SEDAMDESET PET GODINA - Rudnik Djurdjevikrudnikdjurdjevik.ba/download/75 godina rudnika djurdjevik... · 2014. 3. 28. · mala stvar. Za stanovnike naselja Đur-đevik, Rudnik predstavlja

SEDAMDESET PET GODINARUDNIKA ĐURĐEVIK

1936 – 2011

IZDAVAČ:“PrintCom” d.o.o.Grafički inženjering Tuzla

ZA IZDAVAČA:Jasmin Hadžimehmedović

SUIZDAVAČ:Rudnik mrkog uglja“Đurđevik”

ZA SUIZDAVAČA:Husein Trumić, dipl. inž. maš.

REDAKCIJSKI ODBOR:Husein Trumić, dipl. inž. maš.Prof. dr. Bahrija UmihanićNevres Mešić, predsjednik sindikataMujo Butković, dip. ecc.Šefik Sarajlić, dipl. inž. rud.Jasmin Rahimić, dipl. inž. rud.Fejzo Hodžić, dipl. inž. rud.Faik Omazić, prof.

GLAVNI I ODGOVORNI UREDNIK:Dr. sc. Redžo Butković

FOTOGRAFIJE:„Foto Nido“, Živinice

NASLOVNA STRANA:Mujo Butković

TEHNIČKA PRIPREMA, REPRO I ŠTAMPA:“PrintCom” d.o.o. Grafički inženjering Tuzla

ZA ŠTAMPARIJU:Delila Hadžimehmedović

SEDAMDESET PET GODINA RUDNIKA ĐURĐEVIK

Đurđevik, juni 2011.

7 Riječ Redakcije

Sedamdeset i pet godina rada i posto-janja privrednog subjekta kao što jeRudnik „Đurđevik“, koji ove 2011. go-dine obilježava svoj jubilej, i nije mno-go ako se uzme u obzir da postoje pri-vredni subjekti, čak i iste djelatnosti,čije postojanje seže u daleku prošlost.

Međutim, na ovim našim, bosan-skohercegovačkim rudarskim prosto-rima jubilej od sedamdeset i pet godinamnogo znači, s obzirom da je ovaj pe-riod njegovog postojanja i rada ispun-jen burnim društvenim, politi-čkim,kulturnim i proizvodnim usponima ipadovima, da bi danas ovaj Rudnik po-stao respektabilan faktor energetske alii svake druge stabilnosti u Bosni i Her-cegovini. Od kako postoji Rudnik „Đu-rđevik“, još od 1936. godine, on nije biosamo preduzeće za proizvodnju ugljaveć je bio i jedan od bitnih faktoradruštvenih dešavanja, središte oko ko-jeg se zbivalo sve što je bilo bitno, udatom momentu, za Mjesnu zajednicuĐurđevik i ostale mjesne zajednice kojegravitiraju Rudniku, općinu Živinice,Tuzlanski kanton i Bosnu i Hercegov-inu.

Nezaobilazna je, uloga rudara Ru-dnika „Đurđevik“ na poboljšanju uku-pnog društvenog i kulturnog života,uloga u oružanom otporu protiv oku-patora u Drugom svjetskom ratu, ali iu vrijeme agresije na Bosnu i Herce-govinu od 1992. do 1995. godine, kadaje veliki broj rudara s puškom u rucistao u redove Armije Bosne i Herce-govine da časno i pošteno brani svojudomovinu.

Uporedo sa postizanjem zapaženihrezultata u proizvodnji uglja za potrebeizgrađenih termoenergetskih postro-jenja, ali i za potrebe stanovništva ko-me je ugalj iz Rudnika „Đurđevik“značio i tople domove, uposlenici ovogprivrednog subjekta su unapređivaliproizvodnju uvođenjem novih tehno-logija i načina eksploatacije crnog zlata,čime su doprinijeli razvoju i unapre-đenju rudarske privrede ali i human-izaciji teških rudarskih poslova. Svi tizapaženi proizvodni, ali i drugi rezultatiu sedamdeset i pet godina postojanja bitće prezentirani u ovoj knjizi.

Pri struktuiranju ove knjige imalose u vidu da se o Rudniku „Đurđevik“,

RIJEČ REDAKCIJE

875 GODINA RUDNIKA “ĐURĐEVIK”

njegovim proizvodnim i svakim drugimuspjesima pisalo i znatno ranije po lis-tovima i časopisinma ali i drugdje. Dosada najveći domet je imala izradaMonografije koja je štampana 1986. go-dine a u povodu pedeset godina posto-janja i rada ovog privrednog subjekta, ašto će se iz nje dio građe koristiti i zaizradu ove Monografije. U pomenutojknjizi je u riječi i slici dat širok prikazrazvoja Rudnika „Đurđevik“ i svegaonoga što je on značio u doba soci-jalističke izgradnje društva.

Pri izradi ove knjige vodilo seračuna o neophodnosti pristupa his-torijskim činjenicama tako da se na štoobjektivniji način da slika razvoja ovogprivrednog subjekta, da se na iscrpan

način odslika podzemna i površinskaeksploatacija, zaštita okoline, sindi-kalno i društveno organizovanje, ulogarudara u odbrani Bosne i Hercegovineod agresije, obrazovanje i zapošljavanjekadrova, zdravstvenoj zaštiti te pose-ban osvrt na perspektive razvoja Rud-nika „Đurđevik“.

Osim toga ovo je i pokušaj da sena ovakav način doprinese obilježa-vanju značajnog jubileja Rudnika „Đur-đevik“, sedamdeset i pet godina po-stojanja i rada, ali i da se ostavi spomenna rudare neimare jer ono što je za-pisano i ostaje, a sve drugo izbriše vri-jeme.

Redakcija

Jubilej od sedamdeset i pet godina radai postojanja zavređuje pažnju ne samo lo-kalne zajednice već i šire. Sedamdeset ipet godina je period koji je ostao iza Rud-nika „Đurđevik“ uz koga su rasle mnogegeneracije, u njemu se zapošljavale i odcrnog zlata živjele. Zato Rudnik „Đur-đevik“ i nije samo rudnik za proizvodnjuuglja, on je znatno više od toga.

Od samog nastanka 1936. godinepa do danas iskopano je oko četrdesetmiliona tona uglja, što jamskom, a štopovršinskom eksploatacijom što i nijemala stvar. Za stanovnike naselja Đur-đevik, Rudnik predstavlja simbol opsto-jnosti, života i rada, ali su mu se oniznali i odužiti na razne načine. Uz Rud-nik „Đurđevik“ tokom zadnjih desetlj-eća rasle su Živinice kao grad, i danaspredstavljaju jednu od najperspektivni-jih ali i najugodnijih naselja za život irad. Za sve ovo su najzaslužniji rudarikoji su iz generacije u generaciju izutrobe zemlje ali i površine kopali crnozlato za potrebe šire društvene zajedniceali i za potrebe domaćeg stanovništva.Zato je ova „Monografija“ uz jubilej iposvećena svim generacijama koje sustasale uz Rudnik... svim poginulim istradalim rudarima, svima koji su svojeporodice hranili žuljevitim dlanovima,

vezujući svoje živote, u svakom pogledu,za ovaj rudnik.

Pred nama je dokument o nastankui razvoju Rudnika „Đurđevik“. Ovo jeknjiga o vremenu u kojem možemo vid-jeti sebe, svoje očeve, svoje djedove, ali inaslutiti šta ostavljamo u amanet gen-eracijama koje dolaze. Radovi onih kojisu učestvovali u izradi ove „Monogra-fije“ predstavljaju solidan osnov za nekodrugo, naučno istraživanje o razvoju iradu Rudnika „Đurđevik“ i zato im setreba zahvaliti. Razvojem Rudnika ''Đur-đevik'' raste i stručno osposobljavanjekadrova iz svih oblasti, a posebno izoblasti rudarstva, kroz Rudarsku školu,Rudarsko-geološki fakultet, te Rudarskiinstitut koji je dao doprinos kroz izraduprojektne dokumentacije i tehničke do-kumentacije koja je definisala razvoj Rud-nika ''Đurđevik'' i njegovu savremenutehnologiju eksploatacije.

Danas Rudnik ''Đurđevik'' uz svojuprimarnu djelatnost planira izgradnjunovih pogona i to: Pogona za proizvodnjubriketa, Fabriku cementa i druge koji ćepretstavljati siguran oslonac za razvojOpćine, nova radna mjesta i donijeti sig-urnost svim zaposlenim u Rudniku ''Đur-đevik'', bolju budućnost mlađim genera-cijama i dobrobit društvenoj zajednici.

9 Uvodna riječ

UVODNA RIJEČ - O RUDNIKU I RUDARIMA

HUSEIN TRUMIĆ, DIREKTOR RUDNIKA


U svojoj 75-togodišnjoj historiji Rud-nik “Đurđevik” prolazeći različitim fa-zama životnog ciklusa, rastao je odmalog preko srednjeg do velikog pre-duzeća uvijek ostajući stabilan, različiteorganizacijske forme su ga učinile flek-sibilnim, dominacija jamske nad povr-šinskom ekploatacijom i obrnuto vital-nim, osjećaj za potrebe partnera korek-tnim, briga za sigurnost i standard za-poslenika osjećajnim i odgovornim, aljubav prema okruženju i lokalnoj za-jednici prijateljskim.

Eksploatacione rezerve kvalitetnogmrkog uglja od cca 50 miliona tona ipredviđena dinamika eksploatacije ugljasa prosječno 700 hiljada tona godišnje,kazuju da je Rudnik “Đurđevik” na po-lovini svog životnog puta. Snažnim ispremnim na nove izazove čini ga nje-gova dugogogodišnja tradicija, fleksibil-nost proizvodnih procesa i kapaciteta uproizvodnji uglja, završena ekspropri-jacija eksploatacionog polja, solidna teh-ničko-tehnološka opremljenost, kvalitetnainfrastruktura na kopovima i dugogo-dišnje iskustvo zaposlenih na poslovi-ma ekploatacije uglja.

Dobro upravljanje u predhodnomdesetljeću osvjedočeno kroz kontinu-

irani rast ukupnih prihoda, aktive, kap-itala, prosječnih zarada zaposlenika iostvarena dobit, garancija su da ćeRudnik “Đurđevik” znati iskoristitinadolazeći trend potražnje za energi-jom iz fosilnih goriva. Posebnim gačini, kroz široku demokratsku raspravu,usvojeno strateško opredjeljenje ka re-vitalizaciji i modernizaciji rudnika, raz-voju i implementaciji zamjenskih i no-vih kapaciteta, produktivnom zapošlja-vanju i podizanju standarda i uslovarada zaposlenika i težnja ka ekološkiodrživom razvoju. Uvjeren sam da ćeRudnik “Đurđevik” učinit sve da ostaneuzorita članica Konzorcija zalažući se zanjegovu eksternu konkurentnost i in-ternu pravednost u svakom pojedina-čnom segmentu.

Ipak, najveća snaga Rudnika Đur-đevik je u njegovim menadžerima i za-poslenicima, mještanima i potomcimarudara. Rudnik je za njih mnogo višeod rudarskog preduzeća i zato je nji-hova strast, fokusiranost, upornost i is-trajnost u izvršenju zadataka garancijabudućeg uspješnog razvoja koji će jošbolje nego do sada integrisati i izbalan-sirati poslovne, društvene i ekološkeciljeve.

BAHRIJA UMIHANIĆ, PREDSJEDNIK NADZORNOG ODBORA

UVODNA RIJEČ - PERSPEKTIVE UPRAVLJANJA RUDNIKOM

Sindikalna organizacija RMU “Đur-đevik” u Đurđeviku je članica Samos-talnog sindikata rudara u Federaciji BiH,te u okviru toga sindikat djeluje i radi.Registrovana je kao udruženje na prin-cipu dobrovoljnosti svih uposlenih i čistoje interesna organizacija koja poučenaiskustvom članica Evropskog sindikatabazira svoj rad na poboljšanju materijal-nih, radnih i socijalnih uslova rada svogčlanstva u skladu sa Zakonom o radu iKolektivnim ugovorom. Zbog brojnosti iteritorijalne pokrivenosti formirana je oddvije podružnice: Podružnica “Površin-ska eksploatacija” Višća i Podružnica“Podzemna eksploatacija” Đurđevik. po-slijeratnim uslovima privređivanja Sin-dikat u rudnicima BiH dobio je jedannovi politički, statusni kvalitet. Samo-stalni sindikat se programski usmjerava ipriprema svoj rad izvan politike a u in-teresu rudnika i uposlenika. Svoje statu-tarne odredbe prilagođava konvenci-jama Međunarodnih sindikalnih organi-zacija. Sa takvom orijentacijom glavni iosnovni cilj je bio sačuvati rudnike kakobi uposlenici imali gdje da rade i poli-tikom solidarnosti sačuvati i zaštititisvakog uposlenika. Sindikat Rudnika“Đurđevik” u okviru Samostalnog sindi-

kata rudnika u FBiH duži niz godina radina izjednačavanju pozicija rudnika ugljasa Elektroprivredom, odnosno poboljša-nju standarda uposlenika u rudnicima,prvenstveno kroz modernizaciju rudnikai povećanju plata. Sindikat Rudnika “Đu-rđevik” kao sastavni dio Sindikata rudaraFBiH je danas ugledna organizacija odkoje se uči. Svojom dobrom program-skom orijentacijom i svestranom brigomo uposlenicima izborili smo se za ravno-pravan tretman u programima sa poslo-davcem odnosno predstavnicima kapi-tala. Uposlenici Rudnika “Đurđevik” svesvoje probleme rješavaju u okviru sindi-kata na zvaničnim sindikalnim sastan-cima. U poslijeratnom periodu u Rud-niku “Đurđevik” nije bilo bilo kakve obu-stave rada niti protestnih okupljanja zbognezadovoljstva uposlenika. UposleniciRudnika “Đurđevik” imaju organizovantopli obrok, prijevoz na posao, zaštitu naradu, liječenje, banjsko-klimatski opo-ravak i redovne plate koje se kreću uokviru prosjeka plata u FBiH. Sindikatsmatra da plate zbog teškog rudarskograda treba da budu i veće. Sindikat će upregovorima sa predstavnicima kapitalai dalje raditi na poboljšanju standardaodnosno povećanju plata.

