KONU 1.1.1 SEYİR GENEL TANIMLARKONU 1.1.2 DÜNYA KOORDİNAT SİSTEMİ VE TANIMLARKONU 1.1.3 SEYİRİN ELEMANLARIKONU 1.1.4 DENİZ HARİTALARI VE KULLANILMASIKONU 1.1.5 HARİTA PROJEKSİYONLARIKONU 1.1.6 HARİTA KATALOGLARI VE FOLYO SİSTEMLERİKONU 1.1.7 HARİTADA MEVKİ BULMA, ROTA ÇİZME, MESAFE ÖLÇME, DİĞER

HARİTAYA NAKLETME VE HARİTA DÜZELTMELERİKONU 1.1.8 HARİTA İKMAL HURDA FESİH İŞLEMLERİKONU 1.1.9 FENERLERKONU 1.1.10 ŞAMANDRALARKONU 1.1.11 MAGNETİK PUSULAKONU 1.1.12 MAGNETİK PUSULA HATALARI VE CDMVT KAİDESİKONU 1.1.13 PBSKONU 1.1.14 CAYRO PUSULAKONU 1.1.15 MAGNETİK PUSULA TASHİHİKONU 1.1.16 SEYİR ALETLERİKONU 1.1.17 SEXTANTKONU 1.1.18 MED-CEZİRKONU 1.1.19 PAREKETE SEYRİKONU 1.1.20 KILAVUZ SEYRİKONU 1.1.21 SEYİR PLANLAMASIKONU 1.1.22 DENİZDE ÇATIŞMAYI ÖNLEME TÜZÜĞÜKONU 1.1.23 NİSBİ HAREKETKONU 1.1.24 AKINTI SEYRİKONU 1.1.25 RÜZGAR PROBLEMLERİKONU 1.1.26 SEYİR TİMİKONU 1.1.27 DEMİR YERİNE İNİŞKONU 1.1.28 SEYİR İŞARET GÖREVLERİKONU 1.1.29 ZAMAN VE ZAMAN ÇEŞİTLERİKONU 1.1.30 NOTİK ALMANAKKONU 1.1.31 GÜNEŞ/AY'IN DOĞUŞ/BATIŞ HESABIKONU 1.1.32 RASADİ İRTİFAKONU 1.1.33 ASTRONOMİ SEYRİKONU 1.1.34 UFUK SİSTEMİ KOORDİNATLARIKONU 1.1.35 ASTRONOMİ SEYİR ÜÇGENİKONU 1.1.36 GÖK CİSİMLERİNİN TANINMASIKONU 1.1.37 HC HESABİ İRTİFA DEĞERİNİN BULUNMASIKONU 1.1.38 MERİDYEN GEÇİŞTE ARZ TUL TAYİNİKONU 1.1.39 ASTRONOMİ SEYRİNDE FİX MEVKİKONU 1.1.40 ELEKTRONİK SEYİRKONU 1.1.41 SEYİR MATEMATİĞİ VE CETVELLERİKONU 1.1.42 SEYİR ÇEŞİTLERİKONU 1.1.43 CAN SALI SEYRİ

1 SEYİRİN TANIMI :

Seyir; Bir vasıtayı bir mevkiden diğer bir mevkiye emniyet ve selametle, Uluslararası Denizde Çatışmayı Önleme Tüzüğü kurallarına uygun olarak götürmek ve geminin herhangi bir zamandaki mevkiini doğru olarak tayin etmek, geminin emniyetle seferini tamamlaması için bilinmesi gereken metot ve kurallardan bahseden bir ilimdir.

2. SEYİRİN AMACI :

İstenen her an için yer yüzeyi üzerinde mevkiinin, yönün ve bir mevkiden diğer bir mevkiye olan mesafenin hesaplanmasıdır. Seyrin amacını kapsayan aşağıdaki üç eleman, seyrin elamanları olarak tanımlanır. Bunlar sırasıyla;

1. MEVKİ 2. YÖN 3. MESAFE ‘dir.

3. SEYRİN TARİHÇESİ :

İnsanların suya karşı ilgisi cisimlerin suda yüzdüğünün görülmesi ile başlamıştır. Bu cisimlere binmeyi denemiş ve batmadığını öğrenmiş cisimleri yönlendirmeyi başarmasıyla birlikte seyir başlamıştır. Yaklaşık olarak 6000 yıl öncesine dayanır. Bir sanat olan seyri bilim haline getirmişler ve kısmen başarılı olmuşlardır. Bu gün seyir bütünüyle bilim değilse de bilimden ayırt edilemez duruma gelmiştir. Bu gün kullanılan güneş sistemi teorisi kabul edilen ilk deniz almanağı bundan 100 yıl önce İngiliz Kaptan James COOK tarafından bulundu ve Astronomlar tarafından bu günkü hale getirildi. Bu gün ise birçok elektronik seyir yardımcılarının ilavesiyle uydu seyir sistemleri ve computerler devreye girmiş durumdadır.

4. SEYİR ÇEŞİTLERİ :

A. MEVKİ BULMA ESASINA GÖRE :

Adını seyrin ana amacını oluşturan mevkii elamanını bulmaktan alan beş seyir yöntemi vardır.

1. Kılavuz seyri : Dünya üzerinde yeri kesinlikle bilinen kara maddelerinden, seyir yardımcılarından veya iskandillerden yararlanılarak yapılan seyir türüdür.

2. Parakete seyri : Belirli bir mevkiden hareketten sonra Yön, Sürat ve Zamandan yararlanılarak yapılan seyir türüdür. Bu yöntemle bulunan mevkiye parakete hesabi mevkii (DR.Dead Reckoning Position ) denir.

3. Astronomi seyri : Gök cisimlerinden yararlanılarak mevki bulmak suretiyle uygulanan seyir türüdür.

4. Elektronik seyir :Elektronik cihazlardan yararlanılarak yapılan seyir türüdür.

5. Modern Sistemlerle seyir : Uydu sistemleri ile birlikte çalışan modern seyir cihazlarıyla yapılan çağdaş seyir türüdür.

B. ÖZEL SEYİRLER :

Özel olarak hazırlanmış cetvellerden istifade ile hesaplarla rota,rota açısı ve mesafe bulunur. Mevkilerin hesapla bulunduğu seyirleri biz özel seyirler olarak adlandırıyoruz.

1. Volta seyri 2. Boylam seyri 3. Enlem seyri 4. Orta enlem seyri 5. Markator seyri 6. Büyük daire seyri 7. Bileşik seyir

C. YAPILDIĞI YERE GÖRE SEYİR TÜRLERİ :

1. Kara seyri 2. Deniz seyri 3. Hava seyri 4. Nehir seyri 5. Sualtı seyri 6. Kutup seyri 7. Çöl/Göl seyri 8. Uzay seyri

5. SEYİRİN ELEMANLARI :

A. Mevki (Station) : Bir geminin seyir kurallarını uygulamak suretiyle haritaya tatbik edilip gösterilen yerdir.

B. Mesafe(Distance): Geminin belirli noktadan diğer belirli noktaya kadar kat ettiği ölçüdür.(Deniz mili olarak ölçülür)

1. Zaman(Time): İki mevki arasındaki mesafenin saat olarak ölçümüdür.

2. Sürat(Speed): Geminin iki belirli mevki arasında saatte uyguladığı hızdır.

C. İstikamet(Direction): Ufuktaki bir maddeden gemiye çizilen bir hat olup gemiden geçtiği kabul edilen coğrafi meridyen ile yaptığı açı değeri olarak ölçülür. Bu açı saat yelkovanı istikametinde 0000-3600 arasında ölçülür. Bu aynı zamanda bir pusula gülünün tamamı demektir.

6. YÖNLER :

Yönler ara ve ana yönler olmak üzere ikiye ayrılır. Ayrıca derece ve estiği rüzgar ismi ile adlandırılır.

ANA YÖNLER:

Kuzey North Yıldız 000(Derece)

Doğu East Gündoğusu 090 "

Güney South Kıble 180 "

Batı West Günbatısı 270 "

ARA YÖNLER:

Kuzeydoğu North/East Poyraz 045(Derece)

Güneydoğu South/East Keşişleme 135 "

Güneybatı South/West Lodos 225 "

Kuzeybatı North/West Karayel 315 "

Yönler kerte olarak değerlendirilirse 360 derece 32 Kerte eder. 1 Kerte ise 11.25 derece olarak değerlendirilir.

ÇALIŞMA SORULARI :

1. Seyrin tanımını yapınız?

2. Seyrin amacını açıklayınız?

3. Seyrin elemanlarını yazınız? a. b. c.

4. Mevki bulma esasına göre seyir çeşitlerini yazınız?

5. Aşağıdakilerden hangisi özel seyirlerden değildir? a. Boylam seyri b. Enlem seyri c. Markator seyri d. Büyük daire seyri e. Kutup seyri

6. Keşişleme kaç derece olarak gösterilir? a. 0450 b. 1350 c. 2250 d. 3150 e. 1800

7. Kıble kaç derece olarak gösterilir? a. 1800 b. 0000 c. 2250 d. 1350 e. 3150

DÜNYA KOORDİNAT SİSTEMİ VE TANIMLAR :

Dünya yuvarlak olmakla beraber bir küre şeklinde değildir. Kutup noktaları basık ve ekvator kısımları biraz şişkindir. Bu şekle küçük ekseni etrafında dönen ELİPSOİT denir. Seyir hesaplarında yerin bir küre olduğu kabul edilir. Fakat haritaların yapılışında yerin basıklığı hesaba katılır. 1866 yılında Astronomi bilginlerinden CLARKA tarafından tayin edilen kıymetlere göre

Ekvator Çapı : 6887.91 Deniz Mili.

Kutup Çapı : 6864.57 Deniz MiliFark : 23.34 Deniz MiliBasıklık : 23.34/6887.91 = 1/294.98 dir.

1. EKVATOR: Düzlemi dönüş eksenine dik olan ve kutupların tam ortasında bulunan büyük bir dairedir. Yer küreyi Kuzey ve Güney yarım küre olmak üzere iki eşit parçaya böler. Ekvator üzerinde bulunan bütün noktalar her iki kutuptan eşit ve 90o derece uzaklıktadır. (Şekil 2.1) 2. KUTUPLAR: Yer ekseninin arzın sathını deldiği noktalardır. Kuzey yarım kürede deldiği noktaya Kuzeykutup, Güney yarım kürede deldiği noktaya Güneykutup denir. (Şekil 2.2) 3. BÜYÜK DAİRE: Merkezi aynı zamanda dünyanın merkezi olan ve yer küresini iki eşit parçaya bölen dairedir. (Şekil 2.3)

4. KÜÇÜK DAİRE: Yer küresinin merkezinden geçmeyen düzlemlerin yer yüzeyi üzerindeki kesitlerinde meydana gelen dairedir. Bu daire hiç bir zaman yerküreyi iki eşit parçaya bölmez. (Şekil 2.4)

5. ENLEM PARALELİ: Ekvator düzlemine paralel düzlemlerin yer yüzeyi üzerindeki kesitlerinden meydana gelen küçük dairelere enlem paraleli denir. Ekvatordan kutuplara doğru küçülürler.(Şekil 2.5) 6. ENLEM (LATITUDE): Bir mevkiinin enlemi; O mevkiinin ekvatordan Kuzey veya Güneye olan açısal mesafesi veya o mevkiden geçen enlem paraleli ile ekvator arasında kalan meridyen yayının açısal değeri olup Lat veya L kısaltmaları ile gösterilir. Kuzey veya Güney yarım küreleri belirtmek üzere sonuna N veya S işaretleri getirilir. Enlem paraleli var olduğu kabul edilen bir hat olmasına karşın Enlem ölçülebilen gerçek bir değerdir. Bir mevkiinin enlemi 0oile 90o derece arasında değişen açısal değer olarak Derece, Dakika ve Saniyeyi takiben N-S gibi harfler ile belirtilir. Dünya üzerinde 90 adet Kuzey 90 adet Güney enlem paraleli vardır.Örnek: 40 Derece 36 Dakika 30 Saniye N. (Şekil 2.5) 7. BOYLAM (LONGITUDE): Bir mevkiinin boylamı; O mevkiden geçen meridyen ile başlangıç meridyeni arasındaki ekvator yayının açısal değer veya bu iki meridyen arasındaki kutupta oluşan açı olup Long veya \ ile gösterilir. Boylamların referansı 0oDerece boylamı olan Greenwich den geçen boylamdır. Greenwich den doğuya doğru 0 dereceden 180 Dereceye kadar ölçülerek sonuna E işaretini alır, Batıya doğru 0dereceden 180dereceye kadar ölçülerek sonuna W işaretini alır. Toplam 360 adet Boylam vardır. (Şekil 2.6)

8. ENLEM FARKI (DIFFERENS OF LATITUDE): İki mevki arasında söz konusu olup o mevkilerden geçen enlem paralelleri arasındaki boylam yayının açısal boyudur. D.L veya d.Lat kısaltmasıyla gösterilir. Mevkilerin enlemleri aynı işaretli ise mutlak değeri büyük olandan mutlak değeri küçük olan çıkartılır ve gidiş yönü dikkate alınarak d.Lat işareti (N/S) verilir. Eğer iki mevki farklı yarım kürelerde ise yani

mevkilerin enlemleri aykırı işaretli ise enlem değerleri toplanarak gidiş yönüne göre d.Lat işareti (N/S) verilir

ÖRNEK : 1 - A mevki enlemi (Lat 1) = 62o 16.4’ NB mevki enlemi (Lat 2) = 28 o 14.1’ N Enlem Farkı D. L = 34 o 02.3’S

ÖRNEK : 2 - A mevki enlemi (Lat 1) = 20o 46.7’ SB mevki enlemi (Lat 2) = 45 o 33.2’ N Enlem Farkı D. L = 66 o 19.9’N

9. BOYLAM FARKI (DIFFERENS OF LONGITUDE): İki mevki arasındaki boylam farkı o mevkilerden geçen meridyenler arasındaki en kısa ekvator yayı veya kutup noktasında meridyenler arasında oluşan açıdır. (d.Long) veya (\) işareti ile gösterilir. Mevkilerin boylamları aynı işaretli ise mutlak değeri büyük olandan mutlak değeri küçük olan çıkartılır, sonuna gidiş yönüne göre (E/W) işareti verilir. Mevkilerin boylamları farklı işaretli ise mutlak değerler toplanır ve gidiş yönüne göre sonuna (E/W) işareti verilir. Çıkan sonuç 180o dereceden büyük olur ise 360 o dereceden farkı alınarak gidiş yönüne göre verilmesi gereken işaretin tersi verilir.

ÖRNEK : 1 - A mevki Boylamı (Long 1) : 088o 30 00 WB mevki Boylamı (Long 2) : 065 o 30 00 W Boylam Farkı (d. lohg) : 023 o 00 00 E

ÖRNEK : 2 - A mevki Boylamı (Long 1) : 026o 36.2 EB mevki Boylamı (Long 2) : 040 o 12.3 W Boylam Farkı (d. long) : 066 o 4835W

ÖRNEK : 3 - A mevki Boylamı (Long 1) : 151o 13.00 E 359 o60B mevki Boylamı (Long 2) : 157 o52.00 W 309 o05Boylam Farkı (d. long) : 309 o 05.00W 050 o55 E

10. ÜST MERİDYEN : Herhangi bir mevkiden geçen ve kutuplar arasında kalan yarım boylam dairesine ÜST MERİDYEN denir.

11. ALT MERİDYEN : Dünya ekseninin karşı tarafında kalan yarım büyük daireye ALT MERİDYEN denir. Yalnız, boylam deyimi üst boylam anlamını taşır.

12. KERTE HATTI : İki mevkiyi birleştiren doğru veya çizgiye KERTE HATTI denir. Yer yüzeyi üzerinde bütün meridyenlerle eşit açı yaparlar. Kerte hattının meridyen ile yaptığı açıya ROTA veya ROTA AÇISI denir. Kerte hattı boylam daireleri ile 090oderecelik bir açı yaptığında bir enlem dairesi veya ekvator olur. Kerte hattı boylam daireleri ile 000 derecelik bir açı yaptığında bir boylam dairesi olur. Kerte hattı bu özel açılar dışında, boylamları eşit bir açı ile kestiğinde kutuplara ulaşan spiral ( ELİPSOİD ) oluşur. Kerte hattının boyu gemimizin yapmış olduğu mesafedir.

13. DEPARTURE : İki mevki arasındaki kerte hattının doğu-batı yönünde deniz mili olarak yaptığı mesafeye Departure denir.

Departure Dep veya P kısaltması ile gösterilir. Kerte hattı boylam olduğunda departure değeri sıfırdır. Kerte hattı enlem olduğunda departure değeri gidilen mesafedir.

ÖRNEK 1 : Kalkılan mevki koordinatları 34015'30''N - 032020'00''E olup seyirde izlenecek rota 000o derece gidilecek mesafe 95 deniz mili olduğuna göre ;

İSTENENLER : Varılacak mevkiinin koordinatlarını bulunuz ?ÇÖZÜM : LAT : 34 o 15‘ 30’ ’ N 95 Mil =d.Lat

LONG : 32 o 20’ 00 ‘’ E d.LAT : 1 Derece 35 Dak

LAT 1 : 34 o 15 30 N d.Lat : 01 o 35 00 LAT 2 : 35 o 50 30 N LONG 2 : 32 o 20 00 E

Varılacak mevkiinin enlemi ile seyre başlangıç mevkiinin enlemi aynı yani seyir bir enlem paraleli üzerinde , rota doğu-batı gidilen mesafe departure'a eşit olur.

Bütün hesaplar P= d.Long X Cos Lat veya, d.Long= P X Sec Lat formülü ile bulunur.

ÖRNEK 2 : Kalkılan mevki koordinatları 40 o 00'N- 029 o 00' E Rota 0900 derece, gidilen mesafe 75 deniz mili olduğuna göre;

İSTENENLER : Varılacak mevkiinin koordinatlarını bulunuz.?

ÇÖZÜM : LAT : 40000' N D = 75 M.LONG: 29000' E P = 75 M.

d.Long = P X Sec Lat d.Long = Log 75 X Sec 40 Log 75= 1.87506 + Sec 40 =0.11575 Log d.Long =1.9908 d.Long =97.9 Mil d.Long= 1 o37.9

LONG 1: 29000' Ed Long : 01 o 37 . 9 ‘

LONG 2 : 30 o 37.9’ E olarak bulunur.

Varılacak mevki koordinatları LAT : 40000.0' N LONG :030037.9' E

DÜNYA KOORDİNAT SİSTEMİ :ÇALIŞMA SORULARI :

1. Ekvator nedir tanımını yazınız?2. Kutup nedir tanımını yazınız?3. Enlem nedir tanımını yapınız?4. Enlem paraleli nedir tanımını yapınız?5. Boylam nedir tanımını yapınız?6. Enlem farkı işareti aşağıdakilerden hangisidir? a. dc b. dL c.Ld d. lat e. long

7. Boylam farkı nedir tanımını yapınız?8. Departure nedir tanımını yapınız.?9. Kerte hattı 90 o olursa sonuç ne olur? a. Ekvator veya enlem. b. Boylam. c. Enlem farkı. d. Boylam farkı. e. Kutuplara ulaşan spiral olur.

10. Kerte hattı bir boylam olduğunda departure ne olur?

a. En küçük b. En büyük c. Sıfır d. Ekvator e. Kutup

SEYİRİN ELAMANLARI :

1. MEVKİ (STATION): Bir geminin seyir kurallarını uygulamak suretiyle haritaya tatbik edilip gösterilen yerdir. Mevki belirtme metotları şu şekilde sıralanır:

A) Enlem-boylam olarak: Dünya koordinat sistemindeki enlem ve boylamlar kullanılarak belirtilir. Örnek: 40o34'30"N 027o30'30"E B) Kerteriz mesafe olarak: Dünya üzerindeki herhangi bir mevki, belirli başka bir mevkiden kerteriz ve mesafesi ile tanımlanabilir

Örnek: 215oYelkenkaya Feneri 4 (Yelkenkaya fenerinden 215o kerterizindeki ve 4 mil mesafedeki bir mevki belirtilmektedir.)

2. İSTİKAMET (DIRECTION): Dünya üzerinde yön, belli bir mevkiinin bizden olan ve daima kuzeyden itibaren saat yönünde ölçülen 000o ile 360o derece arasında değişen açısal değerdir. Yön ölçerken yön ölçenin bulunduğu mevkideki boylam referans alınır. Şekil : 3-1'de görülen A mevkiinin B'den olan yönü 240o derecedir. Aynı şekilde B mevkiinin A'dan olan yönü ise 060o derece olur.

A) ROTA : Geminin baş kıç hattının bulunduğumuz meridyeni kestiği noktada kuzeyden itibaren saat yelkovanı istikametinde meydana getirdiği açıdır. Şekil 3-2'de görüldüğü gibi A noktasından hareket ile B noktasına gidecek olan geminin rotası C= 130o derecedir. Aynı gemi B noktasından hareket ile A noktasına gidecek olsa rotası C= 310o derece olması gerekir.

(B) ROTA AÇISI: Harekete başlanan mevki ile varılacak mevkiyi birleştiren kerte hattının kalkış noktasından geçen boylam ile yaptığı açıya rota açısı denir. Yani kısaca kalkış mevkinden geçen boylam referans alınarak kuzeyden veya güneyden, doğuya veya batıya doğru azami 180 o dereceye kadar ölçülür. Ölçülen değerin başına N veya S sonuna E veya W işaretleri getirilir. Örnek: C= N 120 E

(C)HAKİKİ KERTERİZ : Madde ile gemi arasındaki hattın geminin bulunduğu meridyeni kestiğinde meydana gelen açıya hakiki kerteriz denir. Hakiki kerteriz daima kuzeyden itibaren saat yelkovanı istikametinde 360 o ye kadar ölçülür. Şekil 3-3 de görüldüğü gibi A noktasında bulunan bir geminin B noktasındaki bir maddeyi hakiki kerteriz olarak 045 o de görür. Hakiki kerterizin kısaltması TB/HK ( True Bearıng ) ile gösterilir.

(D) NİSPİ KERTERİZ : Belirli bir maddenin gemi pruvası esas alınarak gemi pruvasından itibaren 360 o ye kadar ölçülen yönüdür. Yalnız okunan değerin başına NİSPİ kelimesinin eklenmesi gerekir. Bazı durumlarda geminin pruvasından itibaren 180 o sancak tarafa, 180o iskele tarafa ölçülür ki bu durumlarda taraf belirtmek gerekir.

Örneğin: Nispi Sancak 134 o veya Nispi İskele 170 o gibi. Nispi kerterizin kısaltması RB/NB (Relative Bearing) ile gösterilir. Nispi kerteriz hakikiye, Hakiki kerteriz nispi kerterize çevrilebilir.

HAKİKİ KERTERİZ = NİSPİ KERTERİZ + PURUVA DEĞERİ ( T B ) = ( R B ) + ROTAÖRNEK : Gemi 045o rotasına ilerler Nispi 110 o de görülen bir temasın hakiki kerterizi

nedir?

ÇÖZÜM : Hakiki kerteriz = Nispi kerteriz+ Rota Hakiki kerteriz = 110o + 045 o = 155 o

3) MESAFE (DISTANCE): İki mevki arasındaki uzaklıktır. Birimi deniz mili olup M kısaltması ile gösterilir. Dünya üzerinde herhangi bir meridyenin bir dakikalık yay boyuna bir deniz mili denir. Dünyanın basıklığı nedeni ile meridyenlerin tam bir daire yerine elips şeklinde bulunması sonucu bu tanımlamada olduğu gibi 1 dakikalık meridyen yayı boyu ekvator ile kutuplarda farklılık gösterir. Bu fark ekvatordan kutuplara 61,4 ( Ft ) Kademe ulaşır. Ekvatorda 6046.4 (Ft) olan 1 dakikalık meridyen yayının boyu kutuplarda 6107.8 Ft olur. Tespit edilen bu fark, deniz milini mesafe birimi olarak kullanmakta güçlükler yaratacağı nedeni ile değişmez bir birim olarak ortalama bir değer olan 48 o derece enlemindeki bir dakikalık meridyen yayının boyu olan 6080 Ft bir deniz mili değeri olarak kabul edilmiştir.

Denizde kullanılan mesafe birimleri şöyledir:

1 Deniz mili= 1852 Metre, 6080 Feet, 2000 Yarda, 10 Gomina, 1000 Kulaç .

1 Gomino = 608 Feet 100 Kulaç 200 Yarda. 1 Kulaç = 6 Feet 2 Yarda. 1 Yarda = 3 Feet 1/2 Kulaç. 91.4 cm. 1 Feet = 12 Pus 30.46 cm. 1 Inch = 2.54 cm .

SEYRİN ELEMANLARI :

ÇALIŞMA SORULARI :

1. Mesafe nedir?2. 1 deniz mili .........metre,.........feet'tir.3. 1 deniz mili...........gomina ........yardadır.4. 1 ınch ..........cm dir?5. Rota nedir yazınız?6. Rota açısı nedir yazınız?7. Rota 098 derece olursa rota açısı ne olur? a. N098 oE b. S098 oE c. N262 oE d. S262 oE e. N098 oW

8. Rota açısı N 045 oW ise rota ne olur? a. 045 o b. 275 o c. 315 o d. 345 o e. 135 o

9. Hakiki/Nispi kerteriz nedir?10. Gemi rotası 090 o Nispi kerteriz 050 o ise hakiki kerteriz kaç derecedir? a. 090 o b. 050 o c. 040 o d. 140 o e. 330 o

DENİZ HARİTALARI VE KULLANILMASI :

HARİTALAR : Arzın ( Dünyanın ) herhangi bir parçasının bir ölçek dahilinde, herhangi bir projeksiyon sistemi ile bir düzlem üzerine aksettirilmesinden meydana gelmiş şekle HARİTA denir. Deniz haritaları bir geminin emniyetle seyrini gerçekleştirmek için dünya üzerinde gerçekte seyrettiğimiz sahanın şeklini gösteren ve seyre elverişlilik durumunu belirten kuşbakışı resimlere DENİZ HARİTASI denir. Seyir yardımcıları, kara maddeleri, deniz derinlikleri, tehlikeleri, ve seyirciye yardımcı olabilecek bilgileri kapsar. (Genellikle seyir amaçları için yeryüzünün seyre elverişli bölgelerinin belli oranlarda küçültülerek ekvatoral Markator projeksiyonuyla haritalar yapılmıştır. Haritaların genel olarak kürenin belli bir oranda küçültülerek düzleme yansıtılması sonunda ortaya çıktığı unutulmamalıdır.) Bu küçültme işlemine haritada ölçek adı verilir. Bu ölçekler ise üçe ayrılır.

a. TABİİ ÖLÇEK : Bir bayağı kesir ile gösterilir. Örneğin 1/300 000 alan ölçeği gibi. Bir haritanın tabii ölçeğinin paydasındaki rakkam büyüdükçe ölçeği küçülür. Genellikle bütün haritalar da bu ölçek tipi kullanılır. Tabii ölçekteki pay rakamı haritadaki mesafeyi payda da bulunan rakam değeri ise gerçek mesafe değerini verir. Tabii ölçekli bir haritada cetvel ile mesafe tespit ederken harita üzerinden cetvel ile ölçülen mesafe değeri harita ölçeği ile çarpılıp 100' e bölünürse gerçek mesafe metre olarak bulunur.

b. ADEDİ ÖLÇEK : 1 cm= 1 km gibi haritanın altına yazılır. Bir haritanın adedi ölçeği 1 cm = 1 km ise tabii ölçeği 1/100.000 olur.

c. GRAFİT ÖLÇEK : Portolonlardaki mesafe ölçekleri grafit şeklinde verilişine grafik ölçek denir. Deniz Haritaları ölçeklerine göre dört sınıftan oluşur.TR kısaltması ile gösterilen Türk haritaları dört sınıftır.

1. Açık deniz haritaları: 1/600.000 ve daha küçük ölçekli haritalardır. Çok geniş alanı kapsadığı için seyir maksatlarıyla kullanılmazlar. Üzerlerinde sadece seyir planlaması yapılabilir.Akdeniz ve okyanusları gösteren haritalar bunlara örnek verilebilir.

2. Genel Haritalar : 1/600.000 - 1/150.000 ölçekli haritalar olup, seyir yapmaya elverişli olmayan üzerlerinde seyir planlaması yapılan haritalardır. Genel haritalarda sahil maddeleri ve derinlik yönünden fazla bir bilgi yoktur.

3. Parça Haritalar : 1/150.000 - 1/50.000 ölçekli haritalar olup, seyir yapmaya elverişli ve üzerinde bütün bilgileri eksiksiz gösteren haritalardır.

4. Portolon Haritalar : 1/50.000 ve daha büyük ölçekli haritalar dır. Bir limanı veya liman ile birlikte girişini daha ziyade bir plan şeklinde gösterir. Bu haritalarda seyirciye yararlı bütün bilgiler eksiksiz olarak harita üzerinde mevcuttur. Bu haritalar liman giriş ve çıkışlarında ve demirlemede kullanılır.

OO kısaltması ile gösterilen Amerikan haritaları beş sınıftan oluşur. 1. Açık deniz haritaları: 1/600.000 veya daha küçük ölçekli haritalardır. 2. Genel haritalar: 1/100.000-1/600.000 ölçekli haritalardır. 3. Sahil ve kıyı haritaları:1/50.000-1/100.000 ölçekli haritalardır 4. Liman haritaları: 1/50.000 ve daha büyük ölçekli haritalardır. 5. İç sular ve nehir haritaları: 1/40.000 ölçekli haritalardır. BA kısaltması ile gösterilen admiralty haritalar üç sınıfta toplanır.

1. Genel haritalar: Küçük ölçekli haritalardır. 2. Parça haritalar: Orta ölçekli haritalar olup seyir yapmaya elverişli haritalardır. 3. Liman haritaları: Büyük ölçekli haritalardır.

Deniz Haritalarında Aranan Özellikler: a. Eşit alan münasebetleri doğru olmalı. b. Sabit mikyaslı olmalı. c. Büyük daireler doğru hatlar olarak belirtilmeli. d. Kerte hatları bir doğru şeklinde olmalıdır.

Haritanın Kitabesi :

Bir deniz haritasını önümüze açtığımızda, ilk gözümüze çarpan kısım haritanın kitabesidir. Bu kısmı incelediğimizde haritanın ait olduğu bölge, bölgenin hangi kısmına ait ve kapsadığı saha ile hangi seyir hidrografi dairesince basıldığını belirleyen ayrıntılı bilgileri kapsar. Bunları sırasıyla incelediğimizde; 1. Haritayı basan seyir hidrografi dairesinin amblemi. 2. Haritanın ait olduğu genel coğrafi saha, ve hangi sahili kapsadığı. 3. Derinliklerin ölçülmesinde kullanılan birim. 4. Haritanın ölçeği ve referans enlemi. 5. Gösterilen derinliklerin hangi harita düzeyine uygun olduğu. 6. Yüksekliklerin belirtildiği su düzeyi. 7. Haritada kullanılan izdüşüm sistemi. 8. Hangi temel haritadan faydalanıldığı.

Bu bilgilerden başka ilgililer için önemli uyarılarda kitabenin altında dikkati çekecek bir renkte yazılmıştır. Bir deniz haritasının içerdiği seyir ile ilgili bilgilerden başka haritayı çevreleyen ana çizgilerin dışında haritayla ilgili bir çok bilgiler mevcuttur. Bu bilgiler genellikle haritaların belirli yerlerinde bulunur. Bu nedenle harita çerçevesindeki mevkilere göre bu bilgileri açıklamak gereklidir. Haritanın sağ alt köşesin de haritanın numarası, haritanın iş çizgileri arasındaki boyutları bulunur. Sol alt köşesinde küçük düzeltmelerin kayıtları vardır. Bu kayıtlar haritanın güncel kullanma doğruluğunu sağlar. Haritanın alt kenar ortasında bu haritanın ilk baskı tarihi bulunmaktadır.

DENİZ HARİTALARI VE KULLANILMASI :

ÇALIŞMA SORULARI :

1. Harita nedir açıklayınız?2. Ölçek nedir tanımlayınız ve ölçek çeşitlerini yazınız?3. Grafit Ölçek çeşidi hangi haritalarda bulunur?

a. Genel haritalar. b. Parça haritalar. c.Portolon haritalar.d.Açık deniz haritaları. e. Hepsi.

4. Genel Harita Ölçekleri aşağıdakilerden hanğisidir? a. 1/600 000 ve daha küçük ölçekli haritalar. b. 1/600 000 - 1/150 000 ölçekli haritalar. c. 1/150 000 - 1/50 000 ölçekli haritalar. d. 1/50 000 - 1/25 000 ölçekli haritalar. e. 1/50 000 ve daha büyük ölçekli haritalar.

5. Parça Harita Ölçekleri nelerdir?6. Portolan Harita Ölçekleri nelerdir?7. Deniz Haritalarında aranan özellikler nelerdir?8. Harita üzerinde mesafe nereden okunur?9. Seyir planlaması hangi haritalarda yapılır? a. Genel harita b. Parça harita c. Açık deniz haritası d. Portolon harita. e. Kıyı haritaları.

HARİTA PROJEKSİYONLARI :

Harita yapımında kullanılan matematiksel işleme projeksiyon denir. Kısaca izdüşüm demektir. Görüntülerin aksettirilmesidir. Deniz harita projeksiyonları iki sınıfa ayrılır.

1. Işık kaynağının mevkiine göre;

a. Gnomonik projeksiyon: Işık kaynağı kürenin (Dünyanın) merkezinde kabul edilir ve dünya üzerindeki herhangi bir noktaya teğet olan bir düzlem boyunca oluşan projeksiyondur. Çok eskiden beri kullanılan bir projeksiyon olup büyük daire seyirinde kullanılır.

b. Stereoğrafik projeksiyon: Işık kaynağı teğet noktanın 180 o derece tersinde kabul edilir. Gnomonik projeksiyona göre daha geniş bir alanı kapsayacak bir sistemdir. Bu sistem ile gökküresi yıldız haritaları yapılır.

c. Ortoğrafik projeksiyon: Işık kaynağı sonsuzda olup, ışınlar küreye paralel gelirler. Bu projeksiyon sistemiyle yapılan haritalar seyir maksatlarıyla kullanılmazlar.

2. İzdüşüm düzleminin geometrik şekline göre;

a. Gnomonik projeksiyon : Küre merkezinde yakılan bir ışık ile kürenin herhangi bir noktasına teğet olarak tutulan bir düzleme yapılan projeksiyondur.

b. Silindirik (Marcotor) projeksiyon :

1.Ekvatoryal marcotor: Ekvator boyunca yeryüzeyine teğet ve ekseni yerin kutbi eksenine paralel olmak üzere dünya üzerine sarılan bir silindir biçimindeki ekrana yapılan izdüşümdür. Bu projeksiyonu bulan Hollandalı bilgin Marcotor'dur. Bu gün gemilerimizde kullanılan haritaların % 99'u bu yöntem ile yapılmıştır. Ekvatoryal marcotor projeksiyonu ile elde edilen haritalarda enlem ve boylamlar birbirine diktir. Boylamlar birbirine paralel, enlemler ise birbirine paralel olmakla beraber aralarındaki mesafe kutba yaklaştıkça enlemin secantı oranında artığı için 60 derece'den büyük enlemler de bu haritalar kullanılmamalıdır. Meydana gelen bu bozulmaya distorsiyon denir. Bu haritalar; a. Konformal'dır. b. Ortalama enlem için ölçeği sabittir. c. Kerte hatları doğru şeklinde iz verirler. d. Büyük daire yayları ekvatora iç bükeydir. e. Haritanın her yerinde enlem ve boylamlar birbirine diktir.

Bu haritalarda rota ve kerterizler doğru şekilde çizilebilmekte ve mesafe ölçümü kolaylıkla yapılabilmektedir. Bu yüzden gemi seyrinde vazgeçilmez haritalardır.

2. Transver Marcotor (Ters Marcotor): Bu projeksiyon sisteminde silindir yerküre üzerine kutuplarda teğet geçecek şekilde geçirilmiştir. Silindir ekseni küre eksenine diktir. Gök küresi ve yıldız haritaları bu sistem ile yapılır.

3. Opligue Marcator :Dünya üzerinde iki önemli noktayı veya yeri birleştiren bir büyük daire boyunca sahanın haritası doğru olarak yapılmak istenirse bu yöntem kullanılır.

c. Konik ( Lambert ) Projeksiyon : Silindirik projeksiyonda olduğu gibi yapılır. Düzlem olarak kullanılan geometrik şekilkonidir.Atlaslar bu projeksiyon sistemi ile yapılır. Seyir maksatları ile kullanılmazlar.

1. Basit (Tek) Konik : Konik küre üzerine yer ekseni ile koni ekseni çakışacak şekilde geçirilmiştir.

2. Polikonik : Küre üzerine eksenler çakışacak şekilde birden fazla koni geçirilmiştir.

3. Lambert : Koni küreye teğet olmayıp, küreyi iki ayrı referans enlem boyunca keser. Eksenler çakışmaz, elektronik seyirde kullanılır.

ÇALIŞMA ÖDEVİ :

ÇALIŞMA SORULARI :

1. Projeksiyon nedir?2. Işık kaynağının mevkine göre projeksiyon çeşitleri nelerdir? a. b. c.

3. İz düşüm düzleminin şekline göre projeksiyon sistemlerini yazınız? a. b. c.

4. Gemilerde kullanılan haritalar hangi projeksiyon ile yapılmıştır? a. Markator b. Oblik c. Lambert d. Ekvatoryal markator e. Konik

5. Ekvatoryal markator projeksiyon nedir?6. Ekvatoryal markator projeksiyon ......... enlemlerinden sonra kullanılmaz?7. Konik projeksiyon nedir?8. Konik projeksiyon çeşitleri nelerdir?

HARİTA KATALOGLARI VE FOLYO SİSTEMLERİ :

Haritalar FOLYO denilen dolaplar içinde muhafaza edilirler.Folyolar içersindeki haritalar kapsadığı coğrafi sahaya göre numaralanmış olup bu numaralara folyo numarası denir.Bu folyolar harita yayın kataloglarına göre düzenlenir.

1. SEYİR HARİTALARI VE NOTİK YAYINLAR KATALOĞU DS 84 S/EE :

TR kısaltması ile ifade edilen Seyir Hidroğrafi ve Oşinoğrafi Dairesi Başkanlığının yayınladığı haritaları kapsar. Katolog 3 bölümden oluşur.

1. Bölüm genel bilgiler.

2. Bölüm seyir haritaları.

3. Bölüm çeşitli yayınlar ve kitapları kapsar.

İkinci bölümde bulunan seyir haritalarının numaralandırma sisteminde, harita numaraları, Ulusal indesklere göre verilmiş, haritaların sağ alt veya sol üst köşelerinde yer alan numaralar ile, Uluslararası ( INT ) indesklere göre verilmiş ulusal numaraların altında/üstünde yer alan macenta renkli numaralardır. Harita numaraları Karadeniz bölgesinde 10 , Marmara Denizinde 29, Ege Denizinde 20 , Doğu Akdenizde 30 ile başlar.

Numaraları iki rakamdan oluşan haritalar, Kara Deniz genel 10- 10A- 10B, Marmara Genel 29, Ege Genel 20- 21, Akdeniz Genel 30 gibi haritalar genel haritalar olup, Ölçekleri 1/300.000 ve daha küçük ölçekli haritalardır.

Numaraları üç rakamdan oluşan haritalar, Kara Deniz 111, Marmara Denizi 291, Ege Denizi 211, Akdeniz 312 gibi haritalar parça haritalar olup, Ölçekleri 1/150.000 ile 1/50.000 arasında değişen haritalardır. Numaraları dört rakamdan oluşan haritalar, Kara Deniz 1211, Marmara Denizi 2921, Ege Denizi 2121, Akdeniz 3211 gibi haritalar portolon haritalar olup ölçekleri 1/50.000 ve daha büyük ölçeklidir.

Haritaların numaralarına göre saklandığı folyalar ise şöyledir.

1. Folyo : Kara Deniz Haritaları

2. Folyo : Marmara ve Ege Denizi Haritaları

3. Folyo : Doğu Akdeniz Haritaları mevcuttur.

Her folyodaki haritalar kendi arasında numara sırasına göre sıralanmalıdır.

2. YABANCI DENİZ HARİTALARI VE YAYINLAR KATALOĞU :

BA Kısaltması ile ifade edilen British Admıralty dairesinin yayınladığı haritaları kapsar. Bu katolog da bulunan haritalar

YEDİ Folyodan oluşur.

1. Folyo : Kara Deniz Haritaları

2. Folyo : Marmara Denizi Haritaları

3. Folyo : Ege Denizi Haritaları

4. Folyo : Doğu Akdeniz Haritaları

5. Folyo : Orta Güney Akdeniz

6. Folyo : Batı Akdeniz

7. Folyo : Orta Kuzey Akdeniz

3. GİZLİLİK DERECELİ HARİTA VE YAYINLAR KATALOĞU :

Deniz Kuvvetleri Komutanlığı bağlısı birlik ve Komutanlıkların ihtiyacına cevap vermek için hazırlanan gizlilik dereceli yayınlar bu katologta toplanmıştır. Bu katologda yer alan haritalara Haftalık denizcilere ilanlar ile düzeltme verilmez. Ancak normal seyir haritalarına verilen düzeltmeler Gizlilik Dereceli Harita ve Yayınlar Kataloğu içindeki haritaları kapsıyorsa bu haritalara da mutlaka yapılacaktır.

HARİTA KATOLOGLARI VE FOLYO SİSTEMLERİ :

1. Folyo nedir?2. Türk harita yayın kataloğundaki haritalar kaç folyodan meydana gelmiştir, folyolar hangi denizlere ait haritaları kapsar?3. Yabancı harita yayın kataloğundaki folyoları yazınız?4. Amerikan haritaları .......... İngiliz haritaları ........ kısaltması ile gösterilir?5. 29 nolu harita hangi denize ait ve nasıl bir haritadır? a. Karadeniz genel harita. b. Karadeniz parça harita. c. Marmara genel harita. d. Marmara parça harita. e. Ege denizi genel harita.

6. 213 nolu harita hangi denize ait ve nasıl bir haritadır? a. Akdeniz genel harita. b. Karadeniz parça harita. c. Marmara genel harita. d. Ege denizi parça harita. e. Ege denizi genel harita.

HARİTADA MEVKİ BULMA, ROTA ÇİZME, MESAFE ÖLÇME, DİĞER HARİTAYA

NAKLETME VE HARİTA DÜZELTMELERİ :BİR MEVKİNİN ENLEMİNİ BULMAK :

Harita üzerinde bir mevkinin enlemini bulmak için paralelimizi enlemini bulacağımız noktanın yakınındaki bir enlem paralel doğrusuna teğet olacak şekilde ayarlarız. Paralelimizin ayarını bozmadan diğer kenarını enlemi bulunacak noktaya teğet getiririz. Bu kaydırma işleminden sonra haritanın sağ veya sol uygun olan enlem ölçeğinden aradığımız noktanın enlemini derece, dakika ve saniye olarak saptarız. Veya pergelin bir ucu noktaya konarak diğer ucu en yakın enlem çizgisine kadar açılır. Pergelin açıklığı bozulmadan enlem ölçeğinden değer okunur. ÖRNEK : Lat : 41 o 09' 30" N

BİR MEVKİNİN BOYLAMINI BULMAK :

Enlemi bulmada uyguladığımız yöntem uyarınca, boylamını bulmak istediğimiz bir noktanın yanındaki bir boylam çizgisine paralelimizi teğet olarak ayarlarız. Paralelimizin ayarını bozmadan boylamını bulacağımız noktaya kaydırmak suretiyle, haritanın alt veya uygun olan üst kenarından noktamızın boylamını derece, dakika, saniye olarak buluruz. Veya pergelin bir ucu nokya konarak diğer ucu en yakın boylam çizgisine kadar açılır. Pergelin açıklığı bozulmadan boylam ölçeğinden değer okunur. ÖRNEK : Long :070 o 44' 00" W

İKİ NOKTA ARASINDA MESAFE ÖLÇME :

Harita üzerinde iki mevki arasındaki mesafenin kısa olması halinde pergelimizin bir ayağını birinci mevkiye, diğer ayağını ikinci mevkiye koyarak pergelin iki ayağı arasındaki açıklığı bozmadan bu iki mevkiye yakın olan, haritanın sağ veya sol tarafındaki enlem ölçeğinden mesafeyi ölçeriz. Bilindiği gibi markator haritalarında Enlemler arsındaki mesafeler enlemin secant'ı oranında büyüdüğünden, doğru ölçüm yapabilmek için iki mevki enleminin orta enlemine yakın mevkiden mesafe ölçümü yapmalıyız.

İki mevki arasındaki mesafe pergelin ayak açıklığından fazla olduğu durumlarda, ölçüm iki mevkinin Enlemler ortalaması yönünde haritanın sağ veya sol tarafındaki enlem ölçeği üzerinden, mesafenin büyüklüğüne göre 5, 10, 15 ve 20 Millik mesafe birimlerinden birini seçerek, pergelin ayaklarını bu birim kadar açıp ayarlarız.

Pergelimizin ayağını birinci mevkiden başlamak üzere, ilerleme yönüne doğru ikinci mevkiye kadar bu birimi katlayarak mesafe ölçülür.

BİR MEVKİNİN BİR HARİTADAN DİĞERİNE GEÇİRİLMESİ :

Bu işlemin yapılabilmesi için, her iki haritada coğrafi mevki belli olan bir madde seçilir. Bu madde, bir baca, bir fener, bir bina vs. olabilir. Seçtiğimiz maddeden diğer heritaya geçirilecek mevkiin, kerteriz ve mesafesi saptanarak, bu kerteriz ve mesafe diğer haritadaki aynı maddeden çizilerek mevki ikinci haritaya geçirilmiş olur. Yapılan işlemin doğruluğunu sağlamak için, ayrıca nakledilen mevkinin enlem ve boylamı çıkartılarak diğer harita üzerinde kontrol edilir.

ROTA ÇİZMEK :

Arasında seyredilecek iki mevki saptanıp geminin bu iki mevki arasında takip edeceği ROTA'yı çizerken dikkat edilecek kurallar ve hususlar şunlardır.

1. Rotayı çizmek için paralelinizi seyredeceğiniz iki mevkiden geçecek şekilde harita üzerinde ayarlayınız. Ayarlama işleminden sonra; a).İki mevki arasını birleştiren hat üzerindeki deniz derinliğinin geminizin emniyetle geçebileceği derinlikte olması. b). Rota üzerinde geminizin seyrine tehlike teşkil edecek sığlık tehlikeli leş, kaya ve batık gibi maddelerin olmamasına dikkat edilir. Bu kontrollardan sonra sakıncalı bir durum yok ise iki mevkii birleştiren hat bir kurşun kalem ile çizilerek, yönünü okumak için paralelin yönü bozulmadan en yakın pusula gülüne kaydırılarak rota değeri okunur.

2. Çizilen rotayı pusula gülü üzerinden okurken hareket yönünde okunan rotanın doğruluğunu sağlamak maksadıyla karşı kenardanda okunan değerin 180 derece farkı okunarak kontrol edilmelidir.

3. Pusula gülünün iç dairesi manyetik meridyeni gösterir, bu açıdan rotayı yanlışlıkla bu daireden okumak hatalı olur.

4. Rota çizimi seyrin planlanmasında limanda çizilmeli.

5. Rotalar verilirken olanağı ölçüde sahilde belirli maddelere göre verilmelidir.

6. Harita üzerinde iskandil değerleri az ve seyrek olan sahillere, derinlik hatları belirlenmemiş sahillere pek fazla yaklaşmayınız. Genellikle dere ağızları doğa yapısı düz sahillere sığ olacağı nedeni ile bu gibi sahillerden uzak geçiniz.

7. Haritasına güvenmediğiniz, tanımadığınız sahillere daima dik rota ile yaklaşınız. Bu yaklaşmada izleyeceğiniz rotanın olanaklar ölçüsünde iskandilli noktalar yakınından geçmesini tercih ediniz.

8. Açık denizden sahile yaklaşırken, rotanızı haritada belirli bir madde veya fenere doğru onu görebilecek şekilde tertip ediniz. Yaklaştığınız sahil belirli maddelerden yoksun ve tek düze bir görüntüde ise yaklaştığınızda ulaşacağınız mevkii tanımakta zorluk çekeceksiniz. Rotanızı ulaşmak istediğiniz mevkiin bir miktar sancak veya iskelesine doğru veriniz. Bu suretle sahile ulaştığınızda varacağınız mevkiin ne tarafta kaldığı hakkında kesin bir yargınız olabilir.

HARİTA TASHİHİ (HARİTA DÜZELTMESİ) :

Haritalarda yapılması gereken düzeltme bilgileri Seyir Hidroğrafi ve Oşinoğrafi Dairesi Başkanlığının yayınlamış olduğu "Denizcilere İlanlar" ile bildirilir. Düzeltmeler iki çeşittir;

1. KÜÇÜK DÜZELTMELER :

Bu düzeltmeler haritayı kullananlar veya muhafaza edenler tarafından yapılır. Düzeltme kayıtları haritanın sol alt kenarında basılı olarak "Küçük düzeltmeler"

yazısının sağına doğru işlenir.Düzeltme bilgisi Türkiye'de Seyir Hidroğrafi ve Oşinoğrafi Dairesinin yayınladığı "DENİZCİLERE İLANLAR" yayınından alınır. Dz.K.K.lığı'na bağlı olan daire bu yayını her hafta basar ve yayınlar, kendine üye olan birimlere dağıtır.

Küçük düzeltmeler 3 çeşit olur:

(a) El düzeltmesi : Haritanın herhangi bir yerindeki bilgilerin değişmesi nedeniyle haritayı kullanan tarafından denizcilere ilanlardan alınarak kalem ile yapılır. Mor mürekkepli kalemle yapıldıktan sonra haritanın sol alt kenarına düzeltme bilgilerinin alındığı denizcilere ilanların yılı ve ilandaki paragraf numarası yazılır. Örnek: 1995- 15 -76 - 215 v.b.

b) Blok düzeltme : Haritanın belirli bir bölgesinin haritayı yeniden basımını gerektirmeyecek kadar küçük fakat kullanıcı tarafından yapılamayacak kadar büyük değişikliğe uğraması sonunda o kısım haritayı basan kuruluş tarafından düzeltilmiş şekli ile basılır. Küçük bir alanı kapsayan bu parça denizcilere ilanlar ile birlikte dağıtılır.Bunu alanlar bu kısmı ilanlardan çıkartarak düzeltilmesi gereken haritanın üzerinde düzeltilecek yere yapıştırırlar. Buna "BLOK DÜZELTME" denir. Kaydedilmesi el düzeltmesinde olduğu gibidir.

c) Geçici düzeltme : Aynen el düzeltmesi gibidir.Kurşun kalem ile yapılır. Düzeltmenin geçici olduğunu belirtmek üzere kaydın yapıldığı yere (T) kısaltması konur. Düzeltme geçerliliği denizcilere ilanlar ile ortadan kaldırılınca sona erer, düzeltme ve kayıt silinir. Kaydedilmesi el düzeltmesinde olduğu gibidir.

2. BÜYÜK DÜZELTMELER :

Bir haritaya ait küçük düzeltmelerin miktarı o haritanın yeniden basılmasını gerektirecek kadar çok olursa o zamana kadar yapılmış olan bütün küçük düzeltmeleri kapsayacak şekilde harita yeniden basılır. Bu işlemi Türkiyede Sey.Hid.ve Oşi.D.Bşklığı yapar ve yeni harita baskısını Denizcilere ilanlar yolu ile bildirir. Büyük düzeltme kaydı haritanın alt kenar ortasının sağında, harita basılırken yapılır.

3. KÜÇÜK DÜZELTMELERDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR:

a) Düzeltmeler alındığında, vakit geçirilmeksizin yapılmalıdır. Geçici olmayan düzeltmeler mor mürekkep ile (Harita Tashih Mürekkebi) yapılmalıdır. Eğer bir düzeltme bir kaç haritayı ilgilendiriyor ise önce en büyük ölçekli olan harita düzeltilmelidir.

b) Genel olarak haritaya yeniden dahil edilecek bilgiler orada daha önce var olan bilgiler ile uyum sağlamalıdır. Haritadaki şekiller, semboller ve kısaltmalar kitabı veya 1 nolu haritada belirtildiği gibi olmalıdır. c) Büyük ölçekli haritalara düzeltmeler bütün ayrıntıları ile geçirilmelidir. d) Orta ölçekli haritalarda (Kıyı parça haritaları) sadece açık denizden gelen gemilerin karayı bulmalarında yararlı olabilecek fener, sis v.s. işaretlerinin işlenmesi yeterlidir. Haritanın ölçeği küçüldükçe bu gibi fenerlere ait bilgiler aşağıdaki sıra ile kaydedilmeden atlanabilir. 1.Fenerin yüksekliği 2. Peryodu 3. Grup çakmadaki sayısı 4. Görünme mesafesi.

e) Orta ölçekli haritalarda, sis işaretleri, yeterli yer var ise işlenmelidir.

f) Limanlardaki veya benzeri yerlerdeki iç şamandıra ve bikınlar orta ölçekli haritalara işlenmemelidir. Bunların dışındaki fener şamandıralarının yanlarına sadece ışığın karakteri yazılmalıdır.

g) küçük ölçekli haritalara sadece 15 mil veya daha fazla mesafeden görülebilir fenerler işlenir. Bunlarında ışık karakterlerini ve rengini işlemek yeterli olur.

h) Düzdeltmesi yapılan madde deniz üzerinde değil ise, yazılar hiç bir zaman deniz gösterilen yere işlenmemelidir. Yapılmakta olan düzeltme yazıları haritada önceden yazılı bulunan bilgilerin okunması ve görünmesinse mani olmamalıdır.Uyarılar başka bilgileri kapatmayacak uygun bir yere yazılmalıdır. ( Harita kitabesinin altına )

ı) Harita üzerindeki herhangi bir bilgi iptal edileceği zaman, kurşun kalem ile olanların dışındakiler hiç bir zaman silinmemelidir, sadece üzeri mor mürekkepli kalem ile çizilmelidir.

j) Blok düzeltmelerde blok yapıştırılırken Yapıştırıcı zamk haritaya önceden kurşun kalem ile işaret etmiş olacağınız alanın içine sürülmeli, sonra blok bunun üzerine yapıştırılmalıdır. Blok önce zamklanmamalıdır, çünki blok boyutları bu ıslanmadan sonra değişebilir.

4. HARİTA KULLANILMASINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR:

a. Haritalar üzerinde mesafe ölçerken, kısa mesafeleri mesafesi ölçülecek noktalar arası kadar pergeli açıp mesafesi ölçülecek olan sahaya yakın olan enlem ölçeği üzerinden bu ölçüm yapılmalıdır. Öte yandan uzak mesafeler için ise pergeli uygun bir birimde en yakın orta enlem ölçeği üzerinden açarak bu hat üzerinden mesafe ölçümü yapınız.

b. Haritanızı muntazam muhafaza ediniz kırışmış, ıslanmış, bir haritaya güvenilmez.

c. Muntazam düzeltmeleri yapılmamış haritalara seyir işlemlerinde güvenilmez.

d. Portolonda mesafe ölçerken konmuş mesafe ölçeğine dikkat ediniz. Yanlışlıkla mil mesafe kullanmak isterken, metrik ölçeği kullanabilirsiniz.

e. Haritanız üzerinde sert kalem veya harita kalemi bastırarak kullanılmamalıdır.

f. Seyirde seyir yapacağınız sahanın en büyük ölçekli haritasını kullanılmalıdır.

g. Her seyirden sonra harita üzerindeki gerekli bilgileri alarak seyir anında yapılmış çizimleri silmeden haritanızı yerine kaldırmayınız. Seyirde kullanılan harita üzerindeki bilgiler seyir sonunda tatbikat kayıtları için gerekli olacaktır.

h. Harita üzerinde yapacağınız seyir işlemlerinde daima sıtandart işaretler kullanılmalıdır.

ı. Fesih edilmiş haritalar katologlardan silinerek bunlar seyir işlemlerinde kullanılmamalıdır.

j. Haritalar bir yerden diğer bir yere ( Uzak mesafe ) harita çantaları içinde nakledilmelidir.

5. DENİZCİLERE İLANLAR.

Denizcilere İlanlar Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Seyir Hidrografi ve Oşinografi Dairesi Başkanlığınca yayınlanan HAFTALIK bir yayındır. Bu yayın hem yabancı hemde kendi kaynaklarımızdan elde edilen bilgileri kapsar. Yılda elli iki adet yayınlanan denizcilere ilanlar beş kısımdan oluşmaktadır.

a.Indeks: Bu bölümde haritalara ait düzeltmelerin paragraf ve sayfa numaraları ilan numaraları başlığında, harita numaraları ve haritaya yapılacak ilan paragraf numaraları ise harita numaraları başlığı altında verilmiştir.

b.Harita ve yayınlara ait düzeltmeler : Bu bölümde harita ve yayınlara yapılacak düzelmeler mevcuttur. Her düzeltme bir parağraf halinde verilir. Her parağrafa yılbaşından itibaren sıra ile bir numara verilir. Bu numaraya parağraf numarası denildiği gibi düzeltme numarası da denilir. Düzeltmeler yayımlandığı "Denizcilere İlanlar "ın yayın yılı ve parağraf numarası ile anılır.Örneğin : 1995 - 175. Parağraf numaralarının önünde bulunan bir YILDIZ ( * ) işareti bu bilginin yerli kaynaklarımızdan elde edildiğini bildirir.

c.Fener kitaplarına ait düzeltmeler : Bu bölümde Fenerler ve Sis işaretleri kitabında yer alan fenerler hakkında yapılacak düzetmeler bulunur.

d.Seyrüsefere ait bildiriler :Bu bölümde denizciler için seyrüsefere ait yayınlanmış ve yayınlanacak olan seyir bildirileri mevcuttur. Bu bildirilerde yılbaşından itibaren başlayan bir numara ile bildirilir.

e.Radio Signals'lara ait düzeltmeler : Bu bölümde Radio Signals kitaplarına ait düzeltmeler mevcuttur.

Coğrafi mevkiler : Bölgedeki en büyük ölçekli haritalara göre verilmiştir.

Kerterizler : 000 o -360 o (Hakiki)saat yelkovanı istikametindedir. Fenerlerin kerterizleri denizden kerteriz alma esasına göre verilmiştir.

İlk ilanların paragraf no'ları yanına (P) İşareti konur.

Geçici ilanların paragraf no'ları yanına (T) işareti konur. Denizcilerin,seyir emniyetine tehlike teşkil eden durumları,bu ilanın sonunda verilen HİDROĞRAFİK MEMORANDUM'daki esaslara uygun olarak 6/6218 sayılı bakanlar kurulu kararnamesi gereğince Seyir Hidrografi ve Oşinografi Dairesi Başkanlığı'na bildirmeleri can ve mal emniyeti bakımından önemlidir. Bu bildiri posta ücretinden muaftır.

HARİTADA MEVKİ BULMA ROTA ÇİZME MESAFE ÖLÇME DİĞER HARİTAYA

NAKLETME VE HARİTA DÜZELTMELERİ :

ÇALIŞMA SORULARI :

1. Harita ve Notik yayınlara yapılması gerekli olan düzeltmeler nasıl ve kim tarafından bildirilir?2. Harita ve Notik yayınlara yapılması gerekli olan düzeltmeler yapıldıktan sonra haritaların neresine kaydedilir?3. Denizcilere ilanlar kaç günde bir yayınlanır? a.15 b.2 c.3 d.5 e.7

4. Küçük düzeltmeler kaç çeşittir? a.1 b.2 c.3 d.4 e.5

5. Denizcilere ilanlar kaç bölümden oluşur? a.1 b.3 c.2 d.5 e.4

6. Haritalara ait düzeltmeler denizcilere ilanların ..........bölümünde yer alır?7. Blok düzeltme nedir?8. Yapılan düzeltmenin geçici düzeltme olduğu nasıl anlaşılır?9. Küçük düzeltme yaparken dikkat edilecek hususlar nelerdir?10. Düzeltmelerin yerli kaynaklardan faydalanılarak yapıldığı......... dan anlaşılır.

SEYİR YARDIMCILARI :

FENERLER VE SİS İŞARETLERİ

Denizde seyreden gemilere mevki bulmada yardımcı olmak için insanlar tarafından karaya veya denize yerleştirilmiş fenerler, şamandıralar, beaconlar, radio beaconlar, fener gemileri ve sis işaretleri veren cihazlar seyir yardımcıları olarak tanınırlar. Seyir yardımcıları iki şekilde sınıflandırılır.

1) Kullanıldıkları yere göre sınıflandırma a. Kara üzerindekiler. b. Deniz üzerindekiler.

2) Zamana göre sınıflandırma. a. Gündüz seyir yardımcıları. b. Gece seyir yardımcıları.

Ayrıca seyir yardımcısı bünyesinde taşıdığı çeşitli özelliklerle bir kaç seyir yardımcısı görevinide yapar. Örneğin bir fener binası gündüz için bir beacondur, gece fenerdir. Gündüz ve gece sis işareti veren istasyon olabilir. Aynı bünyede bir radio beacon istasyonu olarak hizmet gösterecek bir telsiz vericiside bulunabilir Şamandıralar bir beacon değildir. Kara üzerinde monte edilmemiştir. Salması bulunur yani gezinebilir. Şamandıralar ancak kanal ve tehlike markalamada ve bazı özel hizmetlerde kullanılabilir.

FENERLER :

Denizde seyreden gemiler için en ideal seyir yardımcılarıdır.Gece ve gündüz görülebilen büyük beaconlardır.Seyirciye aşağıda açıklanan konularda yardımcı olurlar.1) Bir tehlikenin varlığını belirtirler.2) Bir limanın tanınmasını kolaylaştırırlar.3) Mevki koyma olanağı sağlarlar.4) Bir geçitin veya kanalın tanınmasını sağlarlar.5) Seyir yapılan bölgede bulunan burun, ada, kayalık, geçitlerin tanınmasını sağlarlar. Fenerlerin yukarıda bahsedilen kullanma özelliklerine göre yapı tipleri ve karakteristikleri değişir. Fenerler çalışma şekline göre ikiye ayrılırlar.

1) Gardiyanlı Fenerler: Bekçili fenerler. 2) Gardiyansız fenerler: Otomatik fenerler. Fener kitapları otomatik fenerleri UNGORD kelimesinden gelen U harfi ile tanımlar. Fener binaları ya kağir veya çelik konstriksiyonlu beyaz veya renkli olabilir. Fenerler elektrik veya asetilen ile çalışırlar. Arkla çalışan fenerlerin menzilleri bir hayli uzundur. Türkiye sahillerinde bulunan fenerler için Fener ve Sis İşaretleri Kitabında A' dan N' ye kadar çeşitli fener binası tipleri gösterilmiştir.

FENERLER HAKKINDA EN AYRINTILI BİLGİYİ FENER VE SİS İŞARETLERİ KİTABINDA BULABİLİRİZ .

FENER TERİMLERİ :

Bir fener verilen kerterizlerde sabit karakterini korumalıdır. Fenerler farklı görüntüler sergilerler. Sabit, Çakarlı, vs. gibi. Farklı oldukları görünüş özelliklerine göre Karakter ve karakteristiklerine bakılır. Başlıca karakteristikleri,gösterilen ışık ve karanlık aralıklarının süresi ile bazı hallerde ışık renklerinin sırasıdır. Kesintisiz veya karakteristiğinde bir değişiklik olmadan görülen fenerlere SABİT FENERLER adı verilir. Normal olarak sabit fenerlerden başka tüm fenerler ışık ve karanlık aralıklarını peşpeşe verirler, tümü muntazam aralıklarla aynı şekilde tekrarlanır. Bu tür fenerlere RİTMİK FENERLER denir. Fenerin karakterine göre belli bir zaman aralığındaki ışık ve karanlık sürelerinin toplamına fenerin periyodu denir. Periyodun her elemanına (ışık ve karanlık) FAZ denir. Bir periyot içerisinde farklı renkler sergileyen ritmik fenerlere RENK DEĞİŞTİREN FENERLER denir. Renk değiştiren fenerin periyodu, tüm renk değişimlerini içine alan bir zaman aralığıdır.

IŞIK ŞİDDETİ : Işık şiddeti değişmeye müsait ise veya farklı ise, iki veya fazla olarak dördüncü sütunda verilir. Normal menzilin kullanıldığı ülkelerde fenerler için ışık şiddeti verilmez.

YÜKSEKLİK : Ortalama yüksek su seviyesi veya ortalama yüksek su seviyesi ile fenerin tepe noktası arasındaki düşey uzaklık olup Admiralty Tide Tables'dan verilir.

MENZİL-IŞIK GÖRÜNÜŞÜ : Işık şiddeti meteorolojik görünüş ve gözlemcinin göz hassasiyetine göre, bir fenerin görülebileceği en büyük mesafedir. "Işık Menzili Grafiğine" bakınız.

NOMİNAL GÖRÜNÜŞ : Meteorolojik görünüş 10 deniz mili olduğu zamanki ışık menzilidir. Nominal menzil kullanan ülkeler Fransa, İspanya, Korsika, Malta, İtalya, Yunanistan, Romanya, Ukrayna,Rusya, Tunus, Cezayir ve Fas'dır.

COĞRAFİ GÖRÜNÜŞ : Arzın yuvarlaklığı , meteorolojik şartlar , gözlemcinin ve fenerin yüksekliğine göre fenerin görülebileceği en büyük mesafedir. "Coğrafi Görünüş Cetveline" bakınız. HAFİF IŞIK : Atmosferdeki dağılmadan dolayı bir engelin sakladığı veya ufkun altındaki fenerden yayılan paklaklıktır.

ANA FENER : Aynı veya bitişik destek üzerinde bulunan iki Fenerden büyük olanıdır.

YARDIMCI FENER : Ana fener yanında veya üstünde bulunan ve seyirde özel olarak kullanılan fener.

SEKTÖR FENERİ : Ufuk düzleminde farklı renk ve karakterlerde değişik açılarda gözlenen fenerdir.

REHBER FENERLER : Rehber hattında iki veya daha fazla fenerin birlikte kullanılmasıdır. Fenerler hattı "Lights in line" diye adlandırılan fenerler özel durumlar için sahaların sınırlarını, demirleme yerlerini, vs. hizasını markalar, takip edilecek istikameti işaretlemez.

İSTİKAMET FENERİ :Tek bir rehber olup çok dar bir sektörü gösterir. Bu sektör ışık şiddeti az sektörle veya farklı renk veya karakterli sektörlerle takviye edilir. İstikamet fenerleri "Lts in line" (Fenerler hattı) gibi sahaların sınırlarını markalamada kullanılır. İstikamet fenerlerinin hareli bir tipi hizmete girmiştir. Sodyum ışıklandırma orta çizgide, gözlemcinin gördüğü siyah düşey çiz ginin bulunduğu hareli yüzeyde sarı bir zemin oluşturur; orta çizgide uzakta siyah oklara dönüşür, okların yönü tavsiye edilen rotaya dönüş için gereken rotanın değişmesini gösterir.

DÜŞEY FENERLER : Farklı karakter ve görünüşle düşey (veya yatay, veya geometrik şekilde) kullanılan iki veya daha fazla fener.

ARASIRA YANAN FENER : Yalnız gerekli olduğu zaman yanan fener:

(a) Gelgit feneri, sadece gelgit zamanı yanar. (b) Balıkçı feneri, balıkcıların kullanması için gerektiğinde gösterilir. (c) Özel fener, özel makam tarafından kendi amaçlarına göre kullanırlar.

Yedek fenerlerle acil fenerler arasında bir ayırım yapılmıştır. Birincisi normal olarak ana fenerin karakterini yansıtır fakat menzili daha az olup, genellikle büyük gardiyanlı istasyonlara yerleştirilir.

YAPILARIN AÇIKLANMASI : Bir yapının renkli bölümü yatay ise "band" terimi düşey ise "çizgili" terimi kullanılır. Markalama spiral şeklinde ise "diyagonal çizgili" terimi kullanılır. Tepelik ve gündüz markalamaları diyagram halinde de kullanılabilir.Diyagram halinde kullanıldığında hiç bir zaman kesitini gösteremez.

SİS İŞARETLERİ :

Sedanın atmosfer içinde değişik şekillerde hareket etmesi sebebi ile Sis İşaretlerinde aşağıdaki hususların dikkate alınması gerekir:

1. Sis işaretleri değişik mesafelerden duyulabilir. 2. Bazı atmosferik şartlarda yüksek ve alçak tonda karışık sedalı sis işaretlerinden biri duyulmayabilir. 3. Sis istasyonu civarında zaman zaman sis işaretinin duyulmayacağı sahalar meydana gelebilir. 4. İstasyondan görülmeyen bir mevkiide sis mevcut olması halinde sis işareti verilmeyebilir. 5.Bazı sis işareti vericileri sis meydana gelir gelmez çalıştırılmayabilir. Bu sebeplerden dolayı Denizcilerin sis işaretlerine hiçbir zaman tam olarak güvenmemeleri gözcülerin gemi gürültülerinin duyulmayacağı mevkiilere konmasına önem verilmelidir. Tecrübeler makineler çalışırken sis işaretlerinin güverte veya köprü üstünden duyulmadığını, gemi durduğu zaman duyulabileceğini göstermiştir. Sis işaretleri vericileri çeşitli tip ve güçte olup, liman yaklaşmalarında ve giriştekiler büyük fener istasyonundakilerden ve fener dubalarından daha zayıftır. Yedek vericiler gnellikle zayıftır. Bazı sis işereti vericileri iki veya daha fazla farklı perdeden ses karekteri oluşturur; bunlar 8. sütunda "2-ton", "3-ton" vs. olarak verilir. Diğer vericiler yüksek perdeden başlar alçak perde de son bulur; diğerleri sürekli değişen perdeden ses çıkarırlar

bunlar "titrek ton" dadırlar. Sis işaretleri aşağıdaki verici tiplerden oluşur;

DİYAFON (Diaphone) : Sıkıştırılmış hava ile çalınır. Alçak tonda bir seda ile başlar ve birden keskin bir iniş ile zayıflayarak gırlama ile son bulur. Sesin gırlama ile son ermediği bilinirse "Gırlama yok" denir

SİS DÜDÜĞÜ (Horn) : Sıkıştırılmış hava ile veya diyagram titreşimi için elektrikle çalışır. Bazı tiplerinin sesi ve gücü farklıdır; bazı büyük sis istasyonları ayın anda farklı tonda sesler veren vericiler kullanır, bunlar genellikle kuvvetli olurlar.Bir kısmı ota tonda ses çıkarır.

SİREN (Siren) : Sıkıştırılmış hava ile çalışır, sesi ve kuvveti farklı çeşitli tipleri vardır.

KAMIŞ DÜDÜĞÜ (Reed): Sıkıştırılmış hava ile çalışır, kuvveti gittikçe azalır yüksek seda verirler. Elle çalışanları zayıftır.

PATLAYICI MADDE (Explosive) : Patlayıcı maddeler infilakı ile işaret verirler.

ÇAN,GONG VE SİS DÜDÜĞÜ(Bell,Gong and Whistle): Makineyle çalıştırıldığında muntazam karakterli, elle çalıştırıldığında muntazam olmayan ses verirler. Dalga tesiri ile çalıştığında gelişi güzel bir ses verirler.

MORS KODLU SİS İŞARETLERİ (Morse code fog signals): Fenerlerde olduğu gibi Mors kodunun kısaltılmışı "Mo" ile gösterilir ve bir veya daha fazla harf ve rakam karakterler şeklinde ses verirler. Horn Mo (AR), Horn Mo (4), Siren (2+3). Fenerler tanınabilmeleri için çeşitli karakteristiklerde yapılırlar. Rengi belirtilmemiş bir fener daima beyaz gösterir. Fener karakteristikleri genel olarak dört grupta toplanır.

1. Devamlı ışık gösteren fenerlerki biz bunlara sabit fenerler diyoruz. Haritalarda ve fener kitaplarında F ile gösterilirler. 2. Işık süresi karanlık süresinden az olan fenerler şimşekli fenerler olup Fl (Flashıng-Çakarlı) ile gösterilirler.

3. Işık süresi karanlık süresinden fazla olan fenerler husuflu fenerler olup, Occ ile gösterilirler.

4. Işık süresi karanlık süresine eşit olan fenerler isofaz fenerler olup İso ile gösterilirler.

PERİYOD (Işık Süresi) : Fenerin ilk çakma anından ikinci çakma anına kadar geçen zamandır. Fenerler genellikle üç renkte gösterilmiştir.

1. Beyaz =W 2. Kırmızı = R 3. Yeşil = G

UFUK MESAFESİ : Dünya üzerindeki bir noktadan ufuk hattına kadar mil cinsinden mesafedir. (Örnek: 15 Feet=4.4 mil gibi)

COĞRAFİK MESAFE : Dünyanın yuvarlaklağı, meteorolojik şartlar, ışık kuvveti, fener ve seyirci yüksekliğine göre bir fenerin görülebileceği mesafeye denir.

ÖRNEK : Bir fenerin haritadaki yüksekliği 220 Feet'tir Geminin köprüüstü yüksekliği ise 40 Feet'tir.

İSTENEN : Fenerin coğrafik mesafesi nedir?

ÇÖZÜM : Aşağıdaki şekilde P noktası ufuk sathını, A noktası 15 feet yüksekliğindeki seyircinin mevkiini,B noktası 49 Ft.yüksekliğindeki seyircinin mevkiini, F noktası ise 220 Ft yüksekliğindeki feneri göstermektedir. Buna göre 220 feet yüksekliğindeki fenerin P ufuk sathına olan X mesafesi "Fenerin mil olarak görünme mesafe ufuk cetvelinden 17.0 mil olarak bulunur. A noktasındaki yani 15 Ft yükseklikteki seyircinin P ufuk sathına olan Y mesafesini aynı cetvelden 4.4 mil olarak bulup toplanır. Bu mesafe fenerin görünüş mesafesidir.

Coğrafi Görünme Mesafesi = 17 + 4.4 = 21.4 mil olur.Halbuki örnekte B noktasındaki seyircinin yüksekliği 49 Ft'tir. O halde fener 21.4 milden fazla mesafeden görülecektir.Coğ.Gör.Mes = 17 + 8 = 25 mil olur. Buna göre 49 Ft yüksekliğindeki bir seyirci 220 Ft yükseklikteki bir feneri 25 milden görebilecek demektir.

220 Ft = 17.0-X 15 Ft = 4.4-Y

C. G. M. = 21.4-L

220 Ft = 17.0-X 49 Ft = 8.0-N

C. G. M. = 25.0-Z

Fener bina ve yüksekliklerinin göz yüksekliği için ufuk mesafesinin ne kadar olduğu;

a.Cedavili riyaziyenin 14. sayfasından. b.Noriestablesin149. sayfsında. c. Fener ve sis işaretleri ktabının baş tarafındaki cetvelden d. American Portical Bowdich Sayfa 54' den bulunabilir.

HARİTA MESAFESİ : Büyük ölçekli haritalarda gösterilen ve fener kitabinda "Açık havada mil olarak görünür" başlığı altında verilen mesafe olup fener kuvvetine göre ya coğrafi mesafeye veya aydınlatma mesafesine eşittir.(Fener yüksekliği +15 Ft rasıt yüksekliği) Yükseklikler HW (yüksek su) ya göre verilmiştir.

KUVVETLİ FENER : Bir fenerin coğrafik mesafesi harita mesafesinden küçükse o fener kuvvetli fenerdir.

PROBLEM : Harita da fener 21 milden görünmekte ve 200 Ft yüksekliktedir.

İSTENEN : 1. Coğrafik mesafesi nedir?2. Fener zayıfmı, kuvvetlimi?

ÇÖZÜM : 200 Ft = 16.2 Mil+ 15 Ft = 4.4 Mil C. G. M. = 20.6 Mil

CEVAP : C.G.M Küçük harita mesafesi = Bu fener kuvvetli fenerdir.

ZAYIF FENER : Bir fenerin coğrafik görünüş mesafesi harita mesafesinden büyük ise o fener zayıf fenerdir.

PROBLEM : Haritada fener 16 milden görünmekte ve 150 Ft yüksekliktedir.

İSTENEN : 1. Coğrafik mesafesi nedir? 2. Fener zayıf mı, kuvvetli mi ?

ÇÖZÜM : 150 Ft = 14.3 Mil 15 Ft = 4.4 MilC. G. M. = 18.7 Mil

CEVAP : C.G.M Büyük harita mesafesi = Bu fener ZAYIF fenerdir.

FENERLER VE SİS İŞARETLERİ KİTABI SÜTUN AÇIKLAMALARI

Sütun 1 : FENER NUMARALARI : İHO (Uluslararası Hidrograf Organizasyonu) kurallarına göre her ulusun fenerlere birer ulus numara vermektedir. Üstteki numara fenerin ulusal numarası olup, alttaki Uluslararası numarasıdır.Fenerler ve sis işaretleri kitabında Ulusal No.lar aşağıdaki şekilde tertiplenmiştir.10000 den 19999 a kadar Karadeniz ve Azak Denizi Bölüm I20000 den 29999 a kadar Marmara Denizi

Bölüm I30000 den 39999 a kadar Ege Denizi

Bölüm I40000 den 49999 a kadar Doğu Akdeniz

Bölüm I50000 den 54999 a kadar Orta Güney Akdeniz

Bölüm II55000 den 69999 a kadar Batı Akdeniz

Bölüm III70000 den 99000 a kadar Orta Kuzey Akdeniz ve

Adriyatik DeniziBölüm II

Sütun 2 : FENERİN ADI VE YERİ : Fenerlerin bulunduğu bölgeleri ve fenerin adı tanımlanır. Bölgeler büyük harflerle yazılmıştır.

Sütun 3 : FENER MEVKİLERİ : Bu sütundaki fener yeri enlem ve boylam yönünden coğrafi mevkii verir. Enlem ve Boylam yaklaşıktır.

Sütun 4 : FENERİN KARAKTERİ : Uluslararası esaslara göre verilir. Ayrıca fenerler üzerindeki sis işaretleride çalışma şekli ve peryodları ile görülür.

Sütun 5 : FENERİN DENİZDEN YÜKSEKLİĞİ : Ortalama deniz seviyesinden fenerin Tepe noktasına kadar olan yükseklik olup metredir.

Sütun 6 : FENERİN GÖRÜNÜŞÜ : Fenerlerin görünüşleri, meteorolojik, luminous (Işık), nominal ve coğrafi görünüş olarak tarif edilmektedir. Uluslararası Hidrografi Organizasyonu (İHO) dan alınan son kararlara göre fener kitapları ve haritalarda nominal görüşlerin kullanılması gerekmektedir. Nominal menzil kullanan ülkeler Fransa, İspanya, Korsika, Malta,İtalya,Yunanistan,Romanya, Ukrayna, Rusya, Tunus, Cezayir ve Fas'dır.

Sütun 7 : FENERİN YAPISI VE YERDEN YÜKSEKLİĞİ : Bu sütunda fenerin yapı şekli, rengi, tepeliği ve yapının yerden metre olarak yüksekliği verilmektedir.

Sütun 8 : AÇIKLAMALAR : Bu sütunda fener ile ilgili faz, sektörler, küçük fenerler ve diğer bilgiler verilir.

FENER GEMİLERİ VE YÜZEN FENERLER : Açık denizlerden sahile yaklaşan gemilere rehberlik eden sahillerden oldukça uzak mesafelerde, belirli mevkilere demirlemiş fener gemileri önemli bir seyir yardımcısıdır. Genellikle fener gemilerinin bordalarında bulundukları mevkinin ismi uzak mesafeden okunacak şekilde yazılıdır.Gündüz geminin pruva pupasına birer siyah küre, gece ise birer kırmızı ışık gösterilir. Fener gemileri gerek kendileri ve gerkse çevresinden geçen gemiler için tehlike işareti verebilir. İşaretin görülmesini top veya işaret roketi atarak sağlar. Fener gemileri hakkında ayrıntılı bilgi fener kitaplarında verilmiştir.

FENER KARAKTERLERİ ÇİZELGESİ

1. Fenerler seyirciye hangi konularda yardımcı olurlar? a. b. c. d. e.

2. Gardiyansız fenerler hangi kısaltma ile belirtilir? a. A b. D c. K d. U e. Z

3. Işık süresi karanlık süresinden az olan fenerler hangi kısaltma ile gösterilir? a. FL b. F c. Occ d. ISO e. QK

4. Renk değiştiren fenerler hanği kısaltma ile gösterilir? a. Alt b. AL c. Ok.Fl. d. Bp.FL e. GpOCc

5. Ufuk mesafesi nedir?6. Zayıf fener deyimi CGM> harita mesafesidir? ( ) DOĞRU ( ) YANLIŞ

7. Kuvvetli fener deyimi CGM> harita mesafesidir? ( ) DOĞRU ( ) YANLIŞ

8. Marmara denizindeki bir fener kitaplarda hangi numaralar arasında numaralandırılmış olmalıdır? a.10 000 - 19 000 b. 20 000 - 29 000 c. 30 000 - 39 000 d.40 000 - 49 000 e. 50 000 - 59 000

ŞAMANDIRALAR :

Uluslararası Deniz Şamandıralama SistemleriŞAMANDIRA :

Seyri kolaylaştırmak amacıyla seyir alanlarına atılmış sabit yüzen cisimlere şamandıra denir. Şamandıralar denizin trafik işaretidir. Vardiya personeline yol gösterirler. Şamandıralar belli amaçlar için seyir bölgelerine atılırlar. Bu amaçlar şöyle belirtilebilir.

1. Nehirde ve mayınlı alanlarda taranmış sahaları markalamak,

2. Trafiği yoğun olan dar sularda seyri kolaylaştırmak,

3. Liman giriş ve çıkışlarını bir düzene sokmak,

4. Batık, Kayalık, Sığlık, Kablo, Boru hattı gibi tehlikeleri markalamak.

5. Gemileri bağlamak üzere tesis edilirler.

DENİZ ŞAMANDIRALAMA SİSTEMİNİN GEÇMİŞ TARİHİ

1976 yılına kadar dünya denizlerinde kullanılan otuzdan fazla değişik şamandıralama sistemi vardı.Bu sistemlerin çoğunun birbirlerine tamamen tezat teşkil eden kurallara sahip olması ve bilhassa anlamlarının çözülememesi denizcileri güç durumda bırakıyordu.Işıklı şamandıralar henüz haritalara işlenmemiş bir tehlikeyi markalıyor ise gece ve gündüz karşılaşan denizciler bunların uluslararası mana ve anlamlarını yeterince çözemedikleri için seyir rotalarını tehlikeden nete geçecek şekilde planlayamıyor ve felakete sebep olabilecek durumlar meydana gelebiliyordu.

IALA (International Association af Lighthouse Authorities)(Uluslar arası Fener Otoriteleri Birliği) Her ülkenin fenerleri ile ilgili kuruluşların "bizde kıyı emniyet", bağlı oldukları uluslararası otorite tatmin edici olmayan bu durumu iyi bildiğinden 1965'e kadar bu problemi tetkik etmesi ve bir çözüm önermesi için uluslararası teknik bir komite oluşturdu.Kurulan bu komitenin çözmek zorunda kaldığı üç temel problemvardı. 1. Gereksiz masraftan kaçınmak için mevcut techizatı muhafazaetme. 2. Kanalları markalarken yeşil ve kırmızı renklerin ne şekilde kullanılacağı. 3. Kardinal ve Lateral kuralların birleştirilme ihtiyacı.

Komitenin uzun süren çalışmaları neticesinde dünya üzerinde şamandıra sistemleri konusunda birliğin sağlanabilmesi için küçük de olsa bir adım atıldı. 1971 yılında komisyona Dover (Manş) kanalında sık sık felakete yol açan batıkların markalanması görevi verildi. Trafik ayırım projesinin bir şeridinde yer alan bu leşlerin markalanmaları tamamiyle işaretlerin kolay anlaşılabilmesi esasına dayandırıldı.Komisyonun çalışmaları esnasında üyeler arasında kendi ülkelerinde kullanılan sistemler üzerinde uzun tartışmalar yapıldı. Komisyonun Avrupalı Ülkeleri küçük değişiklikler yapmak şartı ile 1936 Cenevre Antlaşmasını benimsediklerini belirttiler ki bu Lateral ve Kardinal sistemin birlikte kullanılması demekti. A.B.D. kendilerinin 1892 yılından beri kullandıkları Lateral sistemi değiştirmeyeceklerini bildirdi. Bu nedenle dünyanın iki bölgeye bölünmesine ve şamandıralama sistemlerini bölgesel temellere dayandırılmasına kara verildi. Kabul edilen sistemler :

Sistem(A) : Kardinal ve Lateral sistem işaretlerinin birleşimi ve kırmızı rengin kanalların iskele tarafını markalaması (iskelede kırmızı).

Sistem (B): Yalnız Lateral sistem işaretleri. Kırmızı renk kanalların sancak tarafını markalar (sancakta kırmızı).

