Seminarski Rad MIS

SEMINARSKI RAD IZ MENADMENTA INFORMACIONIH SISTEMA ELEKTRONSKA TRGOVINA

SARAJEVO, APRIL 2009.GODINE

Seminarski rad: Elektronska trgovina

Menadment informacioni sistemi

SADRAJS A D R A J .......................................................................................................................................................2 UVOD.....................................................................................................................................................................3 eBusiness.................................................................................................................................................4 E-commerce topologije............................................................................................................................5 VRSTE ELEKTRONSKE TRGOVINE............................................................................................................6 B2B (BUSINESS TO BUSINESS) E-TRGOVINA ........................................................................................................6 B2C (BUSINESS TO CONSUMER) E-TRGOVINA......................................................................................................7 ONLINE USLUGE................................................................................................................................................7 ELEKTRONSKO BANKARSTVO..............................................................................................................................8 ONLINE TRGOVINA PREVOZNIM I TURISTIKIM USLUGAMA........................................................................................9 INTERNETSKA PRODAJA TURISTIKIH ARANMANA..................................................................................................9 ONLINE AUKCIJA............................................................................................................................................10 ONLINE TRGOVANJE KAPITALOM (ONLINE INVESTIRANJE) ......................................................................................10 ONLINE TRITE RADA.....................................................................................................................................11 ONLINE TRGOVINA NEKRETNINAMA....................................................................................................................11 ELEKTRONSKO PLAANJE.........................................................................................................................12 Zatita elektronskog plaanja................................................................................................................12 SMART CARDS................................................................................................................................................13 P2P NAIN PLAANJA.....................................................................................................................................13 ELEKTRONSKI TRANSFER SREDSTAVA.................................................................................................................13 DIGITALNI NOVANICI.....................................................................................................................................14 ELEKTRONSKA GOTOVINA.................................................................................................................................14 INOVATIVNI MODELI ELEKTRONSKE TRGOVINE............................................................................16 E-GOVERNMENT.............................................................................................................................................16 E-Government aplikacija- Daenet ........................................................................................................16 M-COMMERCE (MOBILNA TRGOVINA).................................................................................................................17 CONSUMER -TO-CONSUMER E-COMMERCE (EC MODEL POTROAPOTROAU) .......................................................17 PRIMJERI ..........................................................................................................................................................19 auto-prodaja.ba.....................................................................................................................................21 ZAKLJUAK .....................................................................................................................................................23 LITERATURA ...................................................................................................................................................24

Ekonomski fakultet Univerziteta u Sarajevu

2



UVODOva slika na najboli naina pokazuje zastupljenost e-komerca u svakodnevnici... u potpunosti je izmjenjen tradicionalni nain kupovine, u kojem ste ono to vam treba mogli natrpati u korpu. Vrlo jednostavno, ali i vrlo ilustrativno slika pokazuje koliko danas veina ljudi koristi e-komerc, a da toga nije ni svjesna. Sva kupovina roba iroke potronje obavljena bez klasinog odlaska u kupovinu, mogla bi se na odreeni nain smatrati e-komercom, jer je on toliko duboko uao u nae ivote, da mi to vie i ne primjeujemo. Seminarski rad je bilo vrlo teko uraditi u pogledu literature, u smislu da je ima previe i ne moe se jednostavno odrediti koja je najbolja, kada sve u principu govori o istoj stvari. Na razliitim mjestima, ali vrlo slino se govori o vrstama e-komerca, te se navode isti primjeri i kod elektronskog plaanja, elektronskog bankarstva, online trita rada, trita nekretninama i slinim stvarima. Nadamo se da smo uspjeli na dobar nain izdvojiti bitne predmet u okviru kojeg izuavamo e-trgovinu, odnosno onoliko injenica koje se trae za nivo obrazovanja na kojem smo mi.

stvari za pripremiti


3



ELEKTRONSKA TRGOVINAElektronska trgovina (E-trgovina; ecommerce ili skraeno EC) predstavlja kupovinu i prodaju dobara i usluga, kao i transfer novanih sredstava pomou digitalnih komunikacija. To ukljuuje kupovinu i prodaju proizvoda i usluga putem World Wide Weba i Interneta, transfer elektronskih novanih sredstava, smart kartica, digitalne gotovine i svih drugih naina poslovanja putem digitalnih mrea. Sticanje dobara i usluga na elektronski nain zahteva razradu i implementiranje najrazliitijih procesa. Prije nego to se pojedina narudba moe izvriti, kompletna infrastruktura mora biti u stanju da je obradi i proslijedi, zatim, potrebno je uspostaviti ugovorne odnose izmeu subjekata u procesu, te izraditi i povezati katalog sa svim dobrima koja se mogu naruiti. Nakon to se narudba primi, potrebno je narueno dostaviti, izdati fakturu i naplatiti. Za vrijeme cijelog procesa kupac mora biti informisan o tzv. trenutnom statusu svoje narudbe. Konano, od prodavca (dostavljaa) se oekuje da finalizira proces dostavom kupljene robe i proslijeivanjem informacija o obavljenoj usluzi.

