथियो क मि म िाषरभाषा हिनदी क परनि सममाि व परम का निमािण V सवभाषा क परनि गौिव बोध का निमािण VI दिहदि कायि म हिदी क परयोग को बढ़ावा दि का परयास
Module -1- वयाखयान - 15
1-परयोिि मलक हिनदी
I अथि II परिभाषा III सवरप िथा ववशषिा
2-सामानय हिनदी साहिजययक हिनदी
Module -2- वयाखयान - 10
3-पारिभावषक शबदावली का सामानय परिचय 4-पारिभावषक शबदावली क रप म 50 परनिशबदो की सची सलगि Module -3- वयाखयान - 10
5-अिवाद
23
I अथि II सवरप III परिभाषा IV मिययव
6-अिवाद क भद I शबदािवाद II भावािवाद iii सािािवाद
Module -4- वयाखयान - 10
7-ववजञापि I अथि II सवरप III परिभाषा IVववशषिाएा V ववजञापि की भाषा पाठयकरम क भलए निधािरिि पारिभावषक शबदावली 1-Ability योगयिा 2-Ballot मिपि 3-Basic बनियादी 4-Claim दावा 5-Circular परिपि 6-Consent सिमनि 7-Deduction कटौिी
24
8-Defacto वसिि 9-Deliberation ववचाि-ववमशि 10-Dispatch परषण 11-Enclosure अिलगिक 12-Estimate अिमाि 13-Experiment परयोग 14-Founder ससथापक 15-Graduate सिािक 16-Grant अिदाि 17-Honorarium मािदय 18-Identity Card पिचाि पि 19-Initials आदयकषि 20- Junior कनिषठ 21-Laboratory परयोगशाला 22-Leave छटटी 23-Margin िाभशया 24-Maximum अरधकिम 25-Memorandum जञापि 26-Modus operandi कायि-परणाली 27-Notice सचिा 28-Notification अरधसचिा 29-Oath शपथ 30-Parliament ससद 31-Priority पराथभमकिा 32-Project परियोििा 33-Proceedings कायिवािी 34-Questionnaire परशिावली 35-Rate दि
25
36-Reaction परनिफकरया 37-Record अभभलख 38- Style शली 39- Tax कि 40-Temporary असथायी 41-Tenure अवरध 42-Urgent अययावशयक 43-Utilization उपभोग 44-Valuation मलयाकि 45-Verification सययापि 46-Wage मज़दिी 47-Waiting list परिीकषा सची 48-Will वसीयि 49-Wholesale थोक वयापाि 50-Zonal office आचभलक कायािलय सदभि गरथ - 1-परयोििमलक हिनदी ndash वविोद गोदि - पिला ससकिण ndash 2001- वाणी परकाशि दरियागिहदलली ndash 110002
2- सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
3- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
4- आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
26
6- ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
27
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक ndash 15 परशि-4- पारिभावषक शबद -15- अक ndash 15x1 = 15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1- ककष पिीकषा -20 2-परकलप-20 क-हिनदी स अागरिी म अिवाद अथवा अागरिी स हिनदी म अिवाद ख-ववजञापि पि आधारिि पोसटि अथवा फफलम जकलप निमािण ग-पारिभावषक शबदो पि आधारिि परकलप िथा घ-परयोििमलक हिनदी स िड़ अनय ववषय भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
28
SYBA Semester IV
Title of the paper Modern Hindi Prose
Paper Code SIUAHIN41
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
List of Prescribed Books
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
Module- 1- वयाखयान ndash 15
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
उपनयास क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण उपनयास क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण Module- 2- वयाखयान - 10
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
निबनधो का वाचि व सपषटीकिण िथा उिक कथय व भशलप पकष क सदभि म चचाि Module- 3- वयाखयान - 10
निबनधो क मिययव उददशय व सामाजिक उपादयिा क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
29
Module- 4- वयाखयान - 10
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
िाटक क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण िाटक क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
सदभय गरथ ndash 1-हिनदी क चरचिि उपनयास ndash डॉ भगविी शिण भमशर ndashपरथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 2- हिनदी िाटक उदभव व ववकास ndashडॉ दशिथ ओझा-परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 3-हिनदी िाटय समालोचिा ndashडॉ मानधािा ओझा - परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 4-समकालीि हिनदी िाटक ndash डॉ िसवि भाई पडया - परथम ससकिण-जञाि परकाशि कािपि 5-समीकषायमक निबध ndashडॉ ववयनर सिािक - परथम ससकिण-िशिल पजबलभशग िाउस िई हदलली 6-अनिम दो दशको का हिनदी साहियय ndashसमपादि ndashडॉ मीिा गौिम - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
30
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash चिथि सि कल अक ndash 40
1- ककष पिीकषा -20
2-परकलप- अक-20
क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि
ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि
ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
31
SYBA Semester IV
Title of the paper Mass Media
Paper Code SIUAHIN42
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
Module -1- वयाखयान -15
ििसचाि माधयम 1-ििसचाि क-अथि ख-सवरप ग-परिभाषा 2-ििसचाि माधयमो का परिचय क-महरि माधयम ख-इलकरॉनिक माधयम
Module -2- वयाखयान -10
1-ििसचाि माधयमो का ववकास क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा च-इटििट छ-मोबाइल Module -3- वयाखयान -10
2-ििसचाि माधयमोपयोगी लखि
32
क-समाचाि ख-िड़डयोवािाि ग-साकषायकाि घ-सवाद च-फीचि 3-ििसचाि माधयमो की भाषा क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा Module -4- वयाखयान- 10
1-सववधाि मौभलक अरधकाि 2- सचिा का अरधकाि सचिा-वयाविारिक अिभव क भलए सचाि ससथािो (टी वी िड़डयो महरि माधयमो) की शकषखणक यािा अपकषकषि ि सदभि गरथ - 1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली- 110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013 -साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
33
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
7-मीड़डया लखि भसदधानि औि वयविाि ndash चरपरकाश भमशर - पिला ससकिण ndash 2004- सिय परकाशि असािी मागि दरियागिहदलली-110002
8-भािि का सववधाि एक परिचय ndashबरिफकशोि शमाि ndash बाििवाा ससकिणndashअशोक क घोष रिमखझम िाउस हदलली-110092
9-िानिय अपिा सचिा का अरधकाि अरधनियम 2005-डॉ िीिि कमाि -चिथि ससकिण -2015-भािि लॉ िाउस हदलली-110002
34
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक - 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक - 15 परशि-4- माधयमोपयोगी लखि पि आधारिि परशि ववकलप सहिि - अक -15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20 (क-समाचािपि की समीकषािड़डयो व दिदशिि क ववववध कायिकरमो क समीकषा फफलम समीकषा ख-साकषायकाि-ससकनिकमीिगकमी िचिाकाि अथवा भसि िगि स िड़ फकसी मिययवपणि वयजकि का साकषायकािसवाद अथवा फीचि लखि ग-सचिा क अरधकाि स सबजनधि कस सटडी भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
35
TYBA Semester V
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN51
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-हिनदी साहियय क इनििास व काल ववभािि स ववदयारथियो को अवगि किािा
2-हिनदी साहियय क ववभभनि कालो की पषठभभम व परवजयियो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3-हिनदी क पदय व गदय साहियय क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 15
1 हिनदी साहियय का इनििास िामकिण एव काल-ववभािि की समसया
2 आहदकाल
क) आहदकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) भसदध िाथ िि औि िासो साहियय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 2 - वयाखयान ndash 15
1-भजकिकाल
क)भजकिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख)सि कावय सफी कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 3 - वयाखयान ndash 15
36
क) िाम भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
ख) कषण भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 4 - वयाखयान ndash 15
1- िीनिकाल
क) िीनिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) िीनिबदध िीनिभसदध एव िीनिमकि कावय की सामानय ववशषिाएा
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
37
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
38
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
39
TYBA Semester V
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN52
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास व उसक कथय स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास म भमडलीकिण क ववववध रपो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- हिनदी साहियय म िखारचि औि ससमिण क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
निधािरिि पाठयपसिक
1 उपनयास ndash गलोबल गााव क दविा िणनर
परथम ससकिण - 2013 भाििीय जञािपीठ लोदी िोड ियी हदलली ndash 110003
Module -1- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास की पषठभभम कथा व चरिि िथा सदश
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
21
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (ततीय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash ििीय सि कल अक ndash 40
1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20
क-मधयकालीि एव आधनिक कववयो क िीवि एव िचिाओ का अधययि एव समीकषा
ख -आधनिक कववयो की िचिाओ की समीकषा
ग-उपलबध कववयो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
22
SYBA Semester III
Title of the paper Functional Hindi
Paper Code SIUAHIN32
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
I परयोिि मलक हिनदी स ववदयारथियो का परिचय II ववदयारथियो म भाषा कौशलय का ववकास III परयोििमलक हिदी क परािभभक रप स परिचय IV ववदयारथियो क मि म िाषरभाषा हिनदी क परनि सममाि व परम का निमािण V सवभाषा क परनि गौिव बोध का निमािण VI दिहदि कायि म हिदी क परयोग को बढ़ावा दि का परयास
Module -1- वयाखयान - 15
1-परयोिि मलक हिनदी
I अथि II परिभाषा III सवरप िथा ववशषिा
2-सामानय हिनदी साहिजययक हिनदी
Module -2- वयाखयान - 10
3-पारिभावषक शबदावली का सामानय परिचय 4-पारिभावषक शबदावली क रप म 50 परनिशबदो की सची सलगि Module -3- वयाखयान - 10
5-अिवाद
23
I अथि II सवरप III परिभाषा IV मिययव
6-अिवाद क भद I शबदािवाद II भावािवाद iii सािािवाद
Module -4- वयाखयान - 10
7-ववजञापि I अथि II सवरप III परिभाषा IVववशषिाएा V ववजञापि की भाषा पाठयकरम क भलए निधािरिि पारिभावषक शबदावली 1-Ability योगयिा 2-Ballot मिपि 3-Basic बनियादी 4-Claim दावा 5-Circular परिपि 6-Consent सिमनि 7-Deduction कटौिी
24
8-Defacto वसिि 9-Deliberation ववचाि-ववमशि 10-Dispatch परषण 11-Enclosure अिलगिक 12-Estimate अिमाि 13-Experiment परयोग 14-Founder ससथापक 15-Graduate सिािक 16-Grant अिदाि 17-Honorarium मािदय 18-Identity Card पिचाि पि 19-Initials आदयकषि 20- Junior कनिषठ 21-Laboratory परयोगशाला 22-Leave छटटी 23-Margin िाभशया 24-Maximum अरधकिम 25-Memorandum जञापि 26-Modus operandi कायि-परणाली 27-Notice सचिा 28-Notification अरधसचिा 29-Oath शपथ 30-Parliament ससद 31-Priority पराथभमकिा 32-Project परियोििा 33-Proceedings कायिवािी 34-Questionnaire परशिावली 35-Rate दि
25
36-Reaction परनिफकरया 37-Record अभभलख 38- Style शली 39- Tax कि 40-Temporary असथायी 41-Tenure अवरध 42-Urgent अययावशयक 43-Utilization उपभोग 44-Valuation मलयाकि 45-Verification सययापि 46-Wage मज़दिी 47-Waiting list परिीकषा सची 48-Will वसीयि 49-Wholesale थोक वयापाि 50-Zonal office आचभलक कायािलय सदभि गरथ - 1-परयोििमलक हिनदी ndash वविोद गोदि - पिला ससकिण ndash 2001- वाणी परकाशि दरियागिहदलली ndash 110002
2- सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
3- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
4- आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
26
6- ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
27
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक ndash 15 परशि-4- पारिभावषक शबद -15- अक ndash 15x1 = 15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1- ककष पिीकषा -20 2-परकलप-20 क-हिनदी स अागरिी म अिवाद अथवा अागरिी स हिनदी म अिवाद ख-ववजञापि पि आधारिि पोसटि अथवा फफलम जकलप निमािण ग-पारिभावषक शबदो पि आधारिि परकलप िथा घ-परयोििमलक हिनदी स िड़ अनय ववषय भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
28
SYBA Semester IV
Title of the paper Modern Hindi Prose
Paper Code SIUAHIN41
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
List of Prescribed Books
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
Module- 1- वयाखयान ndash 15
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
उपनयास क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण उपनयास क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण Module- 2- वयाखयान - 10
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
निबनधो का वाचि व सपषटीकिण िथा उिक कथय व भशलप पकष क सदभि म चचाि Module- 3- वयाखयान - 10
निबनधो क मिययव उददशय व सामाजिक उपादयिा क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
29
Module- 4- वयाखयान - 10
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
िाटक क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण िाटक क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
सदभय गरथ ndash 1-हिनदी क चरचिि उपनयास ndash डॉ भगविी शिण भमशर ndashपरथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 2- हिनदी िाटक उदभव व ववकास ndashडॉ दशिथ ओझा-परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 3-हिनदी िाटय समालोचिा ndashडॉ मानधािा ओझा - परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 4-समकालीि हिनदी िाटक ndash डॉ िसवि भाई पडया - परथम ससकिण-जञाि परकाशि कािपि 5-समीकषायमक निबध ndashडॉ ववयनर सिािक - परथम ससकिण-िशिल पजबलभशग िाउस िई हदलली 6-अनिम दो दशको का हिनदी साहियय ndashसमपादि ndashडॉ मीिा गौिम - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
30
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash चिथि सि कल अक ndash 40
1- ककष पिीकषा -20
2-परकलप- अक-20
क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि
ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि
ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
31
SYBA Semester IV
Title of the paper Mass Media
Paper Code SIUAHIN42
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
Module -1- वयाखयान -15
ििसचाि माधयम 1-ििसचाि क-अथि ख-सवरप ग-परिभाषा 2-ििसचाि माधयमो का परिचय क-महरि माधयम ख-इलकरॉनिक माधयम
Module -2- वयाखयान -10
1-ििसचाि माधयमो का ववकास क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा च-इटििट छ-मोबाइल Module -3- वयाखयान -10
2-ििसचाि माधयमोपयोगी लखि
32
क-समाचाि ख-िड़डयोवािाि ग-साकषायकाि घ-सवाद च-फीचि 3-ििसचाि माधयमो की भाषा क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा Module -4- वयाखयान- 10
1-सववधाि मौभलक अरधकाि 2- सचिा का अरधकाि सचिा-वयाविारिक अिभव क भलए सचाि ससथािो (टी वी िड़डयो महरि माधयमो) की शकषखणक यािा अपकषकषि ि सदभि गरथ - 1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली- 110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013 -साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
33
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
7-मीड़डया लखि भसदधानि औि वयविाि ndash चरपरकाश भमशर - पिला ससकिण ndash 2004- सिय परकाशि असािी मागि दरियागिहदलली-110002
8-भािि का सववधाि एक परिचय ndashबरिफकशोि शमाि ndash बाििवाा ससकिणndashअशोक क घोष रिमखझम िाउस हदलली-110092
9-िानिय अपिा सचिा का अरधकाि अरधनियम 2005-डॉ िीिि कमाि -चिथि ससकिण -2015-भािि लॉ िाउस हदलली-110002
