UNIVERZITET U TUZLI

EKONOMSKI FAKULTET

SMJER MARKETING

Vrste kredita i njihovo knjigovodstveno obuhvatanje

Seminarski rad

Mentor: Dr.sc. Selma Novalija, docent Studenti: Mehmed Memić I-2490/10

Mujezinović Besim I-2740/10

Skulić Kenan I-2743/10

Mević Nejra I-2730/10

Tuzla, novembar 2013.

S A D R Ž A J

UVOD....................................................................................................................................................3

1. BANKARSTVO.................................................................................................................................4

1.1. Pojam banaka..............................................................................................................................4

1.2. Djelatnost banke..........................................................................................................................5

2. KREDITI............................................................................................................................................7

2.1. Pojam kredita...............................................................................................................................7

2.2. Kako nastaje bankarski kredit......................................................................................................8

2.3. Funkcije kredita...........................................................................................................................8

2.4. Vrste kredita..............................................................................................................................11

2.4.1. Kratkoročni bankarski krediti.............................................................................................13

2.4.2. Investicioni krediti banaka..................................................................................................14

2.4.3. Potrošački krediti................................................................................................................14

3. KNJIGOVODSTVENO OBUHVATANJE KREDITA...................................................................16

3.1. Knjiženje dugoročnih obaveza...................................................................................................16

3.2. Primjer knjiženja dugoročnih kredita.........................................................................................17

ZAKLJUČAK......................................................................................................................................21

LITERATURA.....................................................................................................................................22

2

UVOD

Svakodnevno poslovanje je nezamislivo bez upotrebe kredita. Isto tako i potrošnja domaćinstva je uveliko vezana za ovu bankarsku djelatnost, što ovu temu čini dosta zanimljivom i aktuelnom.

Cilj ovog rada jeste da se približi poslovanje banaka kroz obavljanje kreditnih poslova, te da se pojasne i predstave vrste kredita i njihove osnovne karakteristike..

Problem ovog rada jeste utvrđivanje koje to vrste kredita postoje, njihov nastanak, koje su osnovne funkcije kredita, koja je njihova priroda i osnovne odrednice .

Predmet istraživanja se odonosi na utvrđivanje postojećih vrsta kredita, te proces knjgovodstvenog obuhvatanja odnosno knjiženja pojedinih vrsta kredita sa uvidom u njihovu analitiku s osvrtom na praktični prikaz knjženja dugoročnog i kratkoročnog kredita.

U ovom dijelu se još treba naglasiti, da je ovo veoma široko područje za istraživanje, te se nadamo da cemo uspjeti u dovoljnoj mjeri probližiti ovu temu, te na pravi način predstaviti ovaj vid bankarskog poslovanja.

3

1. BANKARSTVO

1.1. Pojam banaka

Banka je finansijska organizacija koja za predmet djelatnosti ima zaključivanje i izvršavanje bankarskih poslova. Banka je pravno lice, ona ima pravnu i poslovnu sposobnost u granicama registrovanog predmeta poslovanja. Banka, kao i druga finansijka organizacija, može imati samo organizacioni oblik akcionarskog društva.

Banke se mogu dijeliti po različitim kriterijumima. S, obzirom na karakter djelatnosti i mjesto u bankarskom sistemu banke se dijele na1:

centralne (emisione) i komercijalne ili poslovne banke.

Centralna banka je posebna finansijska ustanova u monetarnom sistemu jedne zemlje. Osnovna funkcija centralne banke je emisiona fukcija. Centralna banka emituje novčanice i gotov novac i reguliše količinu novca u opticaju. Pored toga centralna banka utvrđuje projekcije monetarne i kreditne politike, brine se o održavanju likvidnosti komercijalnih banaka i drugih finansijskih organizacija, likvidnosti plaćanja prema inostranstvu i vrši i druge poslove koje su joj zakonom povjerene.

Komercijalne banke za predmet svog poslovanja imaju zaključivanje i izvršavanje bankarskih ugovora i drugih bankarskih poslova. Ove banke se također mogu razlikovati prema različitim kriterijumima. S obzirom na karakter poslova kojima se bave komercijalne banke se najčešće dijele na slijedeće vrste i to:

opšte (univerzalne), hipotekarne, založne, depozitne, za kreditiranje izvoza i osiguranje izvoznih poslova.

Banke se mogu javiti i u organizacionoj formi bankarskog konzorcijuma, holding banke i drugim oblicima koji su dopušteni pravom jedne zemlje.

1 http://www.cbbh.ba/files/specijalne_teme_istrazivanja/STI01_07_I%20tema.pdf (pristupljeno 28.11.2013.)

4

Slika br.1: Podjela komercijalnih banaka

1.2. Djelatnost banke

Banka samostalno obavlja djelatnost za koju je registrovana, radi sticanja dobiti. Zakonom je određeno kojim se djelatnostima banka može baviti. Pri tome treba razlikovati:

apsolutne bankarske poslove i  relativne bankarske poslove.

Apsolutni bankarski poslovi su poslovi koje može obavljati samo banka. Druga pravna i fizička lica se takvim poslovima ne smiju baviti. Nasuprot tome, relativne bankarske poslove, uz banke, mogu obavljati i druga lica. 

