VISOKA ŠKOLA STRUKOVNIH STUDIJA

ZA MENADŽMENT U SAOBRAĆAJU

SEMINARSKI RAD

Predmet: Poslovna informatika

Tema: Softver

Mentor: Student:

Prof. Milan Stanković Luka Derikravić

Niš, decembar 2014.

SADRŽAJ:

1. Uvod...........................................................................................................................................32. Računarski

sistem.......................................................................................................................32.1. Veza softvera sa

hardverom.................................................................................................43. Operativni sistem.......................................................................................................................5

3.1. Definicija i funkcije.............................................................................................................5

3.2. Vrste operativnih sistema.....................................................................................................63.3.1 Klasifikacija prema broju korisnika i procesa........

……...........................................64. Sistemski softveri.......................................................................................................................75. Programski

jezici........................................................................................................................86. Aplikativni softver...................................................................................................................117. Program za podršku rada poslovnih

sistema.............................................................................117.1. Informacioni podsistem

marketinga...................................................................................117.2. Informacioni podsistem

proizvodnje..................................................................................127.3. Informacioni podsistem finansija i

računovodstva.............................................................137.4. Informacioni sistem upravljanja

kadrovima.......................................................................138. Zaključak........................ .........................................................................................................14

Literatura

2

1.UVOD

Softver su programi (naredbe, instrukcije) koji 'govore' računaru kako treba da izvršava određene zadatke. Softver je način zapisa algoritama u obliku koji je razumljiv računaru.Pojam softver je prvi put iskoristio John W. Tukey, inženjer informatike, 1957. godine. Pojam je nastao kao analogija pojmu hardver. Naime, na engleskom reč hardver znaci tvrdotvorina, odnosno tvrde stvari (hard = tvrdo). Nasuprot tome reč soft znaci meko.Verovatno najbolja definicija za pojam softver potiče od Instituta inženjera Elektrotehnike i Elektronike (The Institute of Electrical and Electronics Engineers - IEEE), koja glasi:Sveobuhvatni zbir informatickih programa, procesa, pravila; dokumentacije i datoteka u vezi, koji cine deo operacija jednog informatičkog sistema.

Dva osnovna tipa softvera su:

1. Sistemski softver - programi koji se koriste za direktno upravljanje fizičkim delom racunara, odnosno hardverom. Ovaj softver omogucava interakciju korisničkog softvera sa hardverom. Moderni naziv za sistemski softver je operativni sistem. Neki teoretičari informatike smatraju kompajler i ostale alatke za razvoj softvera delom sistemskog softvera.

2.Korisnički softver - programi namenjeni krajnjim korisnicima računarskog sistema. To su dakle programi sa kojima korisnici sistema obrađuju podatke. Izvršavanje softvera ili programa od strane korisnika računarskog sistema danas obično ukljucuje učitavanje korisničkog softvera i podataka sa hard diska, interaktivnu obradu podataka i pohranjivanje podataka na hard disk. U prošlosti su se umesto hard diska koristile magnetne trake ili neki drugi tip trajne memorije.Računar u toku izvršavanja softvera prati unapred utvrđen niz naredbi da bi omogućio korisniku da podatke obradi na odgovarajući način.

3

Da bi računarski sistem mogao da radi, pored hardvera mora biti opremljen i odgovarajućim programima koji će njime upravljati. Ova komponenta računarskog sistema zove se softver (software).

2.1.Veza softvera sa hardverom

4

2.RAČUNARSKI SISTEM

Softver ne može raditi bez hardvera, kao što hardver ne može raditi bez softvera. Na hardveru (kao što je hard disk, CD, DVD ,fleš memorija) se nalazi softver (kao što je operativni sistem i drugi). Softver upravlja hardverom. Obično, softver sa hard diska se učitava na RAM memoriju odakle se prosleđuje procesoru koji izvšrava naredbe koje sadrži neki program (softver). Najniži nivo softvera je mašinski kod (binarni kod), najjednostavniji oblik programa koji je obično teško promeniti. Softver se zato češće piše u programskim jezicima višeg nivoa koje ljudi mnogo bolje razumiju nego li nule i jedinice. Za prevođenje programskih naredbi se koristi kompajler koji ponovo prevodi taj kod u, najniži, mašinski kod koji računar razumije (nule i jedinice).

