Zdzisaw Nowakowski, Igor Protasowicki,Jan Rajchel, Hieronim Szafran

Rola PRemIeRw RP w PolItyce beZPIecZeStwa PaStwa

Po 1989 Roku

warszawa 2012

Recenzenci:prof. zw. dr hab. Eugeniusz Zabockiprof. zw. dr hab. Marek migrodzki

Opracowanie redakcyjne i korekta:Piotr Cyrek

Wsppraca korektorska:Magdalena Murias

Skad komputerowy i amanie:Wojciech Pczek

Projekt okadki:RS DRUK Sp. z o.o.

ul. Podgrska 4, 35-082 Rzeszw

Copyright by Authors Copyright by Towarzystwo Naukowe Powszechne

Warszawa 2012

ISBN 978-83-61556-12-1

Wydawca: Towarzystwo Naukowe Powszechne S.A.

ul. Meksykaska 603-948 Warszawa tel. 22672-59-66

e-mail: dobrauczelnia@dobrauczelnia.pl www.dobrauczelnia.pl

Druk i oprawa: Fabryka Druku Sp. z o.o.

ul. Staniewicka 1803-310 Warszawa

Spis treci

Wykaz skrtw uywanych w pracy ..................................................................................................... 5Wstp ........................................................................................................................................................... 9Rozdzia I. Pojcie i zakres bezpieczestwa narodowego................................................................. 24

1. Pojcie bezpieczestwa narodowego ............................................................................................. 242. Zakres bezpieczestwa narodowego ............................................................................................. 35

2.1. Wymiar militarny ...................................................................................................................... 372.2. Wymiar polityczny .................................................................................................................... 392.3. Wymiar spoeczny ..................................................................................................................... 412.4. Wymiar ekonomiczny............................................................................................................... 442.5. Wymiar ekologiczny ................................................................................................................. 492.6. Wymiar energetyczny ............................................................................................................... 542.7. Wymiar informacyjny ............................................................................................................... 56

Rozdzia II. Zmiany w systemie politycznym Polski po 1989 roku ................................................ 631. IX kadencja Sejmu PRL .................................................................................................................... 652. X kadencja Sejmu PRL ..................................................................................................................... 673. I kadencja Sejmu RP ......................................................................................................................... 764. II kadencja Sejmu RP ....................................................................................................................... 825. III kadencja Sejmu RP ...................................................................................................................... 876. IV kadencja Sejmu RP ...................................................................................................................... 907. V kadencja Sejmu RP ........................................................................................................................ 948. VI kadencja Sejmu RP ...................................................................................................................... 979. VII kadencja Sejmu RP ....................................................................................................................100

Rozdzia III. Rola Prezesa Rady Ministrw w systemie organw wadzy pastwowej ..............107Rozdzia IV. Dziaania premierw rzdw RP w obszarze bezpieczestwa pastwa ................132

1. Tadeusz Mazowiecki ........................................................................................................................1342. Jan Krzysztof Bielecki ......................................................................................................................1423. Jan Ferdynand Olszewski ................................................................................................................1514. Hanna Suchocka ...............................................................................................................................1625. Waldemar Pawlak .............................................................................................................................1676. Jzef Oleksy .......................................................................................................................................1767. Wodzimierz Cimoszewicz .............................................................................................................1838. Jerzy Buzek.........................................................................................................................................1919. Leszek Cezary Miller ........................................................................................................................20110. Marek Belka .....................................................................................................................................21111. Kazimierz Marcinkiewicz .............................................................................................................21712. Jarosaw Aleksander Kaczyski ...................................................................................................22813. Donald Franciszek Tusk ................................................................................................................238

Podsumowanie ..........................................................................................................................................258Bibliografia .................................................................................................................................................270Spis zacznikw .......................................................................................................................................277Zaczniki ...................................................................................................................................................282Kalendarium ..............................................................................................................................................784Indeks nazwisk ..........................................................................................................................................801Streszczenie ................................................................................................................................................807Notki o autorach .......................................................................................................................................813

Table of contents

Abbreviations ............................................................................................................................................ 5Introduction ............................................................................................................................................... 9Chapter I. The concept and scope of national security ...................................................................... 24

1. The concept of national security ...................................................................................................... 242. The scope of national security ......................................................................................................... 35

2.1. Military dimension ..................................................................................................................... 372.2. Political dimension .................................................................................................................... 392.3. Social dimension ....................................................................................................................... 412.4. Economic dimension ................................................................................................................ 442.5. Ecological dimension ................................................................................................................. 492.6. Energy dimension ..................................................................................................................... 542.7. Information dimension ............................................................................................................ 56

Chapter II. Changes in the Polish political system after 1989 ......................................................... 631. 9th term of the Sejm of the Peoples Republic of Poland ............................................................. 652. 10th term of the Sejm of the Peoples Republic of Poland ............................................................ 673. 1st term of the Sejm of the Republic of Poland .............................................................................. 764. 2nd term of the Sejm of the Republic of Poland ............................................................................ 825. 3rd term of the Sejm of the Republic of Poland ............................................................................ 876. 4th term of the Sejm of the Republic of Poland ............................................................................. 907. 5th term of the Sejm of the Republic of Poland ............................................................................. 948. 6th term of the Sejm of the Republic of Poland ............................................................................. 979. 7th term of the Sejm of the Republic of Poland .............................................................................100

Chapter III. The role of the Prime Minister in the system of state authority bodies ..................107Chapter IV. The actions of the Polish Prime Ministers in the area of state security ....................132

1. Tadeusz Mazowiecki .........................................................................................................................1342. Jan Krzysztof Bielecki ........................................................................................................................1423. Jan Ferdynand Olszewski .................................................................................................................1514. Hanna Suchocka ................................................................................................................................1625. Waldemar Pawlak ..............................................................................................................................1676. Jzef Oleksy ........................................................................................................................................1767. Wodzimierz Cimoszewicz ..............................................................................................................1838. Jerzy Buzek .........................................................................................................................................1919. Leszek Cezary Miller .........................................................................................................................20110. Marek Belka .....................................................................................................................................21111. Kazimierz Marcinkiewicz ...............................................................................................................21712. Jarosaw Aleksander Kaczyski .....................................................................................................22813. Donald Franciszek Tusk .................................................................................................................238

Summary .....................................................................................................................................................258Bibliography ...............................................................................................................................................270List of attachments ....................................................................................................................................277Attachments ..............................................................................................................................................282Calendar ......................................................................................................................................................784Name index .................................................................................................................................................801Summary .....................................................................................................................................................811Notes on authors .......................................................................................................................................814

Wykaz skrtw uywanych w pracy

APP R Antyklerykalna Partia Postpu RacjaAWS Akcja Wyborcza SolidarnoAWSP Akcja Wyborcza Solidarno PrawicyBBWR Bezpartyjny Blok Wspierania ReformBdP Blok dla PolskiBG Bank Gospodarki ywnociowejBMD System Obrony Przeciwrakietowej (Ballistic Missile Defense)B Bank wiatowy (The International Bank for Reconstruction and

Development)CBA Centralne Biuro AntykorupcyjneCB Centralne Biuro ledczeCEFTA Porozumienie rodkowoeuropejskie o Wolnym Handlu (Central

European Free Trade Agreement)CFE Traktat o Konwencjonalnych Siach Zbrojnych w Europie (Treaty

on Conventional Armed Forces in Europe)CFSP Wsplna Polityka Zagraniczna i Bezpieczestwa (Common

Foreign and Security Policy)ChD Chrzecijaska DemokracjaChDFL Chrzecijasko-Demokratyczne Forum LudoweChDSP Chrzecijasko-Demokratyczne Stronnictwo PracyDUK Demokratyczna Unia KobietEFN Europejski Front NarodowyEFTA Europejska Strefa Wolnego Handlu (European Free Trade Asso-

ciation)ESDP Europejska Polityka Bezpieczestwa i Obrony (European Secu-

rity and Defense Policy)EWG Europejska Wsplnota GospodarczaEWWiS Europejska Wsplnota Wgla i StaliFAO Organizacja do Spraw Wyywienia i Rolnictwa (Food and Agri-

culture Organization)FOZZ Fundusz Obsugi Zaduenia ZagranicznegoFPD Forum Prawicy DemokratycznejFR Federacja RosyjskaGATT Ukad Oglny w sprawie Ce i Handlu (General Agreement on

Tariffs and Trade)ISAF Midzynarodowe Siy Wspierania Bezpieczestwa (International

Security Assistance Force)ISE Inicjatywa rodkowoeuropejska (wczeniej Heksagonale)KBWE Konferencja Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie

8 Wykaz skrtw uywanych w pracy8

KC PZPR Komitet Centralny Polskiej Zjednoczonej Partii RobotniczejKdR Konfederacja dla RzeczypospolitejKFOR Siy midzynarodowe pod auspicjami NATO dziaajce na terenie

Kosowa (Kosowo Force)KGP Komenda Gwna PolicjiKLD Kongres Liberalno-DemokratycznyKPEiR Krajowa Partia Emerytw i RencistwKPN Konfederacja Polski NiepodlegejKPP Komunistyczna Partia PolskiKPZR Komunistyczna Partia Zwizku Radzieckiego (-

)KRUS Kasa Rolniczych Ubezpiecze SpoecznychLid Lewica i DemokraciLPR Liga Polskich RodzinMBOiR Midzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (The International

Bank for Reconstruction and Development)MFW Midzynarodowy Fundusz Walutowy (International Monetary

Fund)MON Ministerstwo Obrony NarodowejMSZ Ministerstwo Spraw ZagranicznychMSW Ministerstwo Spraw WewntrznychMSWiA Ministerstwo Spraw Wewntrznych i AdministracjiMTK Midzynarodowy Trybuna Karny (International Criminal Court)NACC Pnocnoatlantycka Rada Wsppracy (North Atlantic Coope-

ration Council)NATO Organizacja Traktatu Pnocnoatlantyckiego (North Atlantic

Treaty Organization)NBP Narodowy Bank PolskiNFI Narodowe Fundusze InwestycyjneNFZ Narodowy Fundusz ZdrowiaNRD Niemiecka Republika DemokratycznaNSZZ RI S Niezaleny Samorzdny Zwizek Zawodowy Rolnikw Indywi-

dualnych SolidarnoNSZZ S Niezaleny Samorzdny Zwizek Zawodowy Solidarno OBWE Organizacja Bezpieczestwa i Wsppracy w EuropieOECD Organizacja Wsppracy Gospodarczej i Rozwoju (Organization

for Economic Co-operation and Development)OKP Obywatelski Klub ParlamentarnyONZ Organizacja Narodw ZjednoczonychOPZZ Oglnopolskie Porozumienie Zwizkw ZawodowychPAX Stowarzyszenie PAXPD Partia Demokratyczna demokraci.plPC Porozumienie Centrum

9Wykaz skrtw uywanych w pracy 9

PChD Partia Chrzecijaskich DemokratwPdP Partnerstwo dla Pokoju (Partnership for Peace)PGR Pastwowe Gospodarstwo RolnePHARE Program Pomocy Polsce i Wgrom w Restrukturyzacji Gospo-

darki (Poland and Hungary Assistance for Restructuring their Economics)

PiS Prawo i SprawiedliwoPJN Polska Jest NajwaniejszaPK Partia KonserwatywnaPKB Produkt Krajowy BruttoPKGiP Polska Konfederacja Godno i PracaPKO BP Powszechna Kasa Oszczdnoci Bank PolskiPL Porozumienie LudowePO Platforma ObywatelskaPOC Porozumienie CentrumPPChD Porozumienie Polskich Chrzecijaskich DemokratwPPG Polski Program GospodarczyPPN Polska Partia NarodowaPPP Polska Partia PracyPPP Program Powszechnej PrywatyzacjiPPPP Polska Partia Przyjaci PiwaPPR Polska Partia RobotniczaPPS Polska Partia SocjalistycznaPRL Polska Rzeczpospolita LudowaPSL Polskie Stronnictwo LudowePSL Odrodzenie Polskie Stronnictwo Ludowe OdrodzeniePSL-PL Polskie Stronnictwo Ludowe Porozumienie LudowePSL Solidarno Polskie Stronnictwo Ludowe SolidarnoPUS Polska Unia SocjaldemokratycznaPZKS Polski Zwizek Katolicko-SpoecznyPZPR Polska Zjednoczona Partia RobotniczaPZU Powszechny Zakad UbezpieczeRChN AP Ruch Chrzecijasko-Narodowy Akcja PolskaRdR Ruch dla RzeczypospolitejRDS Ruch Demokratyczno-SpoecznyRPP Ruch Poparcia PalikotaRFN Republika Federalna NiemiecRLP Ruch Ludzi PracyRMN Ruch Mniejszoci NiemieckiejROAD Ruch Obywatelski Akcja DemokratycznaROP Ruch Odbudowy PolskiRP Ruch PatriotycznyRP Rzeczpospolita Polska

