3

Spis treści

Do Ucznia. Jak korzystać z zeszytu do przyrody 5

Dział I: CZŁOWIEK I TECHNIKA

Lekcja 1. Jak będziemy pracować na lekcjach przyrody w klasie szóstej 7

Lekcja 2. Jak poznać, że coś się porusza 10

Lekcja 3. Opisujemy zjawisko ruchu 13

Lekcja 4. Jakie siły występują w przyrodzie 17

Lekcja 5. Przyroda jest wzorem do naśladowania w technice 20

Lekcja 6. Wyznaczamy gęstość substancji 24

Lekcja 7. Poznajemy zjawisko pływania 27

Lekcja 8. Poznajemy maszyny proste 30

Lekcja 9. Co zrobić, gdy wyczerpie się bateria 32

Lekcja 10. Obliczamy koszty energii elektrycznej 34

Lekcja 11. Poznajemy działanie termistora 36

Lekcja 12. Budujemy proste przyrządy elektroniczne 38

Lekcja 13. Jakie właściwości ma światło 41

Lekcja 14. Poznajemy skutki załamania światła 43

Lekcja 15. Budujemy przyrządy optyczne 46

Lekcja 16. Właściwości dźwięku 48

Lekcja 17. Jak są utrwalane obrazy i dźwięki 52

Powtórzenie działu: CZŁOWIEK I TECHNIKA 54

Dział II: PLANETA ZIEMIA

Lekcja 18. Ziemia ma swoje miejsce w Układzie Słonecznym 57

Lekcja 19. Dlaczego wszystko spada na Ziemię 59

Lekcja 20. Poznajemy Księżyc – satelitę Ziemi 61

Lekcja 21. Bawimy się cieniem 63

Lekcja 22. Słońce jest jedyną gwiazdą Układu Słonecznego 66

Lekcja 23. Poznajemy budowę Błękitnej Planety 68

Lekcja 24. Ziemia ma właściwości magnetyczne 70

Lekcja 25. Globus jest modelem Ziemi 73

Lekcja 26. Ziemia obraca się wokół własnej osi 75

Lekcja 27. Ziemia obiega Słońce 77

Lekcja 28. Kalendarzowe pory roku w Polsce 79

Lekcja 29. Badamy właściwości metali 81

Lekcja 30. Co to są stopy metali 83

Lekcja 31. Co to znaczy, że metale korodują 86

Lekcja 32. Czy rdzewienie żelaza jest przemianą chemiczną 89

Lekcja 33. Obserwujemy różne przemiany chemiczne 91

Lekcja 34. Odróżniamy substancje proste od substancji złożonych 93

Lekcja 35. Badamy właściwości niemetali 96

Lekcja 36. Gdzie występuje węgiel w przyrodzie 98

Lekcja 37. Omawiamy występowanie substancji w przyrodzie 100

Powtórzenie działu: PLANETA ZIEMIA 102

PRACA W DOMU 104

TABELE 115

Spis treści

Zadanie Poznajemy działanie siły tarcia.a. Wykonajcie doświadczenie.

DoświadczeniePotrzebne materiały: dwa ciężkie jednakowe przedmioty, np. 2 odważniki kilogramowe, dwa ciężkie gliniane kubki, kawałek filcu, kawałek papieru ściernego.

Wykonanie:l do spodu jednego przedmiotu przyklej kawałek filcu, a do spodu drugiego kawałek papieruściernego;l połóż dwa przedmioty na dowolnej powierzchni – może być stół;l próbuj popchnąć palcem oba przedmioty po powierzchni.

Obserwacja:

Wniosek:

b. Weź jajko ugotowane na twardo. Chwyć je w dwa palce i mocno trzymaj. Następnie natrzyjskorupkę jajka oliwą i chwyć je ponownie. Napisz kiedy i dlaczego łatwiej było utrzymać jajko.

Pami´taj!