3. OPERATIVNI SISTEMI

3.1.DEFINICIJA I FUNKCIJE

Operativni sistem (u daljem tekstu OS) objedinjuje raznorodne delove računara u skladnu celinu I sakriva od korisnika detalje funkcionisanja ovih delova koji nisu bitni za korišćenje računara.

OS radi sledeće:

1. Upravlja programima, podacima i delovima od kojih se računar sastoji (procesor, kontroleri, radna memorija), s ciljem da oni budu što celishodnije upotrebljeni

2. Obezbeđuje pristupačno radno okruženje za krajnjeg korisnika računara

U opštem smislu, operativni sistem se može definisati kao skup programa koji upravljaju resursima računarskog sistema i obezbeđuje interfejs ka korisniku.

Prva funkcija OS je upravljanje resursima računara (resource management). Pod pojmom resurs podrazumevamo sve što je programu potrebno za rad. Resursi mogu biti hardverski (procesor, memorija, I/O uređaji) i softverski (programi, podaci datoteke). Zadatak OS je da vodi računa o resursima računaratj. da zadovolji potrebe programa, da prati koji program koristi koje resurse itd.Ukratko rečeno, OS je skup sistemskih programa koji posreduju između korisnika računara i računarskog hardvera a cilj je da:

1. Izvršava korisničke programe i olakšava rešavanje korisničkih problema2. Korišćenje računarskog sistema učini podesnijim za korisnika3. Omogući što efikasnije iskorišćenje računarskog hardvera

5

OS se sastoji od više relativno nezavisnih celina. Svaki proizvođač računara ima svoje operativne sisteme, pa je teško dati opštu strukturu OS. Hijerarhijski model OS je sastavljen od nivoa.Hijerarhijski model ima sledeći smisao:

na posmatranom nivou OS-a mogu se zahtevati usluge samo od njegovih nižihnivoa, a nikako od viših. Najniži sloj je poznat kao jezgro OS-a (kernel).Zbog odnosa veličine OS-a i radne memorije, većina OS-a ne može da stane u radnu memoriju. Zato se u memoriji uvek nalaze samo najvažniji delovi OS-a, takozvani rezidentni delovi, koji aktiviraju I izvršavaju korišničke programe, dodeljuju memoriju i datoteke i obavljaju I/O operacije.

Rezidentni deo OS-a mora da podržava mehanizam prekida, jer je on osnova višeprogramskog rada. Deo OS-a koji uvek mora da se nalazi u memoriji obično se naziva jezgro ili kernel. Funkcije koje koriste svi nivoi moraju se smestiti u jezgro OS-a. Ostali delovi se ubacuju u memoriju kada su potrebni i izbacuju kada više nisu potrebni.

3.2. VRSTE OPERATIVNIH SISTEMA

Postoje brojne podele OS-a na osnovu različitih kriterijuma: prema broju korisnika i/ili procesa, prema načinu obrade poslova, prema distribuciji procesorske snage i ostalih resursa, prema nameni I funkcionalnim osobinama.

3.2.1. KLASIFIKACIJA PREMA BROJU KORISNIKA I PROCESA

Prema broju korisnika, OS se dele na:

1. jednokorisničke (singleuser)2. višekorisničke (multiuser)

Jednokorisnički sistemi obezbeđuju virtuelnu mašinu za samo jednog korisnika. To su račuinarski sistemi prilagođeni za jednu funkciju ili je reč o slabijim i jeftinim konfiguracijama tipa mikroračunara.Uglavnom ih karakteriše jeftin hardver, solidna prateća programska podrška, jednostavan sistem datoteka, jednostavan U/I sistem.Višekorisnički sistemi su kvalitetni OS koji zahtevaju jače hardverske konfiguracije. Tipičan višekorisnički OS je UNIX, koji obezbeđuje simultani pristup za više korisnika istovremeno, pri čemu korisnici pristupaju sistemu preko posebnih terminala.

