Embed Size (px)
Citation preview
1
Wyniki badań w 2011 roku z tematu:
3. Uprawy polowe metodami ekologicznymi:
Badania w zakresie doboru odmian zbóż zalecanych do uprawy
ekologicznej.
Miejsce realizacji zadania
1. Nazwa i adres jednostki, w której realizowane jest zadanie:
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie
Wydział Agrobioinżynierii
Katedra Ekologii Rolniczej
ul. Akademicka 13
20-950 Lublin
tel. 81 445 68 95
Opis wykonanych zadań badawczych
Badania założono w 2007 roku i rok 2011 był czwartym rokiem
prowadzenia doświadczeń. Badania są prowadzone w ekologicznym
gospodarstwie Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie, oddział w
Radomiu w Chwałowicach. Doświadczenie założono na glebie brunatnej
właściwej, o składzie granulometrycznym glina pylasta i pył zwykły, kompleksu
pszennego dobrego.
Na polu doświadczalnym założone są dwa doświadczenia:
Płodozmian I - Badania w zakresie doboru odmian pszenicy jarej i ozimej
zalecanych do uprawy ekologicznej
Płodozmian II – Porównanie wpływu roślin Bobowatych na plonowanie
roślin uprawianych w intensywnym płodozmianie
Rys. 1 Warunki pogodowe w miejscowości Chwałowice
Opady w 2011 roku
0
50
100
150
200
250
300
350
styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień
mm
lub
litr
y m
na
me
tr k
wad
rato
wy
2
Płodozmian I - Badania w zakresie doboru odmian pszenicy jarej i
ozimej zalecanych do uprawy ekologicznej
W latach 2007 – 2010 w płodozmianie uprawiano: 90 odmian zbóż jarych i
59 odmian zbóż ozimych: owsa, jęczmienia, pszenicy zwyczajnej, orkiszu oraz
28 odmian roślin strączkowych: bobiku, grochu, łubinów, wyki jarej i soji.
Razem w tym płodozmianie poddano ocenie 177 odmiany roślin uprawnych.
Płodozmian ten oprócz spełnienia zadań stricte naukowych, był doskonałym
polem pokazowym dla licznych wycieczek rolników i doradców,
odwiedzających Chwałowice i mogącym naocznie przekonać się, co do
właściwości odmian roślin, uprawianych ekologicznie.
Jednak odmiany te uprawiane na mikropoletkach o powierzchni 1 m² nie
mogły dać wiarygodnej statystycznie odpowiedzi o przydatności danej odmiany
do produkcji ekologicznej. Dlatego w 2011 r. z pośród testowanych odmian
wybrano 3 odmiany pszenicy jarej i 3 odmiany pszenicy ozimej do oceny w
ścisłym doświadczeniu polowym.
Doświadczenie w latach 2007 – 2010 prowadzono w następującym
płodozmianie:
1. Lucerna z trawami
2. Lucerna z trawami
3. Lucerna z trawami
4. Lucerna z trawami
5. zboża jare + seradela
6. strączkowe + zboża ozime
7. zboża ozime + wsiewka lucerny
W 2011 r. zrezygnowano z mieszanki lucerny z trawami, ponieważ na
glebach gospodarstwa Chwałowice, ze względu na wysoki poziom wody
gruntowej w okresie zimowym oraz nieprzepuszczalnej warstwy gipsu na
głębokości średnio 2 m, lucerna wypada w czasie zimy.
W 2009 r. mimo łagodnej zimy lucerna nie przezimowała, dlatego wiosną
została zastąpiona koniczyną czerwoną. Obecnie po zakończeniu trzyletniego
okresu badań w latach 2007 – 2010, płodozmian został zmodyfikowany i rośliny
uprawiano w następującym płodozmianie:
1. ziemniak – odmiana: Ewelina,
2. pszenica jara – 3 odmiany: Katoda, Brawura, Ostka Smolicka
3. groch siewny – odmiana: Medal
4. pszenica ozima – 3 odmiany: Alkazar, Akteur, Legenda
Każdą z odmian roślin uprawiano w czterech powtórzeniach. Powierzchnia
każdego poletka do siewu i zbioru wynosiła dokładnie 37,5 m². Powierzchnia z
obsianymi ścieżkami między replikacjami i odmianami wynosiła 45 m² [rys. 2].
Planowana powierzchnia poletka 22 m² została powiększona o zmniejszone
ścieżki, pomiędzy powtórzeniami, przez co uniknięto tzw. efektu brzeżnego, a
większe poletko daje bardziej wiarygodne wyniki w odniesieniu do praktyki.
3
Rys. 2 Plan poletek płodozmianu I
Zabiegi agrotechniczne na poletkach wykonywano według następującego
harmonogramu:
1. wiosenne wytyczenie poletek pod siew roślin jarych,
2. na poletkach przeznaczonych pod siew zbóż jarych: bronowanie i nawożenie
dobrze rozłożonym kompostem bydlęcym - 10 t/ha.
3. po rozrzuceniu kompostu: kultywatorowanie mające na celu wymieszanie
kompostu z wierzchnią warstwą gleby, po kultywatorowaniu: bronowanie w
celu wyrównania powierzchni pola przed siewem lub sadzeniem,
4. w dniu siewu: grabkowanie w celu wzruszenia gleby i wyrównania
powierzchni
5. siew zbóż jarych i roślin strączkowych,
6. ocena wschodów zbóż jarych
7. bronowanie zbóż ozimych i jarych w fazie krzewienia,
8. wykonanie zespołu uprawek pielęgnacyjnych: pielenie zbóż i roślin
strączkowych,
9. ocena stanu zachwaszczenia przed zbiorem zbóż i roślin strączkowych,
10. zbiór zbóż jarych i roślin strączkowych
11. jesienią: bronowanie, nawożenie: kompost – 15 t/ha i siew zbóż ozimych.