Skutki dzia∏ania si∏y zale˝à równie˝ od miejsca jej przy∏o˝enia

18

Lekcja 43

19www.wsip.pl

Moje notatki

Skutki działania siły.

Czy znasz książkę Przygody barona Münhausena – jeżeli nie, to wartoprzeczytać. Baron opowiadał przyjaciołom, że pewnego razu ciągnąc się ręką za własnewłosy, wyciągnął się z bagna i uratował życie. Jak sądzisz, czy to jest możliwe?l Spróbuj podnieść się z krzesła ciągnąc samego siebie, np. za uszy. l A teraz oprzyj ręce o siedzenie krzesła i mocno na nie naciskaj (nogi oderwij od podłogi). Co się dzieje teraz?

Lekcja 4

Lp. Zestaw Czy mo˝na poruszyç klocek przez:pchanie ciàgni´cie skr´canie

1 Klocekz nieprzyklejo-nym patykiem

2 Klocek z przyklejo-nym patykiem

3 Klocek obwiàzany nitkà

4 Klocek obwiàzany grubym sznurkiem

Masa lepiąca

Nitka

Gruby sznurek

Temat: BUDUJEMY PRZYRZĄDY OPTYCZNE

Zadanie Budujemy kalejdoskop.Trzy prostokątne lusterka sklej taśmą tak, jak to widać na rysunku. Jeżeli nie masz lusterek, możeszzrobić je z folii aluminiowej. Trzy prostokątne kawałki folii przyklej na trzy sztywne tekturki,otrzymasz potrzebne lusterka. Do pustego przezroczystego pudełka, np. od kasety magnetofonowej,wsyp kolorowe papierki, koraliki, kryształki itp. Konstrukcję z lusterek postaw na pudełkui obserwuj otrzymane obrazy.

Zadanie Budujemy lupę. a. Przygotuj: płaski klucz typu Yale lub sztywną blaszkę z wywierconym otworem o średnicyok. 4 mm, masę lepiącą, pudełko od zapałek, pipetę lub słomkę. Masą lepiącą przylep klucz do pudełka od zapałek tak, jak to widać na rysunku. Pipetą lubsłomką zawieś w otworku kroplę wody. Uważaj, aby woda nie dostała się poza otwór, gdyżzdeformuje to kształt wodnej soczewki. Możesz teraz oglądać różne drobne przedmioty.

b. Odpowiedz na pytania w Moich notatkach.

Zadanie Rozwiązujemy zagadkę. Spójrz na rysunek w Moich notatkach. Obserwator widzi kwiat, mimo że na drodze promienistoi gruba, nieprzezroczysta książka. Korzystając z nabytych na lekcjach wiadomości,wyjaśnij, jak to jest możliwe. Naszkicuj proponowane przez ciebie rozwiązanie zagadki.

Lekcja 15

46

1

Paski lustrzanej foliinaklejone na tekturę Przezroczyste pudełko wypełnione kolorowymi

koralikami i papierkami

Oko

Taśmaklejąca

3 cm

12cm

Kropla wody

Oko

2

3

Moje notatki

Jakie zjawisko optyczne jest wykorzystywane w kalejdoskopie?

Jakie zjawisko optyczne zachodzi podczas przechodzenia światła przez soczewkę?

Jak wygląda obraz oglądanego przez lupę przedmiotu?

Rozwiązanie zagadki:

Dzięki czemu obserwator widzi kwiat?

47www.wsip.pl

Lekcja 15

Temat: WŁAŚCIWOŚCI DŹWIĘKU

Zadanie Sprawdzamy, że dźwięk to drgania.

DoświadczenieNa jeden z końców rurki o średnicy ok. 5 cm naciągnijcie kawałek cienkiej gumy, np. z balonika. Do gumy przyklejcie kawałek lusterka lub aluminiowej folii. Do drugiegokońca rurki włóżcie kawałek kartki zwiniętej w ścięty stożek, tak jak pokazano na rysunku. Na lusterko skierujcie światło latarki lub wskaźnika laserowego tak, by odbite światło padałona ekran. Do otwartego końca rurki zagrajcie na instrumencie lub krzyczcie, wydobywająctony o różnej wysokości.

