Rynek Detalicznego Handlu Spożywczego

7/25/2019 Rynek Detalicznego Handlu Spożywczego

http://slidepdf.com/reader/full/rynek-detalicznego-handlu-spozywczego 1/43

FUNDACJA R EPUBLIKAŃSKA

ul. Nowy Świat 41, 00-042 Warszawatel./fax: +48 22 891 07 37, tel.: +48 512 435 471, www.fundacjarepublikanska.org

1

NIP: 952-207-86-26, REGON: 142075516, KRS: 0000340559nr konta bankowego: Alior Bank 84 2490 0005 0000 4520 9156 1754

Rynek detalicznego handlu spożywczego

w Polsce

Autor:

Rafał Mamot

Przy współpracy:

Marek Wróbel

Marcin Izdebski

Partner:

Polska Izba Handlu

Warszawa, 20016





2


Spis treści

1. Abstrakt ....................................................................................................................................................3

Wstęp ...........................................................................................................................................................6

2. Rynek handlu detalicznego w Polsce .......................................................................................................8

2.1. Kanał tradycyjny - rynek sklepów niezależnych ............................................................................ 12

2.2. Kanał nowoczesny - rynek sieciowych sklepów convenience ....................................................... 13

2.3. Kanał nowoczesny - rynek supermarketów .................................................................................. 14

2.4. Kanał nowoczesny - rynek dyskontów .......................................................................................... 15

2.5. Kanał nowoczesny - rynek hipermarketów ................................................................................... 16

2.6. Kanał nowoczesny – e-commerce................................................................................................. 17

2.7. Kanał franczyzowy i hurtowy ........................................................................................................ 17

3. Zmiany na rynku handlu detalicznego .................................................................................................. 20

3.1. Procesy konsolidacyjne ................................................................................................................. 21

3.2. Zmiany zachowań konsumentów ................................................................................................. 22

4. Zagrożenia dla gospodarki Polski ze względu na zmiany w handlu ...................................................... 25

5. Proponowane rozwiązania podatkowe ................................................................................................ 28

5.1. Podatek od sieci handlowych w innych krajach............................................................................ 29

5.2. Przegląd pojawiających się propozycji konstrukcji podatku ......................................................... 30

5.3. Opinie ekspertów i dostępne raporty ........................................................................................... 33

6. Efekt ekonomiczny i społeczny propozycji podatkowych ..................................................................... 36

6.1. Podatek od powierzchni ............................................................................................................... 39

6.2. Podatek od obrotu ........................................................................................................................ 40

7. Podsumowanie ..................................................................................................................................... 41





3


1. Abstrakt

Polski rynek dystrybucji detalicznej to ponad 700 miliardów zł, z tego blisko 200 mld zł to rynekspożywczej dystrybucji detalicznej – segmentu w którym działają największe pod względem

sprzedaży podmioty

Rynek dystrybucji spożywczej w większej części opanowany jest przez tzw. kanał nowoczesny

(dyskonty, hipermarkety, supermarkety), przy od wielu lat konsekwentnie malejącym udziale

sklepów niezależnych – tzw. kanał tradycyjny

W kanale nowoczesnym największą siłą są wielkie zagraniczne sieci dyskontów

Kanał tradycyjny jest marginalizowany od wielu lat, liczba sklepów niezależnych spada o kilka

tysięcy każdego roku

Obecnie główną i na razie najbardziej skuteczną formą obrony małych sklepów niezależnych przed

konkurencją wielkich sieci handlowych, jest łączenie się w formie grup partnerskich lub

zakupowych – nazywanych czasami sieciami franczyzowymi. Rynek hurtowy i rozwijane przez

niego koncepty sklepów partnerskich są często już nieodłączną całością. Związane jest to ze

wspieraniem najważniejszej grupy klientów hurtowni, jakimi są sklepy niezależne. Lepsza

koordynacja działań marketingowych i logistycznych w ramach takich grup pozwala na dalsza

poprawę efektywności łańcucha dostaw do sklepów małego formatu

Sieć franczyzowa to model biznesu opartego na generowaniu większości przychodów i zysków dla

franczyzodawców na bazie opłat franczyzowych uzależnionych od obrotu realizowanego przez

franczyzobiorców. W odróżnieniu od tego modelu w przypadku grup partnerskich lub

zakupowych, organizator – najczęściej hurtownia – nie pobiera opłat lub pobiera je w wysokościponiżej jednego procenta sprzedaży dając w zamian sklepom wsparcie marketingowe oraz wiele

nowoczesnych narzędzi do konkurowania z wielkimi sieciami handlowymi. Uczestnictwo w takiej

grupie daje możliwość osiągania korzyści z efektu skali (efektywna logistyka, dobre warunki

zakupu towarów, dostęp do produktów niedostępnych dla małych odbiorców, niskie jednostkowe

koszty uczestnictwa w akcjach marketingowych) będących dotychczas dostępnych wyłącznie dla

wielkich sieci, przy jednoczesnej możliwości zachowania niezależności przez przedsiębiorcę

Wielość i różnorodność modeli biznesowych utrudnia ich właściwe sklasyfikowanie, pojęciem sieci

franczyzowej określane są często grupy partnerskie lub zakupowe (przedsiębiorca zachowuje

niezależność i jest dysponentem danej lokalizacji), jednocześnie tak samo określa się twarde

modele franczyzowe (ograniczona niezależność, a często i przejęcie lokalizacji sklepu przez sieć)czy nawet sieci sklepów oddanych w ajencję pracownikom (całość sklepu jest własnością sieci,

która może prawie dowolnie dobierać sobie i wymieniać ajentów). Najbardziej racjonalnym i

transparentnym kryterium podziału tych modeli jest podział ze względu na formę władzy nad

lokalizacją sklepu – jako najważniejszego kryterium przewagi konkurencyjnej a przez to szans na

przetrwanie mniejszych sklepów. Przedsiębiorca pozbawiony władzy nad daną lokalizacją staje się

mocno uzależniony od sieci, natomiast w sytuacji posiadania praw (najem lub własność) do danej





4


lokalizacji staje się wówczas podmiotem mogącym zależnie od swoich potrzeb zmieniać grupę lub

dołączając do innej z bardziej konkurencyjnymi warunkami współpracy

Polski rynek dystrybucji detalicznej wkracza w fazę koncentracji. Niektóre testy wskazują iż jest już bardziej skoncentrowany niż rynki wielu rozwiniętych krajów. W takich warunkach dalsza

koncentracja może grozić ograniczeniem konkurencji, a nawet w skrajnym wypadku powstaniem

oligopolu w niektórych segmentach rynku. Podatek o wyraźnej progresywności stawek może

zahamować lub istotnie spowolnić te procesy. Ponadto im bardziej spłaszczony zostanie podatek

– czyli równe procentowe opodatkowanie wszystkich podmiotów – tym większe zagrożenie

wzrostem cen

W handlu pracuje obecnie około 1,2 miliona osób. Najbardziej efektywne pod ilości

zatrudnionych osób do wielkości sprzedaży są wielkie sieci handlowe – a w szczególności

dyskonty. Przejęcie każdych 10% udziałów rynkowych przez wielkie sieci kosztem małych sklepów

to likwidacja co najmniej 50 tys. miejsc pracy (efekt netto po uwzględnieniu nowych zatrudnieńprzez wielkie sieci)

W przedstawionym obecnie przez Ministerstwo Finansów projekcie podatku, założono

progresywność podatku z dwoma progami i odpowiadającymi im stawkami oraz trzecią stawką

obowiązującą dla sprzedaży w soboty, niedziele i dni ustawowo wolne od pracy. Podatek miałby

zastosowanie dla całej sprzedaży detalicznej oprócz sprzedaży leków oraz mediów (prąd, woda,

gaz ziemny) realizowanej w punktach stacjonarnych jak i zagranicznych. Podmioty o sprzedaży do

1,5 mln zł miesięcznie byłyby zwolnione z podatku, powyżej tego progu aż do kwoty 300 mln zł

miesięcznie od poniedziałku do piątku obowiązywałaby stawka 0,7%, powyżej 300 mln zł stawka

1,3%. Sprzedaż w dni wolne i weekendy obłożona zostałaby stawką 1,9%. W projekcie ustawy

znalazły się również zapisy o objęciu podatkiem wszystkich podmiotów działających w ramach

franczyzy pod jedną marką handlową

W projekcie nie znalazły się natomiast zapisy ograniczające możliwości obejścia podatku przez

duże grupy kapitałowe. Nie skorzystano przy tym z gotowych wzorów w przepisach o identyfikacji

powiązań kapitałowych dla celów cen transferowych. Skupiono się na marce handlowej, jednak

bez precyzyjnego opisu, co może grozić lawinowym tworzeniem dziesiątek jeśli nie setek „nowych

marek” oraz dzieleniem podmiotów na mniejsze. W przypadku sieci franczyzowych, przerzucono

na poszczególnych przedsiębiorców solidarny obowiązek z tytułu zapłaty tego podatku. Ponadto

dodatkowe kalkulowanie sprzedaży w tysiącach małych sklepów partnerskich w weekendy i

agregowanie tego na poziomie sieci franczyzowej jest trudnym i kosztownym wyzwaniem. Niskie progi dla kolejnych stawek powodują postawienie w względnie gorszej sytuacji małych

podmiotów względem dużych i silnych sieci

W kontekście ostatnich propozycji, poza wymienionymi powyżej obszarami potencjalnych

nadużyć, należy zauważyć, iż taka konstrukcja podatku (niski próg wolny, mała progresywność i

ilość stawek, objęcie sieci partnerskich) odbije się negatywnie na tysiącach polskich małych

sklepów zrzeszonych w sieciach partnerskich lub grupach zakupowych. W takim wypadku małe

sklepy opodatkowane zostaną praktycznie na takim samym poziomie, jak ich wielcy sieciowi





5


konkurenci, a biorąc pod uwagę dodatkowe prace związane z dzieleniem obrotu na dni wolne i

efekt skali – małe sklepy znajdą się w gorszej pozycji niż wielkie sieci. W tym wypadku tworzenie

sieci partnerskich i grup zakupowych dających duże wsparcie marketingowe małym sklepomzostanie początkowo zahamowane a w kolejnych miesiącach i latach nastąpi likwidacja tego

formatu. Spowoduje to lawinową likwidację kolejnych małych niezależnych sklepów i

wchodzenie w powstałą lukę sieci dyskontów i sieci małych sklepów własnych przejmujących

dobre lokalizacje

W kontekście ostatnich propozycji, należy zauważyć, że: przyjęcie odpowiednio wysokiego progu

wolnego (klasyfikacja PARP małych i średnich firm wg obrotu - powyżej 45 mln zł lub 225 mln zł),

założenie większej liczby progów obrotu oraz zwiększenie różnic pomiędzy stawkami podatku,

przyjęcie faktycznego podziału na sieci partnerskie i sieci sklepów własnych lub ajencyjnych

(kryterium dysponowania lokalizacją sklepu), wszystko to może pozytywnie wpłynąć na

przywrócenie równowagi konkurencyjnej na rynku. Zminimalizuje to również ryzyko podwyżekcen oraz pozytywnie wpłynie na tysiące małych niezależnych sklepów





6


Wstęp

Rynek handlu detalicznego w Polsce jest obecnie zdominowany przez wielkie, w większości zagraniczne,

sieci handlowe. Dominującą pozycję na rynku posiadają sklepy dyskontowe oraz sieci hipermarketów isupermarketów. W tym segmencie - większych powierzchniowo sklepów - jest również kilkanaście

mniejszych polskich sieci (m.in. Stokrotka, Polomarket, Mila Piotr i Paweł, Alma, Dino) poddanych dużej

presji konkurencyjnej ze strony wielkich międzynarodowych sieci handlowych. Segment małych

powierzchniowo sklepów (tzw. „tradycyjnych”) pod względem ilościowym to głównie sklepy niezależne

oraz zrzeszone w sieciach partnerskich lub franczyzowych takich jak Społem, Lewiatan, Nasz Sklep, Sieć

34, abc i inne, jednak liczba tych sklepów systematycznie się zmniejsza.

Wykres 1. Zmiany ilości sklepów niezależnych oraz wielkich sieci.

Źródło: Opracowanie własne na bazie danych GfK oraz Nielsen. Sklepy niezależne ze względu na dostępność danychzawierają również sklepy sieciowe convenience – które zyskiwały popularność w ostatnich latach – bez tej wielkości spadkiilości sklepów byłyby jeszcze większe. Sklepy wielkich sieci to hipermarkety, dyskonty oraz zagraniczne supermarkety – brak

porównywalnych danych dla polskich supermarketów.

Segment sklepów małoformatowych wciąż pozostaje głównym kanałem dystrybucji żywności w Polsce, a

przez to wywiera istotną presję konkurencyjną na sieci dyskontów i hipermarketów, powstrzymując je od

podnoszenia cen. Jednakże sklepy małoformatowe, działając samodzielnie na rynku skazane są w

zdecydowanej większości na dalszą marginalizację i powolną likwidację. Na obecnym etapie rozwoju rynku

detalicznego, systemy franczyzowe lub grupy zakupowe są główną szansą na przetrwanie sklepów

małoformatowych i ich konkurowanie z wielkimi sieciami handlowymi. Progresywny podatek od sprzedaży

detalicznej może przyczynić się do wyrównania szans i poprawy konkurencyjności sklepów

małoformatowych na rynku.

0%

50%

100%

150%

200%

250%

300%

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Wielkie sieci Sklepy niezalezne





7


W debacie publicznej, od prawie roku, coraz częściej pojawia się temat podatku od sprzedaży detalicznej,

czasami nazywanego podatkiem od hipermarketów lub podatkiem od sieci handlowych. Jako konkretny

element programu politycznego pojawił się on w kampanii przed ubiegłorocznymi wyboramiparlamentarnymi komunikowany przez partię Prawo i Sprawiedliwość. Temat podatku był obecny również

w debacie w ciągu kilku ostatnich lat, wówczas jedynie jako ogólna idea mająca wspierać polskich

handlowców oraz producentów głównie spożywczych w konkurowaniu z potężnymi zagranicznymi

sieciami handlowymi.

W początkowym etapie debaty konieczność wprowadzenia podatku motywowano dużo większymi

możliwościami wielkich sieci handlowych w zaniżaniu zysków w Polsce a przez to minimalizowaniu

płaconych tutaj podatków dochodowych. Lokalne sieci oraz małe i średnie przedsiębiorstwa handlowe nie

posiadające środków finansowych i odpowiednich narzędzi byłyby w takim wypadku na dużo gorszej

pozycji wobec zagranicznych konkurentów. W dalszym etapie debaty pojawiała się również argumentacjao wspieraniu przez taki podatek drobnego niezależnego handlu, który od wielu lat jest pod ciągłą presją

wielkich sieci handlowych i systematycznie traci udziały w rynku. Pojawiały się również argumenty o

wspólnym interesie polskiego handlu z rodzimymi producentami spożywczymi, których produkty są

wycofywane z oferty wielu zagranicznych sieci handlowych, co doprowadziło do tego że dziś nawet 80%

produktów (z wyłączeniem wyrobów piekarniczych) oferowanych w handlu detalicznym jest produkowana

przez międzynarodowe koncerny. Ostatnimi kategoriami w których polscy producenci posiadają znaczącą

pozycję są wyroby mleczarskie i słodycze.

