Studia Regionalne i LokalneNr 2(52)/2013

ISSN 1509–4995doi: 10.7366/1509499525206

Aleksandra Łuczak, Feliks WysockiUniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu,Wydział Ekonomiczno-Społeczny, Katedra Finansówi Rachunkowości, ul. Wojska Polskiego 28, 60–637 Poznań; e-mail: luczak@up.poznan.pl;wysocki@up.poznan.pl.

rozpoznanie typów strategii rozwojowych gmin… z wyKorzystaniem wieloKryterialnych metod

podejmowania decyzji

Streszczenie:Przedstawionepodejściedorozpoznaniatypówstrategiirozwojowychgminzwy-korzystaniemwielokryterialnychmetodpodejmowaniadecyzjijestkompleksowąprocedurą,któramożebyćużytecznawprogramowaniurozwoju,szczególnieprzyoceniesłabychimocnychstronjednostek administracyjnych oraz szans i zagrożeń pojawiających sięw ich otoczeniu.Ma onaprzewagę nadmetodami klasycznymi (opisowymi) zewzględu namożliwość kwantyfikowaniaważnościczynnikówanalizySWOT,awięcelementówocharakterzezarównojakościowym,jakiilościowym.Możeteżbyćpomocnaprzyidentyfikacjitypówstrategiirozwojowychrealizowa-nychprzezjednostkiadministracyjne.Proponowanepodejściezastosowanodoustaleniapozycjistrategicznejgminpowiatumiędzyrzeckiego.

Słowa kluczowe:wielokryterialnemetodypodejmowaniadecyzji (MCDM), analitycznyproceshierarchiczny(AHP),analizaSWOT,strategierozwoju.

multi-criteria decision-maKing as a tool for distinguishing types of developmental strategies in

communes

Abstract:Theapproachtheauthorsuseinordertodistinguishtypesofdevelopmentalstrategiesofcommunes,basedonthemulti-criteriadecision-makingtool,isacomplexprocedurethatcanbeusefulindevelopmentprogramming,andinparticularinassessingstrengthsandweaknessesofadministrativeunits,aswellastheopportunitiesandthreatsintheirenvironment.Unliketheclassic(descriptive)methods,theprocedureallowstheresearchertoquantifytheimportanceoftheSWOTanalysisfactors,i.e.bothqualitativeandquantitativeelements.Itcanbeausefulinstrumentiniden-tifyingtypesofdevelopmentalstrategiesofadministrativeunits.Inthepresentarticle,theapproachhasbeenusedtodeterminethestrategicpositionofthecommunesintheMiędzyrzeckipoviat.

Keywords:Multi-criteriadecision-making(MCDM),AnalyticHierarchyProcess(AHP),SWOTanalysis,developmentalstrategies.

Wprocesietworzeniastrategiirozwojuzapunktwyjściaprzyjmujesięopra-cowanieanalizySWOT.Metodatałączyzarównoanalizęwnętrza,jakiotocze-niajednostkiadministracyjnej,czylisłużydobadaniajejsiłyisłabościorazszansi zagrożeń.HeinzWeihrich (1982)wyróżnił czterymodelowe sytuacje strate-gicznejednostki(strategie)wzależnościodprzewagiczynnikówpozytywnych

ALEKSANDRAŁUCZAK,FELIKSWYSOCKI96

lubnegatywnychwewnątrzjednostkiiwjejotoczeniu:agresywną(maxi-maxi),konkurencyjną (mini-maxi), konserwatywną (maxi-mini) i defensywną (mini--mini) (zob.też:Gierszewska,Romanowska2002;Łuczak,Wysocki2010).Strategiaagresywna(maxi-maxi)dotyczyjednostki,wewnątrzktórejprzewa-

żająmocnestrony,awjejotoczeniu–szanserozwoju.Takiejsytuacjiodpowia-daekspansjaiprzeważniezdywersyfikowanyrozwój.Polegaonananajlepszymwykorzystaniu sposobności wynikających ze sprzyjających uwarunkowań ze-wnętrznychiwewnętrznych.Strategiakonkurencyjna(mini-maxi)występujewówczas,gdyjednostkawy-

kazujeprzewagęsłabychstronnadmocnymi,jednakkorzystnyjestdlaniejukładuwarunkowańzewnętrznych.Istotątegotypustrategiijesteliminowaniesłabychstron jednostkiorazbudowanie jejsiłykonkurencyjnejpoprzezwykorzystaniepojawiającychsięszanswotoczeniu.Strategia konserwatywna (maxi-mini) wykorzystuje przewagę mocnych

stronnad słabymi,przyczymwotoczeniu istniejewięcej zagrożeńniż szans.Podstawowedziałaniaprowadzonewtakiejjednostcepowinnybyćukierunko-wanenazmniejszeniewpływutychzagrożeńorazefektywniejszewykorzystanieszans.Łącząsiętucechystrategiiagresywnejikonkurencyjnej.Strategiadefensywna(mini-mini)dotyczysytuacji,wktórejjednostkamaogra-

niczoneszanserozwoju,czylidziaławniesprzyjającymotoczeniu.Jednocześniejejpotencjałwewnętrznyjestznaczniemniejszyniżwprzypadkujednostekre-alizujących strategieagresywną lubkonserwatywną.Niemawieluwyraźnychmocnychstron,któremogłabyprzeciwstawićzagrożeniomiwykorzystaćdopo-prawieniaswoichstronsłabych.Strategiatamazapewnićjednostceprzetrwaniepoprzezpodjęcieprzeciwdziałanianegatywnymuwarunkowaniom.Celem niniejszej pracy jest próba zastosowania analitycznego procesu hie-

rarchicznego (AHP)w analizie SWOT jednostek administracyjnych do ocenyważnościczynnikówwpływającychnaichrozwój(słabychimocnychstronorazszansizagrożeń),wyznaczeniedlanichsyntetycznychocenuwarunkowańwe-wnętrznych i zewnętrznychoraz na tej podstawie rozpoznanie typów strategiirozwojowych.Proponowanametodazostałazastosowanado identyfikacji stra-tegiirozwojowychgminpowiatumiędzyrzeckiegowwojewództwielubuskim.Podstawą badań była ankieta pod tytułem „Kierunki rozwoju gmin powia-

tu międzyrzeckiego”, przeprowadzona wśród 42 radnych gmin tego powiatuw2010r.(Chudziak2010).

