SAĞLIK BİLİMLERİ ALANINDA GÜNCEL ARAŞTIRMALAR

Editörler

Doç. Dr. Gülşen Goncagül

Doç. Dr. Elçin Günaydın

Sağlık Bilimleri Alanında Güncel AraştırmalarEditörler: Doç. Dr. Gülşen Goncagül Doç. Dr. Elçin Günaydın

Genel Yayın Yönetmeni: Berkan Balpetek Kapak ve Sayfa Tasarımı: Duvar DesignBaskı: Aralık 2020 Yayıncı Sertifika No: 16122ISBN: 978-625-7680-01-1

© Duvar Yayınları853 Sokak No:13 P.10 Kemeraltı-Konak/İzmirTel: 0 232 484 88 68

www.duvaryayinlari.comduvarkitabevi@gmail.com

Baskı ve Cilt: Sonçağ Yayıncılık Matbaacılık Reklam San Ve Tic. Ltd.İstanbul Cad. İstanbullu Çarşısı No:48/48-49İskitler 06070 AnkaraTel: 03123413667Sertifika No:47865

İÇİNDEKİLER

Bölüm-1Geçmişten Günümüze Veteriner Anatomi Eğitimi 7Beste DEMİRCİ

Bölüm-2Gıda Kaynaklı Bakterilerde Çoğunluk Algılaması (Quorum Sensing) 23A. Ezgi TELLİ

Bölüm-3Gıda Kaynaklı Patojenlerde Viable But Nonculturable (VBNC) Form ve Tespit Yöntemleri 37A. EzgiTelli

Bölüm-4Kedi-Köpek Hekimleri için Dental Bakım Rehberi 51G. Ülke ÇALIŞKAN

Bölüm-5İnflamasyon Ve Serbest Radikaller 71Hüseyin Serkan EROL

Bölüm-6İnflamasyonda Akciğer ve Böbrek İlişkisi 97Hüseyin Serkan EROL

Bölüm-7Kurşun Ağır Metaline Maruz Kalma Yolları ve Sağlığa Olan Olumsuz Etkileri 115-Necmettin AKTEPE

Bölüm-8Çocuklarda Ağrı, Anksiyete ve Stres Yönetiminde Yeni Yöntem; Sanal Gerçeklik Gözlüğü 135Orhan ÇAKIRBelginYILDIRIM

Bölüm-9Aquaporin Su Kanallarının Patofizyolojik Koşullarda Kardiyak Su Homeostazındaki Rolü 151Özlem COŞKUNÖzlem ÖZTOPUZ

Bölüm-10Hemşirelik Bakımında Güncel Bir Uygulama;Robotik Hayvanların Kullanımı 165Şeyma DEMİRALAYİlkay KESKİN

Bölüm-11Listeria Monocytogenes ve Gıdalarda Varlığı 181T. Onur KEVENK

Bölüm-12Milenyum Vebası: Antibiyotik Direnci 195İsmet ÇELEBİ

Bölüm-13Elektromanyetik Alanların Kas Dokusuna Etkileri (İskelet Kası, Düz Kas ve Kalp Kası) 203Sevgi GÜNEŞNaci Ömer ALAYUNT

Bölüm-14B Grubu Vitaminleri ve Özellikleri 213Necmettin AKTEPEAyşe BARAN

Bölüm-15Kitosan Eldesi Metotları ve Karides Atıklarının Değerlendirilmesi 237Necmettin AKTEPE

Bölüm-16Aort Anevrizmaları 253Hüseyin GEMALMAZ

7

● Bölüm-1●

GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE VETERİNER ANATOMİ EĞİTİMİ

Beste DEMİRCİ1

1KastamonuÜniversitesi,VeterinerFakültesi,AnatomiAnabilimDalı,Kastamonu/Türkiyee-mail:bestedemirci@kastamonu.edu.tr

9

Veterinerbiliminindoğuşuinsanlıktarihikadareskiyegitmektedir.Özellikleinsan-hayvanetkileşimininbaşlangıcınınM.Ö.5000yılınakadargitmesi,vete-rinerhekimliğinindenekadareskibir tarihedayandığınıgöstermektedir.Hin-distan’daVedalardevrindesığırlarınönemiM.Ö.5000’liyıllarakadaruzanırkenM.Ö.250yılınagelindiğindeveterinerteşkilatlanmanıniyibirşekildeyapıldığıvekralAsokatarafındanhayvanhastanelerininkurulduğubilinmektedir.M.Ö.4.yüzyılda,Hippokratesdöneminde, rahipolmayanlarındahekimolmasıylaTıpbilimininbüyülüşifayöntemlerigibibatılinançlardanarındığıvebilimdalıola-rakgörüldüğübilinmektedir.AynıdönemlerdeAristotalesise“HistoriaAnima-lum”adlıeserindefilozofkimliğininyanındaveterinerhekimliğiiledeönplanaçıkmıştır.Bueserindedamarlardakanyerinehavadolaştığıgibiifadeleridöne-minindoğrukabuledilenyanlışlarıarasındayeralmaktadır.Galen isekompa-ratifanatomikonusundaçalışmalaryapmıştır.EskiYunankaynaklarınınArap-ça’yatercümesindensonraİslamMedeniyeti’ndeveterinerhekimliğingeliştiğihattaRönesans’taoldukçaetkiliolduğubilinmektedir.M.S.16.yüzyıldaveteri-neranatomininkurucusukabuledilenCarloRuiniatanatomisiüzerindeyazılıbirkaynakbırakmıştır.Onyedinciyüzyılda iseLeeuwenhoekveHooketarafındanmikroskobunicadıbilimdetamanlamıylabirsıçramayıberaberindegetirmiştir.FransaLyon’da18.yüzyılınortalarınadoğruilkveterinerokulununkurulmasıylamodernanlamdaveterinerbilimidoğmuştur(1).

Ülkemizdeiseveterinerhekimlikeğitimi19.yüzyıldabaşlamıştır.1842’de3yılolarakbaşlayaneğitim1849yılındaHarpokulundaveterinersınıfınınoluş-turulmasıyla4yılaçıkarılmıştır.Ülkemizdeaskeriolarakbaşlayanveterinerhe-kimliğieğitimindeanatomidersi1.ve2. sınıflardaokutulmuştur.SığırVebasıgibisalgınhastalıkların19.yüzyılsonundaartmasıaskeriveterinerhekimlerinsivilvatandaşınuğradığıkayıplarayetişememesinesebepolmuşve1889’dailksivilveterinerokuluaçılmıştır.Anatomieğitimisivilveterinerokulundada1.ve2. sınıflardaokutulmuştur (2).ÜlkemizdeVeterinerAnatomieğitimi;veterinerfakülteleri,laborantveveterinersağlıkmeslekyüksekokullarındaverilmektedir.

VeterinerAnatomieğitimikarşılaştırmalıanatomiöğretimmetoduiçindedörtkısmaayrılır:

• Anatomiacomparativaveterinariasystematica:Evcilmemelivekanatlı-larısistemlerhalindevekarşılaştırmalıolarakinceleyenanatomidalıdır.

• Anatomiacomparativaveterinariatopographica:Vücudubölgelereayıra-raksistemgözetmeksizinobölgeninanatomisini,organlarınbirbirleriyleolanilişkileriniinceleyenbilimdalıdır.

• Anatomiacomparativaveterinariachirurgica:Veterinerhekimlikteope-rasyonlaryönündenönemliolanbölgelerikonualananatomidalıdır.

10

• Anatomia comparativa veterinaria artistica et esthethica:Diseke edilenbedenlerin görsel açıdan zengin, estetik olarak hoş, canlı gibi pozlardasergilendiği,sanatsalveeğiticianatomidalıdır.

Veterinerhekimlikeğitimindesistematikvetopografikolarakverilenkompa-ratifanatomi;

• Equidae(tektırnaklılar),• Ruminantia(gevişgetirenler),• Carnivora(etçiller),• Suis(domuz),• Avesdomesticus(evcilkanatlılar)türleriniincelemektedir.SistematikAnatomi’de• Kemikbilimi(Osteologia)• Eklembilimi(Arthrologia)• Kasbilimi(Myologia)• SinirSistemi(SystemaNervosum)• DuyuSistemi(SystemaAesthesiologia,OrganaSensuum)• SindirimSistemi(SystemaDigestorium)• SolunumSistemi(SystemaRespiratorium)• ÜremeveBoşaltımSistemi(SystemaUrogenitale)• DolaşımSistemi(SystemaVasorum)konularkarşılaştırmalıolarakişlen-

mektedir.Topografikanatomiisevücudunbölgelereayrılarak,dokuveorganlarınbir-

birlerineolankomşuluklarını,birbirleriyleolanilişkisiniinceler(3-5).Geçmişten günümüzeAnatomi eğitiminde canlı ve kadavra olarak kullanı-

lanhayvanlarbüyükroloynadı(1).ÖzellikleAugustWilhelmvonHofmann’ın19.yüzyıldaformaldehitikeşfetmesiylekadavralarınsaklanmasındaveformal-dehitinkullanımında,dolayısıylaanatomieğitimindeyenibirsayfaaçıldı.Anato-miuygulamalaboratuvarlarınınvazgeçilmezunsuruolankadavralarformaldehitsolüsyonlarındasaklanmaktadır.Formaldehit,dokuproteininekovalentbağ ilebağlanmaktavedokuyugeridönüşümsüzolaraktespitetmektedir. Ayrıcafor-maldehitletespitişlemindeformaldehitindokuproteininebağlanmasıısıileart-maktadır.Dokununformaldehitsolüsyonundakitespitiodasıcaklığında24saattetamamlanırken37˚C’de18saatteşekillenir.Formaldehit(ticariveyahazırlanan)solüsyonlarındaensıkrastlanılanoksidasyonürünüformikasittir(format).For-mikasit,solüsyonunpH’sınıdeğiştirdiğiiçindirektparaformaldehittenhazırla-nansolüsyonlarçözümolarakönerilmektedir.Formaldehittespitindedokulardaazdaolsaküçülmeşekillenmektedir.Formaldehittespitiyle%3oranındabirkü-çülmeşekillenirkenhistolojikincelemeiçinyapılanrutindokutakibiylebuoran

11

%20’yekadarçıkmaktadır(6).Formaldehitin19.yüzyıldakeşfinden,kadavrahazırlanmasındavesaklanma-

sındakullanıldığıgünümüzekadargeçenzamanda,maruziyetyaşayanaraştır-macıveöğrencilerde,solunumsistemibaştaolmaküzerevücuttabirçokdokuyaetkietmektedir(7).Yirminciyüzyılınsonlarındakanservakalarındakiartışınfor-maldehitkaynaklıolabileceğidüşünülmüştür(8).Geçenyüzyıllarboyuncaen-düstriyelolarakbirçokalandakullanımsahasıbulanformadehitinsağlıküzerineetkilerisitogenetikdeğişimlerüzerineolmaktadır(9).

Formaldehitintespitsolüsyonuolaraknasıletkiettiğibilinirken,canlıorga-nizmaüzerineetkilerigüngeçtikçeartanbirmerakkonusuolmuştur.Formaldehitvücutta,glutatyonilearalarındakendiliğindenşekillenenreaksiyonutetiklerveS-hidroksimetilglutatyonoluşturur.Alkoldehidrojenaz-5 enzimi,S-hidroksime-tilglutatyon’u,formatıveindirgenmişglutatyonuyenidenüretenS-formilglutat-yon’aoksitler(10,11).Ayrıca,formaldehit,CYP2E1dâhilolmaküzeresitokromoksidaz izoenzimleriCYP450 ilebirliktealdehitdehidrojenaz iledeoksitlenir(11).Buşekildeüretilenformat,vücuttanformikasitşeklindeidrarlaelimineedi-lebilir(6,12).Formaldehitinsudakiçözünürlüğününyüksekolması,insanvücu-dundabirçokorganvedokudahızlayayılmasınasebepolmaktadır(6,13).Hay-vanmodelleriyle yapılan toksikolojik çalışmalar, formaldehite kısa veya uzunsürelimaruz kalmanın çeşitli toksik etkilere nedenolduğunugöstermiştir (14,15).Formaldehitemaruzkalma,gözveüstsolunumyolutahrişine,nazofarengealkanser,kromozomalbozukluklarvelösemiyenedenolmaktadır(12,16).Bazıça-lışmalar,formaldehit’inmaruzkalınandozabağlıolaraksolunumepitelhücresihasarıveişlevkaybınınnedenolduğuakutakciğerhasarışeklindesolunumyo-lundasitotoksisiteyenedenolduğunubildirmektedir(13,17).Ekolarakformal-dehit,akciğerlerdebulunanlökositleroksidanveantioksidanenzimlerarasındakidengesizliğekatkıdabulunan inflamatuarsitokinlervekemokinlerürettiği içinpulmonerinflamatuarsürecingelişimiileilişkilendirilmektedir(17,18).

Formaldehit toksisitesinin, suda yüksek çözünürlüğü ve nükleofilik proteingrupları,DNAveRNAmolekülleriileetkileşimlerdereaktivitesinedeniylemey-danageldiğineinanılmaktadır(12).Bugenotoksikvekanserojenetkileredaya-narak,UluslararasıKanserAraştırmaAjansı(IARC)bumaddeyinazofarengealkansertürlerindeGrup1insankanserojeniolaraksınıflandırmıştır(19).Özellikleyoğunformaldehitmaruziyetineuğrayanmeslekgruplarındanöğretimelemanla-rı,anatomilaboratuvarpersoneliveöğrencilerinekarşıekgüvenlikönlemiola-raklaboratuvarhavasınınbinadışınasevkinigerçekleştireceksistemlerinolmasıgerekmektedir(20).

Kadavrayıölümdensonrakorumakvesterilizeetmekiçinkullanılanformal-

12

dehitin,zararlarınınbilinmesindensonrakullanımınakısıtlamagetirilmeyeçalı-şılmaktadır(21-23).AvrupaVeterinerHekimlikEğitimiBirliği(EAEVE),anato-mikörneklerinkorunmasıiçinkullanılanformaldehitletespityönteminin,uygunvetoksikolmayanbiralternatifledeğiştirilmesiniönermektedir(24,25).AvrupaBirliği direktifi ile anatomistler daha uygun ve güvenli bir kimyasal bulmayaçalışmaktadırlar(21-23).BuamaçlaformaldehitealternatifolabilecekmodifiyeLarssensolüsyonu(26),fenolsolüsyonu(27),nitrittuzlarındanhazırlanantuzlususolüsyonları(28)gibibirçoksolüsyongeliştirilmeyeçalışılmaktadır.Maliyetaçısından en uygun görünen doymuş tuz çözeltisi solüsyonunun temel prensi-binindokulardakikanıntamamenuzaklaştırılmasınabağlıolabileceğisavunul-maktadır(29).Lombardero,Yllera(29)solüsyoniçeriklerindekifarktanziyadeperfüzyonuntekniğinededikkatçekmektedir.Hayvanvücudunaoranla6-8saatsürenperfüzyonuntemelamacınınkanıntamamenuzaklaştırılmasıveyerinetu-zundokularınderinliklerinekadarişlemesinisağlamakolduğunuvurgulamakta-dırlar.Doymuştuzçözeltisisolüsyonuilehazırlanmışkadavralarınrahatsızedicikokulardanuzaktazedokuesnekliğivegörünümündeolmasınınyanısırateknikpersonelveöğrencileriçinzararlıkimyasallariçermemesibüyükavantajsağla-maktadır(29).