eBusinessIBM je 1998. godine stvorio pojam eBusiness koji je postao veoma esto koriten, zahvaljujui IBM-ovim globalnim marketinkim kampanjama. Njegova definicija je: Transformacija kljunih poslovnih procesa kroz koritenje internet tehnologija 1. U principu se moe rei da elektronsko poslovanje u stvari predstavlja koritenje informacionih i komunikacionih tehnologija za podrku odvijanju poslovnih transakcija koje je podrano trendovima ka - globalnom umreavanju i globalnoj komunikaciji preko Interneta, analognih i digitalnih telekomunikacionih mrea; - globalnoj standardizaciji komunikacionih tehnologija na bazi otvorenih internet tehnologija i standardnih aplikacija za transfer podataka; - globalnom tritu i globalnoj razmjeni informacionih, prirodnih i drugih resursa. Za razliku od "eBusiness"-a koji prema definiciji obuhvata sve poslovne procese unutar i izvan preduzea, e-trgovina se vie odnosi na komercijalne aktivnosti koje se odigravaju izmeu uesnika na tritu. Pojam "eBusiness" je dakle ire obuhvaen od pojma etrgovine.1

http://www.ibm.com/e-business/whatis.html ("The transformation of key business processes through the use of Internet technologies.")


4



E-commerce topologijePostoje tri vrste mrea koje se koriste za elektronsku trgovinu, u zavisnosti od toga da li se namjerava podrati saradnja sa stakeholdersima (vlasnici, menadment, zaposleni, kupci, dobavljai, vlada, drutvena zajednica), kooperacija izmeu uposlenika ili kooperacija sa poslovnim partnerima. Topologija Internet Obim Globalni Fokus Odnosi sa stakeholdersima Intranet Organizacioni Razmjena informacija i komunikacija meu uposlenicima Extranet Poslovno partnerstvo Uspostavljanje komunikacije u kanalu distribucije


5



VRSTE ELEKTRONSKE TRGOVINEElektronska trgovina je iroko tematsko podruje koje se moe podijeliti na sljedee segmente: B2B (Business-to-business) model elektronske trgovine, u kojem dva ili vie preduzea vre transakcije ili surauju elektronskim putem. Mjeren u novanim izrazima B2B model je trenutno glavni tip e-trgovine. B2C (Business-to-consumers) model elektronske trgovine. Kod ovog modela se na strani prodavaa nalaze preduzea, a na strani kupca pojedinci i domainstva. C2B (Consumers-to-businesses) model elektronske trgovine. U ovom sluaju pojedinac izraava potrebu za odreenim proizvodom ili uslugom, a preduzea se takmie za pruanje najboljeg proizvoda ili usluge kupcu. (kao primjer moeposluiti Priceline.com, gdje potroa navede cijenu a preduzea pokuavaju da je ispune)

Ova podjela uvaava prirodu trinih odnosa, odnosno ko je prodavac, a ko kupac.

B2B (Business to Business) e-trgovina Prije razvoja potroakog trita, tj. sudjelovanja krajnjih potroaa u elektronskoj razmjeni podataka i poslovanju u tom pogledu razvilo se industrijsko trite. Prije pojave cjelokupne e- trgovine (sa svojim modalitetima i mogunostima koje sada prua) pojavilo se B2B trite koje je obuhvatilo nekoliko elemenata: prodaju proizvoda putem mree snadbjevanje/ isporuka CRM online koordinacija kanala distribucije primjenom elektronske razmjene podataka (EDI) upravljanje lancem isporuke i planiranje zaliha saradnja i kooperacija preduzea u proizvodno-prodajnom procesu pojednostavljena komunikacija primjenom e-maila, Intraneta, Interneta Razvoj ovog modela se odvijao kroz tri faze: 1. EDI (Electronic Data Interchange); 2. B2B model elektronske trgovine putem Interneta; 3. elektronska trita (eMarkets).

