rolnictwo zrównoważone

11

Biblioteczka programu rolnośrodowiskowego 2007-2013

ROLNICTWO ZRÓWNOWAŻONE

Warszawa, 2009 rok

Wspieranie gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania ONW

Autor: Marek Krysztoforski

Recenzent: Jan Kuś

ROLNICTWO ZRÓWNOWAŻONE

Warszawa, 2009 rok


Tytuł: Rolnictwo zrównoważone

Zdjęcie na okładce: Marek Krysztoforski

Zdjęcia w tekście: Marek Krysztoforski, Michał Mężyk

© Copyright by Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2009

Całość, ani poszczególne części tego opracowania nie mogą być reprodukowane

w jakikolwiek sposób i rozpowszechniane bez uprzedniej zgody Ministerstwa Rolnictwa

i Rozwoju Wsi.

Wydanie I

ISBN: 978-83-62164-36-3

Realizacja wydawnicza: Drukarnia „Pasaż” sp. z o.o.

Rolnictwo zrównoważone

3

SPIS TREŚCI

1. Rolnictwo zrównoważone i jego cele. ................................................................................................4

2. Wymagania pakietu „Rolnictwo zrównoważone” ..........................................................................4

3. Konstruowanie zmianowania ..................................................................................................................6

3.1. Główne zasady zmianowania . .................................................................................................7

3.2. Przydatność płodozmianowa gatunków i grup roślin. ....................................................9

3.3 Międzyplony ................................................................................................................................. 10

3.4. Konstrukcja zmianowania ....................................................................................................... 12

3.5. Ustalenie liczby pól i upraw. ................................................................................................... 14

4. Plan nawozowy .......................................................................................................................................... 17

4.1. Analiza gleb .................................................................................................................................. 17

4.2. Pobranie prób .............................................................................................................................. 18

4.3. Wapnowanie ................................................................................................................................ 19

4.4. Bilansowanie azotu ................................................................................................................... 21

4.5. Nawożenie organiczne i naturalne ...................................................................................... 25

5. Gospodarka na trwałych użytkach zielonych ................................................................................. 27

6. Pakiet „Rolnictwo zrównoważone” - krok po kroku ...................................................................... 28

7. Słowniczek pojęć ...................................................................................................................................... 29

8. Przydatne adresy ....................................................................................................................................... 30

9. Literatura ...................................................................................................................................................... 30

Notatki ............................................................................................................................................................... 32


4

Rolnictwo zrównoważone i jego cele1.

Ideą rolnictwa zrównoważonego jest zracjonalizowanie intensywności produkcji, co wpły-nie na jakość środowiska naturalnego.

W pogoni za zwiększeniem dochodów w najbardziej zintensyfi kowanych gospodar-stwach dochodzi do rabunkowej gospodarki. Olbrzymie ilości nawozów sztucznych są tylko częściowo pobierane przez rośliny uprawne, reszta rozprasza się w środowisku powodując jego skażenie. Próba uprawiania tylko najbardziej opłacalnych roślin doprowadza do uprawy jednego, dwóch gatunków. W takich warunkach lawinowo rośnie liczba chorób oraz szkod-ników i konieczność ich zwalczania za pomocą coraz większej ilości pestycydów. Powoduje to także rosnące koszty produkcji i większe ryzyko dla upraw. W efekcie taki sposób produkcji wcale nie jest najbardziej wydajny.

Urozmaicenie krajobrazu rolniczego

Wprowadzenie zmianowania, ograniczenie zużycia azotu, stosowanie nawozów w ilości niezbędnej roślinom - na podstawie wyników analiz chemicznych - powoduje nie tylko ko-rzystny efekt środowiskowy, ale także stopniowo poprawia urodzajność gleby.

Znane są przykłady szerokiego wdrożenia rolnictwa zrównoważonego. W Szwajcarii już w latach 80-tych uznano, że konieczne jest stosowanie zasad zrównoważonego rozwoju, wprowadzono więc program zrządzania środowiskowego. Obecnie 85% szwajcarskich go-spodarstw rolnych uczestniczy w tym programie.

W Polsce za cele strategiczne w długiej perspektywie czasowej uznano wytwarzanie do-brej jakościowo żywności za pomocą metod przyjaznych dla środowiska.

Wymagania pakietu „Rolnictwo zrównoważone” 2. Pakiet Rolnictwo zrównoważone jest częścią programu rolnośrodowiskowego, który bę-

dzie realizowany w latach 2007-2013.W skład programu wchodzą następujące pakiety:

Rolnictwo zrównoważone1. Rolnictwo ekologiczne2. Ekstensywne trwałe użytki zielone3. Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk naturalnych poza obszarami4. Natura 2000Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk naturalnych na obszarach 5. Natura 2000Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie7. Ochrona gleb i wód8. Strefy buforowe9.

∗ W związku ze zmianami w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie minimalnych norm dotyczącymi obowiązku pozostawienia 40 % gruntów ornych pod okrywą roślinną na obszarach zagrożonych erozją płatność w ramach Pakietu. 8. będzie ograniczona.

∗∗ W związku ze stopniowym wdrażaniem zmian w zakresie wzajemnej zgodności, w której planowane


5

jest wprowadzenie obowiązku utrzymania stref buforowych, które jest niepłatną częścią programu rolnośrodowiskowego, od 2009 roku benefi cjenci wnioskujący nie mogą ubiegać się o płatność w ramach Pakietu 9. W ramach wchodzenia w życie ww. zmian płatność dla benefi cjentów realizujących Pakiet. 9. od 2008 r. będzie ograniczona.

Łącznie z pakietem „Rolnictwo zrównoważone” możemy realizować dowolną liczbę po-zostałych pakietów, poza pakietem 2. Rolnictwo ekologiczne.

Kto może przystąpić do programu rolnośrodowiskowego?

Każdy kto jest posiadaczem (własnego lub dzierżawionego) gospodarstwa rolnego o po-wierzchni użytków rolnych nie mniejszej niż 1 ha, a gospodarstwo to ma nadany numer w systemie identyfi kacji gospodarstw ARiMR.

Jakie zobowiązania podejmuje rolnik przystępujący do programu?

Podejmuje się realizacji programu rolnośrodowiskowego zgodnie z planem działalno-ści rolnośrodowiskowej przez okres 5 lat

Jeżeli przed upływem terminu 5 lat nastąpi zmiana stanu prawnego gospodarstwa, jak sprzedaż, przekazanie następcy itp. to następca prawny może dalej realizować program, jeśli złoży odpowiedni wniosek w terminie do 2 miesięcy od przejęcia gospodarstwa.

Podejmuje się przestrzegania podstawowych wymagań dla programów rolno środo-wiskowych na obszarze całego gospodarstwa rolnego

Są to wymogi tzw. wzajemnej zgodności (cross compliance) polegające na1:- odpowiednim przechowywaniu obornika, gnojówki i gnojowicy oraz właściwym ich

stosowaniu- zachowaniu minimalnych wymogów dotyczących środków ochrony roślin- utrzymaniu porządku i czystości w gospodarstwie, wyposażeniu gospodarstwa

w urządzenia do zbierania odpadów komunalnych (śmieci, ścieki)- przestrzeganiu zakazów w ochronie przyrody.

Wymogi te już częściowo wprowadzane w życie, będą sukcesywnie wprowadzane i staną się obowiązkowe dla wszystkich gospodarstw najpóźniej do 2013 roku.

Wymogi pakietu 1.

1) przestrzeganie prawidłowego doboru i następstwa roślin, stosując co najmniej trzy ga-tunki roślin, każdy z innej grupy roślin, z wyłączeniem roślin wieloletnich;

2) opracowanie co roku planu nawozowego opartego na bilansie azotu oraz aktualnej che-micznej analizie gleby, z określeniem zawartości P, K, Mg i potrzeb wapnowania gleby, oraz realizacja tego planu;

3) koszenie lub wypasanie na trwałych użytkach zielonych w terminie określonym w planie działalności rolnośrodowiskowej;

4) maksymalna dawka azotu pochodzącego z nawozów naturalnych, kompostów i nawo-zów mineralnych na gruntach ornych nie powinna przekraczać 150 kg N/ha, a na trwa-łych użytkach zielonych – 120 kg N/ha;

5) niestosowanie osadów ściekowych.