Prema broju simultanih aktivnosti tj. prema broju procesa koji se mogu izvršavati paralelno ili kvaziparalelno, operativni sistemi se mogu podeliti na:

6

Izvorni program Programprevodilac

Mašinski kod

1. jednoprocesne (singletasking, singleprocess)2. višeprocesne (multitasking, multiprocess)

Na osnovu kombinovanog kriterijuma mogu se izdvojiti tri vrste operativnih sistema:

1. jednokorisnički jednoprocesni (single-user, singletasking) kao što je MS-DOS2. jednokorisnički višeprocesni (single-user, multitasking) kao što su OS/2 i MS Windows

3.1.3. višekorisnički višeprocesni (multiuser, multitasking) kao što je UNIX

4.SISTEMSKI SOFTVERI

Osim operativnog sistema za normalno korišćenje računara potrebni su i drugi programi kao što su sistemski softveri.

Podela sistemskih softvera:– Programi prevodioci– Veznici (drajveri)– Uslužni programi

Programi prevodioci (asembleri i kompajleri)

Programi za prve računare pisani su u mašinskom jeziku (0,1). Pisanje ovih programa bilo je vrlo težak posao, podložan greškama. To je navelo tadašnje programere da izmisle simbolički jezik.

Programi napisani u ovakvom simboličkom jeziku prevodili su se kasnije u mašinski jezik. Ovaj program za prevođenje nazvan je asembler.

Simbiločki program za jedan računar nije mogao da se koristi na drugom računaru. Da bi se olakšalo pisanje programa, razvijeni su programski jezici koji su bili bliži korisnicima u određenim oblastima (viši programski jezicikoji – Basic, Pascal, Fortran, C, C++, Java, Delphi, C#, itd.). Ovakvi programi su već bili nezavisni od arhitekture računara. Programi napisani u nekom višem jeziku prevodi se kasnije u mašinski jezik uz pomoć kompajlera.

Veznici (drajveri)To su programi koji povezuju operativni sistem sa hardverskim komponentama i

omogućavaju korišćenje različitih perifernih jedinica i drugih uređaja.

7

Da bi se bilo koji uređaj (štampač, skener, ploter, dig.fotoaparat itd.) povezao na računar treba rešiti dva problema:

– Električno povezivanje (rešava se na dva načina: uređaj ima standardni priključak koji se povezuje na serijski, paralelni ili USB port računara ili da urađaj ima posebnu karticu koja se ugrađuje u računar)

– Mora da se instalira i odgovarajući drajver (driver), da bi urađaj koji se priključi na računar radio. Ovi programi dobijaju se kupovinom uređaja (najčešće na CD-u)

Svaki uređaj koji se priključi na računar mora da ima odgovarajući program koji se naziva veznik, odnosno drajver.

Usluižni programi

• Olakšavaju korisnicima pojedine poslove koji se često obavljaju (na primer, dupliranje disketa, diska, kompresija podataka, presnimavanje diska itd.)

• Ovakvi programi mogu se davati kao dodatak operativnom sistemu, ali ih najčešće pišu i distribuiraju sami korisnici.

5.PROGRAMSKI JEZICI

Programski jezik je veštacki jezik koji se može koristiti za kontrolu ponašanja mašine, naročito računara.Programski jezici su definisani preko sintaksnih i semantičkih pravila koja respektivno opisuju njihovu strukturu i značenje. Mnogi programski jezici imaju neku formu pisanih specifikacija njihove sintakse i semantike, a neki su definisani jedino preko zvanicne implementacije.Programski jezici se koriste da olakšaju komunikaciju sa računarom prilikom organizovanja i manipulacije informacija, ali i da precizno izraze algoritme. Neki autori ograničavaju izraz „programski jezik“ samo na jezike kojima se mogu izraziti svi moguci algoritmi, a ponekad se koristi izraz „računarski jezik“, koji se odnosi na više ogranicene veštacke jezike.U meduvremenu je stvoreno više hiljada programskih jezika, i novi se stvaraju svake godine.