10 Wykaz skrtw uywanych w pracy10

RPP Rada Polityki PieninejRSP Rolnicza Spdzielnia ProdukcyjnaRWPG Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (

)SD Stronnictwo DemokratyczneSDI Inicjatywa Obrony Strategicznej (Strategic Defense Initiative)SdPl Socjaldemokracja PolskaSdRP Socjaldemokracja Rzeczypospolitej PolskiejSKL Stronnictwo Konserwatywno-LudoweSL-Ch Stronnictwo Ludowo-ChrzecijaskieSLD Sojusz Lewicy DemokratycznejSN Stronnictwo NarodoweSP Skarb PastwaSP Stronnictwo PracySRP Samoobrona Rzeczypospolitej PolskiejUChD Unia Chrzecijasko-DemokratycznaUChS Unia Chrzecijasko-SpoecznaUD Unia DemokratycznaUE Unia EuropejskaUP Unia PracyUPR Unia Polityki RealnejUPR Unia Prawicy RzeczypospolitejUSA Stany Zjednoczone (United States of America)UW Ukad WarszawskiUW Unia WolnociUWZZ Unia Wolnych Zwizkw ZawodowychUZE Unia ZachodnioeuropejskaV4 Grupa Wyszehradzka (Polska, Wgry, Sowacja, Czechy)WHO wiatowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization)WNP Wsplnota Niepodlegych PastwWP Wojsko PolskieWTO wiatowa Organizacja Handlu (World Trade Organization)WPZiB Wsplna Polityka Zagraniczna i BezpieczestwaWUS Wielkopolska Unia SocjalistycznaZChN Zjednoczenie Chrzecijasko-NarodoweZSL Zjednoczone Stronnictwo LudoweZSRR Zwizek Socjalistycznych Republik Radzieckich

Wstp

Zapewnienie bezpieczestwa pastwu jako instytucji, obywatelom pastwa oraz spoeczestwu jest skomplikowanym procesem zalenym od wielu czynni-kw zewntrznych iwewntrznych. Zoono mechanizmw, mnogo interakcji pomidzy poszczeglnymi elementami bezpieczestwa wystpuje zarwno w odniesieniu do bezpieczestwa wewntrznego, jak i w odniesieniu do bezpiecze-stwa midzynarodowego. Zapewnienie bezpieczestwa naley do podstawowych zada organw pastwa, szczeglnie organw wadzy wykonawczej. Szczeglna rola w zapewnianiu bezpieczestwa pastwa przypada Radzie Ministrw i stojcemu na jej czele premierowi. Co prawda obowizujca Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej okrela, e Prezydent [] stoi na stray suwerennoci ibezpieczestwa oraz nienaruszalnoci i niepodzielnoci jego terytorium (art. 126 ust. 2 Konstytucji z 1997 r.), jednak to Rada Ministrw prowadzi polityk wewntrzn i zagraniczn Rzeczypospolitej Polskiej (art. 146 ust. 1 Konstytucji z 1997 r.), a take Rada Ministrw zapewnia bezpieczestwo wewntrzne pastwa oraz porzdek publiczny (art. 146 ust. 4 pkt 7) i zapewnia bezpieczestwo zewntrzne pastwa (art. 146 ust. 4 pkt 8). Rada Ministrw sprawuje take kierownictwo w dziedzinie stosunkw z innymi pastwami i organizacjami midzynarodowymi1.

Wspczesny charakter stosunkw midzy narodami sprawia, e zagroenie agresj zewntrzn staje si coraz mniej prawdopodobne, wzrasta natomiast sia zagroe innego typu, szczeglnie zwizanych z gospodarkpastwow, finansami, adem informatycznym oraz rodowiskiem naturalnym. Dowodzi to, e bezpieczestwo jest pojciem interdyscyplinarnym i ley w krgu zaintereso-wa wielu nauk: nauki o polityce, nauki o stosunkach midzynarodowych, prawa, ekonomii, socjologii, nauk wojskowych.

Literatura przedmiotu dostarcza dwch podstawowych poj: bezpiecze-stwo narodowe i bezpieczestwo pastwa. Chocia trudno byoby znale pastwo, ktrego obywatele s tylko jednej narodowoci, to wrd wikszoci badaczy przewaa pogld, e okrelenie bezpieczestwo narodowe jest zbli-one do pojcia bezpieczestwo pastwa, ktre naley rozumie jako zdolno wadz pastwowych i narodu do ochrony jego wewntrznych wartoci, takich jak: przetrwanie pastwa jako instytucji, przetrwanie narodu jako grupy etnicznej, biologiczne przeycie ludnoci, zachowanie integralnoci terytorialnej oraz nie-zalenoci politycznej pastwa, a take zapewnienie adu spoecznego, ochrony wasnoci i jakoci ycia obywateli2.

1 T. Modawa, Konstytucje Polskie 19182008, Warszawa 2008, s. 469.2 K.A. Wojtaszczyk, Bezpieczestwo pastwa konceptualizacja poj [w:] Bezpieczestwo

pastwa, red. K.A. Wojtaszczyk i A. Materska-Sosnowska, 2009, s. 11, 18.

12 Wstp

Mimo dynamicznego charakteru bezpieczestwa pastwa w obserowowanych sposobach jego rozumienia do niedawna wyranie dawao si odczu dominacj zagadnie zwizanych z zagroeniami polityczno-militarnymi. Rozwj cywiliza-cyjny stopniowo wprowadza do nauk zwizanych z bezpieczestwem nowe, niemilitarne kategorie zagroe, lecz tradycyjna dominacja politycznej sfery funkcjonowania pastwa i obawy przed uyciem siy sprawiaj, e nadal, nawet w czasach pokoju, zagadnienia te traktowane s z najwysz powag.

Dla powstaej w wyniku przemian 1989 r. III Rzeczypospolitej zagadnienia z obszaru bezpieczestwa pastwa miay znaczenie fundamentalne zarwno w wymiarze wewntrznym, jak i w wymiarze zewntrznym. W wymiarze wewntrz-nym wizao si to z wczesnym kryzysem gospodarczym, z wynikajcymi z tego kryzysu napiciami spoecznymi oraz z istniejcymi napiciami politycznymi wyni-kajcymi ze zmiany systemu politycznego. W wymiarze zewntrznym wywoane byo przeobraeniami politycznymi wwiecie, w tym w szczeglnoci w Europie rodkowej i Wschodniej, z upadkiem systemu pastw socjalistycznych, z roz-wizaniem Ukadu Warszawskiego, Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej, ale take ze zmianami na mapie politycznej Europy oraz wczesnymi konfliktami regionalnymi i globalnymi. Poszukiwania nowego miejsca na mapie stosunkw midzynarodowych rozpoczto od prb rewizji i reformowania istniejcych ju organizacji, tworzenia nowych organizacji midzynarodowych oraz przyczenia si do organizacji powoanych przez zachodni hemisfer. Kolejn tendencj obecn w pocztkowym okresie zachodzcej w Polsce transformacji ustrojowej bya instytucjonalizacja istniejcych instrumentw regionalnych3.

Wszystkie podejmowane przez wczesne wadze dziaania miay zagwa-rantowa moliwoci dalszego rozwoju pastwa. Wynikiem prowadzonej przez poszczeglne rzdy polityki byo osignicie okrelonego poziomu bezpiecze-stwa wynikajcego z odbudowy struktur wewntrznych pastwa, jak rwnie z czonkostwa w organizacjach midzynarodowych. Polska staa si trwaym ele-mentem struktur wiatowych; zauway naley jednak, e do osignicia stanu wspczesnego nasz kraj musia przej dug i trudn drog. Z natury rzeczy niezwykle wan rol w dokonujcych si przemianach mieli przywdcy polityczni pastwa. Szczeglna rola w wyznaczaniu kierunkw polityki, z uwagi na istniejcy wPolsce system rzdzenia, przypada osobom penicym funkcj premiera rzdu polskiego4.

Kompetencje premierw w Polsce po 1989 r. ulegay wielu zmianom wyni-kajcym zprzepisw konstytucyjnych. Take rola premierw w realizacji polityki bezpieczestwa pastwa ulegaa przemianom. Wynikao to zarwno ze zmian w przepisach prawnych, jak i ze zrnicowanego zaangaowania si poszczeglnych osb sprawujcych funkcj premiera, w zagadnienia zwizane z bezpieczestwem

3 Z. Nowakowski, I. Protasowicki, Bezpieczestwo polityczne i militarne Polski po 1989 roku, Rzeszw 2008, s. 10.

4 J. Rajchel, Premier pierwszy menader kraju [w:] Procesy zarzdzania w czasach przemian gospodarczych, WarszawaLegnica 2011, s. 1542.

13Wstp

pastwa jako caoci oraz w wybrane sektory bezpieczestwa. Niejednokrotnie w zakresie realizacji polityki bezpieczestwa pastwa dochodzio te do rnicy zda pomidzy urzdujcym premierem a Prezydentem RP. Szczeglne nasilenie tych rnic pogldw miao miejsce na pocztku lat 90. XX w., w okresie tzw. wojny na grze, gdy dochodzio do napi pomidzy Prezydentem Lechem Was a premierem Janem Olszewskim. Ale i w pniejszych okresach, zwaszcza gdy Prezydent i premier naleeli do rnych formacji politycznych. Chocia zmiany w ustroju konstytucyjnym Rzeczypospolitej nakierowane byy na umocnienie roli rzdu i Prezesa Rady Ministrw w procesie sprawowania wadzy, prezydentowi nadajc funkcj gwaranta konstytucji, funkcj oficjalnej gowy pastwa oraz funkcj zwierzchnika si zbrojnych to prezydenci na og nie pozostawali z boku dziejcych si w Polsce procesw, szczeglnie procesw w obszarze bezpieczestwa pastwa.

Funkcjonowanie bezpieczestwa jako sieci powizanych ze sob czynnikw nakada na badaczy konieczno wnikliwego studiowania wydarze praktycznie ze wszystkich dziedzin ycia. Rozwj bezpieczestwa pastwowego w przypadku Polski wiza si zlicznymi wydarzeniami wewntrznymi, jak i z sytuacj midzy-narodow. Decyzje podejmowane przez Rad Ministrw wynikay zarwno z przyjtych przez rzd (oraz partie i koalicje rzdzce) zaoe politycznych, jak i z uwarunkowa wewntrznych, sytuacji midzynarodowej, wjakiej pastwo znajdowao si w danym momencie oraz zespou zagadnie okrelanego jako kultura bezpieczestwa5.

Transformacja ustrojowa w Polsce, zainicjowana obradami Okrgego Stou oraz wyborami z czerwca 1989 r. obejmowaa nie tylko tworzenie nowego systemu organizacji struktur pastwowych, ale take konieczno redefinicji powiza mi-dzynarodowych politycznych i gospodarczych w szczeglnoci z pastwami Europy rodkowo-Wschodniej. Chocia bezporednim impulsem do przemian w Polsce i w innych krajach obozu socjalistycznego, by bunt spoeczestw prze-ciwko istniejcemu systemowi wadzy, opartemu w znacznym stopniu na aparacie przemocy, to bezspornie istotn przyczyn przemian spoeczno-politycznych byy narastajce w krajach obozu pastw socjalistycznych problemy gospodarcze. Pro-blemy te ulegy akceleracji w wyniku skoordynowanego nacisku pastw zachodnich, w szczeglnoci Stanw Zjednoczonych kierowanych w latach 80. XX wieku przez Prezydenta Ronalda Regana, na kraje socjalistyczne. Nacisk ten przyj form wycigu zbroje, nacisku ekonomicznego oraz domagania si przestrzegania praw czowieka w pastwach socjalistycznych. Pastwa tzw. demokracji socjalistycznej skupione wok Zwizku Radzieckiego, ktrych system gospodarczy oparty by na regule nakazowo-rozdzielczej nie wytrzymay tej rywalizacji. W rezultacie, wybrany w 1985 roku na funkcj Sekretarza Centralnego KC KPZR Michai Gorbaczow zgodzi si na ograniczone reformy: zagodzenie cenzury, ograniczon liberalizacj gospo-darcz i polityczn (synne hasa pierestrojki i gasnostii), zwikszenie autonomii pastw czonkowskich wsplnoty socjalistycznej. Ta zmiana uwarunkowa zostaa

5 Szerzej na temat kultury bezpieczestwa: Z. Nowakowski, I. Protasowicki, Bezpieczestwo polityczne, s. 3753.

14 Wstp

w peni wykorzystana przez siy polityczne w Polsce zarwno nalece do obozu rzdowego, jak i do obozu solidarnociowo-opozycyjnego, ze szczegln funkcj moderujc rodowisk kocielnych.

