Rekomendacje dotyczące polityki edukacyjnej i szkoleniowej · Rekomendacje dotyczące polityki edukacyjnej i szkoleniowej 7 1. Polityka edukacyjna Mazowsza W działania z obszaru

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiejw ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Rekomendacje dotyczące politykiedukacyjnej i szkoleniowej

Publikacja przygotowana w ramach projektu badawczego „Aktywna polityka zatrudnienia – analizy, prognozy i rekomendacje dotyczące rynku pracy województwa mazowieckiego”. Projekt zrealizowany został w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet VIII – Regionalne kadry gospodarki. Działanie 8.1 – Rozwój pracowników i przedsiębiorstw w regionie.

Druk:Ergo BTL s.c. – DrukarniaCyfrowa.com04-205 Warszawaul. Naddnieprzańska 7e-mail: [email protected].: +48 22 516 60 00

Wszelkie prawa zastrzeżone.Każda reprodukcja lub adaptacja całości lub części niniejszej publikacji,niezależnie od zastosowanej techniki reprodukcji, wymaga pisemnej zgody Wydawcy.

Warszawa 2011

Rekomendacje opracował zespół w składzie:Joanna StopolskaAgata Szymańska

Recenzja merytoryczna:dr Monika Wróbel

Rekomendacje opracowane przez:Instytut Nauk Społeczno-Ekonomicznych Sp. z o.o.90-248 Łódźul. POW 17 lok. 4atel.: +42 633 17 19

Publikacja bezpłatna:Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.

ISBN 978-83-62650-85-9

4P Research Mix Sp. z o.o.02-566 Warszawaul. Puławska 12a lok. 5e-mail: [email protected].: +48 22 565 27 50

Wydawca publikacji:

Rekomendacje dotyczące polityki edukacyjnej i szkoleniowej 3

Spis treści

Wstęp ...................................................................................................................................................... 5

1. Polityka edukacyjna Mazowsza ....................................................................................................... 7

2. Edukacja wczesnoszkolna .............................................................................................................. 10

2.1. Instytucje wychowania przedszkolnego .................................................................................... 10

2.2. Szkoły podstawowe i gimnazja ................................................................................................. 16

3. Szkolnictwo zawodowe mazowsza a potrzeby rynku pracy ........................................................ 21

3.1. Pogimnazjalna edukacja zawodowa .......................................................................................... 22

3.2. Szkolnictwo wyższe .................................................................................................................. 31

4. Rola i znaczenie polityki szkoleniowej ........................................................................................ 36

5. Finansowanie oświaty oraz zwalczanie nierówności w dostępie do edukacji ........................... 41

6. Wyniki badań kwestionariuszowych ............................................................................................. 45

6.1. Metodologia badań .................................................................................................................... 45

6.2. Analiza wyników badań ............................................................................................................ 45

7. Podsumowanie ................................................................................................................................ 65

Bibliografia .......................................................................................................................................... 66

Źródła internetowe ............................................................................................................................... 68


Wstęp

Przemiany, jakie zachodzą w życiu społeczno-gospodarczym, obejmują w znacznej mierze wy-zwania dla współczesnych rynków pracy. W ich następstwie wzrasta rola edukacji oraz kształcenia ustawicznego, podążająca za wzrostem znaczenia sektora usług oraz pracowników umysłowych. Po-stępujące przekształcenia determinują wymagania stawiane uczestnikom rynku pracy, co z kolei prze-kłada się na zmianę podejścia do roli edukacji oraz szkoleń. W dobie społeczeństwa informacyjnego oraz gospodarki opartej na wiedzy znaczącą rolę odgrywa kapitał ludzki, ujmowany jako jeden z czynników budowania konkurencyjności gospodarki.

Kapitał ludzki, będący wyrazem połączenia własnych wrodzonych talentów i zdolności jednostek

oraz umiejętności i wiedzy, które są zdobywane w trakcie edukacji i szkoleń1, stanowi źródło określo-nych korzyści indywidualnych, wynikających ze zwiększonej gotowości do podnoszenia wykształce-nia oraz nabywania nowych kwalifikacji. Aspiracje edukacyjne przekładają się na wzrastający dobro-byt jednostki, którego zewnętrznym wyrazem jest przyrost wynagrodzeń, postępujący w miarę podno-szenia wykształcenia.2 Z kolei w szerszym kontekście kapitał ludzki ujmowany jest nie tylko jako efekt inwestycji w oświatę, ale również jako pochodna innych form wspierania rozwoju indywidual-nego, w tym inwestowania w kształtowanie jakości zasobów ludzkich, zwłaszcza poprzez wspieranie dostępu do kultury czy ochrony zdrowia3.

Jakość kapitału ludzkiego zależy od poziomu oferty edukacyjnej oraz szkoleniowej. Jego kształ-towanie odbywa się na przestrzeni całego życia jednostki, zapoczątkowanym formalnym kształceniem wczesnoszkolnym i kontynuowanym na kolejnych etapach w ramach kształcenia ustawicznego. Zro-zumienie istoty znaczenia ciągłego uczenia się, nabywania nowych kwalifikacji oraz umiejętności zwiększa elastyczność uczestników rynku pracy oraz podnosi indywidualną konkurencyjność po-szczególnych jednostek.

Polityka edukacyjna oraz szkoleniowa odgrywają istotną rolę w kształtowaniu wiedzy i umiejęt-ności, przekładających się na kwalifikacje zawodowe zasobów ludzkich. Poziom zdobytej wiedzy oraz jej jakość wpływają z kolei na rozwój zawodowy oraz indywidualny status społeczny. Zdobyte wy-kształcenie (formalne i nieformalne) podnosi aspiracje oraz pozwala przezwyciężać lokalne bariery, zwiększając perspektywy na lepsze życie.

Zadaniem polityki edukacyjnej i szkoleniowej jest kształtowanie jakości zasobów ludzkich, tak, aby odpowiadały one wymogom dynamicznych przemian w otoczeniu społeczno-gospodarczym. Dru-gim ważnym zagadnieniem, które obejmuje polityka edukacyjna, jest likwidowanie barier w dostępie do edukacji oraz znoszenie społecznych nierówności edukacyjnych. Celem polityki edukacyjnej i szkoleniowej jest również likwidowanie niedopasowań strukturalnych oraz dostosowanie jakości kształcenia do zapotrzebowania zgłaszanego na lokalnym rynku pracy. Realizacją polityki edukacyj-nej zajmują się przede wszystkim władze lokalne oraz rządowe, przy wzrastającym zaangażowaniu

1 Obserwacje OECD, Kapitał ludzki: w jaki sposób wiedza kształtuje Twoje życie?, podsumowanie w języku polskim, s. 1 http://www.oecd.org/dataoecd/29/6/38435854.pdf [data dostępu 10.03.2011]. 2 Ibidem. 3 Kowalewski T., Zagadnienie kapitału ludzkiego w kontekście funkcjonowania banku, [za:] Kożuch B., Inwe-

stowanie w kapitał ludzki a rozwój gospodarki, [w:] „Przedsiębiorczość konkurencyjność”, Zeszyt 12, Warszawa 1998, s. 8, http://www.univ.rzeszow.pl/ekonomia/Zeszyt7/34_Kowalewski.pdf [data dostępu: 10.03.2011].


jednostek pozarządowych oraz partnerów ze świata biznesu. To na ich wspólnych działaniach opiera się jakość zasobów ludzkich.

W opracowaniu poruszono kwestie polityki edukacyjnej i szkoleniowej w województwie mazo-wieckim. Przedstawiono w nim obraz aktualnej sytuacji w badanym obszarze, na podstawie którego sformułowano rekomendacje, ukierunkowujące zadania polityki oświatowej na stwierdzone problemy oraz zjawiska. Zakłada się, że lokalna polityka edukacyjna i szkoleniowa mogą skutecznie ograniczyć ich występowanie. W opracowaniu zaproponowano również działania, zwiększające efektywność funkcjonowania placówek oświatowych oraz kształcenia ustawicznego w zależności od uwarunkowań lokalnego otoczenia.

Praca składa się z dwóch części. Pierwsza część obejmuje analizę uwarunkowań polityki edukacyj-nej i szkoleniowej Mazowsza. Dotyczy ona bieżących problemów dostrzeżonych na podstawie ogólnej charakterystyki dotychczas prowadzonej polityki oświatowej i szkoleniowej. Druga część – empiryczna (rozdział siódmy) stanowi prezentację wyników badań przeprowadzonych w ramach projektu. Całość zamykają wnioski podsumowujące, sformułowane na podstawie zaprezentowanych analiz.


1. Polityka edukacyjna Mazowsza

W działania z obszaru polityki edukacyjnej zaangażowane są jednostki, zarówno na szczeblu cen-tralnym, wojewódzkim, jak i samorządu lokalnego. Jej kształtowanie przebiega przy jednoczesnym udziale placówek i jednostek oświatowych. Na szczeblu centralnym za prowadzenie polityki eduka-cyjnej odpowiada minister właściwy dla spraw edukacji i szkolnictwa. Jednostki samorządu lokalnego oraz miejscowe placówki i ośrodki oświatowe podejmują działania, mające na celu zapewnienie spój-ności między ogólną polityką oświatową a wewnętrznymi uwarunkowaniami jej prowadzenia. Zaan-gażowanie jednostek terytorialnych w prowadzenie polityki edukacyjnej wynika z mocy prawa. Zgod-nie z ustawami o samorządzie lokalnym, poszczególne szczeble samorządu zobowiązane są do podej-mowania określonych działań na rzecz lokalnej polityki oświatowej. Działania te uwzględniają przede wszystkim przygotowanie oraz realizację strategii oświatowych, prowadzenie placówek oświatowych i szkół, ich wyposażanie, prowadzenie polityki kadrowej, a także finansowanie lokalnego systemu oświaty.

Edukacja to spójny system kształcenia i wychowania obejmujący różne poziomy kształcenia,

w formach instytucjonalnych i pozainstytucjonalnych4. W takim systemie uczestniczą dzieci, młodzież i dorośli. Edukacji przypisuje się coraz większe znaczenie, zwłaszcza z punktu widzenia dostosowań do wymagań lokalnego rynku pracy.

Za realizację zadań w zakresie edukacji odpowiadają wszystkie szczeble samorządu. Największe zadania przypisane są jednak gminom, które prowadzą szkoły oraz placówki wychowania przedszkol-nego. Finansowanie działalności edukacyjnej gwarantuje budżet centralny oraz budżety jednostek samorządu terytorialnego. Obecnie wzrasta rola instytucji pozarządowych, fundacji, stowarzyszeń oraz jednostek pozyskujących środki z funduszy strukturalnych.

Stan i jakość lokalnej oświaty uzależnione są od możliwości finansowych instytucji odpowie-dzialnych za realizację polityki edukacyjnej. W przypadku Mazowsza wyraźnie ujawnia się regionalne zróżnicowanie poziomu życia społeczno-ekonomicznego, które przekłada się na stopień zaspokajania wewnętrznych potrzeb oświatowych. Zadaniem poszczególnych szczebli samorządu, zwłaszcza gmin, jest więc zapewnienie spójności między ogólnymi standardami kształcenia a ograniczonymi uwarun-kowaniami ich realizacji, wynikającymi przede wszystkim ze stanu lokalnych finansów. Prowadzenie działań oświatowych zdeterminowane jest więc przez czynniki o charakterze społecznym i ekono-micznym (na przykład stopniem zamożności społeczeństwa, wysokością budżetu jednostek samorządu terytorialnego, stanem i strukturą ludności). Jednostki samorządowe opracowują wytyczne dla polityki edukacyjnej, które z reguły sygnalizowane są w ramach ogólnych strategii rozwoju. Nieliczne gminy dysponują strategiami ukierunkowanymi wyłącznie na działania w sferze edukacji. Wprowadzenie kilku wytycznych do ogólnych strategii jest działaniem mało precyzyjnym, nie formułującym propo-zycji konkretnych rozwiązań dla lokalnej oświaty. Takie działania nie nanoszą jednolitego kierunku postępowania w odniesieniu do lokalnej lub regionalnej polityki edukacyjnej, zwiększając ryzyko podejmowania decyzji przypadkowych, uzależnionych od czynników zewnętrznych, np. niejasne kie-runki rozdysponowania otrzymania dodatkowych środków z Europejskiego Funduszu Społecznego bądź innych źródeł finansowania, czy też włączenia kwestii oświatowych w opracowanie programów na okoliczność wyborów samorządowych. Aby zapewnić spójny kierunek podejmowanych dzia-

4 Strategia Rozwoju Edukacji na lata 2007-2013, Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu, Warszawa 2005, s.26, http://www.cent.edu.pl/Download,9.html [data dostępu 09.03.2011].


łań, zaleca się stworzenie ogólnej strategii edukacyjnej dla województwa, która wsparta byłaby odpowiednimi analizami z zakresu rynku pracy. Obejmowałaby ona analizę uwarunkowań po-szczególnych regionów, ocenę ich wewnętrznych problemów oraz wyzwań, jakie stwarzałyby one dla systemu edukacji. Spójny kierunek wytyczałby określony cel rozwoju edukacji, przy czym silnie eks-ponowałoby odmienność uwarunkowań subregionów województwa. Wskazując na regionalne zróżni-cowanie sytuacji społeczno-ekonomicznej Mazowsza, strategia uwzględniałaby odmienne sposoby dochodzenia do celu finalnego, obejmującego działania podejmowane na rzecz wzrostu poziomu wy-kształcenia lokalnej społeczności. W budowanie strategii zaangażowani powinni być przedstawi-ciele wszystkich środowisk, w tym eksperci z zakresu rynku pracy, oświaty, przedstawiciele po-szczególnych jednostek samorządu terytorialnego, przedstawiciele uczniów, stowarzyszeń na rzecz wspierania lokalnej oświaty. W tym miejscu należałoby również podkreślić znaczenie opra-cowania determinant i wskaźników, na których strategie te opierałyby swoje założenia (jak na przy-kład wskaźniki przemian demograficznych). Lokalna oświata wspierana przez wspomniane środowi-ska ma ogromną szansę powodzenia. W następstwie odpowiednio zaprojektowanej strategii, uwzględ-niającej warunki ograniczające, edukacja Mazowsza stałaby się bardziej elastyczna i wrażliwa m.in. na potrzeby rynku, a także w większym stopniu dostosowana byłaby do potrzeb i oczekiwań uczniów, w tym pomagałaby odnaleźć się młodym ludziom na rynku pracy.

Dobrym przykładem dla innych ośrodków województwa jest Warszawa, dla której opracowano kompleksowy program „Polityka Edukacyjna Miasta Stołecznego Warszawy w latach 2008–2012”. Strategia wskazuje na uwarunkowania prowadzenia polityki edukacyjnej poszczególnych dzielnic oraz określa kierunek przyszłych działań, jakie należy podejmować w celu osiągnięcia wysokiego poziomu edukacji w mieście stołecznym. Przejrzystość celów i kierunków „Polityki Edukacyjnej ...” sprawić może, że upowszechnianie dobrych praktyk, wzorowanych na opracowanej strategii miasta stołeczne-go Warszawy znajdzie kontynuatorów w innych ośrodkach, zwiększając tym samym tendencje do zachowania spójności oraz zwiększania porównywalności systemów kształcenia poszczególnych rejo-nów Mazowsza.

Budowa zalecanej powyżej strategii jest konieczna, tym bardziej że w województwie mazowiec-kim wyróżnia się największe w Polsce subregionalne zróżnicowanie jakości edukacji na wszystkich szczeblach kształcenia5. Na Mazowszu, w zależności od miejsca zamieszkania, obserwuje się zróżni-cowany poziom wykształcenia lokalnej społeczności. Na podstawie Narodowego Spisu Ludności z 2002 roku w województwie mazowieckim największy odsetek stanowią osoby z wykształceniem średnim (24%) oraz z co najwyżej podstawowym (24,1%). Największa liczba osób z niskim wykształ-ceniem skupiona jest w biedniejszych podregionach województwa. Osoby z wykształceniem wyższym stanowiły około 10,8% ludności w województwie. W przypadku Warszawy 18% ludności posiadało dyplom uczelni wyższej. Zestawienie dla całego województwa przedstawiono w tabeli 1.

5 Edukacja w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki, Program Operacyjny Kapitał Ludzki 2007-2013, Kompo-

nent regionalny - Fundusze dla Mazowsza, Mazowiecka Jednostka Wdrażania Programów Unijnych, Warszawa 2009, http://www.mazowia.eu/data/other/edukacja_ostat.pdf [data dostępu 09.03.2011].


Tabela 1. Wykształcenie ludności województwa mazowieckiego i podregionów województwa w 2002 roku

wyższe policealne średnie razem

średnie ogólne

średnie zawodowe

zasadnicze zawodowe

podstawowe ukończone

podstawowe nieukończone

Województwo mazowieckie

603 827 (10,8%)

167 812 (3,0%)

1 343 089 (24,0%)

445 491 (8,0%)

897 598 (16,0%)

788 822 (14,1%)

1 180 951 (21,1%)

165 034 (3,0%)

ciechanowsko-płocki

38 612 (5,9%)

15 834 (2,4%)

131 264 (20,1%)

36 584 (5,6%)

94 680 (14,5%)

122 124 (18,7%)

185 390 (28,3%)

30 028 (4,6%)

ostrołęcko-siedlecki

42 664 (5,6%)

17 410 (2,3%)

144 931 (18,9%)

36 460 (4,8%)

108 471 (14,1%)

146 406 (19,1%)

229 238 (29,9%)

41 889 (5,5%)

radomski 45 852 (6,9%)

12 928 (2,0%)

140 020 (21,1%)

36 007 (5,4%)

104 013 (15,7%)

116 183 (17,5%)

179 649 (27,1%)

27 615 (4,2%)

m. Warszawa 354 948 (18,0%)

76 836 (3,9%)

569 687 (28,9%)

233 504 (11,8%)

336 183 (17,1%)

147 428 (7,5%)

233 167 (11,8%)

19 311 (1,0%)

warszawski wschodni

52 927 (6,9%)

21 364 (2,8%)

173 664 (22,6%)

48 617 (6,3%)

125 047 (16,3%)

138 174 (18,0%)

183 323 (23,9%)

25 226 (3,3%)

warszawski zachodni

68 824 (9,0%)

23 440 (3,0%)

183 523 (23,9%)

54 319 (7,1%)

129 204 (16,8%)

118 507 (15,4%)

170 184 (22,1%)

20 965 (2,7%)

Uwaga: w nawiasie podano procentowy udział ludności z danym wykształceniem w ludności podregionu

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Lokalnych GUS (BDL)

Przedstawione dane wskazują na lokalne zróżnicowanie zasobów ludzkich Mazowsza. Różnice w wykształceniu są pochodną dostępności oferty edukacyjnej poszczególnych subregionów. Na wy-kształcenie ludności wpływ wywierają nierówności w dostępie do edukacji, w tym liczba placówek oświatowych, ich lokalizacja, a przede wszystkim jakość kształcenia. Innym czynnikiem jest wpływ otoczenia, które determinuje powielanie dotychczasowych wzorów wyboru edukacji zawodowej. Wspomniane czynniki i uwarunkowania zostaną omówione w dalszej części opracowania.


2. Edukacja wczesnoszkolna

2.1. Instytucje wychowania przedszkolnego

Wychowanie przedszkolne stanowi ważny etap w kształtowaniu rozwoju najmłodszych dzieci. Podkreśla się, że wspieranie edukacji małych dzieci (do 5. roku życia) jest aktywną formą wczesnego przeciwdziałania narastaniu nierówności edukacyjnych6. Przedszkola stanowią ważny element polityki oświatowej, gdyż zwiększają dążenie do wyrównywania szans edukacyjnych najmłodszych uczestników systemu kształcenia. Odpowiednio zrealizowane oraz przygotowane procedury wspierania funkcjono-wania placówek wychowania przedszkolnego, stanowią podstawy kształcenia najmłodszych, niosąc pozytywne oddziaływanie środowiska, w którym przebywają małe dzieci na ich rozwój. Specjaliści wskazują, że wychowanie przedszkolne nie tylko wyrównuje szanse edukacyjne, ale również przynosi wymierne korzyści w przyszłości, gdyż lepiej wykształcone społeczeństwo to większe wpływy z podatków

oraz mniejsze koszty pomocy społecznej7. Jakość i dostępność wychowania przedszkolnego stymuluje więc aspiracje edukacyjne i zawodowe na dalszych etapach życia.

Wychowanie przedszkolne na terenie województwa mazowieckiego, zwłaszcza na obszarach gmin wiejskich, obarczone jest wieloma niekorzystnymi procesami. W latach 1990-2005 na trenie gmin wiejskich województwa mazowieckiego zlikwidowano aż 41% istniejących przedszkoli8. Wyła-niające się zróżnicowanie poziomu kształcenia między obszarami małych miast i wsi a dużymi ośrod-kami miejskimi szczególnie uwidacznia się na poziomie wychowania przedszkolnego, zwłaszcza z punktu widzenia analiz liczby dostępnych przedszkoli.

6 Ogrodzińska T. (red.), Inwestujmy w małe dzieci. Gminne strategie edukacji, Fundacja Rozwoju Dzieci im. J. A. Komeńskiego, Warszawa 2009, s. 9, http://www.frd.org.pl/repository/upload/Strategie_gminne.pdf [data dostępu 09.03.2011]. 7 Ogrodzińska T., Edukacja Przedszkolna a Wyrównywanie Szans Dzieci. Alternatywne Formy Edukacji Przed-

szkolnej, Materiały z II Krajowej Konferencji Dyrektorów Przedszkoli OSKKO, Miętne, 21-23 kwietnia 2006 roku., http://www.oskko.edu.pl/przedszkola2006/index.html [data dostępu 11.03.2011]. 8 Dobry start. Jak wprowadzać alternatywne formy wczesnej edukacji?, Fundacja Rozwoju Dzieci im. J. A. Komeńskiego, s. 10, http://www.frd.org.pl/repository/documents/dobry_start.pdf [data dostępu 11.03.2011].


Tabela 2. Wychowanie przedszkolne w województwie mazowieckim na przestrzeni roku szkolnego 2000/01-2009/10

Wyszczególnienie 2000/01 2005/06 2008/09 2009/10

Placówki wychowania przedszkolnego 2442 2481 2543 2697 Miasta 1011 1151 1255 1351 Wieś 1431 1330 1288 1346 w tym: 1040 1091 1199 1286 - przedszkola 1040 1091 1199 1286 Miasta 751 831 897 957 Wieś 289 260 302 329 - oddziały przedszkolne przy szkołach podstawowych 1402 1390 1327 1328 Dzieci w przedszkolach 85670 89274 105709 113434 Miasta 72786 76503 88739 94068 Wieś 12884 12771 16970 19366

dzieci w przedszkolach na 1000 dzieci w wieku: 3-6 lat 381 443 530 549 6 lat 492 459 455 376 przeciętna liczba dzieci na 1 przedszkole 82 82 88 88 dzieci w przedszkolach na 100 miejsc 98 97 101 100

Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/warsz/ASSETS_10w_10_29.pdf [data dostępu 09.03.2011]

Jak wynika z tabeli 2, do roku 2008 na terenach wiejskich województwa mazowieckiego zaob-serwować można było ogólny spadek w liczbie placówek wychowania przedszkolnego, czego efektem był spadek liczby dzieci uczęszczających na prowadzone w ich ramach zajęcia. Zjawisko to utrzymy-wało się pomimo wzrostu liczby takich placówek w miastach. Na przestrzeni lat 2000-2005 liczba przedszkoli na wsiach spadła o ponad 10%, czemu towarzyszył ponad 9% wzrost ich liczby na tere-nach miejskich. Do istniejących placówek uczęszcza prawie 55% dzieci w wieku 3-6 lat (w roku szkolnym 2009/2010), przy czym charakteryzują się one całkowitym wypełnieniem oferowanych miejsc. Ograniczenie liczby przedszkoli na wsiach znajduje swoje odzwierciedlenie we wzroście licz-by dzieci przypadających na jedną placówkę – w roku szkolnym 2000/01 przeciętna liczba dzieci w przeliczeniu na jedno przedszkole wynosiła 45, podczas gdy w roku 2009/10 wrosła do 59.

W tabeli 3 zestawiono stan wychowania przedszkolnego w poszczególnych podregionach woje-wództwa mazowieckiego w roku szkolnym 2009/10.


Tabela 3. Wychowanie przedszkolne w roku szkolnym 2009/10 w podregionach województwa mazowieckiego

* bez gmin, dla których brak danych w Systemie Informacji Oświatowej

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Województwo Mazowieckie. Podregiony, Powiaty, Gminy 2010, Urząd Statystyczny w Warszawie, Warszawa 2010, s. 287-299

W roku szkolnym 2009/2010 największą przeciętną liczbą dzieci przypadających na jedno przed-szkole charakteryzował się podregion ciechanowsko-płocki (98) oraz miasto stołeczne Warszawa i podregion radomski (93), podczas gdy przeciętna liczba dzieci w skali całego województwie wynosi-ła 89 na jedno przedszkole. Największa liczba przedszkoli usytuowana była w obszarze aglomeracji warszawskiej oraz w gminach do niej przyległych.

