Kretanje vazduha u atmosferi

Kretanje vazduha u atmosferi

VETAR

UVODVetar je horizontalno ili priblino horizontalno kretanje vazdunih masa usled nejednakog vazdunog pritiska na raznim takama Zemljine povrine izazvanog nejednakim zagrevanjem vazduha.Vetar predstavlja vektorsku veliinu, za ije odreivanje su potrebna tri elementa: pravac, smer i brzina (jaina). Mada su za odreivanje potrebna samo dva elementa: pravac (pod pravcem se podrazumeva i smer) i brzina odnosno jaina.

Pravac i brzina vetraPravac vetra obeleava se stranom sveta odakle duva, a zavisi od zemljine rotacione brzine. Oznaava se pomou vetrokaza i rue vetrova, koja pokazuje 32 pravca. Osam pravaca su glavni (sever, severoistok, istok, jugoistok, jug ...) Izmeu ovih postoji jo osam meupravaca, a daljih 16 nemaju naroitog znaaja za praktine svrhe.U meteorologiji i pomorstvu odreuje se onom stranom sveta odakle vetar duva, a u vazduhoplovstvu stranom sveta u koju duva.

Brzina vetra je preeni put vazduha u jedinici vremena: meri se vetrometrom, a izraava u metrima u sekundi, kilometrima na as ili vorovima.Za merenje jaine u m/s upotrebljavaju se anemometri i anemografi. Oni automatski registruju trenutne brzine vetra.U meunarodnim radio-telegrafskim izvestajima o vremenu, a i u nedostatku pomenutih elemenata upotrebljavaju se oznake prema Boforovoj skali.

Struktura vetra

Kretanje vazduha u odnosu na njegovu unutranju strukturu, moe biti laminarno ili turbulentno.Pri laminarnom kretanju estice vazduha imaju paralelne putanje.Javlja se vrlo retko i to pri slabim vetrovima i traje veoma kratko.Turbulentno kretanje vazduha predstavlja u sutini haotino-uskomeano kretanje,pri emu su putanje estica vazduha veoma razliite i meusobno se presecaju.Ono nastaje zbog dodira vazduha sa povrinom Zemlje,zbog trenja izmau samih estica vazduha i zbog promene u temperaturi vazduha. Ovo kretanje izaziva neravnomernost u brzini i pravcu kretanja vetrai ono odreuje karakter vetra.Prema veliini razlike izmeu momentalne brzine(udara) vetra i njegove srednje brzine razlikujemo miran i pulzivan vetar.Miran vetar je definisan razlikom brzine do 5 m/s od njegove srednje brzine, pulzivan vetar od 7 do 10 m/s i vie.Jai vetar, ija se brzina za veoma kratko vreme znatno povea,a zatim opadne, naziva se olujni.Ako se pravac vetra znatno i neravnomerno koleba,naziva se promenljivim (nestabilnim).

Vrste vetrova

U odnosu na veliinu podruja iznad kojeg duvaju a i u zavisnosti od polja pritiska i temperature,vetrovi mogu imati planetarni, regionalni ili lokalni karakter.Planetarni vetrovi duvaju oko cele Zemljine kugle i izazivaju optu cirkulaciju vazduha.Regionalni vetrovi duvaju na povrinama razmere okeana ili kontinenata.Lokalni vetrovi duvaju na manjem podruju.Raspodela polja pritisaka na povrini Zemlje, koji izazivaju opta strujanja vetra u atmosferi, uslovljavaju postojanje stalnih, pedriodinih i preovlaujuh vetrova.Stalni vetrovi odlikuju se malim promenama pravaca, a duvaju iznad odreene oblasti u toku cele godine. Prouzrokuju ih stacionarna polja niskog ili visokog pritiska.U te vetrove spadaju pasati i na visinama, antipasati.Periodini vetrovi menjaju pravac zavisno od godinjeg doba, aprouzrokuje ih sezonska promena pritiska, izazvana nejednakim zagrevanjem mora i kopna.U tu vrstu vetrova spada monsun.

Planetarni vetrovi Stalni (planetarni) vetrovi su vetrovi koji neprekidno duvaju preko Zemljine povrine.Tu spadaju:Pasati - prizemni vetrovi, duvaju u sloju troposfere (do 2000m), iz suptropskih oblasti ka ekvatoru; zbog Zemljine rotacije skreu ka zapadu. Pojas ekvatorijalnih tiina (kalmi) se nalazi iznad ekvatora, gde se susreupasati sa jedne i sa druge strane.Antipasati su visinski vetrovi, duvaju iznad pasata i od ekvatora ka suptropskim oblastima. Skreu ka istoku. Na obe hemisfere se obrazuju pojasevi suptropskih tiina(kalmi).Zapadni vetrovi (40i 64 g..) iz oblasti suptropskih anticiklona, skreu ka istoku. Jai su u viim geografskim irinama i izrazitiji su zimi nego leti.Istoni (polarni) vetrovi - nastaju kao posledica strujanja vazduha iz polarnih oblasti visokog vazdunog pritiska prema depresijama, skreu ka zapadu.