34
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक - 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक - 15 परशि-4- माधयमोपयोगी लखि पि आधारिि परशि ववकलप सहिि - अक -15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20 (क-समाचािपि की समीकषािड़डयो व दिदशिि क ववववध कायिकरमो क समीकषा फफलम समीकषा ख-साकषायकाि-ससकनिकमीिगकमी िचिाकाि अथवा भसि िगि स िड़ फकसी मिययवपणि वयजकि का साकषायकािसवाद अथवा फीचि लखि ग-सचिा क अरधकाि स सबजनधि कस सटडी भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
35
TYBA Semester V
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN51
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-हिनदी साहियय क इनििास व काल ववभािि स ववदयारथियो को अवगि किािा
2-हिनदी साहियय क ववभभनि कालो की पषठभभम व परवजयियो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3-हिनदी क पदय व गदय साहियय क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 15
1 हिनदी साहियय का इनििास िामकिण एव काल-ववभािि की समसया
2 आहदकाल
क) आहदकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) भसदध िाथ िि औि िासो साहियय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 2 - वयाखयान ndash 15
1-भजकिकाल
क)भजकिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख)सि कावय सफी कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 3 - वयाखयान ndash 15
36
क) िाम भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
ख) कषण भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 4 - वयाखयान ndash 15
1- िीनिकाल
क) िीनिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) िीनिबदध िीनिभसदध एव िीनिमकि कावय की सामानय ववशषिाएा
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
37
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
38
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
39
TYBA Semester V
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN52
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास व उसक कथय स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास म भमडलीकिण क ववववध रपो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- हिनदी साहियय म िखारचि औि ससमिण क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
निधािरिि पाठयपसिक
1 उपनयास ndash गलोबल गााव क दविा िणनर
परथम ससकिण - 2013 भाििीय जञािपीठ लोदी िोड ियी हदलली ndash 110003
Module -1- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास की पषठभभम कथा व चरिि िथा सदश
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
22
SYBA Semester III
Title of the paper Functional Hindi
Paper Code SIUAHIN32
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
I परयोिि मलक हिनदी स ववदयारथियो का परिचय II ववदयारथियो म भाषा कौशलय का ववकास III परयोििमलक हिदी क परािभभक रप स परिचय IV ववदयारथियो क मि म िाषरभाषा हिनदी क परनि सममाि व परम का निमािण V सवभाषा क परनि गौिव बोध का निमािण VI दिहदि कायि म हिदी क परयोग को बढ़ावा दि का परयास
Module -1- वयाखयान - 15
1-परयोिि मलक हिनदी
I अथि II परिभाषा III सवरप िथा ववशषिा
2-सामानय हिनदी साहिजययक हिनदी
Module -2- वयाखयान - 10
3-पारिभावषक शबदावली का सामानय परिचय 4-पारिभावषक शबदावली क रप म 50 परनिशबदो की सची सलगि Module -3- वयाखयान - 10
5-अिवाद
23
I अथि II सवरप III परिभाषा IV मिययव
6-अिवाद क भद I शबदािवाद II भावािवाद iii सािािवाद
Module -4- वयाखयान - 10
7-ववजञापि I अथि II सवरप III परिभाषा IVववशषिाएा V ववजञापि की भाषा पाठयकरम क भलए निधािरिि पारिभावषक शबदावली 1-Ability योगयिा 2-Ballot मिपि 3-Basic बनियादी 4-Claim दावा 5-Circular परिपि 6-Consent सिमनि 7-Deduction कटौिी
24
8-Defacto वसिि 9-Deliberation ववचाि-ववमशि 10-Dispatch परषण 11-Enclosure अिलगिक 12-Estimate अिमाि 13-Experiment परयोग 14-Founder ससथापक 15-Graduate सिािक 16-Grant अिदाि 17-Honorarium मािदय 18-Identity Card पिचाि पि 19-Initials आदयकषि 20- Junior कनिषठ 21-Laboratory परयोगशाला 22-Leave छटटी 23-Margin िाभशया 24-Maximum अरधकिम 25-Memorandum जञापि 26-Modus operandi कायि-परणाली 27-Notice सचिा 28-Notification अरधसचिा 29-Oath शपथ 30-Parliament ससद 31-Priority पराथभमकिा 32-Project परियोििा 33-Proceedings कायिवािी 34-Questionnaire परशिावली 35-Rate दि
25
36-Reaction परनिफकरया 37-Record अभभलख 38- Style शली 39- Tax कि 40-Temporary असथायी 41-Tenure अवरध 42-Urgent अययावशयक 43-Utilization उपभोग 44-Valuation मलयाकि 45-Verification सययापि 46-Wage मज़दिी 47-Waiting list परिीकषा सची 48-Will वसीयि 49-Wholesale थोक वयापाि 50-Zonal office आचभलक कायािलय सदभि गरथ - 1-परयोििमलक हिनदी ndash वविोद गोदि - पिला ससकिण ndash 2001- वाणी परकाशि दरियागिहदलली ndash 110002
2- सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
3- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
4- आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
26
6- ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
27
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक ndash 15 परशि-4- पारिभावषक शबद -15- अक ndash 15x1 = 15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1- ककष पिीकषा -20 2-परकलप-20 क-हिनदी स अागरिी म अिवाद अथवा अागरिी स हिनदी म अिवाद ख-ववजञापि पि आधारिि पोसटि अथवा फफलम जकलप निमािण ग-पारिभावषक शबदो पि आधारिि परकलप िथा घ-परयोििमलक हिनदी स िड़ अनय ववषय भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
28
SYBA Semester IV
Title of the paper Modern Hindi Prose
Paper Code SIUAHIN41
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
List of Prescribed Books
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
Module- 1- वयाखयान ndash 15
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
उपनयास क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण उपनयास क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण Module- 2- वयाखयान - 10
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
निबनधो का वाचि व सपषटीकिण िथा उिक कथय व भशलप पकष क सदभि म चचाि Module- 3- वयाखयान - 10
निबनधो क मिययव उददशय व सामाजिक उपादयिा क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
29
Module- 4- वयाखयान - 10
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
िाटक क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण िाटक क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
सदभय गरथ ndash 1-हिनदी क चरचिि उपनयास ndash डॉ भगविी शिण भमशर ndashपरथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 2- हिनदी िाटक उदभव व ववकास ndashडॉ दशिथ ओझा-परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 3-हिनदी िाटय समालोचिा ndashडॉ मानधािा ओझा - परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 4-समकालीि हिनदी िाटक ndash डॉ िसवि भाई पडया - परथम ससकिण-जञाि परकाशि कािपि 5-समीकषायमक निबध ndashडॉ ववयनर सिािक - परथम ससकिण-िशिल पजबलभशग िाउस िई हदलली 6-अनिम दो दशको का हिनदी साहियय ndashसमपादि ndashडॉ मीिा गौिम - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
30
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash चिथि सि कल अक ndash 40
1- ककष पिीकषा -20
2-परकलप- अक-20
क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि
ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि
ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
31
SYBA Semester IV
Title of the paper Mass Media
Paper Code SIUAHIN42
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
Module -1- वयाखयान -15
ििसचाि माधयम 1-ििसचाि क-अथि ख-सवरप ग-परिभाषा 2-ििसचाि माधयमो का परिचय क-महरि माधयम ख-इलकरॉनिक माधयम
Module -2- वयाखयान -10
1-ििसचाि माधयमो का ववकास क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा च-इटििट छ-मोबाइल Module -3- वयाखयान -10
2-ििसचाि माधयमोपयोगी लखि
32
क-समाचाि ख-िड़डयोवािाि ग-साकषायकाि घ-सवाद च-फीचि 3-ििसचाि माधयमो की भाषा क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा Module -4- वयाखयान- 10
1-सववधाि मौभलक अरधकाि 2- सचिा का अरधकाि सचिा-वयाविारिक अिभव क भलए सचाि ससथािो (टी वी िड़डयो महरि माधयमो) की शकषखणक यािा अपकषकषि ि सदभि गरथ - 1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली- 110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013 -साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
33
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
7-मीड़डया लखि भसदधानि औि वयविाि ndash चरपरकाश भमशर - पिला ससकिण ndash 2004- सिय परकाशि असािी मागि दरियागिहदलली-110002
8-भािि का सववधाि एक परिचय ndashबरिफकशोि शमाि ndash बाििवाा ससकिणndashअशोक क घोष रिमखझम िाउस हदलली-110092
9-िानिय अपिा सचिा का अरधकाि अरधनियम 2005-डॉ िीिि कमाि -चिथि ससकिण -2015-भािि लॉ िाउस हदलली-110002
34
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक - 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक - 15 परशि-4- माधयमोपयोगी लखि पि आधारिि परशि ववकलप सहिि - अक -15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20 (क-समाचािपि की समीकषािड़डयो व दिदशिि क ववववध कायिकरमो क समीकषा फफलम समीकषा ख-साकषायकाि-ससकनिकमीिगकमी िचिाकाि अथवा भसि िगि स िड़ फकसी मिययवपणि वयजकि का साकषायकािसवाद अथवा फीचि लखि ग-सचिा क अरधकाि स सबजनधि कस सटडी भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
35
TYBA Semester V
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN51
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-हिनदी साहियय क इनििास व काल ववभािि स ववदयारथियो को अवगि किािा
2-हिनदी साहियय क ववभभनि कालो की पषठभभम व परवजयियो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3-हिनदी क पदय व गदय साहियय क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 15
1 हिनदी साहियय का इनििास िामकिण एव काल-ववभािि की समसया
2 आहदकाल
क) आहदकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) भसदध िाथ िि औि िासो साहियय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 2 - वयाखयान ndash 15
1-भजकिकाल
क)भजकिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख)सि कावय सफी कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 3 - वयाखयान ndash 15
36
क) िाम भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
ख) कषण भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 4 - वयाखयान ndash 15
1- िीनिकाल
क) िीनिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) िीनिबदध िीनिभसदध एव िीनिमकि कावय की सामानय ववशषिाएा
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
37
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
38
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
39
TYBA Semester V
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN52
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास व उसक कथय स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास म भमडलीकिण क ववववध रपो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- हिनदी साहियय म िखारचि औि ससमिण क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
निधािरिि पाठयपसिक
1 उपनयास ndash गलोबल गााव क दविा िणनर
परथम ससकिण - 2013 भाििीय जञािपीठ लोदी िोड ियी हदलली ndash 110003
Module -1- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास की पषठभभम कथा व चरिि िथा सदश
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
23
I अथि II सवरप III परिभाषा IV मिययव
6-अिवाद क भद I शबदािवाद II भावािवाद iii सािािवाद
Module -4- वयाखयान - 10
7-ववजञापि I अथि II सवरप III परिभाषा IVववशषिाएा V ववजञापि की भाषा पाठयकरम क भलए निधािरिि पारिभावषक शबदावली 1-Ability योगयिा 2-Ballot मिपि 3-Basic बनियादी 4-Claim दावा 5-Circular परिपि 6-Consent सिमनि 7-Deduction कटौिी
24
8-Defacto वसिि 9-Deliberation ववचाि-ववमशि 10-Dispatch परषण 11-Enclosure अिलगिक 12-Estimate अिमाि 13-Experiment परयोग 14-Founder ससथापक 15-Graduate सिािक 16-Grant अिदाि 17-Honorarium मािदय 18-Identity Card पिचाि पि 19-Initials आदयकषि 20- Junior कनिषठ 21-Laboratory परयोगशाला 22-Leave छटटी 23-Margin िाभशया 24-Maximum अरधकिम 25-Memorandum जञापि 26-Modus operandi कायि-परणाली 27-Notice सचिा 28-Notification अरधसचिा 29-Oath शपथ 30-Parliament ससद 31-Priority पराथभमकिा 32-Project परियोििा 33-Proceedings कायिवािी 34-Questionnaire परशिावली 35-Rate दि
25
36-Reaction परनिफकरया 37-Record अभभलख 38- Style शली 39- Tax कि 40-Temporary असथायी 41-Tenure अवरध 42-Urgent अययावशयक 43-Utilization उपभोग 44-Valuation मलयाकि 45-Verification सययापि 46-Wage मज़दिी 47-Waiting list परिीकषा सची 48-Will वसीयि 49-Wholesale थोक वयापाि 50-Zonal office आचभलक कायािलय सदभि गरथ - 1-परयोििमलक हिनदी ndash वविोद गोदि - पिला ससकिण ndash 2001- वाणी परकाशि दरियागिहदलली ndash 110002
2- सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
3- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
4- आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
26
6- ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
27
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक ndash 15 परशि-4- पारिभावषक शबद -15- अक ndash 15x1 = 15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1- ककष पिीकषा -20 2-परकलप-20 क-हिनदी स अागरिी म अिवाद अथवा अागरिी स हिनदी म अिवाद ख-ववजञापि पि आधारिि पोसटि अथवा फफलम जकलप निमािण ग-पारिभावषक शबदो पि आधारिि परकलप िथा घ-परयोििमलक हिनदी स िड़ अनय ववषय भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
28
SYBA Semester IV
Title of the paper Modern Hindi Prose
Paper Code SIUAHIN41
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
List of Prescribed Books
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
Module- 1- वयाखयान ndash 15
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
उपनयास क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण उपनयास क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण Module- 2- वयाखयान - 10
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
निबनधो का वाचि व सपषटीकिण िथा उिक कथय व भशलप पकष क सदभि म चचाि Module- 3- वयाखयान - 10
निबनधो क मिययव उददशय व सामाजिक उपादयिा क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
29
Module- 4- वयाखयान - 10
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
िाटक क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण िाटक क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
सदभय गरथ ndash 1-हिनदी क चरचिि उपनयास ndash डॉ भगविी शिण भमशर ndashपरथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 2- हिनदी िाटक उदभव व ववकास ndashडॉ दशिथ ओझा-परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 3-हिनदी िाटय समालोचिा ndashडॉ मानधािा ओझा - परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 4-समकालीि हिनदी िाटक ndash डॉ िसवि भाई पडया - परथम ससकिण-जञाि परकाशि कािपि 5-समीकषायमक निबध ndashडॉ ववयनर सिािक - परथम ससकिण-िशिल पजबलभशग िाउस िई हदलली 6-अनिम दो दशको का हिनदी साहियय ndashसमपादि ndashडॉ मीिा गौिम - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
