24
27 oTar zoiZe daviT losaberiZe daviT melua arnold stefaniani Tengiz SergelaSvili ivliane xaindrava zaur xalilovi lela xomeriki saxelmwifo Zalauflebis ganawileba centralur da adgilobriv doneebs Soris sarCevi 1. Sesavali 1.1. istoriuli mimoxilva 1.2. Teoriuli sakiTxebi 2. regionuli mowyoba 2.1. arsebuli viTareba da problemebi 2.2. rekomendaciebi 3. municipaluri mowyoba 3.1. arsebuli viTareba da problemebi 3.2. rekomendaciebi 4. ekonomikuri sakiTxemi 4.1. arsebuli viTareba da problemebi 4.2. rekomendaciebi 5. reformis sazogadoebrivi aspeqtebi 5.1. adgilobrivi TaviTmmarTvelobis moxeleTa kvalifikaciis amaRleba 5.2. sazogadoebasTan urTierToba 5.3. eTnikuri umciresobebi da municipalizacia 6. daskvnebi

saxelmwifo Zalauflebis ganawileba centralur da adgilobriv ......27 oTar zoiZe daviT losaberiZe daviT melua arnold stefaniani Tengiz SergelaSvili ivliane xaindrava zaur xalilovi lela

  • Upload
    others

  • View
    3

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: saxelmwifo Zalauflebis ganawileba centralur da adgilobriv ......27 oTar zoiZe daviT losaberiZe daviT melua arnold stefaniani Tengiz SergelaSvili ivliane xaindrava zaur xalilovi lela

27

oTar zoiZe

daviT losaberiZe

daviT melua

arnold stefaniani

Tengiz SergelaSvili

ivliane xaindrava

zaur xalilovi

lela xomeriki

saxelmwifo Zalauflebis ganawileba centralur da

adgilobriv doneebs Soris

sarCevi

1. Sesavali 1.1. istoriuli mimoxilva 1.2. Teoriuli sakiTxebi

2. regionuli mowyoba 2.1. arsebuli viTareba da problemebi 2.2. rekomendaciebi

3. municipaluri mowyoba 3.1. arsebuli viTareba da problemebi 3.2. rekomendaciebi

4. ekonomikuri sakiTxemi 4.1. arsebuli viTareba da problemebi 4.2. rekomendaciebi

5. reformis sazogadoebrivi aspeqtebi 5.1. adgilobrivi TaviTmmarTvelobis moxeleTa kvalifikaciis amaRleba 5.2. sazogadoebasTan urTierToba 5.3. eTnikuri umciresobebi da municipalizacia

6. daskvnebi

Page 2: saxelmwifo Zalauflebis ganawileba centralur da adgilobriv ......27 oTar zoiZe daviT losaberiZe daviT melua arnold stefaniani Tengiz SergelaSvili ivliane xaindrava zaur xalilovi lela

28

1. Sesavali 1.1. istoriuli mimoxilva

sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg postsocialistur qveynebSi, maT Soris saqarTveloSi, daiwyo

demokratizaciis, samarTlebrivi saxelmwifos formirebisa da sabazro ekonomikis damkvidrebis procesebi.

gardamaval periodSi qveyanaSi mimdinare cvlilebebis erT-erT ZiriTad mimarTulebas decentralizebuli

da realur TviTmmarTvelobaze damyarebuli institutebis Camoyalibeba unda warmoadgendes.

saqarTveloSi administraciul-teritoriuli dayofis ori donis gamoyofa aris SesaZlebeli.

esenia e. w. pirveli anu qveda (adgilobrivi - qalaqi, daba, Temi, sofeli) da Sualeduri (anu regionuri -

mxare, kuTxe, provincia) doneebi. saukuneTa ganmavlobaSi isini iqmnebodnen garkveul, geografiulad

gansazRvrul erTiani ekonomikuri Tu socialuri pirobebis mqone teritoriebze (mTiani reliefi,

mdinareebi da a. S.). ucxoelTa mier (romi, arabebi, monRolebi, irani, otomanTa imperia, ruseTi da sxv.)

saqarTvelos dapyrobis periodSic calkeul provinciaTa sazRvrebi, ucxouri administraciis kontrolqveS

yofnis miuxedavad, TiTqmis ucvleli rCeboda. bunebrivia, calkeul administraciul erTeulTa sazRvrebis

ucvleloba ganpirobebuli iyo ara Camoyalibebuli tradiciis urRvevobis surviliT, aramed ekonomikur-

geografiuli faqtorebis zegavleniT.

ruseTis imperiis mier saqarTvelos aneqsiis Semdeg, 1801 wlidan moyolebuli, mniSvnelovani

cvlilebebi moxda qveynis administraciul-teritoriul mowyobaSi. ganxorcielda saqarTvelos dayofa

axal administraciul erTeulebad - mazrebad, romelTa sazRvrebi, imave geografiuli da ekonomikuri

mosazrebebidan gamomdinare, ZiriTadad emTxveoda istoriuli olqebis sazRvrebs. dasaxlebuli punqtebis

doneze mniSvnelovani cvlilebebi ar momxdara, Tu ar CavTvliT XIX saukunis 60-ian wlebSi SedarebiT

msxvil qalaqebSi SezRuduli TviTmmarTvelobis SemoRebis faqts.

saqarTvelos demokratiuli respublikis (1918-1921) arsebobis periodSi, 1919 wels qveyanaSi

Catarebuli pirveli demokratiuli municipaluri arCevnebi swored mazrebis bazaze ganxorcielda.

Semdgomi reformebis procesi bolSevikuri ruseTis mxridan ganxorcielebulma samxedro agresiam

(1921) da saqarTvelos iZulebiTma Sesvlam sabWoTa kavSiris SemadgenlobaSi (1922) SeaCera.

saqarTvelos arsebuli teritoriuli dayofa Camoyalibda 1921 wlidan "demokratiuli

centralizmis" sabWouri principis mixedviT. Sesabamisad qveyana daiyo or avtonomiur respublikad, erT

avtonomiur olqad, 65 raionad, 10 respublikuri daqvemdebarebis qalaqad da 942 sasoflo sabWod.

raionuli sazRvrebi, rogorc wesi, ar emTxveoda tradiciulad Camoyalibebul geografiul da

ekonomikur sazRvrebs. raionTa Seqmna xSirad komunisturi biurokratiuli elitis politikuri Tu

merkantiluri interesebis dakmayofilebis mizniT xdeboda.

sabWouri sistema ar iTvaliswinebda kompetenciaTa gamijvnas respublikur, avtonomiaTa, raionebisa

da municipaluri donis xelisuflebebs Soris da yvela donis sabWoebs erTsa da imave sakiTxebSi erTnair

ufleba-movaleobebs akisrebda. am garemoebam damoukideblobis mopovebis Semdeg mmarTvelobis sxvadasxva

dones Soris winaaRmdegobis warmoqmnasa da gaZlierebas Seuwyo xeli, ramac kanonTa omis forma miiRo.

viTarebas arTulebs is garemoebac, rom rogorc iuridiulad, ise faqtiuri mdgomareobiT,

qveyanaSi arsebobda erTmaneTisagan statusiT mniSvnelovnad gansxvavebuli teritoriebi: avtonomiuri

warmonaqmnebi, eTnikuri umciresobebiT dasaxlebuli regionebi, gansxvavebuli resursebisa da sididis

mqone administraciuli erTeulebi.

sabWoTa saqarTvelos teritoriis farglebSi instituciurad Camoyalibda afxazeTisa da aWaris

avtonomiuri respublikebi, agreTve - samxreT oseTis avtonomiuri olqi.

gasuli saukunis 80-iani wlebis miwurulidan, roca sabWoTa kavSiris swrafi rRvevis procesi

ganviTarda, xolo saqarTvelo damoukideblobis aRdgenis gzas daadga, afxazeTsa da samxreT oseTis

avtonomiur olqSi politikuri da eTnikuri xasiaTis problemebis kompleqsma SeiaraRebuli konfliqtebis

provocireba moaxdina.

aWaraSi Tvisebrivad sxva tipis problematikam ufro mogvianebiT Rrma krizisi gamoiwvia umaRles

saxelmwifo da avtonomiis xelisuflebebs Soris urTierTobebSi. 2004 wlis maisSi am urTierTobebis

normalur da konstituciur kalapotSi dabrunebiT arsebuli ZiriTadi winaaRmdegoba moixsna, Tumca

urTierTobis saboloo modelis parametrebis Taobaze qarTul sazogadoebaSi azrTa sxvadasxvaoba ar

aRmoifxvra.

avtonomiebTan centris urTierTobis gauaresebam ukana planze gadawia Tbilisis urTierToba

umsxviles eTnikur anklavebTan: samcxe-javaxeTTan da qvemo qarTlTan, sadac qveynis mosaxleobis 19%

cxovrobs.

aRniSnul raionebSi ramdenime umwvavesi problemis gamoyofa SeiZleba. esenia:

ganaTlebis problema. arasatitulo eTnosebisaTvis saxelmwifo (qarTuli) enis Seswavlis erTiani

strategiis ararsebobis gamo aRniSnuli regionebis mosaxleobis absoluturi umravlesoba ver flobs

Page 3: saxelmwifo Zalauflebis ganawileba centralur da adgilobriv ......27 oTar zoiZe daviT losaberiZe daviT melua arnold stefaniani Tengiz SergelaSvili ivliane xaindrava zaur xalilovi lela

29

saxelmwifo enas da, Sesabamisad, srulfasovnad ar aris CarTuli sazogadoebriv cxovrebaSi.

sakadro politika. am mxriv gansakuTrebiT mZime viTarebaa Seqmnili qvemo qarTlSi. adgilobrivi,

azerbaijanuli kadrebi mmarTvelobiT struqturebSi umciresobas Seadgenen. ZiriTadi Tanamdebobebi

Tbilisidan daniSnuli, araadgilobrivi kadrebiT aris dakompleqtebuli.

eTnikuri gansxvavebebis gamoyeneba centraluri xelisuflebis poziciebis gansamtkiceblad. oficialuri

Tbilisis mier eTnikuri anklavebi yovelTvis ganixileboda arCevnebis periodSi usityvo mxardamWerad.

xelisufleba aqedan Cveulebriv as procentTan miaxloebul Sedegs iRebda. samagierod, adgilobriv

mmarTvel Tu mafiozur elitebs adgilebze moqmedebis TiTqmis sruli Tavisufleba eZleodaT.

problemebis droulad gadauwyveteloba aRniSnul regionebSi TandaTan Zabavs viTarebas da

perspeqtivaSi secesionizmis safrTxes aZlierebs.

rac Seexeba TviTmmarTvelobis ganviTarebas pirvel doneze da reformirebas decentralizaciis

mimarTulebiT, TvalSisacemia centraluri xelisuflebis mxridan problemisadmi yuradRebis deficiti.

aRniSnuli gamowveuli iyo im periodSi qveynis xelmZRvanelobaSi arsebuli xedviT, romlis Tanaxmadac

qveynis da saxelmwifobriobis gadarCenis erTaderTi gza marTvis centralizebuli sistemis arsebobas

gulisxmobda, xolo arsebuli administraciuli dayofa ki savsebiT esadageboda centralizebuli

saxelmwifos principebs. realurad, centraluri xelisuflebis politika regionebSi obieqturad

adgilobrivi klanebis gaZlierebas emsaxureboda.

yovelive zemoTqmuls kidev ufro amZimebs aRniSnul sferoSi kanonmdeblobis arasrulyofileba.

saqarTvelos konstituciaSi (1995) Riadaa darCenili saxelmwifo teritoriuli mowyobis sakiTxi.

konstituciis meore muxlis pirveli punqti gansazRvravs saxelmwifos teritorias 1991 w. 21

dekembris mdgomareobiT (anu sabWoTa kavSiris daSlis momentisTvis), xolo mesame punqtis mixedviT

teritoriuli saxelmwifoebrivi mowyoba gadadebulia qveynis mTel teritoriaze saqarTvelos

iurisdiqciis aRdgenamde, amasTan teritoriuli mowyoba momavalSi unda ganisazRvros konstituciuri

kanoniT uflebamosilebaTa gamijvnis principis safuZvelze. meoTxe muxlis Tanaxmad: Sesabamisi pirobebis

Seqmnis Semdeg gansazRvrulia orpalatiani parlamentis Camoyalibeba, mocemulia parlamentis zeda

palatis (senatis) formirebis zogadi wesic: igi dakompleqtdeba afxazeTisa da aWaris avtonomiuri

respublikebis, agreTve "saqarTvelos sxva teritoriuli erTeulebis" warmomadgenlebiT.

saqarTvelos prezidenti parlamentis TanxmobiT uflebamosilia SeaCeros teritoriuli

erTeulebis warmomadgenlobiTi organoebis saqmianoba, an daiTxovos isini, Tu maTi moqmedebiT safrTxe

Seeqmna qveynis suverenitets, teritoriul mTlianobas, saxelmwifo xelisuflebis organoTa

konstituciur uflebamosilebaTa ganxorcielebas (muxli 73, punqti "i"). 89-e muxliT afxazeTisa da

aWaris avtonomiuri respublikebis umaRles warmomadgenlobiT organoebs eniWebaT ufleba, sarCeliT

mimarTon saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos.

amrigad, saqarTvelos konstitucia akanonebs qveynis SemadgenlobaSi ori avtonomiuri respublikis

arsebobas, romelTa statusi, uflebamosilebaTa gamijvnis principis safuZvelze, dgindeba Sesabamisi

konstituciuri kanonebiT. konstituciiT gansazRvrulia avtonomiuri respublikebis warmomadgenloba

saqarTvelos parlamentis zeda palataSi, maTTvis "dajavSnulia" parlamentis Tavmjdomaris moadgileebis

Tanamdebobebi, gaTvaliswinebulia agreTve imgvari uflebamosilebebi, romlebic damaxasiaTebelia

federaciuli saxelmwifoebisTvis (mag. muxlebi 67.1, 89.1). imavdroulad, saqarTvelos realiebSi aSkarad

SeiniSneba msgavseba asimetriuli regionalizmis principebze (mag. espaneTi) mowyobil qveynebTanac.

SedarebiT garkveulia municipaluri donis struqtura. 1997 wels miRebulma "adgilobrivi

TviTmmarTvelobisa da mmarTvelobis Sesaxeb" saqarTvelos organulma kanonma garkveuli koreqtivebi

Seitana manamde arsebul administraciul-teritoriul dayofaSi. ganisazRvra TviTmmarTvelobis (sofeli,

Temi, daba, qalaqi) da mmarTvelobis (raioni, specialuri statusis mqone qalaqi) doneebi.

1.2. Teoriuli sakiTxebi

xelisuflebis gadaWarbebuli centralizacia warmoadgens ara mxolod xelisuflebis, aramed TviT

saxelmwifos rRvevis wyaros. magaliTisaTvis, saqarTvelos avtonomiuri erTeulebTan arsebuli

problemebis erT-erTi mniSvnelovani mizezi am erTeulTa avtonomiis fiqtiuroba iyo. centralizaciisaken

miswrafeba xelisuflebis imanenturi Tvisebaa. am tendenciis SeuzRudavoba iwvevs centraluri

xelisuflebis Zalauflebis absolutur uzurpacias da Sedegad - absolutur garyvnas. am dros centrsa

da araTviTmmarTvel erTeulebs Soris urTierToba korufcias efuZneba, xolo moqalaqeebsa da

xelisuflebas Soris gaucxoeba maqsimalur zRvars aRwevs, moqalaqeebis mimarT xelisuflebis "meurveoba"

ki sabolood klavs yovelgvar iniciativas.

amitom nebismieri sakiTxis gadawyveta unda moxdes adamianis uflebebisa da Tavisuflebebis

prioritetulobisa da misi xelSeuvalobis, ara mxolod deklaraciuli, aRiarebis gaTvaliswinebiT.

Tavisuflebis garegani safuZveli arsebobs mxolod iq, sadac arsebobs konkurirebadi sistema.