EDI (Electronic Data Interchange) elektronska razmjena podataka se najeedefinie kao razmjena strukturiranih poslovnih podataka izmeu raunara posebnih preduzea posredstvom standardiziranih poruka koje zamjenjuju tradicionalne dokumente.


6



Pojavom Internet a i njegovom sve masovnijom primjenom dolazi do pojave novih oblika B2B poslovanja. Internet je najvea svjetska mrea raunara koji se za meusobno komuniciranje slue TCP/IP protokolom. Internet protocol ili TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) je protokol koji omoguava komunikaciju izmeu razliitih tipova raunara i mrea. Velike kompanije su u Internetu vidjele ansu da drastino smanje trokove komunikacije sa svojim poslovnim partnerima uz istovremeno pruanje mogunosti saradnje i manjim preduzeima koja do sada nisu mogla da si priute skupa EDI rjeenja.

Elektronska trita predstavljaju Web stranice na kojima veliki broj kupaca iprodavaa na jednom mjestu prezentira svoju ponudu i potranju u odreenoj oblasti, pruajui kupcima nie trokove nabavke uz mogunost kontakta sa novim dobavljaima, a istovremeno pruajui dobavljaima nie trokove prodaje uz mogunost ostvarivanja kontakata sa novim kupcima. Moemo razlikovati sljedee oblike B2B elektronskih trita: horizontalne, vertikalne i regionalne. B2C (Business to Consumer) e-trgovina Najei oblik e-trgovine u kome on-line preduzea pokuavaju da privuku individualne kupce. Udio B2C srazmjerno mali u ukupnoj e-trgovini. U okviru B2C postoji niz podkategorija, kao to su portali, on-line prodavnice, provajderi sadraja, transakcioni brokeri, kreatori trita i provajderi usluga. B2C sistem vam omoguuje: da kupci direktno naruuju putem interneta, automatsko kreiranje e-mail poruka vama i kupcu o primljenoj narudbi, nakon razmjene podataka, narudbe dolaze u Line.Sys gdje se obrauju, kada se narudba odradi, kupac dobiva mail da je roba isporuena, u isto vrijeme, vi automatski kreirate fakturu i otpremnicu, sve se automatski knjii u robno-materijalno knjigovodstvo i glavnu knjigu. Kupac takoer moe vidjeti status svih svojih narudbi, razgledati artikle u vaoj internet prodavnici, vidjeti politike popusta koje su definirane prema njemu, pisati poruke vaoj firmi. Najvanije kategorije B2C modela su: 1. elektronska maloprodaja; 2. elektronske prodavnice; 3. elektronski prodajni centri.

ONLINE USLUGE


7

Seminarski rad: Elektronska trgovina Najvanije online usluge su: 1. usluge bankarstva 2. putovanja 3. trgovina vrijednosnim papirima 4. traenje zaposlenja 5. trgovina nekretninama


Elektronsko bankarstvo Elektronske transakcije su prisutne u naim ivotim ve dosta dugo.Elektronski transfer novca prvi put je obavljen 1960. godine. Primjena raunara u bankarstvu omoguila je pojavu elektronskih transakcija digitalnog tipa.Razvoj elektronskog bankarstva u dananjem smislu rijei zapoeo je krajem ezdesetih i poetkom sedamdesetih godina dvadesetog vijeka. Ideje o novcu evoluirale su sve do konanog shvatanja da je novac samo informacija. U toj tehnologizaciji bankarstva dolo se dotle da se koristi internet umjesto da se formiraju nove strukture. Upotreba interneta je povoljna zbog niskih trokova. Najvei problem u ovom sluaju je nedovoljna sigurnost transakcija koje se obavljaju preko interneta. Zbog toga se velika panja posveuje dizajniranju sigurnosnih sistema. Osnovni sigurnosni servisi su: Tajnost podataka, ostvaruje se ifriranjem, odnosno upotrebom kriptografskih algoritama. Autentifikacija, tj. proveravanje identiteta kojim se korisnik predstavlja. Integritet podataka Obezbjeivanje razmjene finansijskih i drugih podataka izmeu banke i korisnika tako da niko neovlaten ne moe iskoristiti ili izmijeniti podatke. Neporicanje poruka, servis koji sprijeava poiljaoca da porekne slanje i sadraj poruke, odnosno primaoca da porekne prijem i sadraj poruke. Elektronsko bankarstvo se poinje razvijati sa pojavom bankomata. Pored podizanja gotovine, bankomati omoguavaju i polaganje depozita, transfer sredstava na druge raune, plaanje sa drugih rauna i sl. Isto tako je znaajan i razvoj softvera za line finansije, koji omoguava pojedicima da preko linog raunara vode brigu o svom novcu. Ono emu se u okviru elektronskog bankarstva posebno pridaje panja jeste elektronsko plaanje. Imamo dva osnovna modela plaanja putem interneta: Cash-like-kupac plaa prije nego to je kupovina obavljena Check-like-plaanje se obavlja u trenutku kupovine ili po obavljenoj kupovini Osnovna sredstva plaanja su: Elektronski ili digitalni novac Elektronski ekovi Kreditne kartice ifrovane kreditne kartice Potvrda tree strane


