73

Vladimir Dimitrijevi}: SVETI SAVA I RUSI

Sveti Sava se, kao {to je poznato, zamona{io na Atosu, u manastiru Starom Rusiku, odakle je, kasnije, pre{ao u Vatoped. Predawe ka`e da mu je ruski monah, koji je do{ao na dvor wegovog oca Nemawe, pomogao u bekstvu na Sve-tu Goru. Oni koji su se bavili delom najve}eg Srbina ikad ro|enog, uo~ili su da je Sveti Sava bio vezan za rusku mona{ku tradiciju: s obzirom da je u Starom Rusiku bio veliki prepisiva~ki centar, u wemu se Nemawin sin upoznao sa raznim bogoslu`benim i drugim delima (najstariji hilandar-ski rukopisi pripadaju ruskoj redakciji). Istra`iva~i smatraju da u Zako-nopravilu (Nomokanonu) Svetog Save ima rusizama, {to je o~it znak da su mu ruski monasi pomagali u izradi ovog zna~ajnog pravnog zbornika, koji je utemeqio pravnu svest sredwovekovne srbske dr`ave. ... Ime Save Srbskog na{lo se na stranicama ruskih krm~ija, sredinom 15. veka, kao osniva~a srb-ske autokefalne Crkve i srpske dr`avnosti. ... Politi~ko iskustvo srbske dr`ave prilikom progla{ewa carstva koristili su ideolozi ruske nacio-nalne dr`ave. U liku Save Srbskog, po ruskoj dru{tvenoj misli, objediwene su dve suprotne koncepcije: priznawe i izgradwa crkvene i dr`avne neza-visnosti. @itije Save Srbskog bilo je mnogo rasprostraweno u Rusiji (L.K. Gavrju{ina obelodanila je 88 prepisa) i kori{}eno je kao ugled prilikom sastavqawa `itija ruskih svetiteqa. Na to `itije oslawalo se i prilikom rasprave o zemqoposedima. U~vr{}ivawem ideologije “Moskva Tre}i Rim” i ustanovqavawem patrijar{ije u Moskvi, zna~aj Srbije kao obrasca ruske dr`avnosti gubi aktuelnost, ali ne slabi interes za lik sv. Save. U 19. veku, obele`avawe praznika sv. Save poprima politi~ki karakter i postaje mani-festacija “bratskog saveza Rusa i Srba”. ... Pitawe autokefalije Ruske crkve, ina~e veoma slo`eno, zbog zavis-nosti od crkvene vlasti u Konstantinopoqu, u 16. veku je re{eno, izme|u os-talog, i pozivawem na presedan vezan za nastanak srbske autokefalije. ... Kao primer osniva~a autokefalne pomesne Crkve navodi se sv. Sava. Pitawe au-tokefalije Crkve bilo je povezano s pitawem nezavisnosti dr`ave i mogu}-nosti sopstvenog carstva. I tu je, po Beqakovoj i [~apovu, lik sv. Save imao svoju ulogu: wegova delatnost je, u isti mah, donela Srbima i crkvenu i dr`avnu nezavisnost od Carigrada, pri ~emu sa Majkom Crkvom nije prekinu-

SABORNIKBILTEN BEOGRADSKE SABORNE CRKVE

SVETOG ARHANGELA MIHAILA

NEDEQA,24. JANUAR 2016, GODINA 17, BR.19

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

74

to op{tewe. I odnos sv. Save prema Rimu, ~ija je sve-tovna mo} bila priznata, ali kome sv. Sava nije `eleo da duhovno pot~ini svoj narod, imala je zna~aj uzora za odnos Moskovske Rusije prema Rimu. Teodosijevo @itije Svetog Save donelo je blagot-voran uticaj na rusko mona{tvo, {to dokazuje veliki broj wegovih prepisa (skoro 90) u 16. veku. Samo car Ivan Silni imao je u svojoj biblioteci pet prepisa! Savu kao Svetog Rusija po{tuje od samih po~etaka 15. veka, kada se wegovo ime sre}e u ruskim prolozima, da bi se wegova slu`ba pro{irila u drugoj polovini ovog stole}a. @itije je bilo zna~ajno jer su u wemu obra|ivane teme bitne za Rusku Crkvu i dr`avu 15. i 16. veka: krunisawe monarha, odnos prema Rimu, po-