U apsolutne bankarske poslove spadaju: 

1. primanje svih vrsta novčanih depozita (depozitni posao);2. davanje i uzimanje kredita (kreditni posao);3. devizni, devizno-valutni i mjenjački poslovi;4. izdavanje hartija od vrijednosti i novčanih kartica (emisioni posao);5. čuvanje sredstava i hartija od vrijednosti i upravljanjem njima (depo-posao);6. kupovina i prodaja hartija od vrijednosti (posao s efektima);7. izdavanje jemstva, garancija, avala i drugih oblika jemstava (garancijski posao);8. poslovi platnog prometa, u skladu sa saveznim zakonom.

Druga lica, osim banaka, ne mogu obavljati navedene poslove, izuzev ako za to dobiju posebnu dozvolu Centralne banke. Izuzetno, poslove izdavanja hartija od vrijednosti i novčanih kartica, kao i poslove kupovine i prodaje hartija od vrednosti mogu obavljati i druga lica, što znači da su ovi poslovi po svome karakteru relativni bankarski poslovi.

5

opšte (univerzalne)

hipotekarne

založnedepozitne

za kreditiranje izvoza i osiguranje izvoznih

poslova

Pored navedenih, banka može obavljati i druge poslove kao što su:

posredovanje u trgovini hartijama od vrijednosti; kupovanje i naplata potraživanja; pružanje drugih finansijskih usluga.

Ove poslove obavlja pod uslovima i na način propisan posebnim saveznim zakonom. Po svome karakteru i ovi poslovi su relativni bankarski poslovi. Bliže uslove pod kojima obavlja navedene apsolutne i relativne bankarske poslove, banka utvrđuje aktima svoje poslovne politike. Opšte elemente postupka i minimalni sadržaj dokumentacije za obavljanje ovih poslova propisuje Centralna banka.

Banka može obavljati bankarske poslove i u međunarodnom prometu. Međutim, da bi mogla obavljati poslove platnog prometa sa inostranstvom, kreditne poslove sa inostranstvom, kao i devizno-valutne i mjenjačke poslove u zemlji, banka mora za to dobiti posebno ovlašćenje od Centralne banke, u skladu sa saveznim zakonom kojim se uređuje devizno poslovanje.

Banka ima pravo da u pravnom prometu zaključuje ugovore i vrši druge pravne poslove i radnje u okviru svog predmeta poslovanja. Na taj način je opredjeljena i pravna i poslovna sposobnost banke. Sudbina eventualno zaključenih pravnih poslova preko okvira predmeta poslovanja banke prosuđuje se po opštim pravilima ugovornog prava.

Slika br.2: Vrste bankarskih poslova

6

Apsolutni bankarski posloviprimanje svih vrsta novčanih depozita (depozitni posao);davanje i uzimanje kredita (kreditni posao);devizni, devizno-valutni i mjenjački poslovi;izdavanje hartija od vrijednosti i novčanih kartica (emisioni posao);čuvanje sredstava i hartija od vrijednosti i upravljanjem njima (depo-posao);kupovina i prodaja hartija od vrijednosti (posao s efektima);izdavanje jemstva, garancija, avala i drugih oblika jemstava (garancijski posao);poslovi platnog prometa, u skladu sa saveznim zakonom.

Relativni bankarski posloviposredovanje u trgovini hartijama od vrijednosti;kupovanje i naplata potraživanja;pružanje drugih finansijskih usluga.

2. KREDITI

2.1. Pojam kredita

Kredit predstavlja realnu ekonomsko-pravnu kategoriju, koja podrazumijeva određen dužničko-povjerilački odnos, u kome povjerilac ustupa dužniku pravo korišćenja određenom količinom novca, ili nekim drugim pravom pod određenim uslovima od kojih kao bitni figuriraju kamata, rok, način vraćanja, pokriće.

Dakle, kredit predstavlja sa pravne strane, privremeno odvajanje prava korišćenja, jer povjerilac to pravo ustupa dužniku, a sa ekonomske strane povjerilac ustupa kupovnu snagu (novac) ili upotrebnu vrijednost kada je predmet u pitanju. Elementi koji čine spoljašnju suštinu kredita su povratnost kredita, a kao drugi faktor neodvoljiv od prvog elementa je povjerenje kao pravna sigurnost vraćanja pozajmljenog novca.

U pocetku razvoja kredita postoje zelenaški krediti, cija uloga pored širenja kapitalističkih odnosa, nosi i jednu negativnu komponentu, a to je kamata koja dostiže visinu i do 100% od iznosa kredita i u takvim uslovima potrošna uloga kredita ima primarni karakter.

Na scenu tada stupa Bankarski kredit, čija potrošna uloga ima sekundarni karakter, a centralizovani bankarski kredit zamjenjuje zelenaški.

U takvim uslovima ogleda se prava funkcija bankarskog kredita, a to je prije svega razvoj industrije i prozivodnje. Banke koncentrišu ogromna sredstva stvarajući novčani kapital, čime se ističe njegova društvena uloga koju ćemo najbolje vidjeti u fazama, u sferi reprodukcije i metamorfozama robnog u novčani kapital, i obrnuto.

U kružnom kretanju kapitala dolazi do oslobađanja dijela novčane mase(dohotka). Uloga banke se tada ogleda u tome što se taj slobodni, neutrošeni dio kapitala koncentriše, i u vidu bankarskog kredita taj novac kanališe u privredne tokove. Dakle, banke mobilišu sva raspoloživa novčana sredstva cijeloga društva, a zatim mehanizmima kredita taj novac ubrizgavaju u privredne tokove, kako bi se taj novac mogao opet pretvarati u robu, i kako bi u novom procesu ponovo došlo do odvajanja dijela novčane mase.

