Sağlık Bilimleri EnstitüMüdürleri ToplantısıKocaeli Üniversitesi 23-24 Mayıs 2012

Bilimsel Düşünce

Prof Dr Yavuz ÖZORANKTÜ Tıp Fakültesi

TDK Sözlüğü Bilim Tanımı

• Evrenin ya da olayların bir bölümünükonu olarak seçendeneysel yöntemlere ve gerçekliğe dayanarak yasalar çıkarmaya çalışan düzenli bilgi

• Genel geçerlik ve kesinlik nitelikleri gösteren yöntemli ve dizgesel bilgi

• Belli bir konuyu bilme isteğinden yola çıkan belli bir ereğe yönelen bir bilgi edinme ve yöntemli araştırma süreci

Bilimin uğraşı alanı doğa olayları

•Fiziksel – sosyolojik – psikolojik – ekonomik - kültürel vb bilgi alanları•İnsan ve çevresiyle ilgili olan her olgu bir doğa olayı•İnsanoğlu bu olguları bilmek - kendi yararına yönlendirmek için var oluşundan beri tükenmez bir tutku ve sabırla uğraşmakta

Bu süreçte çağdaş bilimin dört önemli niteliği

Çeşitlilik İlgilendiği konular çeşitlidir Süreklilik Bilimsel bilgi üretme süreci

devamlıdır Yenilik Bilime yeni bilgiler eklenir Ayıklanma Yanlış olduğu anlaşılan bilgiler

kendiliğinden ayıklanır -yerine yenisi konulur

Bilim yüzyıllar süren bilimsel bilgi üretme sürecinde kendi niteliğini - geleneklerini - standartlarınıkoymuştur

Bilimin Özellikleri

Olgusaldır Gözlenebilir olgulara dayanması

Mantıksaldır Araştırma sonuçlarının tutarlılığı

Genelleyicidir Bilim tek tek olgularla değil olgu türleriyle uğraşı

Nesneldir bireyin kişisel görüşünden (Objektif) bağımsızlılığı

Eleştiricidir

Bilimin üç değeri

1 Pratik değeri bireysel - toplumsal yaşantımıza teknolojik yararı

2 Entelektüel değeri insanın bilme isteğini tatminevreni anlama olanağı

3 Ahlaki değeri bilimsel düşünce kazandırmak Bilimsel düşünce dürüst - tarafsız olmak

karşılaşılan problemleri sabırlı - ayrıntılı - uzak görüşlübiçimde ele almak = ahlak – erdemin özellikleri

Doğrulanabilen Gözlem Buluşun Hammaddesidir

Buluş ÖrneğiBakteri - küf etkileşimi sonrasında penisilin üretimi

Alexander Fleming

• Buluş biliminin gözlemleri meraklıinsanları soru sormaya ve açıklamalar aramaya zorlar

• Bu tarz bir araştırma bilimsel yöntem olarak bilinir• Bilimsel yöntem bir sorgulama sürecidir bir seri basamaktan oluşur

Genel olarak düşünme

• Bir gerçeğe ulaşmak amacıylakavramlar - yargılar - akıl yürütmeler yaparak çaba göstererek analiz - sentez yollarını izleyen zihin çalışması

• Düşünme ruhun en karışık - yüksek çalışma alanı

http://dusundurensozler.blogspot.com/2007/10/bilim-nedir.htmlhttp://public.cumhuriyet.edu.tr/btepe/ders_notlari.htm

Bilimsel Düşünmenin Temel Elemanları

Kavramlar + yargılar + akıl yürütmeler =birleşik gayeler - uzun zincirler oluşturur

ÖrnekBir geometri teoreminin ispatında birçok yargılar ve akıl yürütmeler birbiri ardı sıra dizilerek teoremin ispatı amaçlanır

Buluş bilimi tümevarımcıakıl yürütmenin tetikleyicisi

Tümevarımcı sonuç eş zamanlı çok sayıda gözlemi özetleyen genelleme

Bütün organizmalar hücreden oluşur

Bilimsel Düşünce / Kritik Düşünce

•Aristotle•17. Yüzyıl Fransız Filozof René Descartes (1596–1650)Alman cizvit rahip Athanasius Kircher (1602–1680)•Bilimsel düşünce bilim adamları tarafından kullanılan•Kritik düşünce bazı insanlar tarafından kullanılan

http://www.muohio.edu/~schafesd/documents/intro-to-sci.htmlx

Bilimsel Düşünmenin Yapısı

Ruhsal olaylar üç kısımda görülür

1 — Düşünsel2 — Duygusal3 — Eylemsel

Düşünce - duyguların bir arada eylemlere yönelmesi hayatımızın en önemli noktalarından