Page 4: saxelmwifo Zalauflebis ganawileba centralur da adgilobriv ......27 oTar zoiZe daviT losaberiZe daviT melua arnold stefaniani Tengiz SergelaSvili ivliane xaindrava zaur xalilovi lela

30

am principebs unda daefuZnos saqarTvelos teritoriuli mowyoba da xelisuflebis organizaciac:

yvelaferi is, rac SeiZleba gaakeTos calkeulma adamianma sakuTari iniciativiTa da sakuTari ZalebiT, ar

unda gadaeces xelisuflebas, aseve gaumarTlebeli iqneba, Tu ufro maRal safexurze mdgom xelisuflebas

daekisreba imisi gakeTeba, risi gakeTebac SeuZlia ufro dabal safexurze mdgom saxelisuflebo organos.

amgvari sistema uzrunvelyofs individis Tavisuflebas. sajaro institutebis Careva individis cxovrebaSi

dasaSvebia mxolod aucilebeli sakmarisobis principis dacviT.

zeda safexurze mdgomi sistema dabal safexurze mdgomi sistemis problemis mogvarebaSi SeiZleba

Caerios mxolod im SemTxvevaSi, roca am ukanasknels sakuTari ZalebiT ar SeuZlia sakiTxis gadawyveta.

amasTan, daculi unda iyos Carevis ierarqiuloba: sajaro institutebis Carevis winaSe prioriteti aqvs

ojaxis Carevas, Temis Carevis winaSe - sazogadoebrivi institutebis Carevas, mxaris (regionis) Carevis

winaSe upiratesoba eniWeba Temis xelisuflebis Carevas, xolo centraluri xelisufleba agvarebs

mxolod im problemas, risi mowesrigebac ar SeuZlia arc erT qveda sistemas.

xelisuflebis ganxorcielebis farglebi mkafiod unda ganisazRvros xelisuflebis yvela

donisaTvis, raTa gamoiricxos saTemo xelisuflebis mier - individis, samxareo (regionuli)

xelisuflebis mier - Temisa da individis, xolo centraluri xelisuflebis mier - regionuli

xelisuflebis, Temisa da individis Tavisuflebis farglebis darRveva. Tavis mxriv, centraluri

xelisufleba konstituciuri kanonmdeblobiT (konstitucia, organuli kanonebi) uzrunvelyofs adamianis

uflebebisa da Tavisuflebebis dacvas saxelmwifos teritoriuli mTlianobis pirobebSi.

teritoriisa da xelisuflebis amgvari organizacia efuZneba noncentralizmis princips. am

principis realizaciis dros xdeba ara decentralizacia, rac gulisxmobs centralizaciis arsebobas da

uflebamosilebis gadacemas zemodan qvemoT, aramed piriqiT - xelisuflebis gadanawilebas (kompetenciaTa

gamijvnas) qvemodan zemoT: zeda dones aqvs mxolod im sakiTxebis gadawyvetis uflebamosileba, risi

gadaWrac ar SeuZlia qveda dones.

noncentralizmis principze saxelmwifos teritoriisa da xelisuflebis organizacia ganapirobebs

am mowyobis optimalurobas da mas ar moaTavsebs sxvadasxva Teoriuli modelis (federalizmi,

centralizebuli unitarizmi, decentralizebuli unitarizmi) CarCoebSi, rac Tavidan agvacilebs

abstraqtul-Teoriul da unayofo davas saqarTvelosTvis federalizmisa Tu decentralizebuli

unitarizmis modelebis upiratesobebze.

ganviTarebis Semdeg etapze SesaZlebelia TviTmmarTvelobebis kompetenciebis Semdgomi gazrda ukve ara

noncentralizmis, aramed delegirebis principis gamoyenebiT.

amave dros, viTvaliswinebT ra saqarTveloSi realurad arsebul viTarebas, saubari reformaze

mainc decentralizaciis TemiT unda daviwyoT, vinaidan dReisaTvis, sinamdvileSi, yvela mmarTvelobiTi

funqcia centraluri xelisuflebis mier xorcieldeba.

axla, rac Seexeba TviTmmarTvelobis erTeulTa sidides. rodesac qveynis optimaluri

adminstraciul-teritoriuli sistemis formirebaze vsaubrobT, unda gaviTvaliswinoT arsebuli

tradiciebis roli da unda amovideT arsebuli saWiroebebidan.

miuxedavad, jer ruseTis imperiis, xolo Semdeg sabWoTa kavSiris periodSi arsebuli

administraciul-teritoriuli dayofisa, sazogadoebis udidesi nawili pirovnebis identifikaciis erT-erT

kriteriumad am ukanasknelis kuTxobriv kuTvnilebas miiCnevs. saqarTvelos moqalaqeTa kavSirs garkveul

mxareebTan (qarTli, kaxeTi, imereTi, samegrelo, mesxeTi da a. S.) Zlieri fesvebi gaaCnia.

rac Seexeba pragmatul midgomas, aq, upirveles yovlisa, gaTvaliswinebuli unda iqnas im

funqciebis Sesasruleblad saWiro resursebi, romelTa ganxorcielebac dResac da, gansakuTrebiT,

momavalSic adgilobrivi xelisuflebis prerogativa unda iyos.

aqedan gamomdinare, saWiroa adgilobrivi TviTmmarTvelobis teritoriuli safuZvlebi imgvarad

ganisazRvros, rom maqsimalurad uzrunvelyofil iqnas:

a) adgilobrivi TviTmmarvelobis organoebis realuri damoukidebloba adgilobrivi sakiTxebis

gadawyvetisas,

b) adgilobrivi TviTmmarTvelobis mier adgilobriv sazogadoebriv momsaxurebaTa ganxorcieleba

adgilobrivi resursebiT.

gasaTvaliswinebelia resursebis sakiTxic. TviTmmarTvelobis erTeulis zoma proporciuli unda iyos im

momsaxurebisa, romelsac misgan elian da unda Seesabamebodes mosaxleobis moTxovnebs da mTavrobis

Sexedulebas mosaxleobis momsaxurebaze. evropis wamyvan saxelmwifoebSi jer kidev 60-70-ian wlebSi

Catarda reforma TviTmmarTveli erTeulebis gamsxvilebis mizniT. SemuSavda mosaxleobis raodenobis

minimaluri standarti pirvel doneze TviTmmarTveli erTeulis arsebobisaTvis. es standarti sxvadasxva

qveynisaTvis sxvadasxvagvaria da meryeobs 8 aTasidan 80 aTasis farglebSi.

SedarebisaTvis, saqarTveloSi arsebul TviTmmarTvelobis erTeulTagan (sofeli, Temi, daba,

qalaqi) 2/3-ze metSi (68.1%) mosaxleobis ricxvi 3000-ze, xolo amomrCevelTa raodenoba 2000-ze

naklebia. administraciul erTeulTa TiTqmis 50%-Si saxeze myofi mosaxleoba ver aRwevs 2000 mcxovrebs.

mosaxleobis raodenoba, cxadia, mxolod erT-erTi kriteriumia, romelic sagadasaxado bazasTan erTad

TviTmmarTvelobis optimaluri donis gansazRvris safuZvlad unda iqnas gamoyenebuli.

Page 5: saxelmwifo Zalauflebis ganawileba centralur da adgilobriv ......27 oTar zoiZe daviT losaberiZe daviT melua arnold stefaniani Tengiz SergelaSvili ivliane xaindrava zaur xalilovi lela

31

zemoTqmulidan TavisTavad mivdivarT daskvnamde, rom sazogadoebisaTvis maRalkvalificiuri

momsaxurebis gasawevad aucilebelia marTvis sistemis gamartiveba da adgilobrivi xelisuflebebis

materialuri da adamianuri resursebis maqsimaluri koncentracia.

rogorc ar unda ganviTardes saqarTveloSi administraciul-teritoriuli reformis procesi da

rogoradac ar unda Camoyalibdes qveynis politikuri mowyoba, erTi ram cxadi xdeba - adgilobrivi

(pirveli) donis uflebebis zrda yvela SemTxvevaSi unda ganxorcieldes.

2. regionuli mowyoba 2.1. arsebuli viTareba da problemebi

SesavalSi mokled SevexeT eTnikuri avtonomiebis (afxazeTi da yofili samxreT oseTi) centrTan

urTierTobi problemebs, romelTa mogvarebac scdeba decentralizaciisa Tu saxelmwifos administraciul-

teritoriuli mowyobis sakiTxs da saerTaSoriso politikis rangSi gadadis. amave dros, metad

mniSvnelovania, Tu ras sTavazobs qarTuli mxare secesionistur regionebs, razec qvemoT iqneba saubari.

amJamad mokled ganvixilavT centraluri xelisuflebis urTierTobas aWaris avtonomiasTan, sadac

eTnikuri separatizmis faqtori absoluturad gamoricxulia da sadac srulad vrceldeba qarTuli

saxelmwifos iurisdiqcia.

2004 wlis 1 ivliss saqarTvelos parlamentma miiRo konstituciuri kanoni aWaris avtonomiuri

respublikis statusis Sesaxeb, romlis pirveli muxlis meore punqtiT igi saqarTvelos konstituciis

ganuyofel nawiladaa gamocxadebuli. praqtikulad srulad daemTxva erTmaneTs qarTvel da veneciis

komisiis eqspertTa azri, romlis Tanaxmadac am kanonis Sinaarsi pirobiTad Tu miesadageba avtonomiuri

respublikis statuss. kompetenciebi Tbilissa da baTums Soris formalurad gamijnulia, magram am kanoniT

agebulia imgvari ierarqiuli struqtura, romelic aWaris xelisuflebis organoebs Tbilisis

xelisuflebis marionetebad aqcevs.

ase, magaliTad:

saqarTvelos prezidents aqvs ufleba, daiTxovos aWaris umaRlesi sabWo (avtonomiis umaRlesi

warmomadgenlobiTi organo), Tu es ukanaskneli ver axorcielebs misTvis miniWebul uflebamosilebebs,

an Tu man zedized orjer ar daamtkica avtonomiuri respublikis mTavrobis Tavmjdomaris

kandidatura. sabWos daTxovnis SemTxvevaSi mis uflebamosilebebs Seasrulebs prezidentis mier

daniSnuli droebiTi saprezidento sabWo. aSkarad bundovania, Tu ras niSnavs, rom aWaris umaRlesi

sabWo "ver axorcielebs misTvis miniWebul uflebamosilebebs" da auxsnelia, ratom unda waradgendes

aWaris mTavrobis Tavmjdomares saqarTvelos prezidenti.

aWaris mTavroba angariSvaldebulad cxaddeba saqarTvelos prezidentis winaSe, xolo am ukanasknels

eniWeba ufleba SeaCeros an gaauqmos aWaris mTavrobis aqti, "Tu is ewinaaRmdegeba saqarTvelos

konstitucias, am kanons, saqarTvelos saerTaSoriso xelSekrulebebsa da SeTanxmebebs, saqarTvelos

kanonebsa da saqarTvelos prezidentis samarTlebriv aqtebs". igive ufleba eniWeba saqarTvelos

prezidents aWaris mTavrobis Tavmjdomaris aqtebis mimarTac. anu, prezidenti Tavad gansazRvravs

aWaris mTavrobis aqtebis konstituciurobas da Tavadve auqmebs maT moqmedebas.

aWaris mTavrobis axali wevri iniSneba avtonomiuri respublikis mTavrobis Tavmjdomaris mier

saqarTvelos Sesabamisi samTavrobo dawesebulebis xelmZRvanelTan SeTanxmebiT.

kanonis Tanaxmad saqarTvelos parlamentica da mTavrobac aWaris umaRles sabWosa da mTavrobasTan

mimarTebiT "zemdgomi instanciebis" rolSi gvevlinebian, roca pirvels arsebiTad miniWebuli aqvs ufleba,

SeaCeros aWaris umaRlesi sabWos aqti, xolo meores - uSualo monawileoba miiRos aWaraSi ministrebis

SerCeva-daniSvnis procesSi.

amdenad, aWaris avtonomiuri respublikis statusis Sesaxeb sakonstitucio kanoni winaaRmdegobaSia

ara mxolod avtonomiurobis ideasTan, aramed realuri TviTmmarTvelobis Tanamedrove gagebasTan. aseT

SemTxvevaSi TviT avtonomiis arseboba aRniSnuli formiT azrs kargavs. swored amgvarma mdgomareobam

zogierT politikur dajgufebaSi warmoSva mosazreba, rom am formiT avtonomiis arsebobas misi gauqmeba

sjobia.

aranakleb seriozul problemas qmnis centraluri xelisuflebis eTnikur anklavebTan

urTierTobis sakiTxi.

1989 wels saqarTvelos mosaxleoba Seadgenda 5.6 mln. mcxovrebs, saidanac 30% eTnikuri

umciresobebi qmnidnen. eTnikuri umciresobebidan yvelaze mravalricxovanni iyvnen somxebi (450 aT.),

rusebi (daax. 400 aT.), azerbaijanelebi (daax. 300 aT.). Semdeg modiodnen osebi (160 aT.), berZnebi (daax.

100 aT.) da afxazebi (90 aT.). sxva eTnikur umciresobaTagan (ukrainelebi, ebraelebi, qurTebi da sxv.)

TiToeuli ar aRemateboda 50 aT. kacs.

Page 6: saxelmwifo Zalauflebis ganawileba centralur da adgilobriv ......27 oTar zoiZe daviT losaberiZe daviT melua arnold stefaniani Tengiz SergelaSvili ivliane xaindrava zaur xalilovi lela

32

sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg ganviTarebulma movlenebma (ekonomikuri kolafsi da mosaxleobis

emigracia, eTnikuri konfliqtebi) qveynis mosaxleobis mniSvnelovani Semcireba gamoiwvia. 2002 wels

Catarebuli aRweris Tanaxmad saqarTvelos mosaxleoba Seadgenda 4371 aT kacs, Tumca am monacemTa

sandoobis xarisxi maRali ar aris. unda vivaraudoT, rom saxeze myofi mosaxleobis ricxvi gacilebiT

mcirea. saqarTvelos iurisdiqcias daqvemdebarebul teritoriebze eTnikuri umciresobebis wilma Seadgina

16.2%. maT Soris yvelaze mravalricxovan jgufebs qmnian azerbaijanelebi (285 aT., mosaxleobis 6.5%),

somxebi (249 aT., mosaxleobis 5.7%), rusebi (68 aT., mosaxleobis 1.5%) da osebi (38 aT., mosaxleobis

0.9%). danarCeni umciresobebidan TiToeuli ar aRemateba 20 aT. kacs.

1989 weli 2002 weli

aT. mcx. %% aT. mcx. %%

qarTvelebi 3.880 69.9 3661 83.7

somxebi 450 8.1 249 5.7

rusebi 390 7.0 68 1.6

azerbaijanelebi 290 5.2 285 6.5

osebi 165 3.0 38 0.9

berZnebi 105 1.9 15 0.3

afxazebi 90 1.6 3.5 0.1

sxva 180 3.2 52 1.2

sul 5550 100.0 4371.5 100.0

Tu mxedvelobaSi ar miviRebT konfliqtur zonebs (sadac aseve moxda mosaxleobis katastrofuli

Semcireba), yvelaze mravalricxovan eTnikur umciresobebs warmoadgenen somxebi da azerbaijanelebi.

am ori eTnikuri jgufis mniSvnelovani nawili kompaqturad cxovrobs qvemo qarTlisa (azerbaijanelebi)

da samcxe-javaxeTis (somxebi) regionebSi. aRniSnul teritoriebze isini faqtiur umravlesobas qmnian.

rogorc saqarTvelos politikur istebliSments, ise sazogadoebas damoukideblobis mTeli

periodis manZilze sakmaod aSfoTebda aRniSnul regionebSi adgilobrivi politikuri dajgufebebis mier

araerTxel wamoyenebuli secesionisturi da iredentistuli moTxovnebi. regionSi moqmedi zogierTi

radikaluri dajgufebebis saqmianoba gvafiqrebs, rom am SiSs realuri safuZveli gaaCnia.

am regionebSi arsebuli problemebi metwilad saxelmwifos mier erTiani strategiuli Tu

taqtikuri xedvis ararsebobiTa da saxelmwifos administraciul-teritoriuli mouwyoblobiT unda

aixsnas, rasac kidev ufro aZlierebs siRatakis maRali done, mosaxleobis socialuri daucveloba,

korufciuli urTierTobisa da patrimonialuri sistemis dominanti, saxelmwifos maregulirebeli rolisa

da usafrTxoebis sistemebis sisuste da realuri TviTmmarTvelobis ararseboba.

msgavsebasTan erTad am or regions mniSvnelovani gasxvavebebic axasiaTebs, razec mokled Rirs

SeCereba.

samcxe-javaxeTis mosaxleoba 232 aT. kacs Seadgens, saidanac daaxloebiT naxevari eTnikuri

somxebia. rac Seexeba uSualod javaxeTs (91 aT mcx.), aq eTnikuri somexi mosaxleobis 98%-ze metia.

adgilobrivi mmarTvelobis umaRles eSelonebs (gansakuTrebiT, javaxeTSi) adgilobrivi (somxuri)

nomenklaturis warmomadgenlebi avseben. sabWoTa periodidan moyolebuli, oficialur Tbiliss am mxareSi

gamokveTili strategia gaaCnda. igi moxerxebulad iyenebda adgilobrivi klanebis urTierTdapirispirebas

da calkeuli jgufebisadmi mxardaWeris sanacvlod am ukanasknelTagan srul loialobas moiTxovda.

swored amitom radikaluri nacionalisturi da marginalizebuli politikuri dajgufebebis (javaxki 1989

wlidan, virqi 1998 wlidan) gavlena mxolod araformaluri iyo da maT arasodes hqoniaT adgilobrivi

biurokratiis aSkara mxardaWera.

radikaluri moTxovnebi, dawyebuli saqarTvelos Semadgenlobidan gasvliT da somxeTTan SeerTebiT

da damTavrebuli moTxovniT, rom samcxe-javaxeTi aWaris avtonomiisaTvis mieerTebinaT, sadac aSkarad

prorusuli orientaciis lideri, aslan abaSiZe batonobda, sinamdvileSi, mxolod Tbilisis

saxelisuflebo wreebis gaRizianebasa da dedaqalaqis masmediaSi antisomxuri ganwyobebis provocirebas

uwyobda xels. aseT fonze somxuri nacionalisturi moZraobis moTxovna, gaezardaT mxaris statusi

avtonomiamde (aWarisa da samxreT oseTis msgavsad) an gaefarTovebinaT adgilobrivi TviTmmarTvelobebis

uflebebi, qarTuli sazogadoebis mxridan seriozul uaryofiT reaqcias iwvevda. Tbilisisadmi SedarebiT

loialuri partiis "zaris" Seqmnas 2001 wels aseve ar mohyolia centris poziciebis Secvla.

90-iani wlebis meore naxevridan regionSi aRmocendnen da TandaTan gaZlierdnen sazogadoebrivi,

arasamTavrobo organizaciebi, romlebic samoqalaqo Rirebulebebis popularizaciasa da regionis

mosaxleobis samoqalaqo, politikuri da socialuri uflebebis dacvas isaxaven miznad. dRevandel etapze

am organizaciebs jer kidev ar gaaCniaT seriozuli zegavlena regionis sazogadoebriv cxovrebaze, Tumca

perspeqtivaSi maT SeiZleba sakmaod seriozuli mastabilizebeli roli Seasrulon.