Sistem A nın kuralları 1976 yılında tamamlanmış ve IMO (Uluslararası Deniz İstişare Kurulu) tarafından kabul edilmiştir. Sistemin tanıtılmasına 1977 yılında başlanmış ve özellikle Avrupa, Afrika, Hindistan, Avusturalya ve bazı Asya kıtası denizlerinde kullanılmasının uygun olduğuna karar verilmiştir. Bunun yanında herhangi bir devlet sistem A'yı kabul ettiğini bildirirse IALA'nın o ulusa yardımcı olmasına karar verilmiştir.(Türkiye sistem A'yı 28.7.1982 de kabul ederek uygulamaya başlamıştır). Sistem B'nin kuralları 1980 yılının başlarında tamamlanmış ve bunların Kuzey, orta ve Güney Amerika Ülkeleri ile Japonya, Kore ve Filipinlerde uygulanacağı kanaatine varılmıştır. Sistem (A) da denizci herhangi bir işaretin Lateral veya Kardinal olduğunu belirgin karakterleri nedeniyle kolaylıkla ayırabilir Kırmızı, yeşil boyalı ve ışıklı Lateral işaretler gündüz veya gece süresince geminin borda fenerleri renklerine uygun olduğundan bu basit özellik denizcilere kolaylık sağlar. Sistemde yeşil renk sancakta bırakılacak tarafı markalamakta kullanılmaktadır. Sistem A'daki Kardinal işaretler ise işaretin ait olduğu sektör içinde derin ve seyre emniyetli su olduğunu gösterdiği gibi bir kuzey işaret denizci emniyetli seyir yapabilecek suyun sadece kuzeyde değil, işaretin doğu ve batısında da mevcut olduğunu belirtir ancak daha fazla bilgi için haritasına bakmalıdır. Kardinal işaretler genel olarak gündüz çift konik tepelik alametleri ve siyah, sarı renkleriyle geceleri ise hızlı veya çok hızlı beyaz renkli seri şimşekli fenerleri ile kolaylıkla tanınırlar. Sistem A'da seyre yardımcı olmak üzere iki grup daha işaret vardır. Bu işaretler taşıdıkları fenerlerin özel ritimleri sayesinde Kardinal işaretlerin hızlı ve çok hızlı ritimli şimşekli fenerleri ile karıştırılmalarına imkan vermezler. Bunlardan biri küçük saha içindeki tehlike üzerine dikilen ve seyredilebilir su olduğunu gösteren tecrit edilmiş tehlike işaretleridir. Yani yalnız markaladığı yerdeki tehlikeyi ifade eder. Etrafı seyredilebilir su ile çevrilidir. Diğeri ise seyre emniyetli bölge işaretidir. Herhangi bir tehlikeyi markalamaz. Fakat etrafın da seyre elverişli su olduğunu gösterir. Emniyetli su markalamaları kanal ortalarında ve karanın görünme sınırı işareti olarak kullanılır.Sistem içerisinde ayrı bir grup olan özel işaretlerin maksadı ve gayesi diğerlerinden farklıdır. Bu işaretler seyre yardımcı olmaktan ziyade özel sahaları veya harita ve diğer notik dökümanlarda belirtilen diğer sahaları markalamakta kullanılırlar.Özel işaretler sarı boyalı üzerinde çarpı şeklinde aynı renkten tepelik taşırlar. Bu işaretlere ait fenerlerin ışıklarıda sarıdır.

DENİZ ŞAMANDIRALAMA SİSTEMİ ve SİSTEMİN GENEL ESASLARI :

IALA şamandıralama sisteminde 5 tip markalama vardır. Denizciler bu markalamaları aralarındaki farkı kolayca ayırdederek tanıyabilirler.Lateral (Yanal) markalamalar A ve B şamandıralama bölgeleri arasında aşağıdaki şekilde farklılık gösterirken diğer 4 tip markalama her iki bölgede de görülür.

1. Lateral İşaretler (Yan işaretler) Şamandıralama sistemine bağlı olarak A Bölgesindeki Lateral İşaretler (Yan işaretler) gündüz ve gece, kanalın iskele ve sancak tarafını göstermek için

kullanılırlar. İskelede kırmızı, sancakta ise yeşil renkler kullanılır. Ancak B bölgesinde bu renkler sancak tarafında kırmızı, iskele tarafında yeşil olmak üzere terstir. Değiştirilmiş bir Lateral İşaretler, ikiye ayrılan kanallarda tercih edilen kanalı ayırd etmek üzere kanalın ayrıldığı noktada kullanılabiir. Bu sistem şamandıralamada seyir alanı şamandıralar arasında kalan sahadır.

2. Kardinal İşaretler

Seyri engelleyen bir tehlikenin yönünü belirleyen işaretlerdir. Kardinal işaretler, sahadaki en derin suyun, markalamanın yapıldığı mevkiide (yönde) olduğunu gösterir. Bu örneğin; bir kuzey işaretinin bulunduğu yerde, sadece Kuzeyde değil, aynı zamanda Doğu ve Batısında da seyredilir suların bulunduğunu gösterir. Denizci, kuzeyde güvenli olacağını bilir, fakat daha fazla bilgi için haritasına bakması gerekir.  Kardinal işaretler normal olarak gönder ve sütun şeklindedir. Daima sarı veya siyah ufki boyalı ve belirgin çift konik tepelikli olup tepelikler siyahtır.  Bu işaretlerde renklerin ve tepeliklerin kullanımı, hatırda kalmasına yardım edecek şekilde düzenlenmiştir. Şekil 10-1 

Kuzey. Yukarıyı gösteren tepelikli şamandıralar: Sarı-Siyah boyalı Güney. Aşağıya gösteren telikli şamandıralar : Siyah-Sarı boyalı Doğu. Taban tabana tepelikli şamandılar : Siyah-Sarı-Siyah boyalı Batı. Uc uc'a telikli şamandıralar : Sarı-Siyah-Sarı boyalı  Kardinal işaretleri gece fark edilmeleri içinde beyaz çakarlı ışık gösteren özel bir sistemi vardır. Ritimleri "çok hızlı" (VQ) veya "hızlı" (Q) çakarlı olup farklı sürelerde çakarlar. Çok hızlı çakarlılar dakika da 100 veya 120, hızlı çakarlılar ise dakikada 50 veya 60 defa çakarlar.  Kardinal işaretler için kullanılan karakterler aşağıdaki şekildedir. 

Kuzey : Devamlı çok hızlı veya hızlı çakarlı . Doğu : 3 Çok hızlı veya hızlı çakardan sonra karanlık. Güney : 6 çok hızlı veya hızlı çakardan sonra uzun bir çakar, sonra karanlıkBatı : 9 çok hızlı veya hızlı çakardan sonra karanlık . 

3,6,9 kolaylıkla hatırlanır. Uzun çakar, 2 saniyeden az olmamak üzere devem eder. 3 veya 9 çok hızlı veya hızlı çakarlar 6'dan ayırt edebilmek için düşünülmüştür.  Bu markalama sisteminde kullanılan diğer iki işarette de beyaz ışık kullanılmaktadır ancak, herbirinin Kardinal işaretlerin hızlı veya çok hızlı çakarlarıyla karışmayacak farklı bir sistemi vardır. 

3. Tecrit Edilmiş Tehlike İşaretleri  Tecrit tehlike işareti, etrafında seyredilebilir suyun olduğu küçük bir sahanın tehlikesi üzerinde yer alır. Çift küresel tepelik ve grup (2) çakarlı beyaz feneri, Kardinal işaretlerle Tecritli Tehlike işaretlerinin farkını belirler. 

4. Güvenli Su İşaretleri  Güvenli su işaretinin etrafında seyredilebilir sular vardır. Bu işaret tehlikeyi işaret etmez. Güvenli su işaretleri kanal ortası markalamaları için veya karaya yaklaşma işaretleri olarak kullanılabilir.  Güvenli su işaretleri, tehlikeyi işaretleyen şamandıralardan tamamen farklı görünümdedirler. Küresel veya bazen gönder şeklinde tek bir kırmızı tepelikli şamandıralardır. Boya renkleri kırmızı beyaz düşey şeklindedir. Fenerleri, varsa eğer, bir uzun çakar veya mors "A" ritmi, husuflu, izofazlı olup ışık rengi beyazdır. 

5. Özel İşaretler  Özel işaretler önceleri seyir yardımcısı olarak düşünülmemiştir. Ancak, mahiyeti haritadan veya diğer notik dökümanlardan anlaşılan özel bir sahayı göstermek için kullanılır.  Özel işaretler sarıdır. Sarı "X" tepeliği olup ışık renkleride sarıdır. Görünüşün zayıf olduğu zamanlarda sarı ile beyaz ışığı karıştırma olasılığından kaçınmak için özel işaretlerin sarı fenerlerinde beyaz fenerler için kullanılan ritmlerin hiçbirisi kullanılmaz.  Şekilleri seyir işaretleri ile karışmaz, yani bir kanalın iskele tarafına yerleştirilmiş olan özel bir şamandıra silindirik olabilir fakat konik olamaz. Özel işaretlerin amaçlarını belirtmek için üzerlerine harfler veya sayılar yazılabilir.  

ÇALIŞMA SORULARI : 1. Şamandıranın tanımını yapınız?  2. Şamandıralar hangi amaçlar için konulmuştur?  1. 2. 3. 4. 5.

3. Şamandıralama sistemlerinden seyir alanı şamandıralar arasında kalıyorsa bu sistem ......... sistemdir.  

4. Seyiri engelleyen bir tehlikenin yönünü belirleyen şamandıralar ............... sistem şamandıralardır.

5. Şamandıra üzerindeki tepelik üçgenlerin uçları yukarı doğru ise ifade ettiği anlam aşağıdakilerden hangisidir?  a. Tehlikenin Kuzeyini markalar. b. Tehlikenin Doğusunu markalar. c. Tehlikenin Güneyini markalar. d. Tehlikenin Batısını markalar. e. Tehlikenin Olduğu yeri markalar. 6. Güney kardinal şamandırada ışık sistemi aşağıdaki karakterlerden hangisidir? a. QM b. VQ c. Q(b) d. VQ (9) e. FL 

7.Şamandıra şekillerini yazınız? 

MAGNETİK PUSULA :Yön gösterme özelliği dünyanın magnetik alanına tabi olan, aynı isimlere sahip olan mıknatısların birbirini iteceği ve aykırı kutuplu mıknatısların birbirini çekeceği prensibine dayanarak çalışan yön gösterme aletidir.  Arz üzerine serbest asılmış bir mıknatıs ibresinin arzın manyetik kuvvet hatlarının yönüne tabi olarak Arzın magnetik Kuzey ve Güney kutuplarına yönelmesi prensibine dayanır.  Arzımızın bir mıknatıs olması nedeni ile onunda iki kutbu bulunması tabii bir gerçektir.Her mıknatısın bir manyetik alanı olduğundan Arzın da Kutupları arasında mıknatisi kuvvet hatları mevcuttur. Mıknatisi kutuplar coğrafi kutuplardan farklı mevkilerde olması nedeni ile Magnetik kuvvet hatlarının meydana getirdiği mıknatisi meridyenler Arzın coğrafi meridyenlerinden farklı yönde olurlar.  Arz üzerinde serbest asılmış bir mıknatıs ibresi ancak magnetik ekvatorda arzın yüzeyine paralel ve manyetik Kuzey Güney yönünde bulunur. Magnetik kuvvet hatlarının kutuplara doğru eğilmesi Enlemler yükseldikçe bu mıknatısı ibreyide kendi yönlerinde eğecek ibre iki kuvvetin etkisi altında bulunacaktır.Bu kuvvetlerden yöneltici kuvvet Enlemler yükseldikçe azalacak buna karşılık eğici kuvvet artacaktır.  Pusula ibresini yatay durumdan ayıran bu kuvvete meyil kuvveti denir. Mıknatısi Pusulalarda Pusula kartını etkileyen bu kuvvet muhtelif mekanik ve manyetik düzenler ile bertaraf edilerek,Pusulanın yatay olarak Magnetik kutup yönünü göstermesi sağlanır.  Magnetik kutuplar gayet yavaş olarak, yer değiştirmeleri nedeni ile Manyetik meridyenlerinde yönleri değişir.Bu değişme gayri muntazam olmakla beraber miktarı hesapla bulunabilir.Buna bünyevi değişme (Secular change) ismi verilir.  Magnetik Pusula çok eski zamanlardan beri kullanılmaktadır. Bu gün bir çok teknede birinci derecede kullanılan Pusula, Cayro Pusula bulunan gemilerde ise ikinci derecede kullanılmaktadır. Magnetik Pusula magnetik kutba, cayro Pusula hakiki kutba göre yön gösterir. Cayro Pusula çalışma prensibi olarak takat kaynağını gemide bulunan jenaratör/bataryadan sağladığı ve arızalanma olasılığı fazla olduğundan her an arızalanacak gibi kabul edip daima magnetik Pusulaya güvenmeli ve ona muhtaç olunacağı bilinmelidir. 

MAGNETİK PUSULA ÇEŞİTLERİ 

1) Sıvılı Pusulalar: Gemilerde ve büyük teknelerde kullanılır.  2) Kuru Pusulalar : Çok küçük tekneler ve araçlarda kullanılır.  Gemilerde kullanılan sıvılı Pusulalar bulundukları yerlere göre tanımlanırlar.

SIVILI PUSULA ÇEŞİTLERİ :

1) Dümenci Pusulası : Dümen evinde serdümen önünde bulunur.  2) Miyar Pusula (Referans Pusula) : Dört tarafı açık etrafa hakim bir yerde genellikle açık köprü üstünde bulunan geminin en doğru magnetik Pusulasıdır.  3) Kıç Dümenci Pusulası : Kıç güvertede veya kıç dümen evinde bulunur dümen evi isabet aldığında bu Pusula ile seyir yapılır. Dümenci Pusulasının yedeğidir.  4) Filika Pusulası : Filikalarda bulunan Pusuladır. 

MAGNETİK PUSULA PARÇALARI 

1) Pusula Sehpası : Üzerinde Pusulanın diğer kısımlarının bulunduğu, genellikle ağaç veya anti magnetik metalden (pirinç, bakır, aliminyum) yapılmıştır.  2) Pusula Tası : Pusulanın yön göstermeye yarayan parçalarını içinde bulunduran Pusula tası genellikle anti magnetik metalden (pirinç) yapılır. Üzerinde sırasıyla

şunlar bulunur.  a. Mıknatıs Çubuklar : Tasın tam merkezine 360 o derece serbest hareket edebilecek şekilde yerleştirilmiştir.  b. Pusula Kartı : Mıknatıs çubukların hareketine bağlı olarak yön göstermeye yarayan ve üzerinde 360 derecelik taksimat bulunan Pusula kartı fiber veya aliminyumdan yapılır. Takriben 12 gr ağırlığındadır. c. Pusula Sıvısı : Pusula tasının içini dolduran sıvı genellikle VARSOL yağı veya %55 saf su %45 alkol karışımından oluşur Sıvının Pusula tasından dışarıya çıkmaması için tasın üzeri kalın bir camla kapatılmış olup Pusula tası içindeki sıvı %100 doldurulmuştur. Sıvı azaldığı zaman tasın yanındaki özel delikten tamamlanmalıdır. 

3) Yalpa Çemberleri : Pusula kartının daima ufuk düzlemine (yatay düzleme) paralel kalabilmesi veya gemi bünyesinin uğradığı yalpaya ve baş kıç haaraketlerinden etkilenmemesi için yerleştirilmiş iki ayrı eksen üzerinde serbest hareket sağlayan magnetik olmayan metalden (pirinç) yapılmış çemberlerdir.  4) Pusula Düzelticileri : Pusulayı etkileyen magnetik kuvvetler ile bunların neden oldukları yan etkileri ortadan kaldırmak için Pusula sehpası üzerine çeşitli yerlere yerleştirilmiş düzelticilerdir. a. Küreler : Yumuşak demirden yapılmıştır. Pusulanın sancak ve iskelesinde aynı büyüklükte bulunur. Bir ray üzerinde hareket edebilen küreler birer somunla sıkıştırılıp yerlerine sabitleştirilir. b. Flander Çubuğu : Pusulanın pruvaya bakan tarafında Pusula sehpasına bağlanmış dikey duran yumuşak silindirik bir demir çubuktur. c. Mınatıs Çubukları : Her Pusulanın büyüklüğüne bağlı olarak değişen ve tam Pusula tasının merkezinden geçen eksen üzerinde simetrik olarak yerleştirilen yarısı mavi yarısı kırmızı kalem şeklinde mıknatıs çubuklardır. Bir kısmı pruva-pupa yönünde bir kısmı ise sancak-iskele kemere yönünde özel yuvalarına yerleştirilmiştir. Hangi yuvada bulunacakları özel bir hesapla saptanarak Pusula tashihi sırasında yerleştirilir. d. Meyil Çubuğu : Pusula tasının tam merkezinden geçen dikey doğrultuda yerleştirilmiş bir mıknatıs çubuktur. Meyil çubuğu bizzat düzelticilik yapmaz. İki görevi vardır. 1. Yalpadan dolayı oluşan INCLANITION'ın yatay bileşkesini ortadan kaldırır. 2. Geminin dönüşü anında magnetik Pusulanın gemi pruvasını sinkronizeymiş gibi takip etmesini sağlar. e. Elektrik Donanımı : Pusula kartının aydınlanabilmesi için alçak voltajlı bir elektrik devresidir. Elektrik tertibatı olmayan Pusulalarda aydınlatma için Pusula sehpasına yerleştirilmiş gaz feneri kullanılır.  

ÇALIŞMA SORULARI : 

1. Magnetik Pusula yön gösterme özelliği dünyanın ........... tabii olan, aynı isimli kutuplara sahip olan mıknatısların birbirini ..... ............ ve aykırı isimli kutupların birbirini ............ prensibine dayanır. 

2. Pusula sehpası anti magnetik malzemeden yapılır.  ( ) DOĞRU ( ) YANLIŞ 

3. Pusula kartı..........veya..........malzemeden yapılır.  4. Pusula sıvısı.......... veya ....... Alkol .......... safsu karışımıdır. 5. Pusulanın parçalarından düzelticiler nelerdir?  a. b. c. Mıknatıs çubukları d. e. f. 

6. Sıvılı pusula çeşitlerini yazınız?  1. 2. 3. 4.

7. Kuru pusula çeşitlerini yazınız?

MAGNETİK PUSULA HATALARI VE C.D.M.V.T KURALI

MAGNETİK PUSULA HATALARI :  Bir magnetik Pusulada başlıca iki çeşit hata bulunur. Bunlar Doğal sapma variation ve Arizi sapma ( Deviation ) dır. 

DOĞAL SAPMA (VARIATION) : 

1.Yerin magnetik alanı içinde magnetik Pusulanın kuzey magnetik kutbu gösterdiği, bu kutbun yer küresinin hakiki kutbu ile aynı olmadığından magnetik meridyenler ile hakiki meridyenler arasında kalan açıya Doğal Sapma (VARIATION) denir. Hakiki kutupları birleştiren dairelerin "Boylam Daireleri " diye anılmasından esinlenerek, sanki magnetik kutuplar içinde "Magnetik Boylam Daireleri" varmış gibi bazen "Magnetik boylam" deyimi kullanılır. Bu deyimi bizde kullanırsak diyebiliriz ki, magnetik boylam dairesi ile (Hakiki meridyen) arasındaki açıya "Doğal Sapma (Varıatıon)" denilir. Herhangi bir yerde magnetik kutup, hakiki kutbun batısında görülüyorsa Doğal sapmaBATIDIR ve W işeretini alır. Şekilde yarım okla gösterilen magnetik boylam,yıldızla gösterilen hakiki boylamın batısında kaldığından"Doğal Sapma" BATIDIR ve W işaretini alır. Bunun tersine magnetik kutup hakiki kutbun doğunsunda ise doğal sapma DOĞUDUR ve E işaretini alır.

2. Magnetik kutupların yer küresi üzerindeki mevkileri sabit değildir, zamanla yön değiştirirler. 1975 yılında kuzey magnetik kutbun mevkii Lat=76 N Long=100 W ve güney magnetik kutbun mevkii Lat=65 S Long=139 E idi. Bu mevki çok yavaş bir şekilde değişmektedir. ( Batıya yılda 0.3 o) 3.Enlemi ve boylamı verilen bu mevkilerden anlaşılacağı gibi kuzey ve güney kutuplar birbirine tam 180 derece tersi yönde değildirler. Buna ek olarak yer küresi üzerindeki kuvvet hatları güneyden kuzeye doğru düz gün bir şekilde bulunmazlar. Yer küresi üzerinde yerin magnetik kuvvet hatlarını değişik yönlere saptırıcı magnetik etkiler vardır. Başka bir deyişle, yerin magnetik alanı düzgün değildir. İşte bu sebeple haritalarda her bölgeye ait DOĞAL SAPMA ve yıllık değişme miktarları PUSULA GÜLLERİ üzerinde gösterilir. 

ÖRNEK : VAR:2 20'E (1880)YILDA 20 ARTMAKTA yazdığını kabul edelim. Burada Pusula gülünün bulunduğu bölgede 1980 yılında doğal sapmanın 2'20" olduğu ve her yıl 2" artmakta olduğu bildiriliyor.Halen 1995 yılında bulunduğumuza göre 15 yılda doğal sapma 30' artmış demektir. Şu halde aynı bölge de şimdiki doğal sapma "Varıotıon" değeri 2'20" + 30 = 2'50" E dir. Magnetik kutup yönü, şekil 12-2 de gösterildiği gibi hakiki kutbun 2'50" doğusunda demektir. Yukarıda belirtilen Magnetik Kutup ile Hakiki Kutup arasındaki fark PUSULA ÜZERİNDE UYGULANACAK ÖNLEMLERLE DÜZELTİLEMEZ 

ARİZİ SAPMA (DEVİATION)

1. Magnetik Pusulanın, bulunduğu geminin yapısındaki demir ve çeliğin yer magnetik alanı içinde kazandığı mıknatıslık, Pusula kartını magnetik kutup yönünden başka yöne saptırır. Özellikle gemi inşa edilirken uzun süre yanı şekilde kaldıkları için kazandıkları mıknatıslık büyük olur. Gemideki çelik ve sert demirlerin aldığı mıknatıslık büyük ve uzun ömürlü olur. Bu durum da gemi Pusulası hem dünyanın bünyesindeki magnetik alandan hemde kendisine daha yakın olan gemi bünyesindeki meğnetik alandan etkilenecektir. Bu durum ise artık Pusulanın magnetik boylama

göre değil kendi kabul ettiği bir Pusula boylamına göre yön göstermesine neden olur. İşte magnetik boylam ile Pusula boylamı arasındaki bu farka ARİZİ SAPMA (DEVİATION) denir.

2. Arizi Sapma (DEVİATION) ; Pusula boylamı Magnetik Boymanın doğusunda veya sağında ise Arızi sapma DOĞUDUR ve E işaretini alır. Pusula boylamı Magnetik boylamın batısında veya solunda ise Arizi sapma BATIDIR ve E işaretini alır.Şekil=12-3 incelendiğinde yarım okla gösterilen magnetik boylam, Hakiki boylamın batısında kaldığından VARIATION batıdır ve işareti W dir. Tam okla gösterilen Pusula boylamı ise yarım okla gösterilen magnetik boylamın DOĞUSUNDA olduğundan burada DEVİATION doğudur ve işareti E dir. Bu konuya ilişkin aşağıdakileri inceleyiniz. ARIZI SAPMA (DEVİATION) MAGNETİK PUSULA ÜZERİNDE DÜZELTİLEBİLEN HATADIR. 

Not=VARIATION kıymetinin bulunuşunda İngilizce olan haritalarda YILDA kelimesinin karlışılığ "ANNUALLY" ARTMAKTA kelimesinin karşılığı "İNÇREASİNG", AZALMAKTA kelimesinin karşılığı "DECREASİNG" olarak verilir.

ARIZI SAPMA (DEVİATİON) BULMA METOTLARI :  Aşağıda belirtilen metodlar Pusula Düzeltme konusunda geniş olarak tekrar ele alınacak olup bunları;

1. Gök cisimlerinin semti ile (Astronomi ile ilgili konular görüldüğü bahsedilecektir.) 2. Hatasız veya hatası bilinen Cayro ile, 3. Sahilde Transitler yardımıyla 4. Sahile çıkarılan bir magnetik Pusula yardımıyla, 5. Uzaktaki bir cismin yardımıyla, 6. Demirli iken konulan Fix mevki kerterizleri yardımıyla, (Maddeler yaklaşık 6 mil uzakta iken) Yukarıdaki metotlar ile DEVİATİON bulunurken bizlere yardımcı olabilecek pratik son derece sağlıklı formül olan CDMVT' kullanılır Akılda kalabilmesi için aşağıdaki tekerleme ezberlenmelidir. C anını D işine M alını V estiyere T ak Yukarıdaki tekerlemenin başındaki kısaltmalar bize şunları ifade eder. 

C- Compas = Magnetik Pusula rotası veya Kerterizi,D- Deviatıon = Seyredilen rotadaki arızı sapmayı,M- Magnetik = Magnetik meridyene göre rota veya kerterizi,V- Variaton = Seryedilen sahadaki tabi sapmayıT- True = Hakiki meridyene göre rota veya kerteriziG- Cayro = Cayro ile rota veya kerterizGE-Cayro Eror = Cayro Pusula hatasıCE-Compas Eror = Toplam Pusula hatasıDECREASE = AzalmakINCREASE = ArtmakANNUALLY = YıllıkABOUT = Yaklaşık

CDMVT kuralında biz daima Hakikik Rotayı (T) Pusula rotası (C) yi biliyoruz. Biz Hakiki Rotaya DOĞRU, Pusula rotasına YANLIŞ diyoruz.    

Kural 1 : Doğruya giderken (E) işareti topla (W) işareti çıkar.

Kural 2 : Yanlışa giderken (E) işareti çıkar (W) işareti topla. 

Kural 3 :a. C ve M'yi bilirseniz D'yi,b. C,T ve V'yi bilirseniz D'yi,c. D ve M'yi bilirseniz C'yi,d. Mve V'yi bilirseniz T'yi bulursunuz.

Kural 4 : Toplam Pusula hatası ( CE ) tespit edilirken Tabi sapma değeri ile Arizi sapma değerleri cebirsel işleme tabi tutularak mutlak değeri büyük olan değerin işareti verilir.

ÖRNEK 1. Gemimizdeki magnetik Pusula ile 200 o rotasına seyretmekteyiz. Bu rotadaki arizi sapma 2 o 30'E ve bölgedeki tabii sapma 10 W olsun. Hakiki rotamızın ne olduğunu bilmek istiyoruz.

ÇÖZÜM : Hakiki rotayı yani T'yi bulmak istiyoruz. Alt taraftaki sıralamada bilinmeyen T en sağdadır. Soldaki bilinenlerden sağdaki bilinmeyenlere doğru bir hareket vardır. Bunun gibi soldaki bilinenlerden sağdaki bilinmeyenlere doğru bir hareket var ise işareti E olanlar toplanır, W olanlar çıkarılır. O halde;

C D M V T

200 o 2 o 30'E 202 o 30' 10oW 192o30'

  ÖRNEK 2. Gemimizle hakiki 120orotasına seyretmek istiyoruz. Bölgede doğal Sapma 5o10'E dir. Gemimizin bu rotadaki arızı sapması 2o30'W dir. Magnetik Pusula rotamız ne olmalıdır?

ÇÖZÜM : Pusula rotanızı yani C'yi bulmak istiyoruz. Alt taraftaki sırılamada bilinmeyen en soldadır. Sağdaki bilinenlerden soldaki bilinmeyenlere doğru bir hareket vardır. Bunun gibi sağdaki bilinenlerden soldaki bilinmeyenlere doğru bir hareket var ise işareti E olanlar çıkarılır. W olanlar toplanır. 

C D MV T

117o20' 2o30'W 114o50'5o10'E 1 o20o 

ARİZİ/TABİİ SAPMA C.D.M.V.T KURALI : 

ÇALIŞMA SORULARI : 

1. Doğal sapma (varation) nedir? 2. Arizi sapma (Devatıon) nedir? 3. Arizi sapma bulma metodları nelerdir? 4. Cayro pusula ile 016o rotasına ilerlerken cayro arızalanmıştır. Bölgede Var = 2oE, bu rotada Dev = 6E olduğuna göre magnetik pusula ile kaç rotasına gidilmelidir. 

C D M V T

5. Admiraltı haritasında Var = 10o30'W (1936) Decreasıng about 7' annually ibaresi yazılıdır. 1996 yılı ile bu bölgede varatıon kıymeti ne olmalıdır.  a. 5oW b. 10o30'W c. 5oE d. 10o30'E e. 16oW   

6. Geminiz ile 240o rotasına seyretmektesiniz. Bölgede doğal sapma 5o10'E dir. Magnetik pusulanın bu rotadaki arızi sapması 2o30'W dir. Magnetik pusula ile rotanız kaç olmalıdır?

CAYRO PUSULA :Cayro kanunlarına uyumlu olarak, yer çekimi ve dünyanın dünüş süratinin; bir cayro sistemi üzerinde oluşturduğu etki sonucu, cayro ekseninin hakiki Kuzey-Güney doğrultusunu alması ve bu yönü muhafaza etmesi özelliğinden yararlanarak geliştirilmiş yön gösteren alettir. 

CAYROSKOP Basit bir cayroskop Şek=14-1'de görüldüğü gibi;sürtünmesi yok denecek kadar az bir eksen etrafında dönen ağırlığı olan bir rotor (Disk) ve yalpa çemberlerinden oluşmuştur. Yalpa çemberleri;

(1) Dönüş eksenini (2) Yatay ekseni (3) Dikey/Düşey ekseni oluştururlar.

Yatay ekseni ufuk düzlemine paralel olan bir cayroskopa, hareket düzleminden farklı bir meyil verdiğimizde cayroskopun dönüş ekseni kuzey/güney yönünü muhafaza ettiği gibi yer çekimi etkisi ile yatay düzlemi/yatay ekseni ufuk düzlemine paralelliğini muhafaza eder.  

CAYRO KANUNLARI :

Yukarıdaki paragrafta belirtilen cayroskopun bu hareketi cayronun iki temel kanuna dayanır. 1. Serbest dönen bir cayroskop cayro ekseni yönünü muhafaza eder. 2. Serbest Dönen bir cayroskopun eksenine herhangi bir kuvvet uyguladığımızda Cayro ekseni bu kuvvete dik bir yön alır. Bir cayroskopun hareketinde 4 faktör etkisini gösterir. a. Cayronun ataleti b. Dünyamızın dönüş hareketi c. Yer çekimi d. Presisyon hareketi Dünyamızın batıdan doğuya doğru saatte 15 derecelik açısal bir hızla dönmesinin serbest asılmış bir cayro ekseninde oluşturduğu kuvvet; cayronun ikinci kanunu uyarınca, cayro ekseni bu etkiye dik bir yön alırki, bu yön kuzey/güney yönüdür. Cayro ekseninin genel olarak bu etkiyle kuzey/güney yönünü alması onun bir Pusula şeklinde kullanılması için yeterli değildir.Çünkü bazı nedenler ile cayro ekseni gerçek kuzey güney doğrultusunda karar kılmaz.  Bunun nedeni dünyamızın kendi ekseni etrafındaki dönüş hareketinde var olan presisyon hareketi sonucu cayro ekseni üzerindeki dönüş hareketi etkisindede kendisini hissettirir. Bu nedenlerle cayro eksenimiz kuzey kutbu etrafında ve tabiatıyla güney kutbu etrafında bir osilasyon yaparki (Koni resmeder diğer bir deyişle elips çizer) Cayronun bu hareketine presisyon hareketi denir.  Pusula olarak kullanılan cayrolarda oluşan bu salınım hareketini önlemek maksadıyla Damping Sistemi denilen bir sistem geliştirilmiştir. Şek=14-2'de gösterilen bu sistem civalı bileşik kaplardan oluşmuştur. Bu sistem cayronun dikey eksenine bağlı olarak presisyon hareketi nedeniyle bir yalpalama hareketine karşılık meyil nedeni ile bir kaptan diğer kaba akan civanın karşı bir kuvvet yarat ması sonucu yalpalanma olayı gittikçe sönen bir dalga gibi azalarak en sonunda cayro dönüş ekseninin gerçek kutup yönünde kararlı kalmasını sağlar.

Yapılan bu işleme damping denir. Bu suretle cayro ekseni meridyen yönünde devamlı kararlılık kazanmış olur. Pusulanın gerçek kuzeyden azda olsa farklı bir yön alması halinde oluşan hataya damping hatası denir ki bu hata sabit hatadır. 40 derece enlemi civarında 1 dereceye yaklaşan bu hata Ekvatorda 0 derece olur.

CAYRO PUSULANIN GENEL YAPISI :

Cayro Pusulalar, elektrikli ve mekanik karmaşık bir sistemde fakat uzun süre çalışacak tarzda imal edilmişlerdir.  Yapılarında en önemli husus mekanik kısımlarda sürtünmenin en aza indirilmesi ile büyük bir doğruluk derecesine ulaşılmasıdır.  Cayro Pusulalar genellikle 4 ana elemandan oluşmuşlardır.  1. Pusulanın üzerine kurulduğu örümcek (spider) elemanı 2. Serbest asılmış cayronun dikey eksenine asılmış olan diğer yatay eksen parçalarını taşıyan, rötörun hareketlerini Pusula kartına ulaştıran parçaların bulunduğu Tayf (Phantom) elemanı. 3. Kuzeyi arayan rotor dönme ekseni hareketini Pusula kartına ileten askı teli. 4. Cayronun yatay eksenine monte edilmiş bu eksenin kuzey yönü etrafındaki salınımları önleyici balistik sistem.

CAYRO PUSULANIN ÇALIŞTIRILMASI :

Gemilerde kullandığımız cayrolar kendi özel talimatlarına göre çalıştırılırlarsada bugün hemen hemen her cayronun çalıştırılması için aşağıdaki genel kurallar uygulanır.

1. Hareketten en az 4 saat önce cayro Pusula rotoru çalışma hızını almalıdır. 2. Bütün devre süviçleri açık duruma getirilmelidir. 3. Pusula muhafazasının üst kapak kilidi fora edilerek bir kapısı açılır, buradan bakarak düşey halkanın ve rotor muhafazasının kilitli olduğu görülmelidir. 4. Fantom halkası ile düşey halka her iki kulağından tutularak Pusula kartı yaklaşık pruva yönünü gösterinceye kadar yavaş yavaş döndürülür. 5. Yağ penceresinden bakılarak yağ kontrolu yapılır. 6. Alarm süvicine basılarak faal olup olmadığı kontrol edilir. 7. Sürat ve enlem düzelticileri ayarlanır. 8. Kontrol levhasındaki kontrol süvici ON durumuna getirilir. 9. Kontrol levhasındaki devre kırıcı şalteri çekerek motor jeneratör çalıştırılır. 10. Eğer bir rıhtımdan hareket ediliyorsa, rotor hızını alıncaya kadar (yaklaşık 10 Dk.) beklenir. Ondan sonra amplifayer tablosundaki takip süvici çevrilir. 11. Rektifayer lambalarının flamentlerinin ısınması için bir dakika beklenir. 12. Rotor muhafazasının ve düşey halkanın kilitleri fora edilir. 13. Amplifayer tablosundaki semt motoru süvicini ON durumuna getirilerek çalıştırılır. 14. Bütün cayro ritipterleri ana cayro ile ayarlanır. 15. Alarm süvici on durumuna getirilir. 16. Pusulanın geminin pruva yönünü gösterdiği kontrol edilir. 

CAYRO PUSULA HATALARI VE BU HATALARIN DÜZELTİLMESİ :

Bu gün modern gemilerde bilgisayar ile çalışan cayrolar mevcuttur. Bunlar enlem boylam tatbik edilerek çalışırlar. Ancak aşağıda belirtilen enlem, sürat ve sabit hatalarının düzeltmeleri mekanik elektriki sistemle çalışan cayrolara uygulanır. 

1. Enlem Düzeltmesi: Enlem düzeltmesi göstergesine bulunduğunuz Enlem kıymeti doğru olarak uygulanmalı ve her 3 derece enlem değişmesinde yeni enlem cayroya uygulanmalıdır. a = r. X tan L. 

2. Sürat Düzeltmesi: Bu düzeltme bir çok cayrolarda doğrudan doğruya gemi paraketesinden intikal eder. Böyle olmayan gemilerde sürat düzeltmesi el ile uygulanır.   

3. Sabit Hatanın Düzeltilmesi: Cayronun bilinen sabit bir hatası olduğu takdirde pruva kaydırılmak suretiyle hata düzeltilebilir 

CAYRO PUSULANIN FAYDALARI 

1. Cayro Pusula hakiki kuzeyi gösterir. Hesap işlemi yoktur.  2. Magnetik Pusula gibi hata tayini ve tashihi yoktur.  3. Repiterler yardımıyla Ana Cayrodaki rota kıymetleri istenilen her kompartımana nakledilebilir. 

CAYRO PUSULANIN TAHDİTLERİ

  1. Enerji kaynağına ihtiyaç vardır. 2. Daima kontrol ister. 3. Enlem ve sürat düzeltmesine ihtiyaç vardır. 4. İstenilen her an için kullanılmaz. Seyirden en az 5 saat önce çalıştırmak gerekir.

CAYRO PUSULA REPİTERLERİ: Repiterler (izleyici) hareketini ana cayrodan transmisyon sistemi yardımıyla alırlar. Transmiter esas itibariyle bir komütatör ve bir makaralı kontak hamilinden oluşmuştur. Buna sinkro sistemi de denir. Bu kontak sisteminde 12 daire parçası vardır.  Repiterin parçaları;

1. Pusula kartı2. Ayar vidası3. Aydınlatma sistemi

CAYRO PUSULANIN HATALARI VE GEMİ SEYRİNE UYGULANMASI:

Bir cayro Pusula ne denli iyi yapılmış olursa olsun bazen yapı hatası bazen sonradan çıkan hataları olabilir. Pusulamızın bu hatalarını değişik yöntemlerle saptama olanağımız vardır.  Cayro Pusula hatasının; Hakiki meridyenin doğu veya batısında olduğuna göre GE Pusula hatası E veya W olarak değerlendirilir. Bunun için iki basit kural vardır.

1. Haritadaki gerçek değerden cayro Pusulaya geçişte kural Pusula hatasının değeri işareti değiştirilerek uygulanır.

2. Cayro Pusuladaki değeri haritaya geçmede ise Pusula hatası değeri aynı işaretle uygulanır.

 

CAYRO PUSULA HATALARININ BULUNMASI: 

1. Transitler Yardımıyla Hatanın Bulunması :

Örnek: Bir cayro repiterinden iki maddenin alınan transit kerterizi 136,5 derecedir. Bu maddenin haritadan alınan transit kerteriz değeri ise 138 derecedir. 

İSTENEN: (GE) Cayro hatasını bulunuz. 

ÇÖZÜM : Hakiki Kerteriz 1380

Pusula Kerterizi -136,5 0 GE = 1.50 E olur.

2. Geminizin Demirli veya aborda iken mevkiimizin Fix olması halinde bir maddeden tek kerteriz ile hata bulmak: 

Örnek: Sahildeki bir fenerin cayro repiterinden alınan kerterizi 310 derecedir. Geminin hakiki mevkiinden bu fenerin haritadan ölçülen kerterizi ise 308.5 derecedir. 

İstenen : (GE) Cayro hatasını bulunuz. 

Çözüm : Pusula kerterizi 310o

Hakiki kerterizi - 308.5o

GE = 1.5o W olur.

3. Üç kerterizdeki mevki yardımıyla hata bulmak:  Örnek: Aşağıda belirlenen üç maddenin cayro Pusula kerterizleri Kule 058o

Fenerler 183o Beacon 310o dur. Bu kerterizleri haritaya çizdiğimizde bir mevki üçgeni oluşmaktadır. Üçgenin ortası kesin mevkiim olduğuna göre haritadan Fenerin hakiki kerterizini 185 derece buluduğuma göre; İSTENEN: (GE) Cayro hatasını bulunuz. ÇÖZÜM : Hakiki Kerteriz 185 0

Pusula Kerterizi - 183 0 GE = 2 0 E olur.

4. Sia ve gök cisimlerinin semti ile cayro hatasının bulunması; Astronomi dersinde görülecek. 

ÇALIŞMA SORULARI : 1. Cayro pusulanın tanımını yapınız?    2. Cayro kanunu uyarınca serbest dönen bir cayroskop cayro  ........... yönünü muhafaza eder. 3. Dampıng sistemi nedir?    4. Cayro kaç ana elemandan oluşur? 

a. 1 b. 2 c. 3 d. 4 e. 5 5. Cayro Pusulada kaç hata vardır? 

a. 3 b. 2 c. 1 d. 5 e. 4 6. Enlem düzeltmesi kaç derecede bir düzeltilir? 

a. 5 b. 4 c. 3 d. 2 e. 1 7. Cayronun avantajlarını yazınız.  8. Cayro Pusula hatalarından sürat düzeltmesini yazınız? 

MAGNETİK PUSULA TASHİHİ :Magnetik Pusula düzeltme yönergesi (DS 19-G/FE)'ne göre bir seyirci

gemisine ait magnetik Pusulaların arızi sapmalarının tespitini ve tashihini yapmak zorundadır. Şayet seyirci magnetik pusulalarındaki arızi sapmayı beş derecenin altına düşüremez ise Sey. Hid.ve Oşi.D.Bşk.lığından uzman talep zorundadır.

1. ARIZI SAPMA (DEVİATİON)'NIN TAYİN USULLERİ :

Arizi sapma tayin usullerini beş başlık altında toplayabiliriz.

a. Gök Cisimlerinden Yararlanarak Arızi Sapmanın Tayini Usulü :

Çeşitli rotalarda güneşin kerterizi alınır ve hata miktarları tesbit edilir. Bu metod ile Deviation tesbiti en hassas yöntemdir. Bu yöntem ile yapılan tesbitlerde özel hazırlanmış cetvellerden (HO 214-HO 229-HO 249) yararlanılır.Bu yöntem Astronomi seyri bölümünde incelenecektir

b. Hatası bilinen veya Hatasız Cayrodan Yararlanarak Arızi  Sapmanın Tayini Usulü :

Tesbiti yapılacak sahadaki Variation kıymeti ve cayromuun değerini bildiğimiz takdirde biz Deviation kıymetini kolaylıkla tesbit edebilir. Bugün gemilerimizde en çok kullanılan metoddur. Gemi Ana ve Ara yönlere seyrettirilir ve seyredilen yönlerdeki Compas değerleri tesbit edilir. CDMVT kaidesini tatbik etmek suretiyle her yöndeki Deviation kıymeti tesbit edilir. Cayro Pusula ile Deviationu anında tesbit için aşağıdaki gibi bir çizelge hazırlanır.

Değerler bu çizelgeye konarak hesap işlemi yapılır.Mag.Pu.Rota Deviation Magnetik Rota Variation Cayro Rotası

349 8 E 357 3 E 000047 5 W 042 3 E 045094 7 W 087 3 E 090130 2 E 132 3 E 135186 9 W 177 3 E 180215 7 E 222 3 E 225271 4 W 267 3 E 270306 6 E 312 3 E 315

c. Bir Magnetik Pusulayı Sahile Çıkartıp Karşılıklı erteriz Almak Suretiyle Gemideki Magnetik Pusulanın Arızı Sapmasının Tayini

Usulü :  Gemideki Pusulalardan biri yapay (Arızi) sapmanın olmadığı sahile çıkartılır. Bölgedeki Variation her iki Pusulayada aynı etkiyi yapacağından bilinmesine gerek yoktur. Kıyı ekibi ve gemi ekibi herbir rotadaki kerterizlerini aynı anda alırlar ve kıyı ekibi kerterizleri işaret ile veya telsiz telefon ile gemiye bildirir. Gemiden alınan kerterizler ile sahilden alınan kerterizlerin 180 derece aksi aşağıdaki gibi bir cetvele dökülerek Deviation değerleri tesbit edilir. 

Miyar Pusula İle Gemi Pruvası

Aynı anda alınan Kerterizler Miyar Pusulanın Arızi SapmasıGemiden Sahilden

0000 0340 0380 40E0450 0320 0360 40E0900 0310 0340 30E1350 0370 0330 40H1800 0360 0310 50H2250 0410 0340 70H2700 0400 0360 40H3150 0330 0380 50E

d. Uzak bir Maddenin Kerterizi Yöntemi ile Deviatıon Bulma Usulü : Bu yöntemde geminin mevkii bilinmelidir. Bu mevkiden mevkii belli uzaktaki maddenin magnetik kerterizi haritadan tesbit edilir Gemi ara ve ana yönlere saldırılır. Saldırmada aşağıdaki kurallara uyulmalıdır.

1. Eğer şamandıra üzerinde saldırma yapılıyorsa maddenin uzaklığı en az 4 mil olmalıdır.

2. Demir üzerinde saldırma yapılıyorsa maddenin uzaklığı 6 milden az olmamalıdır.

3. Gemi üzerinde yol varken saldırma yapılıyorsa her kerteriz ölçme anındaki gemi mevkileri arasındaki mesafe 160 yardadan fazla olmamalıdır.Varsayalımki bu usul uygulanarak ana ve ara yönlerdeki aşağıdaki Pusula kerterizleri bulunmuş olsun; Bu kerterizleri ve o alandaki doğal sapma ile uzak maddenin hakiki kerterizini de bildiğimize göre bütün bunları CDMVT kaidesine tatbik ederek arizi sapmamızı tesbit etmiş oluruz.

Miyar Pusula ile rota

Miyar Pusula ile Madde Ker.

U M V Uzak Maddenin Hakiki Ker.

0000 172.2 4.2H 168 2E 1700

0450 170.6 2.6H 168 2E 1700

0900 169.2 1.2 168 2E 1700

1350 166.5 1.5E 168 2E 1700

1800 164.8 3.2E 168 2E 1700

2250 164.4 3.6E 168 2E 1700

2700 165.8 2.2E 168 2E 1700

3150 168.5 0.5E 168 2E 1700

e. Transitlerden Yararlanarak Deviation Bulma Usulü : 1. Haritada mevkii belli iki sabit maddenin gemiden bir doğru üzerinde görülmesi durumuna "Transit" denir. Transitleri oluşturan maddeler doğal veya yapay olabilir. Birbirine yakın adaların bulunduğu yerlerde seyreden bir gemi adaların burunlarını sık sık transitte görebilir. Haritadan bu transitlerin hakiki yönleri ile geminin kendi magnetik Pusulasında transitleri ölçtüğü kerterizler arasındaki farklar bölgedeki Tabii Sapmada dikkate alınıp Ana ve Ara yvönlerdeki Arızi sapmalar CDMVT kaidesi ile

tesbit edilir. 2. Yapay transitlere bir örnek olarak Maltepe ve İzmit Körfezi ağzındaki Hersekte bulunan vetetler gösterilebilir. Bunlar Maltepe de N, S, E, W, NE-SW doğrultularını, Hersekte ise N, S, E, W, SE-NW doğrultularını veren transitleri oluştururlar.

ARIZİ SAPMA ANALİZİ : Düzeltme konusuna geçmeden önce Arızı sapmanın analizini yapmak yerinde olacktır. Bir geminin üzerinde doğan daimi maknatısıyet üç yönde kendisini gösterir. Bunlar sırası ile;

1. Geminin puruva pupa yönündeki daimi maknatısıyeti P 2. Geminin kemere " " " Q 3. Geminin düşey " " " R dir.

Gemi bünyesindeki daimi maknatısıyetin Pusula ibresine olan etkisi PQR kuvvetlerinin bileşkesinden oluşur. Bu kuvvetlerin değeri gemide meydana gelen mıknatıs kutupların durumuna göre + veya - olurlar. Şek 14-2'ye bakınız; P kuvveti tarafından Pusula ibresi geminin başına çekilirse (P+) P kuvveti tarafından Pusula ibresi geminin kıçına çekilirse (P-)Q kuvveti tarafından Pusula ibresi geminin sancağına çekilirse Q+Q kuvveti tarafından Pusula ibresi geminin iskelesine çekilirse Q-R kuvveti tarafından Pusula ibresi geminin omurgasına çekilirse R+R kuvveti tarafından Pusula ibresi geminin yukarısına çekilirse R-

Yukarıda verilen değerlerde Pusula ibresinin kırmızı ucu (S kutbu) esas kabul edilmiştir. Gemi büyesinde yukarda açıklanan daimi mıknatısıyetten başka yumuşak demirlerin manyetik özellikleri dolayısıyla indüksiv manyetik etkiler yaratan puruva-pupa, kemere, dikey yönlerde etkilerini gösteren yumuşak demirlerin her yön için farazi bir çubuk düşünülerek bunlar birer harfle isimlendirilmişlerdir. 1. Baş kıç yönündeki yumuşak demirler (a) çubuğu 2. Kemere yönündeki yumuşak demirler (e) çubuğu 3. Dikey yöndeki yumuşak demirler (c ve k) çubuğu Bu daimi ve indüksiv magnetik etkilerin düzeltilebilmesi ve arızi sapmanın değerini minimum veya sıfır yapmak için gemi bünyesindeki magnetik Pusula üzerinde bazı düzeltici tertibatlar alınır. Bu düzelticiler ile yapılan işleme Pusula tashihi denir. Pusula Tashihinin (Düzeltmesinin) esası : Pusulanın etkisi altında kaldığı daimi mıktanıs etkilerin daimi maknatıs çubuklar yardımıyla yumuşak demir ve indüksiv maknatısıyet etkilerininde yumuşak demirlerle düzeltilmesinden ibarettir.

Bu genel kural ile; 1. P ve Q kuvvetleri baş kıç ve kemere yönünde kullanılacak daimi mıknatıslar ile, 2. a ve e çubuklarındaki geçici indüksiv maknatısıyet yumuşak demir kürelerle (Tashih küreleri), 3. c ile temsil edilen dikey yumuşak demirlerdeki geçici mıkanıtısıyet yumuşak demirden yapılmış flender çubuğu ile düzeltilir.

PUSULA TASHİHİNE BAŞLAMADAN ÖNCE SEYİRCİ TARAFINDAN YAPILACAK KONTROLLAR Seyirci magnetik Pusulasının düzeltimesinin gerektiğini tesbit ettiğinde denizde vakit kaybetmemek için Pusulasında bazı fiziki kontrollar yapar. Bunlar sırası ile; 1. Pusula sıvısının tam olduğunu görür, eksik ise tamamlar. 2. Flander çubuğu ve küreler magnetik yük kazanmış ise 800 F da fırınlaması gerekir. Bunu tesbit etmek için, a. Flander çubuğu : Ters çevrilir Pusula üzerinde 2 derecelik bir dönme olursa meğetik alan kazanmıştır. b. Küreler : Tek tek Pusulaya en yakın vaziyete getirilir Pusula 2 derece değişirse magnetik alan kazanmış demektir. 3. Sahilde kontrolu yapılan meyil aleti tasın yerine konur. Meyil çubuğunun bulunduğumuz yarım küre ile ters isimli ucu yukarı gelecek şekilde oynatıp Pusula üzerindeki meyil aletinin ufka paralel durması sağlanır. 4. Küreler altındaki somunlar gevşetilir, Pusula tasından uzaklaştırılır. 5. Pusula üzerindeki ve yedek yüzeltme çubukları Pusulanın en az 5 metre uzağında depolanır. 6. Hata tasbiti ve düzeltme yapacak kişinin üzerinde madeni aksam bulunmaması gerekir.

MAGNETİK PUSULA DÜZELTME USULLERİ

1. KATSAYI SAPTAYARAK PUSULA TASHİHİ : Pusula düzeltmede ilk adım katsayıların kısaca analiz edilmesidir. Bu analizden maksat Pusula düzelticinin geminin magnetik özellikleri hakkında bilgi sahibi ol masıdır. Düzeltici bu bilgilere nazaran çeşitli düzeltme malzemesinin yerlerinin tesbitinde kendisine kolaylık sağlamış olur. Çeşitli katsayıların yaklaşık değerleri aşağıda olduğu gibidir.

A KATSAYISI : Her hangibir rotadaki sabit sapmadır. Düzeltilmesi ancak pruva hattınını Pusula üzerindeki yerinin değiştirmekle yapılır. Bu sapma Pusulanını tam olarak geminin omurga hattına konmaması nedeni ile doğar. Hatayı bulmak için geminin ara ve ana yönlerdeki (8 yöndeki) arızı sapmasının ortalaması alınmak suretiyle elde edilir. 8 yönde elde edilen arızı sapmaların ortalama değeri (+) veya (-) olur.

A = N + NE + E + SE + S + SW + W + NW 8

A (+) ise eski pruva hatının sancak tarafına düzeltilir. A (-) ise eski pruva hattının iskele tarafına düzeltilir.

A Katsayısı şu nedenlerle doğar. - Semt aynası hatalı ise - Yanlış tabii sapma kullanılır yanlış mıknatısı kerteriz alınırsa - Pusula omurga hattında olmaz ise bu emsal doğar.

B KATSAYISI : P bileşke kuvveti ile (c) dikey yumuşak çubuğun sebep olduğu arızı sapmadır. E ve W yönlerde azami N ve S da sıfırdır. Bu sapma değeri E ve W yönlerdeki arızı sapmaların arasındaki farkın yarısı alınarak tesbit edilir. Bulunan değerin işareti alınır.

B = E - W 2

B (+) ise düzeltmek için omurga istikametindeki düzeltme gözlerine daimi mıknatıs çubukların S (Kırmızı ucu) kutbu puruvaya bakacak şekilde konulmalıdır.B (-) ise düzeltmek için omurga istikametindeki düzeltme gözlerine daimi mıknatıs çubukların N (Mavi ucu) kutbu puruvaya bakacak şekilde konulmalıdır.

C KATSAYISI : Q bileşke kuvvetinin sebep olduğu arızı sapma olup, N ve S yönlerde azami, E ve W de sıfır olur. N ve S yönlerde tesbit edilen arizi sapmaların farklarının yarısı alınarak bulunur Bu değerler cebirsel olarak (+) veya (-) olur.

C = N - S 2

C (+) ise Pusula sehpası içindeki kemere yönündeki düzeltme gözlerine konacak daimi mıknatısların S (Kırmızı ucu) kutbu sancağa bakacak şekilde konmalıdır.C (-) ise Pusula sehpası içindeki kemere yönündeki düzeltme gözlerine konacak daimi mıknatısların N (Mavi ucu) kutbu sancağa bakacak şekilde konmalıdır. D KATSAYISI : Bu katsayı (a,e) yumuşak yatay çubukların sebep olduğu 1/4 dairevi arızı sapmadır. NE,SE, SW,NW yönlerinde azami N,S,E,W yönlerinde sıfırdır. D'nin değeri azami olan yönlerde tesbit edilen arızi sapmaların aşağıda verilen denkleme uygulanması ile bulunur. D = NE - SE + SW + NW 4

D katsayısı yumuşak demir düzeltme küreleri ile düzeltilir. Eğer yukardaki denklemde cebirsel değer (+) ise küreler Pusula tasına doğru yaklaştırılır. (-) değer bulunursa aksi işlem yapılır.

E KATSAYISI : Bu katsayı ana yönlerde azami olan bir katsayıdır. Buna göre ana yönlerde tesbit edilen arızı sapmalar aşağıdaki denkleme uygulanarak bir değer bulunur. E = N - E + S - W 4

Normal olarak bir gemide E katsayısının bulunmaması veya düzeltmeyi gerektirmeyecek kadar küçük olması lazımdır.A ve E katsayıları için yukarda anlatıldığı gibi düzeltme gerekmez/ yapılmaz.

2. KATSAYI TAYİN ETMEDEN CAYRO PUSULA İLE PRATİK PUSULA DÜZELTMESİ : A ve E katsayılarının sıfır olduğu ve daha önce kontrolu yapılmış Cayro Pusulanın hatası olmadığı tesbit edilince bu işleme geçilir. İşlemi yapmak için seyir yaptığınız sahanın o seneye ait tabii sapmasını hesap ediniz. Aşağıda belirtilen işlem için örneğin; Varıatıon 3 derece W bulunmuş olsun.İŞLEM : Cayro Pusula ile serdümene 090o de viya deyiniz. Eğer mıknatısı puzlanızda hiç bir arizi sapma olmadıysa mıknatısı Pusulada okuyacağınız değer 093o olması gerekirdi.Okunan bu miktardan farklı göreceğiniz değeri bir mıknatıs çubuk alarak Pusulanın puruva pupa hattındaki düzeltme deliklerine koyunuz, eğer

Pusulanızın ibresi 093oden uzaklaşıyorsa çubuğun ucunu çevirip bakınız Pusula ibresinin 093o ye yaklaştığını göreceksiniz. Bu suretle 093oden olan farkın yarısını mıknatıs çubuğu muhtelif düzeltme deliklerine koyarak/deneyerek düzeltin. Gemiyi sancak taraftan döndürerek serdümene 180o rotasında cayro ile viya ettiriniz. Bu sefer kemere yönündeki deliklerinden birine bir daimi mıknatıs çubuk koyarak bir evvelki gibi mıknatısı Pusula ibresini 183 dereceden olan farkının yarısını düzeltiniz. Gemiyi sancaktan döndürmeye devam ederek Cayro ile 270orotasında viya ettiriniz. Bu sefer puruva pupa yönünde bir evvelki koyduğunuz mıknatıs çubuğun aksi tarafına bir mıknatıs çubuk sokarak 273oden olan farkın tamamını düzelterek mıknatısi Pusula ibresini 273o yi gösterene kadar çubuğun yerini değiştiriniz. Sancaktan dünüşle Cayro ile 000o rotasında viya ettiriniz. Bu sefer kemere yönündeki göze mıknatısı Pusulanın ibresi 003oyi gösterene kadar, bir evvelki koyduğunuz mıknatıs çubuğun aksi tarafındaki delikleri kontrol ederek mıknatısı Pusula ibresi 003oyi gösterene kadar çubuğun yerini değiştiriniz. Yine sancaktan dönerek cayro ile 135o rotasına viya ettiriniz. Kürelerle mıknatısı Pusulanın 138oden olan farkının yarısını vesancaktan gemiyi döndürüp cayro ile 315o rotasına viyalattırınız. Kürelerle mıknatısı Pusulanın 318o dereceden olan farkının tamamını düzeltiniz. Bütün bunlardan sonra gemi cayro ile 8 kerteye seyrettirilerek cayroya göre magnetik yön ile magnetik Pusuladan okunan değer arasındaki farklar bulunur. Bu fark değerleri arızi sapma değerlerini verir.

ARIZI SAPMA CETVELİNİN HAZIRLANMASI: Bir magnetik Pusulanın düzeltimi tamamlandıktan sonra 15olik aralıklarla 24 ayrı rotada belirlenen arizi sapmalar arizi sapma cetveline iki nüsha halinde tanzim edilerek bir tanesi Pusulanın üzerine asılır. Bu değerler ile arizi sapma eğrisi çizilir diğer yönlerdeki arizi sapmalar eğri yardımıyla hesaplanır.

MAGNETİK PUSULANIN DÜZELTİLMESİNİ GEREKTİRECEK DURUMLAR

1. Magnetik enlemde büyük değişiklikler, 2. Deperming, flashing veya wiping işlemlerinden sonra (Düzeltilmeye geçmeden önce mümkünse birkaçgün beklemeli) 3. Gemi bünyesinde ve demir aksamında yapılan değişikliklerden sonra 4. Geminin uzun süre aynı rotada seyrettiği ( okyanus seyirleerinde ) veya havuzda kaldığı hallerden sonra, 5. Pusula dolabı civarındaki magnetik aletlerde veya elektiriki cihazlarda bir değişiklik yapıldıktan sonra, 6. Flender çubuğunun değerini bulmak için, magnetik ekvotora gidildiğinde veya maqnetik ekvatoru geçişlerden sonra, 7. Magnetik etkilerin hesaplanması için her üç ayda bir, 8. Pusula sehpasındaki magnetik çubukların herhangi bir sebeble yerlerinden oynatılması halinde, 9. Herhangi bir düzelticinin yeniden ayarlanmasından sonra, 10. Geminin magnetik yükünde olan bir değişiklikten sonra, 11. Yeni yapılan bir gemi ilk sefere çıktığı zaman, 12. Gemi uzun süre bir yönde bağlı kaldıktan sonra, 13. Gemiye yıldırım düşmesi halinde, 14. Onarımdan sonra, 15. Çatışma ve karaya oturma olaylarından sonra, 16. Torpido ve mayın yarası alınması halinde,

17. Uzun süre ağır denizlere maruz kalındıktan sonra, 18. Geminin magnetik fırtınaya tutulması halinde, 19. Yapay sapmanın 5o den büyük olması halinde, 20. Uzun süre devam eden konvoy seferlerinden sonra, 21. Yukarıdaki durumlardan hiçbiri olmasa bile gemilerdeki magnetik pusulalar en az yılda bir defa düzeltilmelidir.

ÇALIŞMA SORULARI :

1. Şayet bir seyirci magnetik Pusulalarındaki arızi sapmayı .....nın altına düşüremez ise ................... lığından ............ etmek zorundadır.2. Hatası bilinen veya hatasız cayrodan yararlanarak magnetik Pusulamızın arızi sapmasını tayin ediyoruz. Cayro rotası 000odır. Bölgedeki varıation 3oE dir. Magnetik Pusulamızdan aldığımız değer 349o dir. Magnetik Pusulamızdaki Deviatıon aşağıdakilerden hangisidir? a. 8oE b. 8oW c. 8oN d. 8oS e. 11oE

3. Bir magnetik Pusulayı sahile çıkartıp karşılıklı kerteriz almak suretiyle magnetik Pusulamızın arızi sapmasını tayin ediyoruz; gemiden sahili 033o kerteriz ediyoruz, sahil ise gemimizi 218okerteriz ediyor magnetik Pusulamız ile 315o rotasına seyrettiğimize göre bu rotadaki arızi sapma aşağıdakilerden hangisidir?0 a. 1oE b. 3oE c. 5oW d. 5oE e.3oW

4. Uzak bir maddenin kerterizi yöntemi ile arızi sapmamızı tesbit ederken, gemiyi muhtelif rotalara saldırırken aşağıdaki kurallara uyarız. Boşlukları doldurun. a. Eğer şamandıra üzerinde saldırma yapılıyorsa maddenin uzaklığı en az ................ olmalıdır. b. Eğer demir üzerinde saldırma yapılıyorsa maddenin uzaklığı en az ..................... olmalıdır. c. .................. iken saldırma yapılıyorsa, her kerteriz ölçme anındaki gemi mevkileri arasındaki mesafe ............ dan fazla olmamalıdır.

5. Haritada mevkii belli iki sabit maddenin gemiden bir doğru üzerinde görülmesi durumuna ne denir? Aşağıdakilerden doğru olanı işaretleyiniz. a. Kerte hattı b. Rota açısı c. Transit d. Kerteriz e. Rota

6. Bir geminin üzerinde doğan daimi mıknatısiyet üç yönde kendisini gösterir. Bu aşağıdaki boşluğa şekil çizerek üç kuvvetin vektörlerini gösteriniz.7. Gemi bünyesindeki daimi mıknatısiyetin Pusula ibresine etkisi olan PQR kuvvetlerinin değerlerini boşluklar içine yazınız.a. P kuvveti tarafından Pusula ibresi geminin başına çekilirse ( )b. P kuvveti tarafından Pusula ibresi geminin kıçına çekilirse ( )

SEYİR ALETLERİ :SÜRAT ÖLÇEN ALETLER

1. PARAKETE : Denizde hareket halindeki bir geminin süratini ölçen ve katettiği mesafeyi gösteren aletlere parakete denir. Başlıca çeşitleri;

a. HOLLANDA PARAKETESİ : Geminin baş tarafından belirgin bir cisim atılır ve aynı zamanda stopwach'a basılır. Cisim tam pupadan geçtiği anda stopwach durdurulur. Aradan geçen zaman saptanır. Geminin boyu belli olduğuna göre sürat aşağıdaki formül ile bulunur.

SÜRAT (KNOTS) = FEET OLARAK MASAFE X 0.592 SANİYE OLARAK ZAMAN

ÖRNEK : Bir geminin pruvasından pupasına kadar olan mesafe 367.5 feet olduğuna göre pruvadan bırakılan yüzer bir cisimin 14 saniye sonra pupadan geçtiği saptanmışttır.

İSTENENLER : Geminin süratini bulunuz.

ÇÖZÜM : 367.5 /14 X 0.592 = 15.35 Knots bulunur.

b. ADİ PARAKETE : Gemi kıçından denize bırakılan parakete uskuruyla dümen suyu dışında kalacak kadar, parakete savlosuyla kaloma verilip uskurun dönmesi sağlanır. Dönüş hareketi gemiye yakın yerdeki playwhell ile düzgünleştirilir saate iletilir. Dört kısımdan oluşur. (1) Parakete uskuru (Pervane) (2) Parakete savlosu : Uskurun dönüşünü saata iletir. (3) Play-wheel : Parakete savlosunun dönüşünü düzgünleştirir (4) Parakete saati ve pabucuPlay-wheelin diğer taraftaki parakete incesi parakete saatine bağlanır. Parakete saati ise küpeştedeki papuca yerleştirilir. Bu parakete; (a) Toplam mesafe ölçer, sürat ölçmez, sürati aşağıda belirtildiği şekilde biz saptarız. Saat 13 40 da parakete saatinden okunan mesafe 1324.8 mil. Saat 14 40 da parakete saatinden okunan mesafe 1333.6 mil. Geminin bir saatteki sürati = 8.8 mil'dir.

(b) Geminin dönüşlerinde toplamak gerekir, (c) Büyük balıklar tarafından koparılır, yedek pervane bulundurmak gerekir. (d) En çok 10-12 mil süratlerde hassas sonuç verir.

c. PİTOSTATİK PARAKETE : Geminin karinasından denize sarkıtılan parakete kılıcının hem gemi pruvasına hem de iki bordaya bakan kısımlarında ince delikler vardır. Gemi hareket halindeyken pruvaya bakan delikten giren sular içteki boru içinde yükselmeye başlar Bu yükselme gemi süratiyle doğru orantılıdır. Bu borunun dışına geçirilmiş ikinci boruda ise yan deliklerden giren su yükselir. Yan basınçlar sabit olduğu için bunun seviyesi değişmez. İşte bu iki boruyla iştiraklı bir su tulumbası daima bu iki seviye farkını eşit kılacak şekilde çalışır. Bu tulumbadan değer alan bir gösterge geminin süratini belirtir. Bu tip pareketeler;

(1) Pitostatik parakete ile ölçülebilen sürat limitleri 5-40mildir (2) Hata miktarı +- 0.3 mil'dir. (3) Tornistanda sürat göstermez. (4) Parakete kılıcının sığ sularda hasara uğrama ihtimali ve üzerindeki deliklerin tıkanma ihtimali vardır.

d. PERVANELİ (CHARNİKEF/İMPELLER) PARAKETE : Gemi karinasından aşağı sarkıtılan parakete kılıcının içinde küçük bir pervane vardır.Gemi ileri yolda sürat kazandıkça bu pervanenin devri çoğaalır. Pervanenin içindeki kontaklardan harekat alan parakete saati geminin süratini gösterir Oldukça sağlıklı bir paraketedir. Bu tip paraketelerin; (1) Minimum ölçebileceği sürat 0.25 mil azami 25 mildir. (2) Kalibresi iyi yapılırsa +- 0.25 mil hata ile sürat ölçebilir. (3) Tornistanda sürat göstermez (4) Parakete kılıcının sığ sularda hasara uğrama ihtimali ve üzerindeki pervanenin bir cisme takılma ihtimali vardır. (5) Bu parakete ayrıca toplam mesafe indikatörüne sahiptir.

e. ELEKTROMAGNETİK PARAKETE : Çalışma prensibi; parakete kılıcı içinde iki elektrod arasında deniz suyunun sürtünmesinden oluşan elektromanyetik saha süratle doğru orantılı olarak değiştiğinden bir sistem yardımıyla sürat elde edilir. Bu tip paraketeler; (1) 0-60 mil arası gemi süratini bir indikatör üzerinde gösterir. (2) İyi kalibre edilirse hatası yoktur. (3) Tornistanda sürat gösterir.

f. G.E.K (DOPPLER VEYA İSKANDİL TİPİ) PARAKETE : Şimdiye kadar izah edilen paraketeler deniz suyuna göre sürat ölçerler. Halbuki arzu edilen deniz dibine göre sürat ölçmektir. Bu amaçla yapılan en modern parakete G.E.K dır. G.E.K oşinografi hizmetinde çalışangemilerde bulunur. Özellikle akıntı süratini hesaplar. Bu konu içerisinde bahsedilen paraketelerden başka gemideki makina telgrafından, torna telgrafından, makina devir göstergesinden veya şafta bağlı takometrelerden ve yere göre coğrafi mevkilerden geminin süratini hesaplamak mümkündür.

MESAFE ÖLÇEN ALETLER

1. STADİMETRE'LER : İrtifa (yüksekliği) 50 ile 200 feet arasında bulunan ve bu bilgileri gemide belli olan maddelerin 200 ile 10.000 yardaya kadar olan mesafelerini ölçmek için kullanılan bir mesafe ölçme aletidir. Umumiyetle gemilerde iki tip stadimetre mevcuttur. Birisi FİSK tipi diğeri BRANDON SEXTANT tipidir. a. Fisk tipi stadimetre : Dikdörtgen madeni çerçeve üzerine bir mil ile oturtulmuş ve feet tasimatına havi bir uzade kolundan ibarettir. Uzade kolu doğrudan doğruya mil üzerine konulmuş bir uzade aynasını taşır. Kolun hareket ettirilmesiyle ayna küçük bir yay üzerinde döner ve maddenin kendisi ile yansıyan hayali arasındaki lüzumlu ayar rüyet teleskobu ile yapılır. Stadimetre bilinenirtifadaki maddenin yaptığı açıyı ölçer ve uzade kolunun hareket ettiği noktadaki mikrometredeki müşirden droğrudan doğruya mesafe olarak okunur. Alete evvelden maddenin bilinen irtifası milin hareket ettirilmesiyle tatbik edilir ve sonra mikrometre yansıyan hayalin üstü maddenin altı ile çakışıncaya kadar döndürülür ve mesafe okunur.

b. Brandon Sekstant tipi stadimetre :Fisk tipi gibi aynı prensipler le kullanılır.

Yalnız yapılış şekilleri farklıdır Çerçevesi sekstant çerevesine benzer, uzade kolu ve yarıçap kolu olmak üzere iki mil kolu üzerine monte edilmiştir. Uzade kolu doğrudan doğruya mil üzerinde bulunan uzade aynasını taşır. Mirkometrenin döndürülmesiyle uzade kolu hareket eder ve hayali görüntünün çakışması için lazım olan uzade aynasını beraberinde döndürür.

2. STADION KEEPER : İngiliz yapısı bir mesafe ölçücüdür. Bir el büyüklüğündedir. 600-6.000 yarda arasında sağlıklı ölçüm yapabilir. Stadimetrelerde olduğu gibi mesafesi ölçülecek maddenin yüksekliğinin bilinmesi gerekir. 50-200 feet arasındaki yüksekliklerin mesafesini ölçer.

DERİNLİK ÖLÇEN ALETLER

İSKANDİL : Geminin bulunduğu yerin deniz dibi derinliğinin ölçülmesinde kullanılan bir alettir. Bu amaç için kullanılan sistemler geliştirilmiştir ve günümüzde elektrikle çelışan modern aygıtlar yapılmıştır. Ancak elektrikli iskandiller bir enerji kaynağına muhtaçdır. Bu sebeple kıyıya yakın tehlikeli sularda daima kullanıma hazır bir el iskandili bulunudurulması gerekir. İskandiller ikiye ayrılır. Savlolu iskandiller ve Elektrikli iskandiller.

A. SAVLOLU İSKANDİLLER

1. Filika İskandili : Hidroğrafik mesahalarda (liman ve plaj çalışmalarında) ve sığ sularda derinlik ölçmede kullanılır. Kurşun ağırlığı 3 Kg. dır. Savlo boyu 15 kulaçtır.

2. El İskandili : 20-25 kulaca kadar derinlik ölçer. Kurşun ağırlığı 5-7 Kg.dır. Kurşunun altı oyuktur buraya deniz dibi tabiatını öğrenmek için don yağı sürülür. İskandil savloları umumiyetle aşağıdaki şekilde işaretlenir.

1 KULAÇ : 1 YAPRAKLI MEŞİN 2 KULAÇ : 2 YAPRAKLI MEŞİN 3 KULAÇ : MAVİ ŞALİ 4 KULAÇ : 4 YAPRAKLI MEŞİN 5 KULAÇ : BEYAZ ŞALİ 6 KULAÇ : 1 DÜĞÜMLÜ GIRCALA 7 KULAÇ : 2 DÜĞÜMLÜ GIRCALA 8 KULAÇ : KIRMIZI ŞALİ 9 KULAÇ : 4 DÜĞÜMLÜ GIRCALA 10 KULAÇ : 1 DELİKLİ MEŞİN 20 KULAÇ : 2 DELİKLİ MEŞİN 30 KULAÇ : 3 DELİKLİ MEŞİN

3. Derin su iskandili (Makineli İskandil) : 100 kulaca kadar veya daha derin suların derinliklerini ölçmede kullanılan, kurşun ağırlığı 30-100 libre arasında olan, bir matafora ile denize sarkıtılan el incesi yerine tel halatla donatılmış özel bir vinçle telin vira ve mayna edildiği, montesi yapıldığı yer ile deniz dibi arasındaki mayna ettiği tel miktarını bir takometre üzerinde gösteren iskandildir. 1 libre = 0.5 Kg.

B. ELEKTRİKLİ İSKANDİLLER (EKOSOUNDER) : Bu tip iskandiller sonar prensibi ile çalışırlar. 1/2 kulaca kadar sağlıklı derinlik ölçerler. Çok büyük boyutlu olanından cep tipine kadar çeşitleri vardır Feet, Kulaç, Metre gibi çeşitli birimlere ayarlanarak

derinlik gösterebilir. Çalışma sistemi; suya gönderilen bir ses dalası dibe çarparak aksi seda (Eko) oluşturur. Dipten yansıyan ses dalgaları mikrofon tarafından tutulur. Su içinde sesin yayılma sürati bilindiğine göre derinlik sesin gönderilmesi ile aksi sedanın (Eko) işitilmesi arasındaki zaman aralıkları ölçülerek saptanabilir. (Derinlik = Sesin suda yayılma hızı X 1/2 zaman) işte bu prensiple çalışan elektrikli iskandiller derinlik değerini bize verir.Bir elektrikli iskandil genellikle şu parçalardan oluşur. a. Verici (Osilatör) b. Alıcı (Receiver) c. Derinlik kadranı (1) Grafiksel derinlik gösterge kadranı, (2) Işıklı derinlik kadranı şeklinde olabilir.

SEYİRDE KULLANILAN ALETLER

PELORUS (KÖR HEDEFE) : Sancak veya iskele kırlangıçlara yerleştirilmiş haraketsiz Pusula kartı ile hareketli semt çemberinden yapılmıştır. Nisbi kerteriz ölçer. Eğer Pusula kartı rotaya göre ayarlanırsa hakiki kerterizde ölçülebilir. Bu durumda her rota değişiminde yeni rota tatbik edilmelidir.

ALİDAT : Rüzgar, kar, soğuk'tan kerteriz okuyanın etkilenmemesi için hedefenin dürbünlü göz muhafaza lastikli ve geliştirilmiş tipidir.

SENKRONİZE ALİDAT : Alidatın daha moderni olup, cayro repiteri üzerine konur. Takip edilmek istenilen hedefe yöneltilip hedef takip durumuna alındığında hedefin hareketini otomatik olarak izler Böylece dürbünden her baktığımızda aynı hedefi el ile ayarlamadan kerterizini almak mümkün olur.

SÜRAT-MESAFE-ZAMAN BULUCU : Mesafe = Sürat X Zaman prensibine dayanan aynı merkezli plastik iki diskten oluşmuştur.STATION POINTER : Her türlü kerterize elverişli maddeleri çok olan kıyı sularında seyrederken, sextant ile belirli ve haritada gösterilen maddeler arasındaki açıları kestirerek, haritaya mevki koymaya yarayan alettir. Alet pirinç veya mikadan mamül taksimatlı dairesi ve bu dairenin merkezine bağlı üç kolu mevcuttur. Kollardan biri dairenin sıfır merkezinde bulunmak üzere sabittir. Diğer ikisi sıfırın sağ ve soluna doğru isetenilen bir açıyı almak üzere hareket eder. Üzerindeki tespit vidaları vasıtasıyla sabitleştirilebilirler. Her iki kol da sağa ve sola 0o-180o derece değerinekadar açılabilirler.

PANTOĞRAF : Harita, plan veya fotoğrafın istenen oran dahilinde büyültülüp küçültülmesinde faydalanılan bir çizim makinasıdır.

ZAMAN ÖLÇEN ALETLER

1.VARDİYA SAATLERİ : Gemideki günlük zaman çizelgesinin kendisine göre yürütüldüğü saatlerdir. Seyirci gemideki bükün saatlerin doğru ve ayarlı çalışmasından ve tam zamanında kurulmasından sorumludur. Bu nedenle gemi saatlerinden birini kronometre ile kontrol ederek diğer saatleri buna göre ayarlar.

2. GÜVERTE SAATLERİ (DEKVAÇ) : Orta büyüklükteki bir gemide birkaç adet bulunur. Gök cisimlerinden yapılan rasatların zamanını saptamak ve diğer seyir amaçları için kullanılan hassas seyir saatleridir Seyir Astsubayı tarafından kullanılan

Dekvaç'lara karşılaştırılmalı saatler de denir. Gök cisimlerinden rasat yapılmadan önce ve gerekli görülen diğer zamanlarda dekvaç'lar kronometre ile karşılaştırılarak kullanılır. Ayrıca bunlar gemilerdeki vardiya saatlerinin kontrolu içinde kullanılır.

3. STOPWACH'LAR : İstenilen herhangi bir zamanda çalıştırılıp durdurulabilen ve aradaki zaman aralığı saniyenin ondalığına kadar doğru okunabilen saatlerdir. Gök cisimlerinden yapılan rasatlarda, fener karakteristiklerinin saptanmasında ve saatlerin ayarlanmasında kullanılır.

4. KRONOMETRE'LER : Astronomi seyrinde hassas olarak mevki bulmak, doğrudan doğruya rasat zamanının (zaman değerinin) doğruluğuna bağlıdır Gemilerde seyirci, hesaplama yaparken kullanacağı zamanı kronometreden alır. Bütün kronometreler greenwich ortalama (GMT) zamanına göre değer gösterir.Kronometreler en iyi cins materyalden en hassas şekilde yapılmış ısı değişimlerinden çok az etkilenen vebir saat gibi çalışan hassas saatlerdir. Kronometreler askı halkaları ile kutularında bulunurlar. Askı halkaları, kronomtrenin başkıç yalpaya düşmesi durumunda yatay durumda kalmasını sağlar. Genellikle gemilerde üç adet kronometre bulunur. Bu üç kronometrenin istikrarlı olanından itibaren A, B, C kronometreleri adı altında özel muhafazaları içinde tutulurlar. a. Kronometre Kullanırken dikkat edilecek Hususlar (1) Kronometreler daima kapalı kutularda bulunur, (2) Rasat veya saat ayarı için bir yerden diğer bir yere taşınmaz. Kronometre yerine stopwach bu amaca hizmet eder. (3) Eğer kronometrenin mutlaka taşınması gerekiyorsa dolabından çıkartılır ve kastanyolalarından sıkılarak kilitlenir.Emniyet kemeri bağlanır ve iki kulpundan tutarak taşınır. (4) Kronometrelerin gemide bulunduğu yer hava akımına bağlı olmayan ve ısı değişimleri az olan bir yer olmalıdır. (5) Şok abzorber denilen lastik takozların aracılığı ile faundeyşını güverteye bağlanmış bir dolapta bulunmalıdır. (6) Kromometre dolabı içinde minumum-maksimum termometre ile higrometre bulunmalıdır. (7) Kronometreler üç ayrı periyoda göre yapılırlar. (a) Günlük kronometre:30 saatlik kurgu taksimatı vardır. (b) İki günlük kronometre:56 saatlik kurgu taksimatı vardır. (c) Haftalık kronometre:8 günlük kurgu taksimatı vardır.Günlük olanı her gün, diğerleri iki ve yedi günde bir kurulur. (8) Kronometrenin kurulması için kapağı açılır. Kastanyolaları fora edilir. Kronometre avuca alınır, ve yatırılır. Özel emniyetli anahtarı yuvasına yerleştirilir. Saat yönü tersine çevrilerek kadran üzerindeki kurgu işarı okunur. Sıfır ve AP durumuna gelene kadar kurmaya devam edilir. İşlem bitince kastanyola kapanır, kapak kilitlenir ve yerine konur. (9) Kronometre hiç bir zaman ileri veya geri alınmaz, ancak hatası saptanır. (10) Kronometrenin yağlanması gerektiğinde, bu işlem tersanelerin ilgili atelyeleri tarafından yapılır. b. Kronometre Jurnalının Tutuluşu :Gemilerde kullanılan kronometre jurnalları kronometrelerin hatalarının kaydolunması için tertiplenmiştir. Bu suretle elde edilecek kıymetler yardımıyla seyir Astsubayı bu aletlere karşı güven kazanarak doğru vakti tayin ve tesbit imkanını bulacaktır. Jurnale günlük kayıtların yazılması için A,B,C kronometrelerine ait olmak üzere üç sütün ayrılmıştır.Günlük Hataların Tutulması : Günlük saatlerin kurulması işi

tamamlandıktan sonra gemide mevcut her bir kronometrenin mukayesesi, radio sıgnal book'daki istasyonlardan istifade ile yapılır Mukayesesi yapılan kronometrelerin GMT'ye nisbetle hatası (Yani saat işarı ile Greenwich zaman farkı ) her gün aynı zamanda tayin edilerek jurnaldaki hanesine ve ait olduğu tarih hizasına kaydedilir.Jurnalden alınan yandaki örnekte hamilton yapısı bir kronometre belirtilmiş olup, ayın birinci günü hizasında gösterilen kıymet, doğru vakitten 1 dakika 12.5 saniye ileri ve ayın ikinci günü hizasında gösterilen kıymet doğru vakitten 1 dakika 11 saniye ileridir. Bu iki günlük rasattan elde edilen neticeye göre kronometrenin günlük değişimi bu iki tarihteki doğru vakitler farkına eşittir. Bu işlem her gün için aynen uygulanmalıdır.

Ortalama Günlük Hata = Songün rasat edilen hata-ilkgün tespit edilen hataSon rasat tarihi - ilk rasat tarihi (gün sayısı)

Bu formül 31 günden daha az müddetler için dahi kullanılır. Aşağıda örnek olarak gösterilen hesaptaki hata, rasatlar ayın 1 ve 31 tarihinde yapıldığına göredir. Örneğin; 1. günü hata +9 dakika 3.0 saniye ve 31.günü +9 dakika 53.5 saniye ise bu takdirde ortalama günlük hata :

KRONOMETRE HATASININ BULUNUŞU

Kronometrenin gösterdiği zaman ile GMT arasındaki farka kronometre hatası ( CE ) denir. Kronometre zamanı GMT' den ileri ise F (Fast), geri ise S (Slow) işareti ile gösterilir. Gemide kronometrelerin akrep ve yelkovanları ile oynanmayacağından kronometre hatası günden güne artacaktır. Hatanın tamamıyla doğru olduğu müddetçe hatanın büyük olmasının bir önemi yoktur. Kronometre hatası Admıralty List of Signals Volume-V' de belirtilen istasyonlardan istifade edilerek tayin ve tespit olunur.

Örnek: 1 Mart 1995 günü Long 138o36.6' W olan bir mevkide bulunan seyirci doğrudan doğruya kronometresini mukayese etmek suretiyle kronometre hatasını bulmak istemektedir. GMT = 12 00 da saat ayarı aldığı anda kronometre işarı 11 46 27 dir. İstenen: CE nedir. GMT - C = CE GMT = 12 00 - 11 46 27 = 13 33 S ( Geri)

ÇALIŞMA SORULARI :1. Parakete nedir çeşitlerini yazınız?2. Aşağıdakilerden hangisi adi pareketenin parçalarından DEĞİLDİR?a. Pervane b. Parakete Savlosu c. Play whel d. Parakete saati e. Parakete kılıcı

3. Stadimetre nedir?4. El iskandili kurşun ağırlığı kaç kilogramdır? a. 3-4 kg. b. 4-5 kg. c. 5-7kg. d. 10-12kg. e. 8-9 kg.

5. El İskandilinde 3 kulaç .......... ile 5 kulaç ........... ile 10 kulaç............ile gösterilir.6. Bir libre ................ kg.dır.7. Kronometrelere verilen A,B,C isimleri neyi ifade eder?8. Statıon pointer nedir?9. Savlolu iskandil çeşitlerini yazınız?10. Alidat nedir yazınız?

SEXTANT :Gök cisimlerinin ufuktan olan açısal yüksekliklerini veya dünya üzerindeki maddelerin dikey veya yatay açılarını ölçmeye yarayan bir alettir.