Wychowanie przedszkolne, zgodnie z polską ustawą o systemie oświaty, jest realizowane w przedszkolach, oddziałach przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz w innych formach wy-chowania przedszkolnego9. W ostatnich latach wzrasta znaczenie alternatywnych wobec przedszkoli prowadzonych przez jednostki samorządowe form wychowania dzieci w wieku 3-6 lat, co jest odpo-wiedzią na finansowe ograniczenia budżetów biedniejszych gmin. Formą przełamania narastających ograniczeń w dostępie do edukacji przedszkolnej może okazać się umożliwienie jej finansowania na szczeblu samorządów ze specjalnej subwencji oświatowej10. Konsekwencją ustanowienia takiej sub-wencji będzie jednak konieczność zapewnienia przez jednostkę samorządu terytorialnego miejsca dla takiej liczby dzieci, którą chęć posłania do przedszkola zgłoszą rodzice11.

Rozwiązaniem służącym aktywizacji zawodowej rodziców dzieci w wieku przedszkolnym jest inicjatywa Mazowieckie Ośrodki Przedszkolne, której liderem pozostaje Fundacja Rozwoju Dzieci im. J. A. Komeńskiego. Projekt zakłada upowszechnianie edukacji przedszkolnej w gminach wiejskich, wyrównywanie szans edukacyjnych dzieci z tych obszarów oraz wspieranie aktywności ich rodziców, w tym zaangażowanie rodziców w kształcenie dzieci w Mazowieckich Ośrodkach Przedszkolnych. W połowie 2009 roku w projekcie tym uczestniczyło siedem gmin wiejskich województwa mazo-wieckiego: Grudusk, Jakubów, Mochowo, Przasnysz, Somianka, Suchożebry, Wieczfnia Kościelna12.

9 art. 14 ust. 1 Ustawy z dnia 7 września 1991 roku o systemie oświaty, Dz.U. 1991 Nr 95 poz. 425 z późn. zm., tekst ujednolicony, http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19910950425 [data dostępu 09.03.2011]. 10 MEN przygotowuje projekt ustawy o subwencji na przedszkola, Społeczny Monitor Edukacji, http://www.monitor.edu.pl/newsy/men-przygotowuje-projekt-ustawy-o-subwencji-na-przedszkola.html [data dostępu 11.03.2011]. 11 Uczniowie nie będą musieli dojeżdżać, Portal Rzeczpospolita.pl, http://www.rp.pl/artykul/55713,624712-Uczniowie-nie-beda-musieli-dojezdzac.html [data dostępu 11.03.2011]. 12 http://www.mochowo.pl/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=59&Itemid=170 [data dostępu 09.03.2011].

Wyszczególnienie Liczba

przedszkoli miejsca

w przedszkolach dzieci

w przedszkolach

liczba dzieci przypadających na przedszkole

Województwo mazowieckie 1286 113829* 113434 89 Podregion ciechanowsko-płocki 103 9716* 10003 98 Podregion ostrołęcko-siedlecki 163 12250* 12836 79 Podregion radomski 86 7954* 7916 93 Podregion m. Warszawa 512 48004 47577 93 Podregion warszawski wschodni 203 17961 17603 87 Podregion warszawski zachodni 219 17944* 17499 80


Co więcej, Fundacja Rozwoju Dzieci im. J. A. Komeńskiego jest aktywnym propagatorem programu Gdy nie ma przedszkola13, skierowanego bezpośrednio na obszary wiejskie. W pilotażowym progra-mie z 2001 roku wśród ośmiu gmin przystępujących do programu znalazła się gmina Grudusk. Projekt zakłada upowszechnianie, alternatywnych w stosunku do gminnych przedszkoli, form edukacji przed-szkolnej, realizowanej w ramach Mazowieckich Ośrodków Przedszkolnych. Wspieraniem braków na szczeblu edukacji przedszkolnej zajmuje się również inicjatywa pod nazwą Nasze Mazowieckie Małe Przedszkola, której liderem pozostaje Stowarzyszenie Rodziców „TU”. Projekt ten zakłada powstawa-nie nowych przedszkoli na terenach wiejskich oraz wsparcie oddziałów już istniejących, czego pozy-tywnym i długookresowym skutkiem będzie świadoma aktywizacja lokalnych obszarów wiejskich14. Projekt równolegle do świadczenia usług wspierających edukację przedszkolną na wsiach, oferuje również odpowiednio dobrany system szkoleń, podnoszących kwalifikacje nauczycieli takich placó-wek. Projekt w dużym stopniu podlega wsparciu ze środków Unii Europejskiej pozyskanych w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet IX, Poddziałanie 9.1.1. – Zmniejszanie nierówności w stopniu upowszechnienia edukacji przedszkolnej15.

Przedstawiona sytuacja w obszarze wychowania przedszkolnego w województwie mazowieckim wskazuje na znaczne braki w zakresie liczby placówek przedszkolnych, zwłaszcza na obszarach wiej-skich. W związku z zaprezentowaną powyżej analizą w obszarze edukacji najmłodszych dzieci oraz wpływem wychowania przedszkolnego na przyszłe postawy życiowe, rekomenduje się wspieranie powstawania i utrzymywania placówek przedszkolnych zwłaszcza na terenach wiejskich oraz w małych miasteczkach. W polityce samorządów zamykanie przedszkoli publicznych bądź ich łą-czenie jest jednym z elementów dostosowania liczby placówek oświatowych do zmian demograficz-nych16. Likwidacja gminnych ośrodków o małej liczbie dzieci stanowi przejaw racjonalnego zarzą-dzania finansowi gminy. Jednakże istotnym kosztem alternatywnym takich działań jest ograniczanie równości dostępu najmłodszych mieszkańców gmin do edukacji. Aby zapobiec wznoszeniu barier, zaleca się uaktywnienie roli lokalnych instytucji pozarządowych, które poprzez lokalne inicjatywy, włączające rodziców, mogą stworzyć najmłodszym dzieciom dogodne warunki startu. Dlatego też, w zakresie istniejącego prawa oraz możliwości osiągania wsparcia finansowego ze środków Eu-ropejskiego Funduszu Społecznego rekomenduje się zwiększoną aktywność w zakresie tworzenia niepublicznych ośrodków wychowania przedszkolnego. Tego typu placówki z powodzeniem mo-gą funkcjonować na zasadach partnerstwa z organizacjami pozarządowymi. Partnerstwo opie-rałoby się na udostępnianiu wykwalifikowanej kadry pedagogów oraz wsparciu w opracowaniu programów zajęć. Placówki na obszarach wiejskich powinny gwarantować równy dostęp dla wszystkich dzieci. Dlatego też w finansowanie ich funkcjonowania należy zaangażować fundacje, stowarzyszenia i instytucje pozyskujące środki z EFS. Prowadzeniem placówek mogą zająć się również sami rodzice, zwłaszcza ci rodzice, którzy odnoszą sukcesy wychowawcze oraz matki z rodzin wielodzietnych, które ze względu na wiek swoich dzieci nie są w stanie podjąć pracy zawodowej. W ramach partnerstwa instytucje pozarządowe powinny zapewnić nie-specjalistom od-powiednie szkolenia oraz warsztaty, podnoszące kwalifikacje do pracy z dziećmi. W efekcie nie-

13 http://www.frd.org.pl/programy/aktualne/gdy_nie_ma_przedzszkola_program_edukacyjny_dla_wsi [data dostępu 09.03.2011]. 14 http://www.mmp.fio.org.p l [data dostępu 09.03.2011]. 15 http://tu.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=126&Itemid=135 [data dostępu 09.03.2011]. 16 Na podstawie prognoz GUS ludność województwa mazowieckiego w wieku 3-6 lat obniży się z 187,1 tys. osób w 2011 roku do 151,2 tys. w 2030 r. Źródło: Prognoza ludności na lata 2003-2030 w województwie mazo-

wieckim”, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, http://www.stat.gov.pl/gus/5840_1854_PLK_HTML.htm [data dostępu 09.03.2011].


publiczne przedszkola stowarzyszeniowe mogą przynieść pozytywne efekty w relacjach rodzin-nych, poprzez wspomniane włączenie w funkcjonowanie tego typu placówek aktywności rodzi-ców. Ponadto rodzice mogą zostać włączeni w tworzenie programów kształcenia a także wspólnie z dziećmi brać udział w zajęciach, np. wspólne czytanie, przedstawienia teatralne, rodzinne zawody sportowe, wycieczki turystyczno-krajoznawcze, w tym odkrywanie walorów okolicznych miejscowo-ści. Warto byłoby uwzględnić instytucje niepublicznych przedszkoli przy tworzeniu strategii edukacyjnych, uwzględniających potrzeby najmłodszych mieszkańców tych gmin.

Wspomniane inicjatywy rekomendowane są zwłaszcza na obszarach wiejskich podregionów cha-rakteryzujących się wysokim bezrobociem. Powstawanie w nich placówek wychowania przedszkolne-go mogłoby zaktywizować rodziców dzieci do podnoszenia własnych kwalifikacji, zwiększonej mo-bilności przestrzennej w poszukiwaniu pracy bądź wspieraniu lokalnej przedsiębiorczości. Zawodowa aktywność młodych rodziców, zwłaszcza matek, znacząco stymulowana jest poprzez sieć przedszkoli, gdyż gwarantują one fachową opiekę nad dziećmi w czasie wykonywania pracy. Pozostawienie dziec-ka w przedszkolu zwiększa zasób czasu, jaki rodzice mogą przeznaczyć na pracę zawodową. Funkcjo-nowanie przedszkoli oraz innych form placówek wychowania przedszkolnego pozwala na łagodzenie napięć powiązanych z łączeniem życia rodzinnego z zawodowym, co bezpośrednio pozwala na ogra-niczanie bezrobocia wśród kobiet. Z drugiej strony pozytywny efekt współpracy w największym stop-niu obejmuje dzieci jako ostatecznych beneficjentów takich inicjatyw. Psychologiczne efekty wyjścia poza środowisko domowe, w przypadku niektórych dzieci zamieszkujących biedne obszary woje-wództwa, mogą zmienić warunki ich startu na pierwszych etapach edukacji. Wychowanie przedszkol-ne może służyć jako narzędzie ograniczania wykluczenia społecznego. Dlatego też, należy silnie po-pularyzować inicjatywy przedszkoli, które przy ograniczonych środkach budżetów jednostek samorządu lokalnego, mogą z powodzeniem funkcjonować w oparciu o inicjatywy rodziców i organizacji pozarządowych. Finansowanie takich placówek umożliwiają m.in. środki z funduszy strukturalnych (Europejski Fundusz Społeczny), pozyskiwane w ramach Programu Kapitał Ludzki, a także przy udziale stowarzyszeń i fundacji (jak np. w przypadku opisanej już Fundacji Rozwoju Dzieci im. J. A. Komeńskiego bądź cechującej się dużą aktywnością w obszarze edukacji najmłod-szych Polsko-Amerykańską Fundacją Wolności) i innych organizacji, jak np. PREMD – Partnerstwo na Rzecz Rozwoju i Edukacji Małych Dzieci17. Wsparciem służyć może również powołany przez Mi-nisterstwo Pracy i Polityki Społecznej program MALUCH, przewidujący nawet 50% dofinansowanie w zakresie kosztów obejmujących budowę lub zakup lokalu na potrzeby żłobka albo klubu dziecięce-go, w tym adaptację już istniejących budynków oraz ich wyposażenie i prace wykończeniowe18. Bied-niejsze regiony województwa mogą we wspomnianym obszarze poszukiwać wsparcia w rozwi-niętej sieci instytucji pozarządowych zlokalizowanych w większych miastach, a zwłaszcza na obszarze Warszawy. Upowszechnianie dobrych praktyk w tym zakresie zwiększa szanse dla rozwoju najmłodszych dzieci, zwłaszcza, jeśli będą one obejmowały również opiekę nad dziećmi ze specjal-nymi potrzebami edukacyjnymi.

Placówki niepubliczne, w tym oparte na inicjatywach rodziców, muszą dysponować odpowiednio przygotowanymi programami. Programy należy opracowywać przy współpracy i fachowej opiece ze

17 Organizacja kontynuuje inicjatywę Programu Dla Dzieci, który zakończył realizację we wrześniu 2010 roku, http://www.dladzieci.org.pl/strona_glowna [data dostępu: 11.03.2011]. 18 Program Maluch pomoże gminom zakładać żłobki. Czeka 40 mln zł, Portal Gazeta Prawna.pl, http://praca.gazetaprawna.pl/artykuly/493622,program_maluch_pomoze_gminom_zakladac_zlobki_czeka_40_mln_zl.html [data dostępu 11.03.2011].


strony pedagogów bądź odpowiednio przeszkolonych rodziców (w przypadku inicjatyw lokalnych, alternatywnych wobec publicznych przedszkoli gminnych). Rekomenduje się zatem przygotowanie w lokalnych planach działań instytucji kształcenia ustawicznego nauczycieli wytycznych w zakresie tworzenia współpracy z wychowawcami przedszkoli prowadzonymi przez rodziców. Instytucje doskonalenia zawodowego nauczycieli mogłyby kierować ofertę kursów i szkoleń do wychowawców, którzy podjęliby pracę w przejmowanych od gmin placówkach przedszkolnych. W ramach specjalnej oferty zajęć potencjalni wychowawcy zapoznani zostaliby z prawem oświa-towym, metodami zachęcania dzieci do współpracy oraz sposobami ich aktywizacji, zasadami tworzenia programów zajęć, procedurami ubiegania się o dofinansowanie z funduszy struktu-ralnych i innych form finansowania zewnętrznego, regułami pisania wniosków o pozyskanie fun-duszy czy źródłami informacji o fundacjach i stowarzyszeniach.

Ważnym wyznacznikiem kierunku działań mogą być również inicjatywy organizowane w formie partnerstwa na rzecz wychowania przedszkolnego, podejmowane nie tylko między rodzicami i przedstawicielami organizacji pozarządowych, ale również przy udziale lokalnego biznesu. Takie rozwiązania są z kolei rekomendowane przede wszystkim na obszarach miast, głównie tych, w których liczba placówek publicznych nie oferuje wystarczającej liczby miejsc w stosunku do zgłaszanego ze strony rodziców zapotrzebowania. Szerokie zmiany w obszarze aktywności młodych rodziców może wnieść Ustawa o opiece nad dziećmi do lat 3

19, zezwalająca na finansowanie przy-zakładowych przedszkoli dla dzieci pracowników ze środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych20. W odniesieniu do działań władz samorządowych zaleca się tworzenie warunków sprzyjających powstawaniu alternatywnych, przyzakładowych przedszkoli, co mogą zrealizować głównie poprzez udostępnianie pomieszczeń publicznych, które z racji zlokalizowania w obszarze przyległym do zakładów, z powodzeniem można będzie dostosować na potrzeby takich placówek. Jednostki samorządu terytorialnego mogłyby włączać nauczycieli powstających ośrodków do lo-kalnych programów szkoleń w obszarze podnoszenia kwalifikacji. Z kolei rodzice musza podjąć inicjatywy przekonujące pracodawców o konieczności prowadzenia przedszkola przyzakładowego.

W związku z powyższym, konieczna jest zwiększona popularyzacja korzyści wynikają-cych z posyłania dzieci do przedszkoli, niekoniecznie związana z podnoszeniem aktywności za-wodowej młodych rodziców. Przebywanie dzieci z rówieśnikami dobrze wpływa na ich rozwój, uczy nawiązywania kontaktów społecznych, niweluje początkowe bariery edukacyjne. Jak wynika z badań, w przypadku dzieci w wieku 3-5 lat istnieją silne związki między wychowaniem przedszkolnym a osiągnięciami szkolnymi tych dzieci na kolejnych etapach kształcenia, zwłaszcza w zakresie czyta-nia ze zrozumieniem, umiejętności matematycznych, ale również kształtowania zachowań i postaw społecznych21. O ile panuje powszechne przekonanie, że w kształceniu pięciolatków przedszkola od-grywają istotna rolę, o tyle w zakresie wychowania czterolatków prawie połowa Polaków jest prze-

19 Ustawa z dnia 04.02.2011 roku o opiece nad dziećmi do lat 3, Dziennik Ustaw nr 45 z 2011 roku poz. 235, http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20110450235 [data dostępu 09.03.2011]. 20 Ustawa w art. 67 de facto zmienia przepisy ustawy z dnia 4 marca 1994 roku o zakładowym funduszu świad-czeń socjalnych (Dz. U. z 1996 roku, Nr 70, poz. 335 z późn. zm.), wliczając do działalności socjalnej opiekę nad dziećmi w żłobkach, klubach dziecięcych, przedszkolach oraz innych formach wychowania przedszkolnego. 21 Putkiewicz E., Żytko M., Znaczenie edukacji przedszkolnej na podstawie badań i doświadczeń międzynarodo-

wych, [w:] Zahorska M. (red.), Edukacja przedszkolna w Polsce – szanse i zagrożenia, Instytut Spraw Publicz-nych, Warszawa 2004, s. 65.


ciwna posyłaniu ich do przedszkoli22. Upowszechnianie wychowania przedszkolnego jest więc jednym z priorytetów dla samorządów oraz organizacji pozarządowych. Promowanie edukacji przedszkolnej niesie za sobą wymierne korzyści społeczne, w tym pozytywne oddziaływanie na kształtowanie kapi-tału ludzkiego oraz postaw społecznych, rozwijanie umiejętności współpracy, poszukiwania nowych rozwiązań większej elastyczności w przystosowaniu do zmiany otoczenia. W województwie mazo-wieckim średni wskaźnik upowszechnienia edukacji przedszkolnej dzieci 3-5 letnich zamieszkałych na terenach gmin wiejskich kształtuje się na bardzo niskim poziomie (około 10%)23, co dodatkowo przemawia za koniecznością podejmowania działań na rzecz wspierania placówek alternatywnych wobec przedszkoli publicznych (zarządzanych przez jednostki samorządu terytorialnego).

Zdecydowanie rekomenduje się upowszechnianie informacji o wykazanych dotychczas ko-rzyściach z edukacji przedszkolnej oraz o zalecanych sposobach jej prowadzenia, a także finan-sowania. Rekomendacje dotyczą przede wszystkim gmin wiejskich województwa mazowieckie-go, położonych w podregionach o niekorzystnych uwarunkowaniach społeczno-ekonomicznych, charakteryzujących się wysokim bezrobociem oraz powiązanym z nim obniżonym standardem życia lokalnej społeczności.

2.2. Szkoły podstawowe i gimnazja

Zgodnie z polską ustawą o systemie oświaty, właściwe kształcenie powszechne ma miejsce w szko-łach podstawowych oraz w gimnazjach, w których nauka jest obowiązkowa24. Polityka edukacyjna po-winna wobec tego w znaczącym stopniu pozytywnie oddziaływać na proces kształcenia uczniów tego typu szkół, które stopniowo przygotowują młodzież do pełnienia określonych ról życiowych.

Jakość kształcenia na poziomie szkoły podstawowej i gimnazjalnej wywiera istotny wpływ na dalszy proces edukacji oraz kształtuje indywidualny rozwój poszczególnych jednostek. Bariery i ogra-niczenia pojawiające się na danym szczeblu nauki w zdecydowanej mierze wpływają na postawy ży-ciowe absolwentów tych szkół. W zależności od przygotowania kadry nauczycielskiej, a także reali-zowanego sposobu kształcenia, uwzględniającego aktywizację uczniów, ich otwartość na otoczenie zewnętrzne, wspieranie postaw przedsiębiorczych, nauczanie zarządzania czasem, organizowanie warsztatów oraz innych form zajęć pozalekcyjnych, uczniowie nabierają określonych nawyków, kształtujących ich przyszłe życiowe postawy. Szkoły uczące aktywności i zaradności ograniczają bier-ne podejście do życia, rozszerzają horyzonty, uczą podejmowania decyzji i ciekawości świata. Jed-

22 Polacy o upowszechnieniu edukacji przedszkolnej i obniżeniu wieku szkolnego, komunikat z badań, Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa 2009, http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2009/K_015_09.PDF [data dostępu 09.03.2011]. 23 Największą wartość wskaźnik osiągnął w województwie opolskim (około 40%), podczas gdy najmniejszą w województwie podlaskim oraz warmińsko-mazurskim (poniżej 5%). Źródło: Ogrodzińska T., Edukacja Przed-szkolna a Wyrównywanie Szans…, op. cit. 24 Art. 15 pkt.1 ustawy o systemie oświaty nakłada obowiązek nauki do 18 roku życia, z kolei pkt.2. wspomina-nego artykułu nakłada obowiązek szkolny „z początkiem roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat oraz trwa do ukończenia gimnazjum, nie dłużej jednak niż do ukończenia 18 roku życia”, który po nowelizacji ustawy i wejściu w życie z dniem 1.09.2012 roku (Dz. U. z 2009 r. Nr 56, poz. 458) uzy-skuje brzmienie: „Obowiązek szkolny dziecka rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w roku kalendarzo-wym, w którym dziecko kończy 6 lat, oraz trwa do ukończenia gimnazjum, nie dłużej jednak niż do ukończenia 18 roku życia”, źródło: Ustawa z dnia 7 września 1991 roku o systemie oświaty, Dz. U. 1991, Nr 95, poz. 425 z późn. zm., teks ujednolicony, http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19910950425 [data dostępu 09.03.2011].


nakże w zakresie edukacji podstawowej i gimnazjalnej w największym stopniu ujawniają się efekty tzw. społecznych nierówności edukacyjnych, rozumianych jako „wynikające z przynależności do róż-nych grup lub zajmowania przez rodziców różnych pozycji społecznych nierówności w dostępie dzieci i młodzieży do oferty edukacyjnej, umożliwiającej im uzyskanie wykształcenia odpowiadającego in-dywidualnemu potencjałowi intelektualnemu i włożonej w edukacyjny rozwój pracy25”. Ze względu na istotne utrwalanie się obszarów ubóstwa oraz dziedziczenia biedy i bezrobocia w północnych, wschodnich i południowych regionach województwa mazowieckiego26 istnieje zwiększone ryzyko występowania w tych rejonach społecznych nierówności edukacyjnych. Zaleca się tym samym ob-serwację stanu edukacji na wspomnianych obszarach, w tym analizę dostosowania sytemu szko-lenia zawodowego do ogólnych tendencji panujących na Mazowszu. Takimi analizami powinny zająć sie lokalne centra doradztwa zawodowego lub odpowiednio powołane komórki przy po-wiatowych urzędach pracy. Do ich zadań należeć powinno zbieranie informacji o losach mło-dzieży z obszarów zagrożonych ubóstwem. Gromadzone dane powinny służyć tworzeniu raportów o najczęściej wybieranych przez młodzież szkołach i zawodach, bezrobociu wśród absolwentów szkół zawodowych, liczbie osób kończących studia, liczbie mieszkańców biorących udział w kształceniu ustawicznym, liczbie zarejestrowanych bezrobotnych i przyczynach bezrobocia czy też ogólnej mo-bilności przestrzennej (liczba mieszkańców pracujących poza powiatem, województwem). Wykorzy-stanie takich danych pozwoli z kolei na opracowanie odpowiedniej strategii, wiążącej podnoszenie aktywności zawodowej z ograniczaniem ubóstwa. Zmniejszenie dysproporcji między subregionami województwa mazowieckiego jednocześnie wpłynie na ograniczanie edukacyjnych nierówności spo-łecznych.

Miernikiem powszechności kształcenia na szczeblu podstawowym oraz gimnazjalnym są współ-czynniki skolaryzacji, których wartości dla poszczególnych podregionów województwa mazowieckie-go na przestrzeni lat 2004-2009 zaprezentowano w tabeli 4.

Tabela 4. Współczynnik skolaryzacji brutto oraz netto na poziomie szkół podstawowych oraz gimnazjów w podregionach województwa mazowieckiego na tle kraju

Wyszczególnienie

współczynnik skolaryzacji brutto [%] współczynnik skolaryzacji netto [%]

szkoły podstawowe gimnazja szkoły podstawowe gimnazja

2004 2009 2004 2009 2004 2009 2004 2009

Polska 98,04 98,68 100,77 100,78 96,56 96,68 94,76 94,33

Województwo mazowieckie 99,28 100,89 101,19 101,44 97,87 98,73 96,07 95,92

Podregion ciechanowsko-płocki 100,46 100,63 102,14 101,79 99,17 98,89 96,65 96,37

Podregion ostrołęcko-siedlecki 99,85 100,53 100,73 100,66 98,74 99,06 97,17 96,78

Podregion radomski 99,70 99,69 101,00 101,39 98,87 98,52 97,22 97,06

Podregion m. Warszawa 100,63 104,21 106,74 107,28 98,93 100,42 98,03 97,97

Podregion warszawski wschodni 98,15 99,15 98,32 98,08 96,37 97,50 94,78 94,14

Podregion warszawski zachodni 96,41 99,16 95,78 96,85 94,92 97,10 91,52 92,26

Województwo mazowieckie - miasto 106,63 107,98 116,74 117,23 104,85 105,27 109,51 109,51

Województwo mazowieckie - wieś 89,77 91,46 82,35 82,14 88,84 90,03 79,77 79,32

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL

25 Lackowski J., Decentralizacja Zarządzania Polskim Systemem Oświatowym a Społeczne Nierówności Eduka-

cyjne, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008, s. 25. 26 Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020 (aktualizacja), Samorząd Województwa Ma-zowieckiego, Warszawa 2006, s.22.