Regionalni vetrovi Na teritoriji Srbije od vanijih vetrova javljaju se: koava, severac, juni vetar, zapadni vetar, moravac i jugozapadni vetar. Od ovih vetrova prva etiri su karakteristina za Vojvodinu.

Severac - je hladan i suv vetar koji dolazi iz Maarske,verovatno, kao skup vetrova koji duvaju sa Tatre istonih obronaka Alpa. Juni vetar je u narodu poznat i kao Jug, topao i suv (ree kao vlaan) vetar.Duva dolinom June i Velike Morave sve do Vojvodine. Zapadni vetar - je hladan i relativno vlaan vetar. Dolazi sa bosanskih planina.Duva zapadnom Srbijom i ponekad dolazi do Pomoravlja ili Savom do junog Srema i Beograda.To je vetar koji se najee javlja i sasobom donosi padavine kisu ili sneg.

Moravac - je hladan i suv vetar koji duva sa severa dolinom Velike i June Morave. Predstavlja,zapravo skup Koave, severca i zapadnog vetra.Ulazi renim dolinama i po vie desetina kilometara istono i zapadno. Jugozapadni - vetar je topao (vrlo suv) retko hladan i vlaan vetar. Dolazi sa Jadranskog mora i duva u jugozapadnoj Srbiji, nekad do Pomoravlja.

Lokalni vetrovi

Lokalni vetrovi su karakteristini za odreene oblasti na zemlji. Najpoznatiji vetrovi ove vrste, od kojih su neki zastupljeni i u naoj zemlji, su: koava, bura, jugo, fen, tornado, maestral i vardarac.Koava Duva u severoistonim delovima Srbije. To je jugoistoni i istoni vetar koji nastaje kada je visok vazduni pritisak nad Ukrajinom i Besarabijom, a nizak iznad Jadranskog mora i zapadnog Sredozemlja. Duva srednjom brzinom od 9-10 m/s sa pojedinim udarima od 25 m/s. Najee se javlja u jesen i zimu. Koava predstavlja suv vetar i donosi vedro vreme. Bura - je jak vetar na isonoj obali Jadranskog mora koji duva u pravcu sever-istok sa kopna prema moru. Prosena brzina ovod hladnog, zimskog vetra je 30 m/s sa pojedinim udarima od 50 m/s. Za vreme duvanja ovog vetra vreme je lepo.

Koava Jugo je topao vetar koji duva iz Afrike preko Sredozemnog mora, Italije i du obale Jadrana. ee se javlja zimi nego leti, na moru stvara velike talase i uvek donosi kiu. Duva sa kopna prema moru. Fen je jak i slapovit planinski vetar koji dolazi topliji nego to je bio vazduh pre duvanja fena. Fen donosi vedro i toplo vreme. U zimskom periodu izaziva lavine i naglo topljenje snega. Leti ako dugo duva moe da osui vazduh, to moe da dovede do toga da se umski poari brzo i lako ire.

Ciklonski vetroviU tropskim oblastima se povremeno javljaju ciklonski vetrovi ogromnesnage sa vrtlonim kretanjem tajfun, uragan, orkan, tornado.Nastaju pri sudaranju toplog i vlanog vazduha koji se podie, i hladnogi suvog vazduha koji se sputa spiralna kretanja vazdunih masa.

Periodini vetroviMonsuni su periodini vetrovi, prouzrukovani sezoskim promenama atmosferskog pritiska u jednom istom mestu. Duvaju u tokuodreenog vremenskog perioda u jednom pravcu, azatim u toku sledeeg perioda iste duine u drugom -zimi sa kopna ka toplijem moru, a leti obrnuto. Zimski monsuni su suvi, a letnji donose obilne kie.Tropski monsuni - juna i istona Azija.Vantropski monsuni - Daleki istok: Japan, istoni Sibir, istona Kina.Dnevni vetrovi su monsuni sa polusnevnom periodom - u toku dana duvaju u jednom pravcu, a u toku noi usuprotnom. Tu spadaju: danik, nonik, dolinski i gorski vetar. Najizrazitiji su u tropskim predelima.Rua vetrovaRua vetrova je grafiki prikaz uestalosti i srednjih brzina vetrova iz pojedinih pravaca.Rua vetrova daje veoma saet pogled na to kako se pravac i brzina vetra rasprostiru na odreenoj lokaciji.Na rui vetrova se najbolje uoavaju dominantni vetrovi u nekom mestu u odreenom vremenskom periodu. Najee se izrauju rue vetrova za etiri glavna i etiri meuglavna pravca (strana sveta). Rua vetra moe imati 8, 16 ili 32 pravca vetra (strana sveta). Najee se izrauje rua vetra sa 8 pravaca.Da bi se kreirala rua vetrova , vrednosti prosene brzine i pravca vetra se uzimaju na licu mesta u kratkim vremenskim intervalima, tokom kratkom perioda, na primer tokom jedne nedelje, meseca ili due.