SEXTANT'IN OPTİK PRENSİBİ : Temel prensibi, bir ışının iki düzlem ayna yardımı ile aynalar arasında iki kez yansıtalırak gelen ışının ilk ve son yönleri arasındaki acı, aynalar arasındaki açının iki katına eşit olması prensibine dayanır.

SEXTANT'IN PARÇALARI : Sextant yapı itibarıyla, adını aldığı bir daire nin 1/6 sı olan ölçme yayı ve bunun üzerinde optik kurallara göre kullanılan aynalar ve teleskoptan oluşur. Bir sextant Şekil = 17-1'de görüldüğü gibi şu parçalardan oluşur.

1. İSKELET : Üzerinde sextantın diğer parçaları bulunur. Madeni olan iskelet hangi düzlemde açı ölçülecek ise o düzlemeparalel olarak tutulmalıdır.

2. YAY KISMI : Pirinçten yapılmış bir daire çerçevesinin 1/6 sı kadar, üzerinde 120oderecelik taksimat bulunan alt tarafında dişlisi bulunan parçasıdır. İskeletin üzerindeki bir noktayı merkez kabul eden bu yay iskeletin çerçevesini oluşturur.

3. UZADE KOLU : (INDEX ARM) İskeletin merkezinden geçen eksen etrafında hareket edebilen iskelet düzlemine paralel yay üzerindeki hareketin bir sonsuz dişliyi yaydan ayırmakla serbestçe hareketi sağlanan bir parçasıdır. Büyük ayna bu kol üzerindedir. Bir açıyı ölçmek için uzade kolu hareket ettirilir.

4. BÜYÜK AYNA : (İNDEX MIRROR) Sextant düzlemine dik olarak uzade kolu üzerinde monte edilmiş bir düzlem aynadır. Bu ayna yardımı ile açısal yüksekliğini ölçeceğimiz gök cisminin ışınını küçük aynaya yansıtırız.

5. KÜÇÜK AYNA : (HORİZON GLASS) Sextantın iskeleti üzerinde uzade kolu 0oderece iken büyük aynaya paralel bir durumda sextant düzlemine dik olarak yerleştirilmiş, yarısı çıplak cam,diğer yarısı ise sırlı bir aynadır.

6. VERNİYER TAKSİMATI (HASSAS ÖLÇME TAMBURATASI) Gök cisminin ölçülen yüksekliğini derece, dakika, saniye cinsinden ölçmeye yarar Bazı sextantlarda mikrometre, bazılarında verniyer taksimatı bulunur.

7. TELESKOP : Ufuk düzleminin ve gök cisimlerinin küçük aynadan yansıyan görünümlerini daha net görebilmek için iskelet üzerindeki yuvasına monte edilmiş tekli dürbündür.

8. RENKLİ CAMLAR : Ufuk düzleminin ve gök cisimlerinin gözü rahatsız edecek oranda parlak olmaları durumunda, parlaklığı azaltmak için küçük ve büyük ayna arasında ayarlanabilen iskelet üzerinde monte edilmiştir.

9. ELEKTRİK DONANIMI : Sextantın tutamağı içinde yuvalara konan pil vasıtasıyla çalışan, yay üzerini aydınlatan bir donanımdır.

SEXTANT HATALARI :

Bir sextantda İki çeşit hata vardır;

1. Seyirci Tarafından Düzeltilemeyen Hatalar : Bunlar üç kısımda toplanır.

a. Merkezi Hata : Yayın merkezi ile uzade kolunun etrafında dönmekte olduğu milin merkezi tam mille çakışık olmadığı zaman meydana gelen hatadır. b. Prizmatik Hata : Ayna yüzeylerinin düz olmamasından doğan hatadır. c. Taksimat Hatası : Yay mikrometre dramı ve verniyer üzerindeki derece, dakika, saniyeleri gösteren çizgiler arasının eşit olmaması halidir. Netice olarak bu üç hatanın toplam olarak Sextantın fabrikadan çıkış fenni kontrolunda tesbit edilerek sextant kutusunun iç kısmı na ölçülen açılara karşılık. + veya - kıymetler olarak yazılır. 2. Seyirci Tarafından Düzeltilebilen Hatalar: a. Büyük Aynanın Alet Düzlemine Dik Olmaması Hali : Bu hatayı bulmak için yayın merkezi bize doğru gelecek şekilde sextant sol elle tutulur ve uzada kolu 30o-40o derece arasına getirilir. Yayın büyük aynadan akseden görüntüsü kesiksiz olarak birbirlerini izliyorsa büyük ayna alet düzlemine diktir. Aksi durumda ise dik değildir. Hatayı Düzeltmek İçin : Büyük ayna arkasındaki vida vira, laçka edilerek giderilir. b. Küçük Aynanın Alet Düzlemine Dik Olmaması : Uzada kolu 0o dereceye getirilir. Ufka bakılır. Ufkun hakiki görüntüsü ile zahiri görüntü sü kesintisiz olarak birbirlerini takip ediyorsa ayna alet düzlemine diktir. Aksi durumda ise dik değildir. Hatayı Düzeltmek İçin küçük ayna arkasındaki vida vira, laçka edilmek suretiyle kesintisiz görüntü elde edilene kadar oynanır.

c. Büyük Ayna ile Küçük Aynanın Birbirlerine Paralel Olmaması : Uzade kolu tam sıfıra getirilir. Ufka bakılır. Ufuk görüntüsü (Zahiri ve hakiki) düz bir hat değilse küçük aynanın yan tarafındaki ayar vidasi ile düzeltilir. 

Önemli Not : Aynaların paralellik hatası ile küçük aynanın diklik hatası birbirine ilişkili olduğundan birinin bozulması diğerini etkileyecek tir.Hata düzeltilirken aynanın diklik durumu sıksık kontrol edilecektir +3'nın altına indirilen hata INDEX ERROR (IE) kabul edilecek, hatasına göre ölçülen yüksekliğe ilave edilir veya çıkarılır. 

SEXTANT'IN NİHAİ HATASININ BULUNUŞU (İNDEX ERROR):1. UFAKDAN RASAT İLE HATA TESPİTİ: Seyirci tarafından yapılan düzeltme işleminden sonra son hata bulunarak alınacak yüksekliğe cebirsel olarak tatbik etmek gerekir. Hata miktarı +3'dan daha az olduğu sürece kullanacağımız sextant ile yükseklik alınabilir. Son hatayı (İndex error) bulmak için uzade kolu 0oye alınır. Bu işlemi yaptıktan sonra sextant sağ bileğin gezdirilmesi suretiyle düşey düzlemden uzaklaştırıldığında da ufuk zahiri ve hakiki hattının devamlılığı'nın sağlaması gerekir. Bu durum içinde mikronometrenin dıramı ile oynanarak devamlılık sağlanır.Sonuç elde edilence sextant işarı okunur.

Yukarıdaki Şekil 17-4'de mikrometre dıramı ile verniyerin sıfır göstergesinin iki durumu gösterilmektedir. Birinci durumda ok sıfırın sağında ise hatanın işareti (+) yani sextant az ölçüyor demektir. Ok sıfırın solunda ise hata (-) olur ve bu durumda da sextant fazla ölçüyor demek tir. Her iki durumda da bulunan hata miktarı ölçülen sextantın yüksekli ğine (hata işaretine bağlı olarak) tatbik edilir. Değerler okunurken bir noktayı unutmamak gerekir. Bu nokta şudur; sextant mikrometre dıramının dizayn şekli sıfırdan sola doğru değerler artacak şekillerdir. İşte bunun için artı hatalar için

mikrometre dıramı üzerinde okunan değerler 60 dakikadan çıkarılır, ve geri kalan miktar (+) hata olarak sextanta tatbik edilir. Bu şekilde bulunan hataya biz İndex hatası (İndex error) diyoruz. Kısaltılmış olarak (IE) olarak gösteriyoruz.) 

Alet Hatası (IC) = (Indek Error+Fabrikasyon Hata) Bir gök cisminin açısal yüksekliğini ölçtükten sonra alet hatası (IC) işaretine göre uygulanır.Elde ettiğimiz yüksekliğe Hs kısaltması ile gösteririz. Index Correctıon (IC) hatası; alet hatasına, sextantın kutusunun kapağında yazılı fabrikasyon hatasının işaretine göre tatbik edilmiş şeklidir.

ÖRNEK

Fabrıkasyon hata : + 0'.2 Sex.Alt : 32 27'.5IE : + 1'.2 IC : + 1'.4 IC : + 1'.4 Hs : 32 28'.9 olur.

2.GÜNEŞİN YARI ÇAPININ RASADI İLE HATA TESPİTİ: Sextant ile güneşe bakarak güneşin hakiki görüntüsüne bir defa hayali li görüntüsü alt kenardan teğet durumuna getirilerek değer okunur. Bir defa da hayali görüntüsü hakiki güneşin üst kenarından teğet alınarak değer okunur. Yapılan ölçmenin doğru olup olmadığını kontrol için notik almanağın günlük sayfasından güneşin yarıçap değeri çıkartılarak yarıçap 4 ile çarpılır. Bulunan değer rasat ile bulunan değerlerin toplamına eşit ise ölçüm doğru yapılmıştır. Ölçümün doğru yapılması halinde İndex Error şu şekilde bulunur. İki ölçü değeri arasındaki fark alınıp ikiye bölündüğünde bulunan değer İndex Error dur. Artı yay kısmındaki değer büyük olduğunda IE (+), Asli yay kısmındaki değer büyük olduğunda IE (-) olur İki ölçüm değerleri aynı ise yani aralarında fark yok ise hata sıfır demektir.   

ÖRNEK : Güneşin almanak dan alınan yarıçap değeri 15,8 dir. Güneşin rasat ile ölçüm sonunda sextant asli yay kısmında okunan değer 31,1' Artı yay kısmında okunan değer 32,1' dir.İSTENEN : IE nedir.ÇÖZÜM :Yarı çap = 15,8 X 4= 63,2' dır. Artı yay değeri : 32,1' Asli yay değeri = 31,1 Asli yay değeri : 31,1'Artı yay değeri = 32,1 Fark : 1.0'Toplam değer = 63,2 (Ölçüm doğru) IE = 1.0': 2 = 0.5'

SEXTANT'IN OKUNMASI : Bir rasad yapıldığı zaman uzade kolu yay üzerinde takribi bir mevkiye hareket ettirilir ve rasad gök cisminin görüntüsü doğrudan doğruya ufuk ile çakışıncaya kadar mikrometre vidasının döndürülmesiyle tamamlanır.   Mikrometre dramı üzerinde, bir devri 1 dereceyi göstermek üzere 60 taksimat vardırki, her taksimat 1 dakikadır. Uzade kolu üzerinde 9 taksimat alınarak 10'a bölünmek suretiyle yapılmış bir verniyer vardır. Bu suretle verniyer üzerindeki herbir taksimat 0.1 dakikayı göstermektedir. Sextantı okumak için önce uzade kolunun yay üzerinde mevkiye bakılır Şekil 17-6'ya bakarsak uzade kolu müşirinin 58o ile 59o arasında olduğu görülür. Buna nazaran işaret 58o+mikrometre dramı + verniyer üzerinde okunan miktardır. Mikrometre dramının müşiri verniyerin sıfırıdır. Şekil 17-6'da verniyerin sıfırı dramın 16 ve 17 dakikaları arasındadır. Bu sebep İle işaret 58o +

16' + verniyer üzerinde okunacak miktardır.  Verniyeri okumak için de verniyer üzerindeki taksimatın birinin dram üzerindeki bir taksimat ile bir hat halinde bir hizada olup olmadığına dikkat etmek lazımdır. Şekilde verniyer üzerindeki 3. taksimat dram üzerindeki 19. taksimatla aynı hizadadır. Bundan dolayı toplam işar; yay üzerindeki 58o+dram üzerinde 19+verniyer üzerinde 0.3 dakika dır. Yani 58o19.3'olur. 

SEXTANT'LA YÜKSEKLİK ÖLÇMEDE ŞAHSİ HATALAR :1. Sextant düşey tutulmayabilir. Bu suretle gök cismi ile ufuk arasındaki açı düşey daire boyunca olmaz. Sextantı raksettirdiğiniz den emin olunuz2. Sudaki bir cizgi veya gölge ufuk olarak kullanılmış olabilir.3. Küçük bir tashih yanlış işaretle tatbik edilmiş olabilir.4. Uzade hatasına yanlış işaret verilmiştir.Hata yanlış tayın edilmiştir5. Sextant tashih edilmemiştir.6. Güneş veya ay ufkun altına indirilmiştir.

ÇALIŞMA SORULARI : 1. Sextant ne işe yarar açıklayınız? 2. Sextantın parçalarını sayınız ve bunların sextant üzerindeki konumlarını izah ediniz?3. Sextantın uzade kolu ne işe yarar ve bu kol üzerindeki diğer parçalar hangi amaca hizmet eder?  4. Küçük ayna uzade kolu üzerine monte edilmiş olup bu kola dik tir.  ( ) DOĞRU ( ) YANLIŞ 5. Verniyer taksimatı ............ ölçülen yüksekliğini ........ ..............cinsinden ölçmeye yarar. 6. Seyirci tarafından düzeltilemeyen hatalar hangileridir?  7. Seyirci tarafından düzeltilemeyen hataları nereden saptanır?  8. Seyirci tarafından düzeltilemeyen hataları kim tesbit eder?  9. Büyük aynanın alet düzlemine dik olup olmadığını nasıl kontrol edersiniz?10. Küçük aynanın alet düzlemine dik olup olmadığını nasıl kontrol edersiniz?11. Büyük ayna ile küçük aynanın bir birine dik olup olmadığını nasıl kontrol edersiniz? 12. Soru 9,10,11'deki hataları nasıl giderirsiniz? 13. Sextantın nihai hatasını nasıl tesbit edersiniz? 14. Mikrometre dıramı verniyer sıfırının sağında ise hatanın işareti nedir?15. Mikrometre dramı sıfırı verniyer sıfırının solunda ise hatanın işareti nedir? 16. Index error + ise sextant az ölçüyor demektir.  ( ) DOĞRU ( ) YANLIŞ17. Index eror - ise sextant fazla ölçüyor demektir.  ( ) DOĞRU ( ) YANLIŞ 18. Fabrikasyon hata : - 1'.8 Sex.Alt : 43o57'.8 IE : + 0'.3 IC : ? IC : ? Hs : ? 

MED-CEZİRDünyamız üzerinde ayın ve güneşin çekim kuvvetleri nedeniyle su seviyesinin

düşey yükselmesine Med, düşey alçalmasına ise Cezir denir. Ay dünyaya çok yakın olduğu için ayın med-cezir olayına etkisi güneşten daha fazladır. Güneşin Med-Cezir üzerindeki etkisi ayın etkisini 3/7 si kadar olduğu hesaplanmıştır. Bir ay günü (1 Ay günü 24ü+50m dir.Astronomi seyrinde zaman konusunda üzerinde durulacak) içinde meydana gelen Med-Cezir üçe ayrılır. Bunları; 

a. Günlük Med-Cezir (Dıurnal Tide): Bir ayda iki defa med-cezir olur. Bir ay günü içerisinde bir yüksek bir alçak su olayı görülür. Atlantik ve Akdenizin bazı kısımlarında oluşur. 

b. Yarım Günlük Med-Cezir(Semidıurnal Tide) : Bir ay günü içerisinde iki yüksek iki alçak su olayı görülür. Atlantik ve Akdenizin bazı kısımlarında oluşur. 

c. Karışık Med-Cezir (Mıxed Tıde) : Düzensiz bir Med-Cezir olayıdır. Kuzey avrupa ve pasifiğin bazı kısımlarında görülür. 

MED-CEZİR'İ HESAPLAMA YÖNTEMİ 

Belirli bir liman için herhangi bir gün için hesaplamak gayesi ile; 

a. Amerikan Med-Cezir cetvelleri: TİDE TABLES 

b. İngiliz Med-Cezir cetvelleri : ADMIDALTY TİDE TABLES cetvelleri düzenlenmiş olup, seyirci bunlardan birisi ile istediği limanda ki Med-Cezir olayını hesaplayabilir. 

MED-CEZİR TERİMLERİ 

a. MED (YÜKSEK SU - HİGH WATER) HW : Med Cezir periyodunda suların en çok yükseldiği seviyedir.  b. CEZİR (ALÇAK SU - LOW WATER) LW : Med Cezir periyodunda suların en fazla alçaldığı seviyedir. 

c. İSTİKRAR (STAND) : Yüksek ve alçak suda kısa süre hareketsizliğe denir. 

d. MENZİL (RANGE) : Yüksek su ile alçak su arasındaki yükseklik farkına denir. 

e. MENZİL ZAMANI (RANGE TIME) : Alçak su esviyesinden yüksek su seviyesine veya yüksek su seviyesinden alçak su seviyesine geçene kadar ki zaman aralığıdır. 

f. ORTALAMA YÜKSEK SU (MEAN HİGH WATER) MHW : Bütün yüksek suların ortalamasıdır.  g. ORTALAMA ALÇAK SU (MEAN LOW WATER) MLW : Bütün alçak suların ortalamasıdır. 

h. HARITA DERİNLİĞİ (CHARTED DEPT) : Harita seviyesinde deniz dibine olan dik mesafedir.

AMERİKAN MED-CEZİR KİTAPLARININ (AMERİKAN TIDE TABLES) İNCELENMESİ: 

a. Zaman birimi LMT'dir.  b. Dünya denizleri 4 ciltte toplanmıştır. Bunlar; (1) Cilt-I = Avrupa, Batı Afrika (Akdeniz Dahil) (2) Cilt-2 = Kuzey/Güney Amerika doğu sahilleri (3) Cilt-3 = Kuzey/Güney Amerika batı sahilleri (4) Cilt-4 = Batı Pasifik ve Hint Okyanusu

c. Uzun enterpolasyon gerektirmez ara değerler kolayca bulunabilir 

d. Çok hassas netice vermez 

e. Amerikan med-cezir cetvelleri her sene 4 cilt halinde yayınlanır. Her seneye göre Ana ve Tali limanların günlük medcezir olaylarını bize verir. Her cilt 5 cetvelden oluşmuştur. Bu cetvellerde;

(1) Cetvel-1:Ana limanların her gün için alçak ve yüksek su değerleri verilmiştir. (2) Cetvel-2:Tali limanların her gün için enlem ve boylamına en yakın dikikaya kadar ana limandan zaman ve yüksekilk farkları verilmiştir. (3) Cetvel-3:İstenilen bir andaki med-cezir yüksekliğini bulmada kullanılır. (4) Cetvel-4:Güneşin doğuş ve batışı LMT değerine göre verilmiştir. (5) Cetvel-5:Ay ve güneşin her ayın günündeki durumları verilmiştir.

Not : Amerikan Med-Cezir cetvelleri kullanarak med-cezir problemlerinin çözümü için 1. 2. ve 3. cetveller yeterlidir. 

CETVELLERE GİRME VE ÇÖZÜMÜN YAPILIŞI

a. Hesabı yapılacak limanın hangi denizlerde bulunduğu saptanarak kullanılacak cetvel cildi seçilir. 

b. Seçilen cildin sonundaki indexten limanın adı bulunur. Limanın adı karşısındaki numara saptanır. İkinci cetvele bu numara ile girilir Cetvel-2'de ana liman adları büyük harfle tali liman adları ise küçük harfle yazılmıştır. 

c. İndexten alının numara ile girilen cetvel-2, soldan sağa şu sütünlardan oluşmuştur; (1) NO: İndexteki limanların karşısında yazılı numaralar sırasıyla bu sütuna geçirilmiştir. (2) PLACE (YER): Limanın bulunduğu yer ve adı yazılıdır. (3) POSITION (MEVKİİ) : Her limanın en yakın dakikaya kadar enlem ve boylamı verilmiştir. (4) DİFFERENCE TİME/HEİGHT (ZAMAN/YÜKSEKLİK FARKI) : Ana limana oranla med-cezir zaman farkı ile bu zaman farkları arasındaki alçak ve yüksek su farkları verir. (İşaretlerine göre ana liman değerleriyle toplanır veya çıkarılır. Height hanesindeki işaretli değerler ise ana liman değerleri ile çarpılarak bulunur.(5) RANCES : Menzil değerini verir. (6) MEAN TIDE LEVEL : Ortalama su seviyesini verir.

d.İkinci cetveldeki tali limanın ait olduğu ana liman yanındaki sayfa no (P) ile Cetvel-1'e girilir. Cetvel-1'de LMT zamanına göre ana limanın günlük med-cezir zamanları ile yükseklikleri verilmiştir. 

e. Cetvel-2'deki tali liman için verilen fark değeri cetvel-1 deki değerlere (Zaman farkı ile zaman, yükseklik farkları ile menzil farkı) uygulanarak istenilen tali limana ait med-cezir değerleri bulunur. 

f. Herhagibir zamanda herhangibir mevkideki med cezir değerlerini bulmaya yarayan cetvel-3 iki kısımdan oluşur. Üstteki birinci kısma sol taraftan Cetvel-1'den alının med cezir zaman farkı ile girilir. Bu fark istenilen zamanı arasına alan yüksek su ile alçak su zamanları arasındaki farktır. (Durratıon of rise or fall) bu değerle sağa doğru gidilir. Hizasında hangi saatteki med cezir olayına ait fark bulunmak isteniyorsa, o saatin birinci cetvelden alınan ona en yakın zamandan farkı okunur. (Time from nearest high water or low vater) tam değerler bulunmadığında en yakın değerler kullanılır. Cetvelin birinci kısmında bahsedilen iki değere rastlayan kolondan aşağıya doğru ikinci cetvele inilir . İkinci cetvele soldan med cezir menzili ile girilir ve sağa doğru üstteki cetvelden inilen kolona kadar gelinir. Burada okunacak değer yükseklik farkı olup bu fark birici cetvelde bulunan ve aranılan saatte en yakın zamana ait olan yüksekliğe ilave edilir. (cezir durumun da) veya ‡çıkarılı˜İı§ğıın� � � � � yatay bir hareketi vardıııııının denizden karaya do§ğru olanına FLOOD� � � � � � � � CURRENT karalardan denize do§ğru olanına ise EBB CURRENT adı verilir.� Bu akıntılar bir med cezir olayı süresince birbirini takip eden akıntılardır. Bu iki akıntı arasında suların durgun olduğu kısa bir süre vardır. Buna durgun su SLACK WATER denir. 

MED-CEZİR CETVEL FORMU

SUBSTATION ( TALİ LİMAN ) NO : DATE :LATITUDE :............... N/S LONGITUDE :.................. E/WREFERANCE STATION ( ANA LİMAN ) :..................HW TIME DIFFERENCE ( HW ZAMAN FARKI ) :..................LW TIME DIFFERENCE ( LW ZAMAN FARKI ) :..................DIFFERENCE IN HEIGHT OF HW ( HW YÜK.FARKI):..................DIFFERENCE IN HEIGHT OF LW ( LW YÜK.FARKI) :..................

Bundan sonra cetvel-1'e girilir.

REFERENCE STATION ( ANA LİMAN) : SUBSTATION ( TALİ LİMAN ) :TIME :.......... HT :............ TIME :.......... HT :.........

............. ................... ..................... ................

............. ................... ..................... ................

............. ................... ..................... ................

............. ................... ..................... ................

Her hangi bir andaki Med-Cezir yüksekliğini bulmak için cetvel 3'e girilir.HEIGHT OF TIDE AT TIME : .................. DATE :...............DURATION RISE/FALL ( HW-LW ZAMAN FARKI ) :.....................TIME FROM NEAREST TIDE ( EN YAKIN HW/LW):......................RANCE OF TIDE ( MENZİL ) :.........................CORRECTION FROM TABLE-3 (CETVEL 3 DÜZELTME):..................

HEIGHT OF TIDE ( ARANILAN YÜKSEKLİK ) :.......................

1. Med-Cezir nedir?  2. Med-Cezir peryodunda suların en fazla yükseldiği seviyeye ne denir? a. Menzil b. İstikrar c. Stand  d. Cezir e. Med 3. Yüksek su ile alçak su arasındaki yükseklik farkına .......... denir.  4. American Tıde tablesler ......... cilt .......... cetvelden oluşur. 5. Harita derinlikleri neye göre verilir?  a. HW b. LW c.MHW d. MLW e. Rance 6.Med-Cezir peryodunda suların en fazla alçaldığı seviyeye ne denir? a. Menzil b. İstikrar c. Stand  d. Cezir e. Med 7. Yüksek su ile alçak su arasındaki yükseklik farkına ne denir?  a. Med b. İstikrar c. Stand  d. Cezir e. Menzil  

PARAKETE SEYRİ : Belli bir mevkiden itibaren geminin gittiği yön ve uyguladığı sürat (zamana

bağlı olarak) dikkate alınarak mevkiin hesaplanmasını sağlayan seyir türüne PARAKETE SEYRİ denir. 

Parakete seyri mevki bulmak için uygulanan en basit, ancak aynı zamanda en önemli seyir türüdür. Çünkü Parakete seyri diğer tüm seyir türleriyle birlikte uygulanabilme özelliğine sahiptir. Parakete seyri ile hesaplanan mevki, kesin (Fix) olmamakla birlikte mevki hakkında kabaca da olsa önemli referans sağlayacak niteliktedir.  Parakete seyri düzenli olarak uygulandığı sürece diğer metodlar uygulanırken yapılan hataların farkedilmesini veya diğer metodların uygulanabilmesi için gerekli olan referans bilgiyi sağlar. 

Parakete seyri ile bulunan mevkiin hatalı olmasının nedenleri genel olarak akıntı faktörü, gemi yapısındaki veya donanım/cihazlarındaki zamana bağlı olarak oluşan değişiklikler, seyir aletlerindeki hatalar, serdümenin hatalı dümen tutması, ortam şartları vb.dir. Eğer bu etkiler olmasa, parakete seyri ile saptanan mevki gerçek (Fix) mevki olacaktır. 

PARAKETE SEYRİNİ UYGULAYABİLMEK İÇİN GEREKLİ OLAN BİLGİLER; ROTA, SÜRAT VE ZAMAN DEĞERLERİDİR. BU BİLGİLERİ ELDE EDEBİLMEK İÇİN YÖN GÖSTEREN, SÜRAT ÖLÇEN VE ZAMAN ÖLÇEN SEYİR ALETLERİ KULLANILIR. (PUSULALAR, PARAKETELER, SAATLER) 

PARAKETE SEYRİNDE YAPILACAK HATA MİKTARI NELERE BAĞLIDIR? 

1.Yapılan seyrin uzunluğuna. 

2.Kullanılan seyir aletlerinin doğruluğuna. 

3.Ortam şartlarının değişimine. 

PARAKETE MEVKİ PLOTLAMA ZAMANLARI 1.Sahile yakın yerlerde seyrederken saatte bir ve tercihen saat başında.2.Açık deniz ve Okyanus seyirlerinde 3 saatte bir ve tercihen saat başında. 3.Her rota değişiminde. 4.Her sürat değişiminde. 5.Her kerteriz alındığında. 6.Her mesafe ölçüldüğünde. 7.Her fix konulduğunda. 8.Her Running Fix konulduğunda.

PARAKETE SEYRİNE İLİŞKİN TANIMLAR 

1.PARAKETE MEVKİ/DEED RECKONING (DR):  Parakete seyrinin uygulanması ile elde edilen referans mevkidir. Daha önce açıklanan nedenler yüzünden hassas değildir. Sadece yön gösteren, sürat ölçen ve zaman ölçen seyir aletleri kullanılarak elde edilir. (Bu mevkii elde etmek için Seyir Yardımcılarının kullanılmasına gerek yoktur.) 

2.KESİN MEVKİ (FİX):  Dünya üzerinde bulunulan gerçek mevkidir. Kılavuz seyiri yöntemleri ile çeşitli

seyir aletleri ve seyir yardımcıları kullanılarak elde edilir. 

3.KAYDIRILMIŞ MEVKİ/RUNNİNG FİX (R.FİX):  Özel yöntemlerle saptanan, Parakete mevkiinden daha hassas, Fix mevkiden daha az hassas bir mevkidir. Aynı anda birden fazla seyir yardımcısı tespit edilemediği zaman Fix mevki konulamayacağı için Parakete mevkiinden de yararlanarak özel yöntemlerle hesaplanır. 

4.TAHMİNİ MEVKİ/ESTİMATED POSITION (E.P.):  DR mevkiden biraz daha hassas ancak R.Fix mevkiden daha az hassas bir mevkidir. Bir sahil maddesinden alınan kerteriz hattına, o anda bulunulan Parakete mevkiinden bir dik inilmek suretiyle bulunur. 

5.BULUNULMASI EN MUHTEMEL MEVKİ/MOST PROBABLE POSITION  (M.P.P.): Seyircinin bilgi, beceri ve tecrübesini kullanarak; hesaplanan parakete mevkiine etki eden hata faktörlerini tatbik etmesiyle bulunan mevkidir.

6.TAHMİNİ VARIŞ ZAMANI/ESTIMATED TIME OF ARIVAL (ETA): Planlanan harekete göre belli bir yere/limana tahmini varış zamanıdır.

7.TAHMİNİ KALKIŞ (AYRILIŞ) ZAMANI/ESTIMATED TIME OF DEPARTURE  (ETD): Planlanan harekete göre belli bir yerden veya limandan tahmini ayrılma (kalkış) zamanıdır.

PARAKETE SEYRİNDE KULLANILAN SEMBOL VE KISALTMALAR 

DR (Parekete Mevki)  EP (Tahmini Mevki)  FİX (Kesin Mevki)  R.FİX (Kaydırılmış Mevki)  MPP (En Muhtemel Mevki)  RADFİX (Radar Kesin Mevki) 

MEVKİLERİN DOĞRULUK SIRALAMASI  1.FİX 2.RFİX 3.EP 4.DR  MPP'un doğruluğu seyircinin kişisel bilgi ve becerisine göre

değişebilir. Bazen FİX'e çok yakın bir hatta FİX'le aynı olabildiği gibi bazen de DR'dan daha hatalı da olabilir. 

PARAKETE SEYRİNDE PLOTLAMADA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR

1.Haritaya plotlanan her hat/nokta, gerekli/uygun sembol, kısaltma ve/veya rakamsal değerlerle açıklanmalıdır.(Örneğin; Rotanın üzerine üç rakamla rota değeri, altına mil cinsinden sürat değeri,bir mevki konduğunda cinsini belirten sembolü ve kısaltması; bir kerteriz alındığında açısal değeri ve alınma zamanı mutlaka plota

işlenmelidir.) 2.Plot yaparken mümkün olduğunca ince uçlu kurşun kalem, fazla bastırılmadan kullanılmalıdır. 3.Yapılan tüm plotlamalar birbirine karışmayacak şekilde ve okunaklı olmalıdır. 4.Parakete mevkiinden daha sıhhatli bir mevki elde edildiğinde, Parakete seyrine/plotuna bu yeni mevkiden itibaren devam edilmelidir. 5.Parakete plotundaki eski bilgiler referans teşkil edeceği için seyir boyunca silinmemelidir.

PARAKETE SEYRİNDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN EN ÖNEMLİ HUSUSUN "ÇOK İYİ BİR ŞEKİLDE KAYIT TUTULMASI" OLDUĞUNU UNUTMAYINIZ. TÜM ROTA VE SÜRAT DEĞİŞİKLİKLERİ, ALINAN KERTERİZLER, ÖLÇÜLEN MESAFELER VE ZAMANLAR ANINDA KAYDEDİLMELİ VE PLOTA DÜZENLİ BİR ŞEKİLDE İŞLENMELİDİR.

PARAKETE PLOTUNDA/SEYRİNDE KULLANACAĞINIZ ROTANIN HAKİKİ OLDUĞUNU UNUTMAYINIZ, CAYRONUZ ARIZALI/YOK İSE "CDMVT" KURALINI KULLANARAK HAKİKİ KIYMETLERİ ELDE EDEBİLİRSİNİZ.  HANGİ SEYİR TÜRÜ UYGULANIRSA UYGULANSIN, O SEYİRLE BİRLİKTE PARAKETE SEYRİ DE MUTLAKA UYGULANMALIDIR. ÇOĞU ZAMAN KILAVUZ SEYRİNİ VEYA ASTRONOMİ SEYRİNİ UYGULAMAK MÜMKÜN OLMADIĞI HALDE PARAKETE SEYRİNİ UYGULAMAK HER AN İÇİN MÜMKÜNDÜR. 

ÇALIŞMA SORULARI : 1. Parakete seyri tanımını yapınız. 2. Parakete seyri için gerekli olan değerler nelerdir? Yazınız.  a. b. c.3. Parakete seyrinde mevkilerin doğruluğu hangi etkenlere  bağlıdır? a. b. c.4. Parakete mevki ne zaman plotlanmalıdır? Sayınız.  a. b. c. d. e. f. g. h.5. Aşağıda verilen tanımların sembol ve kısaltmalarını yanlarına yazınız/çiziniz.  a. Parakete mevki b. Fix mevki  c. Running Fıx mevki d. Tahmini mevki

KILAVUZ SEYRİ : Kılavuz seyri, sahile ve sahil yardımcılarına yakın olarak seyrederken, dünya

üzerindeki yeri kesin olarak belli olan ve haritalarda gösterilen sahil maddelerinden, seyir yardımcılarından ve iskandillerden yararlanılarak, mevkiin hassas bir şekilde hesaplanmasını sağlayan bir seyir türüdür. KILAVUZ SEYRİ UYGULAYABİLMEK İÇİN; YERKÜRESİ ÜZERİNDEKİ YERİ KESİN OLARAK BİLİNEN MADDELERE, BU MADDELERİ GÖSTEREN HARİTALARA VE SEÇİLMİŞ BİLİNEN MADDELERDEN YÖN VE MESAFE BİLGİSİ SAĞLAYACAK SEYİR ALETLERİNE İHTİYAÇ VARDIR. Bir başka deyişle; KILAVUZ SEYRİNİ UYGULAYABİLMEK İÇİN HEM SEYİR YARDIMCILARINA HEMDE SEYİR ALETLERİNE İHTİYAÇ VARDIR. Kılavuz seyrinin önemi, tanımında da belirtildiği gibi, seyir tehlikelerinin bulunduğu, seyri tahditleyici, sahile yakın sularda yapılmasından kaynaklanır. Bu yüzden kılavuz seyri metodları ile saptanan mevkii çok hassas olmalıdır. Normal olarak kabul edilebilecek hata miktarı +/- 50 Yrd.dır. Ancak; mayın dökme/tarama, çıkarma harekatı, taranmış kanal seyri vb. askeri harekatlarda bu hata miktarının çoğu zaman +/- 10 Yrd. ya kadar indirilmesi istenir. Yine kılavuz seyri uygulanırken normal olaolarak 3 dakikada bir mevki konması gerekmektedir. Ancak kara bombardımanı gibi bazı özel harekatlarda bu sürenin bir dakikanın altına indirilmesi gerekmektedir.

KILAVUZ SEYRİ UYGULANIRKEN HASSAS VE SÜRATLİ BİR ŞEKİLDE MEVKİİ KOYMAK GEREKMEKTEDİR. BUNU SAĞLAYABİLMEK İÇİN PERSONEL DİKKATLİ, EĞİTİMLİ VE SÜRATLİ OLMALIDIR. SEYİRCİ KILAVUZ SEYRİNİN KURALLARINI UYGULAYACAĞI BÖLGEYİ ÇOK İYİ TANIMALI, SEYRE KALKMADAN ÖNCE HARİTALARI VE SEYİR NEŞRİYATINI ÇOK İYİ ETÜD ETMELİ, KULLANACAĞI SEYİR YARDIMCILARINI BELİRLEMELİ VE SEYİR HALİNDE İKEN DAİMA BİRKAÇ KADEME SONRA NELER YAPACAĞINI ÖNCEDEN PLANLAMALIDIR. 

1. Kılavuz seyri yöntemleri ile hesaplanan mevkiin doğruluğu aşağıdaki faktörlere bağlıdır.  a. Kullanılan seyir yardımcılarının seçimine ve tanınmasına; b. Yön gösteren ve mesafe ölçen seyir aletlerinin doğruluğuna c. Personel Eğitimine (PLANLAMA-DİKKAT-SÜRAT). SEYİR YARDIMCILARININ KOLAYLIKLA TANINIP, KULLANILABİLMESİ İÇİN SEYİR YAPILACAK BÖLGEDEKİ SEYİR YARDIMCILARINDAN KOLAYLIKLA GÖRÜLMESI MÜMKÜN OLANLAR (İSKELE VE SANCAK TARAF iÇiN) SEYRE KALKMADAN ÖNCE LİSTELENMELİ VE GÖRÜNEN/TESPİT EDİLENLER KULLANILDIKTAN SONRA ÇİZİLMELİ VEYA LİSTEDEN SİLİNMELİDİR.SEYİR PERSONELİ HARİTALARDA KULLANILAN SEMBOL VE KISALTMALARDAN ÖZELLİKLE TEHLİKEYE İLİŞKİN OLANLARINI TAM DOĞRULUKTA BİLMELİDİR 

2. Kılavuz seyri uygulanırken aşağıdaki hususlara özellikle ve daima dikkat edilmelidir.  a. Seyir yapılan bölgedeki sahil yapısı, derinlikler, seyir yardımcıları ve yükseklikler çok iyi tanınmalı/bilinmeli; eğer iyi tanınmıyorsa seyre kalkmadan önce haritalardan ve diğer seyir neşriyatından çok iyi bir şekilde etüd edilmelidir. b. Serdümenler gemiyi gezdirmemelidir. (KULAKLARI GEMİYE KUMANDA EDEN ŞAHISTA, GÖZLERİ PUSULADA VE ELLERİ DÜMEN DOLABINDA OLMALIDIR) c. Makina telgrafçıları açıkgöz ve uyanık olmalıdır.

ç. İSKANDİL ve RADAR Operatörleri çok dikkatli olmalıdır. Tesbit ettikleri bilgileri ve bu bilgilerdeki değişiklikleri anında gemiye kumanda eden şahsa aktarmalıdır. 

KILAVUZ SEYRİNE İLİŞKİN TANIM VE KAVRAMLAR: 

1. MEVKİ HATTI (KERTERİZ) : Dünya üzerindeki belli bir mevkiden ve geminin bulunduğu yerden geçen kerte hattının yönüdür. Mevki hattı belli bir sahil maddesinden kerteriz alarak (PUSULA İLE) elde edilir. Bir mevki hattı elde eden gemi, mevki hattını elde ettiği anda o mevkii hattının üzerindeki bir mevkiidedir. GEMİNİN FİX (KESİN) MEVKİİNİ ELDE EDEBİLMEK İÇİN BİRDEN FAZLA MEVKİ HATTINA İHTİYAÇ DUYULUR. Mevkii hattının üzerine dörtlü rakam gurubu ile zaman değeri ve altına üçlü rakam gurubuyla yönü yazılır.

2. MEVKİİ DAİRESİ (MESAFE) :

Dünya üzerindeki belli bir mevkiden eşit uzaklıktaki noktaların geometrik yeridir. Mevki dairesi seyirde mesafe olarak da adlandırılmaktadır. Tespit ettiğimiz bir maddeden herhangi bir mesafe ölçen aletle mesafe ölçüp, mesafesini ölçtüğümüz madde merkez ve ölçülen mesafe yarıçap olacak şekilde çizilen bu daire mevki dairesidir. Bir mevki dairesi elde edildiğinde, gemi bu dairenin üzerindeki bir noktadadır.FİX MEVKİİ ELDE ETMEK İÇİN BİRDEN FAZLA MEVKİİ DAİRESİNE İHTİYAÇ VARDIR.  Mevkii dairesinin içine dörtlü rakam grubuyla zaman dışına ise mil cinsinden ölçülen mesafe (yarıçap) yazılır. 

3. TRANS˜İT MEVKİİ HATTI (TRANSİT) :

Dünya üzerindeki belli iki mevkiden geçen ve yönü sabit olan kerte hattına transit mevki hattı denir. Transit mevki hattı kısaca transit kelimesi ile de ifade edilebilir. Bilinen iki maddenin aynı hizada görülmesine transit denilmektedir. Bir gemi iki ayrı maddeyi aynı hizada gördüğü anda bu iki maddeden geçen transit hattının üzerindeki bir mevkidedir. Transit mevki hattının üzerine sadece zaman yazılır.     

4. FİX MEVKİİ :

Dünya üzerinde kesin olarak belirlenmiş bir mevkidir. Fix mevki gerçeğe en yakın, en doğru mevkidir. Kılavuz seyri yöntemleri ile ulaşılmak istenen sonuç Fix mevkiin elde edilmesidir.

5. KAYDIRILMIŞ MEVKİ (RUNNİNG FİX) :

Parekete (DR) mevkiinden daha hassas, fix mevkiye göre daha az hassas (hatalı) bir mevkidir. Özel metodlarla saptanır. Birden fazla seyir yardımcısı aynı anda tespit edilemiyorsa fix konulamayacağı için RUNNİNG FİX yöntemlerine başvurulur. 

FİX MEVKİİ BULMA YÖNTEMLERİ : 1. Çapraz iki kerteriz ile.2. Çapraz üç kerteriz ile.3. İki transet ile4. Bir transit bir kerteriz ile .5. Farklı iki maddeden bir kerteriz, bir mesafe ile.

6. Aynı maddeden bir kerteriz, bir mesafe ile.7. Farklı maddelerden iki/üç mesafe ile.8. Sextantve station poınter yardımıyla.9. Yatay sextant açısı ve bir kerteriz ile.10. Düşey sextant açısı ve bir kerteriz ile.11. Seyir yardımcılarına çok yaklaşarak.

Ayrıca çeşitli kerteriz , mesafe ve transit kombinasyonları düşünerekdeğişik yöntemler bulunabilir.

1. ÇAPRAZ İKİ KERTERİZ İLE FİX MEVKİİ : Farklı iki seyir yardımcısından veya sahil maddesinden elde edilen iki mevki hattının kesiştiği nokta o kerterizleri elde eden geminin o andaki fix mevkiidir.Bu yöntemle konulan mevkinin kabul edilebilir bir doğrulukta olması için kerterizler arasındaki açı 30o den kücük, 150o den büyük olmamalıdır. Kerterizlerin kesiştiği anda aralarındaki açı 90o iken en ideal sonuç alınacaktır. ÖRNEK : Şekil 20-4 de görüldüğü gibi saat 1351'de Fenerin kerterizi 005o aynı anda Kulenin kerterizi 090o olarak plotlanmıştır.  2. ÇAPRAZ ÜÇ KERTERiZLE FiX : Farklı üç seyir yardımcısı/sahil maddesinden (Pusula ile) elde edilen üç kerterizin kesiştiği yer fix mevkii verir. Alınan kerterizlerin kesişimi bir üçgen oluşturuyorsa, bu üçgenin geometrik merkezi (Açı ortaylarının kesişimi) fix mevki olur. Bu üçgene ŞAPO üçgeni denir. Normal olarak bu üçgenin oluşması arzu edilmez. Oluşuyorsa da mümkün olduğunca küçük olması istenir. Üç kerterizle Fix mevki elde ederken, mevkiinin kabul edilebilir bir doğrulukta olması için kerterizler arasındaki açılar 60-120 derece arasında olmalıdır. ÖRNEK : Bir gemi saat 12:50'de MİDYE Burnunu 135o de, UZUN burunu 035o de ve sahildeki bir bacayı 250o de kerteriz etmiştir.    3. İKİ TRANSİTLE FİX : Çapraz iki kerterizle Fix bulma yönteminde açıklandığı şekilde elde edilir. Ender rastlanan bir durumdur. Sahildeki iki transit grubu aynı anda gemiden görüldüğünde gemi o transit mevkii hatlarının kesiştiği noktadaki FİX mevkidedir.ÖRNEK : Bir gemi saat 12:50'de A ve B fenerleri ile C ve D fenerlerini transitte görmüştür.  4. BİR TRANSİT, BİR KERTERİZLE FİX : Çapraz iki kerteriz ve iki transitle Fix bulma yöntemlerinde açıklandığı şekilde elde edilir.ÖRNEK : Bir gemi saat 12:50'de Otel ve Kuleyi transitte görmüş, aynı anda Nergis burnunu 060o de kerteriz etmiştir. 5. FARKLI İKİ MADDEDEN BİR KERTERİZ, BİR MESAFE İLE FİX : Farklı iki seyir yardımcısı/sahil maddesinden birinden kerteriz, diğerinden mesafe bilgisi elde edildiğinde uygulanır. Mevki hattı ve mevki dairesinin kesim noktası fix mevkii verir.ÖRNEK : Bir gemi saat 15:30'da bir feneri 355o de kerteriz etmiş, aynı anda ışıklı şamandradan mesafesini 4 mil olarak ölçmüştür.  6. AYNI MADDEDEN BİR KERTERİZ, BİR MESAFE İLE FİX : Bir tek seyir yardımcısı/sahil maddesinden bir kerteriz, bir mesafe alınarak kerteriz ve mesafenin kesim noktası o andaki fix mevkii verir.ÖRNEK : Bir gemi bir şamandırayı saat 13:00'de 345o de kerteriz etmiş, aynı anda aynı şamandıradan mesafesini 3 mil olarak ölçmüştür.     

7. FARKLI MADDELERDEN İKİ/ÜÇ MESAFE İLE FiX : Farklı iki/üç maddeden elde edilen iki/üç mevki dairelerinin kesişimi Fix mevkii verir. Üç mesafe kullanıldığında kesişimin bir nokta olması arzu edilir.ÖRNEK : Bir gemi 12:15'te Sakız Adası Batı Ucunun 5 mil, Çiçek Burnunun 2,5 mil ve Cihan Burnunun 4 mil mesafesinde olduğunu tespit etmiştir.8. SEXTANT VE STATİON POİNTER YARDIMIYLA FİX : Bu metodun uygulanabilmesi için civardaki seyir yardımcıları sahil maddeleri çok iyi tanınmalı ve gemi sürati çok düşük/sıfır olmalıdır. Yine bu yöntemle bulunan fix mevki, seçilen sahil maddeleri/seyir yardımcıları aynı daire yayı üzerinde bulunmalıdır. Bu yöntem bilinen en sıhhatli fix bulma yöntemidir. Ancak üç ayrı sahil maddesine ihtiyaç göstermesi, zaman alması, gemi süratini kısıtlaması, uygun maddelerin bulunup tanınması ve haritada gösterilmesi gibi dezavantajları da vardır. Bu yöntemde, seçilen üç sahil maddesi arasındaki iki açı Sextantla ölçülerek Station Pointere tatbik edilir. Station Pointerin sabit kolu ortadaki maddeye, diğer kolları seçilen diğer iki maddeye gelinceye kadar harita üzerinde oynatılarak ayarlanır. Station Pointerin kolları seçilen üç maddeye teğet olunca ortasındaki delikten kalem ucu ile işaretlenerek fix mevki plotlanır. Seçilen maddelerin mümkün olduğunca aynı hat üzerinde olmaları arzu edilir. BU YÖNTEMDE PUSULA GEREKLİ DEĞİLDİR VE PUSULA HATASININ TESBİTİNDE KULLANILIR. SEXTANT SEYYAR BİR ALET OLDUĞU İÇİN GEMİNİN HER YERİNDEN KULLANILABİLİR. YANİ GÖRÜŞ ALANI PUSULADAN DAHA FAZLADIR. 9. YATAY SEXTANT AÇISI VE BİR KERTERİZ İLE FİX :  Özellikle küçük bir ada geçilirken tercih edilen bir yöntemdir. Adanın iki ucu arasındaki açı Sextantla ölçülür ve aynı anda adanın bir ucundan kerteriz alınır. Daha sonra adanın iki ucu arasındaki mesafe haritadan pergelle ölçülür ve adadan (ölçülen kerterizdeki) mesafe aşağıdaki formül yardımıyla bulunur.   57.3 X Haritadan Ölçülen Genişlik (Mil)

MESAFE (MİL) =57.3 x Haritadan Ölçülen Genişlik ( Mil )

Derece Cinsinden Yatay Sextant açısı ÖRNEK : Bir gemi küçük bir adanın yanından geçerken sextantla adanın iki ucu arasındaki açıyı 7o olarak ölçmüştür. Adanın Kuzey ucundan aynı anda alınan kerteriz 025o dir. Adanın haritadan ölçülen genişliği ise 1.7 deniz milidir. 

İSTENEN : Adadan geminin mesafesini hesaplayarak, geminin fix mevkiini plotlayınız.  57.3 X 1.7

ÇÖZÜM : Mesafe =(57.3 x 1.7)/70 =14 Mil

10. DÜŞEY SEKTANT AÇISI VE BİR KERTERİZLE FİX : Sextantla denizden yüksekliği bilinen bir maddeden yükseklik ölçülür ve o anda pusula ile kerteriz alınır. Mesafe aşağıdaki formüller yardımıyla bulunur.Maddenin Yüksekliği (Feet) x 0.565MADDEYE OLAN MESAFE (MİL) = Dakika Cinsinden Düşey Sextant AçısıMaddenin Yüksekliği (Metre) x 1.854MADDEYE OLAN MESAFE (MİL) = Dakika Cinsinden Düşey Sextant AçısıÖRNEK : TR 2923 numaralı haritada seyir yaparken, Hayırsız Adanın tepe noktasının yüksekliğini sextantla 3o 36ï olarak ölçüyorsunuz. Aynı anda geminizden adanın tepe noktasının kerterizi 060o dir. Haritada adanın tepesinin yüksekliği 300 Ft olarak gösterilmiştir. 

İSTENEN : Ölçüm anındaki fix mevkiinizi plotlayınız. 

300 X 0.565ÇÖZÜM : Mesafe =300 x 0.565 = 0.785 Mil

(60x3) + 36

11. SEYİR YARDIMCILARINA ÇOK YAKLAŞARAK FİX : Bu yöntem büyük ölçekli haritalarda plotlama yapılırken bir seyir yardımcısına çok yakın geçmek suretiyle uygulanır. Örneğin, bir şamandraya tamamen yaklaşılır ve şamandranın bilinen mevkii geminin mevkii olarak kabul edilir. 

FİX'SİZ EMNİYETLE SEYİR YÖNTEMLERİ :  Bu yöntemlere tehlikelere çok yakın olarak seyrederken ve mevki koymak için yeterli zamana sahip olunamadığında başvurulur. Bu yöntemlerde mevkimizi tam olarak bilmesek dahi tehlikeli bir bölgeden emniyetle geçmemizi sağlar. Bu yöntemlerin uygulanabilmesi için özellikle BÜYÜK ÖLÇEKLİ SEYİR HARİTALARINA ve haritada belirtilmiş SEYİR YARDIMCILARI'na ihtiyaç vardır. 

FİX'SİZ EMNiYETLİ SEYİR yöntemleri üç tanedir. 

1. KURTARMA HATLARIYLA 

2. REHBER HATLARIYLA 

3. TEHLİKE AÇILARIYLA  a.Yatay Tehlike Açıları  b.Dikey Tehlike Açıları}  1. KURTARMA HATLARIYLA: 

Rota yakınındaki bir Tehlike Sahasından (Leş, görülmeyen/ örtülü kaya, sığlık vb.) nete olarak seyredebilmek amacıyla kullanılır. Rotamıza yakın olan seyir tehlikeleri haritada belirtilmiş olmasına rağmen gözle görülemiyorsa bu metod tercih edilir. Bu metodun uygulanabilmesi için tehlike sahasının sınırları belirlenmeli, sahilde aşağıdaki özelliklere sahip bir seyir yardımcısı seçilmeli ve tehlike kerterizi, sahildeki madde ile tehlike sahasının dış limitinden geçecek şekilde oluşturulmalıdır. Seçilen seyir yardımcısı/sahil maddesi,  a. Gözle görülmelidir. b. Haritada belirtilmelidir. c. Maddenin tehlike sahasından kerterizi, tehlikeli bölgeden geçecek geminin genel ilerleme yönünde olmalıdır.  Aşağıdaki şekilde, tehlike sahasında bulunan seyir tehlikeleri gözle görülememektedir. Gözle görülebilen fener ile tehlike sahasının dış limiti arasında çizilen tehlike kerterizinin değeri 015o dir. Bir geminin belirtilen tehlikeli sahadan emniyetle geçebilmesi için bu feneri daima 015o den daha büyük değerde kerteriz etmesi gerekmektedir. Bir başka deyişle, fenerin gemiden kerterizi daima 015o den büyük olmalı ve gemi ilerledikçe fenerin kerterizi de büyümelidir. Eğer fenerin kerterizi 015o veya daha küçük ise ve gemi ilerledikçe kerteriz küçülüyorsa GEMİ TEHLİKEYE GİDİYOR DEMEKTİR. Bu durumda süratle iskeleye sakınma yapılmalıdır.     

2. REHBER HATLARI YARDIMIYLA : 

Belli bir bölgedeki seyir tehlikeleri arasından geçerek seyir yapmamız gerektiğinde bu yönteme başvururuz. Bu yöntemde en önemli husus rehber hatlarını oluşturan seyir yardımcılarının aynı hizada transitte görülmesidir. Aşağıdaki şekilde gemi birinci rehber hattını oluşturan seyir yardımcılarını aynı hizada gördüğü sürece kayalıklardan nete olarak seyir yapabilecektir (Rotası 015o olacaktır). Daha sonra ikinci rehber hattını oluşturan seyir yardımcılarını transite alarak seyre devam ettiği sürece (Rotası 075o olacaktır) yine emniyetli bir şekilde limana girebilecektir. Bu yöntem de en önemli husus rehber hatlarını oluşturan SEYİR YARDIMCILARININ TRANSİTTE OLACAK ŞEKİLDE GÖZLE GÖRÜLEBiLMESİDİR.     

3. TEHLİKE AÇILARIYLA:  Bu yöntem de haritada belirli ancak gözle görülemeyen seyir tehlikelerinden nete olarak seyir yapabilmek amacıyla kullanılır. İki ayrı şekilde uygulanır.  a. Yatay Tehlike Açıları :  Bu yöntemde tehlikeden sakınmak için aralarında iyi bir açı oluşturacak şekilde birbirinden yeterince uzakta bulunan iki sahil maddesine ihtiyaç vardır. Yine bu metodun uygulanabilmesi için sextant'tan yararlanılır. Aşağıdaki şekilde görülen iki tehlikenin arasından emniyetle geçebilmek için, her iki kayalık için ayrı ayrı tehlike daireleri teşkil edilmelidir. Tehlike dairelerinin merkezi tehlikenin ortası yarıçapı ise merkezden itibaren geminin tehlikeden emniyetle geçebileceği mesafe kadar olmalıdır. Daha sonra A ve B seyir yardımcılarından ve tehlike dairelerinin deniz (Yıldız Kayalığı için) ve sahil (Aslan Kayalığı için) tarafından teğet olarak geçen ikinci daireler çizilmelidir (Bu daireler 'E' noktasından Yıldız Tehlike dairesine, 'G' noktasından Aslan Tehlike dairesine teğet olup her ikisi de A ve B seyir yardımcılarından geçmektedir). Şekildeki AEB açısı 60o, AGB açısı 40o olarak ölçülmüştür. Yıldız tehlike dairesine teğet olan dairenin herhangi bir yerinden A ve B yi gören tüm açılar 60o (AEB açısına eşit); Aslan tehlike dairesine teğet olan dairenin herhangi bir yerinden A ve B'yi gören tüm açılar 40o (AGB açısına eşit) olacaktır (AYNI YAYI GÖREN ÇEVRE AÇILARI EŞİTTİR). Bu durumda geminin Aslan ve Yıldız kayalıklarının arasından emniyetle geçebilmesi için A ve B arasındaki yatay açıyı sextantla 40o den küçük 60o den büyük görmemesi gerekir. A ve B arasında ölçülen yatay sextant açısı 40o den küçük olduğunda ASLAN, 60o den büyük olduğunda YILDIZ tehlike daireleri içine girilir/TEHLİKEYE DÜŞÜLÜR.     

b. Düşey Tehlike Açılarıyla: Bu metodu uygulayabilmek için deniz seviyesinden yüksekliği bilinen seyir yardımcılarına ihtiyaç vardır (Fener gibi). Yatay tehlike açılarında olduğu gibi tehlikeleri çevreleyen tehlike daireleri çizilir. Yüksekliği bilinen seyir yardımcısının tabanı merkez olmak üzere tehlike dairelerine içten/dıştan teğet olacak şekilde daireler çizilir. Bu dairelerin üzerindeki her nokta seyir yardımcısının boyu ile aynı açıyı yapacaktır. Şekildeki AEB ve AGB açıları BOWDİCH'in 9 numaralı çetveli, NORİE'S TABLES sayfa 110'daki cetvel veya trigonometrik fonksiyonlar yardımıyla tespit edilebilir (Cetvellere mesafe ve yükseklik değerleri ile girilir). Eğer göz yüksekliği 25 ft.'ten fazla/mesafe 5 milden büyükse göz yüksekliği de hesaba katılmalıdır. Tehlikeli bölgeden emniyetle geçebilmek için sextantla ölçülen dikey açı daima AEB açısından KÜÇÜK, AGB açısından BÜYÜK olmalıdır.

KAYDIRILMIŞ MEVKİ (RUNNİNG FİX) :

Kılavuz seyri uygulanırken fix mevki elde edebilmek için aynı anda aynı/farklı seyir yardımcılarından birden kerteriz/mesafe bilgisine ihtiyaç olduğunu belirtmiştik. Ancak gerçekte fix elde edebilmek için her zaman yeterli seyir yardıcısını aynı anda tespit edebilmek mümkün olmamaktadır. Böyle durumlarda FARKLI ZAMANLARDA elde edilebilecek iki mevki hattı/transit mevki hattı/mevki dairesi veya bunların ikili kombinasyonu ile mevki koyabilmek mümkün olur. Bu şekilde saptanan mevki (Running fix/kaydırılmış mevki) DR mevkiden daha doğru fix mevkiye göre daha hatalı olacaktır. Running fix bulma yöntemleri genel olarak; ÇİZİMLE ve HESAPLA olmak üzere iki ayrı şekilde incelenebilir.

1. ÇİZİMLE R.FİX BULUNMASI : Bu yöntem, daha iyi anlaşılabilmesi için örneklerle açıklanacaktır.

a. Aynı maddeden farklı zamanlarda iki kerterizle:ÖRNEK : 090 Rotasına 15 Kts. süratle ilerleyen bir gemi BABABURNU FENERİ'ni saat 18:10'da 030o de kerteriz etmiştir. 20 dakika sonra aynı fenerin gemiden ikinci kerterizi 300o dir.

İSTENEN : İkinci kerterizin alındığı andaki R.Fix mevkiinizi plotlayınız.

ÇÖZÜM : Bu örnekteki çözüm için öncelikle ilk kerteriz anındaki DR mevkiinin haritaya plotlanmış olması ve seyredilen rotanın (090o) 18:10 DR mevkiinden geçecek şekilde çizilmiş olması gerekir. Daha sonra ilk ve ikinci kerterizler arasındaki zaman farkı (20 dk.) alınmalı ve geminin bu zamanda ne kadar mesafe katettiği hesaplanmalıdır. (Orantı kurularak geminin 15 mil süratle 20dk.da 5 mil mesafe katettiği bulunur.) 18:10'da fenerden alınan ilk kerteriz haritaya plotlanır. 18:10'da alınan kerterizin plotlandığında 18:10 DR mevkiinin daha ilerisinde olduğu görülür ve gerçekte gemi 18:10 da bu kerterizin üzerindeki bir mevkidedir. Aynı şekilde ikinci kerteriz plotlanır. Gemi 18:30'da ikinci kerterizin üzerindeki bir mevkidedir. R.Fix. mevkii bulmak için yapılacak işlem; pergelin geminin iki kerteriz arasındaki zaman farkında ilerlediği mesafe kadar açılıp, İLK KERTERİZİN ROTAYI KESTİĞİ YERDEN itibaren ROTA ÜZERİNDE gidiş yönünde bir nokta işaretlenmesi ve ilk kerterizin bu noktaya kaydırılmasıdır. Kaydırma işleminden sonra kaydırılmış ilk kerteriz ve ikinci kerterizin kesiştiği nokta geminin 18:30'daki R.Fix. mevkiidir. 18:30 R.Fix. mevkiinden itibaren parakete seyrine/plotuna yeniden başlanmalıdır.

b. Farklı iki maddeden farklı zamanlarda iki kerterizle R.FİX :

ÖRNEK : 012oRotasına 12 Kts. süratle ilerleyen bir gemi, bir E fenerini saat 15:00'da 245o de kerteriz etmiştir. Daha sonra saat 15:20'de bir "F" maddesini 340o de kerteriz etmiştir.

İSTENEN : Geminin 15:20'deki R.Fix. mevkiini plotlayınız.

ÇÖZÜM : Bir önceki örnekteki gibi; kerterizler arasındaki zaman farkı ve bu zamanda gidilen mesafe bulunur (20 Dk.-4 Mil). 15:00 DR mevkiinden geçecek şekilde rota (ilerleme yönünde) plotlanır. Alınan kerterizler plotlanır. İlk kerterizin rotayı kestiği yerden itibaren 4 mil ileriye kaydırılır. İkinci kerterizle kaydırılan birinci

kerterizin kesim noktası 15:20 R.Fix mevkiidir. Bu mevkiden itibaren yeniden parekete seyrine/plotlamasına devam edilir.

c. Farklı iki maddeden farklı zamanlarda alınan bir kerteriz ve bir mesafe ile(mesafe kaydırılarak) R.FİX:

ÖRNEK : Bir gemi 075orotasına 15 Kts. süratle seyrederken saat 14:40'da bir fener gemisinden "J" mesafe ölçerek 4.7 mil bulmuştur. Sis nedeniyle fener gemisini gözle tespit edememiştir. Gemi sisten çıkınca bir "H" fenerini saat 15:08 de 040o de kerteriz etmiştir.

İSTENEN : Geminin 15:08'deki R.Fix. mevkiini haritaya plotlayınız.

ÇÖZÜM : Aşağıdaki şekilde de görüldüğü gibi ve diğer örneklerde açıklandığı şekilde 14:40 DR mevkii ve rota haritaya plotlanır. İlk mesafe ile sonraki kerteriz arasındaki zaman farkı ve bu zamanda geminin gittiği mesafe bulunur (28 Dakikada 7 Mil). "J" den olan mesafe ve "H" den alınan kerteriz haritaya plotlanır. Fener gemisi rotaya paralel olarak ilerleme yönünde 7 mil ilerletilir ve fener gemisinin yeni mevkiinden ilk mesafe değeri kadar (4.7 Mil) bir mevki dairesi çizilir. Son çizilen mevki dairesi ile kerterizin kesim noktası geminin 15:08 R.Fix. mevkiidir. Bu noktadan itibaren parekete seyrine/plotuna yeniden başlanmalıdır.    

d. Kerterizler arasında rota sürat değişikliği yapıldığında : Bu durumda normal olarak parekete plotu yapılır. İlk ve son kerterizlerin alındığı anlardaki parekete mevkiileri plotlanarak birleştirilir. Bu iki DR mevkii arasındaki hattın boyu ölçülür. İlk kerterizin, ilk ve son DR mevkiileri birleştiren hattı kestiği noktadan itibaren, bu hat üzerinde DR mevkiiler arasındaki mesafe kadar bir mesafe işaretlenir ve ilk kerteriz işaretlenen bu noktaya kaydırılır. Bu durumda kaydırılan ilk kerteriz ile ikinci kerterizin kesiştiği yer, ikinci kerterizin alındığı andaki R.Fix. mevkii verecektir. ÖRNEK : Bir gemi 125orotasına 20 Kts. süratle seyretmektedir. Saat 03:02'de bir "A" fenerini 040o de kerteriz etmiş, sis nedeniyle daha sonra görememiştir, 03:10'da rotasını 195o ye değiştirmiş, süratini 18 Kts.'ye indirmiştir. 03:15'te rotasını 220o ye değiştirmiştir. Gemi daha sonra 03:19'da rotasını 090o, süratini 24 Kts. yapmış ve 03:32'de bir "B" fenerini 006o de kerteriz etmiştir. 

İSTENEN : Geminin 03:32'deki R.Fix mevkiini plotlayınız. ÇÖZÜM : Çözümü aşağıdaki sıraya göre yapınız. 1. Normal parekete plotu yaparak 03:02 ve 03:32 DR mevkiilerini plotla.2. İlk ve son DR mevkilerini birleştir ve bu hattın boyunu ölç.3. İlk ve ikinci kerterizleri haritaya çiz.4. İlk kerterizin DR mevkiilerini birleştiren hattı kestiği yerden itibaren, bu hattın boyu kadar mesafeyi aynı hattın üzerinde işaretle ve ilk kerterizi işaretlediğin noktaya kaydır.5. Kaydırılan kerterizle, ikinci kerterizin kesiştiği nokta R.Fix. tir. 

2. HESAPLA RUNNİNG FİX YÖNTEMLERİ : 

a. Bowdıtch'ın 7 numaralı cetvelinden yararlanarak :  Bu cetveller aşağıdaki şekildeki BC ve CD mesafelerinin bulunmasını sağlarlar. Cetvellerin kullanılabilmesi için kerterizleri alınacak seyir yardımcıları

pruvanın sancak/iskelesinde 20o-150o içinde olmalı ve iki madde arasında en az 10o

kerteriz farkı olmalıdır. Şekildeki BC mesafesi ikinci kerterizin alındığı anda maddeye olan mesafe, CD mesafesi ise maddeden olan borda mesafesidir. Cetvelin yatay sütununa ilk nisbi kerteriz ile, düşey sütununa ikinci nisbi kerteriz ile girilir. Cetvelde kerterizlerin keşisme noktasından iki emsal (Katsayı) elde edilir. İki kerteriz arasındaki zaman farkı ve buna bağlı olarak gidilen mesafe hesaplanır. Bulunan mesafeyle SOLDAN SAğA ilk emsalin çarpımı İKİNCİ KERTERİZ ANINDAKİ MADDEYE OLAN MESAFEYİ, ikinci emsalin çarpımı ise MADDEDEN OLAN BORDA MESAFESİ'ni verir. İkinci kerteriz (SANCAK/İSKELE) 90 derece ise iki emsalin değeri aynıdır, 90 dereceden büyük ise madde bordadan daha geride kalmıştır. 

b. Özel açı bağlantılarından yararlanarak :  Bu yöntem genel olarak bir ikizkenar üçgenin çözümünden ibarettir. Burada amaç iskele/sancaktan alınan ikinci kerterizin, ilk kerterizin iki katı değerde olmasıdır. Bu metoda "ÇİFT KATLI AÇILAR METODU" denilmektedir. Bu metodla ikinci kerteriz anında maddeden olan mesafe ve maddeden olan borda mesafesi kolaylıkla bulunabilir. İki kerteriz arasındaki zaman farkında geminin gittiği mesafe bulunur. Bu mesafe ikinci kerteriz anında maddeye olan mesafedir. Borda mesafesini ise dik üçgenlerdeki SİNÜS=KARŞI DİK KENAR/HİPOTENÜS bağlantısından bulabiliriz. İKİNCİ AÇININ SİNÜSÜNÜN GİDİLEN MESAFE İLE ÇARPIMI BORDA MESAFESİ'ni verir. ÇİFT KATLI AÇILAR metodunun en yaygın olarak kullanılanları 45o-90o ve 30o-60o metodlarıdır.        

KILAVUZ SEYRİNDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR

1. Seyir subayı, seyir personeli ve güverte/vardiya personeli seyirde kullanacakları seyir yardımcılarını ve bunların haritadaki görünüşlerini çok iyi tanımalıdır.  2. Öncelikle pruva/pupaya yakın (kerterizi az değişen) maddelerden, daha sonra bordaya yakın (kerterizi çabuk değişen) maddelerden kerteriz alınmalıdır. Mesafe alınırken ise işlem ters sıra ile yapılmalıdır.  3. Manyetik Pusula kullanılıyorsa, Haritadaki VARİATİON kıymeti sadece yıla göre değil, o yıl içindeki güne göre de hesaplanmalıdır.  4. DEVİATİON kıymeti kerterizin alındığı yöne göre değil, o andaki gemi pruvasına göre düzeltme işlemine dahil edilmelidir.  5. Kerteriz alınan maddeler arasında uygun açılar olmalıdır.  6. Sextant ve Station Pointerle Fix koyarken bulunan fix ile seçilen sahil maddeleri aynı daire yayı üzerinde olmamalıdır.  7. Kerteriz alırken mümkün olduğu kadar gemiye yakın sahil maddeleri seçilmelidir. Böylelikle hatanın etkisi daha az olur.  8. Seyir yapılan bölgenin EN BÜYÜK ÖLÇEKLİ haritası kullanılmalıdır.  9. Seyirde kullanımı gerekebilecek neşriyatlar önceden iyice incelenmeli ve seyir süresince el altında bulundurulmalıdır.  10. Harita ve seyir neşriyatlarının yürürlük durumu seyirden önce iyice kontrol edilmeli, değişme ve düzeltmeleri son şekliyle yapılmış olmalıdır.  11. Haritaların içerdiği tüm bilgiler (kapsadığı saha, derinlikler, seyir yardımcıları, derinlik ve yükseklik ile mesafe birimleri, ölçülebilen en küçük mesafe vb.) çok iyi etüd edilmeli ve bilinmelidir.  12. Tehlike açıları, rehber ve kurtarma hatları, yasak sahalar, atış sahaları ve tehlikeler haritalara işlenmelidir.  13. Seyir esnasında görülebilecek seyir yardımcıları (iskele ve sancaktan) listelenmeli, görülenler işaretlenmeli ve seyir yardımcılarının özellikleri çok iyi

bilinmelidir.  14. Haritalarda belirtilen akıntılarla rüzgar akıntıları daima göz önünde bulundurulmalıdır.  15. Seyirde ziyaret edilecek tüm limanlara ait bilgiler önceden dikkatle incelenmelidir.  16. Sis/Pus nedeniyle fenerlerin renklerinin bazen aldatıcı olabileceği unutulmamalıdır. 17. Radar operatörleri skop görüntüsü ile haritayı daima çakıştırabilmeli ve köprüüstü ile sık sık mevki kontrolu yapmalıdır.  18. Gemiler prensip olarak çektikleri suyun iki katından daha sığ sulara mümkün olduğunca girmemelidir.  19. Nizam halindeki seyirlerde rehbere uyulmakla birlikte her gemi kendi mevkiini kendi saptamalı, gerektiğinde rehberi de uyarmalıdır.  20. Genel prensip olarak mecbur kalmadıkça rota, tehlikelere bir milden daha yakından geçirilmemelidir.  21. Seyir sahası müsait ise şamandra/fener gemilerine bin yardadan az mesafeden geçilmemelidir.  22. Düz sahillerden, sığ burunlardan ve nehir ağızlarından mümkün olduğunca nete geçilmelidir (Dik sahiller genellikle derindir). 23. Sahile/Tehlikelere yakın seyrederken TRANSİT HATLARI Pruva/Pupaya alınmalıdır. 24. Limanlara girişte rehber hatlarından yararlanılmalıdır.  25. Tek bir maddeyi pruvaya almak tek başına emniyetli bir metod değildir (Örneğin demir yerine inilirken). Mevki ve Kerterizi sürekli olarak kontrol etmek gerekir.  26. Rota üzerindeki anormal derinliklerin mevki kontrolu için kullanılabileceği unutulmamalıdır. 27. Demirledikten sonra kesin mevkii mümkünse Sextant ve Station Pointerle konulmalı, haritaya gemi boyu ve zincir kaloması dikkate alınarak geminin salma dairesi çizilmeli ve aynı zamanda civardaki diğer demirli gemiler de plotlanmalıdır. Gemi demirledikten sonra El İskandili ile derinlikler kontrol edilerek kayıt edilmelidir.  28. Kılavuz seyri uygulanırken yapılacak bir hata/ihmalin sonucunun, önlenmesi/düzeltilmesi mümkün olmayan bir kazaya sebep olabileceği asla unutulmamalıdır. Personel daima dikkatli, süratli ve eğitimli olmalıdır.  29. Liman giriş/çıkışlarının genellikle ıskarça yerler olduğu ve aynı zamanda buralarda deniz trafiğinin de yoğun olduğu unutulmamalıdır.  30. Düz ve alçak sahillerin radarda sıhhatli mesafe bilgisi vermeyeceği unutulmamalıdır.  31. Kerterizler hangi manyetik pusula ile alındıysa o pusulanın Deviation'u düzeltme işlemine tatbik edilmelidir.  32. Her seyirde, kullanılan her rotada Cayro ile Manyetik Pusula değerleri karşılaştırılarak bir karta işlenmeli ve daha sonra değerlendirilmelidir.  33. Mevkiler, ayarlanmış aynı saat (Güverte/Vardiya saati) ile plotlanmalıdır.

KILAVUZ SEYRİ KAZALARININ (İSTATİSTİKİ) NEDENLERİ 

Kılavuz seyri ile ilgili olarak yapılan araştırmaların sonunucunda kazaların genellikle bilgisizlikten değil, BİLGİNİN YANLIŞ  DEĞERLENDİRİLMESİNDEN, yani DİKKATSİZLİK' ten meydana geldiği saptanmıştır. 

Meydana gelen kazaların başlıca önemli nedenleri aşağıdadır: 

1. Haritadaki derinlik birimi karıştırılmış veya hatalı okunmuştur.  2. Seyir yardımcıları birbiriyle karıştırılmıştır (Konu önceden yeterince incelenmediğinden hatalı mevkie gidilmiştir).  3. Seyir yardımcıları hatalı kullanılmıştır.  4. Kullanılan harita ve neşriyatlara düzeltme yapılmamıştır.  5. Bölgedeki tabii sapma pusulaya yanlış tatbik edilmiştir veya hiç tatbik edilmemiştir. 6. Manyetik pusula düzeltilmemiştir veya düzeltilse dahi Arızi Sapma Cetveli tanzim edilmemiştir. 7. "C D M V T" Kaidesi uygulanırken hata yapılmıştır.  8. Cayro Pusula hatası kontrol edilmemiş/düzeltilmemiş/manyetik Pusula ile karşılaştırılmamıştır.  9. Parakete Plotlaması uygun şekilde/hiç yapılmamıştır.  10. Çeşitli kaynaklardan gelen bilgiler doğru/hiç değerlendirilmemiştir. Bu bilgilerin haritaya uygunluğu kontrol edilmemiştir.  11. Birlik halindeki seyirlerde sadece en öndeki gemi mevki koymuş, diğerleri ona uymuştur. 12. Seyirden önce etüdü gereken neşriyat/haritalar yeterince incelenmemiş, seyirde ise bu işe vakit kalmamıştır.  13. Köprüüstündeki kısa Durum Muhakemelerinde hatalı karar verilmiş ve gemi çatışmıştır.  14. Gemideki görev organizasyonu/role/köprüüstü vardiya düzeni yeterli değildir.  15. Personel eğitimsizdir.  16. Seyir planlaması kötü yapılmış/hiç yapılmamıştır.  17. Bir/birkaç kademe ileriyi düşünme, karşılaşılabilecek durumu önceden saptama alışkanlığı kazanılamamıştır.  18. Denizde Çatışmayı Önleme Tüzüğü Kurallarına riayet edilmemiştir.  19. Seyir aletlerinin düzeltmeleri/kalibrasyonu yapılmamıştır.  20. Özellikle yüksek süratli akıntılı kanallardan veya dar sulardan geçerken serdümen kontrol edilmediği için gemi akıntıya kapılarak sürüklenmiştir.  21. Geminin Manevra özellikleri (Devir dairesi, ilerleme, yanlama vb.) kumanda eden şahıslarca dikkate alınmamıştır.  22. Sert havalarda, akıntılı bölgelerde sahile çok yakın seyredilmiştir.

KILAVUZ SEYRİ :

ÇALIŞMA SORULARI 1. Kılavuz seyrinin tanımını yazınız.   2. Kılavuz seyri kuralları ile tespit edilen fix mevkinin  doğruluğu hangi faktörlere bağlıdır, yazınız.   3. Kılavuz seyri uygulanırken dikkat edilecek hususları yazınız.   4. Kılavuz seyrinde mevki doğrulunda kabuledilebilr hata ne  kadardır?5. Mevki hattı nedir, tanımını yapınız.     6. Fix mevki bulma yöntemlerini yazınız.  7. Çapraz iki kerteriz ile fix mevki bulurken kerterizler  arasındaki açı ............ küçük ......... büyük olmamalıdır. 8. Fix'siz emniyetli seyir yöntemlerini yazınız.9. 30-60 metodunda bulunmak istenen ana hedef nedir? a. İlk hadef kerteriz anındaki mesafeyi buluruz. b. Son kerteriz anındaki mesafeyi buluruz. c. İki kerteriz arasındaki mesafeyi buluruz. d. Mevkimizi buluruz. e. Maddeye olan borda mesafesini önceden tespit ederiz.

10. Çapraz iç kerteriz ile Fix mevki bulma yöntemlerinde alınan kerterizlerin kesişimi bir üçgen oluşturuyorsa bunun ismi nedir, Fix mevki bulmak için ne gibi işlem uygulanır yazınız.11. Bir seyirci seyrettiği bir bölgedeki bir adanın yanından geçerken adanın boyunu 3 mil, adanın iki ucu arasındaki açıyı ise Sextant ile 9o ölçmüştür. Adanın gemiden uzaklığını bulunuz.

SEYİR PLANLAMASI1.İLK HAZIRLIKLAR :

Emniyetli bir seyir ancak detaylı bir hazırlık ve planlama ile olur. Prensip olarak her seyircinin titizlikle uygulaması gereken bir kuraldır. Yapılacak plan bir sıra dahilinde olursa seyirciye büyük kolaylıklar sağlar. Geminin belirli bir hedefe intikali için seyre kalkacağı hususunda ilk emir alınır alınmaz, seyir subayı/ seyir personeli seyir planını hazırlamak amacı ile gerekli bilgileri, harita ve dökümanları derlemelidir. 

a.Hareket ve varış zamanına karar verilmesi: Normal olarak bir geminin hareketini emreden komutanlık bu hususu gemiye bir mesaj, özel bir emir veya hareket emri şeklinde ulaştırır. Bu emir dikkatle etüd edilerek hareket ve varış tarih ve zamanları ile intikal seyri, rotalar hususunda bir direktif verilip verilmediği iyice kontrol edilir. Genellikle üst makam hareket ve varış zamanlarını gemi komutanının insiyatifine bırakır. Böyle bir hal tarzı gemi komutanının med-cezir, akıntı ve hava şartlarına göre en uygun zamanları seçmesini sağlar,Bazı durumlarda intikal emirleri seyir sürati ve zamanı gibi faktörleri veya sadece varış zaman ve tarihini kapsayabilir. Hareket ve varış zamanı verilmediği durumlarda seyirci gerekli harita ve dökümanları etüd ederek hareket ve varış zamanlarını hesaplamalıdır. 

b.Kullanılacak haritaların saptanması: İntikal emrinden, varış limanı ve diğer faktörler çıkarıldıktan sonra seyir subayı bu amaçla kullanılabilecek haritaları harita kataloğu aracı ile saptayarak bu haritaların kullanış sırasına göre bulundukları folyoları da belirten bir liste hazırlamalıdır.

c.Kullanılacak neşriyat ve diğer dökümanların saptanması: Seyirin yapılacağı bölgeye ait Fener Kitapları, Kılavuz kitapları, Liman tüzükleri ve diğer seyre yardımcı kitapların gemide mevcut olduğu görülmelidir. Harita ve neşriyatların yürürlük durumlarının kontrolu yapılmalıdır.Lüzumlu bütün harita ve dökümanlar derlendikten sonra bunların günü gününe düzeltilmiş oldukları ve son durumu kapsayıp, kapsamadıkları kontrol edilmelidir. Bu kontrol seyir hidrografi dairesinin yürürlükte olan haritalar ve harita düzeltme listeleri vasıtası ile yapılır. Her gemi söz konusu dairenin dağıtım listesinde olduğundan ve her değişiklik gemiye gönderileceğinden genellikle haritaların son baskıları gemide bulunur. Bu yürürlükteki haritalar listesine göre en son baskı haritalar gemide yok ise derhal Seyir Hidrografi Dairesi ile temasa geçilerek eksiklikler giderilmelidir. Dökümanlar içinde aynı işlem yapılır. Son duruma göre düzeltilmemiş harita ve dökümanların gemiyi felakete götürebileceği unutulmamalıdır. 

2.MED CEZİR VE DİĞER KISITLAYICI FAKTÖRLERİN SAPTANMASI

Diğer faktörler sınırlamadığı taktirde herhangi bir limana giriş veya hareket etme zamanlarının med-cezirin durgun su safhasına rastlatılmasında yarar vardır. Küçük gemiler için limana giriş ve çıkış, akıntının en az olduğu zamanlara rastlatılmalıdır. Geminin çektiği su ile harita derinliği arasında az fark olduğu durumda med cezir cetvelleri kullanılarak su derinliği hesap edilmiş olsa bile çok dikkatli olmak gerekir. Çünkü med-cezir cetvelleri tahminlerden ibaret olup cetvellerde verilmiş değerlerden farklı değerlerle karşılaşmak mümkündür.  Deniz tesislerinin fazla olduğu bir çok limanlarda haftanın belirli günleri için gemilerin limanlara giriş ve çıkış

saatlerini gösteren rehberler yerel otoriteler tarafından yayınlanmaktadır. 3.SEYİR MESAFESİNİN VE İNTİKAL SÜRATİNİN SAPTANMASI

Bu konuda dikkat edilmesi gereken en önemli husus hareket ve varış saatleri olduğuna göre ilk yapılacak iş seyredilecek toplam mesafeyi saptamaktır. Mesafeler haritalar üzerinde seyredilecek rotaların ölçülmesi ile bulunur. Mesafe ile hareket ve varış saatleri saptandıktan sonra intikal sürati saptanır. Bu kıymetin saptanmasında üst makamın emirlerinde belirtilen sürat tahditlerine uyulmalıdır. Daha sonra intikal sürati ile akıntı, rüzgar ve diğer faktörlere göre kumanda edilecek sürate karar verilmelidir. 

4.SEYİR PLANLAMASI

Yukarıda belirtilen hazırlıkları takiben gemi personeli seyirin planlamasına başlayabilir. Bu planlamanın hareketten mümkün olduğu kadar evvel ele alınması seyirciye rotaların seçiminde ve seyir yapılacak bölgenin etüdünde büyük yarar sağlar. 

a.Küçük ölçekli haritalardan genel rotalar seçilir. Genellikle seyir yapılacak rotaların hepsini kapsayan tek bir harita üzerinde görmek gerekir. Böyle büyük bir sahayı kaplayabilecek bir haritanın varlığı seyircinin rotaları ve mesafeleri kolaylıkla saptamasını ve değerlendirme yapabilmesini sağlar.Seyirin kapladığı saha büyük olduğu durumda haritaları birbirini takiben kullanmak genel durumu göstermek üzere yararlıdır.Bunun yanında bir harita el altında bulundurmak gerekir.

b.Büyük ölçekli haritalardan rotalar saptanır Rotalar genel haritalardan seçildikten sonra seyir yapılacak büyük ölçekli haritalar saptanır. Harita ölçeğinin seçiminde gözönüne alınacak husus seyirde yararlanılacak seyir yardımcılarının haritalarda var olmasıdır.Harita ölçeği küçüldükçe harita üzerindeki ayrıntılar azalacağından birçok belirli noktanın gösterilmesinden kaçınılmıştır.Haritaların seçiminden sonra seyir personeli, sembol ve kısaltmaları tanıdığından emin olmak amacı ile her haritayı bilhassa aşağıda belirtilen hususları öğrenmek üzere etüd etmelidir.