U progu przemian, w 1989 r. polski PKB mierzony si nabywcz pienidza by czterokrotnie niszy ni w Niemczech, trzykrotnie ni w Irlandii i a szeciokrot-nie ni w Stanach Zjednoczonych. Dokonujc charakterystyki gospodarki okresu PRL naley w pierwszej kolejnoci wskaza na jej nisk konkurencyjno, kultur zarzdzania oraz piciokrotnie nisz wydajno pracy ni w krajach rozwinitych. Inflacja w 1989 roku signa ponad 600%, rzd polski zmuszony by zawiesi spat dugu zagranicznego, ktry osign warto 42,3 miliarda dolarw. Oznaczao to stan bankructwa finansw pastwa (porwnywanego do stanu finansw Grecji w padzierniku 2011 r.), skutkujcy niemoliwoci uzyskania zewntrznego zasi-lenia finansowego, trudnociami we wsppracy midzynarodowej, zwaszcza w obszarze wymiany handlowej, ograniczeniem pola dziaania rzdu w obszarze wydatkw publicznych. Ju wczeniej wadze PRL-owskie zdajc sobie sprawz trudnej sytuacji gospodarczej pastwa podjy prby przeprowadzenia reform gospodarczych za rzdw premiera Zbigniewa Messnera, jednak prby te okazay sinieskuteczne. Projekty reform powstae w gremiach partyjnych okazay si spnione, ograniczone co do zakresu, schematyczne nie zyskay wic wyma-ganego wsparcia spoecznego, a ich autorzy stracili w oczach spoeczestwa wiarygodno6.

Zapocztkowany w Polsce proces przemian doprowadzi do dezintegracji Bloku Wschodniego zarwno w sferze militarno-politycznej (rozwizanie Ukadu Warszawskiego), jak igospodarczej (rozwizanie Rady Wzajemnej Pomocy Gospo-darczej). Dokonywaa si te zmiana niektrych celw i podmiotw bezpieczestwa narodowego w poszczeglnych pastwach. Istniejcy w poprzednim systemie model pastwa z bezwzgldnym prymatem celw pastwa nad interesami spo-eczestwa i jednostki uzasadniajcy ogromny wzrost sektora militarnego oraz sektora bezpieczestwa publicznego ustpowa modelowi obywatelskiemu, w ktrym pastwo rezygnowao z czci swoich atrybutw na rzecz obywateli, w rezultacie zarwno spoeczestwo, jak i jednostka staway si podmiotami bezpieczestwa, przez co niezbdna stawaa si redefinicja zada pastwa jako instytucji w procesie bezpieczestwa pastwa, a tym samym take poszerzenie zakresu przedmiotowego bezpieczestwa.

Pierwsze lata transformacji ustrojowej w Polsce cechoway si wyjtkowo duym zaabsorbowaniem sprawami bezpieczestwa narodowego. Pierwszy rzd utworzony po przemianach czerwca 1989 r. musia liczy si z niestabilnoci caego otoczenia midzynarodowego, jako e kraj z jednej strony graniczy z chylcym si ku upadkowi Zwizkiem Radzieckim, z drugiej za strony z pastwami niemieckimi, w ktrych rozpocz si proces jednoczenia. Nie byo take pewnoci, czy pastwa Zachodu bd kontynuowa wspieranie procesw demokratyzacji pastw Europy

6 P. piewak, Ulica, ko, may fiat [w:] Polska 19892009. Ilustrowany komentarz historyczny, red. A. Dudek, P. piewak, Warszawa 2009, s. 4.

15Wstp

rodkowo-Wschodniej, gdy cel zwizany zosabieniem ZSRR zosta osignity. R. Kuniar pisze, e by to swoisty wycig z czasem. [] Polskie elity polityczne miay wiadomo, i pojawia si niepowtarzalna szansa takiego rozwizania kwestii bezpieczestwa narodowego, ktre wydobdzie Polsk z roli zakadnika, buforu czy obiektu obcej ekspansji7.

W okresie zimnej wojny wiat dzieli si na Wschd i Zachd. Bezpieczestwo w obydwu obozach gwarantowane byo zinstytucjonalizowanymi ukadami o wzajem-nej pomocy iobronie. Bezpieczestwa pastw Zachodu strzega Organizacja Traktatu Pnocnoatlantyckiego NATO, natomiast Wschodu Ukad o Przyjani, Wsppracy i Pomocy Wzajemnej zwany Ukadem Warszawskim. Ponadto pastwa Wschodu cile wsppracoway ze sob na paszczynie gospodarczej, czemu suya Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej.

Zapowiedziana przez Michaia Gorbaczowa odwil w stosunkach wewntrz ZSRR, jak i we wsppracy ZSRR z pozostaymi pastwami socjalistycznymi sta-nowia impuls do podjcia dziaa demokratycznych. Jak wspomniano wczeniej ta zmiana uwarunkowa zostaa wykorzystana podczas negocjacji pomidzy wczesnym rzdem a opozycj solidarnociow w trakcie obrad Okrgego Stou. W porozumieniach Okrgego Stou obie strony wyraziy pogld, e niezbdne reformy pastwa powinny dokona si zgodnie z narodow racj stanu na drodze ewolucyjnej8. Zdaniem sygnatariuszy porozumie dziaania zbyt radykalne mogy zagrozi planowanym zmianom, przez co zagroone byoby zarwno bez-pieczestwo pastwa, jak i bezpieczestwo kadego polskiego domu. Dlatego przyjto ograniczone reformy wyborcze.

Obrady Okrgego Stou otworzyy drog opozycji solidarnociowej do legali-zacji swojej dziaalnoci politycznej, chocia zaproszenie przez wadze PRL-owskie przedstawicieli opozycji do rozmw (z udziaem strony kocielnej, jako obserwa-tora) dawao szans na prowadzenie przez dyskryminowanych dotd dziaaczy, legalnej dziaalnoci politycznej, to cz radykalnych dziaaczy solidarnociowych odmwia udziau w rozmowach. Dziaacze ci zarzucali zarwno samemu Lechowi Wasie jako liderowi podziemnej opozycji, jak i poszczeglnym uczestnikom obrad Okrgego Stou ze strony solidarnociowej, e bezprawnie wystpuj w imieniu Solidarnoci nie majc stosownych uprawnie. Kwestionowano take sens prowadzenia negocjacji z ekip Jaruzelskiego i Kiszczaka, obawiajc si, e przebieg rozmw moe zosta zmajoryzowany przez stron rzdow.

Ju w trakcie obrad Okrgego Stou doszo do wyraenia sprzeciwu wobec rozmw zobozem wadzy. 4 marca 1989 r. w Jastrzbiu przedstawiciele Konfederacji Polski Niepodlegej, PPS-Rewolucja Demokratyczna, Solidarnoci Walczcej, Ruchu Wolno iPokj oraz niezadowoleni z decyzji L. Wasy o udziale w obradach Okrgego Stou, dziaacze podziemnej Solidarnoci zwoali Kongres Opozycji Anty-ustrojowej. Suby bezpieczestwa PRL zatrzymay 120 uczestnikw tego spotkania,

7 R. Kuniar, Polityka bezpieczestwa w polskiej polityce zagranicznej [w:] Polska polityka bez-pieczestwa 19892000, red. R. Kuniar, Warszawa 2001, s. 71.

8 T. Modawa, Konstytucje, s. 286.

16 Wstp

jednake organizatorom udao si wyda owiadczenie, w ktrym stwierdzili, e ich celem jest zniesienie monopolistycznej wadzy PZPR i doprowadzenie do penej demokracji politycznej i gospodarczej, do wolnych wyborw.

Wiosna 1989 roku bya te czasem antyrzdowych strajkw studenckich, mi-dzy innymi w Warszawie, Krakowie i Gdasku. Podczas ich demonstracji dochodzio do star z milicj i sub bezpieczestwa. Szczeglnie ostre miay miejsce w Kra-kowie w dniach 1618 maja, gdy na krtko zablokowano konsulat ZSRR, na ktrego budynku pojawi si napis Sowieci do domu9.

W Stanowisku w sprawie reform politycznych bdcym elementem Porozu-mie Okrgego Stou podpisanych 5 kwietnia 1989 roku przez stron rzdow i stron opozycyjn (zudziaem strony kocielnej) zapisano: W obronie przed kry-zysem i w dziaaniach na rzecz reform Polacy mog i powinni si porozumie10. Jako podstaw porozumienia przyjto: pluralizm polityczny, wolno sowa, demokratyczny tryb powoywania wszystkich przedstawicielskich organw wa-dzy pastwowej, niezaleno sdw, silny peni praw i swobodnie wybierany samorzd terytorialny. Ustalenia co do wyboru przedstawicieli organw wadzy Sejmu i Senatu zostay zawarte w noweli Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej dokonanej 7 kwietnia 1989 roku. Konstytucja ta wprowadzia pen swobod wyboru do Senatu (spord kandydatw, ktrych zgosi co najmniej 3000 wyborcw z danego wojewdztwa) oraz ograniczon swobod wyboru do Sejmu (35% oglnej liczby mandatw poselskich przeznaczono dla kan-dydatw bezpartyjnych, zgaszanych przez niezalene grupy obywateli, przy czym w kadym okrgu wyborczym by zagwarantowany przynajmniej jeden mandat dla osb bezpartyjnych, a gdyby wrd kandydatw zgoszonych przez niezalene grupy obywateli znaleli si czonkowie PZPR, ZSL, SD, PAX, PZKS czy UChS, to byliby oni dopisywani do listy kandydatw ich macierzystej organizacji politycznej).

W rezultacie wyborw z czerwca 1989 r. (pierwsza tura wyborw w dniu 4 czerwca, druga tura wyborw 18 czerwca) kandydaci strony solidarnociowej objli 99 miejsc wSenacie i wszystkie wybierane w trybie wolnych wyborw miejsca w Sejmie. Strona rzdowa obja pozostae 65% mandatw poselskich11. Mimo to prba utworzenia rzdu przez przedstawiciela PZPR generaa Czesawa Kiszczaka okazaa si nieudana. Zorganizowana przez Lecha Was nowa koalicja parlamentarna: Obywatelski Klub Parlamentarny, ZSL, SD pozwolia powoa rzd z pierwszym solidarnociowym premierem. Funkcj t obj Tadeusz Mazo-wiecki wspprzewodniczcy ze strony Solidarnoci zespoowi ds. pluralizmu zwizkowego w czasie obrad Okrgego Stou. Kierowany przez niego rzd uzyska poparcie znaczcej wikszoci posw nie tylko z desygnujcych go ugrupowa.

Transformacja ustrojowa zapocztkowana przez nowy rzd przyniosa take zmian polityki w obszarze bezpieczestwa pastwa. Wysuny si na pierwszy plan

9 A. Dudek, Przeciw ugodzie [w:] Polska, s. 10.10 T. Modawa, Konstytucje, s. 285.11 Tame, s. 288.

17Wstp

kwestie bezpieczestwa wewntrznego, szczeglnie w obszarze ekonomicznym oraz w kwestii praw i wolnoci obywatelskich. W zakresie bezpieczestwa zewntrznego pocztkowo przyjto zasad status quo opartego na uczestnictwie w Ukadzie Warszawskim i respektowania zobowiza sojuszniczych Polski. Zastrzegano jed-nak, e wszelkie ukady i sojusze wojskowe powinny obejmowa bezpieczestwo zewntrzne uczestniczcych pastw, anie ich polityk wewntrzn. Ukad Warszaw-ski zaczto traktowa zgodnie z definicj zawart wKarcie Narodw Zjednoczonych jako sojusz obronny, co miao ograniczy jego wczeniejsz rol narzdzia wywierania wpywu na charakter ustroju oraz adu politycznego igospodarczego pastw sygna-tariuszy. Nastpnie rzd Polski, podobnie jak rzdy wikszoci pozostaych pastw czonkowskich, za cel przyj przeksztacenie Ukadu z wojskowo-politycznego w konsultacyjno-wojskowy w wyniku czego Polska za przykadem NRD wystpia ze struktur wojskowych Ukadu12.