W dyskusji pojawiło się wiele głosów przeciwnych, a w mediach można było prawie wyłącznie je usłyszeć

– poza chyba jedynym lub jednym z nielicznych głosem wspierającym podatek jako narzędzie obronywielu lokalnych producentów spożywczych oraz wsparcie dla utrzymania w długim okresie wyższej

konkurencji 1 . Wielu ekonomistów stawiało odważne i zarazem bardzo ogólne tezy o wprost

proporcjonalnym przerzuceniu kosztów podatku na konsumentów, a przez to wzroście inflacji - głównie

produktów pierwszej potrzeby. Pojawiały się również głosy o przerzuceniu tego podatku na dostawców,

którzy już obecnie są poddani silnej presji ze strony wielkich sieci handlowych.

Podobne uregulowaniu w zakresie podatku od handlu detalicznego istnieją w kilku krajach europejskich.

W debacie publicznej w Polsce najczęściej przywoływano przykład Węgier, gdzie wprowadzono również

taki podatek oraz kilka innych ograniczeń i opłat głównie od wielkich sieci handlowych. Bardzo często

przywoływano cały katalog tych rozwiązań jako możliwy do wprowadzenia w Polsce, mimo iż zwolennicypodatku mówili tylko o jednym rozwiązaniu, nie wspominając przy tym o innych obciążeniach.

Po powołaniu nowego rządu w ubiegłym roku, dyskusja o podatku nabrała bardziej konkretnego wymiaru.

Pojawiły się już szczegółowe propozycje, w jakich przypadkach taki podatek byłby wymagany oraz opinie,

jak wpłynęłoby to na gospodarkę. Obecny rząd głosi osiągnięcie tym podatkiem dwóch celów. Pierwszy to

cel fiskalny – zwiększenie wpływów do budżetu państwa, drugi to wsparcie mniejszych sieci handlowych i

1 Podatek od sieci handlowych to wyższe ceny, ale większy wybór; Money.pl; 5 Styczeń 2015





8


małych niezależnych sklepów, a co za tym idzie, wpływ na funkcjonującą, zdaniem rządu, niewłaściwie

konkurencję na tym rynku. Przeciwnicy podatku, a są to najczęściej podmioty zagrożone nim, grożą

wzrostem inflacji oraz przerzuceniem kosztów na dostawców. Szczegóły konstrukcji podatku i jegowymagalności rzadko pojawiały się w debacie publicznej. Natomiast końcowy efekt wprowadzenia

podatku jest w większości pochodną jego kształtu i związanych z nim szczegółów.

W niniejszym raporcie chcielibyśmy zaprezentować obecny obraz rynku oraz przewidywania co do jego

zmian w kolejnych latach. Przedstawiliśmy również, nasze przewidywania co do negatywnych skutków dla

polskiej gospodarki w przypadku kontynuacji obecnie trwających trendów i procesów. W raporcie

zawarliśmy także ocenę pojawiających się propozycji podatku od sieci handlowych oraz przewidywania co

do końcowego efektu ekonomicznego i społecznego tego podatku. Ze względu na objętość tematu oraz

zakres obecnie pojawiających się propozycji i dyskusji, skupiliśmy się na rynku dystrybucji FMCG – głównie

spożywczej.

2. Rynek handlu detalicznego w Polsce

W 2014 roku na polskim rynku detalicznym funkcjonowało 355 tysięcy sklepów i placówek handlowych2. Z

tego ponad 108 tysięcy to sklepy spożywcze, wśród których zdecydowana większość, bo aż 102 tysiące to

sklepy o małej powierzchni (sklepy małoformatowe i specjalistyczne). Sklepy o dużej powierzchni (sklepy

wielkoformatowe,) będące prawie wyłącznie sieciami handlowymi to ponad 6 tysięcy placówek3.

Podział wg metodologii Głównego Urzędu Statystycznego, wyróżnia wg powierzchni z kategorii sklepów

wielkoformatowych: supermarkety są to sklepy o powierzchni sprzedażowej od 400 m2 do 2499 m2

prowadzące sprzedaż głównie w systemie samoobsługowym, oferujące szeroki asortyment artykułów

żywnościowych oraz artykuły nieżywnościowe częstego zakupu; hipermarkety są to sklepy o powierzchni

sprzedażowej od 2500 m2 prowadzące sprzedaż głównie w systemie samoobsługowym, oferujące bardzo

szeroki asortyment artykułów żywnościowych i nieżywnościowych częstego zakupu, zwykle z parkingiem

samochodowym.

W przypadku metodologii firmy GfK supermarkety (zagraniczne to m.in. Carrefour Market, Tesco,

Intermarche, E.Leclerc, Simply Market) to placówki o powierzchni sprzedaży 300-2499m2, hipermarkety

(m.in. Auchan, Kaufland, Carrefour, E.Leclerc, Tesco) jak w definicji GUS powyżej 2500m2; oraz nieobecne

w podziale GUS dyskonty (m.in. Biedronka, Lidl, Netto, Aldi) to placówki o powierzchni sprzedaży od

300m2 do 1000m2 o ograniczonym asortymencie sprzedaży; w formacie convenience to sklepy o

powierzchni sprzedaży do 300m24 otwarte 7 dni w tygodniu do późnych godzin wieczornych, oferujące

2 Rynek wewnętrzny w 2014; GUS; 20153 Raport Strategiczny. Dystrybucja FMCG w Polsce; GfK Polonia; Luty 20154 Raport Strategiczny. Dystrybucja FMCG w Polsce; GfK Polonia; Luty 2015





9


ograniczony asortyment sprzedaży ze szczególnie rozwiniętą w stosunku do pozostałych kategorią

alkoholi, używek, przekąsek i napoi, najczęściej w formie sieci sklepów własnych (m.in. Żabka, Carrefour

Express, Małpka, Tesco Express).

Rynek sklepów będących częścią sieci handlowych nazywany jest kanałem nowoczesnym. Dominującą rolę

w tym kanale mają zagraniczne podmioty, przy słabszej pozycji polskich sieci handlowych. Pozostała część

rynku zwana jest kanałem tradycyjnym, to są przeważnie małe lub średnie powierzchniowo niezależne

sklepy prowadzone przez małych polskich przedsiębiorców (około 102 tysięcy placówek 5 ). Kanał

tradycyjny od wielu lat traci udziały w rynku, co wpływa na likwidację około kilku tysięcy niezależnych

placówek handlowych rocznie - prognoza na 2016 to likwidacja 5 tysięcy małych sklepów6. Kanał

nowoczesny natomiast rozwija się nieprzerwanie od wielu lat, zwiększając systematycznie udziały

rynkowe jak i otwierając nowe placówki. Na wykresie (wykres nr 1) przedstawiliśmy przejmowanie

udziałów rynkowych w ostatnich latach przez sklepy wielkoformatowe.

Istotną pozycję na rynku mają sklepy działające w formie franczyzy, których jest około 35 tysięcy7. Większe

placówki (supermarkety) są najczęściej sklepami własnymi danej sieci, chociaż istnieje kilka sieci

supermarketów (m.in. Intermarche, Piotr i Paweł), które otwierają więcej sklepów w formie franczyzy niż

własnych. W takich wypadkach jest to najczęściej twarda forma franczyzy, czyli nakładająca na

przedsiębiorcę dużo większy zakres regulacji i wymagań (m.in. polityki handlowej, układu i wyglądu

placówki, umowy najmu lokalu, komunikacji, systemu informatycznego, zakupów towarów itp.). Miękka

forma franczyzy pojawia się prawie wyłącznie w przypadku mniejszych sklepów, gdzie franczyzodawca nie

nakłada na przedsiębiorcę tak szerokiego katalogu wymogów i regulacji. Wyjątkiem od tej reguły wśród

małych sklepów, są placówki działające w formie ajencyjnej – nazywane czasami również franczyzowymi,co wydaje się być nieprawidłowym określeniem, gdyż przedsiębiorca nie jest już właścicielem sklepu.

Największą siecią działającą w tej formie jest zagraniczna sieć Żabka, w przypadku której przedsiębiorca

staje się jedynie ajentem gotowego sklepu będącego własnością sieci.

Wykres 2. Zmiany udziałów rynkowych w głównych kanałach dystrybucji detalicznej FMCG w podziale na

sklepy wielkoformatowe i małoformatowe (razem z sieciami sklepów convenience)

5 Raport Strategiczny. Dystrybucja FMCG w Polsce; GfK Polonia; Luty 20156 Wojny cenowe już biją w sklepy, zaboli też podatek; Rzeczpospolita; 5 Stycznia 20167 Szacunek własny na podstawie Gfk Polonia oraz danych udostępnianych przez sieci handlowe





10


Źródło: Raport Strategiczny. Dystrybucja FMCG w Polsce, GfK Polonia, Luty 2015

Wykres 3. Liczba sklepów w podziale na formaty w 2014


Wykres 5. Położenie sklepów różnych formatów w różnej wielkości miejscowościach

26%

42%51% 56%

74%

58%49% 44%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2000 2005 2010 2014

Sklepymałoformatowe

Sklepywielkoformatowe

6 379

101 650

108 030

0

20 000

40 000

60 000

80 000

100 000

120 000

0

20 000

40 000

60 000

80 000

100 000

120 000

2014

Sklepy małoformatowe ispecjalistyczne

Sklepy wielkoformatowe





11



Sieci wielkopowierzchniowe szukając możliwości dalszego wzrostu zaczęły pojawiać się w mniejszych

miejscowościach. Liderem tych zmian była Biedronka, która odpowiednio wcześnie rozpoczęła ten proces.

Polskie sieci supermarketów również wybrały na cel mniejsze miejscowości. Związane to było również z

dużą konkurencją w większych miastach, gdzie konsumenci mają dużo bardziej urozmaiconą ofertę do

wyboru spośród hipermarketów i dyskontów oraz zagranicznych supermarketów.

Wykres 4. Sprzedaż największych sieci detalicznych

41%31% 32% 27% 23% 22%

41%

37%24%

22% 31%25%

18%

32%40%

42%45%

43%

0% 0% 4% 9%1%

10%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2005 2014 2005 2014 2005 2014

Hipermarkety Supermarkety Dyskonty

Liczba mieszkańców >200 tys. 50-200 tys. 5-50 tys. <5 tys.





12


Źródło: dane finansowe sieci handlowych

Rynek podlega procesom konsolidacyjnym – przejmowanie konkurencji i wzrost sprzedaży sieci szybszy niż

wartość rynku. Od kilkunastu lat udziały w sprzedaży konsekwentnie powiększają sieci dyskontowe, które

wraz z sieciami hipermarketów dominują w pierwszej dziesiątce największych podmiotów na rynku.Obecnie, tych 10 największych sieci w Polsce, kontroluje ponad połowę sprzedaży detalicznej. W

kolejności pod względem wielkości sprzedaży są to grupy Biedronka, Lidl, Auchan, Tesco, Carrefour.

2.1. Kanał tradycyjny - rynek sklepów niezależnych

Rynek sklepów niezależnych od dwudziestu lat jest w ciągłym odwrocie i traci udziały rynkowe. Po

wprowadzeniu gospodarki rynkowej, segment ten przeżywał przez kilka lat bardzo dynamiczny rozwój,

zabierając udziały państwowym przedsiębiorstwom handlowym, które w bardzo krótkim czasie zniknęły z

rynku. Odbywały się również na tym rynku procesy konsolidacyjne, które dały początek wielu polskim

sieciom handlowym i grupom skupionym najczęściej wokół hurtowni. Wraz z pojawieniem się zagranicznejkonkurencji, sklepy niezależne zaczęły nieprzerwanie do dzisiaj tracić udziały rynkowe. Wiązało się to z

coroczną likwidacją kilku tysięcy sklepów, których miejsce na rynku zapełniały sieci handlowe.

W 2014 roku na rynku sklepów niezależnych funkcjonowało około 102 tys. placówek, w tym 77 tysięcy

sklepów ogólnospożywczych, oraz 24 tysiące sklepów specjalistycznych (mięsne, piekarnie i cukiernie,

owoce i warzywa, alkoholowe, rybne). Ze względu na silną konkurencję najszybciej ulegają likwidacji

sklepy najmniejsze i średnie pod względem powierzchni. Wiele z nich próbuje pozostać na rynku





13


dołączając do którejś z licznych sieci franczyzowych lub grup zakupowych. Korzyści z takiego rozwiązania

to często dostęp do znanej marki, uczestnictwo w kampaniach promocyjnych, know-how sieci, system

informatyczny, wspólne zakupy usług, wyższe rabaty przy zakupie towarów z hurtowni sieci oraz wieleusług dodatkowych. Generalnie można przyjąć, że zwiększenie integracji pomiędzy sklepami

małoformatowymi a ich dostawcami (hurtowniami lub producentami) przyczynia się do zwiększeni

efektywności łańcucha dostaw oraz obniżenia kosztów prowadzenia sklepów. Dodatkowo, w ramach sieci

partnerskich i franczyzowych możliwa jest większa koordynacja negocjacji z koncernami spożywczymi w

zakresie warunków zakupowych oraz wsparcia marketingowego, co w miarę wzrostu sieci przyczynia się

do poprawy konkurencyjności jej uczestników. Uczestnictwo w takiej sieci, może się w zamian wiązać z

ograniczeniem możliwości zakupu towarów poza siecią (choć w wielu przypadkach takie ograniczenie nie

występuje), czy koniecznością przestrzegania wymogów odnośnie wyglądu placówki oraz spójności

komunikacji marki (co jednak przekłada się na ogólną percepcję sieci oraz jakość sklepów).

Można się spodziewać, że utrzymanie dużego rozdrobnienia w segmencie sklepów małoformatowych oraz

ich dostawców, wobec postępującej konsolidacji w segmencie sklepów wielkoformatowych prowadzić

będzie do dalszego obniżenia konkurencyjności i spadku udziałów rynkowych małych sklepów.

Główną konkurencją dla tych sklepów stały się sklepy wielkoformatowe (głównie supermarkety i

dyskonty), które zaczęły pojawiać się w mniejszych miejscowościach oraz zagęściły swoją obecność w

dużych miastach. Powstałe dyskonty zagospodarowały w większości wypadków okoliczny rynek i zmieniły

jego strukturę – doprowadzając do upadłości małych sklepów, średnio 3 na każdy nowy dyskont8. Małe

sklepy, które przetrwały, znalazły sposób na wielkich konkurentów (np. przystąpienie do sieci

franczyzowej lub partnerskiej) lub miały dogodną lokalizację.

