Şehit'ten Kale'ler - 6. Sayı

www.canakkalesavaslari.net fiEH‹T’ten KALE’ler

ÖNSÖZ

Merhaba sevgili okur;Şehitten Kaleler dergimizin yeni bir sayısıy-

la yine huzurundayız. Bu sayıyı çıkarmaktazorlandığımızı itiraf etmeliyim. Daha doğrusuzorlandığımız nokta içerik olarak değil bilakiszaman olaraktı. Öğrenci topluluğumuz(ÇSATT) yine boyundan büyük bir işe kalkış-tı ve yine başardı. Bu yıl Şehitler Haftası’ndatüm şehitlerimizin önünde, arkasında, yanın-da kale gibi durduğunu gösterdi. Hafta başın-da (17 Mart 2009) "18 Mart Deniz Zaferi" pa-neli düzenledi ve panele gönderilen bildirilerikitap haline getirdi. Tabii bu arada İl TelekomMüdürümüz Sn Erhan Kaya beyefendi de eşsizdesteğiyle Topluluğumuzun Hızır’ı oldu. Hu-zurunda bir kez daha teşekkürlerimizle…

Sevgili okur; ÇSATT’ ı artık tanımayan kal-madı ama ben bir kere daha belirteyim. Butopluluk öğrencilerden oluşmakta ve o öğren-ci kardeşlerimiz buraya ilimize -ecdâdınınizinden- yüce bir gayeyle (öğrenim amacıyla)gelmişler. Burada öğrenim gördükleri süreiçinde de geçmişlerini merak ederek -Çanak-kale adının efsûnundan olsa gerek- ÇanakkaleSavaşları’nın tozlu sayfalarını karıştırmayabaşladı. Buraya gelmeden önce kendisine bu-rayla ilgili anlatılanları yeterli bulmadı ve ken-dince araştırmaya, çevresine de etkili bir şekil-de anlatmaya çalıştı. Bu güne kadarki yaptıkla-rı da bunun örneğidir. Geçen beş yıllık süredeyaptıkları, gelecek yıllarda yapacaklarının gös-tergesi oldu. ÇSATT artık panel düzenliyor, ki-tap basıyor, ülkemizin dört bir tarafına Şehit-ler Haftası etkinliklerine davet ediliyor. Gide-mediği yerlere malzeme gönderiyor.

Kısacası sevgili okur; ÇSATT, ilimizi ve üni-versitemizi en iyi ve lâyık olduğu şekilde tem-sil ediyor. Yolun ve bahtın açık olsunÇSATT…

Okt. Niyazi SEZENAkademik Danışman & Editör

1

‹ ç i n d e k i l e r

‹çindekiler, Künye , Önsöz . . . . . . . . . . . . . . . . 1Hakk›m›zda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Umut Dolu Bekleyifl,Yanl›fl bir Karar,Hazin bir Son MESUD‹YE . . . . . . . . . . . . . . . 3Gökyüzünün Çelik Kanatlar› . . . . . . . . . . . . . . 7Kaçi Mehmet Vehip Pafla . . . . . . . . . . . . . . . . . 11Tarihin En Pahal› Kahvalt›s› . . . . . . . . . . . . . . .15Mareflal Fevzi Çakmak . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19Bo¤az›n Fedaileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21Çanakkale’de Anadolu Müdafaas› . . . . . . . . . .25Sonun Bafllang›c› Suvla . . . . . . . . . . . . . . . . . .27Eve Dönüflün Hikayesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30

ÇANAKKALE ONSEK‹Z MART ÜN‹VERS‹TES‹Çanakkale Savafllar› Araflt›rma ve Tan›tma

Toplulu¤u

fiEH‹T’ten KALE’ler

SahibiÇanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi

Çanakkale Savafllar› Araflt›rma ve Tan›tmaToplulu¤u Ad›na

Rektör Prof. Dr. Ali AKDEM‹R

Genel Yay›n Yönetmeni ve EditörOkutman Niyazi SEZEN

Yaz› ‹flleriAhmet Vural ÖZTEC‹K

Yay›n KuruluOkt. Niyazi SEZEN, M. Onur YURDAL, A.Vural ÖZTEC‹K, Serçin ERDO⁄AN, Esra

GÖRMÜfi, Gülser YALÇINKAYA, Gül Ç‹FTÇ‹,Bahriye BULUT, Yasemin BOZKURT, Harun

Erdem AKMAN,Yasemin TOPRAK

‹nceleme KuruluOkt. Niyazi SEZEN, Mustafa Onur YURDAL, A.

Vural ÖZTEC‹K

Foto¤raflarOkt. Niyazi SEZEN, M. Onur YURDAL,A. Vural

ÖZTEC‹K

www.canakkalesavaslari.netfiEH‹T’ten KALE’ler

Çanakkale Savafllar› Araflt›rma ve Tan›tmaToplulu¤u Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesibünyesinde kurulan 126 ö¤renci toplulu¤unun enaktif olanlar›ndan biridir.

Toplulu¤umuz, 18 Nisan 2003'te Kurucu Baflkan Ahmet YURTTAKAL önderli-

¤inde,Ramazan MOZ, Kadir TEKEREK, Y›ld›ray ÇAKAN, Harun ÇET‹N, Suna fiENOL, fiengül KARACA,‹sa GÜÇLÜ Engin ÖZCAN,Halil V. ÇENEL‹, ‹brahim Kas›m KE-

TENC‹, Melike BAYRAK, Hamza ÖZEREN,Firdevs KOLÇAK veAkademik Dan›flman Okt. Mehmet KAPLAN ta-

raf›ndan kurulmufltur. Toplulu¤un kuruluflun-

dan 01.03.2007 tarihinekadar geçen süreç içeri-sinde Akademik Dan›fl-manl›¤›, ÜniversitemizOkt. Mehmet KAPLANhocam›z yürütmüfltür. fiuan ki Akademik Dan›flma-l›¤› üniversitemiz Ö¤re-tim Görevlilerinden Okt.Niyazi SEZEN, Baflkanl›-¤› ise Mustafa OnurYURDAL sürdürmekte-dir.

Ayr›ca toplulu¤umuz Biga ‹dari ve ‹ktisadi Bilim-ler Fakültesine de 2005–2006 ö¤retim y›l›nda bir flu-be açm›flt›r. fiubemizde bu do¤rultuda çal›flmalar›n›devam ettirmektedir.

Topluluk olarak; Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuru-cusu, Anafartalar Kahraman› Gazi Mustafa KemalATATÜRK’ün ilke ve devrimleri do¤rultusunda hare-ket etmek, Aziz Atam›z› ve vatan›, bayra¤›, milleti,dini u¤runa canlar›n› seve seve veren kahraman as-kerlerimizi unutmad›¤›m›z›, unutturmad›¤›m›z› gös-

termek, atalar›m›za olan borcumuzu bir nevi olsunekip çal›flmalar›yla birlikte onlar› yad ederek göster-mek en büyük misyonumuzdur.

ÇANAKKALE SAVAfiLARI ARAfiTIRMA VETANITMA TOPLULU⁄U olarak Çanakkale desta-n›n yafland›¤› ve bir darülfünun gömüldü¤ü bu yerde

yüre¤imiz yetti¤ince onla-r›n an›, iz ve hat›ralar›n›tan›t›p anlatmaya gayretedece¤iz…

ARAfiTIRMAGRUBU Araflt›rma grubumuz,

Çanakkale Savafllar›'n›nbilinmeyen yönlerini arafl-t›rarak, gelece¤imizin ay-d›nl›¤› olan üniversiteligençlerimizi bu konudabilgilendirmeyi amaçl›-yor. Gurup üyeleri ile bir-

likte araflt›rmaya bafllayan gurubumuzun flu an ki enbüyük amac›, Çanakkale Savafllar› hakk›nda bir kitap

ç›karmakt›r.

BASIN - YAYIN ve HALKLA‹L‹fiK‹LER GRUBU Topluluk bünyesinde

oluflturulmufl olan grup,öncelikli olarak Çanakka-le Savafllar›n› anlatma veortak Çanakkale Savafllar›bilinci oluflturmak içindönemde bir, senede ikidefa ç›karmakta oldu¤u-muz fiEH‹T’ten KA-

LE’ler adl› derginin içeri¤inin haz›rlanmas›, yay›n-lanmas› ve derginin da¤›t›m› konusunda görevlidir.

Bu anlaml› sorumlulu¤un yan›nda grubun bir so-rumlulu¤u da, toplulu¤umuzun yapaca¤› etkinliklerihaber haline getirip bas›n kurulufllar› ile paylaflarak,topluluk etkinliklerinden herkesin haberdar olmas›n›sa¤lamakt›r. Sitemizde görece¤iniz Bas›nda ÇSATTlinkinde görecekleriniz bu grubun emeklerinin ürü-nüdür.

2

HHAAKKKKIIMMIIZZDDAA

Anzak Günlükleri adl› kitab›n tan›t›m›

Kitab›m›z›n kokteyli


3

Grubun son görevi debas›nda Çanakkale Sa-vafllar› ile ilgili yer alanhaberleri takip ederek,kendi etkinlik haberleri-miz ile beraber arfliviniyapmak.

B‹L‹fi‹M GRUBUToplulu¤umuza ait

olan flu an ki web sitesi-nin içeri¤ini düzenlemek,siteyi güncelleyerek üye-lerimizin yap›lan faali-yetlerden haberdar olma-

lar›n› sa¤lamaktad›r. Ayr›ca yapm›fl oldu¤umuz fa-aliyetlerin sizlerle paylafl›lmas›n›

sa¤lamak.

FOTO⁄RAFÇILIKGRUBU Toplulu¤umuzun Foto¤-

rafç›l›k Grubu, Çanakkale sa-vafllar› s›ras›nda çekilmiflolan foto¤raflar› toplayarakbir arfliv oluflturmak. Ayr›cayap›lan etkinliklerde çekilenfoto¤raflar›m›z› yapm›fl oldu-¤umuz standlar›m›zda sergi-lemek.

‹NG‹L‹ZCE GRUBUÇanakkale Savafllar› s›ra-

s›nda tutulan, ‹ngilizce belge-leri (subay günlükleri, asker mektuplar›, vb...), dahasonra komutanlar›n ve muhabirlerin yazm›fl oldu¤u ki-tap, makale gibi yaz›lar› Türkçe'ye çevirerek yabanc›-lar›n gözüyle Çanakkale Savafllar›’na ›fl›k tutmaya ça-l›flmaktad›r.

OSMANLICAGRUBUÇanakkale Savafllar› s›-

ras›nda tutulan Osmanl›cabelgeleri(subay günlükleri,asker mektuplar› vb...), da-ha sonra komutanlar›n vemuhabirlerin yazm›fl oldu-¤u kitap, makale gibi yaz›-lar› araflt›r›p Türkçe'ye çe-virerek güvenilir bilgiyi el-de etmeye çal›flmaktad›r.

fi‹‹R GRUBU fiairlerimizin dizeleriyle ölümsüz k›ld›¤› savafl›,

çeflitli fliir dinletileri düzenleyerek, fliirsel bir dille an-latmaya çal›flmaktad›r.

T‹YATRO GRUBU Çanakkale Savafllar›'yla

ilgili olaylar›, bir nevi olsun

atalar›m›z›n yaflam›fl oldu¤u

zorluklar› ve yapt›klar› kah-

ramanl›klar› tiyatro sahnesi-

ne uyarlayarak seyircilerimi-

ze o atmosferi yaflatmakta-

d›r.

Toplulu¤umuz bünyesin-

de oluflturmufl oldu¤umuz

guruplar›m›zla birlikte amac›m›z olan; "ÇANAKKA-

LE SAVAfiLARI'NI ARAfiTIRIP TANITMAK" do¤-

rultusunda çal›flmalar›m›z› sürdürmekteyiz.

Genel fiehitlik ziyaretimiz

10 Kas›m 2009 An›tkabir Ziyaretimiz Çanakkale Hava Savafllar› Paneli

18 Mart Paneli’nin Aç›l›fl›


Mesudiye Z›rhl›s› Firkateyn-i Hümayunu’ nun yap›m›genç bir flehzadenin hayallerinde, bir tutkuyla bafl-

lam›flt›. Genç flehzade saray›n önünden geçen gemileribüyük bir heyecanla seyretmekte ve resimlerini çiz-mektedir. fiehzade bununla da yetinmeyip "fiaikiSadi" adl› yat›ylaMarmara’ ya aç›-l›p burada bah-riyelilerle soh-bet ediyor ade-ta hayalleriniyafl›yordu. Buflehzade Abdü-laziz’ den bafl-kas› de¤ildi.

Abisi Sultan Abdülmecit’in ölümünden sonra tahta, Sul-tan Abdülaziz 25 Haziran 1861 tarihinde 32 yafl›nda geçer.Art›k denizcilik ile ilgili hayallerini gerçeklefltirme zaman› gel-mifltir. Vakit geçirmeden harekete koyulur. Yeni z›rhl›lar, yenitersaneler infla ettirir. Tersanelere bizzat kendisi gider tersa-nelerin geliflimi için yap›lan çal›flmalar› gözlemler. Yeni padi-flah›n tek iste¤i güçlü bir donanma güçlü bir Osmanl› devletioluflturmakt›r. Nitekim öyle de olur, nerdeyse bütün yaz›l›kaynaklarda Abdülaziz dönemindeki (1861-1876) Osmanl›Donanmas›n›n dünyan›n ikinci veya üçüncü donanmas› ol-du¤undan bahsedilir.

Art›k Abdülaziz düflünülen büyük z›rhl›lar›, firkateynleriyapt›rmakt›r. Bu düflünceyle ‹ngiltere, Fransa ve Avustral-ya’ya z›rhl›lar, firkateynler siparifl edilmiflti. Bunlardan biride ‘Mesudiye Z›rhl› F›rkateyn-i Hümayunu’dur.

1871 y›l›n›n a¤ustos ay›nda gemi siparifli için görüflme-lere bafllan›r. 30 Temmuz 1872 y›l›nda ‹ngiltere’de Thomas‹ron Works adl› firmayla görüflülüp anlafl›l›r. GörüflmelereOsmanl› devletini temsilen Faik Bey kat›l›r. Ve z›rhl›n›n si-parifli verilir. Bu geminin ad› "Mesudiye Z›rhl›s› F›rkateyn-iHumayünü’dür."

‹mzalanan kontrat gere¤i Mesudiye’nin inflas› 30 Tem-muz 1872 tarihinde bafllayacak 27 ayl›k sürede yap›lacak-t›r. Yani gemi 30 Ekim 1874 y›l›nda teslim al›nacakt›r. Bugeminin inflas›n›n gecikmesi için anlaflmaya cezai hükümkoyarlar. Teslim tarihinde bitirilemezse flirket her ifl günüiçin 15 ‹ngiliz poundu ödeyecekti. Osmanl› devleti ise Me-sudiye’nin inflas›, suya indirme ve donatma için 413.600 ‹n-giliz poundu ödeyecek bu para 11 taksit halinde ödenecek-ti. Geminin inflas› sürerken belirtilen tarihe yetifltiremeyece-¤ini anlayan firma ilgili ceza maddesini tan›mad›¤›n› ayr›ca6. taksitin henüz ödenmedi¤ini belirtir. Osmanl› devleti ise omaddedeki hükümlerin geçerli oldu¤unu kald›ramayaca¤›n›ödemeleri ask›ya alabilece¤ini belirtir. Durum iyice kar›fl›rfirma ödemelerin gecikmesi halinde inflan›n duraca¤›n› teh-dit eder. Sonunda anlaflma sa¤lan›r. Geminin teslim tarihi31 Mart 1875 olarak belirtilir. Bütün gemi ifllerini yak›ndantakip etmesi için 27 Haziran 1874 de Mesudiye gemisineAlbay Mehmet Bey atan›r.

Ve Mesudiye z›rhl›s› 29 Ekim 1874y›l›nda ‹ngiltere’den denize indirilir. Se-limiye f›rkateyni vekâletinde ‹stanbul’agetirilir. ‹nfla edildi¤i dönem itibariyleMesudiye’den daha büyük tonajl› birgemimiz yoktu. Mesudiye z›rhl›s› Sul-

tan Abdülaziz’in hayallerinisüsleyen bir savafl ge-misiydi. Bu yüzdenona dair hiçbir mas-raftan kaçmam›flt›.Ne ‹ngiltere’de nede Fransa’da Mesu-diye benzeri bir ge-

mi yoktu. Mesudiyeflimdi devletin gücünün bir simgesiydi.

Abdülaziz, bir sabah özlemle bekledi¤i, u¤runa emeklersarf etti¤i Mesudiyesi’nin toplar›n›n Dolmabahçe saray›nado¤ru çevirdi¤ini gördü. 30 May›s 1876 Cuma günü Harbiyemektebi kumandan› Süleyman Pafla, iki tabur asker ve mek-teb-i harbiyenin 300 kadar talebesi Dolmabahçe saray›n›basar. fieyhülislam’›n fetvas›yla saray karadan ve denizdenkuflat›lm›flt›r. Amaç Abdülaziz’i tahttan indirmektir. O gün Ab-dülaziz özel eflyalar›n› bile almas›na f›rsat verilmeden Top-kap› saray›na götürüldü. Art›k yeni padiflah V.Murat’t›.

Abdülaziz daha sonra Topkap› Saray›’nda daha fazlakalamayacak ve 2 Haziran 1876’da Fer’iye Saray›’na nak-lini isteyecektir. Naklinden sonra 4 Haziran günü bileklerikesilmifl olarak odas›nda bulunur. Devletin bafl›na gelenyeni hükümdar V. Murat’›n saltanat› uzun sürmez. Ak›l sa¤-l›¤›n›n iyi olmad›¤› gerekçesiyle tahttan indirilir yerine mefl-rutiyet sözü veren 2. Abdülhamit getirilir.

BALKAN HARB‹ ve MESUD‹YE

Balkan Savafl›’nda Mesudiye di¤er savafl gemileriyleberaber önce Çatalca hatt›n›n savunmas›na kat›ld›. Mesu-diye’nin düflman saflar›na ve siperlerine sallad›¤› 15’lik ve24’lük mermiler ve flarapneller, Bulgarlara zor anlar yaflat-m›fl di¤er yandan manen ve maddeten kötü durumda olanordunun manevi kuvvetini yükseltiyordu. Tam isabetler al-d›kça sahilden iflaretle gemilere "Yafla Mesudiye", "Var oldonanma" diye tezahüratlar yükseliyordu. Ve Bulgarlar ça-talca önünde ma¤lup edildi.

I.Balkan Harbi’nde Mesudiye donanman›n harp niza-m›nda üçüncü gemisiydi, önünde Turgut Reis, arkas›ndaAsar-› Tevfik vard›.

II.Balkan Harbi’nde nizamda sonuncu gemiydi. Muhare-be sonras›nda geri dönüldü¤ünde rehber gemi olarak görevyapt›.

Savaflta kullan›lan bu önemli gemilerimize ra¤men yan-l›fl taktikler nedeniyle Bulgarlara karfl› kazand›¤›m›z bafla-

4

UMUT DOLU B‹R BEKLEY‹fi, YANLIfi B‹R KARAR, HAZ‹N B‹R SON:


r›y› Yunanl›lara karfl› kazanamad›k. Birinci savaflta Yunangemisi "Averof" üç geminin üzerine atefl açmas›yla afallad›fakat daha sonra atefl edece¤i yerde atefli kesen donanma-m›z geri döndü. Averof kurtulmufl oldu. Yine ikinci savafltada Averof’taki ‹ngiliz topçular› Barbaros ve Turgut’i isabetliatefllere tutmufltu. "Halbuki donanmadaki ‹ngiliz ö¤retmen-ler at›fl idaresine mahsus usullerle aletlerin kullan›l›fl›n› he-nüz deniz subaylar›na ö¤retmemifllerdi." Oysa bu iki gemiiyi bir taktikle Averof’ un hakk›ndan gelebilirlerdi. Mesudiyebirinci savaflta oldu¤u gibi ikinci savaflta da yara almad›.Mesudiye’de iyi bir at›fl kontrol tertibat› bulunsa ve bu terti-bat düzgün kullan›lsayd›, düflman atefline maruz kalmayanbu gemi rahat rahat atefl edebilir 24’lük mermileriyle isabet-li atefller yapabilirdi.

Balkan Savafl›’ndan sonra gemiler tamir edilirken Me-sudiye’nin büyük toplar›n›n afl›nm›fl oldu¤u görüldü. 24’lüknamlular› ç›kar›ld› yerine tersanede kal›n a¤açlardan yap›l-m›fl iki mükemmel namlu konuldu. "Mesudiye’nin toplar›n›neskilerinden fark› flu idi: Eskiler yakar, yeniler yanard›."

SON GÖREV ÇANAKKALE

Çanakkale Bo¤az›’na3 Kas›m 1914’te yap›lanilk taarruzdan sonra bo-¤az›n savunmas›n› kuv-vetlendirmek için yenitedbirler al›nmas› gerek-ti¤i gerçe¤i ortaya ç›kt›.Bo¤aza tesis edilen ma-y›n hatlar›n›n da korun-mas› gerekti¤i düflünce-sinin yan›nda donanmaKomutan› Amiral Souc-hon flu talihsiz fikri suna-cakt›r: "Mesudiye’nin birtaraf›ndaki toplar›n sökü-lerek sahil bataryas› ya-p›lmas› ve bo¤azda buvaziyette demirleyerekkullan›lmas›." Amiral buteklifini 1 Eylül 1914’te Baflkumandan Vekâleti’ne bildirir.Enver Pafla’da kendisine ulaflan bu teklifi kabul eder veMesudiye 5 Eylül 1914 günü Çanakkale’de Kepez Bur-nu’nun yukar›s›nda Sar›s›¤lar koyuna demirler.

Gemi komutan› Arif Bey ve subaylar› Mesudiye’nin buflekilde kullan›lmayaca¤›n›, bu durumun Mesudiye’nin sa-vafl gemisi olma özelli¤ini kaybettirece¤ini bir raporla CevatPafla’ya bildirdilerse de bu giriflimlerinden bir sonuç alama-m›fllard›r.

24’lük bafl ve k›ç toplar›n›n daha önce tamir için ‹ngil-tere’ye gönderilip ard›ndan savafl›n ç›kmas›yla geri gön-derilmemesiyle denizciler gemideki 7,5lik ve 15lik toplar iledüflman›n 30,5lik toplar›na karfl› konulamayaca¤›n› kara-daki güçlü istihkamlar olmasa ilk at›flta "Yüzer Batarya"düflman gemilerine bir tek isabet sa¤layamadan ve onla-r›n uzun menzilli toplar›n›n atefli alt›nda hiçbir ifle yarama-dan cay›r cay›r yanarak telef olacaklar›n› ve k›y› batarya-lar›ndaki askerlerin de manevi kuvvetlerini sars›laca¤›n›düflünüyorlard›. Oysa toplar›n üç tanesi de¤il de on ikisi

de karaya ç›kar›l›p kurulacak olan MesudiyeBataryas›’na konulup z›rhl› da Nara’ya ya da ‹stanbul’agönderilseydi di¤er bütün bo¤az bataryalar› gibidüflman menzil alan›na girinceye kadar bir süre bekleyipsonra atefl ederek büyük hizmetler yapm›fl olunacakt›.