1.Derinlikler için kullanılan birim (feet, metre veya kulaç) 2.Yükseklikler için kullanılan birim (feet veya metre) 3.Enlem ölçeği üzerinde ölçülebilecek en küçük mesafe 4.Enlem ölçeği üzerinde taranarak gösterilmiş en küçük mesafe nedir? 5.Harita ölçeğine göre geminin boyu ve devir dairesinin mesafe bakımından önemi nedir? 6.Her haritanın coğrafi hudutları nedir? 7.Haritanın basıldığı tarihe göre verilmiş olan tabii sapma (var) halen ne kadardır ve rota üzerine bir nokta ile diğeri arasında tabii sapma değişmeleri ne kadardır? 8.Sığlıklar ile derin sularda iskandil hatlarının durumları nasıldır? 9.Elektrikli iskandil ile mevki koymaya yarayabilecek anormal derinlikler mevcutmudur, nerelerdedir? 10.Radarla mevki koymaya yarayacak sahil hatları, bariz tepeler ile sahil belirtme noktaları mevcutmudur, nerelerdedir?

c.Tasarlanan rotalar Haritaların seçimini ve etüdünü müteakip seyirci, tasarladığı rotaları önce küçük daha sonra büyük ölçekli haritalarda pilotlayarak üzerlerine ileri hareket süratini ve belirli noktalar arasındaki mesafeleri yazar. Rotalar üzerinde belirli zamanlara tekabül eden parakete mevkilerini göstermekte yarar vardır. Açık denizlerde (okyanus geçişleri gibi) seyirlerde her 12 saat, sahil seyirinde ise her saat başı için parakete mevkilerini işaretlemek yeterlidir. Planlamanın bu safhasında diğer luzumlu bilgilerinde (hareket kontrolünün değişme hudutları, brodkast bölgelerinin değiştiği mevkiler, yasak bölgeler gibi) haritaya işlenmesi gerekir. Bu gibi bilgiler haritada hakiki bölgelerine yakın yerlerine yazılmalıdır. Büyük ölçekli haritalara rotaların geçirilmesinde, kılavuz kitapları ve seyir emirlerinde verilmiş olan bütün bilgiler etüd edilerek daha ayrıntılı analiz yapılmalıdır. Haritalar üzerinde basılı rotalar mevcut ise mümkün olduğu durumda bu rotalar kullanılmalıdır. Zira rotalar uzun senelerin tecrübelerine dayanılarak verilmiş en emniyetli yollardır. Tecrübeli bir seyirci rotaları çizerken sadece yolun nete olduğunu görmekle yetinmez aynı zamanda çizdiği rotanın tehlikelerden mümkün olduğu kadar uzak geçmesini de sağlar. Dönüş mevkileri harita üzerinde belirli şekilde gösterilmelidir. Birlik halinde seyirlerde böyle dönüş mevkilerine isim veya numara vermek muhaberede kolaylık sağlar. Dönüş mevkiilerine tahmini varış saatleri plot üzerinde gösterilmelidir.

d.Tehlikeli sahalar, Kerterizler, Tahditler: Birçok durumda tasarlanan rotalar seyir için tehlikeli olan bölgelere yakın geçebilir. Kayalar sığlıklar gibi tehlikelere ek olarak birçok birliklerin denizlerde yapmakta oldukları top atışları, sualtı silah atışları ve her türlü trafiğe mani faaliyetler seyirci tarafından denizcilere ilanların (NOTİCE TO MARİNERS) ve haritaların etüdü ile iyice öğrenilmelidir. Tasarlanan rotaların üzerinde deniz trafiğinin fazla olup olmadığı veya herhangi bir sürat sınırı koyan özel talimatların var olup olmadığı araştırılmalıdır. (Kılavuz kitapları ve haritalar vasıtası ile) Harita üzerinde böyle bölgeler tercihan mor kalem ile (kırmızıyı kullanmayınız) Çevrilerek gösterilmelidir.Lüzumlu bölgelerde tehlike kerterizleri harita üzerine plotlanmalıdır.   

e.Karşılaşacağımız seyir yardımcıları : Seyir esnasında görülecek seyir yardımcılarına özel bir dikkat verilmelidir. Bu maksatla rotalar civarında görülecek fenerlerin sırasıyla görünüşleri ve karekteristikleri ile görülecekleri tahmin edilen zamanları ve kerterizlerini kapsayan bir liste hazırlanmalıdır.

1.Gündüz fener ve şamandraların tanınması: Normal rüyet (görüş) şartlarında bir fener yüksekliğine göre belli mesafelerden görülebilir ve bina yapısı ve rengi vasıtası ile tanınabilir. Bu bilgiler umumiyetle haritalarda var olup Kılavuz kitaplarında resimleride bulunabilir.Şamandıraların karakteristiklerini haritalardan çıkarmak mümkün olmaz. Bu durumlarda seyir direktifleri (SAİLİNG DİRECTİONS) ve Kılavuz kitaplarına baş vurmak gerekir.

2.Gece fener ve şamandraların tanınması: Limanlar, körfezler ve seyir tehlikelerinin var olduğu bölgeler, ışıklı seyir yardımcıları ile bol miktarda donatılmış olup seyirci bu ışıkları şahsen teker teker tanıyabilmeli ve işi TAHMİNE VEYA ŞANSA ASLA BIRAKMAMALIDIR. Bir çok yeni

haritalarda ışıklı şamandraların çakma ve karanlık müddetleri gibi karakteristikleri gösterilmemiştir. Bu bilgiler için mutlaka fener kitaplarına başvurulmalı ve bilhassa büyük ölçekli haritalarda kitaplardan çıkarılacak ek bilgiler fenerlerin yanında çizilecek bir kare içerisine kaydedilmelidir.

3.Fener görüş mesafelerinin hesaplanması:Seyir planlaması yapılırken seyir sırasında görülebilecek fenerlerin görüş mesafeleri hesaplanmalı ve harita üzerine işaretlenmelidir. Birçok bölgelerde fenerlerin görüş mesafeleri fener irtifaına göre ufuk mesafesi olarak verilmiştir. Dolayısıyla gemideki rasıdın göz yüksekliği bu mesafeyi arttıracaktır. Hesapla fenerlerin görüş mesafelerini bulabilmek için; rasadın göz yüksekliğine göre bulunan ufuk mesafesinden 4.4 mil (15 Feet göz yüksekliği için ufuk mesafesi) çıkarılarak bulunan değer, haritada verilmiş olan fener görüş mesafesine ilave edilmelidir.Bulunan bu mesafeler haritaya işlenir. 

f.Liman girişinde med-cezir ve akıntı hesabı: Limanlara giriş ve çıkışlarda med-cezir zamanları, akıntı sürat ve istikametleri dikkatle hesap edilmelidir. Bazı durumlarda med-cezir akıntıları bilhassa tek uskurlu gemiler için zor durumlar yaratabilir. Seyirci akıntı ve med-ceziri daima kullanacak şekilde planlama yapmalıdır. Bu amaçla med-cezir haritaları veya cetvelleri kullanılır. Açık denizde seyirde aylık ortalamaları gösteren akıntı atlasları kullanarak deniz dibine nazaran yapılması gerekli sürate karar verilmelidir. 

g.Varış limanına ait bilgiler: Gemi limana giriş zamanını ilgili liman otoritesine bildirmeden evvel demir mevkii hakkında hiç bir bilgiye sahip olmayabilir. Bahse konu liman deniz kuvvetlerinin sık sık ziyaret ettikleri bir liman ise haritalar üzerine demir mevkileri ve her birinin salma yarıçapları ile belirli noktalardan kerteriz ve mesafeleri gösterilmiştir. Limanların kılavuz, romorkör hizmeti ve rıhtım durumları ile ilgili bilgiler limana varıştan evvel liman tüzüklerinden çıkarılabilir.Limana varıştan sonra en kısa zamanda liman otoriteleri ile temasa geçilerak son bilgiler temin edilmelidir.  Bir çok limanda, liman başkanlıkları her hafta liman ile ilgili faaliyetleri bir yayın halinde limandaki gemilere bildirmektedir. Bu yerel neşriyatlar aracılığı ile liman faaliyetleri hakkında bilgi edinmek mümkündür. 

h.Liman giriş şartları: Kılavuz ve romorkör mecburiyeti dünyanın hemen hemen her limanında birbirinden farklı olup, bu bilgiler kılavuz kitapları ile liman tüzüklerinden alınabilir. Bazı limanlarda rıhtıma aborda oluşlarda kılavuz ve romorkör zorunluluğu konulmuş iken bir çok limanlarda da muntazaman bir kılavuz hizmeti yoktur. Bu gibi hallerde balıkçılar ile liman ve çevreyi tanıyan yerel denizcilerden yararlanmak gerekir. 

i.Bütün köprüüstü personelinin istifade etmesi için limanla ilgili özel notlar: Bu notta şu hususlar bulunmalıdır, (1) Liman hakkında genel bilgiler (2) İklim (3) Limana yaklaşırken belirli noktalar (4) Limana girişte belirli noktalar ve rehberleme (a) Kılavuz hizmeti (b) Trafik kaideleri (c) Trafik işaretleri

5.GEMİNİN SEYRE HAZIRLANMASI: GENEL: Bir gemi seyre kalkmadan önce ilgili dökümanlar ve gerekli hazırlıklar yapılmalıdır. Her geminin tipine göre bu hazırlıkların değişik olacağı doğaldır. Bir geminin bütün hazırlıklarını eksiksiz yapabilmesi için bir çek listesi hazırlanmalı ve bir forma dökülmelidir. Bu yolla unutulmuş bir konunun kalmaması sağlanır. Genel olarak kontrol listesinde bulunması gerekli konular şunlardır; 

a. 24 saat önce: (1) Kullanılacak bütün seyir alet ve cihazlarının kontrolu yapılır(2) Kronometrenin günlük hatası hesaplanır.(3) Elektronik seyir cihazları kontrol edilir.(4) Kılavuz kitabından gidilecek limanın özellikleri ve talimatlar kısmı okunarak özet çıkarılır.(5) Tahmini kalkış saati hesaplanır.(6) Kullanılacak haritaların son düzeltmelerinin yapılıp yapılmadığı kontrol edilir.(7) Limandan ayrılış ana rotası ve dönüş kerterizleri haritaya plotlanır.(8) Haritaya kurtarma ve tehlike açıları işlenir.(9) Limandaki akıntı hesaplanır (med-cezir)(10) Seyir fenerleri kontrol edilir.(11) Komutanın seyir direktifleri öğrenilir.(12) Dümen donanımı kontrol edilir.

b. 4 saat önce: Ana cayro çalıştırılır. (Cayro tipine göre) c. 30 dakika önce :(1) Seyir timi manevra yerlerini alır.(2)İskandil,Radarlar,Haberleşme cihazları çalıştırılarak kontrol edilir(3) Gemi manyetik pusulası kontrol edilerek ana rotadaki hata miktarı saptanır.(4) Geminin başta, vasatta ve kıçta çektiği su kaydedilir.(5) Seyirde mevki koymak için kullanılan bütün malzeme ve aletler (paraleller, sürat zaman ve mesafe bulucu, haritalar, manevra kağıtları, pergeller, kurşun kalemler, silgiler, stop wach, kerteriz kayıt defteri, dürbünler vs.) kontrol edilir.(6) Seyirde kullanılan dokümanlar kontrol edilir (Uluslararası işaret kod kitabı, denizde çatışmayı önleme tüzüğü, Notik almanak vs.)(7) Cayro arızası sırasında kullanılacak olan kerteriz diskleri kontrol edilir.(8) Cayro pusula hatası kontrol edilir. Cayro ripiterleri ana cayroya göre düzeltilir.(9) Seyir fenerleri kontrol edilir.(10) Dümen motorları devreye alınarak kablo kontrolu ve dümen kontrolu yapılır.(11) Düdük ve makina telgrafları kontrolu yapılır. Yukarıdaki kontroller yapıldıktan sonra seyir branşı eksiksiz olarak seyire hazırdır. Gemi personeli gerekli gördüğü hususları yukarıdaki maddelere ekleyebilir.

ÇALIŞMA SORULARI 1. Seyir planlamasının önemini açıklayınız.  2. Seyre hazırlık çek listesine göre köprüüstü seyir hazırlığını  sırası ile yazınız.3.Seyir hazırlığında cayro pusula kaç saat önce çalıştırılmalıdır?  a. 1 saat önce. b. 2 saat önce. c. 4 saat önce.  d. 12 saat önce. e. 30 dakika önce.4. Seyir hazırlığında seyir fenerleri ve gazlı seyir fenerleri kaç  saat önce kontrol edilmelidir? 

a.1 saat önce b.24 saat önce c. 12 saat önce  d. 4 saat önce. e. Yakılmadan önce.

DENİZDE ÇATIŞMAYI ÖNLEME TÜZÜĞÜ :22.9.1965 Tarih ve 6/5243 sayılı Bakanlar Kurulu kararıyla yürürlüğe konulan

Denizde Çatışmayı Önleme Tüzüğü yerine kaim olmak üzere Hükümetlerarası İstişari Denizcilik Teşkilatı ( IMCO )'nun 4-20 Ekim 1972 tarihleri arasında Londra'da düzenlediği konferansta kabul edilen 1972 tarihli Denizde Çatışmayı Önleme Tüzüğü 15 Temmuz 1977 den geçerli olmak üzere Bakanlar Kurulunun 7/14561 sayılı kararıyla onaylanmış ve 16273 sayılı resmi gazetede yayınlanmış olup, Uluslararası yapılan değişiklikler ise yine bakanlar kurulunun 20 Eylül 1984 tarihinde ve 84/8541 sayılı kararıyla kabul edilerek 18 Kasım 1984 tarih ve 18579 sayılı gazete ile yayınlanmıştır. Tüzüğe gelen değişme ve düzeltmeler 1988 baskısında yer almıştır. Denizde Çatışmayı Önleme Tüzüğü III bölümden oluşmaktadır. I. Bölüm : Denizde Çatışmayı Önleme Tüzüğü II. Bölüm : Fenerlerin ve şekillerin görülmeleri yerleştirilmeleri ve teknik ayrıntıları. III.Bölüm : Fenerler şekiller ve ses işaretleri.

BÖLÜM IKURAL 1: Bu kurallar açık denizlerde ve açık denizlerle bağlantılı olan ve açık deniz gemilerinin seyredebileceği sularda bulunan gemilerin tümüne uygulanacaktır. Tüm ülke hükümetleri kendisine bağlı gemilerde kullanılan tüm ışıklı ve ses işaretlerinin bu kurallara uygun olarak bir karışıklığa meydan vermeyecek şekilde olmasını sağlayacaktırKURAL 2: "SORUMLULUK": Bu kurallardaki hükümlerden hiçbiri, herhangi bir tekneyi veya sahibini, kaptanı veya gemi adamlarını bu kurallara uyma veya gemicilerin her zamanki görevlerinin veya özel durum ve koşullarının gerektirdiği herhangi bir tedbirin alın ması hususundaki ihmallerinin sonuçlarından kurtaramaz. Bu kuralları yorumlarken ve uygularken ilgili teknelerin sınırlı oluşları hususu da dahil ani bir tehlikeden kaçınırken bu kuralların hükümlerinden ayrılmayı gerektirebilecek olan hususlar dahil ani seyir çatışmasının ve herhangi bir özel şartın tüm tehlikeleri gözönünde tutulacaktır.KURAL 3: "GENEL TANIMLAR": Denizde Çatışmayı Önleme Tüzüğü kurallarını tam olarak yorumlayabilmek için kural üç'teki tanımların çok iyi bilinmesi gerekir.  

(a) TEKNE : Su üstünde kalkarak seyreden ve deniz uçakları dahil su üzerinde taşıma aracı olarak kullanılmakta olan veya kullanılmaya elverişli bulunan hertürlü deniz aracını içine alır. (b)KUVVETLE YÜRÜTÜLEN TEKNE:Makine ile yürütülen herhangi bir tekne anlamına gelecektir. (c)YELKENLİ TEKNE: Var olsa bile yürüten makinesinin kullanılmaması şartıyla yelken ile seyreden bir tekne anlamına gelecektir. (d)BALIKÇILIK YAPAN TEKNE: Manevra kabiliyetini sınırlayan, ağlar, oltalar, troller veya diğer avlama araçları ile balık avlayan bir tekne anlamına gelecek fakat manevra kabiliyetini kısıtlamayacak olan oltalar veya diğer avlanma araçları ile balık avlayan bir tekneyi kapsamayacaktır. (e)DENİZ UÇAĞI: Su üstünde manevra yapmak üzere inşa edilmiş hertürlü hava aracını kapsar. (f)KUMANDA ALTINDA BULUNMAYAN TEKNE: Bazı istisnai şartlar sebebiyle bu kuralların gereğine uygun olarak manevra yapma gücü olmayan ve bu yüzden diğer bir teknenin yolundan çıkma yeteneği bulunmayan bir tekne anlamına gelecektir. (g)MANEVRA KABİLİYETİ SINIRLI TEKNE: Yaptığı iş nedeniyle bu kuralların

gereğince uygun olarak manevra yapma gücü sınırlanan ve bu yüzden diğer bir teknenin yolundan çıkma yeteneği olmayan bir tekne anlamına gelecektir. Bunlar; (1) Kablo veya boru döşeyen tekne, (2) Tarama/sualtı çalışması yapan tekne, (3) Denizde ikmal, varagele yapan gemiler, (4) Mayın tarama işi yapan tekne, (5) Yedek çeken ve çekilen tekne, (h)SU ÇEKİMİ NEDENİYLE KISITLI TEKNE: Seyre elverişli sularda mevcut su derinliği ve genişliğinin kendi çektiği su ile ilişkisi nedeniyle izlediği rotadan ayrılma gücü önemli bir şekilde kısıtlanan, kuvvetle yürütülen bir tekne anlamına gelecektir. (i)ÜZERİNDE YOL BULUNAN TEKNE: Bir teknenin demirli olmadığı veya karaya bağlı bulunmadığı veya karaya oturmadığı anlamına gelecektir. (j)KISITLI GÖRÜŞ: Görüşün sis, pus, kar yağışı, şiddetli yağmur fırtınası, kum fırtınası veya herhangi diğer benzeri sebeple kısıtlı oluşu anlamına gelecektir. (k) Teknelerden birinin diğeri tarafından gözle görülmesi halinde teknelerin birbirlerini gördükleri varsayılacaktır. 

BÖLÜM B : MANEVRA VE SEYİR KURALLARI KISIM-1 : Her türlü Görüş Koşullarında Teknelerin Yönetimi

KURAL-4 "UYGULAMA" : Bu kısımdaki Kurallar her türlü görüş koşullarında uygulanır.KURAL-5 "GÖZCÜLÜK" : İçinde bulunulan durum ve koşullarda, durumun ve çatışma tehlikesinin tamamen değerlendirilmesini sağlamak üzere, Elde mevcut tüm uygun araçların yanı sıra her tekne her zaman tam bir görme ve işitme gözcülüğü yapacaktır.KURAL-6 "EMNİYETLİ HIZ" : Çatışmayı önlemek üzere uygun ve etkili harekete geçebilmek ve içinde bulunulan durum ve koşulların gerektirdiği bir mesafede durdurulabilmesi için her tekne her zaman emniyetlibir hızla ilerleyecektir.KURAL-7 "ÇATIŞMA TEHLİKESİ" : Her tekne çatışma tehlikesi olup olamadığını saptamak için içinde bulunduğu durum ve koşullara uygun elde mevcut araçların tümünü kullanacaktır.Herhangi bir tereddüt mevcut olduğu takdirde böyle bir tehlike varsayılacaktır. YAKLAŞAN BİR TEKNENİN PUSULA KERTERİZİNİN FARKEDİLİR DERECEDE DEĞİŞMEMESİ HALİNDE TEHLİKE VARSAYILACAKTIR. KURAL-8 "ÇATIŞMAYI ÖNLEME HAREKETİ": Olayın koşulları elverişli olduğu takdirde çatışmayı önlemek üzere yapılacak her rota ve/veya hız değişimi gözle veya radarla diğer bir teknenin çabucak görebieceği kadar büyük olacak ve birbiri ardından yapılacak küçük rota ve/veya hız değişimlerinden kaçınılacaktır. Kritik durumlarda hız yavaşlatılacak gerekirse durdurulacaktır. KURAL-9 "DAR KANALLAR" : (a) Dar bir kanal veya geçit boyunca ilerleyen bir tekne geçit veya kanalın emin ve uygulayabildiği kadar kendi sancak tarafındaki dış sınırına yakın seyredecektir. (b) Boyu 20 m'den az olan bir tekne veya yelkenli tekne dar bir kanal veya geçitte emniyetle seyreden bir teknenin geçişine engel olmayacaktır. (c)Balıkçılar kanal/geçitte balıkçılık yaparken çapariz veremez.  (d)Dar kanalda karşıdan karşıya geçerken seda işaretlerine riayet edilecektir. (e)Geçen veya geçilen teknelerce uygun seda işaretleri verilecektir. (f)Mecbur kalmadıkça dar kanallarda demirleme yapılmaz.

KURAL-10 "TRAFİK AYIRIM DÜZENLERİ" : Bu kural teşkilatın kabul ettiği trafik ayırım düzenlerine uygulayacaktır. 

KISIM-2 : Birbirini Gören Teknelerin Davranışları. KURAL-11 "UYGULAMA": Bu kısımda mevcut kurallar birbirini gören tekneler için uygulanır.KURAL-12 "YELKENLİ TEKNELER"KURAL-13 "YETİŞME": Bir tekneye yetişen bir tekne yetişilen bir teknenin yolundan çıkacaktır.KURAL-14 "PRUVA PRUVAYA GELİŞ DURUMU": Kuvvetle yürütülen iki tekne çatışma tehlikesi söz konusu edilecek surette birbirlerine karşı veya karşıya yakın birer rota ile yaklaşmaları halinde bu teknelerden herbiri diğerinin iskelesinden geçmek üzere rotasını SANCAĞA değiştirecektir.KURAL-15 "AYKIRI GEÇİŞ" : Kuvvetle yürütülen İki teknenin çatışma tehlikesi doğuracak şekilde birbirini aykırı olarak geçmeleri halinde; diğer tekneyi SANCAK tarafından gören tekne onun yolundan ÇIKACAK, koşullar elverdiği takdirde diğerinin pruvasından geçmeyecektir.KURAL-16 "YOL VEREN TEKNE" : Diğer bir tekneye yol vermekle yükümlü olan tekne iyice neta olmak üzere olanağı kadar erken ve belirgin olarak manevrasını yapacaktır.KURAL-17 "YOL VERİLEN TEKNENİN DAVRANIŞI" : İki tekneden biri diğerinin yolundan çıkmak zorunluluğunda bulunduğu yerlerde diğeri kendi rota ve hızını korur. Teknelerden herbiri çatışmayı önlemeye yardımcı olacaktır.KURAL-18 TEKNELER ARASINDAKİ SORUMLULUKLAR. (a)Üzerinde yol bulunan kuvvetle yürütülen tekne; Kumanda altında olmayan, Manevra gücü kısıtlı, Balıkçılıkla uğraşan, Yelkenli bir teknenin yolundan çıkacaktır. (b)Üzerinde yol bulunan yelkenli tekne; Kumanda altında bulunmayan, Manevra yapma gücü kısıtlı olan, Balıkçılıkla uğraşan bir teknenin yolundan çıkacak. (c)Üzerinde yol bulunan balıkçılıkla uğraşan bir tekne;Kumanda altında bulunmayan, Manevra gücü kısıtlı bir teknenin yolundan çıkacaktır.

KISIM-3 : Kısıtlı Görüş Koşullarında Teknelerin DavranışlarıKURAL-19 "KISITLI GÖRÜŞ KOŞULLARINDA TEKNELERİN DAVRANIŞLARI": Bu kural görüş şartları kısıtlı olan bir alanda veya böyle bir alana yakın yerlerde seyrederken birbirini görmeyen teknelere uygulanacaktır. Her tekne kısıtlı görüşün içinde bulunulan durum ve koşullarına göre ayarlanacak olan emniyetli bir hızla ilerleyecektir.Kuvvetle yürütülen bir tekne ani manevralar için makinalarını hazır bulunduracaktır.KURAL-20 "UYGULAMA" : Bu bölümdeki kurallara bütün hava koşullarında uyulacaktır. Fenerlere ait kurallar güneşin batışından doğuşuna kadar uygulanacak ve bu süre içerisinde Kurallarda belirlenen fenerlerle karıştırılmayacak veya bunların görünüşlerini veya ayırıcı karakterlerini bozmayacak veya iyi bir gözcülük yapılmasını engellemeyecek olan fenerler dışında diğer hiçbir ışık gösterilmeyecektir.KURAL-21 "TANIMLAR" : (a) SİLYON FENERİ : Teknenin Baş-Kıç orta hattı üzerine konulan 225olik bir ufuk yayı üzerinde kesiksiz bir ışık gösteren ve teknenin her iki tarafından tam pruvadan itibaren kemerenin 22.5o gerisine kadar ışık gösterecek şekilde yerleştirilmiş beyaz bir fener anlamına gelecektir. (b)BORDA FENERLERİ: Herbiri 112.5o lik bir ufuk yayı üzerinde tam pruvadan kendi tarafındaki kemerenin 22.5o gerisine kadar kesiksiz bir ışık gösterecek şekilde yerleştirilmiş sancak tarafında, YEŞİL, iskele tarafında KIRMIZI fener anlamına gelecektir. Boyu 20 metreden kısa teknelerde, borda fenerleri teknenin baş-kıç orta hattı üzerinde bulunan bir fanus içinde birleşik olarak taşınabilir. (c) PUPA FENERİ : Olanağı kadar teknenin kıç tarafına yakın bir yere konulan,

ufkun 135o lik bir yayı üzerinde kesiksiz beyaz bir ışık gösteren, tam kıçtan itibaren geminin her iki bordasında 67.5olik bir ışık göstermek üzere yerleştirilmiş beyaz ışık veren bir fener anlamına gelecektir. (d) YEDEKLEME FENERİ : Bu kuralın (C) parağrafında belirlenen Pupa feneri ile aynı nitelikte sarı renkli fener anlamına gelecektir. (e) HER TARAFTAN GÖRÜNEN FENER : Ufkun 360o'lik yayı üzerinde kesiksiz ışık gösteren bir fener anlamına gelecektir. (f)ÇAKAR FENER : Düzenli aralıklarla dakikada 120 veya daha fazla çakan bir fener anlamına gelecektir.KURAL-22 "FENERLERİN GÖRÜNÜŞÜ" : Bu kurallarda belirtilen fenerler en az aşağıda yazılı mesafelerden görünebilmeleri için bu kuralların birinci ekinin sekizinci kısımda belirlenen şiddette olacaklardır. a. Boyları 50 Mt. ve daha fazla olan tekneler; Silyon Feneri : 6 Milden, Bordo Feneri : 3 Milden, Pupa Feneri : 3 Milden, Yedekleme Feneri : 3 Milden,Her yerden görünen Beyaz, Kırmızı, Yeşil, Sarı fenerler: 3 Milden b. Boyları 12 metre ve daha fazla olan fakat 50 metreden az olan tekneler. - 5 Milden görünür silyon feneri; Ancak boyları 20 metreden az olan teknelerde 3 milden görünür olacaktır. - 2 Milden görünür borda feneri, - 2 Milden görünür pupa feneri - 2 Milden görünür yedekleme feneri - 2 Milden ve her yönden görünür beyaz, kırmızı, yeşil veya sarı fener. c. Boyu 12 metreden az olan tekneler; - 2 Milden görünür silyon feneri, - 1 Milden görünür borda feneri, - 2 Milden görünür pupa feneri, - 2 Milden görünür yedekleme feneri. - 2 Milden ve her yönden görünür,Beyaz, Kırmızı,Yeşil veya sarı fenerKURAL-23 "ÜZERİNDE YOL BULUNAN KUVVETLE YÜRÜTÜLEN TEKNE" :50 Metreden Büyük : 2 Silyon, Borda fenerleri, Pupa feneri 50 Metreden Küçük : 1 Silyon, Borda fenerleri, Pupa feneri Hava yastıklı tekneler yukardaki seyir fenerlerine ilaveten 360oden görünen sarı renkte çakar fener gösterecektir.KURAL-24 "ÇEKEREK VE İTEREK YEDEKLEME" a.Yedekleyen; (1)Yedek boyu 200 m'den az: Seyir fenerlerine ilaveten iki silyon ve pupa feneri üstünde sarı yedekleme feneri gösterecektir. (2)Yedek boyu 200 m'den fazla: Seyir fenerlerine ilaveten üç silyon feneri ve pupa feneri üstünde sarı yedekleme feneri gösterecektir. b.Yedeklenen ;Borda fenerlerini ve pupa fenerini gösterecektir. c.Yedekleyen; Gündüz en iyi görülen yere eşkenar dörtgen şekil gösterecektir.KURAL-25 "ÜZERİNDE YOL BULUNAN YELKENLİ TEKNELER VE KÜREKLİ TEKNELER" Üzerinde yol bulunan bir yelkenli tekne a. Borda fenerleri b. Bir pupa feneri gösterecektir. Üzerinde yol bulunan yelkenli tekne belirtilen fenerlere ek olarak en iyi görülebilecek bir yer olan direk başı veya direk başına yakın bir yerde üstte kırmızı altta yeşil 360oden görülebilecek iki fener taşıyabilir.

KURAL-26 "BALIKÇI TEKNELERİ" Balıkçılıkla uğraşan bir tekne üstteki yeşil alttaki beyaz renkte olan ve dikey bir doğru üzerinde bulunan ve 360oden görülen iki fener veya tepeleri birbirine bitişik iki koni gösterecektir. Balıkçılıkla uğraşmadıkları zamanlar bu kurallar da belirtilen fenerler yerine kendi boylarındaki bir teknenin fenerlerini göstereceklerdir.KURAL-27 "KUMANDA ALTINDA BULUNMAYAN VE MANEVRA GÜCÜ KISITLI TEKNELER" Kumanda altında bulunmayan bir tekne; En iyi görülebilecek yerde dikey bir doğru üzerinde ufkun her arafından görülür 2 Kırmızı fener, En iyi görülebilecek yerde 2 Siyah küre,Su üzerinde ilerlerken bunlara ek olarak borda fenerleri ve pupa feneri gösterecektir.  Manevra gücü kısıtlı tekne; En iyi görülecek yere seyir fenerlerine ilave olarak 3 fener gösterecek. Bu fenerlerin en üsteki ve enalttaki kırmızı ortadaki beyaz olacaktır. Bunun yerine gündüz üç şekil gösterecek üsteki ve alttaki küre, ortadaki eşkenar dörtgen olacaktır.  Tarama ve sualtı işleri ile uğraşan bir tekne ; Engelin bulunduğu tarafı işaret etmek üzere dikey bir doğru üzerinde her yönden görünür iki kırmızı fener veya iki küre, Diğer teknenin geçebileceği tarafı işaret etmek üzere dikey bir doğru üzerinde her yönden görülür iki yeşil fener veya iki eşkenar dörtgen gösterecektir.  Dalgıç işleri ile uğraşan tekne, Dikey bir doğru üzerinde her yönden görünür üç fener gösterecek bu fenerlerden üstteki ve alttaki kırmızı ortadaki beyaz olacaktır. Uluslararası kod "A" flamasının her yönden görülebilmesi için önlem alacaktır.  Mayın temizleme işleri ile uğraşan tekne seyir fenerlerine ilaveten her yönden görülür üç yeşil fener yada üç küre gösterecektir. KURAL-28 "SU ÇEKİMLERİ NEDENİYLE SEYİRLERİ KISITLI OLAN TEKNELER"  Su çekimleri nedeniyle kısıtlı olan tekneler Seyir fenerlerine ilaveten en iyi görülebilecek bir yerde alt alta 3 kırmızı fener veya bir silindir gösterebilir. KURAL-29 "KILAVUZ TEKNELERİ" a. Demirli iken Demir fenerine ilaveten üstte beyaz altta kırmızı fener gösterecektir. b. Seyirde iken Seyir fenerlerine ilaveten üstte beyaz alta kırmızı fener gösterecektir. KURAL-30 "DEMİRLİ VE KARAYA OTURMUŞ TEKNELER" Demirli olan bir tekne en iyi görülebilecek bir yerinde, Baştarafında ufkun her tarafından görülen 1 beyaz fener veya bir küre, Kıç veya kıç tarafa yakın bir yerde baştakinden daha az yükseklikte ufkun her tarafından görülen bir beyaz fener gösterecektir. Boyları 50 metreden daha kısa olan tekneler ufkun her tarafından görülebilecek şekilde bir beyaz fener gösterebilir. Demirli bir tekne isterse, boyu 100 metre ve daha uzun olan bir tekne zorunlu olarak güvertelerini ışıkla aydınlatacaklardır.  Karaya oturan bir tekne liman fenerlerine ilaveten; Gündüz; Dikey doğru üzerinde ufkun her tarafından görülen 3 siyah küre,Gece; Dikey doğru üzerinde ufkun her tarafından görülen 2 kırmızı fener gösterecektir. KURAL-31 "DENİZ UÇAKLARI 

BÖLÜM-D SES VE IŞIK IŞARETLERİ" KURAL-32 "TANIMLAR" Kısa düdük : 1 saniye süreli düdük Uzun düdük : 4-6 saniye süreli düdükKURAL-33 "SES İŞARETİ İÇİN ALETLER" a.Düdük b. Kampana c. Gong KURAL-34 "MANEVRA VE UYARMA İŞARETLERİ" Kuvvetle yürütülen ve seyir halinde bulunan bir tekne diğerini gördüğü zaman bu kurallar uyarınca manevra yaptığında düdüğü ile aşağıdaki işaratleri vererek bu

manevrasını belli edecektir. 

a.Bir kısa düdük(1 Çakar):Rotamı sancağa doğru değiştiriyorum. b.İki kısa düdük(2 Çakar):Rotamı iskeleye doğru değiştiriyorum. c.Üç kısa düdük (3 Çakar):Tornistan çalıştırıyorum.  Yetişip geçmeye niyetli olan gemi: Senin sancak tarafından geçmek niyetindeyim : İki uzun düdüğü takip eden bir kısa düdük. Senin iskele tarafından geçmek niyetindeyim : İki uzun düdüğü takip eden iki kısa düdük. Geçilen tekne diğer geminin niyeti uygunsa buna uygun olduğunu belirtmek üzere : Bir uzun bir kısa bir uzun bir kısa düdük işareti, Birbirini gören iki tekne birbirinin niyetini anlayamazsa 5 kısa düdük çalacaktır. KURAL-35 "KISITLI GÖRÜŞ HALLERİNDE VERİLECEK SEDA İŞARETLERİ" a.Üzerinde yol bulunan kuvvetle yürütülen bir tekne 2 dakikadan fazla olmayan aralıklarla BİR UZUN düdük çalacaktır. b.Yolda olan fakat durup su üzerinde ilerlemeyen bir tekne 2 dakikadan fazla olmayan aralıklarla birbiri ardına İKİ UZUN düdük çalacaktır. c.Kumanda altında bulunmayan, manevra yapma gücü kısıtlı olan, su çekimi nedeniyle kısıtlı olan, Yelkenli,Balıkçılıkla uğraşan, Yedekleme işi ile uğraşan tekne 2 dakikadan fazla bir süre olmayan aralıklarla BİR UZUN İKİ KISA düdük çalacaktır. d.Yedeklenen bir gemi iki dakikada bir BİR UZUN ÜÇ KISA düdük çalacaktır.KURAL-36 "DİKKAT ÇEKME İŞARETLERİ" KURAL-37 "TEHLİKE İŞARETLERİ" KURAL-38 "İSTİSNALAR"  BOĞAZLAR VE MARMARA BÖLGESİ DENİZ TRAFİK DÜZENİ HAKKINDAKİ TÜZÜĞÜN ÖNGÖRDÜĞÜ DÜZENLEMELER1. "Boğazlar ve Marmara Bölgesi Deniz Trafik Düzeni" hakkındaki tüzük, 1 Temmuz 1994 tarihinden itibaren İstanbul Boğazı, Marmara Denizi ve Çanakkale Boğazında uygulanmaya başlamıştır. 2. Anılan tüzük 11 Ocak 1994 tarih ve 21815 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmış olup, 24 Mayıs 1994 tarihinde Londra'da yapılan "Uluslararası Denizcilik örgötü (IMO) Deniz Güvenliği Komitesi" (MSC) toplantısında; Rusya Federasyonu, Yunanistan ve Kıbrıs Rum Yönetimi başta olmak üzere 7 ülkenin muhalefetine rağmen diğer ülkeler tarafından kabul edilerek, komite tarafından onaylanmıştır.3. Anılan Komitede "Türk Boğazlarındaki Trafik Ayırım Şemaları" başlıklı gündem maddesiyle görüşülen tüzükle ilgili olarak, 11 Haziran 1994 ve 23 sayılı, 18 Haziran 1994 ve 24 sayılı denizcilere ilanlarla ayrıntılı bilgi verilmiş olup, Trafik Ayırım Düzenlerini (TSS) içeren yeni yayın haritalar yayınlanmıştır. 4.Tüzük,İstanbul ve Çanakkale Boğazları ile Marmara Denizindeki trafiğin can ve mal emniyeti açısından daha güvenli hale getirilmesi, gemi teknolojisindeki gelişme ve sayısal değişimin yarattığı tehdidi önlemeyi amaçlamakta, boğazlardan geçiş için yeni trafik ayırım şeritleri oluşturulmaktadır. Bu şekilde boğazlardan geçecek gemilerin daha güvenli seyretmeleri sağlanabilecektir. 5. Boğazlardan geçecek gemilerin teknik durumları ve bildirimleri tüzüğün altıncı maddesinde açıklanmış olup, gemilerin teknik bakımdan aşağıda belirtilen koşullara uygun olduğunun saptanması ve bu durumlarının jurnallere yazılması öngörülmektedir. a. Ana yürütme makina ve yardımcıları normal çalışır durumda olacak ve her an manevraya hazır bulundurulacaktır. b. Acil durum jeneratörleri her an devreye girebilecek durumda olacaktır. c. Ana ve yedek dümen donanımı ile pusula ve radar normal çalışır durumda olacaktır.

d. Köprüüstü torna, dümen ve pitch göstergeleri çalışır ve ışıklandırılmış durumda olacaktır. e. Seyir fenerleri, gemi düdüğü çalışır durumda ve köprüüstü teçhizatı tamam durumda olacaktır. f. Köprüüstü ile baş, kıç,dümen ve makine dairesi arasındakiler başta olmak üzere, tüm gemi için haberleşme sistemleri ve alarmları işler durumda olacaktır. g. VHF cihazı yada cihazları iyi çalışır durumda olacaktır. h. Işıldak ve iyi durumda en az bir dürbün, köprüüstlerinde gece ve gündüz her an kullanıma hazır olacaktır. i. Irgat ve donanımı çalışır durumda ve her iki demir fundaya hazır olacak başında personel bulundurulacaktır. j. Tehlikeli yük taşıyan gemilerin baş ve kıç tarafında birer özel yangın tel halatı hazır bulunacaktır. Tehlikeli yük taşıyanların dışındaki gemilerde baş ve kıçta kullanılmaya hazır birer yedekleme halatı ve el inceleri bulundurulacaktır. k. Gemi manevrayı ve dümen tutmayı olumsuz etkileyecek kadar kıçlı olmayacak ve hiçbir gemi boğazlara başlı olarak girmeyecektir. l. Gemi olanaklar elverdiği sürece pervanesi tamamen su düzeyinin altında kalacak şekilde tirimlendirilmiş olacak ve zorunlu hallerde su düzeyinin üstünde kalan pervane kanadı pervane çapının %5 ini geçmeyecektir. m. Gemi köprüüstünden bakıldığında, pruva ve ilerisindeki deniz alanı kolayca görülebileceği biçimde trimlendirilmiş ve yüklenmiş olacaktır. n. Son düzeltmeleri yapılmış Boğazlar Bölgesi seyir haritaları gemide bulundurulacaktır. o. Gemiler, gemi adamlarının eğitim, belgelendirme ve vardiya standartları hakkında uluslararası sözleşmeye (STCW-78) uygun personelle donatılmış olacaktır. 

6. Tüzükte Seyir Planı-I (SP-I/Sailing Plan-I) ve Seyir Planı II (SP-II/Sailing Plan-II) kavramları tanımlanmaktadır. SP I'e göre; tehlikeli yük taşıyan gemilerle, donatan ve acenteleri İstanbul ve Çanakkale Boğazlarına girişten en az 24 saat önce

Trafik Kontrol Merkezlerine; a. Geminin adı b. Geminin Bayrağı c. Çağrı işareti d. Tonajı e. Kalkış ve varış limanı f. Yükü g. Kılavuz kaptan talebi olup olmadığı h. Seyrini sınırlayan yetersizlikleri varsa bunları ve benzeri bilgileri vereceklerdir. Marmara Limanlarından kalkacak tehlikeli yük taşıyan gemilerle 500 groston ve daha büyük gemiler ise SPI'i kalkışlarından 6 saat önce vereceklerdir.  SPI'i vermiş olan ve teknik bakımdan geminin uygun durumda olduğunu saptayan gemi kaptanları, boğaz ağzına varışlarından 2 saat önce ya da boğaz ağzına 20 mil kala (hangisi önce gerçekleşirse) VHF ile trafik kontrol istasyonuna; a. Geminin adı b. Bayrağı c. Çağrı işareti d. Rapor mevkii e. Boğaz ağzına tahmini varış zamın f. Kılavuz Kaptan talebi olup olmadığı

g. Seyrini sınırlayan yetersizlikleri ve benzeri bilgileri ihtiva eden SPII'yi vereceklerdir.7. Gemiler SPII'yi verdikten sonra, trafik kontrol istasyonu tarafından verilecek bilgiyi gözönünde tutarak hareket edecekler, SPII yi verdiklerini ve boğaz trafiği ile ilgili aldıkları bilgiyi jurnallerine yazacaklardır. 8. Tüzüğün 11. maddeki Monteux Kovansiyonu'na uygun olarak yapılan trafik ayrımı düzenlemeleri çerçevisinde trafik ayrım düzeninin uygulanması denetlenmesi ve rapor sisteminin işlerliği için; a. Trafik Kontrol Merkezi'nin b. Trafik Kontrol İstasyonu'nun kurulmasını öngörmektedir. 9. Tüzüğün 14.maddesi transit gemilerin demirleme şartlarını hükme bağlamıştır.Bu kurala göre; Boğazlar ve Marmara Bölgesi'nden transit geçen gemiler, zorunlu gereksinmeleri karşılayabilmek için Liman Başkanlığı'ndan izin almak koşulu ile demirleme yerlerinde ilgili kuruluşların gözetimi altında pratika almaksızın 48 saat kalabilirler.48 saatten fazla limanda kalmak isteyen gemilerin serbest pratika almak zorunluluğu getirilmektedir. Bu bahse konu düzenleme ile transit geçen gemilerin 48 saate kadar Liman Başkanlığı'nın izni ile belirlenen demirleme yerlererinde kalmaları transit geçen gemi statüsünü bozmamaktadır.10. Tüzüğün 24.maddesi zorunlu nedenlerle trafiğin durdurulmasını düzenlemiştir. Bu düzenleme ile; Boğazlardaki deniz trafiği su üstü ve sualtı inşaat çalışmaları ve sondajları, yangın söndürme, bilimsel çalışmalar, sportif faaliyetler ile kurtarma yardım, deniz kirlenmesini önleme ve ortadan kaldırma çalışmaları, kaza yada suçluların izlenmesi işlemleri ve benzeri durumlar nedeniyle idarece geçici olarak durdurulabilir. Geçişin durdurulması ve başlatılması, ilgili liman Bakanlığı ve Trafik Kontrol istasyonları'nca gemilere duyurulması da ayrıca hükme bağlanmıştır. Montreux Konvansiyonu'nun 2. maddesi uyarınca ticaret gemilerinin "gece ve gündüz" geçiş ve seyrüseferin tam serbestisinden" yararlanması öngörülmektedir. Ticaret Gemileri Boğazların girişinde sağlık kontrolünden geçtikten sonra Montreux konvansiyonu'na göre; "Boğazlardan geçişleri esnasında başka biçbir tevakkufa mecbur" edilemezler. 

1982 tarihli Birleşmiş milletler konvansiyonu'nun 42/2. 44 ve 45/2 maddeleri gereğince ve genel kabul görmüş milletlerarası kurallar uyarınca güvenlik nedeni ile zorunlu olsa ve geçici olsa dahi Türk Boğazlarından geçişlerin ertelenmiyeceği öngörülmektedir.  Bu hukuki durum dikkate alındığında, Montreux Konferansında saklı tuttuğumuz "Zabıta" yetkimize dayanarak, Boğazlardan transit geçişi, ancak "geçiş güvenliğini sağlamak" amacıyla ve ulaştırma için tehlikeli olan durumları duyurmak yükümlülüğümüzü ileri sürerek belirli bir süre için durdurabiliriz. 11. Nükleer güçle yürütülen veya nükleer, tehlikeli zararlı yük ve atık taşıyan gemilerin statüsü tüzüğün 30. maddesinde düzenlenmiştir. Tüzük 2/4 maddesinde Nükleer, tehlikeli zararlı yük ve atık taşıyan gemileri iki ana kategoriye ayırmıştır. a. Askeri gemiler dışında nükleer güçle yürütülen gemi, b. IMO tarafından tehlikeli yük olarak sınıflandırıldıkları (petrol ve türevleri dahil) yükleri ve MARPOL ve eklerinde bahsedilen denizi kirletici yük taşımak amacıyla inşa edilmiş ve aynı amaçlar için çalıştırılan gemilerdir. 30. madde de belirtilen kurala göre; "Boğazlar ve Marmara Bölgesi'ndengeçiş yapmak isteyen (a) Nükleer güçle yürütülen ya da nükleer yük ve atık taşıyan gemiler, ilgili mevzuat uyarınca Başbakanlık Denizcilik Müsteşarlığı'ndan (b) Tehlikeli, zararlı atık taşıyan gemiler de Çevre Bakanlığı'ndan seferlerinin planlanması aşamasında izin almak zorundadırlar. Ayrıca tüzükte; tehlikeli yük taşıyan gemilerle geçişi özel izne bağlı nükleer güçle

yürütülen nükleer yük taşıyan ya da nükleer, tehlikeli ve/veya zararlı atık taşıyan gemilerin, IMO tarafından çıkartılan kurallara uygun olarak taşıyacakları öngörülmektedir. 12. Montreux konvansiyonu'na göre kılavuzluk ve römorkaj ihtiyaridir. Bu ihtiyari hizmetler karşılığı alınacak ücretlerin miktarı Türk hükümeti tarafından zaman zaman yayımlanması öngörülmektedir. Tüzüğün 31. maddesi Boğazlardan geçen 150 m. ve daha büyük Türk gemilerinin seyir, can, mal ve çevre güvenliği bakımından kılavuz kaptan almak ZORUNLULUĞU getirilmiştir. Aynı hüküm; yabancı bayraklı gemilerin, güvenlik bakımından kılavuz kaptan alma yönünden uyarılmasını öngörmektedir.

1. Su üstünde kalkarak seyreden ve deniz uçakları dahil su üzerinde taşıma aracı olarak kullanılmakta olan veya kullanılmaya elverişli bulunan her türlü deniz aracına............denir.2. Kumanda altında olmayan tekne ne demektir?3. Bir tekne hangi işler nedeniyle manevra kabiliyeti sınırlı tekne anlamına gelir? a. b. c. d. e.4. Silyon feneri kaç derecelik bir sektörü aydınlatır? a. 180o b. 270o c. 90o d. 225o e. 112o.55. Borda feneri pruvadan itibaren kaç kertelik sektörü aydınlatır. a. 8 kerte b. 25 kerte c. 12 kerte d. 20 kerte e. 10 kerte6. Seda işaretlerinden uzun düdük deyimi aşağıdakilerden hangisidir? a. 2-4 saniye süreli düdük. b. 6-8 saniye süreli düdük. c. 3-5 saniye süreli düdük. d. 4-8 saniye süreli düdük. e. 4-6 saniye süreli düdük.7. Karaya oturan tekne gece............fenerlerine ilaveten dikey doğrultuda .....................fener çeker.8. Seda işaretlerinden kısa düdük .......... süreli düdüktür.

NİSPİ HAREKET NİSPİ PLOT :

Seyirci gemisini varış limanına emniyetle ulaştırmak için tüm bilgilerini kullanarak hareket etmeyen tehlikeleri göz önünde bulundururken Seyir esnasında üzerinde yol bulunan diğer gemiler gibi hareketli tehlikelerle de karşılaşmaktadır. Bu hareketli cisimlerin görünen hareketleri ile ilgili olan bir hareket meydana geliyor. Biz buna nisbi hareket diyoruz. Üzerinde yol bulunan bir geminin diğer bir tekneye göre ve yere göre olan hareketini bulmak için kerteriz ve mesafe çoğunlukla radardan alınmaktadır. Geminin gerçek hareketinin ne olduğunu bir bakışta radardan anlayabilmek güçtür. Hareketler gözlenir ve Manevra levhası üzerinde plotlanarak nisbi Hareket yardımıyla gerçek hareket elde edilir. Nisbi Hareket problemleri günlük hayatta da yarı bilinçli olarak çözülmektedir. Yolda karşıdan karşıya geçmek isteyen bir yaya bir otonun geldiğini gördüğünde bilinçli olmıyarak otonun yaklaşık olarak süratini hesaplar ve kendine göre Nisbi Sürate çevirir. Bunun sonucunda otonun önünden veya arkasından geçer. Hareketli iki cismin birbirinden bağımsız olarak hareket ettikleri sırada birinin diğerine nazaran yapmış olduğu harekete NİSBİ HAREKET denir. Bu hareket esnasında iki cismin birbirinden olan mesafesi belirli bir oranla değişirki bunada MESAFENİN DEĞİŞME HIZI veya NİSBİ SÜRAT denir. Nisbi hareket yöne ve sürate sahip VEKTÖRYEL bir kavramdır.

NİSBİ HAREKETE ÖRNEK I : Şekil-I'de aynı noktadan hareket eden iki geminin Nisbi hareket tarzlarını inceyelelim. Her iki gemide 20 mil süratle 15 dakika içinde 5 mil katetmiştir.Fakat bu anda iki geminin birbirine olan NİSBİ MESAFESİ 7 Mildir. Bu mesafenin belirlenmesinde iki geminin birbirine olan NİSBİ MESAFESİ 7 mildir şeklinde bir ifade kullanılır. Doğuya doğru seyreden gemi bu anda diğer geminin güney doğusunda kalacaktır. İşte bu iki gemi arasında çıkan bu hareket gemilerin birbirinin COĞRAFİK olarak yaptığı hareketten çok farklı bir hereket tarzıdır. Gemilerin Coğrafik hareket tarzlarının birbirine göre ölçülme işlemi NİSBİ HAREKET olarak ortaya çıkar.Gemiler hareketlerine devam ettiklerinde, hareket noktasından 10 ar mil mesafede olduklarında birbirlerine olan mesafesi 14 Mil olacaktır. 45 dakika sonunda birbirlerinden 21 Mil açılmış olacaktır. Fakat bu anda başlama noktasına nazaran her iki gemi sadece ve sadece 15 mil seyretmişlerdir.Nisbi Hareket işleminde referans olarak kendi gemimiz veya diğer gemi alınır. Biri kuzeye diğeri doğuya seyreden bu iki gemi güneydoğu veya kuzeybatı istikametinde birbirlerine nazaran NİSBİ bir HAREKET yapmışlardır. İşte bu iki geminin birbirleri ile alakalı olarak yapmış olduğu hareket tarzı nisbi hareket olarak kabul edilir.Nisbi hareket kavramında hem nisbi mesafe ve nisbi sürat olayları kabul edilmelidir.

NİSBİ HAREKETE ÖRNEK II : Bu örnekte Nisbi Hareket kavramının mesafe ve sürat olarak pratikte uygulamasını görmek mümkündür.A gemisinin rotası 000o sürati 15 mil B gemisinin rotası 030o sürati 22 mildir. A gemisi A1 konumuna ulaştığında B gemisi B1 konumundadır.A gemisi A2 konumuna ulaştığında B gemisi B2 konumundadır.Her durumda A'nın B'den olan kerterizi B'nin A'dan olan kerterizinin tamamıyla karşıtıdır. A gemisinin radar skobunda B gemisinin gittiği yön veya diğer bir deyişle Nisbi Hareket Hattı 062o görülmesine rağmen B gemisi gerçekte 030 rotasına gitmektedir. A'nın esas rotası 000o olmasına rağmen B'nin skobunda A gemisinin Nisbi Hareket Hattı 242o olarak gözükmektedir.

VEKTÖR DİYAGRAMI :

Vektör gittiği yönün uzuntısı, hareket yönünü uzunluğunun büyüklüğü hareket süratini gösteren bir hat olarak tanımlanır. Hareket vektörlerinin iki elemanı vardır. a. Yön (Derece cinsinden) b. Sürat (Mil/Saat cinsinden)

Manevra levhasının merkezini belirtmek için daima küçük (e)harfi kullanılır. Dolayısıyla merkezden çizilecek olan vektörler için başlangıç noktası olacaktır. Küçük (r) harfi ise kendi gemimizin rota ve süratini gösteren bir vektördür. Küçük (m) harfi ise diğer bir geminin sürat vektörünün bitiş noktasını temsil etmek için kullanılacaktır. Sürat üçgeni adı ile adlandırdığımız vektör diyağramında altı faktör ifade edilmektedir. Bunlar;

a. Kendi gemimizin rotası; e'den r'ye olan yöndür. b. Kendi gemimizin sürati; e'den r'ye olan uzunluktur. c. Diğer geminin rotası; e'den m'ye olan yöndür. d. Diğer geminin sürati; e'den m'ye olan uzunluktur. e. Nisbi hareket yönü; r'den m'ye olan yöndür. f. Nisbi hareketin sürati; r'den m'ye olan uzunluktur.

e'nin her zaman merkezde olduğunu düşündüğümüzde kendi gemimizin ve diğer geminin rota ve süratlerinin ölçümünde aynı noktadır ki bu nokta Manevra Levhasının merkezidir.Bütün hakiki rota ve süratler merkezden çizilir. rm vektörü daima r'den m'ye doğru çizilir. Sürat üçgenin nispi plotla karıştırılmaması çok önemlidir.Nispi plot yön ve uzaklık, sürat üçgeni ise yön ve sürat gösterir. Sürat üçgenin herhangi iki kenarı veya vektörü plotlandığında üçüncü kenar bulunabilir. Böylece istenen rota ve sürat bulunur. Vektör diyağramı Şekil-3'de gösterilmiştir.

MANEVRA LEVHASI :

Kutbi koordinatlı form olup Nispi Hareket problemini çözmede kullanılacak şekilde düzenlenmiştir. (910-A)

a. Konsantrik daireler: Manevra levhası üzerindeki on adet kenarlara doğru açılan daireler olup mesafe birimlerini temsil ederler. Mesafe ve süratleri göstermek için kullanılır.

b. Kerteriz hatları: Rota ve kertezirleri göstermek için kullanılır.Merkezden çevreye doğru saat yelkovanı istikametinde 360oye bölünmüştür. 

c. Orantı skalaları: Levhanın sol tarafında bulunur. Güvenli bir şekilde uygun miktar azaltmalarında kullanılır. Her skalanın numerik değerleri mesafe daireleri ile orantılıdır. Bu sakalalardan herhangi birini seçtiğiniz zaman kullanılan mesafe dairesi daha büyük miktarları temsil etmek üzere kullanılır. 

d. Nomoğram : Logaritmik skala olup sürat, zaman, mesafe gösterir. Bu skala

yukarıdaki faktörlerin ikisi bilindiğinde üçüncüsünü bulmaya yarar. 

NİSPİ PLOT : 

Radarda geminin daima merkezde olacağı daha önce belirtilmişti, aynı şekilde Nispi plotta şu kaide vardır. "Nispi Hareketler kendisine göre yapılacak olan gemi plotta sabit olarak gösterilir."  Bu gemiye miyar gemi denir ki diyağramın merkezine konur, ve işlemlerin çoğunda basit olarak rota ve sürati bilinen gemi miyar gemi rota ve sürati tayin edilecek gemide manevra gemisi diye isimlendirilir.  Radarda kendi gemimizin umumiyetle miyar gemi olarak alınması tercih edilir. Miyar gemiden başka herhangi bir gemiye manevra gemisi denir ve Mı harfiyle işaretlenir. Böylece geminin mevkii manevranın başlangıcında Mı ve manevranın nihayetinde M2 olarak işaretlenir. Şekil-3'deki Mı-M2 hattına Nispi Hareket Hattı denir ve şöyle açıklanır. a. Miyar gemiye nazaran manevra gemisini nispi hareket yönü; bu doğrudan doğruya seyir plotundaki gibi aynı tarzda ölçülerek tayin edilir.

b. Nispi hareketin mesafesi, hattın boyu ile gösterilir.

 MANEVRA LEVHASININ KULLANIMINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR : 

Manevra levhasında Denizde Çatışmayı Önleme ile ilğili problemlerde (Rota sürat ve AYN bulunması) kendi gemimiz daima merkezde alınır ve hedef geminin gemimize göre olan hareketi ve mevkileri poblemin esasıdır. Takdik deniz manevralarında ise rehber gemi genellikle merkeze alınır ve diğer gemilerin rehber gemiye göre hareketleri ve mevkileri önem taşır. Ortak merkez noktesı her zaman manevra levhasının merkezinde plotlanır. 

a. Verilen konuyu çözümlemek için durumu inceleyiniz ve değerleri kontrol ediniz.  b. Manevra levhasının referans gemi ile birlikte hareket ettiğini ve o geminin manevra levhasının merkezinde olacagını unutmayınız.  c. Verilen kerterizlerin hangi gemiden hangi gemiye olduğuna dikkat edip hatalı olarak 180o ters yönde almayınız.  d. Rotaları ve kerterizleri hakiki yönlere göre çiziniz. Eğer nispi kerteriz verildiyse hakikiye çevirerek plotlayınız.  e. Diyagramın bütün kısımları için aynı ölçeği kullanınız. Çünkü diyagramlar birbirinden farklıdır. Birisi mesafe, diğeri sürat ile ilğilidir. f. Kullanmayı uygun gördüğünüz mesafe ölçeği altına "M"(Mesafe) ve sürat ölçeği altına "S" (Sürat) harflerini koymakla hata oranını azaltınız. "KTS" ve "Mil" birbirine eşit değerlerdir. Ancak çözümlerde sürat ile ilğili değerlerde "KTS", mesafe ile ilğili değerlerde "Mil" kelimesini kullanınız. g. Mümkün olduğu kadar büyük ölçeklerde çalışınız.  h. Vektör başlangıcı olarak manevra levhasının merkezini "e" ile işaretleyip bütün noktaları harflendiriniz. Vektörlerin ucunu yönü belirleyen oklarla belirleyiniz.  ı. Bir daire ve doğru arasındaki teğet noktasını gözle tahmin yerine çizerek hesabını yapınız. Ölçülerin derecelerini dikkatli olarak tekrar gözden geçiriniz. Manevra levhasının yapısı itibarı ile 10olik kerteriz ve mesafe dairelerinden dolayı hata olabilir.  j. Hakiki sürat ve mesafelerin muhakkak manevra levhasının merkezinden çizildiğini, hem rotayı hem de seçilen ölçeğe göre sürat ve mesafeyi gösterdiklerini

unutmayınız.  k. Nisbi hareket hattı üzerindeki hareketin hakiki süratle değil, nisbi süratle ilgili olduğunu unutmayınız. Nisbi sürat nisbi mesafe ve zaman bilindiği takdirde bulunabilir. Hakiki sürati bulmak için katedilen mesafe bilinmelidir.  l. Çalışmalarınızda elde edeceğiniz doğruluk için hassas bir parelel, pergel ve ince uçlu bir kalem kullanınız.  m. Herhangi bir geminin rota ve süratini tespit için en az üç plot mevki, imkan varsa daha fazlasını kullanınız. 

AZAMİ YAKLAŞMA NOKTASI (AYN) :  Azami yaklaşma noktası gemimizin temas ile arasındaki mesafenin minumum mesafe olduğu mevkidir. Veya bunun tersi olarak hedefin size yaklaşmış olduğu minumum mesafe olarak düşünülebilir. Nisbi hareket hattından manevra levhasının merkezine doğru veya radarınızın merkezine çizilen bir dik doğru yardımıyla bulunur. Azami yaklaşma noktası kendi gemimizden olan hakiki kerteriz ve yarda cinsinden mesafe şeklinde tanımlanır.Azami yaklaşma noktası nisbi hareket hattından merkeze inilen dikmedir. Azami Yaklaşma Noktası Mesafesi (AYNM) ise bu dikin uzunluğudur. 

ROTA , SÜRAT VE AYN TESPİT ETMEK : ÖRNEK : Geminizin rotası 185o sürati 15 KTS dir. Saat 1400 da radarda tespit ettiğiniz temasın kerterizi 150o mesafesi 21.000 yardadır. Saat 1407 de temasın kerterizi 140o

mesafesi 18.000 yardadır.İSTENENLER :a. Temasın rotası nedir?b. Temasın sürati nedir?c. Temasın AYN kerterizi ve zamanı nedir? 

ÇÖZÜM :1. Sürat için 2/1 ve mesafe için 2/1 skalasını kullan. 2. Kendi geminizin rota sürat vektörünü (e-r) çiziniz.  (185o-15 KTS)3. Temasın bilinen kerteriz ve mesafe bilgilerini markala. Birinci olarak M1 (150o- 21.000 yd.), ikinci olarak M2 (140o-18000 yarda) olarak plotla.4. M1-M2 noktalarını birleştirerek Manevra levhasının merkezine kaydırarak Nispi Hareket Hattının (NHH) yönünü belirle. (013o)5. M1 - M2 hattını kayış yönü istikametinde rota sürat vektörünün "r" ucuna kaydırınız. 6. M1 - M2 arasındaki mesafeyi ölçerek katedilen zamanla orantılayarak logaritmik skaladan nispi sürati bulunuz. (Mesafe 4500 yarda, Zaman 7 dakika = Nispi sürat 19.2 Mil)7. Pergelinizi bulduğunuz sürat değeri kadar açarak "r" noktasından (NHH) Nispi Hareket Hattını kesen yay çiziniz. Bu nokta "m" noktasıdır. "m" noktasını merkezle birleştirirsek "e - m"yi yani temasın rota ve süratini bulmuş oluruz.8. AYN'yi bulmak için daha önce bulduğun Nispi Hareket hattı istikametine 90o ilave ederek (013o + 90o = 103o) AYN kerterizini bul. Bu kerterizi merkezden itibaren "M1 - M2" NHH uzantısını kestir. Kestiği nokta AYN olacaktır. AYN mesafesi ise merkezden çıkılan dikin "M1 - M2" NHH istikameti uzantısını kestiği nokta arasındaki mesafedir. 

CEVAPLAR :a. Temasın rotası 040o

b. Temasın sürati 5 KTSc. Temasın AYN kerterizi 103o mesafesi 14 400 yarda. 

ALIŞTIRMALAR :

1. Amiral gemisi 290oye 20 mil süratle seyretmektedir. Sizden kerterizi 150o ve mesafesi 8 mildir. Rotanız 270ove süratiniz 12 mildir. İSTENENLER :a. Geminize nazaran Amiral gemisinin nispi hareket yönü,b. Amiral gemisine en çok yaklaşabileceğiniz mesafe (AYN),c. En çok yaklaştığınız zaman (AYN'sında) Amiral gemisinin kerterizi

CEVAPLAR : (a) 315o (b) AYN 2.1 mil (c) 225o 

2. Rotanız 220o süratiniz 12 KTS dir. Saat 1200 da radarınızda 290o kerterizinde ve 8000 yarda mesafede bir temas tespit ettiniz. Aynı teması saat 1203' de 285o

kerterizinde 7000 yarda mesafede gördünüz, iSTENENLER: a. Temasın NHH nedir? b. Temasın rotası sürati nedir?c. Temasın AYNK ve AYNM nedir? d. Temasın AYNZ nedir?

CEVAPLAR : a. 142o b. 182o - 18 KTS c. 232o - 4200 YD. d. Saat 1217 

3. Rotanız 010o süratiniz 15 KTS'dir. Saat 1255 de radarınızda teması 010o

kerterizinde 9000 yarda mesafede, 1301 de 350okerterizinde 8000 yarda mesafede olduğunu ğördünüz. İSTENENLER : a. Temasın rotası ve sürati nedir? b. Temasın AYNK nedir?c. Temasın AYNM nedir? d. Temasın AYNZ nedir? 

CEVAPLAR : a. 310o - 15.5 KTS. b. 341.5o c. 7900 yarda.d. 2.5 dakika sonra saat 1303.5 de. 

MEVKİ ALMA PROBLEMLERİ :  Mevki alma problemleri üç katagoride incelenebilir. Bunlar sırası ile, 

1. Sürat belirterek mevki alma. 2. Zaman belirterek mevki alma. 3. Rota belirterek mevki alma. Mevki alma problemleri çözülürken uyulması gerekli kurallar sırası ile şunlardır. 

1. Mevkiyi değiştirmeden önce rehberin rota ve sürati, rehbere göre geminizin nizamdaki mevkisi belirtilmelidir. 2. Mevki alma probleminde rehber NHH boyunca hareket edeceğinden gemimiz rota ve sürat değişiklikleri ile manevra yapacaktır. 3. Rehber daima manevra levhasının merkezinde ( mevkisinde) kabul edilir ve manevra sonuna kadar rota ve süratini muhafaza eder. Rehber rota ve sürat değiştirdiğinde problem yeniden çözülmelidir. Mevki alma esnasında sık sık rehbere göre mevkimiz plotlanarak NHH nın üzerinde olup olmadığı kontrol edilmelidir.

4. Gemimiz M2 mevkiine ulaştığı zaman rehber rota ve süratine dönecektir. 5. Gemimiz rehber rota ve süratine döndüğü anda mevki alma problemi biter. 

SÜRAT BELİRTEREK MEVKİ ALMA DURUM :  Rehberin rotası 000o sürati 15 KTS.dir. 1300 da gemimizden rehberin kerterizi 180o

mesafesi 6000 yardadır. Yeni mevkide rehberin gemimizden kerterizi 090o mesafesi 5500 yardadır. Manevrayı tamamlamak için 17 KTS manevra sürati kullanılacaktır. İSTENENLER : a. Mevki alma rotanız nedir?b. Mevki alma zamanınız nedir? 

ÇÖZÜM :1. Manevra levhasının merkezine rehber gemiyi plotla.2. Rehber rota sürat vektörünü (e - r) çiziniz. (000o-15 KTS)3. M1 - M2 mevkilerini plotlayınız ve birleştiriniz. (M1 : 000o6000 yarda, M2 : 270o- 5500 yarda)4. NHH'nı paralel olarak vektörün "r" ucuna kaydırınız ve kayış yönünde uzatınız.5. Manevrayı tamamlamak için kullanılan sürat kadar pergelinizi açınız. Bir ucunu merkeze (e noktasına) batırıp NHH'nı kesen bir yay çiziniz. (260o) Yayın kesim noktası "m" noktasıdır. Yani "em" bulunmuş olur. Mevki alma rotası 260odir.6. Mevki alma zamanını bulmak için nisbi sürat (24.5 KTS) ile nisbi mesafeyi (8150 yd) logaritmik skaladan orantılayınız. Çıkan süreyi başlangıç zamanına ilave ediniz. 

CEVAPLAR : a. 260o

b. 10 dakika (saat 1310'da) 

ZAMAN BELİRTEREK MEVKİ ALMA DURUM :  Rehberin rotası 300o sürati 15 KTS'dir. 1800 da geminizden rehberin kerterizi 260o

mesafesi 4000 yardadır. Yeni mevkide rehberin gemimizden kerterizi 355o mesafesi 2000 yardadır. 1814'de manevrayı tamamlayacak şekilde hareket ediniz. İSTENENLER : a. Mevki alma rotanız nedir?b. Mevki alma süratiniz nedir?c. Rehberin AYNK, AYNM ve AYNZ nedir? ÇÖZÜM : 1. Manevra levhasının merkezine rehber gemiyi plotla.2. Rehberin rota sürat vektörünü (e - r) çiziniz. (300o - 15 KTS)3. M1 - M2 mevkilerini plotlayınız ve birleştiriniz. (M1 : 080o 4000 yarda. M2 : 175o - 2000 yarda)4. M1 - M2 Nisbi mesafesini (4700 yarda) zamanla 1814 - 1800 = 14 dakika ile logaritmik skaladan orantılayarak nisbi sürati buluruz. (10 KTS)5. NHH'nı paralel olarak vektörün "r" ucuna kaydırınız ve kayış yönünde uzatınız. Pergelinizi nisbi sürat kadar açarak bir ayağını "r" noktasına koy ve NHH'nı kestir. Kesen nokta "m" dir. "m" yi merkezle birleştir. "e - m" 275o - 21 KTS dir.6. AYN'yi bulmak için NHH'nı merkeze kaydır. Kayış yönündeki değeri oku. (235o) Okuduğun değerden 90o çıkartarak (145o) AYN kerterizini bul. Bu kerterizi merkez ile

birleştirerek NHH'nı kestir. Kestiği nıkta AYN olacaktır. AYN mesafesi ise merkezden çıkan dikin "M1 - M2" nisbi mesafe hattını kestiği nokta arasındaki mesafedir. (1650 yarda) "M1 - AYN" arasındaki nisbi mesafe ile (3600 yarda) nisbi sürat (10 KTS) orantılanarak AYN zamanı bulunur.  CEVAPLAR : a. 275o b. 21 KTS c. 145o-1650 yd -11 dk.(Saat1811) 

ROTA BELİRTEREK MEVKİ ALMA DURUM :  Rehberin rotası 000o sürati 15 KTS'dir. 1300'da geminizden rehberin kerterizi 180o

mesafesi 6000 yardadır. Yeni mevkide rehberin geminizden kerterizi 090o mesafesi 5500 yardadır. Manevrayı tamamlamak için 315o rotası kullanılacaktır.   İSTENENLER : a. Mevki alma süratiniz nedir? b. Mevki alma zamanınız nedir? 

ÇÖZÜM : 1. Manevra levhasının merkezine rehber gemiyi plotla. 2. Rehberin rota sürat vektörünü (e - r) çiziniz. (000o - 15 KTS) 3. M1 - M2 mevkilerini plotlayınız ve birleştiriniz. (M1 : 000o 6000 yarda, M2 : 270o - 5500 yarda) 4. NHH'nı paralel olarak vektörün "r" ucuna kaydırınız ve kayış  yönünde uzatınız. 5. Manevrayı tamamlamak için kullanılan rotayı (315o) merkezden  uzatın NHH'nı bir noktada kesecektir. Kesen nokta "m" noktası dır. Yani "e - m" manevra gemisinin rota sürat vektörüdür.  (315o - 10.7 KTS) 6. Mevki alma zamanını bulmak için nisbi sürat (10.7 KTS) ile  nisbi mesafeyi (8150 yarda) logaritmik skaladan orantılayınız.  Çıkan süreyi başlangıç zamanına ilave ediniz.

CEVAPLAR : a. 315o-10.7 KTS. b. 23 dakika (Saat 1323'de) 

ALIŞTIRMALAR : 

1. Rehberin rotası 125o derece sürati 14 KTS.'dir. Saat 1500'da rehberin geminizden kerterizi 320o mesafesi 9400 Yd.dır. Yeni mevkide rehberin geminizden kerterizi 185 derece nesafesi 6700 yd.dır. 050o rotasını kullanarak mevkinizi alınız.  a. Mevki alma süratiniz nedir? b. Mevki alma zamanınız nedir? c. Yeni mevkiye geldiğinizde rehberin nisbi kerterizi nedir? d. Mevkinizi aldığınızda rehberden nisbi kerteriziniz nedir? 

CEVAPLAR :  a. 8.2 KTS. b. 31 dakika (Saat 1531) c. 135 o d. 240o 

2. Rehberin rotası 290o sürati 14 KTS.'dir. Rehberden kerteriziniz 050o mesafeniz 11 600 Yd.dır. 170o rotasını kullanarak rehberin 108o kerterizinde 27 500 yd.da mevkinizi almanız emredilmiştir.  a. Mevki alma süratiniz nedir? b. Mevki alma zamanınız nedir? c. Yeni mevkiye geldiğinizde rehberin nisbi kerterizi nedir? d. Mevkinizi aldığınızda rehberden nisbi kerteriziniz nedir? 

CEVAPLAR : a. 9 KTS. b. 35 dakika c. 118o d. 178 o 

3. TCG YILDIRIM'ın rotası 035o sürati 15 KTS.'dir. TCG YILDIRIM'ın geminizden kerterizi 280o mesafesi 5500 yd.dır. 20 KTS. manevra sürati ile TCG YILDIRIM'ın iskele başomuzluk 14000 yardasında mevki almanız emredilmiştir.  a. Mevki alma rotanız nedir? b. Mevki alma zamanınız nedir? c. Mevkinizi aldığınızda TCG YILDIRIM'ın nisbi kerterizi nedir? 

CEVAPLAR : a. 014o b. 63 dakika c. 156o 

4. Rehberin rotası 210o sürati 12 KTS.'dir. Rehberin geminizden kerterizi 130o

mesafesi 27000 yd.dır. 24 KTS. manevra sürati ile rehberin 040o kerterizinde 9000 yardasında mevki almanız emredilmiştir.  a. Mevki alma rotanız nedir? b. Mevki alma zamanınız nedir? c. Mevkinizi aldığınızda rehberin nisbi kerterizi nedir? d. Mevkinizi aldığınızda rehberden nisbi kerteriziniz nedir? 

CEVAPLAR : a. 141o b. 38 dakika c. 079 o d. 190o

 5. TCG ADATEPE 'nin rotası 060o zsürati 17 KTS.'dir. TCG ADATEPE'nin geminizden kerterizi 165o mesafesi 9700 yd.dır. 40 dakika sonra TCG ADATEPE'nin pupasında 2000 yardada mevki almanız emredilmiştir.  a. Mevki alma rotanız nedir? b. Mevki alma süratiniz nedir? c. Mevkinizi aldığınızda TCG ADATEPE'nin nisbi kerterizi nedir? 

CEVAPLAR : a.088o b.15.4 KTS. c.332o (iskele 28o) 

6.Rehberin rotası 340o sürati 11 KTS.'dir.Saat 14.00'da rehberin geminizden kerterizi 075o mesafesi 17 600 yd.dır.Saat 15.15'de Rehberin 150o kerterizinde 22 000 yardada mevki emredilmiştir.  a.Mevki alma rota ve süratiniz nedir ? b.Mevkinizi aldığınızda rehberin nismi kerterizi nedir ? c.Mevkinizi aldığınızda Rehberden nismi kerteriziniz nedir ? d.Rehberin AYN kerteriz, mesafesi ve zamanı nedir ?  CEVAPLAR : a.059o - 8.7 KTS. b. 271o c. 170o d. 027.5o - 11900 Yd.-30 dakika

ÇALIŞMA SORULARI1.Nispi hareket nedir açıklayınız?2. A.Y.N. Kısaltmasının açık anlamı nedir yazınız?3. Manevra problemlerinde nisbi sürat vektör olarak hangi harflar ile gösterilen vetördür? a. e-r vektörü b. e-m vektörü c. w-r vektörü d. r-m vektörü e. m-m vektörü4. Rehberin rotası 350o sürati 15 KTS'dir. Saat 2000'da rehberin geminizden kerterizi 190o mesafesi 4000 yd.dır. Yeni mevkide rehberin geminizden kerterizi 240o mesafesi 2000 yardadır. 2014'de mevki alacak şekilde hareket ediniz.a. Mevki alma rotanız nedir?b. Mevki alma süratiniz nedir?

c. Rehberin AYN kerteriz, mesafesi ve zamanı nedir?CEVAPLAR a. 357o b. 8.5 KTS. c. 250o -1950 Yd. - 15.5 dakika (Gemimiz mevki alma esnasında AYN mevkisine gelmez.)

AKINTI SEYRİ :Denizde seyreden bir geminin amacı dilediği her mevkiye emniyetle gidebilmesidir. Bunun için de denizde her an bulunan mevkiyi yani fix mevkiyi saptamak gerekir. Bunun tatbikatta elde edilmesi çok güçtür. Çoğu kez Fix mevki saptamak için gerekli bilgiler ve yeterli sahil maddeleri bulunmadığı durumlarda seyirci parakete mevkiini bazı düzeltmelerle MPP mevkiine çevirir. Yani DR'dan daha doğru veya fix mevkiine daha yakın bir mevkii saptanır. Bu suretle parakete mevkiinden uzaklaşan geminin rota ve sürat düzeltmeleri yapılarak istenilen mevkiye gidilmesi sağlanmış olur. İşte parakete mevkiini bu tür düzeltmeye tabii tutarak yapılan seyre AKINTI SEYRİ diyoruz. Akıntı seyrinde problem çözmeye etkili olan faktörlerin tümüne de akıntı ismi verilir. Akıntı nedir? Akıntı kelimesi iki anlamda kullanılır.  1. Deniz suyunun yatay hareketinden oluşan akıntılar 

a. Okyanus kitle akıntıları b. Med-Cezir (Gel-Git) akıntısı c. Rüzgar akıntısı ç. Rüzgarlar d. Kuvvetli denizler'dir. 

2. Değişik nedenlerle geminin su üzerinde kayması yani DR iz hattından sapmasıdır. Nedeni ise ; 

a. Serdümenin hatalı dümen tutması b. Saptanamayan Pusula hatası c. Saptanamayan parakete hatası ç. Makina devirlerindeki kalibre bozukluğu d. Gemi karinasındaki hatalar (Ezikler, yumrular, kıvrılmalar, sakallar gibi) 

Yukarıda sıralanan bu on nedenin tümü bilinir ve parakete mevkiine tatbik edilirse bulunacak mevki fix mevki olacaktır. Ancak bu olanaksızdır. İşte bölgedeki akıntıları hesaplayarak yapılan seyre AKINTI SEYRİ adını veriyoruz. Akıntı bir vektör olarak gösterilir. Akıntı ile ilgili iki tanımın çok iyi bilinmesi gerekir. Bunlar;

1. Akıntının yönü (SET) 2. Akıntının şiddeti (DRİFT)'dir.

1. Akıntının yönü (SET) : Akıntının aktığı yöndür. Akıntı vektörünün üst kısmına SET 075o şeklinde yazılarak gösterilir.  Akıntı seyrinde baş vuracağımız referans kendimiz tarafından çizilecek olan akıntı üçgenidir. Akıntı daima merkezden çevreye doğrudur (Rüzgarın tersine). Akıntı üçgeni Şekil 24-1'de gösterilmiştir.  

Şekil incelendiğinde birinci kenar SET ve DRİF'dir ve bu vektör CD harfleri ile gösterilir.   İkinci kenar emredilen rota ve sürat vektörüdür ve AC harfleri ile gösterilir.  Üçüncü kenar ise (TR) iz ve SOA (Ortalama ilerleme süratidir) ve CD harfleri ile

gösterilir. Sonuçta varılan D mevki ortalama akıntı şartlarına göre bulunan tahmini bir mevki olan EP mevkidir. Eğer aynı anda bir Fix mevki elde etmiş isek Şekil : 24-1'deki B mevkii aynı andaki DR mevki ile arasındaki yön hakiki akıntının yönünü mesafe ise gerçek DRİFT'i verir. Bu şekilde AB doğrusunun yönü hakiki izi boyu ise COG'yi verir. 

2. Akıntının Şiddeti (Drift) : Bir akıntının saatteki sürükleme miktarıdır. Başka bir deyişle akıntının süratidir ve deniz mili olarak ifade edilir. Akıntıyı gösteren vektörün altına yani SET kelimesinin altına gelecek şekilde DRİFT 2 Knts. şeklinde yazılır. 

AKINTI SEYRİNDE KARŞIMIZA ÇIKAN TANIMLAR : 

1. İNTENDEDTRACK : Kalkış mevkiinden itibaren bölgedeki akıntıyı oluşturan etkenler göz önüne alınarak bulunan EP mevki arasındaki yöndür. Şekil 24-1 incelendiğinde; 

a. TR (İz) : Kalkış mevkii ile akıntı hesabı yapılarak bulunan EP mevki arasında hakiki kuzeyden 360 dereceye kadar saat yelkovanı yönünde ölçülen yön seyrinde iz olarak tanımlanır ve TR kısaltması ile gösterilir. b. SOA (Ortalama ilerleme sürati ) : EP mevkiine istenilen zamanda gidebilmek için iz (TR) üzerinde birim zamanda katedilen mesafedir.   

Vektörel olarak bulacağımız SET ve DRİFT değerleri bize hakiki akıntının SET ve DRİFT değerlerini veriyor ise sonuçta bulacağımız mevkii Fix mevkii olur.

2. ACTUALTRACK (Hakiki İz) : Kalkış mevkii ile varış mevkiinin gerçek yönüdür.

a. COG (Toprağa Nazaran Rota) : Hakiki izin 000o den 360oye kadar saat yelkovanı yönünde ölçülen yöndür (COURSE OVER GROUND).

b. SOG (Toprağa Nazaran Sürat) : Hakiki iz üzerindeki bir hareketin sürati olup, daima mil cinsinden belirtilir. Çeşitli etkenler nedeniyle suya nazaran yapılan süratten farklıdır. 

3. Emredilen Rota : DR rota hattının yönüne emredilen rota denildiği ve C harfi ile gösterildiği ve bu rota üzerindeki sürate emredilen sürat denildiği ve S harfi ile gösterildiğini parakete seyrinde görmüştük.  4. SET : Bir akıntının etki yaptığı, yani gemiyi sürüklediği yöne denir ve hakiki yön ile belirtilir. 

5. DRİFT : Bir akıntının knot veya saatte deniz mili olarak sürüklenme süratine denir.DRİFT veya D harfi ile gösterilir. 

SEYREDİLEN BİR BÖLGEDEKİ AKINTININ HAKİKİ SET VE DRİFT'İNİ BULMAK 

Sabit bir mevkiden itibaren, DR mevkiilerini koyarak ilerleyen bir gemi kısa bir zaman aralığından sonra bir fix mevki elde ettiği zaman, en son elde edilen Fix mevki ile bu Fix mevkinin elde edildiği andaki DR mevki arasında bir fark varsa oluşan akıntının SET ve DRİFT'i şu şekilde bulunur.  1. DR ile Fix'i birleştiren hattın, DR mevkiinden itibaren yönü akıntının SET'ini,

2. DR ile Fix mevkiyi birleştiren hattın mil cinsinden uzunluğu ölçülüp, ilk Fix zamanı ile son Fix zamanı farkına böldüğümüzde elde edeceğimiz değer o bölgedeki akıntının DRİFT'i olacaktır.

ÖRNEK : Bir gemi 05.45 'de koyduğu fix mevkiiden itibaren 050 rotasına 15 KTS ile seyretmiştir. Saat 18.45'de ikinci bir fix mevki koyduğunda son fix ile DR mevki arasında (18.15'deki DR) 7,5 millik bir fark olduğunu görmüştür. 

İSTENENLER : Bölgedeki hakiki akıntının SET ve DRİFT'i nedir? 

AKINTILI BİR SAHADA R FİX MEVKİİ BULMA 

Normal R fix mevki buluştan farkı geçen zaman süreci içerisinde akıntının sürükleme miktarı kadar mevkii hattını akıntı yönünde ilerletmektedir. Önce akıntı yokmuş gibi mevki hattı kaydırılır. Sonra bulunan mevkii hattı kaydırılır. 

ÖRNEK : 012 rotasına 12 KTS ile seyretmekte olan bir gemi bir A fenerini saat 15.00'da 311 derecede 15.20'de 245o'de kerteriz etmiştir. Sahadaki bilinen akıntının SET'i 030o DRİFT'i 3 mil'dir.

İSTENENLER : 15.20'deki R Fix mevkiyi haritaya plotlayınız.Şekil'de bir geminin 07.00'daki Fix mevki ile bu mevkiden 279o rotasına 10 KTS süratle seyrederken saat 17 10'a kadar olan DR plotlaması gösterilmiştir. Şekil incelendiğinde saat 09.19'da elde edilen mevki hattı saat 11.52'de elde edilen mevki hattına kaydırılarak 11.52'de R fix mevki bulunmuş ve yeni DR izine buradan devam edilerek saat 17.10'da bir Fix mevkii saptanmıştır. Bu durumda gerçek akıntının SET ve DRİFT'i bulmak için şekilde görüldüğü gibi R Fix elde edilmeden evvelki DR izi üzerinde aynı andaki DR mevkii ile fix mevkii arasındaki yön gerçek akıntının SET'ini ölçülen BD mesafesi ile 17.10-07.00 = 10 saat 10 dakikaya bölündüğünde saatteki akma sürati yani DRİFT'İ verir. Şekil incelendiğinde SET'in 357o DRİFT'in ise 1.2 mil olduğu görülür. Yani, kısaca bölgedeki hakiki toplam akıntının SET'i ancak bir Fix mevkii saptandıktan sonra aynı andaki DR mevkii ile karşılaştırma yapılarak bulunabilir. Drift'i ise daima son fix ile bundan bir evvelki fix zamanı arasındaki farkı son fix ile bu mevkiin elde edildiği DR mevkii arasındaki mesafeye bölmekle bulunabilir. 

AKINTI SEYRİNDE KARŞIMIZA ÇIKAN DURUMLAR 

Akıntı seyrinde tatbikatta üç tip durumla karşılaşırız. Bunlar sırası ile ; 

1. Ortalama akıntının SET ve DRİFT'i bilinirken belirli bir süratle veya istenilen bir süratle gemi hangi rotaya seyretmelidir ki sonuçta kalkış noktasına göre istenen istikamette bulunsun.  2. Ortalama akıntının SET ve DRİFT'i belli iken aralarındaki mesafe ve yön bilinen iki nokta arasında verilen zaman içerisinde seyretmemiz için emredilen rota ve sürat ne olmalıdır? 

3. Ortalama akıntının SET ve DRİFT'i belli olan bir sahada belirli bir rota ve süratle seyredersek TR ve SOA değerleri ne olur?

ÖRNEK - 1 : TCG AB-33 Güney Deniz Saha K.lığı emrinde Ege'de keşif ve karakol görevi yapmaktadır. Bölgede ortalama toplam akıntı SET 075o, DRİFT 3 KTS olup, gemi aldığı emirde Midilli güneyinden 195oyönündeki bir hat üzerinde kalacak şekilde iktisadi sürati olan 12 KTS'ile karakol yapma emri almıştır.