dizawe manastira i wihovo materijalno obezbe|ivawe. U ~uvenom sporu izme|u sledbenika sv. Josifa Volockog (“stja`ateqa”) i sv. Nila Sorskog (“nestja`ateqa”), pri ~emu su prvi smatrali da manastiri treba da imaju imovinu ne samo radi izdr`avawa monaha, nego i radi socijalne i milosrdne delatnosti, a drugi se zalagali da monasi `ive kao apsolutni nesticateqi zemnog, argument iz `ivotopisa Savinog bio je ozbiqno kori{}en. Mit-ropolit Danilo, u~enik Josifa Volockog, u polemici s nestja`ateqem Vasi-janom Patrikijevim, ukazivao je na ~iwenicu da je Sava obilno obezbe|ivao svoje manastire da bi mogli socijalno da deluju. ... U Arhangelskom sabornom hramu Kremqa, car Ivan Silni dao je da se naslikaju, pored svetaca op{teg kalendara, i wegovi vladarski preci. ... Osim ruskih vladara, tu su predstavqena i ~etvorica “stranaca”: Mihailo VIII Pa-leolog, koji je 1261. Carigrad oslobodio od Latina, kao i sv. Simeon i Sava Srbski i velikomu~enik kosovski Lazar. Time je Ivan ^etvrti pokazao da vodi poreklo od posledwih careva romejskih, Paleologa, ali i od Nemawi}a i Lazarevi}a-Brankovi}a. Zanimqivo je da je jedini svetac koji je u hramu dva puta naslikan upravo sv. Sava, koga je car o~ito iskreno po{tovao, smatraju}i da ga je Sava molitveno ~uvao od smrti pred pobesnelim silama bojarskog “me`dusobia”, dok je Ivan bio dete. ... Godine 1556, srbski monasi iz Hilan-dara opet dolaze kod cara Ivana i dobijaju od wega velike poklone u novcu, sasudima, kwigama..., kao i zavesu za Carske dveri, koju je, po predawu, vezla wegova `ena Anastasija, i gde su, pored ruskih svetaca, predstavqeni sv. Sava i Simeon. ... Pomagao je Ivan Silni i manastir Mile{evu, kome je prilo`io pokrov za }ivot sv. Save, kao i ~a{u, koja se ~uva u Muzeju SPC u Beogradu. ... U Srbskom podvorju u Moskvi podi`e se 1849. godine kapela Sve-toga Save, a onda se, sa tuma~ewima, izdaje i wegovo `itije. Ruski nau~nici posve}uju veliku pa`wu istoriji Srbske Crkve. @itija Svetih Save, Simeo-na i Stefana Prvoven~anog bivaju objavqena u Rusko-slovenskom kalendaru za 1890, i postaju primeri bratskog saveza Srba i Rusa.

(Gorwa freska sv. Save i sv. Jovana Rilskog nalazi se u Hramu Hrista Spasiteqa u Moskvi)

75

SVETITEQ ^ITAVE VASEQENE

Znaju za sv. Savu ne samo pravoslavni Bugari (me|u ko-jima se upokojio 1235. u Trnovu i bio pohrawen u car-skome hramu toga vremena), za wega znaju ne samo Jelini bra}a (me|u kojima je duhovno stasao, `ive}i na Svetoj Gori Atonskoj i grade}i gra|evinu nepropadqivu na nebesima, grade}i svetu carsku lavru, manastir Hilan-dar, i izgra|uju}i svoju du{u vrlinama kojima ga je Bog obdario i obasjao), nego i pravoslavni Rusi. [iroka i beskrajna zemqa ruska pamti i sje}a se i proslavqa sv. oca na{eg Savu. O tome postoje i svjedo~anstva. Eno, u Kremqu, kada neko ide, na}i }e tamo naslikan lik sv. Save i oca wegovog Simeona, na}i }e i hramove koji su podignuti u wegovu ~ast. Neki od wih su poru{eni u vremena bezbo`na. Odemo li u Svetu zemqu, i tamo }emo na}i spomene i tragove sv. oca na{eg Save, prosvetiteqa. Sveta lavra Save Osve}enoga je svjedo~anstvo toga. Tamo, kada se prilazi toj velikoj i svetoj lavri, koju je osvje{tao svo-jim mo{tima nebeski pokroviteq sv. Save, Sava Osve}eni, tamo je bio hram sv. Save i Simeona. U dubinama Afrike danas na}i }e se wegov hram, kao i u dalekoj Australiji, na}i }e se hramovi i manastiri koji su wemu posve}eni. ... Odemo li u daleku Ameriku, na}i }emo manastir, duhovno sredi{te pra-

voslavnih Srba i drugih pravoslavnih naroda. Na ameri~kom kontinentu, u Libertvilu, na}i }emo onaj manastir koga je podigao i utemeqio na{ zemqak, ovdje ro|en, iz bratstva Uskoko-vi}a, Mardarije, divni izdanak Crne Gore i ve-liki graditeq velike svetiwe. Tako u Sidneju, tako u Torontu, tako i u Evropi, tako i u Engleskoj, tako i u Parizu, metropoli svjetskoj, tamo }emo na}i hram sv. Save. Tako i u Wema~koj. Nema mjesta, sve do Kine, gdje se ne pomiwe ime sv. oca Save... U