30
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash चिथि सि कल अक ndash 40
1- ककष पिीकषा -20
2-परकलप- अक-20
क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि
ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि
ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
31
SYBA Semester IV
Title of the paper Mass Media
Paper Code SIUAHIN42
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
Module -1- वयाखयान -15
ििसचाि माधयम 1-ििसचाि क-अथि ख-सवरप ग-परिभाषा 2-ििसचाि माधयमो का परिचय क-महरि माधयम ख-इलकरॉनिक माधयम
Module -2- वयाखयान -10
1-ििसचाि माधयमो का ववकास क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा च-इटििट छ-मोबाइल Module -3- वयाखयान -10
2-ििसचाि माधयमोपयोगी लखि
32
क-समाचाि ख-िड़डयोवािाि ग-साकषायकाि घ-सवाद च-फीचि 3-ििसचाि माधयमो की भाषा क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा Module -4- वयाखयान- 10
1-सववधाि मौभलक अरधकाि 2- सचिा का अरधकाि सचिा-वयाविारिक अिभव क भलए सचाि ससथािो (टी वी िड़डयो महरि माधयमो) की शकषखणक यािा अपकषकषि ि सदभि गरथ - 1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली- 110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013 -साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
33
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
7-मीड़डया लखि भसदधानि औि वयविाि ndash चरपरकाश भमशर - पिला ससकिण ndash 2004- सिय परकाशि असािी मागि दरियागिहदलली-110002
8-भािि का सववधाि एक परिचय ndashबरिफकशोि शमाि ndash बाििवाा ससकिणndashअशोक क घोष रिमखझम िाउस हदलली-110092
9-िानिय अपिा सचिा का अरधकाि अरधनियम 2005-डॉ िीिि कमाि -चिथि ससकिण -2015-भािि लॉ िाउस हदलली-110002
34
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक - 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक - 15 परशि-4- माधयमोपयोगी लखि पि आधारिि परशि ववकलप सहिि - अक -15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20 (क-समाचािपि की समीकषािड़डयो व दिदशिि क ववववध कायिकरमो क समीकषा फफलम समीकषा ख-साकषायकाि-ससकनिकमीिगकमी िचिाकाि अथवा भसि िगि स िड़ फकसी मिययवपणि वयजकि का साकषायकािसवाद अथवा फीचि लखि ग-सचिा क अरधकाि स सबजनधि कस सटडी भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
35
TYBA Semester V
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN51
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-हिनदी साहियय क इनििास व काल ववभािि स ववदयारथियो को अवगि किािा
2-हिनदी साहियय क ववभभनि कालो की पषठभभम व परवजयियो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3-हिनदी क पदय व गदय साहियय क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 15
1 हिनदी साहियय का इनििास िामकिण एव काल-ववभािि की समसया
2 आहदकाल
क) आहदकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) भसदध िाथ िि औि िासो साहियय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 2 - वयाखयान ndash 15
1-भजकिकाल
क)भजकिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख)सि कावय सफी कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 3 - वयाखयान ndash 15
36
क) िाम भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
ख) कषण भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 4 - वयाखयान ndash 15
1- िीनिकाल
क) िीनिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) िीनिबदध िीनिभसदध एव िीनिमकि कावय की सामानय ववशषिाएा
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
37
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
38
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
39
TYBA Semester V
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN52
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास व उसक कथय स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास म भमडलीकिण क ववववध रपो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- हिनदी साहियय म िखारचि औि ससमिण क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
निधािरिि पाठयपसिक
1 उपनयास ndash गलोबल गााव क दविा िणनर
परथम ससकिण - 2013 भाििीय जञािपीठ लोदी िोड ियी हदलली ndash 110003
Module -1- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास की पषठभभम कथा व चरिि िथा सदश
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
24
8-Defacto वसिि 9-Deliberation ववचाि-ववमशि 10-Dispatch परषण 11-Enclosure अिलगिक 12-Estimate अिमाि 13-Experiment परयोग 14-Founder ससथापक 15-Graduate सिािक 16-Grant अिदाि 17-Honorarium मािदय 18-Identity Card पिचाि पि 19-Initials आदयकषि 20- Junior कनिषठ 21-Laboratory परयोगशाला 22-Leave छटटी 23-Margin िाभशया 24-Maximum अरधकिम 25-Memorandum जञापि 26-Modus operandi कायि-परणाली 27-Notice सचिा 28-Notification अरधसचिा 29-Oath शपथ 30-Parliament ससद 31-Priority पराथभमकिा 32-Project परियोििा 33-Proceedings कायिवािी 34-Questionnaire परशिावली 35-Rate दि
25
36-Reaction परनिफकरया 37-Record अभभलख 38- Style शली 39- Tax कि 40-Temporary असथायी 41-Tenure अवरध 42-Urgent अययावशयक 43-Utilization उपभोग 44-Valuation मलयाकि 45-Verification सययापि 46-Wage मज़दिी 47-Waiting list परिीकषा सची 48-Will वसीयि 49-Wholesale थोक वयापाि 50-Zonal office आचभलक कायािलय सदभि गरथ - 1-परयोििमलक हिनदी ndash वविोद गोदि - पिला ससकिण ndash 2001- वाणी परकाशि दरियागिहदलली ndash 110002
2- सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
3- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
4- आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
26
6- ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
27
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक ndash 15 परशि-4- पारिभावषक शबद -15- अक ndash 15x1 = 15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1- ककष पिीकषा -20 2-परकलप-20 क-हिनदी स अागरिी म अिवाद अथवा अागरिी स हिनदी म अिवाद ख-ववजञापि पि आधारिि पोसटि अथवा फफलम जकलप निमािण ग-पारिभावषक शबदो पि आधारिि परकलप िथा घ-परयोििमलक हिनदी स िड़ अनय ववषय भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
28
SYBA Semester IV
Title of the paper Modern Hindi Prose
Paper Code SIUAHIN41
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
List of Prescribed Books
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
Module- 1- वयाखयान ndash 15
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
उपनयास क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण उपनयास क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण Module- 2- वयाखयान - 10
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
निबनधो का वाचि व सपषटीकिण िथा उिक कथय व भशलप पकष क सदभि म चचाि Module- 3- वयाखयान - 10
निबनधो क मिययव उददशय व सामाजिक उपादयिा क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
29
Module- 4- वयाखयान - 10
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
िाटक क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण िाटक क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
सदभय गरथ ndash 1-हिनदी क चरचिि उपनयास ndash डॉ भगविी शिण भमशर ndashपरथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 2- हिनदी िाटक उदभव व ववकास ndashडॉ दशिथ ओझा-परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 3-हिनदी िाटय समालोचिा ndashडॉ मानधािा ओझा - परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 4-समकालीि हिनदी िाटक ndash डॉ िसवि भाई पडया - परथम ससकिण-जञाि परकाशि कािपि 5-समीकषायमक निबध ndashडॉ ववयनर सिािक - परथम ससकिण-िशिल पजबलभशग िाउस िई हदलली 6-अनिम दो दशको का हिनदी साहियय ndashसमपादि ndashडॉ मीिा गौिम - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
30
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash चिथि सि कल अक ndash 40
1- ककष पिीकषा -20
2-परकलप- अक-20
क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि
ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि
ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
31
SYBA Semester IV
Title of the paper Mass Media
Paper Code SIUAHIN42
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
Module -1- वयाखयान -15
ििसचाि माधयम 1-ििसचाि क-अथि ख-सवरप ग-परिभाषा 2-ििसचाि माधयमो का परिचय क-महरि माधयम ख-इलकरॉनिक माधयम
Module -2- वयाखयान -10
1-ििसचाि माधयमो का ववकास क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा च-इटििट छ-मोबाइल Module -3- वयाखयान -10
2-ििसचाि माधयमोपयोगी लखि
32
क-समाचाि ख-िड़डयोवािाि ग-साकषायकाि घ-सवाद च-फीचि 3-ििसचाि माधयमो की भाषा क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा Module -4- वयाखयान- 10
1-सववधाि मौभलक अरधकाि 2- सचिा का अरधकाि सचिा-वयाविारिक अिभव क भलए सचाि ससथािो (टी वी िड़डयो महरि माधयमो) की शकषखणक यािा अपकषकषि ि सदभि गरथ - 1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली- 110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013 -साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
33
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
7-मीड़डया लखि भसदधानि औि वयविाि ndash चरपरकाश भमशर - पिला ससकिण ndash 2004- सिय परकाशि असािी मागि दरियागिहदलली-110002
8-भािि का सववधाि एक परिचय ndashबरिफकशोि शमाि ndash बाििवाा ससकिणndashअशोक क घोष रिमखझम िाउस हदलली-110092
9-िानिय अपिा सचिा का अरधकाि अरधनियम 2005-डॉ िीिि कमाि -चिथि ससकिण -2015-भािि लॉ िाउस हदलली-110002
34
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक - 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक - 15 परशि-4- माधयमोपयोगी लखि पि आधारिि परशि ववकलप सहिि - अक -15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20 (क-समाचािपि की समीकषािड़डयो व दिदशिि क ववववध कायिकरमो क समीकषा फफलम समीकषा ख-साकषायकाि-ससकनिकमीिगकमी िचिाकाि अथवा भसि िगि स िड़ फकसी मिययवपणि वयजकि का साकषायकािसवाद अथवा फीचि लखि ग-सचिा क अरधकाि स सबजनधि कस सटडी भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
35
TYBA Semester V
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN51
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-हिनदी साहियय क इनििास व काल ववभािि स ववदयारथियो को अवगि किािा
2-हिनदी साहियय क ववभभनि कालो की पषठभभम व परवजयियो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3-हिनदी क पदय व गदय साहियय क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 15
1 हिनदी साहियय का इनििास िामकिण एव काल-ववभािि की समसया
2 आहदकाल
क) आहदकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) भसदध िाथ िि औि िासो साहियय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 2 - वयाखयान ndash 15
1-भजकिकाल
क)भजकिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख)सि कावय सफी कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 3 - वयाखयान ndash 15
36
क) िाम भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
ख) कषण भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 4 - वयाखयान ndash 15
1- िीनिकाल
क) िीनिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) िीनिबदध िीनिभसदध एव िीनिमकि कावय की सामानय ववशषिाएा
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
37
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
38
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
39
TYBA Semester V
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN52
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास व उसक कथय स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास म भमडलीकिण क ववववध रपो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- हिनदी साहियय म िखारचि औि ससमिण क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
निधािरिि पाठयपसिक
1 उपनयास ndash गलोबल गााव क दविा िणनर
परथम ससकिण - 2013 भाििीय जञािपीठ लोदी िोड ियी हदलली ndash 110003
Module -1- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास की पषठभभम कथा व चरिि िथा सदश
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
25
36-Reaction परनिफकरया 37-Record अभभलख 38- Style शली 39- Tax कि 40-Temporary असथायी 41-Tenure अवरध 42-Urgent अययावशयक 43-Utilization उपभोग 44-Valuation मलयाकि 45-Verification सययापि 46-Wage मज़दिी 47-Waiting list परिीकषा सची 48-Will वसीयि 49-Wholesale थोक वयापाि 50-Zonal office आचभलक कायािलय सदभि गरथ - 1-परयोििमलक हिनदी ndash वविोद गोदि - पिला ससकिण ndash 2001- वाणी परकाशि दरियागिहदलली ndash 110002
2- सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
3- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
4- आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
26
6- ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
27
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक ndash 15 परशि-4- पारिभावषक शबद -15- अक ndash 15x1 = 15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1- ककष पिीकषा -20 2-परकलप-20 क-हिनदी स अागरिी म अिवाद अथवा अागरिी स हिनदी म अिवाद ख-ववजञापि पि आधारिि पोसटि अथवा फफलम जकलप निमािण ग-पारिभावषक शबदो पि आधारिि परकलप िथा घ-परयोििमलक हिनदी स िड़ अनय ववषय भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
28
SYBA Semester IV
Title of the paper Modern Hindi Prose
Paper Code SIUAHIN41
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
List of Prescribed Books
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
Module- 1- वयाखयान ndash 15
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
उपनयास क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण उपनयास क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण Module- 2- वयाखयान - 10
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
निबनधो का वाचि व सपषटीकिण िथा उिक कथय व भशलप पकष क सदभि म चचाि Module- 3- वयाखयान - 10
निबनधो क मिययव उददशय व सामाजिक उपादयिा क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
29
Module- 4- वयाखयान - 10
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
िाटक क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण िाटक क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
सदभय गरथ ndash 1-हिनदी क चरचिि उपनयास ndash डॉ भगविी शिण भमशर ndashपरथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 2- हिनदी िाटक उदभव व ववकास ndashडॉ दशिथ ओझा-परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 3-हिनदी िाटय समालोचिा ndashडॉ मानधािा ओझा - परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 4-समकालीि हिनदी िाटक ndash डॉ िसवि भाई पडया - परथम ससकिण-जञाि परकाशि कािपि 5-समीकषायमक निबध ndashडॉ ववयनर सिािक - परथम ससकिण-िशिल पजबलभशग िाउस िई हदलली 6-अनिम दो दशको का हिनदी साहियय ndashसमपादि ndashडॉ मीिा गौिम - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
30
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash चिथि सि कल अक ndash 40
1- ककष पिीकषा -20
2-परकलप- अक-20
क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि
ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि
ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
31
SYBA Semester IV
Title of the paper Mass Media
Paper Code SIUAHIN42
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
Module -1- वयाखयान -15
ििसचाि माधयम 1-ििसचाि क-अथि ख-सवरप ग-परिभाषा 2-ििसचाि माधयमो का परिचय क-महरि माधयम ख-इलकरॉनिक माधयम
Module -2- वयाखयान -10
1-ििसचाि माधयमो का ववकास क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा च-इटििट छ-मोबाइल Module -3- वयाखयान -10
2-ििसचाि माधयमोपयोगी लखि
32
क-समाचाि ख-िड़डयोवािाि ग-साकषायकाि घ-सवाद च-फीचि 3-ििसचाि माधयमो की भाषा क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा Module -4- वयाखयान- 10
1-सववधाि मौभलक अरधकाि 2- सचिा का अरधकाि सचिा-वयाविारिक अिभव क भलए सचाि ससथािो (टी वी िड़डयो महरि माधयमो) की शकषखणक यािा अपकषकषि ि सदभि गरथ - 1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली- 110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013 -साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
33
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
7-मीड़डया लखि भसदधानि औि वयविाि ndash चरपरकाश भमशर - पिला ससकिण ndash 2004- सिय परकाशि असािी मागि दरियागिहदलली-110002
8-भािि का सववधाि एक परिचय ndashबरिफकशोि शमाि ndash बाििवाा ससकिणndashअशोक क घोष रिमखझम िाउस हदलली-110092
9-िानिय अपिा सचिा का अरधकाि अरधनियम 2005-डॉ िीिि कमाि -चिथि ससकिण -2015-भािि लॉ िाउस हदलली-110002
34
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक - 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक - 15 परशि-4- माधयमोपयोगी लखि पि आधारिि परशि ववकलप सहिि - अक -15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20 (क-समाचािपि की समीकषािड़डयो व दिदशिि क ववववध कायिकरमो क समीकषा फफलम समीकषा ख-साकषायकाि-ससकनिकमीिगकमी िचिाकाि अथवा भसि िगि स िड़ फकसी मिययवपणि वयजकि का साकषायकािसवाद अथवा फीचि लखि ग-सचिा क अरधकाि स सबजनधि कस सटडी भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
35
TYBA Semester V
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN51
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-हिनदी साहियय क इनििास व काल ववभािि स ववदयारथियो को अवगि किािा
2-हिनदी साहियय क ववभभनि कालो की पषठभभम व परवजयियो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3-हिनदी क पदय व गदय साहियय क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 15
1 हिनदी साहियय का इनििास िामकिण एव काल-ववभािि की समसया
2 आहदकाल
क) आहदकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) भसदध िाथ िि औि िासो साहियय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 2 - वयाखयान ndash 15
1-भजकिकाल
क)भजकिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख)सि कावय सफी कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 3 - वयाखयान ndash 15
36
क) िाम भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
ख) कषण भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 4 - वयाखयान ndash 15
1- िीनिकाल
क) िीनिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) िीनिबदध िीनिभसदध एव िीनिमकि कावय की सामानय ववशषिाएा
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
37
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
38
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
39
TYBA Semester V
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN52
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास व उसक कथय स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास म भमडलीकिण क ववववध रपो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- हिनदी साहियय म िखारचि औि ससमिण क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
निधािरिि पाठयपसिक
1 उपनयास ndash गलोबल गााव क दविा िणनर
परथम ससकिण - 2013 भाििीय जञािपीठ लोदी िोड ियी हदलली ndash 110003
Module -1- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास की पषठभभम कथा व चरिि िथा सदश
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
26
6- ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
27
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक ndash 15 परशि-4- पारिभावषक शबद -15- अक ndash 15x1 = 15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1- ककष पिीकषा -20 2-परकलप-20 क-हिनदी स अागरिी म अिवाद अथवा अागरिी स हिनदी म अिवाद ख-ववजञापि पि आधारिि पोसटि अथवा फफलम जकलप निमािण ग-पारिभावषक शबदो पि आधारिि परकलप िथा घ-परयोििमलक हिनदी स िड़ अनय ववषय भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
28
SYBA Semester IV
Title of the paper Modern Hindi Prose
Paper Code SIUAHIN41
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
List of Prescribed Books
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
Module- 1- वयाखयान ndash 15
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
उपनयास क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण उपनयास क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण Module- 2- वयाखयान - 10
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
निबनधो का वाचि व सपषटीकिण िथा उिक कथय व भशलप पकष क सदभि म चचाि Module- 3- वयाखयान - 10
निबनधो क मिययव उददशय व सामाजिक उपादयिा क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
29
Module- 4- वयाखयान - 10
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
िाटक क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण िाटक क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
सदभय गरथ ndash 1-हिनदी क चरचिि उपनयास ndash डॉ भगविी शिण भमशर ndashपरथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 2- हिनदी िाटक उदभव व ववकास ndashडॉ दशिथ ओझा-परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 3-हिनदी िाटय समालोचिा ndashडॉ मानधािा ओझा - परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 4-समकालीि हिनदी िाटक ndash डॉ िसवि भाई पडया - परथम ससकिण-जञाि परकाशि कािपि 5-समीकषायमक निबध ndashडॉ ववयनर सिािक - परथम ससकिण-िशिल पजबलभशग िाउस िई हदलली 6-अनिम दो दशको का हिनदी साहियय ndashसमपादि ndashडॉ मीिा गौिम - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
30
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash चिथि सि कल अक ndash 40
1- ककष पिीकषा -20
2-परकलप- अक-20
क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि
ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि
ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
31
SYBA Semester IV
Title of the paper Mass Media
Paper Code SIUAHIN42
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
Module -1- वयाखयान -15
ििसचाि माधयम 1-ििसचाि क-अथि ख-सवरप ग-परिभाषा 2-ििसचाि माधयमो का परिचय क-महरि माधयम ख-इलकरॉनिक माधयम
Module -2- वयाखयान -10
1-ििसचाि माधयमो का ववकास क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा च-इटििट छ-मोबाइल Module -3- वयाखयान -10
2-ििसचाि माधयमोपयोगी लखि
32
क-समाचाि ख-िड़डयोवािाि ग-साकषायकाि घ-सवाद च-फीचि 3-ििसचाि माधयमो की भाषा क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा Module -4- वयाखयान- 10
1-सववधाि मौभलक अरधकाि 2- सचिा का अरधकाि सचिा-वयाविारिक अिभव क भलए सचाि ससथािो (टी वी िड़डयो महरि माधयमो) की शकषखणक यािा अपकषकषि ि सदभि गरथ - 1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली- 110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013 -साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
33
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
7-मीड़डया लखि भसदधानि औि वयविाि ndash चरपरकाश भमशर - पिला ससकिण ndash 2004- सिय परकाशि असािी मागि दरियागिहदलली-110002
8-भािि का सववधाि एक परिचय ndashबरिफकशोि शमाि ndash बाििवाा ससकिणndashअशोक क घोष रिमखझम िाउस हदलली-110092
9-िानिय अपिा सचिा का अरधकाि अरधनियम 2005-डॉ िीिि कमाि -चिथि ससकिण -2015-भािि लॉ िाउस हदलली-110002
34
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक - 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक - 15 परशि-4- माधयमोपयोगी लखि पि आधारिि परशि ववकलप सहिि - अक -15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20 (क-समाचािपि की समीकषािड़डयो व दिदशिि क ववववध कायिकरमो क समीकषा फफलम समीकषा ख-साकषायकाि-ससकनिकमीिगकमी िचिाकाि अथवा भसि िगि स िड़ फकसी मिययवपणि वयजकि का साकषायकािसवाद अथवा फीचि लखि ग-सचिा क अरधकाि स सबजनधि कस सटडी भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
35
TYBA Semester V
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN51
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-हिनदी साहियय क इनििास व काल ववभािि स ववदयारथियो को अवगि किािा
2-हिनदी साहियय क ववभभनि कालो की पषठभभम व परवजयियो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3-हिनदी क पदय व गदय साहियय क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 15
1 हिनदी साहियय का इनििास िामकिण एव काल-ववभािि की समसया
2 आहदकाल
क) आहदकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) भसदध िाथ िि औि िासो साहियय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 2 - वयाखयान ndash 15
1-भजकिकाल
क)भजकिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख)सि कावय सफी कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 3 - वयाखयान ndash 15
36
क) िाम भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
ख) कषण भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 4 - वयाखयान ndash 15
1- िीनिकाल
क) िीनिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) िीनिबदध िीनिभसदध एव िीनिमकि कावय की सामानय ववशषिाएा
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
37
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
38
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
39
TYBA Semester V
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN52
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास व उसक कथय स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास म भमडलीकिण क ववववध रपो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- हिनदी साहियय म िखारचि औि ससमिण क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
निधािरिि पाठयपसिक
1 उपनयास ndash गलोबल गााव क दविा िणनर
परथम ससकिण - 2013 भाििीय जञािपीठ लोदी िोड ियी हदलली ndash 110003
Module -1- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास की पषठभभम कथा व चरिि िथा सदश
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
27
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (ततीय सतर क ललए ) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि - अक ndash 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक ndash 15 परशि-4- पारिभावषक शबद -15- अक ndash 15x1 = 15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1- ककष पिीकषा -20 2-परकलप-20 क-हिनदी स अागरिी म अिवाद अथवा अागरिी स हिनदी म अिवाद ख-ववजञापि पि आधारिि पोसटि अथवा फफलम जकलप निमािण ग-पारिभावषक शबदो पि आधारिि परकलप िथा घ-परयोििमलक हिनदी स िड़ अनय ववषय भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
28
SYBA Semester IV
Title of the paper Modern Hindi Prose
Paper Code SIUAHIN41
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
List of Prescribed Books
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
Module- 1- वयाखयान ndash 15
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
उपनयास क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण उपनयास क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण Module- 2- वयाखयान - 10
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
निबनधो का वाचि व सपषटीकिण िथा उिक कथय व भशलप पकष क सदभि म चचाि Module- 3- वयाखयान - 10
निबनधो क मिययव उददशय व सामाजिक उपादयिा क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
29
Module- 4- वयाखयान - 10
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
िाटक क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण िाटक क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
सदभय गरथ ndash 1-हिनदी क चरचिि उपनयास ndash डॉ भगविी शिण भमशर ndashपरथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 2- हिनदी िाटक उदभव व ववकास ndashडॉ दशिथ ओझा-परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 3-हिनदी िाटय समालोचिा ndashडॉ मानधािा ओझा - परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 4-समकालीि हिनदी िाटक ndash डॉ िसवि भाई पडया - परथम ससकिण-जञाि परकाशि कािपि 5-समीकषायमक निबध ndashडॉ ववयनर सिािक - परथम ससकिण-िशिल पजबलभशग िाउस िई हदलली 6-अनिम दो दशको का हिनदी साहियय ndashसमपादि ndashडॉ मीिा गौिम - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
30
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash चिथि सि कल अक ndash 40
1- ककष पिीकषा -20
2-परकलप- अक-20
क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि
ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि
ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
31
SYBA Semester IV
Title of the paper Mass Media
Paper Code SIUAHIN42
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
Module -1- वयाखयान -15
ििसचाि माधयम 1-ििसचाि क-अथि ख-सवरप ग-परिभाषा 2-ििसचाि माधयमो का परिचय क-महरि माधयम ख-इलकरॉनिक माधयम
Module -2- वयाखयान -10
1-ििसचाि माधयमो का ववकास क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा च-इटििट छ-मोबाइल Module -3- वयाखयान -10
2-ििसचाि माधयमोपयोगी लखि
32
क-समाचाि ख-िड़डयोवािाि ग-साकषायकाि घ-सवाद च-फीचि 3-ििसचाि माधयमो की भाषा क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा Module -4- वयाखयान- 10
1-सववधाि मौभलक अरधकाि 2- सचिा का अरधकाि सचिा-वयाविारिक अिभव क भलए सचाि ससथािो (टी वी िड़डयो महरि माधयमो) की शकषखणक यािा अपकषकषि ि सदभि गरथ - 1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली- 110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013 -साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
33
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
7-मीड़डया लखि भसदधानि औि वयविाि ndash चरपरकाश भमशर - पिला ससकिण ndash 2004- सिय परकाशि असािी मागि दरियागिहदलली-110002
8-भािि का सववधाि एक परिचय ndashबरिफकशोि शमाि ndash बाििवाा ससकिणndashअशोक क घोष रिमखझम िाउस हदलली-110092
9-िानिय अपिा सचिा का अरधकाि अरधनियम 2005-डॉ िीिि कमाि -चिथि ससकिण -2015-भािि लॉ िाउस हदलली-110002
34
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक - 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक - 15 परशि-4- माधयमोपयोगी लखि पि आधारिि परशि ववकलप सहिि - अक -15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20 (क-समाचािपि की समीकषािड़डयो व दिदशिि क ववववध कायिकरमो क समीकषा फफलम समीकषा ख-साकषायकाि-ससकनिकमीिगकमी िचिाकाि अथवा भसि िगि स िड़ फकसी मिययवपणि वयजकि का साकषायकािसवाद अथवा फीचि लखि ग-सचिा क अरधकाि स सबजनधि कस सटडी भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