Bütün bu düflüncelere ra¤men Mesudiye yeni görev ye-rindedir ve bafl›nda Arif Bey de¤il Tahsin Bey vard›r. Ç›kan15lik toplar›n cephaneli¤ini korumak için bafl kömürlüklerekum doldurmufllard›, ç›kar›lan üç topun a¤›rl›¤›na eflit olma-s› ve denge sa¤lamas› için yerlerine kum ve zincirler konul-mufltu. Gemi bafltan demirli ve k›çtan flamand›raya ba¤l›yat›yor ve bir denizalt› hücumuna karfl› sözde fl›pkalarla ko-runuyordu. Bu fl›pkalar› mürettebat Çanakkale’de bir am-bardan ald›klar› eski püskü tellerle kendileri yapm›fllard›

‹NG‹L‹Z B-11 DEN‹Z ALTISININ BO⁄AZA G‹R‹fi‹ ve MESUD‹YE

Bo¤az girifline karakol yapan denizalt›lar Kepez ilerisi-ne kadar olan bölgedeki gemilerin direklerini rahatça göre-

biliyorlard›. Bununla be-raber bir denizalt›n›n bo-¤azda sald›r› yapmas›normal flartlar alt›ndaçok zor görülüyordu. Bo-¤azdaki kuvvetli ak›nt›ve denizalt› bataryalar›-n›n flarj edilmesi için sat-ha ç›kma zorunluluklar›bo¤azda görülmedenilerlemeyi zorlaflt›r›yor-du. Üstelik bu durumTürk sahil bataryalar›,torpidobotlar› ve may›nhatlar›na karfl› savunma-s›z olmay› gerektiriyor-du. Ki bu kimsenin cesa-ret edebilece¤i bir fley-mifl gibi görünmüyordu.Oysa flu da bir gerçektiki 28 Temmuz 1912 ge-

cesi ‹talyan denizalt›s› girilmesi imkans›z gibi görünen birzamanda bo¤aza girmifl ve karanl›kta Kilitbahir önüne ka-dar gelmiflti. Yani Mesudiye’nin flimdiki demirledi¤i yerdenbir hayli içeri girebilmifllerdi. ‹talyanlar›n o tarihte yapt›klar›-n› neden ‹ngilizler 1914’te yapamas›nlar. ‹flte kimsenin ihti-mal vermedi¤i bu olas›l›k k›rk y›ll›k Mesudiye’nin sonu ola-cakt›.

‹ki ay› aflk›n süredir düflman bo¤aza karfl› hiçbir hare-kette bulunmam›flt› ta ki 13 Aral›k 1914 günü B-11 in Mesu-diye’ye sald›r›s›na kadar.

Bo¤azdaki bütün zorluklar› göze alan, bo¤az ile ilgili hertürlü istihbarata sahip Yüzbafl› Norman Holbrook komuta-s›ndaki ‹ngiliz B-11 denizalt›s› 13 Aral›k 1914 günü saat03.30 da Gelibolu taraf›ndaki Ertu¤rul tabyas›na yak›n birmevkiden dal›fl yaparak bo¤aza girmifltir. Bataryalar›n› aza-mi verimle kullanmas› gerekiyordu. Bo¤az›n iki yakas›nda-ki projetörler kapat›lana kadar olan zaman› dal›flla geçire-cekti. Her fley Yüzbafl› Holbrook’un planlad›¤› gibi gelifliyor-du. Ve nihayet Sar›s›¤lar koyuna gelmifllerdi. Holbrook al-d›¤› istihbarat gere¤ince periskopuyla etraf› gözetledi¤inde

5


gerçekten de Mesudiye’nin orada demirli oldu¤unu gördü. Mesudiye ile aras›ndaki mesafe 600 yardaya

düflünce Holbrook ilk ateflleme emrini verdi ve yar›m da-kika sonra Mesudiye’deki patlamay› yine periskopuyla izle-di.

Mesudiye ilk ölüm darbesini k›ç omuzlu¤una yedi. Solado¤ru yavafl yavafl devrilmeye bafllad›. E¤er torpil 15-20cm daha afla¤› isabet etseydi Mesudiye’nin cephaneli¤ineisabet etmifl olacak ve z›rhl›y› havaya uçuracakt›. Bundadengeyi kurmak için ç›kan toplar›n yerine dengeyi sa¤la-mak için konulan kum ve zincirlerin etkisi de vard›r. Bunlarsayesinde cephanelik afla¤›da kalm›fl ve sald›r›da infilak et-mekten kurtulmufltu. Deniz alt›n›n ikinci torpili z›rhl›n›n bafltaraf›na isabet etti, geminin içi müthifl surette suyla doluyor-du. Mesudiye toplar›yla ancak 2-3 mermi atabilmifl ve bu s›-rada gemi iskele taraf›na yatmaya ve mermilerin k›sa kal-mas› üzerine toplar da suya girmek üzere oldu¤undan K›-demli Yüzbafl› Üsküdarl› R›fat Kaptan askerlere atefli kesipgemiyi terk etmeleri emrini vermifltir. Mehmetçikler her za-man oldu¤u gibi o anda da sakin, fedakar ve sad›kt›lar. Ko-lay de¤ildi Mesudiye mürettebat› tam 80 subay ve 550 er-den olufluyordu, bunca insan flimdi hayat mücadelesi veri-yordu.

Güvertedeki filikalar geminin yan yatmas› üzerine ken-dili¤inden denize yuvarlanm›fllard›, iyi yüzme bilenler deni-ze atlam›fl, bilmeyenler veya az bilenler geminin devrilme-yen k›sm›na t›rmanmaya çal›flm›fllard›. Ve devrilme nihayetbulmufl geminin yar›dan fazlas› suya gömülmüfl, karinas›-n›n bir k›sm› meydanda bir durumda kalm›flt›. Koca Mesu-diye’nin bu hale gelmesi befl dakikay› bile bulmam›flt›. Bus›rada Nara önünde yaln›z "‹sa Reis" gambotu vard›. ‹saReis’in filikalar› yard›ma kofluyordu. Di¤er yandan sahil ba-taryalar› denizalt›n›n periskopunu görüyorlar fakat Mesudi-ye’ye isabet eder korkusuyla atefl açam›yorlard›. Yar›m sa-at sonra Çanakkale’den iki römorkör ve befl çektirme geldi.Denizde kimseyi bulamad›lar. Yaln›z top lombarlar›nda biriki kifli buldular. Sonradan 6 subay ile 6 erin geminin içindeolduklar› anlafl›ld› ve kurtarma çal›flmalar› bafllad›. Mesudi-ye’nin ikinci kaptan› Üsküdarl› R›fat Bey Mesudiye batt›ktansonra içinde kalan 12 askerini kurtarmak için karinan›n üze-rinde, yard›m beklemektedir. "…Aya¤›m›n alt›nda can çeki-flen insanlar› kurtaramamak ne feci ne müthifl bir acizdi.Yan›mdaki vardaband›ra çavuflunun yüzüne bak›yordum,askercik benim gibi teessürlü ve heyecanl› idi. Soran göz-lerle fakat mahzun bir nazarla bana bak›yordu. "Efendi kap-tan , onlar› nas›l kurtaraca¤›z? Diyor gibiydi. Evet nas›l kur-taracakt›k? Nas›l?..Bütün umudumuz Çanakkale’den gele-cek olan vas›talarda idi. Bu vas›talar isi bir türlü gelmiyor-du.Ömrümde hiçbir gün bu kadar ›zd›rapl› ve feci beklemedakikalar› geçirdi¤imi bilmiyorum. Bu ateflin insan› yavaflyavafl, a¤›r a¤›r fakat ac› ac› yakt›¤›n› o gün öyle bir anla-y›fl anlad›m ki…"

Ve Müstahkem Mevki Komutan› Cevat Pafla ile Müstah-kem Deniz Komutan› Alman Amiral Mertren Pafla, bir istim-botla gelirler. Yanlar›nda bir miktar amele, keski, balta, bal-yoz, dinamit gibi vas›talar getirmifllerdir. Kurtarma çal›flma-lar›na bafllan›r. Çal›flmalara önce Mesudiye’nin k›ç taraf›n-dan bafllan›r içeride 4subay vard›. Yerleri tayin edildiktensonra karinan›n saç levhas› delinmeye baflland›, delikleraç›lacak ve subaylar o deliklerden kurtar›lacaklard›. Karinabir türlü delinmiyor içeriden Çarkç› Yüzbafl› Çanakkaleli Zi-

ya Ömer Efendi’nin feryad› duyuluyordu. Bir yandan yükse-len su bir yandan havas›zl›k onlar› adeta ölüme sürüklüyor-du. R›fat Bey’in o s›rada a¤z›ndan flunlar dökülüyordu:"..Çürük çürük diye be¤enmedi¤imiz Mesudiye’nin teknesiflimdi sanki bizden intikam almak ister gibiydi, keski vurufl-lar›na inatla mukavemet ediyordu. Gözü kör olas›ca demir,granit kesilmiflti."

Eldeki imkânlarla iflin uzun sürece¤i anlafl›ld› ve ‹stan-bul’dan asetilen cihaz› istendi. Tam oniki saat sonra isteni-len cihaz gönderildi ve çal›flmalar h›z kazand›. NihayetÖmer Ziya Efendi ile yan›ndaki topçu çavufluna ulafl›ld›,her ikisi de d›flar› ç›kar›ld›klar›nda yafl›yorlard› ancak ÖmerZiya Efendi’nin ci¤erleri ani oksijen girifline dayanamad› veÖmer Ziya efendi hakk›n rahmetine kavufltu. Bu olayla her-kesin umudu k›r›lm›flt› hayata kazand›r›lmaya çal›flan her-kes böyle can m› verecekti, ilk nefeste. Ancak topçu çavu-flun kurtulmufl olmas› onlara moral verdi ve ayn› gayretleçal›flmalar›na devam ettiler. Bu sefer k›çtaki çarkç› subay-lar› kamaras›nda bulunan 4 çarkç› subay›n› kurtarmak içindelik açmaya bafllad›lar art›k deneyimli olduklar› için subay-lara ulaflt›ktan sonra onlar› birden de¤il havaya al›flt›ra al›fl-t›ra ç›karmaya bafllad›lar. Mesudiye de mahsur kalan 12 ki-fli den 11 i 36 saat süren çal›flmalar sonucu sa¤ salim kur-tar›lm›fllard› buna ra¤men 11 çarkç› subay› ile 25 er toplam-da 36 Mehmetçi¤imiz bo¤ularak can vermifltir.

Mesudiye bu flekilde bat›ktan sonra iki ihtimal kafalar›kurcalam›flt›r. Mesudiye gerçekten bir denizalt›n›n sald›r›s›-na m› u¤rad› yoksa infilak m› etti? Fakat olay› görenlerin ra-porlar›na göre bir denizalt›n›n sald›r›s›na u¤rad›¤› kan›tlan-d›. Bu raporlardan biri A¤›r Topçu Alay› 3. Tabur 1. BölükÜste¤men ismail’e aittir. "…Rumeli Mecidiyesi istikametin-de bir borunun su sath›nda yürümekte oldu¤unu haber ver-diler. Derhal dürbünle o istikamete bakt›m. ‹ki kar›fl irtifadaafla¤›ya do¤ru yürüyordu. Takriben 2 dakika sonra mezkurboru bir daha ç›kmamak üzere tamamiyle dald›. Bunun birdanizalt› oldu¤una kanaat-i kamile getirdim…"

VE SALDIRIDAN SONRA B-11

B-11 ise görevini tamamlaman›n verdi¤i gururla geridönmüfltü. Raporlara göre bo¤aza girmeyi baflaran deni-zalt› So¤anl› ile Havuzlar aras›ndan ve Rumeli’ye yak›n ta-raftan Mesudiye’ye torpil att›ktan sonra Kepez’e do¤ru ha-reketle geriye dönmüfl tekrar dalarak bo¤azdan ç›km›flt›r.B-11 iyi idare edilen bir denizalt› ile Çanakkale’ye girmeninmümkün oldu¤unu kan›tlam›fl komutan›na o zamana kadarhiçbir denizalt› subay›na verilmeyen ‹ngiltere’nin en büyükkahramanl›k niflan› "Viktoria Cross" u kazand›rm›fl büyükbir denizalt› gemisine süvari olarak atanmas›n› sa¤lam›flt›r.

Yasemin BOZKURT

KAYNAKÇA

1- Çanakkale’de Bat›r›lan Umutlar, Erdo¤an fiimflek, 1. Bas›m, Alp Yay›nevi,

2- Çanakkale Savafllar› Mehmetçi¤in Fedakarl›¤›, Vatanseverli¤i, ‹nsanl›-¤›, Prof. Dr. Yusuf ‹zzettin Bar›fl, 2. Bask›, May›s-2000, fien Matbaa

3- fianl› Bahriye, Nejat Gülen, Donanma Tarih Kastafl Yay›nevi ‹kinci Bask› 2001 ‹stanbul

4- http://mucahitarmagan.blogcu.commesudiye-zirhlisi-hakkin-da_18109631.html

5- http://www.geltag.com/databank.asp?text_id=2816- http://tr.wikipedia.org/wiki/Mesudiye_(z%C4%B1rhl%C4%B1)"

6


Tehlike çanları çalmaya başladığı andan itiba-ren ortalığı savaş kokusu sarmıştı. Büyükdevletler dişlerini bilemiş, ağızlarının suyunu

akıtmaya başlamışlardı, toraklarına toprak katacaklar-dı…İşte beklide bu hırs onlara bir avuç toprağı mezaryapacaktı.Sömürge imparatorlukları kuracak, ülkele-rinde güneşi hiç batırmayacaklardı.İşte bu hevesleri-he-vesleri diyorum çünkü hevesleri kursaklarında kaldı-uğruna cihan harbinin fitilini ateşlemişlerdi hiç düşün-meden sonunu. Tabi bu savaşın en büyük faturası döne-min hasta adamı Osmanlı devletine kesilmişti. Bu saat-ten sonra her şey ölecek gözüyle bakılan hasta adamınmirasından en büyük payı alabilmek içindi. Takvimler1914’ü göster-diğinde buuğurda her şeyhazırdı; devlet-ler arasındabloklaşmalargerçekleşmiş,yenilmez arma-dalar görücüyeçıkartılmış vedevasa ordularkurulmuştu. Busavaşın başlata-cağı küçük kı-yamet için her şey hazırdı. Hedefleri aslında İstanbul idiama İstanbul’a giden yol Çanakkale’den geçiyordu.

Peki, Çanakkale’den nasıl geçeceklerdi? İtilaf dev-letlerinin ordu komutanları, savaş bakanları bir arayagelmiş ve uzun süren toplantılar sonucunda İngiltereDonanma Bakanı Winston Churchill’in ikna kabiliyeti-ni kullanarak diğer kabine üyelerine benimsettiği fikrikabul etmişlerdi. Çanakkale de ki hezimetin başrolünüoynayacak olan Churchill’in ortaya attığı fikir şuydu:Yeni hava silahlarının havadan yapacakları gözetlemeile donanma top atışlarının etkinliğinin artacağı ve busebepten ötürüdür ki sadece donanmayla boğazın ge-çilebileceğiydi. Winston Churchill bu sözleri sarf eder-ken yenilmez armadalarını gözünde çok büyütmüş,hasta adam sandığı Osmanlıyı ise oldukça küçümsemiş-ti. Biz biliyoruz ki Churhill’in düşüncesizce öne sürdü-ğü bu fikir kabul edilecek ve düşman Çanakkale Boğa-zını donanmayla zorlayacak, başarılı olamayınca ardın-

dan da donanma destekli bir kara çıkarması gerçekleş-tirecekti. Bunun içindir ki araştırmacılar, tarihçiler hepbu savaşın kara ve deniz muharebeleri yönünü incele-miştir. Ancak gerçekler detaylarda gizlidir. Bu fikrin ba-bası sayılan Churchill’in de yaptığı gibi sözde hep birhava harekâtından bahsedilmiş özde ise üstünde hiçdurulmamıştı.

Oysa Çanakkale Muharebeleri havacılık yönünden,yeni bir silah olan uçağın değerinin anlaşıldığı ve bu-günkü Hava Kuvvetlerinin temelinin atılarak, hava stra-tejisi ve taktiklerinin oluşturulmaya başlandığı bir hare-kât olarak değerlendirilmektedir.

Tarihte ilk motorlu uçağın havalanması 1903’te ger-çekleşmiştir. Odöneme kadarinsanların uç-mayı sadece ha-yal etmesi, ger-çekleşmes ineimkân verme-mesi bu duru-mu daha daönemli bir halegetirmiştir. Builk motorlu uça-ğın uçuşundankısa bir süresonra 1910 yı-

lında uçaklardan askeri amaçla yararlanılması düşünce-si ortaya çıkmış ve bu fikir büyük devletlerin, diğer birtabir ile sömürgeci devletlerin iştahını kabartmıştır.Evet, 1910 yılında ortaya konan bu fikir uçağın yeryü-zünde bir taarruz silahı olarak kullanılmasına zeminhazırlamıştır. 1910- 1911 yılları arasında Kuzey Afri-ka’daki Osmanlı-İtalyan savaşı sırasında uçakların savaşalanında ilk kez kullanılması ile birlikte dünya havacı-lık tarihinde bir ilke imza atılarak, yüzyıllardır süre ge-len kara ve deniz muharebelerine artık bir yenisi eklen-miş hava muharebeleri ortaya çıkmıştı…

1908 de İkinci Meşrutiyetin ilanından sonra ordu-nun yenilenmesi için birçok reform yapılmıştı. Harbi-ye Nazırı Mahmut Şevket Paşa bu yenilikler doğrultu-sunda çalışmalara başlamış ve Osmanlı havacılığının,aslında Osmanlıdan günümüze ulaşan Türk havacılığı-nın temellerini atmıştır.1911 de "Tayyare Komisyonu"

7

"İSTİKBAL GÖKLERDEDİR" DİYEN ATATÜRK VEONUN YOLUNDAN GİDEN AY YILDIZLI

ÇÇEELL‹‹KK KKAANNAATTLLAARR


kurulmuş ve Avrupa da pilot eğitimi almak üzere piyade, süvari ve topçu birliklerinden gönüllü su-

baylar seçilmişti. "Süvari Mehmet Fesa (Evrensev) veİstihkâm üsteğmen(Mülazım-ı Evvel)Yusuf Kenan ilkpilotlarımız olarak tarihe geçtiler. Bu iki pilotumuz se-çilirken dönemin şartlarına göre çok titiz davranılmışyeterlilik sınavları ve sağlık durumlarının yanı sıra fo-toğraf çekebilme yeteneğine sahip olmaları şart koşul-muştu. Sadece bu bilgi bile bize savaş anında uçakları-mızın gözetleme vb. amaçla havadan çektikleri fotoğ-raflara, aslında hava gücüne ilk andan itibaren ne ka-dar önem verildiğini gösteriyor.

İlk pilotlarımız tarih sayfasında yerlerini bu şekildealırken bu pilotlarımızın kullanacağı uçaklar da her za-manki gibi halkımızın desteğiyle ordumuza kazandırıl-

mıştır. İlk uçağın alımı için "Donanma-i Osmani Mu-aveneti Milliye "cemiyeti kasasında biriken paranın birkısmı ayrılmış, bunun yanı sıra Harbiye Nazırı MahmutŞevket Paşa maaşının bir kısmını bağışlayarak bir bağışkampanyası başlatmıştı ve tarihte hiçbir dönem ordu-sundan desteğini esirgemeyen halkımız bütün imkanla-rını seferber ederek bu kampanyaya büyük destek sağ-ladı. Böylece biri 25 diğeri 50 beygirlik iki uçak Fran-sa’dan satın alınarak ordumuza kazandırılmıştır. İlkuçakların bu şeklide temin edilmesinin ardından uçakalımı bununla sınırlı kalmamış, Fransa’ya yeni deniz vekara uçakları sipariş edilmişti. Ancak bu uçaklarımız dasavaş öncesi İngiltere’ye sipariş ettiğimiz gemiler SultanOsman ve Sultan Reşat ile aynı kaderi paylaşmış, halkı-mızın son derece büyük fedakârlıklarla ısmarladığıuçaklara ise, bu kez 1.Dünya savaşının başlamasıylaFransa tarafından el konulmuştu. Bu olaydan sonra odönemde Fransızların yönetiminde bulunan ve savaşöncesinde uçuş eğitimi için kullanılan Yeşil Köy HavaAlanına Alman danışmanlar getirilmişti.

Havacılık açısından işte böyle bir ortam içinde, 2Ağustos 1914 günü seferberlik ilan edilmiş ve buna pa-ralel olarak Yeşilköy’de uçuş eğitimi veren Alman Yüz-başı Eric Serno ilk deniz uçaklarından, birisinin derhalÇanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığına gönderil-mesi emrini vermişti. İlk uçağımızın Çanakkale’ye uç-masının ardından cepheye ilk intikal eden pilotlarımızise Deniz Yzb. Savmi, Ütğm. Fazıl olmuşlar ve ilk andanitibaren Fransız ve İngiliz gemilerinin faaliyetlerini izle-meye başlamışlardı.

Çanakkale semalarının en sadık bekçileri olanhava kuvvetlerimiz Çanakkale cephesinin açıldığı ilkandan itibaren varlığını göstermiş ve son ana kadar dafaaliyetlerini sürdürmüştür. Deniz harekâtının ve havaharekâtının tüm safhalarında en etkin şekilde rol almış-

lardır. Hava kuvvetlerinden en etkin şekilde faydalan-mayı düşünen İtilaf devletleri ise bu kuvvetleri iyi birşekilde sevk ve idare edememişlerdi.

18 Mart ta yaptıkları keşif uçuşlarıyla düşmandonanmasının boğaza saldıracağını bildiren hava kuv-vetlerimiz aslında büyük bir zaferin müjdeleyicisi ol-muşlardır. 18 Mart günü sabahın ilk ışıklarıyla birlikteEric Serno ve Deniz üsteğmen Karl Schneider keşifuçuşuna çıkacaklar daha sonra Schneider bu uçuşu şuşekilde nakledilecektir : “Sabah erken kalkalkarak irti-fa aldık. Altımızda Çanakkale ve ötesinin toprakları uza-nıyordu. Boğazın gizemli geçidinin kıyısında istiridyeşeklindeki Kilitbahir Kalesin gördük. Altımızda uzanançorak ovadan vadilerle dolu Gelibolu tepelerine doğruuzanan yol beyaz bir şerit gibi parlıyordu. Motor dahafazla takat sağlayamadığı için 1600m den uçuyorduk.Birden eski Truva üzerenden uçtuğumuzu fark ettik. Boz-caada’ya demirlemiş en az kırk gem saydık. Her türdengemi vardı. Altımızda ağır harp gemileri ve hafif kruva-zörler, dolu nakliye gemileri, şilepler ve tayyare gemileri

8


vardı. Hemen altımızda bir deniz altının gölgesi seçili-yordu, pervanesinin köpükleri arkasında beyaz bir iz bı-rakıyordu. Şimdi altı zırhlı, muharebe nizamında boğazadoğru ilerliyordu. Amiral forsu taka edilmiş İnflexiblezırhlısı önü çekiyordu. Gövdesindeki yeni kaplamalarFakland savaşından aldığı yaralara tanıklık edercesineparlıyordu. Arkasında onu Queen Elizabeth, Lort Nelson,Agemmemnon ve Tsing-Too savunmasının izlerin taşıyanMajestik ve Triumph takip ediyordu. Her biri İngiliz ar-madasının kıymetli gemileri. Harp bandırası Albion’undireğinde rüzgârla dalgalanıyordu. Birden etrafımızdaşarapnel parçalarının duman kümeleri belirdi. Fransızzırhlısı Bouvet bizi karşılıyordu. Ne yazık ki bombaları-mız olmadığı için karşılık veremiyoruz. O sırada Fransızgemisinin direğinde rengârenk mesaj geçiliyor:"Demir alve İngiliz lideri takip et"(görüntü son derece heyecan ve-rici) demirleralınırken tümgemiler bay-rak açıyordu.Rüzgârla sal-lanan bayrak-lar kaderimi-zin belli ola-cağı o büyüksavaş gününümüjdeliyor-du".

SernoSchneider’inbu olayı Ami-ral Von Use-dom’a raporetmesinin ar-dından Türksavunma bir-likleri alarmageçirilmiş ve gemiler çok sıcak bir karşılamaya tanıkolmuşlardı. 18 Mart günü başarılı keşifler gerçekleşti-ren havacılarımız bizi zafere bir adım daha yaklaştırır-ken, Churchill ‘in o çok güvendiği hava kuvvetleri iseonu kaçınılmaz sona bir adım daha yaklaştırmıştı.