4
Badano następujące parametry pszenicy jarej i ozimej:
1. ocena stanu zachwaszczenia przed zbiorem,
2. plon z poletka,
3. liczba źdźbeł na 1 m²,
4. liczba źdźbeł kłosonośnych na 1 m²,
5. liczba i masa źdźbeł z 1 m², wysokość źdźbła,
6. długość kłosa,
7. masa kłosów z ziarnem,
8. liczba ziarn w kłosie,
9. masa ziarna z kłosa,
10. Masa tysiąca ziarn,
11. wilgotność ziarna,
12. zawartość białka,
13. zawartość skrobi,
14. zawartość glutenu i sedymentacja,
Wyniki badań
Ocena stanu zachwaszczenia
Tab. 1 Liczba i skład gatunkowy chwastów w łanie ziemniaka
odmiany Ewelina ( w szt./1 m²), (średnio z 4 powtórzeń) Lp. Gatunek Szt/m²
1
Galium aparine L.
0,2
2
Chenopodium album L.
6,5
3
Echinochloa crus-galli (L.) Beauv.
Convolvulus arvensis L.
1,5
4
Capsella bursa pastoris (L.) Medic.
4,2
5
Amaranhus retroflexus L 1,2
6
Galinsoga parviflora Cav.
8,8
7
Vicia cracca L.
1,0
8
Stellaria media (L.) Viii.
25,0
9
Polygonum convolvulus L.
0,2
10
Polygoum nodosum Pers.
3,2
11
Sinapsis arvensis L
1,0
12
Cirsium arvense (L.) Scop.
Amaranthus retroflexus L.
0,2
13
Convolvulus arvensis L.
1,0
14
Eąuisetum arvense L.
0,5
Liczba egzemplarzy chwastów ogółem
54,5
W łanie ziemniaka odmiany Ewelina znaleziono 14 gatunków chwastów, w
tym 11 gatunków jednorocznych i 3 gatunki wieloletnie [tab. 1].
Dominującymi gatunkami były: Stellaria media, Galinsoga parviflora
Chenopodium album. Gatunki te pojawiły się w postaci siewek w przyziemnej
warstwie łanu, w wyniku obfitych deszczy w miesiącu lipcu. Potencjalnie
gatunki te nie wpłynęły negatywnie na zbiór i wysokość plonu.
5
Tab. 2 Liczba i skład gatunkowy chwastów w łanie pszenicy jarej ( w szt./1 m²),
(średnio z 4 powtórzeń) Lp. Gatunek odmiana
Katoda Brawura Ostka Smolicka
1
Galium aparine L.
0,2
0,2
0,2 2
Avena fatua L.
0,2
-
-
0,2 3
Matricaria chamomilla
0,2
0,2
1,5 4
Raphanus raphanistrum L.
-
0,2
4,2 5
Chenopodium album L.
9,5
5,2
0,8 6
Echinochloa crus-galli (L.) Beauv.
4,8
2,8
3,2 7
Polygonum aviculare L.
1,0
0,2
- 8
Setaria glauca (L.) P.B.
8,5
1,2
- 9
Veronica persica Poir.
0,2
0,2
0,2 10
Galinsoga parviflora Cav.
5,0
4,0
3,2 11
Vicia cracca L.
0,2
-
- 12
Thlaspi arvense L.
0,2
-
0,2 13
Galeopsis tetrahit L.
1,0
0,8
1,5 14
Polygonum convolvulus L.
2,2
1,0
4,2 15
Polygonum nodosum Pers.
3,0
0,2
1,0 16
Myosotis arvensis (L.) Hill.
0,2
-
8,8 17
Vicia tetrasperma (L.) Schreb
1,0
-
- 18
Erodium cicutarium (L.) Herit
0,2
-
1,2 19
Annagalis arvensis L.
0,2
-
0,2 20
Plantago maior L.
0,2
-
0,2 21
Convolvulus arvensis L.
1,5
1,8
8,8 22
Cirsium arvense (L.) Scop.
1,2
0,8
1,2 23
Tarcaxacum officinale F. H. Wigg.
0,2
-
6,5 24
Sonchus arvensis L.
0,8
0,2
6,5 25
Agropyron repens (L.) P. B.
0,2
-
-
Liczba gatunków 24 15 20
Liczba chwastów ogółem
41,9
19,0 53,8
W łanie trzech badanych odmian pszenic jarych znaleziono 25 gatunków
chwastów, w tym 19 gatunków chwastów nasiennych i 6 gatunków wieloletnich
[tab. 2]. Najwięcej gatunków znajdowało się w łanie odmiany Katoda – 24
gatunki, w łanie odmiany Ostka Smolicka – 20 gatunków, a najmniej było w
łanie odmiany Brawura – 15 gatunków. Także odmiana Brawura była najmniej
zachwaszczona. Średnio w 4 powtórzeniach określono 19 egzemplarzy
chwastów. Mimo pośredniej liczby gatunków, wśród badanych odmian,
najbardziej zachwaszczona okazała się Ostka Smolicka, w której łanie było
przeciętnie 53,8 egzemplarzy chwastów [tab. 2].
Liczba egzemplarzy chwastów w łanie odmiany Ostka Smolicka i Katoda,
każe przypuszczać, że wywarły one negatywny wpływ na wysokość i jakość
plonu. Zachwaszczenie pszenicy odmiany Brawura było na niskim poziomie i
nie wywarło negatywnego wpływu na jej plonowanie [tab. 2].
Dominującymi gatunkami zachwaszczającymi pszenice jare okazały się:
Chenopodium album, Echinochloa crus-galli, Galinsoga parviflora, a z wieloletnich
Convolvulus arvensis [tab. 2 ].
6
Tab. 3 Liczba i skład gatunkowy chwastów w łanie pszenicy ozimej
( w szt./1 m²), (średnio z 4 powtórzeń) Lp. Gatunek odmiana
Alkazar Akteur Legenda
1
Galium aparine L.
0,0
0,2 -
2
Matricaria maritima L.
0,2
- 0,1
3
Chenopodium album L.
3,2
6,2
0,7
4
Viola arvensis Murray
0,0
1,2
0,2
5
Apera spica-venti (L) P.Beauv.
0,2
8,5
0,5
6
Polygonum aviculare L.
0,6
-
0,5
7
Capsella bursa pastoris (L.) Medic.
0,0
2,2
0,0
8
Setaria glauca (L.) P.B.
1,3
0,2
1,3
9
Veronica persica Poir.
9,3
1,5
0,0
10
Galinsoga parviflora Cav.
3,4
1,0
7,5
11
Vicia cracca L.
0,2
1,5
1,5
12
Stellaria media (L.) Viii.