svoje vrijeme, Andrija Ka~i} Mio~i}, hrvatski kwi`evnik i pjesnik, pjevao je pjesmu sv. Savi prosvetitequ. Izme|u dva rata, ~ak i u Rimu je naslikan wegov lik u rimokatoli~koj crkvi. Rimokatolici su bili svjesni veli~ine toga divnoga Bo`ijega svetiteqa i prosvetiteqa. Eno, danas, Bla`ewej{i arhiepiskop Poqske pravoslavne crkve zove se Sava. Dobio je ime po sv. Savi arhiepiskopu i prosvetitequ srpskom. Koliko je onih koji su primili we-govo sveto ime, kao {to je on primio ime sv. Save Osve}enoga, i koliko je mjesta, koja svjedo~e o wegovom prisustvu, utkanih u narodno predawe {irom Crne Gore, od Savinog Kuka, Savine Vode, Savinog Luka, Savinog manastira? Sve tako redom, nema mjesta gdje se ne spomiwe wegovo ime i gdje ne postoji neko svjedo~anstvo da je on bio tu, da je do{ao i da je posvjedo~io ime Hris-tovo. Divni Bo`iji ugodnik i divni Bo`iji svetiteq, otac na{ Sava.

Mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije

Nema dobrog dela, ve~nog dobrog dela u istoriji Srpskoga naroda da ne vodi duhovno poreklo

od Svetoga Save.Sv. Justin ]elijski

Glavni i odgovorni urednik: protojerej-stavrofor Petar Luki}. Urednik izdawa: Ivana Radovanovi}. Tel.hrama: 011/2636-684. Faks: 011/2636-566.

www.saborna-crkva.com. sabornik@saborna-crkva.com. Tir a`: 1000 primeraka.

76

U NEDEQI PO BOGOJAVQEWU PROSLAVQAMO: 24.(11) Prepodobni Teodosije Veliki; Prepodobni Mihailo25.(12) Sveta mu~enica Tatijana; Ikona Mlekopitateqnica26.(13) Sveti mu~enici Ermil i Stratonik (Odanije Bogojavqewa)27.(14) Sveti Sava, prvi Arhiepiskop srpski - Savindan28.(15) Prepodobni Pavle; Prepodobni Gavrilo Lesnovski29.(16) ^asne verige Svetog Apostola Petra; Prep. Romilo Ravani~ki30.(17) Prepodobni Antonije Veliki

U sredu, na Savindan, Sveta Liturgija po~iwe u 9:00. U nastavku, na{i mali{ani, tradicionalno, pevaju i recituju pesme Svetom Savi, a bratstvo

Saborne crkve ih, kao i uvek, daruje prazni~nim paketi}ima. Molitvama Svetoga oca na{eg Save, neka se i na{ srpski narod vrati svo-joj svetosavskoj stazi, koju je proputio i obasjao sv. Sava, kao put Istine,

Pravde, molitve, znawa o svojim korenima, precima, istoriji, veri i tradiciji, put bogopoznawa, mira, duhovnog zdravqa i qubavi.

SVETI SAVA I ZDRAVSTVOSrbi su se u Sredwem veku le~ili na savre-men na~in, pod uticajem francuske i ita-lijanske medicine. Ve} tada su postojale medicinske kwige, prevedene sa latinskog jezika, koje su se zvale “lekaru{e”. Srbi su, zna~i, ve} u 12. veku poznavali Hipokratova i Dishoridova dela, i to je, istovremeno, i po~etak na{e nau~ne medicine i farmaci-je. Sveti Sava je bio osniva~ prvih bolnica u Hilandaru 1191. godine i Studenici 1208. godine. U wegovim rukopisima nalazimo uputstva za ure|ewe bolnica i zabrane nad-rilekarstva. Po na~inu le~ewa bolesnika, na{e bolnice spadaju me|u najstarije u Evropi. Bolesni qudi su, nakon izle~ewa, odnosno zale~ewa, otpu{tani iz bolnice i dobijali otpusne liste. Nezavisno od bolnica, postojali su i hospitali, u ko-jima su bili sme{teni neizle~ivi bolesnici, siromasi i napu{tene osobe. Sveti Sava je sa putovawa po Aziji i Africi donosio razne egzoti~ne le-kove i medikamente. Srpska medicina se u sredwem veku upoznaje sa farmaci-jom, veterinom, balsamovawem le{eva, embriologijom i higijenom.

Iz monografije “Sveti Sava, princ i prosvetiteq”

Stari pisci svedo~e da su se, u nemawi}ko doba i kasnije, neretko, uo~i odlu~uju}ih bitaka, blago~estivim voj-nicima srpskim javqali sv.

Sava i Simeon, ili An|eli u wihovom obli~ju, kako jezde na kowima pred wima. U tim vremenima narodne sloge u delima pobo`nosti i rodo-

qubqa, dvojica Svetiteqa su odvra}ali ili sasvim odstra-wivali neprijateqe Srpstva.