Programski jezik je bilo koji od veštackih jezika kojim je moguće dati detaljne instrukcije računaru. Te instrukcije se mogu izvršavati direktno kada su ugrađene u računar u posebnom obliku koji je odredio proizvođač, tzv. mašinski jezik, posle jednostavnog procesa zamene izražene u odgovarajućem asemblerskom jeziku, ili posle prevođenja iz nekog jezika višeg nivoa.Mašinski i asemblerski jezici su jezici niskog nivoa, koji zahtevaju od programera da se posveti upravljanju svim stvarima vezanim za čuvanje podataka i operacije nad njima. Na drugom kraju nalaze se jezici visokog nivoa, koji su bliži prirodnom jeziku i oslobađaju programera brige o tim stvarima. Oni su čitljiviji i daleko lakši za pisanje programa.

8

Programski jezici se, prema nacinu opisivanja rada programa, dele na funkcijske (Lisp, Skim), proceduralne (C, Paskal, Bejzik), sekvencijalne i objektno-orijentisane (Java, Ada), strukturalne (SQL) i mnoge druge. Programski jezici po ovoj podeli mogu biti i mešoviti, tj. da dozvoljavaju razlicite paradigme u okviru istog programa. Npr. C++ dozvoljava i objektno-orijentisani i proceduralni pristup, štaviše proceduralni pristup je neophodan pri definiciji pocetne tacke programa u funkciji main.

Mašinski i asemblerski jezici:

Mašinski jezik se sastoji od numeričkog koda za operacije koji određeni računar može direktno izvršiti. Taj kod je alfanumerička serija 0 i 1, ili binarni kod (bajt), koji se često pretvara u heksadecimalni kod (na bazi broja 16), radi lakše čitljivosti i modifikacije. Instrukcije mašinskih jezika obicno koriste jedan broj bajtova za predstavljanje operacija, sabiranje na primer, a drugi za predstavljanje operanda (brojeva sa kojima se vrši operacija) i/ili lokacije za sledeću instrukciju. Mašinski jezik je težak za čitanje i pisanje, pošto ne liči na konvencionalno matematičko predstavljanje niti na prirodni jezik, a njegov kod varira od racunara do racunara.

Asemblerski jezik je jedan nivo iznad mašinskog jezika. Koristi kratki mnemonički kod za instrukcije i omogucava programeru da unosi imena za blokove memorije koja sadrži podatke. Dizajniran je da omogući lako prevođenje u mašinski jezik. Iako se blokovi podataka u asemblerskom jeziku pozivaju preko imena, a ne preko adrese u memoriji, ipak ne postoji mogućnost sofistikovanog organizovanja složenih informacija. Kao i mašinski jezik, asemblerski jezik zahteva od programera detaljno poznavanje računarske arhitekture. Koristan je kada su ti detalji važni, odnosno prilikom programiranja računara za interakciju sa ulaznim i izlaznim uredajima, kao što su štampaci, skeneri, uredaji za cuvanje podataka i informacija (optički i čvrsti diskovi), itd.

Algoritamski jezici:

Algoritamski jezici su dizajnirani da izraze matematička i simbolička izračunavanja. Njima se mogu izraziti algebarske operacije na sličan način kao u matematici i omogućavaju korišćenje potprograma u kojima se pakuju najcešće korišćene operacije, koje je moguce ponovo iskoristiti.

FortranPrvi važniji algoritamski jezik u istoriji programiranja je Fortran (skraćenica od engleskog „formula translation“). Dizajnirao ga je tim programera američke kompanije IBM, 1957. godine, na čijem je čelu bio Džon Bekus. Dizajniran je sa idejom da služi potrebama naučnika i naučnih izračunavanja sa realnim brojevima (brojevima sa pokretnim zarezom) kao i skupovima realnih brojeva organizovanih u jedan ili više nizova.

AlgolAlgol (skraćenica od engleskog izraza algorithmic language - „algoritamski jezik“) je dizajnirao komitet američkih i evropskih naučnika računarstva za svrhu objavljivanja algoritama, ali i za

9

racunarska izracunavanja, izmedu 1958 i 1960. godine. Algol poseduje rekurzivne potprograme, odnosno procedure koje mogu same sebe pozivati prilikom rešavanja zadatog problema, redukujući ga na manji problem bilo koje vrste. Novost u Algolu je blokovna struktura, gde je program komponovan od blokova i može da sadrži i podatke i instrukcije koje imaju istu strukturu kao i sam program. Blokovna struktura je vrlo brzo postala standard za konstruisanje masivnih programa od malih komponenti.