W zakresie polityki edukacyjnej Mazowsza na szczeblu kształcenia podstawowego oraz gimna-zjalnego zaobserwować można wyraźnie ponadprzeciętne kształtowanie się wskaźników skolaryzacji netto oraz brutto. Współczynniki te wyższe są dla miast położonych w granicach administracyjnych województwa mazowieckiego niż obszarów wiejskich. Według stanu z 2009 roku, na terenach wiej-skich około 90% uprawnionych uczniów szkół podstawowych oraz 80% gimnazjalistów pobierało naukę na danym poziomie kształcenia. W układzie podregionalnym najwyższe wskaźniki zanotowano w placówkach zlokalizowanych na terenie miasta stołecznego Warszawy, a także w podregionie cie-chanowsko-płockim.

Wywołującym duże napięcia społeczne faktem jest postępująca likwidacja placówek kształcenia na poziomie szkół podstawowych. Ograniczanie liczby szkół ma z jednej strony uzasadnienie w obniżającej się liczbie uczniów oraz związaną z tym nierentownością utrzymywania niewypełnio-nych placówek. Co więcej podejrzewa się, że proces zamykania istniejących placówek oświatowych może przybierać na sile w związku z prognozami, które wskazują na znaczne zmiany w liczbie ludno-ści województwa w wieku 6-13 lat27. Zmiany w liczbie placówek wychowania podstawowego i gimnazjalnego oraz liczby uczęszczających do nich dzieci i młodzieży dla przestrzeni lat 2000-2009 zestawiono w tabeli 5.

Tabela 5. Liczba jednostek oraz uczniowie szkół podstawowych i gimnazjów (bez specjalnych) w województwie mazowieckim na przestrzeni lat 2000-2009

Wyszczególnienie

szkoły podstawowe dla dzieci i młodzieży gimnazja dla dzieci i młodzieży

liczba uczniowie liczba uczniowie

2000 2009 2000 2009 2000 2009 2000 2009

Polska 15 986 13 191 3 168 551 2 210 279 5 542 6 423 1 159 578 1 291 854

Województwo mazowieckie 2 027 1 680 393 472 301 895 774 841 143 413 168 724

Podregion ciechanowsko-płocki 327 264 57 380 40 036 109 121 20 404 24 168

Podregion ostrołęcko-siedlecki 534 423 72 479 50 372 168 177 25 855 30 193

Podregion radomski 319 259 58 088 39 154 93 97 20 901 23 606

Podregion m. Warszawa 298 249 88 872 76 318 171 182 35 184 39 396

Podregion warszawski wschodni 316 273 62 670 49 966 129 144 22 147 27 203

Podregion warszawski zachodni 233 212 53 983 46 049 104 120 18 922 24 158


Szczególne rozmiary zjawiska likwidacji placówek w zakresie nauczania w szkole podstawowej można zaobserwować na terenach wiejskich. W ślad za reformami edukacji z 1999 roku dążono do zwiększenia efektywności funkcjonowania poszczególnych placówek, co w ostateczności doprowadzi-ło do „ekonomizacji kosztów utrzymania szkół”28. Zamykanie szkół odbywało się przy jednoczesnym ukierunkowaniu zreformowanego szkolnictwa na zwiększanie dostępności kształcenia, w tym na dą-żeniu do zwiększenia współczynników solaryzacji netto29. W przypadku szkół podstawowych współ-czynniki te uległy generalnie nieznacznej poprawie, natomiast w odniesieniu do szkół gimnazjalnych we wszystkich podregionach Mazowsza w odniesieniu do przestrzeni lat 2004-2009 nastąpiło ich ob-niżenie. Na przestrzeni lat 2000-2009 w województwie mazowieckim zlikwidowano około 17% szkół

27 Prognoza ludności na lata 2008-2035 w województwie mazowieckim…, op. cit. 28 Kozińska-Bałdyga A., Rodzice chcą przejmować szkoły, Dziennik Polska, The Times, 26 stycznia 2009 roku. Źródło: http://ratujszkoly.fio.org.pl/images/stories/media/20090125_polska2.gif [data dostępu 09.03.2011]. 29 Zahorska M, Zmiany w oświacie – koncepcje i uwarunkowania, [w:] Kolarska-Bobińska L. (red.), Druga fala

polskich reform, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 1999, s. 154.


podstawowych. Najsilniejszy proces zamykania szkół podstawowych miał miejsce w podregionie ostrołęcko-siedleckim, w którym zlikwidowano 111 (prawie 20,8% stanu z 2000 roku) placówek na-uczenia podstawowego.

Procesy zamykania szkół podstawowych spotykają się z ostrą krytyką środowisk specjalistów w zakresie kształcenia i edukacji30. Jedną z inicjatyw przeciwko ograniczaniu dostępności placówek kształcenia podstawowego dla dzieci z rodzin pochodzących z obszarów wiejskich jest działanie Fo-rum Aktywizacji Obszarów Wiejskich oraz programy Federacji Inicjatyw Oświatowych31. Instytucje te od kilku lat sprzeciwiają się zamykaniu placówek na wsiach. Aktywność w tym zakresie przejawia również Stowarzyszenie Rozwoju Wsi32, sprawujące, jako jednostka pożytku publicznego, opiekę nad Małymi Szkołami, do których jako pierwsza na Mazowszu należała Mała Szkoła w Dłużewie. Stowa-rzyszenie realizuje również projekt „Z Małej Szkoły w Wielki Świat”, którym objętych jest dziewięć województw, w tym mazowieckie33.

Ze względu na społeczne i gospodarcze uwarunkowania biedniejszych podregionów woje-wództwa (podregion radomski, ostrołęcko-siedlecki) zaleca się prowadzenie wzajemnej współ-pracy jednostek samorządu terytorialnego oraz instytucji pozarządowych, które prowadzą akcje w zakresie przejmowania szkół podstawowych oraz przeciwdziałają zamykaniu istniejących i nierentownych placówek samorządowych. Współpraca oparta powinna zostać na wzajemnych konsultacjach oraz projektach podejmowania działań na rzecz utrzymania lokalnych placówek w za-kresie kształcenia elementarnego. Wspomniane ograniczanie liczby placówek oświatowych powoduje stopniowe izolowanie młodzieży zamieszkujących obszary zagrożone marginalizacją, w tym obszary wiejskie. Niskie dochody budżetowe gmin oraz mała liczba dzieci powodują, że prowadzenie szkół w każdej miejscowości wiejskiej staje się nieopłacalne.

W związku z powyższym rekomenduje się tworzenie wspólnych inicjatyw na zasadzie partnerstwa publiczno-prywatnego, które działałyby na rzecz utrzymania placówek kształcenia podstawowego. Obejmowałyby one równoczesne zaangażowanie rodziców, nauczycieli, przedsta-wicieli władz lokalnych oraz jednostek pożytku publicznego. Finansowanie takich przedsięwzięć umożliwiają środki z funduszy strukturalnych (głównie Priorytet IX PO KL) oraz fundacje i stowarzyszenia. Zakładane szkoły stowarzyszeniowe szczególnie dobrze będą funkcjonować na peryferyjnych obszarach Mazowsza, gdyż zamykanie szkół, ich łączenie oraz skazywanie najmłodsze dzieci na dojazdy do sąsiednich miejscowości jedynie zwiększa nierówności w dostępie do edukacji. Dlatego też szczególnym wsparciem powinny zostać objęte wspomniane regiony problemowe Ma-zowsza. Dla tych obszarów w lokalnych strategiach rozwoju należy przygotować działania, obejmujące aktywizację młodzieży w różnych formach zajęć pozaszkolnych, wspierających jej aktywizację oraz rozwój. Takie działania obejmować mogą tworzenie świetlic wiejskich, opra-cowanie programu realizowanych w nich zajęć warsztatowych, bądź organizację czasu wolnego dzieci w lokalnych bibliotekach publicznych i ich filiach. Aktywizowanie wolnego czasu młodzieży

30 Szczególnie wyraz temu dają Federacja Inicjatyw Oświatowych oraz Stowarzyszenie Rozwoju Wsi. 31 Szczególne popularna jest akcja Ratuj Szkoły, upowszechniająca problemy dzieci oraz rodziców małych ob-szarów wiejskich oraz kosztów ponoszonych w związku z przeniesieniem kształcenia najmłodszych do innych placówek zlokalizowanych poza miejscem zamieszkania, więcej o akcji na stronie internetowej, http://ratujszkoly.fio.org.pl [data dostępu 09.03.2011]. 32 http://srw.fio.org.pl/index.php [data dostępu 09.03.2011]. 33 http://www.malaszkola.pl/index.php [data dostępu 09.03.2011].


pozwoli na kształtowanie ich rozwoju w tym przyswajanie postaw ograniczających bierność oraz po-wielanie modelu życia, jakie narzuca otoczenie.

W systemie edukacji ważną rolę odgrywają gimnazja, które przygotowują młodzież do wyboru przyszłej ścieżki kariery zawodowej. Absolwenci szkół gimnazjalnych stoją przed wyborem, który zaważa o ich przyszłym rozwoju oraz dalszej edukacji, dlatego też na gimnazjach spoczywa wstępne kreowanie świadomości uczniów w zakresie wyboru przyszłej ścieżki zawodowej. W związku z po-wyższym zaleca się, aby w gimnazjach propagować działalność edukacyjną w zakresie szkolnic-twa ponadgimnazjalnego, wspartego lokalnymi analizami rynku pracy. Wkomponowanie takich elementów w program nauczania, skłaniałaby uczniów do bardziej świadomego wyboru kształ-cenia zawodowego. W tym obszarze pojawia się konieczność zaangażowania (w ramach współ-pracy) spotkań z doradcami zawodowymi oraz upowszechnianie idei funkcjonowania Ochotni-czych Hufców Pracy (OHP), które również mogą służyć pomocą w wyborze zawodu. W ramach spotkań z wychowawcą (godzina wychowawcza) zaleca się organizowanie projekcji z zakresu analizy lokalnego rynku pracy, przygotowanych przez specjalistów w zakresie rynku pracy (np., OHP czy instytucji doradztwa zawodowego). W działania upowszechniające informacje o lokal-nym zapotrzebowaniu na pracowników w określonych zawodach, mogliby brać udział również lokalni przedsiębiorcy. Wskazane przez pracodawców pożądane cechy potencjalnego pracownika, stanowić mogą dla gimnazjalistów istotny bodziec do podjęcia decyzji o przyszłym kierunku kariery zawodowej.

Jak wynika z Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 roku, w województwie dominuje liczba osób z wykształceniem średnim, w tym średnim ogólnym. Analizy lokalnego rynku pracy dostarczają informacji o braku wykwalifikowanych pracowników z wykształceniem zawodowym. Od kilku lat utrzymują się na Mazowszu nadwyżki bezrobotnych w zawodzie sprzedawcy, asystenta ekonomicz-nego, technika mechanika, mechanika samochodów osobowych34. Aby ograniczać ryzyko podjęcia zawodu zagrożonego występowaniem bezrobocia, uczniowie gimnazjów powinni być informo-wani o stanie lokalnego rynku pracy. W tym celu zaleca się podejmowanie spotkań z doradcą zawodowym oraz przedstawicielami lokalnych przedsiębiorców, którzy w najlepszy sposób mo-gą przekazać uczniom informacje o poszukiwanym profilu pracownika.

34 Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie mazowieckim w 2009 roku, WUP w Warszawie, Warszawa 2010, http://wup.mazowsze.pl/new/?phtml=1926139259 [data dostępu 09.03.2011].

3. Szkolnictwo zawodowe mazowsza

Szkolnictwo zawodowe Mazowszazgłaszanym w ramach ważniejszych gólnie dużą rolę odgrywa w nim Warszawa, jako centralny ośrodek miejski województwa oraz ważniejszy ośrodek miejski w kraju.

Potencjał zawodowy mieszkańców Mazowsza zdeterminowany jest struktunego ludności, którą zobrazowano na wykresie

Wykres 1. Ludność według wieku ekonomicznego*

* ludność w wieku przedprodukcyjnym obejmuje osoby

Źródło: Opracowanie własne na podstawie

W skali całego województwa mazowieckiego na wiek 67,3% ogółu ludności (3,5 mln osób). Więcej (2,3 mln osób) niż wsie (1,2 mln osób). się społeczeństwa.

W strukturze sektorowej pracujących zdecytabeli 6 wynika, że 65,5% pracującychNajwiększy odsetek przypada na miastw podregionie warszawskim zachodnim (54,6%) kowski, sochaczewski, warszawski zachodni, piszą część pracujących, jest rolnictwo. Najwięcej pracującychnach podregionu ostrołęcko-siedleckiego (47,6%) oraz radomskiego (40,5% ogółu pracujących).W województwie mazowieckim, poza obszarem aglomeracji warszawskiej oraz ośrodków przylgłych, przemysł nie odgrywa większej roli

Wjewództwo mazowieckie - wieś

Województwo mazowieckie - miasto

Podregion warszawski zachodni

Podregion warszawski wschodni

Podregion m. Warszawa

Podregion radomski

Podregion ostrołęcko-siedlecki

Podregion ciechanowsko-płocki


w wieku przedprodukcyjnym

Rekomendacje dotyczące polityki edukacyjnej i szkoleniowej

zkolnictwo zawodowe mazowsza a potrzeby rynku pracy

zkolnictwo zawodowe Mazowsza w dużej mierze stymulowane jest zapotrzebowaniem na pracę ramach ważniejszych ośrodków miejskich, zlokalizowanych na jego terytorium. Szcz

nim Warszawa, jako centralny ośrodek miejski województwa oraz kraju.

Potencjał zawodowy mieszkańców Mazowsza zdeterminowany jest strukturą wieku ekonomic, którą zobrazowano na wykresie 1.

. Ludność według wieku ekonomicznego* w województwie mazowieckim, stan

wieku przedprodukcyjnym obejmuje osoby w wieku 0-14 lat

na podstawie danych BDL

województwa mazowieckiego na wiek aktywności zawodowej przypada około ludności (3,5 mln osób). Więcej ludności w wieku produkcyjnym zamieszkuje miasta

e (1,2 mln osób). Również w miastach bardziej widoczny jest proces starzenia

W strukturze sektorowej pracujących zdecydowanie ujawnia się rola usług.wynika, że 65,5% pracujących w województwie uaktywnionych jest w działalności usługowej.

Największy odsetek przypada na miasto stołeczne Warszawę (84,7%) oraz ośrodki skupionepodregionie warszawskim zachodnim (54,6%) – powiaty: grójecki, żyrardowski, grodziski, prus

kowski, sochaczewski, warszawski zachodni, piaseczyński. Kolejnym sektorem, które skupia najwięrolnictwo. Najwięcej pracujących w sektorze rolniczym występuje na ter

siedleckiego (47,6%) oraz radomskiego (40,5% ogółu pracujących).mazowieckim, poza obszarem aglomeracji warszawskiej oraz ośrodków przyl

przemysł nie odgrywa większej roli w kształtowaniu lokalnego zatrudnienia.

17,1%

14,1%

16,0%

17,1%

12,4%

16,0%

17,0%

16,2%

15,1%

66,4%

67,8%

67,9%

67,8%

66,8%

67,6%

66,7%

67,6%

67,3%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80%

wieś

miasto




Podregion radomski

siedlecki

płocki


w wieku przedprodukcyjnym w wieku produkcyjnym w wieku poprodukcyjnym


potrzeby rynku pracy

dużej mierze stymulowane jest zapotrzebowaniem na pracę zlokalizowanych na jego terytorium. Szcze-

nim Warszawa, jako centralny ośrodek miejski województwa oraz naj-

rą wieku ekonomicz-

w dniu 31 XII 200

zawodowej przypada około wieku produkcyjnym zamieszkuje miasta

miastach bardziej widoczny jest proces starzenia

dowanie ujawnia się rola usług. Z zaprezentowanej działalności usługowej.

stołeczne Warszawę (84,7%) oraz ośrodki skupione powiaty: grójecki, żyrardowski, grodziski, prusz-

ektorem, które skupia najwięk-sektorze rolniczym występuje na tere-

siedleckiego (47,6%) oraz radomskiego (40,5% ogółu pracujących). mazowieckim, poza obszarem aglomeracji warszawskiej oraz ośrodków przyle-

kształtowaniu lokalnego zatrudnienia.

16,5%

18,2%

16,1%

15,1%

20,8%

16,3%

16,2%

16,2%

17,6%

80% 90% 100%

w wieku poprodukcyjnym


Tabela 6. Pracujący w województwie mazowieckim według sektorów ekonomicznych, stan w dniu 31 XII 2009 roku

Wyszczególnienie rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo

i rybactwo przemysł

i budownictwo usługi

Podregion ciechanowsko-płocki 35,8% 25,6% 38,6%

Podregion ostrołęcko-siedlecki 47,6% 18,5% 33,9%

Podregion radomski 40,5% 20,9% 38,6%

Podregion m. Warszawa 0,4% 14,9% 84,7%

Podregion warszawski wschodni 25,0% 29,7% 45,3%

Podregion warszawski zachodni 20,1% 25,3% 54,6%

Województwo mazowieckie 14,2% 20,3% 65,5%

Źródło: Obliczenia własne na podstawie Rocznik Statystyczny Województwa Mazowieckiego 2010, Urząd Sta-tystyczny w Warszawie, Warszawa 2010, s. 35 i 53

Przedstawiona struktura pracujących wskazuje jednocześnie na główne źródło utrzymania ludno-ści oraz profil lokalnie zgłaszanego popytu na pracę. Informacje te służyć mogą do przygotowania odpowiedniego do wewnętrznego zapotrzebowania systemu kształcenia zawodowego.

3.1. Pogimnazjalna edukacja zawodowa

Kształcenie zawodowe w Polsce, na poziomie szkoły ponadgimnazjalnej obejmuje:

• zasadnicze szkoły zawodowe o okresie nauczania nie krótszym niż 2 lata i nie dłuższym niż 3 lata, których ukończenie umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodo-we po zdaniu egzaminu, a także dalsze kształcenie w szkołach średnich;

• trzyletnie licea ogólnokształcące, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzało-ści po zdaniu egzaminu maturalnego;

• czteroletnie technika, których ukończenie umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwali-fikacje zawodowe po zdaniu egzaminu, a także umożliwiające uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego;

• trzyletnie technika uzupełniające dla absolwentów szkół wymienionych zasadniczych zawodo-wych, których ukończenie umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawo-dowe po zdaniu egzaminu, a także umożliwiające uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego;

• szkoły policealne o okresie nauczania nie dłuższym niż 2,5 roku, których ukończenie umożliwia osobom posiadającym wykształcenie średnie uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu;

• trzyletnie szkoły specjalne przysposabiające do pracy dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz dla uczniów z niepełnosprawnościami sprzężony-mi, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa potwierdzającego przysposobienie do pracy35.

Udoskonaleniu nabytych umiejętności oraz kwalifikacji służą ośrodki kształcenia ustawicznego, w tym centra doskonalenia zawodowego oraz centra kształcenia ustawicznego. Dodatkowo, edukacja

35 Ustawa z dnia 7 września 1991 roku o systemie oświaty, Dz.U. 1991 Nr 95 poz. 425 z późn. zm., tekst ujedno-licony, http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19910950425 [data dostępu 09.03.2011].

zawodowa realizowana jest na poziomidiach licencjackich oraz inżynierskich

W roku szkolnym 2000/01 na terenie województwa mazowieckiesadniczych zawodowych, kształcących łącznie 56szkół obniżyła się do 152, przy jednoczesnym spadku liczby uczniówroku 2000/01 – w roku szkolnym 2009/10 na 20 724 uczniów37.

Na wykresie 2, zestawiono strukturę wyboru kierunkówniczych zawodowych na Mazowszu.

Wykres 2. Uczniowie szkół zasadniczychszkolnym 2009/10

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

W województwie mazowieckim uczniowie decydujący się na zawodowych z reguły wybierająw zakresie zawodów świadczących cieszą się szkoły zawodowe, oferujące kształcenieniczym (mimo znacznego zatrudnienianistracyjną (7,5% wszystkich uczniów szkół zasadniczych zawodowych

36 Wiatrowski Z., Znane i nieznane wyznaczniki edukacji zawodowej w

kacja zawodowa w aspekcie przemian s

Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2007, s. 17.37 Zasadnicze szkoły zawodowe dla młodzieży (bez szkół specjalnych) http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/warsz/ASSETS_10w_10_13.pdf [d38 http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/warsz/assets_10w_10_14.pdf [data dostępu 09.03.2011].

0,0%

artystyczne

rolnictwo, leśnictwo i rybactwo

ekonomiczne i administracyjne

produkcja i przetwórstwo

architektura i budownictwo

usługi dla ludności

inżynieryjno-techniczne


zawodowa realizowana jest na poziomie wyższych szkół zawodowych, w ramach kształcenia na stdiach licencjackich oraz inżynierskich36.

W roku szkolnym 2000/01 na terenie województwa mazowieckiego funkcjonowało 251 szkół zkształcących łącznie 56 486 uczniów. W roku szkolnym 2009/10 liczba , przy jednoczesnym spadku liczby uczniów o ponad

roku szkolnym 2009/10 na poziomie szkoły zasadniczej zawodowej naukę pobierało

Na wykresie 2, zestawiono strukturę wyboru kierunków kształcenia wśród uczniów szkółniczych zawodowych na Mazowszu.

. Uczniowie szkół zasadniczych zawodowych według głównych grup kierunków kształcenia

na podstawie danych GUS38

W województwie mazowieckim uczniowie decydujący się na naukę w zasadniczych szkołach wybierają inżynieryjno-techniczny profil kształcenia (8 500

zawodów świadczących usługi dla ludności (5 600 uczniów). Mniejszym zainteresowaniem oferujące kształcenie w zakresie zawodów powiązanych

czym (mimo znacznego zatrudnienia w strukturze rolnictwa) oraz ze sferą ekonomicznonistracyjną (7,5% wszystkich uczniów szkół zasadniczych zawodowych w roku szkolnym 2009/10).

nieznane wyznaczniki edukacji zawodowej w XXI wieku, [w:] Gerlach R. (red.),

aspekcie przemian społeczno-gospodarczych. Wyzwania – szanse-zagrożenia

Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2007, s. 17. Zasadnicze szkoły zawodowe dla młodzieży (bez szkół specjalnych)

ttp://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/warsz/ASSETS_10w_10_13.pdf [data dostępu 09.03.2011].http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/warsz/assets_10w_10_14.pdf [data dostępu 09.03.2011].

0,9%

1,3%

7,5%

10,6%

11,0%

27,2%

0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0%


ramach kształcenia na stu-

go funkcjonowało 251 szkół za-roku szkolnym 2009/10 liczba

ponad 63% w stosunku do poziomie szkoły zasadniczej zawodowej naukę pobierało

kształcenia wśród uczniów szkół zasad-

zawodowych według głównych grup kierunków kształcenia w roku

zasadniczych szkołach zny profil kształcenia (8 500 uczniów) lub

czniów). Mniejszym zainteresowaniem powiązanych z sektorem rol-

strukturze rolnictwa) oraz ze sferą ekonomiczno-admi-roku szkolnym 2009/10).

, [w:] Gerlach R. (red.), Edu-

zagrożenia, Wydawnictwo

ata dostępu 09.03.2011]. http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/warsz/assets_10w_10_14.pdf [data dostępu 09.03.2011].

41,5%

40,0% 50,0%

Rekomendacje dotyczące polityki edukacyjnej i szkoleniowej24

Edukacja zawodowa, odbywającawieckim większe rozmiary niż na techników i szkół artystycznych ogólnokształcących107 904 uczniów. Zmiany demograficznerównież i te typy szkół. W roku szkolnym 2009/10 z 653 do 238, czemu towarzyszył spadek liczby ucznióww roku szkolnym 2009/1039.

W profilu kształcenia techników uczniów), zawody inżynieryjno-społeczne (6 800 uczniów) (por. wykres

Wykres 3. Uczniowie techników oraz szkół artystycznych ogólnokształcących dla młodzieży (bez szkół specjanych) według grup kierunków kształcenia

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Formą weryfikacji upowszechniania kształcenzjalnych jest ocena wskaźników skolarw tabeli 7.