1 Szczegółowy wykaz znajduje się w Załączniku 2 do Rozporządzenia rolnośrodowiskowego


6

Wysokość płatności rolno środowiskowej wynosi - 360 PLN/ha (naliczana tylko do gruntów ornych).

Płatność rolnośrodowiskowa jest degresywna, czyli przyznawana w wysokości:100 % stawki podstawowej – za powierzchnię od 0,1 ha do 100 ha;1) 50 % stawki podstawowej – za powierzchnię od 100,01 ha do 200 ha;2) 10 % stawki podstawowej – za powierzchnię powyżej 200 ha.3)

Konstruowanie zmianowania3. Założeniem jest wykorzystanie co najmniej trzech gatunków2 roślin, ale dobieranie ich

w ten sposób, aby przestrzegać prawidłowego doboru i następstwa roślin.Następstwo roślin po sobie uzasadnione przyrodniczo i gospodarczo nazywamy zmiano-

waniem. Uwzględnia ono różne wymagania roślin, wzajemne ich oddziaływanie na siebie i charakter siedliska oraz ustala kolejność uprawy poszczególnych roślin na tym samym polu. Zmianowanie zaplanowane z góry na kilka lat i na wszystkich polach gospodarstwa, jedno-cześnie powiązane całością produkcji tego gospodarstwa nazywamy płodozmianem. Zatem płodozmian uwzględnia i lata, w których uprawiane są kolejno rośliny określone zmianowa-niem i pola, na których to zmianowanie jest stosowane. Zamknięty cykl uprawy, po którym następuje powtórzenie zmianowania, nazywa się rotacją (zdjęcie 1 pola płodozmianowe).

Chcąc wprowadzić zmianowanie trzeba dysponować przede wszyst-kim dużymi, wyraźnie i prosto roz-graniczonymi polami pod zasiewy.

W planie zasiewów powinny się znaleźć wymagane trzy gatunki dobrane zgodnie z wymogami

zmianowania.

Podstawą dla opracowania zmia-nowań stanowi struktura zasiewów całego gospodarstwa, przewidywa-ny kierunek jej rozwoju, zasobność gleb poszczególnych pól w składni-ki pokarmowe, aktualny plan zasie-wów, wielkość, kształt i nachylenie pól. W warunkach uprawy polowej staramy się tak kształtować środo-wisko, aby roślina uprawna znalazła jak najlepsze warunki do wzrostu, do wydania wysokich i dobrej jakości plonów, jak i najlepszego wykorzy-stania wniesionych nawozów.

2 przy czym mieszankę międzygatunkową należy potraktować jak odrębny gatunek


7

3.1. Główne zasady zmianowania.Wykorzystywane są trzy grupy cech roślin uprawnych:

Biologiczne,1. Wartości przedplonowej,2. Technologiczne i organizacyjne.3.

1. Musimy wziąć pod uwagę wymagania roślin pod względem jakości gleby i zawartości składników pokarmowych oraz potrzeb wodnych.

Na przykład rośliny motylkowate drobnonasienne, okopowe i warzywa mają zwięk-• szone wymagania wodne. Dla roślin wymagających dużej ilości składników pokarmo-wych należy zaplanować nawożenie obornikiem lub kompostem:

25 ton buraki pastewne i cukrowe, kukurydza, kapusty głowiaste 15-20 ton ziemniaki, warzywa korzeniowe, pomidor 10-15 ton rzepak pozostałe warzywa

Wymienione grupy roślin, jako nawożone nawozami naturalnymi mogą następo-wać po roślinach zubażają-cych glebę (np. zbożowych). Obornik lub kompost nie jest wykorzystywany całkowicie w pierwszym roku i dlatego roślinami następczymi po nawożonych obornikiem są pszenica, jęczmień, pszen-żyto ozime, czy też warzywa cebulowe.

Do roślin mniej wymagających zaliczamy żyto, owies, strączkowe, motylkowate drob-• nonasienne, trawy, mieszanki. Charakterystyczną cechą upraw jest ich wpływ na strukturę gleby. Polepszają ją motyl-• kowate, strączkowe, trawy, międzyplony. Pogarszają zaś okopowe i zbożowe. Bardzo istotną cechą jest odstęp jaki należy zachować w uprawie po sobie poszcze-• gólnych gatunków. Ze względu na tzw. zmęczenie gleby3 należy tak zaplanować na-stępstwo aby odstępy w uprawie na tym samym polu wynosiły co najmniej:

6-7 lat len4-6 lat motylkowate 4 lata buraki4 lata rzepak3 lata ziemniaki, strączkowe, owies2 lata pszenica, jęczmień

Analizując stan zasiewów możemy łatwo sprawdzić, czy nie jest przekroczony dopuszczal-ny odsetek uprawy. Weźmy na przykład rzepak – jeżeli nie może przyjść na to samo pole wcze-śniej niż za cztery lata to nie może go być w gospodarstwie więcej niż 100% : 4 = 25%, gdzie 100% oznacza sto procent gruntów w gospodarstwie. Analogicznie w uprawie nie powinno

3 Nagromadzenie w glebie patogenów powodujących drastyczny spadek plonu w przypadku ponownego wysiewu tego samego gatunku

Zdjęcie 2. Obornik


8

być więcej niż 25% buraków czy 33% ziemniaków. Sytuację komplikuje fakt, że na zmęczenie wpływać mogą rośliny z tej samej rodziny np. dla rzepaku rzepik, gorczyca – w dobrze zapla-nowanym płodozmianie, nie może być więcej niż 25% łącznie rzepaku, gorczycy, rzepiku.2. Pod uwagę wziąć należy także wartość przedplonową roślin. Jest kilka teorii mówiących dlaczego po jednych uprawach udają się bądź nie udają inne. Rośliny przedplonowe mogą wyczerpywać glebę z tych samych składników, nagromadzać podobne choroby i szkodniki, wreszcie wytwarzać substancje hamujące wzrost i rozwój roślin następczych (chodzi o zja-wisko allelopatii4). Uwzględnić należy także np. długość wegetacji. Na przykład roślina bę-dąca przedplonem rzepaku musi być zbierana wcześniej, tak aby zdążyć z uprawą i siewem rzepaku jeszcze w sierpniu. Buraki, kukurydza, zwykle nie nadają się na przedplon dla zbóż ozimych, ze względu na późne zejście z pola. 3. Pod względem organizacyjno-technologicznym musimy wziąć pod uwagę przede wszystkim potrzeby paszowe zwierząt. W gospodarstwach posiadających zwierzęta, konstrukcję płodozmianu rozpoczynamy od zapewnienia bazy paszowej.

Na drugim miejscu postawić należy możliwości i opłacalność zbytu. Produkcja musi przy-nosić dochód, który może zapewnić uprawa roślin towarowych. Mimo iż gospodarstwa ekolo-giczne cechują się większym bogactwem gatunków uprawnych, to praktyka wskazuje grupy upraw będących głównym źródłem dochodu – rodzaj specjalizacji gospodarstwa - jagodowe, warzywa, ziemniaki, orkisz, zioła. Dla roślin dających główne źródło dochodu należy stworzyć najlepsze warunki. Jeżeli gospodarstwo specjalizuje się w produkcji ziemniaka (który zwykle 4 Allelopatia (z gr. - allelon (wzajemny) i pathos (cierpienie)) - szkodliwy lub korzystny wpływ substancji chemicznych wydzielanych przez rośliny do podłoża

Zdjęcie 3. Bydło


9

przychodzi po wyczerpujących glebę zbożach) to należy zaplanować lepszy przedplon np. mieszankę zbożowo-strączkową – może nawet zbierana na zielonkę, czy strączkowe w sie-wie czystym. Po takim przedplonie niezbędne jest też wysianie międzyplonu zatrzymującego azot. Stworzymy wtedy najlepsze warunki dla uprawy głównej.