Osobną kategorią pozostają sklepy specjalistyczne, które wydają się obecnie skutecznie bronić swojej

pozycji. Niewykluczone jednak, choć mało prawdopodobne, iż w najbliższych latach zmiana polityki

dużych sieci pragnących przejąć również ten segment rynku wpłynie na likwidację niezależnych sklepów

specjalistycznych.

Porównanie do wielu krajów UE wskazuje na wyjątkową strukturę handlu detalicznego w Polsce. W

krajach UE segment sklepów małoformatowych jest marginalny, rynki te zostały zdominowane przez sieci

wielkopowierzchniowe. Natomiast w Polsce, z uwagi na strukturę demograficzną z przewagą małych i

średnich miejscowości, małą powierzchnię mieszkań oraz nawyki zakupowe ludności, segment sklepów

małoformatowych miał warunki pozwalające na utrzymanie relatywnie znaczącej roli na rynku dystrybucji

żywności.

2.2. Kanał nowoczesny - rynek sieciowych sklepów convenience

8 Handel detaliczny i hurtowy w Polsce – możliwe scenariusze rozwoju rynku; Portalspozywczy.pl; 2013





14


Sklepy convenience należące do sieci handlowych lub działające na zasadzie ajencyjnej oraz na bardzo

twardej franszyzie są jednym z najszybciej rozwijających się segmentów rynku detalicznego w Polsce.

Największą siecią w tym segmencie jest Żabka Polska, będąca własnością zagranicznego funduszu MidEuropa Partners, zarządzająca sieciami Żabka i Freshmarket. W tym segmencie jest również obecnych

wiele innych sieci sklepów własnych, m.in. Carrefour Express, Tesco Express, jednak o dużo mniejszej

liczbie sklepów niż lider.

Segment sieciowych sklepów convenience jest bardzo perspektywiczny, świadczyć może o tym duża liczba

firm, które rozpoczynają swoją działalność w tym segmencie. Wzrost sieci w segmencie małych sklepów

nastąpił z 23% w 2011 do 27% w 2013. Pojawiają się również podmioty nieobecne wcześniej w handlu

spożywczym np. powstająca sieć będąca własnością firmy Shell9. Związane jest to głównie ze zmianami

preferencji polskich klientów. Czynniki pozacenowe stają się coraz istotniejsze dla klientów sklepów

spożywczych. Prognozy przyszłych trendów konsumenckich wskazują na to, że ceny artykułówspożywczych będą odgrywały coraz mniejszą rolę w decyzjach zakupowych, natomiast spodziewany jest

duży wzrost znaczenia wygody dokonywania zakupów i szerokiego asortymentu produktów oraz wysokiej

jakości obsługi. Sklepy convenience jako położone blisko swoich klientów doskonale wpisują się w rosnący

trend wygody i szybkości zakupów jako istotnych czynników wyboru dla konsumentów. Wielkie sklepy,

szczególnie te, w których zakupy związane są z długą wyprawą najczęściej samochodem, tracą przez to na

popularności.

2.3. Kanał nowoczesny - rynek supermarketów

W 2014 roku w Polsce, w dużym formacie działało 482 hipermarketów i 2270 supermarketów, co przy3627 dyskontów oznacza, że ponad połowa sklepów wielkoformatowych w Polsce to właśnie dyskonty.

Format supermarketów również rozwija się dość dynamicznie pod względem liczby placówek, która rok do

roku rośnie. W sierpniu 2010 było około 2600 takich placówek, aktualnie jest to blisko 3000. W rozwój

sieci i otwarcia nowych sklepów inwestuje większość graczy obecnych na rynku. To oczywiście zależy od

przyjętej strategii oraz kondycji finansowej firmy. Na rynku supermarketów działa ciągle bardzo wielu

graczy, co oznacza, że w przyszłości możemy spodziewać się dalszej konsolidacji tego segmentu rynku lub

wyjścia z rynku niektórych podmiotów.

Format supermarketów znany był z dużego wyboru produktów – najczęściej od 5 do 10 tysięcy różnych

produktów dostępnych w sklepie. Niskie ceny były promowane podczas czasowych akcji, które miałyprzyciągnąć klientów i przy okazji sprzedać im wiele innych produktów o wyższej marży. W chwili obecnej

wiele z tych elementów ulega zmianie i supermarkety w wielu aspektach upodobniają się do dyskontów.

W kanale nowoczesnym format supermarketów jest segmentem rynku o największej roli polskich

podmiotów. Związane jest to z historią rozwoju tego formatu w latach dziewięćdziesiątych, gdy

powstawały wówczas pierwsze polskie sieci sklepów, najczęściej skupione wokół silnej grupy hurtowej.

9 Shell powalczy o Klienta Żabki; Portalspozywczy.pl; 12 Październik 2015





15


Zagraniczne sieci w takiej sytuacji jako najłatwiejszy cel wybrały sobie segment hipermarketów w dużych

miastach, w którym nie miały praktycznie żadnej konkurencji. Dopiero w kolejnych latach zaczęły rozwijać

się również w formacie supermarketów. Polskie i zagraniczne sieci, rozwijają w tym segmencie najczęściejwłasne sklepy, choć jest kilka wyjątków, jak sieć Intermarche, która w większości opiera się na modelu

franczyzowym. Zachodzące zmiany na rynku i dopasowanie się do nich przez sieci supermarketów dają im

duże szanse na dalszy rozwój.

2.4. Kanał nowoczesny - rynek dyskontów

Format, w jakim w przyszłości zostawimy najprawdopodobniej najwięcej pieniędzy, to dyskonty, których

udział na rynku polskim sięga dziś 24% – trzy razy więcej niż siedem lat temu. To poziom wyższy niż we

Francji (14%), bliski Belgii (19%) i szybko podążający śladem Niemiec, gdzie dyskonty posiadają aż 44%

spożywczego rynku detalicznego. W największym stopniu jest to efekt dynamicznej ekspansji Biedronki,która jest mistrzem w realizacji strategii biznesowej przystosowanej do skutecznej rywalizacji cenowej.

Biedronka wykonała szereg właściwych kroków w odpowiednim momencie i w odpowiedni sposób. Po

pierwsze, w czasie gdy większość zagranicznych graczy koncentrowała się na dużych formatach w dużych

miastach, Biedronka inwestowała w sklepy o średniej powierzchni zarówno w dużych, jak i mniejszych

miastach. Przypomina to realizowaną przed laty skuteczną strategię amerykańskiej sieci Walmart, która

kładła duży nacisk na komunikację niskich cen przez cały czas, a nie tylko w określonych okresach

promocyjnych.

Przewaga sieci dyskontowych wynika z niskokosztowego modelu działania, opartego na pięciu obszarach:

ograniczony asortyment – podczas gdy supermarkety oferują ok. 10 tys. produktów, dyskontymają ich jedynie od 1 do 3 tys., z czego wynika kilka korzyści: wzrost siły przetargowej w relacji zdostawcami, mniejszy wysiłek zakupowy i logistyczny, tańsza dystrybucja, wzrost produktywnościpracowników i mniejsza potrzebna przestrzeń zaplecza;

wystandaryzowane sklepy – umożliwiające maksymalną optymalizację procesów;

efektywny proces uzupełniania towarów – wynikający zarówno z wystawiania towarówbezpośrednio na paletach, jak i wykorzystania towarów w opakowaniach gotowych dowystawienia na półkę (shelf-ready packaging) – prawie w 100% w dyskontach; dla porównania wsupermarketach jest to średnio 40%;

maksymalne uproszczenie (no frills) – przejawiające się głównie w organizacji centrów

dystrybucyjnych, których jest mniej, oraz w płaskiej strukturze organizacyjnej, która jest tańsza; pragmatyzm innowacji – dyskonty są innowacyjne, a nowinki przez nie wdrażane są bardzo

pragmatyczne. Przykładem może być system automatycznego pakowania wprowadzony przezLidla bądź system pomagający pracownikom przy podnoszeniu ciężkich paczek wdrożony przezAldi10

10 Czy istnieje alternatywa dla rywalizacji cenowej?; Harvard Business Review; Marzec 2013





16


Obecnie sieci dyskontowe to tylko 4 graczy. Największy to Biedronka, dalej Lidl, Netto i Aldi. Dyskonty w

2007 roku kontrolowały 8% rynku, by po 7 latach błyskawicznej ekspansji potroić swoje udziały. Odbywało

się to głównie kosztem sklepów niezależnych. Przez krótki okres czasu swoich sił w tym segmenciepróbowała polska sieć Czerwona Torebka, jednak w ubiegłym roku ogłosiła likwidację swoich sklepów. W

ostatnich latach z tego segmentu wycofało się również kilku zagranicznych graczy, odsprzedając swoje

sklepy innym sieciom. Wyhamowanie szybkich wzrostów w tym segmencie nie oznacza jego zbliżającego

się końca, okres ten sieci wykorzystały na zmianę konceptu i przystosowanie się nowych wymagań

konsumentów. Dyskonty, które przejęły wiele pomysłów z innych konceptów i w ostatnim czasie ewoluują

w kierunku formatu supermarketów (dużo więcej dostępnych towarów, promocje czasowe, poszerzanie

oferty produktów markowych), ponownie wróciły do wzrostów sprzedaży w swoich pojedynczych

placówkach, zabierając tym najczęściej klientów lokalnym niezależnym sklepom.

2.5.

Kanał nowoczesny - rynek hipermarketów

Hipermarkety są od wielu lat symbolem sklepów wielkoformatowych, świadomość ta jest tak głęboko

osadzona, iż podatek od sprzedaży detalicznej pierwotnie był nazywany podatkiem od hipermarketów.

Obecnie jednak, ten format sklepów nie podlega już tak dynamicznej ekspansji, a często traci nie tylko

udziały rynkowe, ale i wartościowo sprzedaż przy rosnącym rynku FMCG w Polsce. Hipermarkety przez

wiele lat przejmowały obszary rynku, w których operowały dotychczas sklepy niezależne oraz polskie sieci

supermarketów. Pojawienie się hipermarketów zmieniło obraz rynku, poza likwidacją wielu niezależnych

sklepów i mniejszych sieci, które upadły lub zostały przejęte, zmieniły również podejście innych

sieciowych uczestników rynku.

Hipermarkety są jedynym segmentem nowoczesnego handlu detalicznego, który w ostatnich latach nie

zwiększył wartości sprzedaży, w efekcie czego ich udział w rynku detalicznym zmniejszył się do 16%.

Pomimo wzrostu liczby sklepów i przyjęcia agresywnej polityki cenowej, odpływ klientów do mniejszych,

bliżej położonych sklepów stał się dla nich poważnym wyzwaniem. A jest to format, który jeszcze w 2008

roku był największym nowoczesnym kanałem detalicznym11.

Spadki udziałów rynkowych to konsekwencja zmian preferencji konsumentów. Perspektywa przejazdu

kilku bądź kilkunastu kilometrów do sklepu, poszukiwanie miejsca parkingowego, przemierzania

olbrzymich odległości z koszykiem przestała być atrakcyjna dla polskich klientów. Dodatkowo rozwój sieci

specjalistycznych, galerii handlowych i przede wszystkim handlu internetowego spowodował, że częśćtowarów, takich jak np. artykuły RTV i AGD, konsumenci znacznie chętniej kupują poza sieciami

spożywczymi. To powoduje, że formaty o największych powierzchniach utraciły dynamikę wzrostu i

znalazły się w stagnacji.

11 Na rozdrożu. Wyzwania i priorytety sieci spożywczych w Polsce; KPMG; 2015





17


W chwili obecnej na rynku dominuje kilka sieci, głównie zagranicznych. W kolejności pod względem ilości

placówek są to Kaufland, Carrefour, Tesco, Auchan wraz z przejętymi placówkami Real, E.Leclerc, Alma

Market, Piotr i Paweł, Grosz.

2.6. Kanał nowoczesny – e-commerce

Rozwój internetu i rozwiązań mobilnych, który zrewolucjonizował handel w innych obszarach, nie

przełożył się na zmianę zwyczajów zakupowych w sektorze spożywczym. Polska, gdzie rynek zakupów

spożywczych poprzez kanał online jest około 0,2% wartości całego rynku, nie jest tu wyjątkiem – również

w Niemczech kanał online nadal nie przekracza 1% rynku. Ale w Wielkiej Brytanii, gdzie już w 2010 roku

sprzedaż online osiągnęła ok. 5% rynku, powstają dedykowane sklepy internetowe zajmujące się

wyłącznie sprzedażą w sieci.

Sprzedaż internetowa na obecnym etapie rozwoju rynku nie może raczej stać się wyróżnikiem, który

pozwoli na budowanie przewagi innej niż cenowa. I pomimo oczekiwanego dynamicznego wzrostu

segmentu udział ten w najbliższych latach pozostanie nadal marginalny, do 0,5% w perspektywie 5 lat. W

rzeczywistości produkty spożywcze to najrzadziej kupowany towar w sieci – jedynie 7% e-klientów kupiło

je kiedykolwiek za pośrednictwem internetu. Wśród liderów w sprzedaży online w branży spożywczej

znajduje się m.in. Alma oraz sieć Piotr i Paweł, w której udział zakupów internetowych w stosunku do

pozostałych zakupów wynosi 2-3%.

Niski udział zakupów drogą internetową wynika ze specyfiki branży spożywczej – kupujący chce często

dotknąć i zobaczyć towar, zwłaszcza produkty świeże, zanim podejmie decyzję o zakupie. Ponadtosprzedaż produktów przez internet narzuca określone wymagania logistyczne i magazynowe, które nie

wszyscy gracze rynkowi są w stanie i na razie nie chcą spełnić. Z naszej analizy wynika, że sieci posiadające

ten kanał sprzedaży nastawiają się na jednorazowe zakupy powyżej 100-150 zł, bowiem poniżej tej kwoty

logistyka staje się zbyt droga. Niemniej internet daje części klientów komfort zakupów w postaci

oszczędności czasu. To dlatego z tego kanału korzystają głównie nieposiadający wiele czasu na zakupy

mieszkańcy dużych miast. W dłuższej perspektywie plany rozwojowe sieci handlowych zakładają

poszerzenie kanałów sprzedaży o sklep internetowy, co dodatkowo wzmacnia wizerunek sieci detalicznej

jako nowoczesnego przedsiębiorstwa. Ale obszar ten, wciąż traktowany jest głównie wizerunkowo. W

chwili obecnej kanał ten jest również bardzo rozdrobniony, istnieje wiele specjalistycznych nisz, które dla

mniejszych podmiotów są szansą na rozwój.

2.7. Kanał franczyzowy i hurtowy

Rynek hurtowy, podobnie jak detaliczny w latach dziewięćdziesiątych był bardzo mocno rozdrobniony.