Atrofia istniejcych powiza politycznych i gospodarczych funkcjonujcych w ramach wsppracy pastw socjalistycznych zmuszaa rzdy solidarnociowe do poszukiwania nowych rozwiza w obszarze wsppracy midzynarodowej. Do takich prb rozwiza naley instytucjonalizacja wsppracy polsko-czecho-sowacko-wgierskiej. Zainicjowana spotkaniem L. Wasy, V. Hawla i J. Antalla na zamku w Wyszehradzie 15 lutego 1991 r. spowodowaa powstanie Trjkta Wyszeh-radzkiego obejmujcego wspieranie wsplnych de krajw czonkowskich na arenie midzynarodowej, oraz utworzenie rodkowoeuropejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu CEFTA (podpisanego 21 grudnia 1992 r. w Krakowie). Podej-mowano take prby wsppracy politycznej i gospodarczej z krajami Europy Zachodniej. W rezultacie podejmowanych dziaa 16 grudnia 1991 roku podpisano Ukad Europejski Ustanawiajcy Stowarzyszenie midzy Rzeczpospolit Polsk aWsplnotami Europejskimi i ich pastwami czonkowskimi.

Dziaania te miay na celu stabilizacj gospodarcz pastwa, poprawbezpie-czestwa ekologicznego i bezpieczestwa spoecznego. W rezultacie pospiesznych, nieprzemylanych dziaa popeniono take wiele bdw. Do takich bdnych decyzji naley bez wtpienia nieprzygotowana likwidacja Pastwowych Gospo-darstw Rolnych oraz Rolniczych Spdzielni Produkcyjnych, ktra doprowadzia nie tylko do zniszczenia znacznego majtku narodowego (w drodze kradziey, dewa-stacji, rabunkowej wyprzeday), ale te do powstania znacznej grupy bezrobotnych, ktrzy nie mogc znale alternatywnych miejsc pracy wprzeywajcej kryzys gospodarce, pozbawieni zostali perspektyw yciowych i naraeni na wykluczenie spoeczne (szacuje si, e liczba osb dotknitych t decyzj pracownikw PGR--w, czonkw ich rodzin, pracownikw przedsibiorstw obsugujcych signa 1 mln).

Tego typu decyzje, podobnie jak nieprzemylana prywatyzacja przemysu, ograniczenie dziaania innych nowoczesnych gazi gospodarki z powodw politycznych (m.in. przemysu zbrojeniowego) ograniczay zdolnoci rozwojowe

12 Z. Nowakowski, H. Szafran, R. Szafran, Bezpieczestwo w XXI wieku. Strategie bezpieczestwa narodowego Polski i wybranych pastw, Rzeszw 2009, s. 171172.

18 Wstp

pastwa. W sytuacji nagej dekompozycji i wieloletnich powiza istniejcych w ramach Ukadu Warszawskiego oraz w ramach RWPG, postulowana przez niektre orodki polityczne sie powiza regionalnych czy dwustronnych nie bya w stanie zapewni stabilnej pozycji Polski na arenie midzynarodowej. Dlatego premierzy rzdw oraz waciwi kompetencyjnie czonkowie gabinetw podejmowali dziaa-nia prowadzce do reorientacji prowadzonej polityki zagranicznej i zakotwiczenia bezpieczestwa pastwa w nowych strukturach. Naturalnym filarem budowy nowego systemu bezpieczestwa w Europie wydawaa si w pewnym okresie Konferencja Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie.

Luka powstaa w stosunkach midzynarodowych regionu nie bya jedy-nym problemem w polskiej sferze bezpieczestwa. Innym wyzwaniem okresu transformacji bya obecno na terytorium Polski wojsk radzieckich. W czasie zimnej wojny stacjonowanie na terytorium pastwa si zbrojnych ZSRR byo dla PRL gwarancj bezpieczestwa wrazie agresji ze strony pastw NATO. Po przewartociowaniu polityki zagranicznej w okresie transformacji ustrojowej obecno obcych si zbrojnych staa si czynnikiem zagraajcym procesowi demokratyzacji pastwa polskiego. Ponadto proces jednoczenia RFN iNRD wiza si z koniecznoci wycofania wojsk radzieckich take z terytorium NRD. Tranzyt wojsk radzieckich realizowany by przez terytorium Polski i nadzoro-wany przez jednostki radzieckie stacjonujce w naszym kraju, co dodatkowo wyduyo proces ich wycofywania. Tym sposobem ostatnia cz kontyngentu wojsk radzieckich (onierze z Pnocnej Grupy Wojsk Radzieckich, pracownicy cywilni tych wojsk bdcy obywatelami radzieckimi oraz czonkowie ich rodzin) opucia terytorium Polski dopiero 17 wrzenia 1993 roku.

Wycofanie wojsk radzieckich z terytorium Polski nie rozwizao jednak do koca problemw zwizanych z ich dugoletnim stacjonowaniem w naszym kraju. Rozlo-kowanie na terytorium Polski tak znacznego kontyngentu wojskowego wymagao stworzenia odpowiedniej infrastruktury, natomiast utrzymanie zdolnoci bojowych na odpowiednim poziomie wizao si z koniecznoci staego podnoszenia umie-jtnoci onierzy. Na potrzeby si zbrojnych ZSRR na terytorium Polski powstay liczne koszary i poligony, ktre funkcjonoway na zasadach eksterytorialnoci. Po wycofaniu wojsk radzieckich zPolski, na terenie ich wczeniejszego stacjonowania pozostay obiekty infrastrukturalne, ktre naleao zabezpieczy i zagospodarowa. Stacjonujce w Polsce wojska radzieckie korzystay take z duych obszarw poli-gonowych, ktre w wielu przypadkach byy skaone chemicznie, z niewybuchami lub innymi pozostaociami wicze wojskowych. Kwestie rekompensaty wikszoci powstaych szkd uregulowano na mocy porozumie Polski zZSRR, a nastpnie z Federacj Rosyjsk na zasadach wzajemnego umorzenia, cz natomiast na mocy Porozumienia midzy rzdem Rzeczypospolitej Polskiej a rzdem Federacji Rosyjskiej o rozliczeniach finansowych w formie rent nalenych obywatelom polskim ztytuu szkd spowodowanych przez wojska Federacji Rosyjskiej czasowo stacjonujcewPol-sce (porozumienie podpisano 16 wrzenia 1993 roku w Warszawie).

W tym samym czasie rzd Polski angaowa si w budow nowego systemu bezpieczestwa europejskiego. Polska nie bdc czonkiem sojuszu polityczno-

19Wstp

-militarnego bya zmuszona prowadzi polityk wymuszonej samowystarczalnoci obronnej jako polityk okresu przejciowego. Take w wiecie zachodnim wobec rozpadu Ukadu Warszawskiego bloku wojskowego obejmujcego pastwa Europy rodkowo-Wschodniej pojawiy si opinie o potrzebie rozwizania Sojuszu Atlantyckiego lub przeksztacenia go tylko w ukad o charakterze politycznym. Bez-pieczestwo midzynarodowe zapewni miaa organizacja czca interesy pastw Wschodu i pastw Zachodu, z upowszechnieniem dziaa na rzecz powszechnego rozbrojenia. Takie nadzieje pokadano w nadaniu ram instytucjonalnych Konferencji Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie.

Dla Polski zaangaowanie w tworzenie bezpieczestwa europejskiego w oparciu o proces KBWE wynikao przynajmniej z trzech powodw. Po pierwsze to wanie KBWE by przyczynkiem do zwikszenia suwerennoci wobec ZSRR w ramach Ukadu Warszawskiego. Denie do czciowej instytucjonalizacji KBWE miao utworzy przestrze niezbdndo demokratyzacji stosunkw pomidzy byymi ju czonkami Ukadu Warszawskiego iwefekcie wzmocni pozycj Polski w procesie wycofywania wojsk radzieckich. Po drugie KBWE moga utworzy paszczyzn porozumienia pastw Zachodu z ZSRR w obliczu prozachodniej reorientacji polityki zagranicznej byych pastw czonkowskich Ukadu Warszawskiego. Zakadano, e forum KBWE moe by wygodnym forum dialogu, pomidzy pastwami ze sfery pnocnoatlan-tyckiej a pastwami byego bloku wschodniego, w kwestii budowy nowego systemu bezpieczestwa europejskiego. Po trzecie za KBWE otwiera byym pastwom czonkowskim Ukadu Warszawskiego drog do zawarcia porozumie i wejcia w sojusze z pastwami Zachodu13.

Do przeorientowania priorytetw polskiej polityki zagranicznej w dziedzinie bezpieczestwa doszo w 1992 roku, gdy polski minister spraw zagranicznych oficjalnie zgosi zainteresowanie naszego kraju akcesj do NATO. Naturalnym nastpstwem tego wydarzenia byo zmniejszenie zaangaowania Polski w proces instytucjonalizacji KBWE jako podstawy europejskiego systemu bezpieczestwa. Dalsze zabiegi majce na celu umocnienie roli KBWE w Europie doprowadzi mogy do zwikszania zainteresowania NATO regionem Europy rodkowo-Wschodniej, z drugiej za strony mogo zmniejszy zainteresowanie NATO i USA sprawami pastw Europy rodkowo-Wschodniej i spowodowa, e podejmowane dziaania Polski na rzecz akcesji do Sojuszu mog nie przynie podanych rezultatw.

Polska, w opinii premiera Jana Olszewskiego, znajdowaa si midzy dwoma wiatami: zachodnim, ktry si pokojowo ksztatuje i jednoczy, oraz wschodnim, ktry si rozpada. Jeszcze nie naleymy do pierwszego, ju do drugiego14. Na tym tle powstay dwa wane dokumenty: Zaoenia polskiej polityki bezpieczestwa oraz Polityka bezpieczestwa i strategia obronna Rzeczypospolitej Polskiej, ktre sformuoway dziaania strategiczne w obszarze bezpieczestwa dla dekady lat 90.

13 K. Malinowski, Dowiadczenie Jaty. Polska wobec idei bezpieczestwa zbiorowego pod egid KBWE/OBWE [w:] Kultura bezpieczestwa narodowego w Polsce i Niemczech, red. K. Malinowski, Pozna 2003, s. 150151.

14 Z. Nowakowski, H. Szafran, R. Szafran, Bezpieczestwo, s. 355.

20 Wstp

XX wieku. Zawarte w dokumentach pogldy byy czciowo zbiene z ocenami zawartymi w nowej koncepcji strategicznej NATO (przyjtej 8 listopada 1991 r.) redefiniujcej koncepcj bezpieczestwa NATO. W dokumentach tych, opracowa-nych co prawda gwnie przez Biuro Bezpieczestwa Narodowego przy kancelarii Prezydenta RP, z maym udziaem czynnikw rzdowych, nakrelono podstawowy cel strategiczny, jakim byo uzyskanie czonkostwa w NATO do koca dekady. Realizacja tego celu staa si priorytetem dziaania kolejnych rzdw zarwno o rodowodzie solidarnociowym, jak i o rodowodzie postpeerelowskim. Starania o czonkostwo w Sojuszu Pnocnoatlantyckim zostay uwieczone sukcesem w 1999 r. w okresie rzdw Jerzego Buzka reprezentujcego obz solidarnociowy.

Drugi zasadniczy cel dziaa polskich elit politycznych obejmowa integracj gospodarcz z Europ Zachodni. Proces ten zosta zapocztkowany podpisaniem umowy stowarzyszeniowej ze Wsplnotami Europejskimi w 1991 r. przez rzd Jana Ferdynanda Olszewskiego. W roku 1994 rzd Waldemara Pawlaka zoy wniosek o czonkostwo wUnii Europejskiej. Cel ten zosta osignity dopiero 1 maja 2004 roku w okresie, gdy premierem by Leszek Miller.

Oczywicie dziaania w obszarze polityki bezpieczestwa pastwa nie zamykay si w obszarze akcesji do NATO i czonkostwa w Unii Europejskiej. Rzd premiera Tadeusza Mazowieckiego poza wczeniej wymienionymi problemami zwizanymi z sytuacj wewntrzn oraz rozpadem Zwizku Radzieckiego musia odnie si do koniecznoci przywrcenia pastwu polskiemu penej suwerennoci, co w pierwszej kolejnoci wizao si z koniecznoci wycofania stacjonujcych tu od zakoczenia II wojny wiatowej wojsk Armii Radzieckiej, a take niepewnoci wi-cej si z rozpocztym procesem zjednoczenia pastw niemieckich, ktry mg zagraa wczeniejszym ustaleniom dotyczcym przebiegu zachodniej granicy Polski na Odrze i Nysie uyckiej. Wprawdzie 12 listopada 1989 roku podczas mszy w Krzyowej doszo do przyjacielskiego ucisku Tadeusza Mazowieckiego i Helmuta Kohla, ktry sta si symbolem polsko-niemieckiego pojednania, ale w zaprezentowanym dwa tygodnie pniej 10-punktowym programie zjednoczenia Niemiec zabrako stwierdzenia o trwaoci polskiej granicy zachodniej, co polskie wadze odebray z pewnym niepokojem.