Bilimsel Düşünce

Sorun > Niçin bilimsel düşünce ? Birey “ doğamız gereği “ derse de Düşüncelerimizin çoğu önyargılı-bias-distorsiyone-kısmen

vb Düşünce kalitesi-Yaşam kalitemizi-yaptıklarımızı-

oluşturduklarımız belirler Düşüncenin mükemmeliyeti sistematik olarak kazanılır

Bilimsel Düşünce

Tanım Düşünce modeli bilimsel konu-kapsam-sorun için

konunun yapısal bileşenlerini entelektüel standartlarda irdeleyerekdüşünce kalitesini arttırmak

Bilimsel Düşünce

Sonuç Yeterli birikimli bilimsel düşünce sahibi Yaşamsal bilimsel soru – sorunları

kesin ve açıkca formüle eder İlgili bilimsel veri-bilgileri toplar-yorumlar bunlara uyum

için etkin kısa fikirler üretir Karşıt kriter ve standartlarla test ederek iyi

nedenselleştirilmiş sonuçlar-çözümler geliştirir

Bilimsel Düşünce

Sonuç Bilimsel düşüncenin konverjan sistemlerinde açık

fikirli olarak bilimsel kabulleri, uygulamaları ve pratik sonuçlarını ön görür

Karmaşık bilimsel sorunların çözümü için diğerleri ile etkin iletişim sağlar

Bilimsel Düşünce

Kısaca Bilimsel düşünce kendi içinde

Yöneten Disipline eden Kaydeden

Düzelten düşüncedir

Bilimsel Düşünce

Bilimsel düşünce gereksinimleri

Etkin iletişim Sorun çözme becerisi Bilimsel geliştirme becerisi Bilimsel yetenek

Bilimsel Düşünce Elementleri

BilimselBakışAçısı

BilimselDüşünceninAmacı

BilimselSorununKonusu

Bilimselİnformasyon

Bilimselİnterpretasyon(Uyum)

BilimselKabuller

Bilimsel Tüketim

BilimselUygulamalar &Sonuçlar

ReferansPerspektifOryentasyon

AmaçObjektif

DataOlaylarGözlemlerDeneyim

SonuçlarÇözümler

TeorilerTanımlarAksiyonlarYasalarPrensiplerModeller

Grant ile desteklenme

SorunKonu

www.criticalthinking.org2003 foundation for critical thinking

Evrensel İntelektüel Standartların Sensitivitesi

Açıklık>Doğruluk > Derinlik > DeğerliKesinlik

Bilimsel Düşünce Elementer Soruları 1

Bilimsel amaç ana amacım nedir ? Bilimsel soru hangi problem için ?

ne soruyorum ? Bilimsel bilgi soruya yanıt için hangi

bilgilere gerek var ?

Bilimsel sonuç sonuca nasıl ulaşabilirim ?bilgilere uyum yolu ?

Bilimsel konsept ana konsept-teori-prensip ne ?açıklayabiliyormuyum ?

Bilimsel Düşünce Elementer Soruları 2

Kaynak nereden desteklenebilirim ?maddi destek sonuca yetermi ?

Uygulama – sonuçlar verilerin uygulaması nedir ? Bakış açısı hangi bakış açısı ile değerlendiriyorum ?

Başka bir açıdan bakılabilirmi ?

Einstein – Newton –Darwin

Bilimsel Düşüncenin Entelektüel Standartları

Açıklık Görüşünüzüayrıntılandırabiliyormusun-gerçekleştirilebilirmi ?

Doğruluk Teori sınanabilirmi-veriler kontrol edilebilirmi ?

Kesinlik Fenomen hakkında daha fazla bilgi sağlanabilirmi-mekanizma kesinleşebilirmi ?

İlişki Veriler sorunu nasıl etkiyor ?

Derinlik Bu güç bilimsel sorunu yaratan faktörler nelerdir ? Hangisini önceleyelim ?

Bakış açısı Farklı bakış açısıgerekebilirmi ?

Akılcılık Verilerin birleri ile ilişkisi nedir ?

Kayda değer oluş Ana fikir nedir ? Bilgilerin hangisi önemli ?