Operowało na nim wówczas około 10 000 podmiotów, w chwili obecnej jest to około 3 000 hurtowni – w

większości nie specjalizujących się w danej kategorii produktów. Na rynku hurtowym, w niektórych

kategoriach istnieje specjalizacja branżowa, szczególnie widoczna w papierosach i alkoholu, a w





18


mniejszym stopniu w nabiale oraz w warzywach i owocach. Duże rozdrobnienie w tej części łańcucha

dostaw powoduje, iż wiele mniejszych podmiotów nie posiada odpowiedniej siły zakupowej do uzyskania

konkurencyjnych warunków ze strony globalnych producentów spożywczych. W wielu przypadkach,globalne koncerny warunkują możliwość rozpoczęcia współpracy od osiągnięcia określonych poziomów

rocznej sprzedaży, bardzo często nieosiągalnych dla mniejszych czy nawet średniej wielkości hurtowni.

Takie małe podmioty posiadają również ograniczone możliwości wspierania sklepów niezależnych w

zakresie korzyści uzyskiwanych z efektu skali. Przedsiębiorcy prowadzący małe sklepy, wybierają często

współpracę z jedną lub ewentualnie kilkoma większymi hurtowniami, a przez to mogą ograniczyć ilość

przyjęć towaru zamiast otrzymywać kilka dostaw dziennie od wielu małych dostawców. Współpraca z

większymi podmiotami umożliwia małemu sklepowi, poza uzyskiwaniem efektu skali w zakresie

optymalizacji logistycznej – mniejsza ilość dostaw, otrzymanie większego wsparcia marketingowego oraz

przekazania budżetów marketingowych wypłacanych przez producentów spożywczych w zamian za

określone działania najczęściej merchandasingowe poszczególnych sklepów.

Model współpracy pomiędzy hurtownią a sklepem, często przyjmuje bardziej wystandaryzowane ramy w

postaci sieci partnerskiej, czasami nazywanej franczyzową. W chwili obecnej wydaje się, iż nazywanie tego

modelu franczyzą, zakłóca bardzo często istotę tych systemów. W najczęstszym rozumieniu systemu

franczyzowego – franczyzodawca wynajmuje franczyzobiorcy gotowy model biznesowy oraz bardzo często

znaną i cenną markę. W takich przypadkach, koszty uczestnictwa w takim systemie (w postaci opłat od

obrotu oraz podwyższonych kosztów zakupów wyłącznych towarów i wyposażenia) sięgają najczęściej

ponad połowy przychodów ze sprzedaży. Tradycyjnie rozumiana franczyza funkcjonuje najczęściej w

usługach oraz wyspecjalizowanej dystrybucji. W takim modelu, głównym źródłem przychodu dla

franczyzobiorcy są opłaty od obrotu oraz podwyższona marża na sprzedaży wyłącznych towarów.Natomiast w modelu funkcjonującym w większości wypadków w obszarze handlu detalicznego – sieci

partnerskie i grupy zakupowe, przedsiębiorca ma dużo większą swobodę działalności, ponosi bardzo małe

opłaty – najczęściej poniżej jednego procenta wartości obrotu, które nie pokrywają całości kosztów

związanych ze wsparciem merytorycznym i marketingowym sklepu. W takim modelu hurtownia –

organizator sieci, zarabia na sprzedaży swoich produktów, jednakże nie może otrzymywać za nie ponad

rynkowej marży gdyż w takich wypadkach sklepy mając często możliwości zakupu poza siecią

zrezygnowałyby z zakupu droższych produktów. W tym kontekście należy podkreślić istotną różnicę

pomiędzy takimi sieciami partnerskimi praktycznie niezależnych małych sklepów a sieciami małych

sklepów własnych (działających często na zasadzie ajencyjnej), które oba te różne modele biznesowe są

określane franczyzą.

Na rynku detalicznym, segment franczyzowy (spożywcze sieci partnerskie lub grupy zakupowe) rozwija się

głównie w formacie sklepów o mniejszej powierzchni. Najczęściej, aktywnymi graczami na rynku franczyzy

są podmioty wyspecjalizowane w działalności hurtowej. Wśród 10 największych, pod względem liczby

sklepów, sieci franczyzowych, tylko jeden podmiot nie posiada działalności hurtowej i jest typowym

detalistą, pozostałe sieci to koncepty rozwijane przez grupy dystrybucji hurtowej. Głównym powodem

takiej strategii jest kurczenie się bazy ich dotychczasowych klientów – sklepów niezależnych – poddanych





19


intensywnej presji ze strony wielkich sieci handlowych. Kolejne likwidacje sklepów niezależnych i spadki

ich sprzedaży przekładały się na zmniejszającą się sprzedaż hurtowników. W ostatnich latach z tego

powodu można było zaobserwować również wiele upadłości lub ewentualnie przejęć hurtowni – wwiększości będących w rękach polskiego kapitału.

Wykres 6. Największe sieci partnerskie, franczyzowe oraz ajencyjne pod względem ilości sklepów

Źródło: Raport Strategiczny. Dystrybucja FMCG w Polsce, GfK Polonia, Luty 2015 oraz dane sieci.

Rynek hurtowy i rozwijane przez niego koncepty sklepów franczyzowych są często już nieodłączną

całością. Związane jest to ze wspieraniem najważniejszej grupy klientów hurtowni jakimi są sklepy

niezależne. Przedsiębiorcy prowadzący małe sklepy, otrzymują merytoryczne wsparcie w prowadzeniu

biznesu, mają dostęp do wspólnych aktywności marketingowych oraz uzyskują korzyści operacyjne

(optymalizacja logistyki dostaw, zmniejszenie strat itp.). Uzyskują przez to dostęp do wielu nowoczesnych

rozwiązań i narzędzi, którymi operują na co dzień duże sieci detaliczne.

Przewidywania co do rozwoju rynku wskazują, iż w przyszłości mogą dominować dwa formaty: kanałnowoczesny (dyskonty, hipermarkety, supermarkety, sklepów własnych) oraz segment sklepów

małoformatowych wspieranych przez sieci franczyzowe/zakupowe.

Przedsiębiorcy – franczyzobiorcy, poza możliwością tańszych zakupów w hurtowni sieci franczyzowej,

otrzymują też wsparcie merytoryczne, fachową wiedzę oraz gotowe rozwiązania informatyczne i

techniczne. Sieci franczyzowe dają niezależnym sklepom możliwość konkurowania z wielkimi sieciami

handlowymi zachowując przy tym samodzielność w prowadzeniu biznesu.





20


Można się spodziewać, że w przypadku utrzymania się dużego rozdrobnienia w segmencie sklepów

małoformatowych oraz ich dostawców, wobec postępującej konsolidacji w kanale nowoczesnym

prowadzić będzie do dalszego obniżenia konkurencyjności i spadku udziałów rynkowych małych sklepów.

3. Zmiany na rynku handlu detalicznego

Rynek handlu detalicznego jest poddany ciągłej presji ewoluowania w reakcji na zmiany zachowań

konsumentów, działania konkurentów czy zmiany otoczenia. Zmiany na rynku odbywają się bardzo

szybko, modele biznesowe czy też firmy, które jeszcze kilka lat temu były synonimem sukcesu, dzisiaj

mogą być już tylko wspomnieniem. Dekadę temu nieliczni mogli przewidzieć nadchodzący zmierzch

formatu hipermarketów, które kiedyś były symbolami szybkich wzrostów rynkowych i nieprzerwanej





21


ekspansji. Zmiany zachowań klientów – postawienie na niskie ceny, a potem docenienie wygody – w

połączeniu ze spowolnieniem gospodarczym oraz działaniami dyskontów, wyhamowały kolejne otwarcia

nowych hal hipermarketów. Swoją szansę wykorzystały również supermarkety, które do tego czasupozostawały w cieniu szybko wzrastających hipermarketów. Po latach szybkiego rozwoju i budowania

skali, ekspansja dyskontów również uległą spowolnieniu - jeszcze niedawno Biedronka planowała wzrosty

po 300 netto rocznie nowych sklepów, obecnie zaś jest to mniej niż połowa tej liczby. Spowodowane to

było szybką ekspansją sieci, których nowe lokalizacje zaczęły kanibalizować sprzedaż okolicznych

placówek. Wielkie sieci przeprowadziły pierwsze zamknięcia nietrafionych lokalizacji, sprzedaż na tych

samych placówkach rok do roku zaczęła spadać. Obecnie wraz ze zwolnieniem ekspansji i skupieniem się

na rozwoju już istniejących sklepów, dyskonty ponownie osiągają wzrosty sprzedaży. W tym samym czasie

jeden proces trwa z żelazną konsekwencją – likwidacja małych niezależnych sklepów. Właściciele tych

placówek czasami mają jeszcze szansę przyłączyć się do jakiejś sieci franczyzowej ale w większości

wypadków kończy się to zamknięciem ich sklepu. Eksperci wskazują, iż na rynku będą w przyszłościdominowały dwa formaty – kanał nowoczesny oraz format franczyzowy. W wielu wypadkach wsparcie

sieci franczyzowej lub hurtowni jest szansą dla małych niezależnych sklepów na dalsze przetrwanie na

rynku. Bardzo ważny jest w takim wypadku, odpowiedni wybór sieci franczyzowej przez przedsiębiorcę,

uwzględnienie specyfiki sklepu i otoczenia oraz dopasowanie tego do danego formatu. Ponadto istnieją

formaty na zasadzie ajencyjnego najmu sklepu przez przedsiębiorcę. W takich wypadkach wymagana jest

szczególna ostrożność, gdyż margines na błędną decyzję jest maksymalnie mały dla ajenta przy

minimalizacji ryzyka ze strony sieci.

3.1. Procesy konsolidacyjne

Na rynku handlu detalicznego w Polsce od wielu lat prowadzonych jest wiele procesów konsolidacyjnych -

w latach 2000-2014 przejęto 46 średniej i dużej wielkości sieci12. Głównymi aktorami zmian są przeważnie

zagraniczne podmioty przejmujące innych zagranicznych konkurentów, którzy nie mogąc osiągnąć swoich

celów biznesowych zdecydowali się na wyjście z Polski, jak też również polskie podmioty, które nie mogły

wytrzymać wysokiego poziomu konkurencyjności. Według teorii konsolidacji na Krzywej S rozwiniętej

przez globalną firmę doradczą A.T. Kearney, polski rynek detaliczny znajduje się obecnie w fazie przejścia z

fazy konsolidacji do fazy koncentracji (uaktualnione dane dla 3 największych grup handlowych za 2015).

Widoczna była również typowa dla tego okresu silna rywalizacja cenowa przybierającą niekiedy znamiona

wojny cenowej pomiędzy największymi podmiotami na rynku. W 2015 roku można było jednak już

zauważyć zmniejszenie presji na walkę wyłącznie ceną. Przykładem dla innych uczestników rynku może

być postawa lidera jakim jest sieć Biedronka, która zaczęła kłaść nacisk na inne elementy oferty niż tylko

niskie ceny. Zmiana zachowań może być także sygnałem dla innych graczy do stopniowego podwyższania

marż poprzez podnoszenie cen. Kontynuacja procesów konsolidacyjnych natomiast nieuchronnie

doprowadzi do wyższych cen na rynku poprzez ograniczenie wysokiej obecnie konkurencyjności polskiego

12 Raport Strategiczny. Dystrybucja FMCG w Polsce; GfK Polonia; Luty 2015





22


rynku detalicznego. Obecne na rynku, jako właściciele sieci handlowych, fundusze private equity ze

względu na zbliżanie się do końca ich horyzontu inwestycyjnego, będą również wysoce zainteresowane

wyjściem z tych inwestycji. Spowoduje to dalsze wzmocnienie pozostałych dużych graczy, gdyż raczejtrudno wyobrazić sobie wejście na obecnym etapie rozwoju rynku całkowicie nowego podmiotu, który

chciałby zaczynać proces konsolidacji od zera. Wszystkie powyższe przesłanki wskazują na duże zagrożenie

wzrostami cen po zakończeniu kolejnej fazy konsolidacji (wyjścia funduszy z inwestycji oraz przejęcia

pomiędzy inwestorami branżowymi).

Wykres 7. Krzywa S konsolidacji - obrazująca na jakim etapie znajduje się dany rynek w oparciu o udziały

rynkowe 3 największych podmiotów oraz horyzont czasowy

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych rynkowych oraz koncepcji krzywej koncentracji wg A.T. Kearney

3.2. Zmiany zachowań konsumentów

Od jakiegoś czasu można zaobserwować, że obok dynamicznie rosnących dotychczas dyskontów coraz

większą rolę zaczynają odgrywać sieci sklepów convenience – sklepy oferujące wygodę i bliskość, gdziewcale nie króluje cena. To pokazuje, że coraz ważniejszym czynnikiem przewagi konkurencyjnej staje się

lokalizacja, elastyczność i wygoda oferowana przez lokalne sklepy. Dlatego tradycyjne sieci detaliczne oraz

hurtowe aktywnie budują nowe sieci franczyzowe, wyciągając rękę do lokalnych sklepikarzy, dotychczas

bezlitośnie zwalczanych przez większych rywali.

Kolejnym istotnym trendem jest „smart shopper” lub „smart” nabywca. W 2013 roku około 66% Polaków

odpowiedzialnych za zakupy produktów FMCG do swojego gospodarstwa domowego może zostać





23


zaklasyfikowanych jako nabywcy „smart”13. Postępowanie w sposób „smart” wśród konsumentów

przejawia się głównie takimi zachowaniami jak: posiadanie wiedzy o cenach najczęściej kupowanych

produktów, sprawdzanie daty przydatności do spożycia, jak również porównywanie produktów różnychmarek, aby wybrać najlepszą ofertę. Nabywcy „smart” są żywo zainteresowani ofertami promocyjnymi.

Gazetki promocyjne są ich głównym źródłem informacji o specjalnych ofertach a co piąty nabywca

„smart” kupuje produkty prezentowane w tych gazetkach.

Wykres 8. Zmiana zachowań „smart” wśród konsumentów

Źródło: Shopping Monitor, GfK Polonia, Luty 2014

Wykres 9. Główne miejsce dokonywania zakupów FMCG

13 Shopping Monitor; GfK Polonia; Luty 2014

44%57%

66%

56%43%

34%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2008 2011 2013

Pozostali nabywcy

"Smart" nabywca





24


Źródło: Shopping Monitor, GfK Polonia, Luty 2014

Porównanie rok do roku pokazuje, że Polacy zmieniają swoje preferencje względem formatu sklepu, w

którym realizują poszczególne misje zakupowe. Sklepy dyskontowe nie tylko przejęły rolę małych sklepów

spożywczych, w których dokonywane są codzienne rutynowe zakupy, ale również rolę hipermarketów,

które tradycyjnie są głównym miejscem dokonywania takich misji zakupowych jak duże zakupy dla domu

oraz poszukiwanie okazji lub promocji. Ostatnie lata to straty formatu hipermarketów oraz małych

niezależnych sklepów, zwycięzcami są natomiast dyskonty oraz sieciowe sklepy convenience (nie ma ichna powyższym wykresie jako oddzielnej kategorii).