Uloga banaka tj. bankarskih kredita ekstenzivno, tumačeno nije samo shvaćena kao ''preradjivača'' neutrošenog novca, već njihova društvena uloga u kojoj se i koncentriše ogromna snaga, potencijal, ogleda se u tome što su to institucije koje su sposobne da se izdignu od stvarnih ušteda društva, i same stvore kreditni novac. Ona svojim mehanizmima stvara, ukida novac, absorbuje depozite.

Tu se ne završava uloga kreditiranja, ona novu snagu ne traži u već postojećem kapitalu, već postojećim resursima. Njegova uloga sada ide još i dalje, zapravo već postojeći razvoj, kredit ne konzervira, ne ostavlja ga na tom nivou, već probija granice trenutnih mogućnosti i osnovicu novog kredita traži u potencijalnom kapitalu.Tada dolazi do ekspanzije kredita, i nova snaga stvara se u procesu multiplikacije kredita i depozita u okviru bankarskog sistema. Ovakvo kreiranje kredita i stvaranje prividnog potencijala i stvaranje vještačke kupovne

7

snage, može biti mač sa dvije oštrice. Do jedne tačke će zaista ići do naglog skoka privredne aktivnost, ali prejakom ekspanzijom to može i biti uzrok nestabilnosti, od kojih kao nezibježna pojava implicira skok inflacije.

2.2. Kako nastaje bankarski kredit

Kretanje novca i kružno kretanje kapitala, predstavljaju osnove na kojima počiva bankarski novac, a samim tim i bankarski kredit.

Kružnim kretanjem kapitala u reprodukciji dolazi do povremenog odvajanja dijela dohotka koji stvara novčani potencijal, spreman da se u jednom trenutku ponovo pojavi u proizvodnom procesu i time omogući novi ciklus kruženja kapitala koji će se na kraju pretvoriti u novčani oblik, uvećan za višak vrijednosti. Akumulirana sredstva, dakle, ne troše se odmah, ona čekaju svoj stepen akumulacije kako bi bila sposobna za dalje reprodukovanje i banke su ti faktori koji svojim mehanizmima kontrolišu potrebu za tako stvorenim sredstvima, jer svako neplansko mobilisanje velikih novčanih masa može ozbiljno narušiti prozivodne procese.

Izvor bankarskog kredita leži i u depozitnom kapitalu klijenata koji ulažu svoja novčana sredstva u banku, pružaju joj na raspolaganje kako bi ostvarili svoj ineteres, tj. kamatu.

Zatim izvor bankarskog kredita nalazimo i u samom kapitalu banke koja raspolaže sopstvenim rezervnim fondovima, zatim kreditnim fondovima, akcionarskim kapitalom.

Sredstva emisione banke također čine aktivu kreditnog fonda, zatim krediti centralne banke u vidu primarnog novca i deviznih sredstava.

Iz svega navedenog novčani potencijal banaka, dijelimo na primarni i sekundarni novac.Monopol stvaranja primarnog novca ima centralna banka i to nazivamo primarnom emisijom, tako da primarni novac predstavlja: gotov novac u opticaju, rezerve poslovnih banaka kod centralne banke itd.

Banke u svom sistemu kreditiranja, uslijed razvijenijeg sistema bezgotovinskog plaćanja, odobravaju kredite iznad iznosa depozitnih sredstava koncentrisanih u bankama. Posljedica toga je udvostrucavanje istih depozitnih sredstava, tako da se ukupni depoziti dijele na stvarne i izvedene tzv. fiktivne.

Upravo u stvaranju fiktivnog novca banke su ti subjekti koji kroz kredtitnu politiku postaju “fabrike novca”, jer samostalno kreiraju i poništavaju novac. Osnovne mehanizme novčanog opticaja nalazimo dakle u kreiranju kreditne politike, a putem nje regulisanje mase kratkoročnih bankarskih kredita.

2.3. Funkcije kredita

Kredit ima brojne funkcije. Njegova uloga je toliko široka da bi bilo neuputno govoriti o kreditu, a zadržati se samo na jednoj oblasti društva u kojoj on ima najviše uticaja. Prije

8

svega, jer nijedna društvena kategorija, odnosno ekonomska ne živi sama za sebe odsječena od realnih tokova datog društva.

Kao što smo već naveli banke raspolažu neutrošenim fondovima raznih grana industrije, privrede, pa i indivudualnog kapitala. Tako razasute novčane mase, koje na terenu makroekonomije nemaju ekonomsku snagu, banke koncentrišu i sjedinjuju u veliku “novčanu silu”, i putem kredita ona postaju “društvena sila” na polju proizvodnih i drugih procesa.

Ako pokušamo da izvedemo neke funkcije kredita, napravili bi slijedeći red koji zavisno od ugla gledanja može biti kako ekstenzivan tako i restriktivan, ali moramo također i znati da se uloga bankarskog kredita i njegova funkcija ne iscrpljuje u nekoliko tačaka.

1. Mobilizacija i koncentracija sredstava,2. Racionalizacija i smanjenje troškova proizvodnje i prometa,3. Usmjeravanje privrednog razvoja,4. Ubrzavanje obrta društvenog kapitala,5. Izjednjačavanje profitnih stopa,6. Odrzavanje likvidnosti, stalnosti, i kontinuiteta reprodukcije,7. Multiplikacija depozitnog novca i stvaranje dodatnog kapitala,8. Uticaj na sve finansijske odnose,9. Razvijanje kontrolne, planske i stimulativne funkcije,10. Rast potrošnje, i uticaj preraspodjele,11. Zamjena gotovog novca u privrednom prometu.