Page 7: saxelmwifo Zalauflebis ganawileba centralur da adgilobriv ......27 oTar zoiZe daviT losaberiZe daviT melua arnold stefaniani Tengiz SergelaSvili ivliane xaindrava zaur xalilovi lela

33

qvemo qarTlis mosaxleoba, oficialuri monacemebis Tanaxmad, 587 aT. kacia, romelTagan

daaxloebiT naxevars eTnikuri azerbaijanelebi Seadgenen. es ukanasknelni mxaris 6 administraciuli

raionidan oTxSi mosaxleobis absolutur umravlesobas qmnian (daax. 60-95 %%)

saqarTvelos sxva regionebisagan (imave samcxe-javaxeTisagan) gansxvavebiT, qvemo qarTls, rogorc

wesi, centris mxridan naklebi yuradReba eqceoda. azerbaijanuli mosaxleoba diskriminaciulad miiCnevda

imgvar sakadro politikas, romlis drosac am regionSi mniSvnvnelovani Tanamdebobebi ZiriTadad

saqarTvelos sxva regionebidan Camosul qarTveli erovnebis moxeleebs ekavaT. saxelmwifo amgvar

politikas imiT xsnida, rom adgilobriv azerbaijanelTa Soris ar iyvnen qarTuli enis mcodne

kvalificiuri kadrebi. saxelmwifo enis codnis mxriv regionis araqarTul mosaxleobas qveyanaSi erT-erT

ukanasknel adgili ekava.

xazi unda gaesvas im garemoebasac, rom regionis eTnikuri umciresobebi dResac nakleb yuradRebas aqceven

saxelmwifo (instituciurizebul) struqturebSi monawileobis sakiTxs, vinaidan am ukanasknelis rols

sazogadoebriv cxovrebaSi araformaluri, patrimonialuri urTierTobebi ikavebs.

sabWoTa kavSiris arsebobis bolo wlebSi (80-iani wlebis dasasruli) regionSi aSkarad gamoikveTa

eTnikuri daZabulobis niSnebi. adgilobrivma araformalurma moZraobebma azerbaijanelebiT dasaxlebul

teritoriebze e. w. borCalos avtonomiis Seqmnis lozungi wamoayenes. Tumca am moTxovnam, romelic

iredentizmis niSnebs atarebda (is "istoriul samSoblosTan", azerbaijanTan maqsimaluri daaxloebis

pirobebs qmnida) da aSkarad moTologizebul, gamokveTilad antiqarTul xasiaTs atarebda, ver pova farTo

mxardaWera azerbaijanul anklavSi.

regionSi nacionalisturi moZraobis sisustes ramdenime faqtori ganapirobebda:

1. oficialuri baqo, romelic 1988 wlidan yarabaxis konfliqtSi aRmoCnda CaTreuli, axali

avtonomiebis Seqmnis ideas samxreT kavkasiaSi uaryofiTad ekideboda.

2. azerbaijans aseve ar surda urTierTobis gauareseba strategiul mokavSiresTan, saqarTvelosTan.

erTiani prodasavluri (da antirusuli) orientacia da baqo-jeihanis navTobsadenis mSenebloba,

romlis warmatebaSi erTnairadaa dainteresebuli rogorc azerbaijani, ise saqarTvelo, aseve amcirebs

potenciuri konfliqtis warmoSobis safrTxes.

3. qvemo qarTli ekonomikurad TbilisisaTvis sasoflo-sameurneo produqciis mTavar mimwodebels

warmoadgens da adgilobrivi azerbaijanuli mosaxleoba aranairad ar aris dainteresebuli

dedaqalaqTan axali administraciuli barierebis SeqmniT.

90-iani wlebis SuaxanebSi iqmneba da TandaTan Zlierdeba azerbaijanuli sazogadoebrivi moZraobebi

(birliqi, geiraTi), romlebmac saqmianoba azerbaijanuli mosaxleobis kulturuli uflebebis dacviT

daiwyes, magram TandaTanobiT politikuri moTxovnebiT iwyeben gamosvlas (toponimebis Secvla, miwis

ganawileba, azerbaijanuli umciresobebisaTvis saxelmwifo samsaxurSi miRebis Tanaswori pirobebis Seqmna

da sxv.).

90-iani wlebSi, manZilze, eduard SevardnaZis mmarTvelobis periodSi, viTareba eTnikur anklavebSi

SedarebiTi stabilurobiT xasiaTdeboda. klanuri urTierTobebi, politikuri garigebebi da korufciis

maRali done met-naklebad abalansebda arsebul winaaRmdegobebs. 2003 wlis Semodgomaze TbilisSi

xelisuflebis cvlam ("vardebis revolucia") viTareba kvlav daZaba. saqarTvelos axali prezidentis

mxridan eTnikuri umciresobebisaTvis uflebebis garantiebis deklarirebis miuxedavad, samcxe-javaxeTisa

da qvemo qarTlis eTnikuri umciresobebis warmomadgenlebi SiSoben, rom mixeil saakaSvili aRadgens

pirveli prezidentis, zvian gamsaxurdias, eTnocentruli nacionalizmis kurss.

aSkaraa, rom marTvis Zveli meTodebi momavalSi aRar gaamarTlebs da aucilebelia axali, erTiani,

yovlismomcveli saxelmwifo politikis Camoyalibeba, romelic arsebuli sistemis reformirebis gziT

gadawyvets eTnikur anklavebSi wlobiT dagrovil problemebs. winaaRmdeg SemTxvevaSi, mosalodnelia

eTnikur umciresobaTa ganwyobebis radikalizacia, romelic qveyanaSi warmoqmnili pirvelive krizisis dros

seriozul problemebs Seuqmnis qarTul saxelmwifos.

saqarTvelos sxva regionebi aranaklebi problemebis winaSe dganan. marTalia aq ar SeimCneva

centrTan Zlieri politikuri (avtonomiebi) Tu eTnikuri (umciresobebiT dasaxlebuli anklavebi)

dapirispirebebi, magram qveyanaSi administraciul-teritoriuli problemis mougvarebloba perspeqtivaSi

centrsa da regionebs Soris axali konfrontaciis warmoqmnas Seuwyobs xels.

regionebis winaSe arsebuli problemebis mogvareba mniSvnelovanwiladaa damokidebuli qveyanaSi

municipalizaciisa da decentralizaciis procesis daCqarebaze, rasac qvemoT SevexebiT.

2.2. rekomendaciebi

qveynis regionul mowyobasTan dakavSirebiT politikur istebliSmentSi azrTa sxvadasxvaobaa. arsebuli

mosazrebebi SeiZleba sam xedvad dajgufdes:

Page 8: saxelmwifo Zalauflebis ganawileba centralur da adgilobriv ......27 oTar zoiZe daviT losaberiZe daviT melua arnold stefaniani Tengiz SergelaSvili ivliane xaindrava zaur xalilovi lela

34

1. avtonomiuri respublikebis garda mxareebi/regionebi saerTod ar unda arsebobdes.

2. unda arsebobdes 2 avtonomiuri respublika da mxareebi dRes moqmedi formiT.

3. saWiroa axali, ufro mcire regionuri erTeulebis Camoyalibeba (sxvadasxva mosazrebebiT 12-dan 20

erTeulamde).

Cveni azriT, am SemTxvevaSi upriania ara mxareTa (regionTa) iuridiul dasabuTebaze an maT raodenobaze

kamaTi, aramed, qveynis politikuri da administraciul-teritoriuli mowyobis aucileblobidan

gamomdinare, teritoriuli erTeulebis funqciebis gansazRvra, ris Semdegadac SeiZleba msjeloba im

kriteriumebze, romlebsac unda akmayofilebdes esa Tu is teritoriuli erTeuli.

am SemTxvevaSi SeiZleba yuradReba gamaxvildes ramdenime faqtorze:

1. realuri decentralizaciis gansaxorcieleblad aucilebelia centrma Tavis kompetenciaTa

mniSvnelovani nawili TviTmmarTvelobebs gadasces. amave dros, arsebobs funqciebi, romelTa

ganxorcielebasac SedarebiT ufro msxvili teritoriuli erTeuli sWirdeba, sadac SesaZlebelia

resursebis adeqvaturi koncentracia. aseTi kompetenciebis (mag: samarTaldacva, zogierTi fiskaluri

da ekonomikuri uflebamosileba da a. S.). gadacema ufro mcire masStabis teritoriul

erTeulebisTvis ar aris mizanSewonili

2. saqarTveloSi arsebobs bunebrivad Camoyalibebuli istoriuli kuTxeebi, romelTac istoriuli

faqtorebis garda social-ekonomikuri erTianobac axasiaTebT.

3. saqarTveloSi regionebs gaaCniaT sxvadasxva saxis social-ekonomikuri da sxva resursebis

urTierTSevsebadoba regionis farglebSi, rac zrdis maT social-ekonomikur potencials.

4. regionebis arseboba qveynis umaRlesi warmomadgenlobiT organos - parlamentis - meore palatis

formirebis safuZveli gaxdeba. zeda palatis (senatis) arseboba saqarTvelos konstituciiTaa

garantirebuli, Tumca misi Semadgenlobis formirebis wesze xelisuflebaSi araviTari xedva ar

arsebobs. avtonomiur respublikebTan urTierTobisas ekonomikuri da politikuri balanisis

SesanarCuneblad mizanSewonilia regionebis arseboba, romelTa masStabebi avtonomiuri respublikebis

fardi iqneba;

5. sazogadoebriv mentalitetSi arsebuli kuTxurobis gancda saqarTveloSi gazrdis

urierTSejibrebiTobis faqtors regionebs Soris urTierTobebSi, rac SesaZlebelia aisaxos am

regionebis social-ekonomikuri ganviTarebis Sedegebze.

mxaris (regionis) Seqmnisa da misi sazRvrebis dadgenis Sesaxeb gadawyvetileba unda miiRos centralurma

xelisuflebam (saqarTvelos parlamentma). gardamaval etapze, mxareTa Camoyalibebis procesSi, dasaSvebia

TiToeuli mxaris Seqmnis Sesaxeb saqarTvelos organuli kanonis miReba. regionTa samarTlebriv statusebs

Soris sxvaobebi dasaSvebia, Tumca es ar niSnavs raime privilegiis arsebobas.

regionebs unda gaaCndeT rogorc mmarTvelobis sxva doneebisagan (centraluri xelisufleba,

municipalitetebi) naTlad gamijnuli kompetenciebi, ise demokratiuli principebis safuZvelze, arCevnebis

gziT Camoyalibebuli regionis mmarTveli organoebi.

SesaZlebelia regionul doneze saxelmwifo kompetenciaTa sakmao nawilis eqskluziuri saxiT

gadacema.

regionis eqskluziur kompetencias unda warmoadgendes regionis social-ekonomikuri dagegmareba,

jandacvisa da ganaTlebis sferoebSi mTeli rigi funqciebis ganxorcieleba da regionul

infrastruqturis ganviTareba.

delegirebul funqciebTan dakavSirebiT SeuZlebelia erTiani nusxis warmodgena. centralurma

xelisuflebam unda gansazRvros delegirebuli funqciebis is saxeebi da formebi, romelTa gadacemac

regionisTvis moxdeba.

saqarTvelos regionuli mowyobis erT-erT umniSvnelovanes aspeqts centraluri xelisuflebis

avtonomiur warmonaqmnebTan urTierTobis daregulireba warmoadgens.

noncentralizmi, rogorc saxelmwifos mowyobis principi, iZleva saSualebas, diferencirebulad

Camoyalibdes afxazeTisa da cxinvalis regionis gansakuTrebuli statusi kulturul-administraciuli

avtonomiuri erTeulidan (cxinvalis regioni) qarTvelTa da afxazTa erTiani saxelmwifos SemadgenlobaSi

arsebul SezRuduli suverenitetis mqone (sagareo suverenitetis gareSe) saxelmwifoebriv erTeulamde

(afxazeTi). cxinvalis regionis statusi ufro axlos iqneba saqarTvelos sxva regionebis statusTan

(uflebamosilebis moculobis TvalsazrisiT), xolo afxazeTs SeiZleba hqondes yvela uflebamosileba

garda im uflebamosilebisa, rac aris saxelmwifos erTianobis uzrunvelmyofi kompetencia.

afxazeTi. afxazeTis statusis Taobaze fiqri da msjeloba saqarTveloSi dagvianebiT (roca konfliqti

ukve realobad iqca), magram mainc SedarebiT didi xnis win - 90-iani wlebis dasawyisSi daiwyo. ufro

metic, SeiZleba iTqvas, rom es sakiTxi jer kidev pirveli respublikis (1918-21 w.w.) xelmZRvanelobis

Page 9: saxelmwifo Zalauflebis ganawileba centralur da adgilobriv ......27 oTar zoiZe daviT losaberiZe daviT melua arnold stefaniani Tengiz SergelaSvili ivliane xaindrava zaur xalilovi lela

35

dRis wesrigSi idga, magram verc imdroindelma da verc romelime Semdgomma xelisuflebam saqarTveloSi

afxazeTis problemis gadaWris gzebi jerjerobiT ver gamoZebna.

2004 wlis zafxulSi damoukidebel qarTvel eqspertTa jgufma gamoaqveyna vrceli dokumenti,

romelic afxazeTis statusis problemaze Rrma da seriozuli gansjis safuZvels iZleva.

es koncefcia Semdeg amosaval debulebebs efuZneba:

1. afxazoba ganixileba ara rogorc eTnikuri umciresoba, aramed rogorc saqarTvelos saxelmwifos

Camomyalibebeli erT-erTi eri. gaTvaliswinebulia afxazTa identuroba, romelic efuZneba afxazeTis

sakuTar erTaderT samSoblod da danarCeni mosaxleobisagan gamorCeulobis Segnebas.

2. afxazeTi ganixileba qarTuli saxelmwifos wevrad (wevri-saxelmwifo) da ara nawilad. afxazeTis

statusi efuZneba suverenul federalur saxelmwifosa da mis wevr-subieqts Soris `saxelmwifo

suverenitetis" ganawilebas;

3. afxazeTis xelisuflebas gaaCnia legitimaciis damoukidebeli wyaro: xelisufleba airCeva da

kompleqtdeba afxazeTis mosaxleobis mier, amitom afxazeTi saqarTvelos umaRles saxelmwifo

xelisuflebasTan urTierTobaSi gamodis Tanasworuflebiani da damoukidebeli partnioris saxiT

("Sida suvereniteti").

saqarTvelosa da afxazeTis urTierToba unda daregulirdes Semdegi principebis gaTvaliswinebiT:

1. uflebamosilebaTa gamijvna efuZneba e.w. "ormag nusxas", roca zustadaa gansazRvruli rogorc

umaRlesi saxelmwifo xelisuflebis, ise wevri-subieqtis gansakuTrebuli kompetenciebi. narCeni

kompetenciebi ki e.w. konkurirebad kompetenciebad miiCneva, maTi afxazeTisaTvis miniWebis

SesaZleblobis daSvebiT.

2. federaciuli saxelmwifoebis wevri-subieqtebisaTvis damaxasiaTebeli standartuli uflebamosilebebis

garda, SesaZleblad aris miCneuli afxazeTisaTvis sagareo urTierTobebSi monawileobis (kulturis,

socialuri, savaWro-ekonomikuri, samecniero, saganmanaTleblo, sportisa da turizmis sferoebi)

SeTanxmebebis dadebisa da sakuTari oficialuri policiuri formirebebis Seqmnis ufleba.

3. afxazeTs eqneba farTo finansuri avtonomia, sakuTari gadasaxadebis, mosakreblebisa Tu sxva

specialuri Senatanebis dadgenis, maTi mokrebisa da gankargvis ufleba.

4. afxazeTis konstitucia unda Seesabamebodes saqarTvelos konstituciiT ganmtkicebuli demokratiis,

samarTlebrivi saxelmwifosa da respublikanizmis principebs.

5. im SemTxvevaSi, Tuki erT-erTi mxare miiRebs raime normatiul aqts meore mxaris gansakuTrebul

uflebamosilebaTa sferoSi, meore mxares ufleba eqneba gaasaCivros sadavo aqti saqarTvelos

sakonstitucio sasamarTloSi.

unda arsebobdes afxazeTisa da afxazebis interesebis dacvis damatebiTi meqanizmebi:

afxazeTis teritoriaze mudmivad mcxovreb pirebs eqnebaT afxazeTis moqalaqeoba. afxazeTis moqalaqe

imavdroulad iqneba saqarTvelos saxelmwifos moqalaqe.

saqarTvelos parlamentis zeda palataSi (senatSi) afxazeTis warmomadgenlobas eqneba afxazeTTan

dakavSirebul nebismier sakiTxze gadamwyveti xmis ufleba, vetos uflebisa da maRali qvorumis

meqanizmis meSveobiT.

saqarTvelos umaRles saxelmwifo xelisuflebasa da afxazeTs Soris urTierTobaTa nebismieri

xasiaTis cvlilebisaTvis aucilebeli iqneba orive mxaris Tanxmoba.

aWara. saqarTvelos saxelmwifoebriv-teritoriuli mowyobisa da TviTmmarTvelobis principebis Sesabamisad

aWaris avtonomiam unda ganaxorcielos:

1. avtonomiisaTvis mikuTvnebul gansakuTrebul uflebamosilebebi,

2. saqarTvelos saxelmwifosagan delegirebul uflebamosilebebi,

3. calke kanoniT gansazRvruli erTobliv kompetencias mikuTvnebul uflebamosilebebi.

aWaris avtonomiuri respublikis xelisuflebis umaRles organoTa sistema unda daefuZnos saparlamento

respublikis models: aWaris umaRlesi warmomadgenlobiTi organo gansazRvravs avtonomiis socialur-

ekonomikur politikas, daakompleqtebs da gaakontrolebs aWaris mTavrobas.

saqarTvelos saxelmwifo xelisuflebasa da avtonomiis xelisuflebas Soris dava uflebamosilebaTa

gamijvnis Sesaxeb unda wydebodes saqarTvelos sakonstitucio sasamarTlos mier, saqarTvelos

kanonmdeblobiT dadgenili wesiT.