Uygulama derslerinde kadavralı eğitimin yanında radyolojik görüntülemetekniklerindendeyararlanılmaktadır.

Anatomieğitiminderadyolojikgörüntülemeteknikleridoğrudankullanılabil-diğigibiManyetikrezonansgörüntüleriveçeşitliprogramlarkullanılarakoluştu-rulan3B(3boyutlu)modellerVeterinerAnatomieğitimindeyerinialmayabaşla-mıştır(30).Sonyıllardatamamenveterinerfakültesiöğrencilerininteşhisamaç-lı görüntüleme tekniklerinin anlaşılmasını kolaylaştırma amacıyla oluşturulankomparatifanatomitemelliveritabanlarıoluşturulmaktadır(31).

Emisyon(yayınım), transmisyon(geçirim), refleksiyon(yansıma)olaraküçtemelprensibedayanangörüntülemeteknikleri;radyonükleikgörüntüleme,man-yetikresonansgörüntüleme,röntgen,bilgisayarlıtomografiveultrasonografiol-mak üzere beş grup altında sınıflandırılmaktadır. Radyofrekans dalgaları gön-derilendokunun,yaydığıdalgalarileoluşturulangörüntülemetekniğimanyetikrezonans; radyoaktif ışınlarıngönderildiğidokuyu ışınlarıngeçmesive alıcıyaulaşmasısonucuoluşangörüntülemetekniğiröntgenvebilgisayarlı tomografi;sesdalgalarıyayanbircihazındokuyagönderdiğisesdalgalarınıgeritoplamasıileoluşturulangörüntülemetekniğiiseultrasonografiolmaktadır(32).

Kompleksanatomikyapılarıngörüntülenmesinde,süperpozisyondankaynak-lıgörüntükirliliğindendolayıbilgisayarlı tomografivemanyetikrezonansgö-rüntüleme daha çok tercih edilmektedir (33).Kafatası gibi karmaşık yapıların

13

normalanatomikyapılarının,diş,sinonasalyapılarınınvenörolojikyapılarınınincelenmesidebilgisayarlıtomografivemanyetikrezonansgörüntülemeileya-pılabilmektedir(34).Özelliklevomeronasalorgangibidahaöncedensadeceka-davralardaçalışılmışdokularınmanyetikrezonansgörüntülemeteknikleriileinvivoolarakdaincelenmesimümkünolmaktadır(35).Başbölgesianatomikya-pılarındangözeaitverilerultrasonografiözelliklerenklidopplergörüntüleriiledahaiyibirşekildeincelenmektedir(36).

GünümüzdeManyetik rezonans ve bilgisayarlı tomografi verileri ve çeşitlibilgisayarprogramlarıkullanılarak3Bmodellemeleryapılmaktadır(37).Bilgi-sayarortamındahazırlananmodelleröğrencilerelaboratuvardışıçalışmaimkanıdasunmaktadır(38).

CharlesW.Hull’un1986’dastereolitografiiçinpatentalmasındanbuyana3Bbaskıteknolojisidemuazzamölçüdegelişmektedir(39).3Bbaskı,otomotivvehavacılıkendüstrilerigibi(örneğinarabaveuçakparçalarınınprototiplerinbasıl-ması)sanayidekullanılırken(40),günümüzdeprotezveimplantüretimigibitıpsektöründe(41,42),adlitıpvedişhekimliği(43,44)gibibirçokdisiplindedekullanılmaktadır.

3Bbaskıteknikleripolimerizasyon,bağlamaişlemleriveyaeritmeyöntemle-rinedayanmaktadır.3Bbaskıiçinkullanılanmalzemeler,tekniğinçeşidinegöresıvı,katıvetozolmaküzereçokgenişyelpazedeplastiklerdenseramiğe,reçine-ye,kuma,metaleveyabunlarınorganikmalzemelerdedahilolmaküzerekarı-şımlarınakadarçeşitlilikgöstermektedir(45).

DilimizeEriyikYığmaModelleme(FusedDepositionModelling-FDM)ola-rakgeçen teknik, günümüzdekullanılan en ekonomikve enpopüler tekniktir.FDMbaskıeritmeyedayalıbirtekniktir.Termoplastikfilaman,birısıtmabloğun-daısıtılırveherbirnesnekatmanınıbirbaskıyatağıüzerindeoluşturmakiçinbiruçtançıkarılır(45,46).

Veterineranatomide3Bbaskı,eğitimamaçlımateryaller,eniyiosteolojikpre-paratlariçinkullanılmaktadır(47,48).Özelliklehassas,kırılganvekolaydefor-meolabilecekörnekler için kullanılanbuyöntemin enönemli avantajlarındanbiriçokucuzamaledilmesininyanındabirkezgörüntüeldeedildiktensonratek-rartekrarçıktıalınabilmesidir.Ayrıcasağlıkyönündenderisksizbireğitimma-teryaliolmaözelliğitaşımaktadır(47).ÖzelliklebilgisayarortamındahazırlananmodellerinlaboratuvardışıerişimimkanınınolmasıCOVİD-19gibisalgınlardabüyük bir avantaj sağlamıştır. Çin’inWuhan kentinden çıkan ve tüm dünyayıetkisialtınaalanCOVID-19salgınınınardındanbirdizitedbiruygulamasıbir-çokülkedeyapılmaktadır.Butedbirlerkapsamındaülkemizdedeörgüneğitimebulaşınengellenmesiamacıylailketaptaüçhaftaaraverilmiştir.Ancakbulaşın

14

durdurulamamasıörgüneğitiminuzaktaneğitimeçevrilmesinesebepolmuştur.Yükseköğretimkurumları eğitimlerineuzaktaneğitimledevametmekararı al-mıştır.Üniversitelerinkendibünyelerindeuzaktaneğitimsistemlerininbulunma-sındandolayıbukararlabirliktekısabirsüreiçindeörgüneğitimdekitümdersle-rinuzaktaneğitimsistemineaktarılmasınısağlamıştır.Ancakşimdiyekadarteo-rikderslerdekullanılanuzaktaneğitimmodelinde,laboratuvarortamındaolmasıgerekenuygulamalıderslerinilkkezdenenmesindendolayızorluklaryaşanmıştır(49).Gerekteorikgerekseuygulamalıderslerdekullanılangörüntülemeteknik-lerineaitgörseller,canlıderslerleanlatılananatomikpreparatlargörüntününek-randaikiboyutluolarakincelenmesiyledezavantajoluşturmaktadır.Ancakbil-gisayardestekliveritabanları,3Bmodelleröğrencininmateryalifarklıaçılardanincelemesinedeolanaksağlamaktadır.

Ülkemizde veteriner anatomi eğitiminde kullanılan bir diğer materyal iseplastikmodellerdir.

Öğrencileröğrenmefaaliyetiesnasındagörme,duymavedokunmaduyuları-nıyoğunolarakkullanırlar.Öğrenmeperfomansıdeğerlendirildiğinde,kadavraüzerindeanlaşılmasızoranatomikyapılarınüçboyutluolaraksergilendiğiplas-tikmodellerdealgılanmasıveöğretilmesikolaylaşmaktadır.AyrıcaTürkiye’deveterinerfakültelerininsayısınınhergeçengünartmasıvebütçeninkısıtlanmasınedeniyleveterineranatomiderslerindeçoğunlukladiseksiyonyerineproseksi-yonlarkullanılmaktadır(50).Bilgisayarteknolojilerininyanısıraplastikmodelkullanımıveterineranatomieğitimialanındaetikaçıdandaönemlisayılmaktadır.Plastikmodelkullanımınıncanlıhayvankullanımınıveyakadavrakullanımınıazalttığıveeğitsellikaçısındanoldukçaetkiliolduğuvurgulanmaktadır(51).Ve-teriner anatomi eğitiminde kullanılan geleneksel yöntemlerin yerini bilgisayardestekliveritabanları,görüntülemetekniklerigibimoderneğitimaraçlarınınal-masıgerektiğini savunanBalcombe (51),hangiyönteminöğrenmeyinekadardesteklediğineodaklanmanıngerekliliğinisavunmaktadır.

Sonyıllardaplastikmodellerveçeşitligörüntülemetekniklerindenfaydala-nılmasıileanatomieğitimindeöğrencilerinmotivasyonununarttığıbildirilmek-tedir (52). Ülkemizde veteriner anatomi eğitimi için plastikmodel üretimininmaliyetaçısındanoldukçaavantajlıolabileceğibildirilmektedir (53).Gültiken,Osmanağaoğlu(54),plastikmodelkullanımınınveterineranatomieğitiminekat-kısı üzerineyaptıkları çalışmada eğitimkonusundakimodernizasyonunöğren-meetkinliğinikolaylaştırdığıbelirtmektedir.Ancakkadavralıeğitimealternatifolaraktamamenplastikmodelkullanımıkonusundakararsızlıkdikkatçekicidir.Demirkan,Akalan(55),modernteknikleringelenekselveterineranatomieğitimi-nealternatifolamayacağıancakyardımcıolabileceğinibildirmektedirler.Onuk,

15

Colak(56)iseplastikmodelgiydirmetekniğininöğrencikazanımlarıkonusundaoldukçaetkiliolduğundanbahsetmektedirler.Ancak,plastikmodellerdeanato-mikvaryasyonlarıizlemekveolasıpatolojikyapılarıgörmekmümkündeğildir.Buyönüyledeeğitimsürecindekadavrakullanımındanvazgeçilmesidoğruol-mayacaktır(54,55).Gültiken,Osmanağaoğlu(54),plastikmodellerdeyaşanılanbukarmaşayaçözümolabilecektekniğinplastinasyonolabileceğinedikkatçek-mektedir.

PlastinasyonilkdefaGunthervonHagenstarafından1977’deHeidelbergÜni-versitesiAnatomiEnstitüsü’ndegeliştirildivegeliştirilmesindenbuyana,plasti-nasyonkadavranınkorunmasıiçineniyitekniklerdenbirihalinegelmiştir(57).Plastinasyontekniği,beşeriveveterinerhekimliktebirçoktekniğingeliştirilmesiamacıylakullanılmaktadır(58).

Birçokanatomistplastineedilmişörnekleri(plastinat)kokusuzolduklarıiçinvedepolamavekullanımkolaylığısağladığıiçintercihetmektedirler (59-61).Plastineedilmişörnekleronyıldabirkontroledilmektedir.Soğutmavehavalan-dırmagibibakımlargerekmediğindendepolamamaliyetleridahadüşüktür.Bunedenleplastinasyonunkurulumaşamasındakiyüksekmaliyetiörneklerin“ka-lıcılığı”nedeniylenispetengözardıedilmektedir(59).Dokulardakisuveyağınuzaklaştırılarak, yerlerine silikon yerleştirilmesi esasına dayanan plastinasyontekniğiiletoksikolmayan,kuru,kokusuz,dayanıklıörneklereldeedilir.Bume-totlaeğitimmateryallerininyanı sıra laboratuvarlar,müzeler, sergiler içinmü-kemmelörneklerhazırlanmaktadır.Butekniğinkesitalınabilirözellikteolmasıkarışıkyapılarınanatomisininvetopografikanatomisininanlaşılabilirhalegeti-rilmesinisağlamaktadır(57,62).

Yapılançalışmalarplastinasyonileortalama3,5kgolanbirbalığınağırlığının496g’aveortalama55kgolanbütünbirinsanvücudununise18,6kg’akadarazaldığınıortayakoymaktadır(63).Plastinasyontekniğisonucueldeedilenplas-tinatlarınağırlıklarındakibudüşüşonlarınkolaylıklasınıflaravelaboratuvarlarataşınabilmelerineolanaksağlamaktadır(57,64,65).Plastinatlareğitimalanındadaoldukçabaşarılıbirverieldesisunmaktadır.Üçfarklıöğrenciuygulamagrubuüzerindeyapılanbirçalışmada,plastinatlarınöğretmeveöğrenmeyeteneğinige-liştirdiğiifadeedilmiştir.Teknikanatomi,patolojikanatomiveradyolojikcerrahieğitimigibiçokçeşitlialanlardakullanılmaktadır.Özelliklegörüntülemeteknik-lerindenmanyetik rezonans, ultrasonografi ve bilgisayarlı tomografide olduğukadarendoskopiveartroskopitekniklerindeverilerinyorumlanmasındadaeğiticiolduğuortayakonmaktadır(59).

Temporalbölgeanatomisindeformalinletespitedilenörneklerdearteriacaro-tisinternagibiyumuşakvecanalissemicircularis,cochlaegibikemikdokuların

16

ayrımızorolurkenrenkliepoksilerinenjekteedildiğiplastinatlardabuayrımnetbirşekildeyapılmaktadır.Bundandolayıtemporalkemikgibikarmaşıkyapılarıncerrahianatomisininanlaşılmasındaplastinasyonoldukçakullanışlıolmaktadır(58).

Plastinatların kuru, kokusuz ve ellenebilir olması formaldehit kullanımınınazaltılmasınayönelikalternatifsağlamaktadır.Ayrıcaçoksayıdaplastinatınaynıandasunulabilirolmasıvekesitalınabilirolmasıbüyükbiravantajdır.Özelliklebeyindokusundanhazırlananörneklerdesubstantiagriseavesubstantiaalba’nınayrımınınnetolmasıbeyindokusugibianlaşılmasızoryapılarınincelenmesinimümkünkılmaktadır.Bilgisayarlıtomografivemanyetikrezonansgörüntüleri-ninikiboyutluyapısı,plastinizeörnekteüçboyutluolarakincelenebilmektedir(57,64,65).

Ülkemizdeplastinasyontekniğimemelilervesürüngenlergibiçokçeşitlihay-van türlerine uygulanmaktadır (66-69). Plastinasyon teknikerinden görsel veriaçısındanenetkileyicisisilikonplastinasyonuolmaktadırveplastinasyonteknik-leriiçerisindeensıkkullanılanıdır.Butekniğinyağdanarındırmaişlemiatlansabileoldukçabaşarılısonuçlarverdiğigörülmektedir.Ayrıcameslekigelişimeği-timlerine,lisansvelisansüstüeğitimleregüzelörneklersunmaktadır.Eldeedilenplastinatlarcerrahigirişimlerdemodelolarakkullanılabilmeözelliğindedir(67).