3.2. Przydatność płodozmianowa gatunków i grup roślin.PSZENICA OZIMA – najsilniej reaguje na przedplon, wysokoplenna, stąd powinna następować po mocnych przedplonach (motylkowe, strączkowe, rzepak, wczesne okopowe na oborniku).ORKISZ – wymagania podobne, choć nieco mniejsze niż pszenica, po zbyt bogatym przedplonie może wylegaćŻYTO – ma silny system korzeniowy, dobrze wykorzystuje niewielkie ilości składników pokarmowych, dobrze konkuruje z chwastami.PSZENŻYTO – zbliżone wymagania do żyta, duża różnica między odmianami.JĘCZMIEŃ OZIMY – wysokoplenny, najsilniej reaguje na niewłaściwy odczyn, wymaga wczesnego siewu.JĘCZMIEŃ JARY – wymaga dobrego zaopatrzenia w składniki pokarmowe – najlepiej udaje się w drugim roku po oborniku. Dobry jako roślina osłaniająca wsiewki, ale łatwo się zachwaszcza.OWIES – najbardziej tolerancyjny ze zbóż. Może być uprawiany także po zbożach jarych. Ma podobnie jak żyto dobrze rozwinięty system korzeniowy. Wymaga dużo wody.MIESZANKI ZBOŻOWE – najmniej zawodne i często siane przez rolników. Dobre źródło paszy treściwej. Jeśli udane są mieszanki strączkowo-zbożowe, to stanowią dobry przedplon. Należy określić udział strączkowych na polu i w plonie.KUKURYDZA – wymagająca dużej ilości składników pokarmowych, szczególnie azotu. Najlepiej udaje się po przedplonach najlepszych – motylkowatych i ich mieszanek z trawami, udanych strączkowych, poplonach ozimych lub mulczu. Nawet po mocnych przedplonach można stosować gnojowicę czy obornik.OLEISTE – rzepak ozimy, gorczyca, rzodkiew oleista, rzepik. Wymagają dużej ilości składników pokarmowych dobrze reagują na nawożenie organiczne, dobrze zacieniają glebę. Po zbiorze dają odrost przez wschody osypanych nasion - możemy potraktować je jak naturalny międzyplon. Dynia oleista dobrze udaje się po zbożach – jest to roślina późnego siewu. Słonecznik wymaga przerwy w uprawie 6-7 lat, rzepak 4 lata.STRĄCZKOWE – można wysiewać w siewie czystym lub Zdjęcie 4. Orkisz


10

w mieszankach ze zbożami, co jest częstą praktyką, ze względu na szybkie zachwaszczanie (łubin – skłonność do zaperzania) lub wyleganie (grochy, wyki). Dobre jako przedplony, mają głęboki system korzeniowy i „podciągają” duże ilości składników pokarmowych asymilując jednocześnie azot. Jeżeli są przedplonem dla roślin jarych należy wysiać międzyplony, aby zapobiec wypłukaniu azotu. Lokowane są w płodozmianie zwykle między zbożami.

Zdjęcie 5. Łubin Motylkowate i strączkowe dzięki głębokiemu systemowi korzeniowemu pobierają składniki z głębszych warstw gleby.

ZIEMNIAKI – najczęściej są uprawiane po zbożach i stanowią przedplon dla zbóż. Wymagają obornika, nie należy jednak dawać zbyt dużej dawki, aby nie karmić chwastów wtórnego zachwaszczenia. Najlepszymi przedplonami dla ziemniaka są motylkowate.

PASTEWNE WIELOLETNIE – najczęściej trawy i ich mieszanki z motylkowatymi. Najlepsze przed-plony, nagromadzają azot, próchnicę, jeśli udane dobrze konkurują z chwastami. Najczęściej wsiewane jako wsiewki w zboża jare. Najlepszymi roślinami ochronnymi są mieszanki zbożo-wo-strączkowe zbierane na zielono.LUCERNA – nadaje się na odkwaszone gleby o głębszym poziomie wód gruntowych (jeśli pole raczej podmokłe, to lepiej uda się koniczyna czerwona). Użytkowanie trwa 2-3 lata, a gdy jest dobrze pielęgnowana nawet 3-4. Jeśli wystąpią duże przerzedzenia to należy plantacje za-orać, gdyż bardzo szybko opanują je chwasty. Przed oziminami plantację należy zaorywać późno, żeby uniknąć strat azotu – na 2-3 tygodnie przed siewem. Przed jarymi albo wysiać poplon ozimy, albo zaorać tuż przed nadejściem mrozów.KONICZYNA CZERWONA – udana stanowi najlepsze źródło azotu. Użytkowana zwykle 1-2 lata. Wymaga wilgotnego stanowiska.KONICZYNA BIAŁA – udaje się na stanowiskach mniej wilgotnych, dobrze odrasta po koszeniu lub wypasaniu.

3.3. MiędzyplonyChociaż nie mogą być zaliczone jako dodatkowy gatunek, to trudno sobie bez nich wyobrazić gospodarstwo zrównoważone. Mają trzy główne zadania – nie dopuścić do strat składników pozostałych po przedplonie, osłonić glebę przed erozją i nie dopuścić do rozwoju chwastów. Mają znaczenie fi tosanitarne i wpływają na wzrost zawartości substancji organicznej w glebie, a przy użyciu motylkowatych czy strączkowych wzbogacają glebę w azot. Wyróżniamy trzy główne grupy międzyplonów.


11

POPLONY OZIME – krzyżowe i ich mieszanki, żyto, pszen-żyto, życica wielokwiatowa, mieszanki ozime z wyką, mieszanka landsberska (1/3 wyki ozimej - 1/3 życicy wie-lokwiatowej - 1/3 koniczyny inkarnatki), mieszanka przed-plonowa dla warzyw - żyto 1/5 z wyką 4/5. Mogą stano-wić dodatkowe źródło paszy, często wchodzą w skład „zie-lonej taśmy”. Po nich wysie-wana jest kukurydza, dynia.POPLONY ŚCIERNISKOWE – powo-dzenie w ich uprawie zale-ży od szybkiego zasiania po żniwach i przebiegu pogody. W łanie powierzchnia gleby jest osłonięta, po żniwach następuje bardzo szybkie przesuszenie odkrytej gleby. Dlatego ważne jest jak najszybsze zasianie poplonu. Stare powiedzenie mó-wiło „za kosą pług” – dotyczyło jak najszybszego podorania ścierniska, aby zapobiec stratom wody, która decyduje o wschodach międzyplonów. Gdy mamy dostatecznie wczesne żniwa i 10-12 tygodni wegetacji (wysiew koniec lipca - początek sierpnia) możemy użyć bogatszych mieszanek zawierających grochy, bobik, słonecznik czy kukurydzę. W przypadku gdy pozo-staje 7-8 tygodni wegetacji (siew miedzy 15-30 sierpnia) siać możemy tylko szybko rosnące gorczycę, facelię czy rzodkiew oleistą. Aby liczyć na udany poplon ścierniskowy w warunkach centralnej Polski należy go wysiać do 15 sierpnia.WSIEWKI POPLONOWE – są dobrym rozwiązaniem, ich udatność zależy od rośliny ochronnej i wa-runków pogodowych. Podsiew należy wykonywać w takich warunkach pogodowych, aby wsiewka zdążyła wzejść i dobrze się ukorzenić. W późniejszym okresie wsiewka ma zahamo-wany wzrost, gdyż konkuruje z nią roślina okrywowa. W przypadku, gdy roślina ochronna bujnie wyrośnie i w późniejszym okresie zabraknie wody należy się liczyć z koniecznością zaorania wsiewki. Zdarzały się jednak przypadki, gdy bujnie wyrośnięta na skutek obfi tych opadów w końcu wegetacji jęczmienia wsiewka (koniczyna) przerastała go utrudniając zbiór. Wsiewki poplonowe można wsiewać w zboża jare, ozime lub rośliny strączkowe.

Dobierając gatunki i mieszanki roślin w zmianowaniu należy uwzględnić ich wartość przedplonową.