Page 10: saxelmwifo Zalauflebis ganawileba centralur da adgilobriv ......27 oTar zoiZe daviT losaberiZe daviT melua arnold stefaniani Tengiz SergelaSvili ivliane xaindrava zaur xalilovi lela

36

aucilebelia imis aRniSvnac, rom aWaris avtonomiis mimarT sxva Sexedulebac iyo gamoTqmuli:

zogi politikosis azriT, ar arsebobs safuZveli da moTxovnileba aWaris avtonomiis saxiT

arsebobisaTvis da swored 2004 w. maisis movlenebis Semdeg dadga saukeTeso dro avtonomiis

gasauqmeblad. magram am mimarTulebam ramdenadme aqtiuri mxardaWera verc politikur wreebSi da verc

sazogadoebaSi ver moipova.

cxinvalis regioni. qarTul diskursSi samxreT oseTis avtonomiuri olqi miiCneva, rogorc sabWoTa

reJimis pirmSo, romlis Seqmnasac istoriuli da politikuri safuZvlebi ar gaaCnda. osebi saqarTveloSi

eTnikur umciresobad ganixileba (Tanac, zog sxva eTnikur umciresobasTan SedarebiT igi ufro

mcirericxovania) da saubaric, ZiriTadad, kulturuli avtonomiis formatiT amoiwureba.

realiebis gaTvaliswinebiT, yofil samxreT oseTis afxazeTisa da aWarisagan gansxvavebuli (afxazeTisa da

aWaris avtonomiuri respublikis statusze ufro dabali) statusi SeiZleba mieniWos, romelic,

imavdroulad ganasxvavebs mas saqarTvelos sxva regionebisagan (kulturuli da enobrivi avtonomiis

kuTxiT).

amrigad, realuri viTareba ubiZgebs saqarTvelos Seqmnas saxelmwifoebriv-teritoriuli mowyobis

modeli, erTmaneTisagan gansxvavebuli uflebamosilebebiT afxazeTis, aWarisa da yofili samxreT

oseTisaTvis. saqarTvelos sxva regionebisaTvis pirvel etapze logikuri iqneboda administraciul-

teritoriuli erTeulis statusis miniWeba, romelTa uflebamosilebebi SesaZlebelia SemdgomSi bevrad

ufro gafarTovdes. federalizmisa da regionalizmis principebis Serwymis safuZvelze miviRebT

saqarTvelos teritoriul-saxelmwifoebrivi mowyobisa da umaRlesi saxelmwifo da avtonomiuri

warmonaqmnebis xelisuflebebis urTierTmimarTebis specifikur da, garkveuli TvalsazrisiT, unikalur

models.

3. municipaluri mowyoba

3.1. arsebuli viTareba da problemebi

saqarTvelos dRes arsebul teritoriul mowyobaSi faqtobrivad arsebobs sami done:

1. zeda – regionis an mxaris done, romelTan erTadac SesaZloa pirobiTad movixsenioT dedaqalaqi Tbilisi, aseve afxazeTisa da aWaris avtonomiuri respublikebi. es done Seiqmna 1993-95 wlebSi,

rodesac ganxorcielda manamde arsebuli ufro mcire erTeulebis – raionebis dajgufeba ekonomikuri,

geografiuli, istoriuli da eTnikuri niSnis mixedviT, ris Sedegadac qveyana (avtonomiuri

respublikebSi Semavali raionebis garda) faqtiurad daiyo cxra regionad. amave dros, regionebis

samarTlebrivad dakanonebis sakiTxi (prezidentis brZanebulebebis garda) Ria darCa. dRevandel etapze

kanoniT gansazRvrulia mxolod qveynis dedaqalaqis statusi, kompetenciebi da uflebamosilebani.

amdenad, regionuli done moicavs 12 erTeuls, Tumca maTgan mxolod sami - dedaqalaqi da afxazeTisa

da aWaris avtonomiuri respublikebi - aris konstituciiT dafiqsirebuli.

2. saSualo done – raioni da eqvsi qalaqi, romelic ar Sedis raionis daqvemdebarebaSi. saqarTvelo

iyofa 67 raionad da 6 "damoukidebel" qalaqad. maTgan 6 raioni da 1 "damoukidebeli" qalaqi Sedis

afxazeTis, xolo 5 raioni da 1 "damoukidebeli" qalaqi aWaris avtonomiuri respublikis

SemadgenlobaSi. 2001 wels qalaqebs, romlebic ar Sedian raionis SemadgenlobaSi, sxva dasaxlebebis

msgavsad mieniWaT TviTmmarTveli erTeulis statusi. Tumca, amave dros am qalaqebs delegirebuli

aqvT im uflebamosilebis ganxorcielebac, rac organuli kanonis Tanaxmad miekuTvneba adgilobrivi

mmarTvelobis kompetencias.

3. qveda done –sofeli, Temi, daba, qalaqi. sul saqarTveloSi aris 55 qalaqi, romelic Sedis raionis

daqvemdebarebaSi, 49 daba, 843 Temi da 164 sofeli, romelSic irCeva adgilobrivi TviTmmarTvelobis

organoebi. amdenad, qveda (municipalur) doneze sul aris 1111 TviTmmarTveli erTeuli, romlebic

mTlianobaSi moicavs 4597 dasaxlebas. 2002 w. adgilobrivi TviTmmarTvelobis warmomadgenlobiTi

organoebis arCevnebi Catarda 998 TviTmmarTvel erTeulSi.

"adgilobrivi TviTmmarTvelobisa da mmarTvelobis Sesaxeb" organuli kanoniT mmarTvelobis

decentralizacia unda ganxorcielebuliyo administraciul-teritoriuli mowyobis qveda doneze, sadac

TviTmmarTvel erTeulebis kanoniT gansazRvruli eqskluziuri kompetenciebi gaaCniaT. amavdroulad,

kanonma saqarTvelos teritoriuli saxelmwifo mowyobis Sesaxeb konstituciuri kanonis miRebamde

SeinarCuna adgilobrivi mmarTvelobis done - raioni. am doneze saxelmwifos mier delegirebuli

uflebamosilebani xorcieldeba, anu raioni warmoadgens mmarTvelobis dekoncentrirebul dones.

Page 11: saxelmwifo Zalauflebis ganawileba centralur da adgilobriv ......27 oTar zoiZe daviT losaberiZe daviT melua arnold stefaniani Tengiz SergelaSvili ivliane xaindrava zaur xalilovi lela

37

mmarTvelobis decentralizaciis umTavres bariers TviTmmarTvelobis ganviTarebis dRevandel etapze

administraciul-teritoriuli mowyobis Camouyalibeba, misi e. w. gardamavali xasiaTi ganapirobebs. aseTi

"gardamavali" sistemisaTvis niSandoblivia Semdegi problemebi:

qveda doneze wvril TviTmmarTvel erTeulTa ricxvi zedmetad didia. rogorc zemoT avRniSneT, 998

TviTmmarTveli erTeulidan TiTqmis naxevarSi (47%) 2000 mcxovrebze naklebi cxovrobs. soflebis,

Temebisa da dabebis biujetebis sagadasaxado da arasagadasaxado Semosavlebi jamSi 12 milion larze

naklebia, rac imas niSnavs, rom aRniSnuli tipis dasaxlebebSi erT sul mosaxleze adgilobrivi

biujeti saSualod 5-6 lars Seadgens. TviTmmarTveli erTeulebi ver axerxeben TavianTi eqskluziuri

kompetenciebis ganxorcielebas, radgan maTi resursebi ar Seesabameba maT kompetenciebs. sagulisxmoa,

rom miuxedavad kanoniT gaTvaliswinebuli SesaZleblobisa, ar SeiniSneba maTi nebayoflobiTi

gaerTianebis/gamsxvilebis tendencia.

TviTmmarTveli erTeulebis Semdgomi dayofis tendenciis erT-erTi ZiriTadi motivacia dakavSirebulia

axali sajaro Tanamdebobebis SemoRebasTan, racpolitikuri ambiciebis realizaciis Sanss aCens. es

motivacia erTgvarad "waxalisebulia" mmarTvelobis sitemis iracionaluri xasiaTiT. amgvari

iracionaluroba memkvidreobiT miRebulia "demokratiuli centralizmis" sistemisagan, romlis

pirobebSic, cxadia, SeuZlebeli iyo TviTmmarTvelobisaTvis dakisrebuli funqciebis Sesruleba. kvlav

TiTqmis ucvlelad moqmedebs sabWouri mravaliarusiani marTvis sistema, romlis doneebs Soris ar

arsebobs uflebamosilebaTa da pasuxismgeblobaTa konkretuli gamijvna.

qveynis sabiujeto decentralizaciis praqtikuli ganuxorcielebloba fiskalur problemebs badebs.

"sabiujeto sistemis Sesaxeb" kanoniT dadgenilia TiToeuli donis (centraluri, raionuli,

adgilobrivi) biujetis damoukidebloba, magram, praqtikulad, qveda donis biujetebi TiTqmis

sruladaa damokidebuli zeda donis biujetebze.

Sedegad, mosaxleoba sul ufro kargavs ndobas arCeuli warmomadgenlobiTi da aRmasrulebeli

organoebisadmi, vinaidan es organoebi imTaviTve ganwirulia umoqmedobis, xolo xSirad metad

arasasurveli zedmeti politizaciisaTvis.

decentralizaciis procesi saqarTveloSi mZimed momdinareobs. politikur elitas jer kidev ar

aqvs bolomde gaazrebuli, Tu rogori unda iyos momavalSi qveynis administraciul-teritoriuli mowyoba

da ra ufleba-movaleobani unda gaaCndes adgilobriv TviTmmarTvel erTeulebs.

rogorc wesi, decentralizacias ori umTavresi mizani gaaCnia:

1. adgilobrivi TviTmmarTvelobis mier mTeli rigi sazogadoebrivi momsaxurebebis ganxorcieleba

adgilobrivi resursebiT,

2. adgilobrivi struqturebis maqsimaluri siaxlove mosaxleobasTan xelisuflebis legitimurobisa da

adgilobrivi demokratiis ganviTarebis mizniT.

pirveli aucilebelia sazogadoebrivi momsaxurebis im formebis gansaxorcieleblad, romelTa

miwodebac adgilobrivi struqturebis mier ufro efeqturi iqneba. am SemTxvevaSi TviTmmarTveli

erTeulebis funqciebi SesabamisobaSi unda modiodes maT xelT arsebul qonebriv, finansur Tu adamianur

resursebTan. meore aspeqti gulisxmobs iseTi sistemis Camoyalibebas, romelic maqsimalurad warmoadgens

adgilobriv interesebs da gaiTvaliswinebs am ukanasknelT politikis formirebisa da ganxorcielebis

procesSi.

arsebuli viTarebidan gamomdinare, arsebobs problemis gadawyvetis ornairi xedvaa:

saWiroa mcire zomis, Tundac SezRuduli unarebis mqone, municipalitetTa arseboba, romlebsac,

marTalia, mizeruli funqciebi eqnebaT, magram ufro metad gaiTvaliswineben mcire interesTa jgufebis

survilebs.

aucilebelia municipalitetTa gamsxvileba, raTa moxdes mwiri resursebis koncentracia da,

Sesabamisad, sazogadoebrivi momsaxurebis xarisxisa da efeqturobis zrda.

TavisTavad ordoniani TviTmmarTvelobis idea SesaZlebels xdis funqciebis, kompetenciebisa da Sesabamisi

resursebis gadanawilebas qveda, ufro demokratiul, da zeda, resursebis mxriv ufro uzrunvelyofil,

doneebs Soris.

yovelive zemoTqmuli mniSvnelovanwiladaa damokidebuli adgilobrivi TviTmmarTvelobis

funqciebisa da kompetenciebis gansazRvraze. saerTaSoriso gamocdilebidan gamomdinare, TviTmmarTveli

erTeulis eqskluziur kompetenciebad rekomendebulia CaiTvalos: skolamdeli ganaTleba, pirveladi da

saswrafo daxmareba, adgilobrivi mniSvnelobis kulturuli dawesebulebebis (biblioTekebi, Teatrebi,

parkebi da a. S.) kurireba, komunaluri meurneoba (wyalmomarageba, eleqtro- da gazmomarageba, dasufTaveba

Page 12: saxelmwifo Zalauflebis ganawileba centralur da adgilobriv ......27 oTar zoiZe daviT losaberiZe daviT melua arnold stefaniani Tengiz SergelaSvili ivliane xaindrava zaur xalilovi lela

38

da sxv.), adgilobrivi gzebi, sazogadoebrivi transporti, sivrciTi dagegmareba da adgilobrivi

ekonomikuri ganviTareba, saxanZro samsaxuri, adgilobrivi mmarTvelobiTi funqciebi.

mmarTvelobis danarCeni funqciebi unda ganaxorcielos mmarTvelobis zeda (regionulma) donem,

xolo saerToerovnuli funqciebi (sagareo politika da Tavdacva, makroekonomikuri stimulireba,

konstituciuri wesrigis dacva da a. S.) - centralurma xelisuflebam.

amrigad, ordoniani TviTmmarTvelobis modeli emyareba Semdeg princips:

TviTmmarTvelobis Sualeduri rgoli Tavze iRebs SedarebiT resurstevadi kompetenciebis

ganxorcielebas, romelic delegirebulia saxelmwifos mier, magram romelTa Sesasruleblad

aucilebeli resursebi municipalitetebs naklebad gaaCniaT.

municipalitetebi mniSvnelovnad aZliereben TavianT finansur SesaZleblobebs da adamianur resursebs

da axorcieleben saqarTvelos kanonmdeblobiTa da saerTaSoriso praqtikiT TviTmmarTvelobebis mier

gansaxorvielebeli funqciebis umetesobas.

administraciul-teritoriulma erTeulebma TavianTi uflebamosilebani unda ganaxorcielon saxelmwifos

mier dadgenili saerTo samarTlebrivi principebis safuZvelze.

da bolos, ordoniani sistemis arseboba saSualebas iZleva miRweul iqnas garkveuli kompromisi,

erTi mxriv, municipalitetebis kompetenciebisa da resursebis realur zrdas, xolo meore mxriv,

mosaxleobasTan siaxlovesa da adgilobrivi interesebis dacvas Soris.

3.2. rekomendaciebi

reformirebis procesisaTvis aucilebelia moxdes problemaTa identificirebzemoxsenebuli sakiTxebze

muSaobisas a da miiRwes konsensusi maTi gadawyvetis gzebis formirebisas. es principi unda Seexos yvela

umniSvnelovanes aspeqts:

politikur elitaSi decentralizaciis procesis Sesaxeb erTiani da gaazrebuli xedvis, miznebisa da realizebis gzebis ararseboba. dRevandel etapze aucilebeli xdeba mizanmimarTuli politikis

konceptualuri Camoyalibeba, romlis gaziareba da gaTaviseba moxdeba qveyanaSi moqmedi politikuri

Zalebis mier.

sirTuleebi centaluri xelisflebis iurisdiqciidan gasuli separatistuli regionebis (afxazeTi da cxinvalis regioni) integraciis procesSi. qveynis administraciul-teritoriuli mowyobis koncefciis

SemuSavebisas gaTvaliswinebul unda iqnas regionebis (maT Soris eTnikuri anklavebis) realuri

interesebi, rac SemdgomSi Seamcirebs axali konfliqtebis warmoSobis albaTobas.

sakanonmdeblo bazis gaumarTavoba. arsebuli kanonebi unda gadaisinjos maTSi arsebuli

urTierTSusabamobebis aRmofxvris mizniT. garda amisa, miRebuli unda iqnas kanonTa paketebi im

sferoebSi, romelTa dauregulirebloba SeuZlebels xdis adgilobrivi TviTmmarTvelobis sistemis

funqcionirebas.

kompetenciaTa naTeli da mkveTri gaumijnavoba sxvadasxva doneebs Soris. SemoRebul unda iqnas iseTi

maregulirebeli meqanizmebi da damkvidrdes iseTi praqtika, rac gamoricxavs funqciebis dublirebas

rogorc sakanonmdeblo doneze, aramed yoveldRiur saqmianobis procesSi. saamisod unda aRmoifxvrad

ormagi daqvemdebarebis praqtika.

adgilobrivi infrastruqturis ganviTarebisaTvis pirobebis ararseboba. saxelmwifom unda Camoayalibos

normatuli meqanizmebi, riTac municipalitetebs gadaecemaT ganviTarebis damoukidebeli dagegmvis

ufleba.

municipalitetebi unda Camoyalibdes dRevandeli sakrebuloebis gamsxvilebis Sedegad, adamianuri

resursis, teritoriisa da komunikaciebis infrastruqturis gaTvaliswinebiT. amasTan, gamsxvilebis

procesi unda Seexos ara marto pirvel (municipalur), aramed Sualedur (raioni/regioni) dones.

gamsxvilebuli municipalitetebis Camoyalibebas Tan axlavs ramdenime uaryofiTi momenti, rac

teritoriuli erTeulebis gamsxvilebis procesis sirTuleSi mdgomareobs. kerZod, mosalodnelia, rom

garTuldeba sxvadasxva teritoriuli erTeulis gaerTianebis sakiTxi, radgan am procesis

centralizebuli wesiT warmarTva ewinaaRmdegeba saerTaSoriso principebs, romelic mosaxleobis azris

maqsimalur gaTvaliswinebas gulisxmobs. problemuri iqneba gamsxvilebuli municipaluri erTeulis

administraciuli centris adgilmdebareobis, saxelwodebis da sxva msgavsi sakiTxebi.

miuxedavad amisa, bunebrivad arsebobs soflebisa da Temebis erTobliobebi, romelebSic

TviTmmarTvelobis erTi organos arseboba mizanSewonilia. es erToblioba gamoixateba satransporto da

sxva infrastruqturis, reliefis (xeoba, qedebi), kulturuli, agraruli warmoebis analogiurobis,

Page 13: saxelmwifo Zalauflebis ganawileba centralur da adgilobriv ......27 oTar zoiZe daviT losaberiZe daviT melua arnold stefaniani Tengiz SergelaSvili ivliane xaindrava zaur xalilovi lela

39

ekonomikuri da socialuri obieqtebis urTierTSevsebadobis da sxva mravali faqtoriT.

dadebiT faqtorTagan, romlebic am SemTxvevaSi imoqmedebs TviTmmarTvelobebis ganviTarebis

procesze, aRsaniSnavia Semdegi:

Sedegad miviRebT ekonomikurad SedarebiT kargi potencialis mqone erTeulebs. naklebi iqneba mcire

ekonomikuri SesaZleblobebis mqone TviTmmarTvel erTeulTa raodenoba.

saxelmwifos mxridan mcire raodenobis TviTmmarTveli erTeulebis arsebobis pirobebSi gamartivdeba

social-ekonomikuri gamoTanabrebis programebis ganxorcieleba.

naklebad dadgeba kvalificiuri kadrebis simciris problema, vinaidan moixsneba mraval wvril

erTeulSi maTi gamoZebnis saWiroeba.

mmarTvelobis Sualedur doneze saubrisas unda gaviTvaliswinoT, rom arsebobs sazogadoebriv

momsaxurebaTa garkveuli formebi, romelTa ganxorcielebac Zneli iqneba municipalur doneze. amave dros,

Tavis SinaarsiT, es funqciebi SesaZloa ar Sediodes centraluri xelisuflebis kompetenciebis sferoSi.

dReisaTvis mimdinareobs diskusia raionisa da regionis momxreTa Soris. aqve unda aRiniSnos, rom ar

arsebobs arc erTisa da arc meoris zusti definicia.