Plastinatlarındoğaldokugörünümlerindeolması,normalanatomikpozisyon-larınıkorumasıveyaklaşıkolarakağırlıklarının%60’ınıkaybetmesi,onlarınsı-nıfortamındataşınabileceközellikteolmasınısağlamaktadır.Ayrıcaplastineör-neklereuygulanandeplastinasyonsonrasıdokularhistolojikyapılarınıbelirlibirölçektekorumaktadırlar.Plastinasyon/deplastinasyonyöntemleriningeliştirilme-siyleplastinatlarıngelecekte,gerekeğitimmateryaliamacıyla,gerekseendemiktürlerinhemsergilenmesihemdeakademikolarakincelenmesiamacıylakullanı-lacağıöngörülmektedir(69).

Rönesans’tangünümüzekadarveteriner anatomieğitimindeosteolojikpre-paratlar ve kadavralar, öğrenci uygulamaderslerinde sıklıkla kullanılmaktadır.Ancakgelişenteknolojiveimkanlardahilindedünyadaolduğukadarülkemizdedeveterineranatomieğitimindeyardımcıunsurolarakgörüntülemeteknikleri,üçboyutlumodellemeler,üçboyutlumaketler,plastikmodellerveplastinatlarkul-lanılmaktadır.Veterineranatomieğitimininmodernizasyonuamacıylakullanılanvegeliştirilenbuteknolojilereğitiminkalitesineolumluyöndeetkietmektedo-layısıylagelecekteetkinöğrenciler/hekimleryetiştirilmesikonusundayardımcıolacaktır.

17

Kaynaklar1. ErkN.VeterinerTababetiTarihineKısaBirBakış.2. Anonim.https://dspace.ankara.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12575

/57093/8126.pdf?sequence=1&isAllowed=yErişimtarihi:08.10.2020.3. BahadırA,YıldızH.VeterinerAnatomiHareketSistemiveİçorganlar.3

ed.Bursa,Türkiye:EzgiKitabevi;2010.4. DursunN.VeterinerAnatomiI-II-III.MedisanYayınevi:Ankara;2002.5. DyceK,SackW,WensingC.VeterinerAnatomiKonuAnlatımıveAtlas.

In:HazıroğluR,ÇakırA,editors.KöpekveKedideThorax.4ed.Anka-ra.:GüneşKitabevleri;2018.

6. FoxCH,JohnsonFB,WhitingJ,RollerPP.Formaldehydefixation.Jour-nalofHistochemistry&Cytochemistry.1985;33(8):845-53.

7. TangX,BaiY,DuongA,SmithMT,LiL,ZhangL.Formaldehyde inChina:production,consumption,exposurelevels,andhealtheffects.En-vironmentinternational.2009;35(8):1210-24.

8. OlsenJH,JensenSP,HinkM,FaurboK,BreumNO,JensenOM.Occu-pationalformaldehydeexposureandincreasednasalcancerriskinman.InternationalJournalofCancer.1984;34(5):639-44.

9. SurudaA, Schulte P, Boeniger M, Hayes RB, Livingston GK, Steen-landK,etal.Cytogeneticeffectsofformaldehydeexposureinstudentsofmortuaryscience.CancerEpidemiologyandPreventionBiomarkers.1993;2(5):453-60.

10.ReingruberH,PontelLB.Formaldehydemetabolismand its impactonhumanhealth.Currentopinionintoxicology.2018;9:28-34.

11. Dorokhov YL, Sheshukova EV, Bialik TE, Komarova TV. Humanendogenous formaldehyde as an anticancer metabolite: its oxidati-on downregulationmay be a means of improving therapy. BioEssays.2018;40(12):1800136.

12.KatsnelsonBA,DegtyarevaTD,PrivalovaLI,MinigaliyevaIA,Slyshki-naTV,RyzhovVV,etal.Attenuationofsubchronicformaldehydeinhala-tiontoxicitywithoraladministrationofglutamate,glycineandmethioni-ne.Toxicologyletters.2013;220(2):181-6.

13. LiuQ-p,ZhouD-x,LvM-q,GeP,LiY-x,WangS-j.Formaldehydein-halationtriggersautophagyinratlungtissues.Toxicologyandindustrialhealth.2018;34(12):834-41.

14.ChengJ,ZhangL,TangY,LiZ.The toxicityofcontinuous long-termlow-dose formaldehyde inhalation in mice. Immunopharmacology andimmunotoxicology.2016;38(6):495-501.

18

15.AfrinM,AminT,KarimR,IslamM.EffectsofformaldehydeintoxicationonliverofSwissalbinomice.IOSRJAgriVetSci.2016;9:76-81.

16.LanQ,SmithMT,TangX,GuoW,VermeulenR,JiZ,etal.Chromoso-me-wideaneuploidystudyofculturedcirculatingmyeloidprogenitorcel-lsfromworkersoccupationallyexposedtoformaldehyde.Carcinogene-sis.2015;36(1):160-7.

17.MurtaGL,CamposKKD,BandeiraACB,DinizMF,dePaulaCostaG,CostaDC,etal.Oxidativeeffectsonlunginflammatoryresponseinratsexposedtodifferentconcentrationsofformaldehyde.EnvironmentalPol-lution.2016;211:206-13.

18.LimaLF,MurtaGL,BandeiraACB,NardeliCR,LimaWG,BezerraFS.Short-termexposuretoformaldehydepromotesoxidativedamageandinf-lammationinthetracheaanddiaphragmmuscleofadultrats.AnnalsofAnatomy-AnatomischerAnzeiger.2015;202:45-51.

19. IARCA.Areviewofhumancarcinogens:Chemicalagentsandrelatedoccupations.IARCmonographsontheevaluationofcarcinogenicriskstohumans.2012;100:111-44.

20.ColemanR.Reducingthelevelsofformaldehydeexposureingrossana-tomylaboratories.TheAnatomicalRecord.1995;243(4):531-3.

21.BaltaJY,CroninM,CryanJF,O’mahonySM.Humanpreservationtech-niquesinanatomy:A21stcenturymedicaleducationperspective.ClinicalAnatomy.2015;28(6):725-34.

22.WhiteheadMC, SavoiaMC. Evaluation ofmethods to reduce formal-dehydelevelsofcadaversinthedissectionlaboratory.ClinicalAnatomy.2008;21(1):75-81.

23.HammerN,LöfflerS,FejaC,SandrockM,SchmidtW,BechmannI,etal.Ethanol‐glycerinfixationwiththymolconservation:Apotentialalternati-vetoformaldehydeandphenolembalming.Anatomicalscienceseducati-on.2012;5(4):225-33.

24. FrikerJ,ZeilerE,McDanielB.Fromformalintosalt.Developmentandintroductiononasalt-basedpreservingsolutionformacroscopicanato-mic specimens. Tierärztliche Praxis Ausgabe K: Kleintiere/Heimtiere.2007;35(04):243-8.

25.EAEVE.Staying inTouch.2010[1:[Available from:http://www.eaeve.org/publications/newsletter.html.

26. SilvaR,MateraJ,RibeiroA.Newalternativemethodstoteachsurgicaltechniquesforveterinarymedicinestudentsdespitetheabsenceoflivinganimals. Is that an academic paradox?Anatomia,Histologia, Embryo-

19

logia.2007;36(3):220-4.27.HayashiS,NaitoM,KawataS,QuN,HatayamaN,HiraiS,etal.History

andfutureofhumancadaverpreservationforsurgicaltraining:fromfor-malintosaturatedsaltsolutionmethod.Anatomicalscienceinternational.2016;91(1):1-7.

28. JanczykP,WeignerJ,Luebke-BeckerA,KaessmeyerS,PlendlJ.Nitritepicklingsaltasanalternativetoformaldehydeforembalminginveteri-naryanatomy—Astudybasedonhisto-andmicrobiologicalanalyses.An-nalsofAnatomy-AnatomischerAnzeiger.2011;193(1):71-5.

29.LombarderoM,YlleraM,Costa‐e‐SilvaA,OliveiraM,FerreiraP.Satura-tedsaltsolution:afurthersteptoaformaldehyde‐freeembalmingmethodforveterinarygrossanatomy.JournalofAnatomy.2017;231(2):309-17.

30.KahramanS.Ratlardaossamembri thoracici’ninbilgisayarlı tomografigörüntülerininüçboyutlumodellenmesi:SelçukÜniversitesiSağlıkBi-limleriEnstitüsü;2012.

31. PijanowskiG,KnellerS,OliverN.https://vetmed.illinois.edu/imaging_anatomy/index.htmlerişimtarihi:05.11.20202019.

32.AsyalıF.ManyetikRezonansGörüntüleme.YükseklisansTezi,Osman-gaziÜniversitesi,Eskişehir.2006.

33. CodnerE,LurusA,MillerJ,GavinP,GallinaA,BarbeeD.Comparisonofcomputed tomographywith radiographyasanoninvasivediagnostictechniqueforchronicnasaldiseaseindogs.JournaloftheAmericanVete-rinaryMedicalAssociation.1993;202(7):1106-10.

34.KochE,RyanC,LeitchM,DelPieroF,BoyleA.Magnetic resonanceimagingofasolid,multilobularameloblastomainthemandibleofapony.EquineVeterinaryEducation.2014;26(11):599-604.

35.DzięciołM,PodgórskiP,StańczykE,SzumnyA,WoszczyłoM,Piec-zewskaB,etal.MRIFeaturesoftheVomeronasalOrganinDogs(CanisFamiliaris).FrontiersinVeterinaryScience.2020;7:159.

36.ErkalTÖY,KılıçS.BaşBölgesiGörüntülüTanıYöntemleri.TurkiyeKli-nikleriVeterinarySciences-Surgery-SpecialTopics.2019;5(2):6-11.

37.DemiraslanY,DayanM,ErtilavK,AkbulutY,ÖzkadifS,ÖzgelÖ.Com-putedtomographyimagingofcavumnasiandsinusparanasalesinthetujsheep.DicleÜniversitesiVeterinerFakültesiDergisi.2020;13(1):1-8.

38.TürkKayaS,Arıcanİ.VeterinerAnatomi’deBilgisayarDestekliİllüst-rasyon Uygulamaları. Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi.2014;33(1-2):49-55.

39.HullCW,inventorApparatusforproductionofthree-dimensionalobjects

20

bytereolithography1986.40.Bak D. Rapid prototyping or rapid production? 3D printing processes

moveindustrytowardsthelatter.AssemblyAutomation.2003.41.LeukersB,GülkanH,IrsenSH,MilzS,TilleC,SchiekerM,etal.Hyd-

roxyapatite scaffolds forbone tissue engineeringmadeby3Dprinting.JournalofMaterialsScience:MaterialsinMedicine.2005;16(12):1121-4.

42.MironovV,BolandT,TruskT,ForgacsG,MarkwaldRR.Organprin-ting:computer-aidedjet-based3Dtissueengineering.TrendsinBiotech-nology.2003;21(4):157-61.

43. JennyN,SinghPD.Methodsofidentificationinforensicdentistry:Are-view.PyrexJournalofMedicineandMedicalSciences.2017;4(4):21-8.

44. JonesJA.Thevalueandpotentialofforensicmodels.StevensonUniver-sityForensicsJournal.2017;8(7):58-65.

45.CotteleerM,HoldowskyJ,MahtoM.The3Dopportunityprimer:Thebasicsofadditivemanufacturing.Retreivedfromhttp://d2mtr37y39tpbu cloudfrontnet/wp-content/uploads/2014/03/DUP_718-Additive-Manufa-cturing-Overview_MASTER1pdf.2013.

46.GrossBC,ErkalJL,LockwoodSY,ChenC,SpenceDM.Evaluationof3Dprintinganditspotentialimpactonbiotechnologyandthechemicalsciences.ACSPublications;2014.

47.BakıcıC,AkgünRO,ÇağdaşO.Theapplicabilityandefficiencyof3di-mensionalprintingmodelsofhyoidboneincomparativeveterinaryana-tomyeducation.VeterinerHekimlerDerneğiDergisi.2019;90(2):71-5.

48.ÜnA,OtoÇ,EkimO,editors.VeterinerOsteolojide3BBaskıileAtPar-makİskeletModelininKullanımı.2nciUluslararasıve11inciUlusalVe-terinerAnatomiKongresi2019;Girne,Cyprus(KKTC).

49.KahramanME.COVID-19SalgınınınUygulamalıDerslereEtkisiveBuDerslerinUzaktanEğitimleYürütülmesi:TemelTasarımDersiÖrneği.MedeniyetSanatDergisi.2020;6(1):44-56.

50.GültikenM.Plastikmodelkullanımıveterineranatomieğitimindealter-natifolabilirmi.AnimalHealth,ProdandHyg.2012;1:53-8.

51.Balcombe J.Dissection:The scientific case for alternatives. Journal ofAppliedAnimalWelfareScience.2001;4(2):117-26.

52.McLachlanJC,BlighJ,BradleyP,SearleJ.Teachinganatomywithoutcadavers.Medicaleducation.2004;38(4):418-24.

53. OnukB,ÇolakA.RuminantÖnBacağındaAnatomikModellerinOluştu-rulması.AtatürkÜniversitesiVeterinerBilimleriDergisi.2019;14(1):38-44.

54.GültikenM,OsmanağaoğluŞ,KalkanM,OnukB,DemirciB,AtalarK.

21

Veterineranatomieğitimindeanatomikmodelkullanımınındidaktiket-kinliği. . UlusalVeterinerAnatomi Kongresi;Antalya,Türkiye. http://www.anatomikongre.selcuk.edu.tr/kongreozetkitap.pdf2011.p.11-2.

55.Demirkan AÇ, Akalan MA, Özdemir V, Akosman MS, Türkmenoğluİ. Investigating theeffectsofveterinarymedicine students’ learningbyusingtherealskeletonmodelsonanatomytheoricalandpracticallessons.KocatepeVeterinerDergisi.2016;9(4):266-72.

56.OnukB,ColakA,ArslanS,SizerS,KabakM.TheEffectsofclaymo-delingandplasticmodeldressingtechniquesonveterinaryanatomytrai-ning.KafkasÜniversitesiVeterinerFakültesiDergisi.2019;25(4):545-51.

57.VonHagensG,TiedemannK,KrizW.Thecurrentpotentialofplastinati-on.Anatomyandembryology.1987;175(4):411-21.