Zapocztkowao to kampani Mazowieckiego na rzecz dopuszczenia Polski do udziau w pracach konferencji midzynarodowej 2+4, ktra miaa zaj si problematyk zjednoczenia Niemiec. Zdaniem Wadysawa Bartoszewskiego zjed-noczenie Niemiec wymagao porozumie wielostronnych, bo przecie podzia zosta ustalony w Jacie i Poczdamie. W tej sytuacji Tadeusz Mazowiecki i Krzysztof Skubiszewski podjli stanowcze kroki zmierzajce do wynegocjowania ukadu granicznego midzy Polsk i Niemcami przed ustaleniami zjednoczeniowymi i do udziau Polski w konferencji 2+4. Reakcje niemieckie byy niechtne. Amerykanie byli sceptyczni. Zdaje si, e podejrzewali jak intryg ze strony ZSRR. 17 lipca 1990 roku w czasie obrad paryskiej tury 2+4 minister Skubiszewski doprowadzi jednak do uzgodnienia stanowisk stron biorcych udzia w konferencji, awic NRD, RFN, Francji, USA, Wielkiej Brytanii i ZSRR, a mianowicie, e w najbliszym czasie dojdzie do zawarcia traktatu granicznego midzy Polsk i Niemcami. Stao si to

21Wstp

14 listopada w Warszawie15. Nastpca Tadeusza Mazowieckiego, Jan Krzysztof Bielecki, kontynuowa

procesy negocjacyjne zapocztkowane przez swojego poprzednika, a ponadto sprosta musia wyzwaniom wynikajcym z rozpadu dotychczasowych struktur bezpieczestwa, ktrych Polska bya uczestnikiem, czyli organizacji gospodarczej RWPG, oraz polityczno-wojskowej Ukadu Warszawskiego, ponadto z dynamicz-nymi zmianami zachodzcymi wbezporednim otoczeniu midzynarodowym Polski, takimi jak pucz G. Janajewa, ktry mia miejsce w Rosji i doprowadzi do zmiany optyki pastw Zachodu na Europ rodkow i Wschodni. Rzd Bieleckiego sprosta musia take zagroeniom w ekonomicznym wymiarze bezpieczestwa, takimi jak stan polskiego dugu zagranicznego czy rozpoczty wanie proces reprywatyzacji mienia pastwowego.

Jan Ferdynand Olszewski, ktry obj stanowisko premiera po Janie Bieleckim mia przed sob przede wszystkim wyzwania zwizane z bezpieczestwem wewntrznym pastwa. Wtrakcie jego kadencji przeprowadzona zostaa reforma procesu reprywatyzacyjnego,a take reforma si zbrojnych oraz lustracja i reforma sub bezpieczestwa. Cho rzd wstrzyma przynajmniej cz niekorzystnych dla kraju procesw, zwaszcza w zakresie prywatyzacji przedsibiorstw pastwowych, wiele reform wci byo wprowadzane bez odpowiedniego przygotowania. Sam Olszewski przyzna, e w owym okresie wkraju, zarwno po stronie ugrupowa powstaych z ruchu solidarnociowego, jak i tych wywodzcych si jeszcze z PRL brakowao wiedzy i specjalistw na tyle biegych w zasadach funkcjonowania wolnego rynku i konkurencji, do kt-rych Polska zmierzaa, by zabezpieczy kraj przed potencjalnymi negatywnymi konsekwencjami podejmowanych reform.

Rzd Hanny Suchockiej skoncentrowa si na reformie administracji pastwo-wej, natomiast do najwikszych wyzwa, jakie znalazy si przed pani premier naley zaliczy walk ze znaczcym wzrostem przestpczoci, zarwno przestp-czoci gospodarczej, jak i przestpczoci zorganizowanej o charakterze mafijnym oraz prowadzenie negocjacji zwizanych z dugiem zagranicznym Polski i procesem jego ekokonwersji za pomoc Eko Funduszu. Wyzwaniem dla jedynej jak dotd w Trzeciej Rzeczypospolitej kobiety penicej funkcj Prezesa Rady Ministrw byo samo kierowanie gabinetem powstaym w wyniku wypracowania konsensusu przez wiele rnorodnych ugrupowa. Problemy z osigniciem trwaego poro-zumienia politycznego zarwno wewntrz rzdu, jak i na forum sejmowym nie pozostaway bez wpywu na skuteczno sprawowania wadzy iw znaczcym stopniu przyczyniy si do podjcia przez Prezydenta decyzji o skrceniu kadencji i rozpisaniu nowych wyborw.

Waldemar Pawlak, ktry zosta kolejnym Prezesem Rady Ministrw znaczc uwag powici walce z panujcym w kraju kryzysem gospodarczym, zwaszcza w kontekcie stanu rolnictwa. W obszarze zainteresowa rzdu znalazo si take bezpieczestwo socjalne obywateli, rozpatrywane przede wszystkim w kontek-cie sytuacji mieszkaniowej spoeczestwa, oraz bezpieczestwo ywnociowe

15 W. Bartoszewski, M. Komar, ...mimo wszystko. Wywiadu rzeki ksiga druga, Warszawa 2008, s. 166.

22 Wstp

pastwa, zwizane z zachwianiem samowystarczalnoci ywnociowej Polski. Take nastpca Pawlaka, Jzef Oleksy zmaga si podczas swojej kadencji

z kryzysem spoeczno-ekonomicznym. Zwrci on uwag ponadto na problem wysokiego zaduenia dziaajcych w kraju przedsibiorstw i niesprzyjajcej im sytuacji gospodarczej. Podczas kadencji Oleksego doszo take do zagroenia stabilnoci wadzy w zwizku zoskareniem premiera o wspprac z obcym wywiadem. Oskarenia kierowane pod adresem premiera zostay ostatecznie odrzucone, ale Jzef Oleksy musia zrezygnowa zpenionej funkcji. Sytuacja ta pokazaa, e nawet osoby penice najwysze funkcjewpastwie mog by naraone na skuteczne dziaania manipulacyjne, co osabia zarwno wewntrzne, jak izewntrzne bezpieczestwo pastwa. Po dymisji Oleksego stanowisko premiera obj Wodzimierz Cimoszewicz; jego gabinet koncentrowa swoje dziaania na problematyce spoeczno-gospodarczej, szczeglnie w obszarze walki zbezrobociem oraz w zakresie wyrwnywania rnic rozwojowych istniejcych pomidzy poszczeglnymi regionami kraju.

W trakcie kadencji Cimoszewicza ponadto miaa miejsce jedna z najwik-szych powodzi w historii Polski, ktra obja swoim zasigiem du cz kraju, powodujc ogromne straty materialne oraz wiele ofiar miertelnych. Powd ta uwiadomia moliw skal zagroe ekologicznych w Polsce, a take bdy infrastrukturalne oraz bdy w obszarze gospodarki przestrzennej stwarzajce dodatkowe zagroenie dla ludnoci.

Kolejny rzd rzd premiera Jerzego Buzka podj szereg gbokich reform, obejmujcych system administracji pastwowej, edukacji, ochrony zdrowia i eme-rytalny. Reformy te, chocia odwane, nie byy naleycie przygotowane, dlatego skutki wprowadzanych reform obciay kolejne rzdy (szczeglnie reforma sys-temu emerytalnego). Oprcz rozlegych reform ksztatujcych kierunki rozwoju bezpieczestwa wewntrznego pastwa, pod rzdami J. Buzka sfinalizowano proces przystpienia do NATO i Polska zostaa objta pen ochron wynikajc z przystpienia do Traktatu Waszyngtoskiego i czonkostwa w Sojuszu Pnoc-noatlantyckim. W okresie rzdw Jerzego Buzka zaostrzy si kryzys wobszarze finansw publicznych powsta niezdiagnozowany wczeniej znaczcy deficyt budetowy (zwany dziur Bauca od nazwiska ministra finansw w rzdzie Buzka), zktrym musia si zmierzy nastpny rzd rzd Leszka Millera.

Leszek Miller, mimo e jego kariera miaa pocztek jeszcze za czasw systemu PRL, przyj w swojej polityce opcj proamerykask decydujc si na przyst-pienie Polski do tworzonej przez USA koalicji antyterrorystycznej i na wysanie polskich si zbrojnych do Iraku. Pomimo niewtpliwych sukcesw rzdu Leszka Millera skutecznego zakoczenia negocjacji akcesyjnych, poprawy stanu finansw publicznych, oywienia gospodarki sam premier nie doczeka koca kadencji Sejmu rezygnujc z kierowania gabinetem tu po przystpieniu Polski do Unii Europejskiej.

Jego nastpc zosta Marek Belka, z ktrego nazwiskiem kojarzy si podatek bankowy wprowadzony za poprzedniego gabinetu. Rzd Marka Belki na pocztku jego dziaalnoci negatywnie oceniao niemal 80% ankietowanych. Rzd ten nie mia te zapewnionej wikszoci parlamentarnej. Okres rzdw Marka Belki (ktry

23Wstp

przed objciem funkcji premiera by dyrektorem ds. polityki gospodarczej w Tym-czasowych Wadzach Koalicyjnych wIraku odpowiedzialnym za reform walutow, stworzenie nowego systemu bankowego i nadzr nad gospodark) to czas porzd-kowania finansw pastwa i znacznego ograniczenia deficytu budetowego.

Rzd Kazimierza Marcinkiewicza powsta jako rzd mniejszociowy Prawa i Sprawiedliwoci po nieudanych rozmowach koalicyjnych z Platform Obywatelsk. Marcinkiewicz obj funkcj Prezesa Rady Ministrw z rekomendacji Prezesa Prawa i Sprawiedliwoci Jarosawa Kaczyskiego, ktry chcia unikn negatywnych reak-cji spoecznych na ukad polityczny rzdw bliniakw (Lech Kaczyski Prezydent, Jarosaw Kaczyski premier). W spektrum zainteresowa pierwszego rzdu PiS-u znalazy si zarwno kwestie reformy systemu finansw publicznych (opracowanie zaoe dla budetu zadaniowego, ograniczenie deficytu budetowego, zmiana polityki fiskalnej), jak i problematyka reformy sub specjalnych (likwidacja Woj-skowych Sub Informacyjnych, powoanie Centralnego Biura Antykorupcyjnego). Rzd ten zamierza te dokona reformy wymiaru sprawiedliwoci prowadzcej do skrcenia i uproszczenia postpowania sdowego oraz przygotowawczego.

Rzd Kazimierza Marcinkiewicza doprowadzi te do korzystnych dla Polski rozstrzygni w zakresie budetu unijnego na lata 2007-2013 (synne jego powie-dzenie: Yes, Yes, Yes). Chocia rzd mniejszociowy pod koniec misji premiera Marcinkiewicza zosta zastpiony rzdem koalicyjnym z Samoobron i Lig Pol-skich Rodzin, to nastpca Marcinkiewicza premier Jarosaw Kaczyski musia si zmaga z nieustannymi perturbacjami koalicyjnymi. Atrofia ukadu rzdowego, rosnce niezadowolenie spoeczne wynikajce z represyjnych metod dziaania aparatu sprawiedliwoci, byy przyczyn rozwizania parlamentu i ogoszenia wczeniejszych wyborw w 2007 roku.

W wyniku wyborw nastpio przejcie wadzy przez pozostajc w opozycji Platform Obywatelsk. W przeciwiestwie do poprzednich okresw formacje postpeerelowskie nie wrciy ju do wadzy. Premierem rzdu zosta Donald Tusk przewodniczcy Platformy, ktry sformowa rzd koalicyjny z Polskim Stronnic-twem Ludowym i byym premierem Waldemarem Pawlakiem jako wicepremierem i ministrem gospodarki. W okresie rzdw Donalda Tuska miaa miejsce trudna koha-bitacja z urzdujcym Prezydentem wywodzcym si z PiS Lechem Kaczyskim.