W ostatnich latach można było zaobserwować na rynku zbliżanie się różnych formatów dystrybucyjnych,

które dotychczas dużo dzieliło od siebie. Dyskonty znane z ograniczonej oferty i nastawione przede

wszystkim na komunikację niskich cen, zaczęły poszerzać wybór dla klientów oraz coraz mocniej stawiać

na jakość oferowanych produktów.14 Liderem tych zachowań był Lidl, który wcześniej niż Biedronka

postawił na inne elementy oferty niż tylko niskie ceny. Biedronka, gdy zauważyła spadki sprzedaży na

swoich poszczególnych sklepach, również zmieniła strategię i zaczęła szukać pomysłu na zmiany zachowań

klientów. Supermarkety, obserwując sukcesy dyskontów, natomiast zaczęły wdrażać wiele z ich pomysłów

w swoich sklepach. Zmiany te spowodowały iż obecnie format dyskontu, supermarketu czy dużegosamoobsługowego sklepu osiedlowego upodobnił się do siebie, walcząc o tego samego klienta.

Wykres 10. Zbliżanie się formatu dyskontu i supermarketu pod względem modelu oferty

14 Pożegnanie z dyskontem?; Gazeta Wyborcza; 22 Sierpień 2015

30%

12%

30%27%

21%

13%

49%

17%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

Hipermarket Supermarket Dyskont Mały sklep spożywczy

2010 2013





25


Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych A.T. Kearney

4. Zagrożenia dla gospodarki Polski ze względu na zmiany w handlu

Prowadzone procesy konsolidacyjne doprowadzą nieuchronnie do wzrostu cen. Efektem mogącym

dodatkowo wzmocnić wzrost cen jest trwająca od dłuższego czasu deflacja produktów żywnościowych,





26


która mocno przyśpieszyła w 2015 roku. Wielu ekspertów prognozuje odwrócenie tego trendu już w 2016

roku.

Polski rynek dystrybucji detalicznej wkracza w fazę koncentracji. Niektóre testy wskazują iż jest już

bardziej skoncentrowany niż rynki wielu rozwiniętych krajów (m.in. USA, Włochy, Japonia)15. W takich

warunkach dalsza koncentracja może grozić ograniczeniem konkurencji, a nawet w skrajnym wypadku

powstaniem oligopolu w niektórych segmentach rynku. Zmiany technologiczne również promują w

większym niż kiedyś stopniu efekt skali. Wielkie podmioty mogą dzięki temu uzyskiwać jeszcze silniejszą

pozycję względem pozostałych uczestników rynku. W przypadku, gdy poprzez wzrost cen podwyższone

zostaną istotnie marże, podmioty posiadające możliwości optymalizacji podatkowej – szczególnie sieci

zagraniczne – zaniżą zyski w Polsce w celu ich efektywniejszego transferu.

Model biznesowy dużej sieci jest bardziej optymalny pod względem zatrudnienia niż ich mniejszych

konkurentów. Rozwój formatu wielkopowierzchniowego, dodatkowo przez duże podmioty, najczęściej

kosztem mniejszych sieci lub sklepów niezależnych, powoduje znaczne redukcje zatrudnienia. W chwili

obecnej w handlu detalicznym pracuje około 1,2 miliona osób. W przypadku zwiększenia udziałów

rynkowych przez wielkie sieci kosztem mniejszych uczestników rynku o 10% rynku, zatrudnienie w całym

sektorze spadłoby wówczas netto o 60 tysięcy pracowników. Odpowiada to zatrudnieniu w mniej więcej 4

miastach wielkości Piaseczna16.

Wykres 11. Najważniejsze kategorie w średnim sklepie małoformatowym – udział w sprzedaży oraz główni

producenci tych kategorii

15 Retailing 2020: Winning in a polarized Word; PricewaterhouseCoopers i Kantar Retail; 2012

16 Wyliczenie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego oraz PricewaterhouseCoopers,uwzględniające obecne poziomy zatrudnienia względem sprzedaży w wielkich sieciach i odniesienie tej relacji domałych sieci i ich efektywności w zakresie zatrudnienia – poziomu zatrudnienia względem sprzedaży





27



Wielkie sieci detaliczne posiadają dużą siłę zakupową a przez to negocjacyjną w stosunku do producentów

żywności. Należy jednak zauważyć, że produkcja żywności w Polsce jest zdominowana przez zagraniczne

koncerny, które produkują ok. 80%17 żywności na polskim rynku. Ostatnimi kategoriami w których polscy

producenci posiadają znaczącą pozycję są wyroby mleczarskie i słodycze.

W przypadku większości znaczących kategorii produktów żywnościowych, 3 największych producentówkontroluje przeważającą część rynku. Dlatego, aby być konkurencyjnym na rynku detalicznym, konieczna

jest znacząca skala pomagająca zrównoważyć siłę negocjacyjną wielkich koncernów. Nie ma tu miejsca dla

małych graczy, gdyż duże sieci detaliczne mogą wynegocjować od swoich zagranicznych partnerów dużo

lepsze warunki zakupowe, niż małe sieci czy hurtownicy dla swoich klientów.

Kolejnym zagrożeniem związanym ze wzrostem pozycji sieci handlowych jest bardzo dynamiczny rozwój

marek własnych. Początkowo liderami tego formatu produktów były dyskonty, takie marki często tożsame

były z niską jakością. Zmiany na rynku w postrzeganiu tych marek oraz praca nad poprawą jakości

spopularyzowały marki własne również w innych formatach sklepów. W chwili obecnej nawet mniejsze

sieci sklepów własnych lub franczyzowych posiadają wiele produktów marek własnych w swojej ofercie.Marki własne są naturalnym elementem rozwoju rynku i optymalizacji zasobów, jednak w przypadku

znacznej koncentracji na rynku stają się bardzo groźną bronią w rękach potężnych sieci. Jeszcze w 2008

roku wartość rynku marek własnych w Polsce wynosiła 17,5 miliarda zł18, w 2015 miała wynieść 44,4

miliardów zł19. Ponad dwie trzecie wartości rynku marek własnych jest sprzedawana w dyskontach,

17 Opracowanie własne na podstawie danych Nielsen oraz danych producentów18 Marki własne detalistów w Polsce w 2012; PMR Publications; Sierpień 201519

PMR: wartość rynku marek własnych wzrośnie; Puls Biznesu; 5 Październik 2015





28


natomiast razem z hipermarketami odpowiadają już za ponad 80% wartości rynku. Duża koncentracja na

poziomie kilku sieci, dodatkowo wpływa na pozycję takich podmiotów w rozmowach z potencjalnymi

producentami. W najbliższych latach, na rynku marek własnych prognozowane są dalsze wzrosty, coprawda wolniejsze niż w poprzednich okresach, co spowodowane jest głównie malejącym udziałem marek

własnych w dyskontach, który u lidera rynku Biedronce obecnie wynosi około 50%, a w 2009 był

szacowany na 58%.

Rynek detalicznej dystrybucji spożywczej skoncentrowany w rękach kilku podmiotów jest zagrożeniem nie

tylko dla konsumentów ale i dla całej gospodarki. Koncentracja nieuchronnie doprowadzi do podwyżek

cen, poważnych redukcji zatrudnienia oraz marginalizacji z likwidacją włącznie wielu mniejszych i średniej

wielkości producentów spożywczych. W takim przypadku, w bardzo istotny sposób wzrosłyby realne

dochody wielkich sieci, które posiadają cały katalog narzędzi umożliwiających korzystanie z optymalizacji

podatkowej w Polsce.

Konieczne jest znalezienie balansu pomiędzy korzyściami płynącymi ze wykorzystania efektów związanych

ze skalą działalności detalistów (efektywność logistyczna czy marketingowa), a efektem zbyt dużej

koncentracji rynku w rękach niewielkiej liczby graczy co niewątpliwie wpłynie na ograniczenie konkurencji

na rynku i w efekcie będzie skutkować wzrostem cen żywności.

5. Proponowane rozwiązania podatkowe

Podatek od sprzedaży detalicznej, wedle inicjatorów tego rozwiązania, miał zapewnić równe szanse

polskim małym niezależnym sklepom oraz lokalnym sieciom w konkurowaniu z wielkimi sieciami –

najczęściej zagranicznymi, z których wiele posiada narzędzia do unikania płacenia podatków w Polsce.

Intencją wprowadzenia podatku jest również uzyskanie efektu fiskalnego.

Odpowiednio skonstruowany progresywny podatek wpłynie pozytywnie na rynek – zwiększająckonkurencyjność sklepów małoformatowych na rynku– oraz co ważne, nie przyniesie negatywnych

efektów w takim wymiarze jak straszą przeciwnicy podatku. Osiągnięcie tych dwóch wydawałoby się

sprzecznych zjawisk jest możliwe, ale tylko w przypadku wprowadzenia przemyślanej i dobrze

skalkulowanej konstrukcji podatku. Nie bez znaczenia jest również, taka konstrukcja, która nie będzie

wręcz zachętą do uchylenia jej przez organy Unii Europejskiej – tak jak to stało się w przypadku jednego z

podatków na Węgrzech.





29


Ponadto większość Polaków zgadza się na wprowadzenie podatku od sieci handlowych 20, a tylko 32% jest

temu przeciwna. W tym samym badaniu aż 74% badanych przewiduje wzrost cen. Zakładając, iż

konsumenci dokonują racjonalnych wyborów, może to oznaczać iż podwyżki powstałe podwyżki cenmożliwe są do ominięcia poprzez zmiany sklepów w których dokonano takich podwyżek. W świetle

powyższego badania szczególne ważne wydaje się odpowiednie skonstruowanie podatku, który nie

wpłynie na solidarne zachowania wszystkich podmiotów handlowych w zakresie podwyżek.

5.1. Podatek od sieci handlowych w innych krajach

Na Węgrzech w 2014 roku wprowadzono podobne rozwiązanie jak obecnie rozważane w Polsce. Jeden z

pomysłów, który pojawił się na Węgrzech w 2014 r., był progresywną opłatą za urzędową kontrolę

żywności. Ustanowiono tam 8 progów, a jej maksymalna wartość wynosiła 6 proc. Opłata i jej stawka

miała być zależna od poziomu obrotu, jaki dana sieć handlowa generuje na Węgrzech.Podobny mechanizm jest dyskutowany w Polsce, przy czym należy zwrócić uwagę, iż w Polsce mowa jest

o podatku, a nie opłacie, a to dwa odmienne narzędzia fiskalne. Węgierską taksę nazywano "podatkiem

Tesco", ponieważ to brytyjska sieć handlowa - z rocznymi przychodami przekraczającymi 300 mld forintów

– stała się jej głównym podatnikiem. Tak się nie stało – opłatą w lipcu 2015 r. zainteresowała się Komisja

Europejska, która stwierdziła, że progresywny podatek obrotowy na Węgrzech może być niezgodny z

unijnym prawem. Komisja Europejska stwierdziła, że opłata za kontrolę żywności nie powinna być aż tak

znacznie zróżnicowana ze względu na wysokość obrotu. Dodatkowo mogła ona naruszać unijne przepisy

o pomocy publicznej. Szybka reakcja Brukseli doprowadziła do tego, że rząd węgierski nie zdążył ściągnąć

dodatkowej daniny od hipermarketów w proponowanym pierwotnie kształcie. Węgry same podjęły

decyzję o wycofaniu się ze swojego pomysłu. Progresywna skala opłaty zastąpiona została jednolitą

stawką dla wszystkich sklepów w wysokości 0,1 proc. wartości sprzedaży netto21.

We Francji w 2010 roku wprowadzono tzw. Tascom, czyli podatek od lokali użytkowych. Opłata obejmuje

największe sieci handlowe i ma na celu ochronę mniejszych przedsiębiorstw. Jak podaje rządowy "Service

Public" - Tascom nie jest podatkiem wyłącznie od hipermarketów. Obejmuje wszystkie lokale oferujące

sprzedaż detaliczną o powierzchni większej niż 400 metrów kwadratowych i obrotach przekraczających

460 tys. euro rocznie. Z obowiązkowej daniny wyłączone są sklepy otwarte przed 1960 rokiem oraz

wszystkie lokale, których roczny obrót jest nie większy niż 460 tys., a powierzchnia handlowa mniejsza niż

400 metrów kwadratowych. Podatek jest naliczany od rocznych obrotów przypadających na metr

kwadratowy lokalu. Dla sklepów, których roczny obrót w przeliczeniu na metr nie przekracza 2999 euro,

podatek wynosi 5,74 euro za każdy metr kwadratowy. Sieci handlowe, których roczne obroty w

przeliczeniu przekraczają 12 tys. euro na metr kwadratowy płacą już 34,12 euro za każdy metr

powierzchni sklepu.

20 Polacy chcą opodatkowania supermarketów; Puls Biznesu na bazie badania IQS na próbie 500 osób w dniach 21-22Stycznia 2016; 26 Styczeń 201621

Podatek od hipermarketów nie tylko w Polsce; Money.pl; 8 Styczeń 2016





30


Indywidualne rozwiązania obejmujące opodatkowanie dużych placówek handlowych wprowadzono w

Hiszpanii, jako podatek regionalny naliczany od powierzchni lokali handlowych powyżej 2,5 tys. metrów

kwadratowych. Francuska i hiszpańska koncepcja przypomina nieco podatek od nieruchomości.Dodatkowo, jej celem jest przeciwdziałanie wielkopowierzchniowym sieciom handlowym i wspieranie

lokalnych przedsiębiorstw. Górną granicę stawki podatkowej ustalono na kwotę 17,42 euro za metr

kwadratowy. Z daniny wyłączono pojedyncze przedsiębiorstwa, zajmujące się handlem pojazdami,

materiałami budowlanymi, przemysłowymi, maszynami i ogrodnictwem. Jak podaje hiszpański "La Razon",

do 2013 roku podatek wprowadzono w sześciu regionach Hiszpanii. Najbardziej restrykcyjna wobec licznie

powstających hipermarketów była społeczność Katalonii. W 2013 roku władze zarobiły około 37 mln euro

na opodatkowaniu tamtejszych placówek handlowych. W innym regionie - Aragonii - podatek

wprowadzono w 2006 roku, ale duże sklepy odmówiły uiszczania opłaty, podważając legalność

ustanowionego prawa i deklarując zapłatę dopiero po orzeczeniu trybunału. Skargę na opłatę złożyło

Krajowe Stowarzyszenie Dużych Firm Dystrybucyjnych w Hiszpanii, tłumacząc że to dyskryminacjapodatkowa, a opłata może stanowić niedozwoloną pomoc publiczną dla małych firm. Dopiero wtedy

sprawą zainteresowała się Komisja Europejska. W 2015 roku zakwestionowała hiszpański podatek, żądając

jego modyfikacji lub zniesienia. Według Brukseli lokalna taksa nie powinna faworyzować mniejszych

przedsiębiorców. W części regionów podatek zniesiono.