58.MaetaM,UnoK,SaitoR.Thepotentialofaplastinationspecimenfortemporalbonesurgery.AurisNasusLarynx.2003;30(4):413-6.

59.LatorreRM,García-SanzMP,MorenoM,HernándezF,GilF,LópezO,etal.Howusefulisplastinationinlearninganatomy?JournalofVeterinaryMedicalEducation.2007;34(2):172-6.

60. JonesDG,WhitakerMI.EngagingwithplastinationandtheBodyWorldsphenomenon:Aculturalandintellectualchallengeforanatomists.Clini-calanatomy.2009;22(6):770-6.

61. FruhstorferBH,PalmerJ,BrydgesS,AbrahamsPH.Theuseofplastina-tedprosectionsfor teachinganatomy—theviewofmedicalstudentsonthevalueofthislearningresource.ClinicalAnatomy.2011;24(2):246-52.

62.WeigleinAH.Preservationandplastination.ClinicalAnatomy:TheOffi-cialJournaloftheAmericanAssociationofClinicalAnatomistsandtheBritishAssociationofClinicalAnatomists.2002;15(6):445-.

63. Steinke H, Rabi S, Saito T, Sawutti A, Miyaki T, Itoh M, et al. Li-ght-weight plastination. Annals of Anatomy-Anatomischer Anzeiger.2008;190(5):428-31.

64.HenryR.Using plastinated specimens in teaching veterinary anatomy.Anatomia,Histologia,Embryologia.2005;34:17-.

65. İkizİ,YıldızB.Plastinasyonuneğitimdekiyeri.VeterinerCerrahiDergisi.1999;5(3-4):35-9.

66.EkimO,TunalıS,HazıroğluRM,AyvalıM.Evcilmemelihayvanlardaböbreklerinsoğukortamtekniğiilesilikonplastinasyonu.VeterinerHe-kimlerDerneğiDergisi.2014;85(2):1-11.

67.EkimO,İnsalB,BakıcıC,HazıroğluRM,AkgünRO.Yılanlardasoğukortamtekniğiiletümvücutsilikonplastinasyonu.DicleÜniversitesiVe-

22

terinerFakültesiDergisi.2014(1):1-14.68.EkimO,HazıroğluRM,InsalB,BakiciC,AkgünRO,TunaliS.Amodi-

fiedS10Bsiliconeplastinationmethodforpreparationandpreservationofscaledreptilespecimens.2017.

69.BaygeldiSB,GüzelBC,ŞekerU.Plastinasyon/deplastinasyonuygulan-mışkoyunkalbindedokumorfolojisininışıkmikroskobikyöndenince-lenmesi.DicleÜniversitesiVeterinerFakültesiDergisi.2020;13(1):52-5.

23

● Bölüm-2●

GIDA KAYNAKLI BAKTERİLERDE ÇOĞUNLUK ALGILAMASI

(Quorum Sensing)

Dr. Öğr. Üyesi A. Ezgi TELLİ1

1SelçukÜniversitesi,VeterinerFakültesi,BesinHijyeniveTeknolojisiA.D.,ezgiyilmaz@selcuk.edu.tr

25

1. GİRİŞMikrobiyolojialanındaendikkatçekicigelişmelerdenbiridebakteriyelhüc-

relerinbirbiriyleiletişimegeçebilmesininkeşfidir.Bakterilerdehücrelerarasıile-tişimsayesindeoldukçafazlasayıdareaksiyonorganizeedilmektedir.Bakteriyelpatojeniteyidüzenleyensüreçte“Quorumsensing,QS”,bakterilerarasındaileti-şimisağlayanvevirülansfaktörlerinidüzenleyenkimyasalsinyalizasyonsiste-midir.BakterilerdeçevreselkoşullarındeğişimineQStarafındankontroledilengenekspresyonusayesindeadapteolunmaktadır(LiveTian2012,Gopuveark2018).Hücre-hücreiletişimi,otoindükleyiciolarakadlandırılansinyalmolekül-lerine yanıt olarak oluşturulan hücresel bir yanıttan oluşmaktadır. Söz konususinyalmolekülleribakteriyelgelişiminerkenevrelerindebazaldüzeydeüretilirvesalgılanır.Bakteriyelpopulasyonunbellibirdüzeyegelmesiyleisedahayük-sekbirkonsantrasyonaulaşarak‘quorumseviyesi’olaraknitelendirilenbirdüze-yeerişirler.BuseviyedenitibarenQStarafındanregüleedilengenekspresyonuveekspresyonsonucuoluşanfenotipiketkiler,herhangibirdışetkidenbağımsızolarakmeydanagelmektevebuetkiyeotoindüksiyonadıverilmektedir (Czaj-kowskiveJafra2009).QS,virülansregülasyonu,genetikmateryalvekonjugatifplazmidlerin transferi, sporlanma, biyofilm formasyonu, antimikrobiyal peptidsentezi,simbiyozgibiçoksayıdabakteriyeldavranışfaaliyetindekoordinasyonusağlamaktadır(Smithveark2004).

QSilkolarakdenizbiyologlarınınVibrio fischeri’ninbellibirçoğunluğaulaş-tığındaışımaözelliğikazanmasıilefarkedilerektanımlanmıştır.Pseudomonas aeruginosa, Candida albicans, Escherichia coli, Stapylococcus aureus, Entero-bacter, Yersinia, Klebsiella, Vibrio gibipekçokpatojentüriçin,bakterisavun-masıamaçlıbenzerniteliktemoleküllertanımlanmıştır(Ağalar2011,RutherfordveBassler2012).Sinyalmoleküllerinin algılanması, bakterininbulunduğuor-tamdadüşükveyayüksekmiktardakipopulasyonyoğunluğunuayırtedebilmesi-nimümkünkılmaktavebusayedeortamdahücresayısındakideğişikliğecevapolarakgenekspresyonununpopulasyondüzeyindekontrolüsağlanmaktadır.Baş-kabirdeyimleQS,birbakteripopulasyonundagenekspresyonunun,bütünbirpopülasyonungenekspresyonudikkatealınarakkoordinelibirşekildegerçekleş-mesinivekontroledilmesinisağlayanbiriletişimmekanizmasıdır(Schauderveark2001).

BakteriyelQS,ikifarklısinyalgrubutarafındanoluşturulmaktadır.BunlardanbirincisiGram(+)bakterilerdekipeptidtürevleri,diğeriisegenellikleGram(-)bakterilerdebulunanlipidtürevisinyalmolekülleridir.

26

2. Quorum Sensing MekanizmasıBakterilerdeQS sinyallerinin algılanması ve hedef gen ekspresyonunu dü-

zenleyen yanıtında tanımlanan iki önemli mekanizma bulunmaktadır. Bunlar-danbirincisiacylhomoserinelactone(AHL)ilişkiliQSsistemidir.Diğersistemise“autoinducingpeptide(AIP)”olarakadlandırılanStaphylococcus aureusgibibazıbakterilertarafındanüretilenvemembrane-associated2-componentrespon-seregulatorysystem-membranilişkili2komponentliyanıtdüzenleyicisistemtarafındantespitedilenbirsistemdir(Dongveark2005).BununyanısıraVibrio harveyigibibazıbakterilerhemGram(+)hemdeGram(-)bakterilerinkullan-dığıalgılamasistemlerinikullanabilmektedir.BusistemdeQSsinyalibirsitozo-liktranskripsiyonfaktörütarafındantespitedilmektedir.AHLilişkiliQSmeka-nizmasındabakterilerinAHLmolekülüsenteziS-adenosylmethionine(SAM)veacylzincirlerikullanılarakgerçekleştirilmekteveyağasidibiyosentezinebenzerşekildegerçekleşmektedir(Schaeferveark1996).BakteriyoğunluğunundüşükolduğuortamlardaherbirbakterihücresindebazalseviyedebirAHLsinyalüre-timisözkonusudur.KısazincirliAHLsinyalleribakteriyemembranboyuncapa-sifolarakdiffüzeolurveortamdabirikir(Dongveark2005).UzunzincirliAHLsinyallerinintaşınmasındaiseaktifbirtransportsistemigerekmektedir.Bakteri-yelpopulasyonunartışıylaAHLsinyallerininkonsantrasyonueşikbirdeğereula-şaraksinyalbirikimiveilgilireseptörlertarafındanalgılanmaaşamasınageçilir.SinyalyanıtıRproteininiiçermektedir.Rproteini,transkripsiyonelregülatörlerinLuxRgrubunadahilolup,LuxIproteinleritarafındansentezlenenAHL’lerinsen-tezindereseptörolarakgörevyapmaktadır.BirdimerolanR-AHLkompleksi,QSregulonundabulunangenlerinquorumilişkilipromoterlerinpalindromicsekans-larınabağlanırveAHLüretimiveQSalgılamadakidiğergenlerinekspresyonunuarttırır(Schusterveark2004).BuradanyolaçıkılarakR-AHLkompleksininoto-indüksiyonveQSregulonlarınınkontrolündensorumluolduğusöylenebilmekte-dir.Bununyanısıra,bazıbakterilerdebulunanAHL-degredasyonenzimivecog-natedüzenleyicitranskripsiyonfaktörlerisinyalbozulmasınanedenolmaktadır.Agrobacterium tumefaciensvePseudomonas aeruginosa (Huangveark2003)gibibazıpatojenlerdetanımlananbudegredasyonenzimlerinin,QSilişkiligenekspresyonunuengellediğibelirtilmektedir(Zhangveark2004).

Membranilişkili2komponentliyanıtdüzenleyicisistemisehemGram(-)hemdeGram(+)bakterilerdebulunanbirsistemdir(WatersveBassler2005).Busis-temdeisesinyaliletimihücrelerarasınabirABCtransportervasıtasıileaktarılmak-tadır.Birikensinyallerise2-komponentlisensörlervasıtasıylaalgılanarakQSregu-lonununekspresyonunudüzenler.AIPkaynaklıQSmekanizmasındasinyaldüzeyi-ninazalmasıylailgilitanımlananbirfaktörbulunmamaktadır(Novickveark2003).

27

3. Quorum-Sensing SinyalleriHücre-hücresinyalsistemleri4gruptaincelenmektedir.BunlardanikisiOto-

indükleyiciI(AutuinducerI,AI-1)veAI-3sistemleriGram(-)bakterilerdebu-lunurken,Gram(+)bakterilerotoindükleyicipeptid(AIP)denilenüçüncütipbirsinyalsisteminikullanmaktadır.Busistemlergenellikletüriçiiletişimdebulun-maktadır.DördüncüsistemolarakAI-2,Gram(+)veGram(-)bakterilerdebu-lunmaktadır(Schauderveark2004).Bahsedilensistemlerintümüotoindükleyi-cininbakteritarafındanüretilipsalıverilmesiyleaktiveolmaktadır.Kimyasalola-rakfarklıolanbuotoindükleyicilerinalgılanmasıvegenekspresyonuüzerindekietkilerihersistemdekendineözgüdür.

4. Gıdalarda bozulma etkeni bakterilerde QSBozulmaetkenibakterilerinQSmekanizmalarınıkullanmalarıileilgiliözel-

liklesonyıllardaoldukçafazlasayıdaaraştırmabulunmaktadır.AI-1,AI-2gibiçeşitlisinyalbileşenlerininet,süt,sebzegibifarklıgıdalardatespitedilmesidebudurumunkanıtıolarakgörülebilir(Bruhnveark2004;Liuveark2006;Pintoveark2007).

Et ve sütte bozulma etkeni olarak karşımıza çıkanPseudomonas spp. gibiGram (-) bakterilerin ekstraselüler proteinaz, lipaz, lesitinaz ve glikozidazlar;Bacillusspp.gibiGram(+)bakterilertarafındanüretilenfosfolipazlarınözelliklesütvesütürünlerindebozulmareaksiyonlarındaetkilikomponentlerolduğuifadeedilmektedir(Stepaniakveark2004).Örneğin;Serratia proteamaculans’dahüc-redışılipolitikveproteolitikenzimlerinüretimi,AHLbazlıQSsystemiiledü-zenlenmektedir.Christensenveark(2003)tarafındanyapılanbiraraştırmadapas-törizesütesprlgeniinaktiveedilerekinokuleedilenS. proteamaculanssuşununodasıcaklığında18saatlikbirinkübasyonsonrasındabozulmayayolaçmadığı,bakterinindirektolarakinokuleedildiğigruptaisebozulmareaksiyonugözlem-lendiğiifadeedilmiştir.Benzerçalışmalarda(Whitfieldveark2000,Pintoveark2007)psikrotrofikbozulmaetkenlerindenPseudomonasspp.,Serratiaspp.,En-terobacterspp.,veH. alvei’ninhemçiğhemdepastörizesütvesütürünlerindeAHLilişkiliQSmekanizmasıylabozulmadansorumluolduğuraporedilmiştir.Etveetürünlerindedebenzerçalışmalarbulunmaktadır.Jayveark(2003)buzdo-labıkoşullarındaaerobikolarakdepolananetürünlerindeveüzerlerindeoluşanyapışkantabakadaQSilişkilibirbozulmatespitettikleriniilerisürmüşlerdir.Etürünlerindegerçekleştirilenbaşkabirçalışmada(Liuveark2006)aerobikola-rakmuhafazaedilensığırvetavukkıymalarındaC4-HSL,3-oxo-C6-HSL,C6-HSLveC12-HSLgibiAHLsinyallerininEnterobacteriaceae(103-104CFU/g)vePseudomonadaceae(108-109CFU/g)tarafındanüretildiğitespitedilmiştir.

28

Ravnveark(2003)vakumpaketlietürünlerindeEnterobacteriaceaefamilyasın-daHafnia alveiveSerratiaspp.’ninAHLüretimindebaskınözellikteolduklarını,Pseudomonasspp.’deiseAHLmoleküllerinintespitedilebilirbirdüzeydeolma-dığınıifadeetmişlerdir.DenizürünlerindegerçekleştirilenbenzerbirçalışmadaH. alvei,S. liquefaciens,P. fluorescensvePseudomonas putidatarafındanüreti-len3-oxo-C6-HSL,C6-HSLC8-HSLveC12-HSLiçerikliAHLmolekülleriningökkuşağıalabalıklarındaproteolitikaktivitevebozulmadansorumluolduğutes-pitedilmiştir(Christensenveark2003).Zhuveark(2016)sarışarlatanbalığındabozulmaetkeniShewanella baltica’dabulunanikiadetsiklikdipeptidiQSsinyalmolekülüolaraktanımlamışlardır.