Zdjęcie 6. Gorczyca


12

Tabela 1. Wartość przedplonowa wybranych gatunków:

Plon następczy

Przedplon

psz

enic

a oz

ima

żyto

ozi

me

jęcz

mie

ń oz

imy

jęcz

mie

ń ja

ry

kuku

rydz

a zi

arno

groc

h si

ewny

bob

ik

bur

ak

ziem

niak

i wcz

esne

ziem

niak

i

rzep

ak

mak

słon

eczn

ik

len

luce

rna

koni

czyn

a cz

erw

ona

kuku

rydz

a ki

szon

ka

mię

dzyp

lony

ozi

me

pszenica ozima 2 8 5 4 6 9 9 8 9 7 8 9 7 8 7 8 6 5

żyto ozime 5 8 5 5 3 9 9 7 9 9 6 8 9 7 7 8 3 6

jęczmień ozimy 5 8 3 6 8 9 9 5 9 6 8 9 6 6 7 8 8 6

jęczmień jary 4 8 3 2 9 7 7 9 9 9 8 8 5 7 5 5 9 5

kukurydza ziarno 8 8 8 7 8 9 9 6 6 6 7 8 5 7 8 8 8 8

groch siewny 9 9 8 7 6 0 3 7 7 7 7 7 4 0 1 2 6 8

bobik 9 9 8 7 6 7 7 7 7 7 7 7 3 7 1 2 6 8

burak 9 9 9 7 3 8 8 0 6 6 0 5 2 7 5 5 3 5

ziemniaki wczesne 9 9 9 7 3 8 8 6 3 3 5 0 3 7 7 7 3 9

ziemniaki 9 9 9 7 3 8 8 6 3 3 5 0 3 7 7 7 3 9

rzepak 6 9 9 7 0 9 9 0 9 5 0 6 1 4 7 7 0 7

mak 9 9 8 8 4 8 8 7 0 0 5 3 5 7 5 5 7 9

słonecznik 9 9 8 8 4 6 6 5 7 7 4 5 0 6 6 6 4 9

len 7 9 7 6 3 0 0 8 8 8 5 6 2 0 8 8 3 8

lucerna 6 4 4 5 7 1 1 9 8 8 6 9 3 5 0 0 7 7

koniczyna czerwona

6 4 4 5 7 1 1 9 8 8 6 9 3 6 0 0 7 7

Objaśnienia:0 – przedplon nieprzydatny,

1, 2 ,3 … 9 – wzrastająca wartości przedplonu. Pogrubienie – następstwo po sobie

3.4. Konstrukcja zmianowaniaRośliny należy pogrupować pod względem ich zbliżonych cech technologicznych i znaczenia w zmianowaniu:

Motylkowate drobnonasienne – 1. koniczyny, lucerna*, esparceta, komonica, nostrzyk, Strączkowe – 2. łubin, groch, bobik, fasola na suche ziarno, wyka, seradela, soja, lędźwian -jednoletnie rośliny jare, wzbogacające glebę, towarowe (nasiona suche) lub pastewne (zbiór na zielono),Okopowe – 3. ziemniaki, buraki, marchew pastewna, brukiew, rzepa, cykoria,Zbożowe - 4. pszenica, jęczmień, owies, żyto, pszenżyto, proso, Oleiste – 5. rzepak, rzepik, słonecznik, gorczyca, rzodkiew oleista, perko, słonecznik, Warzywa polowe6. Inne – 7. mieszanki, gryka, facelia, len, mak, tytoń, kukurydza, sorgo, trawa sudańska, ka-pusta pastewna, dynia pastewna, trawy*,


13

*- jeżeli wysiewamy w roślinę ochronną i użytkujemy następny rok jako plon główny, możemy traktować jako rośliny jednoroczne. Jeśli pozostawiamy dwa lata i więcej, to są to uprawy wieloletnie, nie brane pod

uwagę w wymogach pakietów.

Bardzo ważne i cenne w gospodarstwach rolnych międzyplony nie mogą być traktowane jako dodatkowy gatunek. Jeżeli mamy np. gorczycę zasianą po zbożu jako poplon, jako gatunek główny uznamy zboże.

Czasami trudno zaliczyć roślinę do jednej z grup – na przykład gryka nie jest biologicznie rośliną zbożową, choć jest siana i zbierana jak zboża. Pozostawia jednak zdecydo-wanie lepsze stanowisko i nadaje się jako dobry przedplon dla wszystkich zbóż. Kukurydza także uprawiana jest według technologii zbożowej (ten sam zestaw maszyn od siewni-ka do kombajnu, zbiór na suche nasiona). Jednak wymaga znacznie więcej składników nawozowych, do tego siana jest w szerokie rzędy co w początkowym okresie sprzyja erozji, późno wysiewana i zbierana, a to są cechy bardziej zbliżone do grupy roślin okopowych niż zbóż. Mieszanki między gatunkami – np. zbożowo-strączkowe będą miały wartość pośrednią między zbożami, a strączkowymi.

Zawsze należy kierować się właściwościami danej uprawy – jej wartością przedplonową i wpływem na substancję organiczną gleby.

Zmianowanie powinno cechować się racjonalnością, a udział poszczególnych gatunków powinien być dostatecznie istotny dla całego gospodarstwa.

Zdjęcie 8. Pole

Zdjęcie 7. Kukurydza


14

3.5. Ustalenie liczby pól i upraw.Najpierw musimy zastanowić się jaką powierzchnię muszą zająć rośliny pastewne – trze-

ba obliczyć powierzchnię paszową. Wybieramy też rośliny przydatne do uprawy w gospo-darstwie – ze względu na glebę, stosunki wodne, park maszynowy, opłacalność produkcji, wcześniejsze obserwacje dotyczące udatności upraw. Jeżeli w gospodarstwie występuje wy-raźne zróżnicowanie kompleksów glebowych – mamy np. połowę gospodarstwa na glebach słabych, a połowę na ciężkich, żyznych – dla każdej połówki ustalamy oddzielny zestaw ro-ślin. Jeżeli warunki glebowe nie różnią się znacznie, ustalamy jeden płodozmian dla całego gospodarstwa.

Przykład. Założenia, ułożenie zmianowania i konstrukcja płodozmianu w gospodarstwie z przeżuwaczami.

Gospodarstwo liczy około 20 hektarów gruntów ornych i 3 hektary łąk, utrzymuje niewiel-ką obsadę bydła 0,6 DJP/ha, gleby średnie do dobrych. Niezbędne są mieszanki traw z ko-niczynami i kukurydza. Rolnik chce sprzedawać zboża, ziemniaki, mleko.

Szkieletem płodozmianu będą rośliny zostawiające dobre stanowisko: motylkowate i tra-wy, strączkowe, gatunki uprawiane na oborniku, dobrze zakrywające glebę. Biorąc pod uwa-gę konieczność pogrupowania naprzemiennie roślin wzbogacających i wyczerpujących gle-bę, rośliny w gospodarstwie układamy w pary:

Mieszanka traw z koniczyną Ziemniaki++

Pszenica ozima Pszenżyto ozime

Jęczmień jary + wsiewka (symbol Δ)

Mieszanka traw z koniczyną

Otrzymamy następujące zmianowanie:Jęczmień jary ΔMieszanka traw z motylkowatymiPszenica ozimaZiemniaki ++/Kukurydza++

Mieszanka jaraPszenżyto ozime

Warunek 3 gatunków został w tym gospodarstwie spełniony: zboża, okopowe, mieszanka zbóż jarych, mieszanka traw z motylkowatymi.Jeżeli mieszanka traw z koniczyną będzie niezachwaszczona i dobrze zagęszczona, to można ją zostawić na kolejny rok.


15

Rys. 1 Grupowanie działek

Schemat rozłogu pól w gospodarstwiei podział na pola płodozmianowe

3,2 ha3,6 ha

3,4 ha

3,3 ha 3,4 ha

3,1 ha

I.

II.

IV.III.

VI.

20 ha6 pól płodozmianowychpo ~ 3,3 ha

W gospodarstwie mamy 20 hektarów, czyli jedno pole płodozmianowe mieć będzie: 20 : 6 ~ 3,33 hektara, albo 16,6% całości.

Wystąpiły dwa problemy: ponad trzy hektary ziemniaków to za dużo jak na możliwości sprzedaży (sprzedać można mniej) oraz następstwo jęczmienia jarego po pszenżycie (to dwie rośliny zbożowe po sobie).