Mobilizacijom i koncentracijom sredstava, u vidu kredita, finansijska sredstva dolaze na mjesta gdje su ona najupotrebljivija, do banaka, koje svojim mehanizmima vrše alokaciju sredstava na mjesta kojima je potrebna takva finansijska injekcija koja je će dovesti do nove reprodukcije uz što manje troškova po jedinici proizvoda.

Kreditna funkcija ogleda se i u smanjenju troškova i prozvodnje i prometa. Racionalizacija faktora, igra ključnu ulogu u ekonomskom planiranju.

Kredit kroz dopunjavanje domaće akumulacije i usmjeravanja ravnomernijeg privrednog razvoja, utiče na razvoje nerazvijenijih područja.

Ovakvo kanalisanje novčanih sredstava ubrzava obrt kapitala i smanjuje vrijeme mirovanja u kome zbog cikličnog kretanja R-N, dolazi do zastoja.

Izjednačavanje profitnih stopa vrši se kroz brži odliv kapitala iz jedne u drugu privrednu granu u procesu reporodukcije.

Kontinuiranost društvene reprodukcije jedan je od glavnih faktora ekonomske stabilnosti. Proizvodnja, raspodjela i potrošnja predstavljaju faktore održavanja likvidnosti, stalnosti reprodukcije svih subjekata, pa samim tim i privrede kao cjeline.

9

Stvaranje dodatnog kapitala za stvaranje zdravijih osnova kada proces pokretanja privrede nije samo trenutna kategorija, već multiplikacijom depozitnog novca, omogućava nastanak fiktivnog kapitala.

Široko djelovanje kredita na sve pore robnih i finansijskih odnosa. Kontrolna funkcija implicira u sebi stabilizaciju procesa raspodjele, utroška sredstava, kontrolisanje rada imaoca kredita, instrumentima emisione politike i selektivne kreditne politike. Također stimulativna funkcija se ogleda u kontroli poslovanja preduzeća.

Rast potrošnje, anticipirane potrošnje, u koje posebno spadaju potoršački i investicioni krediti, ne vezujući se pri tome na štednju i akumulaciju subjekata u privredi. Raspodela je princip vracanja kredita, kao instrument za izvršavanje planskih zadataka, i uticaja na efikasnost proizvodnje.

Uticanje kredita na zamjenu gotovog novca u privrednom prometu, omogućava uštedu gotovog novca, a time i ubrzanog opticaja, smanjenje troškova opticaja, tj. njegova kontrola.

Kredit je pojam koji je u obicnom, a i u ekonomskom životu često prati i riječ kamata. Govoriti o kreditu, a ne pomenuti kamatu bilo bi besmisleno, jer kamata nam daje odgovore na mnoga pitanja. Ova dva instituta također su u korelaciji. Mnoge navedene funkcije bankarskog kredita koje smo naveli, ostvaruju se baš instrumentalizacijom kamate.

Kamata se tretira kao cijena korištenja kreditnih sredstava. Njena visina je jako važna kako bi se ostvarile neke od osnovnih funkcija bankarskog kredita i zato se visina kamate planski utvrđuje.

Slika br.3: Funkcije kredita

10

Funkcije kreditaMobilizacija i koncentracija sredstava,

Racionalizacija i smanjenje troškova proizvodnje i prometa,

Usmjeravanje privrednog razvoja,

Ubrzavanje obrta društvenog kapitala,

Izjednjačavanje profitnih stopa,

Odrzavanje likvidnosti, stalnosti, i kontinuiteta reprodukcije,

Multiplikacija depozitnog novca i stvaranje dodatnog kapitala,

Uticaj na sve finansijske odnose,

Razvijanje kontrolne, planske i stimulativne funkcije,

Rast potrošnje, i uticaj preraspodjele,

Zamjena gotovog novca u privrednom prometu.

2.4. Vrste kredita

Podjela kredita moguća je po slijedećim karakteristikama:

1. Po rokovima na koje su odobreni:- kratkoročni,- srednjoročni i- dugoročni.2. Po obliku osiguranja kredita:- neosigurani i- osigurani.3. Po vrstama kreditora:- bankarski krediti, - državni krediti,- komercijalni,- kredit osiguravajućih društva,- kredit privatnih lica,- konzorcijalni krediti 4. Po vrstama zajmotražioca:- poljoprivredni krediti,- industrijski krediti,- komunalni ( stambeni ),- lični krediti.5. Po vrstama korišćenja:- potrošački krediti, - industrijski krediti, - krediti za formiranje početnih sredstava ( kapitala ) kompanija,- investicioni,- sezonski,- krediti za otklanjanje sezonskih teškoća,- krediti za operacije sa vrednosnim papirima,- uvozni krediti,- izvozni krediti.2

2http://www.nlb.ba%2Fpage.aspx%3Fpid%3DH9sMPp40Ggc%3D%26t%3DKratkoro %25C4%258Dni_krediti&h=LAQHXl9aL (pristupljeno 28.11.2013.)

11

Slika br.4: Vrste kredita

U nerazvijenom ili nedovoljno razvijenom tržištu novca, kamate i tržištu kapitala, banke su u potpunosti preuzele ulogu kreditiranja i finansiranja reprodukcije.

Prema izvorima ( sredstvima ) iz kojih se odobravaju i vremenu na koje se daju krediti se dijele u našem bankarskom sistemu na:

o kratkoročne,

o investicione ili dugoročne, i

o potrošačke kredite.

12

Podjela kredita

Po rokovima na koje su odobreni:kratkoročni,srednjoročni idugoročni.