Ta trudna wsppraca zostaa przerwana w dniu 10 kwietnia 2010 roku katastrof smolesk, w ktrej zginli: para prezydencka, kadra dowdcza Wojska Polskiego oraz parlamentarzyci ze wszystkich opcji politycznych. Kadencja premiera Tuska to take zmagania si ze wiatowym kryzysem gospodarczym i finansowym, z kryzysem w strefie euro oraz z silnym wzrostem zaduenia finansw publicznych. Mimo wielu niepowodze rzdu Tuska jak chociaby w zakresie infrastruktury drogowej i kolejowej, w zakresie suby zdrowia oraz w obszarze zatrudnienia po raz pierwszy w III RP rzdzce ugrupowania otrzymay powtrn legitymizacj do rzdzenia wybory do Sejmu VII kadencji i do Senatu VIII kadencji wygraa Platforma Obywatelska uzyskujc, jak poprzednio, zdolno koalicyjn z Polskim Stronnictwem Ludowym. Obie partie postanowiy kontynuowa wspprac parlamentarno-rzdow w oparciu o umow koalicyjn z 2007 roku. Wefekcie

24 Wstp

18 listopada 2011 roku zaprzysiono nowy rzd Donalda Tuska, w ktrym funk-cj wicepremiera i ministra gospodarki zachowa Prezes Polskiego Stronnictwa Ludowego Waldemar Pawlak (PSL zachowao te dwie teki ministerialne).

Analizowanie roli premierw w polityce bezpieczestwa pastwa nie jest rzecz prost. Oczywicie analiza kwestii z zakresu polityki bezpieczestwa midzynaro-dowego lub wewntrznego, realizowanych przez poszczeglne rzdy zazwyczaj czy si z cytowaniem wypowiedzi szefw rzdw. Niemniej jednak kwestia prze-kadania si programw rzdzenia, zawartych w wygaszanych przez premierw expos, na praktyk podejmowanych decyzji w obszarze bezpieczestwa pastwa jest podejmowana rzadko i fragmentarycznie. Istniejce opracowania i materiay prezentuj przewanie jedynie koncepcje, nie obejmujc skutkw prowadzonej na ich podstawie polityki. Dlatego te podjta tematyka badawcza dotyczca obecnoci problematyki bezpieczestwa pastwa w prezentowanych pod postaci expos programach rzdzenia po 1989 roku i jej pogbione, a zarazem caociowe ujcie jest wyzwaniem nowym.

Prba zbadania stanowisk premierw kolejnych rzdw w Polsce, zarwno na etapie transformacji ustrojowej pastwa, przemian gospodarczych, jak i przy-spieszonego rozwoju kraju po przystpieniu do NATO i Unii Europejskiej wynika wanie z powyszych wzgldw.

Wybr tematu nie jest przypadkowy. Odnosi si do pierwszorzdnych dla kadego kraju kwestii przetrwania i rozwoju. Dostrzega ponadto istotn, a nie zawsze docenian rol wpywu indywidualnych dla kadego premiera koncep-cji sprawowania wadzy na ksztatowanie polityki zapewniania zewntrznego i wewntrznego bezpieczestwa pastwa.

Przedmiotem pracy jest okrelenie zmiennej w czasie roli premiera w procesie ksztatowania bezpieczestwa Polski po 1989 roku oraz zmienne koncepcje bez-pieczestwa polskich rzdw prezentowane w tym okresie pod postaci expos. Dokumenty te rozpatrywane bd w zakresie percepcji zewntrznych i wewntrznych zagroe bezpieczestwa pastwa oraz proponowanych sposobw przeciwdziaania pod postaci aktywnoci pastwa na rzecz bezpieczestwa. Analiza jest dodatkowo wzbogacona ocen sytuacji w trakcie poszczeglnych kadencji.

Celem pracy jest dokonanie analizy stanowisk poszczeglnych premierw, ustalenie ich uwarunkowa i zbadanie kierunkw i przyczyn ewolucji polityki bezpieczestwa pastwa. Podjta w pracy analiza obejmie w szczeglnoci prby ustalenia:

jak w okresie III Rzeczypospolitej zmieniaa si rola i kompetencje premiera w zakresie bezpieczestwa pastwa?;

jak po roku 1989 premierzy Polski pojmowali bezpieczestwo pastwa?; pod wpywem jakich czynnikw i jak zmieniao si to rozumienie?; jakie zagroenia bezpieczestwa brano pod uwag w trakcie konstruowania programu sprawowania wadzy prezentowanego w expos?;

jakie zagroenia wewntrzne i zewntrzne dla funkcjonowania pastwa polskiego dostrzegali premierzy po 1989 roku? Czy ewoluowaa ich percepcja?;

jakie w zwizku z tym proponowano w expos dziaania umacniajce ad

25Wstp

wewntrzny, stabilizacj sytuacji polityczno-spoecznej, przyspieszajce rozwj kraju i popraw poziomu i jakoci ycia obywateli?

W pracy ujto zagadnienia, ktre poddawane s analizie przez krajowych badaczy wdziedzinie nauk politycznych czstkowo lub w innym ujciu. Dostpne w kraju rda nie obejmuj caoci zamierzonego przedmiotu bada oraz trak-tuj prezentowane w expos programy zapewnienia pastwu bezpieczestwa fragmentarycznie.

Bezpieczestwo bdce przedmiotem bada w niniejszym opracowaniu ma charakter interdyscyplinarny, co umoliwia czne zastosowanie rnych metod badawczych charakterystycznych dla nauk spoecznych: metody obserwacyjnej, metody porwnawczej, metody analizy i krytyki dokumentw oraz metody krytyki literatury przedmiotu. Metoda porwnawcza suca porwnywaniu caych ukadw lub ich elementw w celu ustalenia podobiestw i rnic pomidzy nimi zostaa zastosowana przy poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie jak poszczeglni premierzy rozumieli kwestie bezpieczestwa pastwa i czym si ich definicje rniy.

Do tego celu zastosowano take metod obserwacyjn, opierajc si na obserwacji naukowej. Posuya ona te do okrelenia ta historycznego i uwa-runkowa towarzyszcych procesowi tworzenia expos, ktre mogy wpywa na ich ostateczny charakter. Wprocesie analizy zgromadzonych tekstw expos wygoszonych przez premierw w Sejmie posuono si metod analizy i krytyki dokumentw, ktra umoliwia wyonienie materiau poddanego nastpnie analizie w niniejszej pracy i sformuowanie wnioskw. Metoda krytyki literatury zostaa wykorzystana do stworzenia ta teoretycznego i przedstawienia wynikw bada w zakresie bezpieczestwa pastwa, co umoliwio okrelenie dynamiki istoty i zakresu bezpieczestwa pastwa w prowadzonych badaniach16.

Zagroenia ujte przez premierw w wygoszonym w Sejmie expos rozpa-trywane bd w wymiarze militarnym, politycznym, spoecznym, ekonomicznym, ekologicznym, energetycznym i informacyjnym.

Cao pracy zostaa podzielona na cztery rozdziay poprzedzone wstpem i zamknite podsumowaniem.

W rozdziale pierwszym wyjaniono istot bezpieczestwa pastwa, prze-prowadzono analiz jego struktury i treci. Przedstawiono w nim waciwoci bezpieczestwa wykazujc dorobek literatury krajowej i zagranicznej . Rozpatrzono take waciwoci bezpieczestwa pastwa w rnych przedmiotowych wymia-rach poznawczych. Wyodrbniono i opisano wspczesn natur bezpieczestwa militarnego, politycznego, spoecznego, ekonomicznego, ekologicznego, energe-tycznego i informacyjnego, ktre maj najwiksze znaczenie wokresie objtym analiz. Zawarty w tym rozdziale materia stanowi fundament dalszych krokw badawczych bdcy podstaw teoretyczn i sytuacyjn do rozwaa w rozdziale kolejnym.

Kolejny, drugi rozdzia powicony zosta zmianom w systemie politycznym (partyjnym) Polski po 1989 roku. Funkcj Prezesa Rady Ministrw najczciej powie-

16 Z. Nowakowski, Bezpieczestwo pastw w koncepcjach, s. 3031.

26 Wstp

rzano kandydatowi desygnowanemu przez parti (lub koalicj), ktra uzyskaa najwiksz liczb mandatw wSejmie. Mona zakada, e osoba desygnowana na premiera winna w znacznym stopniu kierowa si celami zawartymi w programie wyborczym rodzimej partii kandydata. Ale objcie funkcji premiera zmusza czsto do odejcia od partykularnych interesw icelw partyjnych czy nawet kwestii ideologicznych na rzecz interesu kraju. Takie zmiany wpodejciu do polityki bezpie-czestwa mona byo obserwowa u kandydatw wywodzcych sizugrupowa postpeerelowskich, chociaby w odniesieniu do czonkostwa Polski wNATO. Do zrozumienia kierunkw polityki prowadzonej przez szefw kolejnych rzdw niezbdne jest przeledzenie zmian, jakie zaszy w krajowym systemie politycznym, zwaszcza rozpadu i powstania nowych si politycznych wraz z ich korzeniami.

Trzeci rozdzia przyblia zagadnienie roli premiera w systemie organw wadzy pastwowej na podstawie zachodzcych po 1989 roku zmian w polskim systemie prawnym. Wokresie objtym analiz rola premiera zostaa znacznie umocniona nadajc mu decydujcy gos w kwestii polityki pastwa. Wizao si to ze zmian wpywu premiera na ksztat i poziom bezpieczestwa pastwa.

Rozdzia czwarty koncentruje si na analizie polityki bezpieczestwa zawartej w przedstawionych przez premierw expos. Przeprowadzono w nim analiz stanowisk premierw wobec istotnych problemw zwizanych z umacnianiem bezpieczestwa pastwa, okreleniem na nowo roli suwerennej Polski w polityce europejskiej i wia-towej oraz uczestnictwa naszego pastwa w zapewnianiu adu i pokoju w Europie i na wiecie. Podjto w nim prb ustalenia pogldw poszczeglnych premierw na pojcie bezpieczestwa pastwa i ustalenia priorytetowych wymiarw bezpie-czestwa dla prac tworzonych przez nich rzdw. Scharakteryzowano percepcj zarwno wewntrznych, jak i midzynarodowych zagroe bezpieczestwa Polski objtych expos, w wymiarze militarnym dotyczcych midzy innymi rozpadu Ukadu Warszawskiego i przystpienia Polski do NATO, wwymiarze politycznym wytyczania nowego kierunku stosunkw midzynarodowychiprzystpienia do Unii Europejskiej, w wymiarze spoecznym zagroe kwestii socjalnych ihumanitarnych. Analiza pogldw w wymiarze ekonomicznym odniosa si do pogldw na kwestie gospodarki krajowej, powizanej licznymi wizami z gospodark globaln, wtym wszczeglnoci na powizania finansowe, natomiast w wymiarze ekologicznym do stanu rodowiska naturalnego pastwa i zagroe wynikajcych z dziaalnoci si natury. Wymiary ekologiczny i informacyjny pojawiy si stosunkowo niedawno i prezentowane s pod kontem dynamiki zmian zachodzcych w polskiej przestrzeni bezpieczestwa.

W podsumowaniu postawiono pytanie o bilans zmian, jakie dokonay si w polskiej polityce bezpieczestwa po 1989 roku w stosunku do gwnych wyzwa bezpieczestwa. Obejmuje on w szczeglnoci problemy bdce faktycznym centrum zainteresowania premierw i ich gabinetw oraz weryfikacj stanowisk odnoszcych si do problematyki bezpieczestwa.

Cao pracy uzupeniona jest aneksem zawierajcym kalendarium ilustru-jce zmiany w polskiej przestrzeni bezpieczestwa z ukazaniem najwaniejszych wydarze politycznych, ktre oddziayway w swoim czasie na kreowan przez

27Wstp

rzdy polityk. Ukazuje ono postpujcy proces umacniania bezpieczestwa naszego pastwa.

Program polityczny rzdu w znacznej czci formuowany jest w expos osoby desygnowanej na premiera. Do tej szczeglnej wypowiedzi sejmowej Prezesa Rady Ministrw odnosz si przedstawiciele wszystkich klubw parlamentarnych. Zawarte w expos zamierzenia rzdu konfrontowane s z rzeczywist polityk ugrupowa rzdzcych. Dlatego warto zapozna siz penymi tekstami expos.

Jak zauway A. Paczkowski: Nic w sposb tak peny jak dokument, prawdy nie powie17. Dlatego aby unikn posdzenia, e jaka informacja lub czyja myl zostay omwione i przekazane nierzetelnie18 w zaczniku do niniejszej pracy zamiecilimy wszystkie expos premierw Trzeciej Rzeczypospolitej.