Gıdamatrikslerindebulunanbazıbileşenler,sözkonususinyalmoleküllerin-de inhibisyonanedenolabilmektedir.Soniveark(2008)sığıretikaynaklıyağasitlerininAI-2aktivitesindekısmiyadatamölçüdebirinhibisyonanedenoldu-ğunuifadeetmişlerdir.BununyanısıraConnell(2010),QS’insayıolarakdüşükfakattürçeşitliliğiolarakyüksekolanortamlardaregüleedildiğini,bununyanısırapopulasyonbüyüklüğüveortamdabulunandiğerbileşenlerindebelirleyicifaktörlerolduğunuilerisürmüştür.

Bakteriyeliletişim,oto-indükleyiciolarakadlandırılanküçüksinyalmolekül-lerininüretimiilesağlanmaktadır.BumoleküllerarasındaenönemlilerindenbirideGram(-)bakterilerdebulunanN-Acylhomoserinelactone(AHL)’dir.AHL,LuxIoto-indükleyicihomologlarıtarafındansentezlenmekteLuxRreseptörpro-teininebağlanmaktaveböylelikleP. aeruginosa’davirülansfaktörüretiminieks-preseetmektedir.Quorumsensingsinyalmoleküllerininsinyalmekanizmalarınınregüleedilmesiilebozulmayadaenfeksiyonetkenlerininvirülansgenekspres-yonuengellenebilmektedir.

4.1. Gıda Endüstrisinde Biyofilm ve QS ilişkisiBazıbakteriler,polisakkaritler,proteinler, fosfolipidler, teikoikasit,nükleik

asitvediğerpolimeriksubstanslardanoluşanekstraselülerpolimerikmaddeler(extracelularpolimericsubstances,EPS)üretirler.EPSbiositlere,kurutmaya,an-tibiyotiklerevetoksinlerekarşıkorumasağlar(Bhunia2008).

WatnickveKolter(2000),birçoktürdenbakteritarafındanüretilenbiyofil-mi,bakterilerinseçiciolarakyerleştikleri,yenibakterilerinyerleşmesinisınırla-dıkları,ekzopolisakkaritlerleenerjidepolayarakvekendileriiçinyararlıgenlerihorizontalolaraktransferettiklerimikrobiyalbirşehrebenzetmişlerdir.Biyofilmformasyonu,inertgıdaprosesleriveyamedikalekipmanlardaolduğugibikonakorganizmadokularındadabakteriyelkolonizasyonukolaylaştırır(Bhunia2008).İçmesularındakibiyofilminenterikpatojenleriçinidealbirgelişmeortamıoldu-

29

ğuvebupatojenlerarasındabazıMycobacterium türleri ve Helicobacter pylo-ri’nindebulunduğubildirilmiştir(WatnickveKolter2000).

Ekzopolisakkaritlereekolarak,diğerproteinlerindebiyofilmformasyonundakritikroloynadıklarıgözlemlenmiştir.Biyofilmilişkiliprotein(Biyofilm-associ-atedprotein,Bap)grubundayeralanproteinler,S. aureus,S. epidermidis,E. fae-calis,SalmonellaTyphimurium,E. coliveStreptococcus pyogenes’tebulunurvebiyofilmformasyonunakatılırlar(Bhunia2008).

MahveO’Toole(2001),oksijenliortamdaetkinolanantibiyotiklerinetkin-liğinin biyofilm tabakasının anaerob ya damikroaerofilik bölgelerinde azaldı-ğı,üstkatmandabulunanbakterileriniseantibiyotiklerdenetkilendiklerinifakatbiyofilminyinedekoruyucuetkigösterdiğiniortayakoymuşlardır.Biyofilminoluşturduğumikroçevre, oldukça heterojen bir ortamdır.Mikroorganizmalarındeğişkençevreşartlarına(örn.,besinmaddelerininyetersizliği,sıvıakışı,kuru-luk,toksikkimyasalmaddeler,UVradyasyon,pHvesıcaklıkdeğişiklikleri)karşıdayanıklıolabilmesinivekorunmasınısağlayanbiryuvaolarakkabuledilebilir.Biyofilmler,çokküçükölçektekibiryüzeydeoldukçayoğunmiktardakimikro-organizmayıbirarayatoplayabilirvebiryüzeydebulunanpatojenyoğunluğu107 hücre/cm2’yeulaşabilir.P. aeruginosa,V. choleravenontuberkülozikMycobac-terium türlerininbazılarısuyaadapteolanbiyofilmilişkili insanpatojenlerininörnekleridir(StoodleyveStoodley2004).

Biyofilm içerisindeki bakteriyel hücreler, temizlik ajanlarına ve diğer anti-mikrobiyalmaddelerekarşıdahadirençlidir.Bunedenlebuyapıdakibakterihüc-releriningıdaendüstrisindekiprosesekipmanındanuzaklaştırılmasınızorlaştır-maktadır.Ekipmanyüzeyindekibiyofilmtabakasındanbakterihücrelerivespor-larıngıdayıkontamineedebilmesinedeniylebiyofilm,dahadetaylıvekapsam-lıbirtemizliksürecigerektirdiğindenekonomikkayıplaranedenolabilmektedir(BaiveRai2011,Christensenveark2012,Skandamisveark2012).

BiyofilmformasyonundaQSmekanizmasıönemlibirroloynamaktadır.Bi-yofilminkompleksveçoktabakalıyapısıbakterilerehareketsizvekorunmalıbirortamsağlamaktadır(Oggioniveark2006).Biyofilmoluşumuçoksayıdaaşa-madanoluşanbirsüreçolup,mikrobiyalyüzeyetutunma,hücre-hücreagregas-yonuveçoğalması, ekzopolisakkaritüretimi,büyüme,olgunlaşmave sonola-rakbiyofilmdegredasyonuvebozulmasınıiçermektedir(YarwoodveSchlievert2003).Buaşamaların tümündeQSmekanizmasıönemlibir regülatör rolüoy-namaktadır.Bakteriyelpopulasyonundüzenlenmesi,olgunlaşmışbirbiyofilmdebesinvediğerihtiyaçduyulanmoleküllerinsağlanmasıyoluylametabolikaktivi-tenindüzenlenmesigibifaaliyetlerdeözellikleQSmekanizmasınınroloynadığıbelirtilmektedir.Bununlabirlikte,biyofilmiçerisindekibakterilerin,planktonik

30

formdakilere göre transkripsiyonel özelliklerinin farklılık arz ettiği ifade edil-mektedir(AsadveOpal2008).Bununyanısıra,biyofilmoluşumundahemtüriçihemdetürlerarasıiletişimileQSsinyalmolekülleriifadeedilmektedir.Birgıdaişlemeortamındaoluşanbiyofilmtabakasındaçoksayıdabakteritürübulunabil-mektedir(Habimanaveark2010).Biyofilmyapısınınoluşmasındabakteritürle-rininantimikrobiyalleryadadiğerstressfaktörlerinedirençgöstermesindetürlerarasısinerjizmönemlibiryeresahiptir.Ayrıca,tektürdenoluşanbiyofilmlerinçoktürlüolanlaragöredahaazkararlıbiryapıyasahipolduğuifadeedilmektedir(VanderVeenveAbee2011).

GıdakaynaklıbakterilerdeQSmekanizmasıvebiyofilmoluşumu ilişkisinigösterençoksayıdaçalışmabulunmaktadır(Vivasveark2008,Dourouveark2011,Renierveark2011,Giaourisveark2012,SkandamisveNychas2012,Da-zalveark2015,Venkadesaperumalveark2016a).Et,sütvebalıktanizoleedilenHafnia alvei’ninbiyofilmürettiğivebununQSilebağlantılıolduğutespitedil-miştir(Vivasveark2008,Vianaveark2009).Vibrio choleraeveSerratia lique-faciens’teisesinyalmoleküllerininekzopolisakkaritüretimini,biyofilmtabakasıiçingereklihücresel toplanmanınsağlanmasını regüleettiği ifadeedilmektedir(Dazalveark2015).Bununyanısıra,(Houdtveark2004),Quorumsinyalleriilegramnegatifbakterilerdebiyofilmoluşumuarasındabirbağlantıolmadığıfakat,biyofilm ilişkili antimikrobiyaldirençgibidiğermekanizmalarüzerindeetkisiolduğubelirtilmiştir.Burdanözetle,biyofilmformasyonundahangiaşamalardaQSmekanizmalarınınetkisiolduğununbelirlenmesiileilgilidahaileridüzeyça-lışmalaraihtiyaçduyulduğusöylenebilir.

4.2. Gıda Muhafazasında QS İnhibitörlerinin KullanımıÇoksayıdaoportünistikpatojendevebitkiorijinlipatojendevirülansfaktör-

lerindüzenlenmesindeAHLbazlıQSilişkisininkeşfiyle,AHLiletişiminiblokeedebilmeyleilgiliaraştırmalaryoğunlaşmıştır.QSinhibitörlerininbakteriyelço-ğalmayaetkietmeksizinvirülansgenlerinekspresyonunublokeedebileceğivedirençgelişiminiengelleyebileceğiöngörülmektedir.QSinhibitörleribirerAHLanaloglarıyadaAHL’yidegradeedenbileşenlerolaraktanımlanmaktadır(Dongveark2000,BaiveRai2011).QSinhibitoretkisiolduğuilerisürülenbirgrup,Avustralyakırmızıalgi (Delisea pulchra)tarafındanüretilenhalojenlenmişfura-nonlardır(Givskovveark1996).SözkonusuinhibitörünetkisireseptörproteinleyarışmacıözellikteolmasınedeniyleAHLsinyalleriniazaltmasışeklindedir(Ma-nefieldveark2002).BubileşeninP. aeruginosaveS. liquefaciens AHLilişki-livirülansfaktörlervebiyofilmformasyonununekspresyonunugerilettiğiifadeedilmiştir(Rasmussenveark2000,Hentzerveark2002).Bileşeninsitotoksitesi

31

vekimyasalolarakkararsızbirbileşenolması,doğalvetoksikolmayanalterna-tiflerineyönlendirmiştir.Vattemveark(2007),bazıfitokimyasallarınsağlıküze-rinepozitifetkilerininyanısıraantimikrobiyalveQuorumsinyalleriniinhibeedi-cietkileriolduğunuilerisürmüşlerdir.Meyve,bitkivebaharatlardaneldeedilenbiyoaktifözellikleresahipbitkiekstraktlarınınChromobacterium violaceum’daquorumsinyalleriniinhibeettiğitespitedilmiştir.EkstraktlarınE. coliO157:H7veP. aeruginosa’daQSilemoduleedildiğibilinen‘swarmingmotility’olarakadlandırılanhareketözelliğiniinhibeettiğiifadeedilmiştir.Aynıbakteriüzerin-devanilyaekstraktınındaQS’iinhibeettiğigörülmüştür.Benzerbiraraştırmadaüzümsuyundaneldeedilenfurokomarinözütünün S. Typhimurium,E. coliveP. aeruginosa’daAI-1veAI-2ilişkiliQStarafındanregüleedilenbiyofilmformas-yonunuinhibeettiğibelirtilmiştir(Girennavarveark2008).

SONUÇBakteriyelkomünitelerdeçoksayıdabiyokimyasalprosesQSyoluylaregüle

edilmektedir. Bakterileringıdalardayüzeyleretutunmayadaüremegibiözellik-lerineyönverenhücrelerarasıiletişimisağlayansinyallerintanımlanmasıözel-liklesonyıllardaönemkazanmıştır. MevcutçalışmalardanyolaçıkaraközellikledoğalkaynaklıQS inhibitörlerininbozulmaetkenibakterilerinQS iletişimininblokeedilmesiylegıdakoruyucuolarakdakullanılabilmelerivebununla ilgilistratejilergeliştirilmesininalternatifbirgıdamuhafazasıyöntemiolarakdeğer-lendirilebileceğidüşünülmektedir.

32

KAYNAKLAR1. Ağalar, C. (2011).Yabancı CisimlerdeBiyofilmGelişimi Engellenebi-

lirmi?BirMultidisiplinerAraştırmaGrubuModeli.Ankem Derg,25(2),125-129.

2. AsadS,OpalSM.2008.Bench-to-bedsidereview:quorumsensingandtheroleofcell-to-cellcommunicationduringinvasivebacterialinfection.CritCare12:236–46.

3. Bai,A. J.,&Rai,V.R. (2011).Bacterialquorumsensingand food in-dustry.Comprehensive Reviews in Food Science and Food Safety,10(3),183-193.

4. BhuniaAK.FoodborneMicrobialPathogensMechanismsandPathoge-nesis,FirstEdition,Newyork,SpringerScienceBusinessMedia,LLC,2008;93-111.

5. BruhnJB,ChristensenAB,FlodgaardLR,NielsenKF,LarsenTO,Givs-kovM,GramL.2004.Presenceofacylatedhomoserinelactones(AHLs)andAHL-producingbacteriainmeatandpotentialroleofAHLinspoila-geofmeat.ApplEnvironMicrobiol70:4293–302.

6. ChristensenAB,RiedelK,EberlL,FlodgaardLR,MolinS,GramL,Gi-vskovM.2003.Quorumsensing-directedproteinexpressioninSerratia proteamaculans B5a.Microbiology149:471–83.

7. Christensen,L.D.,VanGennip,M.,Jakobsen,T.H.,Alhede,M.,Hou-gen,H.P.,Høiby,N.,...&Givskov,M.(2012).Synergisticantibacterialefficacyofearlycombinationtreatmentwithtobramycinandquorum-sen-singinhibitorsagainstPseudomonasaeruginosainanintraperitonealfore-ign-bodyinfectionmousemodel.Journalofantimicrobialchemotherapy,67(5),1198-1206.

8. Connell JL,WesselAK, ParsekMR, EllingtonDA,WhiteleyM, She-arJB.2010.Probingprokaryoticsocialbehaviorswithbacteriallobstertraps.mBIO1:e00202–10.

9. CzajkowskiR,JafraS.2009.Quenchingofacyl-homoserinelactone-de-pendent quorum sensing by enzymatic disruption of signal molecules.ActaBiochimPol56:1–16.

10.Dazal,M.V.,Gonzales,E.,Sabino,A.K.,Salazar,R.G.,Samar,B.M.,SanJuan,M.Y.,&Castillo,A.(2015).Controllingbiofilmformationbyinhibitingthequorum-sensingactivityofPseudomonasaeruginosausingtheethanolicextractsofPipernigrum(Piperaceae)fruit,Punicagranatum(Lythraceae)pericarp,andPisumsativum(Fabaceae)seed.Int.J.Pharm.Sci.DrugRes,7,349-353.

33

11. DongYH,XuJL,LiXZ,ZhangLH.2000.AiiA,anenzymethatinactiva-testheacylhomoserinelactonequorum-sensingsignalandattenuatesthevirulenceofErwinia carotovora.ProcNatlAcadSci97:3526–31.