İSTENENLER : 

1. Gemiye emredilen rota (C) ne olmalıdır?

2. 195o hattı üzerindeki SOA (Ortalama ilerleme sürati) ne olmalıdır? 

ÇÖZÜM : ŞEKİL'de manevra levhası üzerinde gösterilmiştir.  Çözüm sırası şu şekildedir: 

1. Hareket edilen nokta (A) manevra levhasının merkezi olarak işaretlenir. Bu noktadan ortalama toplam akıntının SET ve DRİFT vektörü çizilir. Bu çizilen vektörün ucu C olarak işaretlenir.

2. A noktasından itibaren iz hattı (TR) verilen yöne doğru çizilir.

3. Akıntı vektörünün ucundan (C), emredilen sürat değeri kadar (12 mil) açmış olduğumuz pergel ile iz (TR) hattını kestiririz ve bu bulacağımız noktayı (D) olarak işaretleriz.

4. Şekildeki CD vektörünün referans yöne göre okunan değeri, geminin seyretmesi gereken rotayı başka bir deyişle gemiye emredilen rotayı, AD vektörünün boyu ise SOA değerini verir. 

YANITLAR : 1. C : 206o. 2. SOA : 13.5 knt.'dur.

AKINTI SEYRİ : ÇALIŞMA SORULARI 

1. Akıntının yönü aşağıdakilenden hangisi ile gösterilir?  a. TR b. SOA c. Cn d. DRIFT e. SET 2. Akıntının şiddeti aşağıdakilerden hangisi ile gösterilir?  a. DRIFT b. TR c. SOA d. SET e. c  3. Ortalama ilerleme sürati aşağıdakilerden hangisi ile  gösterilir?  a. SET b. DRIFT c. SOA d. TR e.Cn 4. Akıntı daima merkezden çevreye akar?  ( ) DOĞRU ( ) YANLIŞ 5. Başlıca akıntı etkileri nelerdir?  6. Karadenizden İstanbul boğazına yaklaşmakta olan bir geminin rotası 211o, sürati ise 12 KTS'dir. Bölgede fırtına nedeniyle oluşan akıntının SET'i 075o DRIFT'i 3 KTS'dir. TR ve SOA nedir?

RÜZGAR PROBLEMLERİ : Sabit bir noktada yani gemimiz demirli iken rüzgarın hakiki yön ve şiddetini bulmak son derece kolaydır. Bu iş için ANOMOMETRE denilen alet kullanılır. Hareket halinde oludğumuzda da yine Anomometre ile rüzgarın yön ve şiddetini ölçebiliriz fakat ölçtüğümüz rüzgar geminin belli bir yöne ve billi bir süratle ilerlediği düşünülürse elde edeceğimiz rüzgar hiçbir zaman hakiki rüzgar değeri olamayacaktır. 

İşte burada elde edeceğimiz değerler yardımıyla nisbi rüzgar problemi ile hakiki rüzgarı elde edeceğiz. Gemilerde rüzgarın esiş yönü bizim için daima önemlidir. Seyir esnasında rüzgarın hakiki yön ve şiddetinin bizim için önemi kadar nisbi yön ve şiddetini bilmek de önemlidir. Top atışları, baca tomarı, helikopter uçurma v.s. zamanlarda anılan bilgilere ihtiyaç duyarız. 

RÜZGAR PROBLEMLERİNDE KULLANILAN TANIM VE VEKTÖRLER :  1. HAKİKİ RÜZGAR : Arz üzerinde sabit bir noktadan ölçülen rüzgarın hakiki istikametidir. "e - w" Vektörü ile gösterilir. 

a. Arz "e" ile

b. Rüzgar "w" ile gösterilir.  2. NİSBİ RÜZGAR : 

Hareketli bir teknenin pruvasından saat yelkovanı istikametinde ölçülen rüzgarın istikamet ve süratidir. Nisbi rüzgarın istikamet ve süratini ölçmek için Anomometre denilen bir cihaz kullanılır. 

3. ZAHİRİ RÜZGAR : 

Arz üzerinde hareket eden bir noktadan ölçülen rüzgarın hakiki istikametidir. Nisbi rüzgarın hareketli cismin pruvası istikametine ilave edilmesi ile tesbit edilir. Sürati ise Nisbi rüzgar ile aynıdır. "e-w" Vektörü ile gösterilir. 

a. Referans gemi "r" ile

b. Rüzgar "w" aile gösterilir.

RÜZGAR PROBLEMLERİNİN ÇÖZÜMÜNDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR 

1. Eğer nispi rüzgar verilmiş ise bu zahiri rüzgara çevrilmelidir. 

2. Rüzgar vektörü daima rüzgarın gelmekte olduğu yönün aksi istikamette ve merkezden çizilir. Çünkü rüzgar çevreden merkeze doğru eser. 

RÜZGAR PROBLEMLERİ, ZAHİRİ RÜZGAR VERİLDİĞİNDE : 

DURUM : Gemimizin rotası 090o sürati, 15 Knots'dur. Zahiri rüzgarın istikameti 135, sürati 20 Knots dur.

 İSTENEN : Hakiki rüzgarın istikameti ve sürati nedir? 

ÇÖZÜM : 

(1) Kendi gemimizin rota ve sürat "e-r" vektörünü çiz. 

(2) Zahiri rüzgarın estiği istikamette "r" den bir hat çiz. 

(3) Zahiri rüzgarın süratini uygun sürat skalası kullanarak pergel ile ölç. Bu sürati "r" den çizilen hat üzerinde markala. Bu noktayı "w" olarak makrala. Merkez ile birleştir. 

(4) "e-w" vektörünün aksi istikametini oku. Böylece hakiki rüzgar değerleri elde edilmiş olur. 

CEVAPLAR : 184o den 14 Knots 

NİSPİ RÜZGAR VERİLDİĞİNDE : DURUM : Gemimizin rotası 090o sürati 15 Knots'dır. Nisbi rüzgarın istikameti nispi 045o, sürati 20 Knots'dur. İSTENENLER :  (1) Zahiri rüzgarın istikamet ve sürati nedir? (2) Nisbi rüzgarın istikamet ve sürati nedir? ÇÖZÜM :  (1) Kendi gemimizin rota ve sürat "e-r" vektörünü çiz. (2) Nispi rüzgarı zahiri rüzgara çevir. Bunun için kullanılan formül şudur.

Zahiri rüzgar = Nispi rüzgar + Gemi rotası Zahiri rüzgar = 045o + 090o

Zahiri rüzgar = 135o bulunur. Bu hattı "r" ye kaydır ve çiz.

(3) Zahiri rüzgarın estiği istikamette "r" den bir hat çiz. (4) Zahiri rüzgarın süratini uygun sürat skalası kullanarak pergel ile ölç. Bu rürati "r" den çizilen hat üzerinde markala. Bu noktayı "w" olarak makrala. Merkez ile birleştir. (5) "e-w"vektörünün aksi istikametini oku. Böylece hakiki rüzgar değerleri elde edilmiş olur. 

CEVAP : 184o DEN 14 KTSHAKİKİ RÜZGAR VERİLDİĞİNDE : DURUM : Gemimizin rotası 090o sürati 15 Knots'dur. Hakiki rüzgar 184o den 14 KTS sürat ile esmektedir. İSTENENLER : (1) Zahiri rüzgarın istikameti ve sürati nedir. (2) Nispi rüzgarın istikameti ve sürati nedir. ÇÖZÜM :  (1) Kendi gemimizin rota ve sürat " e-w " vektörünü çiz.  (2) Aynı sürat skalası kullanarak, hakiki rüzgarın estiği istikameti ve süratini

gösteren vektörün merkezden dışı doğru "e-w" vektörü olarak çiz.  (3) "r-w" hattını birleştir ve paralel olarak merkeze kaydırarak zahiri rüzgar değerlerini tesbit et.  (4) "r-w" vektörünün istikameti zahiri rüzgarı gösterir.  (5) "r-w" vektörünün uzunluğu hem nispi, hemde zahiri rüzgarın süratini gösterir. 

CEVAPLAR :  (1) 135o,20 Knots (2) 045o, 20 Knots ALIŞTIRMALAR : 1. Gemimizin rotası 050o sürati 14 KTS'dir. Nispi rüzgar 110o den 10 KTS sürat ile esmektedir.  İSTENEN : a. Zahiri rüzgarın yönü ve sürati nedir? 

b. Hakiki rüzgarın yön ve şiddeti nedir?  CEVAPLAR : a. 160o DEN 10 KTS. b. 201o den 20 KTS. 2. Gemimizin rotası 330osürati ise 16 KTS dir. Zahiri rüzgar 355o den 24 KTS sürat ile esmektedir.  İSTENEN : a. Nisbi rüzgarın yön ve şiddeti nedir?  b. Hakiki rüzgarın yön ve şiddeti nedir?  CEVAPLAR : a. 030o den 12 KTS. b. 025o den 24 KTS. 3. Gemimizin rotası 325osürati ise 18 KTS dir. Hakiki rüzgar 120o den 12 KTS sürat ile esmektedir.  İSTENEN : a. Nisbi rüzgarın yön ve şiddeti nedir?

b. Zahiri rüzgarın yön ve şiddeti nedir?  CEVAPLAR : a. 030o den 12 KTS. b. 025o den 24 KTS. ÇALIŞMA SORULARI : 1. Hakiki rüzgarı tarif ediniz?  2. Zahiri rüzgar ile nisbi rüzgarı tarif ediniz, aralarındaki fark nedir?3. Rüzgar problemi çözerken dikkat edilecek hususları yazınız?  4. Geminizin rotası 160o sürati 10 KTS' dir. Nisbi rüzgar 210o  den 18 KTS. sürat ile esmektedir.  a. Zahiri rüzgarın yön ve sürati nedir? b. Hakiki rüzgarın yön ve sürati nedir?  CEVAPLAR : a. 010o den 18 KTS. b. 359o den 27 KTS.  5. Geminizin rotası 024o sürati 13 KTS' dir. Zahiri rüzgar 295o  den 12.5 KTS. sürat ile esmektedir. a. Hakiki rüzgarın yön ve sürati nedir? b. Nisbi rüzgarın yön ve sürati nedir?  CEVAPLAR : a. 248o den 18 KTS. b. 271o den 12.5 KTS.

DEMİR YERİNE İNİŞ : 

DEVİR DAİRESİ  Gemilerin rota değiştirmelerinde,geminin sürati, kullanılan dümen açısı ve geminin büyüklüğü oranında, geminin devir merkezi bir daire yayı üzerinde hareket eder. Bu daireye geminin devir dairesi adı verilir.  Parakete seyrindeki dönüşlerde, veya dar kanal/geçitlerde ve bu yerlerin girişlerindeki rota değiştirmelerde devir dairesini dikkate almak gerekir. Devir dairesinde kullanılan ve Şekil-1'de gösterilen tanımlar şunlardır. 

1. Devir Dairesi: 360o veya daha fazla dönüş yapan bir geminin pivot noktasının izlediği yoldur. Normal olarak geminin baş tarafı bu dairenin içinde kıç tarafı ise dışında kalacaktır.  2. İlerleme : Dümene basıldığı noktadan itibaren ilk rota yönünde kat edilen mesafedir. İlerleme gemi 90o döndüğünde en fazla olacaktır.  3. Yanlama : ilk rota yönünü gösteren hat ile dönüşün tamamlandığı nokta arasında ölçülen ilk rotaya dik olarak katedilen mesafedir. Yanlama en fazla 180o rota değişiminde meydana gelir.  4. Taktik Çap : 180olik bir dönüş tamamlandığında ilk rotanın sağına veya soluna doğru katedilen mesafedir. Başka bir deyişle 180olik dönüşün yanlamasına değeridir.  5. Nihai Çap : 180o-360olik dönüşlerin tamamlandığı noktalarda çizilen teğet arasında kalan ilk rotaya dik mesafedir. Gemi aynı dümen açısı ve süratle dönmeye devam ederse bu çaptaki dairede dönüş devam eder. Bu çap her zaman taktik çaptan küçüktür.  6. Standart Taktik Çap: Nizamdaki gemiler tarafından kullanılması gerekli olan, belirlenmiş mesafedir.  7. Standart Dümen Açısı : Gemiyi standart taktik çap üzerinde döndürmek için gerekli dümen açısıdır.  8. Dönüş Açısı : Geminin ilk rotası ile son rotası arasında derece cinsinden ölçülen yaydır.  9. Yeni rotaya mesafe : İlk rota ile son rotanın kesiştiği noktadır. 

DEVİR DAİRESİ UYGULAMASI : 

a. Yeni Rotaya Mesafe ile Gemiyi İstenilen Bir Rota Üzerine

Döndürmek:  Bir gemi seyrettiği rotasından belirli bir açı kadar farklı, yeni bir rotaya girmek isterse eski rota ile yeni rotanın kesiştiği noktada dönebilmek için bu noktadan belirli bir mesafe kadar evvel dümenine kumanda etmelidir. Şekil-2 tetkik edildiğinde geminin CB rotasına girmesi için rotaların kesiştiği C noktasından geriye (Yeni rotaya mesafe) kadar bir mesafe ölçüp A noktası tesbit edilir. Biz A noktasında dümene kumanda edersek gemimiz AB yayı üzerinde dönerek B noktasında istediğimiz yeni rotaya girer.   Yeni rotaya mesafe her gemi için belirli sürat ve dümen açılarına göre daha evvelden cetveller halinde hazırlanır. Bu cetvellerden alınan değerlere göre geminin dönüşü ve yeni rotaya girişi doğru olarak sağlanır.

SÜRAT DÜMEN İLERLEME YANLAMA TAKTİK ÇAPAÇISI YD. YD. YD.

5 KTS 25O 411 555 55535O 347 483 42210O 677 1005 1005

10 KTS 15O 467 850 86625O 361 555 58335O 344 539 492

b. İlerleme/Yanlama İle Gemiyi İstenilen Bir Rota Üzerine Döndürmek:Hassas seyir gerektiğinde Seyirci ilerleme ve yanlamayı göz önüne alarak dönüşü tamamladığında tasarlanan iz üzerinde olmak için dümenin ne zaman basılması gerektiğini hesaplamalıdır. Bunu sağlamak için seyirci dümene basılacak noktanın bilinen bir maddeye göre kerterizini almalıdır. 

ÖRNEK : Şekil-3'de Kanalda 000o rotasına ilerleyen bir gemi rotasını 075o ye değiştirerek dönmesi gerekir. İSTENENLER : B noktasına ulaşıldığında 075olik yanlama (Örnek için 513 yd) değerine eşit olan bir paralel çiz.Bu hattın son rota olan 075o hakiki ile kesiştiği nokta dönüşün tamamlanması gereken B noktası olacaktır. Bu noktadan geriye doğru ilerleme mesafesi (Örnek için 100yd) kadar ölç. ve X noktasının işaretle X noktasından ilk rota hattına bir dik çiz. Elde edilen nokta dümenin basılması gereken noktadır. Bu noktadan M feneri 038o dönüş kerterizidir. M feneri 038 de görülüp dümene basıldığı an gemi yeni rotaya B noktasında girmiş olacaktır.

DEMİR YERİNE İNİŞ 

Seyircinin en dikkatli olması gereken görevlerinden biri de önceden planlanan demir yerine iniş ve gemiyi o mevkiye demirletmektir. Bu görev ise seyir timinin eğitimi ile doğru orantılıdır. Genellikle muhripler ve fırkateynler gelişen sonarları ile büyüyen domları nedeniyle tornistan ile demirlemektedirler. Açık denizde emniyetle seyreden bir gemi, demirleme yerine geldiğinde seçtiği demir yerine tam olarak demirlemek zorundadır. Ayrıca her geminin büyüklüğüne göre ve görevi dikkate alınarak belli demir yerleri tahsis edilir. Örneğin: Patlayıcı, yanıcı yük taşıyan gemiler limandan oldukça uzak, özel demirleme sahalarına demirlerler. Harp gemileri bir nizam halinde limana inişte daha önceden belirlenen belli bir hat kerterizi üzerinde ve salma yarıçapları kullanarak emniyetli bir mesafe aralığıyla demirlemiş olurlar. Eğer demir yeri üst makam tarafından daha önceden seçilerek tahsis edilmiş ise oraya demirlerler. Demir yeri seçimi gemice yapılırsa aşağıdaki niteliklerde olan bir yer seçmelidir. 

1. Kuvvetli rüzgar ve akıntıya kapalı olmalıdır. 2. Deniz dibinde kayalık v.s. bulunmamalıdır. 3. Deniz dibi tercihen çamur yoksa kum olmalıdır. 4. Demir yeri ne çok derin, nede çok sığ olmalıdır. 5. Demirlendiğinde salma yarıçapı dikkate alınıp civardaki demirli gemilere çapariz

verilmemelidir. 6. Demir yeri seçilirken sahil tahditlerine dikkat edilmelidir.

  Bunlara ek olarak haritalarda her limana ait demirlemeye elverişli mevkiiler bir çıpa şeklinde gösterilmiştir. Demir yerine inilirken daima büyük ölçekli haritalar (portolonlar) kullanılır. Bu haritalarda dikkat edilmesi gereken husus sağ ve solunda bulunan iki mesafe ölçeğinden birinin METRE diğerinin YARDA cinsinden verilmiş olmasıdır. Yine haritaların alt kısmında GOMİNA olarak bir ölçek verilmiştir. Haritada seçilen demir yeri yaklaşma şekline göre aşağıdaki kurallara göre demirlemek için kullanılır.  DEMİR YERİNE İNİŞTE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR 

1. Mümkünse demir yerine inerken tam pruvanızda sabit bir sahil maddesi bulundurunuz. 

2. Demir yerine 500 yarda kaldıktan sonra rota değiştirmeyiniz. 

3. Demir yeriniz ile iniş rotanız üzerinde başüstü demir loçasıKöprüüstü repiteriniz arasındaki mesafe kadar yarıçaplı bir daireyi, (Muhrip sınıfı gemilerde ortalama 75 yardadır.) demir yeri merkez olmak üzere çiziniz. Bu dairenin rotayla kesim noktası BİSMİLLAH FUNDA diyeceğiniz noktadır. 

4. Bu kesim noktasına O noktası deyip geriye doğru 100 yarda aralıklarla merkezi O noktası olan daireleri çiziniz. Bu işlemi 2000 yardaya kadar ancak 1000 yardadan sonra sadece 1200, 1500 ve 2000 yarda daireleri çiziniz. 

5. Demir yerine inerken eğer dönüş yapılacak ise dönüşü 500 yarda daha geriden yapıp yeni rotaya dönüş mevkiinizi yukarıda öğrendiğiniz yöntemle bulunuz. 

6. Çizilen bu dairelerin rota ile kesim noktalarını bir yan kerteriz ile kontrol edebilmek için sahildeki sabit maddeden yararlanılır. 

7. Şekil : 27-4'de görüldüğü gibi bir yan maddeye göre her mesafe dairesinin demir yerine inerken kontrol kerterizleri saptanır. 

8. Demir yerine inerken kaç gomina kaldığını bu yan kerterizle kontrol edip pruvadaki sabit maddede pruvadan kaçırılmamalıdır. 

9. Derinlik değişimi sık sık iskandil ile kontrol edilip, kerteriz yolu ile bağdaştırmaya çalışılır. 

10. Bismillah funda kumandası verilmeden önce şartlara uygun aralıklarla süratinizi düşürünüz. Demir yerine iniş sürati gemi tipine bağlı olmakla beraber muhripler için 10 knots ( demir yerine 7 gomina kalıncaya kadar) dır. Gemi sürati demir yerine 7 gomina kalınca 5 knots'a, 3 gomina kalınca makinalar stop'a alınır. Demir yerine 75 yarda kala tam demir yerine varılmıştır ve bu anda makinalar ağır yol tornistan çalıştırılarak gemiye geri yol alması sağlanır ve demirlenir, makinalar stop'a alınır. Döşenecek kilit miktarına göre manevra yapılır. 

11. Bismillah Funda dendiği anda mümkünse sextant ve station Pointer ile buna olanak yoksa bu taktirde kılavuz seyri kurallarına göre üç kerteriz yöntemi ile mevkii

koymak gerekir. Alınan demir yeri kerteriz değerleri ve maddelerin isimleri ile o noktanın arz ve tul değerleri Gemi Jurnaline kaydedilir.Bu durumun üç yönden değeri vardır.

a. Fırtına çıktığı takdirde geminin aksi yöne demir tarayıp taramadığını kontrol için gereklidir. b. Demir zinciri herhengi bir nedenle koptuğunda demiri ve zinciri bulmak için gerekli olur. c.Birkaç gün limanda kalınacaksa arya sancak zamanını bulmak için kolaylık sağlar.      ÇALIŞMA SORULARI : 

1. Devir dairesi nedir?  2. Dümene basıldığı noktadan itibaren ilk rota yönünde katedilen  mesafeye ne denir?  a. İlerleme. b. Yanlama. c. Taktik çap.  d. Nisbi çap. e. Dönüş açısı.  

3. 180o lik bir dönüş tamamlandığında ilk rotanın sağına ve soluna  doğru katedilen mesafeye ne denir?  a. Dönüş açısı b. Yanlama. c. Taktik çap.  d. Nisbi çap. e. İlerleme. 4. Standart taktik çap nedir?  5. Dönüş açısı nedir?  6. Demir yeri seçiminde dikkat edilecek hususlar nelerdir?  

ZAMAN VE ZAMAN ÇEŞİTLERİ : SEYİRDE ZAMAN 

Yerin kendi ekseni etrafında bir turunu tamamlaması için geçen zamana gün denir. Bu kullanışlı bir terimdir. Ancak zaman peryodu gök cisimlerine nazaran esas başlangıç noktası ile değiştiğinden değişik zaman tanımlarına gereksinim vardır. Yerin dönüşü zaman olarak kullanıldığından gök küresi üzerindeki cisimlerin dünyadan görüldükleri zaman ve tarihe bağlıdır. 

ZAMAN ÇEŞİTLERİ  1.GÜNEŞ ZAMANI : Dünyanın güneşe göre devrini esas alır. İki çeşit güneş zamanı vardır. 

a. Zahiri zaman (Apperent time):Zaman hesabı için en uygun gök cismi Güneştir. Zamanımızı güneşin zahiri hareketleriyle ölçersek güneşe göre zamanımızı saptamış oluruz. Güneş tam boylamımızın üzerinde bulunduğunda semti kuzey veya güney olabilir. Bu zamana Zeval zamanı ve güneş boylam bakımından 180o farklı mevkiide bulunduğu zaman ise Gece Yarısı denir. Zamanımızı bu şekilde ölçersek ki biz buna ZAHİRİ zaman diyoruz. Ancak bu şekilde ölçülen günlerin süreleri birbirine eşit değildir. Güneşe göre yer küresinin ekseni etrafındaki dönüşü gün boyunca iki cismin birbirine göre olan mevkilerine bağlıdır. Dünyanın güneş etrafındaki yörüngesi dönüş hızı değişik olduğundan güneşe göre yerin etrafındaki bir dönüşüne dayanan günün boyunda da değişiklik olacağı açıkça bellidir. Eğer dünyanın yörüngesi üzerindeki hızı sabit dahi olsa günün boyu yine değişik olacaktır. Çünkü güneş yıllık zahiri hareketini gök ekvatoruna 23o 27.5' dakika meyilli olan EKLİPTİK üzerinde yapmaktadır. 

b.Ortalama güneş zamanı (Mean time):Zahiri zaman yukarıdaki nedenlerle düzgün bir zaman birimi olarak kullanılmaz. Zahiri zamanın sakıncalarını ortadan kaldırmak ve güneş zamanından yararlanmak üzere hayali bir güneş düşünülmüş ve zaman bu hayali güneşe göre oluşturulmuştur. Ortalama güneşin, ekliptik üzerinde hareket eden hakiki güneşin bir yıllık süratinin ortalamasına eşit düzgün bir hızla gök ekvatorunda doğuya doğru hareket ettiği düşünülür. Ortalama güneşe göre ölçülen zamana ORTALAMA ZAMAN (mean time ) denir. Ortalama güneş günü uzunluğu tam olarak 24 saattir. Herhangi bir andaki zahiri zamanla ortalama zaman arasındaki farka, zaman denklemi denir. Bu durumda seyirci her boylam geçişte devamlı zaman değiştirecektir.(Doğuya ve Batıya gidişte ) ZAHİRİ VE ORTALAMA güneş arasındaki zaman farkı ZAMAN DENKLEMİ olarak adlandırılır. Hiç bir zaman 16.4 dakikayı geçmez. 

c. AY ZAMANI : Dünyanın Ay'a göre devrini esas alır. Bir ay günü 24 saat 50 dakika uzunluğundadır. 

d. YILDIZ ZAMANI (SİDERAL) : Dünyanın yıldızlara göre devrini esas alır. Bir yıldız günü takriben 23 saat 56 dakikadır. 

ZAMAN DİYAGRAMI 

Zaman problemlerini çözerken bir kroki halinde çizilecek zaman DİYAGRAMI bize yardımcı olur. Boylam ve saat dairelerinin birbirine olan nisbi durumlarının gösterilmesinden başka birşey değildir. Şekil-1 incelenirse bir gözlemcinin dünyaya uzaydan bakarken güneş kutup noktasını görüyormuş gibi düşünülerek çizilmiştir. Çizilen bu dairenin merkezi Ps Güney kutup noktasının kendisini Çember ise Ekvatoru temsil etmektedir. Şekilde saat yelkovanın yönü E, yelkovanın ters yönü ise W yönünü göstermektedir. Şekil 29-1 de gök cisimlerinin hareketi batı yönünde gibi görünmektedir. Zaman diyagramı üzerinde bilgileri gösterirken bazı kısaltmaları kullanmaktayız. 

Bu kısaltmaların anlamları sırası ile şunlardır.M : Rasıdın üst boylamı m : Rasıdın alt boylamıG : Greenwıch üst boylamı g : Greenwıch alt boylamıHA : Boylam saat açısı 0 : Güneş saat dairesiGHA : Greenwıch saat açısı x : BoylamLHA : Yerel saat açısı E : Doğu yönü1 : Aries saat dairesi W : Batı yönü* : Yıldız saat dairesi SHA: Yıldız saat açısı

ZAMAN VE BOYLAM :  Ortalama güneş dünya etrafındaki zahiri devrini doğudan batıya doğru 24 saatte yaptığına göre,güneş saatte 360olik boylam geçiyor demektir. Bu nedenle boylamlar zaman yönünden değerlendirilebilir.

Boylam ( Yay ) : Zaman :

360O lik yay = 24 Saat 15 O lik yay = 1 Saat 1 O lik yay = 4 Dakika 15 ‘ lık yay = 1 Dakika 1 ’ lik yay = 4 Sahiye

  YAYI ZAMANA ÇEVİRMEK :

Yayı zamana çevirebilmek için Yay değerinin Derece, dakika ve saniyeleri 15'e bölerek kalanları 4 ile çarpılır. 

ÖRNEK : 84o17'33"lik bir boylamı zamana çevirmek. 

84 : 15 5 kalan 9x4=36 --------- 5 36 00 75 5

17 : 15 =1 kalan 2x4 = 8--------- 1 08 15 1

33 : 15 =2 kalan 3x4 = 12 -------- 2.2 30 2 Cevap : 84o17' 33''lik yay = 5 37 10.2 olur. 

ZAMANI YAYA (AÇIYA) ÇEVİRMEK :

Zamanı yay değerine çevirmek için, Zaman değerinin saatlerini 15 ile çarpıp, dakika ve saniyeleri 4'e bölerek geriye kalanı 15 ile çarpılır..

ÖRNEK : 7 50 18 yi yaya (açıya) çevirmek 15 x 7 = 105 o

50 : 4=12o kalan 2x15=30' = 12 o 30'

18 : 4-4' kalan 2x15=30" 4' 30"

Cevap : 7 50 18 = 117o 34' 30" olur.

NOT : AYRICA DERECEYİ ZAMANA ÇEVİRME, ALMANAKLARIN İLK SARI SAYFALARINDA VERİLMİŞTİR. 

ORTALAMA GÜNEŞ ZAMANLARI : 

a. Greenwıch Ortalama Zamanı (Greenwıch Mean Time) (GMT):Yakalama güneşin Greenwich meridyeninden geçiş anını 12 00 olarak kabul eden saat birimine denir . Ortalama güneş zamanın Greenwıch referans meridyenine göre ölçülen değerine Greenwıch ortalama zamanı (GMT) diyoruz. Ortalama güneş Greenwıch alt meridyeninden geçtiği anda GMT 24 00 00 olur. Üst meridyenden geçtiği anda ise GMT 12 00 00 olur. GMT seyirciyi en fazla ilgilendiren zamandır. Almanakta verilen bütün gök cisimlerinin kooordinatları bu zaman birimine göredir. Dünya üzerindeki her mevkiin ortalama vakitleri ayrı ayrı olması nedeniyle GMT vakti miyar kabul edilmiş olup her mevkiin zamanı buna göre hesaplanır.

b. Yerel Ortalama Zamanı (Local Mean Time)(LMT):  Ortalama güneşin rasıtın üst meridyeninden geçiş anını 12 00 00 alt meridyenini 24 00 00 alarak kabul eden zamana Yerel Ortalama Zaman (LMT) denir. Almanakta gök cisimlerinin DOĞUŞ - BATIŞ, ALACA KARANLIK ve MERİDYEN GEÇİŞ zamanları LMT zamanına göre veril miştir.  c. Bölge Zamanı (Zone Tıme)(ZT) :Kolumuzdaki saatin gösterdiği zaman sistemidir. Hakikatte ve pratikte kullanılan zamandır. Bu zaman sistemi memleket veya bölge zamanı olarak kullanılır.Dünya üzerinde her meridyenin Ortalama Vakitleri birbirinden farklı olduğundan GMT ve LMT ZAMANLARI AYNI ANDA dünyanın her yerinde kullanılmaz. 

(1) Bölge Tanıtıcısı (Zone Dısprıctıon)(ZD) : 

Yer küresi 24 zaman bölgesine bölünmüş (Şekil-2) ve her bir zaman bölgesi bir kutuptan diğer kutba kadar 15 o boylam sahasını kapsamaktadır. Ortalama güneşin coğrafi mevkii bir saate 15 o boylam değiştirdiğinden güneş her saate bir zaman bölgesini geçiyor demektir. Bu bölgeler harf ve rakkam sistemi ile numaralanmıştır.

Greenwıch'te 0o (Z) bölgesidir. 15oW boylamının her iki tarafındaki 7o.5 lik saha (+1 "N") 15o.E boylamının her iki tarafındaki 7o05 lik haha (-1 "A") bölgesidir. Biz bu sahalara bölge veya ZONE diyoruz.    

Bu bölgeleri gösteren rakkam veya harflerede Bölge farkı (ZD) denir. Bölge rakamları vaya harfleri Greenwıch referans boylamının doğusunda 12 batısında 12 olmak üzere 24 adettir. Greenwıch boylamının doğusunda bulunan (180 oboylamına kadar) ZD rakamları (-) işaretli batısındakiler ise (+) işaretlidir. Bu işaretler GMT nin hesaplamasında seyirciye kolaylık sağlar. GMT = ZT +(-) ZD (E-) (W+)

Gemi kronometresi her zaman GMT zamanını göstereceğinden ZD'yi bilirsek ZT vakti her zaman kolaylıkla bulunabilir. 

ZT = GMT +(-) ZD (E+) (W-) 

2. ZONE DESCRIPTION (ZD)'NİN BULUNMASI : 

Bulunduğumuz bölgenin tanıtma rakkamı vaya harfini bulmak için bulunduğumuz boylam değeri aşağıdaki sıra üzerinden işleme tabi tutulur. - Boylam değeri 15 o ye bölünür. - Bölme işlemi sonunda kalan 7.5o den küçük ise bölüm sonucu doğrudan doğruya bize ZD rakkamını verir. - Bölme işlemi sonunda kalan 7.5o den büyük ise bölüme + 1 ilave edilir. Bulunduğumuz bölgenin orta boylamı ise yukarıdaki işlem sonunda elde edilen bölge tanıtma kodu (rakkamı) ZD nin 15 ile çarpımı sonucu bulunur.

Orta Boylam = ZD x 15

ZD rakkamını bilmek seyirciye bulunduğu bölgenin Bölge Zamanı (ZT) bulmasına yarar. 

ÖRNEK-1 : 127o 13'.2 W mevkiinin ZD rakkamı nedir? 

ÇÖZÜM : 127o13'.2 : 15 = +8 (Kalan 7o30'dan küçük "7o.13'")

120o X = 8 Bu durumda ZD = + 8 olur. 

ÖRNEK-2 : 127o40'.8 E mevkiinin ZD rakkamı nedir? 

ÇÖZÜM : 127o40!8 E : 15 = -8 (Kalan 7o30'dan büyük "7o40!8)

120o X = 8 Bu durumda ZD = 8 + 1 = -9 olur.  ZAMANLARIN BİRBİRLERİYLE OLAN İLİŞKİLERİ 

a. GMT ile ZT'nin ilişkisi

b. ZD ile LMT'nin ilişkisi

c. GMT ile LMT arasındaki ilişki

  a. GMT İLE ZT ARASINDAKİ İLİŞKİ : 

Astronomi Seyrinde gök cisimlerinin koordinatlarını bulurken gereksinim duyduğumuz zaman GMT'dir. Kolumuzdaki saat ZT zamanını gösterir. Almanaklardaki koordinat zamanları ise GMT zamanı olarak verilmiştir. (Almanaktaki Güneş, Ay, Gezegen, ve yıldızların GHA ve Dec değerleri GMT zamanı olarak verilmiştir.) 

ÖRNEK-1 : Seyir durumundaki bir gemiden 26 Nisan günü saat ZT = 16 34 14 de güneşten rasat yapılmıştır. DR boylam 156o 19'.5 E dir.  

  İSTENEN : Rasat yapıldığı andaki GMT nedir?  ÇÖZÜM : 156 o19'.5 : 15 = 10 kalan 7o.5 den küçük. o halde ZD = -10 bundan sonra işleme devam edilir. GMT = ZT - ZD formülünden, 

Gök cismi : GüneşGün 26 Nisan G 150o 157o30ZT : 16 36 14 - ZD : -10 - ZD - 10 - - - GMT : 06 36 14 olur. - - - - Gün : 26 Nisan - -

- -  

ÖRNEK - 2 : Seyir durumundaki bir gemide 14 Haziran günü saat ZT = 19 15 29 da boylamı 83o17'.9 W olan DR mevkiinde Arcturus yıldızıdan rasat yapılmıştır. 

İSTENEN : Rasat yapıldığı andaki GMT nedir? 

ÇÖZÜM : GMT değerini bulabilmek için ZD değerine ihtiyaç vardır. Önce bu hesaplanır. 83o17'.9 : 15 = 5 (Kalan 7o.5 den büyük olduğu için ZD = 5+1 = + 6 bulunur. Gök cismi : Arcturus Gün : 14 Haziran 90oW 75oW

GZT : 19 15 29 - -

-ZD : + 6 - -

- - - - - - - - ZD + 6 GMT : 25 15 29 -24 00 00 - - - - - - - - - - GMT : 01 15 29 - - - - - Gün : 15 Haziran 

ÖRNEK-3 : Seyir durumundaki bir gemi 12 Eylül günü 36o00 N' 42o15 E DR mevkiinde iken GMT 18 30 00 da aydan rasat yapmıştır. 

İSTENEN: Rasat yapıldığı andaki ZT değeri nedir? 

ÇÖZÜM : ZT değerini bulabilmek için ZD değerine ihtiyaç vardır. Bunun için 42o 00': 15 = 2 kalan 7o.5 den büyük olduğundan.

ZD = 2 + 1 = -3 olur.

Gök cismi : AyGün : 12 EylülGMT : 18 30 00ZD : +3

ZT : 21 30 00

GÜN : 12 EYLÜL 

KURAL-A : ZT'DEN GMT BULUNACAK İSE (E) TULLERDE ZD DEĞERİ (-) OLARAK (W) TULLERDE ZD DEĞERİ (+) OLARAK UYGULANIR.KURAL-B : GMT'DEN ZT BULUNACAK İSE (E) TULLERDE ZD DEĞERİ (+) OLARAK (W) TULLERDE ZD DEĞERİ (-) OLARAK UYGULANIR.

b. ZT İLE LMT ARASINDAKİ İLİŞKİ :  LMT bölge zamanından d.long (Zonun merkez boylamından itibaren doğu veya batıya doğru olan boylam farkının "d.long" zaman cinsinden değeri) kadar farklılık gösterir. Notik almanaklarda bütün göksel olaylar (Alaca karanlık, doğuş-batış ve boylam geçiş zamanları) ORTA BOYLAMA göre LMT olarak verilmiştir. Eğer rasıt merkez Boylamın doğusunda ise göksel olaylar merkez boylamın doğusunda ise göksel olaylar Merkez Boylamından önce oluşur. BU HUSUSUN HİÇ BİR ZAMAN UNUTULMAMASI GEREKİR. Göksel olayın ZT olarak hesaplanması için Almanaktan bulunan LMT değerine d.long değeri lave edilir veya çıkarılır. d. Long Merkez Boylamın DOĞUSUNDA ise ÇIKARTILIR BATISINDA ise TOPLANIR. 

ÖRNEK-1 : 26 Ekim günü 40o00'N 117o19'.4 W DR mevkiinde Notik Almanaktan Güneşin doğuşu 06 58 olarak bulunmuştur. 

İSTENEN : 117o19'.4 W boylamında Güneş ZT olarak kaçta doğar? 

ÇÖZÜM :

a. Merkez boylamı hesaplanır. 117o19'.4 : 15 = 7 kalan 7o.5 den fazla o halde ZD = + 8 Merkez boylam = 15 x 8 = 120oW

b. Merkez boylam ile bulunduğumuz boylam arasındaki fark bulunur. d.long = 120o - 117o19'.4 = 2o40'.6

c. Bulunan d.long değeri zaman birimi cinsinden ifade edilir. d.long = 2o40'.6 = 10 42

d. Bulunduğumuz boylam merkez boylamın daha doğusundadır. Bu nedenle güneş merkezden d.long kadar daha erken doğacaktır. 

Gün : 26 Ekim LMT : 06 58 00 d.long : - 10 42 ZT 06 47 18 Gün : 26 Ekim NOT : MERKEZ BOYLAMLARDA DAİMA LMT = ZT OLUR. 

ÖRNEK-2 : 13 Kasım günü 36o12'.5N 42o30'E DR mevkiinde ZT 12 45 00 olduğu anda, 

İSTENEN : LMT olarak bulunduğunuz mevkide saat kaç olmalıdır? 

ÇÖZÜM :a. Merkez boylam hesaplanır. 42o 30'5 : 15 = 2 kalan 7o5 den büyük olduğuna göre ZD = -3 olur. Merkez boylam 3 x 15 = 45oE.b. Merkez boylam ile bulunduğumuz boylam arasındaki fark saptanır.d. long = 45o 00' - 42o30'.5 = 02o 29'.5.

c. Bulunduğumuz boylam merkez boylamın daha batısında bu nedenle LMT olarak zaman, bulunduğumuz boylamda d.long kadar sonra olacaktır.

Gün : 12 KasımZT : 12 45 00d.lo : - 9 58LMT : 12 35 02Gün : 13 Kasım

c. GMT İLE LMT ARASINDAKİ İLİŞKİ : 

GMT ile LMT arasındaki ilişki boylamın zaman olarak karşılığıdır. 

ÖRNEK-1 : 15 Mayıs günü 36o27'N 72o30'E mevkiinde güneş GMT olarak 20 30 00 da batmıştır. 

İSTENEN : Bu mevkide LMT olarak güneş kaçta batar?  

ÇÖZÜM :

a. Greenwıch referans boylamı ile bulunduğumuz boylam arasındaki  d.long saptanır. Bu fark direkt olarak boylamımıza eşittir.  d.long = 72o30' dır.

b. d.long zaman cinsinden değeri bulunur.  72o30' = 4 50

c. Bulunduğumuz boylam referans boylamın daha doğusundadır. Bura da güneşin batışı GMT ye göre d.long kadar daha önce olmuştur.o  halde; 

Gün : 15 Mayıs GMT : 20 30 00 d.long :+ 4 50 00 LMT 25 20 00

-24 00 00

LMT 01 20 00 Gün 16 Mayıs ÖRNEK-2 : 12 Haziran günü 16o15'N 33o16'E mevkiinde ayın batışı Almanaktan LMT 13 45 30 olarak bulunduğuna göre, 

İSTENEN : Ay aynı anda GMT olarak kaçta batar? 

Çözüm :  d.long : 33o16'E = 2 13 04  Gün : 12 Haziran  LMT : 13 45 30  d.long :- 2 13 04  GMT : 11 32 26  Gün : 12 Haziran    

ÇALIŞMA SORULARI 

1. Dünyanın ortalama güneşe göre devrini esas alan zaman sistemi ne ................. denir.  

2. Dünyanın ay'a göre devrini esas alan zaman sisteminde bir gün  uzunluğu ne kadardır? 

a. 24 Saat. b. 24 Saat 50 dakika.  c. 23 Saat 56 dakika.

d. 23 Saat 30 dakika.  e. 24 Saat 30 dakika.

3. Dünyanın yıldızlara göre devrini esas alan zaman sisteminde bir gün uzunluğu ne kadardır?

a. 24 Saat 00 dakika. b. 24 Saat 56 dakika. c. 23 Saat 56 dakika. d. 23 Saat 06 dakika. e. 24 Saat 06 dakika.

4. 15 o lik yay zaman olarak na kadardır?

a. Bir saat. b. İki saat. c. Birbuçuk saat. d. Üç saat. e. Dört saat.

5. Belirli bir bölgede aynı anda aynı zamanı gösteren zaman sistemi aşağıdakilarden hangisidir?

a. ZT. B. LMT. c. ZD. d. GMT. e. GZT.

NOTİK ALMANAK : İlk olarak Danimarkalı astronomi bilgini TYCHO BRAHE 16.yüzyılın ikinci yarısında, yirmi seneyi aşkın bir zaman gök cisimlerini incelemiş ve KEPLER'in hareket üzerindeki üzerindeki bütün kanunlarını modern astronomiye uygulamıştır. Denizciler tarafından ilk almanak 1767 yılında kullanılmaya başlamıştır. Bu ilk almanak BRITIS NAUTICAL ALMANAC adı ile yayınlanmıştır. Bugün kullandığımız almanak ise Her Mayesty's Nautical Almanak Offıce ve U. S. Nautıcal Almanak Offıce tarafından ortaklaşa hazırlanarak yayınlanmıştır. Türkiye de 1961 yılına kadar ingilizce olarak yayınlanan bu döküman kullanılmıştır. 1961 yılından sonra orijinal kısımları aynen kalmak üzere metin kısımları Türkçeleştirilmek suretiyle yayınlanmaya başlanmıştır. 

NOTİK ALMANAK VE ESASLARI 

Astronomi seyrinde kullanılan bütün gök cisimlerinin GHA ve Dec'leri GMT'nin herhangi bir anı için elde edilmelerini sağlayan bilgiler Ana sayfalarında bulunur.  Güneş ve Ay'ın doğuş ve batış zamanları ve Alacakaranlık zamanları LMT zamanına göre verilmiştir.  Takvimler ve Planlamaya ait çeşitli bilgilerin yardımcı cetvelleri, Rasat edilen irtifaya uygulanacak düzeltmeler, Güneş, Ay ve dört gezegen için GHA ve Dec değerleri bütün sene boyunca GMT'nin her saati için doğrudan doğruya çizelgelere geçirilmiştir.  Yıldızların SHA değerleri üç günlük verilmiş olup bunların GHA ları GHA Aries yardımıyla bulunur.  Bilgiler üçer takvim gününe ait olmak üzere karşılıklı iki sayfada verilmiştir. Sol taraftaki sayfalarda Aries, dört gezegen ile yıldızlara ait bilgiler, sağ taraftaki sayfalarda ise Güneş ve Aya ait bilgiler; bunların doğuş/batış zamanları, alaca karanlık zamanları cetveller halinde verilmiştir. Açısal yükseklik düzeltmeleri bir kolaylık olması bakımından Notik Almanakların ön ve arka kapak iç yanlarına yerleştirilmiştir. 

GÜNLÜK SAYFALAR  a. GMT olarak Tarih/Zaman : Birinci kolon tarihleri ve saat başı olarak GMT zamanlarını verir. 

b. Aries (&) : İkinci kolon Aries'in GMT zamanına göre GHA'sını verir. Aynı kolonun en altında orta günde GMT zamanına göre Aries'in Greenwich boylamından geçiş zamanını verir "v" ve "d" düzeltmesi sıfırdır. 

c. Gezegenler : 3,4,5,6. kolonlar da soldan sağa doğru sırası ile Venüs, Mars, Jüpiter ve Saturn gezegenlerinin GMT zamanına göre GHA ve Dec değerleri verilmiştir. Her gezegenin parlaklığı ile Yıldızların parlaklığı Kadir = Magnitude denilen bir birimle ölçülür. Buna göre en parlak yıldızlar 1. Kadirden, ondan sonrakiler parlaklık sırasına göre 63.kadire kadar sıralanır. Buna göre 1. kadirden bir yıldız 6. kadirden bir yıldızdan 100 defa daha parlaktır. Bu birime göre GÜNEŞ'in kadiri - 26.7 DOLUNAY'ın - 12.5 gezegenlerden VENÜS'ün = 3.3 ile - 3.7 arası değişir. MARS - 0.2 jupiter - 2.2 SATÜRN + 0.6 ile +1.4 arasındadır. İsmi yanında yazılır. GHA sütunun altındaki (v) harfi yanındaki rakamlar GHA nın bir saati içindeki dakika cinsinden ortalama değişme miktarının bulunmasında kullanılır. "v" harfinin

değerinin solunda herhangi bir işaret yok ise daima (+) dır. Venüs için bazen (-) dir. Dec kolonunun altındaki (d) harfi ile rakkamlar gök cisminin Dec değerinin bir saat içindeki dakika cinsinden ortalama değişme miktarı olup enterpole cetvellerinden gerçek değişme miktarının bulunmasında kullanılır. 

d. Yıldızlar : 7. kolondaki bilgiler alfabetik sıraya göre 57 adet seçme yıldızın SHA ve Dec değerlerini kapsar altında ise 4 gezegenin SHA ları ile Greenwıch boylamından geçiş zamanları verilmiştir. 267. ve 273. sayfalarda ise 57 adet yıldızında dahil olduğu 173 yıldızın SHA ve Dec değerleri aylık çizelgeler halinde verilmiştir. Enterpolasyon gerekmediği için verilen ana bilgiler günlük sayfalardaki 57 seçme yıldız gibi kullanılır. Yıldızlar SHA değerlerine göre dizilmişlerdir. 

e. Güneş ve Ay Koordinatları : Sağ günlük sayfanın sol yarısı Güneş ve Ay'ın koordinatlarının bilgilerini kapsar.

(1) I.Kolon : Tarih ve saat başı GMT zamanlarını verir.

(2) II.Kolon : Güneşin GMT zamanına göre GHA ve Dec'ini verir. Sutunlarda "d" düzeltmeleri saate karşılık olarak, saat yanlarında verilmiştir. Yarıçapları ise sütunun altına yazılmıştır. 

4. EK DÜZELTMELER : 

Bir gözlemin yapıldığı zamanı biz GMT'nin gün, saat ve bunları izleyen dakika ve saniyeleri ile belirtiriz. GHA ve Dec'in çizelge değerleri ve gerekli yerlerde "v" ve "d" ye ait değerler doğrudan doğruya GMT'nin gün ve saatine ait günlük sayfalardan elde edilir. Seçme yıldızların SHA ve Dec değerleride gene günlük sayfalardan elde edilir. GMT nin dakikalar için artma ve düzelmeleri sarı sayfalardaki artmalar ve düzeltmeler cetvelinden alınır. Sarı sayfaların sağ ve sol üst başlarında dakikalar bulunur. Saniyeler ise bu sayfalardaki cetvellerin birinci kolonunda verilmiştir. "v" ve "d" düzeltmeleri aynı çizelgelerin ikinci bölümünde verilmiştir. Not: Almanaktaki diğer düzeltme cetvelleri ile Polaristen Arz Tayini çizelgeleri daha sonraki konularda işlenecektir.  

ÇALIŞMA SORULARI 1. Notik almanak nedir ne işe yarar?   2. Notik almanak ilk olarak hangi tarihte yayınlanmıştır?  a. 1767. b. 1967. c. 1867. d. 1786. e. 1876.  3. Notik almanak Türkçe olarak hangi tarihte yayınlanmıştır?  a. 1975. b. 1871. c. 1961. d. 1971. e. 1900.4. Notik almanakta bulunan gök cisimlerinin koordinatları hangi  zaman sistemine göre verilmiştir?  a. GMT. b. LMT. c. ZT. d. ZD. e. GHA. 5. Notik almanakta güneş doğuş/batış ve alacakaranlık vakitleri  hangi zaman sistemine göre verilmiştir?  a. GMT. b. LMT. c. ZT. d. ZD. e. GHA. 6. Notik almanağın günlük sayfalarında yıldızlar kaçıncı sütunda  bulunur?  a. 1 b. 5 c. 3 d. 6 e. 7 7. Notik almanağın günlük sayfalarında 3.4.5. sütunlarda hangi gök  cisimlerinin

koordinatları bulunur?  a. Gezegenler. b. Güneş. c. Ay. d. Yıldızlar.   e. Aries. 

GÜNEŞ/AY'IN DOĞUŞ/BATIŞ HESABI : Güneşin; dünyamızın batıdan doğuya doğru dönüşü nedeni ile NİSBİ hareketi DOĞUDAN BATIYA doğru görülür. Tan vakitleride aynı mevkilerde görülür. Meyil (Dec) ve zaman denklemindeki değişmelerin pek az oluşu nedeniyle doğuş/batış zamanları her meridyen için aynı olur.  Buna göre ALMANAK'larda verilmiş olan doğuş/batış zamanları LMT olarak bulunan ENLEM'e göre verilmiş olup bu enlem üzerindeki her meridyende doğuş ve batış zamanları LMT olarak aynıdır. Ayrıca bu değerler Almanaklardaki ORTA GÜNE göredir.  Halbuki günlük kullandığımız saatler ZT (BÖLGE ZAMANI) olarak çalışmaktadır. Buna göre doğuş/batış zamanlarını da ZT olarak bilmemiz gerekir.  Almanaktan alınan LMT'i bulunduğumuz meridyenin LMT'i kabul etmekle herhangi bir hata yapılmış olmaz. Bu bakımdan yalnız arz için tadilat lazımdır. LMT'e enlem tashihi yapıldıktan sonra daha önceki konularda öğrenildiği gibi LMT değeri ZT'a çevrilmelidir. 

DOĞUŞ : Güneşin üst kenarının ufuktan göründüğü andır. BATIŞ : Güneşin üst kenarının ufuktan kaybolduğu andır. 

Almanakta Doğuş ve Batış zamanları 0oenleminden itibaren KUZEYE ve GÜNEYE olmak üzere, 0oenleminden 30oenlemine kadar 10o lik enlem farkı ile, 30oenleminden 50okadar 5olik enlem farkı ile, 50oden sonra 2o lik enlem farkları ile LMT olarak verilmiştir.  Bulunduğumuz mevkiin enlemi her zaman tam sayı olamıyacağına göre bu LMT'lerde bulunduğumuz enleme göre bir düzeltme gerekir, bu düzeltmeye biz ENLEM DÜZELTMESİ deriz ve Almanığın sarı sayfalarının en sonunda bulunan cetvel yardımı (Cetvel-1 ENLEM İÇİN) ile veya Hesap Yolu ile (Formülden yararlanarak ) LMT'i bulunduğumuz enleme göre düzeltiriz. 

a. ENTERPOLE YOLU İLE ÖRNEK ÇÖZÜM : 

ÖRNEK : 30 Nisan 1995 günü 40o51'3ù N, 29o38' E mevkiinde Güneşin doğuş zamanı nedir? 

ÇÖZÜM : Notik Almanakta 30 Nisan tarihli sayfa açılır ve bulunduğumuz enlemin bir üst, bir alt enlem değeri (Almanakta'ki) karşısındaki zamanlar yazılır.

ENLEM GÜNEŞİN DOĞUŞU45O LMT 04 53 40O 51’ . 3 LMT 25 0340O FARK : 10 5O

Cetvele girilen enlemimize en yakın iki enlem arasındaki farka enterpole aralığı denir. Bu örnekte enterpole aralığı 5odir. Almanağın sonundaki sarı renkli sayfada "Çizelge-I" Enlem İçin" isimli Güneşin doğuş ve batışını enterpole etme cetveli vardır. Bu cetvel kullanılarak gerçek enlem için ara değerler bulunur.  Bu çizelgeye, gerçek enlem ile çizelgede bu enleme en yakın enlem arasındaki fark ile soldaki uygun kolondan ve enterpole aralığındaki zaman farkına en yakın olan değer ile üstten

girilir. Böylece elde edilen düzeltme değeri, çizelgedeki enleme karşı gelen zamana uygulanır. Düzeltmenin işareti kolayca ve akıldan bulunabilir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta her zaman gerçek enlemden daha az değerdeki enlem değeri kullanmaktır.  Bu problemde Güneşin doğuş zamanı için cetvele giriş değerleri ise 5o, 10 ve 51'3ùdır. Düzeltme değeri son sayfalardaki üst cetvelden yaklaşık (-) 2 olarak bulunur. Buradan; 

GÜNEŞİN DOĞUŞU40O LMT 05 0300 O 51’3 FARK 2 40 O 51’ 3 LMT = 05 01 olarak bulunur.

b. HESAP YOLU İLE ÇÖZÜM :  Aynı düzeltme değerlerini orantı kurmak suretiyle daha hassas olarak bulabiliriz. Bunun için aşağıdaki denklemi kurarız; 

5 O lik enlem farkı için 10 ‘ fark ederse 51.3 O lik enlem farkı için X ( ne kadar fark eder? )

X =10 x 51.3= 1.7 (-) olur. 5O x 60’ (300)

LMT olarak bulunan bu zamanın GMT ve ZT e çevrilmesi gerekir.

h m sLong = 29o38'E------- 1 58 32 dır. Buradan;

GÜNEŞİN DOĞUŞULMT = 05h 01m 00s

D.log = -1 58 32GMT = 03 02 28ZD = + 2ZT = 05 02 28 olur.

Bulduğumuz bu değerler orta güne, yani 29 Nisan 1995 gününe aittir. 30 Nisan'a ait doğru değerleri bulmak için bir gün sonraki sayfadaki değerler alınır. Aradaki farkın günlük ortalaması alınır ve bu değerler 29 Nisan'a uygulanarak 30 Nisan'a ait gerçek zaman değerleri elde edilir.

29 Nisan için Güneşin doğuşu 05h 03m

2 Mayıs için Güneşin doğuşu 04 h 59 m üç gün için toplam fark 00 04m

Bir gün için fark = 4 / 3 = 1 20 dir.30 Nisan için ZT = 05 02 28 + 1 20 =05 h 01 m 08 s

 NOT : Güneşin batışı içinde aynı yöntem uygulanır. 

2. AY'IN DOĞUŞ-BATIŞ ZAMANININ HESABI :  Herhangi bir boylamda Ayın doğuş ve batışı günlük olarak Greenwıch'e nazaran o kadar fazla bir değişme gösterir ki hesap işlemlerimizde bu fark terk edilemez.  Bir yeni Ay zamanında Ayın Greenwıch de güneş ile beraber doğmasına rağmen ertesi

günü Ay Güneşten yaklaşık olarak 50 dakikaların birikmesi ile güneşin arkasında kalacaktır.  360o lik devir hareketinde bu 50 dakikalık yaklaşık değer uygulandığında 90o için 12.5 dakikalık bir fark, 180o için ise 25 dakika fark bulunur. Bu durum seyircinin boylamına göre değişir.  Buna göre herhangi bir batı boylamında Ayın doğuş ve batışındaki LMT değeri Almanaktaki cetvelde verilmiş olan vakitten daha geç olur.  Bu değer; boylam ile istenilen gündeki LMT ile ertesi gündeki LMT'ye bağlıdır.  Doğu boylamlarda ise Batı boylamlardakinin aksine güneşe nazaran Ay bir gün evvelkinden daha erken doğacaktır. Bu daha erken olan doğuş ve batış vaktinin değeri, bulunduğumuz mevki boylamına göre istenilen güne ait LMT olarak ayın doğuş veya batış vakti ile bir önceki günde doğuş/batış vakti arasındaki farka göre düzeltilmelidir.  Düzeltme miktarları, Almanaktaki Sarı sayfaların sonundaki düzeltme cetvelinden (Çizelge-II Boylam için) iki gün arasındaki doğuş veya batış farkı ile üst ve sol sütundan da boylam ile girilerek, bizim boylamımıza göre yapılması gerekli düzeltme miktarı bulunur. (E) Boylamlar için ÇIKARTILIRBu DÜZELTME= (W) Boylamlar için TOPLANIR  Cetvel-1'in (Almanaktaki) enlem için düzeltme şekli aynen GÜNEŞ için yapılan işlem gibidir. AY'ın Doğuş ve batış cetvellerinde bazı günler için verilen LMT değerleri örneğin 24 34 şeklinde yazılmıştır.Bu günlerde bir doğuş veya batış olayı olmadığını göstermektedir. Bu durumları gördüğümüz zamanlarda bu günlerde bir doğuş veya batış olmadığını anlamamız gerekir. Ayrıca bazı göksel olayların yüksek enlem derecelerinde oluşmalarını göstermek için Almanaklarda aşağıdaki işaretler kullanılmıştır. 

Güneş ve ay devamlı ufkun üstünde kalır.

Güneş ve ay devamlı ufkun altında kalır.

Alaca karanlık bütün gece süresince devam eder.

ZET : Ay'ın doğuş batış hesaplarında Enlem (Lat) düzeltmesi Çizelgede aynen güneş'de yapılan düzeltme gibidir. Boylam (Long) düzeltmesi için yapılması gerekli işlem;  1. (W) BOYLAMLAR İÇİN İSTENİLEN GÜN İLE BİR SONRAKİ GÜN, 2. (E) BOYLAMLAR İÇİN İSTENİLEN GÜN İLE BİR EVVELKİ GÜN ARASINDAKİ FARK ile ÜSTTEN, MEVKİ BOYLAMI ile YAN sütundan girilerek (Çizelge ikiden) DÜZELTME MİKTARLARI bulunur.  3. (W) Boylamlarda TOPLANIR 4. (E) Boylamlarda ÇIKARILIR  Boylam için olan farkı orantı usulü ile çizelgeye girmeden bulabiliriz. ÖRNEK : Günler arası zaman farkı 360olik açısal değer içindir. Bizim boylamımızın miktarı E veya W olarak ne ise buna göre doğacak fark.

m360olik devir için günlük zaman farkı 60 ise Boylamımız için zaman farkı X olur. m

Boylam Düzeltme Değeri X = Boylam x 60 olur. 360o

Ayın doğuş ve batış hesaplarında boylam düzeltmesi durumu hariç ZT olarak bulunma işlemi Güneş için yapılanın aynıdır. Keza TAN vakti için yapılan işleminde düşünce tarzı bakımından bir farkı yoktur.  Bütün işlemlerin temel kuralı LMT olarak verilmiş olan değerleri boylam uygulaması ile GMT ye çevirip ZD yi uygulayıp bu değerleri ZT olarak ifade etmekten ibarettir. 

ÖRNEK : 20 Mart 1995 günü 49o36'S, 129o22'W DR mevkiinde Ay'ın doğuşu ZT ve GMT olarak nedir?  ÇÖZÜM : Boylamımız (W) olduğuna göre 20 ve 21 Mart 1995 günlerine ait ayın doğuşu bulunur. 

ENLEM AYIN DOĞUŞU 20 MART İÇİN45 O S LMT 20 1249 O 36’ 49 O 36’

5x60’ için 1450 O S LMT 19 58 45 O (4x60)+36 için X . Fark 5O Fark : 14 m 4O 36’X = 14x276 = 12.830045 O 20 12Düzeltme - 12.8LMT 19 59.2 (20 Mart İçin)

ENLEM AYIN DOĞUŞU 21 MART İÇİN45 O S LMT 21 0049 O 36’ 49 O 36’ 5x60’ için 1650 O S LMT 20 44 45 O (4x60)+36 için 5O 16 4O 36’X = 16x276 = 14.730045 O 21h 00m

Düzeltme - 14.7LMT 20 45.3 (21 Mart İçin)

21 Mart 19h 59m 12s

20 Mart 20 45 18 00 46 06 (Bir gün için aradaki fark)

Fark 46 dakika ve long 129o22'W ile Almanağın son sarı sayfasının altındaki II. çizelgeye üstten iki gün arasındaki DOĞUŞ FARKI yandan BOYLAM (long) ile girilir. Bu değerlerin kesiştiği yerdeki rakam 17 olarak bulunur.

20 Mart 1995 Doğuş zamanı : 19h 59m 12s 20

Bir günlük fark : + 17 00 (Batı boylam) Ay’ın doğuşu LMT : 20 16 12 d.Long (129O 22’W) + 08 37 42

28 53 54 - 24 00 00

7GMT : 04 53 54 (21 Mart 1989) ZD :- 09 00 00 ZT : 19 53 54 (20 Mart 1989) NOT : Ayın batışıda aynı yöntemle hesaplanır. 

3. ALACA KARANLIK (TAN) ZAMANLARININ BULUNMASI : 

Tan vakti seyirciler için çok önem taşıyan bir zamandır. Tan vakitlerinde yıldız ve gezegenler ile AY'dan rasatlar yapmak suretiyle Astronomik seyir kurallarına göre,Fix mevki bulma imkanı elde edebiliriz. Tan vaktinde hem ufuk görülebilir hemde gök cisimlerini görme imkanımız vardır. Eğer suni ufuk veya Babıl sextantımız yok ise ancak Sabah Akşam tan vakitlerinde gök cisimlerinden rasat yaparak mevki koyabiliriz.     Seyirde biz üç TAN vakti biliriz. (Şekil-1'e bak)  a. Sivil tan : Güneşin merkezinin ufkun altına 6o indiği veya 6o ufka geldiği an.  b. Notik tan: Güneşin merkezinin ufkun altına 12o indiği veya 12o ufka geldiği an. c. Astronomik tan : Güneşin merkezinin ufkun altına 18o indiği veya 18o ufka geldiği an. Bu tan vakitlerinden bizim için önemli olan Sabah tanında; Güneşin ufkun altına 12o

yaklaştığı an başlar 6o yaklaşana kadar devam eder. Bundan sonra ufuk görülebilirsede hava aydınlandığı için bir çok yıldızı artık göremeyiz. Akşam tan zamanında ise güneş ufkun altına 6o indiği anda başlar ve 12o inince biter. Çünkü artık daha çok yıldız görülebilsede ufuk görünmez. En iyi rasat imkanı olan zaman güneşin ufkun altına 10oindiği andır. Bu ana RASADİ TAN denir. Bu anda en tecrübesiz seyirci dahi kolayca rasat yapabilir. Bu durumda sabah tan vaktinde rasada başlama zamanı notik tan başlangıcıdır. Akşam tan vaktinde rasada başlama vakti ise sivil tan vaktidir.Greenwıch boylamına göre tan vakitleri sivil ve notik tan vakitlerinin bittiği veya başladığı LMT olup almanakların günlük sayfalarında üç gün için verilmişlerdir. Almanaktaki bu değerler o sayfadaki üç günün orta gününe göre verilmiş olup istenilen gündeki değerin hesaplanması güneşin doğuş batış hesabında olduğu gibidir. 

Örnek : 26 Mayıs 1995 günü DR 46o45' N 39o30' W mevkiinde sabah notik ve sivil tan vakitlerini ZT olarak hesaplayınız. 

Çözüm : ENLEM NOTİK TAN ENLEM SİVİL TAN50 O N LMT 02 23 50 O N LMT 03 20

45 O N LMT 02 59 45 O N LMT 03 45 05 O 36 05 O 25

5O için 36 M fark 5O için 25 M fark1 O 45 için X fark 1 O 45 için X fark

X = -12.6 X = - 08.7

45O N LMT 02 59 45O N LMT 03 45 1 O 45 fark - 12.6 1 O 45 fark - 08.7

46 O 45 N LMT 02 46.4 46O 45 N LMT 03 36.3

d. long ( 30’) 2 . 0 d . Long (30’) 2 . 0 ZT = 02 48.4 ZT = 03 38.3

 Not : Problemde verilen tarih orta gün olduğu için gün düzeltmesi yapılmamıştır. 

4. SEYİR DURUMUNDAKİ BİR GEMİDE RASAT ZAMANININ BULUNMASI : 

İki aşamada yapılır, birinci aşamaya ilk yaklaşım ve ikinci aşamaya son yaklaşım denir ve sırası şu şekildedir:a. Bahse konu saatte bulunduğumuz parakete enlemine en yakın tam değerle notik almanağa girilir ve sabah rasadı yapılacaksa Notik, akşam rasadı yapılacaksa Sivil alacakaranlık zamanı kaydedilir. Bulunan bu LMT değeri ZT olarak kabul edilir. Bulunduğumuz DR mevkiinden itibaren seyredilen rota ve gemi süratine bağlı olarak bulmuş olduğumuz ZT zamanına göre DR1 mevkii bulunur ve koordinatları hassas olarak kaydedilir. Bulduğumuz bu DR1 mevkiin enlem ve boylamına göre yeniden alacakaranlık zamanı ZT olarak hesaplanır.  b. Bulduğumuz ZT değerine göre yeniden parekete hesabı yaparak ikinci bir DR2 mevkii bulunur. Bu mevkiin koordinatları kaydedilir. Bu koordinatlara göre rasat zamanı hesaplanırsa bulunan değer ñ1 dakikaya kadar doğrudur. 

ÖRNEK : 20 Nisan 1995 günü 330o rotasına 25 knots süratle seyretmekte olan geminin ZT : 08 00 00 da ki DR mevki 32o18!3 N 42o36' W olarak okunmuştur. 

İSTENEN : Seyir personeli akşam rasadı için köprü üstüne saat kaçta çıkacaktır?

ÇÖZÜM : 1. Almanakda en yakın enlem değeri Lat 30o için sivil alacakaranlık 19 55 00 LMT bulunur.

2. LMT = ZT = 19 55 00 3. Bulunan ZT değerine göre bulunduğumuz parakete mevkii hesaplanarak

yeniden plotlanır. (DR = 36o20'N - 45o20'E)

ENLEM SİVİL ALACAKARANLIK40O 19 11 5 O için 9 m fark35 O 19 02 80’ için X fark 5 O 00 09 X=80 x 9 : (5x60)=2.4

35 O için 19h 02m 00 s

1 O 20’ için + 2 24

LMT = 19 04 24

d.long =+ 1 20ZT = 19 05 44 olarak bulunur.

4. Elde edilen bu ZT (19 h 05m 44s)değerine göre DR2 mevkii bulunup bu noktanın enlem ve boylam değerine göre yeniden rasat zamanı ZT olarak hesaplanır.(İlgili haritada yapılan pilotlamada, DR mevkii koordinatları 36 O 55N, 45O 55 W olarak bulunmuştur.)

ENLEM SİVİL ALACAKARANLIK40O 19 11 005 O için 9 h fark35O 19 02 00115’ için X fark

5 O 09 00X=115 x 9 : (5x60)=3.4

35 O için 19h 02m 00 s

115’ için 03 25

LMT = 19 05 24d.long = 1 20ZT = 19 07 44 olarak rasat zamanı bulunur.

GÜNEŞ/AY'IN DOĞUŞ BATIŞ HESABI :

ÖDEV KAĞIDI : 1.1.31

GİRİŞ : 

Bu ödev kağıdı güneşin ayın doğuş batış hesabı konusunda sınıfta verilen bilgileri pekiştirmek maksadıyla öğrencilere rehber ola rak hazırlanmıştır. Bu ödev kağıdı aynı zamanda sınavlara hazırlanmada yeterli bir kaynak teşkil edecektir. 

ÇALIŞMA ÖDEVİ : 

Bilgi kağıdı 1.1.31'i oku, dikkatlice çalış ve aşağıdaki soruları cevaplandır. Cevapları ayrılmış yerlere yaz. 

ÇALIŞMA SORULARI : 

1. 30 Mart 1995 günü 42o30'N- 32o30'E mevkiine göre güneşin doğuş  zamanını ZT olarak hesaplayınız?    

2. 15 Nisan 1995 günü 38o40'N- 28o30'W mevkiine göre güneşin batış  zamanını ZT olarak hesaplayınız?    

3. 30 Mart 1995 günü 41o45'S- 30o15'E mevkiine göre Ay'ın doğuş  zamanını ZT olarak hesaplayınız?   

4. 23 Mart 1995 günü 43o45'N- 33o20'W mevkiine göre Ay'ın batış  zamanını ZT olarak hesaplayınız? 

RASADİ İRTFA : 

BİLGİ KAĞIDI : 1.1.32 

GİRİŞ : 

Bu bilgi kağıdı rasadi irtifa konusunda sınıfda verilen bilgilerin pekiştirilmesi maksadıyla dizayn edilmiştir. Bu bilgi kağıdı aynı zamanda sınavlara hazırlık için bir kaynak teşkil edecektir. 

İLGİLER : 

Dutton's 

BİLGİ : 

SEXTANTLA ÖLÇÜLEN YÜKSEKLİĞE YAPILACAK DÜZELTMELER 

Sextant ile Deniz ufkuna bakarak bir gök cisminden yaptığımız rasatta bulduğumuz açısal yükseklik hakikatte o gök cisminin bizim ufkumuzdan olan hakiki açısal yüksekliği değildir.  Sextant ile ölçtüğümüz açısal yükseklik Gök cisimlerinin dünyamıza olan uzaklığı, Atmosferik etkiler, Gök cisminin görünen çapı, rasat yaptığımız mevkiin göz yüksekliği nedenleri ile,hakiki ufuktan aldığımız açısal yükseklikten farklıdır.  Yukarıda açıkalanan nedenlerle sextantımız ile görünan ufuktan aldığımız açısal yüksekliklere bazı düzeltmeler uygulamak suretiyle gök cisminin hakiki ufuktan olan açısal yüksekliğini buluruz.  Buna göre bir sextant yüksekliğine uygulanması gereken düzeltmeler sırası ile;  a. İNDEX (INDEX CORRECTION) DÜZELTMESİ b. UFUK ALÇALMASI (DİP) DÜZELTMESİ c. KIRILMA (REFRACTION) DÜZELTMESİ d. YARIÇAP (SEMİ DİAMETER) DÜZELTMESİ e. PARALAKS (PARALLAX) DÜZELTMESİ  Yukarda açıklanan düzeltmelerden sonra biz bir gök cisminin hakiki ufukumuzdan olan açısal yüksekliği'ni (Ho) bulabiliriz.  Bu düzeltmeleri sırası ile açıkladıktan sonra Ho'nun bulunuşunu besaplıyabiliriz. 

a. INDEX DÜZELTMESİ (İNDEX CORRECTION) : 

Sextantın rasıt tarafından düzeltilebilen hatalarını açıklarken index düzeltmesi hakkında geniş bilgi verilmişti.Buna göre görünen ufuktan bir gök cisminin açısal yüksekilğini bulduktan sonra IC düzeltmesi cebirsel olarak uygulanmak suretiyle gök cisminin görünen ufuktan olan doğru sektant açısını bulmuş oluruz. ÖRNEK : Sex.AH = 35 O 46.8’

IC = - 1.2’

Hs = 35 O 45.6’ olur.

  b. UFUK ALÇALMASI (DİP) DÜZELTMESİ : 

Görünen ufuk rasıtın göz yüksekilğine göre değişmektedir. Buna göre hakiki gök ufku veya ona paralel bir ufuk düzlemi olduğuna göre biz bir gök cisminin görünen ufku (deniz ufku)'na göre açısal yükselimini aldığımızda Şekil-1 de görünen Dip açısı kadar fazla bir açı ölçmüş oluruz.Ufuk alçalması rasat yapan rasıdın göz yüksekliğine bağlı bir değişken olduğundan yapılan rasatlarda göz yüksekliği muhakkak bilinmelidir. Bu düzeltme açısal değer olarak Almanakların iç kapak sayfalarındaki karton cetvelde "ÇEVREN ALÇALIMI" başlığı altındaki kısımda bulunur. Şekil-1 de Sextantla ölçtüğümüz açı XOD açısıdır. HOD ise Deniz ufku veya görünen ufkun hakiki ufuk ile yaptığı açıdır. Siz bu açıyı bulup XOD den çıkardığımız zaman

Hakiki ufka göre açısal yüksekliği (Ha) bulmuş oluruz. 

ÖRNEK : Sex . AH = 49 O 18.7’ IC = -0.7 Göz. Yük. 39 ft.

IC = - 0.7’

Hs = 49 O 18.0’ Dip = - 6.1’

Ha = 49 O 11.9’

 NOT : Şekil-1 den anlaşılacağı gibi DİP DÜZELTMESİ DAİMA Hs den ÇIKARILMALIDIR. BABBLE SEXTANTLA YAPILAN RASATLARDA DİP DÜZELTMESİ YAPILMAZ ÇÜNKÜ RASAT BU TİP SEXTANTLARDA HAKİKİ UFKA GÖRE YAPILMIŞTIR.  

Şekil 32-1

c. KIRILMA (RECRACTION) DÜZELTMESİ : 

Gök cisimlerinden dünyamıza gelen ışınlar Atmosferin yoğun katlarından geçerek gözümüze kadar gelirler. Optik kanunlarına göre az yoğun bir ortamdan çok yoğun bir ortama giren ışınlar normale yaklaşarak kırılırlar. Buna göre uzaydan gelen gök cisimlerinin ışınlarıda atmosferin katlarında kırılmaya uğrayarak bize geldiklerinde Dünyamızdan bir doğrultuda gördüğümüz gök cismi hakikatte bizim gördüğümüz mevkide değildir. Kırılma nedeniyle onu hakiki mevkiinden daha yüksekte

görmekteyiz. Şekil-2 de hakikatte X noktasında bulunan gök cismini biz X'de gördüğümüz için Sextantımız ile XOX' açısı kadar fazla ölçmekteyiz.Tabiki bu değer atmosferin yoğunluğuna bağlı olması nedeniyle bu yoğunluğun değişkenleri Hava basıncı ve ısıdır.  Buradan çıkardığımız sonuç, rasat yaptığımız gündeki Barometre ve Termometre değerleri bizim Sextant yüksekliğine uygulayacağımız kırılma düzeltmesini ve standart değerini etkileyecektir. Bu değişme Almanaklarda "Açısal Yükseklik Düzeltme Çizelgeleri" "Ek Düzeltmeler" başlığı altında A4 sayfasında verilmiştir. Bu cetvele üst bloktan ısı ve basınç ile girilerek kesişim noktasında bulunan kolon ve harfi ile ikinci bölüme inilerek Ha ile yandan girilerek kırılma değişme değeri bulunur. Bu düzeltme cetvellerde verilmiş işaretine göre uygulanmalıdır. 

NOT : Kırılma değeri Sextant yükseklik değeri büyüdükçe azalır, alçak değerlerde kırılma etkisi fazla olur. Bu nedenle mecbur kalmadıkça 25oden AZ AÇISAL YÜKSELİMLERİ OLAN GÖK CİSİMLERİNDEN RASAT YAPMAYINIZ.    

Şekil 32 - 2 d. YARI ÇAP (SEMİ DİAMETER) DÜZELTMESİ :

Güneş ve Ay gibi dairesel görüntü veren gök cisimlerinden rasat yaparken tam merkezinden yükseklik ölçmek mümkün olmayacağı için bu gök cisimlerinin ya alt kenarından veya üst kenarından ölçme yapılır. Bu düzeltme Notik almanaktaki A2, A3 sayfalarında verilmiş cetveller aracılığı ile yapılır. Şekil - 3 de görüldüğü gibi bu

şekilde yapılan ölçmede eğer ölçüm alt kenardan yapıldıysa hakiki açısal yükseklikten o cismin görünen yarı çapı kadar eksik ölçme yapılmış olur. Çap gösteren gök cisimlerinin rasat yapılan güne ait yarı çap değerleri Almanakların günlük sayfalarının alt kısmında verilmiştir. Ay ve güneşde rasadın Alt veya Üst kenardan yapılması zorunludur. Bu bakımdan bu gök cisimlerinin görünüşüne göre ALT veya ÜST kenardan rasada karar verilir.    

Şekil 32-3 

e. PARALAX (PARALLAX) DÜZELTMESİ : 

Dünyamıza yakın olan Gezegenlerin, Güneş ve Ay'ın ufuktan alınan sextant yüksekliklerinde hakiki ufka göre alınması gereken bu yüksekliklerin dünyanın merkezinden alınması gerekirken, biz dünya üzerinde dünyanın yarı çapını gördükleri açı kadar eksik ölçme yapmış oluyoruz.  Şekil-4 de görüldüğü gibi, Gök cisimlerinin merkezinden dünyanın yarı çapını gören açıya PARALAKS AÇISI denir.  Bu açı gök cismi tam ufukta iken azamidir. Sextant Yüksekliği arttıkça küçülür.  Güneşin paralaks açısı çok küçük olduğundan(1')toplam düzeltmelerin içine konmuştur. Ayrıca uyğulanmaz. En fazla paralaks açısı etkisi AY rasatlarında görülür, ve düzeltmesinin yapılması özel cetveller yardımı ile Alamanaklardan alınarak yapılır.  Yaptığımız rasatlarda paralaks açısı daima eklenir.Gezegenlerin paralaks değerleri Almanaklarda bize en yakın olanların VENÜS ve MARS için senenin muhtelif aylarına göre ve yükseklik değeri oranında verilmiştir. Yıldızlar ve diğer gezegenler için paralaks düzeltmesine lüzum yoktur. Ay'ın paralaks düzeltmesi rasat yapılan günün GMT'na göre Almanakta verilmiş olan YP (Yatay paralaks) değeri ile

Ay için "Açısal Yükseklik Düzeltme Çizelgeleri'nin alt bloğunun sağından ve görünen irtifa (Alt) ile de üst sütundan girilerek, rasat alt kenardan yapılmış ise (A) sütunundan üst kenardan yapılmış ise (Ü) sütunundaki PARALAKS düzeltme değeri alınarak (Alt) düzeltmelerine toplanır. Burada dikkat edilecek bir nokta ayın üst kenarından yapılan rasatlarında yükseklik değerinden DAİMA 30' ÇIKARILMALIDIR. 

Şekil 32-4 2. GÖK CİSİMLERİNİN ALMANAK YARDIMI İLE SEXTANT YÜKSEKLİKLERİNİN  DÜZELTMESİ VE DOĞRU YÜKSEKLİĞİN (Ho)'NUN BULUNMASI : 

Bir gök cisminin sextant yüksekliğine (Alt.) index düzeltmesi (IC) uygulandıktan

sonra Dip düzeltmesi yapılarak, gök ufkuna göre olan yükseklik Apr.Alt. (Ha) bulunur. Yapılması gerekli diğer düzeltmeler (Kırılma-Yarıçap-Paralaks) Almanakta Toplam Düzeltme adı altında (Main Corr) cetvel şeklinde verilmiştir.

GÜNEŞ AY GEZEGEN YILDIZLARMAIN CORR Kırılma Kırılma Kırılma KırılmaTop. Düz. Yarıçap Yarıçap ................ ................

Paralaks Paralaks Paralaks ................

Şekil 32-5

Bu düzeltmeler yapıldıktan sonra ısı ve basınçta normalin dışında bir değişiklik var ise ilave kırılma düzeltmesi (İ.K.D.) A-4 sayfasındaki cetvelden uygulanır. Bu düzeltmenin sonunda gök cisminden yaptığımız gerçek değer olan (Ho) Rasadi yüksekliği elde etmiş oluruz.  Toplam düzeltme cetvelinden de görülecegi üzere Güneş için her üç düzeltmeyi içerir. Ay için kırılma yarıçap beraber, paralaks düzeltmesi için farklı özellik göstermesi nedeniyle ayrı uygulanır. Gezegenler için yalnız kırılma düzeltmesi olmakla beraber VENÜS ve MARS gezegeni için ayrıca paralaks düzeltmesi uygulanır. Yıldızlar için sadece kırılma düzeltmesini içerir. 

Güneş için sextant düzeltme formu

Sextant yükselimi Sex AH = ...............

Alet düzeltmesi IC = ...............

Ölçülen yükseklik hs = ...............

Göz yüksekliği hatası Dip= ...............

Görünen alet yüksekliği ha = ...............

Toplam düzeltme Maın Cor = ...............

ho = ...............

ilave kırılma düzeltme IKD=...............

Gerçek Rasadi yükseklik Ho = ...............

 

ÖRNEK : 4 Ocak 1995 günü göz yüksekliği 18 feet olan bir seyirci sextant ile güneşin alt kenarından yükselimini Sex Alt= 41o21'bulmuştur. Sextantın alet hatası IE= 1.2' olup kutunun kapağında ise ölçülen yüksekliğe karşı - 0.1' fabrikasyon hatası

görülmektedir. Rasat anında basınç 982 milibar sıcaklık 20oF dır. 

İSTENEN : Yapılan rasat güneşin alt kenarından olduğuna göre gerçek rasadi yüksekliği (Ho) bulunuz. 

ÇÖZÜM : Sex AH 0 = 41 O 21’ 00’’ IE = - 1.2’ IC = -01’ 18’’ Fab Hata = - 0.1’

hs = 41 O 19’42’’ IC = - 1.3 ’ Dip = - 4’ 06’’

ha = 41 O 15’ 36’’ Top Düz = + 15’ 12’’

ho = 41 O 30’ 48’’ İKD = - 06’’

Ho = 41 O 30’ 42’’ olarak bulunur.

     

      

AÇISAL YÜKSEKLİK DÜZELTME ÇİZELGESİ

A 4

İLAVE KIRILMA DÜZELTME CETVELİRASADİ İRTFA :

ÖDEV KAĞIDI : 1.1.32

GİRİŞ :

Bu ödev kağıdı rasadi irtifa konusunda sınıfta verilen bilgileri pekiştirmek maksadıyla öğrencilere rehber olarak hazırlanmıştır. Bu ödev kağıdı aynı zamanda sınavlara hazırlanmada yeterli bir kaynak teşkil edecektir. 

ÇALIŞMA ÖDEVİ 

Bilgi kağıdı 1.1.32'yi oku, dikkatlice çalış ve aşağıdaki soruları cevaplandır. Cevapları ayrılmış yerlere yaz. 

ÇALIŞMA SORULARI 

1. Sextant ile ölçülen yüksekliğe yapılması gerekli düzeltmeleri sırası ile yazınız.  

2. Yıldızların ölçülen Sextant yüksekliğine ............. düzeltmesi uygulanır. 

3. Bir gök cisminin Sextant yüksekliğini belirten kısaltma aşağıdakilerden hangisidir?  a. IC b. ALT c. DIP d. HO e. HA 

4. Güneşten yapılan rasatta Sextant yüksekliğine yapılması gerekli toplam düzeltme ......................... düzeltmelerden oluşur. 

5. Dıp düzeltmesi nedir, açıklayınız?  

6. Kırılma düzeltmesi nedir, açıklayınız? 

7. 3 MART 1995 günü 18 feet göz yüksekliğinde bulunan bir rasıt IC = + 2' hatası olan bir Sextant ile Venüs gezegeninden yaptığı rasatta Sex.Alt = 50o19.9' olarak ölçmüştür. Gerçek rasadi irtifa değeri nedir?

ASTRONOMİ SEYRİ :

BİLGİ KAĞIDI : 1.1.33

GİRİŞ :

Bu bilgi kağıdı astronomi seyri konusunda sınıfda verilen bilgilerin pekiştirilmesi maksadıyla dizayn edilmiştir. Bu bilgi kağıdı aynı zamanda sınavlara hazırlık için bir kaynak teşkil edecektir.

İLGİLER :

Dutton's

BİLGİ :

ASTRONOMİ SEYRİ

Astronomi seyri bir çok gök cisminden yararlanılarak yapılan seyir şeklinde tanımlanır. Kılavuz seyrinin tersine bu seyir türü bir açık deniz veya derin su seyri olmakla beraber klavuz seyrinde kullanılan sahil maddelerinin bulunmadığı durumlarda yapılır.Kılavuz seyrinde yani tehlikeli sahaların yakınında bulunulduğu durumlarda seyirci mevkiini çoğu zaman +- 50 yarda hata ile saptamak ister. Halbuki astronomi seyrinde bu hata +- 2-3 mil olabilir.Tehlikenin bu hataya oranla çok uzak ta bulunması bu seyir tipinin amaca uygunluğunu sağlar. Bir seyircinin mesleki bilgisi astronomi seyri bilgisine yatkınlığı ile ölçülür. Zira bu seyri bilen bir kimse açık denizlerde hiç gitmediği ve görmediği sularda emniyetle seyir yapabilir ve arzu ettiği limana varabilir. Dünya koordinat sistemi enlem ve boylam olarak tanımlanır. Dünya üzerindeki bir noktayı enlem ve boylam değerlerini kullanarak tanımlayabiliriz. Gök küresi üzerindeki cisimler içinde durum aynıdır. Bu cisimlerin bulundukları noktaları belirtmek için de küre üzerinde bir referans düzlem kabul edilir ve bu düzlemin kürede oluşturduğu hatta gök ekvatoru, düzleme ise gök ekvatoru düzlemi denir. Gök küresi üzerinde enlemin eşidi DECLINATION'dır. Gök ekvatorundan itibaren kuzeye ve güneye doğru açısal mesafe olarak tanımlanır. Dünyadaki bir konumun boylam değerinin karşıtı olan göksel koordinat ise GHA (Greenvich Houre Angle) Grinwiç saat açısıdır.