35
TYBA Semester V
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN51
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-हिनदी साहियय क इनििास व काल ववभािि स ववदयारथियो को अवगि किािा
2-हिनदी साहियय क ववभभनि कालो की पषठभभम व परवजयियो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3-हिनदी क पदय व गदय साहियय क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 15
1 हिनदी साहियय का इनििास िामकिण एव काल-ववभािि की समसया
2 आहदकाल
क) आहदकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) भसदध िाथ िि औि िासो साहियय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 2 - वयाखयान ndash 15
1-भजकिकाल
क)भजकिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख)सि कावय सफी कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 3 - वयाखयान ndash 15
36
क) िाम भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
ख) कषण भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 4 - वयाखयान ndash 15
1- िीनिकाल
क) िीनिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) िीनिबदध िीनिभसदध एव िीनिमकि कावय की सामानय ववशषिाएा
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
37
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
38
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
39
TYBA Semester V
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN52
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास व उसक कथय स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास म भमडलीकिण क ववववध रपो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- हिनदी साहियय म िखारचि औि ससमिण क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
निधािरिि पाठयपसिक
1 उपनयास ndash गलोबल गााव क दविा िणनर
परथम ससकिण - 2013 भाििीय जञािपीठ लोदी िोड ियी हदलली ndash 110003
Module -1- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास की पषठभभम कथा व चरिि िथा सदश
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
28
SYBA Semester IV
Title of the paper Modern Hindi Prose
Paper Code SIUAHIN41
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
List of Prescribed Books
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
Module- 1- वयाखयान ndash 15
1-दौड़- ममिा काभलया-वाणी परकाशि िई हदलली
उपनयास क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण उपनयास क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण Module- 2- वयाखयान - 10
2-आि भी खि ि िालाब (निबध) ndash अिपम भमशर वाणी परकाशि 21 अ दरियागि िई हदलली
निबनधो का वाचि व सपषटीकिण िथा उिक कथय व भशलप पकष क सदभि म चचाि Module- 3- वयाखयान - 10
निबनधो क मिययव उददशय व सामाजिक उपादयिा क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
29
Module- 4- वयाखयान - 10
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
िाटक क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण िाटक क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
सदभय गरथ ndash 1-हिनदी क चरचिि उपनयास ndash डॉ भगविी शिण भमशर ndashपरथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 2- हिनदी िाटक उदभव व ववकास ndashडॉ दशिथ ओझा-परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 3-हिनदी िाटय समालोचिा ndashडॉ मानधािा ओझा - परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 4-समकालीि हिनदी िाटक ndash डॉ िसवि भाई पडया - परथम ससकिण-जञाि परकाशि कािपि 5-समीकषायमक निबध ndashडॉ ववयनर सिािक - परथम ससकिण-िशिल पजबलभशग िाउस िई हदलली 6-अनिम दो दशको का हिनदी साहियय ndashसमपादि ndashडॉ मीिा गौिम - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
30
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash चिथि सि कल अक ndash 40
1- ककष पिीकषा -20
2-परकलप- अक-20
क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि
ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि
ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
31
SYBA Semester IV
Title of the paper Mass Media
Paper Code SIUAHIN42
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
Module -1- वयाखयान -15
ििसचाि माधयम 1-ििसचाि क-अथि ख-सवरप ग-परिभाषा 2-ििसचाि माधयमो का परिचय क-महरि माधयम ख-इलकरॉनिक माधयम
Module -2- वयाखयान -10
1-ििसचाि माधयमो का ववकास क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा च-इटििट छ-मोबाइल Module -3- वयाखयान -10
2-ििसचाि माधयमोपयोगी लखि
32
क-समाचाि ख-िड़डयोवािाि ग-साकषायकाि घ-सवाद च-फीचि 3-ििसचाि माधयमो की भाषा क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा Module -4- वयाखयान- 10
1-सववधाि मौभलक अरधकाि 2- सचिा का अरधकाि सचिा-वयाविारिक अिभव क भलए सचाि ससथािो (टी वी िड़डयो महरि माधयमो) की शकषखणक यािा अपकषकषि ि सदभि गरथ - 1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली- 110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013 -साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
33
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
7-मीड़डया लखि भसदधानि औि वयविाि ndash चरपरकाश भमशर - पिला ससकिण ndash 2004- सिय परकाशि असािी मागि दरियागिहदलली-110002
8-भािि का सववधाि एक परिचय ndashबरिफकशोि शमाि ndash बाििवाा ससकिणndashअशोक क घोष रिमखझम िाउस हदलली-110092
9-िानिय अपिा सचिा का अरधकाि अरधनियम 2005-डॉ िीिि कमाि -चिथि ससकिण -2015-भािि लॉ िाउस हदलली-110002
34
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक - 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक - 15 परशि-4- माधयमोपयोगी लखि पि आधारिि परशि ववकलप सहिि - अक -15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20 (क-समाचािपि की समीकषािड़डयो व दिदशिि क ववववध कायिकरमो क समीकषा फफलम समीकषा ख-साकषायकाि-ससकनिकमीिगकमी िचिाकाि अथवा भसि िगि स िड़ फकसी मिययवपणि वयजकि का साकषायकािसवाद अथवा फीचि लखि ग-सचिा क अरधकाि स सबजनधि कस सटडी भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
35
TYBA Semester V
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN51
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-हिनदी साहियय क इनििास व काल ववभािि स ववदयारथियो को अवगि किािा
2-हिनदी साहियय क ववभभनि कालो की पषठभभम व परवजयियो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3-हिनदी क पदय व गदय साहियय क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 15
1 हिनदी साहियय का इनििास िामकिण एव काल-ववभािि की समसया
2 आहदकाल
क) आहदकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) भसदध िाथ िि औि िासो साहियय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 2 - वयाखयान ndash 15
1-भजकिकाल
क)भजकिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख)सि कावय सफी कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 3 - वयाखयान ndash 15
36
क) िाम भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
ख) कषण भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 4 - वयाखयान ndash 15
1- िीनिकाल
क) िीनिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) िीनिबदध िीनिभसदध एव िीनिमकि कावय की सामानय ववशषिाएा
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
37
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
38
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
39
TYBA Semester V
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN52
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास व उसक कथय स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास म भमडलीकिण क ववववध रपो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- हिनदी साहियय म िखारचि औि ससमिण क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
निधािरिि पाठयपसिक
1 उपनयास ndash गलोबल गााव क दविा िणनर
परथम ससकिण - 2013 भाििीय जञािपीठ लोदी िोड ियी हदलली ndash 110003
Module -1- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास की पषठभभम कथा व चरिि िथा सदश
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
29
Module- 4- वयाखयान - 10
3-कथा एक कस की (िाटक) ndashदयापरकाश भसनिा वाणी परकाशि 21 असािी मागि दरियागि िई हदलली
िाटक क भाव िथा भशलप पकष क सदभि म चचाि व सपषटीकिण िाटक क चरिि उसकी समकालीििा व उददशय क सदभि म चचाि व सपषटीकिण
सदभय गरथ ndash 1-हिनदी क चरचिि उपनयास ndash डॉ भगविी शिण भमशर ndashपरथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 2- हिनदी िाटक उदभव व ववकास ndashडॉ दशिथ ओझा-परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 3-हिनदी िाटय समालोचिा ndashडॉ मानधािा ओझा - परथम ससकिण-िािपाल एड सनस िई हदलली 4-समकालीि हिनदी िाटक ndash डॉ िसवि भाई पडया - परथम ससकिण-जञाि परकाशि कािपि 5-समीकषायमक निबध ndashडॉ ववयनर सिािक - परथम ससकिण-िशिल पजबलभशग िाउस िई हदलली 6-अनिम दो दशको का हिनदी साहियय ndashसमपादि ndashडॉ मीिा गौिम - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
30
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash चिथि सि कल अक ndash 40
1- ककष पिीकषा -20
2-परकलप- अक-20
क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि
ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि
ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
31
SYBA Semester IV
Title of the paper Mass Media
Paper Code SIUAHIN42
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
Module -1- वयाखयान -15
ििसचाि माधयम 1-ििसचाि क-अथि ख-सवरप ग-परिभाषा 2-ििसचाि माधयमो का परिचय क-महरि माधयम ख-इलकरॉनिक माधयम
Module -2- वयाखयान -10
1-ििसचाि माधयमो का ववकास क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा च-इटििट छ-मोबाइल Module -3- वयाखयान -10
2-ििसचाि माधयमोपयोगी लखि
32
क-समाचाि ख-िड़डयोवािाि ग-साकषायकाि घ-सवाद च-फीचि 3-ििसचाि माधयमो की भाषा क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा Module -4- वयाखयान- 10
1-सववधाि मौभलक अरधकाि 2- सचिा का अरधकाि सचिा-वयाविारिक अिभव क भलए सचाि ससथािो (टी वी िड़डयो महरि माधयमो) की शकषखणक यािा अपकषकषि ि सदभि गरथ - 1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली- 110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013 -साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
33
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
7-मीड़डया लखि भसदधानि औि वयविाि ndash चरपरकाश भमशर - पिला ससकिण ndash 2004- सिय परकाशि असािी मागि दरियागिहदलली-110002
8-भािि का सववधाि एक परिचय ndashबरिफकशोि शमाि ndash बाििवाा ससकिणndashअशोक क घोष रिमखझम िाउस हदलली-110092
9-िानिय अपिा सचिा का अरधकाि अरधनियम 2005-डॉ िीिि कमाि -चिथि ससकिण -2015-भािि लॉ िाउस हदलली-110002
34
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक - 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक - 15 परशि-4- माधयमोपयोगी लखि पि आधारिि परशि ववकलप सहिि - अक -15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20 (क-समाचािपि की समीकषािड़डयो व दिदशिि क ववववध कायिकरमो क समीकषा फफलम समीकषा ख-साकषायकाि-ससकनिकमीिगकमी िचिाकाि अथवा भसि िगि स िड़ फकसी मिययवपणि वयजकि का साकषायकािसवाद अथवा फीचि लखि ग-सचिा क अरधकाि स सबजनधि कस सटडी भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
35
TYBA Semester V
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN51
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-हिनदी साहियय क इनििास व काल ववभािि स ववदयारथियो को अवगि किािा
2-हिनदी साहियय क ववभभनि कालो की पषठभभम व परवजयियो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3-हिनदी क पदय व गदय साहियय क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 15
1 हिनदी साहियय का इनििास िामकिण एव काल-ववभािि की समसया
2 आहदकाल
क) आहदकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) भसदध िाथ िि औि िासो साहियय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 2 - वयाखयान ndash 15
1-भजकिकाल
क)भजकिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख)सि कावय सफी कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 3 - वयाखयान ndash 15
36
क) िाम भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
ख) कषण भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 4 - वयाखयान ndash 15
1- िीनिकाल
क) िीनिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) िीनिबदध िीनिभसदध एव िीनिमकि कावय की सामानय ववशषिाएा
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
37
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
38
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
39
TYBA Semester V
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN52
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास व उसक कथय स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास म भमडलीकिण क ववववध रपो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- हिनदी साहियय म िखारचि औि ससमिण क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
निधािरिि पाठयपसिक
1 उपनयास ndash गलोबल गााव क दविा िणनर
परथम ससकिण - 2013 भाििीय जञािपीठ लोदी िोड ियी हदलली ndash 110003
Module -1- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास की पषठभभम कथा व चरिि िथा सदश
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
30
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण (602020)
परशन पतर I (चतथय सतर क ललए ) - कल अक ndash 60 ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप
परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन
कल अक -60
परशि -1- सदभि सहिि वयाखया (िीि म स कोई दो) -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
आतररक मलयाकन ndash चिथि सि कल अक ndash 40
1- ककष पिीकषा -20
2-परकलप- अक-20
क-िचिाकािो क िीवि एव साहियय का समीकषायमक अधययि
ख - गदय कनियो का समीकषायमक अधययि
ग -उपलबध िचिाकािो का साकषायकाि
भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
31
SYBA Semester IV
Title of the paper Mass Media
Paper Code SIUAHIN42
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
Module -1- वयाखयान -15
ििसचाि माधयम 1-ििसचाि क-अथि ख-सवरप ग-परिभाषा 2-ििसचाि माधयमो का परिचय क-महरि माधयम ख-इलकरॉनिक माधयम
Module -2- वयाखयान -10
1-ििसचाि माधयमो का ववकास क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा च-इटििट छ-मोबाइल Module -3- वयाखयान -10
2-ििसचाि माधयमोपयोगी लखि
32
क-समाचाि ख-िड़डयोवािाि ग-साकषायकाि घ-सवाद च-फीचि 3-ििसचाि माधयमो की भाषा क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा Module -4- वयाखयान- 10
1-सववधाि मौभलक अरधकाि 2- सचिा का अरधकाि सचिा-वयाविारिक अिभव क भलए सचाि ससथािो (टी वी िड़डयो महरि माधयमो) की शकषखणक यािा अपकषकषि ि सदभि गरथ - 1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली- 110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013 -साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
33
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
7-मीड़डया लखि भसदधानि औि वयविाि ndash चरपरकाश भमशर - पिला ससकिण ndash 2004- सिय परकाशि असािी मागि दरियागिहदलली-110002
8-भािि का सववधाि एक परिचय ndashबरिफकशोि शमाि ndash बाििवाा ससकिणndashअशोक क घोष रिमखझम िाउस हदलली-110092