11 Uvodna riječ

NEVRES MEŠIĆ, PREDSJEDNIK SINDIKATA

UVODNA RIJEČ - SNAGA SINDIKATA

Kroz svoju sedamdesetpetogodišnjuistoriju, Rudnik mrkog uglja ''Đur-đevik'' bio je sastavni faktor razvojaopćine Živinice i grada Živinica kaonjenog administrativnog sjedišta, a ujednom periodu sigurno i najdomi-nantniji nosilac razvoja ove lokalne za-jednice. Od samog osnivanja, rudnikpostaje značajan faktor zapošljavanja,u početku nekvalifikovane radne snage,a kasnije, prateći razvoj, postaje mjestoupošljavanja ne samo rudarskih kad-rova proizvodnih i tehničkih zanima-nja, već i rudarskih, mašinskih, ele-ktrotehničkih, geoloških geodetskih,ekonomskih, pravnih i drugih visokoo-brazovanih kadrova.

Znajući da je zapošljavanje genera-tor razvoja svake sredine, rudnik je krozsvoj rad i postojanje bio značajan zama-jac ukupnog razvoja općine Živinice, jeru njemu i danas svoju egzistenciju nalazipreko 1.100 rudara i njihovih porodica.

Kao sastavni dio stanovništva i teri-torije općine Živinice, rudnik ''Đurđe-vik'' prolazi kroz blistave periode eko-nomskog razvoja kao i sve historijskenedaće i nevolje kroz koje prolaze Đur-đevičani i Živiničani. Od štrajka rudara

u augustu 1938. godine koji je uzdrmaodrinsku banovinu, štrajkove u februaru1941. godine i augustu 1942. godine,konačne obustave rada rudnika i zna-čajnog stupanja rudara u redove naro-dnooslobodilačke vojske Jugoslavije, krozposleratnu obnovu, socijalističku izgrad-nju (kada je rudnik doživio svoj najvećiekonomski razvoj. To se ponavlja i unovijoj istoriji kada Rudnik ''Đurđevik''doživljava transformaciju jednoparti-jskog u višestranački sistem, promjenustrukture društveno-ekonomskih odnosai brutalnu agresiju na Republiku Bosnu iHercegovinu. Ponovo su rudari u jedini-cama, ovog puta Armije R BiH, rudnikjedno vrijeme postaje glavna logističkabaza i centar za racionirano snadbije-vanje ne samo jedinica Armije već i sta-novništva općine Živinice, čiji se brojzbog priliva prognanika iz Podrinja bioskoro udvostručio. Sve kapacitete rudnikstavlja u funkciju odbrane, u svojim teh-ničkim pogonima i radionicama razvijase namjenska proizvodnja, a ugalj iz rud-nika obogaćen iz nužde novim asorti-manima ''sitom'' postaje strateška siro-vina za proizvodnju električne energije utermoelektrani ''Tuzla'' u blokiranom i od


HASAN MURATOVIĆ, NAČELNIK OPĆINE

SARADNJA RUDNIKA ''ĐURĐEVIK'' SA LOKALNOM ZAJEDNICOM

svijeta odsječenom području slobodnihteritorija Sjeveroistočne i Srednje Bosne.

A poslije Dejtonskog sporazuma,koji završi rat bez pobjednika, dođošestrani eksperti i napraviše master stu-diju po kojoj Rudnik ''Đurđevik'' trebazatvorit. Na svu sreću, rudari ih ne po-slušaše i kada se sa ono malo sredstava itehnike koja je preživila rat povećašeproizvodnju, viši nivoi vlasti prepoznašeda Rudnik ''Đurđevik'' ipak može bitiznačajan faktor razvoja ne samo općineŽivinice, već i šire društvene zajednice.

Posljednja decenija u istoriji Rud-nika bit će zabilježena po traženju adek-vatnijeg organizacijskog rješenja zastatus Rudnika i za njihovo povezivanjesa Elektroprivredom BiH. Svo ovo vri-jeme Rudnik Đurđevik i Općina Živi-nice prošli su zajednički težak i trnovitput, jer malo je razumijevanja države zazajedničke probleme Rudnika i lokalnezajednice. Ipak, zahvaljujući prije svegaljudima, odnosno sposobnim kadrovimau Nazornom odboru i menadžmentuRudnika, kao i u općinskom rukovod-stvu, Rudnik i općina napravili su konta-bivilne strategije razvoja i značajne pro-jekte od obostranog interesa, što većrezultira sinergijskim efektom. Rudnik''Đurđevik'' stavlja na raspolaganje opći-ni Živinice degradirane zemljišne povr-šine koje mu više nisu potrebne za eks-ploataciju uglja, a općina Živinice krozrazne projekte, najčešće u partnerstvu sainostranim organizacijama NVO, vrši

rekultivaciju i revitalizaciju ovih povr-šina pretvarajući ih u poljoprivrednozemljište, pašnjake, vočnjake i izletničkei sportskorekreativne resurse. Najboljitakav primjer je kompleks jezera Baši-govci gdje je u toku realizacija regula-cionog plana koji potpuno mijenja kakogeografsku i ekološku, tako i ekonomskusliku ovog područja, pretvarajući ga usredinu za perspektivan život i rad. Sdruge strane, općina Živinice daje punupodršku realizacije strategije razvojaRudnika kroz punu administrativnuproceduru za strateške projekte Brike-tare, Cementare alternativne gradsketoplane, rudničkih pogona rekultivacijei izgradnje kapaciteta za preradu voća ipovrća. Ako tome dodamo i džentlimen-ski sporazum o plaćanju koncesija namineralne sirovine od strane Rudnika injihovom povratku kroz ulaganja u ner-azvijena područja općine Živinice (brt-sko-planinski dio koji uglavnom gra-vitira rudniku), onda su i pred rudarimai građanima općine Živinice sigurnobolji dani. Jer Rudnik ''Đurđevik'' postajeistinski dio vizije razvoja općine Živinicepo kojoj od općine sa ''industrijom u za-lasku'' postajemo poduzetnička i poljo-privredna općina, po kojoj smo na 300km kvadratnih teritorije postali perspek-tivna sredina za življenje po procjenipreko 100.000 stanovnika i po kojoj ćeekološki projekti biti naša budućnost –zajednička briga rudnika i lokalne zajed-nice.

13 Saradnja Rudnika Đurđevik sa lokalnom zajednicom


1.

Područje općine Živinice se prostire usjeveroistočnom dijelu Bosne i Herce-govine, u Sprečanskom polju i ispodplanina Konjuh, Bišina, Majevica i Oz-ren na nadmorskoj visini od 213 me-tara, a zahvata površinu od 291 m2.Položaj Živinica i činjenica da se istenalaze u slivovima rijeke Spreče, Go-stelje i Oskove, doprinijeli su razvojusaobraćajnica u svim pravcima Takokroz područje općine Živinice prolazimagistralni put Županja-Tuzla-Sara-jevo-Opuzen koji ujedno jednim di-jelom prolazi i kroz naselje Đurđevik.S druge strane općina Živinice komu-nikacijski je povezana na putni pravacBanovići-Zavidovići. Treba istaći da sepreko ovog područja proteže i prugaBrčko-Banovići koja je izgrađena jošdavne 1946. godine, pa se s ovom iovakvom saobraćajnicom Živinice ve-žu za ostale krajeve Bosne i Herce-govine pa i šire. Zbog ovakvom oblikakomunikacije Živinice su krajem XX ipočetkom XXI stoljeća doživjele sna-žan ekonomski i privredni razvoj. Sva-kako da ne treba zaboraviti i činjenicuda se na području općine nalaze zna-

15 Lokalitet Đurđevika

DR. SC. REDŽO BUTKOVIĆ

LOKALITETĐURĐEVIKA

1. Položaj površinskih kopova, i odlagališta RMU “Đurđevik”

čajne zalihe rudnog bogatstva (Đur-đevik i Dubrave) čija eksploatacija sevrši dugi niz godina što u znatnoj mjeripodiže životni standard ovdašnjeg sta-novništva. Granice živiničke općine senaslanjaju na teritorij opština Tuzla,Lukavac, Kalesija i Kladanj.

Prema zadnjem popisu stanovni-štva iz 1991. godine na području op-ćine Živinice je živjelo 54.653 stano-vnika. Međutim, zbog prihvata velikogbroja prognanih i raseljenih osoba to-kom četverogodišnje agresije na Bosnui Hercegovinu, ali i zbog postratnogekonomskog razvoja općine i geograf-skog položaja, broj stanovnika se zna-tno povećao. Prema nekim slobodnimprocjenama na području općine trenu-tno živi oko 100.000 stanovnika.

Iz pomenutog popisa (1991) u na-selju Đurđevik je živjelo 4.479 stano-vnika ali je sadašnji broj znatno veći izgore pomenutih razloga.

Na ovom lokalitetu nalaze se nase-ljena mjesta Musići, Nukići, Aljići, NovoNaselje i Stara Pruga, Živčići, Nevrenča...

Kao naselje Đurđevik se prvi putspominje u prvoj polovini XVI stoljeća,a pripadalo je nahiji Drametin. Me-đutim, zbog kulturno-historijskih spo-menika, koje se nalazi na ovom loka-litetu može se pouzdano utvrditi da jeĐurđevik kao naseljeno mjesto posto-jalo puno prije pomenutog perioda, jošu ranom srednjem vijeku. SredinomXVIII stoljeća Đurđevik je bio eko-nomski najrazvijenije naselje u tuzlan-

skoj regiji. Od kulturno-historijskog iprirodnog nasljeđa u Đurđeviku supoznati lokaliteti nekropola stećakakoje se nalazi na lokalitetu Vrpolje iTrijebnik, dok se znatan dio stećakanalazi u dvorištu Osnovne škole Đur-đevik, te gradina Nevrenča. Ovdje tre-ba istaći i činjenicu da se na ovomlokalitetu nalazi i najstarija obrazovnaustanova na području općine Živinice,Osnovna škola Đurđevik (Stari Đurđe-vik), koja je počela sa radom još prijestotinu godina, tačnije školske 1910/1911. godine što danas predstavlja ve-oma značajan jubilej, sto godina posto-janja obrazovnog procesa na opštiniŽivinice. Prvi učitelj ove obrazovne in-stitucije bio je Smail Divanefendić izTuzle. Danas u Đurđeviku postoji cen-tralna osnovna škola sa dvije područneškole. Od prirodnih resursa Đurđevikje poznat po znatnim zalihama ugljačija eksploatacija seže u daleku proš-lost. Naime, još davne 1936. godinetadašnja država je stranim i domaćimpreduzećima, uz veoma povoljne uslo-ve, ustupila ugljem bogata rudna polja.I od tog vremena, pa do danas, nije seprekidala eksploatacija uglja na ovomlokalitetu, osim u kriznim, tj. ratnimvremenima. Područje rudnika ograni-čeno je s istočne strane rijekom Gos-teljom a sa sjeverne strane rijekomOskovom. Zapadna i južna granica nijeistražena, ali se može uzeti da počinjemod sela Donja Višća na jugu prekoPožara do rijeke Oskove. Reljef od pod-


nožja Djedinske planine na jugu jebrežuljkast sa generalnim nagibomprema sjeveru gdje brežuljci postepenonestaju. Prosječna nadmorska visinaeksploatacionog polja iznosi 350 me-tara. Ugljeno područje basena „Đurđe-

vik“ je uzduženo u pravcu SZ-JI. Du-žina basena je cca 5,5 km, a širinavarira od 1-2,5 km. Zahvatna površinaĐurđevičkog ugljenog basena je oko 13km kvadratnih.

