Marmara Üniversitesi İ.İ.8 . F . Dergisi. Yıl 1987, Cilt iV, Sayı 1 - 2

, Kentsel ve Kırsal Nüfusta 1927-1985 Yılları Arasındaki Gelismeler

I

Besim AKIN (*)

Ülkemiz kalkın.ma sürecinde ilerledikçe kentsel nüfusun kırsal nüfusa oranı giderek artmaktadır. Bu nisbet gelişme ve sanayileş­menin belirgin bir göstergesi olmaktadır. Tablo 1 'de çeşitli sayım .yıl- . !arına göre toplam nüfus, kentsel nüfus ve kırsal nüfus miktarları

ile bunlara ait artış oranları gösterilmiştir. Tablodan görüldüğü gibi 1927 nüfus sayımına göre kentsel nüfus toplam nüfusumuzun % 24.2'­sini, kırsal nüfus is~ % 75.B'ini oluşturmaktadır. 1935 yılı nüfus sa­yımında istisnai bir durum ortaya çıkmış ve kentsel yerlerin toplam nüfusa oranı bir önceki sayıma göre gerilerken ( % 23'.5), kırsal yer­lerin toplam nüfusa oranında . artış ( % 76.5) görülmüştür. Bundan sonraki nüfus sayımlarında sürekli ve düzenli bir şekilde kentsel nü­fusda artış ve kırsal n_üfusda ise azalış meydana gelmiştir. En son yapılan 1985 yılı nüfus sayımında da kentsel yerler nüfus_u toplam nüfusun % 53'üne ulaşmış, kırsal yerler nüfusu ise toplam nüfusun % 47'sine . düşmüştür. Cumhuriyet tarihimizde ilk defa 1985 yılı nüfus sayımında kentsel yerler nüfusu kırsal yerler nüfusunu geçmektedir.

Tablo 1. Toplam, Kentsel ve· Kırsal Nüfus Miktarları ile Yıllık

Artış _ Oranı ( % 0) (Bin)

Toplam Artış Kentsel . Top. Nüfusa Kırsal Top. Nüfusa Yıllar Nüfus Oranı Nüfus Oranı Nüfus Oranı

1927 13648 3306 24.2 10342 75.8

1935 16158 21.10 3803 23.5 12355 76.5

1940 17821 18.30 4346 24.4 13475 75.6

1945 18790 10.59 4687 24.9 14103 75.1

1950 20947 • 21.73 5244 25.0 15703 75.0

1955 24065 27.75 6927 28.8 17138 71.2

1960 27755 28.53 8860 31.9 18895 68.1

1965 3139·1 24 .62 10806 34.4 20585 65.6

1970 35605 25.19 13691 38.5 21914 61.5

1975 40348 25.00 16869 41.8 23479 58.2

1980 44737 20.65 10045 43.9 25092 56.1

1985 50664 24.88 26'866 53.0 23798 47.0

· Kaynak: Genel Nüfus Sayımı - İdari Bölühüş, DİE. No: 1211, Anıkara, 21.10.1986.

(*) Do.çent Doktor - Ekonometri Bölümü. 135

Bölgelere göre 1980-1985 yılları arasında toplam nüfus. kentsel

ve kırsal nüfus ile nüfus artış oranlarını karşılaştırmak bölgesel fark­

lılıkları sergilemek için yardımcı olacaktır (Tablo 2 ve 3). 19HO ile 1985

sayım yılları arasında artış oranı, toplam nüfusta % 024.9 iken, kent­

sel nüfusta % 040, kırsal nüfusta ise % 09'dur. Ayni sayım yılları

arasında en fazla nüfus artış oranı % 040 ile Güneydoğu Anadolu

bölgesinde meydana gelmiş, bunu % 033.5· ile Akdeniz kıyısı, % 032.5

ile Trakya ve % 031 ile Marmara ve Ege kıyıları izlemiştir . Kentsel

nüfusta en fazla artış % 050 ile Akdeniz kıyısında, % 048.5 ile Gü­

neydoğu Anadolu'da, % 042.6 ile Marmara ve Ege kıyılarında görül­

mektedir. Kırsal nüfusta en fazla artıva % 030.6 ile Güneydoğu Ana­

dolu'da rastlanmaktadır. Bunu % 015 ile Akdeniz kıyısı, % 012 ile

Marmara ve Ege kıy ı ları ve % 011 ile Trakya izlemektedir. Güney­

doğu Anadolu'daki hızlı nüfus artışı kırsal karakterli, Akdeniz kıyısı,

Trakya, Marmara ve Ege kıyılarındaki artış ise kentsel karakterlidir.