Metodyka badań

Wproponowanympodejściudorozpoznawaniatypówstrategiirozwojowychjednostekopartymnawielokryterialnychmetodachpodejmowaniadecyzjimoż-nawyróżnićpięćetapówpostępowania(zob.Łuczak,Wysocki2009,2010):Etap1.Konstrukcjadwóchdecyzyjnychschematówhierarchicznychdotyczą-

cychanalizyzewnętrznychiwewnętrznychczynnikówSWOTjednostki.Każdyze schematów obejmuje trzy poziomy: kryterium główne, kryteria podrzędne (k = 1,…, K;K–liczbakryteriówpodrzędnych), oraz cechy reprezentującesłabe

ROZPOZNANIETYPÓWSTRATEGIIROZWOJOWYCHGMIN… 97

imocne strony (czynnikiwewnętrzne [w]) oraz szanse i zagrożenia (czynnikizewnętrzne[z])(j = 1,…; oznaczaliczbęcechwramachk-tegokryteriumpod-rzędnego)(zob.ryc.1).

Główne kryterium wewnętrzne/zewnętrzne

Kryterium podrzędne 1 Kryterium podrzędne K

Cecha 1

…

Cecha n1

Cecha 1

…

Cecha nK

Poziom I Kryterium główne Poziom II Kryteria podrzędne Poziom III Cechy reprezentujące mocne i słabe strony/szanse i zagrożenia

…

Ryc. 1. Decyzyjny schemat hierarchiczny czynników analizy SWOT

Źródło: opracowanie własne.

Tab. 1. Dziewięciostopniowa skala preferencji między dwoma porównywanymi elementa-mi według Saaty’ego

Definicja znaczenia ObjaśnienieSiła ważności(α)

Równoważność Oba czynniki przyczyniają się równo do osiągnięcia celu (jeden czynnik ma takie samo znaczenie jak drugi).

1

Słabe lub umiarko-wane

Nieprzekonywające znaczenie lub słaba preferencja jednego czynnika nad drugim (jeden czynnik ma nieco większe znaczenie niż drugi).

3

Istotne, zasadnicze, mocne

Zasadnicze lub mocne znaczenie lub mocna preferencja jednego czynnika nad innymi (jeden czynnik ma wyraźnie większe znaczenie niż drugi).

5

Zdecydowane lub bardzo mocne

Zdecydowane znaczenie lub bardzo mocna preferencja jednego czynnika nad innym (jeden czynnik ma bez-względnie większe znaczenie niż drugi).

7

Absolutne Absolutne znaczenie lub absolutna preferencja jednego czynnika nad innym.

9

Dla porównań kompro-misowych pomiędzy powyższymi warto-ściami

Czasami istnieje potrzeba interpolacji numerycznej kompromisowych opinii, ponieważ nie ma odpowiedniego słownictwa do ich opisania, wtedy stosujemy pośrednie wartości między dwoma sąsiednimi ocenami.

2, 4, 6 i 8

Przechodniość ocen Jeżeli i-ty czynnik ma przypisany jeden z powyższych stopni podczas porównania do j-tego czynnika, wtedy j-ty czynnik ma odwrotną wartość, gdy porównuje się do i-tego (jeżeli porównując X z Y przyporządkowujemy wartość α, to wtedy automatycznie musimy przyjąć, że wynikiem porównania Y z X musi być 1/ α).

odwrot-ności powyż-szych wartości

Źródło: opracowanie własne na podst.: Saaty 1980.

ALEKSANDRAŁUCZAK,FELIKSWYSOCKI98

Etap2.ObliczeniewagważnościczynnikówanalizySWOTzzastosowaniemAHP(analitycznegoprocesuhierarchicznego).EtaptenrozpoczynaporównanieparamiczynnikówSWOTnakażdympoziomiehierarchiiprzywykorzystaniuskaliSaaty’ego(1980)(tab.1).Wynikiporównańzestawiasięwmacierze:

( ) ( )

( )( )

( ) ( )

12

12

1

2( )

1 2

1

1 1

1 1 1

k

k

k k

n

n

k

n n

a a

aa

a a

• •

••

•

• •

=

A

,

gdzie(•)oznaczaalternatywnie(w)lub(z)odpowiedniodlauwarunkowańwe-wnętrznychizewnętrznychwedługnastępującychzasad:– jeżeliważność i-tegoczynnikanad j-tymjestαji = α,wtedy 1 , 0jia α

α= ≠

(zasadaprzechodniościocen),– jeżeli i-tyczynnik jest równie relatywnieważny jak j-ty,wtedyαij = αji =1(zasadarównoważnościocen).Następniesprawdzasię,czyporównaniazostałyprzeprowadzonepoprawnie.

W tymceluoblicza sięwskaźnik zgodnościCR, którymierzykoherencjępo-równańparami,czyliokreśla,wjakimstopniuwzajemneporównaniaważnościcharakterystyksązgodne(Łuczak,Wysocki2005):

100%CICRRI

= ⋅ ,

wpodanymwzorze max

1nCI

nλ −

=−

jestindeksemzgodności,przyczymλmaxjest

maksymalnąlubgłównąwartościąwłasnąmacierzyporównań1 A, a njestliczbąwierszy(kolumn)wmacierzyA,natomiastRItośrednilosowyindekszgodnościobliczonyzlosowogenerowanejmacierzyowymiarachn × n.WartościRImogąbyćustalonewzależnościodrzędumacierzyA(tab.2).

Tab. 2. Średni losowy indeks niezgodności RI

Rząd macierzy n 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Indeks losowy RI 0,00 0,00 0,58 0,90 1,12 1,24 1,32 1,41 1,45 1,49

Źródło: Hanratty, Joseph 1992; Łuczak, Wysocki 2005.

Wskaźnik zgodności określa, w jakim stopniuwzajemne porównania waż-ności są zgodne (konsekwentne).W analizie procesu hierarchicznego oczeku-jesię,abywskaźnikCRprzyjmowałwartościmniejszelubrówne10%.Wtedyporównania są konsekwentne.Wprzeciwnymprzypadkunależy je (wszystkie

1 WartościwłasnemacierzyAsąpierwiastkamiwielomianucharakterystycznego:w(λ)≡det(A – λI), gdzieIoznaczamacierzjednostkową.

ROZPOZNANIETYPÓWSTRATEGIIROZWOJOWYCHGMIN… 99

lubniektóre)powtórzyćwceluusunięcianiezgodnościporównańparami2.Jeżeliporównaniaważnościczynnikówzostałyprzeprowadzonepoprawnie,obliczasięwagiważnościcechprostych–uwarunkowańwewnętrznych ( )1(w) (w)

jw j , ,n= …

i zewnętrznych ( )1(z) (z)jw j , ,n= … , którymi są znormalizowanewektorywłasne

macierzy (z)kA oraz (w)

kA ,czylipriorytetylokalne.Stanowiąonepodstawędoob-liczeniapriorytetówglobalnych.Priorytetglobalnyuzyskujesięprzezprzemno-żeniewartości priorytetu lokalnego tego poziomu decyzji przezwartość prio-rytetuglobalnegopoziomubezpośredniowyższego.Priorytetyglobalnedanegopoziomu reprezentują udział każdego czynnika (z poszczególnych poziomów)wosiąganiucelugłównego(Harker,Vargas1990).Etap3.Ustaleniewartościoraznormalizacjacechwprzekrojujednostek(np.