-
1,0
1,0
13
Echinochloa crus-galli (L.) Beauv.
0,0
0,8
0,2
14
Galeopsis tetrahit L.
0,9
-
0,2
15
Polygonum convolvulus L.
1,3
6,5
1,2
16
Stachys palustris L.
0,2
1,5
-
17
Polygonum nodosum Pers.
1,0
4,2
0,5
18
Melandrium album (Mill)Gracke
0,0
1,0
-
19
Erigeron canadensis L.
0,0
8,8
0,2
20
Gnaphalium uliginosoum L.
0,0
-
-
21
Myosotis arvensis (L.) Hitt.
0,1
1,2
-
22
Cerastium arvense L.
0,0
0,2
-
23
Atriplex patulum L.
-
3,2
0,2
24
Galium aparine L.
-
-
0,2
25
Bidens tripartitus L.
-
-
0,2
26
Sonchus arvensis L.
0,2
0,2
0,2
27
Plantago maior L.
-
0,2
0,2
28
Cirsium arveme (L.) Scop.
1,4
0,2
0,8
29
Convolvulus arvensis L.
3,0
0,5
2,8
30
Agropyron repens (L.) P.B.
-
0,5
0,2
Liczba gatunków 24 24 24
Liczba chwastów ogółem
26,5 52,5 20,4
W łanie trzech badanych odmian pszenic ozimych znaleziono łącznie 30
gatunków chwastów, w tym 25 gatunków chwastów nasiennych i 5 gatunków
wieloletnich [tab. 3]. We wszystkich badanych odmianach określono tę samą
liczbę gatunków – 24. Natomiast odmiany różniły się stopniem występowania
egzemplarzy chwastów. Najbardziej zachwaszczona okazała się odmiana
Akteur. W łanie pozostałych dwóch odmian zaobserwowano podobną liczbę
zachwaszczających je chwastów [tab. 3 ]. Liczba egzemplarzy chwastów w łanie
odmianyAkteur była zbyt duża. W odmianach Alkazar i Legenda chwasty nie
wpłynęły znacząco wysokość i jakość plonu.
7
Dominującymi gatunkami zachwaszczającymi pszenice ozime okazały się
wyłącznie jednoroczne chwasty nasienne: Veronica persica, Chenopodium album,
Apera spica-venti, Polygonum convolvulus. [tab. 3 ].
Ocena łanu i plonu uprawianych w płodozmianie I roślin
Tab. 4 Plon odmian ziemniaka
kg/
pole
tko
dt/ha
zie
mn
iaki
Ewelina 265,00 212
Falming 291,00 233
Belarosa 310,00 248
Średnio 288,67 231
Zebrany plon zdrowych bulw ziemniaka był wysoki [tab. 4]. Mógłby być
jeszcze wyższy, jednak padające obfite deszcze w lipcu spowodowały duże
straty w wyniku zgnicia bulw w glebie przed zbiorem
Oceniając poszczególne odmiany najwyższy plon osiągnięto w odmianie
Belarosa, niższy w odmianie Flaming a najniższy w odmianie Ewelina. Jednak
należy podkreślić, że wszystkie trzy odmiany plonowały na wysokim poziomie.
Tab. 5 Plon pszenicy jarej i ozimej [w kg/ poletko i dt/ha] w 2011 r.
Kato
da
kg/p
ole
tko
dt/ha
Bra
wu
ra
kg/p
ole
tko
dt/ha
Ostk
a S
mo
lick
a
kg/p
ole
tko
dt/ha
Pszen
ice
jare
S1 19,40 51,73 S5 16,75 44,67 S9 20,20 53,87
S2 19,20 51,20 S6 16,05 42,80 S10 18,15 48,40
S3 19,25 51,33 S7 15,55 41,47 S11 17,45 46,53
S4 18,90 50,40 S8 14,55 38,80 S12 16,65 44,40
Średnio 19,19 51,17 15,73 41,93 18,11 48,30
Alk
azar
kg/p
ole
tko
dt/ha
Akte
ur
kg/p
ole
tko
dt/ha
Leg
en
da
kg/p
ole
tko
dt/ha
Pszen
ice
ozim
e S13 16,55 44,13 S17 19,3 51,5 S21 15,3 40,8
S14 15,85 42,27 S18 16,2 43,2 S22 16,9 45,1
S15 13,20 35,20 S19 16,6 44,3 S23 18,5 49,2
S16 16,00 42,67 S20 15,8 42,0 S24 19,0 50,7
Średnio 15,40 41,07 16,96 45,23 17,41 46,43
Wartość gospodarczą zbóż wyznacza wielkość i jakość plonu. Elementem
wyboru odmiany do uprawy są cechy jakościowe ziarna. Inne cechy są brane
pod uwagę w doborze odmian przeznaczanych na paszę, a inne w przypadku
8
wykorzystywania ziarna na cele konsumpcyjne do wypieku chleba a jeszcze
inne do wypieku ciastek. Na paszę potrzebne są odmiany o wysokim
plonowaniu, niekoniecznie połączonym z wielkością ziarna. Do celów
konsumpcyjnych ważna jest wielkość ziarna, cechy przemiałowe oraz skład i
jakość ziarna decydujące o wartości wypiekowej mąki, inne do celów
ciastkarskich a inne do chlebowych. Istotne znaczenie mają również korzystne
cechy rolnicze – odporność na choroby, konkurencyjność z chwastami itp.
Najważniejszym elementem dla rolnika jest wysokość plonu. W ocenie 3
odmian pszenicy jarej najwyższy plon wydała odmiana Katoda, nieco niższy
Ostka Smolicka, a najniżej plonowała odmiana Brawura [tab. 5].
W porównaniu pszenicy ozimej najwyższy plon ziarna zebrano w odmianie
Legenda, nieco mniejszy w odmianie Akteur, a najniższy uzyskano w odmianie
Alkazar [tab. 5].
Należy podkreślić, że duży wpływ na plonowanie zbóż w warunkach
ekologicznych, wywierają warunki pogodowe w okresie wegetacji. Warunki
pogodowe w okresie wegetacji 2010/2011 znacznie odbiegały od średniej z
wielolecia. Stąd też jednoroczna ocena plonowania badanych odmian, nie
przesądza jeszcze o ich przydatności do produkcji ekologicznej.