LispLisp (skraćenica od engleskog list processing) je razvio i implementirao Džon Makarti oko 1960. godine, bazirajući ga na matematičkoj teoriji rekurzivnih funkcija. Program razvijen u Lispu je funkcija primenjena na podatke, a ne sekvenca proceduralnih koraka, kao što je slučaj u Fortranu i Algolu.CProgramski jezik C su razvili Denis Riči i Brajan Kemigan 1972. godine, u AT&T korporaciji za programiranje operativnih sistema.

10

Sl. 1. Razvoj programskog jezika

6. APLIKATIVNI SOFTVER

11

Pored sistemskog softvera, postoji i čitav niz skupova korisničkih programa koje jednim imenom nazivamo aplikativni softver.Ovi skupovi programa orijentisani su na najrazličitijapodručja poslovanja, kao što su: proizvodnja, robni tokovi i usuge, finansijsko poslovanje itd.Aplikativne programe u principu izrađuje sam korisnik prema svojim potrebama.Ovaj program treba dakle da rešava neki konkretan problem korisnika.Takođe, danas postoji ogromna paleta gotovih programa koji se mogu nabaviti na tržištu.Pri tome, uopšte nije bitno ko je proizvođač tog programskog paketa – neka velika multinaconalna korporacija ili mala privatna firma. Postoji više vrsta ovakvih programskih paketa: program za obradu teksta(Word), program za rad sa tabelama I grafikonima(Excel, Quattro Pro), grafički paketi(Paint, Corel Draw, AutoCad), programi za multimedijalne prezentacije(Power Point), programski paketi za podršku rada poslovnih sistema.Ovom poslednjom vrstom programa ćemo se detaljnije pozabaviti.

7.PROGRAMI ZA PODRŠKU RADA POSLOVNIH SISTEMA

Za efikasnije obavljanje poslova u poslovnom sistemu moguće je kosistiti sledeće informacione podisteme:

1. Marketinga2. Proizvodnje3. Finansija I računovodstva4. Upravljanje kadrovima

7.1. INFORMACIONI PODSISTEM MARKETINGA

Informacioni podsistem marketinga treba da podrži procese analize I istraživanja tržišta, sa ciljem da se obezbedi prikupljanje I obrada podataka u funkciji definisanja strategije razvoja, organizovanijeg nastupa na tržištu, boljeg upoznavanja partnera i korigovanja proizvodnog programa prema njihovim zahtevima.

Ovaj informacioni podsistem traba da omogući da se efikasnije obave mnoge marketing funkcije: pravovremeno spoznavanje ponude, tražnje I trendova na tržištu; predviđanje; formulisanje ciljeva, politika, planova I programa; praćenje aktivnosti konkurenata; obračun poslovnih rezultata; formiranje optimalnog asortimana proizvoda; diferenciranje proizvoda I tržišta; promociono delovanje; izbor kanala distribucije I utvrđivanje cena.

12

Aplikacije marketinga čine: sistem internih izveštaja, sistem marketing obaveštavanja, sistem marketing istraživanja I sistem analitičkog marketinga.

Sistem internih izveštaja

Koristi unutražnje podatke poslovnog sistema I uglavnom je povezan sa računovodstvenim bazama podataka.

Sistem marketing obaveštavanja

Obezbeđuje eksterne podatke o promenama uslova u poslovnom I makromarketinškom okruženju. Njegova glavna uloga sastoji se u skeniranju, odnosno stalnom nadgledanju, praćenju ili snimanju okruženja.

Sistem marketing istaživanja

Je stalan proces prikupljanja, obrade, čuvanja I prezentacije informacija o snagama I uslovima na tržištu I tržišnom okruženju koji deluju na poslovanje preduzeća.

Sistem analitičkog marketinga

Koji služi kao podrška za odlučivanje u marketingu I sastoji se od: banke podataka, banke metoda obrade podataka, banke modela I komunikacione veze.