1. GÖK KURESİ KOORDİNAT SİSTEMİNE AİT TEMEL TANIM VE TARİFLER :

a. GÖK KÜRESİ (Semavi Küre) (Celestial Sphere) : Yıldızlı bir gecede gök yüzüne baktığımız zaman çevremizin üzerinde büyük bir kubbe şeklinde ve üzerinde bir çok yıldızlar, gezegenler ve Ay görünen küreye Gök küresi ismi verilmiştir. Bu kürenin merkezi dünyanın merkezinde ve yarıçapı sonsuz olarak düşünülebilir. Astronomi seyrinin temeli bu gök küresi koordinatlarını iyi anlamak ve bu küre üzerindeki gök cisimlerinin hareketlerini bilmektir.

b. DÜNYANIN DÖNÜŞÜ : Dünyanın kendi ekseni etrafında batıdan doğuya doğru dönüşü nedeniyle gök küresindeki cisimlerin dönüşü doğudan batıya doğru gibi görünür. Bunun sonucu olarak da gök küresi üzerindeki cisimler bir seyirciye göre önce doğudan doğarlar ve seyircinin boylamını geçtikten sonra batıdan batarlar. (1) Dünya kutuplar ekseni etrafında günde bir kez döner.

(2) Dünya güneş etrafında yılda bir kez döner.

(3) Her 25.800 yılda bir ekliptik ekseni etrafında processi on yapar.

c. GÖK KUTUPLARI : Dünya ekseni uzantısının gök küresinin deldiğii iki noktaya gök kutupları denir. Dünya üzerindeki eşidi kutuplara uymak üzere kuzey (N) güney (S) olarak adlandırılır.

Şekil-1

d. GÖK EKVATORU (Celestıan Eğuator) : Her noktası gök kutbundan 90o açısal uzaklıkta bulunan gök küresi üzerindeki büyük daireye Gök Ekvatoru denir. Başka bir deyimle dünya ekvatorunun gök küresi üzerindeki iz düşümüdür.

e. SAAT DAİRESİ (Hour Circle) : Gök kutuplarından ve gök cisminden geçen büyük daireye saat dairesi denir. Saat dairesi gök cisminden geçtiğinden bu cismin dünya çevresindeki günlük nisbi hareketi ile beraber daima doğudan batıya doğru hareket eder. f. BÜYÜK DAİRELER : Dünyanın merkezinden geçen düzlemlerin gök küresi üzerindeki kesitlerinde oluşan dairelere Büyük Daireler denir. Gök küresini daima iki eşit parçaya bölerler.

g. KÜÇÜK DAİRELER : Dünyanın merkezinden geçmeyen düzlemlerin gök küresi üzerindeki kesitlerinde oluşan dairelere küçük Daireler denir. Hiç bir zaman gök küresini iki eşit parçaya bölmezler.

h. MEYİL ( Declinatıon) : Gök cisminin saat dairesi üzerinde gök ekvatorundan olan açısal mesafesine Meyil (Declinatıon) denir. Seyirde Dec veya d kısaltması ile gösterilir. Sıfır derece ile 90 dereceye kadar kuzey veya güneye droğru derece, dakika ve saniye cinsinden ölçülür. Gök cisminin gök ekvatorunun kuzey veya güneyinde olması durumuna göre sonuna N veya S işaretlerinden birini alır. Meyil (Dec) dünya üzerindeki enlem değerinin eşididir.

i. MEYİL DAİRESİ ( Diurnal Circle) : Gök cisminin günlük zahiri olan izi bir küçük dairedir.Bunun üzerinde olan her noktanın ekvatordan olan uzaklığı gök cisminin meyline eşittir. Dünya üzerindeki enlem paralelinin aynısıdır.

j. GREENWICH SAAT AÇISI (Greenwich hour angle)(GHA) : Greenwıch boylamı ile gök cisminden geçen saat dairesi arasında gök ekvatorunda oluşan yay veya gök kutbunda oluşan açıya Greenwıch Saat Açısı denir. GHA kısaltması ile gösterilir. Daima GREENWICH BOYLAMINDAN BATIYA DOĞRU 360o ye kadar ölçülür.

k. YILDIZ SAAT AÇISI ( Sideral Hour Angle) (SHA) : Aries saat dairesi ile gök cisminden geçen saat dairesi arasında gök kutbunda oluşan açı veya bu saat dairleri arasında kalan gök ekvatoru yayına o gök cisminin Yıldız Saat Açısı denir ve SHA kısaltması ile gösterilir.DAİMA ARİES SAAT DAİRESİNDEN BATIYA DOĞRU GÖK CİSMİNDEN GEÇEN SAAT DAİRESİNE KADAR 360o YE KADAR ÖLÇÜLÜR.

l. ARIES SAAT DAİRESİ (Aries Hour Circle) : Greenwich başlangıç boylamı

dünyaya ait koordinatlar için dünya üzerinde değişmez bir referans olarak kullanıldığı gibi gök küresi üzerinde Aries noktasından ve gök kutup noklarından geçen saat dairesi bu işlemi görür Bu büyük daireye Aries saat dairesi denir.

m. GHA VE ARİES NOKTALARI ARASINDAKİ İLİŞKİ : Astronomi seyrinde kullanılan yıldızların tümünün gök küresi üzerindeki mevkileri Dec ve GHA ları ile tanımlanır. Seyir amaçları için kullanılan bütün yıldızların GHA'larını bir almanak içinde toplamak ve cetveller halinde düzenlemek oldukça aşırı büyüklükte bir baskıya ihtiyaç gösterdiğinden Aries noktası yıldızların çok yavaş değişen SHA ve Dec değerleri ise ayrı bir liste halinde yine almanağın aynısayfasında verilmiştir. Buna göre bir yıldızın GHA sı; GHA Yıldız = GHA Aries + SHA * formülü ile bulunur.

Şekil 33-1

n. GÖK BOYLAMI ( RASIT BOYLAMI ) : Gök kutuplarından ve baş ucu noktasından geçen büyük dairedir. (Bak Şekil-2) Başka bir deyişlegök boylamı dünya üzerindeki Rasıtın yerel boylamının gök küresi üzerindeki iz düşümüdür. Seyricinin/rasıtın bulunduğu nokta ilegök kutupları arasında kalan yarısına üst boylam, diğer yarısını kapsıyan ayak ucu tarafında kalan kısmına ise alt boylam denir.

o. KUTUP MESAFESİ (POLAR DISTANCE) : Gök cisminin, rasıtın bulunduğu yarım küredeki kutuptan olan açısal mesafesidir. P veya Codec kısaltması ile gösterilir. (Bak Şekil-2). Rasıtın bulunduğu kutuptan itibaren 180o ye kadar ölçülür. Bir gök cisminin meyli, rasıtın enlemi ile aynı işaretli ise, Kutup Mesafesi = 90 - Dec, eğer meyil rasıtın enlemi ile ters işaretli ise Kutup Mesafesi = 90 + Dec olur.

p. YEREL (MAHALLİ) SAAT AÇISI (LOCAL HOUR ANGLE) (LHA) : Gök boylamı (Rasıt boylamı) ile gök cisminden geçen saat dairesi arasında gök kutbunda oluşan açı veya bu büyük daireler arasında kalan gök ekvatoru yayına Yerel saat Açısı denir.LHA kısaltması ile gösterilir. DAİMA RASIT BOYLANIDAN BATIYA DOĞRU 360o ye KADAR ÖLÇÜLÜR. GHA'ya bulunduğumuz boylam uygulanırsa LHA bulunur. Rasıtın boylamı E veya W olduğuna göre aşağıdaki

formüller uygulanır.LHA = GHA + E Boylam GHA = LHA - E BoylamLHA = GHA - W boylam GHA = LHA + W Boylam

r. SAAT AÇASI/BOYLAM AÇISI (HOUR/MERIDIAN ANGLE) : Gök boylamı Rasıt boylamı) ile gök cisminden geçen saat dairesi arasında gök kutbunda (Rasıtın bulunduğu yarı küredeki gök kutbunda) oluşan açıya Saat Açısı veya Boylam açısı denir. Gök boylamından doğuya veya batıya doğru 180o ye kadar ölçülür ve sonuna HANGİ YÖNE DOĞRU ÖLÇÜLÜYORSA O YÖNÜN İŞARETİNİ (E veya W ) ALIR. Kısaltması HA veya (t) dir. LHA ise DAİMA RASIT BOYLAMINDAN BATIYA DOĞRU 360oYE KADAR ÖLÇÜLÜR VE SONUNA İŞARET ALMAZ. HA KISALTMASI İLE GÖSTERİLEN SAAT/ BOYLAM AÇISI İSE YUKARIDA TARİF ETTİĞİMİZ GİBİ RASIT BOYLANINDANDOĞUYA VEYA BATIYA DOĞRU GÖK CİSMİNİN SAAT DAİRESİNE KADAR ÖLÇÜLÜR. AZAMİ 180o OLUR. HANGİ YÖNE ÖLÇÜLMÜŞ İSE O YÖNÜN (E-W) İŞARETİNİ ALIR. HA aşağıdaki formüller yardımı ile bulunur.LHA 180o den küçük ise; HA (t) = LHA ve işareti WEST'dir. LHA 180o den büyük ise; HA (t) = 360o-LHA ve işareti EAST dır.

ŞEKİL 33-2

GÖK CİSİMLERİNİN KOORDİNATLARININ BULUNUŞU : Gök cisimleri güneş sistemi ile dünyanın birbirine göre nisbi hareketi nedeniyle dünya üzerindeki bir rasıt tarafından gök küresi üzerinde her gün değişik bir mevki üzerinde bulunurlar. Bu gök cisimlerinden bazıları hareketlerini kısa bir zaman süresinde tamamlarlar. Dünyanın dönüşü nedeniyle aynı mevkide bulunan bir rasıt güneş, ay ve bazı gezegenleri hergün birbirene yakın zamanlarda görebilir. Görülen gök cisimlerinin adları ve sayıları gözlemcinin mevkiine göre değişir. Gök cisimleri daha öncede belirtildiği gibi gök küresi üzerinde GHA ve Dec'leri ile mevki tanımına sahiptirler. İşte bu nedenle her günün her anı için göksel seyirde kullanılan gök cisimlerine ait GHA ve Dec değerlerinin bulunması gerekir.Bu iş için Notik Almanaktan yararlanılır.

a. Gök Cisimlerinin Koordinatlarının bulunmasında Takip Edilecek Sıra : (1) Rasat yapılan tarih ve ZT saptanır. (2) Rasat ZT zamanı GMT değerine çevrilir. (3) Rasat tarihi ile Almanağın ilgili sayfasına girilir.

b. Güneş, ay ve gezeğenlerin gök koordinatlarının bulunması : (1) Almanağın günlük sayfasından gök cismini bul. (2) Sol sütundan GMT olarak verilen gün ve saatle gir. Saatbaşı değerini yaz (GHA ve Dec). (3) Almanağın sarı sayfalarından dakika olarak değeri bul ve saniye değerinin karşısındaki değeri kayıt et. Bulunan bu değeri saat başı değerine ilave et, (GHA için dakika ve saniye değerleri ilave edilir. Dec için işaretine göre uygulama yapılır). (4) GHA ve Dec değerlerine "v" ve "d" düzeltmelerinin yapılması gerekmektedir. Bunun için (Güneş için "v" düzeltmesi yoktur.Gezegenler için "v" ve "d" düzelmesi 3 günlük, Ay için ise her saat için "v" ve "d" düzelmesi verilmiştir. (A) Almanakta verilen her gezegen için "v" ve "d" değerlerini kaydet. (B) Bulunduğunuz saatin dakika değeri ile sarı sayfalara ait "v" ve "d" değerlerinin düzeltme miktarlarını bul. (C) "v" değerini GHA ya ilave et (Venüsün işareti bazen (-) olabilir.) (D) "d" nin işareti Dec değerinin günlük sayfalardaki durumuna göre ilave edilir veya çıkarılır.

c. Yıldızların Gök Koordinatlarının Bulunması : Yıldızların GHA yıldız değerini bulmak için önce GHA değeribulunur daha sonra günlük sayfalardaki yıldızın o günkü SHA değeri ilave edilir.Dec değeri aynen alınır.Formül : GHA = GHA + SHA dır.

d. Gök Cisimleri Özel Sembolleri :Güneş : 0Ay : CVenüs :Mars :Jüpiter :Satürn :Yıldız : *Aries :

ÖRNEK-1: Güneş Koordinatları : 3 Mart 1995 günü 40o45'N 29o35'E mevkiinde

ZT=13 29 11 güneşten rasat yapıldığına göre O 'in GHA ve Dec değerlerini hesaplayınız.

İSTENENLER : GMT, GHA, DecÇÖZÜM : GMT=ZT + ZDZT : 13 29 11 11 için GHA = 341 O 59 !1 Dec=S56 O 54. ’ 5ZD : -2 29 11 için GHA = + 7 O 17 !8 d(-1.0) 0! 5

GMT: 11 29 11 için GHA = 349 O 16! 9 Dec =S56 O 54 !0

ÖRNEK-2 : Ay Koordinatları : 3 Mart 1995 günü 35o40'N 43o50'E mevkiinde ZT=20 29 48 güneşten rasat yapıldığına göre C 'in GHA ve Dec değerlerini hesaplayınız.

İSTENENLER : GMT, GHA, DecÇÖZÜM : GMT = ZT+ ZD

ZT : 20 29 48 17 için GHA = 048 O 21 !2 Dec= N05 O 52 !3

ZD : -3 29 48 için GHA = + 7 O 06 !6 d(-10.2) 5 !0

GMT: 17 29 48 için GHA = 055 O 27 !8 Dec=N05 O 57 !3

v(13.2)= + 6 !5

GHA = 055 O 34 !3

ÖRNEK-3: Yıldız Koordinatları : 3 Mart 1995 günü 30o09'N 58o45'W mevkiinde ZT=17 39 46'de Alpharddan rasat yapıldığına göre Alphard'ın GHA ve Dec değerlerini hesaplayınız.

İSTENENLER : GMT, GHA, Dec

ÇÖZÜM : GMT =ZT + ZD, GHA = GHA + SHA

ZT : 17 39 46 21 için GHA = 116 O 09 !9 Dec = S8 O 38!5 D : +4 39 46 için GHA = 9 O 58 !1

(ALPHARD) SHA = 218 O 09 !3GMT: 21 39 46

21 39 46 GHA = 344 O 16’ .3

ÖRNEK-4 : Gezegen Koordinatları : 3 Mart 1995 günü 46o14'N 06o15'W mevkiinde Veenüs gezegeninden rasat yapıldığında ZT=06 19 22 dir. GMT GHA VE Dec değerlerini hesaplayınız?

İSTENENLER : GMT, GHA, Dec

ÇÖZÜM : GMT = ZT+ ZD

ZT : 06 19 22 06 için GHA = 308 O 10 !4 Dec = S19 O 11 !6ZD : 0 19 22 için GHA = + 4 O 50 !5 d(+0.5) 0 .2

GMT: 06 19 22 06 19 22 GHA = 313 O 00 !9 Dec =S19 O 11 !8

v(-0.6) = - 0 .2

GHA = 313 O 00 !7

ASTRONOMİ SEYRİ :

ÖDEV KAĞIDI : 1.1.33

GİRİŞ :

Bu ödev kağıdı Astronomi seyri konusunda sınıfta verilen bilgileri pekiştirmek maksadıyla Ögrencilere rehber olarak hazırlanmıştır. Bu ödev kağıdı aynı zamanda sınavlara hazırlanmada yeterli bir kaynak teşkil edecektir.

ÇALIŞMA ÖDEVİ

Bilgi kağıdı 1.1.33'ü oku, dikkatlice çalış ve aşağıdaki soruları cevaplandır. Cevapları ayrılmış yerlere yaz.

ÇALIŞMA SORULARI

1. Gök küresini tanımlayınız.

2. Gök kutuplarından ve gök cisminden geçen büyük daireye nedenir? a. Saat dairesi b. Büyük daire c. Küçük daire d. Enlem e. Boylam

3. Meyil (Declination) en fazla kaç derece olur? a. 45o b. 50o c. 90o d. 180o e. 70o

4. Aries saat dairesi ile gök cisminden geçen saat dairesi arasında kalan gök ekvatoru yayının boyuna veya gök kutbunda meydana gelen açıya ne denir?

a. GHA b. LHA c. SHA d. HA e. GMT

5. LHA yerel saat açısı kaç dereceye kadar ölçülür?

a. Batıya 180o b. Doğuya 180o c. Batıya 360o d. Doğuya 360o e. Doğuya 90o

6. Greenwich saat açısı (GHA) nedir?

7. Kutup mesafesi (Polar Distance) nedir?

8. Gök cisminin saat dairesi üzerinde gök ekvatorundan olan açısal mesafesine ................ denir.UFUK SİSTEMİ KOORDİNATLARI :

BİLGİ KAĞIDI : 1.1.34

GİRİŞ :

Bu bilgi kağıdı ufuk sistemi koordinatları konusunda sınıfda verilen bilgilerin pekiştirilmesi maksadıyla dizayn edilmiştir. Bu bilgi kağıdı aynı zamanda sınavlara hazırlık için bir kaynak teşkil edecektir.

İLGİLER :

Dutton's BİLGİ :

UFUK SİSTEMİ KOORDİNATLARI 

Gök koordinatları bir rasıta göre gök küresindeki bir cismin mevkiini bulmaya ve her türlü problemi çözmeye (zaman problemleri dışında) yeterli değildir. Bu nedenle aynı koordinatlar gök ufku düzlemine göre çözümlenerek eksik kalan bağlantı tamamlanmış olur. Bu durum astronomik problemin çözümünde kolaylık sağlar. 

UFUK SİSTEMİ KOORDİNATLARI TEMEL TANIM VE TARİFLERİ 

a. BAŞUCU (Zenith) : Dünya üzerendeki rasıtın mevkiini dünya merkezine birleştiren doğrunun üst uzantısının gök küresini deldiği noktaya Başucu denir ve Z kısaltması ile gösterilir. 

b. AYAKUCU (Nadir) : Başucundan 180ouzaklıkta olan noktaya Ayakucu noktası Nadir denir. Na kısaltması ile gösterilir. 

c. UFUK (Horizon) :

(1) Görünen Ufuk : Deniz ile gök yüzünün birleşir gibi göründüğü ufka denir. Rasıdın göz yüksekliğine göre değişir. (2) Hissi Ufuk : Dünya üzerinde rasıttan geçen teğet düzlemin gök küresi üzerindeki kesidine denir. (3) Hakiki Ufuk : Baş ucuna 90o açısal mesafe uzaklıkta bulunan ufka denir. (4) Gök Ufku : Hissi ufuk ile hakiki ufkun sonsuzda birleşmesinde oluşan ufka denir. 

d. DİKEY DAİRE : Başucu ve ayakucundan geçen, gök ufkuna dik olan büyük dairelere denir. (Şekil-1) 

e. SEMT AÇISI (AZİMUTH ANGLE) (Az) : Gök boylamı ile gök cisminden geçen dik daire arasında başucunda oluşan açıya Semt açısı denir. Az kısaltması ile gösterilir. (Şekil-2 ye bakınız.) Kuzey ve güneyden itibaren saat yelkovanı veya tersine 180o ye kadar ölçülür. Ölçülen değerin önüne N veya S, sonuna E veya W işaretleri konur.

f. SEMT (AZİMUTH) (Zn) : Ufkun kuzey noktası ile gök cisminden geçen dikey daireler arasında başucunda oluşan açıya semt açısı denir ve Zn kısaltması ile gösterilir. Hakiki kuzeyden itibaren daima saat yelkovanı istikametinde 360oye kadar ölçülür. Kerteriz gibi 3 rakamlı okunur.

g. İRTİFA (ALTİTUDE) (YÜKSEKLİK) (ALT) (Ho) : Gök cisminin gök ufkundan olan açısal mesafesine denir. Alt veya Ho kısaltması ile gösterilir. DİKEY DAİRE BOYUNCA 90o YE KADAR ÖLÇÜLÜR. (Şekil-1)  h. BAŞUCU MESAFESİ (ZENITH DISTANCE) (COALT) (ZD) : Gök cisminin başucu (Z) noktasından olan açısal mesafesidir. ZD veya Coalt kısaltması ile gösterlir. Dikey daire boyunca 90oye kadar ölçülür. 

ı. SIA : Gök cisminin doğuş vebatış noktaları ile esas semt dairesi arasındaki ufuk yayına sia denir. Gök cisminin esas semt dairesinden olan yönüne bağlı olarak önüne Ev veya W sonuna N veya S işaretlerini alır. Seyirde A harfi ile gösterilir.Örneğin : Güneşin doğuşu anındaki semti Zn = 075o ise SİA (A) = E 15oN olur.

UFUK SİSTEMİ KOORDİNATLARI : 

ÖDEV KAĞIDI : 1.1.34 

GİRİŞ : 

Bu ödev kağıdı ufuk sistemi koordinatları konusunda sınıfta verilen bilgileri pekiştirmek maksadıyla öğrencilere rehber olarak hazırlanmıştır. Bu ödev kağıdı aynı zamanda sınavlara hazırlanmada yeterli bir kaynak teşkil edecektir. 

ÇALIŞMA ÖDEVİ 

Bilgi kağıdı 1.1.34'ü oku, dikkatlice çalış ve aşağıdaki soruları cevaplandır.

Cevapları ayrılmış yerlere yaz. 

ÇALIŞMA SORULARI 

1. Dünya üzerindeki rasıdın bulunduğu mevkii dünya merkezine birleştiren doğrunun üst uzantısının gök küresini deldiği noktaya ..  .............. denir, ...... kısaltması ile gösterilir. 

2. Semt açısı (AZ) nedir?   

3. Semt (ZN) nedir?   

4. Başucu mesafesi (CO-ALT) nedir?  

5. Ayakucu nadir (Na) nedir?   

6. Rasıd kuzey yarım kürede ve Az = N 045o E ise Zn nedir?  a. 045o b. 135o c. 225o d. 315o e. 360o 

7. Rasıd güney yarım kürede saat açısı HA (E), gök cisminin semti Zn = 135o ise Az nedir?

a. S 135oE b. S 135oW c. S 045oE d. S 045oW e. S 315oWASTRONOMİ SEYİR ÜÇGENİ : 

BİLGİ KAĞIDI : 1.1.35 

GİRİŞ : 

Bu bilgi kağıdı astronomi seyir üçgeni konusunda sınıfda verilen bilgilerin pekiştirilmesi maksadıyla dizayn edilmiştir. Bu bilgi kağıdı aynı zamanda sınavlara hazırlık için bir kaynak teşkil edecektir. İLGİLER :

 Dutton's BİLGİ :  ASTRONOMİ SEYRİNİN PRENSİBİ 

Gök cisimlerinden yararlanılarak yapılan seyre astronomi seyri diyoruz. Bu seyirde mevki, mevki dairesinden yararlanılarak bulunur. Çizilecek mevki dairesinin merkezi gök cismini dünyanın merkeziyle birleştiren doğrunun dünyayı deldiği GP noktasıdır.Bu mevki dairelerini çizebilmemiz için dairelerin yarı çaplarını bilmemiz gerekir. Bu yarı çapları da bulmak için eşit irtifa dairesi prensibinden yararlanılır. 

Astronomi seyrinde kullandığımız ve seyir üçgeni olarak adlandırdığımız üçgen iki adet olup bunlardan biri gök küresinde, diğeri ise gök küresinde oluşan bu üçgenin dünya üzerindeki iz düşümü ile meydana gelen üçgendir. (Şekil 35-1).   Gök cisminden geçen dikey daire ve yine gök cisminden geçen saat dairesi ile rasıt boylamı arasında seyircinin bulunduğu yarım küredeki kutup noktasında oluşan, başka bir deyimle seyircinin bulunduğu yarım küredeki kutup noktası, seyircinin başucu noktası ve gök cismi arasında oluşan ügene KÜRESEL SEYİR ÜÇGENİ denir.   Bu üçgenin birinci köşesi daima bulunduğumuz yarım küredeki kutup noktasıdır. İkinci köşesi başucu (Z) noktasıdır. Bu nokta gemimiz açık denizde iken saptadığımız DR mevki veya bunun yerine kabul ettiğimiz AP mevkiidir. Üçüncü köşesinde ise gök cismi bulunur.

SEYİR ÜÇGENİNİN KENARLARI 

Astronomi seyrinde kullanılan küresel seyir üçgeninin birinci kenarı seyircinin başucu noktasından geçen rasıt boylamının başucu noktasıyla kendine yakın gök kutbu arasında kalan yay parçasının açısal uzunluğudur ve COLAT ile gösterilir. İkinci kenarı gök cisminden geçen saat dairesinin gök cismiyle gök kutbu arasında kalan yay parçasıdır ve CODEC ile gösterilir. Üçüncü kenarı ise başucu noktası ile gök cismini birleştiren dik daire yayıdır ve COALT ile gösterilir.

1. Co-Latitude : Başucu noktasından itibaren kuzeye veya güneye doğru ölçülen açısal mesafedir. Başka bir deyişle,başucu noktasının gök ekvatorundan olan açısal mesafesi LAT'a eşittir.Gök kutbundan gök ekvatoruna kadar olan mesafe 90o

olduğuna göre, başucu noktasından gök kutbuna kadar olan mesafesi Co-lat= 90-Lat olur.

2. Co-Dec (Kutup Mesafesi) (Polar Dıstance) : Gök cisminin saat dairesi üzerinde, seyircinin bulunduğu yarım küredeki kutup noktasından (yüksek kutuptan)olan açısal mesafesine Co-dec denir. Gök cisminin gök ekvatorundan olan açısal mesafesi Dec, gök kutbu ile gök ekvatoru arasındaki acı 90o olduğuna göre kutup mesafesi; Seyircinin Enlemi ile gök cisminin Dec işareti aynı işaretli ise, Co-Dec = 90 - Dec, seyircinin enlemi ile gök cisminin Dec işareti aykırı işaretli ise Co-Dec = 90 + Dec olur. 

3. Co-Altitude (Başucu Mesafesi) (Zenith Distance) : Bir gök cisminin gök ufkundan olan açısal yüksekliğine irtifa denir. Kısaca Alt veya HO ile gösterilir. Başucu ile gök cismi arasındaki mesafeye Co-Alt. denir. Başucu noktası ile gök ufku arasındaki

açısal mesafe 90o olduğuna göre gök cismi ile başucu arasında kalan açısal mesafede 90o-Alt olur ve CoAlt ile gösterilir.

Şekil 35-1  DR Lat North ve HA(T) Batı Olduğuna göre meydana gelen Astronomik  Seyir Üçgeni ve kenarları. 

GÖK CİSİMLERİNİN AÇISAL YÜKSEKLİKLERİ İLE MEVKİ HATTI ELDE ETMEK 

Bu bölümde görülen konuların nedeni bu noktada birleşmektir. Gök cisimlerinin açısal hareketleri, daha doğru bir deyimle bizim dünyamızın batıdan doğuya doğru dönüşü nedeni ile gök küresindeki cisimlerin bu hareketten doğan nisbi hareketlerinin bilinmesi uygulanan bazı kurallar ile ASTRONOMİ SEYRİ doğmuştur. Açık denizlerde mevki Hattı elde edecek maddelerin görülemediği şartlarda, gök cisimlerinin ufukumuzdan olan açısal yüksekliklerini ölçerek FIX mevki elde ederiz.   Gök cisimlerinin açısal hareketlerini Greenwıch boylamına göre hesap ederek bir sene süre ile rasat yapabileceğimiz gök cisimlerinin lüzumlu astronomik değerlerini Almanaklardan alırız.   Ayrıca Kronometre ile gök cisimlerinin Greenwıchden olan açısal uzaklıklarını bulabiliriz. Daha evvelki konularımızda gördüğünüz Astronomik Seyir Üçgeninin bazı elemanlırını, kronometre, sextant ve mevkinin (DR veya AP) bilinen koordinatları yardımı ile bulabiliriz. 

Bu bilinen değerler yardımı ile üçgenin bizim için gerekli olan fakat bilinmeyen elemanlarını hesapla çözümleriz.   Astronomik Seyir Üçgeninin; Rasat anında tesbit ettiğimiz Kronometre değeri ile LHA ve dolayısıyla (t) (HA) saat açısını, DR veya AP mevkiinin Lat'ının bilinmesi ile de diğer bir kenarı olan Colat'ı, Gök cisminin rasat anındaki GMT değerine göre Declinatıon (Meyil)ni Almanaktan alarak üçgenin diğer kenarını yani CoDec'i elde ederiz. Bilinen elemanlar küresel trigonometri kurallarına göre iki kenarı ve arasındaki açısı bilinen bir üçgenin bilinmeyen bir açısınsınıda 1/2 HAVERSİNE formülü ile çözerek Astronomik Seyir Üçgeninde bize lüzumlu olan; HESABİ BAŞUCU (ZENİTH DİSTANCE) ile AZİMUTH açısını buluruz.  Astronomik Seyir Üçgenini küresel trigonometrik fonksiyonlar yardımı ile çözebildiğimiz gibi bu maksatla hazırlanmış özel cetveller (HO -214, HO -229, HO-249) yardımı ile daha süratli olarak çözmek imkanını elde edebiliriz.   Astronomik Seyir ile Fix mevki elde edebilmek ve kurallarını daha iyi anlayabilmek için Mevki Dairesi veya eşit irtifa Dairesini öğrenmemiz gerekir. 

MEVKİ DAİRESİ VEYA EŞİT İRTİFA DAİRESİ 

Bir gök cisminin ufuktan olan yüksekliğini sextant ile tesbit edip bu sextant yüksekliğine gerekli düzeltmeleri yaptığımız zaman elde edilen açısal yükseklik, bizim rasat yaptığımız hakiki mevkide, gök cisminin Başucu noktasına olan açısal mesafesinin 90oye tamamıdır. Buna göre (Bak Şekil-2) biz gök cisminin (Ho) ile gösterilen ufuktan olan açısal yüksekilğini 90oden çıkardığımız zaman başucu measfesini buluruz. Gök cisminden ve dünyamızın merkezinden geçen doğrunun Dünya yüzeyini deldiği nokta. GP (Geographical Position) Gök cisminin coğrafi mevkiidir. Bu mevki bir koninin taban merkezi, gök cisminide koninin tepesi olarak düşünürsek, biz kendimizi koninin taban çevsinde herhangi bir noktada kabul

ettiğimiz zaman, koninin tepesine, taban çevresi olan dairenin her noktasından eşit açısal yüksekliklerde görürüz.     

Şekil 35-2 

Bu taban dairesinin yarı çapı ise gök cisminin bizim başucumuza olan açısal mesafesidir. Bu tabanı teşkil eden daireye eşit irtifa dairesi denir. Bir büyük daire olan Başucundan geçen dairenin bir dakikalık yay parçası 1 Mil olduğuna göre başucunun açısal değeride dakikaya çevrilerek Mil cinsinden mesafe olarak söylenebilir. Örneğin; Bir gök cisminin Sextant (Ho) yüksekliği 89o55'olsa idi Başucu mesafesi = 90o- 89o55'= 5'olurdu. Bunun ifade ettiği mana gök cisminin rasat yapılan mevki olan GP'nin mesafesi 5 mildir.  Başka bir deyimle eşit irtifa dairesinin yarı çapı 5 mildir. Eşit irtifa dairesini bu şekilde açıkladıktan sonra bizim astronomik seyir üçgenimizi matematik veya cetveller yardımı ile çözersek bu sefer Hesabi olarak DR veya AP (Kabul edilmiş) (Assumed Position) mevkiine göre bir başucu mesafesi buluruz. Bu başucu mesafesindeki farka İNTERSEPT (a) denir. 

1. HO (RASADİ BAŞUCU MESAFESİ) : Hakiki mevkiimize göre tesbit olunan ve Sextant ile bulunan irtifa, 

2. HC (HESABİ BAŞUCU MESAFESİ) : DR veya AP mevkiimize yani doğru olmayan bir mevkiye göre bulunan başucu mesafesidir ki; a. Harita üzerindeki parekete veya kabul edilen mevkiin ENLEMİ,

b. Rasat anındaki GMT'ye göre rasat yapılan gök cisminin DEC'i

c. Rasat anındaki Kronometre değerine göre bulunan (t)(HA) saat açısı, elemanları yardımı ile Hesap Yoluyla bulunan başucu mesafesidir. Gök cisminin gerek gesapla gerekse rasat anındaki hakiki semti de bulunabildiğine göre harita üzerinde rasat yaptığımız andaki takribi DR veya AP mevkiinden Gök cisminin coğrafi mevkiine o kerterizde bir doğru çizer ve İNTERSEPT kadar bu droğru üzerine bir dik doğru (Bak Şekil-3) çizdiğimiz zaman o gök cisminden yapılan rasat ile bir mevki hattı elde ederiz.Hakikatte bu mevki hattı eşit irtifa dairesinin bir yay parçasıdır. Fakat bu dairenin yarı çapı çok büyük olduğundan biz bu yay parçasını bir doğru şeklinde gösteririz. Şekil-5'de görüldüğü gibi Ho>Hc ise İntersept'e göre çizilecek Mevki Hattı gök cisminin tarafında olurki buna İNTERSEPT YAKIN (TOWARD) (T) denir, eğer Ho<Hc ise bu sefer çizilecek mevki Hattı gök cisminden DR veya AP mevkiine göre uzak olur ki biz buna da INTENSEPT UZAK (AWAY) (A) denir. Şekil-5 interseptin YAKIN veya UZAK durumuna göre Mevki hattının çizimini göstermektedir. Yukarıdaki açıklamalar sonucu olarak bir gök cisminin rasadı ile bir Mevki Hattı elde edilir. Kılavuz seyrinde gördüğünüz gibi tek bir Mevki Hattı hiç bir zaman Fıx mevkii vermez. Buna göre ikinci bir gök cisminden de bir Mevki Hattı elde ederek Fix mevki saptanır.     

GÖK CİSİMLERİNİN TANINMASI :

BİLGİ KAĞIDI : 1.1.36 

GİRİŞ : 

Bu bilgi kağıdı gök cisimlerinin tanınması konusunda sınıfda verilen bilgilerin pekiştirilmesi maksadıyla dizayn edilmiştir. Bu bilgi kağıdı aynı zamanda sınavlara hazırlık için bir kaynak teşkil edecektir. 

İLGİLER : 

Dutton's 

BİLGİ : 

GÖK CİSİMLERİNİN TANINMASI 

Seyir üçgeninin çözümü için, seyircinin rasat yapmış olduğu gö cismine ait Almanaktan bulduğu GHA ve Dec değerlerine ihtiyaç vardır. Bu iki değeri bulabilmek içinde Gök cisminin tarafımızdan tanınmasına gerek vardır. Gök cisimlerini esas olarak altı ayrı yöntemle tanıyabiliriz. Bu yöntemlerin tümü yıldızlar ve gezegenler için yaklaşık semt ve yüksekliklerini bulmamızı sağlar. Yıldız ve gezegenleri tanımayı sağlayan bu yöntem ve araçlara Yıldız Bulucu denir. Bunlar sırasıyla;

1. HO.2102 C veya D (Plastik Yıldız Bulucu) ile 2. HO-214 ve Almanak yardımı ile, 3. Gök Küresi Yardımı ile, 4. HO-229 Yardımı ile, 5. HO-211 Yardımı ile, 6. Yıldız Haritaları ile, 

1. HO.2102 C VEYA D (PLASTİK YILDIZ BULUCU) İLE YILDIZ TANIMA : 

Notik Almanakların günlük sayfalarında bulunan seçme 57 yıldız' ın yükseklik ve azimutlarını herhangi bir yer ve zamana göre bulmaya yarar. Bu yıldız bulucu 10o lik 9 plastik ve bir adet mat disk olmak üzere 10 diskten oluşmuştur. Mat beyaz diskin bir tarafı kuzey bir tarafı güney gök küresini göstermektedir. Ortasında bulunan pim gök kutbunu, ortadaki daire ise gök ekvatorunu markalamaktadır. Diskin çevresinin her iki kenarında LHA ARİES değerleri verilmiştir. Her yıldız büyüklüğüne göre mat diskin üzerine plotlanmıştır. Dokuz adet şeffaf plastik diskler ise 5o enleminden başlamak üzere 10olik enlem aralıkları ile verilmiştir. Bu disklerde bir yüzü kuzey diğer yüzü güney yarım küre için düzenlenmiştir. 

HO.2102 C veya D nin kullanılışı 

1. Sabah veya akşam sivil alacakaranlık zamanı hesaplanır. 2. Bulunan alacakaranlık değeri ile GHA aries hesaplanır. 

3. Bulunan GHA ARİES ile LHA ARİES hesaplanır.  

4. Parakete DR enlemine enyakın şeffaf plastik levha Mat levhanın uygun yüzeyine yerleştirilir. 

5. Mat plastik diskin bulunduğumuz enlemin işareti ile aynı isimli kısmı üste gelecek şekilde tutulduktan sonra seffaf plastik disk bunun üzerine konur. 

6. Şeffaf plastik levha ucundaki ok mat beyaz levha üzerindeki LHA ARİES'i gösterdiği zaman yıldız bulucu okumaya hazırdır. 

7. Şeffaf levha üzerindeki mavi çizgiler altında kalan mat beyaz levha üzerindeki yazılı yıldızlar ufkumuzun üzerinde kalan yıldızlardır. 

ZAMAN : YILDIZ : YÜKSEKLİĞİ: SEMTİ :

KOCHAB 37o 340o

ALKAİD 24o 315o

ALTAİR 64o 188o

 Yukardaki liste ile rasat yapmada kolaylık sağlamak bakımından semtler değerlerin artmasına göre sıralanmıştır.  Bazı yıldızlar parlak olmakla beraber ufka çok yakın veya 75o den fazla açaısal yükseklikleri olması bakımından rasada uygun değildir. 

ÖRNEK : 26 Mayıs 1995 günü 35o00'N, 29o30'E DR mevkiinde sabah alaca karanlıkta yapılacak bir rasat için yıldız bulucuyu ayarlayınız ve rasada uygun yıldızları seçiniz. 

LMT : 03 46 (26 MAYIS 95 günü 35 O N da Notik Tan Vaktidir.)d.Lo : - 01 58

GMT = 01 48

01 GHA Aries =258 O 08’ . 348 GHA Aries =+12 O 02’ . 0

GHA Aries = 270 O 10’ . 3 Long (E) = 29 O 30’. 0

LHA Aries = 299 O 40’ . 3 (Listedeki değerler LHA Aries değerindedir.)

Bu değere göre (LHA Aries = 299o 40'.1) yıldız bulucu ayarlandıktan sonra ufuk dairemiz içinde kalan rasat yapacağımız yıldızları seçer yukarıdaki gibi bir liste yaptıktan sonra sextantımıza yıldızın yaklaşık açısal yüksekliğini uygulayıp yaklaşık semtini Pusula ile bulur o tarafa dönüp yıldızın HAKİKİ AÇISAL YÜKSELİMİNİ (Sex.Alt) almış oluruz. 

2.HO-214 VE ALMANAK YARDIMI İLE YILDIZ TANIMA : 

Bilinmeyen bir yıldızdan rasat yaptığımız zaman bu yıldızın hangi yıldız olduğunu anlamak için sextant yüksekliği ve yıldızın rasat anındaki kerterizi Azimuth açısına çevrilerek HO-214 cetvellerinin her enlem bölümü sonundaki"Star İndentification" cetveline üstten, sextant ALT ile yan sütunlardan da Azimut Açısı ile girilerek yıldızın yaklaşık olarak DEC ve HA (t) açısı bulunur.

HO-214'e girerken Semt yani kerteriz değerini(Zn) Azimut açısına (Az) çevirmeyi unutmayınız. Ayrıca cetvele girdikten sonra Dec'in işaretini vermek için rakamlar norm rakam ise işareti Rasıtın Arzının işareti ile aynıdır ve aynısı verilir. Şayet Dec'in rakamlaarı italik (eğimli) ise rasıtın arzının işaretinin tersi verilir.  Saat açısı (HA) (t) işaretine göre LHA yıldıza çevrilerek boylam uygulaması ile GHA yıldız bulunmuş olur. Rasat anındaki ZT dan ZD uygulaması veya LMT dan d.Long uygulaması ile GMT bulunarak ALMANAK'tan bulunan bu GMT karşılığı GHA Aries değeri alınıp GHA* ile arasındaki farkı bulacak olursak, bulunan bu değer bize SHA *  değerini verir. GHA yıldız = GHA Aries + SHA yıldız.

SHA Yıldız = GHA Yıldız - GHA Aries'dir

Bilinmeyen yıldızın elde edilen DEC ve SHA değeri ile Almanağın o günkü sayfasında yıldızlar sütununa girilerek 57 seçme yıldız içinde bu DEC ve SHA değerine en yakın değerdeki yıldız bizim aradığımız yani rasat yaptığımız yıldız olur. ÖRNEK : 26 Mayıs 1995 günü DR 38o00'S, 20o30'W mevkiinde bilinmeyen bir yıldızna ZT-02 21 45 da yapılan bir rastta sextant Alt = 32o15'bulunmuştur. Yıldızın rasat anındaki kerterizi (Zn)-104odır. Buna göre yıldızın ismini bulunuz. 

ÇÖZÜM : GMT = ZT +- ZD Sex. Alt = 32 O 15’

ZT = 02 21 45 Semt = 104 O

ZD = +01GMT = 03 21 45

HO 214 den

Az = S 76 O E03 h GHA = 288 O 13 ’ . 2Alt = 32 O 15’

21m 45 s GHA = 5 O 27 ’ . 1

HA (t) = 71O 03 h 21 m 45 s GHA = 293 O 40 ’ . 3 Dec= 29O S

LHA * = 360 O - 071 O 289 O Lat S olduğuna göreGHA* = LHA + - TUL (t) E olduğuna göreGHA* = 289 O + 20 O 30’GHA* = 309 O 30’ Az = 180 O - Zn

SHA * = GHA* - GHA Az = S 76 E olur.SHA * = 309 O 30’ - 293 O 40’ . 3SHA * = 015 O 50’ . 7DEC = 29 S

  Rasat edilen yıldızın bulunan değerleri ile Notik almanağın 26 Mayıs 1995 günkü sayfasına girilirse "FOMALHAUT" olduğu bulunur 3. GÖK KÜRESİ YARDIMI İLE YILDIZ TANIMA : 

a. Gök küresinin kutusunun kapağını aç üzerindeki kral tacını çıkart ve DR mevkiin enlemi ne ise (N - S) o tarafa doğru küreyi ileri veya geri yatırarak enlem değerini kutunun çerçevesi üzerine getir. O anda kutudaki N kutbu kuzey yarım küredeki bir seyirci için kutunun bize bakan yüzünde olur. 

b. Rasat zamanında hesapladığımız LHA Aries'i küre üzerindeki gök ekvatoru üzerinde bul ve bu değeri kürenin üzerine nomte edilmiş olan bizim saat dairesi üzerine getir.  

c. Yıldız bulucu okumaya hazırdır. Kral tacını tekrar üzerine tak ve yerleştir. Ucu sivri göstergeleri taç üzerindeki yükseklik çemberi üzerine koy, kutunun çevresindeki dairedende yıldızın semtine göre ayarla.  d. Ucu sivri göstergenin altındaki yıldız aradığınız yıldız olurki küre üzerinden ismi okunarak tesbit edilir. 

4. YILDIZ HARİTALARI YARDIMI İLE YILDIZ TANIMA : 

Yıldız tanımada en son baş vurulacak bir referanstır. Yıldız haritaları bize gök cisminin yüksekiğini ve semtini vermez. Ancak yıldızların burçları içinde birbirlerine göre nisbi mevkileriyle tanınmalarını sağlar.  Yıldız haritalarının Kullanılışı : Rasat zamanı için LHA Aries hesaplanır. Yıldız haritası üzerindeki 0o (Aries) den doğuya LHA Ariese kadar gidildiğinde o noktadan geçen boylam bizim boylamımız olur. Bulunan bu boylam ile haritanın kuzeyini, bulunduğum mevkiin boylamı ve mevkiin kuzeyi üzerine gelecek şekilde çakıştırmek üzere başımızın üstüne doğru kaldırırsak o rasat zamanında gök küresinde görünecek yıldızların birbirlerine göre nisbi şekilleri ile gök küresi üzerindeki mevkileri tanınmış olur.  

5.TAKIM YILDIZLARI İLE YILDIZ TANIMA 

TAKIM YILDIZLAR : 2000 yıldan fazla bir zaman evvel Yunanlılar, gökyüzünde gördükleri yıldızları muhtelif şekillerde hayvanlara, kuşlara benzetmek suretiyle rüyet edilen karakterlerine dayanarak adlandırılmışlardır. Yıldızlarla uğraşan bu eski alimler bunları birtakım guruplara ayırmışlar ve bu guruplara Takım yıldızlar (Star constellations) demişlerdir ki; gök küresinde 48 takım yıldız teşhis etmişlerdir. O zamanların hesaplarına dahil bulunmayan Güney Kutup bölgelerinin göklerindeki yıldızları ve sonradan bulunan diğerlerini de ilave edersek bu miktar bugün 88' e çıkmış bulunmaktadır. Bu 88 takım yıldız bugün bütün gök küresini kaplamakta olup uluslararası tesbit edilen delillerle sınırları kararlaştırılmıştır. 

YILDIZLARIN İSİMLERİ :

a. Halk arasında kullanılan isimleri: En iyi bilinen yıldızları eski çobanlar, öğrenciler gemiciler, göçebeler tarafından isimlendirilmişler ve bunların birçoklarının adları bugüne kadar da gelmiştir.Bu isimlerin umumiyetle yıldızların, takımlarının arasındaki mevkilerine veya yıldızın diğer bazı karakteristiğine göre bir manası vardır.

b. Bayer'in harfleri : Aşağı yukarı 350 yıl kadar evvel Bayer, yıldızları Yunan harfleriyle (yahut kafi gelmediği zaman Romen harfleriyle) isimlendermiş ve takımların yıldızlarını Latin harfleriyle göstermiştir. Bu metotda her takımın en parklak yıldızı, Yunan alfebesinin başından alınan à ve takım yıldızının adı ile, ikinci derecede parlak olan yıldız alfabenin ikinci harfi olan á ve ...... ile gösterilmişlerdir. Bundan başka bir ikinci metot, da yıldızların aşağı yukarı aynı kadirde oldukları pek az hallerde harfler takımın bir ucundan başlar ve devam ederek mukabil ucunda nihayet bulur. Bu metoda Ursa Major bir misaldir. 

KUZEY KUTUP BÖLGESİ :

Genel olarak Sapan diye adlandırılan Büyükayı; (Dübbü ekber Ursa Major) 7 yıldızdan meydana gelmiş bir kepçe şeklindedir. Kepçenin açık tarafı kuzey gök kutbuna doğrudur. Büyükayının bir çok yıldızları Birleşik Amerika daki rasıtlar tarafından bütün sene için de çok görülür.Bu takımın seyirciler tarafından çoklukla kullanılan yıldızları; Dubhe, Alioth ve Mizar'dır. Kepçenin dış kenarında bulunan Dubhe ve Merak yıldızlarına (müşir) veya (rehber) denir. Bu iki yıldızdan geçirilen bir çizgi (buna müş'irin hattı denir) kuzeye doğru uzatılırsa kuzey gök kutbundan 1 dereceden az uzaklıkta bulunan Kutup Yıldızının (Polaris) çok yakınından geçer. Bu yıldızlar Nisan ortaların da akşamleyin doğru olarak Kutup Yıldızının altına rastlarlar ve Temmuz ortalarında ise Kutup Yıldızının solundadırlar. Ekim ortalarında doğrudan doğruya kutbun altında ve üç ay sonrada yani ocak ortalarında da kutup yıldızının sağındadırlar. Diğer yıldızlar, bu takım yıldızın yardımıyle tanınırlar.  Küçükayı (Ursa Minor): Kutup Yıldızı küçük ayı takım yıldızının bir yıldızıdır. Ortalık tamamıyle kararıncaya kadar gökyüzünde pek meydanda görünmez. Bu takımdaki yıldızların çoğu seyir hususlarında kullanılabilmeleri için çok zayıftırlar. Yalnız bir ucundaki Kutup Yıldızı ve diğer ucundaki Kochab yıldızları ikinci kadirden olduklarından seyirde kulanılırlar. Küçükayı takriben Büyükayıya paraleldir.Fakat büyükayıya nazaran altüst edilmiş şekilde dir. Sonbaharda Büyükayı Küçükayının altındadır. İki kepçenin sapları kepçelerine nazaran mukabil yönlerde eğrilirler.  Cassiopeia-Kıraliçe : Amerikalılar buna (Kraliçe) derler. Kutbun Büyükayıya ters olan tarafında bulunur ve Polaris'ten takriben aynı mesafededir. Bir iskemleye benzemektedir. Bu takımın yıldızları kutba nazaran yıldızların mevkilerine göre (W) ve (M) harfi şeklini alır. Takımın şekli (W) olarak göründüğü zaman sağdaki 2. kadirden olan Caph (á Cassiopeia) yıldızı bazan seyir işlerinde kullanılır. Üçüncü kadirden olan diğer Ruchbah yıldızı da kullanılır. 

YAZIN GÖKYÜZÜNÜN DURUMU : Cygnus(Kuğu kuşu veya Northern cross); yazın gökyüzünün doğusunda görünür. Bu takımın seyre elverişli olan birinci kadirden Deneb yıldızıdır ki, Cross'un üst ucundadır. Bu yıldız birinci kadirden olan ve seyirde kullanılan diğer iki yıldız ile bir dik üçgen oluşturur. Bu iki parlak yıldız Vega ve Altair'dir. Dik açıyı teşkil eden kenardaki Vega yıldızı olup Altair her iki tarafındaki biraz zayıf yıldızlarla da tanınabilir. Vega, gök küresinin kuzey yarım küresindeki en parlak yıldızdır. 

GÖK CİSİMLERİNİN KOORDİNATLARININ BULUNUŞU : Gök cisimleri güneş sistemi ile dünyanın birbirine göre nisbi hareketi nedeniyle dünya üzerindeki bir rasıt tarafından gök küresi üzerinde her gün değişik bir mevki üzerinde bulunurlar. Bu gök cisimlerinden bazıları hareketlerini kısa bir zaman süresinde tamamlarlar. Dünyanın dönüşü nedeniyle aynı mevkide bulunan bir rasıt güneş, ay ve bazı gezegenleri hergün birbirene yakın zamanlarda görebilir. Görülen gök cisimlerinin adları ve sayıları gözlemcinin mevkiine göre değişir.  Gök cisimleri daha öncede belirtildiği gibi gök küresi üzerinde GHA ve Dec'leri ile mevki tanımına sahiptirler. İşte bu nedenle her günün her anı için göksel seyirde kullanılan gök cisimlerine ait GHA ve Dec değerlerinin bulunması gerekir. Bu iş için Notik Almanaktan yararlanılır. a. Gök Cisimlerinin Koordinatlarının bulunmasında Takip Edilecek Sıra :

(1) Rasat yapılan tarih ve ZT saptanır. (2) Rasat ZT zamanı GMT değerine çevrilir. (3) Rasat tarihi ile Almanağın ilgili sayfasına girilir.

b. Güneş, ay ve gezeğenlerin gök koordinatlarının bulunması :

(1) Almanağın günlük sayfasından gök cismini bul

(2) Sol sütundan GMT olarak verilen gün ve saatle gir. Saat başı değerini yaz. (GHA ve Dec)

(3) Almanağın sarı sayfalarından dakika olarak değeri bul ve saniye değerinin karşısındaki değeri kayıt et. Bulunan bu değeri saat başı değerine ilave et, (GHA için dakika ve saniye değerleri ilave edilir. Dec için ilave edilmez.)

(4) GHA ve Dec değerlerine "v" ve "d" düzeltmelerinin yapılması gerekmektedir. Bunun için (Güneş için "v" düzeltmesi yoktur.Gezegenler için "v" ve "d" düzelmesi 3 günlük, Ay için ise her saat için "v" ve "d" düzelmesi verilmiştir.

(A) Almanakta verilen her geçegen için "v" ve "d" değerlerini kaydet.

(B) Bulunduğunuz saatin dakika değeri ile sarı sayfalara ait "v" ve "d" değerlerinin düzeltme miktarlarını bul.

(C) "v" değerini GHA ya ilave et (Venüsün işareti bazen (-) olabilir.)

(D) "d" nin işareti Dec değerinin günlük sayfalardaki durumuna göre ilave edilir veya çıkarılır.

c. Yıldızların Gök Koordinatlarının Bulunması :

Yıldızların GHA yıldız değerini bulmak için önce GHA değeri bulunur daha sonra günlük sayfalardaki yıldızın o günkü SHA değeri ilave edilir.Dec değeri aynen alınır. 

Formül : GHA = GHA + SHA dır.

d. Gök Cisimleri Özel Sembolleri : 

Güneş : 0Ay : CVenüs :Mars :Jüpiter :Satürn :Yıldız : *Aries :

ÖRNEK-1: Güneş Koordinatları : 3 Mart 1995 günü 40o45'N 29o35'E mevkiinde ZT=13 29 11 güneşten rasat yapıldığına göre 'in GHA ve Dec değerlerini hesaplayınız. 

İSTENENLER : GMT, GHA, Dec nedir ?ÇÖZÜM : GMT = ZT + ZD

ZT : 13 29 11 11 için GHA = 341 O 59 !1 Dec = S56 O 54 .’5ZD : -2 29 11 için GHA = + 7 O 17 !8 d( -1.0) 0! 5 GMT: 11 29 11 için GHA = 349 O 16 !9 Dec

=S56 O 54 !0

ÖRNEK-2 : Ay Koordinatları : 3 Mart 1995 günü 35o40'N 43o50'E mevkiinde ZT=20 29 48 güneşten rasat yapıldığına göre C 'in GHA ve Dec değerlerini hesaplayınız. 

İSTENENLER : GMT, GHA, Dec nedir ?ÇÖZÜM : GMT = ZT+ ZD

ZT : 20 29 48 17 için GHA = 048 O 21 !2 Dec = N05 O 52 !3ZD : -3 29 48 için GHA = + 7 O 06 !6 d(-10.2) 5 !0

GMT: 17 29 48 için GHA = 055 O 27 !8 Dec=N05 O 57 !3

v(13.2) = + 6 !5

GHA = 055 O 34 !3 ÖRNEK-3: Yıldız Koordinatları : 3 Mart 1995 günü 30o09'N 58o45'W mevkiinde ZT=17 39 46'de Alpharddan rasat yapıldığına g”öre Alphard'ın GHA ve Dec�  değerlerini hesaplayınız. İSTENENLER : GMT, GHA, Dec nedir ?ÇÖZÜM : GMT =ZT + ZD, GHA = GHA + SHA

ZT : 17 39 46 21 için GHA = 116 O 09 !9 Dec = S8 O 38!5 D : +4 39 46 için GHA = 9 O 58 !1

(ALPHARD) SHA = 218 O 09 !3GMT: 21 39 46

21 39 46 GHA = 344 O 16’ .3

ÖRNEK-4 : Gezegen Koordinatları : 3 Mart 1995 günü 46o14'N 06o15'W mevkiinde Veenüs gezegeninden rasat yapıldığında ZT=06 19 22 dir. GMT GHA VE Dec değerlerini hesaplayınız? 

İSTENENLER : GMT, GHA, Dec nedir ?

ÇÖZÜM : GMT = ZT+ ZDZT : 06 19 22 06 için GHA = 308 O 10 !4 Dec = S19 O 11 !6ZD : 0 19 22 için GHA = + 4 O 50 !5 d(+0.5)

0 .2

GMT: 06 19 22 06 19 22 GHA = 313 O 00 !9 Dec=S19 O 11 !8

v(-0.6)= - 0 .2

GHA = 313 O 00 !1GÖK CİSİMLERİNİN TANINMASI :

ÖDEV KAĞIDI : 1.1.36 

GİRİŞ : 

Bu ödev kağıdı gök cisimlerinin tanınması konusunda sınıfta verilen bilgileri pekiştirmek maksadıyla öğrencilere rehber olarak hazırlanmıştır. Bu ödev kağıdı aynı zamanda sınavlara hazırlanmada yeterli bir kaynak teşkil edecektir. 

ÇALIŞMA ÖDEVİ : 

Bilgi kağıdı 1.1.36'yı oku, dikkatlice çalış ve aşağıdaki soruları cevaplandır. Cevapları ayrılmış yerlere yaz. 

ÇALIŞMA SORULARI : 

1. Gök cisimlerinin tanınmasını sağlayan yöntemleri yazınız.  

2. Ho 2102 C/D nedir, açıklayınız.  

3. 28 MAYIS 1995 günü 42o00'N 31o30'E DR mevkiinde akşam alacakaranlık zamanında yapılacak bir rasad için uygun yıldızları belirleyiniz.   

 

4. 30 MAYIS 1995 günü 42o30'N 25o30'E mevkiinde bilinmeyen bir yıldızdan ZT = 18.50'de yapılan rasatta Sex.Alt = 56o15' olarak ölçülmüştür. Yıldızın rasat anındaki semti 065o olduğuna göre bu yıldızın ismi nedir? 

H.C HESABİ İRTİFA DEĞERİNİN BULUNMASI : 

BİLGİ KAĞIDI : 1.1.37 

GİRİŞ : 

Bu bilgi kağıdı H.C hesabi irtifa değerinin bulunması konusunda sınıfda verilen bilgilerin pekiştirilmesi maksadıyla dizayn edilmiştir. Bu bilgi kağıdı aynı zamanda sınavlara hazırlık için bir kaynak teşkil edecektir. 

İLGİLER : 

Dutton's 

BİLGİ : 

HESABİ YÜKSEKLİK (İRTİFA)  Bir gök cisminden yararlanılarak mevki koyabilmek için bazı değerlere gereksinim vardır. Bu değerler sırasıyla şunlardır; Rasad anındaki gök cisminin semt değeri, AP veya DR mevkii ile intersept değeridir. İntersepti bulabilmek için iki değeri bilmemiz gerekir. Bu değerler rasadi yükseklik (Ho) ve hesabi yükseklik (Hc)'dir.Biz bu bölümde hesabi yüksekliğin ve semtin bulunuşunu inceleyeceğiz. Hesabi yükseklik küresel seyir üçgeninin çözümü ile bulunabilir. 

KÜRESEL ÜÇGENİNİN ÇÖZÜM YÖNTEMLERİ 

Hesabi yükseklik değerlerini bulabilmek için hazırlanmış çeşitli cetveller vardır. Bizim ayrıntılı olarak inceleyeceğimiz cetveller aşağıda verilmiştir. 

1. HO 214 2. HO 249 3. HO 229 4. HO 211 

1. HO.214 CETVELİNİN KULLANILARAK HESABİ İRTİFANIN BULUNMASI :

HO 214 cetvelleri AGETON formülleri yardımı ile çeşitli enlem, Dec ve HA değerleri için hesabi yükseklik ve hesabi Az(Semt açısı) veren ciltlerden oluşmuştur. HO 214 Ekvatordan kutba kadar 10 ar derecelik enlem kuşakları halinde 9 ayrı ciltten oluşmuş olup bütün dünyayı kapsayan bir neşriyattır. Her cilt içerisinde her tam derece için on ayrı bölüm vardır. Her bölümün son sayfasında ise o enlem derecesinde yıldız bulmaya yarayan ( Star identification) yıldız tanıma cetvelleri bulunur. Ayrıca kitabın sonunda cetvellerden bulduğumuz yüksekliğe yapılacak düzeltmelerde kullanılan yükseklik düzeltme cetveli ve çarpım tablosu bulunur. Cetvellere girebilmek için üç değere gereksinim vardır. Bunlar: Lat, Gök cisminin Dec değeri ve HA değeridir. Enlem değeri DR veya AP mevkinin Enlem değeridir. Dec rasat yapılan zamana bağlı olarak Almanaktan elde edilir. HA değeri ise kullanılan yönteme bağlı olarak bazen DR ve bazende AP mevkinin boylam değeri ile gök cismine ait almanaktan bulunan GHA değerinin karşılaştırılması ile elde edilir.   Cetvellere giriş sırası ; 

a. Rasat yaptığımız mevkiin DR veya AP Lat. değerinin tam sayısı ile o enlem sayfası açılır.

b. Sayfalar üzerinde Lat ve Dec aynı isimde ve aykırı isimde diye yazılıdır. Bulduğunuz Dec ile Lat aynı veya aykırı olduğuna göre giriş sayfası tesbit edilir. Genellikle aynı isimdeki değerler için sol sayfaya aykırı isimdeki değerler için sağ sayfaya bakmak gerekir. (HA) veya (t) Saat Açısı 90o den büyük olduğu zaman değerler aykırı isimdeki değer sayfasının alt kısmında ayrı blok halinde verilmiştir. Aykırı isimdeki değerlerde DEC değeri küçük iken tam sayfadır. Dec değeri büyüdükçe aykırı isimdeki cetvellere giriş azalır. Bu nedenle aykırı isimdeki cetvellerin alt kısmına 90o den büyük (t) için aynı isimli değerler verilmiştir.

c. Her sayfanın ÜST kenarında DECLINATION değerleri tam ve buçuk olarak örneğin; 14o-14o30', 15o-15o30' şeklinde verilmiştir.

Bulunan Saat Açısı (t) ise (HA) şeklinde sayfanın sağ ve sol kenarında 1o lik kademeler halinde 90o ye kadar verilmiştir. 90o den büyük aynı isimli değerler için (HA) değeri sol sayfada aykırı isim değerleri altındadır.

NOT : Aykırı isimde gök cisimlerinin (HA) açıları hiç bir zaman 90o den büyük olmaz.

d. Her Dec (Meyil) sütununun altında Alt vd vt Az olmak üzere 4 grup halinde rakkamlar mevcutur. Bunlar;

(1) Alt : Rasat yapılan mevki ve zamandaki Lat, Dec, (HA) değerlerine karşılık bulunun (Hc) değeridir.

(2) vd : Dec (Meyil) in 1'lık değişimine karşılık Alt. değişme emsalidir.

(3) vt : (t) (HA) nın 1'lık değişimine karşılık Alt.değişme emsalidir.

(4) Az : Gök cisminin rasat yapılan DR veya AP mevkiiine göre rasat zamanındaki AZİMUT açısıdır.

e. HO.214 cetvellerinin son sayfasında vd ve vt emsalleri ile girilerek bunların karşılığında Declinatıon veya HA (t) açısının tam sayıdan olan farklarının düzeltme değerlerini veren MULTIPLICATION TABLE dediğimiz cetveller mevcut olup 30'lık fark ve 0.9 dakikaya kadar ondalık düzeltmeleri verir.

Multiplication Tables sayfalarının sağ ve sol kenar sütunların dan emsal değeri ile, ve üst kenardan artık dakika değeri ile girilip bunların karşılığında bulunan değer Dec veya HA farkı için Alt. düzeltme miktarı olur. 

ÖRNEK :

Dec:22o 34'.3 N olsa biz cetvelden 22o 30' Dec için Alt. değerini bulabiliriz. Arada kalan 4'.3 lık fark için 22o30' Dec için bulduğumuz vd. emsalini alır, Multiplication cetvelinden bu emsalle girerek dakika sütununndan 4' için ondalık sütunundan da 0.3' için değeri alıp bunların toplamını eğer 22o30' lık Dec karşılığı Alt.23o lik Dec karşılığı Alt'dan küçük ise 4'.3 dakikalık Dec farkı için bulunan Alt. farkının değeri (+) olup 22o30' karşılığı Alt'a ilave edilir. Eğer Dec büyüdükçe Alt. değeri küçülüyor ise bulunan fark çıkartılır.

ÖRNEK : Dec = 22o30' karşılığı bulunan Alt= 46o03'.4 olsa 22o34'3 için Alt ne olur? vd emsalinin 86 olduğunu kabul edelim. Bu emsal ile düzeltme cetvelinden : 4' için 3'.4 0'.3 için =0'.3 bulunduğuna göre Alt.düzeltmesi : 3,4 + 0.3 = 3'.7 olur. Alt.değeri Dec büyüdükçe arttığına göre Dec 22o 30' Alt değerine bulunan düzeltme ilave edilir. 

Alt. = 46O 03’ .4 Düzeltme = + 3’ .7

ALT = 46 O

07’ .1olur.

(Minutes)1’ 2’ 3’ 4’ 5’

8586 3487

(Tenths of minutes)0.1 0.2 0.3 0.4 0.5

0.3

 vt için yapılacak düzeltmede de aynı kural uygulanır bu sefer vt emsaline göre bulunacak Alt. düzeltmesi Alt. HA büyüdükçe artıyor ise bulunan düzeltme (+) olur ve Alt'a ilave edilir. Değerlerin alınmasında kural aynı Dec düzeltmesinde olduğu gibidir. 

vL Düzeltmesi : Eğer yaptığımız gök cisminin rasadını DR mevkinin aynı değerlerini kullanarak çözümlemek istersek bu takdirde vd vt vl düzeltmelerini toplam düzeltme

olarak alıp çözüm yapılır. vL düzeltmesi mevki enleminin küsuratının Azimuth açısına göre Alt. da yaptığı farktır. Cetvele girdiğimiz tam enlem değerinden bizim DR mevkiimizin enleminin farkı ile ve Az açısı ile "Altıtude Correction For DR Latitu cetveline sağ ve sol sütundan Az ile Üst kenardan DR Lat farkı ile girip Alt'a yapılacak düzeltme miktarını buluruz.Bulduğumuz düzeltmenin işareti aşağıda açıklanan kurallara göre verilir.

1. Eğer Az açısı 90o den büyük ise: DR lat işlem için cetvelden seçilen enlemden büyük ise vL düzeltmesi (-)dir. DR Lat işlem için cetvelde seçilen enlemden küçük ise vL düzeltmesi (+) dır.

2. Eğer Az açısı 90o den küçük ise : DR Lat işlem için cetvelden seçilen enlemden büyük ise vL düzeltmesi (+) dır. DR Lat işlem için cetvelde seçilen enlemden küçük ise vL düzeltmesinin işareti (-) dir.  HO 214 ile çözümde üç metod kullanılır. Birinci metod vd vt vL düzeltmelerinin hepsi, ikinci metod'da ise sadece vd ve vt düzeltmeleri, üçüncü metod'da yalnız vd düzeltmesi uygulanarak Hc değeri bulunur. 

METOD 1 : vd,vT, vL METODU İLE İNTERSEPTİN BULUNUŞU : 

Her üç düzeltmeyi birlikte uygulamak suretiyle bir rasatın çözüm şekli HO.214 cetvellerinin kullanılması konusunda açıklanmıştır. Buna göre rasadımızı kabul edilmiş bir AP mevkiine göre değilde doğrudan doğruya DR mevkiimize göre çözümlemiş oluruz. 

ÖRNEK : 26 Mayıs 1995 günü 38o 15'N, 25o 15'.5 W DR mevkiinde LMT = 08 49 14 iken güneşin Alt kenarından rasat yapılmış olup ve Sextant yüksekliği = 46o 00'.3 olarak okunmuştur. Rasat anında IC = +3'.3 Göz yüksekliği = 12 Ft.dir Isı = +40oC, Basınç = 970 Mb.dır. 

İSTENEN : Her üç düzeltmeyi (vd,vt,vL) kullanarak İntersepti bulunuz? Bulunan bu intersepti " Plotting Sheet)'e markalayınız. ÇÖZÜM :

1 . Rasat zamanı GMT olarak bulunur.

LMT = 08 49 14 d. long = 1 41 02

GMT = 10 30 16

2 . Gök cisimlerinin koordinatları bulunur.

26 Mayıs 1995 10 GHAO : 330 O 45’ . 7 Dec: N 21 O 04’ . 6

30 16 için GHAO : 7 O 34’ . 0 d(+0.4) : + 0’ . 2

10 30 16 GHAO: 338 O 19 ’ . 7 Dec : N 21 O 04’ . 8

3 . Seyir üçgeni çizilir ve Ha hesaplanır.

GHAO: 338 O 19’ . 7W Tul : -25 O 15’ . 5 LHAO : 313 O 04’ . 2 HA : 306 O - 313 O 04’ . 2 =46 O 55’ . 8 E

4 . HO.214 e giriş değerleri saptanır.

ESAS DEĞER : CET. GİR. DEĞ. : FARKLAR:

LAT 38O 15’ N 38O 15’ DEC 21O 04’ . 8 N 21O 4’ .8 HA 46O 55’. 8 E 47O 4’ .2

DÜZELTME CETVELİLat HA DEC 21O d t Az DEC 21O 30’ + -38O 46O 47O 01’ .6 d 2’ .6

47O 46O 15’ .0 55 78 99.1

46O 31’.5 t 3’ .3 L

2’ .3

+ 5’ .9 - 2’ .3Düzeltme : 5’ .9-2’ .3 = + 3’ .6

SONUÇ :Alt : 46O 15’ . 0 Az = N 99O . 1 E Düz : + 3’ . 6 Az = ZnHC : 46O 18’ . 6 Zn = 099 O . 1

5 . Verilen değerlerle HO bulunur .

Sex. Alt : 46O 00’ . 3 HC : 46O 18’ . 6IC : + 3’ . 3 HO : -46O 15’ . 5 Hs : 46O 03’. 6Dip : - 3’ . 4 a : 3’ . 1 Mil Uzak (A) dır.Ha : 46O 00’. 2

Main.Cor : + 15’ . 1 Ho : 46O 15’ . 3İKD : + 0’ . 2

HO : 46O 15’ . 5

METOD 2 : vd ve vt METODU İLE İTNERSEPTİN BULUNUŞU :

vd ve vt düzeltmeleri yapılarak HC nin bulunmasında DR mevkiin enlemi yerine en

yakın tam derece enlemi alınır. vL düzeltmesi ortadan kaldırılır. Böylece DR yerine AP mevkiine göre çözüm yapılır. 

ÖRNEK : 27 Mayıs 1995 günü 38o 08'N, 05o56'E mevkiinde hatası CE = 1 05 (F) olan Kronometre ile 03 30 05 de HAMAL yıldızından rasat yapılmış ve Sextant Yüksekliği 15o43'.8 olarak bulunmuştur. IC =-1' Göz Yüksekliği = 66 Ft. Atmosfer koşulları standarttır. 

İSTENEN :vd ve vt düzeltmelerini kullanarak İntersepti bulunuz.  bulunan bu intersepti "Plotting Sheet" e plotlayınız. 

ÇÖZÜM : DR mevkiini 38o 08'N enleminden 38o00'N enlemine göre AP Mevkiine taşıyarak problem çözülür.

1 . Rasat zamanı GMT olarak bulunur. C = 03 30 05CE = - 1 05 GMT = 03 29 00

2 . Gök cisminin (Hamal) kordinatları bulunur. 27 Mayıs 1995 3 h GHA = 289° 12' . 4 Dec = N 23° 26' . 3 29 m GHA = + 7° 16' . 2

GHA = 296° 28' . 6SHA = +328° 16' . 4GHA* = 264° 45' . 0 (624° 45' - 360° )

3 . Seyir üçgeni çizilir ve HA hesaplanır.GHA* = 264° 45' . 0E + = 5° 56' . 0LHA* = 270° 41' . 0HA = 360° -270° 41' . 0 = 89° 19' E

4 . HO.214 e giriş değerleri saptanır. ESAS DEĞER : CET.GİR.DEĞE : FARKLAR : (AP)LAT 38°08'N 38° - DEC 23°26'.3 N 23° 30' 3' . 7 HA 89°19'.0 E 89° 19' . 0

DÜZELTME CETVELİLat HA DEC 23O DEC 23O

30’vd vt Az + -

38O vd vt

2’ . 1 14’ . 3

88 O 15O 25’ .1 15O 42’ .4 58 75 72O.2

- 16’ . 4

89O 14 O 57’ .5 58 75 71 .6

Az = N 71 O .6 E Düzeltme : - 16 . 3Az = Zn SONUÇ :Zn = 071 O . 6 Alt : 15

O 42’ . 4Düz :

- 16’ . 4

5 . Verilen değerlerle Ho bulunur.

Sex. Alt : 15 O 43’ . 8 HC : 15 O 26’ . 0IC : - 1’ HO : -15 O 31’ . 5Hs : 15 O 42’ . 8Dip : - 7’ . 9 a : 5’ . 5 Mil Uzak (a) dır.

Main Cor : - 3’ . 4Ho : 15 O 31’. 5İKD: 00 00 . 5

HO : 15 O 31’ . 5

METOD 3 : vd METODU İLE İNTERSEPTİN BULUNUŞU : 

Yalnız vd düzeltmesi yapılır. DR mevkiimizin enlemi en yakın tam dereceye, boylamımız ise HA (t) yi tam derece yapacak şekilde boylama kaydırılıp bulunan bu AP mevkinin koordinatlarına göre çözüm yapılır.  Örnek problemdeki gibi bütün düzelmeleri yaparak doğrudan doğruya DR mevkiine göre işlem yaparsak fazla düzeltme yapmak nedeniyle hata yapma ihtimali büyür, pratikte en çok kulllanılan AP (Kabul edilen Arz ve Tul) mevkiine göre vd metodu ile çözüm yapmaktadır. Bu metodda değişen hiç bir durum yoktur. Kabul edilmiş bir mevkiye göre yapılan işlemlerde yalnızca intersept değeri farklı çıkar buna karşılık işlemlerde sürat ve doğruluk derecesi artmış olur. 

ÖRNEK : 27 Mayıs 1995 günü DR 38o04o N, 28o15' E mevkiinde Güneşin alt kenarından yapılan bir rasatta Kronometre 09 15 12 iken

Sex.Alt. 70o10'.9 bulunmuştur. Göz yüksekliği ;39 Ft., IC = 2'.

CE = 1 dakika 12 saniye(F), Isı + 20o C, Basınç : 1050 Mb.dır. İSTENEN : vd metodu ile İntersepti bulunuz, bulunan bu intersepti "Plotting Sheet" e plotlayınız. 

ÇÖZÜM :

1 . Rasat zamanı GMT olarak bulunur.

C = 09 15 12CE = - 1 12 GMT = 09 14 00

2 . Gök cisminin kordinatları bulunur.

27 Mayıs 1995

9 GHAO : 315 O 14’ . 1 Dec : N 21 O 04’ . 5 14 GHAO: 3 O 30’ . 0 (d+0.4) : + 0’ . 1

GHAO: 319 O 14 ’ . 1 Dec : N 21 O 04’ . 6

3 . Seyir üçgeni çizilir ve Ha hesaplanır.

GHAO : 319 O 14’ . 1 Ap Tul (E) : 28 O 46’ . 0 (HA tam değer çıkması için long düzeltilir.)

LHAO : 348 O 00’ . 0 HA : 360 O - 348 O =12 O E

4 . HO.214 e giriş değerleri saptanır. ESAS DEĞER : GET.GİR.DEĞE : FARKLAR : (AP)LAT 38°04'N 38° - DEC 21°14'.6 N 21° 14' . 6 HA 12°0 E 12° -

DÜZELTME CETVELİLat HA DEC 20O

30DEC 21O vd Az + -

38O 12O 69 39’ .0 70O 05’ .4 88 145O .3 vd 11 . 1

Az = N 145 O .3 E Düzeltme : + 11 . 1Az = Zn = 145 O .3 SONUÇ :

Alt : 70 O 05’ . 4Düz : + 11’ . 1HC : 70 O 16’ .

5

5 . Verilen değerlerle Ho bulunur.

Sex. Alt : 70 O 10’ . 9 HC : 70 O 16’ . 5IC : - 2’ HO : 70 O 18’ . 4Hs : 70 O 08’ . 9Dip : - 6’ . 1 a : 1’ . 9 Mil Uzak (T) dir.Ha : 70 O 02’ . 8

Main Cor : + 15’ . 6Ho : 70 O 18’. 4İKD : 00 00 . 0

HO : 70 O 18’ . 4

HO 229 KULLANARAK HESABİ İRTİFANIN BULUNMASI  Sight Reduction Tables For Marines Navigation "HO-229" isimli döküman ile denizde süratli ve pratik olarak Astronomik fix mevki koymak mümkündür. Küresel üçgenin çözümünü çok basit ve kolay bir duruma getirmiştir. HO-229 her biri 15o

enlem farklarını kapsayan (0-15,15-30,30-45.45-60.60-75.75-90 derece) olmak üzere bir seri 6 cilt kitaptan oluşmuştur.

Kitapların ön ve arka kapakları içinde enterpolasyon cetvelleri bulunmakta daha sonra açıklama bölümü ve sırasıyla cetveller bölümü yer almaktadır. Cetvellere girmede üç ana değer kullanılır.

a. Yerel saat açısı (LHA) b. Meyil (Dec) c. Enlem (Lat) 

Her üç elemanı kullanarak cetvellerden hesaplanmış yükseklik (Hc), yükseklik farkı (d) ve semt açısı (Z) bulunur. Ancak bunlar düzeltilmemiş değerler olup daha sonra açıklanacağı üzere düzeltmelere tabii tutulur.

Cetvellerde uygun sayfayı bulmak için dikkat edilecek hususlar;

1. Uygun LHA değerine sahip sayfayı bulmak

2. Lat ve Dec işaretlerini karşılaştırarak, Lat Contary Name To Dec şeklinde veya tersi olarak tanımlanan sayfalardan uygun olanını seçmektir.  Cetvellerin köşelerinde LHA değerleri verilmiştir, fakat bu değerlerden üçü LHA = Po kabul edersek, Po, 360o-po olmak üzere çift değerler halindedir. Diğeri ise 180o-P ve 180o+p şeklindedir.Yine HO 214 gibi sağ taraftaki sayfa Lat contary name to Dec olarak tanımlanmıştır. Ancak burada sağ taraftaki sayfanın alt tarafında basamaklı olarak bir çizgi ile sıralanmış kısımda Dec Same Name as Lat ibaresi bulunmaktadır. Yukarıda belirtildiği gibi bu kısımda LHA değere 180-P ve 180+P şeklinde verilmiştir.  Problem çözümü için uygun sayfanın bulunmasından sonra yapılacak işlem Lat ve Dec değerleri ile girerek Hc, d, z değerlerini bulmak ve bir yere kaydetmektir. Enterpolation cetvelleri ile yapılacak düzeltmelerden sonra problem çözümü bitmiş ve çizim yapılacak duruma gelmiştir. Enterpolation cetvelinde Dec değerinin artık değerleri ile girilir ve buna birinci fark düzeltmesi denir. 

ÖRNEK : Lat : 35o00's İstenen :

LHA : 349o00 1. Hc?

Dec : 29o47'.4 S 2. Zn?

ÇÖZÜM : Verilen değerlerle HO 229 ile 3. cilde girildiğinde önümüze gelecek cetvel aşağıya çıkarılmıştır. 

LAT SAME NAME AS DECLINATION LHA 349

O

DEC 34 O 35 O 36 O

0 HC d z25 44.328 78 18.6 36.6 123.729 78 55.2 33.00 119.730 79 28.2 29.01 115.3

 Verilen değerlerle Lat işareti ile Dec işareti aynı olduğundan Same Name, LHA 349osayfasından, Lat 35o, Dec 29o kıymeti ile cetvele girilip bulunan değerler bir yere yazılırsa Hc = 78o 55'.2 d: + 33'.0, Z= 119o.7 değerleri bulunur. Burada dikkat edilecek husus d değerinin yanındaki noktadır. Bu durumda ikinci fark düzelmesi yapılır.Birinci ve ikinci fark düzeltmeleri Hc'ye uygulanır.Birinci fark düzeltmesi cetveldeki d'nin işareti ile aynı işareti alır, buna karşın ikinci fark düzeltmesi daima Hc'ye ilave edilir.

Örnekte d değerinin işareti (+) olduğundan yapılan birinci fark düzelmesi Hc'ye ilave edilir.  Aşağıdaki tabloda görüleceği üzere, birinci fark düzeltmesi Dec'in dakika cinsinden artık değeri olan 47'.4 ve d=33.0 için yapılmıştır. Yalnız burada dikkat edilecek başka bir husus, cetvelden Dec=47'.4 kıymetinin tam olarak bulunmasına karşılık d = 33.0 değeri 30've 03'olarak iki ayrı yerde verilmiştir. Bu durumda birinci fark düzeltmesinde, tabloda görüldüğü gibi önce Dec'in dakika cinsinden artık değeri ile girilir.(47'.4) yukarıdanda ilk olarak 30'ile girilerek ikisinin kesim noktasındaki değer alınarak (23'.7) bir yere yazılır. Sonradan d değerinin ondalık kısmı (03') ile diğer değer bulunarak önceki değerle toplanır.

Dec Altıtude Difference (d) DoubleInc Tens Decimals Units Second

10’20’30’40’50’ 0’ 1’ 2’ 3’ 4’ Diff47.0 0 2.4 and47.1 1 2.5 Corr.47.2 2 2.5 5.847.3 3 2.6 0.347.4 23.7 4 2.7 8.1

Interpolation 1. Kısım 47’.4 30’ 23’ . 7Table 2. Kısım 47’.4 03’ 2’ .4

33.026’ .1

Birinci Düzeltme :

Yalnız yukarda önceden bahsedildiği gibi d kıymetinin yanında nokta vardır, bunun içinde ikinci fark düzeltmesi gerekmektedir. Bu işlem için cetvelde verilen d değerinin hemen bir alt ve bir üstündeki değerler arasındaki fark hesaplanarak interpolation cetvelinin birinci fark düzeltmesi için kullanılan kısımda (Double Second Diff. And. Caorr) sütununa girilir. Yukarıdaki tablodan daha açık görüleceği üzere d kıymetleri arasındaki farkın tekabül ettiği iki değerin hemen sağında ve ortalarında bulunan değer ikinci fark düzeltmesidir.  İkinci fark düzeltmesi : 47'.4 D.S.D = 7.6 Düzeltme=0'.3 Şu halde netice olarak:

Tablodan alınan irtifa (Hc) = 78o55'.2Birinci fark düzeltmesi = + 26'.1

79o21'.3

İkinci fark düzeltmesi = +0'.3

Düzeltilmiş Hesabi irtifa (HC) = 79o21'.6 olarak bulunur.  Zn değerini bulmak için, ana tablodan alınan (Z) ile bir alttaki kıymetin farkları bulunur. 119.7-115.3=4.4 bu değer ile declinatıon kıymetinin dakika cinsinden artık değer olan 47.4 ile normal enterpolasyon yapılırsa:

1olik Dec için 4.4 fark ediyorsa

47'.4 Dec için x fark eder. = - 3.5 bulunur

Şu halde Azimuth açısı : Tablodaki Z : 119o.7

Düzeltme : -3o.5

Düzeltilen Z : 116o.2 buradan da

Zn: 063o.8 olarak bulunur.

Burada çok önemli bir hususun göz önünde bulundurulması gerekir. Eğer cetvelde girdiğimiz LHA ve Lat değerleri bizi sağ tarafta bulunan sayfalardan ve basamak şeklinde ayrılmış olan kısımdan değer okumamızı gerektiriyorsa, bu takdirde çizginin alt kısmından girdiğimiz zaman Hc, d ve Z değerleri Dec değeri dolayısıyla çizginin üstünde okunuyorsa Hc ve Dec değerlerinin işaretleri akseder. Diğer taraftan aynı durum çizginin üst tarafından girildiğinde alt taraftaki değerlerin okunması zorunluluğu geçerlidir. 

HO-229 KULLANARAK TAM ÇÖZÜM ÖRNEKLERİ : 

Bu dökümanı kullanarak yapılan çözümlerin diğer metodlarla yapılan çözümlere oranla ne kadar kısa ve hata yapma olasılığının çok az olduğu aşağıdaki örnekte görülecektir. 

ÖRNEK : 27 Eylül 1995 günü DR 38o22'N, 32o43'W mevkiinde aşağıdaki formda belirtilen zaman ve yıldızlardan rasat yapılmıştır. Rasat anında IC=-2', Göz yüksekliği = 10 Ft., Isıs = -28oC, Basınç = 990Mb.dır. Formda belirtilen gök cisimlerinden elde edilecek Astronomik Fix mevkiyi Plotting Sheet'e plotlayınız. 