39 Technika oraz szkoły artystyczne ogólnokształcące dla młodzieży (bez szkół specjalnych), http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/warsz/assets40 http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/warsz/ASSETS_10w_10_18.pdf [data dostępu 09.03.2011]

0,0%

medyczne

weterynaryjne

fizyczne

ochrony środowiska

usług transportowych

produkcji i przetwórstwa

artystyczne

ekonomiczne i administracyjne

rolnicze, leśnicze i rybactwa

architektury i budownictwa

społeczne

informatyczne

inżynieryjno-techniczne

usług dla ludności


odbywająca się na poziomie średnim przybiera w wojewódzniż na poziomie zasadniczym. W roku szkolnym 2000/01 łączna liczba

szkół artystycznych ogólnokształcących wynosiła 653, a naukę pobierałodemograficzne, obserwowane na niższych poziomach nauczania, roku szkolnym 2009/10 ich liczba, w porównaniu do roku 2000/01

653 do 238, czemu towarzyszył spadek liczby uczniów z 107 904 (rok szkolny 2000/01) do 58

techników dominują zawody z obszaru usług dla ludności (14-techniczne (12 300 uczniów), informatyczne (6 900

(por. wykres 3).

. Uczniowie techników oraz szkół artystycznych ogólnokształcących dla młodzieży (bez szkół specjanych) według grup kierunków kształcenia w roku szkolnym 2009/10

na podstawie danych GUS40

upowszechniania kształcenia zawodowego na poziomie szkół zjalnych jest ocena wskaźników skolaryzacji, których wyniki za rok szkolny 2009/10 zestawiono

Technika oraz szkoły artystyczne ogólnokształcące dla młodzieży (bez szkół specjalnych),

http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/warsz/assets_10w_10_17.pdf [data dostępu 09.03.2011].http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/warsz/ASSETS_10w_10_18.pdf [data dostępu 09.03.2011]

0,1%

0,2%

0,5%

1,3%

1,3%

1,6%

3,1%

6,4%

6,8%

9,6%

11,5%

11,8%

21,0%

0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0%

województwie mazo-roku szkolnym 2000/01 łączna liczba

pobierało w nich łącznie na niższych poziomach nauczania, dotknęły

porównaniu do roku 2000/01 zmalała 904 (rok szkolny 2000/01) do 58 934

u usług dla ludności (14 700 czniów), informatyczne (6 900 uczniów) oraz

. Uczniowie techników oraz szkół artystycznych ogólnokształcących dla młodzieży (bez szkół specjal-

ia zawodowego na poziomie szkół ponadgmina-yzacji, których wyniki za rok szkolny 2009/10 zestawiono

Technika oraz szkoły artystyczne ogólnokształcące dla młodzieży (bez szkół specjalnych), _10w_10_17.pdf [data dostępu 09.03.2011].

http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/warsz/ASSETS_10w_10_18.pdf [data dostępu 09.03.2011]

21,0%

24,9%

25,0% 30,0%


Tabela 7. Współczynnik skolaryzacji netto w % w roku szkolnym 2009/10 młodzieży w wieku 16-18 lat


Wysoki wskaźnik skolaryzacji netto utrzymuje się w zakresie szkolnictwa zasadniczego zawo-dowego w podregionach, charakteryzujących się wysokim wskaźnikiem udziału pracujących w rolnic-twie oraz przemyśle. Przeciętnie w roku szkolnym 2009/10 skolaryzacja na poziomie szkół zawodo-wych i ogólnozawodowych wyniosła 28,25%, natomiast na poziomie liceów ogólnokształcących 52,07% (najwięcej w Warszawie, gdzie relacja liczby uczących się na danym poziomie kształcenia do ogólnej liczby ludności w wieku 16-18 lat, odpowiadającej temu poziomowi nauczania, wynosiła 97,8%).

W ramach zwiększania współczynników skolaryzacji na poziomie szkolnictwa zawodowego, na-leżałoby podjąć działania, które zwiększyłyby popularność szkół zawodowych, w tym działania, które przywróciłyby rangę tych szkół. Zaleca się, aby wybór szkoły zasadniczej zawodowej przestał być traktowany jako zaniżanie aspiracji edukacyjnych. Sposobami realizacji tego celu jest promowanie wykształcenia zawodowego jako istotnego źródła przewagi na lokalnym rynku pracy. W akcję promo-cyjną należy zaangażować przedsiębiorców, którzy mogą wskazywać na korzyści z tytułu podjęcia pracy w określonym zawodzie. Uczniowie szkół zawodowych mogą być kierowani na spotkania z analitykami rynku pracy, którzy przedstawią prognozy zapotrzebowania na przedstawicieli określo-nych zawodów, wsparte finansowymi analizami kształtowania sie płac w danym zawodzie oraz w pozostałych grupach zawodowych.

Wybór kierunku kształcenia zawodowego niejednokrotnie znajduje odzwierciedlenie w rankingach zawodów deficytowych oraz nadwyżkowych. Według analiz Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Warsza-wie, najczęściej bezrobociem dotknięte są osoby w zawodzie sprzedawcy, ślusarza, pracownika biuro-wego, robotnika budowlanego, technika mechanika, krawca, murarza, asystenta ekonomicznego41.

W specjalistycznych opracowaniach wskazuje się na postępujący niedobór określonych zawo-dów, wynikających z likwidacji szkół zawodowych. Wyższe wykształcenie nie gwarantuje tym sa-mym znalezienia zatrudnienia, tym bardziej, że w województwie mazowieckim wzrasta liczba bezro-botnych z wykształceniem wyższym. W przypadku województwa mazowieckiego prognozuje się spa-dek zatrudnienia w popularnych dziś branżach, takich jak usługi bankowe czy finansowe. Ponadto, w związku z przemianami strukturalnymi zmaleje liczba oferowanych etatów w rolnictwie. Z kolei wzrośnie zapotrzebowanie na pracowników szeroko pojmowanych usług, w tym w usługach handlo-

41 Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie mazowieckim w I półroczu 2010 roku, WUP w Warszawie, Warszawa 2010, http://wup.mazowsze.pl/new/?phtml=1926139259 [data dostępu 09.03.2011].

zasadnicze szkoły

zawodowe szkoły zawodowe i ogólnozawodowe

licea ogólnokształcące

Polska 14,00 31,48 43,80

Województwo mazowieckie 10,49 28,25 52,07

Podregion ciechanowsko-płocki 13,92 32,13 45,08

Podregion ostrołęcko-siedlecki 12,83 36,03 42,53

Podregion radomski 14,83 28,34 42,44

Podregion m. Warszawa 5,55 28,64 97,79

Podregion warszawski wschodni 10,41 23,58 31,01

Podregion warszawski zachodni 7,71 19,45 32,86


wych, a także w branżach spożywczych, chemicznej, czy w energetyce. W zakresie szkolnictwa za-wodowego przez wiele lat utrzyma się wzrastający trend na zawody „wygasłe” takie jak spawacz, stolarz oraz elektryk42.

Mimo prognoz zapotrzebowania zawodowego, przygotowywanych dla regionalnego rynku pracy, obserwuje się negatywne zjawiska w zakresie postrzegania przez młodzież korzyści z tytułu kształce-nia w szkołach zawodowych. Negatywnie na wybory młodzieży wpływa utrwalanie przekonania, że niezależnie od decyzji o kierunku kształcenia zawodowego i tak nie będą oni przygotowani do wyma-gań, jakie stawiają przed nimi potencjalni pracodawcy.43 Takie przekonania mogą pojawiać się na obszarach Mazowsza, które w największym stopniu dotknięte są zjawiskiem bezrobocia, głównie po-przez likwidację dotychczas skoncentrowanego w nich przemysłu. Wynikać one mogą również z obserwacji otoczenia, w tym bezwiednego kontynuowania wykształcenia zawodowego przyjętego w najbliższej rodzinie. Dlatego też, w szkołach zawodowych zaleca się prowadzenie odpowiedniej sieci doradztwa zawodowego, zmieniającego poglądy uczniów na kształcenie w podjętym zawo-dzie, wspierające aktywność na polu wyuczonego zawodu oraz wskazujące perspektywy wyko-rzystania nabytej wiedzy w pokrewnych grupach zawodów. Ze względu na postawiony cel funk-cjonowania takiej współpracy powinna ona obejmować integrację poziomą (wszystkie szkoły zawodowe danego typu na obszarze Mazowsza) oraz integrację pionową (współpraca ze wszyst-kimi szkołami zawodowymi z terenu województwa). W tworzenie sieci należy zaangażować przedstawicieli lokalnego biznesu oraz instytucji oświatowych i doradczych. Współpraca z przedsiębiorcami dotyczyłaby analizy zmian w zgłaszanym przez nich popycie na absolwentów szkół zawodowych oraz wskazywania na pożądane cechy absolwenta tych szkół. Doradcy zawo-dowi aktywnie wspieraliby proces wyboru ścieżki kariery, zgodnie z predyspozycjami zawodo-wymi młodzieży.

W związku z powyższymi rekomendacjami należy dążyć do zmiany roli szkoły na poziomie kształcenia gimnazjalnego. Wstępne zalecenia w tym zakresie przedstawiono przy omawianiu funk-cjonowania gimnazjów (por. rozdz. 3.2). Gimnazja biorą aktywny udział w kształtowaniu świadomo-ści zawodowej swoich uczniów, powinny więc doradzać w zakresie istniejącego zapotrzebowania na lokalnym rynku pracy. Zalecane jest, aby szkoły zawodowe rozpoczęły współpracę z gimnazjami, które z kolei przygotowują swoich wychowanków do wyborów decydujących o ich przyszłym statusie zawodowym. Szkoły zawodowe mogą organizować dla uczniów gimnazjów tzw. „dni otwarte”, w trakcie których przedstawią własną ofertę edukacyjną, w tym korzyści z podjęcia kształcenia w określonych zawodach. Współpraca opierać mogłaby się również na organizowa-niu wspólnych przedsięwzięć, towarzyszących miejscowym wydarzeniom o charakterze kultu-ralnym, na przykład współpraca gimnazjalistów z uczniami techników o profilu gastronomicz-nym lub hotelarskim przy przygotowywaniu oprawy dla uroczystości szkolnych, festynów, a także wizytacji przedstawicieli zagranicznych miast partnerskich czy innych zleceń otrzymy-wanych od władz jednostek samorządowych.

Szkolnictwo zawodowe powinno w lepszym stopniu dostosowywać się do potrzeb lokalnego rynku pracy. Pracodawcy nie wymagają od potencjalnych pracowników dokładnej wiedzy ogólnej.

42 Zawody przyszłości, http://www.wbz.waw.pl/index.php/component/content/article/1-najnowsze-wiadomoci-na-stronie-frontowej/75-zawody-przyszoci- [data dostępu 09.03.2011]. 43 Tranda H., Edukacja a bezrobocie [w:] Pęczkowski R. (red.), Polski system edukacji po reformie z 1999 roku.

Stan, perspektywy i zagrożenia, Dom Wydawniczy Elipsa, Poznań – Warszawa 2005, s. 76.


Większą uwagę zwracają na cechy takie jak innowacyjność, elastyczność, samodzielność, gotowość do uczenia się. Z kolei w przypadku zawodów rzemieślniczych i pokrewnych decydujące znaczenie mają posiadane kwalifikacje. W przypadku województwa mazowieckiego, będącego z racji potencjału innowacyjno-gospodarczego Warszawy ośrodkiem o zróżnicowanym popycie na pracę, szkolnictwo zawodowe ma szansę na utrzymanie wielosektorowej oferty edukacyjnej, pod warunkiem dostosowa-nia poziomu i jakości kształcenia do wymogów i profilu działalności pracodawców. Dlatego reko-menduje się wykorzystanie fachowej wiedzy ośrodków zajmujących się prognozowaniem zapo-trzebowania na absolwentów szkól zawodowych. Informacje o okresowych prognozach powinny być ogólnie dostępne. Wyniki prognoz i symulacji otrzymywać powinny centra doradztwa za-wodowego oraz zatrudniani w szkołach doradcy zawodowi. Ponadto, powinna zostać urucho-miona współpraca z przedsiębiorcami i placówkami oświatowymi, która mogłaby polegać na wzajemnym opracowaniu programów kształcenia. Pracodawcy, kierując równocześnie swoje ofer-ty pracy na rynek pracy, jak i do odpowiednio wyodrębnionych komórek oświatowych, wpływaliby na dostosowania systemu kształcenia do bieżących oczekiwań rynku pracy.

Wymagania wobec szkolnictwa zawodowego na Mazowszu zdefiniowali sami pracodawcy. Wśród czynników, które uznali za stymulujące zatrudnienie absolwentów szkół zawodowych, wymieniono przede wszystkim aspekty finansowe, takie jak refundacja kosztów przyuczenia do zawodu oraz zmniej-szanie obciążeń płac zatrudnianych absolwentów. Pracodawcy w dużej mierze podkreślili jednak ko-nieczność lepszego przygotowania zawodowego absolwentów44, co rzutuje tym samym na konieczność zacieśniania bezpośredniej współpracy między pracodawcami a szkołami zawodowymi, która po-winna opierać się przede wszystkim na wzajemnej wymianie informacji z zakresu przygotowania zawodowego absolwentów. W tym celu należy dążyć do tworzenia lokalnych rad biznesu, składa-jących się z przedstawicieli przedsiębiorców oraz przedstawicieli szkół zawodowych. Innym roz-wiązaniem jest przejęcie nad szkołami zawodowymi patronatu określonych firm, które przyjmo-wałyby na praktyki uczniów takich szkół, przy czym warunki naboru określaliby sami pracodaw-cy (średnia ocen, aktywność pozaszkolna, dodatkowa znajomość języków obcych). W takich szkołach program kształcenia mógłby uwzględniać zalecenia i wymagania zgłaszane przez praco-dawców. Pracodawcy bowiem niejednokrotnie bezskutecznie poszukują fachowców w określonych zawodach, których podaży nie jest w stanie zapewnić lokalny system edukacji. Uznaje się, że wzajemne konsultacje pozwolą na lepsze dostosowanie zakresu nauczania do potrzeb pracodawców. Należy zazna-czyć, że przemiany zachodzące w życiu społeczno-gospodarczym powinny zostać odzwierciedlone w systemie kształcenia. Jak pokazuje praktyka, szkolnictwo zawodowe nie zawsze reaguje elastycznie do zmian zachodzących na rynku pracy, zwłaszcza w obszarze dostosowania kierunków w profilach zawodowych oferty edukacyjnej szkół do dynamicznego otoczenia.

Wobec dynamizacji życia społeczno-gospodarczego należy zwiększać świadomość uczniów szkół zawodowych w zakresie przemian na lokalnym rynku pracy. W tym celu wyjątkowo poży-tecznymi mogą okazać się spotkania z pracodawcami realizowane na poziomie poszczególnych szkół. Spotkania takie mogłyby odbywać się w trakcie zajęć pozaszkolnych lub w trakcie godziny z wychowawcą. Aby zachęcić pracodawców do uczestniczenia w projekcjach oraz spotkaniach z młodzieżą, szkoły mogą zawierać umowy o pierwszeństwo w kierowaniu na praktyki zawodo-we do danych firm. Ponadto szkoły mogą bezpłatnie wypożyczać sale gimnastyczne czy obiekty

44 Co ułatwia absolwentom szkół zawodowych znalezienie pracy?, http://www.wbz.waw.pl/index.php/nek-pracy/35-rynek-pracy/145-co-uatwia-absolwentom-szko-zawodowych-znalezienie-pracy [data dostępu 09.03.2011].


sportowe firmom, które nawiążą z nimi współpracę, a także świadczyć określone usługi (np. szkoły gastronomiczne mogą zapewniać obsługę bankietów wydawanych wewnątrz firm). Dobór pracodawców nie może być jednak przypadkowy. Należy dążyć do zacieśniania współpracy z przedstawicielami firm, które wykazują potencjał w przyszłym zatrudnianiu absolwentów tego typu szkół. Przedstawiciele pracodawców w ramach spotkań mogliby przedstawić informacje o atrakcyjności podejmowania kształcenia w określonym zawodzie oraz o możliwościach za-trudnienia na lokalnym rynku pracy, w tym zwłaszcza o własnych, wewnętrznych zasadach re-krutacji do firm. Tym samym mogliby wskazywać na najczęstsze błędy, jakie popełniają młodzi absolwenci aplikujący do pierwszej pracy.

Innym zaleceniem jest wzmocnienie w placówkach oświatowych roli doradców zawodo-wych. Jednostki samorządu sprawujące opiekę nad poszczególnymi szkołami powinny z kolei dbać o szkolenia doradców zawodowych oraz podnoszenie ich kwalifikacji. Okazuje się bowiem, że w województwie mazowieckim istnieje niewłaściwy poziom przygotowania zawodowego nauczycieli, który nie motywuje do podnoszenia kwalifikacji oraz podejmowania działań na rzecz doskonalenia za-wodowego45. Dlatego też należy opracować program wspierania doskonalenia zawodowego peda-gogów oraz nauczycieli szkół zawodowych i doradców. Jednocześnie należy zadbać o rozwijanie po-radnictwa zawodowego, którego program opracowany byłby przy jednoczesnym dążeniu do podnosze-nia kwalifikacji zawodowych doradców. Szczególnie rozwinięta oferta doradztwa i partnerstwa wskazana jest w stosunku do młodzieży z regionów dotkniętych bezrobociem wynikającym z niedopa-sowań strukturalnych. Przemiany restrukturyzacyjne przemysłu, wzrost znaczenia sektorów usługowych, wyznaczają ogólny kierunek profilu województwa. Mają one nasilony charakter przede wszystkim w okręgu aglomeracji warszawskiej oraz w bardziej rozwiniętych (z racji położenia, w tym lokalizacji transportowej) powiatach podregionu mazowieckiego zachodniego. Szkoły zawodowe, głównie z obszarów peryferyjnych, powinny tym samym wspierać mobilność przestrzenną swoich uczniów oraz wskazywać na możliwości konkurowania z osobami z poza województwa, które z racji zwiększonej mobilności i przedsiębiorczości, skuteczniej poszukują zatrudnienia w ważniejszych ośrodkach miej-skich Mazowsza. Cel ten można osiągnąć poprzez wspieranie postaw aktywnych na etapie organizowa-nia praktyk zawodowych. Szkoły zawodowe powinny zawierać współpracę z przedsiębiorcami z dużych ośrodków miejskich (np. Warszawy). Kilkutygodniowe codzienne dojazdy na praktyki/staże mogą prze-łamać bierność młodzieży w zakresie poszukiwania pracy poza miejscem zamieszkania.

Dotychczas już wielokrotnie wspomniano, że z punktu widzenia zwiększania konkurencyjności absolwentów szkół zawodowych na rynku pracy ważne jest dostosowanie sytemu edukacji do zmie-niających się uwarunkowań. W tym zakresie ważną rolę mogą odegrać centra prognozowania zapotrzebowania lokalnych i regionalnych rynków pracy na absolwentów poszczególnych zawo-dów. Takie organizacje z powodzeniem mogłyby współpracować na zasadach partnerstwa ze szkołami zawodowymi, w tym z jednostkami samorządu terytorialnego (gminami), które spra-wują opiekę nad placówkami szkolnymi. Prognozy zawodów pozwoliłyby na optymalne dostoso-wanie kształcenia do zmieniających sie uwarunkowań, a tym samym na wczesne opracowywanie pro-gramów nauczania dla poszczególnych profili i kierunków kształcenia, w tym otwierania oddziałów kształcenia w nowoczesnych zawodach i grupach zawodowych.

45 Edukacja w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki...., op. cit.


W dobie społeczeństwa informacyjnego zaleca się również zwiększoną informatyzację na-uczania oraz wyposażenia szkół w pracownie komputerowe. Zgodne z danymi GUS w wojewódz-twie mazowieckim w 2009 roku 66,1% szkół wyposażonych było w komputery z dostępem do Inter-netu z których mogli korzystać uczniowie, przy czym najniższy wskaźnik zanotowany został w podregionie ostrołęcko-siedleckim (59%) a najwyższy w podregionie miasta Warszawy (75,4%). W zasadniczych szkołach zawodowych Mazowsza wskaźnik ten przyjął średnią wartość 27% a w technikach 74,8%., przy czym niższe wartości obserwowane są w gminach o zdecydowanie rolni-czym charakterze. Niskie wskaźniki komputeryzacji ograniczają możliwości skutecznego prowadzenia obowiązkowych zajęć z informatyki. Zaleca się zatem, aby jednostki samorządu terytorialnego zabezpieczały w corocznie ustalanych budżetach środki na zwiększenie wyposażenia pracowni komputerowych. Alternatywnym sposobem pozyskania środków finansowych jest wykorzysta-nie funduszy strukturalnych lub darowizn od lokalnych stowarzyszeń oraz przedsiębiorstw. W przypadku gmin wiejskich, wsparcie nauczania zawodowego, obejmującego obsługę komputera, może zwiększyć szanse absolwentów na znalezienie alternatywnego zatrudnienia w stosunku do kie-runkowego wykształcenia zawodowego. Co więcej, pracownie komputerowe powinny być dostęp-ne dla uczniów również poza godzinami zajęć lekcyjnych, dzięki czemu mogą oni wykorzystywać Internet, aby uczyć się samodzielnej pracy z komputerem i Internetem. Opieka nad pracownią mogłaby zostać powierzona dyżurującym nauczycielom, co gwarantowałoby stosowne wykorzy-stanie zasobów Internetu. Dodatkowym atutem takich pracowni mogłoby być wspieranie do-radztwa zawodowego, zwłaszcza poprzez ustanowienie jako stron startowych w komputerach internetowych stron głównych danej szkoły, na której znajdowałyby się linki bezpośrednio od-noszące się do instytucji rynku pracy, doradztwa zawodowego czy stymulowania rozwoju karie-ry zawodowej. Również na planszach i plakatach zamieszczanych w tych pracowniach powinny znaj-dować się takie, które promowałyby kształcenie w danym zawodzie oraz informowały o instytucjach doradztwa zawodowego.

Ponadto, w ramach kształcenia zawodowego należałoby rozpatrzeć możliwość przygotowa-nia zajęć obejmujących informowanie o źródłach pozyskiwania informacji o rynku pracy, w tym o sposobach aktywnego poszukiwania pracy, które mogłyby z powodzeniem zostać przeprowa-dzone w trakcie spotkań z wychowawcą. Obejmować one powinny również promowanie wykorzy-stania Internetu jako narzędzia aktywnego poszukiwania pracy oraz jako instrumentu wsparcia w zakresie doradztwa zawodowego. Uczniowie powinni zostać zaznajomieni z dostępnymi portalami internetowymi, na których mogą poszukiwać ofert pracy, jak również z wykazem stron internetowych, które zawierają treści dotyczące kształcenia ustawicznego i doradztwa zawodowego.

Pomimo spadającej liczby osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym, w skali wojewódz-twa mazowieckiego absolwenci szkół zasadniczych zawodowych stanowią znaczny odsetek wśród bezrobotnych zarejestrowanych w lokalnych urzędach pracy. Otrzymane wyniki sugerują znaczne niedostosowanie struktury zawodowej podaży siły roboczej do zgłaszanego zapotrzebowania. Infor-macje o wykształceniu zarejestrowanych bezrobotnych w 2009 roku przedstawiono na wykresie 4.


Wykres 4. Bezrobotni według wykształcenia


Największe bezrobocie osóbw których na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci następowała istotna zmiana słu, w tym likwidacja wielu zakładów.cy mają zarówno osoby bez wykształcenia zasadniczym zawodowym. Ponadto utrzymuje się duży odsetek bezrobotnychnym, bez kwalifikacji zawodowychbotnych z wykształceniem wyższym (23,4% ogólnej

Z zaprezentowanych dotychczas analiz wynika, żży odsetek osób z wykształceniedostosowane do wymagań rynku pracyczanie negatywnych konsekwencji niedopasowania zawodowego oraz zwiększania aktywności zawodowej młodzieży należy Ochotnicze Hufce Pracy, które wsstytucje te organizują warsztaty prawnego przygotowania się do rozmowy kwalifikacyjnej. Dostarczają wiedzyfunkcjonowania instytucji pośrednictwamogą być wyjątkowo przydatne dla młodych absolwentów szkół zawodowych. aby szkoły, które nie zatrudniają doradcy zawodowego, nbilnymi Centrami Edukacji Zawodowej, których przedstawiciele skłonni są dojeżdżać do placwek oświatowych.