TavisTavad raionis dRevandeli formiT arseboba, municipaluri erTeulebis gamsxvilebis pirobebSi

gaaCens seriozul problemebs. Tu qveyanaSi iarsebebs 3 done: centri, raioni da adgilobrivi

TviTmmarTveloba, miviRebT TviTmmarTvelobis or dones, romlTa kompetenciebs Soris sxvaoba arcTu ise

optimalurad SeiZleba Camoyalibdes, radgan maTi teritoriebis, administrciuli da ekonomikuri

resursebis Tanafardoba ar iZleva kompetenciebs Soris seriozuli gansxvavebebis arsebobis saSualebas.

amasTan, dRevandeli raionis masStabebidan gamomdinare, rTuli iqneba am administraciuli erTeulisaTvis

farTo kompetenciebis gadacema, vinaidan:

raionebSi Tavmoyrili administraciuli resursebi ar aris sakmarisi mTeli rigi delegirebuli

kompetenciebis gansaxorcieleblad.

decentralizacia iTvaliswinebs garkveul gansxvavebebs teritoriul erTeulebs Soris

administraciul saqmianobaSi. am SemTxvevaSi qveyanaSi miviRebT 80-ze met teritoriul erTeuls,

romlebSic gansxvavebuli garemo (Tundac fiskaluri) Seiqmneba.

erT-erTi argumenti, rasac raionis SenarCunebis momxreebi iyeneben, isaa, rom am doneze arsebobs

mmarTvelobis centraluri xelisuflebis (iusticiis saministro, ganaTlebis saministro da a. S.)

teritoriuli organoebi. magram es xelisuflebis dekoncentraciis da ara decentralizaciis sakiTxia da

is nakleb kavSirSia qveynis administraciul-teritoriul mowyobasTan. es ukanaskneli ar uSlis

centralur xelisuflebas, Tavisi kompetenciebis gansaxorcieleblad Sesabamisi modeli SearCios.

rodesac TviTmmarTveli erTeulebis gamsxvilebaze vsaubrobT, unda gaviTvaliswinoT, rom

SesaZloa Seiqmnas garkveuli sirTuleebi calkeuli dasaxlebuli punqtebis mosaxleobisa da interesTa

jgufebis uflebebis dacvis procesSi. kerZod, SeiZleba, rom dominanti erTeulis mier (mag. municipaluri

centri) resursebis gadanawilebisas da saqmianobaTa dagegmvisas moxdes municipalitetis SemadgenlobaSi

Semavali wvrili dasaxlebuli punqtebis uflebaTa diskriminireba. aqedan gamomdinare, aucilebeli xdeba

gamoTanabrebis meqanizmebis amoqmedeba:

upirveles yovlisa, gaTvaliswinebul unda iqnes korporaciuli principi. SesaZlebelia rogorc

calkeul dasaxlebul punqtTa, ise mezobel municipalitetTa resursebis gaerTianeba calkeuli

konkretuli miznebis (wyalmomarageba, saerTo komunikaciebiTa da obieqtebiT sargebloba da a. S.)

gadaWris procesSi.

momsaxurebis mTeli rigi sferoebis ganxorcielebisas metad mniSvnelovania kerZo seqtoris roli.

momsaxurebis komercializacia, municipaluri dakveTebis gamWirvale sistemis Camoyalibeba da

ekonomikuri interesebis wina planze wamoweva mniSvnelovanwilad moxsnis mTeli rigi dapirispirebebis

warmoSobis saSiSroebas.

aseve aucilebelia administraciuli berketebis amoqmedebac. SesaZloa Camoyalibdes dasaxlebul

punqtTa warmomadgenlebisagan Semdgari struqtura, sadac gadawyvetilebebi konsensusis safuZvelze

iqneba miRebuli.

da bolos, aRwerili variantis mxardaWera ar niSnavs mis unificirebul danergvas saqarTvelos mTel

teritoriaze. maRalmTiani regionebis (mTebSi erTmaneTisagan sakmaod daSorebuli wvrili dasaxlebuli

punqtebis simravle) da dedaqalaqis (teritoriuli erTeulebis metismeti sidide da maTi Semdgomi

dayofis aucilebloba) administraciuli sistemebis Camoyalibeba calke saubris Temaa.

magaliTisaTvis, dedaqalaqi iyofa 5 raionad, magram dedaqalaqis raionebSi warmomadgenlobiTi

organoebi ar iqmneba. arsebobs mxolod aRmasrulebeli organoebi - raionis gamgeobebi. dedaqalaqs hyavs

Page 14: saxelmwifo Zalauflebis ganawileba centralur da adgilobriv ......27 oTar zoiZe daviT losaberiZe daviT melua arnold stefaniani Tengiz SergelaSvili ivliane xaindrava zaur xalilovi lela

40

erTiani warmomadgenlobiTi organo - sakrebulo. erTiani aRmasrulebeli organoa mTavroba, romlis

SemadgenlobaSi Tanamdebobrivad Sedian dedaqalaqis raionis gamgeblebi.

arsebuli raionuli dayofa ver pasuxobs verc erT municipalur moTxovnas: raioni metad didia

mosaxleobasTan siaxlovis TvalsazrisiT da metad mcire - saerTo saqalaqo meurneobis optimaluri

administrirebisaTvis.

marTvis procesis optimizaciisaTvis aucilebeli xdeba, erTi mxriv, erTiani

saqalaqo samsaxurebis ganviTareba, xolo meore mxriv, SedarebiT mcire zomis (dedaqalaqis istoriuli

ubnebis doneze) erTeulebis Camoyalibeba sazogadoebasTan siaxlovis mizniT. amrigad, dRevandeli saqalaqo

raionebis funqciebi gadanawilebuli unda iqnas rogorc zeda (Tbilisis meria), ise qveda (saubno

municipalitetebi) doneebs Soris.

4. ekonomikuri sakiTxebi

4.1. arsebuli viTareba da problemebi

decentralizaciis process mravali problema udgas win. problemaTa speqtrSi mniSvnelovani adgili

uWiravs finansur da ekonomikur aspeqtebs. finansur sistemasTan da sabiujeto procesTan dakavSirebuli

sakiTxebi erT-erTi yvelaze mniSvnelovania, romelTa gadaWris gareSe raime winsvlaze centralur Tu

adgilobriv doneze saubari zedmetia. xSirad qveynis politikuri elitis mxridan finansebTan

dakavSirebul problemad mxolod saxsrebis simwire aRiqmeba. ufro metic, xSir SemTxvevebSi araefeqturi,

arademokratiuli da mankieri mmarTvelobiTi struqtura da decentralizaciis arasakmarisi done

argumentirebulia finansuri problemebiT. magram mravali qveynis gamocdileba cxadyofs, rom finansuri,

ekonomikuri da socialuri problemebi gvardeba mxolod mas Semdeg, rac Camoyalibebulia demokratiuli

da efeqturi mmarTvelobiTi struqturebi. dRes saqarTvelos finansur problemaTa speqtrSi ganmsazRvrel

rols TamaSobs mmarTvelobiTi da finansuri sistemis ususuroba.

1998 wlidan 2001 wlade kanonmdeblobiT gansazRvruli iyo 6 tipis adgilobrivi gadasaxadi,

romelTa wili adgilobrivi biujetebis sagadasaxado Semosavlebis 5%-s ar aRemateboda. garda amisa,

arsebobda saerTo-saxelmwifoebrivi gadasaxadebi, romlebic jer centralur xazinaSi akumulirdeboda,

Semdeg ki, kanoniT dadgenili normativebis safuZvelze, mTlianad an nawilobriv iricxeboda raionis

konsolidirebul biujetSi da im qalaqis biujetSi, romelic ar Sedis raionis SemadgenlobaSi. anu,

ZiriTad sagadasaxado SemosavlebTan dakavSirebiT centralur xelisuflebas urTierToba hqonda mxolod

adgilobrivi xelisuflebis meore donesTan. adgilobrivi (raionuli) biujetebisTvis gankuTvnil

gadasaxadebs Seadgenda: saSemosavlo gadasaxadi (2000 wlamde 60% da 2000 wlidan - 85%), mogebis

gadasaxadi (2000 wlamde 60% da 2000 wlidan - 85%), qonebis gadasaxadi (100%), miwis gadasaxadi

(100%), gadasaxadi qonebis gadacemisaTvis (100%), gadasaxadi bunebrivi resursebiT sargeblobisaTvis

(100%), gadasaxadi mavne nivTierebebiT garemos dabinZurebisaTvis (100%).

raionis konsolidirebuli biujetis saxsrebi nawildeboda am raionSi Semaval TviTmmarTvel

erTeulebsa da raionul biujetebs Soris. damoukidebeli qalaqebis biujetebSi aRniSnuli Semosavlebi

srulad aisaxeboda. TviTmmarTvelobis erTeulebis biujetebsa da raionul biujets Soris saxsrebis

ganawilebaze gadawyvetilebas iRebda raionis mmarTvelobis warmomadgenlobiTi organo.

realurad, adgilobriv TviTmmarTvelobas sakuTari qoneba ar gaaCnda. adgilobrivi qonebis

samarTavad rogorc wesi iqmneboda SezRuduli pasuxismgeblobis sazogadoebebi, romelSic saxelmwifos

wili 100% Seadgenda, marTvas uSualod axorcilebdnen raionebi da qalaqebi, romlebic ar Sedian raionis

SemadgenlobaSi.

2001 wlidan miuxedavad imisa, rom organulma kanonma Secvala garkveuli principebi adgilobriv

finansebTan dakavSirebiT, adgilobrivi biujetebis kanonis miuReblobisa da sxva kanonebSi Sesabamisi

cvlilebebis ganuxorcieleblobis gamo Semosavlebis ganawilebis modeli ar Secvlila. metic, axla,

rodesac gaimijna adgilobrivi TviTmmarTveloba da mmarTveloba, eqskluziuri da delegirebuli

uflebamosilebebi organuli kanonis Sesabamisad, ufro naTlad Cans, Tu adgilobrivi TviTmmarTvelobebis

Semosavlebis ra nawilis moqceva SeiZleba sakuTari Semosavlebis cnebis qveS da ra nawilis - miznobrivi

Semosavlebis qveS. aRmoCnda, rom raionis SemadgenlobaSi Semavali adgilobrivi TviTmmarTvelobis

erTeulebis umravlesobas TiTqmis simboluri Tanxebi darCa eqskluziuri uflebamosilebebis

gansaxorcieleblad sakuTari Semosavlebis saxiT. qonebis gamijvnis mxrivac raime seriozuli nabiji ar

gadadgmula.

saqarTveloSi fiskaluri decentralizaciis dabal xarisxze da bundovan sistemaze miuTiTebs

mTeli rigi problemebisa:

qveyanaSi dRemde ar aris miRebuli adgilobrivi biujetebis maregulirebeli sakanonmdeblo aqtebi.

moqmedi kanonmdeblobiT Camoyalibebulia adgilobrivi biujetis formirebisa da aRsrulebis mxolod

Page 15: saxelmwifo Zalauflebis ganawileba centralur da adgilobriv ......27 oTar zoiZe daviT losaberiZe daviT melua arnold stefaniani Tengiz SergelaSvili ivliane xaindrava zaur xalilovi lela

41

zogadi principebi, magram detalurad ar aris gamijnuli adgilobrivi TviTmmarTvelobisa da

mmarTvelobis sabiujeto uflebamosilebani.

ar arsebobs adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulebis biujetebis Semosavlebis formirebisaTvis

gadasaxadebidan da arasagadasaxdo Semosavlebidan anaricxebis grZelvadiani ekonomikuri normativebis

erTiani mwyobri sistema. qveyanaSi dReisaTvis moqmedi wesis Sesabamisad, sabiujeto Semosavlebis

gamijvna saqarTvelos saxelmwifo, avtonomiuri respublikebisa da qveynis sxva teritoriuli

erTeulebis biujetebs Soris xdeba saqarTvelos kanonmdeblobiT da xasiaTdeba arsebiTi naklovanebiT,

gansakuTrebiT raionebSi.

qveyanas dRemde ar gaaCnia miznobrivi da gamoTanabrebiTi transfertebis gansazRvris meqanizmi da

Sesabamisi formula. gadasaxadebidan anaricxebis grZelvadiani ekonomikuri normativebis analogiurad,

centraluri biujetidan transfertebis gamoyofa xdeba raionis konsolidirebuli biujetisaTvis,

xolo am ukanasknelidan adgilobrivi TviTmmarTvelobis erTeulebis biujetebs transfertebs

umtkicebs da gamouyofs raionis warmomadgenlobiTi organo.

adgilobrivi TviTmmarTvelobis sargeblobaSi arsebuli saxelmwifo qoneba dRemde ar aris gadacemuli

maT sakuTrebaSi Sesabamisi normatuli aqtis safuZvelze. dReisaTvis adgilobrivi TviTmmarTvelobis

organoebs ara aqvT am qonebis gankargvis ufleba.

moqmed kanonmdeblobaSi ar aris erTiani samarTlebrivi midgoma adgilobrivi gadasaxadebisa da

adgilobrivi mosakreblebis mTlianad adgilobrivi TviTmmarTvelobis gamgeblobaSi moqcevis Taobaze.

adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebs sagadasaxado administrirebaze zemoqmedebis aranairi

berketi ar gaaCniaT. Tu gaviTvaliswinebT, rom saqarTvelos yvela donis biujetis Semosavlebis

gegmebis Sesruleba mniSvnelovan problemas warmoadgens, centraluri sagadasaxado organoebi yvelaze

metad adgilobrivi TviTmmarTvelobis interesebis xelyofen imiT, rom maTTvis kuTvnili Semosavlebis

mobilizacias nakleb yuradRebas aqceven an ufro metic, sruliad arakanonierad “gadaqaCaven” maT

centralur biujetSi.

mniSvnelovani potencialis mqone kompaniebidan gadasaxadebis akrefas msxvil gadamxdelTa inspeqcia

axorcielebs, romelsac ZiriTadi aqcenti centralur biujetze aqvs gakeTebuli. es mniSvnelovnad

amcirebs adgilobrivi biujetebis faqtobriv Semosavlebs.

raionis gamgeblebs, sinamdvileSi, centraluri xelisuflebis mxridan dakisrebuli aqvT sagadasaxado

Semosavlebis mobilizebaze pasuxismgebloba, rac im pirobebSi, rodesac kanonmdeblobis mixedviT am

pasuxismgeblobis matarebeli centralizebuli sagadasaxado organoebia, iwvevs raionis gamgeobebis

mxridan samewarmeo seqtorSi arakanonier Carevas.

adgilobrivi TviTmmarTvelobis biujetebSi saxelmwifo gadasaxadebidan datovebuli wili

damokidebulia raionis sakrebulos gadawyvetilebaze. realurad TviTmmarTveli erTeulebis

biujetebSi Tavs iyris mxolod e. w. "daculi muxlebis", anu TviTmmarTvelobis moxeleTa xelfasebis

dasafinansebeli saxsrebi, xolo TviTmmarTvelobis eqskluziuri kompetenciebi TiTqmis daufinansebeli

rCeba.

raionis mmarTveloba mxolod delegirebul uflebamosilebebs axorcielebs, mas eqskluziuri

uflebamosilebebi ar gaaCnia. am logikidan gamomdinare, mas ar unda gaaCndes biujetSi sxvadasxva

saxis sagadasaxado da arasagadasaxado Semosavlebi da dafinansebis wyaro unda iyos mxolod

miznobrivi transfertebi, romelTa odenoba centridan unda isazRvrebodes. realurad ar aris

gavlebuli zRvari raionis adgilobrivi mmarTvelobis damoukideblobasa da masze centraluri

xelisuflebis mier dawesebul SezRudvebs Soris.

adgilobriv TviTmmarTvelobas eqskluziuri funqciebis ganxorcielebis Zalze mwiri finansuri

safuZveli aqvs. mTlianad adgilobrivi TviTmmarTvelobebis da adgilobrivi mmarTvelobebis biujetebis

jami 2003 wels 440 mln. lars Seadgenda. adgilobrivi TviTmmarTvelobebis mier eqskluziur

uflebamosilebebze daixarja ara umetes 130 mln. larisa. 4 didi qalaqis (Tbilisi, rusTavi, foTi,

quTaisi) wili naxevarze mets Seadgenda. danarCen saqarTveloSi (romlis mosaxleoba am qalaqebis

gamoklebiT daaxloebiT 2,5 milionia) ixarjeba 40 mln. larze naklebi (1 sulze 16 lari weliwadSi).