Własne rozwiązania dotyczące opodatkowania dużych sieci handlowych próbowano zastosować także w

Wielkiej Brytanii. W Irlandii Północnej oraz w Szkocji na lata 2012-2015 roku wprowadzono obowiązujący

niektóre sieci handlowe dodatkowy podatek będący elementem systemu opodatkowania nieruchomości

biznesowych. W Anglii i Walii analogiczny podatek od sieci handlowych zatrzymał się na etapie pomysłu i

póki co niewiele wskazuje na możliwość jego skutecznego wprowadzenia22.

5.2. Przegląd pojawiających się propozycji konstrukcji podatku

Koncepcja podatku obrotowego pojawiła się w dyskusji publicznej od wyborów prezydenckich w maju

2015 roku. Pomysł opodatkowania sieci handlowych przedstawiła wiceszefowa Prawa i Sprawiedliwości,

wówczas kandydatka tej partii na premiera Beata Szydło. Jak deklarowała, w Polsce, wzorem Węgier,

należy wprowadzić podatek od sklepów wielkopowierzchniowych. Członek rady programowej Prawa i

Sprawiedliwości, Konrad Raczkowski zasugerował, że ewentualny podatek obejmowałby duże sieci

detaliczne dowolnej branży, których całkowite obroty w danym roku przekraczałyby miliard zł.

Podlegałyby one progresywnemu opodatkowaniu zależnemu od wielkości obrotu od 0,5 proc. do 2 proc w

przypadku sprzedaży ponad 5 miliardów zł23.

Po wyborach parlamentarnych pojawiła się zmieniona koncepcja Prawa i Sprawiedliwości, poseł Henryk

Kowalczyk mówił, że do Sejmu trafi projekt zakładający, że przychód detalicznych sklepów

22 Podatek od hipermarketów nie tylko w Polsce; Money.pl; 8 Styczeń 2016

23 Podatek od hipermarketów uderzy nie tylko w właścicieli, ale i po kieszeni klientów; Money.pl; 21 Lipiec 2015





31


wielkopowierzchniowych (powyżej 250 m2) będzie objęty 2 proc. podatkiem24. W trakcie dalszych dyskusji

pojawiła się modyfikacja tej koncepcji, polegająca na zwiększenia progu powierzchni od jakiego sklepy

będą zobowiązane do płacenia podatku powyżej 400 m2

Tabela 1. Propozycje progów podatku uzależnionego od obrotu zgłaszane przez organizacje branżowe

PrzychodyForum Polskiego

HandluPrzychody Polska Izba Handlu Przychody

Polska Organizacja

Handlu i Dystrybucji

0-12 mln zł 0,1 proc. 0-12 mln zł 0 lub 0,01 proc. powyżej 0 mln zł 0,5 proc.

12 mln zł - 5 mld zł0,5 proc. od nadwyżkipowyżej 12 mln zł

12 mln zł - 240 mln zł0,1 proc. od nadwyżkipowyżej 12 mln zł

5-10 mld zł2 proc. od nadwyżkipowyżej 5 mld zł

240 mln zł - 480 mln zł0,2 proc. od nadwyżkipowyżej 240 mln zł

powyżej 10 mld zł4 proc. od nadwyżkipowyżej 10 mld zł

480 mln - 2,4 mld zł0,5 proc. od nadwyżkipowyżej 480 mln zł

2,4 mld zł - 3,6 mld zł1,25 proc. od nadwyżkipowyżej 2,4 mld zł

3,6 - 4,8 mld zł2,5 proc. od nadwyżkipowyżej 3,6 mld zł

powyżej 4,8 mld zł3,5 proc. od nadwyżkipowyżej 4,8 mld zł

Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów prasowych

Pojawiły się również głosy organizacji branżowych zrzeszających sieci handlowe. Polska Organizacja

Handlu i Dystrybucji zrzeszająca wyłącznie zagraniczne największe sieci handlowe postulowała, iż jeśli

zapadnie decyzja o wprowadzeniu podatku wyłącznie dla branży detalicznej, powinien on być równy i

powszechny, jednolity dla wszystkich podmiotów sprzedaży online i offline oraz prosty do

wyegzekwowania25.

Polska Izba Handlu zrzeszająca głównie polskie sieci i kilka zagranicznych, w tym lidera na rynku

hurtowym, postulowała podatek progresywny uzależniony od obrotu. Zaproponowano również

podzielenie progresywnej stawki podatkowej na 7 progów, a nie na 3 progi, co wcześniej pojawiało się w

debacie, co miało sprawić, że obciążenie podatkowe będzie rozłożone bardziej równomiernie, a jegostruktura będzie lepiej odzwierciedlała różnice w przychodach poszczególnych grup26. Progi zaczynałyby

się od kwoty 12 milinów zł rocznego obrotu i stawce powyżej tej kwoty 0,1% dochodząc do 3,5% dla

obrotu powyżej 4,8 miliarda zł. Zaproponowano również wyłączenie z podatku modelu franczyzowego

24 PiS:Podatek od hipermarketów już w 2016 roku; Tvp.info; 2 Listopad 2015

25 Stanowisko Polskiej Organizacji Handlu i Dystrybucji w sprawie podatku od handlu; Pohid.pl; 15 Grudzień 201526 Jak podatek od dyskontów i hipermarketów może wzmocnić właścicieli polskich sklepów?; Polska Izba Handlu; 5Styczeń 2016





32


handlu jako narzędzia wspierania małych i średniej wielkości sklepów. Postulowano również wyłączenie z

opłat części hurtowej, gdyż taka potencjalna opłata oznaczałaby często podniesienie kosztów w łańcuchu

dostaw do niezależnego handlu detalicznego.

Zgodnie z propozycją Forum Polskiego Handlu, która zdobyła chyba największą przychylność strony

rządowej (wg dziennika Rzeczpospolita), firmy generujące sprzedaż roczną do 12 milionów zł płaciłyby

0,1% podatku od obrotu27. Skala rosłaby do 0,5% do obrotu do 5 miliardów zł, 2% w zakresie 5-10

miliardów zł oraz 4% dla obrotu powyżej 10 miliardów zł. Opodatkowane zostałyby również sklepy

internetowe.

W toku prac rządowych nad projektem zaplanowano konsultacje z uczestnikami rynku. Na początku

bieżącego roku odbyło się spotkanie z udziałem ponad 100 podmiotów zainteresowanych wprowadzanym

podatkiem. Po spotkaniu, minister finansów Paweł Szałamacha zapowiedział, że podatek od sieci

handlowych najprawdopodobniej będzie progresywny, naliczany od obrotów oraz niezależny od

powierzchni28. W przedstawionym po kilku tygodniach projekcie, założono progresywność podatku z

dwoma progami i odpowiadającymi im stawkami oraz trzecią stawką obowiązującą dla sprzedaży w

soboty, niedziele i dni ustawowo wolne od pracy. Podatek miałby zastosowanie dla całej sprzedaży

detalicznej oprócz sprzedaży leków oraz mediów (prąd, woda, gaz ziemny) realizowanej w punktach

stacjonarnych jak i zagranicznych. Podmioty o sprzedaży do 1,5 mln zł miesięcznie byłyby zwolnione z

podatku, powyżej tego progu aż do kwoty 300 mln zł miesięcznie od poniedziałku do piątku

obowiązywałaby stawka 0,7%, powyżej 300 mln zł stawka 1,3%. Sprzedaż w dni wolne i weekendy

obłożona zostałaby stawką 1,9%. W projekcie ustawy znalazły się również zapisy o objęciu podatkiem

wszystkich podmiotów działających w ramach franczyzy pod jedną marką handlową

29

Objęta podatkiem byłaby również sprzedaż sklepów internetowych, w tym zarejestrowanych za granicą

realizujących dostawy do klientów w Polsce. W takim wypadku nałożono na dostawcę (najczęściej firmę

dostarczającą przesyłki – poczta lub kurierzy) obowiązek uzyskania od zagranicznego (zarejestrowanego za

granicą) sprzedawcy oświadczenia iż od tej sprzedaży zapłaci on podatek. Wydaje się to być chyba jednym

z najbardziej oryginalnych zapisów ostatnich lat, szczególnie biorąc pod uwagę liczbę co najmniej

kilkunastu milionów przesyłek rocznie wysyłanych do polskich klientów detalicznych z zagranicznych

sklepów internetowych. Ponadto, zapis o wyłączeniu usług, nawet w przypadku towarzyszącej im

dostawie towarów stanie się zapewne polem do wielkich zysków doradców podatkowych tworzących

nowe opinie i analizy. W projekcie nie znalazły się natomiast zapisy ograniczające możliwości obejściapodatku przez duże grupy kapitałowe. Nie skorzystano przy tym z gotowych wzorów w przepisach o

identyfikacji powiązań kapitałowych dla celów cen transferowych. Skupiono się na marce handlowej,

jednak bez precyzyjnego opisu, co może grozić lawinowym tworzeniem dziesiątek jeśli nie setek „nowych

marek” oraz dzieleniem podmiotów na mniejsze. W przypadku sieci franczyzowych, przerzucono na

27 Sklepy nie unikną podatku od obrotu; Rzeczpospolita; 11 Styczeń 201528 Szałamacha: podatek od hipermarketów naliczany od obrotów; Rzeczpospolita; 11 Styczeń 201529

Wersja ustawy prezentowana na stronie dziennikpolski24.pl





33


poszczególnych przedsiębiorców solidarny obowiązek z tytułu zapłaty tego podatku. Ponadto dodatkowe

kalkulowanie sprzedaży w tysiącach małych sklepów partnerskich w weekendy i agregowanie tego na

poziomie sieci franczyzowej jest trudnym i kosztownym wyzwaniem.

W kontekście ostatnich propozycji, poza wymienionymi powyżej obszarami potencjalnych nadużyć, należy

zauważyć, iż taka konstrukcja podatku (niski próg wolny, mała progresywność i ilość stawek, objęcie sieci

partnerskich) odbije się negatywnie na tysiącach polskich małych sklepów zrzeszonych w sieciach

partnerskich lub grupach zakupowych. W takim wypadku małe sklepy opodatkowane zostaną praktycznie

na takim samym poziomie, jak ich wielcy sieciowi konkurenci, a biorąc pod uwagę dodatkowe prace

związane z dzieleniem obrotu na dni wolne i efekt skali – małe sklepy znajdą się w gorszej pozycji niż

wielkie sieci. W tym wypadku tworzenie sieci partnerskich i grup zakupowych dających duże wsparcie

marketingowe małym sklepom zostanie początkowo zahamowane a w kolejnych miesiącach i latach

nastąpi likwidacja tego formatu. Spowoduje to lawinową likwidację kolejnych małych niezależnychsklepów i wchodzenie w powstałą lukę sieci dyskontów i sieci małych sklepów własnych przejmujących

dobre lokalizacje. W kontekście ostatnich propozycji, należy zauważyć, że przyjęcie progu opodatkowania

na poziomie 18 mln zł rocznie, będzie skutkować ograniczeniem rozwoju małych sklepów poprzez

zniechęcenie właścicieli do otwieranie kolejnych placówek. W tym przypadku można by przyjąć, że

minimalny próg opodatkowania powinien odpowiadać definicji stosowanej przez PARP30. przyjmującej

średnie przedsiębiorstwo na poziomie 50 mln EUR rocznego obrotu, a małe przedsiębiorstwo na poziomie

10 mln EUR rocznego obrotu.

5.3. Opinie ekspertów i dostępne raporty

W toczącej się debacie publicznej o podatku brakuje faktów i dyskusji na konkretne argumenty liczbowe.

Nikt na razie, gruntownie nie wyliczył skali podwyżki cen towarów i przyśpieszenia inflacji ze względu na

wprowadzenie podatku od wielkich sieci handlowych. Jednym z powodów jest oczywiście złożoność

problemu oraz duża liczba dyskutowanych wersji podatku. Istotne są zapewne interesy zainteresowanych,

którzy wybrali za bardziej skuteczną dyskusję często na poziomie bardziej mitów niż faktów. Niektórzy

uczestnicy dyskusji starają się jednak zaprezentować argumenty podparte bardziej złożonymi analizami i

wyliczeniami.

Jednym z takich raportów a obecnie najbardziej znanym i kompleksowym z nich jest raport

PricewaterhouseCoopers oraz Polskiej Organizacji Handlu i Dystrybucji – czyli organizacji zrzeszającej 13największych, wyłącznie zagranicznych sieci handlowych w Polsce opublikowany w maju 2015 roku.

Materiał zawiera 23 strony, z czego jedynie 2 strony poświęcono na kalkulację wpływu podatku na

inflację. Raport zawiera prognozę wpływu wprowadzenia kilku podatków i obciążeń, autorzy

automatycznie przełożyli rozwiązania z rynku węgierskiego na rynek polski. Niewłaściwa jest kalkulacja

kosztów dla niewłaściwego segmentu sklepów – PricewaterhouseCoopers zakłada wprowadzenie podatku

30 PARP „Nowa definicja MŚP” https://www.parp.gov.pl/files/74/87/1155.pdf





34


dla sieci sklepów o sprzedaży powyżej 28 mln zł31, a pojawiająca się wówczas propozycja mówiła o

progresywnym podatku dla sieci o sprzedaży powyżej 1 mld zł – czyli ponad 30 krotnie większych. Ponadto

autorzy raportu analizowali łączny wpływ kilku rozwiązań podatkowych i administracyjnych, jak podatekod reklam, koszty kontroli żywności, ograniczenia konkurencyjne dla dużych sieci i kilka innych rozwiązań.

Powoduje to, iż takie analizy obciążone są poważnym błędem, gdyż sumują wpływ kilku różnych

rozwiązań, przy czym w Polsce dyskutowane jest i było jedno rozwiązanie – podatek obrotowy od

sklepów. Drugim poważnym błędem jest kalkulacja wpływu nowego podatku na inflację bez analizy

otoczenia konkurencyjnego sklepów wielkich sieci detalicznych oraz reakcji konkurencji na te podwyżki

cen. Taka analiza byłaby może celowa po kilku latach kontynuacji obecnie trwających procesów

konsolidacyjnych, gdyż wówczas zapewne nie byłoby już istotnej lokalnej konkurencji dla wielkich sieci

handlowych, które mogłyby podnosić wówczas ceny bez ryzyka utraty udziałów rynkowych. Ponadto w

kalkulacji ewentualnych podwyżek użyto pojęcia koszyka 50 produktów z portalu dlahandlu.pl. Koszyk ten

jest dobrym narzędziem do śledzenia relacji cen pomiędzy poszczególnymi sieciami sklepów w tym samymokresie – czyli który sklep jest tańszy a który droższy, natomiast nie nadaje się do przewidywania inflacji,

gdyż udział w nim poszczególnych kategorii produktowych nie odpowiada strukturze wydatków Polaków.