Tab. 6 Cechy charakterystyczne łanu odmian pszenicy jarej odmiana replikacje liczba
źdźbeł w 1
mb. rzędu
liczba źdźbeł
kłosonośnych
w 1 mb.
rzędu
masa
źdźbeł z
1 mb.
[w g]
masa 10
kłosów z
ziarnem
[ w g]
liczba
ziarn w 10
kłosach
masa
ziarna z
10 kłosów
Brawura
1 21 21 57,1 16,0 174 9,1
2 34 33 85,4 19,4 246 10,4
3 17 17 37,4 13,3 199 7,8
4 49 47 144,6 21,0 245 9,3
średnio 30 30 81,1 17,4 216 9,2
Katoda
1 33 30 137,1 24,9 231 11,9
2 50 50 87,2 20,1 235 10,7
3 59 58 138,6 17,6 179 9,5
4 20 20 60,6 19,9 124 5,7
Średnio 40 40 105,9 20,6 192 9,4
Ostka
Smolicka
1 78 78 223,4 24,4 151 9,0
2 48 48 107,0 18,2 146 5,4
3 64 63 258,6 23,1 154 6,4
4 67 65 144,5 22,4 150 6,9
Średnio 64 64 183,4 22,0 150 6,9
Głównymi elementami cech wpływających na wysokość plonowania zbóż
jest obsada kłosów, liczba ziarn w kłosie i przeciętna masa ziarniaka. Obsada
kłosów jest wysoce zmienną cechą, zależną od warunków glebowych, czy
pogodowych w trakcie wegetacji oraz stosowanej agrotechniki. Zabiegi
agrotechniczne, w tym nawożenie, gęstość siewu, uprawki pielęgnacyjne to
9
tylko niektóre działania powodujące duże modyfikacje obsady kłosów. Liczba
ziarn w kłosie i masa ziarniaków zależy przede wszystkim od cech genotypu
danej odmiany.
Wśród porównywanych odmian pszenicy jarej największą obsadą źdźbeł,
wykazała się Ostka Smolicka, na podstawie liczby źdźbeł w jednym metrze
bieżącym rzędu. Wyraźnie niższa obsada charakteryzowała łan odmiany Katoda,
a obsada źdźbeł odmiany Brawura była poniżej połowy obsady Ostki
Smolnickiej [tab. 6]. Należy podkreślić, że trzy badane odmiany były wysiane z
taką samą liczbą ziarniaków – 5,5 mln ziarniaków na jeden hektar.
Wszystkie trzy odmiany wykształciły tylko źdźbła kłosonośne, bez źdźbeł
płonych, co jest cechą pozytywną.
Masa źdźbeł i kłosów odzwierciedlała liczbę źdźbeł w metrze bieżącym
rzędu. Jednak liczba ziarniaków w 10 kłosach była całkowicie odwrotna.
Największą liczbę ziarniaków stwierdzono w kłosach odmiany Brawura,
pośrednio u odmiany Katoda, a najmniej ziarniaków było w kłosach Ostki
Smolnickiej. Jeszcze inne proporcje zaszły w masie ziarniaków z 10 kłosów.
Największą stwierdzono u odmiany Katoda, niewiele niższą u odmiany
Brawura,aq wyraźnie mniejszą masę ziarna określono u odmiany Ostka
Smolicka [tab. 6].
Tab. 7 Cechy charakterystyczne łanu odmian pszenicy ozimej odmiana replikacje liczba
źdźbeł w 1
mb. rzędu
liczba źdźbeł
kłosonośnych
w 1 mb.
rzędu
masa
źdźbeł z
1 mb.
[w g]
masa 10
kłosów z
ziarnem
[ w g]
liczba
ziarn w 10
kłosach
masa
ziarna z
10 kłosów
Alkazar
1 45 45 121,7 27,5 297 13,9
2 51 50 92,6 16,7 161 8,7
3 29 29 59,0 20,6 253 12,5
4 69 69 206,7 27,5 294 14,0
średnio 48 48 120,0 23,1 251 12,3
Akteur
1 39 27 161,9 27,3 250 11,6
2 63 62 270,1 27,2 356 16,9
3 50 50 189,8 28,1 330 18,0
4 52 52 234,0 28,6 404 12,2
Średnio 51 48 214,0 27,8 335 14,7
Legenda
1 23 23 69,2 19,0 427 14,8
2 57 55 188,2 28,4 450 16,9
3 67 67 252,3 28,5 483 21,7
4 55 55 242,9 33,1 507 25,9
Średnio 50 50 188,2 27,2 467 19,8
W porównywanych odmianach pszenicy ozimej nie stwierdzono tak
wyraźnych różnic w liczbie źdźbeł w jednym metrze bieżącym rzędu, jak to
miało miejsce pomiędzy odmianami pszenicy jarej. Natomiast podobnie jak u
10
odmian pszenicy jarej, wszystkie trzy odmiany pszenicy ozimej wykształciły
tylko źdźbła kłosonośne, bez źdźbeł płonych, co jest cechą pozytywną [tab. 6].
Natomiast masa źdźbeł i kłosów w metrze bieżącym rzędu była wyraźnie
zróżnicowana. Największą masę wykształciła odmiana Akteur, mniejszą
odmiana Legenda, a najmniejszą odmiana Alkazar [tab. 7].
Liczba i masa ziarn w 10 kłosach była najwyższa u odmiany Legenda,
wyraźnie mniejszą liczbę i masę ziarniaków stwierdzono u odmiany Akteur, zaś
najniższe te parametry wystąpiły u odmiany Alkazar [ tab. 7].
Wartość technologiczna odmian pszenicy jest ujęta w pięć grup: E –
elitarna, A – jakościowa, B – chlebowa, K – na ciastka i C – pozostała, w tym
paszowa. Odmiany z grup E, A, B są przydatne do wypieku chleba. Zaliczenie
odmiany do danej grupy nie oznacza jednak, że w każdych warunkach
klimatyczno-środowiskowych uzyska ona zadawalające wartości wskaźników
przemiałowych czy wypiekowych. Wpływ pogody czy agrotechniki na wartość
technologiczną ziarna pszenicy jest bowiem duży.