8



Najei poslovi koje banke obavljaju na internetu su: Pristup i pregled stanja na raunima korisnika Evidencija svih transakcija Plaanja Transfer novca sa rauna na raun Izmjena informacija Naruivanje ekova Kontakti.

Online trgovina prevoznim i turistikim uslugama Razvoj raunarskih reervacijskih sistema poeo je od udruenja aviokompanija IATA. Danas imamo prisutne viekorisnike raunarske rezervacijske sisteme (Multi User Computerized Reservation Systems) bez kojih se ne moe zamisliti moderno zrakoplovstvo. Samim tim bez toga ne moe na dananjem nivou funkcionisati ni turizam ni ugostiteljstvo. Danas u svijetu postoji dvadesetak razliitih raunarskih rezervacijskih sistema, a 4 su najznaajnija: Amadeus-28,0% Galileo-22,0% Sabre-21,5% Worldspan11,0% To su ogromne baze podataka kojima se moe pristupiti iz svih dijelova svijeta putem telekomunikacijske mree.2

Prednosti su viekorisnikih raunarskih rezervacijskih sistema evidentne: Omoguavaju bolju integraciju i koordinaciju, odnosno globalizaciju zranoga prometa Znaajno poveavaju isgurnost zranoga prometa na svjetskoj razini Sniavaju trokove poslovanja avio kompanija i svih ostalih subjekata u zranome prometu Poveavaju nivo kvalitete usluga i komfora to ih avio kompanije pruaju svojim subjektima

Osnovni nedostaci su: Rast cijena usluga Mnogi raunarski rezervacijski sistemi su pristrani, tj. favoriziraju svoje lanice Internetska prodaja turistikih aranmana U najjednostavnijem obliku, raunarski se rezervacijski sistemi mogu upotrijebiti kao sistem baze podataka koji turistikoj organizaciji omoguuje bolje upravljanje njezinim kapacitetima i nihovu veu dostupnost postojeim distribucijskim kanalima3

2 3

Panian eljko; Elektroniko trgovanje;Sinrgija; Zagreb; 2000.; str. 174 Panian eljko; navedeno djelo; str. 175


9



Na svjetskoj razini najkvalitetnija je ponuda kompanije Expedia. Istiu se i Hotel Discounts koji ima bogatu ponudu raznih popusta i drugih beneficija, te The Trip.com (thetrip.com) koja je orijantisana prvenstveno poslovnim, a ne rekreativnim putovanjima. Online aukcija Aukcije koje se obavljaju putem interneta su specifian nain poslovanja sa stalno rastuim prometom. Ueem na ovakvima ukcijama kupac moe proi povoljnije nego u nekim drugim oblicima poslovanja. S druge strane, prodavac bre doalzi do novca i moe ponuditi apsolutno sve. Aukcija je formalizovana procedura trgovine u kojoj partneri u trgovini postupaju po specifinim pravilima. Aukcionar postupa kao posrednik u ovoj trgovini. Online aukcija predstavlja samo specifian oblik poslovanja4 Najpoznatije internetske aukcijske kue su: eBay-u svakom trenutku nudi prosjeno oko pola miliona artikala, svrstanih u vie od 900 kategorija. Omoguava samo kupovanje od privatnih ponuaa5 Consumer Exchange Network-cjenovne ponude daju prodavai. Imaju dobre poslove u podruju veletrgovine robom iroke potronje First Auction-direkno kupovanje od drabovatelja. Specijalizirana za raunare i opremu, te kunu elektroniku. Poznata po flash aukcijama koje vrlo kratko traju Onsale, Qxl;Ricardi, itd. Online trgovanje kapitalom (online investiranje) Trgovanje kapitalom se obavlja ne berzama vrijednosnih papira. Berza je trgovaka ustanova odnosno specifino organizirano i stalno trite na kojemu se u odreeno vrijeme i po unaprijed tao utvrenim pravilima, uzancama i postupcima trguje odreenom tipiziranom (standardiziranom) robom, novcem, devizama i vrijednosnim papirima, koji su statutom utvreni kao predmet njezina poslovanja.6 Sve su ee situacije u kojima brokeri sjede za raunarom i prate deavanja, hiljadama kilometara udaljeni jedni od drugih a i od same berze. Komuniciraju putem raunarske mree, a njihovi uinci sve manje zavise od tradicionalnih trgovakih znanja i vjetina, a sve vie od vjetine rada s mrenim raunarima.