17 Lokalitet Đurđevika

RUDNIK „ĐURĐEVIK“ DODRUGOG SVJETSKOG RATA

Prve tone uglja iz đurđevičkog ug-ljenokopa iskopane su 1936. godine kadaAkcionarsko društvo „Kroacija“ počinjeeksploataciju uglja u jami „Suhodanj“, aubrzo zatim i u jami „Frelih“. Kao i usvim tadašnjim rudnicima u Bosni iHercegovini, ali i šire, i u Rudniku „Đur-đevik“ rad je bio težak i naporan. Ele-ktrične energije nije bilo, pa se umjestonje osvjetljavanje vršilo pomoću loko-mobilskih kotlova, dok se na samompočetku jamske eksploatacije provjetra-vanje vršilo pomoću žarećih peći.

Ovaj ugljenokop je bio pod jakomkontrolom i velikim uticajem predu-zeća „Kroacija“ iz Živinica. U želji zašto većim profitom, akcionari i pre-duzimači su radnike mizerno plaćali.Pored malih nadnica i ostali životniuslovi su bili veoma teški, a postupcivlastodržaca prema rudarima su bilisurovi i nehumani. Težak život i eko-nomski uslovi u rudniku primorali surudare „Đurđevika“ da se organizuju istupe u borbu za bolje i humanije us-love rada, ali i bolje uslove života. S timciljevima rudari „Đurđevika“ su 30.juna 1938. godine održali sindikalnisastanak i tom prilikom osnovali Po-


DR. SC. REDŽO BUTKOVIĆ

HISTORIJSKI RAZVOJ RUDNIKA „ĐURĐEVIK“

družnicu jugoslovenskog radničkogsavjeta tzv. JUGORAS. Iako je biorežimski, Savez rudarskih radnika - JU-GORAS je u odnosu na neke naci-onalističke sindikate bio dosta aktivanu zaštiti radničkih prava. Na svomprvom sastanku ovaj sindikalni savez jeraspravljao o ekonomskom položajuđurđevičkih rudara i donio odluku, dase zbog veoma niskih nadnica i teškihživotnih i radnih uslova, organizuje ipovede štrajk. Tako je 2. augusta 1938.godine u 15 sati prilikom promjenesmjena, počeo štrajk obje jame Rud-nika „Đurđevik“. U izvještaju sreskognačelnika iz Tuzle koji je upućen Kra-ljevskoj banskoj upravi u Sarajevu za-pisano je da je „U Rudniku 'Đurđevik'drugog augusta 1938. godine neočeki-vano izbio štrajk. Članovi Odbora Po-družnice JUGORAS-a su zaposjeli jameRudnika i rudarima druge smjene one-mogućili da stupe na posao“. Čim sudoznali za štrajk iz Živinica su u Rud-

nik „Đurđevik“ stigle dvije jake žan-darmerijske patrole i sreski činovnikkoji se službeno zatekao u opštini Ži-vinice. Ispitujući uzroke koji su rudarenatjerali na štrajk – sreski činovnik jedobio odgovor da je pomenuti štrajkorganizovan po naređenju Podružni-ceJUGORAS-a iz Tuzle. Prema dobijeniminformacijama, navodno, sekretar Po-družnice u Tuzli, Huso Tinjić je narediočlanovima Podružnice JUGORAS-a izrudnika „Đurđevik“, da tog dana ni-koga ne puštaju na posao. Kao glavnirazlog štrajka rudari navode to što je„preduzeće prije kratkog vremena ot-kazalo posao petnaestorici radnika aštrajkači traže da se isti vrate na po-sao“. Na ponovno upozorenje sreskogčinovnika da rudari prema važećimpropisima treba da nastave posao,predsjednik Odbora Podružnice JU-GORAS-a, Džemal Goletić je odlučnoodbio, uz obrazloženje da po cijenu živ-ota neće dozvoliti rad u jami dok se nji-

19 Historijski razvoj Rudnika “Đurđevik”

2. Đurđevik

hovim zahtjevima ne udovolji. Rudarisu na poziv o štrajku mirno prihvatili ivratili se kućama.

O štrajku u „Đurđeviku“ telefonskije obaviješten i sreski načelnik iz Tuzlekoji je sa žandarskim pojačanjem i vod-nikom žandarmerijskog puka odmahstigao u Đurđevik. Poslije dužeg saslu-šanja pobunjenih rudara i razloga nji-hovog štrajka, sreski načelnik je rekaoda oni rudari koji su voljni da rademogu to učiniti, i da ih u tome niko nesmije sprečavati, a oni rudari koji nežele da prihvate posao mogu se odmahudaljiti iz rudnika.

Međutim, već sljedećeg dana, 3.augusta, 1938. godine sreski načelnik uTuzli iz Đurđevika dobija telefonskiizvještaj u kome se navodi da je u trećusmjenu na posao došlo samo sedamrudara, a drugog dana u prvu smjenuse javilo trideset i pet rudara, koji su usedam sati ujutro počeli sa radom. Uvrijeme štrajka u rudniku je bilo up-osleno oko 400 rudara, a u štrajku jeučestvovalo oko 100 rudara, dok su os-tali otišli kućama, pa se smatralo danisu učestvovali u štrajku. Tri dananakon štrajka sreski načelnik je iz Tuzleuputio izvještaj Kraljevskoj banskoj up-ravi u Sarajevo o stanju u Rudniku„Đurđevik“. Izvještaj je zaprimljen podbrojem 1800/38, a u njemu se navodipodatak da se od prekida rada pa do 8. avgusta na posao u rudnik javilodvije trećine rudara. Od 70 rudara kojisu poticali izvan Tuzlanskog regiona na


3.

posao se javilo njih petnaest. Kada suprimili obračun plaća većina tih rudara„stranaca“ je napustilo rudnik uz obe-ćanje da će se vratiti na posao kada seprilike u rudniku smire. Na upražnjenaradna mjesta uprava Rudnika je, nakontri dana od obustave rada, primilatrideset novih radnika. U pomenutimizvještajima se još navodi da za vrijemeštrajka nije bio narušen red i mir pa sužandarmerijske patrole iz drugih mje-sta, a koje su bile prisutne u Đurđeviku,povučene dok je ostala još samo žan-darmerijska patrola iz Živinica.

Tako je pod pritiskom i prijet-njama ugušen taj augustovski rudarskištrajk, ali je on imao velikog značaja, jersu rudari prvi put organizovano štra-jkovali zbog niskih dnevnica i teškihuslova rada.

Zbog teške ekonomske krize u svi-jetu, koja se reflektovala i na prostoreBosne i Hercegovine, u godini 1939-ojiz Rudnika „Đurđevik“ je otpuštenveći broj radnika, pa za izvjesno vri-jeme je došlo i do prekida proizvodnjeuglja u svim Đurđevičkim jamama. Oovom prekidu rada rudnika govori iizvještaj sreskog načelnika broj 3405 od16. februara 1939. godine upućen Kra-ljevskoj banskoj upravi u Sarajevo ukome se kaže da je 13. februara 1939. go-dine u Rudniku „Đurđevik“ na izvjesnovrijeme došlo do prekida proizvodnjeuglja. Uprava Rudnika je 13. februara istegodine zatražila da se obezbijedi većibroj žandarma, kako bi mogli inter-

venisati u slučaju da se rudari pobune,kada im se saopšti odluka o prekiduproizvodnje uglja. Pred početak prvesmjene 13. februara 1939. godine uĐurđevik je stigao veći broj žandarmaspremni da na svaku eventualnu pobunurudara intervenišu po hitnom postupku.Međutim, prekid rada nije trajao dugotako da su rudari ubrzo počeli sa ra-dom istim intenzitetom kao i ranije.

Ovakva ekonomska, društvena ipolitička previranja, vlasnici nad pro-izvodnjom uglja, su vješto koristilipokušavajući manipulisati radnicimapo nacionalnom osnovu. Tako je u ju-nu iste godine formirana još jednasindikalna podružnica sa nacionalnimpredznakom. Riječ je o sindikalnoj po-družnici Hrvatskog radničkog saveza.Od ove sindikalne organizacije radnicirudnika nisu imali nikakve koristi jerje ona više zavađala radnike po na-cionalnom osnovu nego što im je pru-žala bilo kakvu pomoć u rješavanjunagomilanih problema.

U toku 1940. godine nije biloznačajnih događaja u Rudniku „Đur-đevik“. Ali već 4. februara 1941. godine,pred sam početak ratnih dešavanja naprostorima tadašnje države, u rudnikuizbija novi štrajk. Komandir žandar-merijske stanice u Živinicama je aktombroj 214 od 5. februara 1941. godineizvijestio Kraljevsku bansku upravu uSarajevu da je 4. 2. 1941. godine u 7 satiujutro stupilo u štrajk oko 800 radnikazaposlenih u Rudniku „Đurđevik“ kod


3. Faksimil obavještenja oštrajku rudara 1938.

Živinica. Do štrajka je došlo zbog togašto je u „konzumu“ braće Marković, izkojeg su se rudari snadbijevali životnimnamirnicama, nestalo narodnog brašna,a kojeg je po ugovoru trebalo da ima do-voljno. Istog dana je u „konzum“ nabav-ljeno 2.500 kilograma narodnog brašna.Uprava rudnika je obećala da pomenu-tog brašna u buduće neće nestajati pa ještrajk 5. februara 1941. godine i prekinut.

Ovo je bio posljednji štrajk rudararudnika do početka ratnih dejstava uDrugom svjetskom ratu na bosansko-hercegovačkim prostorima.

Ako se sagledaju proizvodni rezul-tati u tom periodu može se zaključiti daproizvodnja uglja nije bila na visokomnivou zbog primitivnog načina jam-skog otkopavanja. U periodu 1939-1940. godine putem jamske eksplo-atacije u Rudniku „Đurđevik“ je proizve-deno 286.640 tona uglja.

RUDNIK „ĐURĐEVIK“ UTOKU DRUGOG SVJETSKOGRATA

Četrdesetih godina XX stoljeća sve suse više rasplamsavala ratna dejstva,tako da su se približavala i na prostoreKraljevine Jugoslavije, a u njenom sklo-pu i u našoj zemlji Bosni i Hercegovini.Da bi izbjegla rat Vlada Kraljevine Ju-goslavije je potpisala sporazum o pris-tupanju Trojnom paktu što je do izražajadošla sva trulost tadašnjeg režima. Me-

đutim, državni udar te masovne demo-nstracije širom zemlje s jakim anti-fašističkim nabojem promijenile su stavNjemačke prema Jugoslaviji. Šestogaprila 1941. godine Kraljevina Jugos-lavija je napadnuta i za veoma kratkovrijeme je bila okupirana. U sklopuokupacije Jugoslavije izvršena je i oku-pacija Bosne i Hercegovine tako da jetom prilikom izvršeno i razgraničenjeizmeđu neprijateljskih interesnih sfera.Njemačkoj su pripale sve važnije pri-vredne regije, a među njima i Tuzlan-ska regija u sklopu toga i Živinice.Nedugo zatim došlo je do sukoba iz-među Njemačkih i Italijanskih interes-nih sfera. Italijani su težili da se cje-lokupni teritorij Bosne i Hercegovinepriključi njima, dok je Njemačka zago-varala njeno priključenje tek formiran-jem Nezavisne Države Hrvatske. Takoje oživljena ustaška ideja o „velikojHrvatskoj“. Unutar Bosne i Hercego-vine stanje je bilo dosta usložnjeno. Poformiranju Nezavisne Države Hrvatskečetnici su krenuli u osvajanje teritorijauz ideju da se Srbiji priključi „celoetničko područje na kome Srbi žive“.Sticajem raznih okolnosti glavne borbeu toku Drugog svjetskog rata su seodvijale, upravo, na teritoriji Bosne iHercegovine.

Na samom početku rata, Bosna iHercegovina je bila opterećena mno-gim unutrašnjim problemima. Unutarzemlje je vladala velika nacionalna ne-trpeljivost. Veći dio srpske i hrvatske


populacije se zalagalo za teritorijalnorazbijanje i nestanak Bosne i Herce-govine s političke karte Evrope. U sa-mom početku rata nova ideologija sezalagala za borbu protiv neprijatelja ioslobađanje zemlje, definišući svoje cil-jeve u formi borbe za bratsvo i jedin-stvo. Jačanjen NOP-a sve se više uč-vršćivala nova vlast na čitavom teri-toriju Jugoslavije, ali i Bosne i Herce-govine. Potom je uslijedilo zasijedanjeAVNOJ-a i ZAVNOBiH-a i defin-isanje uređenja buduće društvene za-jednice.

Prvih nekoliko mjeseci po oku-paciji njemačke vojne snage su se sta-cionirale i na području općine Živinice.Već u ljeto 1941. godine Nijemci supočeli graditi barake za svoje potrebe.Početkom naredne godine te barake subile potpuno završene. Osim u samomgradu Nijemci su imali svoja isturenauporišta u Donjim Dubravama i Đu-rđeviku. Još prije ulaska Nijemaca uŽivinice, u gradu je djelovala jedna us-taška grupa koja je počela uspostavljativlast i postavljati straže za obezbjeđenjepreduzeća i magacina.