Ziarno pszenicy chlebowej przeznaczone na cele piekarskie powinno mieć
co najmniej 11,5% s.m. białka, a pszenicy jakościowej - powyżej 14%.
Zawartość białka w ziarnie jest cechą odmianową. W badanych odmianach
pszenicy jarej, tylko ziarno odmiany Brawura spełniało kryteria celów
piekarskich, jakość ziarna odmiany Katoda balansowało na granicy
przydatności, a ziarno odmiany Ostka Smolicka nie spełniało warunków
pszenicy chlebowej [tab. 8]. Należy zaznaczyć, że ziarno wszystkich badanych
odmian pszenicy jarej nie spełniało kryteriów stawianych pszenicy jakościowej.
Jest to problem stwierdzany także w pracach innych autorów.
Tab.8 Cechy jakościowe ziarna odmian pszenicy jarej odmiana replikacje Zawartość
białka
[w %]
Zawartość
glutenu
[w %]
Sedymentacja
[w ml]
Zawartość
skrobi [w
%]
Wilgotność
[w %]
Brawura 1 11,99 22,44 48,35 50,44 15,44
2 11,80 22,05 46,99 50,45 15,50
3 11,79 21,88 46,61 50,65 15,40
4 12,02 23,14 48,02 50,25 15,64
średnio 11,9 22,38 47,49 50,45 15,50
Katoda 1 11,85 21,82 43,60 51,19 15,52
2 11,61 21,01 46,07 50,70 15,23
3 11,62 21,62 43,36 51,02 15,21
4 10,75 18,78 41,62 50,82 15,94
Średnio 11,46 20,81 43,66 50,93 15,48
Ostka
Smolicka
1 11,40 21,38 45,93 49,87 15,57
2 10,95 20,50 42,84 50,38 15,50
3 10,91 20,34 41,83 50,60 15,48
4 10,52 18,42 40,19 50,54 15,46
Średnio 10,94 20,16 42,70 50,35 15,50
11
Ilość glutenu i jego właściwości mają duże znaczenie dla wartości
wypiekowej. Ocena glutenu jest podstawową i wstępną czynnością w badaniu
wartości wypiekowej mąki pszennej. Ziarno przeznaczone do przetwórstwa na
mąkę do wypieku chleba powinno charakteryzować się ilością glutenu co
najmniej 25 %. Im wyższa ilość glutenu, tym ziarno jest lepszym surowcem do
wypieku chleba. Największą zawartością glutenu charakteryzowała się odmiana
Brawura, nieco niższą pozostałe odmiany. Jednak ziarno żadnej ocenianej
odmiany nie spełniało minimalnej zawartości glutenu [tab. 8].
Dla potrzeb piekarnictwa najważniejsze są dwie cechy jakościowe
pszenicy: zawartość białka oraz wartość wskaźnika sedymentacyjnego
Zeleny’ego. Ziarno, dla którego wskaźnik ten ma wartość ponad 30 ml, jest
surowcem o dobrej wartości wypiekowej, którą należy ocenić mniej korzystnie,
gdy zawartość białka jest niższa niż 11,5 proc., a dobrze, gdy jest wyższa.
Bardzo dobrą wartością wypiekową odznacza się ziarno pszenicy o zawartości
ponad 14 proc. białka i wskaźniku sedymentacyjnym ponad 40 ml. Z pośród
badanych odmian tylko Brawura pozytywnie łączyła obie cechy. Katoda
posiadała w ziarnie zawartość białka na granicy minimalnej, choć wskaźnik
sedymentacji przewyższał 40 ml. Natomiast Ostka Smolicka mimo wysokiego
wskaźnika sedymentacji nie spełniała warunku wypiekowości, z powodu niskiej
zawartości białka [tab. 8].
Zawartość skrobi w ziarnie pszenicy nie odgrywa istotnej roli. U trzech
badanych odmian pszenicy jarej przekraczała 50% i była zadowalająca [tab. 8].
Tab 8. Cechy jakościowe ziarna odmian pszenicy ozimej odmiana replikacje Zawartość
białka
[w %]
Zawartość
glutenu
[w %]
Sedymentacja
[w ml]
Zawartość
skrobi
[w %]
Wilgotność
[w %]
Alcazar 1 9,85 21,44 43,18 52,15 14,26
2 9,98 19,09 45,11 51,34 14,09
3 9,85 x 42,56 51,62 14,36
4 9,91 20,33 43,15 51,43 14,25
średnio 9,90 20,29 43,50 51,64 14,24
Akteur 1 10,74 22,00 35,76 51,91 14,96
2 10,09 18,39 35,10 51,97 15,17
3 9,80 18,49 33,32 52,13 15,16
4 10,13 19,27 32,94 51,98 14,87
Średnio 10,19 19,54 34,28 52,00 15,04
Legenda 1 10,12 17,25 35,76 51,63 14,67
2 10,00 17,55 35,10 51,72 14,33
3 10,59 19,50 33,32 51,49 14,86
4 10,34 18,24 32,94 51,85 15,00
Średnio 10,26 18,14 34,28 51,67 14,72
12
W badanych odmianach pszenicy ozimej żadna z odmian nie przekraczała
minimalnego progu zawartości białka, przy czy różnice pomiędzy nimi były
niewielkie [tab.8]. Podobnie zawartość glutenu dyskwalifikowała te odmiany do
celów piekarnictwa. Wskaźnik sedymentacji był zadowalający tylko u odmiany
Alkazar. Zawartość skrobi podobnie jak w ziarnie odmian pszenicy jarej była
powyżej 50%.
Płodozmian II – Porównanie wpływu roślin Bobowatych na plonowanie
roślin uprawianych w intensywnym płodozmianie
Celem doświadczenia jest określenie wpływu azotu pozostawionego w
glebie, a wytworzonego przez rośliny Bobowate [Fabaceae] na plonowanie
roślin uprawianych w intensywnym płodozmianie. W rolnictwie najbardziej
plonotwórczym pierwiastkiem jest azot. Podobnie w systemie rolnictwa
ekologicznego azot decyduje o wysokości plonowania uprawianych roślin.
Jednym z zarzutów wobec rolnictwa ekologicznego jest niższe plonowanie
roślin, wynikające głównie z niedostatku azotu, dostarczanego li tylko w postaci
nawożenia organicznego, gdyż nie ma mineralnych nawozów azotowych
dozwolonych do stosowania w tym systemie.