9-िानिय अपिा सचिा का अरधकाि अरधनियम 2005-डॉ िीिि कमाि -चिथि ससकिण -2015-भािि लॉ िाउस हदलली-110002
34
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक - 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक - 15 परशि-4- माधयमोपयोगी लखि पि आधारिि परशि ववकलप सहिि - अक -15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20 (क-समाचािपि की समीकषािड़डयो व दिदशिि क ववववध कायिकरमो क समीकषा फफलम समीकषा ख-साकषायकाि-ससकनिकमीिगकमी िचिाकाि अथवा भसि िगि स िड़ फकसी मिययवपणि वयजकि का साकषायकािसवाद अथवा फीचि लखि ग-सचिा क अरधकाि स सबजनधि कस सटडी भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
35
TYBA Semester V
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN51
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-हिनदी साहियय क इनििास व काल ववभािि स ववदयारथियो को अवगि किािा
2-हिनदी साहियय क ववभभनि कालो की पषठभभम व परवजयियो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3-हिनदी क पदय व गदय साहियय क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 15
1 हिनदी साहियय का इनििास िामकिण एव काल-ववभािि की समसया
2 आहदकाल
क) आहदकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) भसदध िाथ िि औि िासो साहियय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 2 - वयाखयान ndash 15
1-भजकिकाल
क)भजकिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख)सि कावय सफी कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 3 - वयाखयान ndash 15
36
क) िाम भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
ख) कषण भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 4 - वयाखयान ndash 15
1- िीनिकाल
क) िीनिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) िीनिबदध िीनिभसदध एव िीनिमकि कावय की सामानय ववशषिाएा
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
37
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
38
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
39
TYBA Semester V
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN52
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास व उसक कथय स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास म भमडलीकिण क ववववध रपो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- हिनदी साहियय म िखारचि औि ससमिण क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
निधािरिि पाठयपसिक
1 उपनयास ndash गलोबल गााव क दविा िणनर
परथम ससकिण - 2013 भाििीय जञािपीठ लोदी िोड ियी हदलली ndash 110003
Module -1- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास की पषठभभम कथा व चरिि िथा सदश
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
31
SYBA Semester IV
Title of the paper Mass Media
Paper Code SIUAHIN42
Number of Credits 03
Total No of Lectures 45
Module -1- वयाखयान -15
ििसचाि माधयम 1-ििसचाि क-अथि ख-सवरप ग-परिभाषा 2-ििसचाि माधयमो का परिचय क-महरि माधयम ख-इलकरॉनिक माधयम
Module -2- वयाखयान -10
1-ििसचाि माधयमो का ववकास क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा च-इटििट छ-मोबाइल Module -3- वयाखयान -10
2-ििसचाि माधयमोपयोगी लखि
32
क-समाचाि ख-िड़डयोवािाि ग-साकषायकाि घ-सवाद च-फीचि 3-ििसचाि माधयमो की भाषा क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा Module -4- वयाखयान- 10
1-सववधाि मौभलक अरधकाि 2- सचिा का अरधकाि सचिा-वयाविारिक अिभव क भलए सचाि ससथािो (टी वी िड़डयो महरि माधयमो) की शकषखणक यािा अपकषकषि ि सदभि गरथ - 1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली- 110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013 -साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
33
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
7-मीड़डया लखि भसदधानि औि वयविाि ndash चरपरकाश भमशर - पिला ससकिण ndash 2004- सिय परकाशि असािी मागि दरियागिहदलली-110002
8-भािि का सववधाि एक परिचय ndashबरिफकशोि शमाि ndash बाििवाा ससकिणndashअशोक क घोष रिमखझम िाउस हदलली-110092
9-िानिय अपिा सचिा का अरधकाि अरधनियम 2005-डॉ िीिि कमाि -चिथि ससकिण -2015-भािि लॉ िाउस हदलली-110002
34
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक - 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक - 15 परशि-4- माधयमोपयोगी लखि पि आधारिि परशि ववकलप सहिि - अक -15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20 (क-समाचािपि की समीकषािड़डयो व दिदशिि क ववववध कायिकरमो क समीकषा फफलम समीकषा ख-साकषायकाि-ससकनिकमीिगकमी िचिाकाि अथवा भसि िगि स िड़ फकसी मिययवपणि वयजकि का साकषायकािसवाद अथवा फीचि लखि ग-सचिा क अरधकाि स सबजनधि कस सटडी भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
35
TYBA Semester V
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN51
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-हिनदी साहियय क इनििास व काल ववभािि स ववदयारथियो को अवगि किािा
2-हिनदी साहियय क ववभभनि कालो की पषठभभम व परवजयियो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3-हिनदी क पदय व गदय साहियय क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 15
1 हिनदी साहियय का इनििास िामकिण एव काल-ववभािि की समसया
2 आहदकाल
क) आहदकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) भसदध िाथ िि औि िासो साहियय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 2 - वयाखयान ndash 15
1-भजकिकाल
क)भजकिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख)सि कावय सफी कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 3 - वयाखयान ndash 15
36
क) िाम भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
ख) कषण भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 4 - वयाखयान ndash 15
1- िीनिकाल
क) िीनिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) िीनिबदध िीनिभसदध एव िीनिमकि कावय की सामानय ववशषिाएा
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
37
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
38
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
39
TYBA Semester V
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN52
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास व उसक कथय स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास म भमडलीकिण क ववववध रपो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- हिनदी साहियय म िखारचि औि ससमिण क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
निधािरिि पाठयपसिक
1 उपनयास ndash गलोबल गााव क दविा िणनर
परथम ससकिण - 2013 भाििीय जञािपीठ लोदी िोड ियी हदलली ndash 110003
Module -1- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास की पषठभभम कथा व चरिि िथा सदश
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
32
क-समाचाि ख-िड़डयोवािाि ग-साकषायकाि घ-सवाद च-फीचि 3-ििसचाि माधयमो की भाषा क-समाचािपि ख-िड़डयो ग-दिदशिि घ-भसिमा Module -4- वयाखयान- 10
1-सववधाि मौभलक अरधकाि 2- सचिा का अरधकाि सचिा-वयाविारिक अिभव क भलए सचाि ससथािो (टी वी िड़डयो महरि माधयमो) की शकषखणक यािा अपकषकषि ि सदभि गरथ - 1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली- 110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013 -साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
33
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
7-मीड़डया लखि भसदधानि औि वयविाि ndash चरपरकाश भमशर - पिला ससकिण ndash 2004- सिय परकाशि असािी मागि दरियागिहदलली-110002
8-भािि का सववधाि एक परिचय ndashबरिफकशोि शमाि ndash बाििवाा ससकिणndashअशोक क घोष रिमखझम िाउस हदलली-110092
9-िानिय अपिा सचिा का अरधकाि अरधनियम 2005-डॉ िीिि कमाि -चिथि ससकिण -2015-भािि लॉ िाउस हदलली-110002
34
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक - 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक - 15 परशि-4- माधयमोपयोगी लखि पि आधारिि परशि ववकलप सहिि - अक -15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20 (क-समाचािपि की समीकषािड़डयो व दिदशिि क ववववध कायिकरमो क समीकषा फफलम समीकषा ख-साकषायकाि-ससकनिकमीिगकमी िचिाकाि अथवा भसि िगि स िड़ फकसी मिययवपणि वयजकि का साकषायकािसवाद अथवा फीचि लखि ग-सचिा क अरधकाि स सबजनधि कस सटडी भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
35
TYBA Semester V
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN51
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-हिनदी साहियय क इनििास व काल ववभािि स ववदयारथियो को अवगि किािा
2-हिनदी साहियय क ववभभनि कालो की पषठभभम व परवजयियो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3-हिनदी क पदय व गदय साहियय क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 15
1 हिनदी साहियय का इनििास िामकिण एव काल-ववभािि की समसया
2 आहदकाल
क) आहदकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) भसदध िाथ िि औि िासो साहियय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 2 - वयाखयान ndash 15
1-भजकिकाल
क)भजकिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख)सि कावय सफी कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 3 - वयाखयान ndash 15
36
क) िाम भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
ख) कषण भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 4 - वयाखयान ndash 15
1- िीनिकाल
क) िीनिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) िीनिबदध िीनिभसदध एव िीनिमकि कावय की सामानय ववशषिाएा
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
37
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
38
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
39
TYBA Semester V
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN52
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास व उसक कथय स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास म भमडलीकिण क ववववध रपो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- हिनदी साहियय म िखारचि औि ससमिण क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
निधािरिि पाठयपसिक
1 उपनयास ndash गलोबल गााव क दविा िणनर
परथम ससकिण - 2013 भाििीय जञािपीठ लोदी िोड ियी हदलली ndash 110003
Module -1- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास की पषठभभम कथा व चरिि िथा सदश
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
33
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
7-मीड़डया लखि भसदधानि औि वयविाि ndash चरपरकाश भमशर - पिला ससकिण ndash 2004- सिय परकाशि असािी मागि दरियागिहदलली-110002
8-भािि का सववधाि एक परिचय ndashबरिफकशोि शमाि ndash बाििवाा ससकिणndashअशोक क घोष रिमखझम िाउस हदलली-110092
9-िानिय अपिा सचिा का अरधकाि अरधनियम 2005-डॉ िीिि कमाि -चिथि ससकिण -2015-भािि लॉ िाउस हदलली-110002
34
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक - 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक - 15 परशि-4- माधयमोपयोगी लखि पि आधारिि परशि ववकलप सहिि - अक -15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20 (क-समाचािपि की समीकषािड़डयो व दिदशिि क ववववध कायिकरमो क समीकषा फफलम समीकषा ख-साकषायकाि-ससकनिकमीिगकमी िचिाकाि अथवा भसि िगि स िड़ फकसी मिययवपणि वयजकि का साकषायकािसवाद अथवा फीचि लखि ग-सचिा क अरधकाि स सबजनधि कस सटडी भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
35
TYBA Semester V
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN51
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-हिनदी साहियय क इनििास व काल ववभािि स ववदयारथियो को अवगि किािा
2-हिनदी साहियय क ववभभनि कालो की पषठभभम व परवजयियो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3-हिनदी क पदय व गदय साहियय क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 15
1 हिनदी साहियय का इनििास िामकिण एव काल-ववभािि की समसया
2 आहदकाल
क) आहदकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) भसदध िाथ िि औि िासो साहियय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 2 - वयाखयान ndash 15
1-भजकिकाल
क)भजकिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख)सि कावय सफी कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 3 - वयाखयान ndash 15
36
क) िाम भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
ख) कषण भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 4 - वयाखयान ndash 15
1- िीनिकाल
क) िीनिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) िीनिबदध िीनिभसदध एव िीनिमकि कावय की सामानय ववशषिाएा
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
37
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
38
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
39
TYBA Semester V
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN52
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास व उसक कथय स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास म भमडलीकिण क ववववध रपो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- हिनदी साहियय म िखारचि औि ससमिण क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
निधािरिि पाठयपसिक
1 उपनयास ndash गलोबल गााव क दविा िणनर
परथम ससकिण - 2013 भाििीय जञािपीठ लोदी िोड ियी हदलली ndash 110003
Module -1- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास की पषठभभम कथा व चरिि िथा सदश
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
34
ववदयारथययो ित परशन पतर का परारप परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020) परशन पतर का सवरप व अक ववभाजन परशन पतर II (चतथय सतर क ललए) कल अक -60 परशि -1- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक ndash 15 परशि -2- दीघोयििी परशि ववकलप सहिि ndash अक - 15 परशि-3- ववकलप सहिि हटपपखणयाा - अक - 15 परशि-4- माधयमोपयोगी लखि पि आधारिि परशि ववकलप सहिि - अक -15 आतररक मलयाकन कल अक ndash 40 1-ककष पिीकषा -20 2-परकलप- अक-20 (क-समाचािपि की समीकषािड़डयो व दिदशिि क ववववध कायिकरमो क समीकषा फफलम समीकषा ख-साकषायकाि-ससकनिकमीिगकमी िचिाकाि अथवा भसि िगि स िड़ फकसी मिययवपणि वयजकि का साकषायकािसवाद अथवा फीचि लखि ग-सचिा क अरधकाि स सबजनधि कस सटडी भलखखि परसििीकिण -10 मौखखकी -10
35
TYBA Semester V
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN51
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-हिनदी साहियय क इनििास व काल ववभािि स ववदयारथियो को अवगि किािा
2-हिनदी साहियय क ववभभनि कालो की पषठभभम व परवजयियो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3-हिनदी क पदय व गदय साहियय क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 15
1 हिनदी साहियय का इनििास िामकिण एव काल-ववभािि की समसया
2 आहदकाल
क) आहदकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) भसदध िाथ िि औि िासो साहियय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 2 - वयाखयान ndash 15
1-भजकिकाल
क)भजकिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख)सि कावय सफी कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 3 - वयाखयान ndash 15
36
क) िाम भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
ख) कषण भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 4 - वयाखयान ndash 15
1- िीनिकाल
क) िीनिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) िीनिबदध िीनिभसदध एव िीनिमकि कावय की सामानय ववशषिाएा