Na przykład w tym koszyku wydatki na pieczywo stanowią 1,5% całości, a w przypadku zagregowanych

wydatków Polaków stanowią dużo wyższy procent, podobnie wiele innych kategorii produktów. Ponadto

automatyczne przełożenie udziału w wydatkach poszczególnych kategorii produktów w tej samej

wielkości na najmniej zarabiających jest poważnym błędem. Struktura wydatków spożywczych najmniej

zarabiających różni się od średniej (np. wydatki na żywność dla rencistów to 29%, dla pracowników to 23%

a dla średniej populacji to 24% całości wydatków) , istotne różnice w strukturze tych wydatków istnieją

również pomiędzy różnej wielkości miejscowościami czy regionami32.

W listopadzie ubiegłego roku pojawił się raport CRiDO Taxand i OC&C Strategy Consultants. W tym

przypadku nie został zamieszczony na stronie internetowej i nie był sygnowany przez Polską Organizację

Handlu i Dystrybucji, ale jest przygotowany przez instytucje bardzo aktywnie działające na rynku

sieciowego handlu detalicznego. Autorzy analizują głównie wpływ nieaktualnego już rozwiązania

podatkowego – podatku uzależnionego od powierzchni sklepów powyżej 250m2. W raporcie jest kilka

dosyć istotnych twierdzeń prezentujących negatywne skutki wprowadzonego podatku, jednak nie

podpartych bardziej szczegółową analizą lub kalkulacją takiego a nie innego efektu końcowego.

Przedstawiono tam wiele dostępnych danych na temat rynku i obecnych na nim głównych podmiotów w

estetycznej graficznie formie, jednakże bez wyciągnięcia na podstawie przedstawionych danych głębszych

wniosków. Jest też kilka uproszczeń przedstawionych danych, jak na przykład wskazanie małych sklepów

jako beneficjentów zmian na rynku w ostatnich latach – do czego posłużono się przedstawieniem danych

GUS odnośnie zmiany liczby sklepów o powierzchni do 100m2, które to dane przedstawiają zmiany we

wszystkich obszarach rynku detalicznego (czyli również punkty handlowe na stacjach paliw, kioski, punkty

31 Rynek handlu detalicznego w Polsce. Potencjalne skutki wprowadzenia węgierskich rozwiązań regulacyjnych dlapolskich sieci handlowych; PricewaterhouseCoopers dla Polskiej Organizacji Handlu i Dytryducji; 15 Maja 201532

Budżety gospodarstw domowych w 2014; Główny Urząd Statystyczny, 2015





35


sprzedaży itd.). a nie tylko spożywczego oraz również wśród sieciowych uczestników rynku rozwijających

sklepy convenience (małe sklepy położone blisko konsumentów) 33 . Podobnie jak w raporcie

PricewaterhouseCoopers do kalkulacji wzrostu wydatków przeciętnego gospodarstwa domowego użytokoszyka kilkudziesięciu produktów nie mającego wiele wspólnego z realną strukturą wydatków Polaków

na poszczególne kategorie produktowe. W raporcie wskazano również, iż propozycja podatku uzależniona

od powierzchni – w tym wypadku powyżej 250m2 – faworyzowałaby podmioty posiadające rozwinięte

sieci w formacie convenience, co jest bardzo uzasadnionym wnioskiem. Autorzy wskazali również, iż w

przypadku chęci wejścia na polski rynek innych podmiotów lub ewentualnie istotnego polepszenia

aktualnej pozycji przez obecnych uczestników, zakup takiej sieci dałby bardzo szybką premię. Chociaż nie

wskazano z nazwy żadnego z potencjalnych podmiotów zainteresowanego sprzedażą, to jednak ze

względu na strukturę właścicielską kilku sieci zarządzanych przez fundusze private equity i zbliżający się do

końca ich zakładany horyzont inwestycyjny można jasno stwierdzić o jakiej wielkiej sieci convenience jest

mowa.

W grudniu 2015 roku, a więc w miesiąc po poprzednim, pojawił się kolejny raport przygotowany przez

CRiDO Taxand i OC&C Strategy Consultants. W tym wypadku wyraźnie zakomunikowano, iż został

zamówiony przez Polską Organizację Handlu i Dystrybucji, która go również udostępniła na swojej stronie

internetowej. W raporcie autorzy skupili się głównie na analizie progresywnej stawki podatkowej – jako

propozycji podatkowej, która pojawiła się w debacie. Zaprezentowano w tym raporcie wielkości podatku

płaconego przez polskie i zagraniczne sieci, argumentując iż zagraniczne podmioty płacą więcej niż

polskie. W tym wypadku szczególnie niejasny jest dobór próby do tej analizy, gdyż pominięto kilka dużych

i zyskownych polskich sieci, które płacą wysokie podatki, a wskazano próbę, wśród której kilka podmiotów

znanych jest z problemów z rentownością lub finansowych wywołanych często walką konkurencyjną zpotężnymi sieciami handlowymi. Wiele wskazanych bardzo istotnych i przemawiających do wyobraźni

liczb nie zostało szerzej wyjaśnionych, jak na przykład kwota rzekomych 200 miliardów zł

zainwestowanych przez zagraniczne sieci w Polsce34, nigdzie potem nie wyjaśniono źródła tej informacji

ani metodologii liczenia. W podobny sposób potraktowano wiele innych faktów. W tym raporcie dosyć

wyraźnie zaznaczono polaryzację interesów pomiędzy polskimi a zagranicznymi sieciami handlowymi.

Propozycję podatku progresywnego nazwano pomysłem polskich sieci handlowych. W podsumowaniu

raportu dodatkowo zawarto kilka argumentów przeciwko podatkowi, jednak również nie podpartych

szerszą i bardziej szczegółową analizą lub danymi liczbowymi.

W styczniu 2015 roku, publikując raport głos zabrała Polska Izba Handlu – organizacja skupiająca wielepolskich średnich i dużych sieci handlowych oraz średniej wielkości zagranicznych. W przygotowanym

raporcie przedstawiono skutki wprowadzenia podatku uzależnionego od obrotu sieci handlowej. Poddano

krytyce pomysły uzależnienia podatku od powierzchni sklepu – jako rozwiązaniu uderzającemu w dużej

części w niezależne sklepy polskich przedsiębiorców oraz polskie sieci handlowe. W dosyć wyraźny sposób

33 Ocena efektów planowanego podatku od handlu detalicznego; OC&C Consultants i Crido Taxand; Listopad 201534 Podatek progresywny – skutki dla branży handlowej; OC&C Consultants i Crido Taxand dla Polskiej OrganizacjiHandlu i Dytryducji; 22 Grudzień 2015





36


komunikowano konieczność obrony polskiego drobnego handlu, w tym zrzeszonego w formie modeli

franczyzowych.

Spośród pojawiających się w mediach głosów ekonomistów, zdecydowana większość sugeruje negatywne

skutki takiego podatku. Niemniej brak jest znanych bardziej szczegółowych analiz i argumentacji

wspierających te tezy. Spośród głosów zaprzeczających istnieniu automatyzmu wpływu rozważanego

podatku na wzrost cen wyróżnia się pani profesor Elżbieta Mączyńska prezes Polskiego Towarzystwa

Ekonomicznego. Zdaniem profesor w warunkach panującej deflacji oraz dużej konkurencyjności polskiego

rynku detalicznego niemożliwe jest przerzucenie na klientów nowego podatku poprzez podwyżki cen

produktów. Każdy taki ruch spotkałby się z reakcją konkurencji i odpływem klientów do innych sklepów, w

tym małych osiedlowych i mniejszych polskich sieci. Korporacje handlowe, zdaniem profesor, co

oczywiste, są nastawione na zyski, nie działają pro bono. Dlatego też nie jest bezzasadne obligowanie ich

do uzyskiwania po pewnym czasie rentowności. Jeżeli bowiem działalność przynosi straty lub rentownośćkapitału jest bardzo niska, to zgodnie z zasadą wolnego rynku, kapitał powinien przenosić się z handlu np.

do produkcji lub do innego sektora, czy do innego kraju - tam, gdzie ta rentowność jest wyższa. Nie widać,

natomiast aby hipermarkety znikały, co najwyżej zmieniają się szyldy, pod którymi funkcjonują, co zresztą

też ma nierzadko związek z korzyściami podatkowymi. Oznacza to, że w rzeczywistości handel się opłaca,

jest rentowny. Ale nie zawsze znajduje to należyte odzwierciedlenie w płaconym przez hipermarkety

podatku dochodowym35.

6. Efekt ekonomiczny i społeczny propozycji podatkowych

35 Klienci nie stracą na opodatkowaniu supermarketów?; Gazeta Wyborcza; 19 Lipiec 2015





37


Podatek od sprzedaży detalicznej oparty na modelu progresywnym uzależnionym od obrotu jest obecnie

rozważaną wersją tego uregulowania. Nie potwierdzono natomiast jeszcze ilości progów i ich wysokości

oraz uregulowań w zakresie franczyzy, sieci ajencyjnych oraz hurtowni. Niemniej wydaje się to być dobrykierunek dyskusji, z której praktycznie wycofano model uzależniony od powierzchni sklepów. Przeciwnicy

podatku lub takiej a innej jego formy (najczęściej modelu progresywnego uderzającego przede wszystkim

w wielkie sieci handlowe), podnoszą wiele argumentów. Od potencjalnych podwyżek cen, a na utracie

wizerunku inwestycyjnego Polski kończąc. Większość tej, często ryzykownej argumentacji nie jest

podparta poważniejszymi analizami ani wyliczeniami.

W debacie publicznej przywoływano często argument przerzucenia podwyżki podatku na konsumentów

lub dostawców. W gospodarce rynkowej przedsiębiorcy dążą do maksymalizacji zysków, natomiast

konkurencja powoduje że w przypadku konkurencyjnego rynku zyski są minimalizowane. Zakładając, że są

efektywni i podejmują racjonalne decyzje – a ci którzy przetrwali na wysoce konkurencyjnym polskimrynku detalicznym są zapewne takimi przedsiębiorcami. To znaczy, iż obecnie ci właśnie przedsiębiorcy

osiągają marże na konkurencyjnym poziomie. Jeśliby natomiast istniała możliwość skutecznego

podwyższenia cen produktów bez utraty udziałów rynkowych, a przez to podwyższenia swoich zysków to

sieci handlowe dawno by to zrobiły, ale nie mogą tego zrobić z uwagi na konkurencję. W przypadku

wprowadzenia podatku od sprzedaży detalicznej można założyć 2 scenariusze:

1. Wprowadzenie podatku progresywnego - w którym rynek tradycyjny będzie mógł skorzystać z

efektu wyrównania konkurencyjności. W takim przypadku podwyżka cen przez duże sieci jest

najmniej prawdopodobna, bo utrzymana zostanie presja konkurencyjna ze strony małych i

średnich przedsiębiorstw handlowych2. Wprowadzenie podatku jednolitego dla wszystkich uczestników rynku. W takim przypadku

zakładając, że rynek jest tak konkurencyjny i rentowność uczestników rynku jest bliska optimum,

to wprowadzenie podatku jako dodatkowego kosztu dla przedsiębiorców skokowo zaburzy

obecną równowagę. Przedsiębiorstwa będą musiały wyrównać sobie straty podnosząc ceny

(podobny efekt można porównać do szoku cenowego jaki miała skokowa podwyżka cen ropy

przez kraje eksportujące ropę, lub do podwyższenia stawki VAT) - wszyscy uczestnicy rynku

zareagują podobnie swojej sytuacji płynnościowej będą zmuszeni podnieść swoje marże przez

podniesienie cen i w ten sposób będą mogli sfinansować dodatkowy wydatek.

W scenariuszu nr 1, dodatkowym argumentem przemawiającym za minimalnym ryzykiem przerzuceniapodatku na konsumentów jest idea formatu dyskontów. Dyskonty w swojej ofercie posiadają najwięcej

towarów o wysokiej elastyczności cenowej – takich których podwyżka ceny spotyka się ze znacznym

spadkiem zainteresowania konsumentów. W ich przypadku wprowadzenie podwyżek cen spotkałoby się z

automatycznym odpływem klientów, na co nie mogą sobie pozwolić, gdyż już obecnie niektórzy z nich

zmagają się z odpływem klientów. Ponadto wiele z ich sklepów w związku agresywną ekspansją zmaga się

już z własną konkurencją, czyli konkurują o klientów pomiędzy sobą. Klienci wybierając dyskonty kierowali

się w większości niskimi i korzystnymi cenami. Wysoce wątpliwe, aby w takiej sytuacji sklepy te mogły





38


sobie pozwolić na utratę głównej przewagi konkurencyjnej na tak konkurencyjnym rynku36. Ponadto od

kilku lat obserwujemy na rynku wzrost udziału klientów nazywanych „smart shopper”, którzy w bardziej

racjonalny sposób dokonują decyzji zakupowych oraz poszukują niskich cen. Klienci tacy, pozidentyfikowaniu podwyżek przeniosą się do innych sklepów.

Niezasadnym jest również argument o spadku zatrudnienia w wyniku wprowadzenia podatku. Duże sieci

handlowe zatrudniają 28% zatrudnionych w handlu, sprzedając produkty o udziale w wartości rynku w

wysokości 37%37 - dane wg PricewaterhouseCoopers, natomiast wg portalu dlahandlu.pl w przypadku

zatrudnienia ten procent jest dużo niższy, czyli zatrudniają kilka razy mniej pracowników niż ich

konkurenci. Także nawet, jeśli spełniłoby się ryzyko zamykania sklepów przez wielkie sieci handlowe – co

tak naprawdę już obecnie się dzieje w sieciach dyskontowych, które konkurują już między sobą – to efekt

zatrudnieniowy na pewno okaże się pozytywny, gdyż zwolnione obszary rynku zagospodarują konkurenci

zatrudniający więcej pracowników w stosunku do sprzedaży.

Scenariusz nr 2 wydaje się być dodatkowo niebezpieczny dla małych i średnich detalistów, bo w

przypadku braku, lub bardzo malej progresji podatku, duże sieci będą mogły z czasem przerzucić

dodatkowe koszty podatku na swoich dostawców, którzy z kolei finansując obniżkę cen dla dużych sieci

podniosą ceny towarów wszystkim pozostałym odbiorcom - co spowoduje, że handel niezależny ucierpi

podwójnie.