gmin).Wartościcechzestawionewmacierzedanych ( ) ( )( ) 1 1ij kx i , , m, j , , n • •= … = … , (gdzie ( )

kn • –liczbacechwramachk-tegokryterium,m–liczbajednostekzbada-negoobszaru)poddajesięnormalizacjiwedługwzorów(Wysocki2010):–dlastymulant

( )( )

( )( ) ;

maxij

ijiji

xz

x

••

•=

–dladestymulant

( )( )( )

( )( )

min; 0

ijiij ij

ij

xz x

x

•

• ••

= ≠–dlanominant

( )( )

( )( )ij

ijiji

xz

nom x

••

•= ; ( )( ) 0iji

nom x • ≠ , gdy ( ) ( )( )ij ijix nom x• •≤ ;

( )( )( )

( )iji

ijij

nom xz

x

•

••

= ; ( ) 0ijx • ≠ , gdy ( ) ( )( )ij ijix nom x• •> ,

gdzie ( )( )max ijix • jestwartościąmaksymalnąj-tejcechy,a ( )( )min iji

x • – minimalną,przyczymzamiasttychwartościmogąbyćprzyjętewartościmodelowe.Etap4.Obliczeniewartościwspółrzędnychpołożenia jednostekadministra-

cyjnychwzględemwewnętrznychWWi izewnętrznychWZiuwarunkowańroz-woju,którepokazująichpozycjęrozwojowąwedługanalizySWOT(zob.Chang,Huang2006;Łuczak,Wysocki2010):

i iWW SW IW= − , (1)

gdzie:

( ) ( )( )

1

wnw w

i j ijj

SW w z=

= ⋅∑ –średniaważonazwartościcechprostych–wewnętrznych,

2 Wprzypadkupełnejzgodnościporównańopiniizachodziλmax = n, CI = 0iCR = 0.

ALEKSANDRAŁUCZAK,FELIKSWYSOCKI100

1

1 m

ii

IW SWm =

= ∑ –wartośćodniesieniadlauwarunkowańwewnętrznych(bench-

marking value),

i iWZ SZ IZ= − , (2)

gdzie:

( ) ( )( )

1

znz z

i j ijj

SZ w z=

= ⋅∑ –średniaważonazwartościcechprostych–zewnętrznych,

1

1 m

ii

IZ SZm =

= ∑ – wartość odniesienia dla uwarunkowań zewnętrznych (bench-

marking value),przy czym 1 1;iWW− ≤ ≤ 1 1.iWZ− ≤ ≤Etap5.Współrzędneokreślająpołożeniejednostekadministracyjnychwzglę-

demwewnętrznychWWi izewnętrznychWZiuwarunkowańrozwojunapłasz-czyźniediagramupodzielonegonaćwiartkireprezentująceczterytypystrategiirozwojowych:agresywną,konserwatywną,defensywnąikonkurencyjną.

Ocena ważności czynników (uwarunkowań) wewnętrznych i zewnętrznych wpływających na poziom rozwoju społeczno-gospodarczego gmin powiatu międzyrzeckiego

Powyższa procedura została zastosowana do analizy SWOT gmin powia-tumiędzyrzeckiegowwojewództwie lubuskim.Ocenie poddano gminywiej-skie (Bledzew, Przytoczna, Pszczew) oraz miejsko-wiejskie (Międzyrzecz,SkwierzynaiTrzciel).Dokonującocenyważnościczynnikówrozwojuwukła-dzie gminnym, posłużono się metodą analitycznego procesu hierarchicznego.Wpierwszymetapietejproceduryprzyjętodwakryteriagłównetj.uwarunko-wania wewnętrzne i zewnętrzne dotyczące społeczno-gospodarczego rozwojujednostkiadministracyjnej,istniejącewniejsamejorazwjejotoczeniu.Wichramachdokonanowyboru zestawu41potencjalnych cechopisującychbadanejednostki, które reprezentują kryteria podrzędne rozwoju społeczno-gospodar-czego,takiejak:ludność,rynekpraca,środowiskoprzyrodnicze,infrastrukturatechniczna, infrastruktura społeczna, gospodarka, rolnictwo i budżet (uwarun-kowaniawewnętrzne)orazotoczenie(uwarunkowaniazewnętrzne)3.Wwynikuanalizymacierzyodwrotnejdomacierzykorelacjimiędzypotencjalnymicecha-miwyeliminowanocechynadmiernieskorelowanezinnymiiostateczniedoana-lizyprzyjętozbiór20cech:

3 Ponieważniektórezczynnikówoddziaływająwtakisamsposóbnabadanegminyjaknp.ko-niunkturaogólnokrajowalubzmianapozycjiwojewództwalubuskiegowprzestrzenispołeczno-go-spodarczejkraju,nieróżnicująoneichpozycjistrategicznejidlategoniezostałyuwzględnionewtychbadaniach.

ROZPOZNANIETYPÓWSTRATEGIIROZWOJOWYCHGMIN… 101

Kryterium1.Ludność(1) ludnośćwwiekupoprodukcyjnym/100osóbwwiekuprzedprodukcyjnym;(2) zgony/1000osób.

Kryterium2.Rynek pracy(3) udziałbezrobotnychzarejestrowanychwliczbieludnościwwiekuproduk-cyjnym(%).

Kryterium3.Środowisko przyrodnicze(4) wydatkinagospodarkękomunalnąiochronęśrodowiska(zł/km2);(5) odsetekobszarówprawniechronionychw%ogólnejpowierzchnigminy.

Kryterium4.Infrastruktura techniczna(6) odsetekludnościkorzystającejzsieciwodociągowej(%);(7) odsetekludnościkorzystającejzsiecikanalizacyjnej(%).

Kryterium5.Infrastruktura społeczna(8) liczbaludności/aptekęogólnodostępną;(9) bazaturystyczna(miejscanoclegowe/1000mieszkańców).

Kryterium6.Gospodarka(10) liczbazarejestrowanychpodmiotówgospodarczych/1000mieszkańców.

Kryterium7.Rolnictwo(11) odsetekURwgospodarstwachpowyżej20ha(%).

Kryterium8.Budżet(12) dochodywłasne/1mieszkańca(zł);(13) wydatkiinwestycyjne/1mieszkańca(zł);(14) udziałdochodówwłasnychwdochodachogółem(%);(15) środkipozyskanezbudżetuUniiEuropejskiej/1mieszkańca(zł).