Nusrat Mayın gemisinin 7-8 Mart gecesi kıyıya pa-ralel döşediği 26 adet mayının bu mağlubiyetteki payıyadsınamaz. Düşman hava kuvvetleri, yenilmez arma-daları boğaza girmeden önce son olarak gerçekleştir-dikleri hava keşiflerinde Seddülbahirden boğazın endar kısmına 4km. kalıncaya kadar mayınlar temizlen-diğini rapor etmiştir. Havadan gözetleme konusundaTürk pilotlar kadar eğitim almamış ve bu konuda tec-rübeli olmayan düşman hava kuvvetleri sadece 8m.de-rinlikte kıyıya paralel olarak döşenen bu mayınlarıfark edememiştir. Bu olay neticesinde düşmanın zırhlı-larına, kruvazörlerine ve torpidobotlarına ağır kayıplarverdirilerek donanması yok edilmiş ve boğazdan çeki-lerek adalara sığınmak zorunda kalmışlardır. Havacıla-rımızın akşamüzeri yaptıkları keşiflerde bozguna uğra-

yan düşman donanmasının adalara doğruçekilmekte olduğunu teyit etmiş ve düşmanıngelişini bildiren havacılarımız olduğu gibi, gidişlerinide müjdeleyen gene onlar olmuştu… Havada ki aske-riyle, karadaki askeriyle o gün bir yürek olan Osmanlıordusu bir kez daha "Çanakkale geçilmez" dedirtmişti.

18 Mart zaferinden sonra hava kuvvetlerinin önemibir kez daha anlaşılmış ve cephedeki uçak sıkıntısınıgidermek amacıyla iki Albatros uçağı daha Çanakkale1.tayyare bölüğüne gönderilmiş ve uçak konusundakisıkıntı biraz olsun giderilmeye çalışılmıştır. Diğer birsıkıntı ise ilk gelen uçakların silahsız oluşuydu. Ça-nakkale’de görev yapan Türk ve Alman havacılar, ha-vada görev yaparlarken kendilerini düşman uçakların-dan koruyabilmek ve onlardan daha etkin olarak fay-dalanabilmek için uçaklarımızı silâhlandırmak istemiş-

lerdir, Türkuçak maki-nistleri hava-cıların bu is-teği karşısın-da RumplerBI’in üst ka-nadının ortabölümüneher yöne ateşedebilen birmakineli tü-fek yerleştir-mişlerdi. İştebu basit gibigörünen olayaslında döne-min şartları-na göre pilo-tundan maki-nistine kadar

bütün askerlerimizin ne kadar büyük bir iş başardığınıgöstermektedir.Daha sonraları ise silahlı Albatros tipiuçaklar cepheye gelmiş ve hava gücü daha etkin halegetirilmiştir.

Çanakkale de ilk etapta uçaklarımızın sayısı 7 iken1914-1918 yılları arasında süren savaş boyunca bu sayı40’a çıkacak ve düşman kuvvetlerinin 3 uçağının da esiralınıp kendi saflarımıza katılmasının ardından bu sayı43’e ulaşacaktır.

Savaş anında askerimiz ister havada ister karada ol-sun gücünü bitene kadar, aklını sonuna kadar kullan-maktan çekinmiyordu. Biz karada kuzey cephesinde birBombacı Mehmet bilirdik: düşmanın bombalarını eliyleyakalayıp düşmana geri fırlatan...Semalardaki Mehmet-çikler de düşmanı kendi silahıyla vurmaktan kaçınmı-yor. Arızalı ya da hasarlı olarak ele geçirilen3 İngilizuçağı makinistlerimiz tarafından tamir edilmiş ve ken-di saflarımızda savaş uçağı olarak kullanılmıştı.

Çanakkale Muharebeleri süresince, karşılıklı keşifharekâtı devam ederken; Türk havacıları, o tarihler

9


için başarılı sayılabilecek diğer hava görevlerini de icra etmişler ve bu alanda birçok ilke imza at-

mışlardır. Tarihte ilk defa elektronik savaş uygulaması da ha-

vacılarımız sayesinde gerçekleşmiştir. 6 Mart 1915 ta-rihinde Queen Elizabeth bir Türk uçağının sinyal karış-tırmasından dolayı telsiz göndermekte büyük güçlüklekarşılaşmıştı.

Bu görevlerden bir diğeri ise 18 Nisan 1915’de yapıl-mıştır. O gün Çanakkale Boğazı bölgesinde gittikçekuvvetlenen ve hava üstünlüğü kurmasından endişeedilen düşman hava gücünü tesirsiz hale getirmek mak-sadıyla, Bozcaada’da 18 düşman uçağının konuşlandığımeydana hava taarruzu planlamıştır. Ancak bu mey-dandaki uçaklar, keşif görevi için daha önce kalktığın-dan, havada karşılaşılmış, kısa bir hava muharebesin-den sonra zayiatsız olarak meydana dönülmüştür. Bugörev amacına ulaşmadıysa da, asli taktik hava görevle-rinden olan "mukabil hava harekâtının" ilk ve tipik biruygulaması olması açısından önem taşımaktadır.

Türk uçaklarının meydan taarruzu planlamasındanesinlenen İngilizler aynı gün üçer uçaklık iki kol ilemeydanımıza taarruz etmişler, ancak uçaklarımız dahaönceden meydan içinde dağıtılarak gizlenmiş olduğun-dan, atılan bombalar hasar meydana getirememiştir. Buda, ufki dağılma ve gizleme yapılarak, beka tedbirleri-nin alınışına güzel bir örnek teşkil etmiştir.

14-19 Mayıs 1915 günleri, güney cephemizdeki kar-şı taarruzumuzu desteklemek amacıyla; düşman çıkar-ma gemileri ve ordugâhı bombalanmış Mayıs ayı başın-dan itibaren sabit balon ile boğaz gözetlemesi ve topçuatış tanzimi ve birliklerimizi taciz eden manika balongemisine taarruzlar yapılmış, her hava hücumunda ge-mi, balonunu toplayıp yer değiştirmek zorunda bırakıl-mıştır. Böylece bugün "yakın hava desteği" olarak bili-nen görev tipinin basit bir uygulaması yapılmıştır.

25 Haziran’da; Arı burnu bölgesindeki düşman ka-rargâhı üzerine propaganda amacıyla 300 adet İngilizceyazılı bildiri atılmıştır. Bu görev, hava gücünün psikolo-jik harpte kullanılmasına ilişkin güzel bir örnektir.

Peki, havacılık anlamında bu kadar ilkin yaşandığıÇanakkale cephesinde ilk uçak zaferi kim tarafındankazanıldı? Bu sorunun cevabı da bizi Osmanlıya götü-rüyor. Çanakkale cephesinde ilk hava zaferi 27 Eylül1915’de Osmanlı ordusunda görev yapan Alman PilotTeğmen Ludwig Preusnner ve üsteğmen Karl Ketembelltarafından Saroz Körfezi bölgesinde keşif uçuşu yapar-ken kazanılmıştır. Ketembell bu uçuş sırasında karşılaş-tıkları bir düşman uçağını makineli tüfek atışıyla dü-şürmeyi başarmıştır. Bu başarısından dolayı 15 Kasım1915’de liyakat madalyasıyla ödüllendirilmiştir. 30 Ka-sım 1915’te ise, üsteğmen Ali Rıza, Teğmen Orhan’la be-raber, Çanakkale girişinde karaya oturmuş bulunan birdüşman kruvazörüne taarruz etmek için görevlendiril-miştir. Tam bu esnada bir düşman uçağının yaklaştığıgörülmüş ve yapılan hava muharebesinde Üsteğmen AliRıza Fransız uçağını makineli tüfek ateşiyle düşürmeyi

başararak Türk havacılık tarihine ilk düşman uçağınıdüşüren pilot olarak geçmiştir.

İtilaf devletleri asker ve donama gücü bakımındanüstün oldukları Çanakkale cephesinde aynı üstünlüğühava sahasında gösterememişler ve ateş hattından ken-dini zor kurtaran düşman birlikleri Seddülbahir bölge-sine kurdukları hava alanındaki uçaklarını bu kaçış sı-rasında parçalayarak gitmek durumunda kalmışlardır.Göklerde yaşanan bu savaş sonucunda; düşman kuv-vetlerinin 22’si hava savaşlarında,25’i uçaksavar ateşiy-le düşürülen toplam 47 uçağı zayi olmuş, bunun yanısıra Churcil’in o çok güvendiği askerlerinden 17’si ölü,6’sı yaralı toplam 23 askeri Türk kuvvetleri tarafındanesir alınmıştır. Düşman kuvvetleri cephesinde durumbu şekilde iken Türk kuvvetlerinin durumu ise nazarla-rı üstüne çekecek kadar farklıydı. Bu savaşta bırakınuçaklarımızın düşman kuvvetleri tarafından düşürül-mesini hasar gören sadece 4 uçağımız bulunmaktadır.Karada şehit düşen binlerce askerimize rağmen havadasadece bir Alman subayını kayıp vermiştik. İşte bu tab-loda bize gösteriyor ki; göklerde kıran kırana yaşananbu savaşın mağlubu İtilaf devletleri olurken, galibiTürk havacıları olmuştur.

Çanakkale Muharebeleri’nde, kahraman kara ve de-niz kuvvetlerimiz gibi havacılarımız da, üstün silah veteknik olanaklara sahip düşmanları karşısında, kendile-rine düşen görevleri cesaret ve üstün görev bilinici için-de başarıyla icra etmişler ve resmi İngiliz harp tarihi ki-taplarında:

"Harikulade müdafaasında yılmadan mücadeleeden ve sonunda başaran düşmanımıza hayran kal-dık" dedirtmişlerdir.

Çanakkale Muharebeleri’nin ileri görüşlü askeri ön-derleri yeni silahın gereksinimi olan strateji ve taktikle-rin oluşturulmasına öncülük etmiştir. Bu kapsamda UluÖnder Atatürk şöyle buyurmuştur:

"GÖKLERDE BİZİ BEKLEYEN YERİMİZİ ALMAKZORUNDAYIZ. YOKSA O YERİ BAŞKALARI İSTİLAEDER VE İŞTE O ZAMAN BU ÜLKE VE MİLLET EL-DEN GİDER. HLBUKİ BİZ TÜRKLER, BÜTÜN TARİ-HİMİZ BOYUNCA HÜRRİYET VE İSTİKLALE ÖR-NEK OLMUŞ BİR MİLLETİZ.

TAYYARECİLER! ŞUNU UNUTMAYIN Kİ YARI-NIN EN BÜYÜK TEHLİKELERİ SEMALARDAN GE-LECEKTİR. BU SEBEPLE SİZLER DAİMA HAZIR BU-LUNMAYA VE O ŞEKİLDE YETİŞMEYE GAYRETEDECEKSİNİZ.

Serçin ERDOĞAN

KAYNAKÇA:1-YILMAZER,Bülent, Çanakkale Hava Savaşları,

Milsoft Yayınları, ANKARA2-USLU, Ahmet, Çanakkale 1915, Coşay

Matbaa İzmir, 20073-www.geliboluyuanlamak.com

10


Mehmet Vehip Pafla 1877’de babas› HülasaMehmet Emin Efendi’nin Belediye Reisi bu-lundu¤u Yanya(2) ’da dünyaya geldi. Mehmet

Beyin üç o¤lundan en küçü¤ü Vehip Bey idi. En büyük-leri ise önce Yanya Kalesi’nin kurtuluflunda, daha sonrada Çanakkale Savafllar›’nda Vehip Bey’le birlikte tariheismini özenle yazd›rm›fl olan Çanakkale Savafl›’n›n 3.Kolordu Komutan› Esat (Bülkat) Pafla’yd›. ‹ki kardeflteaskerlik mesle¤ine gönül vermifl, getirildikleri her görev-de baflar› sa¤lam›fl ve ün yapm›fllard›. Çanakkale’de bir

ara Vehip Pafla’n›n maiyetinde bulunmufl olan AlmanKannengiesser,Vehip Pafla’dan flöyle bahseder: "..kocasakal› ile tipik bir Türk…Esat Pafla’n›n kardefli idi; onunkadar zeki ve enerjik, ama onun d›fl›nda Esat Pafla’yahiç benzemez."(3)

Vehip Bey, orta boylu, fliflmanca, çok güzel konuflan,atak, zeki, düflündüklerini karfl›s›nda kim olursa olsunsöylemekten kaç›nmayan, disiplinli bir askerdi.

Vehip Pafla’n›n askerlik hayat› Özbekistan’›n bafl-kenti Taflkent’ten Türkiye’ye göç etmeleriyle bafllar.

11

MEHMET VEH‹P KAÇ‹ PAfiA (1877-1940)

"Bilgisizlik ve disiplinsizlik ordunun deva bulunmaz iki hastal›¤›d›r. Biri di¤erinin yok olmas›n› kolaylaflt›r›r… ‹lim ve disiplin bir ordu için baflta gelir. Cehalet bilim ve irfan›n, medeniyet

ve insanl›¤›n en büyük düflman›d›r."(1) Kaçi Vehip Pafla


ÇANAKKALE’Y‹ GEÇ‹LMEZ KILAN YÜKSEK RUHA B‹R ÖRNEK DE VEH‹P PAfiA VE ESAT PAfiA’DAN

Vehip Bey, Birinci Dünya Savafl›’n›n ç›kmas› üzerine,Trakya’da ‹kinci Ordu Komutanl›¤›’na getirildi. Bu s›radaÇanakkale’de ise kanl› çarp›flmalar yaflan›yor, ve Sed-dülbahir’deki çetin Z›¤›ndere vuruflmalar›ndan sonra,art›k Alç›tepe önündeki müdafaa hatt›na çekilmek ge-rekti¤ini düflünen General Weber Pafla ile Liman VonSanders’in aras›nda anlaflmazl›k ç›kar. Weber Pafla’n›n7 Temmuz’da istifas›n› bildirmesi üzerine Weber Pa-fla’n›n yerine Güney Grup Komutanl›¤›’na Vehip Bey ge-tirilir.

Rütbesinin yükselmesiyle art›k Vehip Bey, "VehipPafla" olarak an›lmaya bafllar.

A¤abeyi Esat Pafla an›lar›nda bu görev tayini olay›n-dan flöyle bahseder: "..Pek mühim olan bu mesele hak-k›nda Liman Pafla’n›n kati fikrini anlamak için yan›na git-tim. Weber Pafla’ya yerinde sebat etmesi hakk›nda flid-detli emirler verdi¤ini ve art›k onun orada kalmas› caizolmad›¤›ndan yerine cesur ve muktedir bir kumandantayini için Baflkumandan Vekili’ne müracaat edece¤inisöyledi."(4)

Bütün bu olaylardan ve konuflmalardan sonra niha-yet Baflkumandanl›k Vekâleti, 5. Ordu Komutanl›¤›’nagönderdi¤i emirde; Güney Grup Komutanl›¤›’na VehipPafla’n›n getirildi¤ini bildirmifltir.

Askeri disiplin ve terbiyesiyle bir kez daha önemli birgörevde tercih edilmenin gururu ve mutlulu¤u içindeolan Vehip Pafla bir yandan da tedirgindi. Çünkü LimanPafla’n›n emri alt›nda olmak istemiyordu. Vehip Pafla,bu tedirginli¤ini 1 Temmuz 1915 günü gelecekteki görevyerini incelemek amac›yla gitti¤i Kuzey Grubu Karargâ-h›’nda dile getirmifl 5. Ordu Komutan› Liman Von San-ders’in emri alt›nda olmamak kofluluyla, do¤rudan do¤-ruya Baflkumandanl›k Vekâleti’ne ba¤l› olarak GüneyGrup Komutanl›¤› görevini devralabilece¤i niyetinde ol-du¤unu belirtmifltir.

9 Temmuz 1915 günü Güney Grup Komutanl›¤›’ndaki ilk yaz›l› emrinde flöyle der: "Tanr›n›n izniyle GüneyGrup Komutanl›¤› görevini üzerime alarak ifle bafllad›m.fiimdiye kadar gösterdi¤iniz ola¤anüstü yi¤itlik ve metin-likten cesaret alarak Tanr›n›n yard›m›yla kesin baflar›yaulaflaca¤›m›za metanet eder tüm cesur ve yurtsever ça-l›flma arkadafllar›m› yürekli erlerimizi hararet ve içtenlik-le selamlar›m"(5)

Vehip Pafla’n›n görevi fiilen bafllam›fl olur. Yeni görevyerinde emri alt›nda öyle komutanlar vard›r ki ilerde ünyapacak, kendilerinden bir hayli bahsettireceklerdir. Bukomutanlar aras›nda Mirliva Fevzi (Çakmak) Pafla, Yar-bay Kaz›m Karabekir, Yarbay Cafer Tayyar (E¤ilmez),Yarbay fiükrü Naili (Gökberk) vard›.

Ve öyle birisi daha vard› ki ileride Türkiye Cumhuri-yeti’nin birinci ad›, Türk Silahl› Kuvvetleri’nin Baflkuman-dan› olacakt›. O asker, Çanakkale Savafl›’nda genç birtopçu subay› olan Zabit Namzedi Te¤men Cemal( Gür-sel)’di.

Vehip Pafla’n›n göreve bafllad›¤› tarih SeddülbahirMuharebeleri’nin en fliddetli oldu¤u dönemin sonlar›narastlamaktad›r. Yaklafl›k üç ay sürecek olan bu görevi (9Temmuz- 6 Ekim 19159 çetin mücadelelerle geçecektir.

Z›¤›ndere ve Kerevizdere Savafllar› geride kalm›flt›,ancak Seddülbahir’de son zor ve kanl› muharebeler, 12-13 Temmuz günleri yani ‹ngiliz ve Frans›zlar›n Kereviz-dere Bölgesi’ne yeniden sald›rd›¤› günler yak›nd›. VehipPafla yine tedbiri elden b›rakmam›fl Cepheyi gezmek vedurumu yerinde incelemek üzere 3 gün süreyle cephe-de durum tespiti yapm›flt›. ‹ncelemeleri sonucunda em-rindeki askerlere hitaben yay›nlad›¤› emrinde flu sözlereyer vermiflti: "Üç günlük incelemelerimden edindi¤im fik-ri ve kanaati arkadafllar›ma bildirmek isterim. Düflmankabiliyetsiz, beceriksiz fakat say›ca üstündür. Bugünküazim, inanç ve cesareti gayret ve bilinçle birlefltirince,güçlülük ve Tanr›n›n yard›m› her yerde bizim yan›m›zda-d›r. Vard›¤›m bu kesin kan›y› kalp ve dima¤›m›zda de-vaml› olarak yaflatal›m, el birli¤iyle halden ve gelecektentam emin olarak zaferden zafere koflal›m. Tanr› iyi niyetve çaban›n ödülünü elbette bize ba¤›fllayacakt›r."(6)

12-13 TEMMUZ MUHAREBELER‹NDEN SONRA GÜNEY GRUP KOMUTANLI⁄I

12 Temmuz 1915’teki muharebelerin sonucu VehipPafla’y› memnun etmemifl ve sinirlendirmiflti. Bununüzerine Güney Grup Komutan› Vehip Pafla 13 Temmuz1915’te birliklerine gere¤inde fliddet kullan›lmas›n› vesavunman›n güçlendirilmesini ›srarla tembihlemiflti.Cepheye gelir gelmez böyle kanl› muharebeleri komutaetmek zorunda kalan Vehip Pafla’n›n bu durumu, her ko-mutan›n içinden ç›kabilece¤i bir durum de¤ildi. Bu mu-harebelerle ‹ngiliz ve Frans›z kuvvetleri bir k›s›m toprakkazanm›fl ve k›smi mevzi üstünlü¤ü sa¤lam›fllarsa daTürk savunmas›n› sarsamam›fllard›r.

6 A¤ustos Anafartalar ç›karmas›n›n öncesinde vesonras›nda Türk birliklerini oyalamak ve ç›karmaya mü-dahalelerini engellemek üzere ‹ngiliz sald›r›lar› yap›lm›flfakat bu sald›r›lar etkisiz hale getirilmiflti. Bu hareketlerile ‹ngiliz ve Frans›zlar›n stratejik hedefleri olan Alç›te-pe’ye ulaflma hedefleri de yok edildi.

Güney Grubunun savunmas› yeni grup komutan› Ve-hip Pafla’n›n metotlu, titiz çal›flmalar› ve bitmeyen ener-jisi sayesinde, güvenlik alt›na al›nm›fl, bölgenin bat› ka-nad› ve bu kanad›n kuzeyindeki k›y› k›sm›nda oldukçatoplu durumda bulunan 8. Tümenin kontrolüne verilmifl-ti. Güney Grubu A¤ustos 1915’ten beri, beklenen yenibir taarruza karfl›, tam güvenceyle savunulacak bir dü-zeye ulaflm›flt›. Bunu ‹ngilizlerin Anafartalar’a yapmakistedi¤i ç›karmay› gizlemek ve dikkatleri baflka yöneçekmek amac›yla 6-13 A¤ustos 1915 günleri aras›ndadüflman kuvvetlerin Seddülbahir cephesine ard ardayapt›¤› taarruzlar› püskürtmesiyle Vehip Pafla baflar›s›n›kan›tlam›flt›.

12


VEH‹P PAfiA’NIN CEPHE GER‹S‹NDEK‹ T‹T‹Z ÇALIfiMALARI

Güney grup Komutan› Mirliva Mehmet Vehip PaflaKerevizdere Muharebeleri’nden sonra bölgede hükümsürmeye bafllayan durgunluktan yararlanarak köklü dü-zenlemelere giriflmiflti. ‹lk düzenlemeleri cephe gerisin-de yapmaya karar verdi. Birçok önemli düzenlemeleryapt›.

Vehip Pafla çözmek istedi¤i bütün sorunlara bir flekil-de çözüm üretiyordu ancak kafas›n› kurcalayan çok da-ha önemli bir sorun vard›. O da erlerin yeteri kadar g›daalamamalar›yd›. Gerçekleri, onu rahats›z eden konular›,çekinmeden ortaya koyan, bunlar› üst komutanlar›nayans›tmaktan korkmayan Vehip Pafla A¤ustos 1915 gü-nü Levaz›m Dairesi Baflkan› ‹smail Hakk› Pafla’ya flikâ-yetini flöyle bildirecekti: "… Erzak vesaire ad›yla verile-bilen, kuru baklayla zeytin tanesi ve seyrek olarak kurufasulyeden ibarettir. Ekmek yar›s› un ve di¤er yar›s› tozhaline dönüflmüfl peksimet k›r›nt›lar›ndan olmak üzereverilebiliyor. Ambarlar bombofltur. Birçok birlikler demir-bafl erzak›n› da yemifllerdir. Sözlerim gerçe¤e dayan-maktad›r. Olan ve biten de budur. Yaz›l› olarak bulundu-¤u emredilen erzak hüsniyetten ibarettir. Hüsniyetle ye-dirip içirmenin sa¤lanmas› mümkün de¤ildir. Yedirip içir-me bu biçimde giderse güçsüz kalma, erlerin niceli¤iylebirlikte, moralini de kemirecektir. Ne yaz›k ki erlerde gö-rülen hastal›klar›n kökenini g›das›zl›¤›n oluflturdu¤unubildirmek zorunda ve Baflkumandanl›¤›m›zca durumungere¤ine göre yoluna konulaca¤› kan›s›nday›m."(7) YineVehip Pafla’n›n ayn› tarihli gönderdi¤i di¤er bir yaz›s›n-da da sitem yüklü flu cümleler vard›r:"..Olanaks›zl›¤akarfl› bir fley denilemez. Yaln›z bugünkü koflullar alt›ndabeslenmenin daha iyi ve daha esasl› surette devamedebilece¤ine kan›m var."(8)

L‹MAN VON SANDERS’LE ANLAfiMAZLIK

Daha önceleri Seddülbahir’de yap›lan taarruzlar›nbüyük zayiata karfl›l›k sonuçsuz kald›¤›n› bilen VehipPafla ele her taze kuvvet geçti¤inde taarruz etme dü-flüncesini uygulamam›fl, son Kerevizdere Muharebe-si’nden sonra cephede taarruz yerine, savunmada kal-may› tercih etmiflti. Bu konuyla ilgili Ordu Komutan’› Li-man Pafla’n›n emirlerini uygulamam›fl ve aralar› aç›l-m›flt›. Vehip Pafla aradaki bu gerginli¤i flöyle anlat›r: "Li-man Von Sanders ‹tilaf Devletleri ordular›na karfl› hü-cum ederek denize atmam› tekrar emretmiflti. Akat benonun fikirlerine kat›lm›yor nedenini de aç›kl›yordum,çünkü böyle bir hücumu yapabilmek için, bizde maale-sef bulunmayan topçuya ihtiyac›m›z vard›. Ayn› zaman-da hücumun ‹ngilizler taraf›ndan yap›lmas›n› tercih etti-¤ini, çünkü yapacaklar› herhangi bir teflebbüsün baflar›-s›zl›kla sona erece¤i düflüncesini ileri sürüyordum. Li-man Von Sanders bu anlaflmazl›klar son dereceye var-d›¤›nda beni Enver Pafla’ya flikâyet etmiflti. O da, duru-mu yak›ndan görüp anlamak ve benimle görüflmek üze-re cepheye gelmiflti.