4

Stanki dr.Rade; Elektronsko poslovanje; Centar za izdavaku djelatnost Ekonomskog fakulteta u Beogradu; Beograd;2007.; str.47 5 Vidi http://www.ebay.com 6 Panian eljko; navedeno djelo; str.163


10



Promjene u berzanskom poslovanju se kreu u pravcu tri glavna trenda7: Odnosi brokera prema berzi poprimaju obiljeja elektronskog trgovanja robom i uslugama, organiziranog, dakako, prema pravilima berzanskog poslovanaja Mijenjaju se odnosi komitenata i brokera, tako to oni vie ne moraju direktno komunicirati, nego to mogu initi razmjenom informacija putem mree Berze se meusobno povezuju raunarskom mreom i globaliziraju. Danas su, primjerice, sve najvee svjetske berze vrijednosnica direktno povezane i njihova mrea posluje tokom 24 sata dnevno Online investiranje ima brojne prednosti, a neke od njih su: Utede u vremenu Komfor Prikupljanje informacija iz vie izvora Utede u trokovima provizija Saradnja s drugim kupcima vrijednosnih papira Uenje i jeftino sticanje iskustva Elektronske berze vrijednosnih papira omoguavaju pojedinanim korisnicima ak i zaobilaenje brokerskih kua pri trgovanju. Dovoljna je registracija na nekoj takvoj berzi. Jedna od najveih internetskih berzi vrijednosnih papira je E*TRADE (www.etrade.com) Online trite rada Internet prua savreno okruenje za ljude koji trae posao kao i za kompanije koje ga nude. Ljudi koji trae zaposlenje imaju priliku da na najbri mogui nain online putem apliciraju za odreena radna mjesta kao i da svoje ivotopise stave na privatne web stranice koje su u sklopu online trita rada (www.posao.ba).

Online trgovina nekretninama Transakcije vezane za nekretnine su idealna oblast primjene elektronske trgovine jer pruaju mogunost direktnog posmatranja mnogih imanja putem ekrana kao i mogunost unosa i potrage za tano eljenim tipom nekretnina to tedi vrijeme i ostavlja slobodu izbora izmeu vie eljenih opcija.

7

Panian eljko; Poslovna informatika za ekonomiste; Masmedia; Zagreb; 2005.; str.294


11



Elektronsko plaanjeSredstva elektronskog plaanja: elektronske kartice digitalni novanici sa elektronskom gotovinom elektronski ekovi plaanje putem potvrde tree strane

Zatita elektronskog plaanja ostvaruje se pomou protokola OFX i SET OFX (Open Financial Exchange): je namenjen razmeni finansijskih podataka izmeu neposrednih potroaa i finansijskih institucija i razmeni poslovnih dokumenata, zatita se ostvaruje pomou digitalnih sertifikata i programa SSL SET (Secure Electronic Transaction): je otvoreni standard koji su razvili MasterCard i Visa, koristi se za plaanje pomou kreditnih kartica, obuhvata kupca, prodavca, sertifikaciono telo i sprovodioca transakcije, kriptografija je pomou programa SSL "Elektronski ekovi" Vremenom mogunosti on-line plaanja proirili su se na direktan transfer novca izmeu rauna u istoj banci a kasnije i na plaanje privatnim licima i firmama. Uz malu nadoknadu banka je slala takozvane "elektronske ekove". Naravno tada je to znailo da je korisnik ispunio podatke o plaanju on-line, a banka onda tampala formular u obliku eka i slala potom odtampani ek na adresu primaoca. Tako je u prvo vreme elektronsko plaanje raznosio lokalni potar na kucne adrese ali progres nije bilo mogue zaustaviti. Naravno, elektronski ekovi su kasnije prerasli u danas potpuno digitalizovanu verziju ali su bas ti pokuaji da se elektronsko plaanje omogui po svaku cenu doveli do savremenih poslovnih reenja. Jeste da su se silom prilika kombinovale savremene tehnologije i tradicionalni papiroloki metodi ali redovi u bankama su se smanjivali na obostrano zadovoljstvo kako bankarskih ustanova tako i njihovih tedia. E-ek je isto to i papirni ek samo je tehnoloki napredniji i moe biti primenjen u irokom dijapazonu plaanja kao i u poslovnim transakcijama. E-ek koegzistira zajedno sa papirnim ekom I drugim sistemima plaanja.