Jačanjem NOP-a stvarali su se iuslovi za oslobođenje Živinica. Prvooslobođenje Živinica se dogodilo po-četkom oktobra 1943. godine a kona-čno oslobađanje je bilo polovinomseptembra 1944. godine.

Iako je buktao rat svom žestinomproizvodnja u Rudniku „Đurđevik“tokom 1941. i 1942. godine nije presta-

jala. Nova, okupaciona vlast je svim sil-ama nastojala da se proizvodnja u rud-niku poveća jer je to bila bitna sirovinaza potrebe ratne industrije. Iz tog peri-oda sačuvan je i podatak o proizvodnjiuglja. Tako je mjesečna proizvodnja zaapril 1942. godine za dvadeset radnihdana (nije se radilo deset dana) iznosila4.102 tone mrkog uglja. U to vrijemena području bazena „Đurđevik-Bano-vići“ radili su državni rudnici „Bano-vići“, „Radina“ i „Litva“ i posjedničkirudnici „Begov Potok“ i „Đurđevik“.Pomenutog aprila iz ovih rudnika jeizvezeno ukupno 11.074 tone uglja.Ovdje treba napomenuti da su skorosve jame bile otvorene na izdancimaslojeva, na područjima koja su bez ra-zlike imala sve uslove da se razvijaju upovršinske kopove velikih razmjera.

Otkopavanje je vršeno putem preč-nih metoda. Umjesto obloge premastarom radu i stropu, ostavljen je stupuglja, dok je otkop napredovao. I stu-povi su trebali biti vađeni prilikompovlačenja, ali do toga nije dolazilo, većje obično sav taj ugalj ostajao u rušev-inama otkopa. Posljedice ovakvog radasu bile više nego katastrofalne jer jeugalj ostajao u ruševinama otkopa.Usljed takvog načina rada požari su biliredovna pojava.

Treći štrajk đurđevičkih rudaradesio se 29. augusta 1942. godine auzrokovan je obustavom deputata ug-lja. Iako je štrajk trajao dva dana zaht-jevi rudara nisu ispoštovani. O ovom


štrajku rudara, pisanih tragova nema,ali se iz usmenog kazivanja moglo doćido zaključka da je „povod štrajka bioukidanje deputata uglja. Međutim, ru-darski zahtjevi su bili usmjereni i utraženjima povećanja veoma niskihnadnica, kao i zahtjevi za boljim snad-bijevanjem kako rudara tako i njihovihporodica. Organizacija štrajka je biladobro isplanirana. Određeni su prego-varači u ime štrajkača sa upravom rud-nika i vlastima. Rudari prve i drugesmjene su došli u krug rudnika prijesedam sati. Međutim, nisu se uputili naredovan posao već na obustavu rada.Njima se pridružila i treća smjenarudara koja je upravo u to vrijemeizlazila iz jame“. Dok je trajao štrajkrudara u Živinicama su obaviještenežandarmerijske jedinice koje su uzpomoć žanadrmerije iz Tuzle opkolile

rudare. Uprava Rudnika nije udovoljilazahtjevima rudara. Uz pomoć njemač-kih snaga žandarmerija je oko petstotina rudara privela u napuštene rad-ničke barake i tu ih pod jakom stražomdržala cijelu noć. Sljedećeg dana, uzsaopćenje da im se zahtjevi neće udo-voljiti, najagilnije štrajkače, njih dvade-set, su žandarmi odveli u tuzlanskizatvor. Nakon ovih dešavanja proizvo-dnja u rudniku je nastavljena. Pritisci,ucjene, otpuštanje s posla, u to vri-jeme, u rudniku je bila svakodnevnapojava.

Polovinom 1943. godine jačanjepartizanskih jedinica u mnogim bit-kama reflektovalo se na Rudnik „Đur-đevik“. Naime, 2. jula 1943. godine urudnik stižu jedinice VII Krajiške uda-rne brigade i uništavaju sve instalacijeu rudniku. Minirali su ulaz u jamu pa


4. Spomen-ploča palimrudarima u NOB-u

je time i sama jama bila potopljena.Potapanjem jame proizvodnja je pre-stala. Ovakvo stanje u rudniku je ostalosve do završetka rata.

RUDNIK „ĐURĐEVIK“ U PERIODU SOCIJALISTIČKEIZGRADNJE

Odmah po završetku Drugog svjet-skog rata, započete su brojne aktivnostiusmjerene na otklanjanje posljedicaratnih razaranja. Prve godine po oslo-bođenju u Bosni i Hercegovini je zabi-lježen veliki entuzijazam koji se iskazivaoobnovom i izgradnjom zemlje. Velikaradna pobjeda je zabilježena već 1946.godine, kada je izgrađena pruga Brčko-Banovići u dužini od 90 kilometara. Onaje i izgrađena s primarnom namjeromtransporta uglja iz tuzlanskih ugljeno-kopa.

Međutim, neposredno po oslobo-đenju Tuzle a time i Živinica Zemaljskoantifašističko vijeće narodnog oslobo-đenja Bosne i Hercegovine, Odjeljenjeza narodnu privredu i rudarstvo, podbrojem 69 od 14. oktobra 1944. godinetražilo je izvještaj i o stanju u rud-nicima tuzlanskog bazena. Pod stav-kom 6 istog zahtjeva je stajalo „IzRudnik 'Đurđevik' trebaju izvijestiti štaje urađeno na njihovom rejonu. Da lisu stvorene nove jame i sa kakvim iz-gledom. Kako je stanje stare jame uĐurđeviku i da li ima mogućnosti za

proizvodnju. Za sve radnike ima seizvijestiti stanje alata, glavnog potroš-nog materijala, kako stoje sa radioni-cama, nadzornicima, te tehničkim inadzornim osobljem. Šta je sa opskr-bom tog osoblja? Treba uopće izvijestitio svim prilikama i pitanjima koja nisuspomenuta, a mogu se iz njih izvestizaključci“.

U odgovoru na ovaj zahtjev, Ob-lasni narodni oslobodilački odbor jeizvijestio da „Banovićko-đurđevički ba-zen mrkog uglja sa rudnicima Banovići,Mušići, Radina, Begov Potok i Đurđevikje zbog rata potpuno obustavio proizvo-dnju, sva postrojenja su uništena, a in-dustrijska pruga Živinice-Banovići one-sposobljena...“. Očito obnavljanje rud-nika nije bilo u prvom planu jer su se jošodvijala ratna dejstva.

Tek po konačnom oslobođenju ze-mlje pristupa se intenzivnijem obnav-ljanju rudnika. Međutim, oštećenjeRudnika „Đurđevik“ je bilo u velikomprocentu. Prema nekim tadašnjimprocjenama ovaj rudnik je bio oštećensa procentom oko 80% što je govoriloda se proizvodnja i nije mogla brzopokrenuti. Krajem septembra 1945. go-dine počela je izgradnja dalekovodaprema Đurđeviku što je bio jedan odbitnih preduslova za daljnju obnovurudničke proizvodnje. U cilju utvrđi-vanja rezervi uglja vrše se intenzivnageološka bušenja za preorjentaciju na-čina proizvodnje uglja, prvenstveno napovršinsku eksploataciju. Tako je npr.


prilikom geološkig bušenja u jami „Ka-žalj Potok“ ustanovljeno da se svegana 35-om metru dubine nalazi izu-zetno kvalitetan ugalj što je bio signalda se na tom lokalitetu može vršiti ek-spoatacija uglja metodom površinskogotkopavanja. Tako je već 30. 6. 1946.godine obustavljen rad u jami „KažaljPotok“ da bi se već 1. 8. 1946. godinepristupilo pripremnim radovima na ot-varanju površinskog kopa. Prvu pos-tratnu, proizvodnu, godinu Rudnik„Đurđevik“ je obilježio sa proizvod-njom od 10.128 tona uglja, da bi većnaredne 1947. godine bilo proizvedeno90.863 tona uglja, a 1948. godine101.341 tona.

Tokom 1949. godine počinje pro-izvodnja uglja i na lokalitetu površin-skog kopa „Živčići“ i uz „Kažalj Potok“Rudnik „Đurđevik“ dostiže proizvod-nju od 129.316 tona uglja.

Kako se tržište uglja širilo tako sui potrebe za većom proizvodnjom bilesve više zahtjevnije. Iz tih razloga jebilo nephodno i širiti kapacitete zapovećanu proizvodnju uglja.

Sa razvojem rudnika stvoreni su ipreduslovi za razvojem infrastrukturnihobjekata. Tako na primjer, u periodu do1955.godine niču značajni infrastruk-turni objekti na području općine Živi-nice. Gradi se asfaltni put prema Dub-ravama u dužini od 4 kilometra, upravnazgrada Rudnika „Đurđevik“, sa garda-robom i kupatilom, a dvije godine poslije(1957) u Đurđeviku počinje se graditi

zdravstvena ambulanta. Intenzivniji raz-voj kako općine Živinice, tako i Mjesnezajednice Đurđevik odvijat će se unarednim desetljećima.

U organizacijskom pogledu Rud-nik „Đurđevik“ posluje u sastavu rud-nika uglja „Tito“ Banovići, a od oktobra1959. godine postaje pogon tog rud-nika. Tom prilikom je i izabran prvipogonski Radnički savjet kao neposre-dan oblik upravljanja Rudnikom. Zna-čajni koraci ka proširenju kapaciteta ipovećanju proizvodnje uglja u Rudniku„Đurđevik“ preduzimaju se tokom 1960.godine. Ležište sa oko 60 miliona tonaveoma kvalitetnog uglja pružalo je realnemogućnosti, da uz određena ulaganja,dostigne povećanje proizvodnje uglja ukapacitetu od 2.000 tona dnevno. U tompravcu početkom šezdesetih godina XXstoljeća na području Đurđevika po-činje izgradnja kapitalnih objekata a uvezi sa ovim Rudnikom. To se prven-stveno odnosi na prerađivačke kapa-citete, zatim izradnja vertikalnog oknaJame „Đurđevik“, kojim će se obavljaticjelokupni transport kako uglja, repro-materijala tako i ljudstva. Počinje grad-nja seperacije na principu teškoteku-ćinskog pranja uglja. Planirana je i iz-gradnja pruge normalnog kolosijeka narelaciji Đurđevik-Živinice. Pomenutiobjekti su završeni tokom 1967. go-dine da bi naredne 1968. godine bilaostvarena, do tada, rekordna proiz-vodnja u iznosu od 453.651. tone ug-lja.


Uporedo sa povećanjem proizvod-nje uglja u to vrijeme se intenzivno radii na novom načinu ustrojstva rudnika. Utom pravcu se vrši integracija Radnih or-ganizacija „Tito“ Banovići i „Kreka“Tuzla u jedinstven rudarski kolektiv. In-tegracija ovih Radnih organizacija ujedinstven rudarski kolektiv, Titovi rud-nici „Kreka-Banovići“ počinje 1969. go-dine. Rudnik „Đurđevik“ u okviru ovogjedinstvenog preduzeća posluje kao os-novna organizacija udruženog rada. Uovakvoj organizacionoj šemi Rudnik„Đurđevik“ egzistira sve do 1977. go-dine. Tokom, te godine, izvršene su zna-čajne organizacione promjene u skladusa važećim Ustavom i Zakonom o udru-ženom radu. Naime, tada dolazi doudruženja radnih organizacija „Kreka-Banovići“ sa srednjobosanskim rudni-cima i transformacijom u složeni sistem„Titovih rudnika uglja“ u Tuzli. U tomsloženom organizacijskom sistemu Rud-nik „Đurđevik“ prerasta iz OOUR-a uRadnu organizaciju sa OOUR-ima Povr-šinski kop „Višća“, Jama „Đurđevik“ iRadna zajednica „Zajedničke službe“ sa1320 zaposlenih radnika.

I upravo tih godina započinje pra-va ekspanzija rudnika. Nabavkom sa-vremene mehanizacije proizvodnja ugljase drastično povećava. Tako izvoz ugljana inostrano tržište raste sa simboli-čnih 6.243 tone na zamašnih 108.002tone uglja raznovrsnog asortimana.Tada počinje i izgradnja suhe sepera-cije uglja u Donjoj Višći. Također na

istom lokalitetu niče nova zgrada velikeservisne radionice čija će namjena bitiservisiranje uslužnih djelatnosti za odr-žavanje i remontovanje visokoproduk-tivne mehanizacije za potrebe eksploa-tacije uglja na površinskim kopovima.Proširenjem obima djelatnosti stvorenisu uslovi formiranja još tri OOUR-a.Riječ je o: OOUR-a Seperacija „Višća“,„Rudarsko-građevinski i istražni rado-vi“ i „Održavanje i remont“ kao i Radnezajednice „Društveni standard i ishranaradnika“ i odmaralište „Đuro Salaj“-Gradac na moru.