Sorunun neden ibaret oldu¤unu kendisineanlatt›m ve iddiam› kan›tlamak için ‹ngiliz cephe-sinin çeflitli yerlerine topçu atefli açt›rd›m. Bunu‹ngilizlerin fliddetli topçu atefli izlemiflti. O zaman EnverPafla’ya dedim ki ‘‹flte bu nedenle fikrimde direniyo-rum. E¤er biz elimizdeki az›c›k topçu cephanesiyle ta-arruza kalkacak olursak, ‹ngilizlerin ellerindeki hesap-s›z cephanesiyle taarruzumuzun ne olabilece¤ini fluküçük deneyden anlayabilirsiniz’…"(9)

Bu konuflmadan sonra Enver Pafla Vehip Pafla’yahak vererek bu durumda uygulanmas› gereken en do¤-ru plan›n savunma plan› oldu¤una karar vermifl LimanPafla’ya taarruz plan›n› b›rakmas› gerekti¤ini bildirmiflti.

"…Pek fliddetli bir taarruz karfl›s›nda bulunanGüney Grubu’nun kendili¤inden yapm›fl oldu¤u buyard›m önemli flekilde kayda de¤erdir."(10)

Art›k Seddülbahir cephesinde al›nan önlemlerle gü-venlik sa¤lanm›fl görünüyordu. Vehip Pafla 7 A¤ustos1915 akflam› 5. Ordu Komutanl›¤›’na gönderdi¤i rapor-da bu durumu flöyle belirtir: " Bütün cephede durumu-muz iyi ve erlerimiz flendir."(11) Güneydeki bu sakinli¤ekarfl› kuzeyde tedirginlik ve endifle hâkimdi. Ar›bur-nu’nunda durum kritikleflmekteydi. Bölgenin tafl›d›¤›önemi çok iyi bilen Kuzey Grup Komutan› Esat Pafla ‹n-gilizlerin Conkbay›r›’na taarruzunu haber alm›fl ve kendiolanaklar›yla tedbirler almaya bafllam›flt›. Bu önlemler-den birisi de kardefli olan Güney Grup Komutan› MirlivaVehip Pafla’dan kuvvet istemekti. Durumun önemini çokiyi bilen Vehip Pafla Kendisinden istenilen takviye birlik-lerini tereddüt etmeksizin göndermiflti. Vehip Pafla’n›ngönderdi¤i 8. Tümen Komutan›’n›n iki alay› kuzeye ulafl-m›fl ve çetin taarruzlara girmifltir fakat bu taarruzlarlacephede kullan›lan kuvvetler çok zayiat vermifl ve çokyorgun düflmüfllerdi. Durumu yak›ndan izleyen Esat Pa-fla ‹ngilizlerin Ar›burnu’na ç›karaca¤› kuvvetlerle 8. Tü-men cephesinde giriflece¤i bir taarruzla durumu çok da-ha kötüye çevirebilece¤i ihtimalini düflünerek Vehip Pa-fla’dan bir kez daha yard›m iste¤inde bulunmufltu. Dahaönceki yard›m iste¤inde oldu¤u gibi bunu da vakit geçir-meden yerine getiren Vehip Pafla elindeki son iki takvi-ye alay›n› yani 28. ve 41. alaylar› ile topçu taburunun ikibataryas›n›, 12 santimlik obüslerin 250 mermisi ile 500tane bombay› a¤abeyi Kuzey Grup Komutan› Esat Pa-fla’n›n emrine Kocadere’ye gönderdi. Bu takviye birlikleraras›nda 5. Kolordu’nun 41. Alay› ile 14. Kolordu’nun 28.Alay’›n›n üzerinde durmak gerekir. Çünkü bu iki alayConkbay›r›’na ç›kmak üzere olan düflman askerlerinekarfl› Atatürk’ün emrinde karfl› taarruzu yapacak alaylar-d›r. Bu iki alaydan 41. Alay zaman›nda yetiflememifl an-cak 28. Alay Atatürk’ün emrinde Conkbay›r›’n› geri almaonuruna eriflerek tarihe geçmifltir. Vehip Pafla kendisininde tehlike alt›nda oldu¤unun fark›ndayd›, düflman birkaçgündür Güney grubu cephesine taarruzda bulunuyordu.Vehip Pafla bu taarruzlar›n Güney Grubu’nu etkisiz halegetirip, her an savunmada b›rakarak Kuzey Grubu’nakuvvet göndermeyi ve yard›m yapmay› engellemekamac›yla yap›ld›¤›n› düflünüyordu. Oysa Güney Grubukendisine yap›lan taarruzlar› geri püskürterek, düflma-n›n savunmada kalmas›n› sa¤lam›flt›. Vehip Pafla her

13


ne durumda olursa olsun Kuzey Grubu’na olabil- di¤ince yard›m gönderme düflüncesindeydi.

Kocaçimen Da¤› düflman eline geçmemeliydi vekuzeyde zor durumda olan a¤abeyi Esat Pafla’ya mutla-ka yard›m etmeliydi.

Balkan Savafl›’nda Yanya Kahramanlar› olarak tari-he geçen bu iki kardeflin birbirine Çanakkale’de de des-tek oluflu Çanakkale dayan›flmas›n›n Mustafa Kemal’iyaratan o flanl› tarihi ortam›n› meydana getirdi¤i gibi Ça-nakkale’yi geçilmez k›lan o yüksek ruhun anlafl›lmas›için de iyi bir örnek olmufltur.

CEPHEDEN AYRILIfi, YEN‹ GÖREVLER VE MUSTAFA KEMAL’LE ‹LK KARfiILAfiMA

Çanakkale’de muharebelerin duraksamaya girmesi,Bulgaristan’›n Almanya ve Osmanl› Devleti’nin yan›ndasavafla girmesiyle 5. Orduda ‹stanbul- Almanya yolununaç›lmas› üzerine Alman malzemesinden, özellikle topçucephanesinde yararlanmak umudu uyand›. Bu umut yo-lun S›rbistan yönündeki k›sm›n›n Almanya taraf›ndanaç›lmas›yla ancak kas›m ay›nda gerçekleflti. Eylülünikinci ve ekimin birinci yar›s›nda Güney Cephesi’ndeki 2.Ordu’ya ba¤l› birlikler geri çekildi ve öteki baz› birliklerleberaber Trakya’ya gönderildi.

6 Ekim 1915 günü Vehip Pafla Güney Grubu komu-tanl›¤›ndan ayr›larak Baflkumandan Vekili Enver Paflataraf›ndan Uzunköprü üzerinde hep uhdesinde bulun-durdu¤u eski görevi 2. Ordu Komutanl›¤› görevine dön-dü. Yerine Müstahkem Mevkii Komutan› Cevat (Çoban-l›) Pafla getirildi.

Vehip Pafla Erzurum Kalesi’nin Ruslar taraf›ndan dü-flürülmesi üzerine 23 fiubat 1916’da ordu komutanl›¤›n-dan aff›n› isteyen Mahmut kâmil Pafla’n›n yerine do¤u-daki 3. Ordu Komutanl›¤›’na atand›. Daha sonra 8 Mart1917’de teflkil edilen Kafkas Ordular› Grubu’nda Komu-tan olan Ahmet ‹zzet Pafla’n›n emrinde çal›flmak isteme-yince hastal›¤›n› bahane ederek görevinden ayr›lm›fl veyerine Fevzi (Çakmak) Pafla görevlendirilmiflti. 18 Tem-muz’da cepheye geri dönen Vehip Pafla k›sa bir süresonra 9 Haziran 1918’de istifa edip daha sonra görevinia¤abeyi Esat Pafla’ya devredece¤i fiark Ordular GrubuKomutanl›¤›’na atand›.

Bu s›rada Atatürk’te 16. Kolordu Komutan› iken izin-le ‹stanbul’a giden 2. Ordu Komutan› Ahmet ‹zzet Pa-fla’ya vekâlet etmiflti. Bu vekâlet s›ras›nda Harbiye Ne-zareti’nden gelen 18 Aral›k 1916 tarihli bir emirle Ata-türk’e Vehip Pafla’dan direktif alaca¤› bildirilmifltir.

Birinci Dünya Savafl› sonlar›na do¤ru ‹ttihat ve Te-rakki’nin birinci ismi Yakup Cemil’in bir darbe giriflimivard›. Bu düflüncesi ortaya ç›k›nca yakalanm›fl ölüm ce-zas›na çarpt›r›l›p kurfluna dizilerek öldürülmüfltü. YakupCemil sorgular› s›ras›nda Atatürk’ü Harbiye Naz›r› veBaflkumandan Vekili yapmay› planlad›¤›n› aç›klam›flt›.Rauf Orbay bu konuda tarihe flu notlar› düflmüfltü:"Mustafa Kemal Pafla’n›n Ordu Kumandan Vekili s›fat›y-la Diyarbak›r’da bulundu¤u zaman çevresindeki ordukumandanlar›na flifreli bir telgraf çekerek ordular›n ve

harbin fena idare oldu¤undan flikâyet ile bunun düzeltil-mesi çaresini aray›p bulmak için iflbirli¤i teklifinde bulun-mufl oldu¤unu, ordu kumandanlar›ndan Vehip Pafla’n›nEnver Pafla’ya ihbar etti¤ine.. vak›f olmufltum"(12) RaufOrbay bu konuyu Atatürk’le görüfltü¤ünde Mustafa Ke-mal Vehip Pafla’y› "garazkârl›kla" suçlayarak "bu tefleb-büslerle katiyen ilgisi olmad›¤›n› söyledi¤ini"(13) belirtir.

Bir sonraki gerginlik Mustafa Kemal’in gitmeyi hiç is-temedi¤i Suriye’ye bütün birlikleri yenilmifl, periflan ol-mufl olan 7. Ordu komutanl›¤›na atanmas›yla yaflan›r.Bu karar›n al›nd›¤› ortamda Vehip Pafla’da vard›r. Vebunu Mustafa Kemal kendi gözleriyle görür.

Atatürk’ün Suriye’deki görevi yaln›zca birkaç ay sü-rer fakat bu içindeki Vehip Pafla’ya olan k›zg›nl›¤› dindir-meye yetmez. Yusuf Hikmet Bayur Mustafa Kemal ileVehip Pafla aras›ndaki durumu flu flekilde aç›klar:"…Mustafa Kemal ve Vehip Pafla’lar seviflmemekle ün-lü idiler."(14)

D‹PNOTLAR

1. Atacanl› Sermet, Atatürk ve Çanakkale’nin Komu-tanlar›, MB Yay›nevi ‹stanbul, 4. Bas›m, 2008. s.96.

2. Yanya: Yunanistan’›n Epir bölgesinin en büyük flehri ve ayn› ad› tafl›yan ilin merkezidir.

3. Atacanl› a.g.e. s.104.4. Atacanl› a.g.e. s.1025. Türk Silahl› Kuvvetleri Tarihi, Osmanl› Devri Birinci

Dünya Harbi’nde Türk Harbi V. Cilt 3. Kitap, Çanak-kale Cephesi Harekât›, Genelkurmay Bas›mevi, Ankara, 1980. .s.226

6. Atacanl› a.g.e. s.103.7. BDHTH s.280,2818. BDHTH s.2819. Atacanl› a.g.e. s.10710. Atacanl› a.g.e. s.10911. Atacanl› a.g.e. s.11012. Atacanl› a.g.e. s.11113. Atacanl› a.g.e. s.111

KAYNAKÇA

1. Atacanl› Sermet, Atatürk ve Çanakkale’nin Komu-tanlar›, MB Yay›nevi ‹stanbul, 4. Bas›m, 2008.

2. Türk Silahl› Kuvvetleri Tarihi, Osmanl› Devri Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi v. Cilt 3. Kitap, Çanak-kale Cephesi Harekât›, Genelkurmay Bas›mevi, Ankara, 1980.

3. ‹hsan ›lgar, Nurer u¤urlu, Esat Pafla’n›n Çanakkale Savafl› Hat›ralar›, Örgün Yay›nevi, ‹stanbul, 2003.

4. Ramazan Eren, Çanakkale Kahramanlar›-2 Herkes Onlara Hayrand›, Zirve Bas›m, Çanakkale, 2005.

5. www.kimkimdir.gen.tr

14


6 A⁄USTOS 1915 SALDIRISITESP‹T TAARRUZLARI

1. Seddülbahir Taarruzu 6 A¤ustos ö¤le vakti2. Kanl›s›rt Taarruzu 6 A¤ustos ö¤leden sonra3. Merkez tepe Taarruzu 6 A¤ustos akflama do¤ru4. Nek Taarruzu 7 A¤ustos sabaha karfl›

TAKT‹K TAARRUZLARI1.Sar› bay›r gece Harekat› 6 A¤ustos gecesi2. Anafartalar Ç›karmas› 6 A¤ustos gecesi

HAREKAT ÖNCES‹ VE TAARRUZ PLANI

Sar›bay›r ad› verilen bölge Düztepe, Conkbay›r›,Besimtepe, Abdurrahman Bay›r›, Kurt geçidindenKocaçimen tepeye kadar uzanan bölgedir. Üzerindeyetiflen özel bir çiçek türü nedeniyle RhododendronRidge olarak adland›r›lan s›rt, Osmanl› haritalar›ndafiahins›rt› olarak adland›r›l›r. Conkbay›r›na yükselens›rt›n sa¤ yan›nda Çatlakdere vard›r. Sar›bay›r hare-kât›n›n sa¤ hücum kolu (ço¤u yeni Zelandal›) bu

15

TTAARR‹‹HH‹‹NN EENN PPAAHHAALLII KKAAHHVVAALLTTIISSII""SSAARRIIBBAAYYIIRR HHAARREEKKAATTII ((66 AAGGUUSSTTOOSS GGEECCEESS‹‹))""


vadiden ilerleyerek Conkbay›r›na sald›r›r. fiahin s›rt›n›n ise üçe ayr›lan kolundan kuzeyde olan›

Cheshine s›rt›, ortada Pilavtepe, bat›ya do¤ru olan›Halit R›za Tepesi olarak adland›r›l›r.

A¤ustos Savafllar›’n›n a¤›rl›k merkezi olan Koca-çimentepe’yi ele geçirmek amac›yla yap›lan Sar›ba-y›r harekât›n›n planlanmas› öncelikle Yeni ZelandaBinbafl› Overton’nun 15 May›sta yapt›¤› keflif gezisi-nin raporlar›na dayanmaktad›r. (1) (James, R.Rhodes,Gallipolli S.235) Binbafl› Overton yapt›¤› keflif gezi-sinde özellikle Conkbay›r›na giden yollar› aram›fl vebunu da Sazl›dere ve Çatlakdere üzerinden yapm›flt›r.Önlerinde en büyük engellerden birisi Pilavtepe’dir.Ve yap›lan keflif gezisi ile Pilavtepe’nin arkas›naSazl›dereden ulaflabileceklerini görürler.

Anzak kuvvetleri, iki kol halinde cephenin sol ke-siminden kuzey yönüne ilerleyecek, daha sonra solasaparak do¤u yönünde ilerlemelerini sürdüreceklerdi.Daha güneyde olan sa¤ kol fiahintepe üzerindenConkbay›r›’n› ele geçireceklerdi. Sol kol ise A¤›lde-re'de ikiye ayr›larak Kocaçimentepe’yi ve Besimte-pe’yi ele geçireceklerdi.

Taarruz, Anzak ç›kartma bölgesinin kuzeyindebulunan Avustralya ve Yeni Zelanda birliklerindenoluflan ve General Godley komutas›ndaki 2. AnzakTümeni taraf›ndan gerçeklefltirilecekti. Bu tümentakviyeli bir tümen olup dört piyade tugay›, iki piya-de alay› ve bir da¤ topçu tugay› olmak üzere yirmibin savaflç› mevcudu vard›r. Her iki kol için de yak-lafl›k iki bin kiflilik öncü kuvveti oluflturulmufltur. Buöncü kuvvetler, taarruz hatt› üzerindeki Türk dirençnoktalar›n› atarak ilerleyecek ve ana kuvvetlere yolaçacaklard›. Harekât›n ileri aflamalar›nda da taarru-zun kanatlar›n› örteceklerdi. Bu amaçla her iki öncükola, ayr› hedefler verilmifltir. Öncü kuvvetler, 6A¤ustos gecesi saat 22.00 gibi ileri harekâta bafllaya-caklard›. Saat 22.30’a kadar hedeflerine ulaflmay› dü-flünmekteydiler. Ana taarruz kuvvetleri ise saat 22.45gibi ileri harekâta bafllayacaklard›. Sa¤ kanat öncükuvveti, General A.R. Russell komutas›nda iki Maoribölü¤ünü de kapsayan, a¤›rl›kl› olarak hafif süvarik›talar›n›n yaya askerlerinden oluflan, yaklafl›k ikibinkiflilik bir kuvvettir. Hedefleri Halit R›za Tepesi, Kes-kintepe, Pilavtepe ve Yaylatepe'dir. Sa¤ taarruz kolu,General F.E. Johnston komutas›nda, bir piyade tuga-y›, bir da¤ bataryas› ve bir istihkâm bölü¤ünden olufl-maktad›r. Hedefleri Conkbay›r›'d›r. Sol taarruz koluise General Vaughn Cox komutas›ndaki Hint tugay›,General J. Monash komutas›ndaki Avustralya tugay›,bir da¤ bataryas› ve istihkâm bölü¤ünden oluflmakta-d›r.Hedefleri Kocaçimentepesi ve Besimtepe'dir.

Taarruz için seçilen arazi, son derece sarp, s›k fun-dal›klarla kapl› bir arazidir. Askeri bir harekâta elve-

riflsiz oldu¤u düflünülerek Türk taraf›nca az bir kuv-vetle (yaklafl›k 1.500 kiflilik iki tabur) tutulan bir ara-zidir. Türk kurmay› bu bölgede sadece gözetlemepostalar› tutmaktad›r. Anzak taarruzunun as›l amac›da bu boflluktan yararlanmakt›r, Türkler yeterli kuv-veti bu bölgeye kayd›rmadan önce s›rtlara hâkim ola-bilmek, dolay›s›yla Türk postalar›n› h›zla at›p ilerle-mek ve gün do¤madan söz konusu s›rtlara hâkim ola-bilmek, baflar›n›n temel flart›d›r.

TAARRUZ

Sa¤ Kol Öncü KuvvetiTu¤general Russel Komutas›nda Yeni Zelanda as-

keri a¤›rl›kl› birlikler: Yeni Zelanda Atl› Piyade Tu-gay›, Otogo Taburu, Yerlilerden oluflan Maori taburuve istihkam müfrezesi. Mevcudu yaklafl›k 2000 kifli-lik.

Sa¤ Kol Taarruz KuvvetiTu¤general Johnston komutas›nda, Yeni Zelanda

Piyade Tugay› (dört taburlu) 26. Hind Da¤ Bataryas›,istihkâm taburu.

Sol Kol (Kocaçimen) Öncü KuvvetiTu¤general Travers Komutas›nda, ‹ngiliz 4/South

Wales Borderers, 5/ Wiltshires taburlar›, istihkam bö-lü¤ü.

Sol Kol Taarruz Kuvveti Tu¤general V. Cox komutas›nda 29.Hind Tugay›,

4.Avustralya Tugay›, bir Hint da¤ bataryas›, bir YeniZelanda istihkâm bölü¤ü.

‹HT‹YAT B‹RL‹KLER‹6 / South Lancashire Taburu7/ Wales Pioneers Taburu39. Piyade Tugay› Bir sahra istihkâm bölü¤ü vard›r.(2) (Tuncay Y›lmazer, Kara Muharebeleri, s.155 )

Her iki öncü kuvveti de 6 A¤ustos 1915 akflam›saat 22.00’de yürüyüfle geçmifltir. Harekât sa¤ örtmekuvveti olan Yeni Zelanda birliklerinin harekât› ilebafllad›. General A.R. Russell komutas›ndaki sa¤ ör-tü kuvvetinin ilk hedefi olan Halit R›za Tepesi’ndeki14.Alay›n 2.Taburuna ba¤l› Türk ileri karakoluydu.Yeni Zelandal› askerler Halit R›za Tepesindeki asker-lerimizi tuza¤a düflürmek için bir plan yapm›fllard›.Tel örgü kullan›larak tahkim edilmifl bu güçlü mevzi-ler, haftalard›r deniz topçusu taraf›ndan gecenin be-

16


lirli saatlerinde bombard›mana tutulmaktayd›. Herakflam belli saatlerde projektörlerle ayd›nlat›larak,bombard›mana tutulan Türkler, bombard›man süre-since geri hatlara çekilmekteydiler.

Art›k askerlerimiz bu aldatmacaya al›flm›fllard› veprojektörlerle ayd›nlatma yap›ld›¤› zaman bombard›-man yap›laca¤› için siperleri boflalt›yorlard›. 6 A¤us-

tos gecesi haftalarca uygulanan bu aldatmaca ifle ya-rad› ve Türkler siperleri boflaltt›. Bu s›rada Yeni Ze-landal›lar Türk siperlerine yanaflt›lar, öncü kuvvetineba¤l› birli¤in, projektörler kayar kaymaz giriflti¤i anibir süngü hücumu yapt›lar. K›sa sürede askerlerimi-zin ço¤unu flehit ederek Halit R›za Tepesini ele geçir-diler. Gece yar›s›n› geçtikten sonra Pilavtepe ve Da-makç›l›k bay›r›ndaki Türk karakollar›n› ele geçirdi-ler. Kalan askerimizde geri çekilmek zorunda kald›-lar. Böylelikle sol taarruz kolunun önü aç›lm›fl oldu.

Sol taarruz kolunun önünün aç›lmas›yla harekât›yapacak di¤er birlikler yola ç›kt›lar. Çat›flman›n uza-mas› ve birliklerin haz›rl›klar›n› tamamlamam›fl ol-mas›ndan dolay› birkaç saat geç kald›lar.

Sa¤ taarruz kolu fiahins›rt›n› ortas›na alacak fle-

kilde Sazl›dereden Conkbay›r›na ilerlerler.Ancak gece yap›lan bu yolculuk her iki koldakiyeni Zelandal›lar›n afl›r› yorulmalar›na neden olur.Sabaha karfl› yorgun birlikleriyle fiahins›rt› üzerin-den Conkbay›r›na yak›n (Conkbay›r›na yaklafl›k 1km kala) Tu¤general Johnston bekleme karar› al›r.Ve bekleyen askerlerin dinlenme s›ras›nda kahvalt›

yapmalar›na da izin verir. Conkbay›r›nda Türk sa-vunmas› yok denecek kadar azd›r.

Tu¤general Johnston Conkbay›r›na az bir yolkald›¤›nda taburunun dinlenerek kahvalt› yapmas›naizin vermesi belki de 7 a¤ustos sabah› bu harekât›ngidiflat›n› de¤ifltirmifltir. T›pk› o s›ralarda Suvla ova-s›nda oyalanmakta olan Stop Ford’un 9. Kolordusugibi…

Tu¤general Johnston ald›¤› bu karar General Bird-wood’un, her taburun birbirinden ba¤›ms›z ilerleme-si, karar›n› dikkate almad›¤›n› göstermektedir. Johns-ton verdi¤i bu karar asl›nda birçok tarihçi taraf›ndan"TAR‹H‹N EN PAHALI KAHVALTISI" olaraknitelendirilecektir.