12



E-ek je nezavistan od komunikacionog medijuma.

Smart cards Smart-kartica je kartica u kojoj se nalazi ili mikroprocesor i memorijski ip ili samo memorijski ip s neprogramabilnom logikom. Na kartici koja sadri mikroprocesor postoji mogunost upisivanja podataka, brisanja ili neke druge vrste manipulacije podacima. Kartica koja ima samo memorijski ip moe izvoditi samo predefinirane funkcije. Smart-kartice, za razliku od kartica s magnetskom trakom, sadre sve potrebne funkcije i informacije potrebne za Vau autorizaciju, zbog ega u trenutku transakcije nije potreban pristup udaljenim bazama podataka. Kako biste ih mogli koristiti, na raunalu morate imati instaliran ita smart-kartica. ita, kao i softver potreban za instalaciju itaa na raunalo, korisnik mora kupiti od banke pri registraciji za uslugu. Najee primjene smart-kartica su: kreditne kartice elektronike kartice za Internet bankarstvo kod kodiranih satelitskih programa kao identifikacije u vladinim institucijama kod beine komunikacije kod raunalnih sigurnosnih sustava kod mobilnih ureaja na karticu P2P nain plaanja P2P nain plaanja omoguava bilo kome tko ima e-mail adresu da poalje novac nekom drugom tko takoer ima e-mail adresu. Inicijalizator transakcije preko paypala se mora prvo registrirati na paypal stranicama te zatim prebaciti odreenu svotu novaca na svoj korisniki raun (account). Novani iznos se moe prebaciti direktno sa tekueg rauna banke ili koristei kreditne kartice/ debitne kartice. Primaoc PayPal transfera moe zatraiti ek od paypal a, moe otvoriti svoj korisniki raun ili moe zatraiti prijenos sredstava na svoj raun u banci. PayPal je primjer posrednika u plaanju koji olakava i omoguava svjetsku internet ekonomiju. Elektronski transfer sredstava Elektronski transfer sredstava (engl. electronic funds transfer, wire transfer, njem. Zahlungsverkehr) je prijenos novca izmeu rauna pomou telekomunikacijske i


13



kompjuterske tehnologije, koja omoguuje izravne veze izmeu terminala na prodajnom malotrgovinskom mjestu i kompjutera u bankama. Postoje i sustavi specijalizirani za transakcije s malim svotama (bankomati, kuno bankarstvo). Takvi sustavi su u sve veoj upotrebi u hotelima, restoranima i putnikim agencijama. Elektronski transfer sredstava (EFTPOS-sistem) omoguava da se elektronskim putem vri transfer sredstava sa tekueg rauna kupaca na tekui raun prodavca u momentu obavljanja samog ina kupovine i na kasi prodavnice. To plaanje na kasi prodavca obavlja se pomou tzv. "pametne elektronske" kartice. Rije je o kartici koja sadri mikroipove sa memorijom. Mikroip sadri podatke kao to su: ime i prezime vlasnika kartice, identifikacioni broj, podatke o bankovnom raunu i kreditnom potencijalu vlasnika kartice. Mikroip je zasnovan na "on-line" povezanosti kase u maloprodajnim objektima i kompjutera u bankama. Postupak je sljedei: "1) Deponenti koji imaju ulog kod banke dobijaju specijalne kartice i svaki pojedinac dobija identifikacioni broj, koji je samo njemu poznat; 2) Nakon obavljene kupovine robe u supermarketu, potroa stavlja svoju karticu u otvor terminala, a na dirkama terminala ispisuje identifikacioni broj. Ovo je neophodno da bi se supermarketi i kupci zatitili od zloupotrebe ukradenih ili sluajno nadjenih kartica. Kradljivac ne zna identifikacioni broj i ne moe se koristiti karticom pri plaanju robe; 3) Kupac zati otkucava sumu koju treba da plati. Signal na terminalu obavjetava kasira da je kupovina registrovana; 4) Zahvaljujui elektronskoj obradi podataka, odredjena novana sredstva se u centralnoj banci prebacuju sa rauna kupca na raun supermarketa.