Podregion radomski




wyższe policealne, średnie zawodowe


ształcenia w województwie mazowieckim w 2009 roku

na podstawie danych BDL

Największe bezrobocie osób z wykształceniem zawodowym obserwowane jestostatnich dziesięcioleci następowała istotna zmiana restrukturyzacyjna

wielu zakładów. W podregionach tych najwięcej problemówbez wykształcenia zawodowego (gimnazjalne i poniżej), jak

. Ponadto utrzymuje się duży odsetek bezrobotnych z wykształceniem ogóbez kwalifikacji zawodowych. W przypadku Warszawy obserwuje się zwiększony udział bezr

wykształceniem wyższym (23,4% ogólnej struktury bezrobotnych w 2009 roku).

ychczas analiz wynika, że w województwie mazowieckim wykształceniem kierunkowym ogólnym, z kolei wykształcenie zawodowe jest ni

rynku pracy, generując trudności ze znalezieniem pracyczanie negatywnych konsekwencji niedopasowania zawodowego oraz zwiększania aktywności zawodowej młodzieży należy promować współpracę z instytucjami rynku pracy tak

które wspierają młodzież w zakresie skutecznego poszukiwania pracy. I z zakresu poprawnego pisania CV i listu motywacyjnego

prawnego przygotowania się do rozmowy kwalifikacyjnej. Dostarczają wiedzy z funkcjonowania instytucji pośrednictwa i doradztwa. Warsztaty, obejmujące wskazaną problematykę mogą być wyjątkowo przydatne dla młodych absolwentów szkół zawodowych. Dlatego też zaleca się, aby szkoły, które nie zatrudniają doradcy zawodowego, nawiązały współpracę zwłaszczabilnymi Centrami Edukacji Zawodowej, których przedstawiciele skłonni są dojeżdżać do plac

10,3%

8,5%

23,4%

8,6%

8,5%

8,0%

10,7%

22,3%

22,7%

25,5%

20,0%

22,9%

20,8%

22,0%

12,5%

11,8%

11,3%

9,9%

12,9%

11,0%

11,4%

25,0%

28,2%

16,3%

31,5%

29,1%

28,6%

27,3%

29,9%

30,1%

31,7%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80%

policealne, średnie zawodowe średnie ogólnokształcące zasadnicze zawodowe gimnazjalne i poniżej

2009 roku

wykształceniem zawodowym obserwowane jest na obszarach, restrukturyzacyjna przemy-

problemów ze znalezieniem pra-, jak i z wykształceniem

wykształceniem ogól-większony udział bezro-

2009 roku).

województwie mazowieckim występuje du-kolei wykształcenie zawodowe jest nie-

ności ze znalezieniem pracy. W celu ograni-czanie negatywnych konsekwencji niedopasowania zawodowego oraz zwiększania aktywności

rynku pracy takimi jak zakresie skutecznego poszukiwania pracy. In-

listu motywacyjnego a także po-zakresu prawa pracy,

doradztwa. Warsztaty, obejmujące wskazaną problematykę Dlatego też zaleca się,

spółpracę zwłaszcza a Mo-bilnymi Centrami Edukacji Zawodowej, których przedstawiciele skłonni są dojeżdżać do placó-

29,9%

28,9%

23,5%

30,1%

26,7%

31,7%

28,6%

80% 90% 100%

gimnazjalne i poniżej


W zakresie przezwyciężania narastających oraz długotrwałych tendencji duża rola spoczywa na szkołach progimnazjalnych i innych instytucjach w obszarze kształcenia zawodowego, które:

• powinny poszerzyć współpracę z przedsiębiorcami, w celu pozyskania informacji o oczeki-wanym profilu absolwenta;

• dążyć do upowszechniania korzyści z wykształcenia zawodowego kierunkowego, przy jed-noczesnym stymulowaniu kształcenia na poziomie ogólnym;

• dbać o wyposażenie szkół zawodowych (technika i zasadnicze szkoły zawodowe) w sprzęt niezbędny do praktycznej nauki zawodu, modernizować zasoby już przez nie posiadane;

• inwestować w rozwój kadry nauczycieli i doradców zawodowych;

• wyposażać placówki w narzędzia i środki zwiększające adaptację uczniów szkół zawodo-wych do wymagań społeczeństwa informacyjnego, zwłaszcza w zakresie komputeryzacji placówek, popularyzowania dostępu do Internetu, zwiększania liczby zajęć z zakresu prak-tycznej nauki technologii informacyjnej.

Zalecenia te szczególnie rekomendowane są w przypadku gmin, dotkniętych zjawiskami bezro-bocia, w tym zwłaszcza gmin wiejskich, znajdujących się w znacznym oddaleniu od ośrodka metropo-litarnego Warszawy.

3.2. Szkolnictwo wyższe

Warszawa jest najważniejszym ośrodkiem akademickim Mazowsza, a także wiodącym ośrod-kiem kształcenia wyższego w kraju. W Warszawie, w roku akademickim 2009/10 zlokalizowanych było 78 uczelni wyższych na 107 mających siedzibę na terytorium województwa mazowieckiego (por. tabela 8). W uczelniach metropolii warszawskiej naukę pobierało 277 991 studentów (tj. około 83% studiujących na terenie województwa mazowieckiego)46. Pod względem liczby uczelni oraz liczby studentów województwo mazowieckie – dzięki ugruntowanej pozycji warszawskiego ośrodka akade-mickiego – wyróżnia się na tle całego kraju. Co więcej, najlepsze warszawskie szkoły wyższe są jed-nocześnie najlepszymi uczelniami w kraju47, przyciągając tym samym młodzież z terenów całej Pol-ski, chcącej zdobyć wykształcenie w renomowanych warszawskich uczelniach wyższych.

46 Na podstawie Bank Danych Lokalnych GUS, www.stat.gov.pl [data dostępu 09.03.2011]. 47 Na podstawie ogólnopolskich rankingów szkół wyższych czasopisma Perspektywy oraz Rzeczpospolitej.


Tabela 8. Liczba szkół wyższych oraz studentów w województwie mazowieckim i jego podregionach w 2009r.

Wyszczególnienie

szkoły wyższe ogółem uniwersytety techniczne rolnicze ekonomiczne pedagogiczne akademie medyczne

pozostałe


szkoły 107 2 5 1 21 4 1 73

studenci 333 774 71 773 48 448 24 321 64 628 21 855 9 523 93 226

ciechanowsko- -płocki

szkoły 5 0 0 0 0 0 0 5

studenci 13 564 0 2 687 0 1 292 0 0 9 585 ostrołęcko- -siedlecki

szkoły 5 0 0 0 1 0 4

studenci 20 313 59 0 0 443 10 594 0 9 217

radomski

szkoły 8 0 1 0 1 0 0 6

studenci 15 765 349 7 527 0 1 500 0 0 6 389

m. Warszawa

szkoły 78 2 4 1 18 3 1 49

studenci 277 991 71 365 38 205 24 321 60 039 11 261 9 523 63 277

warszawski wschodni

szkoły 4 0 0 0 0 0 0 4

studenci 2 494 0 0 0 306 0 0 2 188

warszawski zachodni

szkoły 7 0 0 0 2 0 0 5

studenci 3 647 0 29 0 1 048 0 0 2 570


Ranga warszawskich uczelni, zarówno publicznych, jak i prywatnych, przyciąga studentów za-granicznych. Według danych GUS w roku akademickim 2009/10 w uczelniach wyższych Mazowsza kształciło się 4 531 studentów zagranicznych, w tym 1 287 w wyższych szkołach ekonomicznych oraz 1 145 na uniwersytetach, przy czym z roku na rok ich liczba wzrasta48. Zagraniczni studenci w War-szawie to przede wszystkim Europejczycy (Ukraińcy, Białorusini), znaczny odsetek stanowią również Tajwańczycy, Chińczycy oraz Hindusi49. Wzrost liczby studentów zagranicznych wpływa na promo-cję Mazowsza oraz jego stolicy za granicą. Dlatego też polityka edukacyjna regionu powinna ela-stycznie dostosowywać się do potrzeb studentów cudzoziemców, zwłaszcza w zakresie oferowa-nych im programów studiów. W tym celu z powodzeniem wykorzystać można uczestnictwo w międzynarodowych targach edukacyjnych oraz edukacyjną promocję regionu w ramach współpracy z zagranicznymi miastami i regionami partnerskimi. Ponadto zaleca się wykorzy-stanie licznych powiązań miasta stołecznego Warszawy z odpowiednimi strukturami Unii Euro-pejskiej w celu promocji regionalnego ośrodka akademickiego, zachęcającej do wyboru Mazow-sza jako miejsca zdobywania wykształcenia przez studentów zjednoczonej Europy. Promocja powinna uwzględniać korzyści z kształcenia Warszawie – w nowoczesnym ośrodku, położonym w centrum Polski, o wysokim potencjale innowacyjnym i jednocześnie bogatym rysie historycz-nym, wspartym licznymi walorami turystycznymi.

Podejmowane działania na szczeblu lokalnym, odpowiednio zharmonizowane z wytycznymi ogólnokrajowymi mogą ugruntować strategiczną pozycję Mazowsza, jako ważnego ośrodka kształce-nia studentów zagranicznych. W tym zakresie ośrodki akademickie muszą dostosować ofertę edu-kacyjną do standardów międzynarodowych. Głównie obejmować ona powinna kształcenie w językach obcych, ujednolicenia programów studiów. Na szczeblu ogólnokrajowym takie rozwią-zania przewiduje znowelizowana ustawa o szkolnictwie wyższym50. Zaznaczyć należy, że wcześniej-

48 http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/warsz/ASSETS_10w_10_25.pdf [data dostępu 09.03.2011]. 49 Zagraniczni studenci w Warszawie, Portal Dziennik Polska The Times.pl, http://www.polskatimes.pl/warszawa/aktualnosci/175290,zagraniczni-studenci-w-warszawie,id,t.html [data dostępu 09.03.2011]. 50 http://www.nauka.gov.pl/szkolnictwo-wyzsze/reforma-szkolnictwa-wyzszego [data dostępu 10.09.2010].


sze upowszechnienie takich standardów na poziomie zarządzania poszczególnymi uczelniami w wyż-szymi stopniu wpłynęło na wcześniejszą promocję Warszawy w zagranicznych ośrodkach edukacyj-nych. Przykład warszawskich uczelni może stanowić doskonały wzór do naśladowania dla innych uczelni Mazowsza. Powstająca na bazie międzynarodowej wymiany studentów współpraca z zagra-nicznymi ośrodkami naukowymi, zwiększa ofertę edukacyjną oraz wdrażanie partnerskich innowacyj-nych rozwiązań. Takie działania stanowią z kolei impuls dla przedsiębiorców, których przyciąga po-ziom kapitału ludzkiego lokalnej podaży siły roboczej. Posiadane wykształcenie determinuje jakość kapitału ludzkiego na poszczególnych obszarach województwa, wskazując na stan oraz atrybuty lo-kalnej podaży siły roboczej. Mieszkańcy Mazowsza wykształcenie wyższe zdobywają głównie w warszawskim ośrodku akademickim, według Narodowego Spisu Ludności z 2002 roku, w woje-wództwie mazowieckim 10,7% ludności posiadało wykształcenie wyższe, w tym 18% ludności za-mieszkującej Warszawę legitymowało się dyplomem uczelni wyższej.

Jakość oraz różnorodność kierunków kształcenia na poziomie wyższym, czyni z Warszawy ośro-dek akademicki o wysokim potencjale innowacyjnym. Kierunek uczelnianych prac badawczo-rozwojowych oraz współpraca z licznymi ośrodkami łącznie wpływają na jej pozycję krajową wśród uczelni wyższych oraz przyciągają kapitał, zarówno krajowy i zagraniczny, oferujący z kolei liczne miejsca pracy. Wykorzystanie potencjału całego Mazowsza jest jednak nierównomiernie rozłożone. Bez wątpienia najsilniejsza pozycją, nie tylko w regionie, charakteryzuje się Warszawa, która skupia największą część potencjału gospodarczego zarówno regionu, jak i całej Polski, ograniczając ukierun-kowanie inwestycji na pozostałe obszary Mazowsza. Zakumulowanie powiązań warszawskiego szkol-nictwa wyższego z przedsiębiorcami osłabia aktywność innowacyjną pozostałych obszarów. Wpraw-dzie województwo mazowieckie uznawane jest za lidera w rankingu najbardziej atrakcyjnych regio-nów Polski51, jednak pozycję tą zawdzięcza w dużej mierze wyłącznie Warszawie, powodując znaczne dysproporcje z pozostałymi obszarami województwa.

Innowacyjny oraz różnorodny charakter działalności gospodarczej Warszawy wspiera aktywność studentów i absolwentów w obszarze samozatrudnienia oraz podejmowania własnej inicjatywy gospo-darczej. Takim projektem jest między innymi program „Warszawa potencjałem innowacji52” opierają-cy swoją działalność na wzajemnym funkcjonowaniu ośrodków akademickich z obszarami szeroko pojmowanego biznesu. Istota programu opiera się na pozytywnym oddziaływaniu wsparcia doradcze-go oraz szkoleniowego na rozwój lokalnej przedsiębiorczości. Przyjmuje się bowiem, że wiedza teore-tyczna, zdobywana na uczelniach, w połączeniu z praktyką oferowana przez biznes jest wyznaczni-kiem powodzenia wspólnych inicjatyw. Należałoby zatem przenieść i upowszechniać dobre prak-tyki partnerstwa na pozostałe obszary Mazowsza, co stymulująco wpłynęłoby na aktywność młodych ludzi na całym terenie województwa mazowieckiego. Szczególnego znaczenia nabrałaby działalność fili oraz zamiejscowych ośrodków akademickich zlokalizowanych na obszarze wojewódz-twa, zwiększając tym samym oddziaływanie pozytywnych efektów poza metropolitalny obszar War-szawy oraz gmin do niego przyległych. Odpowiednio przygotowane inicjatywy pozwolą na dyfuzję potencjału innowacyjnego ośrodków centralnych (zlokalizowanych w Warszawie) na pozostałe tereny

51 Obliczony w ratingu Fitch Ratings wskaźnik atrakcyjności województwa mazowieckiego, określony został jako A (najbardziej atrakcyjny region). Źródło: Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego

2007-2013, Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego, Warszawa 2007, http://rpo.mazowia.eu/data/other/rpo_1.pdf po_1.pdf [data dostępu 11.03.2011]. 52 Projekt „Warszawa potencjałem innowacji”, http://www.student.waw.pl/a-768-projekt_warszawa_potencjalem_innowacji_.html [data dostępu 11.03.2011].


Mazowsza. W tym znaczeniu rekomenduje się opracowanie na szczeblach poszczególnych gmin/powiatów odpowiednio skonstruowanych strategii, obejmujących wsparcie dla tego typu inicjatyw, uwzględniających jednoczesną współpracę na szczeblu powiatowych urzędów pracy, w tym zaangażowanie Ochotniczych Hufców Pracy.

Przedsiębiorczość akademicka jest wyrazem dążenia do stymulowania rozwoju społeczeństwa in-formacyjnego, generowanego odpowiednimi postanowieniami Strategii Lizbońskiej53. W ogólnej opi-nii Polacy uważają, że szkoły wyższe nieodpowiednio przygotowują absolwentów do pracy zawodo-wej, w tym podkreślają, że ich oferta edukacyjna nie odpowiada zapotrzebowaniu istniejącemu na rynku pracy54.

Partnerstwo uczelni wyższych z podmiotami biznesowymi zwiększa lokalną innowacyjność, z drugiej strony pozwala na lepsze zdefiniowanie potrzeb rynku pracy, dzięki czemu wzrasta stopień dopasowania systemu kształcenia do rzeczywistych potrzeb pracodawców. Warszawa, czerpiąc ze swej ugruntowanej pozycji ośrodka o wysokim poziomie kształcenia, może przenieść pozytywne efek-ty na zewnątrz, zwłaszcza na pozostałe obszary województwa. W 2009 roku nakłady na działalność badawczą i rozwojową na Mazowszu w sektorze przedsiębiorstw stanowiły 37,4% ogólnych takich nakładów w skali kraju, zaś w sektorze szkolnictwa wyższego 18,7%55. Zaznaczyć należy, że wielko-ści te w przeważającej wielkości zostały wygenerowane na terenie miasta Warszawy. Wynikające z nich efekty przyniosły tym samym korzyści stolicy województwa oraz gmin do niej przyległych.

Dlatego też, zaleca się podjęcie działań ograniczających trwale nierównomierny rozwój po-szczególnych obszarów województwa, zwłaszcza poprzez budowanie odpowiednich centrów wspierania lokalnej przedsiębiorczości oraz włączania filii i ośrodków zamiejscowych w pro-gramy innowacyjne uczelni macierzystych. Innym zaleceniem jest umożliwienie czerpania ko-rzyści poprzez opieranie współpracy między przedsiębiorczością lokalną i wiedzą akademicką na tworzeniu spółek spin-off56, zwłaszcza ze względu na wysoką jakość podaży siły roboczej oraz innowacyjną pozycję uczelni w regionie.

Zgodnie z danymi GUS innowacyjność Mazowsza, mierzona poziomem nakładów na działalność badawczo-rozwojową rozłożona jest bardzo nierówno. Przeciętne nakłady w sferze badań i rozwoju na jednego mieszkańca Mazowsza kształtują się na poziomie 669,8 zł, podczas gdy średnia krajowa wy-nosi 237,6 zł57. Biedniejsze strefy Mazowsza, głównie rolnicze obszary wiejskie o wysokim poziomie bezrobocia, nie korzystają bezpośrednio z innowacyjnej pozycji stolicy. Ważne jest zatem, aby upo-wszechniać ideę partnerstwa również poza głównymi miastami Mazowsza, w tym na obszarach gmin miejsko-wiejskich.

53 Strategia Lizbońska - możliwości realizacji w ramach polityki spójności , http://www.mrr.gov.pl/aktualnosci/rozwoj_regionalny/Strony/Strategia_Lizbonska_mozliwosci_realizacji_w_ramach_ps.aspx [data dostępu 09.03.2011]. 54 O stanie szkolnictwa wyższego i źródłach jego finansowania, komunikat z badań, BS/12/2011, CBOS, War-szawa 2011, http://www.cbos.pl/spiskom.pol/2011/k_012_11.pdf [data dostępu 09.03.2011]. 55 Bank Danych Lokalnych GUS, www.stat.gov.pl [data dostępu 09.03.2011]. 56 Spółka spin-off – wyraz tzw. przedsiębiorczości akademickiej, powstała na bazie funkcjonowania uczelni i instytucji naukowych. Stanowi doskonały skomercjalizowany mechanizm transferu technologii i wiedzy z jednostek badawczo-rozwojowych do gospodarki. Por. Tamowicz P., Przedsiębiorczość akademicka. Spółki

spin-off w Polsce, http://www.parp.gov.pl/files/74/81/106/przed_akademicka.pdf [data dostępu 09.03.2011]. 57 Bank Danych Lokalnych GUS, www.stat.gov.pl [data dostępu 09.03.2011].


Innym zaleceniem jest dążenie do zwiększenia aktywności Akademickich Biur Karier, które powinny dostarczać szczegółowych informacji na temat lokalnego rynku pracy, ofert pracy kie-rowanych bezpośrednio do absolwentów szkół wyższych, czy projektach z zakresu partnerstwa z lokalnym biznesem. Akademickie Biura Karier mogą opracowywać i realizować własne pro-jekty lub wspierać wdrażanie programów instytucji rynku pracy lub partnerów biznesowych. Swoją ofertę biura karier powinny rozpowszechniać nie tylko w miejscowościach, w których uczelnie mają siedziby główne, ale również i na tych obszarach, gdzie powstają ich ośrodki za-miejscowe oraz filie.


4. Rola i znaczenie polityki szkoleniowej

Poza kształceniem formalnym prowadzonym na poziomach szkół, równolegle do polityki eduka-cyjnej rozwija się polityka szkoleniowa. Jej znaczenie wzrasta w związku z przemianami, jakie mają miejsce we współczesnej gospodarce oraz wyzwaniami, jakie stawia integracja na szczeblu międzyna-rodowym, wymagająca odpowiedniego dostosowania w zakresie edukacji oraz porównywalności po-siadanych kwalifikacji. Potrzeba kształcenia ustawicznego wkomponowana jest w ideę społeczeństwa informacyjnego, a zwłaszcza gospodarki opartej na wiedzy.

Wiedza i doświadczenie stymulują zdolność jednostek do elastycznego dostosowania do prze-mian rzeczywistości gospodarczej. Wzrastająca konkurencyjność na rynku pracy, dynamizacja życia społecznego oraz gospodarczego wymusza konieczność szybkiego dostosowania do zmieniających się uwarunkowań, zachodzących w otoczeniu. Wymiernym wskaźnikiem ułatwiającym dostosowanie jest posiadana wiedza oraz kwalifikacje, decydujące o przewadze konkurencyjnej na rynku pracy.

Rola kształcenia ustawicznego w Polsce wzrosła w następstwie przemian systemowych z lat dziewięćdziesiątych, a następnie w związku z przystąpieniem do Unii Europejskiej, która otworzyła przed Polakami europejskie rynki pracy. Kształcenie ustawiczne pozwala poszczególnym obywatelom na zaspokajanie wzrastających potrzeb edukacyjnych, stymulowanie procesów podnoszenia kwalifi-kacji, zapewnia elastyczność w obszarze dostosowań do zmieniających się warunków zachodzących na rynku pracy, umożliwia nabywanie nowych umiejętności oraz podnoszenie indywidualnej konku-rencyjności na lokalnych rynkach pracy58. Kształcenie ustawiczne, określane również jako kształcenie przez całe życie (lifelong learning), wspomaga procesy uzyskiwania wiedzy ogólnej, zawodowej oraz podnoszenia kwalifikacji przez osoby, które spełniły obowiązek szkolny59. Obejmuje ono zatem pro-ces zdobywania wiedzy zapoczątkowany na etapie przedszkolnym, trwającym po okres emerytury włącznie60.

Zgodnie z art. 4, ust.1, pkt. 2b ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy kształ-cenie ustawiczne określa się jako kształcenie w szkołach dla dorosłych, a także uzyskiwanie i uzupełnianie wiedzy ogólnej, umiejętności i kwalifikacji zawodowych w odniesieniu do bezrobot-nych, poszukujących pracy, pracowników i pracodawców61.

Kształcenie ustawiczne obejmuje nauczanie realizowane w formie:

• nieformalnej (nieoficjalne kształcenie, umiejętności uzyskane w drodze nabywanego doświad-czenia, będące pochodnymi uczestniczenia w procesach społecznych zachodzących w rodzinie, w miejscu pracy, a także nabytych w drodze samokształcenia),

58 Zbierzchowska A., SGH w sieci europejskich uniwersytetów oferujących kształcenie ustawiczne – EUCEN, e-mentor nr 3 (5) 2004, http://www.e-mentor.edu.pl/artykul/index/numer/5/id/63 [data dostępu 09.03.2011]. 59 Symela K., Jakość kształcenia zawodowego, [w:] Bogaj A., Kwiatkowski S. M. (red.), Szkoła a rynek pracy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 206. 60 „Kształcenie ustawiczne,” http://gazetapraca.pl/gazetapraca/1,94505,6683383,Ksztalcenie_ustawiczne.html [data dostępu 09.03.2011]. 61 Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, Dz. U. 2004 Nr 99 poz. 1001 z późn. zm. , tekst ujednolicony, www.sejm.gov.pl , [data dostępu 09.03.2011].


• niesformalizowanej (obejmuje edukację zorganizowaną w formie kursów, szkoleń, wykładów, które nie kończą się egzaminem bądź inną formą weryfikacji, nie zawsze ich ukończenie po-świadczane jest certyfikatem, dyplomem, zaświadczeniem),

• sformalizowanej (kształcenie, po ukończeniu którego następuje weryfikacja zdobytej wiedzy np. w formie egzaminu, z reguły nabycie kompetencji oraz umiejętności poświadcza się odpowied-nim certyfikatem, dyplomem, zaświadczeniem)62.

Kształcenie ustawiczne pozwala na odpowiednie dostosowania jakości podaży siły roboczej do istniejącego zapotrzebowania na rynku pracy. Stymuluje ono indywidualny rozwój poszczególnych jednostek oraz zwalcza niedopasowania kwalifikacyjne i zawodowe, które narastają wśród aktywnej zawodowo części społeczeństwa. Odpowiednio przygotowany system szkoleń pozwala również na uzupełnienie braków kwalifikacyjnych osób wyłączonych czasowo z aktywności na rynku pracy. W przypadku województwa mazowieckiego kształcenie ustawiczne powinno uwzględniać proce-sy obejmujące podnoszenie kwalifikacji mieszkańców zagrożonych wysokim bezrobociem oraz utrzymujących sie w dużej mierze z rolnictwa.

Stopa bezrobocia rejestrowanego w województwie mazowieckim kształtuje sie poniżej krajowej stopy bezrobocia. Wprowadzenie do analiz stopy bezrobocia w poszczególnych podregionach wskazu-je na znaczne zróżnicowanie rozwoju całego Mazowsza. Wysokie bezrobocie w podregionie radom-skim oraz ciechanowsko-płockim skutecznie zaniża stabilna pozycja Warszawy (stopa bezrobocia od 2005 roku poniżej 5%) oraz podregionu warszawskiego zachodniego.

Wykres 5. Stopa bezrobocia rejestrowanego w województwie mazowieckim w latach 2004-2009


62 Zbierzchowska A., SGH w sieci...., op.cit.

0,0%

5,0%

10,0%

15,0%

20,0%

25,0%

30,0%

2004 2005 2006 2007 2008 2009

Polska




Podregion radomski





Z uwagi na wysokie bezrobocie w gminach podregionu radomskiego, ciechanowsko-płockiego oraz ostrołęcko-siedleckiego szczególnie zaleca się upowszechnianie idei kształcenia ustawicznego w tych obszarach. Skierowana na te rejony oferta kształcenia ustawicznego po-winna obejmować kursy i szkolenia, pozwalające lokalnej społeczności na nabywanie nowych i praktycznych umiejętności oraz podnoszenie kwalifikacji. Szczególnie rekomenduje się opra-cowanie spójnego programu szkoleniowego dla podregionu radomskiego, dotkniętego wysokim bezrobociem o charakterze strukturalnym, związanym w dużej mierze z niedopasowaniem po-wstałymi w wyniku likwidacji lokalnego przemysłu.