7.2. INFORMACIONI PODSISTEM PROIZVODNJE

Ovaj podsistem podržava procese upravljanja proizvodnjom u okviru kojih se obavljaju poslovi planiranja potrebnih materijala I kapaciteta, izdavanja radnih naloga I zahteva za nabavku, kao I upravljanja procesom proizvodnje.

Podsistem treba da se sastoji iz četri aplikacije:

Upravljanje unutrašnjom logistikom Upravljanje materijalom Planiranje proizvodnje I poslovnih operacija Računarski integrisana proizvodnja

7.3. INFORMACIONI PODSISTEM FINANSIJA I RAČUNOVODSTVA

Ovaj podsistem obuhvata procese vođenja finansija I računovodstva u okviru kojih se obavljaju poslovi prikupljanja, kontrole I upravljanja svim novčanim tokovima u preduzeću, na

13

osnovu poslovnih planova, planova prihoda I rashoda I na osnovu obračunatih troškova poslovanja pojedinih poslovnica. Takođe, u okviru ovog podsistema vrši se evidentiranje finansijskih rezultata preduzeća, odnosno svih novčanih transakcija I obračun zarada.Aplikacije finansija I računovodstva čine finansijsko planiranje I predviđanje budžeta, upravljanje finansijskim transakcijama, upravljanje investicijama I kontrola I revizija.

7.4. INFORMACIONI PODSISTEM UPRAVLJANJA KADROVIMA

Informacioni podsitem upravljanja kadrovima podržava procese vođenja kadrovskih, pravnih I opštih poslova u okviru kojih se obavljaju poslovi vođenja politike kadrova, pravni poslovi, poslovi arhive, obezbeđenja imovine I lica, socijalne zaštite I standarda kao I kancelarisko poslovanje.

Aplikacija o kadrovskim resursima može da obuhvati sledeće informacije:

Opise poslova, obaveze, odgovornosti, zahteve, nivo obrazovanja, potrebne sposobnosti Prikaz zaposlenih Raspored neradnih dana

Aplikacije upravljajna kadrovima su: zapošljavanje, praćenje zaposlenih I planiranje I upravljanje ljudskim resursima.

Primena informacionih tehnologija u procesu zapošljavanja radnika može biti veoma korisna, primeri za to su:

Korišćenje Weba za zapošljavanje Spisak radnih mesta Izbor službenika

8. ZAKLJUČAK

14

Razvoj i usavršavanje elektronike i proizvodnih tehnologija utiče na brojna poboljšanja fizičkih komponenti računarskog sistema: povećava se kapacitet glavne I periferne memorije,povećava se brzina obrade i prenosa podataka i zmeđu komponenti,stvaraju se pretpostavke za višeprocesorski i višeprogramski rad računara, zaefikasniju i kvalitetniju razmenu podataka između fizički udaljenih računara i sl. Za korisnike računarskih sistema bitne su karakteristike hardverskih komponenti računara, ali je vrlo važna i mogućnost jednostavnog i efikasnog upravljanja računarom, te optimalnog korišćenja svih hardverskih resursa. Koordinacija rada svih programa i upravljanje računarom ostvaruje se korišćenjem određenog broja međusobno usklađenih programa koji sačinjavaju sistemski softver računara.Na osnovu odgovarajućeg sistemskog softvera, kojeg izrađuju proizvođači opreme ili posebne specijalizovane firme,pristupa se izradi aplikativnog softvera za specifične potrebe korisnika. Stalni razvoj navedenih kategorija sistemskog softvera i gotovih programskih paketa doveo je danas do toga daje granica između sistemskog i aplikativnog softvera sve manje uočljiva.

LITERATURA

15

1. Miomir Todorović; Dragan Ćosić, Beogradska poslovna škola 2007. god, “Informacione tehnologije.” 

2. Velimir Sotirović; Branislav Egić, Novi Sad 2006. god, “Informatika”3. Boško Đurčić, Dragan Ćosić, Miomir Todorović, Beograd 2003. god, “Uvod u

informacione sisteme” – Beogradska poslovna škola.4. Randjić, S. “Računarska tehnika” Tehnički fakultet, Čačak.5. Andrew S. Tanenbaum: „Arhitektura i organizacija računara“6. Dr Jovan Živadinović: “Poslovna Informatika“

16