Sol taarruz kolu birliklerin araziyi bilmemesi,

17


mesafenin sa¤ taarruz kolunun yoluna göre uzun olmas›, ayr›ca may›s ay›nda bölge de keflif yapan

Binbafl› Overton’un, yerli bir Rum k›lavuzu kestirmebir yol önermesi üzerine taarruz kolunun bu yöndeilerletmesi, A¤›l derenin karmafl›k yollar›, Türk tara-f›ndan aç›lan atefl karmaflaya neden olur ve sol taar-ruzdaki birlikler aksiliklerle karfl›lafl›r.

A¤›l derede ki düzlü¤e ulafl›ld›¤›nda ortal›k hafif-ten ayd›nlan›nca Türk gözcülerinin iki yandan ateflibafllam›flt›r. ‹ki tabur her iki yana taarruza kald›r›lm›fl,üçüncü bir tabur da ileri sürülmüfltür. S›k çal›l›klararas›nda rahatl›kla gizlenebilen az say›daki Türk, gündo¤umuna kadar atefli sürdürmüfltür. Bu çat›flmalars›ras›nda taarruz kolu komutan› olan General Cox dahafif flekilde yaralanm›flt›r.

General Cox, 7 A¤ustos sabah›, General Mo-nash'›n Yeni Zelanda taburunu takviye birliklerle bir-likte Koca çimen Tepeye taarruz emri vermifltir. An-cak tugay komutanlar›, taburun ileri bir harekâta ge-çemeyecek kadar bitkin oldu¤unu bildirmesi üzerinekarar›ndan vazgeçmek zorunda kalm›flt›r. Bunun üze-rine ihtiyatta tutulan 39. Tugay'›n kendi emrine veril-mesi için tümen komutan› General Godley'den onayalm›flt›r. Ancak tugay›n dört taburunun da yanl›fl an-lafl›lmalar nedeniyle yanl›fl yönde yürüyüfle geçmifl-tir. Do¤ru yönde ilerlemeleri gün boyunca sa¤lana-mam›flt›r. Sonuç olarak sol taarruz kolunun Avustral-ya Tugay› gün boyu ileri harekâta geçememifltir.

TÜRK KUVVETLER‹N‹N SARIBAYIR HAREKÂTINA TEPK‹S‹

Osmanl› Ordusu’nun 6 A¤ustos sald›r›s›na verdi-¤i ilk tepkilerde gecikme söz konusudur. Liman PaflaSaroz’dan ç›kartma bekliyordu ve düzenini ona görekurmufltu. Esat Pafla ise Mustafa Kemali sürekli ra-hats›z eden Sazl›dere konusunda yan›lm›flt›r.

19. Tümen komutan› Mustafa Kemal Bey, ihtiyat-taki bir tabur ve iki bölükten oluflan bir kuvvete, Ko-caçimentepe ve Conkbay›r› yönünde hareket emrivermifltir. Ayn› saatlerde Kuzey Grubu komutan› EsatPafla da 9. Tümen’e ayn› bölgeye hareket emri ver-mifltir.Kuzey Grubu komutan› Esat Pafla, elindeki tekihtiyat tümeni olan 9. Tümen komutan› Albay HansKannengiesser’e, tümenin üç alay›ndan ikisiyleConkbay›r›’na hareket emri vermifltir.9. Tümen ko-mutan› Albay Kannengiesser, 7 A¤ustos 1915 sabah›,kendi birliklerinden önce Conkbay›r›’na ulaflt›¤›ndaSuvla koyunda yap›lmakta olan ç›kartmay› görür, an-cak Conkbay›r›’nda bir düflman harekât› yoktur.

Albay, s›rta do¤ru ilerleyen Anzak askerlerini gör-

müfltür. Bunlar, 4. Avustralya Tugay›’n›n AucklandTaburu’nun keflif koludur. Tabura, Conkbay›r›’na ta-arruz için haz›rl›k yapmalar›, bu arada askerin kah-valt› etmesi emredilmiflti. Tabur komutan› Yarbay R.Young, gerekli emirleri verdikten sonra bir keflif koluoluflturarak Conkbay›r› yönünde ilerlemekteydi.

Albay Kannengiesser, bölgedeki bir top batar-yas›n› korumakla görevli 20’ye yak›n askere, bu kolüzerine atefl açma emri vermifltir, elindeki tek kuvvetbudur, henüz kendi kuvvetleri bölgeye ulaflmam›flt›r.Bu atefl üzerine Avustralyal›lar geri çekilmifltir. K›sabir süre sonra Mustafa Kemal Bey’in gönderdi¤i ikialay da savunmaya kat›lm›fllard›r. Albay Kannengies-ser’in yaralanmas›ndan hemen sonra, saat 08.00 gibikendi tümenin 25. Alay› da Conkbay›r›’na ulaflt›rm›fl-t›r.

Kocaçimen Tepesi'nde taarruzun ilk gün bu flekil-de durdurulmufltur. Ancak Anzak Kolordusu'nun sa¤taarruz kolu, Conkbay›r› yönündeki taarruzunuyenilemifltir. Saat 10.30 gibi General Johnston komu-tas›ndaki Anzak sa¤ taarruz kolunun iki tugay›n›ntaarruza kalkm›flt›r. ‹lk taarruz dalgas›n› oluflturan üçbölük 100 metreden az ilerleyebilmifl, yo¤un atefl al-t›nda 250’e yak›n askerini kaybederek geri çekilmekzorunda kalm›flt›r. Bu durum üzerine taarruz dur-durulmufltur.

Seddülbahir Cephesi komutan› Vehip Pafla'n›nbölgeye sevk etti¤i 4. Tümen'in ö¤le saatlerindenitibaren parça parça bölgeye ulaflmas›yla savunmapekifltirilmifltir. Tümen komutan› Yarbay Cemil Bey,Conkbay›r›'ndaki Türk kuvvetlerinin komutas›n›üzerine alm›flt›r. General Liman Von Sanders, GüneyGrubu ve Anadolu Grubu bünyesindeki ihtiyatk›talar›n›n derhal Anafartalar bölgesine kayd›r›lmas›emri verirken Saroz Grubu’nun iki tümeninin SarozGrubu Komutan› Albay Feyzi Bey komutas›nda böl-geye hareket ettirmifltir.

Sar› Bay›r Harekât›na kat›lan Anzak 2.Tümen’inin 10 A¤ustos 1915 tarihine kadarkiharekâtlar›, Conkbay›r› ve Kocaçimen Tepesi’ne ardarda giriflilen taarruzlard›r. Conkbay›r›, k›sa bir süreiçin Anzak kontrolüne geçmifl, ard›ndan Türk karfl›taarruzlar›yla yeniden al›nm›flt›r. Kocaçimen Tepesive Besim Tepe’deki Türk savunmas› taarruzlar› püs-kürtmüfltür.

Gülser YALÇINKAYA

KAYNAKÇA:1- YILMAZER, Tuncay, Alç›tepe’den Anafartalar’a

Çanakkale Kara Muharebeleri, Yeditepe yay›nlar› ‹stanbul,2007

2- www.duryolcu.com3- ARTUÇ,‹brahim, 1915 Çanakkale Savafl›,Kastafl Yay›nevi,

‹stanbul 200

18


Hayat›n› milletine ve Türkordusuna adam›fl, MustafaKemal Atatürk’le birlikte Tür-kiye Cumhuriyetinin iki mare-flalinden birisi olan üstün ye-tenekli bir asker ve muharebemeydanlar›n›n baflar›l› bir ko-mutan› olan Mareflal MustafaFevzi Çakmak 12 Ocak 1876da ‹stanbul Anadolu Kava¤›n-da dünyaya gelmifltir. Mare-flalin babas›, Osmanl› Ordu-lar›nda topçu albay› olan AliS›rr› Efendi, çocuklar›n›n dakendisi gibi asker olmalar›n›istemifl ve baflar›l› da olmufl-tur; fakat o¤ullar›ndan MuhtarBey 1912 Balkan Savafl›'nda,Nazif Bey Çanakkale Sava-fl›nda ve en küçük kardefliolan Sami Bey ise askeri or-taokula devam etti¤i s›radagenç yaflta vefat etmifllerdir. Annesi ise Varnal› Hac› BekirEfendi'nin k›z› olan Hesna Han›md›r.

Rumelikava¤› Mahalle Mektebi’nde ö¤renimine baflla-d›."So¤ukçeflme Askeri Rüfltiyesi ve kuleli Askeri ‹dadisin-de okudu. 1896’daHarbiye Mektebi’ni bitirerek Erkan-› Har-biye Mektebi’ ne girdi. 1898’de Kurmay Yüzbafl› rütbesiyleorduya kat›ld›.(1) 25 Aral›k 1898 tarihinde Erkân-› Harbi-ye’yi Umumiye Riyaseti 4.flubede görevlendirilmifl, burada3 ay görev yapt›ktan sonra 11 Nisan 1899 tarihinde Rume-li’de Kosova’ya ba¤l› Metroviçe kazas›nda 18.Nizamiye Tü-meni Kurmayl›¤›’na atanarak ileride Türk Milleti için büyükbaflar›lara imza ataca¤› ilk ad›mlar› atm›flt›r.

Balkan Savafl› bafllang›c›nda Vardar Ordusu Harekâtfiube Müdürü olarak bulunan Yarbay Fevzi(Çakmak) Pafla,10 May›s 1913’ten itibaren Kurmay Baflkanl›¤›’na yüksel-mifl ve baflar›l› askerî faaliyetlerine ra¤men, 22 Haziran1913 ten itibaren Türk Hâkimiyeti sona ermifltir. 1914 y›l›n›nsonunda Fevzi Beyin yeni görevi merkezi Ankara’da bulu-nan 5. Kolordu komutanl›¤›d›r ve 30 Nisan 1915 tarihindeise Fevzi Bey Mirliva yani Tu¤general olmufltur.(2)

‹tilaf devletlerinin Çanakkale Bo¤az›’n› deniz yoluylageçme hayalleri 18 Mart 1915 tarihinde Bouvet, ‹rresistab-le ve Ocean z›rhl›lar› ile birlikte bo¤az›n derin sular›na gö-mülmüfltür. Cepheyi bo¤azdan düflüremeyeceklerini anla-yan itilaf devletleri kara harekât› için haz›rl›klara bafllam›flve 25 Nisan 1915 tarihinde birçok noktaya gerek gösterifleklinde gerekse asli olarak yapt›¤› ç›kartmalarla 8 buçukay sürecek olan kanl› muharebeleri bafllatm›flt›r. Kara sa-vafllar› bafllamadan önce ordumuzu düzenlenme emrini ve-ren Enver Pafla, Çanakkale Savafllar› için 5. Ordunun ku-rulmas›n› sa¤lam›fl ve Alman Mareflal Liman Von Sanders’iordunun bafl›na geçirmifltir. Düflman karadan var gücüylemuharebeye giriflmifl ve Türk Ordusu a¤›r kay›plar verme-ye bafllam›flt›. Bu geliflmeler üzerine komutan› oldu¤u

5.Kolordu ile cepheye hare-ket emri alan Mirliva FevziPafla 13 Temmuz 1915 tari-hinde cepheye kat›lm›flt›r.

Bu arada Güney GrubuKomutan› Weber Pafla ayr›l-m›fl yerine 2’nci Ordu Komu-tan› Vehip Pafla atanm›flt›.2. Kerevizdere Muharebeleris›ras›nda Fevzi Pafla 5. Ko-lordu Komutan› olarak göre-ve bafllam›fl, Yarbay Kaz›mKarabekir de 14’ncü Tüme-niyle, 4’ncü Tümeni de¤ifltir-miflti. 8, 10 ve 13’ncü Tü-menlerin de bu bölgeye gel-mesiyle Türk savafl gücüartm›fl ve güven sa¤lanm›fl-t›.(3)

5. Kolordu’nun Kereviz-dere’ deki 4’ncü Tümeni Al-bay Celal’in, 6’nc› Tümeni

Kurmay Yarbay fiakir’in, 7’nci Tümeni de Kurmay Albay Ha-lil’in komutas›ndayd›. 4. ve 7. Tümenler cephede 6. Tümenise cephe gerisinde bekletilmekteydi. ‹kinci Kerevizdere Mu-harebeleri s›ras›nda Seddülbahir kesimindeki 8’nci ‹ngilizKolordusu komutan› General Hunter Westen 29, 42 ve 52.Tümenleri, Kraliyet Deniz Tümeni ve Seddülbahir’e ç›kmak-ta olan 13. Tümen ile, Frans›zlar ise General Bailland komu-tas›nda 1. ve 2. Tümenlerle muharebeye giriflmifllerdir.

Kerevizdere muharebelerinde öteden beri ele geçirmekisteyip de baflaramad›klar› Alç›tepe’ye biraz daha yaklafl-may› planl›yorlard›. ‹ngiliz ve Frans›z birlikleri 12 Temmuz1915 günü saat 4.30’da 4, 7 ve 11. Tümenlerimizin cephe-lerini karadan, denizden ve 14 kadar uçakla havadan bom-bard›mana bafllam›flt›. Siperlerimize girmeyi baflaran ikimanga kadar düflman süngülenerek yok edildi. ‹ngiliz tü-menler bafllang›çta biraz ilerleme kaydedip Türk himayemevzilerine kadar girmeyi basard›larsa da oldukça kay›pvermifllerdi. Türk ihtiyat kuvvetlerinin kullan›lmas›yla flid-detli ve kanl› muharebeler neticesi düflman çekilmeye bafl-lad›. 13 Temmuz sabah› saat 07.30’da ‹ngilizler yine sald›r-d› ancak geri çekilmek zorunda kald›klar› gibi bir öncekigün ald›klar› siperlerin bir k›sm›n› da kaybettiler sadece Ke-revizdere’ye hâkim s›rtlarda bir hat tutabilmifllerdi. Sonuçta‹ngiliz ve Frans›zlar bu muharebe de umduklar›n› bulama-d›lar. 5. Kolordu birliklerinin emir beklemeden süngü tak›pAllah Allah sesleriyle kükremeleri gözleri yaflartan bir man-zara oluflturuyordu. Bununla da yetinmeyip gece taarruzla-r›yla bir k›s›m siperleri de geri ald›lar. Bu muharebede 5’nciKolordu’dan 29 subay, 984 er flehit düfltü.(4)

26 Temmuz 1915’te Kerevizdere bölgesinde 5. Kolordu-ya ait 121 sand›k düflman bombard›man› sonucu atefl ala-rak infilak olmufl, bir gün sonra ise yine bombard›man so-nucunda birçok hane yanm›flt›r.

Fevzi Pafla, 5. Kolordusu ile Çanakkale muharebelerine

19

HAYATINI M‹LLET‹NE ADAMIfi KAHRAMAN:

MAREfiÂL FEVZ‹ ÇAKMAK

Mareflal Fevzi Çakmak (1976 – 1950)


kat›ld›¤› günden itibaren sürekli ‹ngiliz ve Frans›z birliklerinin taarruzuna maruz kalm›fl ve tüm taarruzlar›

yerinde müdahale ile püskürtmeyi baflarm›flt›r. Savafl mey-dan›nda göstermifl oldu¤u baflar›lardan dolay› Harp Madal-yas› ile ödüllendirilmifltir.

Düflman Kirte istikametinde yapaca¤› taarruzlar do¤rul-tusunda Alç›tepe’yi almay› planl›yor fakat Türk direnifli kar-fl›s›nda etkili olam›yordu. A¤ustos ay›ndan sonra düflmanAr›burnu bölgesine a¤›rl›k vermifl ve Ar›burnu bölgesindekibirliklerimiz zor anlar yaflamaya bafllam›flt›. Bunu müteaki-ben 8 A¤ustosta Mustafa Kemal Atatürk Anafartalar GrupKomutan› olarak atanm›flt›r. Bölgeye gönderilen 8. ve 4.Tümenlerle yetinmeyen Vehip Pafla 9 A¤ustosta Fevzi Pa-fla’n›n komutanl›¤›nda 5. Kolorduya ait 41. ve 28. Alaylar›bu bölgeye sevk etmifltir. Atatürk’ün deyimizle en zor beflgün dedi¤i 6 – 10 A¤ustos tarihleri aras›nda düflman› püs-kürtmeye muvaffak olunmufl ve belki de düflman›n yurdu-muzdan çekilmesini sa¤layacak önemli bir baflar›ya imzaat›lm›flt›r.

Bu tarihten sonra Fevzi Pafla hem Kerevizdere bölge-sinde hem de Ar›burnu bölgesindeki birliklerini kontrol edi-yordu. Her iki bölgede de baflar›l› olmufl ve düflman amac›-na ulaflamam›flt›r. 13 Ekim 1915 tarihinde 2. ordu karargâ-h›n› Keflan’a tafl›m›fl ve Fevzi Pafla komutas›ndaki 8.tümende Keflan’a hareket etmifltir. Fevzi Pafla o ta-rihinden sonra bir süre Keflan’da bulunmufl,ayn› zamanda da Çanakkale’deki birliklerinikontrol etmesini de bilmifltir. Gösterdi¤i üstünhizmetlerden ve baflar›lar›ndan dolay› 14 Ka-s›m 1915 tarihinde Gümüfl ‹mtiyaz Madalya-s› ile taltif edilmifltir.

Aral›k ay›na kadar birliklerini Keflan’danyöneten Fevzi Pafla, Atatürk’ün rahats›zl›¤›n-dan dolay› Cepheden ayr›lmas›yla birlikte 6Aral›k 1915 tarihinde 5. kolordu komutanl›¤›kendisinde kalmak üzere, Anafartalar GrupKomutanl›¤›na atanm›flt›r. Anafartalar GrupKomutan› olmadan önce Çanakkale’de kald›-¤› sürede Fevzi Pafla’n›n karargâh›, bölgeninen önemli stratejik noktalar›ndan olan ve düfl-man›n ele geçirmeye çal›flt›¤› fakat bir türlü ele geçireme-di¤i Alç›tepe’deydi. Fevzi Pafla Keflan’a gidene kadar Alç›-tepe’deki karargâh›nda kalm›flt›r. Anafartalar Grup Komuta-n› olduktan sonra Çamtekke’deki Anafartalar Grup Komu-tanl›¤› karargâh›na yerleflmifltir.

Aral›k ay›yla birlikte kara k›fl kendini göstermifl, birçokasker cephede donarak hayat›n› kaybetmifltir. Siperler ya-¤›fl›n etkisiyle kapanm›fl ve savaflmak olanaks›z hale gel-mifltir. Bununla birlikte itilaf devletlerinin 5 ay denizden 8buçuk ay da karadan yapm›fl oldu¤u taarruzlar sonuçsuzkalm›fl, istedikleri yerleri alamam›fllard›. Binaenaleyh itilafdevletleri çekilme karar› alm›flt›r.

Fevzi Çakmak’›n Anafartalar grup komutanl›¤› yapt›¤›süre içerisinde taarruz nam›na kayda de¤er bir olay yaflan-mam›flt›r. Düflman kuvvetleri taarruz yapmam›fl fakat topat›fllar› ile askerlerimizi y›pratma çal›flm›flt›r. Nihayet 20Aral›k 1915 tarihinde Ar›burnu ve Anafartalar bölgesindekidüflman birlikleri tamamen geri çekmifllerdir. ÇanakkaleMuharebelerinde çok üstün baflar›lar› görülen Mirliva FevziPafla 26 Aral›k 1915 tarihinde Alman Devleti taraf›ndanikinci s›n›f Demir Salip Niflan›’yla taltif edilmifltir. Fevzi Pa-

fla’ya ait tümenlerin bölgeden ayr›l›fl tarihleri:

19. Tümen 19 Ocak 191615. Tümen 17 Ocak 191612. Tümen 16 Ocak 19167. Tümen 15 Ocak 191611. Tümen 9 Ocak 19169. Tümen 14 Ocak 19168. Tümen 13 Ocak 1916

Çanakkale cephesinin kapanmas›ndan sonra do¤ucephesinde ‹kinci Kafka Kolordusu kumandanl›¤›na (7 Ey-lül 1916) arkas›ndan Diyarbekir’ deki ikinci ordu kumandan-l›¤›na tayin edildi. (5 Temmuz 1917)(5) Alç›tepe’de FevziÇakmak karargâh›n›n bulundu¤u yere 1941 y›l›nda an›s›naan›t yap›lm›flt›r. 3 Nisan 1921 tarihinde Orgeneralli¤e (1'in-ci Ferik), 31 A¤ustos 1922 tarihinde de Büyük Zaferin kaza-n›lmas›ndaki yüksek hizmetlerinden dolay› Mareflalli¤e ter-fi ettirilmifltir. 12 Temmuz 1922 – 3 Mart 1924 tarihleri ara-s›nda Genelkurmay Baflkan Vekilli¤i, 3 Mart 1924'ten yaflhaddinden emekli oldu¤u 12 Ocak 1944 tarihine kadar daGenelkurmay Baflkanl›¤› yapm›flt›r.(6) 10 Nisan 1950 tari-hinde vefat etmifl ve ‹stanbul'da Eyüp Sultan Mezarl›¤›'ndatopra¤a verilmifltir

Fevzi Çakmak hayat› boyunca Türk Milletine hizmet et-mifl, ömrü savafl meydanlar›nda geçmifl bir askerdir. Öyle

ki yafl haddinden emekliye ayr›lmak zorundakald›¤›nda bile üzüntü duymufltur. Say›s›z sa-vafllar›n "fiahin Gözlü Kumandan›" olarak ta-n›nan Mareflal Fevzi Çakmak, Gazi MustafaKemal’in sa¤ kolu olmufltur. Mareflal FevziÇakmak bugünkü Türk Ordusu’nun kurucu-su, koruyucusu ve moral hocas›d›r(7). Haya-t› örnek al›nacak bir insan olan mareflal 6 dilbilmesinin yan›nda genifl kültüre sahip, bilgi-si, zekâs›, so¤ukkanl›l›¤›, sabr› ve gayreti veAllah’a inanc› ile çok baflar›l› görevler yapm›flve Türk Milletinin daima gurur kayna¤› olmufl-tur.

Harun Erdem AKMAN

D‹PNOT1) Ayfer ÖZÇEL‹K, "Fevzi Çakmak", ‹A, C.VIII, T.D.V., ‹stanbul

1993, s.191.2) Hayrullah GÖK, "Mareflal Fevzi Çakmak’›n askeri ve siyasi fa

aliyetleri", Ankara: Genel Kurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Baflkanl›¤›, 1997,s 15

3) a.g.e.; s. 142.4) a.g.e.; s. 230-2505) ÖZÇEL‹K, a.g.m., s.1913.6) http://www.tsk.mil.tr/1_TSK_HAKKINDA/1_2_Genelkur-

may_Baskanlari/konular/fevzi_cakmak.htm, 27.01.2009, 19.137) Sezen ÇORABATIR,"Mareflal Mustafa Fevzi Çakmak",

Çanakkale, 2003

KAYNAKÇA1– Nilüfer HATEM‹, "MAREfiAL FEVZ‹ ÇAKMAK VE

GÜNLÜKLER‹", Stil, 20022– Hayrullah GÖK,"MAREfiAL FEVZ‹ ÇAKMAK’IN ASKER‹ VE

S‹YAS‹ FAAL‹YETLER‹", Ankara Genel Kurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Baflkanl›¤›, 1997

3– A.Rahim BALCIO⁄LU, "BÜYÜK MEHMETÇ‹K MAREfiALFEVZ‹ ÇAKMAK", ‹stanbul : Yuker, 1987

4– http://www.canakkalesavaslari.net

20

1941 y›l›nda yap›lan Fevzi Çakmak An›t›


Özelikle Balkan yenilgisinden sonra “hasta adam”gözüyle bak›lan, onlar›n gözünde çoktan parça-lanm›fl ve hatta paylafl›lm›fl bir imparatorluk:

OSMANLIÜzerinden y›llar geçmesine ra¤men unutulmayan, ‹tilaf

Devletleri için kapanmayan bir yara, bizim içinse Türk’üngücünü tüm dünyaya gösteren bir zafer: ÇANAKKALE

‹tilaf Devletleri Birinci Dünya Savafl›’ndan önce Osman-l› topraklar›n› kendi aralar›nda çoktan paylaflt›klar› için, sa-vafl patlak verdi¤inde Osmanl›’n›n Almanya yan›nda sava-fla kat›lm›fl olmas›, müttefik kuvvetler için Osmanl›’n›n ata-bilece¤i en güzel ad›md›. Böylece hem düflman› oldu¤u içinrahatça Osmanl› topraklar›na sald›rabilecekler hem de Bi-zans döneminde aç›lan ‹stanbul yaras›n› kapatacaklard›;ama düflünemedikleri fley TÜRK’ÜN VATAN SEVG‹S‹ veCESARET‹YD‹.