TviTmmarTvelobis organoebs ar SeuZliaT damoukideblad moaxdinon sakuTari biujetis Semosavlebis

prognozireba Semosavlebis saxeebidan gamomdinare. aRniSnuli sakiTxi ar aris kanoniT

daregulirebuli da raionis mmarTvelobis organoebi yovelwliurad yovelgvari dadgenili wesis

gareSe gansazRvraven raionSi Semavali TviTmmarTveli erTeulebis Semosavlebis saxeebs da faqtobriv

moculobas.

adgilobrivi TviTmmarTvelobebis saqmianobis ZiriTadi tvirTi modis delegirebul uflebamosilebebze,

romelSic maTi damoukideblobis xarisxi bunebrivad SezRudulia da, realurad, zeda donis

xelisuflebis mier dakveTis Sesrulebis funqciamde dadis. aRniSnulis gaTvaliswinebiT instituciuri

aspeqti - arCeviTobac - kargavs Tavis azrs, radgan arCeviT organoebs daniSnuli vertikaluri

struqturebis dakveTis Sesrulebis funqcia akisriaT.

mkafiod ar aris gansazRvruli cneba "adgilobrivi biujeti". Sesabamisad, ori sxvadasxva saxis

biujeti - adgilobrivi TviTmmarTvelobisa (soflis, Temis, dabis da raionis SemadgenlobaSi Semavali

Page 16: saxelmwifo Zalauflebis ganawileba centralur da adgilobriv ......27 oTar zoiZe daviT losaberiZe daviT melua arnold stefaniani Tengiz SergelaSvili ivliane xaindrava zaur xalilovi lela

42

qalaqis) da adgilobrivi mmarTvelobisa (raionisa) - erTi saxelwodebis qveSaa gaerTianebuli.

aRniSnuli bundovani sistemis pirobebSi didia araefeqturi mmarTvelobiTi gadawyvetilebebis da

korufciis safrTxe. amasTan, verc TviTmmarTvelobis doneze izrdeba komunaluri da keTilmowyobis

RonisZiebebis moculoba. raionuli done ver uzrunvelyofs socialuri valdebulebebis Sesrulebas,

izrdeba socialuri davalianebebi.

4.2. rekomendaciebi

administraciul-teritoriuli erTeuli sicocxlisunariani iqneba mxolod maSin, Tu mas eqneba

sagadasaxado-safinanso avtonomia. centraluri xelisuflebis mier gadasaxadebis centralizebuli wesiT

dadgena-akrefa da Semdeg transfertebis sistemiT misi gadanawileba spobs adgilobrivi da regionuli

erTeulebis avtonomiurobas da warmoSobs korumpirebul sistemas. adgilobrivi da regionuli

xelisufleba srulad damokidebuli xdeba centralur xelisuflebaze da igi iwyebs centraluri

xelisuflebis, da ara adgilobrivi mosaxleobis, interesebis dacvas.

swored amitom, ar unda arsebobdes arc erTi donis xelisufleba sagadasaxado uflebamosilebis

gareSe. administraciul-teritoriuli erTeulis avtonomia mWidrodaa dakavSirebuli fiskalur da

safinanso avtonomiasTan. administraciul-teritoriul erTeuls, romelic centraluri xelisuflebis

mier dadgenil farglebSi ver awesebs da ver krefs Tavis gadasaxadebs, ara aqvs avtonomia.

xelisuflebis sxvadasxva dones Soris administraciuli da sagadasaxado sistemebis konkurencia

Tavisufali komunikaciis pirobebSi (adamianebisa da kapitalis Tavisufali gadaadgileba, erTiani

sainformacio-sakomunikacio sistema) arsebuli socialur-ekonomikuri da politikuri problemebis

swrafad gadaWris aucilebeli pirobaa. sistema, romelic erTmaneTTan konkurenciis pirobebSi myof

xelisuflebis sxvadasxva dones moicavs, ufro myari da swrafad adaptirebadia, is amcirebs an Tavidan

icilebs masStaburi (centraluri xelisuflebis mier daSvebuli) Secdomebis uaryofiT Sedegebs, amaRlebs

xelisuflebis mier Tavis Zireul funqciaTa Sesrulebis xarisxs.

fiskaluri decentralizaciis sakiTxis ganxilva uSualod kompetenciebis gamijvnis konteqstSi

unda moxdes. kompetenciebis gamijvnis sakiTxis ganxilva unda daefuZnos administraciul-teritoriul

mowyobas, saxelmwifos usafrTxoebis da specifikuri politikis moTxovnebs, ekonomikur da

administraciul mizanSewonilobas.

adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebis kompetenciaTa sistema winaaRmdegobaSi ar unda

Sediodes am organoebis damoukideblobasTan. saerTaSoriso praqtikis analizidan gamomdinare,

saqarTveloSi mizanSewonilia adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebs gaaCndeT sami saxis kompetenciaTa

jgufi:

1. eqskluziuri. iTvaliswinebs adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebis mier uflebamosilebaTa

damoukideblad ganxorcielebas, xelisuflebis sxva donis Carevis gareSe. am SemTxvevaSi adgilobrivi

TviTmmarTvelobis organo sakuTari finansuri saxsrebis farglebSi gansazRvravs eqskluziuri

kompetenciebis formas. Tumca, es ar gamoricxavs, rom kanonmdeblobaSi iyos zogadi CamonaTvali am

kompetenciebisa. adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebis saqmianoba eqskluziuri kompetenciebis

realizebisas unda izRudebodes mxolod kanoniT, romelic ama Tu im sferoSi saerTo

saxelmwifoebriv standartebs gansazRvravs. es standartebi dakavSirebuli unda iyos mxolod

sazogadoebrivi usafrTxoebis gansakuTrebul interesebTan.

2. delegirebuli. es adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebis kompetenciaTa is jgufia, romelic sxva

donis xelisuflebis (regionuli, centraluri) eqskluziur kompetenciaSi Sedis, magram misi

ganxorcieleba, Sesabamis finansur saxsrebTan erTad, gadacemuli aqvs adgilobrivi TviTmmarTvelobis

organos. delegirebuli kompetencia mniSvnelovani safrTxis matarebelia adgilobrivi

TviTmmarTvelobis damoukideblobisaTvis, Tu mkafiod ar aris Camoyalibebuli delegirebis meqanizmebi.

es meqanizmebi gulisxmobs, rom delegireba unda iyos nebayoflobiTi, unda ganxorcieldes TiToeuli

adgilobrivi TviTmmarTvelobis organosTan individualuri SeTanxmebis safuZvelze, uzrunvelyofili

unda iyos adekvaturi finansuri saxsrebiT da naTlad unda iqnas gansazRvruli administraciuli

kontrolis CarCoebi.

3. erToblivi. adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoTa kompetenciaTa jgufi, romelic xorcieldeba

xelisuflebis sxva donis (regioni, centri) da adgilobrivi TviTmmarTvelobis an sxva adgilobriv

TviTmmarTvelobebTan erTad erToblivi programis saxiT. am SemTxvevaSi finansuri monawileoba unda

iyos wilobrivi da yvela principi, romelic zemoT iyo naxsenebi da adgilobrivi TviTmmarTvelobis

damoukideblobis maqsimalur dacvasTanaa dakavSirebuli, unda iqnas gaTvaliswinebuli.

adgilobriv TviTmmarTvelobebsa da regionebs Soris kompetenciaTa gamijvnasTan dakavSirebiT adgilobivi

TviTmmarTvelobebisaTvis ZiriTadad infrastruqturuli da komunaluri kompetenciebi unda iqnes

Page 17: saxelmwifo Zalauflebis ganawileba centralur da adgilobriv ......27 oTar zoiZe daviT losaberiZe daviT melua arnold stefaniani Tengiz SergelaSvili ivliane xaindrava zaur xalilovi lela

43

gadacemuli. regionis kompetenciaTa wre SedarebiT SezRuduli unda iyos, rac Sesabamisad finansebSic

unda iqnes asaxuli. mTlianad axalma modelma qveynis mmarTvelobiTi tvrTebis gadanawileba Semdegi sqemiT

unda moaxdinos: Zlieri centri da municipaluri done da SedarebiT susti regioni.

imisTvis, raTa adgilobrivi TviTmmarTvelobis safinanso sistema pasuxobdes damkvidrebul

elementarul moTxovnebs, aucilebelia:

adgilobrivi biujetebis xarjviT nawilTan dakavSirebiT adgilobrivi da regionuli TviTmmarTvelobis

organoebi damoukideblad iRebdnen gadawyvetilebebs. dainergos programuli biujetebis forma.

adgilobrivi TviTmmarTvelobebis social-ekonomikuri gamoTanabreba xorcieldebodes gamoTanabrebiTi

transfertebis saSualebiT, romelic formuliT ganisazRvreba. am transfertebis saxiT miRebuli

saxsrebis gamoyenebasTan dakavSirebiT adgilobriv TviTmmarTvelobas sruli Tavisufleba gaaCndes.

aucilebelia adgilobrivi TviTmmarTvelobis biujetis sakuTari wyaroebis mkafiod gansazRvra. es aris is

saxsrebi, romelTa gankargvis Sesaxeb gadawyvetileba adgilobriv TviTmmarTvelobas damoukideblad

SeuZlia miiRos. es saxsrebi adgilobrivma TviTmmarTvelobam eqskluziuri uflebamosilebis

ganxorcielebis dasafinanseblad unda gamoiyenos. saqarTveloSi arsebuli realobisa da sxva qveynebis

gamocdilebis gaTvaliswinebiT, SegviZlia gamovyoTadgilobrivi da regionuli TviTmmarTvelobis sakuTari

Semosavlebis Semdegi ZiriTadi wyaroebi:

TviTmmarTvelobisaTvis: adgilobrivi gadasaxadebi, adgilobrivi mosakreblebi, ziari-adgilobrivi

gadasaxadebi, arasagadasaxado Semosavlebi, gamoTanabrebiTi transfertebi.

regionebisaTvis: ziari gadasaxadebi, ziari regionuli gadasaxadebi, arasagadasaxado Semosavlebi.

qveyanaSi dRes 21 saxis gadasaxadi moqmedebs. am gadasaxadebis 6 saxeobidan Semodis sagadasaxado

Semosavlebis 80%-ze meti. dRes muSavdeba sagadasaxado kodeqsis proeqtis axali variantebi, romelTa

umravlesoba iTvaliswinebs gadasaxadebis raodenobis Semcirebas. anu prioritetulia SedarebiT mcire

raodenobis saxeobis gadasaxadebze fokusireba. es gazrdis am gadasaxadebis administrirebis xarisxs,

Seamcirebs danaxarjebs, gaaiolebs samewarmeo subieqtebis urTierTobas sagadasaxado inspeqciasTan. es

principi adgilobriv da ziar-adgilobriv gadasaxadebTan dakavSirebiTac unda iqnas gaTvaliswinebuli.

sagadasaxado administrirebis procesSi unda gaizardos adgilobrivi TviTmmarTvelobis roli.

adgilobrivi gadasaxadebis administrireba adgilobrivma TviTmmarTvelobebma unda ganaxorcielon TavianTi

sagadasaxado organoebis meSveobiT. es rTuli sakiTxia, radgan arsebobs profesiuli kadrebis da

gamocdilebis naklebobis problema. meore mxriv, gadasaxadis gadamxdelis 2 (centralur da adgilobriv)

sagadasaxado inspeqciasTan urTierToba xels Seuwyobs korufciis zrdas. amitom, adgilobrivi

gadasaxadebis saxeebis gansazRvrisas unda SeirCes iseTebi, romlebic gadasaxadis gadamxdelTan (maTi

finansuri saqmianobis kontrolis kuTxiT) adgilobrivi sagadasaxado organoebis urTierTobas minimumamde

Seamcirebs. rac Seexeba regionul gadasaxadebs, maTi administrireba centralizebulma sagadasaxado

organoebma unda ganaxorcielon.

aRniSnulidan gamomdinare, sasurvelia sagadasaxado Semosavlebis nusxa da tipebi Semdegi saxiT

Camoyalibdes:

municipalitetebisaTvis: adgilobrivi gadasaxadebi (qonebis gadasaxdi, gadasaxadi qonebis

gadacemisTvis, mcire biznesis gadasaxadi, fiqsirebuli gadasaxadi) da ziari-adgilobrivi gadasaxadebi,

saidanac municipalitetebi miiReben fiqsirebul wils (saSemosavlo gadasaxadi, mogebis gadasaxadi).

regionebisaTvis: ziari-regionuli gadasaxadebi (saSemosavlo gadasaxadi, mogebis gadasaxadi), ziari

gadasaxadebi (garemoze mavne nivTierebebiT zemoqmedebis gadasaxadi, bunebrivi resursebis gadasaxadi).

da bolos, unda gansasazRvris satransferto politika. dReisaTvis transfertebi centraluri biujetidan

gadaecema raionul dones, xolo raionebi mis nawils, aseve transfertebis saxiT, gadascemen raionSi

Semaval adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebs. centraluri biujetidan gadacemul transferts ar

gaaCnia mkafiod gamokveTili arc miznobrivi da arc gamoTanabrebiTi xasiaTi; igi, realurad, warmoadgens

raionis konsolidirebuli Semosavlebis da xarjebis disbalansis dafarvis saSualebas.

aucilebelia dadgindes gamoTanabrebiTi transfertis formula, romlis mixedviTac unda moxdes

centraluri biujetidan adgilobrivi TviTmmarTvelobebis biujetebSi gamoTanabrebiTi transfertebis

gadacema, TviTmmarTvelobis erTeulebs Soris social-ekonomikuri gansxvavebebis gaTvaliswinebiT.

formula unda moicavdes mTlianad gasanawilebeli transfertis moculobasa da parametrebs, romlebic

asaxavs konkretuli TviTmmarTvelobis erTeulebis potencials da gansxvavebebs sxvadasxva

TviTmmarTvelobis erTeuls Soris. adgilobrivi TviTmmarTvelobebis gamoTanabrebis procesi centralurma

xelisuflebam unda ganaxorcielos.

Page 18: saxelmwifo Zalauflebis ganawileba centralur da adgilobriv ......27 oTar zoiZe daviT losaberiZe daviT melua arnold stefaniani Tengiz SergelaSvili ivliane xaindrava zaur xalilovi lela

44

miznobrivi transfertiT unda dafinansdes delegirebuli uflebamosilebebi. TiToeul

delegirebul kompetenciasTan dakavSirebiT unda arsebobdes normebi da finansuri normativebi, romlis

saSualebiTac calkeuli adgilobrivi TviTmmarTvelobis erTeulisaTvis ganisazRvreba miznobrivi

transfertis moculoba imis gaTvaliswinebiT, rom qveynis mTel teritoriaze delegirebuli

kompetenciebiT gaTvaliswinebuli momsaxureba Tanabarzomieri iyos da erovnul standartebTan

SesabamisobaSi modiodes.

dReisaTvis finansuri an servisuli standartebi ar arsebobs da aRniSnuli sferoebi sabWoTa

periodidan SemorCenili principiT da meTodologiiT finansdeba. mdgomareobas arTulebs is garemoebac,

rom kardinalurma da moumzadebelma cvlilebebma am sferoebSi socialuri problemebi SeiZleba

gamoiwvios (mag: umuSevrobis zrda, saxelfaso valdebulebebis Seusrulebloba gardamaval etapze da a.

S.). aRniSnulidan gamomdinare, SesaZlebelia ufro mizanSewonili iyos am sakiTxis 2 etapad dayofa:

1. arsebuli sistemis safuZvelze formulis SemuSaveba, romelic dRes am sferoebSi arsebul

informaciaze dayrdnobiT SeimuSavebs wminda finansur maCveneblebs.

2. miznobrivi transfertebis ufro srulyofili formula, romelSic asaxuli iqneba am sferoebSi

dafinansebis axali, momsaxurebis formebTan da moculobasTan dakavSirebuli midgomebi.

5. reformis sazogadoebrivi aspeqtebi

5.1. adgilobrivi TaviTmmarTvelobis moxeleTa kvalifikaciis amaRleba

adgilobrivi demokratiis ganviTarebas sWirdeba adgilobrivi TviTmmarTvelobis doneze efeqtur da

kompetentur moxeleTa mozidva. TviTmmarTvelobis organoebi yvelaze axlos dganan mosaxleobasTan da maT

mier gatarebuli momsaxureba TiToeul ojaxze aisaxeba.

adgilobrivi TviTmmarTvelobis evropuli qartia mkafiod ayalibebs adgilobrivi moxeleebisa da

arCeuli pirebis Tanamdebobrivi winsvlisa da profesiuli ganviTarebis garantiebs: "TviTmmarTvelobis adgilobrivi organoebis moxeleTa samsaxuris pirobebi unda iZleodes imis saSulebas, rom moxdes maRalkvalificiuri personalis daqiraveba damsaxurebis da kompetenturobis safuZvelze; am mxriv uzrunvelyofili iqneba profesiuli momzadebis adekvaturi saSualebebi, anazRaureba da samsaxureobrivi dawinaurebis garantiebi" (muxli 6, paragrafi 2).

socialisturi sistemis msxvrevis Semdeg qarTuli sazogadoebac, am evropuli qartiis

moTxovnebisgan damoukideblad, sajaro moxeleebisgan met efeqturobasa da kompetenturobas moiTxovs.

saxeldobr, adgilobrivi mmarTvelobis organoebSi saWiro gaxda iseTi codna, romelic adre ar arsebobda.

saqarTvelos kanoni "sajaro samsaxuris Sesaxeb" ori saxis sajaro moxeles - saxelmwifo da

TviTmmarTvelobis sajaro moxeles gamoyofs. raionuli mmarTvelobis mosamsaxureebi saxelmwifo sajaro

moxeleebi arian, xolo qalaqebisa da soflebis organoebSi dakavebuli pirebi - TviTmmarTvelobis sajaro

mosamsaxureebi. aseTi dayofis miuxedavad, saqarTveloSi sajaro samsaxuri erTiania: TviTmmarTvelobis

sajaro moxeeleebs Tavisuflad SeuZliaT daikavon saxelmwifo sajaro moxelis Tanamdeboba da piriqiT.

kanoni Semdegi saxis sajaro Tanamdebobebs awesebs - mTavari sajaro Tanamdeboba, wamyvani sajaro

Tanamdeboba, ufrosi sajaro Tanamdeboba da umcrosi sajaro Tanamdeboba. TiToeuli TanamdebobisTvis

gankuTvnilia Sesabamisi Cini. kanoni aseve gansazRvravs sajaro samsaxuris principebs. principebi da

Tanamdebobebi saerToa rogorc saxelmwifo sajaro moxeleebisTvis, ise TviTmmarTvelobis sajaro

moxeleebisTvisac.

kanoni awesebs TviTmmarTvelobis organoebSi moxeleTa ayvanis wesebs da Tanamdebobrivi winsvlis

meqanizmebs. kerZod, moxeleTa kvalifikaciis gamosavlenad da maT dasawinaureblad tardeba moxeleTa

atestacia, rasac atarebs TviTmarTvelobis organos mier Seqmnili saatestacio komisia. gaTvaliswinebulia

saxelfaso da saSvubulebo danamatebi im moxeleebisTvis, vinc warmatebiT gaivlis atestacias.

realurad, kanoni "sajaro mosamsaxuris Sesaxeb" ver amoqmedda saxsrebis ararsebobis gamo. ufro

metic, TviTmmarTvelobis organoebSi ar aris SemoRebuli sajaro Tanamdebobis erTiani nusxa. isini kvlav

Zvel klasifikacias iyeneben da mosamsaxureebs funqciururi niSniT yofen (magaliTad, ekonomisti,

buRalteri, inJineri da sxva). arc erT TviTmmarTvelobis organoSi ar Catarebula moxeleTa atestacia.

gamokvlevebma cxadyo, rom patara qalaqebsa da soflebSi adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebs

sruliad sxvadasxva saStato erTeulebi gaaCniaT.