12.GirennavarB,CepedaML,SoniKA,VikramA,JesudhasanP,Jayapra-kashGK,PillaiSD,PatilBS.2008.Grapefruitjuiceanditsfurocouma-rininhibitsautoinducersignalingandbiofilmformationinbacteria.IntlJFoodMicrobiol125:204–8.

13. GivskovM,deNysR,ManefieldM,GramL,MaximilienR,EberlL,Mo-linS,SteinbergPD,KjellbergS.1996.Eukaryoticinterferencewithho-mo-serinelactonemediatedprokaryoticsignaling.JBacteriol178:6618–22.

14.Gonz´alezBarriosAF,ZuoR,HashimotoY,YangL,BentleyWE,WoodTK.2006.Autoinducer2controlsbiofilmformationinEscherichia coli throughanovelmotilityquorum-sensingregulator(MqsR,B3022).JBa-cteriol188:305–16.

15.Gopu,V.,Chandran,S.,&Shetty,P.H.(2018).SignificanceandApplica-tionofQuorumSensinginFoodMicrobiology.InQuorum Sensing and its Biotechnological Applications(pp.193-219).Springer,Singapore.

16.Habimana,O.,Møretrø,T.,Langsrud,S.,Vestby,L.K.,Nesse,L.L.,&Heir,E.(2010).Microecosystemsfromfeedindustrysurfaces:asurvivalandbiofilmstudyofSalmonellaversushostresidentflorastrains.BMCveterinaryresearch,6(1),48.

17.HentzerM,RiedelK,RasmussenTB,HeydornA,AndersenJB,ParsekMR,RiceSA,EberlL,MolinS,Hoibyn,KjellbergS,GivskovM.2002.InhibitionofPseudomonas aeruginosa quorumsensingbiofilmbacteriabyahalogenatedfuranonecompound.Microbiology148:87–102.

18.HuangJJ,HanJI,ZhangLH,LeadbetterJR.2003.Utilizationofacyl-ho-moserinelactonequorumsignalsforgrowthbyasoilpseudomonadandPseudomonas aeruginosa PAO1.ApplEnvironMicrobiol69:5941–9.

19. JayJM,VilaiJP,HughesME.2003.Profileandactivityofthebacterialbiotaofgroundbeefheldfromfreshnesstospoilageat5–7◦C.IntlJFoodMicrobiol81:105–11.

20.Li,Y.H.,&Tian,X.(2012).Quorumsensingandbacterialsocialinterac-tionsinbiofilms.Sensors,12(3),2519-2538.

21.LiuM,Gray JM,GriffithsMW. 2006. Occurrence of proteolytic acti-vityandN-acyl-homoserinelactonesignalsinthespoilageofaerobicallychill-storedproteinaceousrawfoods.JFoodProtect69:2729–37.

22.LiuM,Gray JM,GriffithsMW. 2006. Occurrence of proteolytic acti-

34

vityandN-acyl-homoserinelactonesignalsinthespoilageofaerobicallychill-storedproteinaceousrawfoods.JFoodProtect69:2729–37.

23.MahTF,O’TooleGA.Mechanismsofbiofilmresistancetoantimicrobialagents.TrendsMicrobiol.2001;9(1):34-9.

24.ManefieldM,RasmussenTB,HentzerM,AndersenJB,SteinbergP,Kjel-lbergS,GivskovM.2002.HalogenatedfuranonesinhibitquorumsensingthroughacceleratedLuxRturnover.Microbiology148:1119–27.

25.NovickRP.2003.Autoinductionandsignaltransductionintheregulationofstaphylococcalvirulence.MolMicrobiol48:1429–49.

26.OggioniMR,TrappettiC,KadiogluA,CassoneM, IannelliF,RicciS,AndrewPW,PozziG.2006.Switchfromplanktonictosessilelife:ama-jöreventinpneumococcalpathogenesis.MolMicrobiol61:1196–210.

27. PintoUM,deSouzaVE,MartinsML,VanettiMCD.2007.Detectionofacylatedhomoserinelactonesingram-negativeproteolyticpsychrotrop-hicbacteriaisolatedfromcooledrawmilk.FoodControl18:1322–7.

28.RasmussenTB,ManefieldM,AndersenJB,EberlL,AnthoniU,Chris-tophersenC,steinbergP,KjellebergS,GivskovM.2000.HowDelisea pulchra furanonesaffectquorumsensingandswarmingmotilityinSerra-tia liquefaciens MG1.Microbiology146:3237–44.

29.RavnL,ChristensenAB,MolinS,GivskovM,GramL.2003.Influenceoffoodpreservationparametersandassociatedmicrobiotaonproductionrate,profileandstabilityofacylatedhomoserinelactonesfromfood-deri-vedEnterobacteriaceae.IntlJFoodMicrobiol84:145–56.

30.Rutherford,S.T.,&Bassler,B.L.(2012).Bacterialquorumsensing:itsroleinvirulenceandpossibilitiesforitscontrol.ColdSpringHarborpers-pectivesinmedicine,2(11),a012427.

31. SchaeferAL,HanzelkaBL,ParsekMR,GreenbergEP.2000.Detection,purification,andstructuralelucidationoftheacylhomoserinelactonein-ducerofVibriofischeriluminescenceandotherrelatedmolecules.Met-hodsEnzymol305:288–301.

32. SchauderS,ShokatK,SuretteMG,BasslerBL.2001.TheLuxSfamilyofbacterialautoinducers:biosynthesisofanovelquorum-sensingsignalmolecule.MolMicrobiol41:463–76.

33. SchusterM,UrbanowskiML,GreenbergEP.2004.PromoterspecificityinPseudomonas aeruginosa quorumsensingrevealedbyDNAbindingofpurifiedLasR.ProcNatlAcadSciUSA101:15833–9.

34. Skandamis,P.N.,&Nychas,G.J.E.(2012).Quorumsensinginthecon-text of food microbiology. Applied and Environmental Microbiology,

35

78(16),5473-5482.35. SmithJL,FratamicoPM,NovakJS.2004.Quorumsensing:aprimerfor

foodmicrobiologists.JFoodProtect67:1053–70.36. StoodleyLH,StoodleyP.Biofilmformationanddispersalandthetrans-

missionofhumanpathogens.TrendsinMicrobiology.2004;13/1:7-10.37. SoniKA, JesudhasanP,CepedaM,WidmerK, JayaprakashaGK,Pa-

tilBS,HumeME,PillaiSD.2008.Identificationofgroundbeef-derivedfattyacidinhibitorsofautoinducer-2basedcellsignaling.JFoodProtect71:134–8.

38. StepaniakL.2004.Dairyenzymology.IntlJDairyTechnol57:153–7.39.TurovskiyY,ChikindasML.2006.Autoinducer-2bioassayisaqualitati-

ve,notquantitativemethodinfluencedbyglucose.JMicrobiolMethods66:497–503.

40. vanHoudtR,AertsenA,JansenA,QuintanaAL,MichielsCW.2004.Bi-ofilmformationandcell-to-cellsignalingingram-negativebacteriaiso-latedfromafoodprocessingenvironment.JApplMicrobiol96:177–84.

41.VanderVeen,S.,&Abee,T.(2011).MixedspeciesbiofilmsofListeriamonocytogenesandLactobacillusplantarumshowenhancedresistancetobenzalkoniumchlorideandperaceticacid. International journaloffoodmicrobiology,144(3),421-431.

42.VattemDA,MihalikK,CrixellSH,McLeanRJC.2007.Dietaryphytoc-hemicalsasquorumsensinginhibitors.Fitoterapia78:302–10.

43.Venkadesaperumal,G.,Rucha,S.,Sundar,K.,&Shetty,P.H.(2016).An-ti-quorumsensingactivityofspiceoilnanoemulsionsagainstfoodbornepathogens.LWT-FoodScienceandTechnology,66,225-231.

44.VianaES,CamposMEM,PonceAR,MantovaniHC,VanettiMCD.2009.BiofilmformationandacylhomoserinelactoneproductioninHafnia al-vei isolatedfromrawmilk.BiolRes42:427–36

45.VivasJ,PadillaD,RealF,BravoJ,GrassoV,AacostaF.2008.InfluenceofenvironmentalconditionsonbiofilmformationbyHafnia alvei strains.VetMicrobiol129:150–5.

46.WatersCM,BasslerBL.2005.Quorumsensing:cell-to-cellcommunica-tioninbacteria.AnnuRevCellDevBiol21:319–46.

47.WatnickPI,LaurianoCM,KloseKE,CroalL,KolterR.Theabsenceofaflagellumleadstoalteredcolonymorphology,biofilmdevelopmentandvirulenceinVibriocholera.MolecularMicrobiol.2002;39(2):223-35.

48.WhitfieldFB,JensenN,ShawKJ.2000.RoleofYersinia intermedia andPseudomonas putida inthedevelopmentofafruityoff-flavourinpasteu-

36

rizedmilk.JDairyRes67:561–9.49.YarwoodJM,SchlievertPM.2003.Quorumsensing inStaphylococcus

infections.JClinicInvestig112:1620–5.50.ZhangHB,WangC,ZhangLH.2004Thequormonedegradationsystem

ofAgrobacterium tumefaciens isregulatedbystarvationsignalandstressalarmone(p)ppGpp.MolMicrobiol52:1389–1401.

51.Zhu,J.,Zhao,A.,Feng,L.,&Gao,H.(2016).Quorumsensingsignalsaf-fectspoilageofrefrigeratedlargeyellowcroaker(Pseudosciaenacrocea)byShewanellabaltica. International journalof foodmicrobiology,217,146-155.

37

● Bölüm-3●

GIDA KAYNAKLI PATOJENLERDE VIABLE BUT NONCULTURABLE (VBNC)

FORM ve TESPİT YÖNTEMLERİ

Dr. Öğr. Üyesi A. Ezgi TELLİ1

1SelçukÜniversitesi,VeterinerFakültesi,BesinHijyeniveTeknolojisiA.D.,ezgiyilmaz@selcuk.edu.tr

39

GİRİŞBakterilerin çevresel şartların optimum olmadığı durumlarda canlılıklarını

sürdürebilmelerinisağlayanikitemeluykuformubulunmaktadır.Bunlardanilkicanlıfakatkültüreedilemeyen(ViableButNonculturable,VBNC),diğeriisean-tibiyotikpersisterler(AP)formolarakadlandırılmaktadır.Herikiformdaolum-suzçevreselşartlarınnedenolduğustreskoşullarınaoldukçadayanıklıfizyolojikformlarolaraktanımlanmaktadır.Bufizyolojikformlarındinamikleriniyönetenmolekülermekanizmalarailişkinaraştırmalar,VBNCveAP’ninbirbirleriyleiliş-kiliveuykusürecininbireraşamasıolabileceğinedairkanıtlarsunmaktadır(Ay-rapetyanveark2015).

VBNCform,mikroorganizmalarıncanlılığınıkoruduğufakatklasiklaboratu-varortamlarındakültüreedilemediğibiruykuformudur.Başkabirdeyişlebakte-rilerindüşüksıcaklık,besinunsurlarıyetersizliğiveyüksekozmotikbasınçgibistres faktörlerininvarlığındagerçekleştirdiğibirhayattakalmastratejisidir.Buformdakibirbakterimetabolikaktivitevevirülansproteinüretiminisürdürmek-tefakatklasikkültüredayalıyöntemlerletespitedilememektedir(Morishigeveark2015).

VBNC Formun Fenotipik Karakteristikleri İlkkezXuveark(1982)tarafındanEscherichia coliveVibrio cholerae’da

tanımlananbudormantfazdabakterihücrelerimorfolojikolarakdeğişikliğeuğ-ramaktadır.VBNCformdakibumikroorganizmalarınyeastekstrakt,nalidiksikasitgibikatkılariçerenbesiyerlerindehareketözelliklerinikazanabildikleri,ko-koidformdankıvrımlıformayenidengeçtiklerigözlemlenmiştir(OliverveKa-per2007,Suveark2013).VBNC,laboratuvarkoşullarındaoluşturulanbirdu-rumdeğildir.Aksinebuhücrelerinçevredekivarlığıenfeksiyonkaynağıniteli-ğitaşıyabilmektedir.Örneğin,Vibrioiçinoptimalolmayansıcaklıkkoşullarındadahidünyanınçeşitlibölgelerindeartanvibriozisvakalarımeydanagelmektedir(Ayrapetyanveark2014).Buözelliklerinedeniylegıdagüvenliğivehalksağlı-ğıaçısındanönemlibirendişekaynağıolarakgörülmektedir.VBNCformlailgiligünümüzekadaryapılançalışmalar100’denfazlabakteritürününbuformageçe-bildiğinifakatbunlardanbazılarınınyenidencanlandırılabildiğinibildirmektedir(Ayrapetyanveark2014).

VBNChücreleringenetikmateryallerikorunmaktadır.Budurumhücrememb-ranlarınınhasargörmemişolmasındanilerigelmektedir(CookveBolster2007).BunedenleVBNChücrelerdetranskripsiyonvemRNAüretimigibihücreselfa-aliyetler devametmektedir.VBNChücreler, kültüre edilebilir hücrelerden fiz-yolojikvemolekülerözelliklerbakımındandafarklıdır.Budeğişiklikler,hücre

40

morfolojisi,hücreduvarıvemembrankompozisyonu,metabolizma,genekspres-yonu,fizikselvekimyasaldirençözellikleri,adezyonözelliklerivevirulansileilişkilidir(Liveark2014).

Bamfordveark(2017),ampicillinuygulananE. colihücrelerindehücremor-folojisininaktifhücreleregöredahaküçük(2.3±0.2μm)vepersisterhücrele-regöredahayuvarlakgörünümlübiryapıyasahipolduklarınıifadeetmişlerdir.VBNChücrelerdekisözkonusumorfolojikdeğişim,Helicebacter pylori(Adamsveark2003),Campylobacter jejuni,E. coli(CookveBolster2007)V. cholerae (Thomasveark2002)veV. vulnificus(DayveOliver2004)gibiçoksayıdabak-teride tanımlanmıştır.Hücrelerdemeydanagelenbumorfolojikdeğişim,hücreboyutununazaltılarakyüzeyalanıhacminingenişletilmesisayesindeenerjiihti-yacınısınırlayabilmekesasınadayanmaktadır(Duveark2007).Bununyanısıra,DayveOliver(2004)V. vulnificus’unVBNCformundahücremembranındabu-lunandüşükkarbonluveunsatureyağasitlerioranındabelirgindüzeydebirartışolduğunuortayakoymuşlardır.