Głównym źródłem azotu w rolnictwie ekologicznym mogą być rośliny
Bobowate. Od ich ilości w strukturze zasiewów zależy zawartość azotu w
resztkach korzeniowych, pozostawionych w glebie lub wprowadzonych do
gleby w postaci nawozów zielonych.
W doświadczeniu rośliny uprawiano w następującym płodozmianie:
1. ziemniak odm. Viviana
2. pszenica jara odm. Tybalt
3. soja odm. Antoszka
4. orkisz ozimy odm. Frankenkorn
Pola płodozmienne podzielono na dwie równe części [rys. 3]. W jednej z
nich wymienione rośliny uprawiano bez międzyplonów, w drugiej z
międzyplonami roślin Bobowatych: po ziemniakach wysiano poplon
ścierniskowy – mieszanka wyki jarej i grochu pastewnego, w pszenicy jarej jako
wsiewkę poplonową wysiano koniczynę białą, w orkiszu ozimym wsiano
seradelę pastewną.
13
Rys .3 Plan pola doświadczalnego płodozmianu II
W tym płodozmianie wprowadzono w każdym roku roślinę Bobowatą,
która będzie głównym dostarczycielem azotu – najbardziej plonotwórczego
pierwiastka. Każda z roślin Bobowatych współżyje z innym szczepem bakterii
brodawkowej. Wyka jara i peluszka – Rhizobium leguminosarum, Koniczyna
biała – Rhizobium trifolii, soja – Rhizobium japonicum, seradela – Rhizobium
lupini. Badania gleby wykażą czy Bobowate dostarczają wystarczającą ilość
azotu dla pozostałych roślin w płodozmianie oraz czy przy takim częstym
wysiewie Bobowatych, nie zachodzi zjawisko „zmęczenia gleby”, wywołane
namnażaniem bakteriofagów, niszczących bakterie brodawkowe.
Doświadczenie założono w blokach losowych w czterech powtórzeniach.
Powierzchnia poletek do siewu i zbioru wynosiła 22 m².
Nawożenie
- ziemniak: 30 t/ha obornik przed sadzeniem
- pszenica jara – wiosną przed bronowaniem i kultywatorowaniem –
kompost 15 t/ha,
- soja wiosną przed bronowaniem i kultywatorowaniem – kompost 10 t/ha,
- orkisz – jesienią przed bronowaniem przedsiewnym – kompost 15 t/ha ,
Ochrona roślin
W uprawie zbóż nie były stosowane biologiczne pestycydy, w celu oceny
naturalnej odporności badanych odmian na choroby lub szkodniki. Ochrona ziemniaka:
- oprysk Novodor przeciwko stonce ziemniaczanej,
- Oprysk Miedzian 50 WP przeciwko zarazie ziemniaczanej.
Odmiany uprawianych roślin:
14
Ziemniak odm. Roksana
Pszenica jara odm. Tybalt
Soja odm. Antoszka
Orkisz odm. Franckenkorn
Badane są następujące parametry:
ziemniak: ocena stanu zachwaszczenia przed zbiorem, plon z poletka,
pszenica jara: ocena stanu zachwaszczenia przed zbiorem, plon z poletka,
liczba źdźbeł na 1 m², liczba źdźbeł kłosonośnych na 1 m², liczba i masa źdźbeł
z 1 m², wysokość źdźbła, długość kłosa, masa kłosów z ziarnem, liczba ziarn w
kłosie, masa ziarna z kłosa, MTZ, wilgotność ziarna, zawartość białka, skrobi,
glutenu i sedymentacja,
soja: ocena stanu zachwaszczenia przed zbiorem, plon z poletka, zawartość
białka i tłuszczu w nasionach,
orkisz ozimy: ocena stanu zachwaszczenia przed zbiorem, plon z poletka,
liczba źdźbeł na 1 m², masa źdźbeł z 1 m², wysokość źdźbła, długość kłosa,
masa kłosów z ziarnem, liczba ziarn w kłosie, masa ziarna z kłosa, MTZ,
wilgotność ziarna, zawartość białka, skrobi, glutenu i sedymentacja
oraz właściwości gleby: zasobność gleby – N, P, K, Ca oraz pH, w tym
dynamika zawartości azotu w glebie w trakcie wegetacji.
Należy nadmienić, że tego typu badań nie prowadzi się w zakresie
rolnictwa ekologicznego w Polsce, a otrzymane wyniki mogą mieć duże
znaczenie w praktyce intensywnej produkcji roślinnej wielu gospodarstw
ekologicznych.
Wyniki badań
W zachwaszczeniu wtórnym uprawy ziemniaka znaleziono 24 gatunki
chwastów. Dominującymi chwastami były gatunki wieloletnie: Perz zwyczajny i
Mlecz polny. Zdecydowanie mniej egzemplarzy znaleziono chwastów
nasiennych. Najwięcej w tej grupie chwastów było egzemplarzy: Chwastnicy
jednostronnej, Gwiazdnicy pospolitej, Przetacznika sp., Rumianowatych i
Żółtlicy pospolitej [tab. 9].
15
Tab. 9 Liczba i skład gatunkowy chwastów w łanie ziemniaka [w szt./m²]
Nr
po
letk
a
Nr
pró
bki
Per
z zw
ycz
.
Ch
was
tnic
a je
dn
ost
r.