‹tilaf Devletleri, Osmanl› Devleti’ni bir aya¤› çukurdaolan hasta adam diye tabir ettiklerinden ve buna inand›kla-r›ndan Çanakkale Bo¤az›’n› bir günde, sadece donanma ilegeçebileceklerini düflünmüfl ve 18 Mart 1915 tarihinde sa-

at: 17.00’ye ‹stanbul’a çay randevusu vermifllerdir.Çanakkale, ‹tilaf Devletlerinin bu düflüncesini; tabya ve

bataryalar›, kaleleri, may›n hatlar›, yi¤it erleri ve korkusuzkomutanlar›yla bir hayale çevirmifltir.

1453 y›l›nda tüm dünyan›n gözdesi olan ve Fatih SultanMehmet taraf›ndan fethedilen ‹stanbul topraklar›n›n bir güngelip zorlanaca¤›n› bilen Fatih, ‹stanbul’a giden yolun bo-¤azlardan geçti¤ini fark etmifl ve gereken önlemleri o y›llar-da alamaya bafllam›flt›r. Daha sonra göreve gelen padiflah-lar da Çanakkale Bo¤az›’n›n stratejik önemi konusunda Fa-tih’le hem fikir olmufllar ve savunma hatt›n›n oluflumunakatk›larda bulunmufllard›r. 2000’li y›llarda olmam›za ra¤-men hâlâ kullan›labilirli¤ini koruyan bu tabya ve bataryala-r›m›z bugüne dek bo¤az›n fedaileri olarak an›lm›fl ve o gün3 ana hat fleklinde düflünülerek infla edilmifltir.

‹lk hat; girifl tahkimat› da dedi¤imiz, d›fl hatt› oluflturanAnadolu bölgesindeki Kumkale ve Orhaniye Tabyalar› ileRumeli bölgesindeki Seddülbahir ve Ertu¤rul tabyalar›d›r.

‹kinci hat; yani orta tahkimat tabyalar›m›z ise Anadolubölgesinde Kepez, Dardanos (Hasan-Mensuf), Mesudiye

21

BBOO⁄⁄AAZZ’’IINN FFEEDDAA‹‹LLEERR‹‹--22


ve Cevat Pafla ile Rumeli Bölgesinde Tenger, Baykufl, Kumburnu tabyalar›d›r.Üçüncü hatt›m›z olan merkez tahkimatta yani iç hat-

ta ise Anadolu Bölgesinde Çimenlik, Nara, Mecidiye, Hami-diye Tabyalar› ile Rumeli bölgesinde De¤irmenburnu, Na-mazgâh, Mecidiye, Hamiye, Y›ld›z Tabyalar› bulunmaktad›r.

‹flte Çanakkale’nin geçilmezli¤ini tüm dünyaya gösterentabyalar›m›zdan ikisi:

ANADOLU HAM‹D‹YE TABYASI

Anadolu yakas›nda bulunan ve 1895 y›l›nda II. Abdül-hamit taraf›ndan Asaf Pafla’ya yapt›r›lan Anadolu Hamidi-

ye1 18 Mart günü yaflanan deniz muharebesinde en büyükpaylardan birini üstlenmifl ve en baflar›l› tabyalar›m›z içindeyer almay› baflarm›flt›r. Bu tabya saat 14.00’e kadar düfl-man yönünde ilerleyen savafl› o andan itibaren adeta tersi-ne çevirmifl ve Anadolu yakas›na atefl püskürten Bouvet’te35,5’luk mermilerden iki isabet ald›rarak birkaç dakika içinberhava olmas›n› sa¤lam›flt›r. Suffren ve Charlemagne yar-d›m›na koflmas›na ra¤men; gemi içindeki mürettebat› ilebirlikte batmaktan kurtar›lamam›flt›r. ‹flte bu baflar›l› tabya-m›z Çanakkale’nin merkezinde bulunan Barbaros Mahalle-sindeki Kayserili Ahmet Pafla Camisi’nin önünden geçenanayolun 300m kadar ilerisindedir. Bo¤az tahkimat›n› güç-lendirmek amac›yla topçu birli¤i olarak hizmete giren Hami-diye Tabyas› 1956 y›l›na kadar Kara Kuvvetleri Komutanl›-¤›’na ba¤l› cephane depo komutanl›¤› olarak kullan›lm›fl,1956 y›l›nda Deniz Kuvvetleri Komutanl›¤›’na devredilmifl-

tir.1 1993 y›l›na kadar Çanakkale Bo¤az Komutanl›¤›’naba¤l› Hamidiye, Cephane Depo Komutanl›¤› olarak hizmetvermifltir. 1993 y›l›nda la¤vedilmesiyle, Çanakkale ‹kmalDestek Komutanl›¤›’na ba¤l› HEK malzeme flube müdürlü-

¤ü k›fllaya tafl›nm›flt›r.2 2008’in yaz aylar›nda ise tamamenboflaltm›flt›r.

Üzeri 3- 4 metrelik toprak parças›yla örtülü on adetgömme bonetten oluflan tabyan›n içi askerin s›¤›nmas› vemermi, barut vb. malzemelerin koyulmas› için küçük oda-c›klardan meydana gelmifltir. D›flar›dan bak›ld›¤›nda tepegörünümlü istihkâmlardan oluflan tabyadaki her iki bonetaras›na Alman yap›m›, Krupp marka, çeflitli çapta toplaryerlefltirilmifltir. Bu toplar›n iki tanesi 35,5cm iken yedi tane-

si 24cm çap›nda3 16.900m menzilli toplard›r. Bu toplar1956 y›l›nda kald›r›lm›flt›r. Bu toplar d›fl›nda tabyada 3 adet

uçaksavar topu mevcuttur.4

Bonetlerin fiziksel özellikleri;5

Bonetlerin 18 Ocak 1968’de tapular› al›narak, KültürBakanl›¤›’n›n 16 Eylül 1976 tarih ve 7062 numaras› ile tari-

hi eser kapsam›na girmesi sa¤lanm›flt›r.6

3. A¤›r Topçu Alay›n›n 1. A¤›r Topçu Taburunun sorum-lu oldu¤u ve Alman personelin bulundu¤u tek tabya olanAnadolu Hamidiye, 18 Mart 1915 Deniz Zaferi’nde etkin roloynam›fl, deyim yerindeyse ‹tilaf Donanmas›n›n korkulu rü-

yas› olmufltur. Tabya gün boyunca 75 mermi atm›flt›r.7 Bu-na karfl›n, sadece Inflex›ble z›rhl›s›ndan yaklafl›k 400 isa-betli top at›fl› alm›fl, buna ra¤men tabya 18 Mart günü hiçsusmad›¤› gibi ‹tilaf Devletlerinin batan gemileri üzerindede etkili olmufltur. O gün Inflexible’›n att›¤› isabetli top at›fl-lar›n›n sonucunda isimleri Brilla, August (baflçavufl); Som-merfeld, Paul(k›demli topçu eri) ve Schildhauer, Erich (top-

çu eri)8 olan 3 Alman teknisyen ölmüfl, 15 Alman askeri iseyaralanm›flt›r. Türk askerlerinden ise 3 Türk erimiz flehitolurken, 8 Türk askerimiz ise yaralanm›flt›r. Daha sonra buyaral›lar›n ikisi daha hayat›n› kaybederek flehit olmufl veflehit say›m›z 5’e ç›km›flt›r. Bu befl flehidimizin isimleri flöy-ledir:

1-Onbafl› Ahmet o¤lu Ahmet2-‹smail o¤lu Halil Antalya3-Hüseyin o¤lu Salih Yozgat4-Ahmet o¤lu Haf›z Bayramiç5-Mustafa o¤lu ‹brahim Ayvac›k

Anadolu Hamidiye Tabyas›nda flehit olan askerlerimizve ölen Alman askerleri tabyan›n yaklafl›k 200 m ilerisindeyolun sa¤›nda bulunan Hamidiye fiehitli¤ine gömülmüfller-dir. Yukar›da belirtilen befl askerimizin ismi flehitlikteki an›-t›n üzerinde yazmakt›r. fiehitlik, yap›m›ndan sonra 18 Martfiehitleri an›s›na 1934 y›l›nda yapt›r›lan Hastane Bay›r› ve

Mehmet Çavufl fiehitli¤i ile birlikte yeniden düzenlenmifltir.9

1934 y›l›ndaki aç›l›fla gelen Almanlar kendi ölülerinin ke-miklerini flehitlikten toplayarak Tarabya Alman Elçili¤ininbahçesindeki Fon der Goltz Pafla’n›n mezar›n›n yan›nanakletmifllerdir.

fiehitlik en son 1998 y›l›nda Bal›kesir ‹nflaat Emlak Bafl-kanl›¤› taraf›ndan onar›lm›flt›r.

NAMAZGÂH TABYASI

Ad›n›, kalede görevli olan personelin toplu olarak na-maz k›ld›klar› mekân olmas› dolay›s›yla alan10 NamazgâhTabyas›, bo¤az›n en dar noktas›nda Rumeli bölgesindeki

Malaz Te-pe’nin etek-lerinde, Fa-tih SultanMehmet ta-raf›ndan in-fla ettirilenve mimariside kendineait olan Kilit-bahir Kalesi-nin güney-do¤usunda

22

B‹NA/TES‹S ALBÜM NO ‹NfiAA B‹NA B‹NA KULL. TAPUYILI TÜRÜ EBATLARI AMACI TAR‹H‹

005–1 Nolu Bonet 923-CEP-KAR–005 1882 Y›¤ma 4,5X8,5X2,5 Depo 22.01.1968006–2 Nolu Bonet 923-CEP-KAR–006 1882 Y›¤ma 19X20X2,5 Depo 23.01.1968007–3 Nolu Bonet 923-CEP-KAR–007 1882 Y›¤ma 19X20X2,5 Depo 24.01.1968008–4 Nolu Bonet 923-CEP-KAR–008 1882 Y›¤ma 19X20X2,5 Depo 25.01.1968009–5 Nolu Bonet 923-CEP-KAR–009 1882 Y›¤ma 19X20X2,5 Depo 26.01.1968010–6 Nolu Bonet 923-CEP-KAR–010 1882 Y›¤ma 19X20X2,5 Depo 27.01.1968011–7 Nolu Bonet 923-CEP-KAR–011 1882 Y›¤ma 19X20X2,5 Depo 28.01.1968012–8 Nolu Bonet 923-CEP-KAR–012 1882 Y›¤ma 19X20X2,5 Depo 29.01.1968013–9 Nolu Bonet 923-CEP-KAR–013 1882 Y›¤ma 19X20X2,5 Depo 30.01.1968014–10 Nolu Bonet 923-CEP-KAR–014 1882 Y›¤ma 19X20X2,5 Depo 31.01.1968


yer almaktad›r. 1541- 1542 y›llar›nda bo¤az tahkimat›n›güçlendirmek amac›yla Kanuni Sultan Süleyman taraf›n-dan yapt›r›lm›flt›r.

Tabyada 26 adet bonet bulunmaktad›r. Bunlar›n 22’siüst kotta, 1’i Sar›kule do¤rultusundaki sahil kotunda, 3’ü isetabyan›n ortas›ndaki alt kotta yer almaktad›r.

Ayn› kanatta birbirine benzer ve düzende ayn› yüksek-likte ve formda cephe düzenine sahip olan bonetler, plantemalar›nda arazideki konumlar›na ve kullan›mlar›na göre,biraz farkl›l›k göstererek grupland›r›labilir.

1 nolu bonet tek odal›d›r ve cephe düzenlemesi ile di-¤erlerinden farkl›l›k gösterir. 2, 3, 4, 5, 7, 8 ve 9 nolu bonet-ler ise küçük, döflemesi tafl kap›l›, girifl bölümü ve arkada-ki tonozlu tek mekandan oluflur. Bunlar›n aras›nda yer alan6 nolu bonet ise girifl mekân›n›n daha uzun olmas›n›n ya-n›nda di¤erleriyle ayn› düzendedir.

10, 11, 18 ve 20 nolu bonetlerde, ayr› bir bölüm olma-y›p do¤rudan mekâna girilir. 12, 17 ve 19 nolu bonetler deise girifl mekân ile ana mekân ayn› aks üzeride de¤ildir. 13ve 16 nolu bonetler ise di¤er bonetlerin aksine ortadan di-rek mekâna girilen dikdörtgen plan temas›na sahiptir. Ara-zideki üst kotta yer alan bonetlerden olan bu bonetlerin birisa¤, biri sol taraftad›r. 14 ve 15 nolu bonetler iki katl› olarakinfla edilmifl olmas›na ra¤men mekâna zemin kotundan de-¤il üst kottan ulafl›lmaktad›r. Kesit ölçe¤inde di¤erlerindengösterdikleri farkl› kotlardan baflka cephe düzenleri ve kul-lan›lan tafl cinsi de di¤er bonetlerden farkl›d›r.

Bonetlerin her biri farklI ifllevlere yönelik olarak tasar-land›¤› görülmektedir.. An›lan bonetlerden 21,22 ve 23nolubonetler iki katl› olup yivli setli silahlara uygun cephanelerinistifine uygun olarak tasarlanm›flt›r. Bu bonetler içinde22nolu bonette kendi aralar›nda di¤erlerinden farkl› olaraktasarlanm›flt›r. Tabya ana kotundan bir girifl ile bir üst kottayer alan cephanelik önündeki yol kotundan da ikinci bir gi-rifle sahiptir. Her iki katta sa¤da ve solda birer odaya sahipbonet içinde ana girifli sa¤layan koridor T eklinde odalarsarmakta ve ikinci kattan koridorun k›sa kollar›ndan topyerlerine irtibat sa¤layan iki kap daha mevcuttur. Ortadaki22nolu bonetin sa¤›nda ve solunda simetrik olarak yerlefl-mifl olan 21 ve 23nolu bonetler birer odal› ve L koridora sa-hip olup ikinci katta koridora aç›lan ön girifl kap›s›ndan bafl-ka yan cepheden de top yuvas›na ulafl›lan ikinci birer kap›mevcuttur.

Tabyada alt kotta yer alan (ana kotta) üç bonet daha bu-lunmakta. 24 nolu bonet tabyan›n denize do¤ru üçgenlefle-rek uzand›¤› dört bonetle çevrili üst kotun alt›nda yer al-maktad›r.

24 nolu bonetin önünde bir tepecik fleklinde müstakilolarak yer alan 25 nolu bonet ise iki ana mekandan olufl-maktad›r. Bonete tabya orta aks›nda yer alan bir girifl ka-p›s› ile bonetin ortas›nda kalan ana mekanlar› ikiyebölen koridorun iki bafl›nda da yer alan ana girifl kap›s›formunun benzeri iki kap dâhil üç kap›dan girilebilmekte-dir. 26 nolu bonet ise toprak tepeci¤in uzant›s› fleklindetabyada konufllanm›flt›r. Üç yönü koridorla çevrili bonetinortas›nda dikdörtgen bir oda mevcuttur. U fleklindeki kori-dorun ana cepheye bakan yönünde iki pencere aç›kl›¤› ile

bonete girifli sa¤layan yuvarlak kemerli kap› aç›kl›¤›bulunmaktad›r.11

Tabyada 2adet 24 cm çap›nda 210/35lik, 2adet 26cmçap›nda 260/22lik, 5 adet 24 cm çap›nda 240/22lik, 7 adet21 cm çap›nda 210/22lik toplam 16 top bulunmaktad›r.12

Çanakkale Savafl›’nda 5 Mart 1915 günü aktif olarakmuharebeye kat›lan13 Namazgâh Tabyas›’ndan, 4. A¤›rTopçu Alay› 2. A¤›r Topçu Taburu sorumluydu. 18 Mart gü-nü 33 at›m14 geçeklefltiren tabya düflmana geçit verme-mifl; fakat ö¤leden sonra yo¤un bombard›mandan dolay›ç›kan yang›n nedeniyle savafl d›fl› kalm›flt›r.

18 MART GÜNÜ BU ‹K‹ TABYADAYAfiANANLAR

Tüm haz›rl›klar›n› tamamlayan ‹tilaf Devletleri 18 Mart1915 sabah› saat: 10.30 da Gökçeada’dan harekete geçer-ler. Plana göre büyük z›rhl›lardan ve gösteriflli savafl gemi-lerinden oluflan dünyan›n en büyük filosu üç koldan hare-kete geçecektir.

Amiral John de Robeck komutas›nda ki 1. ‹ngiliz DenizTümeni; Queen Elizabeth, Agememnon, Lord Nelson

Albay Hayes Sadeler komutas›nda 2. ‹ngiliz Deniz Tü-meni; Ocean, Irresistible, Vengeance, Albion, Cornwallis,Swiftsure, Majestik, Canopus

Frans›z Amiral Gueprate komutas›ndaki 3. Frans›z De-niz Tümeni ise; Suffren, Bouvet, Gaulois, Charlmange ge-mileri ile ‹ngiliz Triumph ve Prince George gemilerindenmeydana gelmektir.15

Her geminin bir hedefi vard› ve bunlardan 1. ‹ngiliz De-niz Tümeninde bulunan Queen Elizabeth’in hedefi AnadoluHamidiye Tabyas› ve yine ayn› tümenden Lord Nelson’unhedefi ise Namazgâh Tabyas›yd›16.

Anadolu Hamidiye Tabyas› ilk isabetini saat: 12.20 deald›. Saat: 13.20 de Anadolu Hamidiye ve Dardanos Tab-yalar›na yaklaflmak isteyen Bouvet gemisini hedef alarakatefle bafllad›. Yukar›da da bahsetti¤imiz gibi atefl alt›naal›nan bu gemi saat: 14.00 de isabet ald›, gemiden yükse-len hafif bir dumanla birlikte gemi yan yatmaya bafllad› veüç dakika içinde batt›. Bouvet gemi komutan› Albay Rage-ot ile mürettebat›ndan 639 kifli bo¤ularak can vermifltir.17

Bu olay karfl›s›nda donanman›n atefli susmufl, muhriplerve istimbotlar personeli kurtarmaya gitmifltir. Bu esnadaTürk taraf› da atefl açmam›flt›r.

Yaklafl›k yar›m saatlik duraksamadan sonra donan-ma kald›¤› yerden atefle devam etmifltir. Saat: 15.15 de Na-mazgâh Tabyas›’nda düflen bir mermiyle yang›n ç›km›fl vetabya savafl d›fl› kalm›flt›r.

Namazgâh Tabyas›ndan Üste¤men Kaz›m Bey anlat›-yor: “saat: 14.00 de Namazgâh Tabyam›z müthifl bir ateflemaruz kald›, bu s›rada gelen bir mermi Edremitli Rasim On-bafl›’y› adeta ikiye bölerek flehit etti. Top mermilerinin ç›kar-d›¤› sesler ise Refik Çavufl’un kulak zarlar›n› patlatarak sa-¤›r etti…”18 Afla¤› yukar› ayn› saatlerde Anadolu HamidiyeTabyas›’nda yaflananlar› tak›m subay› Adil Efendi anlat›yor:“…Biz iki subay, ben ve Alman tak›m komutan› yan yana

23


oturmufl, ileriyi gözetliyoruz. Yerimiz iki topun aras›n- daki cephaneli¤in üzerinde bulunan kademe. Bu ka-

demenin yan taraflar›nda bir tak›m hartuçlar var. Alt›m›zcephanelik… bizim bataryaya do¤ru bir sa¤anak daha bafl-lad›. Bir mermi bafl›m›z›n çok yak›n›ndan geçerek geride vefiubat bombard›man›nda y›k›lm›fl k›fllam›z›n üstüne düfltü,odunlar› havaya f›rlatt›, yan›mdaki Alman subay›n› kolunudürttüm ve biz de flimdi böyle havaya f›rlarsak gibi bir ifla-ret yapt›m, gülüfltük. Bu tebessümün izleri yüzümüzden he-nüz silinmemiflti ki müthifl bir fley oldu… gö¤ün y›k›lmas› gi-bi bir fley…o dakikada art›k ne Alman subay›n› ne de düfl-tü¤üm dünyay› görebiliyordum. Aya¤›m›n alt›ndaki yer kay-d› ve ben evvela bir karanl›¤a sonra bir atefl içine dald›m.Tam yan›m›za isabet eden bir 38’lik gülle cephaneli¤in da-m›n› delmifl, içeri düflmüfl ve beni de arkas›ndan sürükle-miflti… her yan›m› sarm›fl ateflin içerisinde bir yere gidemi-yordum, esasen k›p›rdayacak halim de yoktu. Biraz sonrabu atefl içerisinde benim ad›m› ba¤›ran bir ses iflitiyorum.Cevap veremiyorum, yaln›z üzerimdeki bir insan›n cesedi-nin yukar› çekildi¤ini hissediyorum, bütün kuvvetimle bu ce-sede yap›fl›yorum, beni de beraber çekiyorlar ve dünya yü-züne ç›kar›yorlar. Gözümü aç›yorum her yeri k›pk›z›l kaniçinde görüyorum. Bana bakan doktoru fark ediyorum, bitikbir halde sordu¤um yegâne sual flu oluyor:

- Doktor , Gözlerim kör olacak m›?Bir fley daha fark ediyorum. Benimle beraber cephane-

likten kurtar›lm›fl mahdut insanlardan çok sevdi¤im ve flim-di nereli oldu¤unu hat›rlayamad›¤›m Mehmet Çavufl bir kolve bir baca¤›n› kaybetmifl yan›mda yat›yor. Fakat onungözleri sa¤lam, benimki gibi yanmam›fl. Bafl›n› bana do¤ruuzatarak teselli ediyor:

“Beyim merak etmeyin. Sizin yaran›z hafif, baksan›zaben hem kolumu hem baca¤›m› kaybettim ama gene tasa-lanm›yorum.”

Bu sözlerden iki dakika sonra Mehmet Çavufl bir dahaaçmamak üzere gözlerini kapad›…”19

Tüm bu yaflananlara ra¤men Anadolu Hamidiye pes et-memifl, inatla susmam›fl ve s›radaki hedefi Iressistible ol-mufltur. Tabyan›n att›¤› toplardan biri geminin yan›nda pat-lam›flt›r. Hedef olmaktan kaçmaya çal›flan Iressistible men-zilden uzaklaflmak isterken saat: 16.15 de Nusrat May›ngemisinin Erenköy Koyu’na döfledi¤i may›nlara çarparakbatm›flt›r.20

18 Mart günü ‹tilaf Devletleri Osmanl›’y› hafife ald›klar›-n›, bo¤az›n sadece donanma ile geçilemeyece¤ini-ki karamuharebeleri de onlar için baflar›s›zl›kla sonuçlanm›flt›r-anlam›flt›r. Ayn› tarih Türk ordusu içinse Balkan Harbi’ndensonra büyük bir moral olmufl ve ileride yaflanacak Çanak-kale Kara Savafllar›’n› olumlu yönde etkilemifltir. Bu nokta-da üzerlerine büyük ifl düflen “bo¤az›n fedaileri” Türk mil-letine yak›flan asil durufllar›, gösteriflli yap›lar› ve korkusuz,ba¤›ms›zl›¤›na düflkün personeli ile az say›da top ve cep-hanesiyle bo¤az› en iyi flekilde savunmufltur.

A¤›r darbeler alan “yenilmez armada” yenilmifl ve çekil-me karar› alm›flt›r.