Sedegad, dabalia sazogadoebis mxridan sajaro moxeleTa mimarT ndobis xarisxi. 2001 wels

samoqalaqo kulturis saerTaSoriso centris mier Catarebuli sociologiuri gamokiTxvis mixedviT,

gamokiTxuli mosaxleobis 78% uaryofiTaT afasebda adgilobrivi xelisuflebis efeqturobas, maTgan 93%

procenti miiCnevda, rom adgilobrivi moxeleebis kvalifikacia dabalia da ver pasuxobs drois moTxovnebs.

amrigad, adgilobrivi xelisuflebis efeqturoba saqarTveloSi mniSvnelovnad gaumjobesebas saWiroebs,

sazogadoeba ar aris kmayofili adgilobrivi moxeleebis momsaxurebiT. dabalefeqturobis mizezebis SefasebaSi

Page 19: saxelmwifo Zalauflebis ganawileba centralur da adgilobriv ......27 oTar zoiZe daviT losaberiZe daviT melua arnold stefaniani Tengiz SergelaSvili ivliane xaindrava zaur xalilovi lela

45

adgilobrivi xelisuflebis warmomadgenelTa da arasamTavrobo seqtoris azri iyofa. xelisufleba pirvel

adgilze finansebis uqonlobas ayenebs, arasamTavrobo seqtori ki - moxeleTa dabal kvalifikacias.

aseve rTuli viTarebaa adgilobrivi arCeviTi organoebis - sakrebuloebis - wevrTa kvalifikaciis

mxrivac. 1998 wlis adgilobrivi arCevnebis Semdeg saqarTveloSi 10 aTasze meti sakrebulos wevri iyo. 2002

wlis arCevnebis Semdeg maTi ricxvi 8 aTasamde Semcirda. dReisTvis pirdapiri kenWisyriT mxolod soflebisa

da qalaqebis sakrebuloebi airCeva, raionul doneze ki asocirebuli sakrebuloebia, romlebic

TviTmmarTvelobis organoebis liderebiTaa dakompleqtebuli. sakrebulos wevrTa uflebamosileba da statusi

ganisazRvreba kanoniT "adgilobrivi warmomadgenlobiTi organos - sakrebulos - wevris statusis Sesaxeb". maT

miniWebuli aqvT aRmasrulebeli xelisuflebis kontrolisa da kanonSemoqmedebis ufleba. adgilobrivi

sakrebulos wevrebs ufleba aqvT moiTxovon nebismieri adgilobrivi mniSvnelobis informacia da Sevidnen

adgilobrivi daqvemdebarebis nebismier organoSi. kanoni ar awesebs raime sakalifikacio moTxovnebs sakrebulos

wevrebis mimarT. miuxedvad amisa, sakrebulos wevrebis gawvrTna saerTaSoriso donorebis gazrdili yuradRebis

centrSia moqceuli. magaliTad, marto 1999 wels amerikis saerTaSoriso ganviTarebis saagentom ganaxorciela

adgilobriv sakrebuloTa ganviTarebis programa, romlis farglebSic aTas orasma sakrebulos wevrma gaiara

treningi. aseTi masStabebis miuxedavad, am RonisZiebaTa Sedegebi metad mokrZalebulia. bevri treninggavlili

sakrebulos wevri xelaxla ar iqna arCeuli, bevrmac datova sakrebulos Semadgenloba.

adgilobrivi TviTmmarTvelobis moxeleTa treningis modeli saqarTveloSi garedanaa Semotanili.

sabWoTa kavSiris dros moxeleTa kvalifikaciis amaRlebis funqcia e. w. partiul skolebs hqondaT

dakisrebuli. maTi saqmianoba mkveTrad ideologizirebuli iyo. yofili sabWoTa kavSiris zogierTi

respublikisagan gansxvavebiT (ruseTi, ukraina), romlebmac SeinarCunes es modeli, saqarTveloSi Zveli

sistema mTlianad daingra. vakuumis Sevseba arasamTavrobo seqtorma iTava. dReisaTvis saqarTveloSi

mravali saerTaSoriso organizacia Tu saagento funqcionirebs da, rogorc wesi, TiToeuli maTgani axal

satreningo organizacis qmnis da aviTarebs.

Sedegad, saqarTveloSi adgilobrivi TviTmmarTvelobis gawvrTnis sistema sruliad

decentralizebulia. am modelis dadebiT mxared unda CaiTvalos is, rom maRalia konkurencia satreningo

momsaxurebis momwodeblebs Soris, rac kargi stimulia am organizaciaTa ganviTarebisTvis. amasTan,

saxelmwifos mis moxeleTa kvalifikaciis amaRleba Zalze iafi ujdeba. magram Zalze sustia kooridinacia,

xSiria aqtivobaTa dublireba da ar arsebobs erTiani saxelmwifo standarti. aqve unda aRiniSnos, rom

adgilobrivi TviTmmarTvelobis moxeleTa momzadebaSi monawilebas TiTqmis ar iReben universitetebi da

umaRlesi saganmanaTleblo dawesebulebebi.

calke Temad unda gamoiyos treningis masalebi, romlebic qarTul enaze Zalze mcirea.

organizaciaTa mxolod mcire nawils Tu gaaCniaT sakuTari masalebi, xSirad gamoiyeneba Targmanebi,

romlebic ar aris adaptirebuli qarTul sinamdvilesTan.

aranakleb mniSvnelovania informaciis simwire. saqarTvelos regionebSi informaciuli vakuumi

sufevs. bevri kanoni ucnobia adgilobrivi moxeleebisTvis.

daskvnis saxiT unda iTqvas Semdegi:

TviTmmarTvelobis organoebSi faqtiurad SeCerebulia kanonis "sajaro samsaxuris Sesaxeb" moqmedeba,

Sesabamisad, aq ar arsebobs moxeleTa statusis garantiebi da kvalifikaciis zrdis motivacia.

adgilobrivi TviTmmarTvelobis moxeleTa gadamzadebis sistema decentralizebulia, rac xels uwyobs

treningis ganmaxorcielebel organizaciaTa ganviTarebas, magram arTulebs erTiani standartebis

SemuSavebas. aSkarad igrZnoba Zalisxmevis gaerTianebis da saqmianobaTa koordinaciis saWiroeba.

aqedan gamomdinare, aucilebelia:

amoqmeddes kanoni "sajaro samsaxuris Sesaxeb" da TviTmmarTvelobis organoebzec gavrceldes sajaro

moxeleTa profesiuli ganviTarebisa da Tanamdebobrivi Sesabamisobis moTxovnebi.

SemuSavdes moxeleTa gadamzadebis erTiani standartebi, rac minimumamde Seamcirebs gansxvavebul

midgomebs treningis ganmaxorcielebel sxvadasxva organizacias OSoris.

gaRrmavdes koordinacia sistemis decentralizebuli saxiT SenarCunebis pirobebSi.

mmarTvelobis arsebuli sistemis (saxelmwifo moxelis uvado daniSvna, Sesrulebuli samuSaos xarisxisa

da moculobisagan damoukidebeli anazRaureba, Sromis anazRaurebis dabali done kerZo sistemasTan

SedarebiT da sxva) nacvlad unda Camoyalibdes Tvisebrivad axali mmarTvelobiTi sistema, romelic

daefuZneba Semdeg ZiriTad principebs:

saxelmwifo moxeleebTan vadiani kontraqtebis gaformeba,

Sromis anazRaureba Sesrulebuli samuSaos moculobisa da xarisxis mixedviT,

saxelmwifo moxeleTa mxridan SemoqmedebiTi midgomebis gamoCenis waxaliseba,

Sromis anazRaurebis gaTanabreba kerZo struqturebSi arsebul Sromis anazRaurebasTan.

Page 20: saxelmwifo Zalauflebis ganawileba centralur da adgilobriv ......27 oTar zoiZe daviT losaberiZe daviT melua arnold stefaniani Tengiz SergelaSvili ivliane xaindrava zaur xalilovi lela

46

5.2. sazogadoebasTan urTierToba

saqarTveloSi adgilobrivi TviTmmarTvelobis xangrZlivi tradiciis ararsebobis pirobebSi adgilobriv

doneze marTvis procesSi moqalaqeTa monawileobis gamocdileba sakmaod mwiria da marTvis procesSi

sazogadoebis CarTuloba fragmentul xasiaTs atarebs.

2003 wlis noembris movlenebma aCvena, rom zogadad sazogadoeba ar aris apaTiuri da

nihilisturad ganwyobili politikur da sazogadoebriv movlenebSi monawileobis mimarT. magram unda

moinaxos da dainergos regularuli monawileobis formebi da meqanizmebi, romlebic uzrunvelyofs

moqalaqeTa realur CarTulobas marTvis procesSi. konfrontaciuli modelebis gverdiT unda dainergos

monawileobis TanamSromlobiTi modelebic, romlebic xels Seuwyoben sazogadoebisa da adgilobrivi

xelisuflebis dialogs, argumentebis gaziarebas, monawileobiT dagegmvas.

SeiZleba iTqvas, rom amJamad adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebs sazogadoebasTan

urTierTobis aranairi forma ar aqvT Camoyalibebuli: TiTqmis ar tardeba sajaro ganxilvebi da

Sexvedrebi, ar mimdinareobs problemebis Sesaxeb sazogadoebrivi azris kvleva. xelisuflebis organoebis

sazogadoebasTan urTierToba araregularuli xasiaTisaa da mas arCevnebis periodSi an krizisul

situaciebSi (mag., sxvadasxva interesTa jgufis aqciebis, eleqtroenergiis miwodebis moTxovniT

mosaxleobis mier gzebis gadaketvis sapasuxod da a. S.) mimarTaven, isic ara yovelTvis

sazogadoebisa da adgilobrivi xelisuflebis urTierTobisas problemebi TiTqmis yvela sferoSi

iCens Tavs:

1. sajaro informacia. sazogadoebis marTvis procesSi monawileoba mniSvnelovnad aris damokidebuli

sajaro informaciis misawvdomobaze. zogadi administraciuli kodeqsis Tanaxmad, sajaro informacia

unda gaices dauyovnebliv an, Tu informaciis gacema damuSavebas moiTxovs, 10 dRis ganmavlobaSi.

praqtika gviCvenebs, rom es vadebi Zalian xSirad irRveva. zogierTi informaciis mosapoveblad

sazogadoebriv organizaciebs mizanmimarTuli muSaobis 1 an 2 Tve sWirdebaT. advili warmosadgenia,

ramdenad rTuli unda iyos informaciis miReba rigiTi moqalaqisaTvis. moqalaqeebs uWirT adgilobrivi

TviTmmarTvelobis SenobebSi orientacia. Zalian xSirad kabinetebi ar aris danomrili da arc Senobis

gegmaa gamokruli TvalsaCino adgilas. aseve ar aris gamokruli moxeleTa sia, dakavebuli

Tanamdebobebi, samuSao telefonis nomrebi. moqalaqeTa miRebis dReebis Sesaxeb informacia,

umeteswilad, uSualod Tanamdebobis pirTa kabinetebTanaa gamokruli, magram arc miRebaze Caweris

zusti procedura da arc moqalaqeTa saCivrebisa da gancxadebebis ganxilvis wesi da vadebi ar aris

miTiTebuli. yovelive es arRvevs zogadi administraciuli kodeqsis moTxovnebs.

2. sakrebulos an gamgeobis sxdomebi. sxdomebis gamarTvis winaswari grafiki sazogadoebisaTvis

umeteswilad ucnobia. sakrebulos konkretuli sxdomis gamarTvis Sesaxeb cnoba, rogorc wesi, ikvreba

mxolod erTi-ori dRiT adre, isic, ZiriTadad, mxolod adgilobrivi TviTmmarTvelobis SenobaSi.

gamgeobis sxdomebis gamarTvis Sesaxeb informacia winaswar saerTod ar qveyndeba. igive SeiZleba iTqvas

sakrebulos da adgilobrivi mTavrobis sxdomis dRis wesrigze.

3. normatuli aqtebis gamoqveyneba. kanonis Tanaxmad adgilobrivi xelisuflebis mier miRebuli aqtebi

unda gamoqveyndes adgilobrivi TviTmmarTvelobis (mmarTvelobis) oficialur beWdviTi organoSi da

Tu aseTi ar arsebobs, maSin normatuli aqtis gamoqveynebis wesi unda ganisazRvros Sesabamisi

warmomadgenlobiTi organos reglamentiT. sakrebuloTa debulebebis Seswavlam gviCvena, rom zogan

gamoqveynebis wesi saerTod ar gvxvdeba. praqtikaSi normatuli aqtebis gamoqveyneba amoiwureba

administraciul SenobaSi maTi gamokvriT, Tumca zogierTi sakrebulo xalxmraval adgilebSic akravs

xolme Tavis gadawyvetilebebs. gamgeobebis mier miRebuli normatuli aqtebis sajaroobis

uzrunvelyofa kidev ufro naklebad xdeba.

4. reagireba sazogadoebis moTxovnebze. adgilobrivi xelisuflebis organoebSi saqmiswarmoeba

moZvelebuli wesebiT xorcieldeba. aseve moZvelebuli da araefeqturia moqalaqeTa werilebze

droulad reagirebis Sida gadamowmebis sistemac. adgilobriv TviTmmarTvelobasTan dakavSirebuli

kanonebi TiTqmis aranair yuradRebas ar uTmobs moqalaqeTa gancxadebebze reagirebis sakiTxs. mxolod

"adgilobrivi warmomadgenlobiTi organos - sakrebulos wevris statusis Sesaxeb" kanoni moixseniebs

(isic Zalian zogadad) sakrebulos wevris saqmianobis formebis CamonaTvalSi saqmianobis erT-erT

formad amomrCevelTa miRebas, maTi werilebis, winadadebebisa da saCivrebis ganxilvas. gansazRvrulia,

rom sakrebulos wevrs SeuZlia sakrebulos sxdomas gaacnos moqalaqeTa werilebi da mimarTvebi. am

sakmaod mniSvnelovani sakiTxis regulireba amiT amoiwureba. TviTmmarTvelobis organoTa debulebebSic

saqmianobis organizebis wesebis gansazRvrisas moqalaqeTa gancxadebebze, saCivrebsa da werilebze

reagirebis sakiTxi ignorirebulia.

5. samarTlebrivi iniciativa. kanoni adgilobrivi TviTmmarTvelobisa da mmarTvelobis Sesaxeb ar

gansazRvravs sazogadoebis mier samarTlebrivi aqtis inicirebis wess. mxolod kanonis 46-e muxlSia

zogadad naTqvami, rom `fizikur da iuridiul pirebs SeuZliaT kanonmdeblobiT dadgenili wesiT

sasamarTloSi gaasaCivron adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebis mier miRebuli gadawyvetilebebi,

Page 21: saxelmwifo Zalauflebis ganawileba centralur da adgilobriv ......27 oTar zoiZe daviT losaberiZe daviT melua arnold stefaniani Tengiz SergelaSvili ivliane xaindrava zaur xalilovi lela

47

agreTve sakrebulos sajaro sxdomaze gamovidnen iniciativiT~. kuriozulad SeiZleba CaiTvalos ori

sruliad sxvadasxva tipis aqtivobis (gadawyvetilebis gasaCivreba da sxdomaze iniciativiT gamosvla)

erTi muxlis erT punqtSi gaerTianeba.

6. moqalaqeTa monawileoba gadawyvetilebis miRebis procesSi. kanonis Tanaxmad sakrebulos `komisiis

wevri SeiZleba ar iyos sakrebulos wevri". komisiis wevrad moqalaqis miwvevis wess kanoni ar

gansazRvavs da es sakiTxi sakrebuloebis debulebebSia damatebiT dazustebuli. praqtikulad,

komisiebSi sakrebulos arawevrTa monawileoba bevr sakrebuloSi gvxdeba, magram umetesad isini

sxdomebs eswrebian, rogorc konkretuli sferos specialistebi. ar aris gavrcelebuli komisiebis

muSaobaSi interesTa jgufebis warmomadgenlebis CarTva, romlebic SeZlebdnen gadawyvetilebebaTa

formirebisas sazogadoebis sxvadasxva fenis moTxovnaTa gaTvaliswinebas. problemaa isic, rom

sakrebuloTa umravlesobaSi komisiebi formalurad arsebobs, magram komisiis wevrebi regularulad ar

ikribebian da, Sesabamisad, araefeqturad muSaoben.

7. sajaro Sexvedrebi. moqalaqeTa monawileobis iseTi mniSvnelovani forma, rogorc sajaro Sexvedrebia,

adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebis mier TiTqmis ar gamoiyeneba. adgilebze calkeuli sajaro

Sexvedrebis gamarTvis iniciatorebad umeteswilad arasamTavrobo organoebi gvevlinebian.

kanonmdebloba am sakiTxs ver aregulirebs.