Wło
śnic
a zi
elo
na
bab
ka
zwy
czaj
na
bo
dzi
szek
po
rozc
in.
fiołe
k
gw
iazd
nic
a
go
rczy
ca
ko
mosa
bia
ła
mle
cz p
oln
y
ost
roże
ń p
osp
.
prz
etac
znik
1 1 9 4 1 1 2 2 4 5 1 4
1 2 19 9 6 1 10 1 6 8
2 1 8 8 1 3 1 15 6 5
2 2 3 6 2 1 3 1 61
3 1 4 3 1 2 2 4 6 11
3 2 13 4 4 3 6 1 1 12
4 1 28 6 2 1 3 4 1 23 6
4 2 2 5 2 8 2 6 8
5 1 5 4 5 2 5 2 5 7 5
5 2 7 3 5 3 13 17
6 1 15 2 1 2 5 7 1 12 10
6 2 18 6 1 8 5 11 9
7 1 29 6 2 1 2 6 8 5
7 2 17 4 3 1 1 1 7 5
8 1 25 7 1 1 1 4 7
8 2 26 8 2 1 4 5 27 9
średnio 14,2 5,3 0,8 0,6 1,2 2,1 4,9 0,1 0,6 12,8 1,6 7,6
Nr
pole
tka
Nr
pró
bki
prz
ytu
lia
czep
.
rum
ianow
ate
tasz
nik
żółt
lica
posp
wyka
nie
zapom
inaj
ka
konic
zyna
bia
ła
tobołk
i
mak
poln
y
spore
k p
oln
y
rdes
t kola
nkow
aty
ow
ies
głu
chy
1 1 6 5 2 2 1 1 1 1 1
1 2 9 4 6 4 2 2 5
2 1 5 4 1 2
2 2 8 1 3 4 1 3
3 1 6 3 3 1
3 2 11 1 4
4 1 2 3 4 1 2 1 2
4 2 3 1 2 1 2
5 1 3 1
5 2 8 1 2 1 1
6 1 1 1 9
6 2 7
7 1 2 1 8 1
7 2 3 1 1
8 1 3 1 2 1
8 2 3 3 6 1
średnio 0,3 4,3 1,7 3,5 0,8 0,3 0,1 0,8 0,5 0,5 0,1 0,1
16
Tab. 10 Liczba chwastów w łanie pszenicy jarej [w szt./m²] N
r p
ole
tka
Fio
łek
poln
y
ko
mosa
bia
ła
mle
cz p
oln
y
rum
ian
ow
ate
Wy
ka
pta
sia
1 1 7 1 1
2 2 1 2
3 1 4
4 5 2 4
5 6 1 3
6 4 1 6
7 1 1 2
8 4
razem 1 29 2 11 17
Wśród roślin uprawianych w płodozmianie, najmniej zachwaszczona
okazała się pszenica jara. W ocenie stanu zachwaszczenia tej rośliny określono
tylko 5 gatunków chwastów, z których najwięcej było egzemplarzy Komosy
białej [tab. 10].
17
Tab. 11 Liczba chwastów w łanie soi [w szt./m²]
Nr
po
letk
a
per
z zw
ycz.
chw
astn
ica
jed
no
stro
nn
a
Bab
ka z
wyc
z..
bo
dzi
szek
p
oro
zcin
.
fio
łek
gwia
zdn
ica
kom
osa
bia
ła
mle
cz p
oln
y
ost
roże
ń p
osp
.
Prz
etac
znik
sp
.
1 2 6 3 1 1 3 3
2 2 3 3 3 19 2 1 2 1 3
4 3 1 1 3 3 5 12 8 6 5
6 1 1 1 3 5 4 7 12 2 6 2 6
8 2 1 1 6 2 1 3
średnio 0,6 6,8 1,2 1,0 0,4 3,0 0,5 2,5 0,1 3,4
N
r p
ole
tka
rum
ian
ow
ate
tasz
nik
żółt
lica
po
sp
wyk
a
nie
zap
om
inaj
ka
kon
iczy
na
bia
ła
mak
po
lny
spo
rek
po
lny
1 7 7 3 9 2 2 8
2 3 5 2 1 3
4 1 4
5 6 2 3 1 2 6 1 2 1
7 4 4 8 2 3
średnio 2,5 3,4 1,6 0,2 1,1 0,2 0,2 1,2
Łan soi zachwaszczało 18 gatunków chwastów. Najwięcej egzemplarzy
znaleziono Chwastnicy jednostronnej. Średnio o połowę mniej było egzemplarzy
Przetacznika sp. i Tasznika pospolitego. Jeszcze mniej określono gwiazdnicy
pospolitej. Pozostałe gatunki występowały w jeszcze mniejszej liczbie [tab. 11].
18
Tab. 12 Liczba chwastów w łanie orkiszu ozimego [w szt./m²]
Nr
po
letk
a
Per
z zw
ycz
.
mio
tła
zbo
żow
a
bn
iec
bia
ły
ko
nic
zyn
a
bia
ła ł
od
yg
fiołe
k
gw
iazd
nic
a
ko
mosa
bia
ła
mle
cz p
oln
y
1 2 3 17 3 1 2 6
2 1 7 1 15 2 1 10
3 8 3 8
4 3 2 2 1 5 8
5 1 5 5
6 4 1
7 1 3 1 2 7
8 3 9
średnio 2,0 3,8 0,1 4,2 0,9 1,1 0,2 6,8
Nr
po
letk
a
rum
ian
ow
ate
tasz
nik
żółt
lica
po
sp
wy
ka
nie
zapom
inaj
ka
konic
zyn
a b
iała
prz
etac
znik
ost
roże
ń p
osp
. 1 5 2 1 8
2 2 8 12
3 2 21 1
4 3 1 9 3 1 3 3 1
5 2 5 1 2
6 2 7 2 2
7 3 2 3 1
8 2 3
średnio 2,6 0,1 6,8 1,2 0,8 2,0 1,4 0,5
W uprawie orkiszu ozimego stwierdzono 16 gatunków chwastów.
Dominującymi były Mlecz polny i Żółtlica drobnokwiatowa. Mniejszą liczbą
egzemplarzy zachwaszczały łan orkiszu takie gatunki jak Komosa biała i Miotła
zbożowa. Pozostałe gatunki występowały w znikomej ilości [tab. 12].
19
Tab. 13 Plon bulw ziemniaka
Nr
poletka Masa bulw z poletka
Masa bulw
[ w t/ha]
1 38,05 17,5
2 31,40 14,3
3 38,10 17,3
4 32,65 14,8
5 51,30 23,3
6 56,20 25,5
7 56,45 25,6
8 43,10 19,6
średnio 43,41 19,74
Plon bulw ziemniaka w 2011 roku nie przedstawiał się imponująco [tab.
13]. Wynikał on z faktu bardzo niekorzystnych warunków pogodowych. W
okresie lipca [rys.1] wystąpiły wysokie opady, które spowodowały duże straty w
plonie w wyniku gnicia bulw w glebie. W trakcie zbioru wiele bulw odrzucono,
jako nie nadające się do przechowywania i do spożycia. Także w trakcie zbioru
wiele bulw całkowicie zepsutych nie zostało zebranych.