Sposobem ograniczania bezrobocia jest opracowanie programów szkoleniowych, które uwzględ-niałyby przekwalifikowanie zawodowe lokalnej podaży pracy. Kształcenie z zakresu przyuczenia do zawodu, a zwłaszcza przekwalifikowania zawodowego skierowane powinno zostać na obszar podre-gionu radomskiego (powiat radomski, przysuski, szydłowiecki), na terenie których liczba bezrobot-nych długookresowo wynosi ponad 40% ogólnej liczby bezrobotnych zarejestrowanych w powiato-wych urzędach pracy.

Szkolenia, obejmujące przekwalifikowanie, wspieranie lokalnej przedsiębiorczości, wspie-ranie samozatrudnienia, naukę języków obcych, należy poprzedzić analizą lokalnego rynku pra-cy, pozwalającą na jak najefektywniejsze dostosowanie bazy szkoleniowej do rzeczywistości gospo-darczej regionu. Przy opracowaniu raportów podsumowujących wspomniane powyżej analizy należy uwzględnić informacje o strukturze wiekowej lokalnej ludności, dostępności placówek edukacyjnych oraz rozwoju lokalnego przemysłu. Szczególną uwagę należy zwrócić na stan i strukturę bezrobocia, zwłaszcza z punktu widzenia wieku, płci oraz wykształcenia bezrobotnych a także czasu pozostawania bez pracy63.

Z uwagi na wysokie wskaźniki stopy bezrobocia wśród mieszkańców podregionów radomskiego oraz ciechanowsko-płockiego zaleca się rozpoznanie stopnia skłonności społeczności lokalnej do przekwalifikowania zawodowego oraz gotowości do poszukiwania pracy poza miejscem zamieszkania (w Warszawie oraz w miejskich ośrodkach do niej przyległych). Dlatego też rekomenduje się, aby baza szkoleniowa regionów o wysokim bezrobociu ukształtowana została w oparciu o działania zwiększające aktywność lokalnej podaży siły roboczej, zarówno w aspekcie zawodowym, jak i przestrzennym. Dzięki takim działaniom polityka szkoleniowa wpłynie na podniesienie ogólne-go wymiaru mobilności osób dotychczas bezrobotnych, jak i tych zagrożonych zjawiskiem bez-robocia. Wsparciem mobilności mogą zająć się instytucje rynku pracy (OHP), prezentujące ko-rzyści finansowe i/lub zawodowe z tytułu podjęcia pracy w innych obszarach województwa lub poza województwem. Aby zachęcić lokalną społeczność do udziału w ofertach i szkoleniach, na-leży opracować specjalną akcję informacyjną, wykorzystującą lokalne media. W jej realizację zaangażować należy miejscowe urzędy pracy, organizacje pozarządowe oraz pozostałe instytucje rynku pracy. Informacje o bazie szkoleniowej mogą być również rozsyłane w formie ulotek lub prezentowane w formie plakatów czy promowane w trakcie lokalnych uroczystości (festyny, wydarzenia kulturalne, lokalne święta).

63 Bezrobotni długookresowo oraz chronicznie bezrobotni zatracają posiadane kwalifikacje i stają sie mniej kon-kurencyjni na lokalnym rynku pracy. Dlatego też polityka szkoleniowa, w odniesieniu do danej grupy bezrobot-nych, kierować będzie zupełnie inną ofertę szkoleniową niż do osób pozostających w statystykach urzędów pracy krócej niż 12 miesięcy.


W województwie mazowieckim występuje dość wysokie bezrobocie wśród kobiet. Kobiety sta-nowią znaczny odsetek bezrobotnych we wszystkich kategoriach czasu pozostawania bez pracy. Ko-biety szczególnie zagrożone są zjawiskiem bezrobocia długookresowego oraz chronicznego, co obra-zują dane zawarte w tabeli 9.

Tabela 9. Udział bezrobotnych kobiet w ogólnej liczbie bezrobotnych w poszczególnych przedziałach czasu pozostawania bez pracy

Wyszczególnienie ogółem do 3 miesię-cy

od 3 do 12 miesięcy

od 12 do 24 miesięcy

powyżej 24 miesięcy

Województwo mazowieckie 48,1% 43,1% 46,0% 50,6% 59,5%

Podregion ciechanowsko-płocki 50,7% 42,8% 48,7% 54,9% 66,4%

Podregion ostrołęcko-siedlecki 48,6% 44,5% 45,7% 49,7% 60,7%

Podregion radomski 48,2% 38,6% 43,7% 49,0% 61,9%

Podregion m. Warszawa 47,7% 47,0% 46,9% 51,3% 51,0%

Podregion warszawski wschodni 44,4% 42,0% 44,9% 48,1% 45,7%

Podregion warszawski zachodni 47,2% 44,9% 47,2% 50,9% 50,4%


Wysokie wskaźniki bezrobocia wśród kobiet, zwłaszcza na obszarach występowania nasilonego bezrobocia, wskazywać mogą na niedopasowania strukturalne (zawodowe) kobiet do wymagań rynku pracy. Ponadto kobiety rzadziej pracują zawodowo oraz rzadziej podejmują aktywne działania na rzecz poszukiwania pracy64. Częściej swoją bierność zawodową argumentują koniecznością prowadzenia do-mu oraz opieką nad dziećmi. W przypadku kobiet pojawia się więc potrzeba upowszechniania elastycz-nych form zatrudnienia, które pozwalałyby im na pogodzenie obowiązków domowych z rozwojem ka-riery zawodowej. Najczęstszą przyczyną bierności zawodowej kobiet, w tym jej następstwa w postaci długiego okresu bezrobocia, jest fakt bezskutecznego poszukiwania odpowiedniej pracy.

Specjalna oferta edukacyjno-szkoleniowa powinna zatem zostać skierowana do kobiet, gdyż stanowią one znaczny odsetek bezrobotnych w poszczególnych podregionach. Oferta powinna uwzględniać podnoszenie kwalifikacji, eliminujące zagrożenie bezrobociem chronicznym. W progra-mach kursów i szkoleń zaleca się uwzględnianie informacji o możliwościach i szansach, jakie roz-taczają przed kobietami elastyczne formy zatrudnienia. Lokalne instytucje rynku pracy oraz organi-zacje pozarządowe, podejmujące działania na rzecz wspierania aktywności zawodowej kobiet, powinny informować kobiety o możliwości podejmowania pracy w domu. W tym celu zaleca się organizowanie szkoleń, które podnosiłyby gotowość do podejmowania pracy na odległość, co do zasady opierają-cej się na wykorzystaniu nowoczesnych technologii. Szkolenia kierowane do kobiet powinny zatem uwzględniać kształcenie z zakresu obsługi komputera, posługiwania się podstawowym oprogramowa-niem oraz poruszania się w Internecie.

Działania na rzecz wspierania polityki szkoleniowej wśród młodzieży województwa mazowiec-kiego skutecznie podejmować mogą Ochotnicze Hufce Pracy (OHP). Na terenie województwa działa-ją dwa Ośrodki Szkolenia Zawodowego OHP: w Mińsku Mazowieckim oraz w Radomiu. Oba ośrodki oferują szkolenia z zakresu obsługi maszyn i urządzeń wykorzystywanych przy robotach ziemnych,

64 Kotowska I. E., Sztanderska U., Wóycicka I., Między domem a pracą. Rekomendacje, Instytut Badań nad Gospodarka Rynkową, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2007, s. 8.


robotach drogowych i innych65. W ramach OHP funkcjonują również Kluby Pracy (oferujące mło-dzieży m.in. szkolenia z zakresu aktywnego poszukiwania pracy) a także Mobilne Centra Informacji Zawodowej, prowadzące warsztaty z zakresu aktywizacji zawodowej oraz oferujące testową analizę predyspozycji zawodowych66. Wykorzystanie oferty szkoleniowej OHP, pozwoli na zwiększenie ak-tywności młodzieży na lokalnym rynku pracy. Zaleca się zatem organizowanie spotkań lokalnej młodzieży z instytucjami rynku pracy, zwłaszcza Mobilnymi Centrami Informacji Zawodowej, mającymi swoje siedziby w Warszawie, Radomiu, Ostrołęce, Siedlcach, Ciechanowie, Płocku. Za-trudniani w nich doradcy skłonni są dojeżdżać do miejscowości, w których istnieje ograniczony dostęp do doradcy zawodowego (głównie dotyczy to małych miast i wsi), zwiększając szanse młodzieży po-chodzącej z biedniejszych obszarów Mazowsza na aktywne poszukiwanie pracy i konkurowanie z rówieśnikami z większych miast.

W kształcenie odbywające się w formie kursów, prelekcji, odczytów mogą zostać zaangażowane lokalne stowarzyszenia, związki czy organizacje. Alternatywną formą kształcenia ustawicznego może być również wolontariat67, niosący obustronne korzyści –społeczne (działanie w słusznym interesie społecznym) oraz indywidualne (doskonalenie umiejętności zawodowych, nabywanie kompetencji miękkich). W związku z tym należy zachęcać młodzież oraz osoby bierne zawodowo do aktywne-go uczestniczenia w fundacjach i stowarzyszeniach na zasadzie wolontariatu. Nabyte w wyniku takich inicjatyw doświadczenie jest doceniane przez pracodawców. Korzyści z wolontariatu od-nieść kogą również osoby długotrwale bezrobotne, zwłaszcza w zakresie aktywizacji swoich po-staw, konieczności podjęcia działań zwiększających mobilność przestrzenną, zawierania nowych kontaktów i znajomości.

Zwiększanie aktywności szkoleniowej mogą wspierać programy finansowane z EFS. Ponad-to zaleca się wzmocnienie polityki szkoleniowej programami opracowanymi we współpracy z Powia-towymi Urzędami Pracy oraz komórkami jednostek samorządowych (np. Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie, Powiatowe Poradnie Psychologiczne). Jednostki te, jako najbliższe społeczności lokalnej, mogą efektywnie wspierać podnoszenie kwalifikacji oraz wychodzenie z długookresowego bezrobocia. Zaleca się tym samym, aby w kształcenie ustawiczne zaangażowane zostały władze samorządowe oraz or-ganizacje pozarządowe. Gminy oraz powiaty, jako jednostki najbliższe społeczności lokalnej, mogą aktywizować proces kształcenia m.in. poprzez udostępnianie lokali (świetlice, biblioteki, szkoły, sale konferencyjne urzędów), w których szkolenia mogłyby zostać przeprowadzone.

Zaleca się, aby polityka szkoleniowa dostosowana była do problemów poszczególnych regionów Mazowsza, które rozwijają się niejednorodnie. Opracowane dla poszczególnych subregionów pro-gramy powinny zostać poprzedzone analizą bieżących niedopasowań oraz wynikających z po-trzeb. Diagnoza stanu wykształcenia oraz przydatności przeważających kwalifikacji lokalnej społeczności, zestawiona z potrzebami lokalnych pracodawców, pozwoli na ukierunkowanie bazy oferty szkoleniowej kierowanej na lokalny rynek pracy.

65 Ośrodek Szkolenia Zawodowego w Mińsku Mazowieckim (http://ocsm.pl/) oraz Ośrodek Szkolenia Zawodo-wego w Radomiu (http://www.ocsm.radom.pl/) [data dostępu 09.03.2011]. 66 http://ohp.pl/index.php?id=6&id_menu_r=5 [data dostępu 09.03.2011]. 67 Baraniak B., Szkolny i pozaszkolny system kształcenia zawodowego, [w:] Bogaj A., Kwiatkowski S. M. (red.), op. cit., s. 83.


5. Finansowanie oświaty oraz zwalczanie nierówności w dostępie do edukacji

Nierówności w dostępie do edukacji są jedną z podstawowych barier, które ograniczają rozwój kapitału ludzkiego, a które bezpośrednio powiązane są ze sposobem finansowania oświaty przez po-szczególne jednostki samorządu terytorialnego. W tablicy poniższej zestawiono udział wydatków na edukację w ogólnych wydatkach budżetów gmin i miast na prawach powiatu.

Tabela 10. Udział wydatków na oświatę i wychowanie w wydatkach ogółem budżetów gmin i miast na prawach powiatu

Wyszczególnienie 2000 2008 2009

Polska 40,0% 32,5% 31,7% Województwo mazowieckie 31,5% 27,7% 27,5% Podregion ciechanowsko-płocki 43,5% 35,3% 34,1% Podregion ostrołęcko-siedlecki 49,6% 40,6% 39,4% Podregion radomski 48,6% 36,8% 36,6% Podregion m. Warszawa 19,9% 20,1% 19,8% Podregion warszawski wschodni 44,1% 37,6% 36,3% Podregion warszawski zachodni 36,8% 30,1% 31,8%


Z zaprezentowanej tabeli wynika, że spada udział budżetów gmin w finansowaniu edukacji i wy-chowania. Wpływ na zmianę wskaźników miały nie tylko procesy likwidacji placówek oświatowych, ale również powstawanie szkół prywatnych, które odciążyły budżety gminne z całościowego finanso-wania placówek oświatowych.

W strukturze województwa mazowieckiego największe wskaźniki udziału finansowania szkolnic-twa z budżetów gminnych jednostek samorządu terytorialnego miały miejsce w podregionie ostrołęc-ko-siedleckim, radomskim, warszawskim wschodnim. W przypadku budżetu Warszawy na edukację w 2009 roku przeznaczono 2,2 mld zł (37% ogólnych wydatków na oświatę i wychowanie w woje-wództwie), jednak wydatki te stanowiły niecałe 20% budżetu gminy.

Gminy corocznie wydają więcej na utrzymanie poszczególnych placówek oświatowych, mimo zmniejszania liczby szkół. Największy przyrost wydatków dotyczy przedszkoli oraz szkół zawodo-wych, maleją natomiast coroczne wydatki na licea ogólnokształcące.

Bariery edukacyjne w dużej mierze są pochodną środowiska, w jakim kształtuje się rozwój zwłaszcza najmłodszych uczestników systemu edukacji. W dużej mierze o dostępie do edukacji decy-dują koszty kształcenia, które stanowią stosunkowo wyższą barierę w przypadku mieszkańców wsi niż miast. Generują je głównie koszty dojazdu do szkoły oraz koszty pobytu w internatach i bursach. Z drugiej strony, możliwość zakwaterowania w tych placówkach jest sposobem na wyrównywanie dostępu do edukacji osób zamieszkujących poza miejscem pobierania nauki. Według danych GUS, w roku szkolnym 2009/10 w województwie mazowieckim w porównaniu do roku szkolnego 2008/09 wzrosła liczba korzystających z burs i internatów na poziomie szkolnictwa podstawowego i gimna-


zjalnego (z 145 do 201 uczniów) oraz szkolnictwa zawodowego i uczących się na poziomie techników (z 3 743 do 3 824 korzystających uczniów)68.

Przeciętne miesięczne wydatki gospodarstw domowych na edukację w skali całego województwa nie przekraczają 2% średnich miesięcznych wydatków ogółem69, jednak stanowią one istotne obciąże-nie budżetów rodzin, w których kształci się co najmniej jedno dziecko. Zgodnie z artykułem 90 b, pkt. 1 oraz pkt. 2. ustawy o systemie oświaty o pomoc materialną ze środków publicznych może ubiegać się uczeń, w celu zmniejszenia jego różnic w dostępie do edukacji, umożliwienia mu pokonywania barier dostępu do edukacji wynikających z trudnej sytuacji materialnej, a także wspierania edukacji uczniów zdolnych70. Tym samym stypendia te mają charakter stypendiów motywacyjnych (wspieranie uczniów wybitnie zdolnych) oraz formę pomocy materialnej (niwelowanie ograniczeń powodowanych sytuacją materialną ucznia – stypendia szkolne i zasiłek szkolny)71. Wyrównywaniu szans edukacyj-nych uczniów szkół gminzjalnych i ponadgimnazjalnych Mazowsza służą m.in. programy oparte na funduszach strukturalnych, jak chociażby przewidziany w perspektywie finansowania na lata 2007-2013 z Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki - Poddziałania 9.1.3. Pomoc stypendialna dla uczniów szczególnie uzdolnionych, program realizowany przez Departament Edukacji Publicznej i Sportu Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego w Warszawie72.

Szczególne znaczenie oferty stypendialnej uwidacznia się na poziomie szkolnictwa wyższego. Studenci, zwłaszcza z obszarów wiejskich, ponoszą bowiem wyższe koszty związane z nauką w ośrodkach miejskich, wynikające z kwestii socjalno-bytowych. Rozbieżności między ich statusem materialnym a statusem studentów mieszkających w miastach są zatem znaczne. Różnice w dochodach i powiązaną z nimi dostępnością edukacji na poziomie wyższym stanowią istotne ogra-niczenie ich aspiracji w zakresie kształcenia.

Ze względu na dysproporcje międzyregionalne Mazowsza, rozpatrywane głównie z punktu wi-dzenia struktury zatrudnienia (rolnictwo, przemysł, usługi) oraz wskaźnika dobrobytu, jakim jest PKB per capita, wnioskuje się o istnieniu ograniczeń w dostępie do edukacji, które dotyczą przede wszyst-kim mieszkańców powiatów i gmin zlokalizowanych w podregionie ostrowsko-siedleckim oraz ra-domskim. Do młodzieży tych regionów powinna zostać skierowana szczególna forma wspierania aspiracji edukacyjnych, oparta na systemie stypendialnym. Stypendia mogą zostać ufundowane ze środków strukturalnych. Ich przydzielaniem powinny zajmować się gminy lub powiaty. Pod-stawą przyznania pomocy materialnej powinien być dochód do dyspozycji przypadający na jed-nego członka rodziny oraz fakt przedłożenia przez ucznia/studenta zaświadczenia o kontynuacji nauki. Szczegółowe określenie kryteriów, które uprawniałyby do uzyskania stypendium (wyso-kość miesięcznego dochodu przypadającego na jednego członka rodziny) gminy/powiaty powin-ny opracować w zależności od ilości środków dostępnych na cel oraz liczby złożonych wniosków.

68 Internaty i bursy szkół dla dzieci i młodzieży (bez szkół specjalnych), stan w dniu 30 IX. Źródło: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/warsz/ASSETS_10w_10_07.pdf [data dostępu 11.03.2011]. 69 W roku 2000 wynosiły one około 13,69 zł, natomiast w roku 2009 kształtowały się na przeciętnym poziomie 19,95 zł. Źródło: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/warsz/ASSETS_10w_08_03.pdf [data dostępu 11.03.2011]. 70 Ustawa z dnia 7 września 1991 roku o systemie oświaty, Dz.U. 1991 Nr 95 poz. 425 z późn. zm., tekst ujedno-licony, http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19910950425 [data dostępu 09.03.2011]. 71 Ibidem, art. 90c. 72 Stypendium ma służyć jedynie finansowaniu wydatków ponoszonych na edukację, maksymalna miesięczna kwota stypendium to 380 zł, w obecnie trwającej, trzeciej edycji programu przyznano 500 stypendiów. W edycji z roku szkolnego 2009/2010 stypendia otrzymało 417 uczniów, natomiast w pierwszej edycji z roku szkolnego 2008/2009 wsparcia udzielono 503 uczniom, https://www.oeiizk.waw.pl/stypendia/ [data dostępu 09.03.2011].


Przy rozdziale środków gminy/powiaty mogą wprowadzić progowy system rozdziału, uzależnia-jący wysokość otrzymanej przez studenta kwoty stypendium od przedziału, w którym mieści się dochód wnioskującego. Ze względu na istotne ograniczenia w dostępie do edukacji, wynikające z przyczyn materialnych, rozdział stypendiów w biedniejszych regionach nie musiałby opierać się o wyniki uzyskiwane przez uczniów/studentów73, lecz mógłby przebiegać głównie w oparciu o przeciętny miesięczny dochód przypadający na jednego członka rodziny (jednakże kwestia osiągnięć mogłaby stanowić czynnik umożliwiający dokonanie przesunięć między progami kwo-towymi).

W roku akademickim 2009/10 stypendia pobierało 67 781 studentów szkół wyższych, w tym 30 995 stypendiów miało charakter socjalny 74. Ponadto, oferta stypendialna z roku na rok ulega ogra-niczeniom, w tym spada relacja stypendiów socjalnych w odniesieniu do stypendiów otrzymywanych za wyniki w nauce i sporcie, tym bardziej, że każda uczelnia sama określa wewnętrzne zasady przy-znawania pomocy materialnej.

Przedstawione dane w ofercie stypendialnej pochodzącej z krajowych środków publicznych suge-rują, że pomoc jest niewystarczająca, zwłaszcza w obliczu wzrastających kosztów kształcenia. Istot-nym źródłem finansowania, zwiększającym dostępność edukacyjną mogą okazać się środki pochodzą-ce z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. W latach 2004-2006 w ramach Zintegrowanego Pro-gramu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego na stypendia z EFS przeznaczono szacowaną kwotę 13 217 879 zł, w tym maksymalną miesięczną kwotę dla ucznia określono na 250 zł, a dla studenta na 350 zł. Oferta skierowana była dla uczniów i studentów pochodzących z obszarów wiejskich, przy czym warunkiem otrzymania stypendiów był próg osiąganych dochodów na jednego członka rodziny. Program stypendialny realizowany był za pośrednictwem ZPORR - Działania 2.275. O ile w ramach perspektywy finansowania programów stypendialnych na lata 2004-2006 przy ich rozdziale brano pod uwagę głównie sytuację materialną studenta/ucznia oraz miejsce jego pochodzenia (miasto-wieś), o tyle w perspektywie bieżącej pomoc stypendialna kierowana jest bezpośrednio do uczniów szcze-gólnie uzdolnionych (Poddziałania 9.1.3. Pomoc stypendialna dla uczniów szczególnie uzdolnionych, realizowane w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki).

Przezwyciężanie barier edukacyjnych umożliwia finansowanie lokalnych programów opracowy-wanych w ramach IX Priorytetu Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki – Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach, w tym w ramach działania 9.1 – Wyrównywanie szans edukacyjnych i zapewnienie wysokiej jakości usług edukacyjnych świadczonych w systemie oświaty. Jak wykazano dotychczas, aspiracje edukacyjne młodzieży Mazowsza mogą zostać stymulowane w znaczący sposób poprzez efektywny system stypendialny. Przy ograniczonych środkach z krajowych funduszy stypen-dialnych, alternatywą okazują się środki unijne. W związku z powyższym, zaleca się zwiększenie zaangażowania lokalnych podmiotów, instytucji, stowarzyszeń, organizacji pozarządowych, jednostek samorządu terytorialnego w opracowywaniu programów stypendialnych i innych

73 Obecnie stypendia ze środków unijnych przeznaczane są głównie dla uczniów/studentów szczególnie uzdol-nionych (na przykład Poddziałanie 9.1.3. PO KL - Pomoc stypendialna dla uczniów szczególnie uzdolnionych. 74 Stan na dzień 30 XI, źródło http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/warsz/ASSETS_10w_10_26.pdf [data dostępu 09.03.2011]. 75 Ruszają stypendia z EFS, http://warszawa.ngo.pl/x/75223;jsessionid=12AA9A7D286327356B30527D3A4BCBF2 [data dostępu 09.03.2011].


form wspierania aktywności edukacyjnej młodzieży. Programy te ukierunkowane powinny być w dużej mierze na wspieraniu młodzieży pochodzącej z obszarów wiejskich, a także z regionów o wysokim bezrobociu. Inną formą pozyskiwania stypendiów, obejmującą młodzież Mazowsza jest inicjatywa angażowania lokalnego biznesu w akcję stypendialną lub inną formę pomocy materialnej. Lokalni przedsiębiorcy, wspierając zdolną młodzież szkół zawodowych, mogą ofe-rować płatne praktyki oraz staże. Jednocześnie mogą podejmować działania polegające na za-kupie pomocy edukacyjnych, zarówno dla uczniów odnoszących sukcesy na gruncie nauki jak i sportu. Aby jednak zalecenie zakończyło się powodzeniem, niezmiernie ważnym jest propago-wanie i upowszechnianie informacji o akcjach stypendialnych zarówno wśród podmiotów, będą-cych potencjalnymi wykonawcami/realizatorami działań, jak i wśród młodzieży województwa mazowieckiego. W tym celu zaleca się zaangażowanie jednostek samorządu terytorialnego oraz szkół, w których młodzież pobiera naukę w przygotowanie akcji informacyjnej. Do jej przepro-wadzenia można wykorzystać tablice ogłoszeniowe, będące własnością samorządu lokalnego oraz placówek wychowawczych. Szkoły zawodowe mogą samodzielnie pozyskiwać partnerów-przedsiębiorców w trakcie negocjacji, a proces wyłonienia nagrodzonych osób należy przeprowadzić w formie powszechnego konkursu.