Obserwujcie plamkę światła na ekranie. Jak dźwięk wpływa na obraz plamki światła? Czy istotne są: wysokość dźwięku i jego natężenie?

Obserwacje:

Lekcja 16

48

1

Papierowy stożek – tuba

Ekran

Cienkaguma

Kawałeklustra

Latarka

Zadanie Badamy odbicie dźwięku.

DoświadczenieDwa arkusze kartonu zwińcie w rulony –rury. Tykający budzik lub cicho grająceradio i kartonowe rury ustawcie przyścianie, tak jak to pokazano na rysunku. Niech ktoś przystawi ucho do rury Bi tak ją ustawia, aż usłyszy bardzowyraźnie tykanie budzika. Zmierzciewtedy kątomierzem kąt, pod jakim pada,i kąt, pod jakim odbija się dźwięk.

Obserwacja:

l Kąt padania dźwięku

l Kąt odbicia dźwięku

Wniosek:

Zadanie Badamy, jak powietrze przewodzi dźwięk.a. Do końców plastikowego węża dowolnej długości (od kilku do kilkunastu metrów)wetknijcie dwa lejki. W ten sposób zbudujecie powietrzny telefon –wykonajcie doświadczenie.

Doświadczeniel Ułóżcie wąż w linii prostej. Jeden uczeń niech przyłoży ucho do jednego lejka, a drugi niechmówi do drugiego lejka kolejno: szeptem, normalnie, głośno. Niech spróbuje także powiedziećcoś do kolegi bez telefonu. Czy równie dobrze można zrozumieć kolegę mówiącego szeptemprzez powietrzny telefon, jak i bez niego?

49www.wsip.pl

Lekcja 162

Powierzchniaodbijająca

Rura A

Lejek Plastikowy wąż Lejek

Kąt padania Kąt odbicia

Rura B

Prosta prostopadłado powierzchni odbijającej

3

Temat: ZIEMIA MA WŁAŚCIWOŚCI MAGNETYCZNE

Zadanie Badamy wpływ różnych substancji na działanie magnesu.

DoświadczenieMały magnes, wymontowany np. z zatrzasku magnetycznego, niepotrzebnego głośnika lub wieszaka magnetycznego, umieśćcie na powierzchni kartki. Do spodu tej kartkiprzystawcie duży magnes. Zapisz obserwacje i wniosek.

Obserwacje:

Wniosek:

DoświadczenieMiędzy magnesami umieszczajcie kolejno płytki: szklaną, z tworzywa sztucznego, drewnianą,aluminiową, miedzianą, żelazną i z innych substancji. Czy magnesy oddziałują na siebie?Zapiszcie swoje obserwacje, wpisując w tabeli + lub – .

Obserwacja:

Wniosek:

Zadanie Sprawdzamy działanie magnesuna odległość.

DoświadczenieZbudujcie prosty siłomierz. Gumkę lub sprężynkęprzyczepcie jednym końcem do statywu.Do wolnego końca gumki przymocujcie małymagnes. Od dołu zbliżajcie do tego magnesu dużymagnes. Czy siła przyciągania magnesów zależyod odległości między nimi?

70

Lekcja 24

1

2

P∏ytki zumieszczone szklana tworzywa drewniana aluminiowa miedziana ˝elaznami´dzy sztucznegomagnesami

Wystàpienie oddzia∏ywania mi´dzy magnesami

N

S

Cienka gumka

Mały magnes

Duży magnessztabkowy

Obserwacje:

Wniosek:

Zadanie Modelowe przedstawienie pola magnetycznego Ziemi.a. Wykonajcie doświadczenie.