Esra GÖRMÜfi

D‹PNOTLAR——————————————————1 HAT‹P, S.M, (Kas›m 2005), Çanakkale Bo¤az Komutanl›¤›ndaki

Tarihi Eserler, ‹stanbul: Deniz Bas›m Evi Müdürlü¤ü, sf: 842 HAT‹P, S.M, (Kas›m 2005), Çanakkale Bo¤az Komutanl›¤›ndaki

Tarihi Eserler, ‹stanbul: Deniz Bas›m Evi Müdürlü¤ü, sf: 853 BAYRAK, M. O, (fiubat 2005), Çanakkale Savafllar›, ‹stanbul: Bir

Harf Yay›nlar›, sf:264 1. Dünya Harbinde Türk Harbi 5.cilt, Çanakkale Cephesi harekât›

1.kitap, Genel Kurmay Bas›mevi, 1993, sf: 1215 Hek Malzeme fiube Müdürlü¤ü, Emakin Dosyalar›6 HAT‹P, S.M, (Kas›m 2005), Çanakkale Bo¤az Komutanl›¤›ndaki

Tarihi Eserler, ‹stanbul: Deniz Bas›m Evi Müdürlü¤ü, sf:857 EREN, R, ( 18 Mart 2005), Çanakkale Savafl Alanlar› Gezi

Rehberi, Yenibosna/‹stanbul: Zirve Bas›m Ltd. fiti.sf: 158 fiehit’ ten Kale’ler, say›: 5, Haziran 2008, sf: 89 EREN, R, ( 18 Mart 2005), Çanakkale Savafl Alanlar› Gezi

Rehberi, Yenibosna/‹stanbul: Zirve Bas›m Ltd. fiti. sf: 1510 SAYILIR, B,( Ocak 2007), Çanakkale Savafllar› ve Savafl Alanlar›

Rehberi, Cebeci/Ankara: Siyasal Kitapevi sf:22311 Eceabat De¤erleri Sempozyumu 27 A¤ustos 2008, Çanakkale:

Bo¤az Matbaa, sf:165-16612 BAYRAK, M. O, (fiubat 2005), Çanakkale Savafllar›, ‹stanbul: Bir

Harf Yay›nlar›, sf:2613 SAYILIR, B,( Ocak 2007), Çanakkale Savafllar› ve Savafl Alanlar›

Rehberi, Cebeci/Ankara: Siyasal Kitapevi sf:22314 EREN, R, ( 18 Mart 2005), Çanakkale Savafl Alanlar› Gezi

Rehberi, Yenibosna/‹stanbul: Zirve Bas›m Ltd. fiti. sf: 2015 Çanakkale Savafllar› anlat›c› Kursu Yay›mlanan Ders Notlar›,

Çanakkale, 200816 1. Dünya Harbinde Türk Harbi 5.cilt, Çanakkale Cephesi harekât›

1.kitap, Genel Kurmay Bas›mevi, 1993, sf:12717 ÖZCAN, Arif, 18 Mart Müttefik Deniz Gücü, dan›flman Yrd. Doç.

Dr. Muhammet ERAT, sf: 1118 EREN, R, (18 Mart 2005), Çanakkale fiehitler Bahçesi,

Yenibosna/‹stanbul: Zirve Bas›m Ltd. fiti. , 3. bas›m, sf: 7119 YAZMAN, M.fi, ( fiubat 2008), Bir Subay›n Gözünden “Türk

Çanakkale” Cephaneniz Yoksa Süngünüz Var, Ca¤alo¤lu/‹stanbul: Yeditepe Yay›nevi, sf: 70-71-72

20 GÜZEL, S. A, Çanakkale Geçilmez, sf: 18

KAYNAKÇA———————————————————

• 1. Dünya Harbinde Türk Harbi 5.cilt, Çanakkale Cephesi harekât› 1.kitap, Genel Kurmay Bas›mevi, 1993

• BAYRAK, M. O.(fiubat 2005), Çanakkale Savafllar›,‹stanbul: Bir Harf Yay›nlar›

• Çanakkale Savafllar› Anlat›c› Kursu Yay›mlanm›fl Ders Notlar›, Çanakkale, 2008

• Eceabat De¤erleri Sempozyumu 27 A¤ustos 2008, Çanakkale: Bo¤az Matbaa

• EREN, R, (18 Mart 2005), Çanakkale fiehitler Bahçesi, Yenibosna/‹stanbul: Zirve Bas›m Ltd. fiti. , 3. bas›m

• GÜZEL, S.A, Çanakkale Geçilmez• HAT‹P, S.M, (Kas›m 2005), Çanakkale Bo¤az Komutanl›¤›-

ndaki Tarihi Eserler, ‹stanbul: Deniz Bas›m Evi Müdürlü¤ü• ÖZCAN, A, 18 Mart Müttefik Deniz Gücü, dan›flman Yrd.

Doç. Dr. Muhammet ERAT• SAYILIR, B,( Ocak 2007), Çanakkale Savafllar› ve Savafl

Alanlar› Rehberi, Cebeci/Ankara: Siyasal Kitapevi• YAZMAN, M.fi, ( fiubat 2008), Bir Subay›n Gözünden “

Türk Çanakkale” Cephaneniz Yoksa Süngünüz Var, Ca¤alo¤lu/‹stanbul: Yeditepe Yay›nevi

24

Kumkale,Ege Denizi ileMenderes çay› aras›nda

kalan 500m derinlikte olan bir arazi parça-s›d›r. Günümüzde de Çanakkale’nin bir ilçesi ola-rak görülen bu yerleflim yeri tarihte efli benzeri görül-memifl bir mücadeleye tan›k olmakla kalmam›fl, u¤run-da canlar›n verildi¤i bir yer olarak da tarihte yer alm›fl-t›r. Kumkale beklide Çanakkale bo¤az›n›n giriflinde bu-lunmas›yla dünyan›n en büyük donanmas›n›n sustur-mak zorunda oldu¤u bölgelerin bafl›nda geliyordu.

Kumkale bölgesine yap›lan ilk sald›r›lar fiubat1915’de gerçekleflmifltir. Çanakkale Bo¤az›n›n sadecedonanma ile geçilebilece¤ini düflünen ‹ngilizler, büyüksald›r› olan 18 Mart 1915’ten önce bo¤az giriflindeki ba-taryalar› susturmak üzere yap›lan bombalamada ilk kezatefle maruz kalm›flt›r. Yine Kumkale’nin hemen kuze-yinde bulunan Orhaniye bataryalar› da donanman›n dik-katini Anadolu yakas›na çevirmesine sebep olmufltur. 18Mart 1915 günü ‹tilaf güçlerinin yenilgisiyle sonuçlanansavafltan sonra art›k, ikinci bir plan olan karaya asker ç›-kartarak yap›lacak olan taarruz üzerinde konuflulmayabafllanm›flt›r. ‹flte Kumkale muharebelerinin zemini debu konuflmalarda at›lm›flt›r.

25 Nisan ç›karmalar› öncesi Anadolu yakas›ndakiaskeri duruma bakt›¤›m›zda bu bölgede savaflan 15.Kolordumuzu görüyoruz. Anadolu yakas› diye tabir edi-len Kumkale- Çanakkale hatt›nda 15. Kolordu ve bunaba¤l› olarak da 2 tümen bulunmakta idi. Kumkale bölge-sini savunacak bu kolordunun yönetim kadrosu ise fluflekilde oluflmaktad›r.

15. KOLORDUKOMUTAN: Gnl. WEBER PAfiAKURMAY BAfiKN: Yzb..TUWENEY

* 3.TÜMEN *• 11. TÜMEN

Komutan : Alb. Nicolai Karargah : P›narbafl›Kurmay BAfiK : Yzb. SuphiKarargah : Sar›çal›

Kumkale bölgesinde de 5. Ordu komutan›n›n sa-vunma plan› olan, kumsalda k›y› gözetleme birlik-lerini tutup iç bölgelerde de as›l askeri gücü muha-faza etmek düflüncesi uygulanm›flt›r. Türk taraf›n-da savafl›n haz›rl›klar› bu flekilde iken, karfl› tarafta

AmiralOvepratte,Kumkale’yi ele geçire-bilmek için Menderes çay›nakadar ilerlemeyi düflünüyordu. Böyle-ce Kumkale Tabyas› ve daha sonra da Kum-kale Köyünün iflgal edilmesini planl›yordu. Planagöre Kumkale’ye 2800 kiflilik bir Frans›z alay›,birbatarya ve bir istihkam bölü¤ü ç›kacakt›. Ve buFrans›z alay›n›n büyük bir bölümü süngü yerinesat›r kullanan Senegalli Müslüman askerlerdi. Evetbüyük bir sömürge devletleri olan ‹ngiltere ve Fran-sa kendi ç›karlar› u¤runa burada da sömürgeleriniadeta kand›rarak kullanm›flt›.

Amiral Ovepratte’nin plan›na göre bu ilerleyifl sonun-da Kumkale tabyas› ve köyü ele geçirilecekti. Türk tara-f›nda ise k›y› savunmas›zd› ve 3.tümenin üç alay› vebataryalar› gerilerdeydi. Türkler Kumkale ve Yeniflehiraras›ndaki bölü¤ünü ve üç tak›m›n› k›y› boyunca de¤iflikyerlere yerlefltirmiflti. Plana göre düflman karaya ç›kt›k-tan sonra geceleyin geriden gelinip hücum edilecekti.

Kalabal›k Frans›z filosu sabah 05:15 ‘te Bo¤az a¤z›-na kadar geldi.128 topuyla Kumkale k›y›lar›n› dövme-ye bafllad›. Bir z›rhl›s› da Bo¤az içine girerek ‹ntepe ba-taryalar›n› atefl alt›na ald›. Bombard›man, alay k›y›ya ç›-kana kadar kesintisiz sürecekti. Amiral Qvepratte saat06:20’de askerlerin k›y›ya ç›kar›lmas›n› emretti ve as-kerler filikalara al›nmaya baflland›.Fakat Frans›z kur-maylar,güçlü k›y› ak›nt›s›n› dikkate almam›fllard›.Ak›nt›asker dolu filikalar›n k›y›ya yaklaflmas›na izin vermiyor-du.Ak›nt› ile ç›karma araçlar›n›n mücadelesi uzun sürü-yor ve bu durum Frans›zlar› Türler karfl›s›nda zor duru-ma düflürüyordu. Bu bölgedeki Türk birliklerinin makine-li tüfe¤inin olmamas› ise Frans›zlara adeta yaflama hak-k› veriyordu. Çünkü buradaki Türklerde makineli tüfekbulunmas› bu duruma düflen Frans›z birliklerinin sonunugetirebilirdi.

Ç›karman›n bafllad›¤› 3.Tümene, oradan da 15.Ko-lordu’ya bildirildi. Sabah Befli¤e önlerinde gemilerin top-land›¤›n› ö¤renen Yarbay Van Thawenay panikledi veçok sinirlendi. Ona göre Avrupal› bir düflman› durdurma-ya Türklerin ne akl› yeterdi ne de yetene¤i.Kendisi Türk-leri küçük gören biriydi.Oysa Çanakkale, Almanya içinçok önemliydi.Çanakkale düflerse,‹stanbul savunula-

25

fiEH‹T’ten KALE’lerwww.canakkalesavaslari.net


maz, Almanya itilaf kuvvetleri taraf›ndan güneyden kuflat›lm›fl olurdu.Yap›lacak tek fley Türk birliklerini üst üste,durmadan düflman›n üzerine sürmekti.Bu s›rada ilk filika Kumkale iskelesine yanafl›yordu.

Saat 09:30’du Asker ç›kmaya bafllayacakt›.fievki Pafla’ya ç›k›fl› serbest b›rak›p ve gece taarruz

ederek düflman› denize dökmek emri geldi. Fakat fievkiPafla emri dinlemedi. Çünkü düflman, topra¤›na ayakbasmak üzereydi. Geri çekilmedi ve askere atefl emriverdi.80 tüfek birden patlad›.4 saat sürmüfl a¤›r bombar-d›mandan sonra bu öldürücü tepki Frans›zlar› flaflk›naçevirdi. Frans›zlar a¤›r kay›p verdiler. Türk askerleriKumkale köyüne geriledi.Köyün yang›n art›klar›,cam k›-r›klar›,y›k›nt›larla dolu sokaklar›nda ve yar› yan›k evle-rinde bo¤uflma bafllad›. Ç›karma sürüyor,düflman say›-s› artt›kça art›yordu.Frans›z birli¤i bir yandan karayaç›kmay› sürdürüyor,bir yandan da Kumkale köyündenMenderes Nehrine do¤ru yay›lmak istiyordu.Bunun üze-rine Bölük komutan› ikinci tak›m› da yollad›. Ve bu as-kerlerle birlikte 130 kifli oldular. 130 kifli,say›s› bini ge-çen Frans›zlara köyden içeri ad›m att›rmad›.Türklerin budirenifli karfl›s›nda hesaplar› kar›flan Frans›zlar ,filodanyard›m istedi. Gelen yard›mla önce Kumkale mezarl›¤›daha sonra köy yak›l›p y›k›lmaya baflland›.Türk birli¤ivuruluyor, parçalan›yor, havaya uçuyordu ama geri çe-kilmiyordu.Te¤men Fuat uzaktan, derin bir üzüntü içindeiçi kan a¤layarak bu durumu izliyordu.

Kumkale mezarl›¤›ndaki küçük birlik, filonun yo¤unatefli alt›nda tafllar›n arkas›na,y›k›lan mezarl›¤›n içinesinmiflti.Frans›zlar bu durumdan yararlanarak mezarl›¤›ad›m ad›m sarmaya bafllad›lar.Türk askerleri ümidi kes-ti¤i s›rada yaklaflmakta olan birlik görüldü.Bir tabur as-ker yayg›n ve aral›kl› s›ralar halinde geliyordu.Nitekim fi-lo ateflini tamamen, gelen birli¤in üzerine kayd›rd›.Vuru-lan düflüyor ama da¤›lmadan,düzeni bozmadan,inan›l-maz bir disiplin içinde durmadan ilerliyordu.

Düflman kaleye ç›kal› saatler olmufl, toplar›n› ve a¤›rmakineli tüfeklerini yerlefltirmiflti. Saat 17:00’de Kumka-lede’ki Frans›z say›s› topçular ve istihkamc›larla birlikte3000 kifliyi aflt›. Ölüm mahkûmu birlikler Kumkale yak›-n›nda toplanmak için yola ç›kt›lar.

Hava iyice karam›flt›. Birlik; bir gece taarruzunun ge-rektirdi¤i birçok önlem al›nmadan, haz›rl›klar yap›lma-dan taarruz etmek zorunda kald›. Saat 19:00’da Taarruzbafllar bafllamaz filonun tüm gemileri ›fl›ldaklar›n› yaka-rak k›y›y› ›fl›¤a ve atefle bo¤du. K›y›dan taarruz eden ta-bur atefl bara¤›n› aflamad› ve çok say›da kay›p verdi.Ama sa¤daki tabur bir hamlede Kumkale köyüne girdi.Sokaklarda,avlularda çok kanl› bir çarp›flma, dövüflme,bo¤uflma bafllad›.Filo ateflini köye girmeye çal›flan TürkBirliklerinin üzerine toplay›nca,ateflten kaç›nan birliklerköye kar›fl›k bir halde dolufltular.Bunlardan birinin öncü-leri, savafl sarhofllu¤u ve oynak ›fl›k içinde,3.Tabur düfl-man birli¤i sanarak atefle tuttu.Atefl yiyen tabur da¤›ld›ve bozulan düzen yeniden kurulamad›, Taarruz durdu-ruldu.Kumkale’de beyaz bayraklar sallan›nca çat›flmalarb›çakla kesilmifl gibi durdu.Frans›zlar teslim oluyorlard›.Yaklaflan Frans›z subay› iflaretlerle kendi rütbesinedenk bir subaya teslim olmak istedi¤ini anlatmaya çal›fl-

t›. Köydeki subaylar›n hepsi ya fiehit olmufltu ya da ya-ral›yd›lar. Geride Menderes köprüsünün ötesinde yük-sek rütbeli Türk subaylar› bulunuyordu. Türk askerleribunu Frans›z subay›na anlatmaya çal›flt›lar. Fakat dilfark›ndan dolay› baflar›l› olamad›lar. Böylece teslim ifl-lemi gerçekleflemedi. Her kafadan bir ses ç›k›yordu veiki taraf›n askerleri tekrar birbirine girdi. Bu tuhaf durumuzay›nca yeniden çat›flma ç›kt›. Durumu ö¤renen Fran-s›z Tümen Komutan› General Amede bu durumdanyararlanmak istedi. Fakat baflar›l› olamad›. Frans›zlar26-27 Nisan gecesi sessizce Kumkale’den geri çekildi.Türkler bu basit bir oyalama hareketi için çok kay›p ver-diler. ‹ngilizler ise görevlerini baflarm›fl ve 3.Tümeniyerinde tutmufllard›.

KUMKALE MUHAREBELER‹N‹N SONUÇLARI

• ‹ki gün boyunca gece-gündüz devam edenKumkale Muharebeleri, Çanakkale cephesimuharebeleri aras›nda süngü muharebeleriaç›s›ndan önemli bir örnektir.

• 3.Tümen oldukça a¤›r bir zayiata u¤ram›flt›r.Bu durumda planlama-taktik ve iletiflim gibiunsurlar›n rolü büyük olmakla beraber, Fran-s›z filosunun Kumkale k›y›lar›n› sürekli yo¤unatefl alt›nda tutmas› bilançonun a¤›rlaflmas›n-da etkin olmufltur.

• Sonuç ne kadar a¤›r olursa olsun, kazan›lanbaflar›, Anadolu taraf›n› rahatlatm›fl,Gelibolumuharebelerine tam destek verilme imkan›sa¤lam›flt›r.

3.TÜMEN 39.ALAY’IN ZAY‹AT’I

17 Subay, 450 Er…………….. fiEH‹T23 Subay, 740 Er…………….. YARALI

5 Subay, 500 Er ……………. KAYIP————————————————————45 Subay, 1690 Er = 1735 (TOPLAM ZAY‹AT)

FRANSIZ ZAY‹ATI

6 Subay, 170 Er …………….. ÖLÜ10 Subay, 471 Er……………... YARALI4 Subay, 125 Er …………….. KAYIP

————————————————————20 Subay + 766 Er = 786 (TOPLAM ZAY‹AT)

Yasemin TOPRAK

KAYNAKÇA:YILMAZER, Tuncay, Alç›tepe’den Anafartalar’a ÇanakkaleKara Muharebeleri, Yeditepe yay›nlar› ‹stanbul,2007APUHAN, Recep fiükrü, Çanakkale Geçilmez,Timafl Yay›nlar›, 2005

26


Çanakkale Savafllar› tahminlerin ve beklentilerinüzerinde çok farkl› sonuçlarla biten bir savaflt›r.Bu savafllara Türkler aç›s›ndan bak›ld›¤›nda

yüzy›llard›r toplumda oluflmufl olan gerileme duygusununk›r›ld›¤› noktad›r. 18 Mart Deniz Zaferi, bu k›r›lma noktas›-n›n ve toplumsal cesaretin en üst düzeye ç›k›fl›n›n bafllan-g›c›d›r. Ka¤›t üzerinde, yabanc›lar›n ve Avrupal›lar›n pla-n›nda çok kolay sonuçlanacak gibi görünen bu savafllarTürkler aç›s›ndan aylarca, gururla devam ettirilen bir süre-ce girmifltir. Özellikle çarp›flmalar s›ras›nda Mustafa Kemalgibi bir dehan›n bulunmas› Türkler aç›s›ndan önemli zen-ginliklerden biridir. Bunun yan›nda en alt düzeydeki nefer-lerin de bu çarp›flmalarda kendisinden beklenilenin kat katüstünde bir müdafaa duygusu ile çarp›flmalar›, savafl›Türk’lerin lehine çevirmifltir . Denilebilir ki bu savafl bafllan-g›c› itibar› ile de¤il sonucu itibar› ile tüm dünyay› ilgilendi-ren ve önemsenmesi gereken bir yerdedir. Bugünkü Türktoplumunun kurtulufl mücadelesinde sahip oldu¤u cesare-tin bir anlamda kayna¤›n› oluflturmaktad›r.

"Çanakkale Türkiye Cumhuriyeti’nin ön sözüdür."Evet dünyada efli benzeri görülmemifl bir galibiyetin ya-fland›¤› yerdir Çanakkale. Osmanl›’n›n son ve eriflilmezzaferidir." Hasta adam art›k ölmek üzere, Osmanl› ölürsebo¤azlar›n yeni hakimi Rusya olur ki bu da bizim iflimizehiç gelmez. Bizler ülkemizin ç›kar›n›n olmad›¤› hiçbir yer-de olmay›z."diyen Amiral De Robeck ve di¤er komutanlarbir an önce hasta adam olarak gördükleri Osmanl›’y› orta-dan kald›rmak istiyorlard›. Ve tek düflündükleri kendi ç›kar-lar› idi. Ama ç›karlar› do¤rultusunda hareket etmek onlar›büyük bir hezimete u¤ratt›. 18 Mart günü hiç de tahmin et-medikleri bir durumla karfl› karfl›ya kald›lar. Kara savafl›nagerek kalmadan Çanakkale’yi denizden geçip bir haftaiçinde ‹stanbul’da olma planlar› yapan düflman kuvvetleri18 Mart günü a¤›r bir darbe ald›lar. Ve art›k Çanakkale’yigeçmek için tek ç›kar yol vard›; o da Kara Muharebeleri…

‹flte bu kara muharebelerden bir tanesi de AnafartalarMuharebesidir. Bu harekat için hemen planlar yap›ld›, ç›-kartma noktalar› belirlendi. 3 yere ç›karma yap›lacakt›.

1)Seddülbahir 2) Ar›burnu 3) Kumkale Bu as›l ç›karmalar›n yan›nda itilaf devletleri bir de gös-

terifl ç›karmalar› diye adland›r›lan ç›karmaya baflvurdular.Gösterifl ç›karmas› yapmalar›ndaki sebep ise Türkleri ya-n›lt›p o bölgeye çekmek ve di¤er noktalardan kolayca geç-mekti. Yapacaklar› gösterifl ç›karma yerlerinden biri de"Saros Körfezi" idi. Bu bölgeyi seçmelerinin nedeni bölge-nin co¤rafi özellikleriydi. Çünkü bu bölge s›k ormanl›k vebatakl›klarla kapl›yd›. Zaman kaybetmeden ç›karma içinpalanlar›n› gerçeklefltirmeye bafllad›lar.

Bafllar›nda 9.Kolordu Komutan› Korgeneral Sir Frede-rick Stopford vard›. Ç›karmay› yapmalar›ndaki amaçlar›,do¤rudan do¤ruya Anzac Taarruzuna yard›mc› olmak ola-rak gösterilmiflti. Fakat bir süre sonra as›l amaçlar›n›n An-zac Taarruzuna yard›m etmek de¤il Anafartalar’› bir limanolarak güven alt›na almak oldu¤u anlafl›ld›. Fakat Stopfordbu amac› gerçeklefltirebilece¤ine pek inanm›yordu. Çünkübu az bilinen arazide birçok zorluklarla karfl›laflmak müm-kündü. Bölgenin co¤rafi özellikleri de ortadayd›. S›k or-manl›k, batakl›k ve en önemlisi de susuzluk… Ama bir kor-kusu daha vard› Stopford’un o da; Boer savafl›nda ald›¤›yenilgi. O yenilgiyi hala unutamam›flt› ve tekrar ayn› yenil-giyi almaktan çok korkuyordu. Bölgede görevli olan di¤erkomutanlar da tüm yükü Stopford’un üstüne y›km›fllard›.Ama yap›lan plan bir flekilde uygulanmal›yd›.