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
37
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
38
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
39
TYBA Semester V
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN52
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास व उसक कथय स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास म भमडलीकिण क ववववध रपो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- हिनदी साहियय म िखारचि औि ससमिण क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
निधािरिि पाठयपसिक
1 उपनयास ndash गलोबल गााव क दविा िणनर
परथम ससकिण - 2013 भाििीय जञािपीठ लोदी िोड ियी हदलली ndash 110003
Module -1- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास की पषठभभम कथा व चरिि िथा सदश
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
35
TYBA Semester V
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN51
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-हिनदी साहियय क इनििास व काल ववभािि स ववदयारथियो को अवगि किािा
2-हिनदी साहियय क ववभभनि कालो की पषठभभम व परवजयियो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3-हिनदी क पदय व गदय साहियय क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 15
1 हिनदी साहियय का इनििास िामकिण एव काल-ववभािि की समसया
2 आहदकाल
क) आहदकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) भसदध िाथ िि औि िासो साहियय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 2 - वयाखयान ndash 15
1-भजकिकाल
क)भजकिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख)सि कावय सफी कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 3 - वयाखयान ndash 15
36
क) िाम भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
ख) कषण भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 4 - वयाखयान ndash 15
1- िीनिकाल
क) िीनिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) िीनिबदध िीनिभसदध एव िीनिमकि कावय की सामानय ववशषिाएा
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
37
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
38
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
39
TYBA Semester V
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN52
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास व उसक कथय स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास म भमडलीकिण क ववववध रपो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- हिनदी साहियय म िखारचि औि ससमिण क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
निधािरिि पाठयपसिक
1 उपनयास ndash गलोबल गााव क दविा िणनर
परथम ससकिण - 2013 भाििीय जञािपीठ लोदी िोड ियी हदलली ndash 110003
Module -1- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास की पषठभभम कथा व चरिि िथा सदश
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
36
क) िाम भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
ख) कषण भजकि कावय की सामानय ववशषिाएा
Module ndash 4 - वयाखयान ndash 15
1- िीनिकाल
क) िीनिकालीि हिनदी साहियय की पषठभभम
ख) िीनिबदध िीनिभसदध एव िीनिमकि कावय की सामानय ववशषिाएा
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
37
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
38
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
39
TYBA Semester V
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN52
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास व उसक कथय स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास म भमडलीकिण क ववववध रपो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- हिनदी साहियय म िखारचि औि ससमिण क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
निधािरिि पाठयपसिक
1 उपनयास ndash गलोबल गााव क दविा िणनर
परथम ससकिण - 2013 भाििीय जञािपीठ लोदी िोड ियी हदलली ndash 110003
Module -1- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास की पषठभभम कथा व चरिि िथा सदश
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
37
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
38
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
39
TYBA Semester V
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN52
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास व उसक कथय स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास म भमडलीकिण क ववववध रपो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- हिनदी साहियय म िखारचि औि ससमिण क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
निधािरिि पाठयपसिक
1 उपनयास ndash गलोबल गााव क दविा िणनर
परथम ससकिण - 2013 भाििीय जञािपीठ लोदी िोड ियी हदलली ndash 110003
Module -1- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास की पषठभभम कथा व चरिि िथा सदश
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
38
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
39
TYBA Semester V
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN52
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास व उसक कथय स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास म भमडलीकिण क ववववध रपो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- हिनदी साहियय म िखारचि औि ससमिण क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
निधािरिि पाठयपसिक
1 उपनयास ndash गलोबल गााव क दविा िणनर
परथम ससकिण - 2013 भाििीय जञािपीठ लोदी िोड ियी हदलली ndash 110003
Module -1- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास की पषठभभम कथा व चरिि िथा सदश
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
39
TYBA Semester V
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN52
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास व उसक कथय स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- सवाितरयोयिि हिनदी उपनयास म भमडलीकिण क ववववध रपो स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- हिनदी साहियय म िखारचि औि ससमिण क करभमक ववकास को सपषट कििा
4-आधनिक साहियय की समझ व समीकषा का ववकास
निधािरिि पाठयपसिक
1 उपनयास ndash गलोबल गााव क दविा िणनर
परथम ससकिण - 2013 भाििीय जञािपीठ लोदी िोड ियी हदलली ndash 110003
Module -1- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास की पषठभभम कथा व चरिि िथा सदश
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
40
Module -2- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
उपनयास म सवाद योििा भाषा व शली िथा सवाद म िए परयोग
2-गदय - गरिमा ndash (िखारचि औि ससमिण) ndash निधािरिि आठ िचिाएा
सपदाि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
परथम ससकिण-2017 - वाणी परकशि- 4695 21-A- दरियागििई हदलली -110002
Module -3- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) भजकिि - मिादवी वमाि 2) िजज़या - िामवकष बिीपिी
3) िमिािी समनि - माखिलाल चिवदी
4) य ि परोफसि शशाक - ववषणकानि शासिी
Module -4- वयाखयान -15
सपषटीकरण व चचाय
1) समिण का समनिकाि - सजचचदािनद िीिािद वायसयायि lsquoअजञयrsquo
2)ndash कमला - पदमा सचदव
3) हवषकश मखिी क साथ ढाई हदि - मिोिि शयाम िोशी
4) मिा िमदम मिा दोसि कमलशवि - िािनर यादव
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
41
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गलोबल गााव क दविा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (गदय - गरिमा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
42
सदभय गरथ-सची
1-21वी शिी का हिनदी उपनयास ndash(आलोचिा ) - डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
2-भमडलीकिण औि हिनदी उपनयास- डॉ पषपपाल भसि-पिला ससकिण -2015 ndashिाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3- हिनदी साहियय औि सवदिा का ववकास ndash िामसवरप चिवदी - ससकिण - 2005 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4- हिनदी िखारचि भसदधानि औि ववकास ndash डॉ मकखिलाल शमाि - परथम ससकिण-1997- शबद औि शबद ndashआगिा- 282005
5-ससमिण औि ससमिणकाि ndash डॉ मिोिमा शमाि - परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि -208006
6-हिनदी का गदय साहियय ndash िामचनर निवािी - ससकिण-2016ndashववशवववदयालय परकाशि ndash वािाणसी - 221001
7- समीकषा औि साहियय की ववधाएा ndash डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007 -सरििा बकस िाउस हदलली -110002
8-साहियय क रप ndash िािमखण शमाि - ससकिण-2008ndash ठाकि परसाद सस ndash वािाणसी - 221001
9- साहिजययक ववधाएा पिवविचाि - डॉ िरिमोिि- ससकिण-2007-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
43
TYBA Semester V
Title of the paper Information Technology in Hindi
Paper Code SIUAHIN53
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- सचिा परौदयोरगकी क ववकास व हिनदी म उसक उपयोग स ववदयारथियो को अवगि किािा
2- कपयटि पि हिनदी म कामकाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
3- सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाओ को सपषट कििा
4- सोशल मीड़डया औि बदलि िए भाििीय परिवश की समझ का ववकास कििा
सचिा परौदयोरगकी औि हिनदी
Module 1- वयाखयान-15
1 सचिा परौदयोरगकी अथि परिभाषा औि सवरप
2 कपयटि पि हिनदी म कामकाि (हिनदी फॉनट फॉनट परिवििकहिनदी टाइवपग टल कमपयटि आधारिि अिवाद कपयटि आधारिि हिनदी क सॉफटवयसि यनिकोड व अनय का परिचय)
Module 2- वयाखयान-10 ndash डिचजटल मीडिया और हिनदी
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
44
1 इनटििट औि हिनदी (हिनदी म ईमल िट पि हिनदी ववजञापि िट पि हिनदी समाचाि चिल हिनदी ई-शबदकोश हिनदी की साहिजययक ई-पतरिकाएा गि साहिजययक हिनदी की वबसाइट)
Module 3- वयाखयान-10
1 सचाि माधयम औि िोज़गाि की सभाविाएा
2 भािि म ड़डजज़टलाइज़शि
Module 4- वयाखयान-10
1 सचिा परौदयोरगकी का िीवि पि परभाव - सकािायमक औि िकािायमक
2 सचिा परौदयोरगकी व हिदी भाषा दविागिी भलवप की ववशषिाएा औि वजशवक परसाि िथा परयोग
3 सचिा परौदयोरगकी समसयाएा सीमाएा औि चिौनियाा
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
45
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1- ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
46
सदभय गरथ-सची
1 आधनिक ििसचाि औि हिनदी ndash िरिमोिि - पिला ससकिण - 2006 ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
2 कपयटि क भावषक अिपरयोग ndash वविय कमाि मलिोिा - पिला ससकिण- 2004-वाणी परकशि-
21-A-दरियागििई हदलली -110002
3-सचिा परौदयोरगकी कमपयटि औि अिसधाि ndash परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2011ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
4- कपयटि औि हिनदी - परो िरिमोिि - पिला ससकिण - 2016ndash िकषभशला परकाशि 98-ए हिनदी पाकि दरियागि हदलली-110002
5- हिनदी कपयहटग ndash डॉ तरिभवििाथ शकल ndash पिला ससकिण ndash 2005 - ववकास परकाशि 311 सी ववशव बक कािपि -208027
6-ििसचाि औि हिनदी पिकारििा ndash डॉ अििि निवािी - पिला ससकिण ndash 2004 ndashलालिी माकट माया परस िोड 258365 मटठीगि इलािाबाद -3
7- ििसचाि ndash दशय- परिदशय ndash पथवीिाथ पाणडय - पिला ससकिण ndash 1995- उमश परकाशि लकिगि इलािाबाद -3
8-सचाि सचिा कपयटि औि परयोििमलक हिनदी िगि ndash डॉ स िागलकषमी - पिला ससकिण ndash 2012ndash िवािि पसिकालय हिनदी पसिक परकाशक एव ववििक मथिा (उ पर)-281001
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
47
TYBA Semester V
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN54
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-साहियय की परिभाषा सवरप िययव िि व परयोििो को सपषट कििा
2-कला व साहियय क अिि व समबनधो पि परकाश डालिा
3-कावय क ववववध रपो को सपषट कििा
4-शबदशजकि िस क ववभभनि पिलओ को सपषट कििा
5-छद व अलकािो को सपषट कििा
6-गदय साहियय क िययवो पि परकाश डालिा
7-कावय शासिीय साधिो क आधाि पि िचिायमकिा को बढ़ावा दिा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 साहियय (क) साहियय की परिभाषा (भाििीय औि पाशचायय) औि सवरप
(ख) साहियय क ियव
(ग) साहियय क िि
(घ) साहियय क परयोिि (कवल भाििीय)
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
48
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-कला (क) परिभाषा औि वगीकिण
(ख) कला का साहियय क साथ सबध
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-कावय क रप मिाकावय खडकावय मकिक कावय औि गीनि कावय क िययव व ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1- छद छदो क लकषण िथा उिका सामानय परिचय
(क) मातरिक छद 1) दोिा 2) चौपाई 3) सवया 4) िोला 5) िरिगीनिका (ख) वाखणिक छद 1) इरवजरा 2) शादिलववकरीड़ड़ि 3) भिगपरयाि 4) रिववलजमबि
5) कववयि
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
49
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndashछदो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
50
सदभय गरथ-सची
1- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
2- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
3-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
4-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
5-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
51
TYBA Semester V
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN55
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
शकषखणक उददशय-
1-भाषा ववजञाि व उसक ववववध अगो को सपषट कििा
2भाषा म परिवििि क ववववध रपो को सपषट कििा
3-हिनदी वणि ववचाि को सपषट कििा
4-भाषा ववजञाि व वयाकिण की सकलपिाओ का दिहदि िीवि म परयोग िि ववदयारथियो को पररिि कििा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
(क) भाषा ववजञाि
1 भाषा की परिभाषा एव उसकी ववशषािाएा
2 भाषा क ववववध रप (बोली भाषा िाषरभाषा िािभाषा औि सपकि भाषा)
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाषा परिवििि क परमख कािण
2-भाषा ववजञाि की परिभाषा औि उपयोरगिा
3- भाषाववजञाि की परमख शाखाएा (वाकय ववजञाि रप ववजञाि धवनि ववजञाि शबद ववजञाि
िथा अथि ववजञाि)
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
52
Module ndash 3ndash वयाखयान ndash 15
(ख) हिनदी वयाकिण
1 वणि ववचाि उचचािण की दजषट स हिनदी धवनियो का वगीकिण
2 कािक क भद एव उिकी ववभजकियाा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
1-शबदसाधि (रपािि)
(क) सजञा क रपािि क आधाि
(ख) सवििाम की कािक िचिा
(ग) ववशषण क रपािि क आधाि
(घ) फकरया म रपािि क आधाि (वाचय काल परष भलग औि वचि)
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
53
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
54
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
55
TYBA Semester V
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN56
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
शकषखणक उददशय-
1- आधनिक हिनदी साहियय की वचारिक पषठभभम को सपषट कििा
2- आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि को सपषट किि िए ववदयारथियो को उस मागि पि चलि क भलए मागिदशिि दिा
3- माकसिवाद दभलि चििा एव मिोववशलषणवाद क माधयम स ववदयारथियो म िागरकिा लािा
4- िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ क योगदाि स ववदयारथियो को अवगि किािा
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1-भाििीय िव िागिण आदोलि औि हिनदी साहियय पि उसका परभाव
(सामाजिक दजषट स िोिवाल वचारिक एव वयाविारिक बदलाव क ववशष सदभि म)