Kryterium9.Uwarunkowania zewnętrzne(16) subwencjeogólne/1mieszkańca(zł);(17) dotacjezbudżetupaństwa/1mieszkańca(zł);(18) dotacjezfunduszycelowych/1mieszkańca(zł);(19) saldomigracjiwewnętrznych(wewnątrzpowiatowych)/1000mieszkańców;(20) saldomigracjizagranicznych/1000mieszkańców.Wprzypadkucechzwiązanychzpozyskiwaniemiwydatkowaniemśrodków

finansowych, tj.: (4), (12), (13), (15)–(18), uwzględniono średnią z pięciu lat,gdyżwkażdymrokuzachodziłyistotnezmianywdochodachiwydatkachgmin.Wpierwszymetapie(I)proponowanejproceduryzostałyzbudowanedwade-

cyzyjne schematy hierarchiczne.Pierwszy z nich dotyczył uwarunkowań spo-łeczno-gospodarczegorozwojujednostkiadministracyjnejistniejącychwniejsa-mej,czyliuwarunkowańwewnętrznych.Drugizaśodnosiłsiędouwarunkowańspołeczno-gospodarczegorozwojujednostki istniejącychwjejotoczeniu,czyliuwarunkowańzewnętrznych.

ALEKSANDRAŁUCZAK,FELIKSWYSOCKI102

Następnymetapembyłoobliczeniewartościpriorytetówglobalnychposzcze-gólnych elementówdecyzyjnych (etap II).Obliczenia dokonanona podstawiewynikówbadańankietowychprzeprowadzonychwśródradnychposzczególnychgminpowiatumiędzyrzeckiego(„Kierunkirozwojugminpowiatumiędzyrzec-kiego”) (Chudziak2010). Łącznieuzyskano42ankiety,po jednejodkażdegoradnego.Istotątegoetapubyłodokonanieporównańparamiważnościelementówdecyzyjnychnakażdympoziomiehierarchiizwykorzystaniemdziewięciostop-niowej skali preferencji Saaty’ego.Na II poziomie hierarchii porównano kry-teriawodniesieniudocelugłównego,anapoziomieIII–cechywodniesieniudokryteriówpodrzędnych.Wynikitychporównańbyłypodstawądoobliczeniapriorytetówglobalnych(Łuczak,Wysocki2005),(tab.3i4).

Tab. 3. Priorytety globalne uwarunkowań wewnętrznych rozwoju społeczno-gospodarcze-go gmin powiatu międzyrzeckiego

Kryteria i cechy proste Wartość priorytetu globalnego

Ludność 0,146Ludność w wieku poprodukcyjnym/100 w wieku przedprodukcyjnym 0,111

Zgony/1000 osób 0,035

Rynek pracy 0,152Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku pro-dukcyjnym

0,152

Środowisko przyrodnicze 0,083

Wydatki na gospodarkę komunalną i ochronę środowiska 0,046

Obszary prawnie chronione w % ogólnej powierzchni 0,037

Infrastruktura techniczna 0,186Odsetek korzystających z sieci wodociągowej 0,093

Odsetek korzystających z sieci kanalizacyjnej 0,093

Infrastruktura społeczna 0,085

Liczba ludności/aptekę ogólnodostępną 0,051

Miejsca noclegowe/1000 mieszkańców 0,034

Gospodarka 0,144Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych/1000 mieszkańców 0,144

Rolnictwo 0,061Odsetek UR w gospodarstwach powyżej 20 ha 0,061

Budżet 0,143Dochody własne/1 mieszkańca 0,041

Wydatki inwestycyjne/1 mieszkańca 0,036

Dochody własne w dochodach ogółem 0,021

Środki pozyskane z budżetu Unii Europejskiej/1 mieszkańca 0,045

Źródło: opracowanie własne na podst. wyników badań ankietowych „Kierunki rozwoju gmin powiatu międzyrzeckiego” przeprowadzonych wśród radnych gmin powiatu międzyrzeckiego (Chudziak 2010).

ROZPOZNANIETYPÓWSTRATEGIIROZWOJOWYCHGMIN… 103

Oszacowanepriorytetyglobalnedotycząceuwarunkowańwewnętrznychpo-kazują,żedlagminpowiatumiędzyrzeckiegonajwiększywpływnaosiągnięciecelugłównego,jakimjestrozwójspołeczno-gospodarczy,mamodernizacjairoz-budowainfrastrukturytechnicznej(wartośćpriorytetu0,186).Drugiepodwzglę-demważnościbyłokryteriumzwiązanezrynkiempracy,zwartościąpriorytetuwynoszącą0,152.Kolejneistotnetrzykryteriamiałyzbliżonąwartośćpriorytetuglobalnegoiobejmowały:ludność(0,146),gospodarkę(0,144)orazbudżetgmi-ny (0,143).Najmniejsze znaczeniewedług radnychmiałokryteriumzwiązanezrolnictwem,zpriorytetemnapoziomie0,061.Do najważniejszych cech wpływających na rozwój społeczno-gospodarczy

radnizaliczylipoziombezrobocia(0,152)orazliczbęzarejestrowanychpodmio-tówgospodarczych(0,144),natomiastzamniejważneuznalimiejscanoclegowe,zgonyidochodywłasnewdochodachogółem.

Tab. 4. Priorytety globalne uwarunkowań zewnętrznych rozwoju społeczno-gospodarcze-go gmin powiatu międzyrzeckiego

Cechy proste Wartość priorytetu globalnego

Subwencje ogólne/1 mieszkańca 0,435

Dotacje z budżetu państwa/1 mieszkańca 0,250

Dotacje z funduszy celowych/1 mieszkańca 0,159

Saldo migracji wewnętrznych/1000 mieszkańców 0,081

Saldo migracji zagranicznych/1000 mieszkańców 0,075

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań ankietowych „Kierunki rozwoju gmin po-wiatu międzyrzeckiego” przeprowadzonych wśród radnych gmin powiatu międzyrzeckiego (Chudziak 2010).

Priorytetyglobalneustalonedlauwarunkowańzewnętrznychujawniły,żedlaosiągnięciacelugłównegonajwiększeznaczeniemiało–wopiniiradnych–po-zyskanieśrodkówobcychwpostacisubwencjinarozwójgminy.Udziałtejcechywosiągnięciucelugłównegowyniósł44%.Najmniejszeznaczeniemiałycechy–migracjewewnętrzne(0,081)orazzagraniczne(0,075).Kolejnym etapem badań było zebranie danych dotyczących uwarunkowań

wewnętrznychizewnętrznych,czyliustaleniewartościcechuznanychjakoistot-newprocesie społeczno-gospodarczego rozwojugmin.Zostałypodzielonenacechy – stymulanty i destymulanty.Do zbioru destymulant zostały zaliczone:ludnośćwwiekupoprodukcyjnym/100osóbwwiekuprzedprodukcyjnym,zgo-ny/1000osób,udziałbezrobotnychzarejestrowanychliczbieludnościwwiekuprodukcyjnym(%)orazliczbaludności/aptekęogólnodostępną.Pozostałecechymiałycharakterstymulant.