Do przezwyciężania barier należy wykorzystać pozycję Warszawy oraz miejskich ośrodków do niej przyległych. Skupiony w mieście potencjał instytucji pozarządowych, stowarzyszeń i fundacji oraz podmiotów ze świata biznesu może stymulująco oddziaływać na przemiany edukacyjne na obsza-rach problemowych. Decydująca rola partnerstwa publiczno-prywatnego obejmować będzie wspiera-nie lokalnych placówek oświatowych oraz działaniach przeciw ich zamykaniu, w tym oferowaniu wsparcia materialnego dla uczniów i studentów. Ważną kwestią jest również dbanie o rozwój kadr. Podnoszenie kwalifikacji nauczycieli, w tym zwiększanie ich motywacji, pozytywnie wpływa na ja-kość kształcenia.


6. Wyniki badań kwestionariuszowych

6.1. Metodologia badań

Rozdział prezentuje wyniki badań empirycznych pozyskanych w drodze badania kwestionariu-szowego w ramach projektu Jak stymulować zatrudnienie – analizy, prognozy i rekomendacje doty-

czące rynku pracy województwa mazowieckiego realizowanego przez 4P Research Mix. Badanie kwe-stionariuszowe przeprowadzone zostało na próbie 4 201 mieszkańców województwa mazowieckiego. Badaniem objęto osoby w wieku produkcyjnym (kobiety w wieku 18-59 lat oraz mężczyzn w wieku 18-64 lat), zamieszkujące obszary miejskie oraz wiejskie. Pod uwagę wzięto takie cechy jak: płeć, wiek, wykształcenie, miejsce zamieszkania (wieś oraz miasta, pogrupowane względem liczby miesz-kańców). Dobór respondentów, ze względu na wymienione zmienne demograficzne, zrealizowano w oparciu o rejestr PESEL oraz dane GUS. Wywiad przeprowadzony został w dniach 09.04.2010-28.05.2010 roku.

Celem badania było uzyskanie informacji o rozwoju sytuacji na mazowieckim rynku pracy. Poni-żej zaprezentowano cząstkowe wyniki badania, które odnoszą się do polityki edukacyjnej i szkolenio-wej Mazowsza. Analiza wyników, pozyskanych w drodze wywiadu, posłużyła zdiagnozowaniu po-trzeb lokalnego rynku pracy w zakresie edukacji oraz różnorodnych form kształcenia ustawicznego. Następnie, na podstawie zebranych danych sformułowano wstępne rekomendacje, bezpośrednio odno-szące się do polityki edukacyjnej oraz szkoleniowej.

6.2. Analiza wyników badań

Punktem wyjścia przeprowadzonego badania było określenie nastrojów, panujących wśród mieszkańców województwa mazowieckiego, w zakresie ogólnej sytuacji na lokalnym rynku pracy. W zaprezentowanej poniżej tabeli 11, przedstawiono rozkład odpowiedzi respondentów na pytanie, którego celem było rozpoznanie głównych tendencji zachodzących na mazowieckim rynku pracy. Diagnoza podstawowych problemów pozwoliła na jednoczesne zidentyfikowanie grup, które polityka szkoleniowa powinna objąć szczególnym wsparciem.


Tabela 11. Odpowiedzi respondentów pytanie: Proszę powiedzieć czy zgadza się Pan(i) z następującymi stwier-dzeniami (w %)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań 4P Research Mix

Wśród mieszkańców województwa mazowieckiego panuje przekonanie o istotnym znaczeniu wykształcenia oraz doświadczenia zawodowego w rozwoju kariery zawodowej. Zdaniem responden-tów (łącznie 75,5% wskazań pozytywnych), pracodawcy poszukują przede wszystkim pracowników z doświadczeniem zawodowym. Na lokalnym rynku pracy ujawniają się jednocześnie grupy proble-mowe, które zagrożone są zjawiskiem dyskryminacji. Wśród ankietowanych panuje przekonanie, że mężczyznom łatwiej jest znaleźć pracę niż kobietom (łącznie 67,5% wskazań pozytywnych). Ponadto, w opinii respondentów, przedsiębiorcy niechętnie zatrudniają osoby starsze. Zdaniem ponad 61% ba-danych osoby starsze mają duże problemy ze znalezieniem zatrudnienia na lokalnym rynku pracy. Badani uważają również, że – w związku z brakiem pożądanego przez pracodawców doświadczenia zawodowego – trudniej o pracę na Mazowszu osobom młodym. Łącznie ponad 40% ankietowanych uznaje, że osoby młode (absolwenci) mają problemy ze skutecznym poszukiwaniem pierwszej pracy, z kolei 24,7% nie ma w tej kwestii określonej opinii (odpowiedź ani tak, ani nie). Kolejny obszar, w którym według respondentów trudniej o zatrudnienie, wyróżniony został z punktu widzenia pocho-dzenia. Zdaniem czterech na pięciu respondentów na wsi jest zdecydowanie trudniej o pracę niż w mieście, podobnie trudniej poszukiwać pracy w małych miasteczkach (z czym zgadza się około trzy czwarte ankietowanych). Mieszkańcy województwa mazowieckiego skupiają się na poszukiwaniach pracy raczej w obrębie Mazowsza. Według respondentów mieszkańcy mazowieckiego nie szukają pracy poza województwem – prawie co drugi respondent uznaje, że mieszkańcy województwa kon-centrują poszukiwania pracy na rynku wewnętrznym, natomiast tylko 27% ankietowanych uważa, że lokalną społeczność wyróżnia skłonność do poszukiwania zatrudnienia poza Mazowszem.

Skuteczne poszukiwania pracy uzależnione są od posiadanego wykształcenia oraz kwalifikacji. Wśród respondentów panuje przekonanie o znaczącym wpływie posiadanego wykształcenia na konku-rencyjność oraz sytuację zawodową. Zdecydowana większość respondentów uznaje, że lepsze wy-kształcenie zwiększa szansę na znalezienie atrakcyjnej pracy. Jednocześnie mieszkańcy Mazowsza

Wyszczególnienie zdecydowanie

tak raczej

tak

ani tak,

ani nie

raczej nie

zdecydowanie nie

trudno powiedzieć

Mężczyznom łatwiej znaleźć pracę niż kobietom 27,2 40,3 19,0 7,2 4,7 1,6

Osobom młodym trudno jest znaleźć pracę 9,0 31,8 24,7 19,0 14,1 1,4

Firmy niechętnie zatrudniają osoby starsze 21,1 40,4 21,6 10,8 5,0 1,1

W małych miasteczkach trudno jest o pracę 25,7 49,0 17,1 6,1 1,0 1,0

Na wsi jest zdecydowanie trudniej o pracę niż w mieście

40,7 39,0 15,4 3,5 0,9 0,4

Mieszkańcy mazowieckiego często szukają pracy poza województwem

5,4 21,5 23,5 21,3 25,6 2,7

Pracodawcy poszukują przede wszystkim ludzi z doświadczeniem

30,7 44,8 19,7 3,9 0,4 0,6

Ludziom lepiej wykształconym łatwiej jest znaleźć pracę

33,1 35,4 21,7 6,8 1,8 1,1

Szkoły kształcą pracowników w innych zawodach niż są potrzebne

9,0 33,0 32,8 14,5 8,5 2,1

Człowiek po szkole nie jest przygotowany do pracy zawodowej

11,7 36,9 26,6 14,7 9,0 1,2


wskazują na wadliwy system kształcenia w szkołach zawodowych, który jest nieadekwatny do bieżą-cych uwarunkowań rynku pracy. Prawie 42% ankietowanych uważa, że szkoły kształcą w zawodach, które raczej nie są odpowiednie do wymagań pracodawców, natomiast jedynie 8,5% badanych stwier-dza, że system nauczania w mazowieckich placówkach oświatowych jest adekwatny do lokalnego zapotrzebowania. Znaczenie doświadczenia, jakim kierują się pracodawcy, oraz nieadekwatny do za-potrzebowania rynku pracy system kształcenia powoduje, że osoby młode, wchodzące po raz pierwszy na rynek pracy, mają okresowe trudności z poszukiwaniem pracy, co również ujawnione zostało w wynikach badań ankietowych. Zdaniem prawie połowy respondentów, absolwenci szkół nie są od-powiednio przygotowani do pracy zawodowej. Co więcej jedynie 9% respondentów wyraziło przeko-nanie o dobrym przygotowaniu absolwentów do wykonywania pracy w wyuczonym zawodzie.

Z zaprezentowanych wyników badania wynika, że należy podejmować działania, które w większym stopniu dostosowywałyby system edukacji zawodowej do zapotrzebowania zgłaszane-go na rynku pracy. W tym względzie, zwłaszcza w zakresie zdobywania doświadczenia, szczególnie ważnymi wydaje się wzmocnienie roli dotychczas organizowanych praktyk zawodowych oraz staży dla uczniów szkół zawodowych i studentów szkół wyższych. Praktyki zwiększają posiadane doświad-czenie, stają się zatem czynnikiem powiększającym kwalifikacje oraz konkurencyjność w poszukiwa-niach pierwszej pracy. Szkoły zawodowe powinny więc opracować specjalny program praktyk, który z jednej strony pozwalałby na efektywne łączenie nauczanej wiedzy z praktyką, a z drugiej zwiększał konkurencyjność absolwentów na lokalnym rynku pracy. Dlatego też, ważna jest współpraca szkół za-wodowych z partnerami ze świata biznesu. Dobór partnerów nie może być przypadkowy oraz podykto-wany jedynie zgodnością profilu działalności przedsiębiorstwa z programem kształcenia szkoły, lecz powinien uwzględniać również korzyści, jakie mogą odnieść absolwenci z tytułu odbytych praktyk (re-noma firmy, możliwość zatrudnienia, wewnętrzny program praktyk przedsiębiorstwa). Na korzyści z takiej współpracy powoływano się już w niniejszym opracowaniu przy analizie szkolnictwa zawodo-wego, wskazując na obustronne efekty partnerstwa. Wzmocnienie roli praktyk zawodowych w kształto-waniu konkurencyjności na rynku pracy mogłoby opierać się na wprowadzeniu dodatkowych praktyk wakacyjnych dla uczniów przedostatnich klas szkół zawodowych. Zwiększona liczba godzin, przezna-czanych na praktyki zawodowe poza czasem nauki, pozwoliłaby uczniom na powiększanie doświadcze-nia zawodowego, a tym samym poznanie wymagań, jakie mogą kierować wobec nich przyszli praco-dawcy. Ważne jest również nadzorowanie przebiegu praktyk przez szkołę, a dla rzetelności ich przepro-wadzania konieczne jest określenie zasad rozliczania oraz kontroli.

Rozszerzeniem powyżej zaprezentowanej, wstępnej oceny mazowieckiego rynku pracy jest anali-za odpowiedzi respondentów na pytanie Jak Pan(i) ocenia swoją sytuację na rynku pracy w woje-

wództwie mazowieckim?


Wykres 6. Rozkład odpowiedzi na pytanie: Jak Pan(i) ocenia swoją sytuację na rynku pracymazowieckim? (w %)


Na wykresie 6 przedstawiono sytuację zawodową respondentów ze względu na wiek, płeć, wkształcenie oraz pochodzenie. Z czyźni niż kobiety. Około 35% mężczyznW przypadku kobiet, brak większych problemów ze znalezieniem pracy deklaruje 32% ankietowanych kobiet. Zarówno wśród kobiet jakRozkład odpowiedzi w obu grupach jest zbliżony.

Z punktu widzenia kryterium wieku najlepiej sytuacja przedstawia sięW tym przedziale wiekowym około 45% ankietowanych deklaruje brak problemów ze znalezieniem pracy, w tym 37% określa swoją słów wiekowych narastają negatywne oceny własnej pozycji na rynku pracy. Wśród osób powyżej 60. roku życia prawie 45% ankietowanych ocenia swoje położenie jako złe, deklarując tym samym pważne trudności ze znalezieniem pracy.ankietowanych wskazuje na przeciętną sytuację na rynku pracy,dobrą, a 10% jako bardzo złą.

6

2

4

3

5

4

8

4

10

5

4

1

1

6

5

8

2

4

4

6

11

12

18

0% 10%

miasto> 500 000

miasto 200 000-500 000

miasto 100 000-200 000

miasto 50 000-100 000

miasto 20 000-50 000

miasto 10 000-20 000

miasto < 10 000

wieś

MIEJSCE ZAMIESZKANIA

wyższe

średnie

zawodowe

podstawowe

WYKSZTAŁCENIE

więcej niż 60

51-60

41-50

31-40

21-30

do 21

WIEK

kobiety

mężczyźni

PŁEĆ

bardzo dobrze dobrze


. Rozkład odpowiedzi na pytanie: Jak Pan(i) ocenia swoją sytuację na rynku pracy

podstawie badań 4P Research Mix

Na wykresie 6 przedstawiono sytuację zawodową respondentów ze względu na wiek, płeć, w punktu widzenia płci nieznacznie lepiej swoją sytuację oceniają mę

czyźni niż kobiety. Około 35% mężczyzn przedstawia swoją sytuację jako dobrąprzypadku kobiet, brak większych problemów ze znalezieniem pracy deklaruje 32% ankietowanych

kobiet. Zarówno wśród kobiet jak i mężczyzn bardzo źle swoją sytuację ocenia tylko 8% badanych. obu grupach jest zbliżony.

Z punktu widzenia kryterium wieku najlepiej sytuacja przedstawia się w tym przedziale wiekowym około 45% ankietowanych deklaruje brak problemów ze znalezieniem

tym 37% określa swoją sytuację jako dobrą. W miarę przechodzenia do wyższych przedzinegatywne oceny własnej pozycji na rynku pracy. Wśród osób powyżej 60.

roku życia prawie 45% ankietowanych ocenia swoje położenie jako złe, deklarując tym samym prudności ze znalezieniem pracy. W przypadku ludzi młodych, do 30. roku życia, około 41%

ankietowanych wskazuje na przeciętną sytuację na rynku pracy, jedynie 2% określa ją jako bardzo

44

11

32

37

23

27

21

17

46

31

23

18

28

26

37

28

18

28

29

27

42

37

37

42

36

36

36

33

37

39

25

24

23

45

30

41

30

33

35

12

25

22

20

18

24

23

18

21

30

29

27

15

17

15

20

20

18

19

16

8

10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80%

przeciętnie raczej źle bardzo źle trudno powiedzieć

. Rozkład odpowiedzi na pytanie: Jak Pan(i) ocenia swoją sytuację na rynku pracy w województwie

Na wykresie 6 przedstawiono sytuację zawodową respondentów ze względu na wiek, płeć, wy-punktu widzenia płci nieznacznie lepiej swoją sytuację oceniają męż-

wia swoją sytuację jako dobrą i bardzo dobrą. przypadku kobiet, brak większych problemów ze znalezieniem pracy deklaruje 32% ankietowanych

mężczyzn bardzo źle swoją sytuację ocenia tylko 8% badanych.

przedziale 31-40 lat. tym przedziale wiekowym około 45% ankietowanych deklaruje brak problemów ze znalezieniem

miarę przechodzenia do wyższych przedzia-negatywne oceny własnej pozycji na rynku pracy. Wśród osób powyżej 60.

roku życia prawie 45% ankietowanych ocenia swoje położenie jako złe, deklarując tym samym po-przypadku ludzi młodych, do 30. roku życia, około 41%

jedynie 2% określa ją jako bardzo

12

22

16

5

18

15

17

5

19

6

1

5

7

9

12

3

4

9

9

6

6

10

8

8

5

0

0

6

5

9

3

8

4

4

4

13

13

7

3

3

5

20

7

5

80% 90% 100%

trudno powiedzieć


Postrzeganie sytuacji na rynku pracy uzależnione jest również od posiadanego wykształcenia, przy czym coraz wyższemu wykształceniu odpowiadają coraz bardziej pozytywne postrzegania wła-snej pozycji na rynku pracy. W przypadku osób z wykształceniem podstawowym 30% ankietowanych podkreśla złą sytuację na wojewódzkim rynku pracy, zaś w miarę wzrostu wykształcenia procent wskazań na tą odpowiedź maleje (por. wykres 6). W przypadku osób z wykształceniem zawodowym oraz średnim respondenci najczęściej wskazywali na przeciętną sytuację na rynku pracy (39% wska-zań dla osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym oraz 37% dla osób z wykształceniem śred-nim). Najlepiej sytuacja przedstawia się wśród mieszkańców Mazowsza z wykształceniem wyższym. W ramach tej grupy, ponad połowa ankietowanych deklaruje bardzo dobrą i dobrą sytuację na rynku pracy. Bardzo źle swoje położenie ocenia jedynie 3% ankietowanych. Jednocześnie osoby z wykształ-ceniem wyższym zdecydowanie częściej od pozostałych grup wskazują na dobre i bardzo dobre od-czucia w zakresie subiektywnej pozycji na wojewódzkim rynku pracy.

Wyniki przeprowadzonych badań wskazują również, że ankietowani różnią się oceną sytuacji na rynku pracy w zależności od tego, czy mieszkają na wsi, czy w mieście. Na wsi obserwowane są pe-symistyczne nastroje – zaledwie 21% mieszkańców określa swoją sytuację jako dobrą i bardzo dobrą, natomiast 35% jako złą i bardzo złą. Zdecydowanie lepsze nastawienie obserwuje się w miastach. Odczucia respondentów-mieszkańców miast-różnią się jednak w zależności od liczby ludności mazo-wieckich miast. Badanie ankietowe, wykazało, że w miastach o ludności od 200 000 do 500 000 przeważają pesymistyczne nastroje. Mieszkańcy takich miast oceniają własną pozycję na rynku pracy bardziej niekorzystanie niż mieszkańcy wsi. Zdecydowanie najlepsze oceny sformułowali mieszkańcy miasta Warszawy (liczba ludności powyżej 500 000 mieszkańców). Prawie 50% ankietowanych za-mieszkujących największy ośrodek miejski na Mazowszu wskazuje na dobrą i bardzo dobrą sytuację zawodową.

Wyniki przedstawione w tabeli 11 i na wykresie 6 wskazują, że polityka edukacyjna i poli-tyka szkoleniowa, sprzyjające podnoszeniu kwalifikacji zawodowych a tym samym wzmacnianiu konkurencyjności na mazowieckim rynku pracy, powinny w dużym stopniu zostać skierowane na grupy problemowe, jakimi są, osoby po 50. roku życia oraz osoby z wykształceniem podsta-wowym i zawodowym. Zaleca się rozpoznanie głównych problemów, które ograniczają konku-rencyjność zawodową wspomnianych grup oraz podjęcie próby łagodzenia narastających niedo-pasowań poprzez opracowanie odpowiedniego systemu szkoleń. Kursy przekwalifikujące oraz podnoszące nabyte umiejętności, skierowane do wspomnianych mieszkańców Mazowsza, mogą wpłynąć na zwiększenie aktywności zawodowej osób dotychczas nieatrakcyjnych na lokalnym rynku pracy. Ze względu na silnie deklarowane przez mieszkańców województwa znaczenie doświadczenia w skutecznym poszukiwaniu pracy, w opracowanie programów szkoleń powinni zostać zaangażo-wani przedstawiciele pracodawców. Tym samym szkolenia i kursy powinny „wyjść” poza sferę szkoleń organizowanych przez urzędy pracy, a w ich opracowanie należy w większym stopniu angażować organizacje pozarządowe, co pozwoliłoby na efektywniejsze dostosowanie oferty szko-leniowej do właściwego zapotrzebowania zgłaszanego na rynku pracy.

Osoby ankietowane zostały także poproszone o wskazanie przyczyn, dla jakich wybrali określony profil szkoły lub zawód. Rozkład odpowiedzi osób objętych badaniem przedstawiono na wykresie 7.


Wykres 7. Rozkład odpowiedzi na pytanie: Dlaczego wybrał(a) ten profil szkoły/zawód? (w %)

podstawowe

27,7%

33,8%

2,2%

5,4%

14,3%

10,3%

5,8%

2,4%

0,5%

5,6%

6,7%

1,2%

9,6%

22,4%

4,8%

18,4%

18,2%

7,8%

2,9%

28,4%

8,5%

6,7%

5,7%

23,5%

2,7%

21,2%

13,4%

2,3%

0,6%

28,4%

8,4%

3,9%

6,8%

27,8%

0,9%

1,4%

5,0%

3,9%

0,4%

56,6%zawsze chciałem/łam

pracować w tym zawodzie

ten zawód doradził mi

psycholog / doradca

tradycja

rodzinna

ten zawód

polecili mi rodzice

trafiłem do tej szkoły, bo moi

znajomi do niej poszli

jest to jedyna tego typu

szkoła w mojej okolicy

wydawało mi się, że po tej

szkole szybko znajdę pracę

wydawało mi się, że po tej

szkole będę dużo zarabiał(a)

inne

odpowiedzi

trudno

powiedzieć

zasadnicze zawodowe średnie wyższe


Osoby z wykształceniem wyższym wybrały określoną szkołę/zawód, kierując się głównie wła-snymi zainteresowaniami (56,6%) oraz oczekiwaniami w zakresie szybkiego znalezienia pracy w za-wodzie po ukończeniu nauki (27,8%). Osoby z wykształceniem średnim zdecydowanie częściej od respondentów z innym wykształceniem, decydując się na szkołę/zawód wzorowały się wyborem swo-ich znajomych (21,2%) oraz własnymi zainteresowaniami (28,4%). Wśród osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym częściej niż w przypadku respondentów posiadających inne wykształcenie, decyzja o wyborze szkoły/zawodu zapadała pod wpływem tradycji rodzinnej oraz wyborów dokona-nych na podstawie opinii rodziców. Ankietowani z wykształceniem podstawowym, zdecydowanie częściej od pozostałych grup wskazywali na poprzestanie na danym poziomie nauki, wynikające z braku innych szkół w okolicy (taką odpowiedź podało 14,3%).

Niezależnie od poziomu wykształcenia, decyzja o wyborze określonego zawodu lub typu szkoły podejmowana była przy znikomym udziale specjalisty w zakresie rynku pracy, w tym przy udziale doradcy zawodowego. Wprawdzie częściej opinią doradcy kierowały się osoby, które w ankiecie za-deklarowały wykształcenie zawodowe (2,9%), jednak w skali całego województwa, niezależnie od poziomu wykształcenia, oparcie wyboru szkoły/zawodu o opinię doradcy zawodowego lub psycholo-ga szkolnego zadeklarował tylko 1% respondentów, w tym 1,3% mężczyzn oraz 0,7% kobiet. Bez względu na wykształcenie, mieszkańcy Mazowsza relatywnie częściej przy wyborze szkoły i zawodu kierowali się własnymi odczuciami na szybkie znalezienie pracy i opiniami znajomych, niż zalece-niami instytucji doradztwa zawodowego i pośrednictwa pracy.

Na pytanie, czy respondent, mając możliwość ponownego wyboru szkoły/zawodu, podjąłby taką samą decyzję, prawie 65% badanych potwierdza ponowny wybór, natomiast co piąty rozważyłby inny


wariant ścieżki zawodowej. Na wykresie 8. przedstawiono rozkład odpowiedzi osób ankietowanych na powyższe pytanie, rozpatrywany z punktu widzenia posiadanego wykształcenia.

Wykres 8. Rozkład odpowiedzi na pytanie: Gdyby dziś jeszcze raz wybierał(a) Pan(i) szkołę (zawód), to czy dokonał(a)by Pan(i) tego samego wyboru? (w %)


Najwięcej respondentów, którzy nie dokonaliby ponownego wyboru szkoły/zawodu (odpowiedź raczej nie oraz zdecydowanie nie) charakteryzuje się wykształceniem zawodowym oraz podstawo-wym. Wśród respondentów z wykształceniem zawodowym prawie 28,6% rozważałoby wybór innego zawodu, podczas gdy 18% nie zastanawiało się jeszcze nad taką decyzją (odpowiedź nie wiem, trudno

powiedzieć). W przypadku ankietowanych z wykształceniem średnim oraz wyższym przeważają pozy-tywne odczucia, co do dokonanych w przeszłości wyborów. Respondenci z takim wykształceniem zdecydowanie skłonni byliby ponowić wybór szkoły/zawodu.

Powodami, dla których respondenci z wykształceniem zawodowym nie wybraliby obecnie tego samego profilu szkoły/zawodu, były: brak pracy w wyuczonym zawodzie (54,1% wskazań), uznanie wykonywanego zawodu za ciężką pracę (9%), chęć kontynuacji nauki i zwiększanie posiadanego wy-kształcenia (3,5%). W przypadku osób z wykształceniem średnim zmiana zawodu/typu szkoły podyk-towana byłaby przede wszystkim brakiem pracy (38,4% wskazań) oraz chęcią kontynuowania nauki (2,1% wskazań).