Zdjęcie 9. Ziemniaki


16

Pole przeznaczone pod ziemniaki możemy podzielić następująco: ziemniaki na 1,5 ha na pozostałej części inna roślina wzbogacająca glebę – rolnik zdecydował się na kukurydzę upra-wianą na oborniku. Proszę zwrócić uwagę, że w tym przypadku kukurydza została potrakto-wana jak roślina okopowa. Zadecydowały dwie cechy – późne zejście z pola, wysokie nawo-żenie, uprawa w szerokie rzędy.

Aby zrównoważyć niekorzystne następstwo w układzie pszenżyto-jęczmień, jako poplon ścierniskowy użył mieszanki facelii z wyką (międzyplon).

Ostateczny kształt zmianowania oraz możliwych do wykonania czynności wygląda nastę-pująco:

Po ustaleniu zmianowania należy wydzielić pola płodozmianowe, łącząc je według jakości gleb w pola o mniej więcej jednakowej wielkości.

Mając ustalone zmianowanie, można sporządzić tabelę płodozmianową, przypisującą poszczególne uprawy do pól. Zamiast siewu w roślinę ochronną wysiewamy trawy w siewie czystym. Na polu III. ze względu na koszty (nie opłaca się wysiewać wiosną mieszanki traw z koniczynami tylko na 5 miesięcy) jako przedplon wysiewamy mieszankę zbożowo strączko-wą - owies+ groch.

Tabela 2. Płodozmian.

PoleLata uprawy

2008/2009 2009/2010 2010/2011 2011/2012 2012/2013 2013/2014

I. JJΔ TM PO Z++/K++ MZb/popl. PŻ /poplon

II. TM(cz.siew) PO Z++/K++ MZb./popl. PŻ /popl. JJΔ

III. (ZbStr) PO Z++/K++ MZb/popl PŻ /popl. JJΔ TM

IV. Z++/K++ MZb./popl. PŻ /popl. JJΔ TM PO

V. MZb./popl. PŻ /popl. JJΔ TM PO Z++/K++

VI. PŻ /popl. JJΔ TM PO Z++/K++ MZb./poplon

Objaśnienia:JJ – jęczmień jaryΔ - wsiewkaTM – mieszanka traw z motylkowatymiPO – pszenica ozimaZ – ziemniaki wczesneK – kukurydzaM.Zb/poplon – mieszanka zbożowa + poplonPŻ/poplon – mieszanka zbożowa + poplon++ 20 t obornika lub równoważna ilość kompostu


17

Sprawdzenie płodozmianu W naszym płodozmianie mamy dwa pola wzbogacające glebę – mieszanka traw i oko-• powe na oborniku i trzy pola wyczerpujące – zbożowe, ich niekorzystne działanie jest częściowo zmniejszone przez użycie poplonów. W płodozmianie mamy więc: 66,6% zbóż, 16,6 % mieszanek motylkowatych i traw, • 16,6 % ziemniaków/kukurydzy na oborniku. Pole jest prawie cały czas przykryte roślinami. • Odstępy w uprawie są zachowane.• Możemy sprzedawać corocznie plon z powierzchni blisko 13,5 ha (jęczmień, pszenicę, • pszenżyto, mieszankę, ziemniaki). Pozostała powierzchnia oraz część zbóż i odpady ziemniaków służą jako pasza.

Plan nawozowy4.

4.1. Analiza glebJednym z wymogów pakietu jest racjonalne nawożenie gleby. Przy czym ograniczone zo-

stały dawki azotu do 150 kg/ha dla gruntów ornych i 120 kg/ha dla trwałych użytków zie-lonych. Nawożenie pozostałymi składnikami powinno być obliczone według wyników ana-liz glebowych. Często pada pytanie, czy takie nawożenie pozwala osiągać wysokie plony? W większości gospodarstw – takich, w których nawożenie było prowadzone na „wyczucie” - plony mogą wzrosnąć, a prawie na pewno można będzie oszczędzić na nawozach. W pakie-cie zakłada się bowiem oszczędną gospodarkę nawozami, tak, aby jak najmniej składników nawozowych było tracone.

Tabela. Zasobności

Ojaśnienia znaków

Parametrywapnowania

Zawartość w glebie

fosforu potasu magnezu

Konieczne

Potrzebne

Wskazane

Ograniczone

Zbędne

bardzo niska

niska

średnia

wysoka

bardzo wysoka

bardzo niska

niska

średnia

wysoka

bardzo wysoka

bardzo niska

niska

średnia

wysoka

bardzo wysoka

Racjonalne stosowanie nawozów jest możliwe wtedy, gdy znana jest zasobność gleby w dostępne dla roślin składniki pokarmowe. Dodatni efekt stosowania nawozu jest tym wyż-szy, im większy był niedobór składnika pokarmowego dla rośliny. W przypadku bardzo wyso-


18

kiej zasobności gleby, stosowanie zbyt dużych dawek nawozów może powodować nadmier-ne straty tego składnika oraz pogarszać jakość plonu.W laboratoriach analiz chemiczno-rolniczych należy zlecić wykonanie analizy gleb – z warstwy ornej - dla upraw polowych i trwałych użytków zielonych, a oznaczane są:

odczyn gleby (pH), • zawartość fosforu (P•

2O

5),

potasu (K• 2O),

magnezu (MgO). • Zawartość azotu nie jest oznaczana ze względu na bardzo dużą zmienność przyswajalnej

formy tego składnika. W gospodarstwach uprawiających warzywa polowe, dla bardziej pre-cyzyjnego nawożenia możemy zażądać analizy ogrodniczej (oprócz wymienionych składni-ków, zasolenie, zawartość wapnia i azotu przyswajalnego).

Analizy są wykonywane w laboratoriach Stacji Chemiczno Rolniczych, Ośrodków Doradz-twa, instytutów i uczelni rolniczych. Laboratoria mogą za dodatkową opłatą opracować zalecenia nawozowe dla gospodarstwa. Zalecenia może opracować doradca, można je

sporządzić samodzielnie korzystając z tabel lub programów komputerowych.

4.2. Pobranie próbPierwszym zadaniem rolnika jest prawidłowe pobranie prób glebowych do analizy. Nawet najlepsze laboratorium nie da właściwej odpowiedzi, jeżeli źle pobierzemy próby. Próby można pobrać samodzielnie, przestrzegając wymogów, lub zwrócić się do przedstawiciela Okręgowej Stacji Chemiczno Rolniczej lub doradcy.

Zdjęcie11. Pudełko Zdjęcie 12. Szpadel

Pobieramy jedna próbkę na 4-5 ha w dużych gospodarstwach, o dużych jednolitych 1. polach. Dla gospodarstw mniejszych, bądź mających wiele różniących się działek po-winniśmy pobrać więcej prób (w gospodarstwie z Rys. 1 powinniśmy pobrać co naj-mniej 6 prób zbiorczych)Sporządzamy szkic gospodarstwa, grupując pola według jednolitych upraw i podob-2. nej jakości gleb (na zasadach jak w rozdziale poprzednim). Na szkicu zaznaczamy nu-mery i ewentualnie opisy kolejnych prób.


19

Termin: po zbiorze plonu głównego, nawozy, które byłyzastosowane pod poprzedzają-3. cą roślinę zostały w większości pobrane i dzięki temu możemy ocenić nie chwilową ale przeciętną zawartość składników. Można pobierać próby przed siewem czy sadzeniem roślin bezwzględnie przed zastosowaniem nawozów mineralnych i organicznychPróby pobieramy laską glebową lub szpadlem, starając się pobrać słupek ziemi się-4. gający od powierzchni do głębokości 25-30 cm (takiej jak głębokość orki, gdzie jest najwięcej korzeni). Z jednego pola pobieramy kilka próbek pojedynczych, które po zmieszaniu dają próbkę reprezentatywną dla całego pola.Próbki pojedyncze pobieramy idąc po linii łamanej przez pole, omijając brzegi pola 5. i miejsca wyraźnie różniące się (podmokłe, łachy piasku itp.),

Zalecenia nawozowe jakie Państwo otrzymacie z laboratorium dokonującego analizy uwzględniają:

pobranie składnika nawozowego przez rośliny, - tzw. naddatek na zwiększenie żyzności gleby.-

Zalecenia podają dawkę nawozów w czystym składniku na hektar danej uprawy, w razie problemów z ustaleniem dawek konkretnych nawozów, należy zwrócić się do doradcy o prze-liczenie dawek czystego składnika na masę poszczególnych nawozów na powierzchnię pola.