ALEKSANDRAŁUCZAK,FELIKSWYSOCKI104

Rozpoznanie typów strategii rozwojowych gmin

Wartości znormalizowane cech oraz przyporządkowane im wagi ważnościstanowiłypodstawędoobliczeniawspółrzędnychuwarunkowańwewnętrznychizewnętrznychgminpowiatumiędzyrzeckiegozewzględunamożliwości ichspołeczno-gospodarczegorozwojunapodstawiewzorów(1)i(2)(tab.5).

Tab. 5. Średnie ważone oraz współrzędne uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych rozwoju społeczno-gospodarczego gmin powiatu międzyrzeckiego

GminyŚrednie ważone Współrzędne uwarunkowań

wewnętrzne (SWi)

zewnętrzne (SZi)

wewnętrzne (WWi)

zewnętrzne (WZi)

Bledzew 0,375 0,477 –0,043 –0,013

Międzyrzecz 0,463 0,362 0,045 –0,128

Przytoczna 0,392 0,496 –0,027 0,006

Pszczew 0,467 0,697 0,049 0,207

Skwierzyna 0,439 0,503 0,021 0,012

Trzciel 0,336 0,479 –0,082 –0,012

Powiat międzyrzecki 0,432 0,451 0,013 –0,039

Województwo lubuskie 0,443 0,459 0,025 –0,032

Wartość odniesienia 0,419 (IW) 0,490 (IZ) × ×

Źródło: opracowanie własne na podst. danych z Banku Danych Regionalnych (2006–2010) oraz tab. 3 i 4.

Położenie gmin powiatumiędzyrzeckiegow ćwiartkach układuwspółrzęd-nychprzedstawiaryc.2.Osiedzieląpłaszczyznęnaczteryćwiartkiodpowiada-jącetypomstrategiirozwojowych:agresywnej,konserwatywnej,konkurencyjnejidefensywnej.Należyzwrócićuwagęnafakt,żewartościwspółrzędnychuwa-runkowańwewnętrznychizewnętrznychdlabadanychgminrzadkoprzekracza-ją,codowartościbezwzględnej,wielkość0,1.Możetooznaczać,żewpowieciemiędzyrzeckimstrategiesąjeszczesłabowykształconeimająraczejcharaktermieszany.W tabeli6 zamieszczonowartościwybranychwskaźnikówopisującychpo-

zycję strategicznągminpowiatumiędzyrzeckiegow roku2010.Tendencjędowykształcenia się agresywnej strategii rozwoju, która oparta jest na przewa-dzemocnychstroniszanstkwiącychwotoczeniu,wykazywałydwiegminytj.PszczewiSkwierzyna.StymulantądoaktywnegodziałaniagminyPszczewsąwaloryśrodowiskaprzyrodniczegoikrajobrazowego.Ponad84%powierzchnigminytoobszaryprawniechronione.Posiadaonadużezasobyleśne(48%te-renugminy)(Bank Danych Lokalnych2010)iwodne(20jezior)4,któretworząspecyficznyklimatistanowiądobrepodstawydlarozwojuturystykiirekreacji.Potencjałśrodowiskanaturalnegouzupełniabazaturystyczna,oczymświadczyliczbamiejsc noclegowychna 1000mieszkańców– ponad 237, przekraczają-

4 Zob.http://www.pszczew.pl.

ROZPOZNANIETYPÓWSTRATEGIIROZWOJOWYCHGMIN… 105

capięciokrotnieśredniądlapowiatuidziesięciokrotnie–dlawojewództwa.Nautrzymaniedobregostanuśrodowiskaprzyrodniczegogminawydajeteżznaczneśrodkifinansowe,oczymświadczywielkośćwydatkównaochronęśrodowiskai gospodarkę komunalną (średniorocznie prawie 5400 zł na km2), jednak pra-wie trzykrotniemniej niż średniowwojewództwie (15,6 tys. zł/km2) (tab. 6).Gminanietylkodokładałastarań,byutrzymaćipoprawićstanśrodowiskaprzy-rodniczego,leczrównieżw2010r.podjęłam.in.inwestycjepolegającenaprze-budowiedrógutwardzonych,modernizacjidróggruntowych,rewitalizacjikinaibiblioteki(Przekrój budżetu… 2010).Wlatach2006–2010średniorocznienainwestycjewprzeliczeniunajednegomieszkańcawgminiePszczewwydawano1300zł;byłatokwotanajwyższawśródgminpowiatumiędzyrzeckiegoiprze-wyższyłaponaddwukrotnieśredniąpowiatu(589zł)orazśredniąwojewódzką(623zł).Dużemożliwościgminywtymzakresiezwiązanesąm.in.zsamodziel-nościąfinansowągminy,coujawniłosięwosiągnięciunajwiększychw2010r.wpowieciedochodówwłasnychnamieszkańca,boaż1702,6zł,czyliprawie30%więcejniżśredniowpowiecie(1310,7zł)ioprawie20%więcejniżśredniowwojewództwie(1423,8zł).

Bledzew

Międzyrzecz

Pszczew

Trzciel

Przytoczna Skwierzyna

powiat międzyrzecki

województwo lubuskie

-0,15

-0,10

-0,05

0,00

0,05

0,10

0,15

0,20

0,25

-0,10 -0,05 0,00 0,05 0,10

Strategia konkurencyjna

Strategia defensywna Strategia konserwatywna

Strategia agresywna(WZ)

(WW)

Szanse

Mocnestrony

Zagrożenia

Słabestrony

Ryc. 2. Typy strategii rozwojowych dla gmin powiatu międzyrzeckiego

Źródło: opracowanie własne na podst. danych zamieszczonych w tab. 5.