Na zakoczenie pragniemy podzikowa Panom Premierom za wywiady udzie-lone autorom ksiki pozwalajce na peniejsze zrozumienie i przedstawienie polityki bezpieczestwa poszczeglnych rzdw. Wywiadw udzielili (w kolejnoci chronologicznej penienia funkcji premiera): Pan Premier Jan Krzysztof Bielecki, Pan Premier Jan Ferdynand Olszewski, Pan Premier Waldemar Pawlak, Pan Premier Jzef Oleksy, Pan Premier Leszek Miller oraz Pan Premier Kazimierz Marcinkiewicz.

17 A. Paczkowski, Dwa wierzchoki trjkta, Exlibris, Warszawa, sierpie 1993.18 Za I. Sodkowska, Programy partii i ugrupowa parlamentarnych 19891991, cz. 1, Warszawa

1995, s. XX.

R OZ DZ I A I

Pojcie i zakres bezpieczestwa narodowego

Badania w obszarze bezpieczestwa pastwa potwierdzaj powszechnie znan prawd, e osignicie absolutnego bezpieczestwa pastwa, wyeliminowanie wszelkich istniejcych zagroe jest niemoliwe. Zmaganie si z istniejcymi zagroeniami jest rzecz niezmiernie trudn ze wzgldu na ich skomplikowanie i wzajemne powizania. Nawet jeli ludzkoci uda si jakiezagroenie ograniczy lub wyeliminowa, do rozwizania pozostaje cay szereg innych zagroe w wielu wymiarach bezpieczestwa narodowego. Ponadto rozwj cywilizacji, postp tech-niczny i zmiennorodowiska midzynarodowego dostarczaj nam lub ujawniaj nieznane wczeniej zagroenia. I ponad wszystko nie ma absolutnej gwarancji, e zagroenie wyeliminowane nie zaistnieje ponownie. Wszystko to wymusza podej-mowanie przez pastwa dziaa kompleksowych, celowych i skoordynowanych. Daje to wiksze szanse powodzenia w walce o bezpieczestwo obywateli.

Jak ju zaznaczono we wstpie, niniejsza publikacja ma na celu ustalenie, jak w zmieniajcym si dynamicznie rodowisku midzynarodowym, zwaszcza w okresie Jesieni Ludw i intensywnej transformacji demokratycznej w Europie rodkowej i Wschodniej zapocztkowanej w 1989 roku, zmieniao si podejcie polskich wadz, a szczeglnie rzdw i kierujcych nimi premierw, do zagadnienia bezpiecze-stwa narodowego. Jak owo pojcie byo przez poszczeglne rzdy rozumiane i co premierzy uznawali za najwiksze zagroenie dla bezpieczestwa Polski w trakcie ich kadencji. Umoliwi to uwypuklenie dynamizmu zakresu oraz istoty bezpieczestwa narodowego Polski na przestrzeni minionego dwudziestolecia.

1. Pojcie bezpieczestwa narodowego

Bezpieczestwo pastwa w ujciu tradycyjnym oznacza zdolno pastwa do ochrony wewntrznych wartoci oraz denie do obrony przed zagroeniami nad-chodzcymi spoza jego granic. Nie jest to zjawisko czarno-biae, czyli widoczne lub niewidoczne, istniejce lub nieobecne. Zagroenia stopniuj si w sposb pynny i dynamiczny, wystpujc wrnych wymiarach skadaj si na oglny, spjny obraz bezpieczestwa pastwa1.

Literatura przedmiotu dostarcza dwch podstawowych poj: bezpiecze-stwo narodowe i bezpieczestwo pastwa. Mimo istnienia pewnych rnic w definiowaniu bezpieczestwa pastwa i bezpieczestwa narodowego (pastwa maj z reguy charakter wielonarodowy, z rnym rozdziaem mniejszoci naro-dowych) na og pojcie narodu utosamia si ze zbiorem obywateli danego

1 Z. Nowakowski, Bezpieczestwo pastwa w koncepcjach programowych partii parlamentarnych w Polsce po 1989 roku, Warszawa 2009, s. 43.

30 R OZ DZ I A I . Pojcie i zakres bezpieczestwa narodowego

pastwa, przez co pojcia bezpieczestwa narodowego i bezpieczestwa pa-stwa staj sitosame. Bezpieczestwo pastwa (narodowe) naley rozumie jako zdolno wadz pastwowych i narodu do ochrony jego wewntrznych wartoci, takich jak: przetrwanie pastwa jako instytucji, przetrwanie narodu jako grupy etnicznej, biologiczne przeycie ludnoci, zachowanie integralnoci terytorialnej oraz niezalenoci politycznej pastwa, a take zapewnienie adu spoecznego, ochrony wasnoci i jakoci ycia obywateli2.

Aby uzmysowi uniwersalny charakter bezpieczestwa jako sieci czcej spoeczestwo i przyrod, bezpieczestwo pastwa na poziomie wewntrznym, regionalnym oraz globalnym, jako sie wzajemnie uzaleniajc bezpieczestwo jednostki, spoeczestwa i pastwa oraz wszystkie zachodzce w midzynarodo-wym otoczeniu procesy naley zauway, e bezpieczestwo stanowi zarwno proces, jak i biecy stan zabezpieczenia ywotnych interesw pastw w sensie instytucjonalnym oraz jednostek przed wszelkimi zagroeniami i niebezpiecze-stwami wynikajcymi z funkcjonowania w okrelonym, dynamicznym ukadzie, powstajcymi zarwno wewntrz granic pastwowych, jak inapywajcymi spoza nich, umoliwiajcy rozwj instytucji pastwa, stabilno jego funkcjonowania oraz suwerenno dajc moliwo samodzielnego i penoprawnego uczestniczenia wstosunkach midzynarodowych3.

Na bezpieczestwo pastwa wpyw maj rne czynniki, pord ktrych wyr-ni naley przede wszystkim: zmiany sytuacji geopolitycznej, powstawanie nowych zagroe wewntrznych i zewntrznych, zmiany w potencjale gospodarczym, militarnym, naukowo-technicznym, moralnym, demograficznym, wydajnoci pracy, intelektualnym, pastwa i spoeczestwa, zmiany w trwaoci systemu politycznego i struktur pastwowych oraz systemu prawnego, zmiany w poziomie zewntrznych relacji politycznych, gospodarczych, finansowych i technologicznych zmierzajcych do jego uzalenienia, zagroenia efektywnoci krajowego systemu kierowania pa-stwem, wcznie z polityk zagraniczn i zewntrznymi stosunkami finansowymi.

W obliczu zmian w strukturze bezpieczestwa pastwa pastwo jako insty-tucja kierowana przez okrelony rzd nie pozostaje bierne. Dy do umacniania swojego bezpieczestwa przez dostosowywanie mechanizmw zarzdzania do nowej sytuacji. Dziaania te obejmuj take koordynacj si politycznych, grup spoecznych oraz sektora gospodarki o strategicznym znaczeniu dla pastwa. Bezpieczestwo ksztatowane jest przez procesy obiektywne w swoim oddziay-waniu, ktre dziel si na trzy podstawowe grupy: interesy i zagroenia pastwa; ochraniane i chronice podmioty; dziaania przeciwko zagroeniom.

Jak zatem wida, struktury i mechanizmy skadajce si na szkielet bezpie-czestwa pastwa okrelane s przez trzy grupy czynnikw, ktre pozostajc we

2 K.A. Wojtaszczyk, Bezpieczestwo pastwa konceptualizacja poj [w:] Bezpieczestwo pastwa, red. K.A. Wojtaszczyk i A. Materska-Sosnowska, 2009, s. 11, 18.

3 Zob. J. Rajchel, Ewolucja istoty i zakresu bezpieczestwa narodowego, Zeszyty Naukowe Politechniki Rzeszowskiej, Zarzdzanie i Marketing, Kwartalnik, zeszyt 16, nr 2/2009, Rzeszw 2009, s. 151167.

31R OZ DZ I A I . Pojcie i zakres bezpieczestwa narodowego

wzajemnym wpywie oddziauj na siebie i uwarunkowuj swoje istnienie4. Jako pierwsz grup wymieni naley przedmioty bezpieczestwa, czyli zarwno potencjalne, jak i ju istniejce zagroenia ikryzysy, czyli procesy jak rwnie zjawiska, ktre swoim istnieniem w rny sposb negatywnie wpywaj na wartoci i interesy pastwa i spoeczestwa. W grupie drugiej klasyfikuje si podmioty bezpieczestwa okrelane jako rdze systemu bezpieczestwa, czyli ludzi, spoeczno oraz instytucje pastwa odpowiedzialne za organizacj bezpieczestwa, ktre kontroluj sytuacj w tym obszarze i podejmuj nie-zbdne dziaania majce na celu utrzymywanie bezpieczestwa na poziomie niezbdnym dla sprawnego funkcjonowania pastwa. Trzecia z wymienianych grup to relacje midzy pastwami i towarzyszce tym relacjom procesy wice si z bezpieczestwem, stanowice ogniwo czce przedmioty i podmioty bezpieczestwa w konkretnych dziedzinach oraz dziaania majce na celu prze-ciwstawienie si powstaym i zdiagnozowanym zagroeniom.

Narodowa polityka bezpieczestwa nie jest kategori abstrakcyjn. Jest realizo-wana w okrelonych uwarunkowaniach i w konkretnym czasie. Mona j porwnywa do gry,wktrej stawk jest ycie narodu, jego niepodlegy byt pastwowy, bezpie-czestwo granic oraz moliwoci optymalnego rozwoju materialnego i duchowego. Nie ma bezpieczestwa absolutnego, uzyskanego raz na zawsze. Niezmienny jedynie pozostaje cel: niepodlego narodu, jego swobodny rozwj. Jednak wraz ze zmian warunkw, w ktrych cel ten jest realizowany, powinny zmienia si instrumenty i priorytety narodowej polityki bezpieczestwa5.

Bezpieczestwo niejednokrotnie okrela si jako proces. Wynika to z faktu, e bezpieczestwo nie dzieje si wycznie tu i teraz. Jak opisano powyej na bezpieczestwo skadaj si liczne, powizane ze sob i wzajemnie na siebie wpywajce czynniki. Wbezpieczestwie wszystko ma swoj przyczyn, faz rozwoju i wymierne skutki. Tok przyczynowo-skutkowy wanie uwidacznia rozo-enie bezpieczestwa w czasie, natomiast wewntrzne rozbudowanie powiza pomidzy czynnikami ksztatujcymi bezpieczestwo i ich zmienno powoduj, e pojcie to jest dynamiczne.

Zauway naley zatem, e ksztatowanie polityki bezpieczestwa jako jeden z procesw zachodzcych w pastwie wchodzi w skad procesw politycznych6 dodatkowo zrnicowany przez zmienno warunkw, wynikajc z faktu, e decyzje w sprawach bezpieczestwa zapadaj zarwno w normalnych, jak i kryzy-sowych sytuacjach7. Za polityk bezpieczestwa odpowiadaj wadze pastwowe, natomiast skadajce si na t polityk dziaania podejmowane s zarwno przez

4 Zob. J. Ziarko, Uwagi o przedmiocie nauki o bezpieczestwie, Problemy Bezpieczestwa 2007, nr 1(1), s. 1718.

5 Midzynarodowe czynniki bezpieczestwa Polski, red. A.D. Rotfeld, PWN, Warszawa 1986, s. 5.6 S.C. Sarkesian, J.A. Williams, S.J. Cimbala, US National Security. Policymakers, Processes, and

Politics, wyd. 4, Lynne Rienner Publishers, Boulder 2008, s. 167176.7 Z.J. Pietra, Decydowanie polityczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Krakw 2000,

s. 6976.

32 R OZ DZ I A I . Pojcie i zakres bezpieczestwa narodowego

organy kierowania bezpieczestwem pastwa jak rwnie przez wykonawcw tej polityki. Zoono samego bezpieczestwa, jak ipolityki z nim zwizanej sprawia, e aden z tych procesw nie jest jednopodmiotowy, czyli zapewnianie bezpie-czestwa kadorazowo wymaga interakcji, dziaa skoordynowanych pomidzy wieloma podmiotami. Od chwili uwiadomienia sobie istnienia zagroenia przez decydentw, przez wybr odpowiedniego instrumentarium zapobiegania temu zagroeniu i jego ewentualnym skutkom w proces ksztatowania bezpieczestwa wraz z jego dalszym zaangaowaniem wczaj si kolejne osoby i instytucje.