DoświadczenieNa dużym kartonie ustawcie dwa magnesy sztabkowe, a na nich połóżcie plastikową płytkę, tak jak topokazano na rysunku. Jest to model polamagnetycznego Ziemi.

Między magnesami, w różnychmiejscach, umieszczajcieigłę magnetyczną. Za każdymrazem rysujcie ołówkiemprzedłużenia kierunkówwedług wskazań igłymagnetycznej.

b. Odpowiedz na pytania:l Czy narysowane linie mają punkt wspólny?

l Gdzie znajduje się ten punkt?

l Który biegun magnesu znajduje się w tym punkcie?

Zadanie Sprawdzamy, jaki wpływ mają złoża rud żelaza na magnetyzm ziemski.Ziemia zachowuje się jak wielki magnes. W niektórych jej punktach znajdują się złoża rudżelaza, które działają jak dodatkowe magnesy. Wykonajcie doświadczenie.

DoświadczenieW modelu pola magnetycznego Ziemi, pod spodem kartki, umieśćcie mały magnesi zobaczcie, czy ma on wpływ na wskazania igły magnetycznej. Umieszczajcie dodatkowymagnes w różnych miejscach kartki i obserwujcie zachowanie się igły magnetycznej.Spostrzeżenia zanotujcie w Moich notatkach.

71www.wsip.pl

Lekcja 24

3

4

Plastikowa płytka

Imię i nazwisko – klasa Data

KARTA PRACY nr 6

Temat: BUDUJEMY URZĄDZENIE DO KOPIOWANIA RYSUNKÓW

1. Na stole ustaw w pionie szklaną lub plastikową szybę. Rysunek, który chcesz przerysować,połóż przed szybą. Ustaw lampkę tak, by oświetlała rysunek, a nie szybę. Kartkę, na którejchcesz skopiować rysunek, umieść za szybą.

2. Patrząc przez szybę, zobaczysz na kartce za szybą odbicie rysunku – wystarczy je dokładnie obrysować. Wyjaśnienie: Część światła odbitego od rysunku odbija się od szyby i trafia do oka. Z tego powodu odnosi się wrażenie, że obraz znajduje się po drugiej stronie szyby na powierzchni kartki.

3. Czy odrysowany rysunek jest identyczny z oryginałem?

4. Stosując przyrząd do kopiowania, przerysuj dowolny rysunek z podręcznika.

110

Praca w domu

Imię i nazwisko – klasa Data

KARTA PRACY nr 7

Temat: BADAMY PRZECHODZENIE ŚWIATŁA PRZEZ SOCZEWKĘ

1. Płaską soczewkę dwuwypukłą umieść na czystej kartce papieru. Jeżeli nie masz takiejsoczewki, zrób ją z dwóch prostokątnych kawałków grubej, ale giętkiej folii plastikowej(np. z kawałków sztywnej okładki lub z dwóch cienkich linijek). Prostokąty postaw (na folii)pionowo na dłuższym boku naprzeciwko siebie, wyginając łukowato i uzyskując w ten sposóbkształt soczewki (krótsze boki prostokątów połącz taśmą klejącą). Miejsce styku dłuższychprostokątów z folią uszczelnij plasteliną lub masą lepiącą. Do środka nalej czystej wody;

2. Reflektor latarki zakryj tekturką z pionowym przecięciem pośrodku. Dzięki tej szczelinieuzyskasz wąskie źródło światła. Możesz użyć także wskaźnika laserowego, jednak wyłączniew obecności dorosłych i z zachowaniem szczególnej ostrożności. Przesuwaj źródło światłatak, jak to jest pokazane na rysunku. Zaznacz na kartce ołówkiem ślad biegu promieni.

111www.wsip.pl

Praca w domu

Paski przezroczystej folii

Masa lepiąca

Taśma klejąca

Źródło światła

TekturkaWidok z góry

Woda

Soczewka