Digitalni novanici engleski: digital wallets analogni klasinim novanicima elektronska jedinica sa identifikacionim podacima korisnika pomou specijalizovanih programa se smeta iznos kojim korisnik slobodno raspolae autentifikacija korisnika upotrebom digitalnih sertifikata ili drugih kriptografskih metoda odlaganje i transfer novanih iznosa siguran proces plaanja

Elektronska gotovina engleski: digital cash jedan od prvih oblika platnih sistema e-trgovine kupac preuzima aplikaciju digitalnog novanika i elektronsku gotovinu, troi ga kod prodavaca koji su spremni da je preuzmu Ekonomski fakultet Univerziteta u Sarajevu 14



trini lider u ovoj oblasti je PayPal, e-pota kao osnova za informisanje evropski sistem je Digi Cash korisnici najee digitalno potpiu nalog za transfer novca sa kreditne kartice u digitalni novanik


15



INOVATIVNI MODELI ELEKTRONSKE TRGOVINEIako je veina panje usmjerena na B2C i B2B modele, inovativni modeli e-trgovine igraju sve veu ulogu u posljednih nekoliko godina. Ti modeli su: 1. 2. 3. 4. 5. 6. e-government m-commerce (mobilna trgovina) consumer-to-consumer e-commerce (EC model potroapotroau) intrabusiness e-commerce (interorganizacioni EC model) business-to-employess e-commerce (EC model preduzeeuposlenicima) i e-learning (elektronsko uenje).

E-government E-government predstavlja koritenje internet tehnologije i e-trgovine radi dostavljanja informacija i javnih usluga graanima, poslovnim partnerima i dobavljaima kao i osobama zaposlenim u javnom sektoru. Ovo je efikasan nain obavljanja poslovnih transakcija izmeu vlade i graana, preduzea i drugih vlada. Svaka civilizirana drava danas stremi ka to boljem prakticiranju demokracije, a s takvim je nastojanjima nastala ideja e-Government (e-vlada), koja se odnosi na upotrebu Internet tehnologija kao svojevrsne platforme za razmjenu informacija te komunikaciju s graanima, a sve u cilju smanjenja trokova, poboljanja unutarnje uinkovitosti, prijenosa podataka javnosti ukratko: u cilju boljeg funkcioniranja demokratske vlasti. Informacijsko-komunikacijske tehnologije (ICT) se ve koriste u raznim vladinim tijelima, no e-Government podrazumijeva neto vii stupanj koritenja naprednih tehnologija kako bi saznanje o tzv. javnim uslugama (public services) postalo poznato irokoj javnosti kojoj su iste potrebne. U jedinstvenom europskom tritu graani Europske Unije mogu se kretati slobodno, neoptereeni granicama, kako iz poslovnih tako i iz privatnih razloga. Stoga, potrebna im je mogunost kako bi bili u stanju saznati sve o javnim uslugama pojedine zemlje lanice EU. Komisija Europske Unije je u sklopu Inicijative i2010 razradila i Akcijski plan za e-Government koji se fokusira na nekoliko glavnih ciljeva. Jedan od njih je da do 2010. godine doslovno svi graani EU imaju omoguen pristup eGovernment portalima njihovih zemalja, ime e se smanjiti administrativni teret, a uinkovitost postati vea. Omoguiti graanima i tvrtkama da od 2010. godine imaju korist od pristupanog, sigurnog i interoperabilnog pristupa javnim uslugama diljem Europe jest takoer jedan od ciljeva Akcijskog plana, kao i jaanje sudjelovanja u demokratskom donoenju odluka.

E-Government aplikacija- DaenetU trenutnoj paleti Daenetovih proizvoda namijenjenih organima uprave su: Ekonomski fakultet Univerziteta u Sarajevu 16



DeFine (softver za budet i finansije organa uprave) Evidencija nekretnina (softver za podrku poslovanja slubama katastra, urbanizma i imovinsko-pravih poslova u opinama) Matini Ured (softver za podrku poslovanja matinih ureda u opinama) PKI-Kapitalne investicije (softver za planiranje kapitalnih investicija u opinama) DANES - software za upravljanje web stranicama Opina