Son fleklini alan Anafartalar plan›na göre; Tümgene-ral Hammersley’in komutas›ndaki 11.Tümen 6 A¤ustosakflam› Anafartalar koyunun güney ucuna(Küçük KemikliBurnu) ç›karma yapacakt›. Sahile ç›kan ilk taburlar, Softatepe ile Lala baba alçak tepelerini ele geçirecek, ayn›

27

SSOONNUUNN BBAAfifiLLAANNGGIICCII SSUUVVLLAA


zamanda da Anafartalar koyunun kuzey kana- d›nda yer alan Kireçtepe s›rtlar›na do¤ru yürüyü-

fle geçecekti. 11. Tümen’in di¤er taburlar›n›n da 7 A¤ustos sabah› günefl do¤ana kadar Mestantepe ile

‹smailo¤lu Tepesine do¤ru ilerlemesi ve bu tepeleri zapt et-mesi gerekiyordu. Bundan sonraki uzun vadeli hedef; ol-dukça uzakta olan ve Anafartalar düzlü¤üne bakan Tekke-tepe s›rt›yd›. 11. Tümen’in arkas›ndan Korgeneral SirBryon Mohon’un 10. Tümen’i gelecekti. Bu Tümen, 7A¤ustos sabah› güneflin ilk ›fl›klar›yla birlikte sahile ç›ka-cak ve Kireçtepe’nin bütün sol kanad›n› ele geçirecekti.Bütün harekat, karargah› ile birlikte Anafartalar Koyu’nademirlemifl olan Jonquil destroyerinde bulunan Stopfordtarf›ndan idare edilecekti.

Amiral De Robeck, Anafartalar koyunu sadece bir ç›-karma ve bir liman olarak görüyor, Stopford’un ise buraya

sanki yerleflmeye geldi¤ini düflünüyordu. Bunu da flu cüm-leleri ile gösteriyordu, Amiral De Robeck: " General Stop-ford! Bu ne hal? Karargah› kurdu¤unuza göre burada epeykalacaks›n›z anlafl›lan."diyerek esas hedef olan Anafarta-lar’› bir liman olarak alma fikrinin hala devam etti¤ini Stop-ford’a bir kez daha göstermiflti. Peki Anafartalar’da düfl-man kuvvetleri bu durumda iken, Türkler ne durumdayd›-lar, bir de bu yönden Anafartalar’a bakal›m;

Savunmadaki Türk askerinin say›s› asl›nda belirtilen-den daha fazlayd›. Üç bin civar›nda asker vard›. ÜstelikTürk birlikleri aras›nda askeri aç›dan fazla güvenilmeyenBursa Jandarma Birli¤i de bulunuyordu. (Bir önceki say›-m›zda Bursa jandarma Birli¤i’nden bahsetmifltik.) Türklerinbafl›nda ise çok kabiliyetli bir komutan olan Alman Binbafl›Wilmer bulunmaktayd›. Türkler, Anafartalar’da bir ç›karmabeklemiyorlard›, çünkü ç›karma yerleri ile ilgili çok çeflitlitahminler yürütülüyor ve Anafartalar’dan önce daha strate-jik noktalara dikkat çekiliyordu.

Temmuz ortalar›nda Liman Von Sanders, büyük ihti-malle Kabatepe bölgesine ç›karma yap›laca¤›n› düflünü-yordu. Bunun yan›nda Wilmer, Liman Pafla’n›n Anafarta-lar’a ç›karma ihtimalini akl›ndan geçirdi¤ini teyit etmifl vebunun yan›nda bütün Gelibolu Yar›madas›’ndaki en tehli-keli noktan›n "Kocaçimentepe" oldu¤unu belirtmifltir.

6-7 A¤ustos gecesi yeni gelen z›rhl› "Beetle", ç›karmabotlar›n› kullanarak ‹ngiliz kuvvetlerinin 11. Tümen’in 32.Ve 33. Tugaylar›n› karaya ç›kard›. Bu kuvvetler s›ras›yla Ave B kumsal›na ç›kt›lar ve çok fazla yara almad›lar. 32. Tu-gay Alay› gece yar›s› çok fazla zayiat vermesine ra¤menLalababa Tepesini ele geçirdi. Ertesi gün 7 A¤ustos’ta de-niz suyu ve kum yüzünden üç yüz tüfek ve ellerinde bulu-nan tek makineli çal›flmaz haldeydi. Yine de bu Tabur ku-zeye, Kireçtepe’ye do¤ru iyi bir flekilde ilerlemeye devametti. ‹ki gün boyunca büyük bir baflar› gösteren bu Tugay 8

A¤ustos günü saat 02:00 de s›cak, susuzluk ve Türk ate-flinden yorgun düfltü¤ü için geri al›nd›.

Olaylar bu flekilde devam ederken Türk cephesinde birsorun daha vard›; Anafartalar bölgesindeki "Tuzla Gölü".Bu göl 1915 yaz›nda kurumufl durumdayd› ve yar›k olarakadland›r›lan derin bir yar›kla denize ba¤lan›yordu. Bu yar›kbirliklerin hareketini büyük ölçüde engelliyor ve ifllerini zor-laflt›r›yordu. 7 A¤ustos’ta bir olay daha yafland›. Liman VonSanders Türk savunmas›n› düzenlemesi için Anafartalardahil olmak üzere bütün kuzey grubunu komuta etmeküzere Albay Fevzi’yi tayin etti. Liman Von Sanders, FevziBey’e 8 A¤ustos ö¤leden sonra ya da en geç akflamüstü 7.Ve 12. Tümenleri de kullanarak Anafartalar’da bir sald›r›düzenlemesini emreder. Ancak Wilmer, Liman Von San-ders’e 8 A¤ustos akflam› rapor vererek sald›r›n›n hemengerçekleflmedi¤ini söyler.

Fevzi Bey’in Liman Von Sanders’e aç›klad›¤›na görebu sald›r›n›n yap›lamamas›n›n sebebi fluydu; 7. Ve 12. Tü-

28


29

menlerin bir araya toplan›p askeri düzeni sa¤lamak ve ara-ziyi incelemek için zamana ihtiyaçlar› vard›. Bunun yan› s›-ra s›caktan ve Saros Bölgesinden buraya 30 millik yürüyüfl-ten çok yorulmufllard›. Bu sebeple Liman Von Sanders,Fevzi Bey’i komutanl›ktan ald› ve 8 A¤ustos sabah› yerine"Mustafa Kemal’i" getirdi. Türk resmi tarihine göre ve Mus-tafa Kemal’in de hat›ralar›nda bahsetti¤i gibi Fevzi Bey’ingörevinden al›nmas› bir hatayd›. Fevzi Bey kesinlikle hak-l›yd›, iki Türk Tümeni de 8 A¤ustos günü sald›r› yapacak du-rumda de¤illerdi.

Ancak düzeni sa¤lamak ve dinlenmekle geçen bir gün-den sonra 7 ve 12. Tümenler düflmana sald›racak durumagelmifllerdi. Bunun üzerine Mustafa Kemal 9 A¤ustos saba-h› saat 04:00’te sald›r› emri verdi. Bu Taarruza Tekketepe,Yusufçuktepe ve Yefliltepe’de yaklafl›k 16,000 Türk askerikat›ld›. Bu de¤iflimden sonra sald›r›n›n hedefi de de¤iflmifl,hedef güneyden kuzeye kayd›r›lm›flt›.

‹lk baflta Stopford, ‹smailo¤lu Tepesi mevzilerini hedefalmak istemiflti fakat Hamilton’›n müdahalesinden sonrasald›r› ‹smailo¤lu Tepesi’nden kuzeye, Kavaktepe ve Tekke-tepe s›rtlar›na çevrilmiflti. Amaç kuzeyden gelecek Türk tak-viye kuvvetlerinin önünü kesmekti. Ama e¤er Sar›bay›r s›rt-lar›ndaki Anzac taarruzuna yard›mc› olmak isteniyorsa, sal-d›r›n›n önce ‹smailo¤lu tepesi üzerine yap›lmas› gerekiyor-du. Di¤er bir ihtimalde mümkün olan en büyük kuvvetle Ki-reçtepe s›rt› boyunca sald›r›ya geçerek Türk takviye kuvvet-lerini yandan çevirmek olabilirdi. Fakat Hamilton dikkatiniyükseklerdeki alanlara yo¤unlaflt›rm›flt›.

8 A¤ustos saat 19:00’da ertesi sabah 05:00’te yap›la-cak sald›r› için haz›r ol emri veren 11. Tümen, flimdi 32. Ve33. Tugaylar ile 31. Tugay’dan iki taburun kat›laca¤› ve der-hal yap›lacak bir sald›r› için öncelikli bir emir ç›kar›yordu.

Türkler’in 9 A¤ustos sabah› düflman kuvvetlerinden sa-dece yar›m saat önce Tekketepe zirvesine gelmifl olmas›,Anafartalar’da zafer flans›n›n k›l pay›yla kaç›r›ld›¤› anlam›-na gelmektedir ki bu da gerçekten insan› çileden ç›kartanbir durumdur.

Gelibolu’nun insafs›z s›ca¤›ndaki susuzluk Anafarta-lar’da en hayati etken olmufltu. Buna bir çözüm bulunmal›y-d›. Çünkü su her iki taraf için de çok önemli bir sorundu. Ge-çici de olsa her iki taraf da kendince çözümler bulmufllard›.Bulunan çözümler flunlard›: Türkler, ellerindeki imkânlar dâ-hilinde kat›r s›rt›nda su tafl›yarak bir süreli¤ine de olsa su-suzluklar›n› gidermifllerdi. Düflman kuvvetlerinin buldu¤uçözüm ise: ç›karmalar bafllamadan önce Lotbiniere ‹sken-deriye’de dört adet su tafl›yan mavna sat›n alm›flt›. Tekne-lerin güvertesine ahflap depo yapt›rm›flt› ve sular› buradamuhafaza etmifllerdi. Bu çözüm bile onlar›n rahatlar›na nekadar düflkün olduklar›n› bir kez daha göstermifl oluyor.

10 A¤ustos’ta 53. Tümen için saat 06:00’da bir sald›r›planlanm›flt›. Kara Tümeni elinden geleni yapt› ama yeterlitop destek atefli olmad›¤› için aç›k arazide makineli tüfek veflarapnel atefline maruz kald›lar. Çünkü plans›z hareketedilmiflti.

15 A¤ustos’ta 10. Tümen taraf›ndan Kireçtepe s›rt› bo-yunca büyük bir sald›r› bafllat›ld›. Foxhound gemisindentopçu deste¤i ve s›rttaki Sivritepe mevzisinden makineli tü-fek atefliyle desteklendiler ve Türklerin yolu kesildi. Ancakbir süre sonra yorgunluk ve susuzluk yüzünden s›k funda-

l›klar içinde yap›lan muharebe yavafllad›.15 A¤ustos taarruzu baflar›l› olabilirdi ama o günStopford görevinden al›nd› ve yerine De Lisle getirildi.

De Lisle, Anafartalar’›n güney bölgesinde 21 A¤ustos’tayap›lacak son büyük taarruz haz›rl›klar›n› yapmakla mefl-guldü. Bu sald›r›ya 29. Tümen, 11. Tümen ve kar›fl›k bir An-zac Tugay› kat›lacak, 2. Süvari Tümeni ile 10. Tümen’in 30.Tugay’› yedekte bekleyeceklerdi. Bu sald›r›daki en önemlisorun, top deste¤inin zay›f olmas› ve topçu birliklerininpiyadeye yard›m için isabetli at›fl yapacak beceriye sahipolmamas›yd›.

Son olarak, Bombatepe’de bir sorun ortaya ç›kt›.Burada Yeni Zelandal› bir subay bütün toplar› ‹ngilizlerin al-d›¤›n› ve Yeni Zelanda Atl› Tüfekçilere hiçbir fley, hatta birmermi bile b›rakmad›¤›n› ileri sürdü. Bombatepemuharebesi kanl› bir flekilde bir hafta daha devam etti vesonunda Türkler ve müttefikler tepenin zirvesini paylaflmakzorunda kald›lar. Ve art›k bu bölgeden yavafl yavafl çekil-meye bafllad›lar.

‹ster gerekli say›da top sahile ç›kar›lmad›¤› için, isterteknik beceriksizlik ve tecrübesizlikten ya da kurmay çal›fl-malar›n›n yetersiz olmas› yüzünden olsun, yaklafl›k bir aykadar süren Anafartalar Muharebeleri Türklerin galibiyetiylesonuçland›. Bu galibiyet ile Anafartalar da taarruz tefleb-büsünde bulunulacak bir yer olmaktan ç›kt›. Her iki taraftabüyük kay›plar oldu. Anafartalar Muharebelerinden geriyebakt›¤›m›zda 9. Kolordu zayiat› 5.300, Anzac zayiat›12.500’dür. 6 A¤ustos itibar›yla müttefiklerin hastal›ktandolay› verdikleri zayiat 40.000’dir. Kay›p ve hastalar› say-madan sadece ölü ve yaral›lar›n hesapland›¤› bir ön say›m-da Türklerin 6 A¤ustos ile 11 A¤ustos aras›ndaki alt› günlükzayiat› 4.373’tür.

Mustafa Kemal bu olayla birlikte o bitmek tükenmek bil-meyen gücünü ve baflar›s›n› tüm dünya’ya bir kez dahagöstermiflti. ve" Anafartalar Grup Komutan›" ünvan›n› al-m›flt›.

Ne yaparlarsa yaps›nlar, hangi yollar› denerlersedenesinler bu topraklar› alamad›lar alamayacaklar da, çün-kü art›k onlar da biliyorlar ki savafl sadece maddi aç›dan ,teknolojik aç›dan güçlü olundu¤unda kazan›lmaz; imandolu ,vatan aflk›yla dolu o güzelim yüreklerle kazan›l›r. Vebiz bunu yapt›k. Belki iyi toplar›m›z tüfeklerimiz yoktu, belkimaddi aç›dan iyi durumda de¤ildik ama onlar›n unuttuklar›iman dolu yüreklerimiz ve vatan› için gözünü k›rpmadancan›n› bile verebilecek neferlerimiz, komutanlar›m›z vard›.

Deniz Bakan› Churcill: "Anlam›yor musunuz? Biz Çanakkale’de Türklerle de¤il

TANRI ile harbettik, tabiî ki yenildik!"Evet! bu söz her fleyi anlatmaya yetiyor. TAB‹‹ K‹

YEN‹LD‹LER.

Gül Ç‹FTÇ‹

KAYNAKÇA

1- KARCI Erol, Çanakkale Savafllar›’n›n Resmi Tarihi, Ankara 2008

2- www.geliboluyuanlamak.com


Tüm dünya “hasta adam” diye adland›r›-lan, dönemin Osmanl› Devletini tarih

sahnesinden silme niyetiyle geldikleri Çanakka-le ‘yi boflaltmak zorundayd›lar. Geldiklerindebelki de en son düflündükleri fley bile de¤ildiyenilgiyi kabul edip gitmek… Ve müstahkemmevkii komutan› Cevat Çobanl›’n›n“Gittiler...Geçemediler... Geçemeyecekler...”sözü do¤ru-lanm›flt›. Gerçek flu ki gelmeleri kolay olmufltu

ama gitmek o kadar kolay olmayacakt›...

27 A¤ustos tarihindeki düflman›n BombatepeSavafl›nda da baflar›s›z olmas›yla ÇanakkaleCephesi 28 A¤ustos’ta sona ermifltir. ÇanakkaleSavafl Komitesi Gelibolu’nun tahliyesine kararvermiflti. Lord Kitchener, Hamilton’a “ tahilyedurumunda ne kadar zayiat verilece¤ini” sordu.

Hamilton da flu cevab› vermifltir:

30

“Umar›m Gitti¤imizi Türkler Duymaz”


“Bence toplam gücün yar›s›n› kaybetmedenGelibolu’dan ç›kmay› düflünmek ak›ll›ca bir

fley olmayacakt›r.” (1)

15 Ekim’de Hamilton görevden al›n›p yerineMonro getirilmifltir. Çok aç›k olarak belirtilmesede Monro’nun görevi; Gelibolu’nun tahliye iflle-mini bafllatmakt›.

Monro Gelibolu’ya gelir gelmez flu flekildebir gözlem yapm›flt›r ve ilk raporunda izlenimle-rini flu flekilde belirtmifltir:

“Birliklerimiz taraf›ndan tutulan pozisyonlaraskeri anlamda tarihte bir ilk olma özelli¤inesahiptir. K›y› hatt›n›n çok az bir k›sm› güvenliy-di. Tüm mürettebat ve gerekli malzeme sevki-yat› için güvendikleri sahil ve iskeleler gözlem-lenmifl ve tutana¤› tutulmufl yo¤un bir top atefli-ne maruz kalm›flt›r. Türkler neredeyse tüm si-perlerimizi ele geçirmifltir. Mümkün olan topatefli yetersiz ve k›s›tl›d›r. K›sacas› kuvvetlermümkün olabilecek her türlü askeri eksi¤i olan

bir hatt› savunmaktad›r. fiuan ki pozisyo-numuz geçicidir ve iletiflim güvenli de¤ildir,hem de hava koflullar›na ba¤l›d›r. Türklerin heryeri gözetleyebilmeleri ve yo¤un top atefli hofl-lar›na giderken, bizim taarruz için gönderilmiflbirliklerimizin gizlenmesi ve mevzilenmesi im-kans›zd› ve bölgeyi inceleyen mühendislerinkontrolündeki aletlerle her yerin izlenebildi¤ido¤al bir üstünlük elde etmeleri için zaman ta-n›nm›flt›...”

Yap›lan gözlemler durumun ciddiyetini gör-

mek için yeterliydi. Tahliye en ince ayr›nt›lar›nakadar planlanm›flt›. Öncelikli olarak önem veri-len fley de zayiat›n olamamas› veya en az olma-s›yd›.

Tahliye zor olacakt›. Nedenlerini s›ralamakgerekirse; ‹ngiltere, Fransa, Anzac vb. milletlerbir y›l içersinde askerli mühimmat, insan gücü,hayvan gücü bak›m›ndan neredeyse Gelibolu’ dakendilerine yeni bir yaflam oluflturmufllard›.

31


Ayr›ca hava koflullarl› da çok müsait de¤ildi. Nakliye gemilerinin k›y›ya yanaflmas› zordu.

Monro’nun raporuna göre tahliye için flu fle-kilde bir palan yapm›flt›; Birinci aflamada uzunbir mücadele gerektirmeyecek olan tüm birlik-ler, hayvanlar ve erzaklar tahliye edilmelidir.‹kinci aflama hava koflullar›n›n tahliyeyi etkile-mesi ya da asl›nda tasarlanm›fl program›n ciddibir flekilde de¤ifltirilmesi durumunda savunmaiçin gerekli olmayacak tüm askerleri, silahlar›,hayvanlar› ve mühimmat› içermektedir. Üçün-cü ya da en son aflama ise k›y›daki birliklerin osürece ait askeri delil için gerekli olan silahla-r›, hayvanlar› ve mühimmat› arkalar›nda b›ra-karak mümkün oldu¤unca h›zl› bir flekilde ge-

milere al›naca¤› aflamad›r.(2)

Tahliyeye öncelikli olarak kuzey cephesin-den baflland›. Anzac Koyu ve Suvla 18- 19 Ara-l›k’ta hiç kayba u¤ramadan tahliye edilmifltir.18’inde birliklerin yar›s› boflalt›lm›flt›. Tahliyebüyük bir titizlikle sürdürülmüfltür. Öncelik ola-rak hasta olanlar nakliye gemilerine al›nm›flt›rve tedavi edilmeleri için tahliyeye karar verildi-¤inde haz›rlanan hastanelere yerlefltirilmesiamaçlanm›flt›r. Hastane demiflken fluna de de-¤inmek gerekir tahliyede muhtemel zayiata mü-dahale etmek için M›s›r’da 12.000 hastane ha-z›rlat›lm›flt›r. Akflam çöktü¤ünde gemiler k›y›yayaklafl›yor askerler sessiz sedas›z binip gidiyor-lard›. Günefl do¤du¤unda ise savafla kald›¤› yer-den devam ediyorlard›. ‹ngilizler’in tahliyesineise öncelikli olarak Ar›burnu ve Anafartalar’danbafllam›fllard›, burada toplam 8 tümen bulun-maktayd› bu kuvvetlerin yar›s› gizlice tahliyeedildi 40.000 kifli de bir gecede boflalt›lm›flt›r.Tahliye sessizlik içinde yürütüldü tafl›namayaneflyalar, mermiler ve hayvanlar yak›lm›flt› veyadenize dökülmüfltü. Türk birlikleriyle mesafe 10metre civar›ndayd› onlara hiçbir fley sezdirme-mek için yine her sabah belli aral›klarla silahla-r›n› ateflliyor, tahliye edilen askerlerin yerine si-perlere maket askerler yerlefltiriyorlard›. Türkaskerlerine tahliyeyi sezdirmemek için savafl›normal seyrinde sürdürüyordu düflman. Çünkütahliyenin fark edilmesi Türklerin bir sald›r›yapmas›na ve düflman› denize dökmesine sebepverebilirdi. Durum flu ki Gazi Mustafa

Kemal Atatürk keflif amaçl› 27 Kas›m’dabir taarruz yap›lmas›n› önermifl lakin bu öneri5.Ordu taraf›ndan kabul edilmemifltir.

Daha sonra da zaman kaybetmeden güneycephesinin tahliye ifllemlerine geçilmifltir. Sed-dülbahir’de tahliye 29 Aral›kta bafllad›. 3 Ocaktarihine kadar Frans›z askerleri tahliye edildi. 8Ocak’ta saat ikide adada 3200kifli bulunuyordu.Bir saat içerisinde de kalan 3000 kifli gemilereal›nm›fl, sadece 200 kifli kalm›flt›r Gelibolu’da.Son 200 kiflinin de adadan ayr›lmas›yla Seddül-bahir bölgesindeki tahliye 9 Ocak 1916 sabah›03.20 tamamlanm›flt›r.

Otuz alt› bin asker, dört bin nakliye hayvan›,127 top ve iki bin ton ikmal malzemesinden tafl›-nabilir olanlar gemilere al›nm›flt›r. Tafl›namayanmalzeme ise yine kuzeyde oldu¤u gibi sahildebüyük y›¤›nlar halinde atefle verilmiflti. Yak›lanfleylerin içinde hayvanlar, özellikle de atlar bu-lunmaktayd›.

“9 Ocak saat 03.30’da tahliye ifllemleri ta-mamlanm›fl ve yar›mada üzerinde kümeler halin-de b›rak›lm›fl olan malzemeler ile erzaklar, sonaskerin karadan aya¤›n› çekmesinden sonra sani-yeli t›palarla atefle verilmiflti. Cephane ile patla-y›c› maddeleri bar›nd›ran iki depo 04.00’te bafla-

r›l› bir flekilde havaya uçurulmufltu” (3)

Sonuç olarak 9 Ocak 1916 sabah› 03.45’teGelibolu Yar›madas› tamam›yla boflalt›ld›. Müt-tefikleri en çok düflündüren afl›r› bir zayiat vermekorkusu da yaflamam›flt› tabi bu konu Sir CharlesMonro’nun görevini baflar›yla gerçeklefltirdi¤inikan›tlar nitelikteydi. Ve Birinci Dünya Sava-fl›’n›n en kanl› cephesi olan Çanakkale arkas›ndabirçok soru da b›rakarak son bulmufltu.

Bahriye BULUT

D‹PNOTLAR———————————————

(1) Gelibolu. Yenilginin Destan›.A.G.E. S. 265(2) Gelibolu yar›madas›nda bulunmakta olan ‹ngiliz heyet-i

seferiyesinin tahliye harekat›ndan bahs olup ‹ngiltere harbi-ye nezareti taraf›ndan matbuat vasitas›yla neflr edilen Gene-ral Charles Monro’nun raporu. Mütercimi; Rahmi, ‹stanbul Matbaay› Amire, 1332 (1916)

(3) Gelibolu yar›madas›nda bulunmakta olan ‹ngiliz heyet-i seferiyesinin tahliye harekat›ndan bahs olup ‹ngiltere harbi-ye nezareti taraf›ndan matbuat vasitas›yla neflr edilen Gene-ral Charles Monro’nun raporu. Mütercimi; Rahmi, ‹stanbul Matbaay› Amire, 1332 (1916)

32

Documents

Şehit'ten Kale'ler - 6. Sayı