Informacije koje obezbeuje rua vetrova mogu se primeniti na mnoge razliite situacije. Mornari preuzimaju podatke iz rue vetrova koji im pomau u stvaranju optimalnih puteva za plovidbu izmeu luka. Takoe arhitekte koriste, ili bi bar trebalo da koriste, informacije dobijene pomou rue vetrova za lociranje objekata i stadiona. Farme na kojima se nalze turbine za korienje energije vetra takoe vre obiman tip studije rue vetrova pre podizanja turbina. Tako da je rua vetrova tehnika jednostavnog prikaza informacija koja ima viestruku primenu.

Vetrovi utiu na neke karakteristike stanita:

Vetar utie na kretanje toplote, ime se ublaavaju dnevne i sezonske fluktuacije temperature.Utie na smanjenje vlanosti podloge i vazduha, odnosei je dalje, na podlogu na kojoj nema ili je nedovoljno razvijena vegetacija, nosei povrinske slojeve podloge (npr. pustinjski pesak, sa obradivih povrina bez vegetacije).

Vetar ima veliku ulogu u opraivanju poto prenosi polen nekih biljnih vrsta.

Biljke koje se oprauju vetrom imaju specifino graen cvet sa slabo razvijenim perijantom, dugakim filamentom, a cvetovi su postavljeni visoko iznad tla.

Energetski znaaj vetra Pokretanjem razliitih elisa i slinog to je snagu vetra pretvaralo u kruno kretanje koje je dalje pokretalo neki sledei izvor energije. Tu se pre svega misli na vetrenjae koje su sluile kao mlinovi. Danas vetrenjae takoe rade kao generatori, tj. snagu vetra pretvaraju u elektrinu energiju.

Zdravstveni znaaj vetra U velikim gradovima vetrovi su istai zagaenog vazduha, koji nastaje kao posledica automobilskih izduvnih gasova ali i kao posledica razliitih sagorevanja. Postoje gradovi u kojima nema ili je vrlo malo vetra tako da zbog poveanog smoga se proglava smog alarm te zabranjuje kretanje putnikim vozilima npr u centru grada. To moe da potraje danima. U takve gradove spada Berlin.

Indirektno dejstvo vetra

Indirektno dejstvo vetra na organizme se ogleda u tome da utie na promenu drugih ekolokih faktora (svetlost, vlanost, reljef). Pored pozitivnog dejstva vetra na organizme i njihovu sredinu vetar moe dovesti i do velikih negativnih posledica po biljne organizme i itave biocenoze. Takav sluaj su eolske erozije koje predstavljaju fiziku degradaciju zemljita usled odnoenja povrinskog i ujedno najbogatijeg sloja zemljita pod dejstvom vetra. Vegetacija ovde ima veoma vanu ulogu jer dobro razvijena vegetacija moe bitno smanjiti eroziju vetrom, kao to je sluaj sa umom sa izraenom spratovnou koja je moe umanjiti i za 80%.Merenje brzine vetra

Merenje brzine i pravca kretanja vetra se vri anemometrima. Merenje se vri svakodnevno u procesu praenja meteorolokih prilika nekog podruja, dok se na terenu meri brzina vetra u funkciji optih mikroklimatskih prilika datog stanita. Brzina i smer kretanja vetra mere se od 3 do 24 puta dnevno, tokom jedne ili vie godina, a dobijeni podaci slue za izraunavanje uestalosti duvanja vetra u odredjenom pravcu i njegove snage

Nepogode prouzrokovane vetrom

Prema podacima o materijalnim tetama uzrokovanim prirodnim katastrofama, ak 80-85 % je izazvano ekstremnim dejstvom vetra.Iako je vrlo vaan klimatski element sa jedne strane, sa druge strane vetar moe da predstavlja izuzetnu opasnost.Olujni vetrovi koji se javljaju u odreenim podrujima mogu da odnesu puno ljudskih ivota i da izazovu velike materijalne gubitke. Za razliku od ostalih vremenskih nepogoda, olujni vetrovi su specifini iz razloga to je na neki nain jedina zatita od njih blagovremena evakuacija stanovnitva i naravno sistem ranog upozorenja. Iz tog razloga potrebno je da sistem zatite i evakuacije stanovnitva bude funkcionalan i da se u najkraem vremenskom periodu spasi to vie ljudskih ivota.

ZakljuakKao to smo zakljuili vetar ima dobre i loe strane kao to je navedeno u prezentaciji, a mi treba da teimo da iskoristimo sve njegove resurse.

Hvala na panji!!!Zorana Subotin Marijana IvanovTeodora Jevi