Godine 1981. otvara se novi povr-šinski kop na drugom lokalitetu koji ćeposlovati u sastavu Rudnika „Đurđevik“.Naime, te godine se počinje sa eksploat-acijom uglja na Površinskom kopu „Baši-govci“. Proizvodnja uglja na ovom loka-litetu će se odvijati sve do 1985. godine.

Svoj jubilej pedeset godina rada ipostojanja, Rudnik „Đurđevik“ je do-čekao kao Radna organizacija u velikojporodici SOUR-a „Titovi rudnici uglja“u Tuzli. U Radnu organizaciju, Rudnicimrkog uglja „Đurđevik“, udružene sučetiri proizvodne osnovne organizacijeudruženog rada, i to: Površinski kopovi„Višća“, Jama „Đurđevik“, „Održava-nje i remont“ i Seperacija „Đurđevik“,a za obavljanje poslova od zajedničkoginteresa formirane su dvije radne za-jednice i to: Radna zajednica „Zaje-dničke službe“ u okviru koje su i po-slovi Društvene ishrane radnika i Rad-na zajednica Odmaralište „Đuro Salaj“


– Gradac na moru. Tada je u Rudniku„Đurđevik bilo uposleno preko 2.300radnika, a godišnja proizvodnja je bilaoko 1,5 miliona tona mrkog uglja.

Ovakav način organizovanja Rud-nika „Đurđevik“ ostaje sve do 1989.godine kada je izvršeno brisanje iz ev-idencije RO Rudnik mrkog uglja „Đur-đevik“ u Đurđeviku a registruje se kaoDruštveno preduzeće Rudnici mrkoguglja „Đurđevik“ u Đurđeviku.

RUDNIK „ĐURĐEVIK“ U VRIJEME AGRESIJE I POSTRATNI PERIOD

Početak agresije na Bosnu i Hercegov-inu 1992. godine način organizovanjaRudnika „Đurđevik“ ostaje isti kao upredratnom periodu, sve do 1994. go-dine kada se osniva Društveno pre-duzeće Rudnici uglja Tuzla u čiji ćesastav ući i Rudnik „Đurđevik“. Rješen-jem Kantonalnog suda Tuzla od 31.12.1998. godine izvršen je upis organizo-vanja preduzeća nastalog podjelomD.O.O. Rudnici uglja Tuzla, tako danaziv glasi Rudnici uglja „Kreka-Đur-đevik“ d.o.o. Tuzla. Međutim, zbogteškog načina organizovanja ponovodolazi do razdvanja đurđevičkog uglje-nokopa od rudnika „Kreka“ tako daRudnik „Đurđevik“ ponovo egzistirakao samostalni privredni subjekat kadase registruje kao Rudnik mrkog uglja„Đurđevik“ d.o.o. Živinice.

Svoj jubilej sedamdeset i pet god-ina postojanja i rada Rudnik „Đurđe-vik“ dočekuje kao Zavisno društvoRudnik mrkog uglja „Đurđevik“ d.o.o.Đurđevik u sastavu Javnog preduzećaElektroprivreda BiH d.d. – Sarajevo. Uvremenu agresije na Bosnu i Hercegov-inu od strane Vlade, Odlukom broj 02-111-343/99., mnoga tadašnja preduzećasu proglašena od posebnog značaja zaodbranu Republike Bosne i Herce-govine. I Rudnik „Đurđevik“ je pro-glašeno preduzećem od posebnog zna-čaja za odbranu Republike Bosne iHercegovine.

Od 1985. godine pa naredne četirigodine proizvodnja uglja u ovom uglje-nokopu počinje da opada da bi se 1989.godine ista došla do nivoa od preko 1,5miliona tona mrkog uglja. Početak rat-nih dejstava i raspadom bivše državnezajednice mnogi rudari su stali u re-dove Armije Bosne i Hercegovine dabrane svoju domovinu. Skoro svi pro-izvodni kapaciteti staju. Proizvodnjauglja na površinskim kopovima pre-staje u potpunosti a nešto proizvodnjese ostvaruje podzemnom eksploataci-jom. Najkritičniji period za đurđe-vičke rudare jeste 1994. godina. Te go-dine iz Jame „Đurđevik“ proizvedenoje svega 10. 523 tone uglja. Tek po za-vršetku ratnih dejstava uz konsoli-daciju Rudnika počinje i da se povećavaobim proizvodnje, da bi u 2010. godinitaj obim dosegao nivo od 523004 tonemrkog uglja.


Dosadašnji neprekidni razvojni putpodzemne eksploatacije uglja, kao na-jstarijeg oblika rudarenja na pros-torima sjeveroistočne Bosne i šire,hronološki gledano, proteže se oddruge polovine XIX stoljeća, kada seosnovni rudarski alat svodio na primi-tivna oruđa i transport uglja obavljao

konjskom vučom i ručno, pa do danaskada se cjelokupni transport uglja oba-vlja mehanizovano. Jamski način pro-izvodnje uglja, po načinu i uslovima nakoji se vrši, kao i po opasnostima, kojaga i danas prate, ostao je specifičan.

Otkopavanje uglja na područjuđurđevičkog lokaliteta, putem podze-

29 Podzemna eksploatacija

ŠEFIK SARAJLIĆ, DIP. INŽ. RUD.

PODZEMNA EKSPLOATACIJA UGLJA

5. Ulaz u jamu “Đurđevik”

mne (jamske) eksploatacije počinje saotvaranjem jame „Suhodanje“ 1936.godine te jame „Frëlih“ tokom 1938.godine. Otkopavanje je vršeno putemprečnih metoda i time je iz sloja va-đeno svega 40% ugljene supstance, doksu velike količine ležišta uglja ostaleneiskorištene.

Prema podacima iz knjige „Rudar-stvo i topioničarstvo u Bosni i Herce-govini“ od L. Đakovića u 1939. godiniiz ugljenokopa „Đurđevik“, tj. jamama

„Suhodanj“ i „Frëlih“ proizvedeno jeukupno 135.973 tone mrkog uglja. Izistog izvora saznajemo da je u nared-noj, 1940. godini iz istih jama proizve-deno 150.667 tona uglja i tom prilikomje bilo zaposleno 523 radnika.

U prvim godina poslije Drugog sv-jetskog rata otkopavanje uglja se vršilona isti način kao i ranije, tj. metodomprečnih otkopa. Međutim, ovakav na-čin otkopavanja nije imao neku vidnuperspektivu pa se već 1956. godine


6. Prostorijama šire pripreme do novih kapaciteta

počelo razmišljati o osavremenjavanjumetoda otkopavanja uglja u podzem-noj eksploataciji. Tako je uvedena, utom vremenu savremenija metoda ot-kopavanja, tzv. metoda „širokog čela“ili kako se drugačije nazivala „radinskaotkopna metoda“. Ovaj metod otkopa-vanja uglja svoju praktičnu primjenu jedoživio 1961. godine, koja se zadržalau đurđevičkim jamskim revirima svedo 1973. godine. Otkopavanje se vršilou pojasevima po padu sloja. Ovaj

metod će potom smijeniti metoda sakombinacijom širokog čela i brazdi.Široko čelo je bilo podgrađeno hidra-uličnom podgradom i tada se stičuprva iskustva u primjeni i radu sa meh-anizovanom hidrauličnom podgradom.

Tokom 1976. godine u podzemnojeksploataciji uglja u Rudniku „Đurđe-vik“ uvodi se nova otkopna metodasa natkopnim dobijanjem uglja tzv.„Đurđevička otkopna metoda“ uz pri-mjenu hidrauličnog kompleksa (Hydro


7. Rudari u jami

-Marell). Za razliku od ranijih ovo jesasvim nova otkopna metoda.

Međutim, usljed određenih nedo-stataka u tehničkom smislu, ova pod-grada se vremenom zamjenjuje novimhidrauličkim kompleksom (Woest-Al-pina) austrijskog proizvođača koji seotklanjanjem nekih tehničkih nedosta-taka u potpunosti prilagođava za nat-kopno dobijanje uglja u jami „Đur-đevik“. Princip otkopavanja se sastoji utome da se ugljeni sloj moćnosti do 19mi nagibom od 30 stepeni podijeli nahorizontalne etaže od 7,5 m. Svaka eta-ža se otkopava širokim čelom sa visi-nom otkopnog dijela 2,5 m i natko-pnom visinom 5 m.

Obaranje natkopa se vrši od kro-vine prema podini sloja. Horizontalneetaže otkopavanja se sukcesivno sameđusobnim razmakom od 30 m. Du-žina čela zavisi od mogućnosti sloja iiznosi od 35 do 45 m.

Eksploataciono područje jamezauzima istočni dio basena. Jama vršieksploataciju dijela ugljenog sloja kojise nalazi dublje od dijela koji je ranijeotkopavan sa Površinskim kopom “Ži-včići”.

Dužina eksploatacionog polja ja-me “Đurđevik” iznosi cca 800 metaraa širina u prosjeku 700 m. U regionujame smještena su sela: Šahići, Beši-revići, Ožak, Brnjica, Alići, Musići,Živčići i drugi manji zaseoci.

Jama ''Đurđevik II'' je prirodninastavak eksploatacionog polja jame

''Đurđevik'' i zauzima središnji produk-tivni dio ukupnog polja Rudnika ''Đur-đevik'' između područja jame ''Đur-đevik I'' i područja PK ''Potočari'' i PK''Višća''.

Pravac prostiranja ugljenog sloja(ležišta) je SZ-JI a generalni pravac za-lijeganja ugljenog sloja je J-Z smjera(azimuta) sa promjenjivim padni ug-lom od 12° do 30º. Debljina ugljenogsloja je promjenjiva i kreće se od 12 mdo 25 m.

Sagledavajući dotadašnji razvoj ja-me od njenog početka rada, pa do2011. godine, isti bi se mogao podijelitiu nekoliko perioda i to:• Prvi koji obuhvata razdoblje od

1936. do 1948. godine, gdje se rad, kako na otkopavanju, tako isto i na pripremama odvijao isključivo ručnim putem Osigu-ranje radilišta, podgrađivanje vr-šilo se isključivo drvenom podgradom. Karakteristika ovog pe-rioda svodi se na težak manuelni rad i veoma nisku produktivnost.

• Drugi period razvoja jamske proizvodnje je razdoblje od 1948. do 1961. godine kada se ulažu znatna sredstva za daljni razvoj jamske eksploatacije. Tada se uvode grabuljarski transportni sistemi za prevoz uglja, počinje da se primjenjuje čelična pod-grada na otkopima, a uporedo se radi na poboljšanju uslova rada i


standarda radnika. U to vrijeme upotrebljavaju se i najsavremeniji uređaji za zaštitu radnika.

• Treći period počinje sa 1961-om godinom i traje narednih godina (do 1973. godine). Ovaj period je veoma značajan za jamu „Đur-đevik“. Naime, uvodi se nova metoda otkopavanja sa širokim čelima. Na otkopima se podgra-đivanje vrši čeličnom frikcionom podgradom, a transport uglja je u potpunosti mehanizovan. Proiz-vodnja uglja ima stalni rast, a razvoj jame je znatno ubrzan.

• Četvrti period razvoja jame „Đurđevik“ je od 1973. do 1985. godine i karakteriše se dinami-čnijim razvojem u kome dolazi do znatnijih investicionih ula-ganja u opremu, kako za otkopa-vanje, tako i za izradu jamskih pripremnih prostorija. Modern-izuje se prevoz uglja ali i ljudi. Uvodi se novi sistem za prevoz repromaterijala i ljudi „gornjom šinom“. Ovaj period razvoja jam-ske eksploatacije karakteriše i to što se u potpunosti izbacuje ručni rad na širokim čelima. Najteže radne operacije se izvode pomo-ću hidraulike, tako da je sama sigurnost na otkopavanju znatno povećana.Uvođenjem visokomehanizovane i savremene jamske tehnologije, Jama „Đurđevik“ je stekla sve

preduslove za veću proizvodnju mrkog uglja. Od samog početka podzemne eksploataciju uglja od 1936. do 1985. godine proizvedeno je ukupno 5.659.168 tona uglja.

• Peti period je od 1985. godine pa do pred sam rat, 1990. godine kada proizvodnja uglja u jam-skoj eksploataciji bilježi poste-peni pad. Naime, te godine proiz-vodnja ulja se svela na nivo od oko 150.000 tona uglja.

• Šesti period proizvodnje uglja putem jamske eksploatacije je i najteži period. To je period agresije na Bosnu i Hercegovinu, tj. period od 1992. do 1995. godine. Utom vremenskom rasponu proiz-vodnja u jami „Đurđevik“ se svela na minimum. Zapravo proizvodnje skoro i nije bilo ili je bila mini-malna. Uspijevalo se uz maksi-malne napore osoblja održati Jama kao proizvodni podzemni objekat u stanju sigurnosti.