M-commerce (mobilna trgovina) Ovo je scenario upotrebe nove tehnologije za koju se vezuju termini: Mobile Business Mobile E-commerce M-commerce i sl. M commerc je kupovina ili prodaja proizvoda i usluga pomou beinih runih ureaja kao to su beini telefon ili digitalni lini pomonik. M-commerce predstavlja svaku transakciju novane vrijednosti koja je realizirana preko telefonske mree. Mobilni ureaji se mogu prikljuiti na Internet i na taj nain omoguavaju korisnicima obavljanje transkcija sa bilo koje lokacije kupovinu razliitih roba i usluga, pozorinih i prevoznih karata, realizaciju bankovnih transakcija... Prednosti m-trgovine su svakako njene dvije najvanije karakteristike, a to su mobilnost i dostupnost. Generatori budueg razvitka m-commerca Masovno trite mobilne telefonije, Nagli razvitak interneta i e-trgovine, Usavravanje opreme i ureaja za mobilnu telefoniju, Novi principi tarifiranja servisa, Uspjeh u podjeli licenci za UMTS (3G) Consumer-to-consumer e-commerce (EC model potroapotroau) C2C, odnosno consumer-to-consumer je e-poslovanje meu krajnjim kupcima, to jest poslovanje u kojem korisnici prodaju robu drugim korisnicima. Najvei udio u C2C ine on-line aukcije. Neke od ostalih aktivnosti su: razmjena dokumenata pojedincima je pruena mogunost razmjene digitalnih proizvoda (muzika i igrice); usluge vezane za pojedince veliki broj raznih uslunih servisa se nudi putem Interneta, od horoskopa do pravnih i medicinskih savjeta; klasificirano oglaavanje pojedinci su prije prodavali odreene stvari putem oglaavanja u novinama dok je danas sve uestalija upotreba Interneta u te svrhe. Prednosti C2C poslovanja oituju se u tome to je trite veliko, ponuda proizvoda konstantno se mijenja i nema posrednika u poslovanju. Nedostatak ove vrste poslovanja je Ekonomski fakultet Univerziteta u Sarajevu 17



u kontroli kvalitete ponuenih proizvoda, kao i u nepostojeoj garanciji plaanja. Zbog relativno niskih cijena C2C poslovanje najpopularnije je meu mlaom dobnom skupinom populacije, koja jo nema dovoljno veliku kupovnu mo.


18



Primjeriamazon.comNajpopularnija/najpoznatija e-komerc kompanija 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Smiljena po idej Jeff Bezosa 1994 Otvorena u Julu 1995 sjedite u Seattleu, grava Washington poeo je kao online knjiara, iako je ubrzo proirila ponudu, dodajui DVDove, muzike CDove, softver, video igre, elektroniku, garderobu, namjetaj, hranu, igrake i mnogo vie. Amazon je pokrenuo i web-stranice u Kanadi, Ujedinjenom Kraljevstvu, Njemakoj, Austriji, Francuskoj, Kini i Japanu Slogan te firme je ...and you're done etiri odreujua razloga za kupovinu Selekcija (1.1 milion naslova) Pogodnost (bilo kad, bilo gde) Cijena (veliki popusti na bestselerima) Servisi (automatsko naruivanje, praenje i dobijanje informacija o isporuci


19



konzumshop.ba


20



auto-prodaja.ba


21



bbi.bahttp://www.bbi.ba/slike/dokumenti/ELBA-Uputstvo.pdf


22



ZAKLJUAK


23



LITERATURA1. Panian eljko; Elektroniko trgovanje; Sinergija; Zagreb; 2000. 2. Panian eljko; Inernet i malo poduzetnitvo; Informator; Zagreb; 2000. 3. Panian eljko, Strugar Ivan;Primjena raunala u poslovnoj praksi; Sinergija; Zagreb; 2000. 4. Panian eljko; Izazovi elektronikog poslovanja; Narodne novine; Zagreb; 2002. 5. Panian eljko; Poslovna informatika za ekonomiste; Masmedia; Zagreb; 2005. 6. Stanki dr. Rade; Elektronsko poslovanje; Centar za izdavaku djelatnost Ekonomskog fakulteta u Beogradu; Beograd; 2007 7. http://home.bankerinter.net/pond/elektronsko_bankarstvo_-_razvo.html 8. http://www.ibm.com/e-business/whatis.html 9. www.ebay.com 10. www.bbi.ba 11. www.amazon.com 12. www.konzumshop.ba 13. www.auto-prodaja.ba 14. http://www.indmanager.edu.rs/site/pdf/f-1.pdf 15. www.sau.ac.me/E_komerc/IIIcas/trecicas1.pdf 16. wmd.hr/rjecnik-pojmovi-e/web/elektronski-transfer-sredstava/


24

Documents

Seminarski Rad MIS