4.3. WapnowanieWapnowanie to jeden z najistotniejszych czynników utrzymania prawidłowej równowagi

w glebie. Nadmierne zakwaszenie gleby może spowodować drastyczny spadek plonu poniżej granicy opłacalności. Rośliny bardzo wrażliwe na odczyn na glebach bardzo kwaśnych (niskie pH), poniżej poziomu tolerowanego, mogą nawet całkowicie zamierać.

Tabela 3. Wrażliwość roślin na kwaśny odczyn gleby

Wrażliwość roślin Gatunki roślinOptymalne pH gleby

bardzo wrażliweburak cukrowy, kukurydza, lucerna, koniczyna, soja, groch

6,6-7,0

wrażliwepszenica, jęczmień, rzepak, bobik, łubin biały i wąskolistny, pszenżyto

6,1-6,5

średnio wrażliwe owies, ziemniaki, mieszanki zbożowe 5,6-6,0

mało wrażliwe żyto, len, seradela, łubin żółty, trawy 5,1-5,5


20

Odczyn (pH) gleby powi-nien być tym wyższy im cięż-sza jest gleba. Odpowiednie zakresy odczynu dla po-szczególnych kategorii agro-nomicznych gleb (klas cięż-kości)5 są podane w kolum-nie potrzeby wapnowania „ograniczone” – jeżeli takie pH występuje, to nie należy gleby wapnować, chyba że uprawiać będziemy roślinę szczególnie wrażliwą na od-czyn.

Tabela 4. Przedziały potrzeb wapnowania

Kategoria agronomiczna gleby

Zakresy pH dla przedziałów potrzeb wapnowania

konieczne potrzebne wskazane ograniczone zbędne

bardzo lekkie do 4,0 4,1-4,5 4,6-5,0 5,1-5,5 od 5,6

lekkie do 4,5 4,6-5,0 5,1-5,5 5,6-6,0 od 6,1

średnie do 5,0 5,1-5,5 5,6-6,0 6,1-6,5 od 6,6

ciężkie do 5,5 5,6-6,0 6,1-6,5 6,6-7,0 od 7,1

użytki zielone do 5,0 5,1-5,5 5,6-6,0

Tabela 5. Dawki nawozów wapniowych w tonach CaO na hektar

Potrzeby wapnowania glebKategoria agronomiczna gleb (ciężkość)

Na użytkach zielonych

bardzo lekkie lekkie* średnie** ciężkie

Konieczne 3,0 3,5 4,5 6,0 3,5

Potrzebne 2,0 2,5 3,0 3,0 2,5

Wskazane 1,0 1,5 1,7 2,0 1,5

Ograniczyć 0 1,0 1,0 0 0

Zbędne 0 0 0 0 0

* dla gatunków wrażliwych jak dla średnich ** dla gatunków niewrażliwych jak dla lekkichźródło: IUNG PIB „Zalecenia nawozowe”

5 Bardzo lekka, lekka, średnia, ciężka, gleba organiczna

Zdjęcie 13. Pszenica


21

Przykład – Potrzeby wapnowania

W naszym przykładzie mamy - pH 5,5, gleba średnia (glina lekka- glina piaszczysta): przedział potrzeb wapnowania „potrzebne” – jednak bardzo blisko przedziału „wskazane”. Zalecana jest dawka między 1,7 a 3,0 tony CaO na hektar. Możemy zastosować dawkę wyższą (3,0 tony CaO na hektar), gdyż wapnowanie zalecanymi dawkami, rzadko kiedy podnosi odczyn więcej niż o 1,0 pH. W tym przypadku spodziewamy się wzrostu pH o około 0,8 pH do poziomu 6,3 pH – co stanowić będzie optimum dla tej gleby i uprawianych roślin (pszenica, rzepak). W zależności od zawartości procentowej CaO obliczamy dawkę nawozu w masie według wzoru:[Wapno t/ha] = [dawka CaO/ha (czysty składnik) x 100] i podzielić przez % CaO w nawozie]Np. : mamy do dyspozycji wapno 55%3 t CaO/ha x 100 : 55 = 5,5 tony wapna/ha

Wpływ wapnowania na zmianę odczynu gleby ujawnia się po pewnym czasie, a ponadto wapno musi być dobrze wymieszane z glebą. Najlepszym rozwiązaniem będzie wysianie wapna bezpośrednio na ścierń i wymieszane go z glebą talerzowaniem lub podorywką.

W przypadku jednoczesnych niedoborów magnezu w glebie użyć należy wapna magnezowego. Wapnowanie w zasadzie stosujemy raz na 3-5 lat. W przypadku bardzo silnego zakwaszenia możemy zastosować mniejsze dawki rok po roku.

4.4. Bilansowanie azotu Potrzeby nawożenia azotem zależą od zapasów azotu pozostałych po poprzednim roku.

Jeżeli w roku poprzedzającym uprawiane były motylkowate, lub uprawy na oborniku czy też było wysokie nawożenie azotowe, to zapasy azotu w glebie powinny być wysokie. Inne wy-mienione czynniki także wpływają na zapas i dostępność azotu: nadmierne opady zimowe będą wypłukiwały azot, zbyt niski odczyn nie pozwoli na właściwe pobranie, intensywne od-miany, pełna ochrona i długa wegetacja będą oznaczały zwiększone zapotrzebowanie.

Za odczyn 0 pkt

Opady zimowe w normie 0 pkt

Przedplon -1 pkt

Ochrona +1 pkt

Długość okresu wegetacji 0 pkt

Razem punktów 0 pkt


22

Tabela 6. Wycena punktowa czynników wpływających na potrzeby nawożenia azotem

-1 0 1

Potrzeby wapnowania koniecznepotrzebne, wskazane

ograniczone zbędne

Opady zimowe poniżej normy w normie powyżej normy

Przedplon i nawożenie go azotem

motylkowe, okopowe

na oborniku, inne na dużych dawkach azotu

zboża, pastewne,

rzepak na średnich

dawkach azotu

zboża, pastewne,

rzepak na małych dawkach azotu

Dobór odmiany (gatunku trawy) ekstensywne przeciętne intensywne

Poziom chemicznej ochrony roślin bez ochronyochrona

częściowapełna ochrona

Długość okresu wegetacji roślin okopowych i pastewnych

krótki: na wczesnyzbiór lub

na bezpośrednieskarmianie

przeciętny dla gatunku

długi: zbiór w fazie dojrzałości

technologicznej lub na silos

Rodzaj czynnikaOcena punktowa czynnika

Zalecenia nawozowe IUNG Puławy (skrót)

Potrzeby nawożenia azotem

W tym przypadku mamy: Potrzeby nawożenia azotem „średnie”. Z tabeli poniżej wybieramy dawkę - 115 kg/ha.

Potrzeby nawożenia azotem Suma punktów

Bardzo duże + 4 do + 6

Duże + 1 do + 3

Średnie 0

Małe - 3 do - 1

Bardzo małe - 6 do - 4


23

Tabela 7. Dawki nawozów na główne rośliny uprawne w kg czystego składnika na 1 ha

RoślinaKompleks

przydatności rolniczej

Plon w t/ha

Azot

potrzeby nawożenia

bar

dzo

duże

duże

śred

nie

mał

e

bar

dzo

mał

e

Pszenica ozima

1 6,7 165 155 145 135 125

2 6,4 180 170 140 110 95

3 5,1 145 135 105 80 65

4,8,10 5,5 155 145 115 85 75

5,9,114,2 115 105 80 55 45

3,5 80 65 50 35 20

W tabeli znaleźć można zalecenia przekraczające zakładany pułap 150 kg/ha. W takim przypadku niezależnie od zalecenia zastosować możemy dawkę najwyżej 150 kg!

Nawozy fosforowe i potasowe należy wtedy zmniejszyć proporcjonalnie.

Zdjęcie 14. Zboże

24

Przykład – Wyliczenie nawożenia dla pszenicy ozimej

Metoda I. Obliczenie na podstawie zaleceń nawozowych

Zamierzamy uprawiać pszenicę na glebie klasy III b (kompleks 4) po rzepaku ozimymintensywnie nawożonym. Zawartość w glebie: fosforu wysoka, potasu średnia. Odczyn: 5,5 pH. Osiągane dotychczas plony około 5,5 tony/ha.