• Sedmi period jamske eksploat-acije je period od završetka ratne kataklizme pa do 2010. godine. Ovaj period je karakterističan po tome što poslije pokretanja proiz-vodnje dolazi do znatnog pove-ćanja same proizvodnje da bi 2010. godine proizvodnja iz jame skoro dosegla onaj proizvodni kapacitet koji je imala devedese-tih godina XX stoljeća. Osim toga u podzemnoj eksploataciji se


uvode nove metode otkopavanja ali se vodi briga i o osavremenja-vanju načina proizvodnje uglja putem jamske eksploatacije, kao i humanizaciji rada i podizanja

lične i kolektivne zaštite i sig-urnosti na radu. Tako su i instal-isana dva moderna sistema:

- Mjerno-nadzorni sistem za ko-ntrolu gasnih parametara jame

- Sistem za prevoz ljudi i repro-materijala u jami dizel-hidrau-ličnom lokomotivom.

METODE OTKOPAVANJAUGLJA U JAMSKOJ EKSPLOATACIJI

Danas otkopavanje uglja u jamskojeksploataciji se vrši komornom meto-dom sa lepezom dubokih minskihbušotina. Komore zauzimaju horizon-talan položaj po pružanju ugljenogsloja (u kontaktu sa podinom) i otko-pavaju cijelu moćnost sloja.

Dosadašnje analize rezervi ugljaukazuju da se one dosta izrasjedane ida se radi o sistemu manjih blokova ukojima nije moguća primjena mehani-zovanih širokočelnih metoda zbogmalih dužina otkopnih zahvata.

Zbog toga i eksploatacija uglja uovakvoj strukturi zahtjeva primjenuneke fleksibilnije metode kao što je ko-morna metoda sa lepezom dubokihminskih bušotina. Širina otkopne je-dinice se kreće oko 10 m. Visina komorenije posebno određena, i nije jednaka zasve komore (zavisno od položaja komoreu sloju) ali se može navesti da je ufunkciji debljine ugljenog sloja.


8. Metoda otkopavanja

Metoda koja je u određenom vre-menu, uvedena kao dopunska metodaza otkopavanje manjih dijelova ležištakoji nisu bili dostupni za otkopavanješirokim čelom, kasnije je modificirana idanas je osnovna metoda otkopavanja.

Ova metoda je prilagodljiva uslo-vima koji vladaju u ležištu (mali blo-kovi tektonski poremećeni u horizon-talnom i vertikalnom smislu sa razli-čitim uglovima zalijeganja), zbog malihdužina otkopnih zahvata i prisustva va-likog broja rasjeda. Faze otvaranja,

razrade, pripreme i eksploatacije ugljau složenoj geotejktonskoj strukturi za-htjevaju prilagođavanje tim uslovimakao i primjenu neke fleksibilnije meto-de kao što je komorna metoda sa lepe-zom dubokih minskih bušotina.

Širina otkopne jedinice se kreće od9 do 10 m.

Visina komore nije posebno odre-đena, i nije jednaka za sve komore (za-visno od položaja komore u sloju) ali semože navesti da je u funkciji debljineugljenog sloja.


Površinska eksploatacija uglja u Rud-niku „Đurđevik“ započinje neposrednoposlije II svjetskog rata, tačnije 1946.godine. Taj početni period površinskeproizvodnje uglja karakteriše ručnootkopavanje ali i otkopavanje dostaprimitivnim mašinama. Prvi lokalitet urudniku „Đurđevik'' gdje se počelapovršinska eksploatacija uglja jeste„Kažalj Potok“. Na ovom lokalitetupovršinska eksploatacija uglja se vršilaod 1946. do 1950. godine i u tom pe-riod s ovog lokaliteta je iskopano16.490 tona uglja. Tokom 1947. godinepovršinskom metodom otkopavanjapočinje proizvodnja uglja na lokalitetu„Živčići“ i traje do 1960. godine. U tomperiodu eksploatisano je 1.625.626tona uglja, a otkrivka je bila u ka-pacitetu 5.694.282 m3 jalovine. Novilokalitet površinskog kopa otvara se1961. godine i to na lokalitet „Potočari“(prvi zahvat) i traje sve do 1967. godinegdje je proizvedeno 4.726.581 tonauglja. U potrazi za novim nalazištimalokaliteti su se iz godine u godinu mi-jenjali. Tako poslije zatvaranja „Poto-čara“ u ovom zahvatu počinje otko-pavanja na Površinskom kopu „Višća“ i

traje do 1971. godine, zatim lokalitet„Brezje“. U periodu od 1981. do 1985.godine otvara se sasvim novi lokalitetza površinsku eksploataciju. Riječ je olokalitetu „Bašigovci“ gdje je u četve-rogodišnjem periodu proizvedeno 2.330.292 tone uglja a približno isto to-liko i otkrivke. Potom se otvara Povr-šinski kop „Suhodanje“ u kome se zadvije godine iskopava 736.879 tonauglja, da bi od 1985. godine počelaproizvodnja na lokalitetu „Višća II“ itraje sve do danas. Zbog ratnih deša-vanja površinska eksploatacija uglja uRudniku „Đurđevik prestaje da bi senastavila neposredno po završetkurata. Zbog sve manje novih lokaliteta zapovršinsku eksploataciju i zahvaljujućimodernizaciji površinskih kopova,koja je u mogućnosti da na većim du-binama vrši površinsku eksploataciju,iskopavanje počinje na ranijim lokalite-tima. Tako će na lokalitetu Površinskogkopa „Potočari“ godine 1981. početiponovno otkopavanje jalovine da bidvije godine kasnije s tog lokalitetapočela proizvodnja uglja koja traje idanas. Do sada je sa tog lokalitetaproizvedeno 8.645.024 tone uglja.

39 Površinska eksploatacija uglja

JASMIN RAHIMIĆ, DIP. INŽ. RUD.

POVRŠINSKA EKSPLOATACIJA UGLJA

Danas ovaj način eksploatacije uglja uRudniku „Đurđevik“ vrši se sa loka-liteta „Potočari“ i „Višća II“ sa kojihtreba da se ostvari godišnja proizvod-nja od 500.000 tona uglja.

Dosadašnja tehnologija na Površin-skim kopovima uglavnom se svodi naslijedeće:

Dobijanje otkrivke miniranjem idiskontinuiranim utovarom u trans-portna sredstva i DTO sistem, dobijanjeotkrivke stripovanjem uz potrebno mi-niranje, i dobijanjem uglja miniranjemi diskontinuiranim utovarom u damperkamione.

Bušačko-minerski radovi: Razvojovih poslova prešao je put od ručnogbušenja i bušenja sa malom geometri-jom – do bušenja sa bušilicama savre-menih, velikih kapaciteta i mogućnostigeometrije 8x8 metara, te dubine do 30metara. Geometrija i dubine bušenjamijenjale su se tokom vremena zavisnood utovarnih i transportnih kapaciteta,odnosno prečnika bušotine.

Bagerovanje i utovar iskopine:Prvi bageri, koji su počeli sa radom nađurđevičkoj površinskoj eksploatacijibili su strojevi dobijeni putem ratnereparacije, i to su uglavnom bile is-


9. Faza otvaranja Površinskog kopa “Višća II”

lužene parne i dizel mašine – malih za-premina utovarne kašike od 0,5 do 1 m3.Na samom početku 1951. godine na-bavljena su tri nova dizel bagera, tipa „Ph“,sa kašikom zapremine od 1 do 1,7 m3 ibager „Damag“ sa zapreminom utovar-ne kašike 2 m3. Prvi bager na električnipogon sa visećom kašikom (dreglajn)zapremine od 2,7 m3 bio je „Marion M-7200“, koji je uključen u proizvodniproces 1952. godine.

Povećanje proizvodnje uglja i dra-stično povećanje odnosa jalovina-ugalj,zahtijevalo je uvođenje mašina za uto-var izuzetno velikih kapaciteta i mogu-ćnosti. Početkom 1970. godine u Rud-niku „Đurđevik“ počinje se sa naba-vkom najsavremenijih utovarnih ka-paciteta i prateće opreme bagera tipa:''EKG- 5A'', „Bis-Aires RB-195'', „Ph-1900“, „Ph-2300“, „Marion M-210“ sazapreminom od 5-17,5 m3, zatim neko-liko dreglajn bagera (kašikara) tipa „EŠ“sa zapreminom od 5,6 m3 do 10 m3.

Pored bagera na utovaru otkrivke iuglja rade različiti tipovi utovarivača, čijiće se kapaciteti mijenjati prema potre-bama, analogno bagerskim jedinicama,odnosno transportnim sredstvima.

Transport iskopine: Transport ot-krivke i uglja do osamdesetih godinaXX stoljeća se, uglavnom, obavljaodiskontinuiranim transportnim sred-stvima vagonetima i kamionima. Sa-mo kratak period korišten je kombi-novani transport uglja prilikom plićegzahvata PK „Potočari“. Međutim, pre-

laskom na dublji zahvat radi nepo-voljnog odnosa otkrivka-ugalj i velikeudaljenosti odlagališta, nametnula sepotreba uvođenja kombinovanog tra-nsporta iskopine.

Diskontinuirani transport: U pr-vom periodu površinske eksploatacijeod 1946. do 1963. godine, transportotkrivke i uglja vršen je prugama uskogkolosjeka u drvenim vagonetima za-premine od 1 do 12 m3, a za vuču suslužile male parne lokomotive. Šezde-setih godina kamionski transport do-nosi preokret u načinu transporta. Odrabljenih ''Krup'' kamiona, ''Mazova''nosivost od 25 tona se povećava prekodampera tipa ''Haulpak – 65B'' na 59 t– da bi od 1975. godine pa do danasrad na transportu otkrivke i uglja pre-uzele damperske jedinice velike nosi-vosti ''Unit Rig 120 – 15'', ''Unit RigMark- 36'', ''Euclid R-170'' i ''Bellaz'' od110 do 155t.

Kombinovani transport: Projekt-nim rješenjima PK '' Potočari ''(dubokizahvat) predviđena je eksploatacija ugljapod veoma nepovoljnim uslovima – odkojih su najizraženiji odnos otkrivka –ugalj 13 : 1, nagib ugljenog sloja je rela-tivno veliki i kreće se od 28° do 33°, va-njska odlagališta jako su udaljena odPK, visinska razlika transporta otkrivkei uglja je velika i dr. tako da su sve ovekomponente nametale potrebu uvođenjakombinovanog transporta iskopine. Ko-mbinovanim sistemom transporta omo-gućuje se transport otkrivke varijantno:


samo damperima, damperima i trans-porterima sa gumenom trakom, i pre-bacivanjem (stripovanjem otkrivke).

U sistemu kombinovanog trans-porta (koji treba da preveze oko 300miliona m3 čvrste mase) za vijek tra-janja od 25 godina – damperske jedinicese kreću po horizontalnim etažnim rav-nima od bagera do drobilice, koje supostavljene na obodu otkopnog kraterapo visini uzduž transportera sa gu-menom trakom. U drobiličnom postro-

jenju otkrivka se usitnjava i transpor-tnim trakama otprema do odlagalištagdje se pomoću odlagača odlaže. Kom-binovani sistem: damper – drobilica –traka – odlagač je veoma velikog ka-paciteta i mogućnosti, a ilustracije radi– samo jedno drobilično postrojenje (uukupnom sistemu predviđen je rad 4drobilice) je kapaciteta 2.300 t/h. Tran-sporteri sa gumenom trakom su širinegume 1.800 mm, brzinom od 4,5 m/seci kapacitetom od 9.150 t/h maksimalna


10. Tračni transporter

dužina transportnog puta koji se sastojiod 6 traka iznosi 4.400 metara. Dro-bilična postrojenja su polustacionarnai premještaju se sa napredovanjem PK.Za premještanje drobiličnih postro-jenja služi prenosna platforma speci-jalne namjene, koja se koristi još priprenosu pogonskih i povratnih stanicatransportera. Za normalno odvijanjetehnološkog procesa – uključuje se isistem centralnog upravljanja prekokojeg se vrši upravljanje i praćenje radakombinovanog transportnog sistema.

POVRŠINSKI KOP ''SUHODANJ''

Ležišta uglja su bile konstatovane jošprije II svjetskog rata a na izdancimakao što je “Suhodanj”, otvoreni su prvirudnici u “Đurđeviku”. Prvi podaci oovom području potiču iz 1948. godine,kada su izvršena prva istraživanja cje-lokupnog basena Đurđevik. Na osnovuovih istraživanja i ranijih poznavanja iz-danaka, uočene su glavne karakteristikeugljenog sloja i basena uopće.

Ostvareni rezultati na otkrivci naPK ''Suhodanj'' u periodu od 1986 –1990. godine iznose 1.922.070 m3 č.m.,a ostvareni rezultati na uglju za perid1986 – 1990. godine iznosi 736.879 tk.u. tako da imamo Ko 2,6.

Pojedini dijelovi područja ''Suho-danj” istraživani su u nekoliko navrata usklopu istraživanja cjelokupnog bazena

Đurđevik. Prvi podaci potiču iz 1958.god. zatim 1962. godine a od 1972 –1979. godine izvedena su zadnja bušenja.