ADI : ZT : SEX ALT : SHA :DEC :

SABİK 18 17 10 32° 53' . 8 102° 28' . 0S 15° 43' . 0

ENİF 18 17 20 38° 20' . 2 034° 00' . 0N 09° 51' . 6

VEGA 18 17 31 88° 47' . 5 080° 48' . 0N 38° 47' . 2

SABİK : ENİF : VEGA :GMT : 20 17 10 20 17 20 20 17 31GHA O20 için : 306° 08' . 3 306° 08' . 3 306° 08' . 3ARTMA : 4° 18' . 2 4° 20' . 7 4° 23' . 5SHA YILDIZ : 102° 28' . 0 034° 00' . 0 080° 48' . 0

GHA YILDIZ : 412° 54' . 5 344° 29' . 0 391° 19' . 8GHA YILDIZ : 052° 54' . 5 344° 29' . 0 031° 19' . 8TUL (AP) : 032° 54' . 5 032° 29' . 0 032° 19' . 8

LHA : 020° 00' . 0 312° 00' . 0 359° 00' . 0DEC : S 15° N 09° N38°DEC ARTMA: 43'.0 51'.6 47'.2LAT (AP) : 038°N 038°N 038°N

HC : 33° 46' . 4 38° 06' . 3 89° 12' . 7D ve DÜZELTME: (-56.8)-40.7 (+39.8)+33.2 (-28.9)-21.7HC : 33° 05' . 7 38° 39' . 5 88° 51' . 0

SEX ALT : 32° 53' . 8 38° 20' . 2 88° 47' . 5IC : - 2' . 0 - 2' . 0 - 2' . 0hs : 32° 51' . 8 38° 18' . 2 88° 45' . 5Dip : - 3' . 1 - 3' . 1 3' . 1ha : 32° 48' . 7 38° 15' . 1 88° 42' . 4Main Corr : - 1' . 5 - 1' . 3 0' . 0ho : 32° 47' . 2 38° 13' . 8 88° 42' . 4İKD : + 0' .2 + 0' . 1 + 0' . 0HO : 32° 47'. 4 38° 13' . 9 88° 42' . 4HC : 33° 05' . 7 38° 39' . 5 88° 51' . 0

a : 18' . 3(A) 25' . 6(A) 08' . 6(A)Z : 156° . 6 111° . 1

089° . 7Zn : 360°-Z Zn = Z Zn = ZZn : 203° . 4 111° . 1

089° . 7

LHA>180° İSE Zn = Z LHA>180° İSE Zn = 180°-ZN LAT S LAT

LHA<180° İSE 360°-Z LHA<180° İSE Zn=180°+Z

3. HO 249 KULLANARAK HESABİ İRTİFANIN BULUNMASI :

  Üç cilt olarak hazırlanmıştır. Genellikle hava seyri için düşünülmüş olmasına rağmen süratli olarak yapıldığından denizciler tarafından da diğer metodlarla bulunan HC ve a'yı kontrol etmek için kullanılır.

HO 249'un birinci cildi seçme yıldızlar içindir. Diğer iki cilt ise HO 214 e benzemektedir. Yalnız bir farkla ayrılır. HO 249 un ikinci cildinde Lat değeri 0o- 39o ye kadar, üçüncü ciltde ise 40o- 89oye kadardır. Cilt iki ve üçte Dec limiti 0o- 29o

olarak sınırlanmıştır. Başka bir değişiklik ise cetvellere LHA değerleri ile giriştir.  HO 249 cetvellerine giriş değerleri saptanırken daima tam kıymetlere ihtiyaç vardır. Arz ve tul kıymetleri alınırken AP mevkinin kıymetleri alınır. Bizim burada inceleyeceğimiz kısım sadece birinci cilt olacaktır.  HO 249 Cilt-I kuzey ve güney arzları için ayrı ayrı olmak üzere iki kısımdan meydana gelmiştir. Cetvellere AP mevki Lat değeri ve seçme yıldızların LHA Aries değeri ile girilir. Bu iki kıymetle girilerek seçme yıldızların HC ve Zn leri doğrudan doğruya bulunur. HO 249 Cilt-I in ön ve arka kapakları içerisinde hava seyrinde kullanılan düzeltme tabloları verilmiştir. 

ÖRNEK : 23 TEMMUZ 1995 günü DR 38o16'N, 37o54'W mevkiinde sextant ile aşağıdaki zamanlarda iki seçme yıldızdan şu yükseklikler ölçülmüştür. 

DENEM GMT : 22 48 30 Sex.Alt : 42o48'

ALTAİR GMT : 22 52 00 Sex.Alt : 36o36'

Yıldız yükseklikleri HO olarak kabul edilerek çözüm yapılacaktır. 

İSTENENLER :Rasatları yapılan yıldızların HC, Zn ve a (İntersept) değerlerini bulunuz? 

ÇÖZÜM : Notik Almanağın 23 Temmuz tarihli sayfasından örneklerde olduğu gibi GHA Aries hesaplanır. 

DENEP ALTAİR

GMT : 22 48 30 22 52 0022 GHA : 271o10'.1 22 GHA : 271o10'.148 30 GHA : 12o09'.5 52 00 GHA : 13o02'.1 GHA : 283o19'.6 GHA : 284o12'.2Tul(W) : - 37o19'.6 37o12'.2 LHA : 246o00'.0 LHA : 247o00'.0

olarak bulunmuş olur. Cetvellere girmek için tam enlem derecesine ihtiyaç vardır; Lat : 38o00 N LAT : 38o00 NNO 249 Cilt-I in 38o N sayfası açılır ve bulduğumuz LHA Aries değeri ile tabloya girdiğimizde: 

DENEB : ALTAİR :HC : 42o47' 36o15'HO : 42o48' 36o36'A = HO>HC 1 Mil Yakın HO>HC 21 Mil YakınZn = 060o 109obulunur.

Lat = 38° 110 - 249 ÖRNEK TABLO

LHA AİRES HC DENEB Zn HC ALTAİR ZN246° 42° 57’

060°247° 36° 15’ 109°

HO 229 İLE İNTERSEPTİN HESAPLANMASILAT :............... N/S LONG : ............... E/W TARİH : ...............

ADI : ZT : SEX ALT : SHA : DEC : ............... ............... ............... ............... .............................. ............... ............... ............... .............................. ............... ............... ............... ...............

GMT : ..................... ..................... .....................GHA GEMT İÇİN : ..................... ..................... .....................ARTMA : ..................... ..................... .....................SHA YILDIZ : ..................... ..................... .....................GHA YILDIZ : ..................... ..................... .....................TUL : ..................... ..................... .....................LHA : ..................... ..................... .....................DEC : ..................... ..................... .....................DEC ARTMA : ..................... ..................... .....................

LAT : ..................... ..................... .....................HC : ..................... ..................... .....................D VE DÜZELTME : ..................... ..................... .....................

HC : ..................... ..................... .....................SEX ALT : ..................... ..................... .....................IC : ..................... ..................... .....................

hs : ..................... ..................... .....................DIP : ..................... ..................... .....................

ha : ..................... ..................... .....................ANA DÜZELTME : ..................... ..................... .....................

ho : ..................... ..................... .....................İKD : ..................... ..................... .....................

HO : ..................... ..................... .....................HC : ..................... ..................... .....................

a : ..................... ..................... .....................z : ..................... ..................... .....................Zn : ..................... ..................... .....................Zn : ..................... ..................... .....................

LHA>180 İSE Zn = Z LHA>180 İSE Zn - 180-zN Lat S Lat

LHA<180 İSE Zn = 360- z LHA<180 İSE Zn=180+z

HO 229 İLE CAYRO KATA BULMA FORMU

GÖK CİSMİ : NORT LAT :LHA

> 180° ise Zn = ZDR LAT : LHA < 180° ise ZN = (360 - z)

DR LONG : SOUTH LAT :

LHA > 180° ise Zn = 180 - zDATE(L) : LHA < 180° ise Zn = 180 + z

ZT :

ZD :

GMT :

DATE(G) :

ARTMA :

GHA :

DR LONG :

LHA :

DEC :

d :

DEC :

GER. DEĞ. CET. GİR. DEĞ.

FARK Z FARKI DÜZELTME

LATLHADEC

Toplam Düzeltme..................:Cetvel Z.................................:Düzeltilmiş Z.........................:

Zn =.......................................:GB=.......................................:GE=.......................................:

HC HESABİ İRTİFA DEĞERİNİN BULUNMASI : 

ÖDEV KAĞIDI : 1.1.37 

GİRİŞ :  Bu ödev kağıdı Hc hesabi irtifa değerinin bulunması konusunda sınıfta verilen bilgileri pekiştirmek maksadıyla öğrencilere rehber olarak hazırlanmıştır. Bu ödev kağıdı aynı zamanda sınavlara hazırlanmada yeterli bir kaynak teşkil edecektir. 

ÇALIŞMA ÖDEVİ : 

Bilgi kağıdı 1.1.37'yi oku, dikkatlice çalış ve aşağıdaki soruları cevaplandır. Cevapları ayrılmış yerlere yaz. 

ÇALIŞMA SORULARI 

1. HC hesabi irtifa değeri nedir, hangi cetvellerle bulunur?   

2. HO 214 kaç ciltden oluşmuştur? 

a. 1 b. 3 c. 5 d. 7 e. 9 

3. HO 214 cetvellerine giriş değerleri nelerdir? 

a. Lat-Dec-Ha b. Lat-Long-Ha c. Lat-Ha-LHA  d. Ha-Dec-Long e. Lat-Dec-GHA 

4. 19 NİSAN 1995 tarihinde 38o00'N 29o17.7'E mevkiinde saat 09.30 Z'de güneşin alt kenarından rasad yapılmış ve Sex.Alt = 62o10' olarak ölçülmüştür. Rasad anında göz yüksekliği 30 feet Sextant hatası IC = 1.2' olduğuna göre intersept değeri nedir?  

MERİDYEN GEÇİŞTE ARZ TUL TAYİNİ : 

BİLGİ KAĞIDI : 1.1.38 

GİRİŞ : 

Bu bilgi kağıdı meridyen geçişte arz tul tayini konusunda sınıfda verilen bilgilerin pekiştirilmesi maksadıyla dizayn edilmiştir. Bu bilgi kağıdı aynı zamanda sınavlara hazırlık için bir kaynak teşkil edecektir. 

İLGİLER : 

Dutton's 

BİLGİ : 

BOYLAM GEÇİŞTE ARZ TAYİNİ 

Boylam geçişte arz tayini küresel seyir üçgeninin özel bir çözümüdür. Gök cisimlerinin boylamımızdan geçerlerken yapılan rasatta elde edilen açısal yükselimleri ile, elde edilen başucu mesafesi ve rasat yapıldığı andaki meyilleri (Dec) arasındaki ilişki yardımıyla, rasat yapılan mevkiin enlemini doğru olarak bulmak mümkündür. Enlemini bulacak olan seyirci gök cisminin boylamdan geçiş zamanını o günkü tarih ile hassas olarak hesap eder ve bulduğu zamadan bir süre önce hatası istenen seviyeye düşürülmüş bir sextant ile köprüüstünde gök cisminin yüksekliğini almaya başlar ve kısa zaman aralıkları ile yükseklikleri saptar. Yükseklik değeri gök cisminin boylamımıza yaklaşırken yavaş yavaş büyüdüğü ve tam boylamımızdan geçerken maksimum olduğu görülür. İşte bu anda ZAMAN saptanır, ve üçgen çözülürse arzımızı bulmuş oluruz. Bu ilişkilerde belirtilen, rasıtın DR lat'ı,rasat anındaki Dec, ve Başucu (ZX) değerlerine göre 4 durum ile karşılaşırız. Bu durumlara göre uygulanacak kurallarla problem çözülür. 

ÖRNEK : 18 Mayıs 1995 günü DR 74o 01'N , 29o30'E mevkiinde iken güneşin boylamımızdan geçiş anında Enlem nedir?ÇÖZÜM : a. Notik Almanağın 18 Mayıs 1995 tarihli sayfası açılır ve sağ alt köşede LMT olarak verilmiş olan meridyenden geçiş saatinin değeri alınır.18 Mayıs 1995 de meridyen geçiş zamanı LMT=11 56 dır b. Bulduğumuz bu zamandan 2-3 dakika önceden güneşin sextant ile irtifası alınmaya başlanır, maximum irtifa alındığında güneş meridyenimizden geçiyor demektir.Sex.Yük = 35° 17 33Sex.Yük = 35° 18 40

Sex.Yük = 35° 18 44 c. Bulduğumuz Sextant yüksekliğine (IC,DİP,MAİN COR.İKD) düzeltme uygulanarak HO hesaplanır. Bu örnekte HO'nun 35o 31' 00'' olarak hesaplandığını kabul edelim. Bundan sonra başucu mesafesi hesaplanır. BAŞUCU(ZX) = 90o - HO 90o - 35o 31 = 54o 29'dır.

d. Meridyen geçiş zamanı GMT ye çevrilerek DEC hesaplanır.LMT = 11 56d.lot = - 1 58GMT = 09 58 bu değerden elde edilen DEC = N 19° 28'.8 (Düz 0.6)ENLEM = BAŞUCU(ZX) + DEC.DİR N 19° 29'.4ENLEM = 54° 29' + 19° 29'.4 = 73° 58'.4 N

BOYLAM GEÇİŞTE ARZ TAYİNİ İÇİN LAT VE DEC İLİŞKİLERİ 1. DR mevkinin LAT'ı ile DEC aynı isimde olduğuna göre ; LAT > DEC ise: ENLEM= BAŞUCU (ZX) + DEC olur. ÖRNEK: DR 38° 15'N, 25° 30'W 90° 00 ZX = 90° 00' - HO ZX = 90° 00' - 72° 50' = 17° 10' DEC 21 04.1N HO 72 50 LAT = ZX + DEC'dir. LAT = 17° 10' + 21° 04'.1 LAT = 38° 14'.1 N olur.

2.DR mevkinin LAT'ı ile DEC aykırı isimde olduğuna göre; ENLEM = BAŞUCU (ZX) - DEC olur.

ÖRNEK :DR 41°50'N,39°30'E 90 ZX = 90° 00' - HO ZX = 90° 00' - 20° 59' 9= 69° 00' .1 DEC 21 12.1S HO 20 59.9 LAT= ZX - DEC'dir. LAT= 69° 00' .1 - 27° 12' .1 LAT= 41° 48' N

3. DR mevkinin LAT'ı ile DEC aynı isimde olduğuna göre; LAT < DEC ise: ENLEM = DEC - BAŞUCU (ZX) ÖRNEK: DR 10° 15' N, 15° 10' W

ZX = 90° 00' - HO ZX = 90° - 75° 22' = 14° 38' DEC 24° 52' .9N HO 75° 22' LAT = DEC - ZX'dir. LAT = 24° 52' .9 - 14° 38' LAT = 10° 14' .9 4. DR mevkinin LAT'ı ile DEC aynı isimde olduğuna göre; fakat gök cismi alt boylamdan geçtiğine göre

ENLEM= 180-(BAŞUCU "ZX"+DEC) olur. ÖRNEK: DR 42° 35' N, 10° 05' E ZX = 90° 00' - HO ZX = 90° - 20° 14' .6 ZX = 69° 45' DEC = 27 23.4N HO=20 14.6 ZX=69 45.4 LAT = 180 - (BAŞUCU "ZX"+ DEC)dir. LAT = 180 - (669 45.4 + 27 23.4)=82° 51.2N

GÜNEŞİN BOYLAM GEÇİŞİNDEN YARARLANARAK BOYLAMIN BULUNMASI

Güneşin boylam geçişinde elde edilen bir zaman denklemi var ise boylamın bulunması olasıdır.Bilindiği üzere zaman denklemi (Tadili Zaman LMT1200 ile hakiki güneşin boylamdan geçişi arasındaki farktır. Aşağıdaki cetvelde zaman denkleminin işaretleri hakiki güneşin boylam geçişinden Ortalama güneşin boylam geçişi yani LMT 1200' bulmak üzere işlem yapıldığına göre;

ŞUBAT 1995 KASIM 1995 GÜNEŞ

GÜN ZAMAN DENKLEMİ MER.GEÇ

00 12 0021 13 45 13 41 12 1422 13 38 13 34 12 1423 13 30 13 26 12 13

GÜNEŞGÜN ZAMAN DENKLEMİ MER.GE

Ç00 12 00

21 14 21 14 14 11 4622 14 06 13 59 11 4623 13 51 13 42 11 46

Yukarıdaki çizelgelerde Tadili Zamanlı LMT değerleri aşağıdadır.

Meridyen Geçiş Zamanı : 21 Şubat 12 00 00 + 13 41 = 12 13 41' dir.Meridyen Geçiş Zamanı : 22 Şubat 12 00 00 + 13 34 = 12 13 34' dür.Meridyen Geçiş Zamanı : 23 Şubat 12 00 00 + 13 26 = 12 13 26' dır.Meridyen Geçiş Zamanı : 21 Kasım 12 00 00 - 14 14 = 11 45 46' dır.Meridyen Geçiş Zamanı : 22 Kasım 12 00 00 - 13 59 = 11 46 01' dir.Meridyen Geçiş Zamanı : 23 Kasım 12 00 00 - 13 42 = 11 46 18' dir.

ÖRNEK : 22 Şubat 1995 günü bir gemi güneşin boylam geçiş anında kronometresini 10 18 16 olarak saptamış olup aynı anda güneşin alt kenarından yapılan rasatta Sextant Alt = 36 14.3 olarak ölçmüştür. Kronometre 24 dakika 30 saniye ileri olup kullanılan sextantın hatası IC= -1.7 dakikadır. Rasat anında göz yüksekliği 36 feettir.

İSTENENLER: Güneşin boylam geçiş anından yararlanarak fix mevkiyi bulunuz?

ÇÖZÜM: C : 10 18 16 Sex.Alt. = 36° 14' 18" CE : 24 30 IC = - 1 42 GMT : 09 53 46' dır. Hs = 36° 12' 36"09 için Dec = S 10 18. 4 Dip = - 5' 48" ( -0,9 ) = 0, 8 Ha = 36° 06' 48" Dec = S 10 17,6 Main Cor = + 14' 54" Ho = 36° 21' 42"

İKD = 00' 00"HO = 36° 21' 42"

BAŞUCU MESAFESİ = 90°- HOBAŞUCU MESAFESİ = 90°- 36° 21' 42'' = 53° 38' 18'' olur.LAT = BAŞUCU MESAFESİ - DEC iseLAT = 53° 38' 3'' - 10° 17' 6'' = 43° 20' 7'' OLUR.

Gün Güneş zaman denklemi Meridyen Geçişi 22 Şub Boylam Geçişi12 00 00

22 13 34 12 14 + 13 00LMT = 12 13 34

ZAMAN FARKI = LMT - GMTZAMAN FARKI = 12 13 34 - 09 53 46 = 02 19 45LONG = 02 19 48 = 34° 57’ E LAT = 43° 30’ ’24 N LONG 34° 57’

KUTUP YILDIZININ RASADI İLE MAGNETİK/CAYRO PUSULALARIN HATASININ BULUNMASI VE ARZ YAYİN USULLERİ

POLARİS (kutup yıldızı) Gök küresinde Kuzey kutbuna çok yakın bulunan ikinci sınıf bir yıldızdır. Eğer Polaris tam kuzey gök kutbunda bulunmuş olsaydı herhangi bir mevkide bu yıldızın düzeltilmiş açısal yüksekliği o mevkiin enlemine eşit olurdu.Gök ufkundan baş ucuna olan açısal mesafe 90odir. Aynı şekilde kuzey kutup noktasından gök ekvatoruna olan açısal mesafe de 90odir. Şekilde görüldüğü gibi baş ucu ve Kuzey kutup noktası arasındaki açısal mesafe hem CoAlt hem de CoLAT birbirine eşit olduğu için LAT= Alt olur. Polaris gök küresinde Kuzey kutup noktasına çok yakın, meyli 89o06'.6N olan bir yıldız olduğu için hakiki kutup etrafında küçük bir daire çizerek hareket edip alt ve üst boylamdan geçmektedir. Bu nedenle kutup yıldızının açısal yüksekliğinden mevkiin enlemini bulabilmek için rasat edilen yükseklik değerine bazı düzeltmeler uygulanarak enlem bulunur. Bu düzeltme değerleri notik almanaklarda 274-275 ve 276. sayfalarda kutup yıldızı Polaris için hazırlanmış düzeltme çetvellerinde a0, a1, a2 olarak üç düzeltme vardır.a0 = LHA ARIES'in bir fonksiyonudur.a1 = Enlem ve LHA ARİES'in bir fonksiyonudur.a2 = LHA ARİES ve rasat yapılan tarihin bir değişkenidir. Bu üç düzeltme Kutup yıldızının ölçülen rasadi yüksekliğine ilave edilerek sonuçtan 1o çıkartılırsa Enlem bulunur. Kuzey yarım küre için Notik Almanakların Polaris çizelgeleri sayfa 274, 275, 276 da 0o-65o enlemlerine karşılık kutup yıldızının verilen zaman içerisindeki hakiki semtleri ve ölçülen sextant yüksekliğine yapılacak düzeltmeler bir çizelge halinde verilmiştir.  Cetvellere girmek için hesaplanarak bulunan LHA Aries ve LAT değerine ihtiyaç vardır. Cetvellere girerken bulduğumuz LHA Ariese en yakın 10olik kıymetle üstten, LAT değeri ile de düşey sütundan girilerek kesiştiği noktadaki semt değeri alınır, ve ölçtüğümüz değerle karşılaştırılarak hata miktarı bulunur.

ÖRNEK PROBLEM : 15 Mayıs 1995 günü DR: 38o30'N, 33o15'E mevkiinde ZT=20 15 de polaris yıldızından yapılan rasatta Sex Alt=38o01'.3 semti (Kerterizi) 357o olarak ölçülmüştür. Rasat anında göz yüksek liği 39 feet IC = -1'.3 dır.İSTENEN : Bulunulan mevkinin Enlem değeri ve Cayro Hatası nedir? ÇÖZÜM :

1. GMT bulunur.ZT = 20 15ZD = -2

GMT = 18 15

2. Bulunan GMT ile Almanağa girilerek GHA Aries saptanır.15 MAYIS :18 GHA : 142° 59.7'15 GHA : 3° 45.6'GHA : 146° 45.3'

3. Boylam uygulaması ile LHA bulunur.GHA : 146° 45 . 3'Tul(E) : +33° 15 . 0'

LHA : 180° 00 . 3'

4. Bulunan LHA ile yatay olarak üstten 10°lik kıymetle (180-189 arası) girilir.

a0 = 1° 35' . 1a1 = 0' . 6

a2 = 1'. 0

Enem için Düz = 1° 36' . 7 olarak bulunur.Azimut ise = 359° . 5 dir.

5. Düzeltme değeri HO değerine uygulanarak Enlem bulunur.

Düzeltilmiş Sex.Alt. HO = 38° 28' . 6a0+a1+a2+ düz = + 1° 36' . 7

- 1° 00' . 0

ENLEM = 39° 04' . 3

6. Eldeki değerler mukayese edilerek hata miktarı bulunur.

G GE T

357 ° 2.5° E 359.5 °

CEVAP : Cayro hatası 2.5°E dir.NOT : DR enlemle cetvele girilen enlem arasında fark var ise bir sonraki enlemde bulunan semt değeri göz önüne alınarak göz enterpolasyonu yapılarak esas semt bulunur, veya orantı kurularak esas semt bulunur. 

GÜNEŞİN SEMTİ İLE HO-214 CETVELİNE KULLANARAK MAGNETİK/CAYRO PUSULANIN HATASININ BULUNMASI

Hakiki semt HO-214'ün Az sütunununun incelenmesi ile bulunur. 

ÖRNEK : 11 Mayıs 1995 günü 38 26.1 N, 36 18.7 E Fix mevkiinde ZT : 10 15 18'de güneşin semti cayro Pusula ile 131oölçülmüştür. 

İSTENEN : Cayro Pusula hatasını Güneşin semti ile karşılaştırarak bulunur.

ÇÖZÜM :

1.Zaman değeri almanağa girmek üzere GMT'ye çevrilir.ZT : 10 15 18ZD : -2

GMT : 08 15 18 dir.

2. 11 Mayıs 1995 tarihi ile almanağa girilir. LHA ve DEC bulunur.8 GHA O : 300° 54 . 3' Dec : N 17° 47 . 3'

15 18 GHA O : 3° 49 . 5' (60.6_) : 0 . 2' GHA O : 304° 43 . 8' Dec : N 17° 46 . 5'LONG : 36° 18 . 7'

LHA O : 341° 02 . 5'HA = 360° - LHA = 360° - 341° 02 . 5' = 18° 57 . 5'

3. HO-214 e girmek için değerler belirlenir.

ESAS DEĞERLER : CETVELE GİR. DEĞ. : FARKLAR :L = 38°26.1'N 38° 26 . 1'd = 17°47.5'N 18° 12 . 5't = 18°57.5'E 19° 2 . 5'

A. BİRİNCİ ENTERPOLASYON : (HA için)

Lat sabit, Dec sabit HA = 18° - 19°Lat = 38°HA Dec 18° 60’ için 1° . 7 artarsa18° 136° .8 2.5 için X19° 135° .1 X = + 4.4

B. İKİNCİ ENTERPOLASYON : (DEC için)Lat sabit, Dec sabit DEC: 17 30-18°

HA Dec 17° 30

Dec 18° 30’ için 36’ artarsa

HA 135° .7 135° .1 12.5 için X

X = + 15

C. ÜÇÜNCÜ ENTERPOLASYON : (LAT için)

Lat : 38° Lat : 39° Dec sabit, HA sabit LAT = 38-39

HA Dec 18° Dec 18° 60’ için 84’ artarsa19 135° .1 135° .5 26.1 için X

X = + 36 .5

Top.Düz. = + 4.4 + 15 + 36.5 = 55'.9 dur.Az = 135° 06 + 55.9 = N 136° 01 .9E dir. Buradan Az = Zn dir ve Zn = 136° 01'9 dir.

G GE T

131° 5° 01 .9E 136 01 .9

GÜNEŞİN BATIŞ ANINDA ALINACAK KERTERİZLE (SİA) CAYRO PUSULA HATASININ BULUNMASI

SİA bir gök cisminin doğuş ve batışında esas semt dairesinden kuzeye veya güneye doğru yaptığı açıdır. Güneşin merkezinin tam ufuk hattında olduğu an SİA zamanıdır. Güneşin DEC değeri her zaman 0o olsa idi doğuşta saat açışı 06 00, batışı ise 18 00 olacak, semti ise doğuşta 090o batışta 270o olacaktı. Fakat bu durum senede ancak iki gün için geçerlidir. Gerçekte güneş ekliptik üzerinde kuzey ve güneye 23o 30' lık DEC'ini değiştirir. Bu nedenle güneş doğuş ve batışta hakiki doğu batı yönlerinden farklı mevkilerde doğar ve batar. Kısaca yukarıki tanımdan güneşin hakiki doğu ve batı mevkiinden farklı mevkilerden doğup batması sonucu arada bir açı meydana gelecektir. Bu yöntemle cayro Pusula hatası bulunurken Bowditch'in 27 ve 28. cetvelleriyle Cedavili Riaziye sayfa 140, Nories tables sayfa 557 de verilmiş cetveller kullanılır.

Sin. Dec (Meyil)Ayrıca Sin.Sia =

Cos.Lat (Enlem)

Bowditch'in 27.inci cetveline üst kısımdan DEC, yan kısmından LAT değeriyle girilerek SİA bulunur. Yalnız bu cetvel kullanıldığında güneşin alt çevresi yaklaşık bir yarı çap kadar ufkun üzerinde olması halinde doğru sonuç verir. Güneşin merkezi tam ufuk üstünde olduğu zaman ölçüm yapıldığında ise 28.inci cetveldeki düzeltme uygulanır. Güneşin Dec değeri N işaretli iken güneşin E noktasının kuzeyinden doğacağı ve W noktasının kuzeyinden batacağı bilinir. ÖRNEK: Bir geminin DR mevkii LAT. 51 24.6N iken güneş batış anında güneşin kerterizi 305o olarak ölçülmüştür.Batış anında güneşin DEC değeri 19o40.4'N olarak bulunmuştur. Cayro hatası nedir? 

ÇÖZÜM : Bowditch'in 28.inci cetveline üst kısımdan DEC, yan kısımdan LAT değeri ile girilerek SİA değeri W 33.7o N olarak bulunur. Güneşin batışı olduğundan bulunan SİA değeri 270o'ye eklenerek güneşin semti 303.7o bulunur. (Güneşin doğuşu olsaydı 090o'den çıkarılacaktı.) 

Cayro Hatası = GE = Semt - ZN 

GE = Semt-ZNGE = 305o-303.7o

GE = 1.3o olarak bulunur.

MERİDYEN GEÇİŞTE ARZ TUL TAYİNİ : 

ÖDEV KAĞIDI : 1.1.38 

GİRİŞ : 

Bu ödev kağıdı meridyen geçişte arz tul tayini konusunda sınıfta verilen bilgileri pekiştirmek maksadıyla öğrencilere rehber olarak hazırlanmıştır. Bu ödev kağıdı aynı zamanda sınavlara hazırlanmada yeterli bir kaynak teşkil edecektir. 

ÇALIŞMA ÖDEVİ : 

Bilgi kağıdı 1.1.38'i oku, dikkatlice çalış ve aşağıdaki soruları cevaplandır. Cevapları ayrılmış yerlere yaz. 

ÇALIŞMA SORULARI : 

1. 6 ARALIK 1995 gününde 42o00'N 29o30'W AP mevkiinde güneşin boylam geçiş anında alt kenarından yapılan rasadda Sex.Alt = 25o16.2' olarak ölçülmüştür. Rasad anında göz yüksekliği 30 feet IC = -1.3' sıcaklık + 3oC, basınç 1020 mb. olduğuna göre gerçek enlem nedir? 

  2. 22 ŞUBAT 1995 günü seyir halinde bulunan bir gemide güneşin boylam geçiş anında alt kenarından saat 09.54.46 Z'de yapılan rasadda Sex.Alt = 36o14.3' olarak ölçülmüştür. Rasad anında göz yüksekliği 36 feet, Sextant hatası IC = -1'.7, sıcaklık 20oC basınç 1010 mb. olduğuna göre enlem ve boylam değerleri nedir? 

ASTRONOMİ SEYRİNDE FİX MEVKİ : 

BİLGİ KAĞIDI : 1.1.39 

GİRİŞ : 

Bu bilgi kağıdı astronomi seyrinde fix mevki konusunda sınıfda verilen bilgilerin pekiştirilmesi maksadıyla dizayn edilmiştir. Bu bilgi kağıdı aynı zamanda sınavlara hazırlık için bir kaynak teşkil edecektir. İLGİLER : Dutton's BİLGİ : 

ASTRONOMİ SEYRİNDE FİX MEVKİİN BULUNMASI 

Yer yüzeyi üzerinde kabul edilen bir mevkiye (AP) göre kurulan astronomik üçgenin çözümü ile gök cisminin hesabi yüksekliği (Hc) bulunabilir.Hesabi yükseklik 90oden çıkarılarak (90-Hc) hesabi baş ucu mesafesi bulunur ve dolayısıyla hesabi mevki dairesi çizilebilir. Hesabın yapıldığı anda gök cisminin yüksekliği sextant ile doğru olarak ölçülürse aynı şekilde rasadi başucu mesafesi bulunur ve yine aynı yöntemle rasadi mevki dairesi çizilebilir. Eğer ölçülen yükseklik, hesap sonucu bulunan

yükseklikten büyük ise rasıdın mevkii coğrafi mevkiye (GP) daha yakın, küçük ise coğrafi mevkiden daha uzaktır.Bu durumda AP noktasından gök cisminin semt hattını ve hesabi mevki dairesinin yarı çapının bir kısmını çizebiliriz. 

1. Rasat edilen yükseklik (Ho), hesabi yükseklik (Hc)'den büyük ise coğrafi mevkiye doğru çizilir. Bu duruma intersept yakın (TOWARD) denir ve "T" ile gösterilir. 

2. Rasat edilen yükseklik (Ho), hesabi yükseklik (Hc)'den küçük ise coğrafi mevkiden uzağa doğru çizilir. Bu duruma intersept uzak (AWAY) denir ve"A" ile gösterilir. Ölçülen semt hattı üzerinde intersept ölçülerek rasadi mevki dairesi üzerine bir nokta konulur. Bu noktadan semt hattına dik olarak kısa bir hat çizilecek olursa rasadi mevki dairesine teğet bir doğru elde edilmiş olur. Bu hatta rasadi mevki hattı adı verilir.      

Şekil 39-1RASADİ MEVKİ HATTININ ÇİZİLMESİ 

Yararlı olmayacağından mevki hattının büyük bir kısmını çizmeye gerek yoktur.Bir küçük doğru çizgi ile gösterilen rasadi mevki dairesinin yalnız küçük bir parçası yeterli olacağından rasadi mevki dairesini de çizmeye gerek yoktur. Aynı nedenle coğrafi mevkiinde plotlanmasında yarar yoktur. Bu nedenle her hangi bir mevki hattının çiziminde aşağıdaki üç hususa gereksinim vardır. 

1. AP/DR Mevki (Kabul edilen/parakete mevkii). 2. İntersept (a) yakın ise T uzak ise A ile işaretlenir. 3. Zn Gök cisminin semti. 

Bir mevki hattının çizimi aşağıdaki şekilde özetlenebilir. 

1. Kabul edilen mevkii (AP) veya parakete mevkii (DR) doğru olarak plotlanmalıdır. 2. AP/DR noktasından semt hattı, interseptin yakın veya uzak olmasına göre, yakın ise coğrafi mevki yönünde, uzak ise coğrafi mevkinin aksi yönünde çizilmelidir.   

  

 

Şekil 39-2

3. Semt hattı üzerinde doğru yönde olmasına dikkat ederek interseptin mil cinsinden değeri ölçülmelidir.4. Bu şekilde bulunan noktadan çizilen dik doğru hattı mevki.5. Mevki hattının üst kısmına en yakın tam dakikaya kadar rasadın yapıldığı zaman, alt kısmına ise rasad edilen gök cisminin adı yazılmalıdır.

ÖRNEK : 27 Mayıs 1995 günü AP mevkiinin koordinatları Lat 38o00'N Long 28o46.7' E olup rasad yapılan gök cisminin semti Zn'si 145o intersepti ise a = 5.4 mil UZAK (A) bulunduğuna göre mevki hattını çiziniz.

ÇÖZÜM : 1. AP mevkii haritaya plotlanır.  

  

ŞEKİL-39-3

2. AP mevkiinden gök cisminin ölçülen semt hattı çizilir. Bu hattın ucuna gök cisminin sembolü çizilir. 3. İntersept 4.5 mil uzak olduğu için AP mevkiinden gök cisminden uzağa doğru semt hattı üzerinde 5.4 mil mesafede bulunan noktadan bu hatta dik çizilirse mevkii hattı çizilmiş olur. Bu hattın üzerine rasad zamanı ve gök cisminin adı yazılır. 

AYNI ANDA YAPILAN RASADLARLA FİX MEVKİİN BULUNMASI 

Aynı anda aralarında yeterli derecede açı bulunan iki gök cisminden rasad yapılacak olursa bu rasadlardan elde edilecek mevki hatlarının kesişme noktası geminin veya seyircinin fix mevkii olur Aynı şekilde bir gök cisminin rasad edilmesiyle elde edilen mevki hattı aynı anda bir kara maddesinden veya her hangi bir bilinen seyir yardımcısından elde edilecek mevki hattıyla kesiştirilirse bu kesişme noktası geminin veya seyircinin fix mevkii olur. 

ÖRNEK : 16 Haziran 1995 günü sabah rasad zamanı ZT = 04 11 00'da 38o15.8'N - 43o21.3'E DR mevkiinde aşağıdaki gök cisimlerinden rasad yapılmış olup değerler aşağıda olduğu gibidir. 

MARKAP YILDIZI VEGA YILDIZI a = 6 mil (A) a = 10 mil (T) Zn = 137 ° Zn = 286 °

İSTENEN : Bu iki gök cismine ait mevki hatlarını çizerek 2T:04 11 00'daki fix mevkiinizi işaretleyiniz. 

ÇÖZÜM : 

ŞEKİL - 39-4

AYNI ANDA YAPILMAYAN RASADLARLA GEMİNİN FİX MEVKİİNİ BULMAK

Eğer rasad yaptığımız anda rasada elverişli bir gök cismi varsa bu durumda zaman aralığı ile gök cisminin en az 30olik bir kerteriz değiştirmesi beklenip aynı gök cisminden yapılan ikinci bir rasad ile ikinci bir mevki hattı elde edilerek, birinci mevki hattı ikinci rasad zamanına kadar geminin rotası yönünde kat ettiği mesafe kadar kendisine paralel olarak kaydırılarak aynen RUNNING Fix Kuralı gibi birinci mevki hattı ile ikinci mevki hattının kesim noktaları bir Fix mevkii verir.

ÖRNEK : Saat 10 15'te Güneşten yapılan rasadda intersept 2 mil yakın semt 120odir. Saat 11 45'te yapılan ikinci bir rasadda ise intersept 3 mil yakın semt 175o olarak bulunmuş olup, geminin rotası 100o sürati 10 kts'dir. 

İSTENEN : Saat 11 45'deki geminin fix mevkiini bulunuz. ÇÖZÜM : 1. Geminin 10 15'deki ve 11 45'deki DR mevkilerini plotlayınız. (C=100o ve S = 10 kts. sürate göre) 2. 10 15 DR mevkiinden itibaren elde edilen mevki hattını çiziniz. (Zn= 120o a=2 mil yakın)3. 11 45 DR mevkiinden 11 45'de elde edilen ikinci mevki hattını çiziniz. Zn = 170o

a = 3 mil yakın)4. 10 30 elde edilen mevkii hattını gidilen rota yönünde 11 45'e kadar geçen zaman olan 1 15 kaydırırsak, bu noktadan çizeceğiniz yeni mevkii hattıyla ikinci mevkii hattının kesim noktası Fix mevkii verir. 

Genellikle gündüz astronomik seyir için rasad yapılabilen tek gök cismi güneştir. Bu nedenle güneşten rasad yaparak fix mevkii elde edebilmek için güneşin semt değiştirmesi beklenerek zaman aralıklı iki kerteriz alarak ikinci kerterizi rota yönünde, ikinci kerteriz olma zaman aralığında geminin ilerlediği mesafe kadar kendisine parelel kaydırılarak elde edilen mevkii hattına kaydırılan birinci mevki hattı daima çift ok ile markalanmalıdır. 

ÖRNEK : 39o09.2' S - 119o13'.7 E DR mevkiinde bulunan bir gemi bu mevkiden itibaren 176o rotasına 14.5 KTS sürat ile ilerlerken aşağıda verilen zamanlarda üç ayrı yıldızdan değişik zamanlarda rasad yapmıştır. 

ANTERES ACRUS REGULUS

Zn : 093 ° .6° 189°.5°311°

LAT : 035 ° 00'S 035°00'S 035°00'S

LONG : 118 ° 56'E 119°17.9E 119°27.9EZaman : 05 15 00 05 19 00 05 25 00İntersept : 20 .3 mil yakın 18.1 mil yakın 7.0 mil uzak

İSTENEN : Yukarıdaki verilere göre 05 25 00'daki geminin fix mevkiini bulunuz. 

ÇÖZÜM :

1. Plot kağıdına 176o rotasına seyrettiğimiz DR mevkiini pilotlayınız.

2. Rasad yaptığımız AP mevkiilerini plotlayınız.

3. AP1 ve AP2 noktalarından 176o rotasına paralel olarak rasadın yapıldığı zaman farkları kadar AP1 ve AP2 noktalarını yürütünüz

4. Bu noktalardan ve AP3 noktasından rasad yapılan gök cisimleri nin intersept ve semtlerine göre mevki hatlarını çizip üç mevki  hattının kesim noktasını son rasad zamanındaki fix mevki olarak  plotlayınız. 

ASTRONOMİ SEYRİ FİX MEVKİ : 

ÖDEV KAĞIDI : 1.1.39 

GİRİŞ : 

Bu ödev kağıdı astronomi seyri fix mevki konusunda sınıfta verilen bilgileri pekiştirmek maksadıyla öğrencilere rehber olarak hazırlanmıştır. Bu ödev kağıdı aynı zamanda sınavlara hazırlanmada yeterli bir kaynak teşkil edecektir. 

ÇALIŞMA ÖDEVİ : 

Bilgi kağıdı 1.1.39'u oku, dikkatlice çalış ve aşağıdaki soruları cevaplandır. Cevapları ayrılmış yerlere yaz. 

ÇALIŞMA SORULARI : 

1. Astronomi seyrinde fix mevki için gerekli olan üç elamanı yazı nız.   

2. Fix mevki için mevki hattının çiziminde dikkat edilecek hususları yazınız.   

3. Astronomi seyrinde aynı anda yapılamayan rasatlarda fix mevki bulmayı yazınız.   

4. 18 Mayıs 1995 tarihinde 48o30'N 38o15'E DR mevkiinde ZT= 06.18 de iki gök cisminden rasat yapılmış ve aşağıda belirtilen değerler bulunmuştur. Fix mevkii çizerek gösteriniz.  MARKAP VEGA a : 6 Mil (A) a : 10 Mil (T) Zn : 135o Zn : 240o

ELEKTRONİK SEYİR : 

BİLGİ KAĞIDI : 1.1.40 

GİRİŞ : 

Bu bilgi kağıdı elektronik seyir konusunda sınıfda verilen bilgilerin pekiştirilmesi maksadıyla dizayn edilmiştir. Bu bilgi kağıdı aynı zamanda sınavlara hazırlık için bir kaynak teşkil edecektir. 

İLGİLER : 

Dutton's

Elektronik seyir 

BİLGİ : 

ELEKTRONİK SEYRİN ÖNEMİ 

Elektronik bilimdeki uygulamaların etkisi her uygulamalı bilim dalında olduğu gibi seyir konusunda da etkili olmuş ve büyük değişmelere yol açmıştır. Yirminci yüzyıl başlarında elektromanyetik dalga uygulamalarının başlaması ile birlikte bu yenilikler seyir emniyeti için kullanılmaya başlanmıştır. Bu gelişmelerin yanında iki büyük savaşın getirdiğ askeri istekler günümüzün sistemlerini meydana getirmiştir. Doğrudan doğruya konum tayin eden sistemlerden önce kerteriz bulucuların ve radarın gelişmeleri fena hava şartlarında seyir imkanlarını desteklemiştir. Hiperbolik sistemlerle başlayan gelişmeler ikinci dünya harbi boyunca başarı ile kullanılmış harp içinde veya sonundaki çalışmalar yeni hiperbolik sistemler meydana getirmiş ve paralel olarak "eylemsel" sistemler gelişmeye başlanmıştır. Uzay çalışmalarındaki ilerlemeler uyduların bu maksatlarda kullanılmasına yönelmiştir. Bu çalışmaların yanında sistemlerdeki çeşitli ve farklı hata kaynakları bu sistemlerin birbiri ile bütünleşmesine yol açmıştır.Elektronik seyir vasıtaları ile bugün seyir sadece görüş şartlarına bağlı olmaktan çıkmış ve her türlü hava şartlarında mevki bulma olanakları sağlamıştır. 

SEYİR SİSTEMLERİNİN SINIFLANDIRILMASI  Bugün çeşitli maksatlarla kullanılan çok sayıda elektronik seyir sistemi mevcuttur. Tüm bu sistemleri, sistem özelliklei ve çalışma şekillerine göre sınıflandırabiliriz. Buna göre öncelikle elektronik seyir sistemlerini genel olarak üçe ayırabiliriz. 

1. Harici bir verici istasyona ihtiyaç gösteren sistemler, A. Yeryüzünden yayın yapan istasyonlar yardımı ile çalışan sistemler. (1) Radyo istasyonları yardımı ile seyir. (2) Hiperbolik sistemler ile seyir. (a) Loran A/C (b) Omega (c) Decca B. Uzaydaki uydular yardımı ile çalışan sistemler (1) SATNAV (2) GPS

2. Eylemsel seyir sistemleri 3. Özel seyir sistemleri a. Radyo astronomi seyir sistemi b. Gök cisimleri ile seyir sistemi c. Dopler seyir sistemi d. Sörvey sistemleri e. Diğer sistemler. 

1) RADYO DİRECTİON FINDER (RDF)/(RADYO KERTERİZ BULUCU (RDF)

Seyir durumunda bulunan bir geminin açık denizde mevki bulması için kullanılan elektronik sistemlerin en basitidir. SOLAS 74 gereğince 1600 ton ve daha büyük gemilerde bulundurulması zorunludur. D/F cihazı basit bir alıcıdan ibarettir. Özelliği

kapalı olup antene ihtiyaç göstermesidir. Sahildeki bir istasyondan yapılan transmisyon bir hoparlör veya kulak ile duyularak veya bir voltmetre ibresinin hareketini izleyerekve de bir katod şua lambasının ışık çizgilere şeklindeki işaretlerini alarak kerteriz saptanır. Dünyada 1600 den fazla DF istasyonu, gemilerden D/F cihazı ile kerteriz alınması amacı ile çalıştırılmaktadır. Bu istasyonlarla ilgili bilgiler çeşitli yayınlardan belirtilmiştir. Bunlar içinde The Admiralty Lıgh of Radıo Sıgnals Vol.2 ve The US Radio Navigational Aide başlıcalarını oluşturmuştur. İstasyon tanıtıcılarının bulunduğu Admiralty yayınınıda birinci kolon istasyon grubunun içindeki sırasını belirtir. İkinci kolonda istasyonun adı, üçüncü kolonda tanıtma kod işareti, dördüncü kolonda ise deniz mili olarak yayılma mesafesi bulunur. 

KERTERİZ ALMAK VE ÇİZMEK 

Radyo dalgalarının bir büyük daire üzerinde ilerlemesine rağmen markator haritasına bir kertehattı olarak çizilme zorunluluğu alınan kerterize "Conversion Açısı"düzeltmesi yapılmasını gerektirir. İstasyon ile gemi arasındaki mesafe 50 mil veya az ise bir düzeltme gerekmez. Bu hatanın tashihinin yapılması için tatbik edilecek conversion açısı şu şekilde bulunur ve tatbik edilir.

1. Gemimizin bulunduğu mevki ile istasyon mevkilerinin orta enlemi bulunur. 2. Her iki mevki arasındaki boylam farkı d.long bulunur. 3. Bu değerler; a. NORIE'S TABLES sayfa 503 deki cetvele girilir ve çifte enter polasyon ile düzeltme miktarı bulunur. b. Cov=1/2D.logX Sin (m.lat) formülü ile elde edilir.

ÖRNEK : Geminizin 42o 26'2N-125o18'W DR mevkiinde 285o rotasına seyrederken hakiki mevkii 35o16'N-141o22'W olan bir istasyondan nispi olarak iskele 35o kerteriz almıştır. Bu istasyonun markator haritası üzerindeki hakiki kerterizi nedir? 

Alınan sinyalin hakiki kerterizi = Gemi Rotası - iskele Nispi Ker.Alınan sinyalin hakiki kerterizi = 285 - 35 = 250o

D.log= 141o22'-125o18'=16o04'M.lat= 42o26'+35o16': 2=38o51'.1Nories tables den elde edilen düzeltme 5o

Cov= 1/2 D.long x sin (m.lot)Cov=1/2 964 x sin 38o511Markator kerteriz 250-5=245 Gemi istasyon kerterizi üzerindedir.

RDF'e Güvenilmeyecek (Menfi) durumlar. 1. Gece 100 milden yukarı mesafelerden alınan kerterizlere 2. Kısmen kara ve kısmen deniz üzerinden gelen işaretlere 3. Sahil hattına paralele yakın kerterizlere 4. Güneşin doğuşundan 1 saat evvel veya batışından 1 saat sonraki zamanlar içinde alınan kerterizlere (iyonosferin kararsız hareketi ile) güvenilmez. LORAN  Long Range Navigation kelimelerinin ilk harflerinin oluşturduğu kelime olup uzun menzilli seyir anlamındadır. Loran bir tip hiperbolik seyir sistemidir. Orta frekanstaki uzun radıo dalgalarının palslar halinde transmisyonu ve alınması esasına dayanır.

Loran iki noktada bulunan vericilerden yayılan pals modüleli ve sinkronizeli sinyallerin bir alıcı ile alınıp aralarındaki zaman aralığının ölçümü ile sahildeki iki sabit noktadan mesafe farkının elde edilmesi esası üzerine çalışan bir seyir sistemidir. 

LORAN Cihazının çalışma prensibi kısaca şöyle özetlenebilir.  1. Loran istasyonları radyo palsları yayınlar. 2. Bu palslar gemideki loran alıcısına gelir. 3. İstasyonlardan gelen ve palsın belirlediği zaman farkı 4. Belirlenen zaman aralığıyla loran cetvellerine girilerek veya loran haritasına girilerek mevki hattı saptanır. 5. Aynı işlem bir başka loran çifti ile yenilenerek ikinci mevki hattı taşkil edilir. 6. İki mevki hattı kesiştirilerek loran mevki saptanır. 

Şu anda dünyada iki loran sistemi kullanılmaktıdır.

1. LORAN A 2. LORAN C 

LORAN A İkinci dünya savaşı yıllarında geliştirilmiştir. Standart loran diye bilinir. Gündüz menzili 800 mil, gece süresindeki menzili ise 1400 mil dolayındadır. Karadeniz ve doğu akdeniz kapsamı dışındadır.

LORAN C  Standart loranın tersine çok palslı yayın kullanan aygıttır. Standart loran sisteminde tek palslı yayın kullanılırken, loran-C çok palslı yayın kullanılır. LORAN C tam anlamı ile 1957 de faaliyete geçmiş K.Atlantik Akdeniz Norveç denizi Amerika doğusu pasifik Güney doğu asyayı kapsamaktadır. Frekans böylesi dalgaların dengeli oluşundan dolayı sistemde uygulanan Loran C otomatik olarak mevki saptar. Loran alıcısı istasyon çiftlerinden gelen dalgaları otomatik olarak arar ve izler. Otomatik izleme 1000 millik menzil içinde yapılır. Çünkü yer dalgaları 1000 millik alan içinde işlevlerini sağlıklı biçimde görürler. Gök dalgalarında ise otomatik izleme pek yapılmamaktadır. Çünkü gök dalgalarında doğruluk azalır. LORAN C alıcısı AN/UPN olup an/upn Loran A alıcısının modifikiye görmüş şeklidir.  

Loran C özetle Loran A dan şu hususlarda farklıdır. 

a. Kristalli kanallı alıcı yerine KHz e tuyunlu TDF alıcı kullanılır. b. Mevki bulmak için üç ayrı vericiden yayımlanan bir master ve en az iki slave pals grubu kullanılır. c. Master pals grubu 9 slave pals grubu 8 palstan müteşekkildir d. Faz kodlaması kullanılır. e. Anti-Jam kontrol yerine alçak ve yükseklik filtre müdahaleleri minimze eder. f. Manuel Trace separation Control master ve slave palslara sweep function 2 ve 3 posizyonlarında daha iyi ayar temin eder. g. Fast slew master grubun master pedestala dünüşümüne yardımcı olur. h. Daha uzun menzilden alış yapmak mümkün olur. 

Latince cetvelleri hiperbolik mevki hatlarının düz doğru parçalarının eldesi için gerekli koordinatları sağlar. Loran C kullanıcısı bir vericinin 20 deniz mili içinde olmadığında Pup 221 loran-C Table cetvelinden elde edilen iki komşu noktanın birleştirilmesi ile elde edilen düz doğru mevki hattı olarak kullanılır.    

Şekil 40-1OMEGA SEYİR SİSTEMİ : 

VLF radyo bandında çalışan dünya çapında bir radyo seyir sistemi olup sadece stratejik olarak mevkilendirilmiş 8 adet yer verici istasyonun vasıtası ile tüm dünyaya her türlü hava şartlarında seyir ve sualtı hizmeti temin edebilecek kapasitede bir sistemdir. Sistem gemiler uçaklar ve kara vasıtalarının genel seyir maksatları için mevcuttur. Diğer sistemlerden en büyük farkı kapsam sahasının çok geniş olmasıdır. Temel çalışma frekanslarındaki (10,2,11 3, ve 13,6 KHz) düşük sinyal kaybından dolayı her verici için güvenilir servis sahası 5000 deniz milini aşmaktadır. Bütün omega hiperbolik harita ve cetvellerin oluşturulduğu standartlarda nazaran farklı yayım şartlarından etkilenen yayım düzeltmeleri daima gereklidir.(PUP NO 224) 

DECCA SEYİR SİSTEMİ : 

İkinci dünya harbi sonlarına doğru İngilizler tarafından geliştirilmiş bir seyir sistemidir. Yüksek doğruluk dereceli fixler temin etmek için alçak frekanslı (70-130 KHz.) modülsüz daimi dalga (CW) transmisyonları kullanan kısa orta menzilli bir hiperbolik radyo seyir sistemidir. DECCA zincirleri kuzey denizi Baltık denizi, Baskonya Körfezi, İran körfezi, Bengal körfezi,Japon sahilleri Singapur, Avustralyanın kuzey batı sahilleri Güney Afrika sahilleri ve Doğu Amerika sahillerinin trafik yoğunluğunun yüksek olduğu yerlerde kurulmuştur. 

UYDU SEYİR SİSTEMLERİ 

1. NAVSAT : Kısa ismi ile bilinen suni peyk seyir sistemi yüksek bir doğruluk sağlayan pasif sistemidir. Yeryüzünden muayyen biryükseklikte ve yörüngesinde seyir eden suni peyk, yeryüzündeki alıcı istasyona yaklaştığında veya bu istasyonu geçip uzaklaştığında, yayınladığı radyo dalgalarının frekansı zahiren değişir.Bu değişme miktarı tamamen alıcı istasyonun mevki ile suni peykin o andaki mevkine ve rotasına bağlıdır. Eğer suni peykin alıcı (resiver) tarafından suni peykin yayınladığı radyo dalgalarının frekans daki dopler değişmesi çok doğru olarak hesaplanabilir.

Burada meydana gelen dopler olayına arzın dönüşünde tesir eder. Fix elde edilirken computer bu tesir için gerekli tashihi uygular. Bu sistemde esas unsur olarak dopler değişmesi kullanıldığından mümkün olan doğruluk sağlanır, ölçülen değerler frekans ve zaman olup bunların ölçülmesi milyarda bir hata ile mümkün olur. Sistemin kısımları Navsat sistemi bir veya daha fazla suni peyk yer kontrol merkezi, yer hesap merkezi, takip istasyonu, deniz gözlem merkezi zaman sinyali ve gemideki (resıver) alıcı ve elektronik beyinden meydana gelir. Her bir suni peyk normal olarak 600 deniz mili civarındaki bir irtifada ve bir kutup etrafında döner. Takriben dünya etrafında bir devri 105 dakikadır. Herhangi bir zamanda mevki elde etmede yalnız bir suni peyk kullanılır.Yaklaşık her oniki saatte bir yer istasyonundan suni peyke bilgi depolanır ve suni peyk her iki dakikada aşağıdaki bilgileri yayımlar.

a. Kendi fix mevkii b. Değişen yörünge c. Zeman referansı

Bir suni peyke nazaran fix mevki o suni peyk gözlemciye nazaran azami yükseklikte iken elde edilir. Bu yükseklik açısal yükseklik olup üzeri de 10onin üstünde ve 70onin altında bir değer olmalıdır Genel kural olarak her suni peykten bir günde 4 fix mevki elde edi lebilir. Bu mevkiler birbirine takip eden iki yörünge dönüşü sırasındadır. Suni peyk ufkun üzerinde iken gözlemciye nazaran çok suni peyk numaraları arttıkça daha fazla frekanslarla daha fazla fix elde etme olanağının da artacağı görülmektedir. Seyirci tarafından kullanılan tipik bir navsat gemi cihazı bir alıcı, bir operatör tarafından elle tatbik edilir. Gemi (Intertial Navigation System) atalet seyir sistemi ile techiz edildiği takdirde suni peykden alınan iki dakikalık sinkranizasyon sinyali (SINS) atalet seyir sistemine gönderilir. Bu sinyal sıns'in bazı devrelerinde iki dakika dopler sayımın eşdeğerliği bilgili ile geminin mevkiini yazılı olarak verir. Eğer (Intertical) atalet cihazı yoksa veya gemi hareketi ile ilgili bilgileri otomatik olarak

kompütüre göndermiyorsa, rota ve sürat kompütüre cayro Pusula ve elektromagnetik parakete tarafından gönderilir, ancak bu halde sistemde meydana gelecek hatanın menşeini teşkil eder. Yüksek derecede doğruluk için geminin doğru süratinin komputere girmesi gerekir, fakat akıntı ve diğer etkenlerle tam doğru sürat girmesi gerekir fakat akıntı ve diğer etkenlerle tam doğru sürat sağlanamaz. Sürat hatalarından dolayı her bir mil sürat için navsat sisteminde 0.25 mil hata vardır. Kuzey ve Güney yöndeki rotaları, Doğu/Batı rotalarına nazaran daha büyük hata tevlit eder. Kompütür ilave olarak verilen zaman içinde rota ve sürate nazaran muhtemel mevki verir. Komputere verilen bilgiler içinde yaklaşık mevkiin doğruluk hayati önem taşımaz fakat süratte azami doğruluk gereklidir. 

2. GLOBAL KONUMLAMA SİSTEMİ (GPS) 

Neredeyim? sorusunun yanıtlanması, başlangıçtan bu yana insanlığın temel meraklarından birisi olmuş ve teknoloji ilerledikçce önem kazanmıştır. Bu amaçla önceleri yıldız ve diğer gök cisimlerininin gözle,teleskoplarla izlenmesi biçiminde başlayıp optik kameralar ile devam eden çalışmalar, 1957 yılında Sovyetler Birliği' nin ilk yapay uyduyu (SPUTNIK-1) yörüngeye yerleştirmesiyle yepyeni boyutlar kazanmıştır.Elektronikteki gelişmelere paralel olarak 1 km 30 cm dalga boylu radyo dalgalarının konumlama amacıyla kullanıldığı ilk uyğulamalar, 1940'lı yılların sonundan itibaren Hlgh RANing (HIRAN) adıyla uçakların seyrüseferinde (navigasyon) kullanılmıştır.  Zaman içersinde C ve S bandı radarlar, GRARR, SECOR, MINITRACK gibi çeşitli sistemler kullanılmış, 1964 yılından itibaren U.S. Navy Navigatıon Satellite System (TRANSIT sistemi) uygulamaya konmuştur.

1973 Yılından itibaren her türlü aracın navigasyonu için askeri amaçlarla uyğulamaya konan GPS,günümüzde hedeflenen kullanım alanlarının çok ötesine taşmış, sivil amaçlarla da yoğun biçimde kullanılmaya başlamıştır. Yakın gelecekte tüm ulaşım araçlarının seyrüseferlerinin yanısıra avuç içi büyüklüğündeki kişisel alıcılarla günlük yaşamımıza gireceği kuşkusuz olan GPS'in genel hatlarıyla tanımlanmasında yarar görülmektedir. 

SİSTEMİN TEKNİK ÖZELLİKLERİ 

GPS projesi, ABD Deniz Kuvvetlerinin yer yakını 6 adet uydudan alçak hızdaki araçlara iki boyutta sınırlı doğrulukla navigasyon ve zaman belirleme olanığı veren TRANSİT sistemi programı ile ABD Hava Kuvvetlerinin yüksek dinamikte araçlarına üç boyutta hassas navigasyon ve zaman belirleme amaçlı 621B programlarının ABD Savunma Dairesi (DoD) tarafından NAVigatıon Satellite Timing And Ranging Global Positioning System (NAVSTAR GPS ) adı altında birleştirilmesi şeklinde TEMMUZ 1973'de başlatılmıştır. Projenin geliştirilmesi ve yönetiminden Calıfornia'da Los Angeles Hava Kuvvetleri Üssü'nde konuşlandırılmış bulunan ve ABD Kara, Hava, Deniz Kuvvetleri, Sahil Güvenlik, Savunma Harita Dairesi, Nato Ülkeleri ve Avustralya'dan temsilcilerin katılımıyla oluşturulan "NAVSTAR" GPS Joınt Program Offace (JPO) sorumludur.  GPS, herhangi bir kullanıcının uydu sinyalleri yardımıyla, herhangi bir yer ve zamanda, her türlü hava koşullarında, ortak bir dünya referans sisteminde (WGS84) yüksek doğruluklarla (üç boyutta) konum, hız ve zaman belirlemesine olanak veren bir radyo navigasyon sistemidir. 

Sistem üç ana bölümden oluşmaktadır: 

- Uzay Bölümü (Uydular) - Kontrol Bölümü (Uydu Yer İzleme İstasyonları) - Kullanıcı Bölümü (GPS alıcıları) 

Uzay Bölümü: 

Yerden yaklaşık 20200 km. uzaklıkta 24 aktif (21 esas 3 yedek) uydudan oluşur. Uydular, herbirinde dört adet olmak üzere, ekvatorla 55 derece eğimi bulunan 6 farklı yörünge düzlemine dağıtılmış durumda ve 12 saatte bir devir yapacak biçimde yerleştirilmiştir. Bu dağılımdan amaç tüm Dünya yüzeyinde her an en az 4 uydunun görülebilmesidir. GPS uydularının yararlı ömürleri 10 yıl civarında olup belirli bir programa göre yenilenmektedir. 1989 yılından bu yana yörüngeye yerleştirilmeye başlanan yeni tip (Blok II) uyduları, birçok teknik gelişmenin yanısıra ABD ve NATO'nun politikaları geregi farklı sınıf kullanıcılara farklı doğruluklarla navigasyon imkanı veren kriptolama (SA) ve aldatmaya karşı koyma (A-S) olanaklarına sahiptir. 

Kontrol Bölümü: 

GPS uyduları, Dünya üzerine yayılmış ve koordinatları çok iyi bilinen 5 adet istasyondan (Colorado Sprıngs, Hawaii, Ascension, Diego Garcia, Kwajalein) sürekli olarak duyarlı atomik saatlerle donatılmış alıcılar ile izlenir. Toplanan veriler Colorado Sprıngs 'te bulunan ana kontrol istasyonuna (MCS) aktarılır. Burada tüm uyduların bir sonraki gün için zamana bağlı koordinatları hesaplanır ve Ascension, Dieğo Garcia ve Kqajalein'deki istasyonlardan ( S-band üzerinden günde iki kez ) uydulara gönderilir. Her gün periyodik olarak uyduların belleğine yüklenen bu bilgiler (zamana bağlı uydu koordinatları, uydu saat stabilite katsayıları, atmosferik bilgiler) ait olduğu zaman içinde (sürekli) L-band üzerinden yayınlanır. Kullanıcı Bölümü :

Uydu sinyallerinin kaydı, yükseltilmesi, gereğinde deşifre edilmesi ve içinde bulunan mikro işlemcide modellendirilmesiyle hassas zaman ve üç boyutta konumun (üç boyutta koordinatların) hesaplanmasını sağlayan karmaşık radyo alıcılarıdır. Bunun yanısıra ardışık kayıt zamanları arasındaki konum değişiklikleri yardımıyla hızın belirlenmesine de olanak verirler. Kullanılış amaçlarına göre çok çeşitli teknik özelliklere sahiptirler.

GPS SİNYALİNİN YAPISI :  Uyduların herbiri,10.23 MHz temel frekansında sinyal üreten çok hassas (günlük frekans stabilitesi 10-14-10-15 saniye olan rubidium, cesium veya hydrogen maser) osilatörler ile donatılmıştır. Uydu yörünge ve saat bilgileri, atmosferik veriler, 10.23 MHz temel frekansının (19 cm dalga boyunda) L1 ve 1227.60 MHz frekanslı (24 cm dalga boyunda) L2 taşıyıcı dalgaları (carrıer) üzerine Bi-Phase Shift Keying tekniğiyle (0 ve 1 kombinasyonu) modüle edilirler.  Böylece, C/A kodu, P kod ve navigasyon mesajı olmak üzere üç farklı tip veri üretilip yayınlanır. Her uydunun özel bir elektronik donanım ile (tapped feed back shift register) belli bir modele göre raslantısal olarak ürettiği bu kodlara "Pseudo Random Noise (PRN)" adı verilir.

Coarse/Acquisition code (C/A-code) veya Standart code (S-code) adı verilen; normal olarak yalnızca L1 üzerinden 1.023 MHz hızında yayınlanan 300 m dalga boyuna sahip sinyal, tüm kullanıcılara (sivil, asker) hiçbir sınırlama olmaksızın açıktır.

Bu sinyal ile konumlamaya "Standart Positioning Servise, (Sivil Konumlama Hizmeti, SPS)" adı verilir. Precision code (P-code) denilen, L1 ve L2 üzerinden 10.23 MHz hızında yayınlanan yaklaşık 30m dalga boyundaki sinyal, esas olarak askeri amaçlarla yayınlanmakta olup DoD tarafından ABD'nin ve NATO'nun savunma gereksinimleri ve uluslararası anlaşmalara göre (MOU, MOA) sadece sınırlı sayıda kullanıcıya (ABD, NATO askeri kullanıcıları ve belirlenmiş sivil kullanıcılar) açıktır. P-code ile yapılan konumlamaya "Precise Positioning Service, (askeri konumlama hizmeti, PPS)" adı verilir. P kodu, sivil kullanıcıların erişimini engellemek amacıyla (gizli bir W kodu ile) şifrelenerek P(Y) kodu elde edilir. P(Y) koduna ulaşım için (askeri amaçlı konumlama) alıcıya güvenlik modülü (SM) ve yardımcı çıkış tipi (AOC) denen ek elektronik donanımın takılması gerekir. P(Y) koda ulaşım, söz konusu donanım dışında ikili anlaşmalar çerçevisinde elde edilebilecek kullanıcı şifrelerini de gerektirir. SM ve AOC'lerin temini Foreign Military Sales (FMS) kanalıyla mümkündür.  GPS alıcılarının, SM ve AOC'lerin üretimi, bunların temin edilmesi, NATO üyesi ülkelerde GPS kullanımı ve PPS'e erişim gibi hususlar Memorandum of Understanding (MOU) ve Memorandum of Agreement (MOA) ile düzenlenmiştir. Türkiye PPS'ten yararlanmak için gerekli işlemleri tamamlamış durumdadır. 

GPS İLE KONUMLAMA

Noktalama Konumlamada Temel Düşünce: 

- GPS ile bir noktanın konumunun hesaplanması kısaca şu şekilde  özetlenebilir.

- GPS sinyalinin uydudan çıkış anında uydunun uzaydaki koordinatları bilinmekte ve (sinyalin üzerine module edilmiş olarak) yayımlanmaktadır.

- Sinyalin uydudan çıkış anından alıcıya ulaşıncaya kadar geçen  süre (uydu ve alıcı saatlerı yardımıyla) hesaplanıp ışık hızı ile çarpılarak uydu ile alıcı arasındaki mesafe (pseudorange,p)  hesaplanır.

- En az 4 uydunun (uzayda bir an sabit nirengi noktası gibi) bi linen anlık koordinatları (xi,yi,zi) ve uydu alıcı mesafeleri  (bki) yardımıyla uzayda geriden kestirme yapılarak bilinmeyen  alıcı koordinatları (Xk,Yk,Zk) hesaplanır.  Bu amaçla, dS alıcı saati hatasının etkisi olmak üzere Pki(uydu alıcı mesafesi)= [(Xi-Xk)2+(Yi-Yk)2+Zi-Zk)2] 1/2+ds eşitliği 4 ayrı uydu için yazılıp çözülmelidir. En az 4 uyduya gerek duyulması, Xk,Yk,Zk ve ds olmak üzer 4 bilinmeyenin olması nedeniyledir. 

GPS'İN UYGULAMA ALANLARI 

Başlangıçta tamamen askeri amaçlarla planlanan GPS kullanım alanları ve doğruluklar bakımından hedeflerini çoktan aşmış, sivil yaşamda da vazgeçilmez biçimde yerini almıştır. Yakın gelecekte GPS alıcısı olmayan ulaşım aracı düşünülemez hale gelecektir. İşlev olarak çok benzerlikler olmasına karşın uygulama alanları askeri ve sivil olarak iki başlıkta incelenebilir. 

a. ASKERİ UYGULAMA ALANLARI 

ABD GPS'i mevcut navigasyon sistemlerinin (LORAN-C, OMEGA, VOR /DMF, TACAN, TRANSIT) zaafiyetlerini (menzil yetersizliği, görüş gerektirmesi, atmosferik koşullara bağımlılık, sınırlı güvenirlik, sürekli olmama, zamana bağlı doğruluk kayıpları) gidermek ve tüm Dünya için ortak bir (grid referans) sistemde, global kaplama ile, hava koşullarından etkilenmeyen, aldatmalara karşı korunmalı, sınırsız kullanıcıya hizmet veren, pasif bir sistem kurmak suretiyle kendi harekat gücünü yükseltmek amacıyla geliştirmektedir. GPS gelecekte harici sinyal ile çalışan tüm sistemlerin yerini alacaktır. Böylece harekatın başarısının artması yanında büyük ölçüde ekonomi sağlanacaktır. 

(1) Kuvvet Arttırmaları GPS dost kuvvetler arasında koordinasyonu kolaylaştırması ve sağladığı harekat kabiliyeti bakımından kuvvet arttırmaya benzer katkıda bulunur. 

(a) Komuta, Kontrol, Muhabere ve İstihbarat (C3I) C3I harekat alanındaki dost ve düşman birliklerinin yerleri ve faaliyetlerine ilişkin bilgilerin toplanması, değerlendirilmesi ve dağıtımı ile dost kuvvetlerin etkin kullanılmsı anlamındaki faaliyetleri kapsar.Nato, düşmanının harekatını her türlü hava şartlarında mümkün olan en erken biçimde haberalma,izleme, hedef belirleme ve anında taarruz ederek dağıtıp yıpratmaya yönelik "takip taarruzu" kavramını geliştirmektedir. Farklı navigasyon sistemleri ile tarif edilen hedeflerin (raporların) birleştirilip teyit edilmesi, GPS' in etkinliğini ortaya koymuş olup söz konusu kavramın içinde GPS hayati yer tutacaktır.  ABD, duyarlı gözetleme sensörleri (elektro optik/infrared, SAR) ve sayısal haritalar ile GPS'in bir arada kullanılmasıyla geliştirmekte olduğu "Havadan Müşterek Taktik İzleme Radar Sistemini (Joind Surveıllance Tactical Airborne Radar System, JSTARS) 1995 yılında uygulamaya koymayı planlamaktadır. 

(b) Taktik Harekat Yakın hava desteği, deniz devriyesi, hava önleme, amfibi harekatı gibi farklı elemanların birleştirilmiş harekatları ve görevlerin senkronizasyonunda GPS önemli yararlar sağlar.   

(I) Hava Harekatı Uygulamaları Karşı hava harekatı, Hava önleme, yakın hava desteği ,keşif arama ve kurtarma, indirme ve nakliye, deniz devriyesi gibi uygulamalarda GPS'ten etkin biçimde yararlanılabilir. 

(aa) Acil Havalanma ve Kurtarma GPS kullanımı hava savunma, arama ve kurtarma, taarruz alarmı gibi acil havalanmayı gerektiren durumlarda INS'in ayarlanması; TACAN ve VOR/DME gibi yer istasyonlarına bağlı sistemlerin yere bağımlılığının ortadan kaldırılmasıyla Dünya çapında üslere bağlı olmadan harekat olanağı vermesi bakımından önemlidir. 

(bb) Uçuş Sırasında Navigasyon Uçuş sırasında rota değiştirme, en uyğun rota planlaması uçak veya uzaktan yönetilen araçlarla yapılan hava önleme ve keşif gibi görevler için yere yakın uçuş, foto/harita yapımında koordinatları belli noktalardan oluşan ağ tesisi ve sayısal harita yapımında kullanılır. 

(cc) Randevu Yakın hava desteğinde ileri hava gözetleyicisi, arama ve kurtarma, uçuş halinde yakıt ikmali gibi görevlerde senkronize edilmiş zaman ve ortak bir referans sisteminde hassas konum belirleme GPS kullanılarak kolayca yapılabilir. 

(dd) Hedef Belirleme Hedef belirlemede başarı, uçuş profili, atmosferik koşullar, arazi hedefin konumundaki belirsizlik gibi parametrelere bağlıdır. GPS alıcıları harici sinyal yayınlamaması ( Pasif oluşu ) ve rota belirlemedeki yüksek doğruluk sayesinde düşmana yakalanmadan hedefe çok yakın geçiş yapabilmesi nedeniyle hedef belirlemede etkin rol oynar. 

(ee) Silahların Etkinliği Silahın hedefteki etkinliğ (isabet,dağılım, imha gücü) atış platformunun konum doğruluğuna bağlıdır. Hava mayın harekatında, hava önlemede kullanılan güdümlü taktik önleme füzelerin başlangıç ayarlarında GPS önemli rol oynar. Hava harekatında sorti sayısı, sarfedilecek mühimmat miktarı, hedefte kalış süresi GPS kullanımı ile azaltılabilir. 

II DENİZ HAREKATI UYGULAMALARI 

(aa) GRID Bildirimi GPS ile ortak bir grid bildirimi sevk idarede kolaylık ve harekatta başarı sağlar.

(bb) Uzun Menzilli Hedef Belirleme Su üstü harbihde füzelerle donatılmış gemiler ve ufuk üstü hedef tespiti için sensörlerle donatılmış helikopterler arasındakı ortak grid bildirimiyle uzun menzilli hedef tespiti ve etkinlik sağlanır.

(cc) Koordine Edilmiş Harekat Devriye uçakları, helikopter, gemi ve denizaltılar konum ve rotalarını GPS ile ortak sistemde bildirerek ortak harekat imkanı artırılır.

(dd) Gizli Randevu Çeşitli birimlerin gece ve uygun olmayan hava koşullarında harekatı GPS ile olanaklı hale gelir. (ee) Mayın Harekatı Mayın harekatı çok dikkatli ve doğru olarak planlanmalı ve icra edilmelidir. Mayın döşeme, nayınlı sahadan geçiş ve mayın tarama faaliyetleri haritalar ve GPS kullanımı ile yüksek dorulukla (5 metre den az hata ile) yapılmalıdır. Bu amaçla özel bir GPS uygulaması Diferansiyel GPS (DGPS) büyük kolaylık sağlamaktadır.

III KARA HAREKATI UYGULAMALARI

(aa) Görerek Atıs Silahları Küçük birliklerin harekatı,ileri gözetleyiciler ve silahların konumu,paraşüt ve komando harekatı için avuç içi büyüklüğündeki GPS alıcıları ile yapılabilmektedir. ABD bu alıcıların manga seviyesine kadar dağıtımını planlamaktadır.

(bb) Görmeyerek Atış Silahları GPS ve harita ile topcu silahları, roketler, havanlar füzeler gibi silahların hızla

mevzilenme ve atışları sağlanabilir.

(cc) Hava Savunma Silahları Uçaklar ve yer izleme sistemlerinin birlikte kullanımı hedef tahrip olasılığını arttırır. Günümüzde sigara paketi büyüklüğünde bir cihaz ile birkaç saniye içinde hiçbir bilgi ve yorum (harita, fotoğraf vb.) olmaksızın, 24 saat kesintisiz, her yerde (çöl, okyanus) 10-25 m hata ile konum belirleme, en hızlı savaş uçakları veya füzelerin navigasyonunu yapmak GPS tekniği sayesinde mümkün hale gelmiştir. Bugüne kadar gerçekleştirilen uygulamalar GPS kullanımında beklenen hedeflere ulaşıldığını, sistemin beklenenden daha yüksek performans ile çalıştığı, bu yazıda ifade edilemeyecek kadar çok örnek ile belirlenmiştir. Çok özet olarak körfez krizinde, farklı ülkelerin kara, deniz, hava birliklerinin arazi detaylarını sınırlı olduğu çöl koşullarında ortak harekatının GPS sayesinde gerçekleştiği söylenebilir. Hesaplanan anlık GPS koordinat hataları (sinyallerin atmosferden etkilenmesi, SA gibi bozucu etkiler, uydu ve alıcı saat hataları, vb. nedenlerle oluşan) referans noktasının bilinen kesin koordinatları ile karşılaştırılarak o anda o bölgedeki hesaplanan GPS koordinatlarının düzeltilmesi gereken miktar bulunur ve telsiz ile yayınlanır. DGPS alıcıları, telsizleriyle aldıkları anlık düzeltmeleri hesapladıkları koordinatlara uyğulayarak daha doğru konumlama yapabilirler. DGPS referans noktası, diğer uydulardan çok daha yakında konumu çok iyi bilinen sabit bir GPS uydusu gibi düşünülebilir. DGPS ile konum belirlemedeki hata, alıcının referans istasyonuna (750 km yekadar) bağlı olarak 1-5 m civarındadır.

DGPS'in Kullanım Alanları

1- Her türlü hava şartlarında helikopter operasyonları.

2- Dar deniz kanallarından geçiş.

3- Mayın tarama, döşeme, mayınlı sahadan güvenli geçiş.

4- GPS'in ana kontrol istasyonlarının kaybı halinde sistemin daha uzun süre faal kalabilmesi.

5- Ek uydu gibi sinyal göndererek doğrulukları arttırma.

6- Kaba hatalı bir uydu sinyalinin etkisini giderme.

7- Hassas yer ölçmeleri (harıtacılık, coğrafi bilgi sistemleri) hareketli topçu radarlarının konumlandırılması.

8- Uçakların kör iniş kalkışı.

9- Füze ve uçak testleri şeklinde özetlenebilir.

b. SIVİL UYGULAMA ALANLARI

GPS'i çok yakın bir gelecekte kol saatinden zaman okuma sıklığında kullanacağımızı düşünebiliriz. Günlük yaşamın hemen her adımında kullanıma girmesi kaçınılmaz gözüken GPS'in sivil kullanım alanları aşağıdaki gibi özetlenebilir.

Mühendislik ölçmeleri: Her ölçekte harita yapımında gerekli olan jeolojik ağların tesis ve iyileştirilmesinde hava fotoğraflarının çekimi sırasında kamera konumunun belirlenmesinde baraj, tünel, köprü gibi yapıların inşa ve deformasyon analizlerinde yerkabuğu hareketlerinin ve etkilerinin belirlenmesinde coğrafi bilgi sistemleri (GIS) için veri toplamada tapukadastro çalışmaları ve kentlerin imar düzenlemelerinde 

Ulaşım : Tüm sivil havacılık araçlarının seyrüseferlerinde, sahil güvenlik, deniz trafiği, boğaz (kanal) geçişleri, yat turizminde; kara taşımacılık araçlarının ticari ve güvenlik nedenleriyle tek merkezden izlenmesi ve gerek duyulduğunda kendilerine acil yardım edilmesinde; şehir içi ulaşımında monitördeki sayısal haritalar ve GPS kullanımıyla istenen yere en kısa yol ve uyğun trafik koşullarında erişme amacıyla. 

Tarım ve Ormancılık : Tarım alanlarının, ilaçlama sahalarını cins ve yüzölçümleri ile rekoltenin belirlenmesinde; orman alanlarının belirlenmesi ve ormancılık hizmetlerinde. 

Kültür Hizmetleri : Arkeolojik değeri olan bölge sınırlarının ve içinde bulunan eserlerin yerlerinin belirlenmesi ve tarihi eserlerin korunmasında.  Asayiş Hizmetleri : Tüm asayiş ekiplerinin tek merkezden sürekli izlenmesi ve yönetiminde Çevre koruma, kirlenen bölgelerin tespiti, petrol arama, madencilik, spor çalışmalarında. 

SONUÇ : ABD tarafından diğer navigasyon sistemlerinin tümünün yerine geçmek üzere askeri amaçlarla planlanan GPS, yalnız askeri beklentileri karşılamakla kalmamış, sivil yaşamda yarının sistemi olması kaçınılmaz hale gelmiştir. Çok küçük alıcılarla her türlü hava koşulunda 24 saat kesintisiz her yerde ve yüksek doğruluklarla ekonomik olarak(ücretsiz) sonsuz sayıda kullanıcıya ortak bir referans sisteminde hizmet verebilmesi sistemi rakipsiz hale getirmektedir.

Şekil 40-2

Şekil 40-3

Şekil 40-4GPS NAV 5200 DX

Hızlı güçlü ve hassas bir beş kanallı alıcı olarak NAV 5200 DX kullanımı çok kolay bir cihazdır. NAV 5200 DX eşanlı çalışan beş kanal kullanarak GPS uydularının yerlerini belirler ve bunlardan veri toplar Galyim Arsenid devreleri sayesinde uydulardan aldığı dataları hızla işler ve bir dakikadan az bir sürede cari konum ( Lat/Long ) İrtifa , Hız ve Seyre ait verileri hesaplar. Cihaz aynı zamanda DGPS ( Difransiyel GPS ) düzeltmelerini kabul etme kabiliyetindedir ve düzeltmeler pozisyon değerlerine uygulanarak ekrana yansıtılır. Bu işlem kullanıcıya pozisyon değerlerinde hataya neden olabilen Selective Availability ( Seçmeli Mevcudiyet ) etkilerini bertaraf etme imkanı tanır. Tüm seyir ekranları kullanıcının seçimine bağlı olarak beş dilde görüntülenir: İngilizce, Fransızca, Almanca, İtalyanca ve ispanyolca.  NAV 5200 DX iki tür olan pozisyon hesaplama modlarından biri seçilerek buna göre kullanılmaya ayarlanabilir. İki boyutlu ( 2D ) veya üç boyutlu ( 3D ). 2D de cihaz, yükseklik kullanıcı tarafından girilmek üzere, Enlem ve Boylamı üç uydu kullanarak hesaplar. 3D de ise cihaz dört uydu kullanarak Enlem, Boylam ve Yüksekliği kendisi hesaplar .  NAV 5200 DX'e bir başlangıç noktası ve 500 adede kadar kullanıcı tarafından yaratılabilen nokta ve işaret noktası isimleri kaydedilebilir. Bu noktalar rota yapmada, uzak bir noktaya ait koordinat ve istikametini belirlemede ve üçüncü NAV ekranında ( Plot ekranı ) ilgili yerleri işaretlemede kullanılabilir. Buna ilave olarak NAV 5200DX kendisine bir kaza anında mevkiyi belirleme ve bulunan noktadan kazamahalline otomatik bir rota yapmada kullanılan "man overboard" ( denize adam düştü ) fonksiyonuna sahiptir. NAV 5200 DX harici bir takat kaynağı ile çalışır , (Gemi takatı) Bellek ise cihaz içinde bulunan bir lityum pil ile korunur. NAV 5200 DX temelde denizcilik kullanımı için geliştirilmiştir. NMEA (National Marine Electronic Association) standart 0180 veya 0183 ü sağlayarak bir çok cihazı destekler. Bunlar otopilot, ploter, radar ve sonar gibi cihazlar dahil edilebilir. NAV 5200 DX aynı zamanda pozisyon bilgilerinin hassasiyetini arttırmak amacıyla ABD Sahil Güvenlik DGPS vericileri aracılığı ile yayınlanan difransiyel olarak düzeltilmiş pozisyon değerlerini de hesaplar ve gösterir. (Bu özelliğin avantajlarından yararlanabilmek için NAV 5200DX bir Differantial Radio Beacon Receiver'a bağlanmalıdır.)  Kısaca,NAV 5200DX kullanımı çok kolay olan güçlü bir navigasyon cihazıdır. Datalar hem hızlı hem de kolaylıkla anlaşılabilen şekil li olarak gösterilebilir. İlave datalar girilebilir veya bunlara en az tuş kullanımı ile ulaşılabilir. Çoğu fonksiyona, açıkça belirlenmiş tek bir tuşa basarak ulaşılabilir. NMEA kontrolü ve Sat Statüs (Uydu Durumu) gibi diğer bazı fonksiyonlara yardımcı(AUX) tuşu ile erişilir. 

TEKNİK ÖZELLİKLERFİZİKSEL KARAKTERİSTİKLER

Cihaz Boyutları 8.38" * 5.75" * 2.38" (anten hariç) (21.29 cm * 14.61 cm * 6.05cm)Ağırlık 3 pounds,1.6 ounces (1.41 kg)Ekran Backlit Superwist LCDLCD Boyutları 3.875" * 3.125" (9.84 cm * 7.94 cm)LCD KullanımIsı aralığı -10 C ile + 50 C arasıDış Kap Sugeçirmez (Splashproof)EmniyetliSaklama Isısı - 40 C ile + 70 C arasıGPS Harici 3.5" (8.89 cm) çap * 3.5" (8.89 cm)Anten yükseklik ve ilave olarak 50 feet (15.24 metre)kablo.

VERİ KARAKTERİSTİKLERİ

Hassasiyet: Pozisyon SA(*) olmadığında 2D'de 15 m. Difransiyal düzeltmeler ve SA ile hassasiyet 10 m'dir. Burada, referans istasyonunun zamanlaması ve mesafesinin optimum olduğu, istasyonun hassas düzeltmeler yapabildiği ve hem istasyonda hem de kullanıcının GPS alıcısının bulunduğu noktada atmosferik şartların aynı olduğu varsayılır.

Hız : 0 ile 825 knots arası (0 ile 951 mph)İlk Pozisyon : 55 saniye tipik olarak (soğuk başlama)Alma Süresi : 35 saniye tipik olarak (sıcak başlama)Yenileme Hızı : 1 saniye (2D) tipik olarak.Bellek : 500 kullanıcı tarafından kaydedebilen nokta ve hadise işareti, her biri 20

bacaktan oluşabilen 19 rota, bir Go-To rotası ve başlangıç pozisyonu.