8. sabiujeto procesi. qveyanaSi jer ar Camoyalibebula biujetis sajarod ganxilvisa da mis

formirebaSi sazogadoebis CarTvis tradicia, arc misi Sesrulebis sazogadoebrivi kontrolia

ganviTarebuli. biujeti romc gamoqveyndes, mosaxleobis umravlesobas uWirs rTul finansur

dokumentebSi da sabiujeto terminologiaSi garkveva. ar aris naTeli, Tu rogor aisaxeba qaRaldze

mocemuli cifrebi sajaro samsaxurebis saqmianobasa da, saboloo jamSi, saxelmwifosagan miRebuli

momsaxurebis xarisxze.

9. sazogadoebrivi sabWoebi. adgilobrivi TviTmmarTvelobis saqmianobaze sazogadoebrivi kontrolis

ganxorcielebis erT-erTi yvelaze mdgradi meqanizmi samoqalaqo komitetebis an sabWoebis Seqmnaa.

aseTi komiteti iniciativiani moqalaqeebis moqmedi organoa, romelic axorcielebs monitorings,

swavlobs sazogadoebriv azrs sxvadasxva sakiTxze, Suamavalia sazogadoebasa da xelisuflebas Soris.

adgilobriv doneze sazogadoebrivi sabWoebis Seqmna saqarTveloSi arcTu ise gavrcelebulia.

calkeuli e. w. samoqalaqo mrCevelTa sabWoebi Seqmnili iyo mxolod arasamTavrobo organizaciebis

programebis farglebSi.

10. TanamSromloba sazogadoebriv organizaciebTan. regionebSi, iSviaTi gamonaklisis garda, arasamTavrobo

seqtori jer sustia da ver axdens gavlenas adgilobrivi politikis formirebaze. adgilobrivi

TviTmmarTvelobis organoebi did xaliss ar avlenen maTTan urTierTobasa da TanamSromlobis

procesSi, Tumca, am mxriv TandaTan pozitiuri gamocdileba grovdeba. aseTi TanamSromlobis

warmatebuli magaliTia adgilobrivi TviTmmarTvelobis sainformacio centrebi (romlebic qveynis aT

qalaqSi funqcionirebs) da arasamTavrobo organizaciebis koaliciis mier Tbilisis meriasTan

TanamSromlobiT ganxorcielebuli proeqti, ris Sedegadac moxerxda Tbilisis biujetis programuli

dagegmvis principebze gadasvla.

daskvnis saxiT SeiZleba iTqvas Semdegi: roca adgilobrivi xelisuflebis warmomadgenlebis kvalifikacia

dabalia, xolo sazogadoebas samoqalaqo monawileobis unar-Cvevebi jer ara aqvs ganviTarebuli, sjobs

kanoniT ufro detalurad ganisazRvros moqalaqeTa CarTulobis formebi da ufro meti konkretuli

valdebulebebi daekisros adgilobriv organoebs, gadawyvetilebis miRebis procesis Riaobis

uzrunvelsayofad.

magaliTad, sasurvelia kanonma moqalaqeTa monawileobis wasaxaliseblad pirdapir daavalos

adgilobriv xelisuflebas moawyos biujetis proeqtis sajaro ganxilva, raTa es ukanaskneli sabiujeto

procesis erT-erTi aucilebeli nawili gaxdes. yvelaferTan erTad, es xels Seuwyobs am sferoSi

sazogadoebis cnobierebis gazrdasa da kvalificiuri sazogadoebrivi azris Camoyalibebas.

5.3. eTnikuri umciresobebi da municipalizacia*

qveynis administraciul-teritoriuli mowyobis procesSi erT-erT umTavres problemas eTnikur

umciresobebTan, gansakuTrebiT ki eTnikur anklavebTan, urTierToba warmoadgens.

TavisTavad imis varaudi, rom Zalauflebis decentralizacia srulad gadawyvets polieTnikuri

sazogadoebisaTvis damaxasiaTebel dapirispirebebs, arasworia: optimaluri marTvis sistemis Seqmnam

SeiZleba xeli Seuwyos konfliqtebis gadaWras an piriqiT, gaaRrmavos isini.

qveynis teritoriuli mowyobis sakiTxi unda gavmijnoT rogorc umciresobis kulturuli

identobis SenarCunebis, ise saxelmwifos mier ganxorcielebuli saintegracio politikis problemebisagan.

amave dros, saxelmwifos politikuri da administraciuli mowyobis procesSi gaTvaliswinebuli unda

Page 22: saxelmwifo Zalauflebis ganawileba centralur da adgilobriv ......27 oTar zoiZe daviT losaberiZe daviT melua arnold stefaniani Tengiz SergelaSvili ivliane xaindrava zaur xalilovi lela

48

iyos rogorc erTi, ise meore problemis gadawyvetis meqanizmi. am problemebis gadawyvetis umTavresi

principi yvela moqalaqisaTvis Tanaswori sastarto pirobebis Seqmnis aucileblobaa.

eTnikuri umciresobis SemTxvevaSi aseTi sastarto pirobebis Seqmna niSnavs, rom mas aqvs rogorc

ufleba, ise saSualeba, Camoayalibos iseTi tipis damoukidebeli gaerTianebebi, romlebic uzrunvelyofs

maTi kulturis (am sityvis ufarToesi gagebiT) dacvasa da ganviTarebas. saxelmwifo institutebi

mWidrod unda TanamSromlobdnen aseTi tipis sazogadoebriv organizaciebTan.

mmarTvelobiT da samoqalaqo struqturebSi farTo monawileoba rogorc mTeli sazogadoebis, ise

mosaxleobis calkeuli jgufebis (maT Soris eTnikuri umciresobebis) interesebis dacvis saukeTeso

garantiaa. politikur da samoqalaqo procesebSi monawileobis zrda saxelmwifo interesebSic Sedis. am

SemTxvevaSi, azerbaijanuli Tu somxuri eTnikuri umciresobebiT kompaqturad dasaxlebuli teritoriebis

yvelaze mtkivneuli problemebis gadawyveta damokidebuli iqneba TviT am teritoriebze arsebuli

administraciuli erTeulebis TviTmmarTvelobis arCeviT organoebze da ara centralur xelisuflebaze.

amis Sedegad es problemebi dakargavs eTnopolitikur Seferilobas, anu aRar aRiqmeba, rogorc

centralur xelisuflebasa da kompaqturad dasaxlebul eTnikur Tems Soris arsebuli konfliqti.

samwuxarod, qarTul saxelmwifos ar gaaCnia aRniSnuli problemebis gadawyvetis gamocdileba.

aqedan gamomdinare, aucilebelia Tavidanve naTlad ganisazRvros rogorc am sferoSi saxelmwifo

politikis Zireuli principebi, ise daigegmos konkretuli nabijebi yvela sazogadoebrivi jgufis

interesebis dasakmayofileblad.

administraciul-teritoriuli sistemis reformirebis procesi eTnikuri urTierTobebis aspeqtiT

unda efuZnebodes Semdeg principebs:

Camoyalibdes iseTi saarCevno sistema, romelic uzrunvelyofs umciresobaTa warmomadgenlobas yvela

donis arCeviT organoSi. es aamaRlebs xelisuflebis legitimaciis xarisxs eTnikuri umciresobebis

TvalSi da xels Seuwyobs sxvadasxva eTnikuri Temis warmomadgenelTa integraciis process.

aucilebelia xelisuflebis mier Sesabamisi saxelmwifoebrivi politikuri koncefciis Camoyalibeba da

specialuri programebis SemuSaveba. kerZod, aseTma programebma xeli unda Seuwyos imas, rom eTnikuri

umciresobebis wamomadgenlebma SeZlon saxelmwifo samsaxurSi arsebuli moTxovnebis Sesruleba.

unda gamkacrdes kanonmdebloba sayofacxovrebo nacionalizmis gamovlenisa da erovnuli Rirsebis

Seuracxyofis aRkveTis mizniT.

miRebul unda iqnes sakanonmdeblo aqtebi saqarTveloSi mcxovrebi eTnikuri umciresobebis uflebebis

dacvis Sesaxeb. saqarTvelo unda miuerTdes Sesabamis saerTaSoriso konvenciebs (rogoricaa, kerZod,

eTnikuri umciresobebis dacvis evropuli CarCo-konvencia) da ganuxrelad Seasrulos isini.

unda daiZlios sainformacio vakuumi eTnikur anklavebSi. es gulisxmobs, kerZod, mediis ganviTarebas

maTTvis gasageb enebze.

popularizebuli unda iqnas erovnebaTaSorisi urTierTobebis saukeTeso tradiciebi da waxalisdes

axali iniciativebi am mimarTulebiT.

aRniSnulis garda, ukve arsebuli konfliqtebis gadaWris an perspeqtivaSi SesaZlo krizisis prevenciis

mizniT saqarTvelos xelisuflebam samoqalaqo sazogadoebasTan erTad unda gadadgas Semdegi nabijebi:

SeimuSavos specifikuri moqmedebis gegmebi konkretuli sakiTxebis gadasawyvetad.

mudmivad awarmoos konfliqtogenuri areebis da problemebis monitoringi.

daupirispirdes erovnebaTSorisi SuRlis propagandis nebismier gamovlenas da aRkveTos isini.

ganaxorcielos konfliqtebis msxverplTa reabilitaciisa da restituciis programebi.

Sesabamisi mimarTulebiT gaaZlieros sainformacio politika.

aRniSnul qmedebebs Sedegad mohyveba, erTi mxriv, adgilobriv, eTnikuri umciresobebis interesebis

warmomadgenel elitebsa da, meore mxriv, saxelmwifosa da zogadad sazogadoebas Soris TanamSromlobis

gaRrmaveba da krizisuli situaciebis warmoqmnis albaTobis minimizacia.

amave dros, eTnikuri umciresobebis warmomadgenelTa interesebis dacva winaaRmdegobaSi ar unda

movides samoqalaqo integraciis procesebTan da kanonis winaSe Tanasworobis moTxovnebTan. Tu romelime

eTnikuri jgufis interesTa dacva sxva (maT Soris umravlesobis) warmomadgeneli Temebis kanonieri

uflebebis xarjze moxda, es mxolod gaaRrmavebs gaucxoebas sxvadasxva eTnikuri Temis warmomadgenelTa

Soris.

Page 23: saxelmwifo Zalauflebis ganawileba centralur da adgilobriv ......27 oTar zoiZe daviT losaberiZe daviT melua arnold stefaniani Tengiz SergelaSvili ivliane xaindrava zaur xalilovi lela

49

6. daskvnebi saqarTvelosaTvis administraciul-teritoriuli dayofis problema erT-erT mtkivneul sakiTxad iqca.

damoukideblobis Tormetwliani periodis ganmavlobaSi ver moxerxda misi ara Tu mogvareba, aramed

gansaxorcielebeli reformis ZiriTadi principebis gamokveTac ki.

dReisaTvis moqmedi sistemisaTvis damaxasiaTebelia mTeli rigi problemebi, romelTa Sorisac unda

gamoiyos:

1. politikur istebliSmentSi reformirebis procesis globaluri xedvis ararseboba,

2. arsebuli administraciul-teritoriuli mowyobis modelis Seusabamoba axal realobebTan,

3. centrsa da avtonomiur warmonaqmnebs, aseve centrsa da regionebs (gansakuTrebiT, eTnikur anklavebs)

Soris arsebuli daZabulibis maRali xarisxi,

4. municipalur doneze adgilobrivi iniciativebis ararseboba da kompetenciebis urTierTaRreva,

5. ekonomikuri saxis problemebi: qonebis da gadasaxadebis gaumijnaoba da sabiujeto urTierTobebis

Camouyaliblebloba mmarTvelobis sxvadasxva dones Soris,

6. sajaro moxeleTa dabali kvalifikacia da motivaciis uqonloba,

7. mmarTvelobiT procesebSi sazogadoebis monawileobis dabali done,

8. eTnikuri umciresobebis mimarT gamokveTili saxelmwifoebrivi midgomis ararseboba.

arsebuli mdgomareobis gamosworebis mizniT aucilebelia ganxorcieldes:

1. sazogadoebrivi konsensusis safuZvelze administraciul-teritoriuli mowyobis ZiriTad principebze

SeTanxmeba da Sesabamisi koncefciisa da strategiis SemuSaveba,

2. adgilobrivi TviTmmarTvelobis ordonian sistemaze (msxvili municipalitetebi da regionebi)

gadasvla,

3. funqciebis mkveTri gamijvna xelisuflebis sxvadasxva dones (centri, avtonomia, regioni) Soris da

yvela donis uflebebis dacvis myari garantiebis Camoyalibeba,

4. kompetenciebisa da ufleba-movaleobebis naTeli gansazRvra noncentralizmis principidan gamomdinare

da adgilobrivi iniciativebis xelSewyoba municipalur doneze,

5. TviTmmarTvelobebisaTvis qonebisa da sagadasaxado Semosavlebis nawilis gadacema. decentralizebuli

sabiujeto da satransferto sistemis formireba,

6. sajaro moxeleTa unarebis da motivaciebis gazrda,

7. mmarTvelobiT procesebSi sazogadoebis monawileobis efeqturi sistemis Camoyalibeba,

8. eTnikur umciresobebTan mimarTebaSi erTiani saxelmwifo integraciuli politikis SemuSaveba da

umciresobaTa uflebebis dacvis garantirebuli meqanizmebis Camoyalibeba.

adgilebisaTvis uflebebis da Sesabamisi resursebis gadacemas alternativa ar gaaCnia, vinaidan winaaRmdeg

SemTxvevaSi mosalodnelia axali problemebis gaCena rogorc sagareo urTierTobebSi (xelisuflebisa, da

saerTod qveynis, saerTaSoriso imijis daknineba da aqedan gamomdinare uaryofiTi finansuri Tu

politikuri Sedegebi), ise Sida doneze (adgilobrivi jgufebis radikalizacia, rasac centrsa da

adgilobriv TviTmmarTvelobebs Soris Zlieri dapirispirebis eskalacia SeiZleba mohyves).

qveynis decentralizaciis procesTan dakavSirebiT ar arsebobs erTiani, kargad dasabuTebuli

xedva. calkeuli, ukve arsebuli modelis naklovanebebis dafiqsirebis garda, aucilebelia Seiqmnas

optimaluri modeli da ganxorcieldes am ukanasknelis damkvidrebisaTvis saWiro qmedebebi.

aRniSnuli cvlilebebi unda ganxorcieldes ori umniSvnelovanesi mimarTulebiT:

1. unda SemuSavdes realisturi, pragmatul interesebze dafuZnebuli sistema, rac mmarTvelobis

struqturebis maqsimaluri optimizaciis saSualebiT moaxdens SezRuduli resursebis swor da

miznobriv gadanawilebas sazogadoebrivi momsaxurebis sferoSi saxelmwifos mier mosaxleobis winaSe

aRebuli valdebulebebis Sesrulebis mizniT.

2. gaTvaliswinebul unda iqnas arsebuli tradiciebi da sazogadoebis molodinebi, rac aucilebelia

reformebis ganxorcielebis procesSi, zogadad, sazogadoebisa da, kerZod, calkeuli socialuri

fenebis Tu interesTa jgufebis mxardaWeris mosapoveblad.

noncentralizmis principis realizacias Sedegad mohyveba erTiani saxelmwifos farglebSi policentruli

politikuri, administraciuli, safinanso-ekonomikuri sistemis Camoyalibeba, rac uzrunvelyofs jansaRi

konkurentuli garemos mudmiv arsebobas; es ki sicocxlisunariani saxelmwifos arsebobisa da swrafi

ganviTarebis aucilebeli safuZvelia.

Page 24: saxelmwifo Zalauflebis ganawileba centralur da adgilobriv ......27 oTar zoiZe daviT losaberiZe daviT melua arnold stefaniani Tengiz SergelaSvili ivliane xaindrava zaur xalilovi lela

50

-----------------

* eqspertTa jgufis erT-erT wevrs, b-n oTar zoiZes aRniSnul qveTavTan dakavSirebiT gaaCnia

gansxvavebuli Sexeduleba. kerZod:

ar aris gamarTlebuli terminis “eTnikuri umciresebobis” gamoyeneba somxuri, azerbaijanuli an

osuri eTnikuri warmoSobis saqarTvelos moqalaqeTa mimarT, radgan:

a) “eTnikuri umciresoba” samarTlebrivi terminia da umciresobisadmi adamianTa garkveuli jgufis

mikuTvneba niSnavs kanonmdeblobiT gansazRvruli konkretuli samarTlebrivi Sedegebis aRiarebas.

b) saqarTveloSi ar arsebobs somxuri, azerbaijanuli an osuri eTnikuri umciresobebi; arsebobs somxuri,

azerbaijanuli an osuri diaspora iseve, rogorc arsebobs somxuri diaspora safrangeTSi, aSS-Si,

ruseTis federaciaSi andac azerbaijanuli diaspora ruseTis federaciaSi, Turquli diaspora germaniaSi.

Zlieri demokratiuli tradiciebis mqone qveynebSi am saxis eTnosebs mikuTvnebul pirTa jgufebi ar

miiCnevian erovnul umciresobebad da, Sesabamisad, maT mimarT ar vrceldeba erovnuli umciresobebis

dacvis Sesaxeb konvenciebi.

g) “diasporas” “erovnul umciresobad” ver aqcevs kompaqturad dasaxleba. kompaqturad dasaxlebisaTvis

amgvari samarTlebrivi Sedegebis miniWeba maprovocirebel faqtorad SeiZleba iqces. TbilisSi, baTumSi

an kaxeTSi arakompaqturad dasaxlebuli somxuri, azerbaijanuli, osuri, rusuli Tu ukrainuli

diasporebis uflebebi arafriT unda gansxvavdebodes kompaqturad dasaxlebuli somxebis,

azerbaijanelebisa Tu osebis uflebebisagan.

d) samcxe-javaxeTsa da qvemo qarTlis kompaqturad dasaxlebuli somxebisa Tu azerbaijanelebis

problematikis ganxilva unda moxdes ara “erovnuli umciresobis” uflebebis dacvis, aramed qarTul

saxelmwifosTan damokidebulebisa da am diasporis qarTul saxelmwifoSi integraciis sakiTxis

konteqstSi.

naTqvamidan gamomdinare, mizanSewonilia gamoiyenebodes termini: “diaspora” an “arasatitulo

eTnosi.”