Budowanie polityki bezpieczestwa take nie jest jednoetapowe. Wielowy-miarowo tego pojcia wymaga szerokiego zaangaowania wadz pastwowych na rnych poziomach. Okreli to mona jako szereg wzajemnie powizanych procesw, wrd ktrych naley wymieni proces obejmujcy cay kraj (integra-cyjny, midzyresortowy), budowanie prawnych ram systemu bezpieczestwa, finansowanie bezpieczestwa, planowanie, zbieranie ianalizowanie danych oraz implementacj i kontrol wykonywania polityki8.

Utrzymywanie na odpowiednim poziomie bezpieczestwa pastwa wymusza wspprac midzyresortow, obejmujc zarwno instytucje pastwowe, jak rwnie przedsibiorstwa, penice rol ochronn w stosunku do interesw pa-stwowych, jak i prywatnych. Zauway naley jednak, e zapewnianie wysokiego poziomu ochrony wybranej kategorii interesw przy niskim stopniu ochrony innych nie zabezpiecza niezbdnego poziomu bezpieczestwa.

Wiele z wykorzystywanych do dzi definicji bezpieczestwa narodowego obejmuje nie tylko budow i wspieranie zdolnoci danego pastwa do ochrony wasnych obywateli, lecz wzbogacona jest ponadto o elementy zwizane z kre-owaniem zaufania publicznego wstosunku do kompetencji wadz pastwowych w zakresie ochrony wartoci narodowych, integralnoci oraz majtku pastwowego i indywidualnego9.

Przytaczane definicje wskazuj jednoznacznie, e bezpieczestwo narodowe to z jednej strony taki stan wewntrzny, z drugiej za strony midzynarodowa sytu-acja, w jakiej znajduje si pastwo, ktre razem stwarzaj warunki dla utrzymania

8 Zob. A. Fakowski, Pecunia Nervus Belli, Ksztatowanie budetu obronnego Polski, Dom Wydaw-niczy Bellona, Warszawa 1998; por. G. Kozowski, Finanse NATO, Bellona, Warszawa b.r.w.; L.C.Seelig, Resorce Management in Peace and War, National Defense University Press, Washington 1990; Kultura bezpieczestwa narodowego to sposoby rozumienia i postrzegania zagroe i bezpieczestwa przez jednostki, grupy i cae spoeczestwo oraz sposb odczuwania bezpieczestwa i jego zapewnienia. Obejmuje kultur duchow bezpieczestwa (wiedz, dowiadczenie, wartoci, pomysy, nastawienia), kultur organizacyjn instytucji sucych zapewnieniu bezpieczestwa oraz kultur materialn bezpieczestwa (technik/sprzt, technologie, infrastruktura por. J. Czaja, Kultura bezpieczestwa narodowego, Problemy Bezpieczestwa 2007, nr 1 (I), s. 42.

9 Z. Nowakowski, Bezpieczestwo narodowe ewolucja pojcia i zakresu [w:] Bezpieczestwo narodowe i zarzdzanie kryzysowe w Polsce w XXI wieku wyzwania i dylematy, WSIZiA, Warszawa 2008; R. Szafran, W poszukiwaniu istoty bezpieczestwa, Studia Prawnicze Ius et Praxis, 2007, nr 03[04]07, s. 2631.

33R OZ DZ I A I . Pojcie i zakres bezpieczestwa narodowego

niepodlegoci, jednolitoci i autonomicznoci interesw, powstrzymujc zarazem wszelkie ryzyko destabilizacji wewntrznej czy eskalacji zagroe zewntrznych. Wszelkie interakcje zachodzw tym przypadku na paszczyznach wewntrznej, bezpieczestwa regionalnego, jak i szeroko rozumianego bezpieczestwa mi-dzynarodowego.

Zatem bezpieczestwo narodowe to og warunkw wewntrznych i zewntrznych, ktre gwarantuj stabilny rozwj spoeczestwa oraz ochron jego terytorium i granic przed zagroeniami zewntrznymi i wewntrznymi. Jed-noczenie zakada si bezwarunkow moliwo prowadzenia przez pastwo samodzielnej polityki zewntrznej i wewntrznej, zwaszcza brak zewntrznej ingerencji w jego sprawy10.

Pojcie bezpieczestwa narodowego pozostaje zatem w zgodzie z panujcym w wiecie ukadem si i charakterem zachodzcych midzy pastwami stosunkw i ulega przeobraeniom podajcym za zmianami na tym polu. Zawsze odzwier-ciedla take najistotniejsze interesy pastwa, do ktrych zaliczy mona:1. Przetrwanie (zarwno pastwa jako zorganizowanego podmiotu stosunkw

midzynarodowych, jak i narodu pod postaci grupy etnicznej oraz biologiczne przetrwanie ludzkoci) stanowice naczeln warto, dla ktrej kade pa-stwo jest w stanie dokonywa najwikszych powice, poniewa wszelkie inne wartoci utraciyby sw warto w przypadku zagroenia samego podmiotu11.

2. Integralno terytorialn, ktra w klasycznym ujciu sama w sobie stanowia istot bezpieczestwa.

3. Niezaleno polityczn zarwno pod postaci swobody stanowienia ustroju pastwa, jak i wolnoci wchodzenia w stosunki midzynarodowe.

4. Jako ycia skadajc si z takich wyznacznikw rozwoju spoecznego, jak standard ycia obywateli, poziom rozwoju spoeczno-gospodarczego pastwa, rozlego praw iswobd obywatelskich i stosunek wadz do praw czowieka, rozwj kulturowy krajuidostp do jego zasobw, stan rodowiska naturalnego, perspektywy dalszego rozwoju spoecznego i podnoszenia jakoci ycia.Naley zauway, e zgodnie z wynikami wspczesnych bada w lad za

wzrostem liczby midzynarodowych powiza i zalenoci w rnych dziedzinach istnienia pastwa poda przyspieszenie umidzynarodawiania standardw w niektrych dziedzinach ycia spoecznego, co niesie za sob take zwikszanie dostpu do osigni cywilizacyjnych i podnoszenie jakoci ycia. Zaleno ta zwrcia uwagbadaczy na istotny wkad spoeczestwa w wiatowy proces tworzenia bezpieczestwa, co sprawia, e obecnie coraz powszechniej odchodzi si od teorii pastwowocentrycznych w stron moliwie najszerszego ujmowania bezpieczestwa uwzgldniajc potrzeby rnych podmiotw.

Zrnicowanie pojcia bezpieczestwa wie si z rwnym zrnicowaniem

10 Z. Nowakowski, H. Szafran, R. Szafran, Bezpieczestwo w XXI wieku. Strategie bezpieczestwa narodowego Polski i wybranych pastw, Politechnika Rzeszowska, WSIZiA, Rzeszw 2009, s. 71.

11 J. Garnett (red.), Theories of Peace and Security: A Reader In Contemporary Strategic Thaught, Londyn 1970, s. 31.

34 R OZ DZ I A I . Pojcie i zakres bezpieczestwa narodowego

wystpujcym w instrumentarium rodkw sucych do jego zapewniania. Instru-mentarium to ksztatowane jest w podobny sposb do procesu bezpieczestwa i na jego charakter wpywaj te same czynniki. Oznacza to, e instrumentarium wykorzystywane przez dane pastwo w celu zapewnienia bezpieczestwa zalene jest przede wszystkim od rozmiarw, siy i charakteru zagroe oddziaujcych na wartoci najistotniejsze z punktu widzenia istnienia pastwa. W skad tego instru-mentarium wchodzi mog przedsiwzicia podejmowane w ramach wewntrznej funkcji pastwa (wzmacnianie siy militarnej czy gospodarczej, optymalizacja systemu spoeczno-politycznego oraz stabilnoci politycznej) oraz dziaania podej-mowane w ramach funkcji midzynarodowej.

Pod wzgldem przedmiotu rodki wykorzystywane przez pastwa w procesie budowy i umacniania bezpieczestwa podzieli mona na: polityczne, wojskowe, gospodarcze, naukowo-techniczne, kulturowe, informacyjne, edukacyjne, ideolo-giczne i ekologiczne. Kryteria doboru dyktowane s przez indywidualny dla danego pastwa sposb postrzegania pojawiajcego si zagroenia przez wadze, ktre w obliczu zagroenia podejmuj decyzje o ich zastosowaniu czy zintensyfikowaniu. Instrumentarium to odzwierciedla ponadto zasoby materialne i intelektualne pastwa, na bazie ktrych jest budowane. Wprowadzenie do definicji bezpiecze-stwa opisanej powyej zalenoci pomidzy poziomem rozwoju cywilizacyjnego pastwa i jego instrumentarium rodkw zapewniania bezpieczestwa umoli-wia dokonanie analizy podejmowanych przez pastwo dziaa w celu ochrony i umacniania bezpieczestwa oraz prowadzonej przez nie polityki w tej dziedzinie12.

Pastwo moe dy do zapewnienia bezpieczestwa na dwa sposoby podejmujc wszelkie decyzje i przedsiwzicia w tej dziedzinie unilateralnie lub w oparciu o system wsppracy midzynarodowej. We wspczesnym wiecie, zgodnie z rozpatrywanobecnie strukturzagroe nie ma ju moliwoci prowadzenia polityki obronnej w oparciu wycznie o wasne zasoby, przez co efektywna moe by jedynie taka strategia, ktra opiera si bdzie na wsppracy z innymi pastwami. Wyksztacenie si systemu stosunkw midzynarodowych w tym wanie kierunku nie jest zdaniem badaczy wycznie efektem wyparcia praktyk imperialistycznych z polityki zagranicznej mocarstw, lecz przewartociowaniami, jakie miay miejsce w zakresie pojcia bezpieczestwa i zmian podejcia wkierunku bezpieczestwa widzianego regionalnie, ponadregionalnie lub wrcz globalnie13.

Bardzo wyranym przykadem rozszerzania polityki bezpieczestwa pod wzgl-dem terytorialnym jest wyksztacony po II wojnie wiatowej dwublokowy ukad si. Pozycj lidera wkadym z blokw zajmowao pastwo posiadajce arsena nuklearny, pastwa niebdce liderami natomiast w zwizku z tym nie mogy zupenie samo-dzielnie prowadzi polityki bezpieczestwa, jako e nie posiaday w swoim arsenale rwnorzdnych rodkw. Tym samym pastwo niebdce liderem zmuszone byo

12 R. Ziba, Instytucjonalizacja bezpieczestwa europejskiego. Koncepcje struktury funkcjo-nowanie, Warszawa 2004, s.43.

13 J. Stefanowicz, Stary nowy wiat. Cigo i zmiana w stosunkach midzynarodowych, War-szawa 1978, s. 56.

35R OZ DZ I A I . Pojcie i zakres bezpieczestwa narodowego

do podporzdkowania swojej polityki bezpieczestwa bezpieczestwu zbiorowemu danego bloku. Tendencja ta wspczenie obrazowana jest przez pogbiajc si sie powiza midzynarodowych i wzajemnych wspzalenoci, ktre sprawiaj, e pastwa same decyduj si na budow swojej polityki bezpieczestwa w oparciu o wspprac w ramach organizacji midzynarodowych i silnie rozwinit sie sojuszy. Z punktu widzenia polityki bezpieczestwa pastwa oznacza to natomiast sta konieczno uwzgldniania w procesie tworzenia bezpieczestwa podjtych w ramach umw sojuszniczych zobowiza14.

Wspczenie prowadzenie absolutnie samodzielnej polityki bezpieczestwa chociaby w umiarkowanym stopniu nie jest moliwe nawet dla najpotniejszych pastw, niemniej jednak zapewnienie podstawowego poziomu bezpieczestwa w oparciu o wasne siy izasoby powinno by podstaw polityki bezpieczestwa pastwa. Zmienia si te rola bezpieczestwa zbiorowego. W obecnej sytuacji militarno-politycznej nawet posiadanie przez okrelone pastwa w swoich arse-naach najnowszych rodzajw broni, broni masowego raenia oraz rakiet zdolnych do przenoszenia adunkw bojowych na znaczne odlegoci nie daje pewnoci odparcia ataku, czy skutecznego odstraszenia potencjalnych przeciwnikw15. Dlatego tak wane s wszelkie inicjatywy rozbrojeniowe zarwno w zakresie nie-proliferacji broni masowego raenia, jak i ograniczenia konwencjonalnych rodkw bojowych oraz prby pokojowego rozwizywania konfliktw z udziaem organi-zacji midzynarodowych. Czasy zaostrzenia stosunkw pomidzy Wschodem i Zachodem doprowadziy do wytworzenia si wizi wewntrz blokw, a w duszej perspektywie zblienia midzy blokami i zupenie nowej formuy wsppracy pomidzy dotychczasowymi wrogami na rzecz umacniania pokoju, do ktrej doprowadzia wizja znisz