Tabela 2. Porównanie wielkości zatrudnienia oraz zapłaconych podatków i składek społecznych z tytułu

zatrudnienia w dużej sieci oraz w dwóch mniejszych – dla celów porównawczych przeliczono zatrudnienie

dla identycznego poziomu sprzedaży

Bardzo mała sieć Mała sieć

Sprzedaż mln zł 10 000 10 000

Średnie zatrudnienie dla dużej (>5mld zł) sieci w tys.pracowników

39 39

Średnie zatrudnienie dla bardzo małej (<0,5mld zł) sieci w tys.pracowników

65

Średnie zatrudnienie dla małej (0,5-1mld zł) sieci w tys.pracowników

49

Różnica w zatrudnieniu w tys. pracowników + 26 + 10

Różnica we wpłaconych składkach i podatkach w mln zł 312 117

Różnica % w stosunku do sprzedaży - 3,10% - 1,20%

36 Shopping Monitor; GfK Polonia; Luty 2014

37 Rynek handlu detalicznego w Polsce. Potencjalne skutki wprowadzenia węgierskich rozwiązań regulacyjnych dlapolskich sieci handlowych; PricewaterhouseCoopers dla Polskiej Organizacji Handlu i Dytryducji; 15 Maja 2015





39


Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz PwC

W raporcie przygotowanym na zlecenie Polskiej Organizacji Handlu i Dystrybucji prezentowano liczby

sugerujące wyższe efektywne opodatkowanie zagranicznych sieci względem polskich. Według tychdanych, sieci polskie płacą podatek CIT jako 0,22% swoich przychodów, natomiast zagraniczne 0,60% 38

Przyjmując nawet, że te wyliczenia są porównywalne co do próby – zawierają niejasny i niepełny dobór

próby do kalkulacji w przypadku polskich sieci gdzie nie uwzględniono wielu zyskownych sieci – to okazuje

się, że brakuje w tym również spojrzenia na jeszcze jeden wymiar. Wielkie sieci handlowe jako wysoce

efektywne, zatrudniają mniej osób do obsługi takiej samej kwoty sprzedaży jak ich mniejsi konkurenci.

Poddaliśmy analizie ten element – dodatkowe płatności do budżetu z tytułu składek społecznych i

podatków. Okazało się iż przewaga mniejszej sieci względem dużej sieci wynosi od 3,10% do 1,20%

sprzedaży. W takim wypadku założenie nawet całości skalkulowanej różnicy z tytułu płatności w CIT

pomiędzy polskimi a zagranicznymi sieciami, które wyniosło maksymalnie 0,42% jest z nawiązką pokryte

tylko przez jeden element jakim są wyższe płatności do budżetu z tytułu składek społecznych i podatków.

Podatek hamujący procesy konsolidacyjne na rynku i poprawiający pozycję konkurencyjną sklepów

niezależnych oraz lokalnych sieci handlowych przyniesie wiele pozytywnych efektów gospodarczych oraz

przywróci równowagę na rynku. Istotne w takim wypadku jest poprzez odpowiednią konstrukcję podatku

jednoczesne wsparcie lokalnych sieci – głównie supermarketów oraz małych sklepów niezależnych. Sklepy

niezależne przede wszystkim jako element dający zatrudnienie wielu tysiącom pracowników oraz rzesza

polskich małych przedsiębiorców. Sieci, głównie supermarketów, jako organizmy zdolne do skutecznej

walki z wielkimi sieciami międzynarodowymi o udziały rynkowe.

W kontekście ostatnich propozycji, należy zauważyć, iż założona progresywność podatku jest słusznymkierunkiem. Jednakże wiele szczegółów obecnej propozycji Ministerstwa Finansów może spowodować

wielkie szkody w polskim handlu detalicznym.

6.1. Podatek od powierzchni

Na obecnym etapie dyskusji, wydawałoby się iż znikł już pomysł na wprowadzenie podatku uzależnionego

od powierzchni sprzedażowej sklepu. Wydaje się być to bardzo korzystnym dla polskiej gospodarki, gdyż

podatek taki niósłby bardzo wiele negatywnych skutków, które ujawniłyby się od razu oraz wiele

potencjalnych zagrożeń.

Minusy takiego rozwiązania z natychmiastowymi negatywnymi skutkami to przede wszystkim:

obciążenie podatkiem mniejszych sieci supermarketów, które są poddane nierównej konkurencji

wielkich sieci handlowych

obciążenie podatkiem wielu małych sklepów niezależnych lub działających w formacie franczyzy

38 Podatek progresywny – skutki dla branży handlowej; OC&C Consultants i Crido Taxand dla Polskiej OrganizacjiHandlu i Dytryducji; 22 Grudzień 2015





40


wzmocnienie wielkich sieci sklepów własnych działających w segmencie convenience – które bardzo

szybko wzrastają i mocno zagrażają polskim niezależnym sklepom i sieciom franczyzowym

Minusy takiego rozwiązania z potencjalnie negatywnymi skutkami to przede wszystkim:

wysoce prawdopodobny wzrost cen – duża presja na lokalne sieci sklepów, które nie będą w stanie

utrzymać niższych cen i reagować tym samym na analogiczny ruch zagranicznych sieci sklepów

presja na lokalne sieci sklepów i sklepy niezależne, które już obecnie nie korzystają z możliwości

optymalizacji podatkowej w przeciwieństwie do możliwości międzynarodowych sieci i przez to

obciążając je dodatkowym podatkiem zmniejszamy ich szanse na walkę z wielkimi dominującymi na

rynku podmiotami

Rezultatem takiego rozwiązania będzie rynek gdzie duży format sklepów zostanie już całkowicie

zdominowany przez wielkie sieci w następstwie upadku lokalnych sieci oraz dalsza likwidacja małychsklepów. Podział ze względu na powierzchnię uruchomiłby intensywny rozwój wielkich sieci w tym

segmencie rynku, co dodatkowo zwiększyłoby presję na małe niezależne sklepy. W przypadku

identycznego zakwalifikowania lokalnych i wielkich sieci dużych powierzchniowo sklepów do potrzeb

podatku, wzrasta wówczas prawdopodobieństwo do naśladownictwa ruchów cenowych liderów

rynkowych (Biedronka, Lidl) przez pozostałe podmioty. Ponadto wymiar podatków ze względu na

powierzchnię przyniósłby wiele niejasności i obszarów potencjalnych nadużyć – wiele sieci posiada

równocześnie sklepy o powierzchni poniżej jak i powyżej tego progu (kwalifikacja obrotu dla

poszczególnych sklepów) oraz podział na powierzchnię handlową i całkowitą lokalu – wydzielanie innych

funkcji w lokalu itp. Największym wygranym takiego rozwiązania byłyby dwie zagraniczne sieci – Żabka i

Carrefour.

6.2. Podatek od obrotu

W przypadku zastosowania progresywnego podatku zależnego od obrotu sieci – czyli podobnego

rozwiązania jak na Węgrzech, uzyskujemy wówczas możliwość wpłynięcia takim rozwiązaniem na kształt

rynku i opóźnienia procesów koncentracyjnych albo ich nawet zahamowanie.

Progresywność tego podatku, a raczej ogromna niesymetryczność pomiędzy kolejnymi progami i

obowiązującymi w nich stawkami w podatku zastosowanym na Węgrzech, została podważona przez

Komisję Europejską. W przypadku Polski wydaje się, iż pierwotna propozycja Prawa i Sprawiedliwości z 4

progami do obrotu: do 1 miliarda zł, 1-3 miliardy zł, 3-5 miliardów zł, ponad 5 miliardów zł; była

pozbawiona wad rozwiązania węgierskiego. Obecnie jest brak polskiej sieci o sprzedaży powyżej 5 mld zł,

tylko dwie polskie sieci (Polomarket, GK Specjał) są w grupie o sprzedaży 3-5 mld zł, oraz kilka polskich

sieci w grupie o sprzedaży 1-3 mld zł. Wynikłe przez to zróżnicowanie opodatkowania w obrębie

podobnego formatu sklepów (duże powierzchniowo sieciowe) wpłynie na istotne zmniejszenie

prawdopodobieństwa podniesienia cen przez wielkie sieci - spotkałoby się to z reakcją mniejszych pod

względem obrotu sieci obciążonych podatkiem w dużo mniejszym stopniu lub w ogóle – o sprzedaży





41


poniżej 1 mld zł. Nieuprawnionym jest również, podnoszony czasami argument niezgodności takiego

rozwiązania z prawem unijnym przywołując przykład Węgier. Podatek został tam tak określony, że w

zasadzie uderzał tylko w jedną sieć, także trudno było obronić kształt takiego rozwiązania.

W kontekście ostatnich propozycji, należy zauważyć, że przyjęcie progu opodatkowania na poziomie 18

mln zł rocznie, będzie skutkować ograniczeniem rozwoju małych sklepów poprzez otwieranie kolejnych

placówek, tak by zyskać minimalne efekty skali jakie są możliwe przy zarządzaniu nie jednym a kilkoma

sklepami. W tym przypadku można by przyjąć, że minimalny próg opodatkowania powinien odpowiadać

definicji stosowanej przez PARP39. przyjmującej średnie przedsiębiorstwo na poziomie 50 mln EUR

rocznego obrotu, a małe przedsiębiorstwo na poziomie 10 mln EUR rocznego obrotu. Przyjęcie progu na

poziomie 50 mln EUR - 225 mln zł, pozwoliłoby także na wyłączenie spod opodatkowania nie tylko

najmniejszych sklepów, ale również lokalnych sieci, prowadzonych nie tylko przez prywatnych

przedsiębiorców, ale również przez spółdzielnie działające na rynkach lokalnych - takie jak SpółdzielnieSpołem które prowadzą około 5 tys. sklepów40 lub gminne spółdzielnie Samopomoc Chłopska prowadzące

około 10 tys. sklepów spożywczych i przemysłowych41

7. Podsumowanie

Podatek zależny od powierzchni handlowej sklepu uderzy jedynie w efektywność dystrybucji, skłoni wiele

podmiotów do otwierania sklepów tuż pod progiem powierzchni (poniżej 250m2 lub 400m2) oraz wyzwoli

nieograniczoną kreatywność w omijaniu takiego rozwiązania. Nieuprawnioną premię względem

konkurentów uzyska w takim wypadku głównie jedna sieć zagraniczna. Nie wpłynie to również na

zahamowanie zamykania drobnych sklepów niezależnych a może nawet ten proces znacznie przyśpieszyć

– sieci obecne dotąd w segmencie większych powierzchniowo sklepów skupią się na segmencie

mniejszych sklepów. Taki model istotnie zwiększa prawdopodobieństwo przyśpieszenia inflacji, która i beztego najprawdopodobniej wzrośnie w tym roku.

39 PARP „Nowa definicja MŚP” https://www.parp.gov.pl/files/74/87/1155.pdf

40 http://finanse.wp.pl/kat,1033691,title,Jaskowski-Spolem-to-niedzwiedz-ktorego-trzeba-obudzic,wid,16387013,wiadomosc.html?ticaid=1165d141

http://www.kzrs.pl/Spoldzielczosc.25.0.html





42


Podatek uzależniony od obrotu sieci jest w większości pozbawiony tych zagrożeń oraz wydaje się być

bardziej transparentny i efektywny.

Istotnym elementem rozwiązania podatkowego jest również szczegółowe określenie naliczania podatku

od sieci franczyzowych. Ze względu na ważną rolę franczyzy, dającej niezależnym detalistom wiedzę,

konkurencyjne warunki cenowe, efektywność kosztową, zaawansowane rozwiązania logistyczne,

nowoczesne standardy a przede wszystkim rozpoznawalność, wydaje się że sklepy należące do takiej sieci

franczyzowej powinny być traktowane jako zespół samodzielnych podmiotów i nie płacić podatku jako

jedna grupa. W polskim handlu spożywczym sieci partnerskie i franczyzowe są przede wszystkim

narzędziem, które drobni przedsiębiorcy wykorzystują konkurencyjną walkę z hipermarketami i

dyskontami. Polscy przedsiębiorcy zrzeszają się w sieciach partnerskich i franczyzowych aby mieć

rozpoznawalne logo i robić wspólne zakupy, a tym samym mieć u dostawców niższe ceny, wspólne

strategie promocyjne i programy lojalnościowe.

Konstrukcja podatku wymaga również określenia reguł dla podmiotów hurtowych. Na obecnym etapie

wydaje się być zasadne nie uwzględnianie handlu hurtowego do potrzeb podatku. Handel hurtowy jest

obecnie głównym źródłem zaopatrzenia i często wsparcia niezależnych sklepów. Dodatkowe obciążanie

handlu hurtowego de facto przekłada się na niższą efektywność łańcucha dostaw sklepu

małoformatowego, co z kolei ma niebagatelny wpływ na pogorszenie się jego sytuacji konkurencyjnej

wobec dyskontów czy hipermarketów.

Odpowiednie określenie podmiotów tego podatku jest równie ważne. W takim wypadku należałoby

łącznie traktować grupy kapitałowe analizując powiązania pomiędzy nimi na poziomie krajowym jak i

zagranicą. Istnieją już gotowe rozwiązania w zakresie identyfikacji istnienia cen transferowych, które

mogłyby być tutaj także zastosowane. Pozwoli to uniknąć ryzyka lawinowych podziałów podmiotów,

transferów aktywów za granicę i innych narzędzi optymalizacji podatkowej.

Kolejnym ważnym obszarem jest opodatkowanie handlu internetowego. Ten obecnie bardzo mały obszar

rynku – około 0,2% wartości – jest na razie mało atrakcyjny dla wielkich graczy i jest bardzo rozdrobniony

z wielką liczbą polskich innowacyjnych firm. Objęcie podatkiem również tego obszaru przy bardzo niskim

progu może spowodować przenoszenie firm za granicę i stamtąd świadczenie usług co w przypadku

handlu internetowego nie ma praktycznego znaczenia w ramach jednego rynku UE. Rozwiązaniem wydaje

się odpowiednio wysoki próg opodatkowania. W przypadku przedsiębiorstw handlowych najbardziej

racjonalne byłoby przyjęcie progu opodatkowania na poziomie odpowiadającym małym i średnim

przedsiębiorstwom czyli równowartości 10 lub 50 mln EUR (45-225 mln zł).

W założeniu tzw. „podatek od hipermarketów” miał być podatkiem wyrównywania szans. Tymczasem

według informacji, które przekazało Ministerstwo Finansów, podatek ten w sposób bardzo silny uderzy w

polski handel tradycyjny. W przypadku akceptacji przez rząd i parlament propozycji Ministerstwa

Finansów, sklepy będą ukarane za zorganizowanie się w walce z zagranicznymi dyskontami i

hipermarketami. Sklepy te pracują na tak niskiej marży, że mogą być zmuszone wyjść z sieci




franczyzowych, by przetrwać i spróbować radzić sobie samodzielnie na trudnym rynku, zdominowanym

przez dyskonty. Bez korzyści, jakie daje zjednoczenie się w sieci będzie to trudne zadanie. Objęcie

podatkiem systemów sieci partnerskich i franczyzowych to silne uderzenie w polskie małe i średnie firmyzrzeszone w tych sieciach.

Podatek miał wyrównywać szanse dla małych przedsiębiorstw, tymczasem w obecnej formie może

wpłynąć na przyśpieszenie ich likwidacji i dalsze przejmowanie rynku przez wielkie dyskonty.

Documents

Rynek Detalicznego Handlu Spożywczego