Jednak średni plon nieco poniżej 20 ton z hektara jest wyższy od
przeciętnych plonów tej rośliny w naszym kraju [GUS 2009].
Tab. 14 Cechy charakterystyczne pszenicy jarej i orkiszu ozimego Gatunek replikacje liczba
źdźbeł w 1
mb. rzędu
liczba źdźbeł
kłosonośnych
w 1 mb.
rzędu
masa
źdźbeł z
1 mb.
[w g]
masa 10
kłosów z
ziarnem
[ w g]
liczba
ziarn w 10
kłosach
masa
ziarna z
10 kłosów
Pszenica
jara
1 45 45 108,9 11,6 62 17,9
2 48 48 151,8 24,2 104 43,9
3 75 75 198,0 20,0 199 81,0
4 71 70 207,1 23,8 210 89,0
średnio 60 60 166,4 19,9 144 58,0
Orkisz
ozimy
1 32 31 61,3 20,3 230 100,0
2 26 26 62,5 24,2 185 102,0
3 24 24 61,8 22,0 423 149,0
4 35 33 88,5 20,7 352 141,5
Średnio 29 28 68,5 21,8 298 123,1
Porównanie cech roślin zbożowych, uprawianych w płodozmianie jest
niejednoznaczna. Pszenica jara wytworzyła więcej źdźbeł kłosonośnych, tym
samym była bardziej konkurencyjna w stosunku do chwastów, niż orkisz ozimy.
Świadczą o tym wyniki oceny zachwaszczenia. Jednak pszenica jara wytworzyła
mniej ziarna w kłosach o mniejszej masie aniżeli orkisz ozimy [tab. 14].
20
Tab. 15 Plon ziarna pszenicy jarej
Nr
poletka kg/poletko t/ha
1 2,90 1,32
2 3,95 1,79
3 4,90 2,23
4 5,08 2,31
5 4,83 2,20
6 4,98 2,26
7 3,30 1,50
8 4,07 1,85
średnio 4,25 1,93
Plon ziarna pszenicy jarej w tym doświadczeniu był zbyt mały. Główny
wpływ na ten stan rzeczy miały warunki pogodowe. Susza w okresie wiosennym
i gwałtowne opady w okresie lipca, wywarły niekorzystny wpływ na plonowanie
tej rośliny [tab. 15].
Tab. 16 Plon nasion soi
Nr
poletka kg/poletko t/ha
1 2,55 1,02
2 2,12 0,85
3 1,78 0,71
4 2,43 0,97
5 3,43 1,37
6 1,65 0,66
7 2,55 1,02
8 3,16 1,26
średnio 2,46 0,98
Soja w warunkach gospodarstwa w Chwałowicach co roku plonuje na
zbliżonym poziomie. Niestety nie są to plony zadowalające [tab. 16]. W tym
roku na tak niski plon negatywnie oddziaływały niekorzystne warunki
pogodowe.
21
Tab.17 Plon ziarna orkiszu ozimego
Nr
poletka kg/poletko t/ha
1 10,10 4,59
2 7,30 3,32
3 6,05 2,75
4 7,07 3,21
5 7,15 3,25
6 7,40 3,36
7 7,50 3,41
8 6,20 2,82
średnio 7,35 3,34
Średni plon ziarna orkiszu ozimego w 2011 roku był zadowalający, jak na
ten gatunek zboża [tab. 17]. Orkisz jest gatunkiem ekstensywnym, szczególnie
nadającym się do uprawy ekologicznej. Plon ziarna nie łuskanego na poziomie 3
– 4 ton z hektara jest plonem zadowalającym.
LITERATURA
[1] Chrzanowska – Drożdź B., Kaczmarek K.: Wpływ ilości wysiewu na
architekturę łanu i plonowanie dwóch odmian pszenicy jarej, Fragm.
Agronom., 3 (91), s. 17 – 26, 2006,
[2] Cierpiała R., Wesołowski M.: Wpływ terminu bronowania na plonowanie
pszenicy jarej, Fragm. Agronom., 26 (3), s. 25 – 33, 2009,
[3] Czarnocki Sz., Garwacka A., Starczewski J.: Architektura łanu i plonowanie
wybranych odmian pszenicy jarej w zależności od zastosowanych
technologii uprawy, Fragm.. Agronom., nr 26 (3), s. 34 – 41, 2009,
[4] Dyńska M.: Reakcja Jarych form Triticum durum Desf. i Triticum aestivum
L. na termin i sposób regulacji zachwaszczenia, praca doktorska, Uniwersytet
Przyrodniczy w Lublinie, 2011,
[5] Jędruszczak M., Dąbek – Gad M., Owczaruk A.: Chwasty zbóż w
gospodarstwie ekologicznym oraz ich ograniczanie za pomocą wsiewek
międzyplonowych i mieszanki zbożowo – strączkowej, Post. Ochr. Rośl., 46
(2), s. 145 – 148, 2006,
[6] Kołodziejczyk M., Szmigiel A., Kulig B.: Plonowanie wybranych odmian
pszenicy jarej w zależności od poziomu agrotechniki, Fragm. Agronom., 26
(3), s. 58 – 67, 2009,
[7] Mazurek J.: Biologiczne podstawy plonowania roślin zbożowych, Pam. Puł.,
z. 114, s. 261 – 273, 1999,
[8] Nowak W., Zbroszczyk T., Kotowicz L.: Wpływ intensywności uprawy na
niektóre cechy jakościowe ziarna odmian pszenicy, Pam. Puł. z. 135, s. 199 –
212, 2004,
[9] Stupnicka – Rodzynkiewicz E.: Rolnictwo zrównoważone a problem
chwastów, Act. Agr. Et Silv, ser. Agraria, vol. XL, s.5 – 13, 2003,
22
[10] Tyburski J.: Struktura zasiewów w certyfikowanych gospodarstwach
ekologicznych w Polsce, Fragm. Agronom., 22 (2), s. 229 – 237, 2005,
[11] Woźniak A.: Wpływ zróżnicowanego udziału pszenicy jarej w
zmianowaniu na plon i jakość ziarna, Biul. IHAR, 228, s. 41 – 50, 2004,