Başarılı Bilimsel Düşünür(İyi bilimsel düşünce alışkanlıkları ikincil doğası gibi

olmaktadır)

İleri Derecede Bilimsel Düşünür(Pratiklerini geliştirmeyi sürdürür)

Başlangıç Aşamasındaki Bilimsel Düşünür(Bilimsel düşünceyi geliştirmeye çalışır, ancak

düzenli pratikten yoksundur)

Bilimsel Düşünce Gelişimi

Uygulayan Bilimsel Düşünür(Düzenli pratik için gerekliliğin farkındadır)

Bilimsel Olmayan Düşünür(Bilimsel konularda bilimsel düşüncenin

gerekliliğinin farkında değildir, bu sebeple bilimi yalancı bilimden ayıramaz)

Zorlanan Düşünür(Bilimsel sorularla uğraşırken sıklıkla bilimsel olarak

düşünme konusunda başarısız olduğunu fark etmeye başlar)

İki Tür Bilimsel SoruBir soruna yaklaşırken, iki konuyu birbirinden ayırt etmek gerekir: Bu sorunun kesin bir

yanıtı var mı? Ya da sorunun çelişkili yanıtları var mı?

1 2

Kurulu Sistem Çelişkili Sistem

Kurulu bilimsel sistemlerin dayandığı kanıt ve nedensellik

gerekleri

Çelişkili bilimsel teori veya sistemlerin kanıt ve nedensellik

gerekleri

Henüz kanıtlamamış yanıtlarKanıtlanabilen yanıtlar

Bilimsel bilgi Bilimsel yargı nedensellik sorunları

Bilimsel düşünürler bilimsel düşüncelerini geliştirmek için bilimsel nedensellik elementleriyle entelektüel standartları rutin uygularlar

Temel Entelektüel Standartlar

AçıklıkKesinlikİlgililik

MantıksallıkGenişlik

Bilimsel Düşüncenin Bileşenleri

AmaçlarSorular

Bakış AçılarıBilgi

Bilimsel Düşüncenin Özellikleri

Entelektüel AlçakgönüllülükEntelektüel OtonomiEntelektüel İçtenlikEntelektüel Cesaret

AnlamlılıkBütünsellikAdaletlilikDerinlik

İlişkilendirmeKonseptlerSuçlamalarVarsayımlar

Entelektüel AzimMantığa Güven

Entelektüel EmpatiAdil Düşünce Yapısı

Uygulanmalıdır

Geliştirmek için

Bilimsel Makale-Araştırma-Bölüm MantığınıNasıl Analiz Edelim ? (1)

1) Makalenin amacı nedir ?.......2) Ana bilimsel sorun nedir ?.....3) Makalenin en önemli bilgisi nedir ?.4) Makalenin ana sonucu nedir ?.....5) Makaleyi anlamak için ana konsept nedir

?........

Bilimsel Makale-Araştırma-Bölüm MantığınıNasıl Analiz Edelim ? (2)

6) Yazar düşüncesinin altında yatan ana kaynak nedir ?..........

7a) Eğer bu nedenselliği ciddi olarak irdelersek ?..........

7b) Eğer bu nedenselliği değerlendiremezsek ?........

8) Makaledeki ana görüş noktası ?....

2003 Foundation for Critical Thinking

Bilimsel Kitabı Nasıl Analiz Edelim ? (1)

1) Bilimsel kitabın ana amacı ?...............2) Yazarın kitapta anahtar sorusu ?........3) Kitaptaki en önemli bilgiler ?..............4) Kitabın ana sonuçları ?.......................5) Kitabı anlamak için anahtar konsept ?..Bu konseptle yazar ne demek istiyor ?.....6) Yazar düşüncesinin altında yatan ana kaynak

?......................

Bilimsel Kitabı Nasıl Analiz Edelim ? (2)

7a) Eğer insanlar kitabı ciddiye alırsa, sonuçlar ?.............

7b) Eğer insanlar kitabı ciddiye almazsa, sonuçlar ?.............

8) Kitabın ana bakış açısı ?..........

Araştırma Değerlendirilmesi(Ekde - Araştırmanın ayrıntılı tanımı veya laboratuar prosedürü ) (1)

Araştırmanın 1) Ana amacı…………………………………..2) Test edilen hipotez………………….3) Yanıtı aranan soru…………………..4) Kontroller…………………………………..5) Arkasındaki konsept yada

teoriler………………………………………….

Araştırma Değerlendirilmesi(2)

Araştırmanın

6) Sağlanan data…………………………………7) Kaynakları…………………………………………8) Potansiyel uygulamaları…………………9) Gerisindeki ana bakış açısı………….

Araştırma Sonrası Analiz

1) Araştırma sürecinde toplanan bilgiler…2) Bilgilerden en akılcı çıkan sonuçlar…….3) En önemli uygulamalara etkisi…………..4) Gelecekte bu alanda yapılacak çalışmalara

öneriler………………………..