Po obliku osiguranja kredita:neosigurani iosigurani.

Po vrstama kreditora:bankarski krediti, državni krediti,komercijalni,kredit osiguravajućih društva,kredit privatnih lica,konzorcijalni krediti

Po vrstama zajmotražioca:poljoprivredni krediti,industrijski krediti,komunalni ( stambeni ),lični krediti.

Po vrstama korišćenja:potrošački krediti, industrijski krediti, krediti za formiranje početnih sredstava ( kapitala ) kompanija,investicioni,...

Isto tako se može govoriti o:

kreditima iz emisije, i kreditima iz akumulacije ( štednje ).

Krediti iz emisije su kratkoročni ( emisije centralne banke i i krediti iz depozitnih sredstava banaka ), a krediti iz akumulacije dugoročni.

2.4.1. Kratkoročni bankarski krediti

Kratkoročni krediti se mogu odobravati privrednim organizacijama na bazi depozita po viđenju, kredita dobijenih od Centralne banke i drugih poslovnih banaka. Radi se o kreditiranju koje se odobrava za rok od godinu dana. Ovim kreditima se primarno i u najvećem stepenu deluje na količinu novca ( novčanu masu ) i likvidnost privrede.

Kratkoročni bankarski krediti se obično odobravaju za slijedeće namjene:

Za promet roba u međufaznoj realizaciji Za sezonske zalihe gotove robe i repromaterijala Za zalihe robe pripremljene za izvoz Za izvanredne zalihe Za određene poslove

Kredite za promet robe banke odobravaju privrednim organizacijama za prodatu, a neplaćenu robu, a trgovinskim organizacijama za kupljenu, a neplaćenu robu.

Kredite za promet robe ne mogu koristiti krajnji potrošači. Banke ne smiju odobravati kratkoročne kredite za pokriće gubitaka, za nekurentne zalihe robe itd. jer se tada radi o

13

Za promet roba u međufaznoj realizacijiZa sezonske zalihe gotove robe i repromaterijalaZa zalihe robe pripremljene za izvozaZa izvanredne zaliheZa određene poslove

Kratkoročni bankarski krediti

Kreditiranje privrednih i drugih subjekataInvesticioni

krediti banaka

Daju segrađanima radi podsticanja potrošnje i regulisanja zaliha određenih vrsta proizvoda.

Potrošački krediti

deficitnom finansiranju. Takve potrebe se mogu finansirati samo na bazi investicionih sredstava.

2.4.2. Investicioni krediti banaka

Investicioni krediti obuhvataju redovno sve kredite, odobrene na osnogu sredstava kod banaka koja potiču iz raspodjele nacionalnog dohodka. Osnova im je akumulacija. Ovaj oblik kredita ima dugoročni karakter.

Iz ovih sredstava je dozvoljeno bankama da kreditiraju finalnu potrošnju, ali se u tom slučaju ne radi o deficitnom finansiranju reprodukcije. Banke mogu investiciono kreditirati i druge poslovne banke.

Investicione kredite banke mogu odobravati iz sledećih izvora:

Novčanog dijela fondova banaka Oročenog depozita kod banaka sa rokom dužim od jedne godine ( stanovništva,

privrednih i drugih subjekata...) Investicionih sredstava, pribavljenih kod drugih poslovnih banaka u zemlji Investicionih sredstava pribavljenih kod drugih finansijskih institucija u zemlji i

inostranstvu, Udruženih sredstava akcionara, preko banaka,  Akcionarskog kapitala banke i dr.

Sva ova sredstva formiraju investicioni potencijal banke, a on se može koristiti i za kratkoročno kreditiranje privrednih i drugih subjekata. Banke mogu investicione kredite odobravati iz kratkoročnih depozita, što je poznato kao proces ročne transformacije sredstava. Pri tome moraju strogo voditi računa o bilansnoj ravnoteži u prilivu i odlivu sredstava, jer u protivnom mogu lako doći u zonu nelikvidnosti i nesolventnosti.

2.4.3. Potrošački krediti

Potrošački krediti se odobravaju uglavnom na osnovu formiranih štednih uloga kod banaka. Pod potrošačkim kreditima se podrazumevaju krediti koji se daju građanima radi podsticanja potrošnje i regulisanja zaliha određenih vrsta proizvoda. Po svom karakteru ovo su krediti koji spadaju u finalnu potrošnju i ne mogu se odobravati iz depozita po viđenju, isključivo na bazi investicionih sredstava ( štednje ) kod banaka.

Ovdje spadaju slijedeća sredstva: slobodni i oročeni štedni ulozi, sredstva fondova banaka, oročeni depoziti i sredstva prikupljena izdavanjem obveznica.

Osnovni elementi kojima se reguliše ponašanje potrošačkih kredita su sledeći:

Dužina rokova otplate ( vraćanja ) kredita. Na primer: za kupovinu industrijske robe 24 meseca, za kupovinu uglja 10 meseci, za kupovinu automobila 30 meseci...

14

Učešće korisnika kredita u gotovom. Kreće se na primjer od 10-20% iznosa kredita. Kamatna stopa ( koja je promjenljivog karaktera ) Namjene za koje se daju krediti.

Svi nabrojani uslovi kredita mogu se menjati , u zavisnosti od kretanja i stanja privrede, odnosno ciljeva tekuće ekonomske politike. 

Ukoliko treba da se stimuliše potrošnja i podstakne ekonomski rast ( konjuktura ), uslovi kredita se liberalizuju, u obrnutom slučaju - uslovi se pooštravaju.