ALEKSANDRAŁUCZAK,FELIKSWYSOCKI106Ta

b. 6

. War

tośc

i wyb

rany

ch w

skaź

nikó

w o

pisu

jący

ch p

ozyc

ję s

trate

gicz

ną g

min

pow

iatu

mię

dzyr

zeck

iego

w 2

010

roku

Stra

tegi

eG

min

y

Wsk

aźni

ki

uwar

unko

wan

ia w

ewnę

trzne

uwar

unko

wan

iaze

wnę

trzne

(1)

(2)

(3)

(4)

(5)

(6)

(7)

(8)

(9)

(10)

(11)

(12)

(13)

(14)

(15)

(16)

(17)

(18)

(19)

(20)

Agr

esyw

-na

Psz

czew

74,7

8,8

11,9

5357

,684

,563

,848

,241

74,0

237,

886

,579

,617

02,6

1309

,947

,110

7,8

796,

081

2,7

65,4

–0,5

–0,2

Skw

ierz

yna

71,5

7,7

10,9

1121

4,3

18,0

89,4

65,4

2130

,017

,996

,165

,310

56,3

435,

237

,699

,810

25,9

474,

10,

4–5

,80,

5

Kon

kure

n-cy

jna

Prz

ytoc

zna

78,3

9,2

13,3

1231

4,3

23,6

88,6

36,2

5549

,043

,373

,972

,714

51,7

507,

642

,215

5,6

754,

768

0,0

8,2

–2,3

0,2

Def

en-

syw

naB

ledz

ew78

,39,

514

,922

98,3

23,2

92,7

32,0

4507

,029

,565

,780

,710

03,9

367,

741

,949

,277

2,6

678,

60,

0–3

,60,

0

Trzc

iel

78,9

10,4

11,7

8558

,915

,858

,826

,062

77,0

61,8

102,

059

,010

98,7

432,

140

,111

5,5

889,

550

4,1

7,2

–5,6

–0,2

Kon

ser-

wat

ywna

Mię

dzyr

zecz

86,9

9,4

12,4

7673

,634

,192

,584

,622

61,0

23,7

123,

270

,814

54,0

645,

655

,797

,851

6,4

380,

321

,3–0

,7–0

,6

Pow

iat m

ię-

dzyr

zeck

i80

,29,

112

,278

79,1

31,6

85,8

62,8

2769

,044

,210

3,2

71,8

1310

,758

9,3

46,6

102,

673

1,3

497,

015

,4–2

,7–0

,2

Woj

ewód

z-tw

o lu

busk

ie79

,89,

48,

915

594,

438

,989

,463

,334

16,0

20,8

105,

057

,314

23,8

623,

749

,013

3,2

745,

147

4,7

14,5

–0,5

0,0

War

tośc

i m

odel

owea)

48,6

6,1

3,7

3652

40,1

98,7

99,9

94,6

1259

,028

2,2

192,

285

,027

21,8

1470

,570

,792

8,6

1183

,287

3,8

65,4

29,1

1,5

a) W

arto

ści m

odel

owe

usta

lono

prz

yjm

ując

war

tośc

i mak

sym

alne

(dla

sty

mul

ant)

i min

imal

ne (d

la d

esty

mul

ant)

cech

w z

bior

ze w

szys

tkic

h gm

in w

ojew

ództ

wa

lubu

-sk

iego

.

(1) L

udno

ść w

wie

ku p

opro

dukc

yjny

m/1

00 w

wie

ku p

rzed

prod

ukcy

jnym

, (2)

zgo

ny/1

000

osób

, (3)

udz

iał b

ezro

botn

ych

zare

jest

row

anyc

h w

licz

bie

ludn

ości

w w

ie-

ku p

rodu

kcyj

nym

(%

), (4

) w

ydat

ki n

a go

spod

arkę

kom

unal

ną i

ochr

onę

środ

owis

ka (

zł/k

m2 ),

(5)

obs

zary

pra

wni

e ch

roni

one

w %

ogó

lnej

pow

ierz

chni

, (6)

ods

etek

ko

rzys

tają

cych

z s

ieci

wod

ocią

gow

ej (

%),

(7)

odse

tek

korz

ysta

jący

ch z

sie

ci k

anal

izac

yjne

j (%

), (8

) lic

zba

ludn

ości

/apt

ekę

ogól

nodo

stęp

ną, (

9) m

iejs

ca n

ocle

go-

we/

1000

mie

szka

ńców

, (10

) lic

zba

zare

jest

row

anyc

h po

dmio

tów

gos

poda

rczy

ch/1

000

mie

szka

ńców

, (11

) ods

etek

UR

w g

ospo

dars

twac

h po

wyż

ej 2

0 ha

(%),

(12)

do

chod

y w

łasn

e/1

mie

szka

ńca

(zł),

(13)

wyd

atki

inw

esty

cyjn

e/1

mie

szka

ńca

(zł),

(14)

doc

hody

wła

sne

w d

ocho

dach

ogó

łem

(%),

(15)

śro

dki p

ozys

kane

z b

udże

tu

Uni

i Eur

opej

skie

j/1 m

iesz

kańc

a (z

ł), (1

6) s

ubw

encj

e og

ólne

/1 m

iesz

kańc

a (z

ł), (1

7) d

otac

je z

bud

żetu

pań

stw

a/1

mie

szka

ńca

(zł),

(18)

dot

acje

z fu

ndus

zy c

elow

ych/

1

mie

szka

ńca

(zł),

(19)

sal

do m

igra

cji w

ewnę

trzny

ch/1

000

mie

szka

ńców

, (20

) sal

do m

igra

cji z

agra

nicz

nych

/100

0 m

iesz

kańc

ów.

Źród

ło: o

prac

owan

ie w

łasn

e na

pod

st. d

anyc

h B

anku

Dan

ych

Reg

iona

lnyc

h (2

006–

2010

).

ROZPOZNANIETYPÓWSTRATEGIIROZWOJOWYCHGMIN… 107

PonadtogminaPszczewuzyskiwałaśredniorocznienajwyższedotacjecelowewprzeliczeniunamieszkańca(więcejniż812zł),czylioponad60%wyższeniżśredniowpowieciemiędzyrzeckimorazoponad70%niżśredniowwojewódz-twielubuskim.WykorzystywałateżzewnętrzneśrodkifinansowezbudżetuUniiEuropejskiejidotacjezfunduszycelowych.Wokresie2006–2010pozyskiwałazUEśrednioroczniewprzeliczeniunamieszkańcaokoło107zł,azdotacjice-lowych–65zł.WgminieSkwierzynazarysowałsięrównieżkierunekrozwojuopartynastra-