Prvi podaci s ovog dijela ležišta us-mjeravali su ostala istraživanja na dru-ge oblasti sa povoljnijim uslovimazalijeganja ugljenog sloja, tj. na pliće re-jone od kojih su neki kasnije istraženi.Glavna istraživanja na ovom lokalitetuostvarena su (Živčići, Brezje, Potočari)pomoću istražnih bušotina.

Do sad je urađena 100 metarskamreža istražnih bušotina što je omogu-ćilo da se približnije urade profili i izd-voje pojedine cjeline.

Sve pozitivne bušotine nisu nabu-šile istu debljinu ugljenog sloja, štogovori da je jedan sloj približno istedebljine, naknadnim, naročito tekton-skim uticajima poremećen, kako u hor-izontalnom tako i u vertikalnom po-gledu sa čestim isklinjenjem različitihdimenzija, pa je i nabušena debljinarazličita.

U geološkoj građi Đurđevičkogbazena učestvuju:

• kompleks stijena od Paleozoika do Krede

• limničko-terestrička serija sa ugljem

• pliocenski konglomerati• kvartarni sedimenti

Osnovno gorje mlađim stijenamačini paleozojski kompleks ultrabazit,anfibolita i serpentinita, zatim trijaskaserija pješčara, krečnjaka i rožnaca.


Kompleks starijih stijena ima zajed-nički pad prema jugu, eroziono su jakozaravnjene i zauzimaju relativno niskekote terena. Ostali dijelovi ove serije, dužsjevernog oboda su tektonski potonuli iprekriveni su mlađim stijenama.

Preko starijeg kompleksa leži ero-ziono tektonski-diskordantno mlađaterestričko-limnička serija sa ugljem.Ova serija je ekonomski najinteresant-nija jer je u njoj u vidu sloja koncen-trisana ugljena supstanca. Podinskaserija je ovde nepoznate debljine i imaulogu nivelisanja reljefa u osnovnomgornjem formiranju baze za kasnijetaloženje ugljenog sloja. Zajedno sanižim stijenama podinske naslage suizvedene iz prvobitnog horizontalnogpoložaja.U sastav podinske serije ulazeviše litoloških varijateta koji se među-sobno mijenjaju. Pješčari čine osnovumlađoj seriji. Preko njih su glinovito –laporoviti pješčari, gline, ugljevite gli-ne, tanji sloj uglja i dr.

Ugljeni sloj je dio ugljenog slojaĐurđevika i ovde je na dosta velikojdubini, ograničen sa više strana rasje-dom, koji su i uslovili ovaj revir.

Debljina ugljenog sloja ovdje vari-ra po bušotinama, a razlike po bloko-vima iznose 0,5 -15 m.

Ugljeni sloj u ovom dijelu imapružanje sjever – zapad – jug – istok sapadom prema jugo–zapadu od 17 – 30stepeni.

Krovinu čini debela serija lapora-ca, laporovitih krečnjaka i gline sa

proslojcima drugih ili po sastavu slič-nih varijeteta. Čitava krovinska serijamože se podijeliti po visini u tri dijela ito neposredna, srednja i viša krovina.

Prelaz iz ugljenog sloja u nepo-srednu krovinu je oštar i jasan što nijeslučaj sa podinom.

Na ugljenom sloju leži sloj pijeskai pješčara mjestimično silifikovan de-bljine od 2 do 27 m.

Srednja krovina je izgrađena odsivih laporaca, koji se smjenjuju satamnim laporcima i pojedinim vrstamatanko-slojevitih laporaca.

Viša krovina je nastavak srednjekrovine i po kvalitetu i po rasporeduslojeva.

Završni sedimenti su mlađi i imajuulogu da nivelišu tektonske neravnineu laporovitom materijalu. Serija jeizgrađena od pjeskova, konglomerata iglinovito – pjeskovitog humusa de-bljine do 15 m.

POVRŠINSKI KOP “POTOČARI”

Površinski kop “Potočari” pokrivasjeveroistočni i srednji dio đurđevičkogbasena na površini oko 116 hektara. Naovom području se nalazi zaseok Alićikao i manji broj negrupisanih naselja iseoskih objekata.

Na ovom blago zatalasanom te-renu nalaze se komunikacije (seoskiputevi) neophodne za osnovne potrebemještana. Ovi putevi se povezuju sa


širokom saobraćajnicom koja povezujePK “Višća” sa Separacijom u Đurđe-viku i preko nje na asfaltni put Živinice- Sarajevo i Živinice-Banovići.

Reljef terena je blago zatalasan inagnut ka sjeveru, tj. dolini rijeke Os-kove. Pravac pružanja svih površinskihkopova je približno jug – sjever i graviti-raju ka slivnom području rijeke Oskove.

U rudarsko–geološkom pogleduovo su plići dijelovi sjevernog i južnogkrila đurđevičke sinklinale, to je diojužno od već otkopanog dijela PK“Potočari” kojim je bio zahvaćen samonešto širi pojas sjeverne izdanačke zone.

Prema ovome, sjevernu granicupredstavlja završna kosina starog kopai neotkriveni izdanački dio sloja.Istočni dio ležišta je velikim rasjedomrazdvojen od bivšeg kopa “Brezje”,južna i zapadna granica su uslovljenedislokacijom linija duž kojih je ugljenisloj spušten u veće dubine.

PK “Potočari” počeo je sa radom,prema Glavnom rudarskom projektu,1981. godine. Po ovom projektu pro-jektna rješenja otkopavanja rađena suu šest varijanti.

Prihvaćena varijanta eksploatacijePK “Potočari” je III A-2 sa slijedećimosnovnim karakteristikama:

• ukupne ograničene eksploata-cione rezerve 15.230.000 t r.u.

• ukupne ograničene količine otkrivke 180.800.000 m3 č.m.

• prosječni koeficijent otkrivke 11,9 m3 č.m/t r.u.

Puni kapacitet rada Površinskogkopa “Potočari”, po ovoj varijanti, pla-niran je u periodu 1986.- 1995. godini. Sobzirom da radovi predviđeni Glavnimrudarskim projektom Površinskog ko-pa “Potočari”, nisu tekli planiranom di-namikom, a prema usvojenoj varijantieksploatacije, prišlo se izradi Tehničkogprojekta I i II razvoja PK "Potočari".

Tehničkim projektom I i II fazerazvoja Površinskog kopa “Potočari”predviđen je razvoj rudarskih radovana otkrivci do kote 104, a na ug1ju dokote 80. Po ovom projektu u I periodueksploatacije koeficijent otkrivke ke = 15 m3 č.m./t za količinu otkrivkeod 37.980.000 m3 č.m. i 2.500.000 t r.u.,a u II periodu ke = 11,75 m3 č.m./t zakoličinu otkrivke 45.850.000 m3 č.m. i3.900.000 t r.u.

Otkopavanjem masa u zapadnomdijelu Površinskog kopa "Potočari"stvorio bi se prostor za smještaj većihkoličina otkrivke u unutrašnje odlagal-


11. Kamionski transport

ište, čije je formiranje i predviđenodopunskim rudarskim projektom. Uunutrašnje odlagalište odložile bi semase nastale proširivanjem i razvojemjugoistočnog dijela Površinskog kopa"Potočari" koji je takođe planiran Teh-ničkim projektom I i II faze razvojaPovršinskog kopa "Potočari".

Dopunskim rudarskim projektomunutrašnjeg odlagališta Površinskog kopa"Potočari" predviđeno je da se kamionimau zapadni dio odlagališta odloži 9.563.087m3 č.m. Nakon završetka eksploatacije za-padnog i dijela istočnog dijela PK "Po-točari" stvorili bi se uslovi za proširivanjeunutrašnjeg odlagališta i odlaganje jošvećih količina otkrivke.

Razvoj rudarskih radova u Povr-šinskom kopu “Potočari” tekao je ne-planiranom dinamikom. Ogromno ka-šnjenje u otkrivci, veliki problemi sapodinskim masama, povećanje grani-čne dubine kopa i dužina transpo-rtnih trasa uslovljavaju odustajanje odplaniranog razvoja površinskog kopa.Zaostatak u otkrivci prouzrokovan je ne-dostatkom transportnih kapaciteta, po-moćne opreme, velikih dužina transporta

kao i ranijim načinom otvaranja površin-skog kopa po pružanju što je imalo zaposljedicu veću investicionu otkrivku.

Otvaranje površinskog kopa popružanju i ranije kipanje jalovinskihmasa po podini je uslovilo kretanjepodinskih masa koje su nestabilne i kojeonemogućavaju izvođenje rudarskihradova do projektovanih dubina, a oneugrožavaju i postojeće rudarske objekte.

Zbog problema sa nadolazećimpodinskim masama i nemogućnošćunjihovog odlaganja transportnim siste-mom, sporog razvoja rudarskih radovau kopu i nemogućnošću daljeg odla-ganja jalovinskih masa u unutrašnjeodlagalište, velikih dužina transportana vanjsko odlagalište "Višća I" i dr.prišlo se ideji odustajanja od planiranograzvoja površinskog kopa i formiranjujednog novog vanjskog odlagališta.

REZERVE UGLJA U LEŽIŠTU

Stanje rudnih rezervi obrađeno je uElaboratu o kategorizaciji rezervi mr-kog uglja za PK dati su u sljedećimtabelama:


STANJE REZERVI ZA POVRŠINSKI KOP “POTOČARI”

Klasa rezervi Kategorija UkupnoA B C

Bilansne 2.749.537 10.564.748 398.676 13.712.961Vanbilansne - - - -Potencijalne - - - -Ukupno 2.749.537 10.564.748 398.676 13.712.961


PLANIRANE I OSTVARENE KOLIČINE ROVNOG UGLJA ZA 2000 - 2010. GODINU

GODINA PK "VIŠĆA" UKUPNO [t r. u.]PK "POTOČARI" [t r.u.] PK "VIŠĆA II" [t r.u.]

planirano ostvareno % planirano ostvareno % planirano ostvareno %2000 286.440 157.180 54,87 210.504 53.000 25,18 496.944 210.180 42,292001 259.000 261.970 101,15 125.000 63.980 51,18 384.000 325.940 84,882002 200.000 241.760 120,88 140.000 73.380 52,41 340.000 315.140 92,682003 340.000 237.680 69,91 0 62.080 0 340.000 299.760 88,162004 250.000 270.460 108,18 90.000 56.220 62,47 340.000 326.680 96,082005 170.000 357.240 210,14 190.000 78.630 41,38 360.000 435.870 121,072006 183.462 339.802 185,22 210.000 77.430 36,87 393.462 417.232 106,042007 200.000 182.300 91,15 172.850 147.150 85,13 372.850 329.450 88,352008 180.000 138.070 76,71 205.000 205.230 100,11 385.000 343.300 89,222009 250.000 215.700 86,28 240.754 136.580 56,73 490.754 352.280 71,782010 200.000 270.620 135,31 251.508 117.130 46,57 451.508 522.128 115,644 MJ.2011 93.798 116.710 124,43 65.922 34.350 52,11 159.720 151.060 94,58Ukupno 2.612.700 2.789.492 106,77 1.685.538 1.105.160 65,57 4.168.638 4.029.020 96,65

PK POTOČARI PK VIŠĆA II UKUPNO

Godina

DIREKT. OTKRIVKA m3 DIREKT. OTKRIVKA m3 DIREKT. OTKRIVKA m3

planirana ostvar. procenat planirana ostvar. procenat planirana ostvar. procenat[%] [%] [%]

2000 3414807 727620 27,31 1393175 233045 16,7 4807982 960665 19,982001 1972000 728180 63,93 1100000 342910 31,2 3072000 1071090 34,872002 2050000 1204119 58,74 840000 252230 30,0 2890000 1456349 50,392003 1700000 1516380 89,20 1020000 549310 53,9 2720000 2065690 75,942004 1189297 1389000 116,8 1087030 382640 35,2 2276327 1771640 77,832005 850000 1473510 173,35 1310000 621960 47,5 2160000 2095470 97,012006 1100000 1486695 135,2 1280000 1057690 82,6 2380000 2544385 106,912007 1250000 696810 55,74 1174000 1277370 109 2424000 1974180 81,442008 1105000 902520 81,68 1202500 1146360 95,3 2307500 2048880 88,792009 1500000 1143670 76,24 1444524 862120 59,7 2944524 2005790 68,122010 1400000 962080 68,72 1760556 777450 44,2 3160556 1739530 55,044mj.2011 596515 402740 67,52 461453 258040 55,9 1057968 660780 62,46Σ 18127619 12633324 69,69 14073238 7761125 55,15 41722557 20394449 48,88

I PLANIRANE I OSTVARENE KOLIČINE OTKRIVKE ZA 2000 - 2010. GODINU

POVRŠINSKI KOP “VIŠĆA II”

Površinski kop “Višća II” obuhvatasjeverozapadni dio đurđevičkog base-na, a nalazio se u naselju Donja Višća,koje će biti dislocirano kao i dalekovodikoji napajaju lokalna sela i rekul-tivisano odlagalište Kažalj.