Kullanım Modu : İki seçenekli: 2D (En iyi üç uydu ile Enlem, Boylam ve zaman ile kullanıcı girişli irtifa)

ELEKTRİK KARAKTERİSTİKLERİ

Takat İhtiyacı : 9 ile 35 volt DCTakat Tüketimi: 375 mA aydınlatmasız

TUŞLAR  NAV 5200 DX cihazında üç tip tuş vardır: Fonksiyon tuşları, Kullanım tuşları ve Alfanümerik tuşlar. Fonksiyon tuşları ekranın sağ alt köşesindeki dört adet tuş ile buna ilave olarak klavyenin sağ altındaki AUX ve MOB tuşlarıdır. Bu tuşlar cihaz fonksiyonlarına erişimi ve sabit (kendiliğinden) olmayan parametreleri seçmeye sağlar. Kullanım tuşları ekranın sol alt köşesindeki iki tuştur, ok tuşları ise tuş takımının(klavye) sağ altındadır ve ENTER ve CLEAR tuşları da alfanümerik klavyenin dibindedirler. Bunlar cihazı ve aydınlatmayı açıp kapamayı, bilgi veren ekranlar üzerinde hareket etmeyi ve bilgileri kaydetmeyi veya silmeyi sağlarlar. Alfanümerik tuşlar bilgi girmeye ve AUX tuşu ile kullanıldıklarında, yardımcı fonksiyonlara erişimi temin ederler. MESAJ GÖRÜNTÜLERİ 

NAV 5200DX, kullanım anında değişen bir çok mesaj verir. Bunların çoğu normal kullanım süresince ekranın ilk satırında bir özel şekil (ikon) olarak görünürler. Bunlar kullanıcıyı mevcut şartlarla ilgili olarak uyarmak niyetini taşırlar. Ekranın ilk iki satırında görülen az sayıdaki mesajlar, alıcının aktivitesini veya cihazın seçilen fonksiyonu yerine getiremediğini gösterir. Aşağıda ikon ve mesajlar, normal kullanım süresince ekranın ilk satırında görülebilirler.  Geometrik Kalite -Bir pozisyonun Geometrik Kalitesi (GQ) 3 veya daha aza düştüğünde tüm pozisyon ekranlarında görünür. Pozisyon değeri navigasyon için yeterince hassas olmayabilir.  Sinyal Kalitesi -Bir pozisyonun sinyal kalitesi (SQ) 3 veya daha aza düştüğünde tüm pozisyon ekranlarında görünür. Bir veya daha çok uydunun sinyal şiddetleri zayıftır ve alıcı ile olan kilitlenmesi kaydedilebilir. Bunun hassiyet üzerindeki etkisi azdır ve sadece kullanıcıyı sinyalin kaybolabileceği hakkında uyarmak içindir.  Difransiyel Düzeltmeler -Gösterilen pozisyon değerine difransiyel bir düzeltme uygulandığını gösterir. Eğer difransiyel düzeltmeli pozisyon düşük SQ'ya sahipse, "D" yerine "SQ" ikonu gösterilecektir. Bir pozisyon nokta olarak kaydedilecekse bu ikon kaydedilmez.  Eski Data -Cihaz son 10 saniye süresince pozisyon yenilemesi hesaplayamıyor ve gösteremiyorsa görülür. Bu durum bir veya daha çok uydudan gelen sinyalin kaybolması ve cihazın sinyalleri yeniden yakalayamaması halinde ortaya çıkar. Bu işaret varken görüntülenen değer 10 saniye eskidir ve navigasyon için kullanılmamalıdır. 

DEMİR ALARMI AÇIK - Demir alarmı açık ve cihaz pozisyon alıyorken tüm ekranların ilk satırında görülür. 

VARIŞ / XTE ALARMI AÇIK - Varış ve/veya XTE (Cross Track Error - Düşme Hatası-) alarmı açıkken, CDI (Course Devation Indicator Rota Sapma Göstergesi-) aitında (0.0 da) Nav1 ve Nav2 ve "POS" ve "CURSOR" arasında görünür. 

NOW IN 2D (ŞİMDİ 2 BOYUTTA) - Bu ifade, cihaz 2D kullanıma göre set edilmiş olduğunda açılışta bir kaç saniye süre ile görünür. 

NOW IN 3D (ŞİMDİ 3 BOYUTTA) - Bu ifade, cihaz 3D kullanıma göre set edilmiş olduğunda açılışta bir kaç saniye süre ile görünür. 

Sağa Ok - Bir rota belirleme veya nokta projeksiyonu kullanma gibi, başka bir

fonksiyonda işlem yaparken, kayıtlı nokta kataloğu üzerinden geçebilme seçeneğiniz olduğunda görüntüye gelir.   ALM COLLECT (ALMANAK TOPLUYOR) - Cihaz almanak toplarken bu mesaj ekranın ilk satırında görülür.Bu mesaj görüntülenirken cihazı kapatmayınız. 

ALM VERIFY (ALMANAK KONTROLDE) - Bu mesaj, cihazın henüz toplamış olduğu almanağı kontrol ederken ekranın ilk satırında görülür. Hemen ardından Almanak Toplama takip eder. Bu mesaj görüntülenirken cihazı kapatmayınız. 

SKY SEARCH (GÖK TARAMA) - Cihaz almanak toplamak için uyduları ararken ekranın ilk satırında bu mesaj görülür. 

NOT ENOUGH SATELLITES UP (YUKARIDA YETERLİ UYDU YOK)- Cari kullanım modunda, pozisyon almak için yeteri miktarda uydu olmadığından ekranın üstünde görüntüye çıkar. 

BELLEK KAYBI 

Cihaz, tüm belleği silmek için AUX 13 kullanıldığında belleğini kaybeder. Bellek kaybı olduğunda cihaz, başlangıç pozisyonu, almanak, kendiliğinden olmayan parametreler (SETUP' tan seçilmiş) ve tüm kayıtlı rota ve noktaları kaybeder.  Kullanılmadan önce cihaza yeniden başlangıç yaptırmak gereklidir. Cihaza yeniden başlangıç vermek için üç yol vardır. Biri, Bölüm 2 Başlangıç Yapma (Intialization)' da açıklananların uygulanması ve sonra da AUX 11 ile almanak toplanmasıdır. 

Cihaza ayrıca AUX 11 (Sky search) ile kendi kendine başlangıç yaptırabilirsiniz. Şayet AUX 11 seçildiğinde cihazda başlangıç pozisyonu yoksa, cihazın başlangıç pozisyonu olarak ilk üç uydu ile arayıp belirlediği hesaplanmış pozisyon kabul edilecektir. Bu metod el ile yapılan işlemden daha uzun sürer.Almanak yok iken, cihaz açıldığında veya POS, MOB veya NAV'a basıldığında cihaz otomatik olarak Sky Search (gök Tarama) durumuna girer; eğer hiç başlangıç noktası yoksa cihaz yine kendi kendine başlangıç yapar. Almanak Toplama ve başlangıç yapma tamamlanınca, POS, MOB veya NAV bilgileri görüntülenir. (Eğer noktalar ve rotalar hali hazırda girilmişse, NAV'a basıldığında da kendi kendine başlama yapmak mümkündür.)   

DATA GİRİŞİ 

Başlangıç pozisyonunun giriş, bir noktayı el ile girmek veya bir noktayı isimlendirmek veya çekmek için gerekli olan bilgiler alfanümerik klavyeden girilmelidir. Klayeye bakın. Klavye telefon tuşları gibi dizayn edilmiştir (geriye 10-tuş). Her tuş rakam ve iki veya üç harf almak üzere yapılanmıştır.  Pozisyon koordinatlarını girmek için, enlem girilene kadar alfanümerik tuşlara, yarı küreyi değiştirmek için SAĞA OK' a ve sonrada ENTER'e basın. Sondaki(kalan) sıfırlar, sondaki ilk sıfırdan önceki tüm dijitlerin yazılmasından sonra ENTER'e basılırsa otomatik olarak yazılır. Boşluk olarak kalan yerler sıfırlarla dolar. (Bu işlem sıfırlar koordinatların başında veya ortasındaysa yapılamaz) ENTER'i takiben boylam tuşlanır ve ardından yine ENTER'e basılır. 3D modu kullanılıyorsa, ENTER'i takiben

şimdi yükseklik de girilebilir veya son pozisyon değerinin yüksekliği kullanılmak için sadece tekrar ENTER'e basılır. (2D kulanımda yükseklik, başlangıç noktası için kullanılan değer olarak varsayılır.)Eğer yanlış bir tuşa basılırsa (ve henüz ENTER'e basılmamışsa) CLEAR'a basın cihaz seçilen son dijiti silecektir. 

Nokta (Waypoint) isimleri bir nokta yaratılarak veya hali hazırda yaratılmış bir noktanın düzeltilmesi yolu ile girilir.  Yeni bir nokta için, alfanümerik tuş ile istediğiniz karaktere karşılık geleni yazın, sonra SAĞA OK' a istenen karaktere gelene kadar basın. Diğer karaktere geçmek için ENTER'e basın. Tamamlanınca ismi kaydetmek için tekrar ENTER'e basın.  Nokta isimleri, istenen karakter görüntülene kadar SAĞA OK ile bir alfanümerik tuşa, sonra diğerlerine vs basılarak düzeltilebilir. İstenen tüm karakterler görüntülene kadar ENTER'e basılmaz. (Nokta giriş ve düzeltmeleri bölüm 4'de açıklanmıştır.)  İşaret isimleri, bir ikon(şekil)ile başlıyarak kaydedilmiş pozisyon değerleridir. Bunlar en çok Nav3 (plotter) ekranında kullanılır. İşaret isimler her hangi bir alfanümerik tuşa basılmadan önce SAĞA OK'un kullanılması ile girilebilir. Bu ilk karakter boşluğuna + görüntülenmesine sebep olur ve seçmek için SAĞA OK'a basın.  Diğer işaret isimlerine aşağıda açıklandığı gibidir. Kaydedilen bir işaret ismini düzeltmek için, önce 1 sonra istenen ikon gelene kadar SAĞA OK'a basılır. Nokta ve İşaret ismlerinin ikiside otomatik olarak girilebilir. Bir nokta adını otomatik olarak girmek için, başka hiç bir karaktere basmadan ENTER'e basın. Cihaz WPxxx formatında bir isim tanımlayacaktır,ki burada "xxx",001 ile 999 arasında bir numara olacaktır. İşaret ismini otomatik olarak girmek için, öncelikle yukarıda açıklanan şekilde bir işaret ismi ikonu seçmeniz gerekir. İstenen ikon çıkınca ENTER'e basın, cihaz formatıXevyyyolan bir işaret ismi kaydedecektir, ki burada "X" işaret ismi ikonu ve "yyy" ise 001 ile 999 arasında bir numaradır. 

LIGHT (AYDINLATMA TUŞU) 

LIGHT tuşu mesaj görüntülerini aydınlatır. Açıp kapamak için bu tuşa basın. Cihaz kapatıldığında aydınlatma da kendiliğinden kapanır. Parlaklık ve netlik aydınlatma açıkken AUX 1'den modifiye edilebilir.  MAN OVERBOARD - MOB - TUŞU (DENİZE ADAM DÜŞTÜ) 

MOB fonksiyonu, cari pozisyonun acil bir durumda derhal kaydedilmesi için yapılmıştır. MOB genellikle seyir halinde iken kullanılmasından dolayı, fonksiyonun orjinal olay yerine geri dönüş için bir navigasyon ekranı yaratır. MOB'a basış, o anki cari pozisyonu ifade eden bir mob noktası yaratır ve bulunan nokta ile olayın cereyan ettiği mob noktası arasında bir rota kurar. (Eğer bu cari rota üzeriğnde iken MOB'a basılırsa, bu rota yerine mob rotası geçer.) İlaveten, cihaz pozisyonunuzu sabit bir biçimde yenilemeyi sürdürür.  Tüm MOB rotaları, ekran özellikleri Navigasyon bölümünde anlatılan üç navigasyon ekranında da görülebilir.Tek farkla ki, aşağıdaki ekranda gösterildiği gibi mob noktası koordinatları CDI'ın üzerinde gösterilir. 

EYLEMSEL SEYİR SİSTEMLERİ  Giriş : Newtonun hareket konumu esaslarına göre dizayn edilmiş aletler vasıtası ile bir taşıtın çeşitli istikametlerde meydana gelen ivmenin ölçülmesiyle, hız vektörünün irtifanın ve bilinen bir başlangıç noktasından itibaren toplam katedilen mesafenin bulunduğu bir işlemdir.

İncelenen diğer sistemlerden önemli farkı hiçbir dış kaynağı ihtiyacı

olmamasıdır. Ayrıca pasif olarak nitelendirilebilir. Başlangıçta uçaklar için dizayn edilmiş olan sistem bilahare polans denizaltıları için adapte edilmiş olup kısaca SINS olarak bilinir. Bugün uzay gemilerinde de kullanılmaktıdır.  Eylemsel seyrin temel prensipleri: Eylemsel seyrin temel prensibi hareket halindeki aracın dünyanın hareketinden bağımsız olarak ivmenin ölçülmesi ve bu ivmenin bilinen istikametteki çift katlı integrali ile başlangıç noktasına nazaran toplam yer değiştirme miktarının bulunmasıdır. Eğer ivme sabit olarak değişiyorsa hız ve mesafe aşağıdaki denklemlerle bulunabilir. v=at S=1/2 atıEşitliğinde a ivme, v hız, s yol ve t taman parametreleridir. Calculus notasyonları ile denklemlerV= S adt S = SS adt olarak gösterilebilir. dt küçük zaman artımıdır. Sistemin hassasiyeti elemanların hassasiyetinin bir fonksiyonudur. Hassasiyeti en çok kontrol eden parametre zamandır. Bu dezavantajları gidermek için eylemsel sistemlerin maliyeti yüksek ve karmaşık olmaktıdır. Sistem bilgisayar yardımı ile yeni komunum enlem ve boylamını verdiği gibi gemi rotası, sürüat, yalpa ve başkıç değerini verir. Bu işlemlir için bilgi sayarın gerekli olması bazı seyir hesaplarının kullanılmasında imkan yaratır. 

Sistemin gelen dalgaların kırılmalarından dolayı meydana gelecek hataları bilgi işlem ünitine evvelce vermiş bilgilerle düzeltir. İkinci bir kaynak atmosfer ısı değeri ve zayıflamaya tabi olması hatalar meydana getirir. Güneş için bu önemli olmamakla beraber ayda alınan değerler için mühimdir. 

Halihazırda kullanılabilecek gök cisimlerinin sadece iki olması diğer gök cisimlerini takip edilmesi için kullanılabilcek antenlelerini gemiler şimdilik koyulamaması çok hassas bir sabit platforformu gerektirmeleri kullanılmalarını kısıtlamaktadır. Diğer bir kısıtlamada her iki cismin ufkun altında kalacağı zamanlardır ki bu durumda sistem hiç kullanılmamaktadır.

ÖZEL SEYİR SİSTEMLERİ : 

Bu bölüme kadar mevcut esas seyir sistemleri ve durumları incelendi. Bu bölümde ise genel maksatlarla kullanılmayan, halen yeni gelişmekte veya özel maksatlarla kullanılan seyir sistemleri tanıtılacaktır. Seyir sistemleri radyo astronomi seyir sistemi, gök cisimleri ile seyir sistemleri, batitermik seyir sörvey seyir sistemleridir.  Radyo astronomi seyir sistemleri : Bilindiği gibi galaksimizin dışında birçok yıldız ve yıldız kümeleri ışık dalgaları yanında radyo dalgalarıda neşretmektedir. Bazı galaksilerden gelen radyo dalgaları uzaklıklardan dolayı optik olarakta tespit edilememektedir. 1932 de Karl G. Jansky tarafından atmosfer gürültülerinin araştırılması bilhassa 10 KMhz.-50 MHz arasında radyo yıldızı olarak adlandırılabilecek olan bu dalga kaynaklarının bazıları teleskopta görülebildiği gibi bir kısmıda görülemez. Görülebilir olanların en mühimi anten kullanılmaktadır.  

Gemide kullanılabilecek pratik bir antenin büyüklüğü tahtidli olup buda alınacak dalga boylarını tahdit etmektedir. Bu sebepten gemide kullanılabilecek bir sistem için 2 cm. ve 9 cm. dalga boyları seçilmiştir. 2cm. yağmur sırasında en az zayıflamaya uğramaktadır. İlk çalışmalar atmosfere girişte kırılmalar ve atmosfer kesirleri üzerine olmuş ve düzeltme imkanları araştırılmıştır. 

Kullanılan sistemler bir yıldız takip edici, takip donanımı ve bilgi işlem merkezinden

meydana gelmiştir. Moderm sistemler bir eylemsel seyir üniti ile tümleşdir. Sistem gemide mevcut en iyi konumla gerekli küresel işlemleri yaparak seçilen gök cisminin koordinatları ve küresel işlemler kullanılarak devamlı konum tespiti yapılır elde edilen değerlerle mevcut eylemsel değerler düzeltilir. Sistemin ana ölçme elemanları cayroskoplar ve ivme ölçerlerdir. Cayroskop açısal eylemsizlik momenti yüksek elemanlar olup ilk aldıkları istikameti bir fark tatbik edilmedikçe değiştirmezler ve teknenin açısal hareketini hissederler. Bu şekilde uygun aygıtmar kullanılarak hareket eden ortamda değişmeyen boyutlar elde edilebilir. İkinci yapılacak iş bu boyutlar üzerinde doğrusal ivmenin ölçülmesidir ki bu da ivme ölçerler vasıtası ile sağlanır. 

Üç eksende ivmenin ölçülmesinin verdiği vektörün integralinin alınması ile sürat vektörü elde edilir. Genellikle gemiler için iki eksen yatay vektörün zaman boyutundaki devamlı integral zamana bağımlı olarak konumum verir. Bu değerin işlenmesi ile uygun koordinat sisteminde konum elde edilir.

ELEKTRONİK SEYİR :  

ÖDEV KAĞIDI : 1.1.40 

GİRİŞ : 

Bu ödev kağıdı elekronik seyir konusunda sınıfta verilen bilgileri pekiştirmek maksadıyla öğrencilere rehber olarak hazırlanmıştır. Bu ödev kağıdı aynı zamanda sınavlara hazırlanmada yeterli bir kaynak teşkil edecektir. ÇALIŞMA ÖDEVİ : 

Bilgi kağıdı 1.1.40'ı oku, dikkatlice çalış ve aşağıdaki soruları cevaplandır. Cevapları ayrılmış yerlere yaz. 

ÇALIŞMA SORULARI : 

1. Elektronik seyrin tanımını yapınız.  

2. Elektronik seyir sistemlerinden harici bir verici istasyona ihtiyaç gösteren sistemleri yazınız.  

3. RDF nedir, açıklayınız.  

4. RDF'ye güvenilmeyecek durumları yazınız.   

5. Loran'ın çalışma prensibini yazınız.  

6. GPS'nin tanımını ve ana bölümlerini yazınız.

SEYİR MATEMATİĞİ VE CETVELLERİ : 

BİLGİ KAĞIDI : 1.1.41 

GİRİŞ : 

Bu bilgi kağıdı seyir matematiği ve cetvelleri konusunda sınıfta verilen bilgilerin pekiştirilmesi maksadıyla dizayn edilmiştir. Bu bilgi kağıdı aynı zamanda sınavlara hazırlık için bir kaynak teşkil edecektir. 

İLGİLER : 

Dutton's 

BİLGİ : 

VOLTA CETVELİ 

Bu cetveller düzlem dik üçgenle ilgili tüm problemlerin çabuk ve kolaylıkla çözümlenmesi için oluşturulmuştur. Büyük daire seyri dışındaki tüm seyir türlerinde uygulanabilir; Fakat özellikle volta seyri için kullanışlıdır. Bu cetvellere volta cetvelleri adı verilir ve ROTA, MESAFE, ENLEM FARKI (d.lat) ve departure bağlantılarını kapsar.  Bu volta cetvelleri modern Pusula kartı değerine göre gereksinmeleri karşılayacak biçimde düzenlenmiş olup, her sayfanın alt ve üst tarafında (0-360) dairesel sistemle tanınan derece yönünden değerlendirilmiş ve belirli seyir problemlerinin çözümünde baş vurulmak için ikinci bir şekil olan eski 1/4 dairesel sistemine de uyulmuştur.  Eski ve yeni yöntemlerle belirtilen rota değerleri sahifenin alt ve üst tarafında

gösterilmiştir. Cetvellerde mesafe "Dist" başlıklı dikey sütun şeklinde düzenlenmiştir. Sahifelerde verilen rota ve mesafe karşılığı departure ve enlem farkı (d.lat) ayrı ayrı dikey sütun şeklinde ve seyir edilen rota ve mesafeye göre bulunmak üzere düzenlenmiştir. Burada çok dikkat edilecek konu istenen veya seyredilen rota sahifenin üst kısmından alındığında, seyredilen mesafe karşılığı bulunacak departure ve enlem farkı değerlerinin de sahifenin üst kısmında sütun başlığında "d.lat"ve"Dep" yazılı dikey sütunlardan alınması, istenen veya seyredilen rota sahifenin alt kısmından alındığında seyredilen mesafe karşılığı bulunacak departure ve enlem farkı değerlerinin ise sahifenin alt kısmındaki sütun başlığı olarak yazılan "dep" ve "d.lat" sütunlarından alınmasıdır.  Verilen herhangi bir değer cetvellerin sınırı dışına çıkarsa bu değer tam olarak iki veya üçe bölünerek cetvellere girilir. Bulunan değer cetvele girilirken bölünen değerle çarpılarak esas değerin karşılığı bulunur. 

RADAR MENZİL CETVELİ 

Bu cetvel aşağıdaki formüle dayalı olarak ekoyu yansıtan hedefin veya radar anteninin değişen yüksekliklerine göre "Radar Çevreni" nin (Radar Ufku) yakalaşık uzaklığını verir. Deniz mili olarak deniz mesafesi : 1.22 ûh (Radar anteni veya hedef yüksekliği feet olarak ). Radar dalgaları ışık dalgalarında olduğu gibi atmosferden geçerken kırılırlar buda belirli standart atmosfer koşulları altında 3 cm dalgalar için radar çevreninin geometrik çevrenden yaklaşık olarak 15 daha büyük olmasına etki eder. Böylece geometrik çevren deniz mili olarak 1.06 ûh aldığında radar çevren uzaklığı 1.22ûh olur. Bu sadece standart durumlar için doğrudur ve standarttan her ayrılış mesafesini değişmesine neden olur. Anılan standart durum aşağıdaki şekildedir. Atmosferik basınç 1013 mb. hava sıcaklığı deniz seviyesinde 59oF dır. 

SÜRAT MESAFE CETVELİ 

Bu cetvelle sürate göre tam ve yarım değişik dakika zamanına göre mesafeler verilmiştir. 

GÜNLÜK SEYİR MESAFESİ VE ORTALAMA HIZ CETVELİ 

Bu cetveller "Seyir edilen zaman" ve "Seyir edilen mesafe" değerlerinden doğruca ortalama sürati çabukça bulmaya yayar. Değerleri bulmada dakikayı günün ondalıklarına dönüştürmeye ve logaritme ile cologaritmaya gerek yoktur.  Cetvellerin amacı yeterince yüksek sürati (40 milin üstünde) ve yüksek enlemlerde doğu yönlü veya Batı yönlü rotalarda bir genel öğle vakti ile onu izleyen öğle vaktinden 30o veya 2 saatlik önceki zamanı içermek üzere yapılmıştır. 

BİR MİL SEYİR CETVELİ 

Bu cetveller Enterpolasyona gerek bırakmadan bir milin yüzde kesirine kadar bir doğrulukla sürati veren "Kritik cetvel" olarak düzenlenmiştir. Zaman değeri tam olarak saptanırsa üst kısmından hız hemen bulunabilir. 

AZAMİ MENZİL CETVELİ 

Bu cetveller gözlemci yüksekliği ve bir maddenin deniz yüzeyinden yüksekliğine

göre istenen maksimum (en çok) görünme uzaklığını içermek üzere düzenlenmiştir. Göz yükseklikleri (Ayak) feet ile eşdeğeri olan metre birimleri olarak maddelerin yüksekliklerinde feet olarak verilen yüksekliklerin metre eşdeğerine Admiraltı haritalarında feet olarak verilen yüksekliklerin metre birimine çabukça dönüştürebilmek üzere verilmiştir. 

DÜŞEY AÇILARDA MESAFE 

Bu cetveller, yüksekliği belli gözlenen bir maddeden, bilinen görüş açısına karşın uzaklığı verir. Uzaklıklar 1 gominodan 5 mile kadar yükseklikler 40 ft. (12.2m) den 2000 ft. (609.6 m) kadar ölçülür. Yalnız 5 mil uzaklığa kadar, gözlenen madde tabandan tepe noktasına kadar (dp) tümüyle gözüktüğünde gözlemcinin göz yüksekliği 25 ft. Civarında ise alçalımı uygulamaya gerek yoktur. Gözlemcinin mevkiinden verilen uzaklık, tepe noktasının yer düzlemindeki izdüşümü olan tabanın noktasındadır ve ölçülen açı bu iki noktadır. Bulunan mevkide büyük med-cezir hareketi çok önemlidir ve yükseklikler daima en yüksek su düzeyine göre verildiğinden (MED CEZİR) gel git hareketinin durumu saptanmalıdır. 

YÜKSEKLİĞİN HER 1'DEĞİŞMESİNDE SAAT AÇISININ DEĞİŞMESİ

Cetveller şu formül ile hesaplanmıştır. 1'yükseklik değişimindeki dakika olara HA saat açısı değişme değeri Cosec Az.Sec.lat.  Cetvel yüksekliğin 1'hatasından meydana gelen H.A saat açısının açısal dakika olarak değişme miktarını verir. Bu özel değerler "Kronometre ile boylam" yöntemi ile çalışan seyirciler için hesaplanır. Şayet gök cismi başlangıç meridyeninde ise görüldüğü üzere hata en azdır. Hata çoğaldıkça (Azimut) semt değeri azalmakta ve semt çok cabuk çok küçük değere ulaşmaktadır.  Gözlemci boylam hatasının seçilen sınırlarını geçmeden cetvelden bir gök cismin yüksekliği ile semt'in en küçük değerini bulur. Diğer bir kullanış biçimi de bilinen yükseklik hatası değeri ile hakiki boylamın bulunmasıdır. 

BİR ZAMAN DAKİKASINDA YÜKSEKLİĞİN DEĞİŞMESİ 

Bu cetveller bir zaman dakikası içinde gök cisminin yüksekliği dakika ve dakikanın onda biri kadar değişmeyi içerir. Yüksekliğin hesaplanmasında kullanılan gök cisminin gözlem zamanındaki farklılıktan hesabi yüksekliğe uygulanacak düzeltmeyi bulmakta kullanılır. Gözlem zamanı hesabi yüksekliğin bulunmasında kullanılan zamandan erken ve gök cismi göçlemcinin meridyenin doğusunda ise cetvelden (-) çıkartılır. Gözlem zamanı hesabı yüksekliğin hesaplanmasında kullanılan zamandan (önce) erken ve gök cismi gözlemci meridyenin batısında ise cetvelden bulunan düzeltme (+) eklenir. Gözlem zamanı daha geç ise çıkarılır. 

EK MERİDYEN GEÇİŞ CETVELLERİ 

Bu cetveller gök cisimlerinin meridyen geçişlerinde bir zaman dakikası için gök cismin ondalık basamağa kadar saniye değerinde yükseklik değişmesini gösterir. 63oüzerindeki Dec değerleri ile 83o üzerindeki Lat değerleri; enlem değeri ile istenen mkDec değerlerinden girilir. Gözlemci cetvelleri Enlem ve Dec değerleri "Aynı isimde" veya "Aykırı isimde" olduğuna göre kullanılır. 

Cetvellerde alt kısımdaki değerler aşağıdaki formülden bulunabilir. 

A = 1".963xCosLxCosD

Sin (L-D) 

Burada A= Herhangi bir gök cisminin meridyenden geçişi için bir dakikadaki yükseklik değişimidir.

L = Enlem

D = (Meyil-Yücelim) ec. "Üst Transit" de enlem le aynı isimde ise (+) ve enlemle aykırı isimde ise (-) : "Alt Transit" de ayrı isimde ise (-) olur.  A değerinin dışında olup kullanılacak değerlere (Interpolasyon) orantı yapılır.

  ORTALAMA ENLEMDEN ORTA ENLEME 

Orta enlem seyiri ile bir mevkiden diğerine seyirde mesafe ve rota bulunuyorsa, ortalama enlemi orta enleme dönüştüren düzeltme bu cetvelden kullanılır. 

  (SFEROİD İÇİN) MERİDYEN PARÇALARI 

Bu cetveller Markator seyir problemlerini çözmede ve Merkator Projeksiyon sistemi ile harita yapımında kullanılır. Meridyen kısımları alt ve üstten tam derece olarak yandaki sütunlarda dakika olarak verilmiş olan enlem değerlerine göre alınır. 

ORTALAMA KIRILMA  Bu cetvel; gözüken yüksekliğe karşın, atmosferin durumuna göre sayısal dakika değerleri olarak gök cisminin kırılma değerini içerir. Bu düzeltme daima gök cisminin görünen yüksekliğinden çıkarılır. 

DENİZ ÇEVREN UZAKLIĞI (UFUK MESAFESİ)  Cetvel şu formülden düzenlenmiştir. Deniz çevren uzaklığı deniz mili olarak 1.17 Vh burada h=feet olarak göz yüksekliğidir. Bu bir örnek, h=100 feet olduğundan çevren uzaklığı 11.7 deniz milidir.  DENİZ ÇEVREN ALÇALIMI  Cetveldeki değerler şu formülden türetilmiştir. -Alçalım (Dakika) 0.9 Vh burada h=feet olarak göz yüksekliğidir. Buna örnek h=100 olduğunda alçalım 9'.7 dir. 

YÜKSEKLİĞE İLİŞKİN GÜNEŞİN PARALAKSI  Bu düzeltme güneşin yüksekliğine karşın verilir ve daima eklenir. 

GÜNEŞİN TOPLAM DÜZELTMESİ Ana cetveldeki düzeltmeler çevren alçalımı: atmosferik kırılma, yarıçap yüksekliğine ilişkin paralax'ın birleştirilmesidir. Hesaplamada güneşin yarıçapı 15'.8 olarak kabul edilmiştir.Yarıçap kabul edilen değerle, gerçek yarıçap arasındaki fark ana düzeltmeyi uygulamak üzere sahifenin altında yardımcı cetvel olarak verilmiştir. Düzeltmeler gözlemsel yüksekliğe eklenmelidir. (Aylık) yardımcı düzelmeler daima ana düzeltmeye eklenmelidir. 

TOPLAM YILDIZ DÜZELTMESİ  Bu cetvel, alçalım ve kırılma etkilerinin birleşimi olup, yalnız sabit yıldızın gözlemsel yüksekliğine (ODbs.Alt) uygulanmalıdır. Toplam yıldız düzeltim cetveli gezegenlerin gözlemsel yüksekliklerinin (Obs.Alt) düzeltilmesinde de kullanılacaktır. Fakat bu konuda Venüs veya Mars'a almanakta tarih ve yükseklikle verilen evre ve paralax'ın bileşimi için küçük bir düzeltme eklenmelidir. 

AYIN MERİDYEN GEÇİŞ DÜZELTMESİ  Bu cetvelden elde edilen düzeltme, notik almanakta verilen meridyen geçiş zamanın (Grenwıch transit zaman) (LMT) yerel saate göre gözlemcinin boylam geçiş saatine dönüştürülmelidir.  

DENİZ ÇEVREN ALÇALIMI  Cetveldeki değerler şu formülden türetilmiştir. Alçalım (Dakika) 0.97Vh burada h=feet olarak göz yüksekliğidir. Buna örnek h=100 olduğunda alçalım 9'.7 dir. 

YÜKSEKLİĞE İLİŞKİN GÜNEŞİN PARALAKSI  Bu düzeltme güneşin yüksekliğine karşın verilir ve daima eklenir. 

AYIN TOPLAM DÜZELTİMİ  Bu cetvel çevren alçalımı, yüksekliğe ilişkin atmosferik kırılma, yarıçap büyümesi ve paralax etkilerinin birleşimini verir.Çevren alçalımı ana düzeltmenin 9'.8 sabit değerinin bir parçasıdır. Çevren alçalım değeri 9'.8 den çıkarılarak farkı eklenmek üzere verilmiştir. 

GÖZLEMCİDEN DEĞİŞİK UZAKLIKTA ÇEVREN ALÇALIMI VEYA KIYI ÇEVREN ALÇALIMI

Güneşin hemen üzerinde bulunduğu çevren bu kısmı kara ile kısıtlı ise ve gözlemci kıyıya 5.6 milden yakın iken ve gök cismi kara ile denizin ayrıldığı çizgi üzerine indirildiğinde, çevren alçalım cetvelinde aşırı çevren alçalımı görülür. Bu kısımca düzenleme; çevren alçalımı üstten göz yüksekliği ile, yan sütundan muhtemel mil olarak mesafe ile girilerek alınır. 

LOGARİTMALAR  Bu cetvelde genel olarak logaritma sayıları 5 mantis rakam olarak düzenlenmiştir. Böylece işlemi yapan, logaritmanın tam veya bütün sayı kısmını normal sayı ve virgül ile düzenler, logaritmanın tam kısmı bir diçi gibidir. Fakat bütün logaritma 10 tabanına göre istenen; dizi sayıların artma esasına göre düzenlenmesidir. Cetveller dizi olarak tanımlanarak çok uygun olan karakteristik sözcüğü ile isimlendirilmiştir.  TRİGONOMETRİK FONKSİYONLARIN LOGARİTMALARI Lo.sin, tan, secant vs. cetvelleri şekil yönünden tüm olarak yeniden düzenlenmiştir. "Norie" nin hazırladığı asıl cetveller kısa süre korunmuş, "J.W Norie"nin hazırladığı (orjinal) asıl yayından sonra, astronomi seyrinin modern teknik ile gelişmiş araçlarına uyumlandırılmak üzere değiştirilerek yeniden oluşturulmuştur. Bütün açısal değerler 0oile 90o arasında oluşturularak aşağıdanda okunacak biçimde tamamlanmıştır. Bunun nedeni yalnızca yanlış yapma olasılığı azaltmaktır. Bu yolla modern seyirci uzun süre eçısal saniye değerleri ile uğraşmaz. 

YÜKSEKLİK.SEMT CETVELİ SEÇİLEN MEVKİYE GÖRE, MEVKİ DOĞRUSUNUN ÇİZİMİNDE KISA YÖNTEMLE HESABİ DEĞERLERİN BULUNMASI

Norie'nin seyir cetveli ilk kez 1924'de "Baş ucu mesafesi için kısa yöntem adı ile basılmıştır. Cetvelin aslı Kaptan Ogura'nındır ki bu cetvelin yapılmasında gerekli müsaadeyi vermiştir. 

Ogura yöntemi değişen zamanla belirtilen diğer hesabi yükseklik kısa yöntemlerine benzer. PZX astronomik üçgenin kenarları iki dik açı oluşturanadek kesişebilir, bazı durumlarda bu X'den PZ'ye dikey çizerek (PZ de oluşan dik açı), bir değeri Ogura yönteminin içerdiği Z'den PX'e olan dikey (PX'de oluşan dik açı) ile yapılır.  Birçok seyirci Norie'nin "Kısa Yöntem" cetvellerini kullanır. Yaygın olarak faydalılığı kabul edilmiş ve A-K cetvelleri olarak bilinir. Bu yükseklik semt cetveli genişletilip dezavantajları çıkartılarak eski form ile birleştirilip, yeniden düzenlenen Ogura cetvelidir. 

YÜKSEKLİK DÜZELTİM CETVELLERİ  Bu cetveller H.C. Kirsopp tarafından yayınlanan küçük cetvellerin tamamlanması ile meydana getirilmiştir. Bundan amaç kısa yöntemle hesaplama yapan seyirciye bununla avantaj sağlamaktır. Norie'nin Yükseklik-Semt cetvelleri (veya buna benzer cetveller) kullanılıyorsa aynı zamanda seçilen mevkiyi (özel mevki ) kullanma gereği kalmaz, başka bir deyimle seyirci hem hesaplama yapar ve DR mevkiinden mevki doğrusu çizer. Bu sık sık çok önemli avantaj sağlar, özellikle seçilen mevki (özel mevki) kullanıldığında büyük intersept değerlerinin oluşturduğu zorluklar veya seçilen mevkiini "Plotting Chart" Poltlama ve levhası içinde olmaması gibi durumlarda avantajlıdır. 

AÇILARIN OLAĞAN FONKSİYONLARI  Norie cetvellerinin daha önceki baskılarında (Naturel) olağan sinüs ve Cosinus, Tanjant ve Kotanjant, Naturel Secant ve Cosecant cetvelleri ayrı ayrı düzenlenmiştir. Bunlar değişen fonksiyonları bir dakikalık değerle beş basamaklı sayılar şeklinde cetvel şekline konmuştur. Şimdi tümü aşağı doğru okunan 0oden 90o ye kadar 6 Trigonometri fonksiyonunun olağan değerleri ile Radian değerleri 0,1 dakikalık açısal aralıklarla verilmiştir. 

HAVERSINE  Daha önce düzenlenmiş olan "NORİE" cetvelleri almanaktaki GHA değerlerine göre 15 lik açısal aralıklarla (Natural) olağan Haversine Log Haversine cetvelleri şeklinde düzenlenmiştir. Sonradan her biri 0.5 lik haversine değerini vermek üzere yeniden düzenlenlenmiştir. Bu değişme değerleri arasında orantı yapmanını gereğini kaldırmıştır. Sık sık yanlışlardan kaçınmak için özellikle verilmiş olan log haversine karşılığı (Natural) olağan haversine değerini bulmada orantı gerekibilir. Bu dezavantajları önlemek ve bundan başka seyrek olarak gerekli olmayan durumlar dışında orantı yapmak üzere "NORİE" haversine cetvelleri şimdi tamamen yeni biçimde yeniden düzenlenmiştir.  HAVERSİNE FORMÜLÜ VE BÜYÜK DAİRE SEYİR HESAPLARI  Formül (1) bir mevkiden diğer mevkiye büyük daire mesafesinin bulunmasında, formül (2) ilk ve son rota açılarının bulunmasında kullanılır. Büyük daire izinde Vertex ve küresel trigonmetri dik açıları i.e, büyük daire izinin herhangi özel bir boylamı

kestiği noktanın enlemi bulunabilir. 

BÜYÜK DAİRE TELSİZ KERTERİZİNİNİ MERKATOR KERTERİZİNE ÇEVİRİLMESİNDE GEREKSİNİLEN DÜZELTME

0o 15' den 359o 45' ya kadar açısal derece ve dakika olarak verilen cetvel A ve B deki saat açıları "NOTİK ALMANAK" ta belirtilen bilgilerin yöntemi ile uyumludur. Saat açısı (H.A) 0o ve 180' arasında ise, gök cismi meridyenin batısındadır ve saat açısı üst sıradar (yatay sütunda) ve sahifenin altında veya üstünde görülecektir. Şayet H.A 180o 360o arasında ise, gök cismi meridyenin doğusundadır ve saat açısı alt sıradan görülecektir. A, B, C değerleri ve semt küresel üçgenin çok iyi bilinen komşu dört parça bağıntısının fomülü ile türetilir. 

DÜNYA LİMANLARI ENLEM VE BOYLAMLAR  Birkaçı dışında yaklaşık üçbin ticari liman alfabetik sıra ile dizilmiştir. Limanların yaklaşık enlem ve boylamlarının verildiği indeks numarısına göre dizilmiy olan coğrafi listedeki ilgi numarının bulunmasında kolaylık sağlanması yönünden hir birinin yanında bir indeks numarası bulunmaktıdır.  

PRATİK BİLGİLER 

STADİMETRE İLE MESAFE BULMA : 

- Stadimetre klasik usulle kullanıldığında (Direk başı yüksekliği tatbik edilere) 200-10000 yarda arasındaki mesafelerde çok doğru mesafe ölçümü sağlamaktadır. Ancak bazen suüstünde yüzen bir cisim veya direkbaşı yüksekliği bilinmeyen bir gemiye yaklaşma gerekebilir. Bu gibi durumlarda STADİMETRE değişik bir usülde kullanılırsa mesafe ölçümü yapılabilir. Değiştirilmiş usulde; direkbaşı yüksekliği yerine köprü üstü göz yüksekliğiniz tatbik edilir ve hayali ufuk cismin su kesimi hizasına indirilir. Ancak tatbik edilebilecek yükseklik en küçük 50 feet olduğu halde tatbik edilecek yüksekliğin iki katı tatbik edilirse okunan mesafede ikiye bölünerek doğru ölçüm yapılır. 

DÜRBÜN İLE MESAFE BULMA : - Gemilerimizde bulunan standart 7x50'lik dürbünler de boyutları bilinen bir gemiden olan takribi mesafeyi ölçmede kullanılabilirler. Bilindiği gibi 7x50 lik bir dürbünün görüş açısı 7o 10'veya 125 milyemdir. Bu durumda dürbün ile bir muhribe bakıldığında dürbünün merceğini tam olarak dolduruyorsa mesafe 300 yarda. Yarısını dolduruyorsa 600 yarda 1/3'ünü dolduruyorsa 900 yarda olur. 

SİS DÜDĞÜ İLE MESAFE BULMA - Siste gemi düdüğü ile mesafe bulma: Gemi düdüğüne basıldığı andan ses yankısının geri donüş sesi duyulduğu ana kadar geçen sürenin saniye olarak zamanının bir noksanı gomino olarak sahilden mesafeyi verir.    

- Haritada Mesafe Bulma : Cetvelle haritadan mesafe ölmede ise  mesafe= Harita ölçeği x cm( metre olarak mesafe bulunur.) 

100

- Mesafe Bulma: Milyem ile mesafe = Gemiboyu x 100 mt

Açı(milyen)

Bilinen gemi boyu bin ile çarpılıp geminin görünen (baş-kıç) açısal değerine bölünürse mesafe metre ile bulunur. 1o=17 milyem

- Rota tedbili: Puruvadaki tehlikeden belirli mesafe açık geçmek için ne rotanın ne kadar değiştirilmesini şu formül ile bulabiliriz. Ao=(60/temas mesafesi)x G (açık geçilecek mesafe mil.)

- Üç dakika metodu: Üç dakika metodunda gemi süratinin sonuna iki sıfır eklenirse üç dakikada kadedilen mesafe yarda olarak bulunur.Üç dakikada yarda olarak kadedilen mesafe yüze bölünürse gemi sürati KTS (Knots) olarak bulunur. Gemi sürati ikiye bölünürse bir saniyede kadedilen mesafe metre olarak bulunur.

- %10 metodu : Mesafe birimlerini birbirine çevirmede %10 metodu ile yarda olarak bilinen mesafenin %10eksiği metre, metrenin %10 fazlası yarda olarak mesafeyi verir.

1000 Yarda = 900 Metre

900 Metre = 990 Yarda

- Isı derecelerini çevirme: Santigrad = F - 32 x 5 Fahrenheit = C x 9 + 32 9 5

- Reamür = C x 4 5

SEYİR MATEMATİĞİ VE CETVELLERİ : 

ÖDEV KAĞIDI : 1.1.41 

GİRİŞ : 

Bu ödev kağıdı seyir matematiği ve cetvelleri konusunda sınıfta verilen bilgileri pekiştirmek maksadıyla Ögrencilere rehber olarak hazırlanmıştır. Bu ödev kağıdı aynı zamanda sınavlara hazırlanmada yeterli bir kaynak teşkil edecektir. 

ÇALIŞMA ÖDEVİ : 

Bilgi kağıdı 1.1.41'i oku, dikkatlice çalış ve aşağıdaki soruları cevaplandır. Cevapları ayrılmış yerlere yaz. 

ÇALIŞMA SORULARI : 

1. Volta cetvelleri ne işe yarar, yazınız.  

2. Düşey açılarla mesafe cetveli nedir ne işe yarar?  

3. Ufuk mesafesi ................ cetvelinden bulunur?  

4. Fenerlerin görüş mesafeleri azami menzil cetvelinden bulunur.  

a. Doğru ( ) b. Yanlış ( )  

5. Volta cetvelleri Nories tables veya Cedavili riaziyeden bulu nur. 

a. Doğru ( ) b. Yanlış ( )  

6. Yalnız pozitif sayıların logaritması vardır.  

a. Doğru ( ) b. Yanlış ( )  

7. Bir çarpımın logaritması çarpanların ayrı ayrı logaritmalarının  toplanmasına eşittir.  

a. Doğru ( ) b. Yanlış ( ) 

SEYİR ÇEŞİTLERİ :

BİLGİ KAĞIDI : 1.1.42

GİRİŞ :

Bu bilgi kağıdı seyir çeşitleri konusunda sınıfda verilen bilgilerin pekiştirilmesi maksadıyla dizayn edilmiştir. Bu bilgi kağıdı aynı zamanda sınavlara hazırlık için bir kaynak teşkil edecektir.

İLGİLER :

Dutton's

BİLGİ :

DÜZLEM SEYİR 

Denizde kısa mesafeli seyirler için dünyanın yuvarlaklığı dikkate alınmaz ve dünya alanı düz farzedilir. Bu tarzdaki bütün seyir konularında düzlem trigonometri formülleri tatbik edilir.Bu düşünce doğru olmakla beraber;

a. Seyir yapılacak mesafenin küçük olması,

b. Gemi rotasının meridyene yakın bulunması,

c. Seyir alanının alçak enlemlerde bulunması, gibi hususi hallerde, Düzlem Seyir (Palen Sailing) sisteminde yapılan seyirlerin verdiği sonuçlar, pek büyük hata meydana getirmez. Mesela, Volta seyiri (Traverse Sailing), Akıntı seyri (Current Sailing) Düzlem Seyirler arasındadır.  

ŞEKİL 42-1

Şekil-42-1'de görüldüğü üzere; ABC bir düzlem üçgendir. Belli olduğu veçhile A dan B ye giden bir geminin, AB=mesafe (Distance "Dist") dir. CAB = 0 Rotasıdır. AC = Enlem Farkı (r.lat) dır. CB= Deperture (Dep) dir. Görüldüğü üzere, bu üçgende iki unsur belli olduğuna göre, diğer ikisi daima bulunur. O halde aşağıdaki formüller düzenlenir. d.lat = m X Cos0

Durum Belli Olanlar Belli Olmayanlar Buluş Sistemi

1Rota AçısıMesafe

d. latDep

d. lat = M x Cos 0Dep = M x Sin 0

2Rota Açısıd. lat

MDep

M = d. Lat / Cos 0Dep = d. Lat, x Tan 0

3Rota AçısıDep

Md. lat

M = Dep / sin 0d. lat = Dep / Tan 0

4Mesafed.lat

Rota AçısıDep

Cos0 = d. Lat / MDep = M x Sin0

5MesafeDep

Rota Açısıd. lat

Sin0 = Dep / Md. lat = M x Cos0

6d. latDep

Rota AçısıMesafe

Tan0 = Dep / d. LatM = Dep / Sin0

Yukarıdaki formüllerin hepsi NORİES TABLE'ın 2-93 'üncü sayfaları arasında yer alan VOLTA CETVELİ yardımıyla ve logaritma cetvellerine baş vurmaksızın çok çabuk çözülür. Volta cetveli dikey açılı düzlem üçgenin çözümü için tanzim edilmiş olduğundan, yukarıdaki üç formülde bu sistem üçgenden yapıldığından bu üçgende iki unsur belli oldukça, üçüncü unsur daima adı geçen cetvel ile bulunur. 112o

rotasında 84 mil seyir eden bir geminin oluşturduğu d.lat (ve Deparçerin bulunması (Rota açısı S 68 E olur) Cetvellerin alt kısmında yazılı olan 112 rota değerini içeren 46.sahife bulunur. (68 Rota açısı karşılığı) Aynı sahifede mesafe sütununda 84 mil karşılığı olan d.lt 31.5 Dep.77.9 dur.ÖRNEK :Bir geminin 431 mil S enlem farkı 132'W Departure oluşturması için seyretmesi gereken rotanın bulunması.

ÇÖZÜM :431 ve 132 değerleri tam ve karşılıklı bulunmamaktadır. Fakat sayfa 37'deki cetvelde uygulama farklılığı önemli olmayacak ve istenen değerlere en yaklaşık olan 431 3 ve 131.9 değerleri yeterli değer olarak alınır. Şuna da dikkat etmek yerinde olurki, rota açısı 45oden küçük oldukça d.lat>Dep'den ve keza rota açısı 45oden büyük oldukça Dep>d.lat'tan olur. Seyirci bu önemli hususa çok dikkat etmeli ve aşağıdan alacağıyerde katiyen yukarıdan almamalıdır. Dep ve d.lat'ın çabuk bulunmasına yarayan VOLTA CETVELLERİ'inde mesafe 600 mile kadardır. Eğer mesafe 600 milden büyük olursa,istenildiği kadar küçük miktara

bölünerek işlem yapılır.

ÖRNEK : 1340 mil mesafede ve 10°rota açısına karşı gelen d.lat ile Dep. istenmiş olsun.

ÇÖZÜM : 1340 = 600 + 600 + 140 olduğundan10° rota ve 600 Mil için d.lat ve Dep = 590 .9 - 104 .2 dir. " " " " " " " " " = 590 .9 - 104 .2 dir. " " " 140 " " " " " = 137 .9 - 24 .3 dür.

1319 .7 232 .7 dir.

DÜZLEM SEYİR ÜZERİNE ÖRNEKLER :

ÖRNEK-1= Bir gemi 36o06'.7 N ve 5o20'W den kalkarak S 70oW ve 125 mil gittikten sonra ulaştığı yerin Lat ve Dep'i bulunacaktır.Hesapla Çözüm = Yukarıdaki formüller hatırlanarak ve belli olanlara göre şekil çizilerek Bak Şekil 39-2

AB = 125ove BAC= 70o olup, bunlardan AC ile BC bulunacaktır. (Hesaplamada kullanılan sayısal değerlerin logaritmaları Norie's Tables'in 159-174'üncü sayfalarından, Trigonometrik Fonksiyonların Logaritmaları aynı dökümanın 176-299'uncu sayfalarından alınır.)

CA = MxCosCABd.lat = MxCos0 dir.log.M = log125 = 2 .09691log.Cos0 = log.70° = 9 .53405log.d.lat = 1 .63096 dl.lat = 42 .75 olur.o halde kalkış Lat' = 36° 06´ 70" NBulanan d.lat = - 42´ 75" SVarış Lat'ı = 35° 23´ 95" N olur.

Not : Rota açısı güneyli olduğundan yani seyir esnasında geminin pruvası güneye dönük olduğundan d.lat'ın işareti S olması icap eder.

Yine aynı üçgenlerde :

BC = ABXSinCAB dir.Dep = M x Sin0 dır.log M = log 125' =2.09691log Sin0 =log 70° =9.97299log Dep =2.06990 Dep =117.5 olur. ŞEKİL 42-2

ÖRNEĞİN VOLTA CETVELİ İLE ÇÖZÜMÜ :  125'mesafe ve 70orota açısı ile cetvele girilirse: d.lat.42ï8" ve Dep.117ï5" olarak bulunurki, hesapla elde edilenin tamamen aynıdır. 

ÖRNEK -2= bir gemi demir yerinden kalkarak N ile W arasında 35 mil giderek 30ïd.lat oluştuğuna göre, rota açısı ve Dep bulunacaktır. 

Hesapla Çözüm = Cos0 = d.lat/M olduğundan : log.d.lat = log 30 1 .47712 log.M = log 35 -1 .54407 log.Cos0 9 .93305 Rota açısı N 31°W olur. (Rota 329° olur.)Not : Gemi N ile W arasına seyrettiğinden Dep'in işaretinin W olması icap eder. 

ÖRNEĞİN VOLTA CETVELİ İLE ÇÖZÜMÜ : 

35 Mil mesafe ve 30'd.lat ile cetvele girerek yukarıdan aşağıya en yakın olan değerleri bulur. Kolonların çakıştığı sayfadaki rota açısı değere 31ove Dep.18 dir. Bu miktarların her ikiside formül ile bulunan sonuçların aynısıdır. 

ÖRNEK 3= bir gemi 45o N ve 60oW mevkiinden kalkarak 033o rotasına 119 mil gittikten sonra ulaşılan yerin Lat ve Dep'i bulunacaktır. Hesapla Çözüm :

M 119 log = 2 .07577 log =2 .075550 033 log Cos = 9 .92359 logSin =9 .73611

1 .99914 1 .91166

d.lat = 1° 39'8 Dep =64 .813

lat = 40° 00' .0 Nd.lat = 1° 39' .8 N

Lat = 41° 39' .8 N

Not : Geminin rotası 033o olduğundan ve pruva N ve E tarafına yönelik bulunduğundan d.lat'ın işaretinin N ve Dep'in işaretinin ise E olması gerekir. 

ÖRNEĞİN VOLTA CETVELİ İLE ÇÖZÜMÜ : 

Cetvelden 119 mil mesafesine ve 33o rota açısına göre alınan d.lat 99ï.8 ve Dep 64.8 dir ki formülle bulunanın aynıdır. 

BOYLAM SEYRİ Boylam deireleri üzerinde yapılan seyirdir. Yani bu tip seyirde boylam farkı

D.lo=0odir. Dolayısıyla rota 000o veya 180o den biridir. Rotanın hangisi olduğuna karar verirken Enlem farkının işaretine bakılır. Enlem farkının işareti N ise rota 00,

Enlem farkının işareti S ise rota 180o dir. Enlem farkının dakika cinsinden değeri ise bize MİL olarak mesafeyi verir. 

ÖRNEK : A mevkiinden hareket eden bir gemi, B mevkiine gidecektir. A'nın enlemi 42o36'W B'nin enlemi 43o45'N A'nın boylamı 42o36'W B'nin boylamı 42o36' olduğuna göre,

İSTENENLER: Rota ve gidilen mesafe nedir?

ÇÖZÜM : B'nin LAT'ı 43o45'N A'nın LAT'ı 28o15'N d.lat =15o30'N

a. d.lat'ın işareti N oludğu için gidilen rota 000o olur

b. d.lat:15o30ïN (15x60)+30=930 milo halde seyredilen mesafe 930 Mil bulunur.

 

ENLEM SEYRİ 

Enlem seyri bir geminin hergangi bir paralel daire üzerinde 0 rotasının asla değiştirmeksizin doğu'ya veya batıya doğru yaptığı seyre denir. Düzlem seyrindeki bütün formüllerde boylamdan bahsedilmedi. Bu seyirdeki bütün formüller, hep mesafe, Rota, Dep ve d.lat'den teşekkül etmiştir.  Dep.herhangi bir paralel daire üzerinde ölçülen ve deniz mili olarak kabul edilen mesafedir. Yani aynı paralel daire üzerindeki iki noktadan geçen meridyenler arasındaki mesafedir. Deniz mili yönünden ifade olunur. Aynı paralel daire üzerindeki bu iki noktadan geçen meridyenler arasındaki boylam farkını (d.long) verir.  Kısacası ; Aynı paralel daire üzerinde iki nokta arasındaki paralel daire yayının deniz mili yönünden uzunluğu, o iki noktanın d.long'udur.  Dep.ile d.long arasında böyle sıkı ilgi mevcut olduğuna göre, bu iki unsur arasındaki bağı bir formül ile gösterebiliriz.  Şekil= 39-3'de Q'Q Ekvator, T'T herhangi paralel daire, O dünya küresini merkezi, O'paralel daire merkezi, R dünya yarı çapı, r paralel daire yapırçapı, A-B paralel daire üzerindeki iki nokta, A-B noktalarından geçen PaA, PbB meridyenlerinin Ekvatordaki kesit noktaları, boB açısı paralel dairenin enlemi, ab paralel daire yayı, ve AB de tarif olunduğu üzere bu yaya ait d.long'dur. 

OO' merkezli iki daireye, ortak merkezli daireler gözü ile de bakılabilir. O halde ab ve AB daire yayları arasındaki oran; 

AB = R dir.Ab rAB = R sec 0' 0 b dir,ab rDep = Cos.Latituded.longO halde bu konunun formüllerini aşağıdaki şekilde ve üç halde yazabiliriz. a. Cos.Lat = Dep.

d.long

b. Dep. = d.longxCos. Lat c. d.long = DepxSec. Lat dır.

ŞEKİL 42-3

ENLEM SEYRİ ÜZERİNE ÖRNEK PROBLEMLER a. DEP ve D.LONG BELLİ OLDUĞUNA GÖRE ENLEM BULUNACAK

Örnek : Bir gemi 45oW den East'e doğru 186'.8 giderek 48o48'W'e vardığına göre, hangi paralel daire üzerinde seyrettiği bulunacaktır.

Cos.Lat = Dep. olduğundan d.long

log Dep = log 186'.8 2. 27138log d.long = 3°48' = log 228' 2. 35793log Latitude 9. 91345

Latitude = 34° 58'N veya S dur.b. D.LONG VE ENLEM BELLİ OLDUĞUNA GÖRE DEP BULUNACAK

Örnek : Bir gemi 41o30'S ve 18o30'E mevkiinden kalkarak aynı paralel daire üzerinde 2o10'W boylamına varıncaya kadar seyrettiğine göre katettiği mesafe ne olur? Dep = d.long x Cos Lat olduğundanKalkış boylamı = 18o30'E log Cos Lat 41o30' 9.87446

Varış = 2o10W d.long 20o40' 3.09342d.long 20o40' 2.96788

log Dep = 2.96788 = 928.7Mesafe = 928.7 mildir.

c. DEP VE ENLEM BELLİ OLDUĞUNA GÖRE D.LONG BULUNACAK

Örnek : 49o35'N 22o30'W mevkiinden kalkan bir gemi 65'güneye 120' doğuya seyrettikten sonra intikal ettiği mevkiin enlem ve boylamı bulunacaktır.

d.long : Dep x sec.Lat olduğundan,Lat 49o 35'N logSec Lat 48o30' 0.17874d.Lat 1o 05'S log Dep 120' 2.07918Lat 48o 30'N log d.long 2.25792 (181'.1)long 22o 30'Wd.long 3o 01'.1Elong 19o 28'.9W olur.

Markator haritasının yapılışı bu kısımda tarif edilmiştir. Burada görüldüğü üzere, bu harita değişmez bir boylam ölçeği üzerine çizilmiştir. Bu haritada boylamlar; doğru çizgi halinde ve ekvatora dikey durumdadırlar yani birbirine paraleldirler. Paralel daireleri arası ise aşağıdaki formül altında değişim yapmaktadır.  1'lik Enlem ölçeği = 1'lık Boylam ölçeği x Sec.enlem bu haritanın temeli: enlem daireleri arası, o dairenin ekvatordan olan uzaklık derecesinin secantı ile oranlı olarak büyümektedir.  Boylamlar arısandaki açıklığın yani Departure'nin yine Enlemin secantı oranında büyümesini icap ettirmektedir.  Markator seyrindeki rota açısı ve mesafe değerleri için kullanılan formüller, Düzlem seyir formüllerinin markator esasına göre tadil edilmiş şeklinden başka bir şey değildir.  

MERİDYEN PARÇALARI 

Markator seyri kurallarının esasını iyi anlayabilmek için meridyen parçasının manasını iyi anlamak gerekir.  Meridyen parçasını tanımlamak gerekirse: Herhangi bir Enlemin Meridyen parçası, o enlemin paralel dairesi ile Ekvator arasında kalan meridyen parçasının, haritanın temel boylam ölçeğinde kullanılan birim boylam parçalarının, sayısı kadardır. Örneğin : Haritanın temel boylam ölçeği 1" (pus) da 60 Meridyen Parçası ise Harita üzerinde Lat : 45oN paralel dairesi ile Ekvator arasındaki meridyen uzunluğu 45" olmaz. Bu mesafe yukarıda açıklandığı gibi Lat secantı oranında büyümesi nedeni ile meridyen Parçası = 45oxSec.45o olur. Sonuç Norie's Tables'in 140-147 sayfaları arasında verilen meridyen parçaları cetvelinden 3013.38 değeri bulunur. Bunu 60 a böldüğümüz zaman harita üzerinde 45o paralel dairesinin Ekvatordan olan uzunluğu 50".2 (pus) olarak bulunur.

MARKATOR SEYİR ÜÇGENİ 

Markator seyrindede bir seyir üçgeni kurularak aynen düzlem seyir kurallarında uygulandığı gibi düzlem trigonometri yardımı ile çözüm yapılır. 600 milden fazla olan seyirlernde markator seyir kurallarının kullanılması zorunluluğu hesaplarımızın doğru olması bakımından kaçınılmaz bir gerçektir. Bu nedenle biz markator seyrinde iki

durumla karşılaşırız. Yandaki şekilde ABC markator seyir üçgeni, AB'C' ise düzlem seyir üçgenidir. Bu iki üçgende sadece a (Rota Açısı( ortaktır.) B'C'yani Departure, Lat Secant'ı oranında büyüyerek BC'ye yani D.long'a eşit olmaktadır.  Yine AB'yani D.lat, Lat secant'ı oranında büyüyerek AB'ye daha doğrusu (Difference Of Meridional Parts)(Meridyen Parçaları Farkı)D.M.P.olmaktadır. Bu genel bilgilerden sonra düzlem trigonometrik fonksiyonlar yardımı ile Markator seyrinde kullanılan bütün formüller çıkarılabilir.

ŞEKİL 42-4

ABC üçgeninden :

BC = AB X Tan BAC D.long = DMP x Tan Rota

AB'C' üçgeninden :AC' = AB' X SEC B' AC' Mesafe = d.lAT X Sec Rota olmaktadır.

KOORDİNATLARI BELLİ İKİ MEVKİ ARASINDAKİ ROTA VE MESAFEYU BULMAK

ÖRNEK : A kalkış mevkii Lat 16o00'S,Long 5o55'W olan bir limandan hareket eden bir gemi B varış mevkii Lat 40o28'N Long 74o00'W olan bir limana gitmesi için rotası ne olmalıdır? Kat edeceği mesafe nedir? ÇÖZÜM : Tan Rota : d.Long dir. D.M.P (L)Lat A = 16o00'S MP A = 966.28 Long A = 5o55'WLat B = 40o28'N MP B =2644.17 Long B = 74o00'Wd.Lat = 56o28'N D.M.P =3610.45 D,Long = 68o05'Wd.long = 68ox60+5 = 4085'W Log D.long 4085 = 3.61119D.M.P = 3610.45N Log DMP 3610.45 = 3.55751 Log Tan Rot = 0.05103 Rota Açısı = N 48o22'W dir. Rota = 311o48'dir.Mesafe = D.lat x Sec Rota açısıdır.d.Lat = 56ox60+28 = 3388'N dur  Log d.lat = 3.52994 Log Sec Rot 48o22'= 0.17760 Log Mes = 3.70754 Mesafe = 5099 mildir. 

BİR MEVKİDEN BELİRLİ BİR ROTAYA BİLİNEN BİR MESAFE SEYRETTİKTEN SONRA VARILAN MEVKİİN KOORDİNATLARINI BULMAK

 Örnek : A lat 51o26'N Lon 9o29'W mevkiinde hareket eden bir gemi 039o 22'.5 rotasına 950 mil seyretmiştir. Vardığı mevkiin koordinatlarını bulunuz. Çözüm : d. Lat = Mesafe x Cos Rota olduğundan Log Mes 950 = 2.97772Log Cos 39o22'.5 = 9.88819 Log d.lat = 2.86591 d.lat = 743.4/60 = 12o14'N olur.  A Lat = 51o24'N d.Lat = 12o14'N B Lat = 63o38'N olur A Lat 51o26'N MP = 3592.00B Lat 63o38'N MP = 4968.57

DMP = 1376.57 olur.

d.long = DMP X Tan Rota formülü ile d.long bulunur.  Log DMP = 1376.57 3.13862Log Tan Rota = 39o22'.5 9.91417 Log d.long = 3.05279 d.long = 1129/60 = 18o49'E dir.

A Long = 9o29'W d.long =18o49'E B.long =9o20'E olur.

BÜYÜK DAİRE SEYRİ (GREAT CIRCLE SAILING) Bir düzlem üzerinde iki nokta arasındaki en kısa mesafe nasılki bu iki noktayı

birleştiren doğru ise, bir küre üzerindeki iki nokta arasındaki en kısa mesafe bu iki noktadan geçen büyük daire yayıdır.  Bu kurala göre dünyamız da bir küre olduğundan dünya üzerinde iki mevki arasındaki en kısa mesafe, bu iki noktadan geçen büyük daire yayıdır.  Büyük daire seyrinin temel amacı bu kurala dayanır. Seyirde maksat varılacak mevkiye en kısa yoldan en kısa zamanda varmaktır. Buna göre yakın mesafelerde uyguladığımız Düzlem seyir kuralları ve Mercator Seyri yanlış sonuç vermezse de, uzak mesafelerde Markator seyrinde katedilen mesafe ile Büyük daire seyrinde kat edilen mesafeler arasında, oldukça büyük fark vardır.  ÖRNEĞİN : LİZZART ile BARBAROS arasındaki Mercator mesafesi 3572.8 mil olduğu halde Büyük daire mesafesi 3448 Mil dir.   Bu neden ile bizler çok uzun mesafeli seyirlerde Büyük daire seyri kurallarını uygulamak suretiyle seyirde kazanç sağlamış oluruz. 

BÜYÜK DAİRE SEYRİNİN HAZIRLANMISI

  Büyük daire seyrine hazırlık olarak seyredeceğimiz limanlar arasındaki büyük daire İZİNİ Mercator haritasına geçirmek en önemli olan husustur.  Bu işlemi yapabilmek için: Büyük daire izi üzerinde belirli d.long aralıklar ile bir çok noktaların Koordinatlarını buluruz ve bu noktalara arasını birleştirmek suretiyle de üzerinde seyredeceğimiz, Büyük daire izini markator haritasına çizmek gerektir.  BÜYÜK DAİRE İZİ'Nİ MERCATOR HARİTASINA GEÇİRMEK  Yukarda açıkladığımız gibi Büyük daire izi'ni mercator'a geçirmek için şu usuller

kullanılır. 1. Matematiksel yolla Büyük daire izi üzerindeki noktalarnı koordinatlarını bulmak. 2. GNOMONİK haritalar kullanarak bu haritalar üzerinde kalkılacak ve varılacak noktalar arasındaki büyük daire izi bir doğru halinde görüldüğünden, iki liman arasında bir doğru çizerek bu doğru üzerinde belirli d.long lar ile büyük daire izi üzerindeki noktaların koordinatlarını, tespit edip bu noktalar Markator haritasına koyup aralarını birleştirmek suretiyle, takip edilecek büyük daire izini elde etmek. 3. HO 214 cetvelleri yardımı ile küresel üçgeni çözmek suretiyle büyük daire seyrine ait bilgileri elde etmek. 4. Bu işlem için hazırlanmış özel cetvelleri kullanmak suretiyle büyük daire izini merkatora geçirmek.

BÜYÜK DAİRE SEYRİ ELEMANLARI

Şekil üzerinde etüt edildiğinde büyük daire seyrinde bize lüzumlu olan elemanlar sırası ile :  

ŞEKİL 42-5

İLK ROTA : Kalkılan mevkiden büyük dairenin ilk rotası veya hareket edilen mevkiden, büyük daireye çizilen teğetin Hareket noktası meridyeni ile yaptığı açıdır. 

SON ROTA : Varış noktası meridyeni ile bu noktadan büyük daireye çizilen teğet arasında kalan ve saat yelkovanı yönünde ölçülen açıdır.  Kalkış ve varış noktaları aynı yarım kürede olmadıkları zaman bu iki mevki arasındaki büyük daire izi ekvatoru keser. Bu kesiş noktasının bilinmesi seyir için önemlidir. (Bu noktadan geçerken denizciler arasında tören yapmak ve eğlenceler tertip etmek geleneksel bir adettir.)  Bu noktanın mevkiini şöyle tespit ederiz: küre üzerinde büyük daireler birbirlerini yarıya böldükleri için, seyredeceğimiz büyük daire de EKVATOR tarafından ikiye bölünür.  İki yarı küredeki tepe (VERTEX) noktaları mutlaka ekvator kesiş noktasından 90olik bir d.long kadar farklıdır. Bu nokta kolayca tespit edilir. 

TEPE NOKTASI (VERTEKS) 

Kutup noktasından büyük daire üzerine indirilen dikeyin bu daire yayını kestiği noktaya TEPE NOKTASI (VERTEX) denir.  Vertex büyük daire seyrinde seyredilen izin kutba en yakın noktasıdır. Bu nokta bazı zamanlar seyredilen büyük daire yayının dışında kalabilir.  Bu pek önemli noktanın bilinmesi, Büyük daire seyrinde azami yükselebileceğimiz enlemin seyre uygun olmayan bir sahaya ulaşması nedeni ile bir enleme kadar büyük daire seyri ondan sonra enlem seyri ve tekrar büyük daire seyri yapmak durumu doğabilir.  Tepe noktası Buzlu sahalara isabet eder veya bir adanın üzerinde bulunabilir veya sığlık sahalara olmazsa aldığımız meteoroloji raporuna göre bir fırtına sahasında olabilir. Tepe noktasının seyredilen daire yayı üzerinde olup olmadığını şu şekilde anlayabiliriz: Eğer büyük daire seyrinde meydana gelen küresel seyir üçgenin ilk rota ve son rota açıları 90o den küçük ise tepe noktası muhakkak seyredilen büyük daire yayı üzerinde bulunur.  Eğer üçgenin rota açılarından birisi 90o den büyük olursa bu durumda tepe noktası seyredilen daire yayının üzerinde olmayıp büyük açı tarafında büyük daire yayının uzantısı üzerinde bir noktadadır. 

BÜYÜK DAİRE SEYRİ İÇİN ÖNEMLİ HATIRLATMALAR 

İki nokta arasındaki büyük daire yayının boyu kerte hattından daima kısa olmakla beraber, bu iki seyir izi arasındaki fark her zaman büyük daire seyri hesaplarını yapmaya değer olacak derecede değildir. Bu nedenle aşağıdaki durumlarda büyük daire seyri yapmaya lüzum yoktur. 1. 60o den aşağı enlemlerde ve 600 mil den kısa mesafelerde markator ve büyük daire izleri arasındaki mesafe farkı %1 hata ilebirbirlerine eşittir. 2. North ve South'a yakın rotalarda yani meridyen seyrine yakın seyirlerde veya ekvatora yakın mevkilerde markator ve büyük dairemesafesi arasındaki fark fazla olur eğer VERTEX seyir edilen büyük daire mesafeleri arasında fazla bir fark yoktur. 3. Tepe noktası (VERTEX) kalkılan ve varılan mevkiler arasında ise, Markator mesafesi ile büyük daire mesafesi arasındaki fark fazla olur eğer VERTEX seyredilen büyük daire yayının uzantısı üzerinde ise yani rota açılarından biri 90o den büyük ise fark az olur. 4. Markator ve büyük daire mesafeleri arasındaki en büyük fark kalkılan ve varılan mevkiler arasındaki d.lat değeri çok küçük ve bu mevkiler yüksek enlemlerde olduğu zaman görülür. Fakat yüksek enlemlerde büyük dairenin vertex'i buzlu bölgelere rastladığından birleşik seyir yapılması zorunluğu vardır.

SEYİR ÇEŞİTLERİ :

ÖDEV KAĞIDI : 1.1.42 

GİRİŞ : 

Bu ödev kağıdı seyir çeşitleri konusunda sınıfta verilen bilgileri pekiştirmek maksadıyla Ögrencilere rehber olarak hazırlanmıştır. Bu ödev kağıdı aynı zamanda sınavlara hazırlanmada yeterli bir kaynak teşkil edecektir. 

ÇALIŞMA ÖDEVİ :  Bilgi kağıdı 1.1.42'i oku, dikkatlice çalış ve aşağıdaki soruları cevaplandır. Cevapları ayrılmış yerlere yaz. 

ÇALIŞMA SORULARI : 

1. Özel seyir çeşitlerini yazınız.   

2. Düzlem seyirde hatanın az olması aşağıdakilerden hangisine bağlı DEĞİLDİR? a. Seyir sahasının küçük olması. b. Rotanın meridyene yakın olması. c. Seyir alanının alçak enlemde bulunması. d. Kullanılan seyir altlerinin az olması. e. Hiçbiri. 

3. 18o46'N 29o 30 E mevkiinden hareketle 13o13'N 29o30'E mevkiine gidebilmek için rota ve katedilecek mesafe ne olmalıdır?  a. Rota 000o Mesafe 303 Mil. b. Rota 000o Mesafe 333 Mil. c. Rota 180o Mesafe 333 Mil. d. Rota 180o Mesafe 303 Mil. e. Rota 000o Mesafe 330 Mil. 4. 19o00 N 42o00 E Mevkinden hareket ile 09o00'N 42o00'E mevkine  gidebilmek için rota ve mesafe ne olmalıdır?  a. Rota 000o Mesafe 600 Mil. b. Rota 000o Mesafe 300 Mil. c. Rota 180o Mesafe 360 Mil. d. Rota 180o Mesafe 600 Mil. e. Rota 000o Mesafe 630 Mil.

 5. Düzlem seyirde mesafe ve d.lat verilmiş ise Rota açısı nedir. 

CANSALI SEYRİ : 

BİLGİ KAĞIDI : 1.1.43 

GİRİŞ : 

Bu bilgi kağıdı cansalı seyri konusunda sınıfda verilen bilgilerin pekiştirilmesi maksadıyla dizayn edilmiştir. Bu bilgi kağıdı aynı zamanda sınavlara hazırlık için bir kaynak teşkil edecektir. 

İLGİLER : 

Dutton's 

BİLGİ : 

CANSALI SEYRİ 

Bu kısımda can filikasıyla seyir veya alet ve techizatın yokluğunda kullanılabilecek pratik seyir bilgileri ve lüzumlu cetveller verilmiştir. Aşağıda gemiyi terk ile can filikasına geçişten evvel filikaya götürülmesi gerekli malzeme ve bilgiler öncelik sırasına göre verilmiştir. KONTROL LİSTESİ : (Gemiyi terk etmeden evvel kontrol edilir)  Bu listede normal bir can filikasında bulunması gerekli mıknatısı Pusula, veri fişeği ve yiyecek gibi teçhizatın bulunduğu göz önüne alınarak hazırlanmıştır. 

1. Gemiyi terk tarihini ve saatini yazınız.2. Mümkünse geminin üzerinde son mevkinin bulunduğu haritayı yanınıza

alınız.3. Bölgedeki hakim rüzgarları ve akıntıyı yazınız.4. Muhtelif istikametlerdeki en yakın karaların istikamet ve mesafeleriyle

mevkilerini yazın.5. Kronometre almak mümkün ise hatasını yazınız.6. Gemiyi terk takım sandığında seyir teçhizatının tam olduğunu gör. ( Sextant,

Dürbün, Paralel, Pergel, Kalem, Silgi, Bir takım simafor, Ayna Genel haritalar, El mors feneri, Bayrak)

(a) Can filikasındaki seyir teçhizatını kontrol ediniz, bilhassa pusula, harita, veri tabancası ve bir saatin can filikasında mevcut olduğunu görünüz.

(b) Bir alamanak ve Ho 214 veya Ho 229 dökümanlarını alınız. (c) Güneş gözlüğü ve renkli cam. 

GEMİDEN AYRILMADAN ÖNCE BÜTÜN TEÇHİZATIN CAN FİLİKASI İÇERİSİNDE EMNİYETE ALINDIĞINI GÖRÜNÜZ. 

GÜNEŞ MEYLİNİN ALMANAK KULLANILMADAN BULUNMASI

Her ne kadar güneşten meridyen geçişte arz tayini her geçen gün demode olmakta

ise de teçhizatın ve dökümanların mahdut olduğu durumda çok faydalı bir usuldür. Zira vaktin sıhhatli olarak bilinmesine lüzum yoktur, ayrıca güneşin meyli çizim ile hakikate çok yakın bulunabilir. Aşağıda bu usul anlatılmıştır.  Bu maksatla bir manevara levhası veya kağıt üzerine çizilecek bir daire kullanılabilir. Daire merkezinden geçmek üzere birbirine dik koordinat sistemin ve (Şekil 43-1'de) gösterilen tarihleri koordinatların daireyi kestiği noktalara yazınız ve ordinata 10 dan yukarı ve aşşağıya doğru 23.45 'e bölünüz.

Mesela 17 Mayıs günü güneşin meylini  bulmak; 21 Mart 22 Haziran arası 93 gün oludğuna göre şekil

üzerinde bu 93 gün 90 derecelik bir dairey yayı olarak gösterilmiştir. 17 Mayıs ile 22 Haziran arası 36 gündür dolayısıyla 17 Mayıs tarihini bu yay üzerinde göstermek istersek bu günün tekabül ettiği daire yayını 36x90o/93=34o.8 olarak buluruz. Bu açıyı 22 Haziran tarihinden itibaren 21

Mart'a doğru alırsak şekilde görüleceği üzere bir nokta tesbit edilmiş olur. Bu noktadan koordinata çizilecek

dikin koordinatı kestiği noktadan meyli okunur. (19o.2N) meyil bulunduktan sonra okunan irtifa ve bu meyil ile

ilgili kısımda belirtildiği şekilde meridyen geçişte arz tayini yapılır.

KUTUP YILDIZINDAN ARZ TAYİNİ Kutup yıldızıyla arz tayini ilgili bölümde anlatılmıştır. Bu kısımda elde bir almanak olmadığına göre kutup yıldızından arz tayini nasıl yapılacağını izah etmektedir.Kutup yıldızının irtifası takriben arza eşittir. Ancak kutup yıldızının tam kutup noktasında olmayışı dolayısıyla okunan irtifa muayyen bir tashih tatbik etmek gereklidir. Aşağıda bu tashih miktarının elde bir almanak mevcut olmadığı ahvalde nasıl tayin edileceği izah edilmiştir. Bu tashih miktarı kutup yıldızı ile büyük ayı ve CASSIOPEIA yıldız grubunun durumlarına göre aşağıdaki cetvelden bulunur. Şekil-2 de görüldüğü igbi kutup yıldızı ile bahis konusu yıldız guruplarında geçen hattın düşey istikametle yaptığı açıya göre cetvele girilir.

AÇI TASHİH0° 1.0°4° 0.930 0.8

KUZEY GÖK KUTBU * KUTUP YILDIZI 40 0.748 0.656 0.562 0.469 0.375 0.281 0.187 0.090

Tashih işareti yukarı mevkide olan yıldız grubuna göre tayin edilir. CASSIOPIA kutup yıldızına göre yukarıda görülüyorsa tashihin işareti (-) buyük ayı yıldız grubu yukarıda görülüyorsa (+) dır. Örnekte tashih -0o.8 dir.

İRTİFA TASHİHLERİ : Elde almanak mevcut olmadığı hallerde okunan irtifaya aşağıda belirtilen tashihlerin yapılması lüzumludur.

Kırılma : İptidai bir sexstantla irtifa ölçümü yapıldığı taktirde kırılma dolayısıyla tatbik edilecek tashihler aşağıdaki cetvelde verilmiştir. Bu tashih daima (-) dır.

İRTİFA ° 5 6 7 8 10 12 15 21 33 65 90

TASHİH / 9 8 7 6 5 4 3 2 1

Yarı Çap : Güneşin günlük yarı çapı 16/ dır. Bu miktar alt çevresinden yapıldığında artı (+) üst çevresinden yapıldığında (-) dir.Göz Yüksekliği (DİP) : Göz yüksekliği için tatbik edilecek tashih can filikalarında göz yüksekliğinin kare kökü alınarak dakika cinsinden bulunabilir, dima eksidir.

PARALAX : Can filikalarında nazari dikkate alınmaz.

Meridyen Geçişte Tul Tayini : Güneşin meridyen geçişinde eğer elde bir tadili zaman cetveli mevcut ise tulün tayini mümkündür. Bilindiği üzere tadili zaman LMT 12 00 ile hakiki güneşin meridyenden geçişi (LMT olarak) arasındaki farktır. Aşağıdaki cetvelde tadili zaman kıymetlerinin işaretleri hakiki güneşin meridyen geçişinden ortalama güneşin meridyen geçişi yani LMT 12 00 bulmak üzere işlem yapıldığına göre verilmiştir.

TARİH TADİLİ ZAMAN

TARİH TADİLİ ZAMAN

TARİH TADİLİ ZAMAN

OCAK 10 -7 29 MAYIS 10 -3 41 EYL. 10 -2 5320 11 20 20 3 39 20 6 2530 13 21 30 2 42 30 9 51

ŞUBAT 10 14 21 HAZ. 10 0 50 EKİ. 10 12 5120 13 53 20 -1 16 20 15 0530 12 43 30 3 23 30 16 15

MART 10 10 30 TEM. 10 5 08 KAS. 10 16 0420 7 40 20 6 10 20 14 2530 4 39 30 6 19 30 11 25

NİSAN 10 1 27 AGU. 10 5 19 ARA. 10 7 2020 1 01 20 3 24 20 2 3230 2 47 30 0 43 30 -2 25

Cetvelde verilen kıymetler takribi olup her dört senede bir aynı olmak üzere değişmektedir.

ÖRNEK : Temmuz günü güneşin meridyenden geçiş anı ZT 11 43 53 olarak tesbit

edilmiştir. Bulunulan zaman zonu 9 olduğuna göre Tul nedir?

ÇÖZÜM : 15 Temmuz günü tadili zaman.

10 Tem. -5 h 08 m 1 h 02 m: 2 = 31 m

20 Tem. -6 10

1 02 15 Temmuz tadili zaman 5 08 + 31= 5 39. buna göre hakiki güneş LMT ile 12 00 00 + 5 39 = 13 05 39 da meridyenden geçmektedir. Hakiki güneşin meridyenden geçişi ZT 11 43 53 olarak tesbit edildiğine göre d bulunabilir. 12 05 39 - 11 43 53 = 21 46 zaman zonu orta meridyenine d'nin derecesinden kıymeti tatbik edildiği takdirde tul bulunabilir. 21 46 = 5o 26' orta meridyen 9 X 151 = 135 olduğunu göre 135o5o 26'= 129o 34' W olarak tul bulunmuş olur.

Yapma Sekstant : Gemi sextantı bulunmadığı durumda; aşağıda şekil3'de görüldüğü üzere bir sextant yapmak mümkündür. Bir tahta üzerine şekilde A ve B olarak belirtilen noktalara iki iğne veya çivi çakınız. Ucunda ağırlık bulunan bir ipliği bu çivilerden geçiriniz A-B istikametini güneşe doğru tutarak B çivisinin gölgesini tam A noktasının üzerine düşürünüz. Bu durumda AC ve BC boylarını ölçünüz. Bu kıymetler ile aşağıdaki cetvele girerek irtifa açısını tayin etmek mümkündür.

İRTİFA AC / BC İRTİFA AC / BC İRTİFA AC / BC5 o 11. 40 30 35 o 1.428 65 o 0.4 6610 5. 6 71 40 1.129 70 0.3 6415 3. 7 32 45 1.000 75 0.2 6820 2. 7 47 50 0.839 80 0.1 7625 2. 1 45 55 0.700 85 0.0 8730 1. 7 32 60 0.577 90 0.0 00

Ara irtifalar için Enterpolasyon yapılır.

ÖRNEK : İrtifa ölçümü esnasında AC kenarı 18.7 cm. ve BC kenarı 12.1 cam. olarak tesbit edilmiştir. İrtifa ne kadardır?

AC 18.7 FARKFARK = = 1.5454 30 o 1.7321.545

BC 12.1 35 o 1.428 1.428

5 o 0.304 1.117

5 o X0.117 = 1 o .924 35 o - 1 o .924 = 33 o 06 0.304

CAN SALI SEYRİ : 

ÖDEV KAĞIDI : 1.1.43 

GİRİŞ : 

Bu ödev kağıdı can salı seyri konusunda sınıfta verilen bilgileri pekiştirmek maksadıyla Ögrencilere rehber olarak hazırlanmıştır. Bu ödev kağıdı aynı zamanda sınavlara hazırlanmada yeterli bir kaynak teşkil edecektir. 

ÇALIŞMA ÖDEVİ : 

Bilgi kağıdı 1.1.43'ü oku, dikkatlice çalış ve aşağıdaki sorula-rı cevaplandır. Cevapları ayrılmış yerlere yaz. 

ÇALIŞMA SORULARI : 

1. Gemiyi terkte yapılacak hazırlıkları yazınız.   

2. Gemiyi terk sandığında bulunması gerekli malzemeleri yazınız.  

 

3. Güneşin meylini ( Dec) almanak kullanmadan nasıl bulursunuz  yazınız.  

4. Almanak kullanmadan kutup yıldızından arz tayini nasıl yapılır  yazınız.  

5. Göz yüksekliğini ( Dip) cetvel kullanmadan nasıl bulursunuz  yazınız. 

6. Güneşin vasati yarı çapı ne kadardır? 

a. 15 b. 14 c. 16 d. 17 e. 18