अ-भाििीय िव िागिण आदोलि
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
56
(बरहम समाि पराथििा समाि िामकषण भमशि रथयोसोफफकल सोसाइटी सययशोधक समाि का सामानय परिचय एव मानयिाएा)
आ-आयि समाि क सामाजिक दाशिनिक भसदधानि एव हिनदी कवविा औि उपनयास पि उसका परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 10
1-गाधीवादी रचिि का हिनदी कवविा औि उपनयास पि परभाव
Module ndash 3ndash वयाखयान - 10
1-माकसिवाद व उसका हिनदी कवविा औि कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 4ndash वयाखयान - 10
1-िाषरीय चििा क ववकास म हिनदी पि पतरिकाओ का योगदाि ndash
(िरिशचर मगिीि हिदसिाि हिनदी परदीप सिसविी सविाि कमिवीि चााद औि मिवाला क ववशष सदभि म)
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
57
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
58
सदभय गरथ-सची
1- हिनदी साहियय म परनितरबजमबि रचिि परवाि- सधाकि गोकाकि औि गो िा कलकणी - पिला ससकिण -1976ndashफड़क बक सलसि कोलिापि ndash 416012
2-आधनिक भािि - सभमि सिकाि - पिला ससकिण -1992 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
3-गलामरगिीndash जयोनििाव फल- पिला ससकिण -2017 - वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
4-माकसिवाद ndash यशपाल - पिला ससकिण - 2017 ndashलोकभाििी परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
5-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
6-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
59
TYBA Semester VI
Title of the paper History of Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN61
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1-वयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) भाििद यग
ख) दवववदी यग
ग) छायावाद
घ) िाषरीय सासकनिक कावयधािा
Module ndash 2 ndashवयाखयान -15
आधनिक हिनदी पदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) परगनिवाद
ख) परयोगवाद
ग) िई कवविा
घ)साठोयििी कवविा
च)समकालीि कवविा
Module -3 ndashवयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
60
क) किािी
ख) उपनयास
Module -4ndash वयाखयान-15
हिनदी गदय साहियय का ववकास एव ववशषिाएा
क) िाटक
ख) निबध
ग) समीकषा
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
61
परशन पतर I - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
62
सदभय गरथ-सची 1 िामचर शकल हिनदी साहियय का इनििास- चौदिवाा ससकिण-िागिी परचारिणी सभा काशी 2 डॉ िगनर (स) हिनदी साहियय का इनििास -परथम आवनि ndash मयि पपि बकस िोएडा िई हदलली-201301
3- डॉ ववियनर हिनदी साहियय का इनििास ndashपरथम ससकिण-साहियय अकादमी िई हदलली
4-डॉ िामकमाि वमाि ndash हिनदी साहियय का आलोचिायमक इनििास- ििीय ससकिण ndash िामििायणलाल बिीमाधव परकाशि इलािाबाद
5- डॉ िामसवरप चिवदी ndash हिनदी साहियय व सवदिा का ववकास - परथम ससकिण-लोकभाििी परकाशि
6-योगर परिाप भसि ndashहिनदी साहियय का इनििास औि उसकी समसयाएा ndash ििीय ससकिण ndash वाणी परकाशि िई हदलली
7-इरिाथ मदाि आधनिकिा औि हिनदी उपनयास ndash ससकिण ndash 2011- िािकमल परकाशि परा भल हदलली
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
63
TYBA Semester VI
Title of the paper Post Independent Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN62
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
निधािरिि पाठयपसिक
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 गीि-पि - निधािरिि आठ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 िािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
Module 1- वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
गीि ndash परिभाषा िययव सवाितरयोयिि गीनिकावय का ववकास
1 - गोपालदास lsquoिीििrsquo ndash िीवि ििी मिा कििा ि
2 - गोपाल भसि िपाली ndash भसिािो ि लटा
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
64
3 - जञािविी सकसिा ndash िीवि अिभव की पसिक
Module-2-वयाखयान-15
वयाखया व चचाय
1 ndash का अि बचि ndash आिी-िािी साास दो सिभलयाा ि
2-बालकवव बिागी ndash अपिी गध ििी बचागा
3ndash बवदधिाथ भमशर ndash आकाश सािा
4 ndash िमािाथ अवसथी ndash असभव
5- वीिर भमशर ndash मघयािी
2 ndash निबध-मिषा - निधािरिि छ िचिाएा
सपादि ndashहिनदी अधययि मणडल मबई ववशवववदयालय मबई
पिला ससकिण -2017 लोकभाििी परकाशि पिली मजिल दिबािी तरबजलडग मिायमा गाधी मागि इलािाबाद- 211001
Module-3-वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1ndash आचायि िामचनर शकल ndash उयसाि
2 ndash आचायि ििािीपरसाद दवववदी ndash दवदार
3 ndash िामधािी भसि lsquoहदिकिrsquo ndash ससकनि ि कया
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
65
Module- 4- वयाखयान-15
सपषटीकरण व चचाय
1 ndash वासदवशिण अगरवाल ndash िाषर का सवरप
2 ndash िरिशकि पिसाई - हठठििा िआ गणिनि
3 ndash शरीिाम परििाि ndash पािी ि अिमोल
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
66
परशन पतर II - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash सदभि सहिि वयाखया ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि (गीि-पि स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि (निबध-मिषा स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा ( दोिो पसिको स आिरिक ववकलप सहिि ) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
67
सदभय गरथ-सची
1-िवगीि क िय परनिमाि - समीकषय सकलि - सपादकिाधशयाम बध - -परथम ससकिण-2012 - कोणाकि परकाशि बी-3163 यमिा वविाि हदलली-110053
2-गीि स िवगीि ndash शभा शरीवासिव -परथम ससकिण-2007ndash आिाधिा बरदशि परकाशि - कािपि
-208006
3- िवगीि इनििास औि उपलजबधयाा ndash सिश गौिम औि वीणा गौिम ndash परथम ससकिण-1975 - शािदा परकाशि - भोपाल ndash 462011
4- िवगीि एक अिविि धािा ndash पावििी गोसाई - परथम ससकिण-2012 ndash जञाि परकाशि ndash कािपि ndash 208021
5- हिनदी निबध ndash उदभव औि ववकास ndash डॉ िि भिदवाि ndash ससकिण ndash 2007 पचशील परकाशि फिलम कॉलिी बीससविी ियपि- 302003
6- साहिजययक निबध ndash डॉ शानिसवरप गपि - ससकिण ndash 1990 ndash अशोक परकाशि हदलली ndash 110006
7-हिनदी निबधो का ववकास ndash ओकाििाथ शमाि - परथम ससकिणndash1964-अिसधाि परकाशि कािपि -208014
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
68
8- निबधो का शलीगि अधययि ndash एम बी शाि - परथम ससकिणndash1973-पसिक ससथाि कािपि -208014
9- सवाितरयोयिि हिनदी म वयगय ndash उषा शमाि - परथम ससकिणndash1985- आयमा िाम एड सस परकाशि ndashहदलली ndash 110006
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
69
TYBA Semester VI
Title of the paper Social Media and Hindi
Paper Code SIUAHIN63
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module 1- वयाखयान-15
1 सोशल मीड़डया का सवरप परकाि औि ववकास
2 फसबक विाटसअप टववटि मसिि इसटागराम म हिनदी हिनदी बलोरगग सोशल िटवफकि ग साइट औि ववजञापि एफ एम िड़डयो का िया रप औि हिदी डतरबग औि हिदी
Module 2- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया क परभाव (िाििीनिक सामाजिक धाभमिक सासकनिक परभाव - बचचो यवाओ महिलाओ औि वदधो क ववशष सदभि म )
2 मकि अभभवयजकि औि सोशल मीड़डया
Module 3- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया म परचभलि भाषा औि समाि
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
70
2 सोशल मीड़डया औि क़ािि
Module 4- वयाखयान-10
1 सोशल मीड़डया औि बदलिा िआ भाििीय परिवश
2 सोशल मीड़डया की उपयोरगिा मियव एव उपलजबधयाा
3 सोशल मीड़डया सीमाएा औि चिौनियाा
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
71
परशन पतर III - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि -अक -15
परशि-4- हटपपखणयाा ववकलप सहिि -अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
72
सदभय गरथ-सची
1-नय मीड़डया ndash इटििट की भाषायी चिौनियाा औि सभाविाएा - सपादक ndash आि अििाधा ndashपिला
ससकिण ndash 2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 731 असािी मागि दरियागिहदलली-
110002
2- ििमाधयमो की लखि ववधाएा ndash सजसमिा बाला - पिला ससकिण ndash 2011 कनिषक
पजबलशसि 21 ए असािी मागि दरियागि हदलली-110002
3- गलोबल मीड़डया औि हिनदी पिकारििा- सपादक ndash डॉ ििीश अिोड़ा ndashपिला ससकिण ndash2013
-साहियय सचय बी- 1050 गली ि ndash 1415 पिला पसिा सोनिया वविाि हदलली-94
4- वब पिकारििा िया मीड़डया िए रझाि- शाभलिी िोशी भशवपरसाद िोशी पिला ससकिण ndash
2012 - िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड731असािी मागि दरियागिहदलली-110002
5-इलकरानिक मीड़डया की चिौनियाा - सपादक ndash िवीनर काभलयाndashपिला ससकिण ndash2010-
भाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
6-मीड़डया औि हिनदी ndash सपादक ndash िािफकशोि ndash परथम ससकिण ndash16 हदसमबि 2009 ndash फकिाब
घि परकाशि 4855-5624 असािी मागि दरियागि हदलली-110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
73
TYBA Semester VI
Title of the paper Hindi Criticism Prosody and Rhetorics
Paper Code SIUAHIN64
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
1 शबद शजकि अथि औि परिभाषा
2 शबद शजकि क परकाि अभभधा लकषणा एव वयििा का सामानय परिचय
Module ndash 2 ndash वयाखयान ndash 15
1-िस का अथि िथा सवरप
2-िस क ववववध अग
Module ndash 3 ndash वयाखयान ndash 15
1-िाटक क सामानय िययव
2-निबध क सामानय िययव
3-किािी क सामानय िययव
4-उपनयास क सामानय िययव
5-आयमकथा िीविी ससमिण एव िखारचि का सामानय परिचय
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
74
Module ndash 4 ndash वयाखयान ndash 15
1-अलकािो क लकषण औि सामानय परिचय
(क) शबदालकाि 1) अिपरास 2) यमक 3) शलष 4) वविोधाभास 5) वीपसा (ख) अथािलकाि 1) उपमा 2) रपक 3) उयपरकषा 4) अनिशयोजकि 5) वविोधाभास 6) भानिमाि
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
75
परशन पतर IV - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash अलकािो का सोदाििण परिचय (चाि म स कोई दो) अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
76
सदभय गरथ-सची
1-िस मीमासा ndashआचायि िामचनर शकल ndashपरथम ससकिण ndash िागिी परचारिणी सभा काशी
2-आधनिक साहियय सिि व समीकषा ndash आचायि िनद दलाि वािपयी - परथम ससकिण-हद मकभमलि कपिी भल हदलली
3- साहियय सिचि ndash ििािी परसाद दवववदी ndash दवविीय ससकिण ndash लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
4- भाििीय साहियय शासि ndash आचायि बलदव उपाधयाय ndash परथम ससकिण ndashिदफकशोि एड सस परा भल वािाणसी
5-समीकषा लोक ndashपरा भागीिथ दीकषकषि ndashपरथम ससकिण- समदय परकाशि ममबई
6-भाििीय साहियय शासि ndash गणश ियबक दशपाड - परथम ससकिण- पॉपलि परकाशि ममबई
7-कावय परदीप ndash िामबिोिी शकल- 42 वा ससकिण- लोकभाििी परकाशि इलािाबाद
8- समकालीि आलोचिा ववमशि ndash अवधश कमाि भसि - परथम ससकिण-वाणी परकाशि िई हदलली
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
77
TYBA Semester VI
Title of the paper Linguistics Hindi Language and Grammar
Paper Code SIUAHIN65
Number of Credits 04
Total No of Lectures 60
Module ndash 1 ndash वयाखयान ndash 15
भाषा ववजञान
हिनदी भाषा का सवरप औि ववकास
1 पराचीि एव मधयकालीि भािािीय आयिभाषाओ का सामानय परिचय - अ) वहदक ससकि आ) लौफकक ससकि इ) पाभल ई) पराकि उ) अपभश
2 हिनदी भाषा की उयपजयि औि ववकास
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी की परमख बोभलयो का सामानय परिचय - अ) बरि आ) अवधी इ) भोिपिी ई) खड़ी बोली
2-खड़ी बोली हिनदी क ववववध रप -- अ) हिदी आ) उदि इ) दजकखिी ई) हिनदसिािी
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 15
1-हिनदी का शबद समि
2-दविागिी भलवप मिययव एव ववशषिाएा
Module ndash 4 ndash वयाखयान - 15
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
78
हिनदी वयाकरण
1-वाकय िचिा ndash
अ) वाकय की परिभाषा िथा अथि औि िचिा की दजषट स वाकय क परकाि
आ) हिनदी वाकय िचिा म पदकरम औि अधयािाि सबधी सामानय नियम
2-समास एव सरध -
अ) समास अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
आ) सरध अथि सवरप िथा परमख भदो का सामानय परिचय
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
79
परशन पतर V - परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि 1 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक -15
परशि 2 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 3 ndash दीघोयििी परशि आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
परशि 4 ndash हटपपखणयाा आिरिक ववकलप सहिि अक ndash15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
80
सदभय गरथ-सची
1- भाषाववजञाि - डॉ भोलािाथ निवािी ndash परथम ससकिण- शबदकाि परकाशिहदलली
2-भाषा शासि की रप िखा ndash डॉ उदय िािायण निवािी - परथम ससकिण-भाििी भडाि इलािाबाद
3-भाषा ववजञाि एव भाषा शासि ndash डॉ कवपल दव दवववदी ndash 14 वा ससकिण-ववशवववदयालय परकाशि वािाणसी
4-िलिायमक भाषाववजञाि- पी डी गण (अिवाद - डॉ भोलािाथ निवािी) -परथम ससकिण ndashमोिीलाल बिािसीदास हदलली
5-हिनदी वयाकिण ndash कामिा परसाद गर ndash िया ससकिण िागिी परचारिणी सभा काशी
6-हिनदी भाषा ndash डॉ भोलािाथ निवािी - परथम ससकिण- फकिाब मिल इलािाबाद
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
81
TYBA Semester VI
Title of the paper Ideological Background of Modern Hindi Literature
Paper Code SIUAHIN66
Number of Credits 35
Total No of Lectures 45
Module ndash 1 ndash वयाखयान - 10
1- मिोववशलषणवाद व उसका हिनदी उपनयासो पि परभाव
Module ndash 2 ndash वयाखयान - 10
1-दभलि चििा हिनदी कवविा िथा कथा साहियय पि परभाव
Module ndash 3 ndash वयाखयान - 10
1-समकालीि कथा साहियय म आहदवासी ववमशि
Module ndash 4ndash वयाखयान ndash 15
1-सवाितरयोयिि िि चििा औि हिनदी पिकारििा
(धमियग आलोचिा िस कथादश इड़डया टड आि िवभािि टाइमस िथा िया जञािोदय क ववशष सदभि म)
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
82
परशन पतर VI क परशन पतर का परारप एव अक ववभाजन का वववरण
(602020)
सतरात परीकषा - कल अक - 60
परशन पतर का परारप ndash
परशि -1-ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि -2- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-3- ववकलप सहिि दीघोयििी परशि - अक -15
परशि-4- हटपपपखणयाा ववकलप सहिि - अक -15
आतररक मलयाकन कल अक 40
1-ककष पिीकषा 20
2-परकलप - 20
भलखखि परसििीकिण -10
मौखखकी -10
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
83
सदभय गरथ-सची
1-दभलि साहियय का समािशासि ndashिरििािायण ठाकि- पिला ससकिण-2011ndashभाििीय जञािपीठ18-इसटीटययशिल एरिया लोदी िोड हदलली-110003
2- आधनिक सामाजिक मिोववजञाि क मल ियव ndash सिय परसाद चौब -पिला ससकिण -2002 ndashकॉनसपट पजबलभशग कपिी िई हदलली-110059
3-हिनदी उपनयास एक अियाििा ndash िामदिश भमशर- ससकिण - 2008 ndashिािकमल परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
4-आधनिक हिनदी कथा साहियय औि मिोववजञाि- डॉ दविाि उपाधयाय ndash पिला ससकिण - 1963- साहियय भवि ndash आगिा- 282002
5-हिनदी उपनयास म दभलि वगि ndash कसम मघवाल -ndash पिला ससकिण - 1989- सघी परकाशि ियपि ndash 302017
6-आहदवासी शौयि औि ववरोि- स िमखणका गपिा- पिला ससकिण - 2016 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
7-आहदवासी साहियय यािा - स िमखणका गपिा - पिला ससकिण - 2008 ndash िाधाकषण परकाशि पराइवट भलभमटड 1-बी ििािी सभाष मागि दरियागि हदलली-110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002
84
8-हिनदी पिकारििा ndash डॉ कषण तरबिािी भमशर - ससकिण -2011 ndashभाििीय जञािपीठ हदलली-110003
9-भाििीय पिकारििा कोश- वविय दयि शरीधि- ससकिण-2008-वाणी परकशि-21-A-दरियागििई हदलली -110002