Reljef je blago zatalasan prema ri-jeci Oskovi. Kote terena se kreću od 250do 300 m. Pravac kretanja vodotoka jepribližno sjever i gravitira slivu rijekeOskove. U rudarsko-geološkom pogle-du na sjevernoj strani ležišta nalazi seizdanačka zona, kao i željeznička prugaBanovići - Živinice, željeznička stanicaD. Višća i rijeka Oskova.

Na južnoj strani ležišta nalazi sejama „Potočari“ i odlagališta. Istočnastrana ležišta ograničena je izdanač-kom zonom, industrijskim komplek-som Površinskog kopa “Potočari”.

Na zapadnoj strani ležište je ogra-ničeno izdanačkom zonom te zatvo-renim Površinskim kopom “Višća I” iodlagalištem Kažalj.

Podina ugljenog sloja izrađena je odpjeskovitih glina i zelenkastih serpentin-skih glina debljine nekoliko metara.Glavni ugljeni sloj se odlikuje posto-janom debljinom i ujednačenim kvalite-tom. Preko ugljenog sloja leži krovinskaserija izrađena pretežno od laporovitihmaterijala. Maksimalna debljna krovin-skih naslaga u ovom ležištu je oko 250 m.

Ugalj u Višći predstavlja dio uglje-nog sloja đurđevičkog basena i oštro

odvaja krovinu od podine. Prosječnadebljina ugljenog sloja je 16 m. Po ste-penu metamorfizma, ugalj pripada tvr-dim mrkim ugljevima sa prelazom po-jedinih sastavnih komponenti ka ka-menom uglju. Ugljeni sloj ima pružanjeistok - zapad, a pad prema jugu poduglom od 280 do 330. Krovina je pred-stavljena serijom laporovitih krečnjaka,sivih laporaca, muljevitih laporaca sabiljnim ostacima pored kojih se mogujaviti i glinoviti laporci, bentonitna gli-na, proslojci laporca i dr.

Tokom dosadašnjeg perioda ek-sploatacije uglja i otkrivke na površin-skom kopu "Višća II" produbljavanjekopa je vršeno sa sjeverne strane (odizdanačke zone) udužno po kontaktupodine ugljenog sloja i pravcem napre-dovanja fronta rudarskih radova odsjevera ka jugu. U istočnom dijeluotkopanog prostora najniža dostignutakota je 179,1 m nadmorske visine, a uzapadnom dijelu najniža dostignutakota je 185 m nadmorske visine.

Razvojem kopa su djelimično os-tale formirane etažne berme (prom-jenljive širine) etaža E-248, E-236,E-224, E-212, dok je na ostalim eta-žama vršeno podbijanje-udvajanje eta-žnih kosina.

Pristup na pojedine etaže i dijelovekopa se obavlja postojećim putnimtrasama, čiji su elementi širine i pada-uspona promjenljivi i uklapaju se upostojeće stanje radova, kao i zahtjevetransportne opreme.


Transport i odlaganje otkrivke jevršeno na vanjsko odlagalište "Višća II"koje je locirano jugo-zapadno od projek-tovane završne konture kopa. Procentu-alno mali dio masa je odložen sa sjevernestrane kopa (između postojećeg puta isjeverne završne konture kopa).

Transport uglja se vrši damperimado prihvatnih bunkera klasirnice kojase nalazi na željezničkoj pruzi Tuzla -Banovići.

Odvodnjavanje se vrši višeste-penim centrifugalnim pumpama kojesu locirane u centralnom dijelu-kraterukopa i priključene na cjevovod preč-nika φ 250 mm kojim se voda provodiu rijeku Oskovu. Položaj vodosabirnikaje na PP23A k, 190m i PP 21A k, 176m.

Površinski kop "Višća II" počeo jeda radi polovinom 1985. godine, to subili početni radovi na otvaranju.

U prvoj etapi, tj. fazi razvoja po-vršinskog kopa "Višća II" projektovanoje da se otkopa 7.159.000 m3 čvrstemase otkrivke i 1.819.000 t r.u. (u ovekoličine uključene su mase i iz istra-žnog usjeka - usjeka otvaranja).

U drugoj fazi razvoja površinskogkopa "Višća II" projektovano je da seotkopa 198.017.000 m3 čvrste mase i10.436.000 tona rovnog uglja.

Za održanje potrebnog kapacitetaod 1.300.000 t r.u. nađeno je rješenje uprijevremenom uključivanju u rad PK"Višća II" sa plitkim zahvatom. Tako biPovršinski kop "Višća II" radio do pos-tizanja punog kapaciteta na Površin-



STANJE REZERVI NA PK “VIŠĆA II”

Klasa rezervi Kategorija UkupnoA B C

Bilansne 2.477.558 14.004.687 - 16.482.245Vanbilansne - - - -Potencijalne - - - -Ukupno 2.477.558 14.004.687 - 16.482.245

skom kopu "Potočari", a po završetkueksploatacije na Površinskom kopu "Po-točari" proizvodnju bi preuzeo Površin-ski kop "Višća II". Tekući koeficijentotkrivke projektovan je u granicama od10.92 do 16.31 m3.č.m./t ili prosječnoza cijeli vijek (1986-2010) 13.02 m3.č.m/t.r.u. Prosječni koeficijent otkrivke sastanjem 1.1.1986. god. iznosio je naPovršinskom kopu "Potočari" 10,88m3/t.r.u. a na Površinskom kopu "VišćaII" 16.49 m3/t.r.u.

Površinski kop "Višća II" je trebaobiti u radu samo do početka ulaska upunu proizvodnju površinskog kopa"Potočari". Zbog kašnjenja na površin-skom kopu "Potočari" i radovi na po-

vršinskom kopu "Višća II" su se produžili,tako da je PK "Višća II" bio i dalje uradu. Zbog kašnjenja u dobivanju otk-rivke inoviranim idejnim riješenjimaizvršeno je novo okonturenje Površi-nskog kopa "Višća II", data je nova di-namika otkopavanja sa prethodno izra-čunatim graničnim koeficijentom otkri-vke kao ekonomskom veličinom.

U ograničenju za tzv. "duboki zah-vat" sadržane su i količine iz "plitkogzahvata". Diferencijalno sagledavajućiako bi se prvo izvodio plitki zahvat, paonda duboki zahvat stanje bi bilo ve-oma nepovoljno i Kp bi iznosio: 18.60m3.č.m/t.r.u.

STANJE UKUPNIH REZERVI:

Klasa rezervi Kategorija Ukupno

A B CPK “Potočari” 2.749.537 10.564.748 398.676 13.712.961PK “Višća II” 2.477.558 14.004.687 - 16.482.245Ukupno 5.227.095 24.569.435 398.676 30.195.206


KOLIČINA OSTVARENE PROIZVODNJE OD OTVARANJA DO KRAJA 2010. GOD. POGONA PK “VIŠĆA”

Godina radaPK “Potočari” PK “Višća II” Pogon PK “Višća”Otkrivka Ugalj Otkrivka Ugalj Otkrivka Ugalj [m3 č.m.] [t r.u.] [m3 č.m.] [t r.u.] [m3 č.m.] [t r.u.]

do 1985 29.857.670 2.150.000 780.000 116.600 30.637.670 2.266.6001986 5.933.375 880.000 1.637.000 350.000 7.570.375 1.230.0001987 6.516.345 194.000 2.190.000 448.000 8.706.345 642.0001988 8.585.830 344.290 2.001.000 620.000 10.586.830 964.2901989 7.154.790 477.446 2.789.000 930.870 9.943.790 1.408.3161990 6.157.600 700.000 2.645.000 632.710 8.802.600 1.332.7101991 4.277.200 458.000 869.000 414.000 5.146.200 872.0001992 1.530.800 262.764 421.000 120.000 1.951.800 382.7641993 97.800 32.500 0 0 97.800 32.5001994 0 10.523 0 0 0 10.5231995 156.137 20.386 0 0 156.137 20.3861996 483.750 114.569 0 0 483.750 114.5691997 697.415 177.300 0 0 697.415 177.3001998 1.123.895 242.448 324.135 0 1.448.030 242.4481999 770.425 43.480 882.600 237.730 1.653.025 281.2102000 727.620 146.470 233.675 49.628 961.295 196.0982001 728.180 214.117 342.910 63.104 1.071.090 277.2212002 1.204.119 241.119 252.230 73.186 1.456.349 314.3052003 1.516.380 227.739 549.310 59.483 2.065.690 287.2222004 1.674.390 251.834 483.955 50.729,62 2.158.345 302.563,622005 1.473.510 309.168,9 621.960 66.042 2.095.470 375.210,92006 1.486.695 316.770 1.057.690 72.180 2.544.385 388.9502007 696.810 182.300 1.277.370 147.140 1.974.180 329.4402008 902.520 138.070 1.146.360 205.220 2.048.880 343.2902009 1.143.670 215.700 862.120 136.580 2.005.790 352.2802010 925.170 294.030 751.850 132.000 1.677.020 426.030Ukupno 85.822.096 8.645.023,9 22.118.165 4.925.202,62 107.940.261 13.570.226,5

Zamjenom starog i dotrajalog objektakao i postrojenja stare suhe separacijeuglja u Živinicama, zbog stalno rastućepotrebe za ugljem i razvojem industri-jskih kapaciteta u okolini Tuzle, dolazido izgradnje novog objekta separacije,,Đurđevik''.

Blizina samog ležišta objektu sep-aracije daje izvrstan značaj što se ob-jekat projektuje i izgrađuje za rekordnovrijeme i sa kapacitetom koji za ta-dašnje prilike svrstava separaciju ,,Đur-đevik'' u sam vrh takvih prerađivačkihobjekata u Jugoslaviji. Zbog toga bivajuangažovane tada najbolje firme iz Slo-venije i Francuske. Postojeće postrojenjeseparacije za oplemenjivanje mrkog ug-lja u Đurđeviku pušteno je u rad 1968.godine sa kapacitetom od 180 t/h ro-vnog uglja. Tehnologija oplemenjivanjafrancuske firme ''PIC'' a osnovna op-rema je pro-izvod u kooperaciji sa fir-mama''PIC'' i STT Slovenija, a koja sesastoji od niza tehnoloških operacija odkojih su najbitniji:

• priprema rovnog uglja na gra-nulaciju od (-120+0) mm,

• mokro odsijavanje rovnog ug-lja na 10 mm,

• teško-tekućinska separacija fra-kcije od (-120+10) mm,

• separacija u mašini taložnici frakcija od (-10+0) mm,

• finalno pranje, klasiranje i skla-dištenje proizvoda i

• prečišćavanje tehnološke vode

Svaki od navedenih dijelova pog-ona se sastoji od niza tehnoloških op-eracija i mnoštva opreme i aparata štoovaj tehnološki proces i čini složenimsa mnoštvom opreme i aparata za svepredviđene operacije, što zauzima ve-liki objekat pogona i ogromnu povr-šinu u okolini.

Ovakav tehnološki proces nije pre-trpio neke suštinske promjene, izuzevneznatno u dijelu pripreme rovnog ugljai prečišćavanja tehnološke vode, te jepostrojenje praktično ovih 35 godinarada ostalo isto, da bi se tek poslije 2003.godine nešto ozbiljnije pristupilo izmje-nama u tehnološkom postupku.

Dakle, rovni ugalj se u pogonupredklasirnice drobi i priprema na


FEJZO HODŽIĆ, DIP. INŽ. RUD.

SEPARACIJA I PRERADA UGLJA

granulaciju od -120+0 mm i kao takavdoprema u pogon T. T. Separacije naispirno sito perforacije otvora 10 mmgdje se vrši ispiranje i prosijavanje.

Frakcija od -10+0 mm sa vodom uvidu ugljene suspenzije transportuje seu mašinu taložnicu, gdje se vrši sepa-racija ove frakcije. Frakcija -120+10mm odlazi u teškotekućinske separa-tore, gdje se na bazi razlike specifičnihtežina u kombinaciji teške tekućine iprotiv struje medija u prvom separa-toru vrši izdvajanje jalovine, a u drugomseparatoru se izdvaja međuproizvod-sraslac. Krupni asortimani uglja odlazena sito za klasiranje, gdje se poslijepranja dobijaju komercijalni proiz-vodi: orah, kocka i komad. Kao i u sep-aratorima, u mašini taložnici se uprvom djelu izdvaja jalovina, koja sezajedno sa jalovinom iz prvog separa-tora otprema u bunker jalovine. Naovaj način se dobija nus proizvod ja-lovina koja se dalje kamionskim tran-sportom otprema na odlagalište.

Sraslac iz mašine taložnice se mi-ješa zajedno sa sraslacem iz drugogseparatora i sa dijelom sitnog uglja činikomercijalni proizvod kotlovac. Sitniugalj iz mašine taložnice se u vidu sus-penzije otprema u bazen za si

Documents

SEDAMDESET PET GODINA - Rudnik Djurdjevikrudnikdjurdjevik.ba/download/75 godina rudnika djurdjevik... · 2014. 3. 28. · mala stvar. Za stanovnike naselja Đur-đevik, Rudnik predstavlja