Potrošački krediti kako u svim zemljama, tako i kod nas , postali su izuzetno efikasan instrument regulisanja tražnje i potrošnje sektora stanovništva. 

Osnovna uloga ovog oblika kredita ogleda se u slijedećem:

Djeluje na tražnju i potrošnju, Reguliše tempo proizvodnje i potrošnje,  Uravnotežuje robno-novčane odnose, Stabilizaciono djeluje, Deluje na promjene strukture potrošnje, a time i strukturu proizvodnje, Socijalno djeluje Redistributivno djeluje.

Potrošački krediti omogućavaju formiranje potrošnje, bez obzira na formiranu ličnu štednju građana, a to opet omogućava formiranja određenog nivoa potrošnje - bez obzira na raspoloživi dohodak.

Potrošački krediti omogućavaju proizvodnim organizacijama da povećaju realizaciju , da se oslobode zaliha proizvoda i i da održavaju važan instrument i regulisanju ponude i tražnje na tržištu. Podsticanjem ponude i tražnje oni mogu podsticati privrednu aktivnost.

Bilans ukupnih depozita i kredita sektoru stanovništva jasno pokazuje ogroman suficit depozita, koji na žalost umjesto u proizvodne investicije privrednog sektora uglavnom odlazi na finansiranje javne potrošnje, spekulativne svrhe i odliv u inostranstvo.

Na taj način štednja stanovništva nije u funkciji investicija, podsticanja ekonomskog razvoja i stvaranja novog dohodka bez čega nema nove dodatne štednje ili stvarnog dohodka.

Štednja sektora stanovništva u krizi i padu realnog dohodka uglavnom se formira iz sledećih izvora:

Inflacijom "napuhanog" dohotka, kroz rast cijena, Pripisom sve viših kamata na stare štedne uloge, Špekulativnim ponašanjem i velikim preraspodjelama inflatornog dohodka, Operacijama kursevima valuta Prodajama imovine i dr.

15

Sve to predstavlja "porast" štednje stanovništva izvan rasta realnog dohodka i društvenog bogatstva.

3. KNJIGOVODSTVENO OBUHVATANJE KREDITA

3.1. Knjiženje dugoročnih obaveza

Dugoročne obaveze su one čiji je rok vraćanja duži od jedne godine računajući od datuma uzimanja kredita.

Dugoročni zajmovi su zajmovi primljeni od drugih društava ili građana s rokom vraćanja dužim od godine dana. Oni se prema vrstama zajmova knjiže na analitičkim kontima. Na kontu se knjiži glavnica duga bez kamata.

Anuiteti zajma otplaćuju se u vremenskim intervalima i u iznosima koje se definiraju ugovorom i planom otplate.

Obračunane kamate evidentiraju se kao trošak razdoblja na koje se odnose. Ako je zajmodavac obveznik PDV-a treba u svakom obračunskom razdoblju za plaćanje PDV-a (najčešće mjesečno) ispostavljati račune za kamate sa zaračunanim PDV-om, bez obzira što otplate anuiteta mogu biti u dužim vremenskim intervalima (npr. polugodišnje).

Dugoročne obveze prema kreditnim institucijama su obveze za primljene dugoročne kredite od banaka, osiguravajućih društava i ostalih financijskih institucija.

Obveza za primljeni kredit knjiži se u svoti glavnice bez kamata. Otplata kredita obavlja se u ugovorenim anuitetima prema planu otplate na način da se dio anuiteta koji se odnosi na kamate knjiži na troškove razdoblja na koje se odnose.

Na kamate koje naplaćuju banke i ostale financijske institucije ne obračunava se PDV.

Primljeni dugoročni kredit knjiži se na osnovu izvoda banke zaduženjem Transakcijskog računa, a odobrenjem odgovarajućeg analitičkog konta iz glavne kategorije 810000 - Kapitalni primici. Istovremeno se u Glavnoj knjizi Trezora zadužuje odgovarajući analitički konto iz podgrupe 511120 – Izvori novčanih sredstava, a odobrava odgovarajući analitički konto iz glavne kategorije 410000 – Dugoročni krediti i zajmovi u iznosu primljenog kredita.

Knjiženje otplate anuiteta po dugoročnom kreditu

Na osnovu podataka iz amortizacionog plana, Sektor za upravljanje dugom koji prati dugoročni kredit i o istom vodi pomoćnu knjigu, sastavlja nalog za plaćanje anuiteta, kojim se zadužuje odgovarajući analitički konto iz glavne kategorije 820000 – Kapitalni izdaci, za iznos rate i zadužuje odgovarajući analitički konto iz potkategorije 616000 - Izdaci za kamate, za iznos kamate, a odobrava odgovarajući konto iz potkategorije 331000 - Kratkoročni krediti i zajmovi.

16

Plaćanje anuiteta se vrši u Trezoru i knjiži se na teret odgovarajućeg konta iz potkategorije 331000 - Kratkoročni krediti i zajmovi, a u korist konta 111111 - Transakcijski račun.

Nakon izvršenog plaćanja, Sektor za upravljanje dugom u Glavnoj knjizi evidentira otplatu glavnice, tako što zaduži odgovarajući analitički konto iz glavne kategorije 410000 - Dugoročni kredit i zajmovi, a odobrava odgovarajući analitički konto iz podgrupe 511120 – Izvori novčanih sredstava. Obaveza Sektora za upravljanje dugom je da prati dugoročne kredite kumulativno i subanalitički po kreditoru.