Kentsel nüfustaki bu hızlı . artış sosyo-ekonomik nedenlere dayan­

makla beraber, bunda 1980-1985 yılları arasında bazı bucak veya

köylerin idari değişiklikten dolayı il ve ilçe merkezi belediye sınırları

içine alınmasının da etkisi vardır. 1985-1980 genel nüfus sayımları

arasında şehir ve köy nüfuslarını mukayese yapabilmek için; 1980

genel nüfus sayımı sonuçlarına göre, söz konusu belediye hududu

içine alınan bu köy ve bucakların toplam nüfusu olan 2.348.311 nü·­

fus, köy nüfusundan düşülerek şehir nüfusuna ekle11miştir (1).

Sonuç

Cumhuriyetten buyana yapılan nüfus sayımlarında 1935 nüfus

sa'yımı hariç, sürekli olarak kentsel nüfus artmış ve kırsal nüfus azal­

mıştır. Son yapılan nüfus · sayımında (1985) kentsel nüfus toplam

nüfusun yarısından fazlasıni ( % 53) oluşturmaktadır. Bu . ekonomik

gelişme ve sanayileşmenin göstergesi olmakla beraber pek cok so­

runu da beraberinde getirmektedir. Bu --sorunlar işsizlik, konut. ula­

şım, eğitim, sağlık, su, elektrik ve · dığerleridir. Bu sorunlara da acilen

çözüm aramak büyümen·in sağlıklı olması için gereklidir.

1) Genel Nüfus Sayımı - İdari Bölünüş, DİE, No: 1211, s. 3, Ankara, 20.10.1986.

136

Tablo 2. Bölgelere Göre Nüfus

1980 1985

Şehirler Köyler Şehirler Köyler

Bölgeler Toplam Nüfusu NÜfl!SU Toplam Nüfusu Nüfusu

Toplam 44736957 21993318 22743639 50664458 26865757 23798701

1) Trakya 4325306 3588013 737293 5089·197 4311451 777746

2) Karadeniz kıyıs• 6225451 1761048 4464403 6652172 2114044 4538128

3) Marmara ve Ege kıyıları 842349·3 5088289 3335204 9834576 6297394 3537182

4) Akdeniz kıyısı 3934651 1969974 1964677 4653426 25351177 2118249

5) Batı Anadolu 3220688 1309038 19111650 3538253 1562002 1976251

6) İç Anadolu 10967885 533860(3 5629282 12193155· 6396785 5796370

7) Güneydoğu

Anadolu 19176400 1010744 965656 2413593 1288388 1125205

8) Doğu An.adolu 5663083 19276091 3735474 6290086 2360516 39·29ı570

Kaynak: Genel Nüfus Sayımı - İdari Bölünüş. Dİ~. No: 1211, s. 3, Ankara, 21 .10.1986

Tablo 3. Bölgelere Göre 1980 - 1985 Yılları Arası Yıllık Nüfus

Artış Oranı ( % O)

Yıllık Nüfus ArtıŞ Oranı (%O)

Bölgeler Toplam Şehirler Köyler

Toplam 24.88 40.02 9.06

1) Trakya 32.52 36.73 10.68

2) Karadeniz kıyısı 13.25 36.53 3.27

3) Marmara ve Ege kıyıları 30.97 42.63 11.75

4) Akdeniz kıyısı 33.55 50.44 15.05'

5) Batı Anadolu 18.80 35.33 6.64

6) ic Anadolu 21.18 36.16 5.84

7) Güneydoğu Anadolu 39:96 48.54 30.58

8) Doğu Anadolu 21.00 . 40.51 10.13

Kaynak : Genel Nüfus Sayımı, s. 3:

137