BakterilerinhayattakalmastratejileriarasındaenönemlisiVBNCformagir-meleriolarakkabuledilmektedir.Halatamolarakanlaşılamamışbirmekanizmaolmasınarağmenbusayedebakterilerçokçeşitliortamlardauzunsürecanlıka-labilmektedir.Budurum,metabolikaktiviteaçısındanbazaldüzeyegeçişyapa-bilmeleri, çevresel koşullar optimal düzeye eriştiğinde de yeniden reprodüktifaktivitegöstermelerisayesindegerçekleşmektedir.Bustratejikuykuformu,bak-terilerinbahsigeçençevreselkoşullarakarşıbirandaverilenbirtepkidenziyade,aşamalıbirşekildecereyanedenbirsüreçtenibarettir.

VBNC Formda Antibiyotik DirençVBNChücrelerininyüksekdozantibiyotikleri tolereetmekabiliyetiolduk-

çayakınbirzamandakeşfedilmiştir.Puveark(2016),V. vulnificus’unVBNChücrelerininsadeceantibiyotiktedavisindedeğil,aynızamandaölümcüldüzey-depH,ağırmetaller,ısı,etanol,ozmotikveiyonikstresemaruzkaldıklarındadastresdirencieğilimlerisergiledikleriniifadeetmişlerdir.Birçokaraştırma(Pasqu-aroliveark2013,Huveark2012,Nowakowskaveark2013,Bamfordveark2017)çeşitlitürlerinVBNCformlarının,çoksayıdaantibiyotiksınıfınakarşıan-tibiyotikdirençkapasitesinigöstermiştir.

VBNChücrelerincanlıkalmasıyadayenidenkültüreedilebilirolabilmesin-den kaynaklanan antibiyotik tedavi başarısızlığının klinik laboratuvarlarda ta-nımlanabilmesiçokdahazordur.Bunedenlede,VBNChücrelerininantibiyotiktedavisinitakibentekrarlayanenfeksiyonvakalarındakispesifiketkisitamolarakbelirlenememektedir.Bununlabirlikte,RiversveSteck(2001)deneyhayvanla-

41

rındaürinersistemenfeksiyonmodelinde,VBNChücrelerinantibiyotiktedavisisonrasısaptanabildiğinivetedavisonrasıkonakçıdayenidencanlandığınıortayakoymuşlardır. Benzer şekildeVibrio spp. veCampylobacter jejuni’ninVBNCformlarınınkonakçıdayenidencanlanabildiğivevirulansözelliklerinikoruduk-larıortayakonulmuştur(Baffoneveark2003,Baffoneveark2006).Liuveark(2017),E. coliO157’ninVBNCformdayüksekdüzeydetoksinüretmeyedevamettiğini belirtmişlerdir. Bu çalışmalarVBNC hücrelerinin tekrarlayan enfeksi-yonlardakipotansiyelrolünügösterenniteliktedir.

Bamfordveark(2017),zamanatlamalımikroskopiilegörüntüledikleriam-pisilinuygulanmışsabitfazdakiE. colikültürlerininpersisterhücrelerdendahafazlaVBNCiçerdiğinitespitetmişlerdir.Araştırmacılar,VBNChücrelerinölüyadaölmekteolanhücrelerdenfarklıolduğunu,antibiyotikpersisterhücrelerleisekarşılaştırılabilirbirfloresandüzeyigösteren fenotipözelliklerigösterdiklerinigözlemlemişlerdir.Bunun yanısıra, tnaC raportör suşununfloresans düzeyininpersisterveVBNCbakterilerinayırtedilmesindebirbiomarkerolarakkullanıla-bileceğiniortayakoymuşlardır.

VBNC Formun Genetik RegülatörleriVBNCformdakimikroorganizmalarınbuformageçmelerindeetkilibazıge-

netikregülasyonlarolduğubelirtilmektedir.Bakteriyeltürleregöregeliştirilenre-gülasyonmekanizmalarıdabirbirindenfarklıözelliktedir.VBNCformunmole-külerkontrolmekanizmasınınanlaşılmasıylabuformdagözlemlenenfizyolojikdeğişimlerin,tespitmetotlarınınvekontrolönlemlerinindedahaiyiaydınlatıla-cağıdüşünülmektedir(Liveark2015).VBNCileilgiliregülatörmekanizmalarıiçerenaraştırmasayısıazolmaklabirlikteRpoSveOxyRregülatörlerininVBNCformun indüklenmesinde rol oynadığı tahmin edilmektedir (Li ve ark 2015).VBNCformdakiS. aureus’tamutasyonelkatalazyadasüperoksitdismutazak-tivitesiniinhibeedengenlerinkatAvesodAgenleritarafındankodlandığıortayakonulmuştur(Masmoudiveark2010).BununyanısıraV. cholerae’daDNApoli-merazII(polB),flagellarmotorgeçişproteiniG(fliG),flagellinaltüniteproteini(flaC)vedemir(III)ABCtransporterkodlayangenlerin(VC0230)VBNCform-daekspresyonlarınınartışgösterdiğiortayakonulmuştur(Asakuraveark2007).

Yeveark(2020),E. coli’ninklorinasyonileoluşturulanVBNCformundaan-tibiyotikdirenç,stresilişkili,fimbriabenzeriadhesinproteinleriileilişkiligenle-riiçeren16adetgeninregüleedildiğinivebunlardanüçünün(ygeG,ibsD,shoB)toksiközellikteproteinlerikodlayangenlerolduğunutespitetmiştir.BunedenledebukoşullaraltındakiVBNCE. coli’ninhalapotansiyelbirpatojenolmaözel-liğinikoruduğuifadeedilmiştir.

42

VBNC Hücrelerin Tespit YöntemleriVBNChücrelerintespitindesıklıklakullanılanyöntemlercanlıhücresayısı-

nın tespitinedayanmaktadır.Buamaçlaayırıcıboyamavemikroskobik sayımençokkullanılanmetotlardandır.Bumetot,ikifarklıboyailecanlıveölühüc-relerinmembranbütünlükkarakteristiğinegöredeğişikpermeabiliteözelliklerisayesindebirbirindenayırtedilmesiprensibinedayanmaktadır(Cunninghamveark2009).

Bu amaçla kullanılan floresan boyalardan yeşil renkli SYTO9, canlı ya dahasargörmüşhücrelerepenetreolmaktadır.Propidiumiodideisekırmızıflore-sanözellikteveyalnızcazarargörmüşyadaölühücrelerepenetreolmaktadır.Busayede,hücrelerinmikroskoptakigörünümlerindehasarlıyadaölüolanlarkırmızı,kültüreedilebiliryadaVBNCformdakileriniseyeşilrenktegörülmesiileayrımyapılabilmektedir.Buyöntemdefloresanboyaların farklıkonsantras-yonlardakicanlıveölümikroorganizmakombinasyonlarınavemikroorganizmatürlerinegöreoptimizeedildiktensonrauygulanmasıgerekmektedir(Liveark2015).Benzerprensip ilecanlıveölühücrelerepenetreolabilmeözelliklerinesahipfloresanboyalarsayesindeflovsitometriyöntemiyledekantitatifölçümleryapılabilmektedir(Allegraveark2008).

Reverse Transcription Polymerase (RT-PCR) yöntemi canlı hücrelerin tes-pitinde PCR bazlı olarak kullanılan birmetotdur. RT-PCR’da canlı niteliktekihücrelertarafındangerçekleştirilentranskripsiyonungöstergesiolanmRNAeks-traksiyonusözkonusudur.Bunedenleyalnızcacanlıhücrelerintespitinisağla-maktadır.RT-PCR,pekçoktürdekibakteridecanlılıkdüzeyinintespitiamacıy-lakullanılmıştır(Sheridanveark1998,Coutardveark2007,Yeveark2012).Bununyanısıra,genekspresyonprofillerininanalizideVBNChücrelerileilgilipotansiyelfenotipbelirlenmesineyönelikuygulananyöntemlerdendir(Mengveark2015).

Hücrelerincanlılıkdüzeyininbelirlenmesiyalnızcacanlıhücrelereaitspesifikgenbölgelerinintespitiyledemümkünolabilmektedir(Liveark2015).BirdiğeryöntemiseDNaseIkorumametoduolarakadlandırılan,canlıhücremembranla-rınıngenomikDNA’yıeksojennükleazlarakarşıkoruyabilmesiesasınadayananbiryöntemdir(Pawlowskiveark2011).VBNChücrelerin,metabolikaktivitevesolunumfaaliyetlerinindevametmesiesasınadayananelektrontransportsistemibazlıp-IodonitrotetrazoliumViolet(INT)yöntemidebuamaçlakullanımalanıbulanyöntemlerdendir(Rahmanveark1994).Bumetot,INTtuzununoksijenleyarışmacıözelliğisayesindecanlıhücrelerdeoksijeninkullanılmasısonucuçözü-nemeyenformdakiformazanadönüşümününhücrelerdemikroskobikolarakayırtedilebilmesiesasınadayanmaktadır(Liveark2015).

43

Şelat Oluşturan Boyalarla (inter-calating dyes) VBNC, Ölü ve Canlı Hücrelerin Tespiti

DNAveRNAbazlarıarasındaşelatoluşturmaözelliğinesahipolançoksayıdamolekülolduğubilinmektedir.Bunlararasındakovalentolarakbağlananlarkova-lentolmayanlaragöredahaavantajlıolarakkabuledilmektedir.Kovalentbağlananmoleküllernükleikasideseçiciolarakbağlanmasağlamaktadır.Sözkonusukova-lentbağoluşumufotoaktivasyonlagerçekleşmektedir.Şelatoluşturanboyalaryal-nızcahücreduvaryadamembranbütünlüğübozulanölühücrelerdeaktivitegös-termektedir.ŞelatoluşturanboyanınkovalentbağilebağlanmasısayesindePCRvePCRbazlıdiğermolekülertekniklerdeDNAamplifikasyonugerçekleşememesisayesindecanlıhücrelerdenayrımsağlanmaktadır(Rudiveark2005).

Buözelliktekimoleküllerdenpsoralenvetürevlerinükleikasitlerefotokim-yasalolarakbağlananmaddelerdendir.Azidetürevleriisebenzerözellikleresa-hipdiğergrupmoleküllerdendir(Biebricher2015,Vladescu2007).Hixonveark(1975),azidegruplarındanethidiumbromideileilgiliilkdenemelerigerçekleş-tirmişlerdir.BoltonveKearns(1978) ise,ethidiumbromide’innükleikasitlerefotokimyasalyollakovalentolarakbağlandığını,aynızamandadainsanlenfosit-lerindeDNAtamirmekanizmasınıstimüleettiğinigözlemlemişlerdir.

DNAile şelatoluşturanboyalarDNA’nınyapısınıvemekaniközelliklerinideğiştiriciözelliğesahiptir.Buyapısaldeğişim,DNA’dakienzimatikreaksiyon-larıkarmaşıkhalegetirebilmektedir.Bukarmaşıklık,biyokimyasalolaylardais-tenmeyenbirdurumolsadaşelatoluşturanmaddelerinfonksiyongöstermesiiçingereklikabuledilmektedir(Vladescu2007,Biebricher2015).

İnterşelatörajanlardan ethidiummonoazide(EMA)’innükleikasitlerenon-ko-valentolarakbağlanmasınınyüksekdalgaboyundakiışınetkisiyle%75’ekadargerçekleşebileceğininBoltonveKearns(1978)tarafındanilkkezraporedilmesi-ninardından,EMA’nınbuözelliğisayesindenükleikasitlerinfloresanfotoaffini-teişaretleyicileriolarakkullanılabileceğiortayaçıkmıştır.

ÖlüvecanlıhücrelerinayrımındailkkezNogvaveark(2003)tarafındankul-lanılanEMAdahasonraçoksayıdabakteriyel,viral,fungalveparaziteretkendeuygulanmıştır(Rudiveark2005,Soejimaveark2011,Wangveark2012,Liuveark2012,Leifelsveark2015).

Birdiğerinterşelasyonajanıolarakpropidiummonoazide(PMA),propidiumiodide (PI)’inpenanthridinehalkasınaazidegrubununeklenmesiyleoluşanbirmoleküldür.MembranbütünlüğübozulmuşhücrelerdefotoaktivasyonileoluşanbağlanmagenomikDNAileçözünmeyenbirbileşikoluşturarakDNAbazlımo-leküleryöntemlerdenegatifreaksiyonoluşmasınıveböylelikleayrımyapılması-nısağlamaktadır(Nocker2006).

44

Şekil 1.PMAUygulananÖlüHücrelerdePCRAmplifikasyonununEngellenmesi(Nockerveark2006).

PMA,Nocker ve ark (2006) tarafından ilk kezE. coli 0157:H7, L. mono-cytogenes, Micrococcus luteus, Mycobacterium avium, Pseudomonas syringae, SalmonellaTyphimurium, Serratia marcescens, S. aureusve Streptococcus sob-rinus hücrelerindedenenmiştir.Sonyıllarda iseDNAile şelatoluşturanboya-lardan(intercalatingdyes)PMA’nıngıdakaynaklımikroorganizmalarıncanlılıktespitiamacıylakullanıldığıbirçokaraştırmabulunmaktadır(Taskinveark2010,Lovdalveark2011,Elizaquivelveark2012,Gensbergerveark2013,Banihas-hemiveark2015,TelliveDoğruer2019,DoğruerveTelli2020).

PMA’nınEMA’yagöredahayüksekseçicilikteolması,EMA’nıncanlıhüc-releredepenetreolabilmesi ile ilişkilendirilmiştir(Nockerveark2006).CanlıhücrelerdedevamedenmetabolikaktiviteiletransportpompalarıEMA’yıhücredışınailetsede,rezidüelEMAönemli bir orandaDNAkaybınanedenolabilmek-tedir.PMA’dakiazidegrubununEMA’yagöredahafazlayükünün olması sağlammembrandangeçememesiniveböylelikleDNAkaybınıengellemektedir(Nockerve ark2006).Buözellik sayesindecanlılığınıyitirmişhücrelerindahayüksekseçicilikteboyanmasıdahaniteliklibirseçicilikavantajısağlamaktadır(Nocker2006,PanveBreidt2007,Leifelsveark2015,Copinveark2020).

45

SONUÇVBNCformbakterilerincanlılıklarınıuzunsüredevamettirebilmelerinisağ-

layan bir özellik olmasıyla birlikte hayvan ve insan sağlığı için risk teşkil et-mektedir.Bunedenlemekanizmalarınıntamolarakanlaşılabilmesiiçinhücreselvemolekülerdüzeydeçalışmalarıngerçekleştirilmesivekontrolönlemlerininbuçerçevedeelealınmasıönemarzetmektedir.Bununlabirlikte,gıdamikrobiyolo-jisiaçısındandapatojennitelikteolanmikroorganizmatürlerindeVBNCformla-rınetkinvedoğrubirşekildetespitineyönelikgüvenilirmetotlarınuygulanmasıgerekmektedir.