3.2. Primjer knjiženja dugoročnih kredita

Primanje i otplata dugoročnog kredita banke:

1) Preduzeće je primilo od banke 600.000 KM dugoročnog kredita. Kredit se vraća u šest jednakih rata koje se plaćaju šestomjesečno, tj. u vremenu od 3 godine. Kamatna stopa je anuitetska godišnja u iznosu od 12%. Kredit je primljen 9.08.2002.

2) Preduzeće je otplatilo prvu ratu kredita dana 9.02.2003. prema sljedećem planu otplate:

17

3.3. Knjiženje kratkoročnih obaveza

3.3.1. Knjiženje datog kredita

Knjiženje datog kredita3 ili plasmana vrši se tako što se za visinu odobrenog kredita ili plasmana po ugovoru zaduži odgovarajući analitički konto iz potkategorije 822000– Izdaci za finansijsku imovinu, a odobrava konto 311191 - Ostale obaveze.

Po izvršenoj isplati kredita, odnosno prijenosu sredstava na račun primaoca zatvarase obaveza knjiženjem na teret konta 311191 – Ostale obaveze, u korist konta23111111- Transakcijski račun.

Istovremeno se u Glavnoj knjizi evidentira dati kredit iliplasman zaduženjem odgovarajućeg analitičkog konta iz potkategorije 141000–Kratkoročni plasmani za ukupan iznos glavnice, a odobrava konto 511122- Raspored viška prihoda, za isti iznos.

Knjiženje uplata anuiteta kod vraćanja kredita i plasmana

Za ukupan iznos primljenog anuiteta u Trezoru zadužuje se transakcijski račun, a odobrava odgovarajući analitički konto iz potkategorije 813000– Primici od finansijske imovine, za iznos rate i odgovarajući analitički konto iz glavne grupe 721300–Kamate i dividende primljene od pozajmica i učešća u kapitalu, za iznos kamate.

Istovremeno se vrši knjiženje smanjenja potraživanja putem Glavne knjige tako što se zadužuje konto 511122–Raspored viška prihoda, za iznos rate, a odobrava odgovarajući konto iz potkategorije 141000–Kratkoročni plasmani za isti iznos.

Transakcije davanja kredita i plasmana i transakcije povrata anuiteta vrše se preko transakcijskog računa Trezora. Na kontima glavne kategorije 160000–Finansijski i obračunski odnosi sa drugim povezanim jedinicama evidentiraju se potraživanja iz finansijskih i obračunskih odnosa sa drugim povezanim budžetskim jedinicama.

Na nivou Federacije na kontima ove glavne kategorije evidentiraju se obračunski odnosi sa povezanim budžetskim jedinicama koji su proistekli iz internih poslovnih odnosa. Vrijednosno i po vrstama, stanja iskazana na kontima glavne kategorije 160000 - Finansijski i

3 http://www.sogfbih.ba/uploaded/finansijski_okvir/podzakonski/Racunovodstvene%20politike%20za%20federalne%20budzetske%20kor_1.pdf (pristupljeno 28.11.2013)

18

obračunski odnosi sa drugim povezanim jedinicama, kod jednog budžetskog korisnika kao potraživanja, moraju da korespondiraju sa stanjem iskazanim na kontima glavne kategorije 360000-Finansijski i obračunski odnosi sa drugim povezanim jedinicama, kod drugog budžetskog korisnika kao obaveza.

Procedure vezane za transakcije iz internih poslovnih odnosa regulirane su posebnim Uputstvom o procesiranju transakcija iz internih poslovnih odnosafederalnih budžetskih korisnika.

Budući da se obaveze i potraživanja po istom osnovu knjiže kod dva budžetskakorisnika, a zatvaranje tih internih odnosa se vrši u Trezoru, korisnici budžeta su obavezni da interne fakture knjiže i međusobno usklađuju u roku od osam dana od dana ispostavljanja, odnosno prijema fakture.

3.3.2. Knjiženje primljenih kredita

U potkategoriji 331000 – Kratkoročni krediti i zajmovi evidentiraju se primljeni finansijski i robni krediti sa rokom vraćanja do jedne godine, kao i dospjele obaveze po anuitetima dugoročnih kredita4. Krediti iz inostranstva u inostranoj valuti vode se u KM i bilansiraju se po srednjem kursu Centralne banke Bosne i Hercegovine.

Za primljeni zajam u devizama daje se instrukcija banci o konvertovanju deviza u KM. Knjiženje primljenog kredita vrši se tako što se, u modulu Glavne knjige, zaukupan iznos tog kredita zaduži Transakcijski račun, a odobri odgovarajući analitički konto iz glavne kategorije 810000 – Kapitalni primici. Istovremeno se po tom osnovu evidentira obaveza za primljeni kredit tako što se za iznos tog kredita zaduži odgovarajući analitički konto iz podgrupe 511120–Izvori novčanih sredstava, a odobri odgovarajući analitički konto iz potkategorije 331000 - Kratkoročni krediti i zajmovi. Uplatiocu kredita se daje instrukcija o uplatnom računu na koji će se izvršiti uplata.

Po dospijeću obaveze za plaćanje (bilo da se radi o plaćanju anuiteta ili ukupnogduga) vrši se knjiženje anuiteta koji se knjiži tako što se za iznos rate zaduži odgovarajući analitički konto iz glavne kategorije 820000– Kapitalni izdaci, za iznos kamate, zaduži odgovarajući analitički konto iz potkategorije 616000–Izdaci za kamate, a za ukupan iznos anuiteta odobri analitičko konto iz glavne kategorije 310000- Kratkoročne tekuće obaveze.