Dla naszego przykładu z Tabel 7 i 8 - dla 4 kompleksu glebowego(żytni bardzo dobry) nawożenie azotem: wiersz czwarty potrzeby „średnie” = 115 kg N nawożenie fosforem: zawartość w glebie „wysoka” = 30 kg P

2O

5

nawożenie potasem: zawartość w glebie „średnia” = 65 kg K2O

nawożenie magnezem: zawartość w glebie „wysoka” = 0kg MgOUwaga !

Z uwagi na wysoką zasobność gleby w fosfor, możemy czasowo pominąć nawożenie tym składnikiem, np.. nawozić co 2 lata. W dobrej praktyce rolnej dążymy do utrzymania zasobności gleb na poziomie średnim: jeżeli zasobność gleb fosfor jest „bardzo wysoka” lub „wysoka” możemy nawożenie po-minąć lub ograniczyć. W przypadku potasu, jeśli wyniki analizy są „świeże” – 1-3 letnie i nie wystąpiły intensywne opady, to możemy pominąć nawożenie w przypadku zasob-ności „bardzo wysokiej” i ograniczyć w przypadku „wysokiej”.

Tabela 8. Zalecenia nawozowe

RoślinaKompleks

przydatności rolniczej

Plon w t/ha

P2O

5K

2O MgO*

zawartość w glebie

b. n

iska

nisk

a

Śred

nia

Wys

oka

b. w

ysok

a

b. n

iska

nisk

a

śred

nia

wys

oka

b. w

ysok

a

b. n

iska

nisk

a

śred

nia

wys

oka

b. w

ysok

a

Pszenica ozima

1 6,7 80 65 45 30 15 105 90 65 45 30 55 40 25 15 5

2 6,4 80 65 45 30 15 110 95 70 50 30 45 40 30 25 15

3 5,1 70 55 40 25 13 95 80 60 45 30 45 35 25 15 0

4,8,10 5,5 75 60 45 30 12 100 85 65 45 30 50 35 25 15 0

5,9,114,2 60 45 35 20 10 80 70 50 35 25 40 35 25 11 0

3,5 45 35 25 15 8 60 50 40 30 20 30 20 10 0 0

*) w przypadku defi cytu najlepiej wnieść w postaci wapna magnezowego

Największą precyzję osiągnąć można stosując specjalistyczny program komputerowy:


25

Przykład – Wyliczenie nawożenia dla pszenicy ozimej

Metoda II. Program komputerowy

Metoda ta polega na wykorzystaniu programu komputerowego, w związku z czym można dokonać dokładnych obliczeń potrzeb nawożenia za pomocą programów: „Plano”, „ RS” , „Probil”, „Naw Sald” używanych do planowania nawożenia m.in. w gospodarstwach uczestniczących w programach rolnośrodowiskowych.Przy obliczaniu dawek składników w programach uwzględnione zostały:

przedplon- nawożenie przedplonu- stosowane nawozy naturalne i organiczne do 3 lat wstecz- przyorywanie słomy- uprawiane poplony- przebieg pogody- pobranie z plonem- zasobność gleby- charakterystyka gleby.-

Zakładając wysokie nawożenie pod przedplon (rzepak) obliczenia wykonane programem Plano RS dały następujące wyniki:

N= 118 kg/ha; - P2O5=36 kg/ha; - K2O=46 kg/ha.-

W programie podano podział dawki azotu: 53 kg przed ruszeniem wegetacji, , 35 kg w fazie strzelania w źdźbło i 30 kg w fazie kłoszenia.

4.5. Nawożenie organiczne i naturalneJeżeli obok nawozów mineralnych stosujemy nawozy naturalne6 lub organiczne7to zawar-

te w nich składniki muszą być uwzględnione w ogólnym bilansie nawożenia. Skład nawozów naturalnych może się znacznie różnić. Bardzo różne jest żywienie zwierząt - obornik z obory wysokowydajnej będzie się różnił w składzie od obornika z gospodarstwa ekstensywnego. Skład będzie różny w zależności od stopnia przefermentowania, sposobu przechowywania, obecności ściółki (oborniki), stopnia rozcieńczenia (gnojówka i gnojowica).

Sporządzając bilans składników pokarmowych przyjmujemy średnią zawartość składników pokarmowych bądź jeżeli posiadamy wyniki oznaczeń laboratoryjnych wartości rzeczywiste. Chociaż składniki pokarmowe nie są wykorzystywane w pierwszym roku w 100 procentach, to uwzględniamy cały ładunek NPK wniesiony do gleby, jako potencjalną możliwość skażenia wód.

6 Nawozy będące odchodami zwierząt: obornik, gnojówka, gnojowica, pomiot ptasi7 Nawozy pochodzenia organicznego jak słoma, ścięta masa roślinna, kompost, torfy, biohumus



26

Zdjęcie 15. Pryzma

Poniżej przedstawiono przykładowe zawartości podstawowych składników nawozowych w różnych nawozach naturalnych, dane dotyczą nawozów dobrze przefermentowanych (ustabilizowanych przez kilka miesięcy stosowania):

Tabela 9. Orientacyjnych zawartości składników w nawozach naturalnych

Rodzaj nawozuZawartość

suchej masy w %

Zawartość w świeżej masie w kg/tonę

Azot Fosfor Potas Magnez Wapń

N P2O

5K

2O MgO CaO

Obornik bydlęcy 23 4-5,5 2-3 5-6 1-2 4-5

Obornik koński 29 5,8 3 6,3 1,5 2

Obornik świński 27 5 2 6 0,9 0,8

Obornik owczy 35 8,3 2,3 6,7 1,8 3,3

Gnojówka 2 3,5 0,5 0,9 1,2 0,4

Gnojowica bydlęca 11 4,5 2 6 1 3

Gnojowica świńska 12 3,5-5,5 1,5-3,5 2,5-3 1 2,5

Pomiot kurzy 44 15 15 8 - 24

Pomiot gęsi 23 5,5 5,5 9,5 - 8,5

Pomiot kaczy 37 8 11 5 - 13,5

Komposty roślinne 37 5 4 5 - 13,5

Ustalając nawożenie pod rośliny, w których użyte będą nawozy naturalne najpierw obli-czamy ile azotu, fosforu, potasu będzie wniesione w raz z tymi nawozami potem doliczamy składniki z nawozów mineralnych


27

Gospodarka na trwałych użytkach zielonych5. Chociaż płatności są przyznawane do gruntów ornych, to pakiet realizowany jest w stosun-

ku do całości gospodarstwa. Jednym z wymogów jest ustalenie terminów wypasu na pastwi-skach i koszenia łąk. Terminy muszą być zgodne z rozporządzeniem o minimalnych normach – koszenie najpóźniej do 31 lipca8.

Zdjęcie 16. Pokos

8 Chyba że realizowane są pakiety rolnośrodowiskowe, gdzie wskazano inne terminy.


28

Pakiet „Rolnictwo zrównoważone” 6. - krok po kroku

1. Zapoznaj się z warunkami programu. Sprawdź czy spełniasz wymogi.2. Skontaktuj się z doradcą rolnośrodowiskowym, który pomoże sporządzić plan rolnośrodowiskowy, który będziesz realizował następne 5 lat. We współpracy z doradcą ustal jakie pakiety możesz jeszcze realizować.

Zdjęcie 17. Element

3.Pobierz formularz wniosku rolnośrodowiskowego i instrukcję wypełniania wnioskuw biurze powiatowym ARiMR lub ze strony internetowej Agencji9. Wypełnij starannie wniosek zgodnie z instrukcją. Dane podane we wniosku powinny być zgodne z danymi we wniosku o płatności obszarowe.

ZACHOWAJ KOPIE OBYDWU WNIOSKÓW WRAZ Z ZAŁĄCZNIKAMI GRAFICZNYMI.

4. Złóż wniosek rolnośrodowiskowy wraz z załącznikami odpowiednimi do zadeklarowanego pakietu (osobiście lub wyślij pocztą) we właściwym biurze powiatowym ARiMR w tym samym terminie, w którym składasz wniosek o przyznanie płatności bezpośrednich (w 2008 roku od dnia 15 marca do 15 maja).