tegii agresywnej, jednakwdużomniejszymnatężeniuniżwgminiePszczew.W2010r.gminamiałanajlepsząwpowieciestrukturędemograficzno-społeczną.Na 100 osóbwwieku przedprodukcyjnymprzypadało około 71wwieku po-produkcyjnym(średniowpowiecieiwwojewództwie–około80).Miałanaj-niższywskaźnikumieralności–około8osóbna1000mieszkańców.Ponadtobezrobocieukształtowałosiętakżenanajniższympoziomiewpowiecie(około11%).Mocnestronyujawniłysięrównieżwzakresieinfrastrukturytechnicznej.Ponadprzeciętniebyłarozwiniętasiećwodno-kanalizacyjna.Wgminieponoszo-noznaczącewydatkinagospodarkękomunalnąiochronęśrodowiska.Ichwiel-kośćod2006do2010r.wynosiłaponad11tys.złwprzeliczeniunakm2, co prze-kroczyłoookoło56%średniądlapowiatu.GminaSkwierzynawykorzystywałaszansezwiązanezpozyskiwaniemśrodkówfinansowychzzewnętrznychźródeł.Wlatach2006–2010uzyskałanajwiększewpowieciesubwencjeogólne–prze-ciętnie1025złwprzeliczeniunamieszkańca.Niepokojącybyłjednakujemnywskaźniksaldamigracjizewnętrznych(–5,8osobyna1000).GminaPrzytocznarealizowałastrategięmieszanązesłabymwskazaniemdo

stosowaniastrategiikonkurencyjnej.Cechowałasięniekorzystnąstrukturąspo-łeczno-demograficzną. Na 100 osób wwieku przedprodukcyjnym przypadałowniejponad78wwiekupoprodukcyjnym,cowskazywałobynastarzeniesięludności. Ponadto problememokazało się bezrobocie (13,3%), przekraczająceśredniąwpowiecie(12,2%)iwwojewództwie(8,9%).Jednązprzyczyntakiegostanubyłastosunkowoniewielkaliczbapodmiotówgospodarczychwprzelicze-niuna1000mieszkańców(74),przyśredniejwpowiecie103,awwojewództwie–105.Wgminiewystępowałyrównieżznaczącedysproporcjewrozwojusieciwodno-kanalizacyjnej.Siećwodociągowabyładośćdobrzerozwinięta (88,6%ludnościzniejkorzystającej),alebrakiwystępowaływrozbudowiesiecikana-lizacyjnej(tylkomniejwięcej36%ludnościzdostępemdoniej).Gminajednakprowadziłaograniczoneinwestycje.Wokresieod2006do2010r.wielkośćśrod-kówprzeznaczonana tencelwprzeliczeniunamieszkańcawynosiła średnio-rocznieokoło507złibyłatokwotaniższaniżśrednioroczniewpowiecie(589zł)iwojewództwie(623zł).Lepiejzatowykorzystywałaszansepojawiającesięwotoczeniu,szczególnietezwiązanezpozyskiwaniemzewnętrznychśrodkówfinansowychzbudżetupaństwa.Dotacjezbudżetunamieszkańcaśrednioroczniewlatach2006–2010wynosiły680zł iprawieo37%przekroczyłyśredniądlapowiatuio43%–dlawojewództwa.Kolejnedwiegminypowiatumiędzyrzeckiego–TrzcieliBledzew–wykazy-

wałytendencjedostosowaniastrategiidefensywnej.Ujawniłasiętamnieznaczna

ALEKSANDRAŁUCZAK,FELIKSWYSOCKI108

przewagasłabychstronnadmocnymiprzyniesprzyjającymukładziewarunkówzewnętrznych.SłabościgminyTrzcieldotyczyłyprzedewszystkiminfrastruktu-rytechnicznej.Zsieciwodociągowejkorzystało58,8%mieszkańców,azsiecikanalizacyjnej – tylko 26%. Ponadto gmina charakteryzowała się dosyć słabąsamodzielnościąfinansową.Udział dochodówwłasnychwdochodachogółemwynosił40%,awciągurokugminapotrafiławypracowaćprzeciętnie1098złdo-chodówwłasnychwprzeliczeniunamieszkańca,czylioponad200złmniejniżśredniowpowiecie(1310zł)iponad325złmniejniżwwojewództwie(1423zł).Nieprowadziłateżznaczącychinwestycji,oczymświadczyśredniorocznawla-tach2006–2010wartośćwydatkówinwestycyjnychwprzeliczeniunamieszkań-ca:432zł.Niekorzystnasytuacjagminybyłapowodemodpływumieszkańców.Saldomigracjiwewnętrznychna1000osóbwynosiło:–5,6.Strategięmieszanązcechamistrategiidefensywnejrealizowałarównieżgmi-

naBledzew.Gminętęcechowałnajwiększyudziałbezrobotnychzarejestrowa-nychwogólnejliczbieludnościwwiekuprodukcyjnym(prawie15%w2010r.).Bezrobociebyłojednązprzyczynodpływuludnościztejgminy.Saldomigracjiwewnętrznychna1000mieszkańcówto–3,6osoby.Naproblemdużegobezro-bocianakładałysięteżsłabościwgospodarce.W2010r.liczbazarejestrowanychpodmiotówgospodarczychwprzeliczeniuna1000mieszkańcówwynosiłatutyl-ko65.Podtymwzględemgminazajmowałaostatniemiejscewpowiecie.Kolejnesłabościujawniłysięwobszarzeinfrastrukturytechnicznej.Występowałydys-proporcje w zakresie dostępu do sieci wodociągowo-kanalizacyjnej. Pomimobardzodobregopoziomurozwojusieciwodociągowej(korzystałozniejprawie93%ludności),tylko32%miałodostępdosiecikanalizacyjnej.Przyraczejnie-korzystnymukładzieuwarunkowańwewnętrznychgminieniesprzyjałyrównieżuwarunkowaniazewnętrze,którem.in.ujawniałysięwbrakudotacjizfunduszycelowychwokresiepięciulat(2006–2010).W gminie Międzyrzecz zarysował się kierunek rozwoju oparty na strate-

gii konserwatywnej. Mocną stroną była dobrze rozbudowana infrastrukturatechniczna.Z sieciwodociągowej korzystałow2010 r. prawie 93% ludności,a zkanalizacyjnej–84%.Gminaponosiła też znacznewydatkina inwestycjewprzeliczeniunamieszkańca–średniorocznie645złwlatach2006–2010.Byłotozwiązanezeznacznąjejsamodzielnościąfinansową.Udziałdochodówwła-snychwdochodachogółemwynosiłponad55%,coprzekładałosięśredniorocz-nie na kwotę 1454 złw przeliczeniu namieszkańca.Korzystna była równieżsytuacjawsferzedziałalnościgospodarczej.W2010r.liczbazarejestrowanychpodmiotówgospodarczychwprzeliczeniuna100mieszkańcówsięgnęłaponad123.Wtymzakresiegminazajmowałapierwszemiejscewpowiecieirównieżznaczenieprzekroczyłaśredniąwartośćdlawojewództwa.Pomimokorzystnychuwarunkowańwewnętrznychniewykorzystywaławpełnizewnętrznychszans,szczególnietychzwiązanychzpozyskiwaniemśrodkówfinansowychzbudżetupaństwa.Subwencjeogólne (516zł) idotacjezbudżetu (380zł)byłyponiżejprzeciętnejdlapowiatu.Zagrożeniemdlagminypozostawałteżodpływludności(saldomigracjiwewnętrznychwynosiło–0,7,azewnętrznych–0,6wprzelicze-niuna1000mieszkańców).