Plaćanjem te obaveze od strane Trezora i dobivanja izvoda od banke zatvara se konto iz glavne kategorije 310000- Kratkoročne tekuće obaveze. Nakon toga se putem Glavne knjige u Trezoru vrši knjiženje smanjenja obaveza po kreditu tako što se za plaćeni iznos rate zaduži odgovarajući analitički konto iz potkategorije 331000–Kratkoročni krediti i zajmovi, a odobri odgovarajući konto iz podgrupe 511120–Izvori novčanih sredstava.

Za iznos otplate primljenog kredita, u budžetu Federacije BiH mora se planirati iznos na odgovarajućim pozicijama glavne kategorije 820000 – Kapitalni izdaci.

4 http://www.sogfbih.ba/uploaded/finansijski_okvir/podzakonski/Racunovodstvene%20politike%20za%20federalne%20budzetske%20kor_1.pdf (pristupljeno 28.11.2013.)

19

Ukoliko je kredit primljen u devizama, mogu se pojaviti negativne ili pozitivne kursne razlike. U tom slučaju obavezno je, na osnovu kursne liste, po srednjem kursu Centralne banke Bosne i Hercegovine izvršiti obračun kursnih razlika i za utvrđene negativne kursne razlike, u Glavnoj knjizi zadužiti odgovarajući analitički konto iz podgrupe 511120 – Izvori novčanih sredstava, a odobriti odgovarajući analitički konto iz potkategorije 331000 – Kratkoročni krediti i zajmovi u Glavnoj knjizi, prije plaćanja.

Unos obaveze za plaćanje anuiteta vrši se odobrenjem konta glavne kategorije 310000 - Kratkoročne tekuće obaveze, za iznos anuiteta i kursne razlike, a zaduženjem odgovarajućeg konta iz glavne kategorije 820000 –Kapitalni izdaci za iznos glavnice, odgovarajućeg konta glavne potkategorije 616000 – Izdaci za kamate za iznos kamata i konto 613831 – Izdaci za negativne kursne razlike, za iznos kursne razlike.

Po izvršenom plaćanju u Trezoru, a na osnovu izvoda banke zatvara se konto glavne kategorije 310000 - Kratkoročne tekuće obaveze. Nakon toga se putem Glavne knjige u Trezoru vrši knjiženje smanjenja obaveza po kreditu tako što se za plaćeni iznos rate i kursne razlike zaduži odgovarajući analitički konto iz potkategorije 331000 - Kratkoročni krediti i zajmovi, a odobri odgovarajući konto iz podgrupe 511120 – Izvori novčanih sredstava.

Kod pozitivnih kursnih razlika, prije unosa obaveze za plaćanje anuiteta, u Glavnoj knjizi se zadužuje odgovarajući analitički konto iz potkategorije 331000 – Kratkoročni krediti i zajmovi, a odobrava konto 191211 – Razgraničene kursne razlike.

Na kraju godine, prije zaključnih knjiženja, Sektor za upravljanje dugom ispostavlja nalog za knjiženje kojim vrši prijenos salda konta 191211 – Razgraničene kursne razlike na odgovarajući konto iz podgrupe 511120–Izvori novčanih sredstava.

20

ZAKLJUČAK

Na osnovu navedenog možemo zaključiti da je banka finansijska organizacija koja za predmet djelatnosti ima zaključivanje i izvršavanje bankarskih poslova. Banka je pravno lice, ona ima pravnu i poslovnu sposobnost u granicama registrovanog predmeta poslovanja.

Banka, kao i druga finansijka organizacija, može imati samo organizacioni oblik akcionarskog društva. U drugom dijelu ovog rada predstavljeni su krediti , njihove vrste kao i osnovne funkcije.Kredit predstavlja realnu ekonomsko-pravnu kategoriju, koja podrazumijeva određen dužničko-povjerilački odnos, u kome povjerilac ustupa dužniku pravo korišćenja određenom količinom novca, ili nekim drugim pravom pod određenim uslovima od kojih kao bitni figuriraju kamata, rok, način vraćanja, pokriće.

Kada je u pitanju podjela kredita , moguća je po slijedećim karakteristikama: po rokovima na koje su odobreni, po obliku osiguranja kredita, po vrstama kreditora, po vrstama zajmotražioca, te po vrstama korišćenja. U zadnjem dijelu rada je obrađeno knjigovodstveno obuhvatanje kredita , te je primjerom knjiženja dugoročnih kredita približen cijeli proces knjiženja.

LITERATURA

21

Knjige:

1. Omerhodžić S., Finansijski menaadžment, Prvo izdanje, d.o.o. Harfo-graf, Tuzla, 2007.

2. Megis F.R.I.W., The basis for business decisions,d.o.o.Mate ,Zagreb,1999.

3. Rose P.S.,Menadžment komercijalnih banaka ,d.o.o.Mate,Zagreb, 2003.

4. Grupa autora , Moderni novac i bankarstvo, d.o.o. Mate,Zagreb,1997.

Internet:

1.http://www.sogfbih.ba/uploaded/finansijski_okvir/podzakonski/Racunovodstvene%20politike%20za%20federalne%20budzetske%20kor_1.pdf

2. http://www.cbbh.ba/files/specijalne_teme_istrazivanja/STI01_07_I%20tema.pdf

3. http://banke.online.rs/krediti.htm

4. http://www.nlb.ba%2Fpage.aspx%3Fpid%3DH9sMPp40Ggc%3D%26t%3DKratkoro%25C4%258Dni_krediti&h=LAQHXl9aL

22