46

KAYNAKLAR1. AdamsBL,BatesTC,OliverJD.SurvivalofHelicobacter pyloriinaNa-

nuralfreshwaterenvironment.ApplidEnvironMicrobiol.2003;69:7462-6.

2. AllegraS,BergerF,BerthelotP,GrattardF,PozzettoB,RiffardS.UseofflowcytometrytomonitorLegionellaviability.ApplEnvironMicrobiol.2008;74:24,7813-6.

3. AsakuraH,IshiwaA,ArakawaE,MakinoS,OkadaY,YamamotoS,etal.GeneexpressionprofileofVibrio choleraeinthecoldstress-inducedviablebutnon-culturablestate.EnvironMicrobiol.2007;9:869-79.

4. AyrapetyanM,WilliamsTC,OliverJD.Interspecificquorumsensingme-diatestheresuscitationofviablebutnonculturablevibrios.ApplEnvironMicrobiol.2014;80:2478-83.

5. AyrapetyanM,WilliamsTC,OliverJD.Bridgingthegapbetweenviab-lebutnonculturableandantibioticpersistentbacteria.TrendsMicrobiol.2015;23:7-13.

6. BaffoneW,CasaroliA,CitterioB,PierfeliciL,CampanaR,VittoriaE,GuaglianoneE,DonelliG.Campylobacterjejunilossofculturabilityinaqueousmicrocosmsand ability to resuscitate in amousemodel. Int JFoodMicrobiol.2006;107:83-91.

7. BaffoneW,CitterioB,VittoriaE,CasaroliA,CampanaR,FalzanoL,DonelliG..Retentionofvirulenceinviablebutnon-culturablehalophilicVibriospp.IntJFoodMicrobiol.2003;89:31-9.

8. BamfordRA,SmithA,MetzJ,GloverG,TitballRW,PagliaraS.Investi-gatingthephysiologyofviablebutnon-culturablebacteriabymicroflui-dicsandtime-lapsemicroscopy.BMCBiol.2017;15:121.

9. BanihashemiA1,VanDykeMI, Huck PM. Long-amplicon propidiummonoazide-PCRenumerationassaytodetectviableCampylobacterandSalmonella.JApplMicrobiol.2012;113:4,863-73.

10.BiebricherAS,HellerI,RoijmansRFH,HoekstraTP,PetermanEJG,Wu-iteGJL.TheimpactofDNAintercalatorsonDNAandDNA-processingenzymeselucidatedthroughforce-dependentbindingkinetics.NatCom-mun.2015;6:7304,1-12.

11. BoltonPH,KearnsDR.Spectroscopicpropertiesofethidiummonoazi-de:afluorescentphotoaffinitylabelfornucleicacids.NucleicAcidsRes.1978;5:12,4891-903.

12.CookKL,BolsterCH.SurvivalofCampylobacterjejuniandEscherichiacoli ingroundwaterduringprolonged starvationat low temperatures. J

47

ApplMicrobiol.2007;103:573-83.13. Copin,S.,Mougin,J.,Raguenet,V.,Robert‐Pillot,A.,Midelet,G.,Grard,

T.,&Bonnin‐Jusserand,M.Ethidiumandpropidiummonoazide:compa-risonofpotentialtoxicityonVibriosp.viability.LettersinAppliedMic-robiology.2020;1-6.

14.CoutardF,CrassousP,DroguetM,GobinE,ColwellRR,PommepuyM,Hervio-HeathD.RecoveryincultureofviablebutnonculturableVibrio parahaemolyticus:regrowthorresuscitation?ISMEJ.2007;1:2,111-20.

15.CunninghamE,O’ByrneC,OliverJD.EffectofweakacidsonListeria monocytogenessurvival:evidenceforaviablebutnonculturablestateinresponsetolowPh.FoodCont.2009;20:12,1141-44.

16.Doğruer,Y.,&Telli,A.E.(2020).DeterminationofVibrioparahaemol-yticusinseafoodsusingdirectplatecounting,quantitativeloop-mediatedisothermalamplificationandpropidiummonoazide-qLAMP.Ankara Üni-versitesi Veteriner Fakültesi Dergisi.

17.DuM,ChenJ,ZhangX,LiA,LiY,WangY,RetentionofvirulenceinaviablebutnonculturableEdwardsiella tardaisolate.ApplEnvironMicro-biol.2007;73:4,1349-54.

18.ElizaquivelP,SánchezG,SelmaMV,AznarR.Applicationofpropidiummonoazide-qPCR toevaluate theultrasonic inactivationofEscherichia coliO157:H7infresh-cutvegetablewashwater.FoodMicrobiol.2012;30:1,316-20.

19.GensbergerET,SessitschA,KosticT.Propidiummonoazide–quantitativepolymerasechainreactionforviableEscherichia coliandPseudomonas aeruginosadetectionfromabundantbackgroundmicroflora.AnalBioc-hem.2013;441:1,69-72.

20.HixonSC,WhiteJrWE,YieldingKL.SelectivecovalentbindingofanethidiumanalogtomitochondrialDNAwithproductionofpetitemutantsinyeastbyphotoaffinitylabelling.JMolBiol.1975;92:2,319-29.

21.HuY,CoatesA.2012.Nonmultiplyingbacteriaareprofoundlytoleranttoantibiotics,p99–119.InCoatesA(ed),Handbookofexperimentalphar-macology,vol211.Springer,Berlin,Germany.

22.Leifels,M.,Jurzik,L.,Wilhelm,M.,Hamza,I.A.Useofethidiummono-azideandpropidiummonoazidetodetermineviralinfectivityuponinacti-vationbyheat,UV-exposureandchlorine.Internationaljournalofhygie-neandenvironmentalhealth.2015;218(8):686-93.

23.LiL,MendisN,TriguiH,OliverJD,FaucherSP,Theimportanceoftheviablebutnon-culturablestateinhumanbacterialpathogens.FrontMic-

48

robiol.2014;5,258.24.LiuB,HeX,ChenW,YuS,ShiC,ZhouX,ChenJ,WangD,ShiX.De-

velopmentofarealtimePCRassayforrapiddetectionofVibrio paraha-emolyticusfromseafood.ProteinCell.2012;3:3,204-12.

25.LiuJ,ZhouR,LiL,PetersBM,LiB,LinCW,ChuangTL,ChenD,ZhaoX,XiongZ,XuZ,ShirtliffME.Viablebutnon-culturablestateandtoxingeneexpressionofenterohemorrhagicEscherichia coli O157undercr-yopreservation.ResMicrobiol.2017;168:188-93.

26.LiuYH,WangCH,WuJJ,LeeGB.Rapiddetectionoflivemethicillin-re-sistantStaphylococcus aureusbyusinganintegratedmicrofluidicsystemcapableof ethidiummonoazidepre-treatment andmoleculardiagnosis.Biomicrofluidics.2012;6:3,034119.

27.LovdalT,HovdaMB,BjörkblomB,MøllerSG.Propidiummonoazidecombinedwithreal-timequantitativePCRunderestimatesheat-killedLis-teria innocua.JMicrobiolMethods.2011;85:2,164-9.

28.MasmoudiS,DenisM,MaalejS.InactivationofthegenekatAorsodAaf-fectsthetransiententryintotheviablebutnon-culturableresponseofStap-hylococcus aureus in natural seawater at low temperature.Mar PollutBull2010;60(12):2209-2214.

29.MengL,AlterT,AhoT,HuehnS,GeneexpressionprofilesofVibrio pa-rahaemolyticusintheearlystationaryphase.LettApplMicrobiol.2015;61:3,231-7.

30.NockerA,CamperAK.SelectiveRemovalofDNAfromDeadCellsofMixedBacterialCommunitiesbyUseofEthidiumMonoazide.ApplEn-vironMicrobiol.2006;72:3,1997-2004.

31. NockerA,CheungCY,CamperAK.Comparisonofpropidiummonoazi-dewithethidiummonoazidefordifferentiationoflivevs.deadbacteriabyselectiveremovalofDNAfromdeadcells.JMicrobiolMethods.2006;67,310-20.

32.NogvaHK,DromtorpSM,NissenH,RudiK.EthidiummonoazideforDNA-based differentiation of viable and dead bacteria by 5’-nucleasePCR.Biotechniques.2003;34:4,804-13.

33. NowakowskaJ,OliverJD.ResistancetoenvironmentalstressesbyVib-riovulnificusintheviablebutnonculturablestate.FEMSMicrobiolEcol.2013;84:213–22.

34.OliverJD,KaperJB,2007.Vibriospecies.In:FoodMicrobiology:Fun-damentalsandFrontiers.Eds:DoyleMP,BeuchatLR,3rded.Washing-ton:ASMPress,p.343-78.

49

35. PanY,BreidtF.EnumerationofviableListeria monocytogenescellsbyreal-timePCRwithpropidiummonoazideandethidiummonoazideinthepresenceofdeadcells.ApplEnvironMicrobiol.2007;73:24,8028-31.

36. PasquaroliS,ZandriG,VignaroliC,VuottoC,DonelliG,BiavascoF.Antibioticpressurecaninducetheviablebutnon-culturablestateinStap-hylococcusaureusgrowinginbiofilms.JAntimicrobChemother.2013;68:1812-17.

37. PawlowskiDR,MetzgerDJ,RaslawskyA,HowlettA,SiebertG,Kara-lusRJ,GarrettS,WhitehouseCA.Entryof Yersinia pestis intotheviablebutnonculturablestateinalow-temperaturetapwatermicrocosm.PLoSOne.2011;6:3,1-9.

38. PuY,ZhaoZ,LiY,ZouJ,MaQ,ZhaoY,KeY,ZhuY,ChenH,BakerMA,GeH,SunY,XieXS,BaiF.Enhancedeffluxactivityfacilitatesdrugtoleranceindormantbacterialcells.MolCell.2016;62:284-94.

39.Rahman I, ShahamatM,KirchmanPA,Russek-CohenE,ColwellRR.MethionineuptakeandcytopathogenicityofviablebutnonculturableShi-gella dysenteriaetype1.ApplEnvironMicrobiol.1994;60,3573-8.

40.RiversB,SteckTR.Viablebutnonculturableuropathogenicbacteriaarepresentinthemouseurinarytractfollowingurinarytractinfectionandan-tibiotictherapy.UrolRes.2001;29:60-66.

41.RudiK,MoenB,DromtorpSM,HolckAL.Useofethidiummonoazi-deandPCRincombinationforquantificationofviableanddeadcellsincomplexsamples.ApplEnvironMicrobiol.2005;71:2,1018-24.

42. Soejima,T., Schlitt-Dittrich, F.,&Yoshida, S. I. Polymerase chain re-action amplification length-dependent ethidium monoazide suppressi-onpowerforheat-killedcellsofEnterobacteriaceae.Analyticalbioche-mistry.2011;418(1):37-43.

43. SuCP,JneWN,WongHC.ChangesofultrastructureandstresstoleranceofVibrio parahaemolyticusuponenteringviablebutnonculturablestate.IntJFoodMicrobiol.2013;160:3,360-6.

44.TaskinB,GozenAG,DuranM.SelectivequantificationofviableEsc-herichia coli bacteria inbiosolidsbyquantitativePCRwithpropidiummonoazidemodification.ApplEnvironMicrobiol.2011;77:13,4329-35.

45.Telli,A.E.,&Doğruer,Y.DiscriminationofviableanddeadVibrio para-haemolyticussubjectedtolowtemperaturesusingPropidiumMonoazide–quantitativeloopmediatedisothermalamplification(PMA-qLAMP)andPMA-qPCR.Microbialpathogenesis.2019;132,109-116.

46.WanC,YangY,XuH,AguilarZP,LiuC,LaiW,XiongY,XuF,Wei

50

H.Developmentofapropidiummonoazidetreatmentcombinedwithlo-op-mediatedisothermalamplification(PMA-LAMP)assayforrapidde-tectionofviableListeria monocytogenes.IntJFoodSciTechnol.2012;47,2460-7.

47.WangL,ZhongQ,LiY.Ethidiummonoazide-loopmediatedisothermalamplificationforrapiddetectionofVibrio parahaemolyticusinviablebutnon-culturablestate.EnergyProcedia.2012;17,1858-63.

48.XuHS,RobertSN,SingletonFL,AttwellRW,GrimesDJ,ColwellRR.SurvivalandviabilityofnonculturableEscherichia coliandVibrio cho-leraeintheestuarineandmarineenvironment.MicrobialEcology.1982;8:4,313-23.

49.Y.Morishige,K.Fujimori,F.Amano.Useofflowcytometryforquantita-tiveanalysisofmetabolismofviablebutnon-culturable(VBNC)Salmo-nellaBiologicalandPharmaceuticalBulletin.2015;38:1255-64.

50.YeK,ZhangQ,JiangY,XuX,CaoJ,ZhouG.RapiddetectionofviableListeria monocytogenesinchilledporkbyreal-timereverse-transcriptasePCR.FoodCont.2012;25:1,117-24.

51.Ye,C.,Lin,H.,Zhang,M.,Chen,S.,&Yu,X.Characterizationandpo-tentialmechanismsofhighlyantibiotictolerantVBNCEscherichiacoliinducedbylowlevelchlorination.Scientificreports.2020;10(1):1-11.

51

● Bölüm-4●

KEDİ-KÖPEK HEKİMLERİ İÇİN DENTAL BAKIM REHBERİ

Dr. Öğr. Üyesi G. Ülke ÇALIŞKAN1

1KastamonuÜniversitesiİhsangaziMeslekYüksekOkuluVeterinerlikBölümügucaliskan@kastamonu.edu.tr

52

53

1. GirişGeçtiğimizson30yıllıksüreçteveterinerhekimliğialanındaönemlibirodak

halinegelen“VeterinerDişHekimliği”,teknolojikgelişmelereparalelolarak,sü-reklievrilmeyeveuygulanabilirliğiarttıkçadaönemkazanmayadevametmek-tedir (1).Hayvanlarda sağlık ve yaşamkalitesini arttırmak için, periyodik dişbakımlarınınyapılmasıgereklidir(2,3).Bubakımdan,dişhekimliğiprosedürleriveterinerhekimliğindeençokuygulananişlemlerdir(4).Ancakküçükhayvandişhekimliği,teknikolarakçokzorlubirdisiplinolup(5),giderekdahadauzman-lıkgerektirenbirbranşolmuştur(2).Veterinerdişhekimliği,ağızboşluğundavehattamaksillofasiyalalandakiyapılardagörülebilen,hastalıklarvebozukluklarailişkinmuayene,teşhis,konsültasyon,tedaviveprofilaktikh