ROZPOZNANIETYPÓWSTRATEGIIROZWOJOWYCHGMIN… 109

Podsumowanie

Napodstawieprzeprowadzonychbadańempirycznychmożnastwierdzić,że:• ZaproponowanezintegrowanepodejściedoanalizySWOTopartenawykorzy-staniuwielokryterialnychmetodpodejmowaniadecyzji,tj.metodyanalitycz-negoprocesuhierarchicznego(AHP)orazmetodykonstrukcjisyntetycznychmiernikówrozwoju,umożliwiaocenęważnościkryteriówicechdotyczącychuwarunkowańwewnętrznych i zewnętrznych rozwojuorazpozwalanawy-znaczeniewspółrzędnych położenia jednostek administracyjnychwzględemtychuwarunkowańnapłaszczyźniewukładziewspółrzędnych.Jegokwadran-tyreprezentujączterytypystrategiirozwojowych:agresywną,konkurencyjną,konserwatywnąidefensywą.Ztegowzględuproponowanepodejściemaprze-wagęnadklasycznym,wktórymwiększąrolęodgrywająintuicjaiosobistepreferencjeautorówprzeprowadzającychanalizęSWOTwsposóbopisowy.

• Realizowaneprzezgminystrategiesąjeszczesłabowykształconeimająraczejcharaktermieszany, tylkozpewnymiatrybutamiwskazującyminakierunekrozwoju. Tendencję do wykształcenia się strategii agresywnej wykazywałazwłaszczagminaPszczew,wmniejszymzakresie–Skwierzyna,konkurencyj-nej–Przytoczna,konserwatywnej–Międzyrzecz,adefensywnej–BledzewiTrzciel.

• OszacowanenapodstawiemetodyAHPpriorytetyglobalnedotycząceuwa-runkowań wewnętrznych pokazują, że dla gmin powiatu międzyrzeckiegonajwiększywpływnaosiągnieciecelugłównego,jakimjestrozwójspołecz-no-gospodarczyjednostkiadministracyjnej,miałamodernizacjairozbudowainfrastrukturytechnicznejorazrynekpracy.Natomiastnajmniejszeznaczeniewedługradnychmiałokryteriumzwiązanezrozwojemrolnictwa.Zanajważ-niejszeuwarunkowaniawewnętrzne radniuznalicechyzwiązanez sytuacjądemograficzną, liczbą podmiotów gospodarczych oraz bezrobociem, a zamniejistotne–wydatkinaochronęśrodowiskaigospodarkękomunalnąorazsamodzielnośćfinansowągmin.Natomiastwramachuwarunkowańzewnętrz-nychjakonajważniejszezostałyuznanesubwencje,amniejistotne–migracje.

• Opracowanedotejporystrategiewojewództwsąbardzoróżnorodne,zwłaszczapodwzględemzastosowanejmetodologiiitrybuichopracowania(Gorzelak,Jałowiecki2001).GrzegorzGorzelakiBohdanJałowiecki(ibidem)wniosku-ją,„żeniezbędnejestuczynienieznaczącegopostępuwmetodologiitworzeniastrategiiregionalnych”.Zaproponowanepodejściewychodzizatemnaprzeciwtympostulatomdotyczącymujednoliceniametodologii i tworzenia strategiirozwojujednostekadministracyjnych.Mawymiarpraktycznyimożebyćwy-korzystaneprzezwładzejednostekadministracyjnychprzyustalaniuichpozy-cjistrategicznejiopracowaniuprogramówrozwoju.

ALEKSANDRAŁUCZAK,FELIKSWYSOCKI110

Literatura

Bank Danych Regionalnych,2010,GUS,www.stat.gov.pl/bdr_s/app/strona.indeks[do-stęp:październik–grudzień2011].

ChangH.H.,HuangW.C.,2006,„ApplicationofaquantificationSWOTanalyticalme-thod”,Mathematical and Computer Modelling,t.43,nr1/2.

ChudziakK.,2010,Rozpoznanie typów strategii rozwojowych gmin powiatu międzyrzec-kiego,Materiałźródłowy,Poznań:UniwersytetPrzyrodniczywPoznaniu.

GierszewskaG.,RomanowskaM.,2002, Analiza strategiczna przedsiębiorstwa (wyd.III,zmienione),Warszawa:WydawnictwoPWE.

GorzelakG.,JałowieckiB.,2001,„Strategierozwojuregionalnegowojewództw:próbaoceny”,Studia Regionalne i Lokalne,nr1.

HanrattyP.J.,JosephB.,1992,„Decisionmakinginchemicalengineeringandexpertsys-tems:Applicationoftheanalytichierarchyprocesstoreactorselection”,Computers & Chemical Engineering,t.16,nr9.

HarkerP.T.,VargasL.G.,1987,„Thetheoryofratioscaleestimation:Saaty’sAnalyticHierarchyProcess”, Management Science,t.33,nr11.

ŁuczakA.,WysockiF.,2005,Wykorzystanie metod taksonometrycznych i analityczne-go procesu hierarchicznego do programowania rozwoju obszarów wiejskich,Poznań:WydawnictwoARwPoznaniu.

ŁuczakA., Wysocki F., 2009, Wykorzystanie analitycznego procesu hierarchicznego w analizie SWOT jednostek administracyjnych,Taksonomia16,Klasyfikacjaianali-zadanych.Teoriaizastosowania,Wrocław:WydawnictwoAkademiiEkonomicznejweWrocławiu.

ŁuczakA.,WysockiF.,2010,„AnalizaSWOTjednostekadministracyjnychzwykorzy-staniemanalitycznegoprocesuhierarchicznego”,Wiadomości Statystyczne,nr3.

Przekrój budżetu Gminy Pszczew lata 2006–2010 (2010). Urząd Gminy Pszczew,http://www.bip.pszczew.pl/content.php?cms_id=1532||menu=p8[dostęp:01.12.2011].

SaatyT.L.,1980,The Analytic Hierarchy Process Planning. Priority Setting.NewYork–London:MacGraw-HillInternationalBookCompany.

UrządGminyPszczew,http://www.bip.pszczew.pl[dostęp:01.12.2011].WeihrichH.,1982,„TheTOWSmatrix–Atoolforsituationalanalysis”,Long Range

Planning,t.15,nr2.WysockiF.,2010,Metody taksonomiczne w rozpoznawaniu typów ekonomicznych rol-

nictwa i obszarów wiejskich. Poznań:WydawnictwoUniwersytetu PrzyrodniczegowPoznaniu.