9 www.arimr.gov.pl.


29

5. Od dnia 1 marca, roku w którym składasz wniosek o przyznanie pierwszej płatności, jesteś zobowiązany do realizacji zobowiązania rolnośrodowiskowego.6. Decyzje administracyjne w sprawie przyznania pierwszej i kolejnych płatności wydaje kierownik Biura Powiatowego ARiMR w terminie od 1 października, roku w którym został złożony wniosek do 1 marca roku kolejnego. Płatność otrzymasz w terminie 12 miesięcy od złożenia wniosku.7. W trakcie realizacji zobowiązania rolnośrodowiskowego jesteś zobowiązany do prowadzenia rejestru działalności rolniczej. Twoje działania, a co za tym idzie wpisy do rejestru, powinny być zgodne z założeniami planu rolnośrodowiskowego.

Słowniczek pojęć7. Gnojowica – płynny nawóz zwierzęcy zawierający mieszaninę kału, moczu.Gnojówka - płynny nawóz zwierzęcy zawierający głownie przefermentowany mocz, zawieragłownie azot i potas.Kategoria agronomiczna gleby - miara zwięzłość gleby w czterech przedziałach.Kompleks przydatności rolniczej - grupuje gleby cechujące się zbliżonymi właściwości rolniczymi i mogące być podobnie użytkowane.Nawozy naturalne - odchody zwierzęce obornik, gnojówka, gnojowica, pomiot ptasi.Nawozy organiczne - nawozy wyprodukowane z substancji organicznej lub z mieszanin substancji organicznych.NPK – azot, fosfor, potas, uproszczone nazewnictwo do celów nawozowych.Płodozmian - zmianowanie zaplanowane z góry na kilka lat i na wszystkich polach gospodarstwa, jednocześnie powiązane z całością produkcji tego gospodarstwa .Rotacja - zamknięty cykl następstwa roślin, który odpowiada liczbie lat, po której każda roślina wraca na to samo miejsce nazywamy rotacją.Wody gnojowe – odcieki z pryzmy obornika.Zmianowanie - następstwo roślin po sobie uzasadnione przyrodniczo i gospodarczo.


30

Przydatne adresy8.

http://www.arimr.gov.pl na stronie do pobrania:

Formularz wniosku o przyznanie płatności rolnośrodowiskowej • Instrukcja wypełniania wniosku • Plan działalności rolnośrodowiskowej • Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 lutego 2008 r. w sprawie • szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy fi nansowej w ramach działa-nia „Program rolnośrodowiskowy” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 PROGRAM ROLNOŚRODOWISKOWY 2007-2013 (pełny tekst) • Rejestr działalności rolnośrodowiskowej • Instrukcja wypełniania rejestru działalności rolnośrodowiskowej •

http://www.cdr.gov.plhttp://www.iung.pulawy.plhttp://www.minrol.gov.plhttp://www.mos.gov.pl/http://www.agro-info.org.pl

Literatura9.

Biblioteczka Krajowego Programu Rolnośrodowiskowego; 1. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi; Warszawa 2003

K. Boratyński (red) R. Czuba, T.Goraj 2. Chemia rolnicza PWRiL 1988 r

K. Jończyk; 3. Płodozmiany w rolnictwie ekologicznym; CDR Radom 2007

Materiały szkoleniowe 82/02; 4. Upowszechnianie zasad dobrej praktyki rolniczej; IUNG Puławy 2002

M.Cichoń, L.Goraj, C.Hołdyński, i inni 5. Poddstawy wdrażania programu rolno środowiskowego i zalesieniowego; Phare 2000; Warszawa 2003

Red.: I. Duer, M. Fotyma, A. Madej; 6. Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej; Ministerstwo Rolnictwa i Ochrony Wsi, Ministerstwo Środowiska Warszawa 2002

Red. M. Fotyma; T. Jadczyszyn, J. Kowalczyk, W. Sroczyński; 7. Zalecenia nawozowe dla gospodarstw korzystających z wyników badań zasobności gleb; IUNG Puławy, Zakład Żyznosci Gleb i Nawożenia; PWRiL Poznań 2003


31

Tab

ela

10. P

lan

naw

ożen

ia

Tab

ela

11. P

lan

wap

now

ania

W p

odan

ym w

tabe

li pr

zykł

adzi

e na

jwię

ksze

pro

blem

y w

ynik

ną n

a Po

lu B

. N

ie m

a se

nsu

zast

anaw

iać

się

nad

racj

onal

nym

naw

ożen

iem

dop

óki n

ie u

regu

luje

się

odcz

ynu.

Stą

d w

pie

rwsz

ym rz

ędzi

e na

to p

ole

pow

inno

zos

tać

użyt

e w

apno

. Pol

e to

pra

wdo

podo

bnie

nie

był

o do

stat

eczn

ie n

awoż

one

naw

ozam

i nat

ural

nym

i, st

ąd ta

k si

lne

zakw

asze

nie.

odcz

yn

(pH

)za

sob

ność

w

mag

nez

pot

rzeb

y w

apno

wan

ia

zale

cana

da

wka

(C

aO

t/ha

)

daw

ka

wap

na

(55%

CaO

) (t

/ha)

wap

na

na p

ole

(t

)

2009

to

n20

10

ton

2011

to

n20

12

ton

2013

to

n

A1

1,7

śred

nie

6,3

śred

nia

orga

nicz

yć0

0,0

0,0

3,5

B12,

3le

kkie

4,4

nisk

ako

niec

zne

3,5

6,4

14,6

15*

C1

3,5

orga

nicz

ne T

UZ

5,2

wys

oka

pot

rzeb

ne2,

54,

515

,910

634

,5*

wap

no m

agne

zow

e

łą

czni

e p

otrz

eby

na 5

lat

Rok

zast

osow

ania

Wyl

icze

nie

pot

rzeb

wap

now

ania

Naz

wa

pol

a

Pow

ierz

-ch

nia

(ha)

Kate

goria

ag

rono

mi-

czna

gle

b

(KA

G)

Azo

t N

Fosf

or P

2O5

Pota

s K

2O

Dzi

ałki

ew

iden

c. D

ział

ka

roln

a Po

wie

rzch

nia

Rośl

ina

upra

wia

na

pot

rzeb

y da

wka

og

ółem

m

iner

alne

w

tym

or

gani

czny

za

sob

ność

daw

ka

ogół

em

min

eral

ne

w ty

m

orga

nicz

ny

zaso

bno

ść

daw

ka

ogół

em

min

eral

ne

w ty

m

orga

nicz

ny

ozna

cze-

nia

z

wni

osku

o p

łatn

ość

sym

bol

do

dwóc

h m

iejs

c p

o p

rzec

inku

00

0,00

ha

nazw

a ro

ślin

y

mie

szan

ki

plo

nu

głów

nego

b.du

żedu

żeśr

edni

em

ałe

b.m

ałe

w k

g/ha

U

WA

GA

15

0 kg

/ha

GO

12

0 kg

/ha

TUZ

w k

g/ha

łącz

nie

naw

ozy

natu

raln

e i

orga

nicz

ne

pod

ał

wed

ług

wyd

ruku

z

anal

iz y*

wyl

iczo

na,

w k

g/ha

w k

g/ha

łącz

nie

naw

ozy

natu

raln

e i

orga

nicz

ne

pod

ać

wed

ług

wyd

ruku

z

anal

izy*

wyl

iczo

na,

w k

g/ha

w

kg/

ha

łącz

nie

naw

ozy

natu

raln

e

i org

anic

zne

Przy

kład

zap

isu

135/

1,

135/

2,

136

A1

3,

21

psz

enic

a oz

ima

śred

nie

115

115

0 w

ysok

a 30

30

0

śred

nia

65

65

0

11

B1

1,60

zi

emni

aki

nisk

ie

135

10

125

nisk

a 10

5 30

75

śr

edni

a 17

5 50

12

5

34

Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie

Projekt współfi nansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Pomocy Technicznej Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013

Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

ISBN 978-83-62164-36-3

Documents

rolnictwo zrównoważone