Z analizy wyników zaprezentowanych na wykresach 7. oraz 8., wynika, że decyzje o wyborze szkoły, zwłaszcza na poziomie szkoły zawodowej, wspierane własnymi opiniami oraz opiniami zna-jomych i rodziny nie gwarantują oczekiwanych rezultatów w zakresie rozwoju kariery zawodowej. Deklarowana zmiana wyboru szkoły/zawodu na wszystkich poziomach wykształcenia argumentowana jest przede wszystkim brakiem pracy w analizowanym zawodzie oraz nieprzydatnością nabytych kwa-lifikacji i umiejętności. Informacji o aktualnych tendencjach panujących na rynku pracy dostarczać powinni doradcy zawodowi oraz psycholodzy szkolni. Niestety, jak pokazują wyniki badań, młodzież

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

60,0%zdecydowanie nie

nie wiem, trudno powiedzieć

raczej nieraczej tak

zdecydowanie tak

podstawowe zawodowe średnie wyższe


nie kieruje się ich opiniami przy wyborze kierunku kształcenia. Dlatego też, należy wzmacniać rolę profesjonalnych opinii przy określaniu przyszłej ścieżki zawodowej, popartych prognozami za-potrzebowania na pracowników w wiodących na wojewódzkim ryku pracy zawodach. Kontakt z doradcą zawodowym powinien pojawić się już na etapie gimnazjum, co wspomagałoby proces decyzyjny w zakresie wyboru ścieżki kształcenia ponadgminazjalnego (szkoła zawodowa lub li-ceum). Konieczność zapewnienia takiej współpracy zarysowana została we wcześniejszych rozdzia-łach niniejszych rekomendacji76. Relatywnie niski odsetek wskazań na rolę doradcy zawodowego w procesach podejmowania decyzji o wyborze szkoły/zawodu, sygnalizuje konieczność aktywizacji instytucji rynku pracy. Zaleca się, aby uczniowie szkół zawodowych mieli bieżący kontakt z in-stytucją doradztwa zawodowego (lub psychologa szkolnego), który ułatwiłby poruszanie się po lokalnym rynku pracy, a tym samym efektywnie wpłynąłby na zmniejszenie narastających nie-dopasowań. Zaleca się ponadto organizowanie na poziomie poszczególnych powiatów lokalnych inicjatyw, uwzględniających partnerstwo urzędów pracy oraz pozostałych instytucji rynku pra-cy, które przy udziale organizacji pozarządowych, zajęłyby się monitorowaniem rynku pracy oraz tworzeniem lokalnych (nie tylko wojewódzkich) prognoz zapotrzebowania na poszczególne zawody. Taka współpraca wymagałaby zacieśniania wzajemnych kontaktów instytucji doradz-twa z Wojewódzkim Urzędem Pracy w Warszawie, poszczególnymi powiatowymi urzędami pra-cy oraz Mazowieckim Obserwatorium Rynku Pracy. Wyniki takich projekcji służyłyby nie tylko młodzieży kontynuującej naukę formalną, ale również osobom zagrożonym bezrobociem lub bezrobotnym, wskazując na główne obszary w których skutecznie mogliby poszukiwać pracy. Z drugiej strony taka współpraca aktywizowałaby również lokalną politykę szkoleniową, po-przez identyfikowanie zawodów, w jakich istnieje zwiększone zapotrzebowanie na zmianę lub uzupełnienie posiadanych kwalifikacji.

Zalecana współpraca wydaje się mieć stabilne i uzasadnione podstawy, tym bardziej, iż – jak wy-nika z badania ankietowego – prawie 47,5% respondentów zadeklarowało, że w ostatnim czasie po-dejmowało pewne działania związane z aktywnym poszukiwaniem pracy (zarówno pierwszej, jak i wynikającej ze zmiany dotychczasowego miejsca pracy). Osoby te poproszono następnie o wskaza-nie podstawowych przyczyn, które w uciążliwy sposób ograniczały poszukiwanie pracy w najbliższej okolicy. Najczęstsze odpowiedzi zobrazowano na wykresie 9.

76 Por. rozdział 3.2. niniejszego opracowania.


Wykres 9. Rozkład odpowiedzi na pytanie: Dlaczego nie mógł Pan(i) uzyskać zatrudnienia na lokalnym rynku pracy – czyli w najbliższej okolicy Pana(i) miejsca zamieszkania?


Wyniki badania wskazują na dwie zasadnicze przyczyny – tkwiące w uwarunkowaniach lokalne-go rynku pracy oraz wynikające z predyspozycji zawodowych respondentów.

Zdecydowaną przeszkodą w znalezieniu pracy dla mieszkańców województwa mazowieckiego, tkwiącą w otoczeniu, był brak jakichkolwiek ofert pracy, a zwłaszcza brak ofert pracy w wyuczonym zawodzie, przy czym częściej na te aspekty wskazywały kobiety niż mężczyźni. Innym powodem, który utrudniał skuteczne poszukiwanie pracy była zaoferowana płaca, która w przypadku 20,6% an-kietowanych kształtowała się poniżej ich oczekiwań.

Respondenci, analizując przyczyny, dla których mieli problemy ze znalezieniem pracy, wskazy-wali również na braki w wykształceniu. Posiadane aktualnie wykształcenie stanowiło przeszkodę w znalezieniu pracy dla 9,9% ankietowanych kobiet oraz 7,3% mężczyzn. Prawie co piata objęta ba-daniem kobieta (dokładnie 22%) za powód trudności w skutecznym poszukiwaniu pracy wskazywała brak doświadczenia (podobnie mężczyźni), z kolei na brak wymaganych na rynku kwalifikacji wska-zało 17,5% kobiet oraz 21,2% mężczyzn.

Określeniu metod, za pomocą których respondenci zwiększają szanse na skuteczne poszukiwanie pracy oraz niwelują rozpoznane braki w wykształceniu i doświadczeniu, służyło pytanie: Czy w okre-

sie poszukiwania pracy, podejmował(a) Pan(i) działania w celu zwiększenia swoich szans na zatrud-

nienie? (zob. tabela 12).

00% 10% 20% 30% 40% 50% 60%

brak jakichkolwiek ofert pracy

brak ofert pracy w moim zawodzie

oferowana zbyt niska płaca

brak odpowiednich kwalifikacji

brak odpowiednich znajomości

brak doświadczenia

brak odpowiedniego wykształcenia

wiek

konieczność dalekiego dojazdu

sezonowość wykonywanego zawodu

płeć

inne

trudno powiedzieć

mężczyźni kobiety


Tabela 12. Rozkład odpowiedzi na pytanie: Czyw celu zwiększenia swoich szans na zatrudnienie? (w %)

Wariant odpowiedzi

Zdałem/zdałam egzamin maturalny

Ukończyłem/ukończyłam studia wyższe lub podyplomowe

Uczestniczyłem/uczestniczyłam w kursie podnoszącym umiejętności zawodowe

Uczestniczyłem/uczestniczyłam w kursie językowym

Uczestniczyłem/uczestniczyłam w kursie innym niż zawodowy lub językowy

Korzystałem/korzystałam z płatnego stażu

Korzystałem/korzystałam z bezpłatnego stażuInne Nie


Niestety, aż 64,6% ankietowanych nie brało udziałucym kwalifikacje, a tym samym podnoszącym konkurencyjność na rynku pracy. Najczęstszą wśród respondentów formą podnoszenia kwalifzań). Niektórzy ankietowani wskazywali na ukończenie studiów wyższych lub podyplomowych oraz na uczestnictwo w programie stażowym.

Respondenci poproszeni zostali równieżzwiększają szanse na znalezienie zatrudnienia (zob. wykres 10).

Wykres 10. Rozkład odpowiedzi na pytanie:(w %)

Źródło: Opracowanie własne na pods

Zdaniem respondentów, zwiększeniu szans na lokalnym rynku pracy służy znajomość języków ocych (łącznie 86,3% wskazań na daną umiejętność jako czynnik służący zwiększeniu szans zatrudni

umiejętność korzystania z Internetu

obsługa pakietu MS Office

prawo jazdy kategorii B

gotowość do podnoszenia kwalifikacji

umiejętność obsługi specj. maszyn

obsługa specj. programów komputerowych

znajomość języków obcych

doświadczenie zawodowe

zdecydowanie podnoszą raczej podnoszą


. Rozkład odpowiedzi na pytanie: Czy w okresie poszukiwania pracy, podejmował(a) Pan(i) działaniacelu zwiększenia swoich szans na zatrudnienie? (w %)

Wariant odpowiedzi

studia wyższe lub podyplomowe

kursie podnoszącym umiejętności zawodowe

kursie językowym

kursie innym niż zawodowy lub językowy

płatnego stażu

bezpłatnego stażu

Opracowanie własne na podstawie badań 4P Research Mix

Niestety, aż 64,6% ankietowanych nie brało udziału w żadnym szkoleniu ani kursie zwiększajtym samym podnoszącym konkurencyjność na rynku pracy. Najczęstszą wśród

respondentów formą podnoszenia kwalifikacji było uczestniczenie w stosownym kursie (10,6% wskzań). Niektórzy ankietowani wskazywali na ukończenie studiów wyższych lub podyplomowych oraz

programie stażowym.

Respondenci poproszeni zostali również o wskazanie cech, umiejętności, które wezwiększają szanse na znalezienie zatrudnienia (zob. wykres 10).

. Rozkład odpowiedzi na pytanie: W jakim stopniu cecha podnosi szanse na znalezienie zatrudnienia?


Zdaniem respondentów, zwiększeniu szans na lokalnym rynku pracy służy znajomość języków ocych (łącznie 86,3% wskazań na daną umiejętność jako czynnik służący zwiększeniu szans zatrudni

39%

40%

37%

38%

47%

49%

51%

53%

37%

38%

42%

43%

37%

35%

36%

41%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80%

umiejętność korzystania z Internetu

obsługa pakietu MS Office

prawo jazdy kategorii B

gotowość do podnoszenia kwalifikacji

umiejętność obsługi specj. maszyn

obsługa specj. programów komputerowych

znajomość języków obcych

doświadczenie zawodowe

raczej podnoszą nie mam zdania raczej nie podnoszą zdecydowanie nie podnoszą

okresie poszukiwania pracy, podejmował(a) Pan(i) działania

odsetek wskazań

4,7%

6,3%

10,6%

3,7%

2,4%

6,6%

1,8% 3,5%

64,6%

żadnym szkoleniu ani kursie zwiększają-tym samym podnoszącym konkurencyjność na rynku pracy. Najczęstszą wśród

stosownym kursie (10,6% wska-zań). Niektórzy ankietowani wskazywali na ukończenie studiów wyższych lub podyplomowych oraz

wskazanie cech, umiejętności, które według ich opinii,

jakim stopniu cecha podnosi szanse na znalezienie zatrudnienia?

Zdaniem respondentów, zwiększeniu szans na lokalnym rynku pracy służy znajomość języków ob-cych (łącznie 86,3% wskazań na daną umiejętność jako czynnik służący zwiększeniu szans zatrudnie-

41%

12%

15%

15%

16%

13%

12%

12%

6%

8%

6%

6%

3%

2%

3%

2%

0%

3%

1%

0%

0%

0%

0%

0%

0%

80% 90% 100%

zdecydowanie nie podnoszą

nia), umiejętność obsługi specjalistycznycprogramów komputerowych (84,5%). Bardzo ważna dla objętych badaniem mieszkańców Mazowsza jest również gotowość do podnoszenia kwalifikacji, którą respondenci uznają za jedenczynników, zwiększających realne szanse na poprawę sytuacji na wojewódzkim rynku pracy.

Gotowość do podnoszenia kwalifikacji ujawnia się główniew kursach i szkoleniach dokształcających. Niestety, pomimo ponad 80% wskazań na znacności do podnoszenia kwalifikacji jako jednegorynku pracy, zaledwie 14,7% respondentów zadeklarowało odbycie co najmniej jednego szkolenia lub kursu podnoszącego kwalifikacjewykresie 11. zaprezentowano odpowiedzi, jakich udzieli respondenciwykształcenia.

Wykres 11. Rozkład odpowiedzi na pytanie: Czykursach dokształcających? (w %)


Analizując zróżnicowanie uczestnictwania ustawicznego, wśród mieszkańców województwa, pogrupowanychwykształcenia, zaobserwować można pewne charakterystyczne zależności. Okazuje się bowiem, żew miarę wzrostu wykształcenia rośniedobnie wzrasta rola kształcenia nieformalnego wśród osób do 40. roku życia. Co więcej, osoby czściej biorące udział w szkoleniach oferowanych przez instytucje kształcenia ustawicznego lepiej ocniają swoją pozycję na rynku pracy (por. wykres 6). Niestety, osoby poz wykształceniem podstawowymkalnym rynku pracy, nie podejmują działańby osiągnąć, nabywając nowe umiejętnośckształcenia ustawicznego.

25

15

9

9

2

10

18

20

16

5

0% 10% 20%

wyższe

średnie

zawodowe

podstawowe

WYKSZTAŁCENIE

więcej niż 60

51-60

41-50

31-40

21-30

do 21

WIEK

tak


nia), umiejętność obsługi specjalistycznych maszyn i urządzeń (84,3%) oraz obsługa specjalistycznych programów komputerowych (84,5%). Bardzo ważna dla objętych badaniem mieszkańców Mazowsza jest również gotowość do podnoszenia kwalifikacji, którą respondenci uznają za jeden

ików, zwiększających realne szanse na poprawę sytuacji na wojewódzkim rynku pracy.

Gotowość do podnoszenia kwalifikacji ujawnia się głównie w udziale lokalnej podaży pracyszkoleniach dokształcających. Niestety, pomimo ponad 80% wskazań na znac

ności do podnoszenia kwalifikacji jako jednego z elementów przewagi konkurencyjnej na lokalnym rynku pracy, zaledwie 14,7% respondentów zadeklarowało odbycie co najmniej jednego szkolenia lub

walifikacje w ciągu ostatnich 3 lat przed datą przeprowadzenia badania. Na wykresie 11. zaprezentowano odpowiedzi, jakich udzieli respondenci w zależności od wieku oraz

. Rozkład odpowiedzi na pytanie: Czy w ciągu ostatnich 3 lat uczestniczył(a) Pan(i)


Analizując zróżnicowanie uczestnictwa w szkoleniach i kursach oferowanychzkańców województwa, pogrupowanych pod względem wieku oraz

wykształcenia, zaobserwować można pewne charakterystyczne zależności. Okazuje się bowiem, żemiarę wzrostu wykształcenia rośnie odsetek osób uczestniczących w kształceniu ustawicznym. P

rasta rola kształcenia nieformalnego wśród osób do 40. roku życia. Co więcej, osoby czszkoleniach oferowanych przez instytucje kształcenia ustawicznego lepiej oc

niają swoją pozycję na rynku pracy (por. wykres 6). Niestety, osoby po 50. roku życia,wykształceniem podstawowym i zawodowym, mimo świadomości złej i bardzo złej pozycji na l

kalnym rynku pracy, nie podejmują działań w celu zwiększenia własnej konkurencyjności, co mogłby osiągnąć, nabywając nowe umiejętności i kwalifikacje, głównie poprzez uczestnictwo

75

85

91

91

98

90

82

80

84

95

20% 30% 40% 50% 60% 70% 80%

tak nie


urządzeń (84,3%) oraz obsługa specjalistycznych programów komputerowych (84,5%). Bardzo ważna dla objętych badaniem mieszkańców Mazowsza jest również gotowość do podnoszenia kwalifikacji, którą respondenci uznają za jeden z najważniejszych

ików, zwiększających realne szanse na poprawę sytuacji na wojewódzkim rynku pracy.

udziale lokalnej podaży pracy szkoleniach dokształcających. Niestety, pomimo ponad 80% wskazań na znaczenie skłon-

elementów przewagi konkurencyjnej na lokalnym rynku pracy, zaledwie 14,7% respondentów zadeklarowało odbycie co najmniej jednego szkolenia lub

at przed datą przeprowadzenia badania. Na zależności od wieku oraz

uczestniczył(a) Pan(i) w szkoleniach lub

kursach oferowanych w ramach kształce-pod względem wieku oraz

wykształcenia, zaobserwować można pewne charakterystyczne zależności. Okazuje się bowiem, że kształceniu ustawicznym. Po-

rasta rola kształcenia nieformalnego wśród osób do 40. roku życia. Co więcej, osoby czę-szkoleniach oferowanych przez instytucje kształcenia ustawicznego lepiej oce-

50. roku życia, a także osoby bardzo złej pozycji na lo-

celu zwiększenia własnej konkurencyjności, co mogły-kwalifikacje, głównie poprzez uczestnictwo w obszarze

90% 100%


Pojawia się więc konieczność upowszechniania informacji o pozytywnych efektach kształce-nia ustawicznego, które ukierunkowane muszą zostać na potrzeby osób starszych, osób z wy-kształceniem podstawowym oraz osób długotrwale bezrobotnych. Oferta edukacji ustawicznej powinna uwzględniać różnice w potrzebach poszczególnych grup i wymagania, jakie stawia im rynek pracy. Dostosowanie tematyki szkoleń do wyselekcjonowanych grup docelowych wymaga również odmiennych kanałów, za pośrednictwem których informacje o szkoleniach i kursach dokształcających byłyby rozprowadzane. W przypadku osób bezrobotnych zaleca się wykorzystanie ulotek i plakatów wywieszanych w urzędach pracy, biurach pośrednictwa zawodowego. Informacje o kursach i szkoleniach adresowane do konkretnej grupy można reklamować za pośrednictwem lokal-nych mediów – prasy, radia oraz telewizji. Przekaz medialny byłby w dużym stopniu wskazany dla osób po 50. roku życia. Informacje o szkoleniach należy upowszechniać również w trakcie imprez masowych, organizowanych na szczeblu poszczególnych jednostek terytorialnych (festyny, festiwale). Osoby młode częściej poszukiwać będą interesujących ich szkoleń przez Internet. Warto byłoby zatem utworzyć i bieżąco aktualizować na stronach instytucji rynku pracy zakładki dotyczące szkoleń i kursów podnoszących kwalifikacje.

Najczęstszym powodem, dla którego respondenci brali udział w kursach i szkoleniach, była chęć podniesienia posiadanych kwalifikacji (około 54% wskazań dla respondentów z wykształceniem pod-stawowym, 45% z wykształceniem zawodowym, 67% z wykształceniem średnim oraz 69% z wy-kształceniem wyższym). Kolejnym argumentem skłaniającym do uczestniczenia w systemie edukacji ustawicznej było uzyskanie nowych, niepowiązanych z wyuczonym zawodem kwalifikacji, co ważne było dla prawie 52% respondentów z wykształceniem podstawowym oraz 46% ankietowanych z wykształceniem wyższym. W przypadku osób z wykształceniem podstawowym czynnikami, które zadecydowały o wyborze szkolenia lub kursu, były ponadto: poprawa sytuacji finansowej (21% wska-zań) oraz nieodpłatna forma kursu (42% wskazań – najwięcej w porównaniu do grup z innym wy-kształceniem). W przypadku osób z wykształceniem zawodowym i średnim ujawnia się zwiększony, w porównaniu do pozostałych grup respondentów, udział osób kierowanych na szkolenia przez praco-dawców (por. wykres 12).


Wykres 12. Rozkład odpowiedzi na pytanie: Z jakiego powodu brał(a) Pan(i) udział w tym kursie? (w %)


Z przeprowadzonego badania ankietowego wynika, że 85,3% respondentów nie brało udziału w kursach i szkoleniach w ciągu trzech lat przed datą przeprowadzenia badania ankietowego. Popro-szeni o wskazanie przyczyn, najczęściej wymieniali takie, które bezpośrednio dotyczyły wykonywanej pracy oraz życia osobistego (zob. wykres 13).

0,0%

20,0%

40,0%

60,0%

80,0%

podniesienie posiadanych kwalifikacji

uzyskanie nowych kwalifikacji

konieczność przekwalifikowania gdyż

brakuje zapotrzebowania w danym zawodzie

poprawa sytuacji finansowejpowody osobiste

pracodawca nalegał

bezpłatny kurs



Wykres 13. Rozkład odpowiedzi na pytanie: Z jakiego powodu nie brał Pan udziału w kursach podnoszących kwalifikacje zawodowe? (w %)


Wśród czynników ograniczających dostępność do szkoleń i kursów najczęściej wymieniana była sytuacja materialna respondentów, która stanowiła istotną barierę dla ankietowanych z wykształce-niem podstawowym, zawodowym oraz średnim. Kolejną najczęściej wymienianą przyczyną we wszystkich analizowanych grupach wykształcenia było zbyt duże obciążenie pracą zawodową, na którą wskazało 9,4% respondentów z wykształceniem podstawowym, 24,5% z wykształceniem zawo-dowym, 21,8% z wykształceniem średnim oraz 22,8% z wykształceniem wyższym. Osoby z wykształ-ceniem podstawowym, zawodowym i średnim często wskazywały na brak informacji o możliwości odbycia kursów, ponadto, częściej, w stosunku do respondentów z wykształceniem wyższym, dekla-rowały nieadekwatność organizowanych kursów do swoich potrzeb. Ankietowani z wykształceniem podstawowym oraz zawodowym, mimo deklarowanej świadomości złej i bardzo złej sytuacji na rynku pracy (por. wykres 6.), wskazywały na brak potrzeb dokształcania się w ramach różnych form kształ-cenia ustawicznego. Pozycję nie odczuwałem(am) takiej potrzeby uczestniczenia w kursach i szkole-niach wskazało 7,7% respondentów z wykształceniem podstawowym oraz 6,4% z wykształceniem zawodowym, podczas gdy jedynie 3,9% ankietowanych z wykształceniem wyższym nie odczuwało potrzeby zwiększania posiadanych kwalifikacji.

Z odpowiedzi respondentów wynika konieczność aktywizacji działań w zakresie dostosowania oferty kształcenia ustawicznego do potrzeb mieszkańców Mazowsza. Działania te powinny obejmo-wać przede wszystkim zwiększenie akcji informacyjnej (ze względu na liczną odpowiedź brak infor-

macji o kursach) oraz upowszechniać ideę kształcenia ustawicznego (ze względu na częstą odpowiedź

00% 10% 20% 30% 40% 50% 60%

brak pieniędzy na opłacenie kursów

zbyt duże obciążenie pracą zawodową

zbyt duże obciążenie obowiązkami rodzinnymi

niechęć pracodawcy do kształcenia w godzinach pracy

ograniczona oferta dostępnych kursów

za daleko od miejsc, w których odbywają się kursy

brak informacji o kursach

nie odczuwałam(em) takiej potrzeby

inne powody

trudno powiedzieć



nie odczuwałem(am) takiej potrzeby oraz ograniczona oferta dostępnych kursów). Dla zwiększania efektywności dotarcia z informacją do grup docelowych, działania lokalnych urzędów pracy, jednostek samorządu terytorialnego powinny wspierać organizacje pozarządowe, gdyż niekiedy przy ograniczonych zasobach finansowych jednostek publicznych, działania instytucji pozarządowych stanowią rozszerzenie dostępnej oferty szkoleniowej. Informacje o ofercie edukacji ustawicznej należy upowszechniać nie tylko na miejscu, w siedzibach wymienionych instytucji, ale również na zewnątrz, w formie ulotek, ogłoszeń. Ze względu na możliwość wsparcia edukacji ustawicznej środkami z EFS (np. pozyskanych w ramach PO Kapitał Ludzki) zaleca się wykorzystanie lo-kalnych środków masowego przekazu (radio, telewizja, prasa). Co więcej, ze względu na coraz powszechniejszy dostęp do Internetu, na stronach lokalnych urzędów gmin, powiatów, urzędów pracy, zaleca się dodawanie zakładek z aktualnymi ofertami szkoleń, ich opisem oraz wskaza-niem na oczekiwane efekty uczestnictwa w reklamowanym szkoleniu. W zakładkach tych po-winny znajdować się bezpośrednie linki do stron instytucji zajmujących się doradztwem zawo-dowym oraz prowadzących działania z obszaru kształcenia ustawicznego. Takie strony interne-towe powinny zawierać również aktualne prawo lokalne i krajowe w zakresie rynku pracy oraz polityki szkoleniowej i edukacyjnej.

Opracowanie oferty szkoleniowej powinno zostać poprzedzone lokalną analizą rynku oraz zaciągnięciem opinii ośrodków prognozowania sytuacji na rynku pracy (np. Mazowieckiego Obserwatorium Rynku Pracy). Ze względu na deklarowane przez respondentów ograniczenia w uczestnictwie w szkoleniach, wynikające z obciążenia pracą zawodową, oferta powinna zostać dostosowana w taki sposób, aby umożliwiała odbycie szkoleń w formie wieczorowej lub w postaci kursów i szkoleń weekendowych. Kursy i szkolenia kierowane przede wszystkim do osób z wykształceniem średnim i wyższym (nie obejmujące praktyki przy wykorzystaniu ma-szyn, narzędzi i urządzeń, związanych z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych przy pracach fizycznych) mogą z powodzeniem odbywać się w formie kursów „na odległość”, tj. w formie kur-sów e-learningowych z bieżącą lub okresową kontrolą postępów.

Szkolenia skierowane do osób z wykształceniem podstawowym i zawodowym w większym stopniu powinny obejmować współfinansowanie z funduszy strukturalnych (EFS w ramach PO Kapitał Ludzki). Jednocześnie w ich realizację mogłyby zostać zaangażowane lokalne stowarzy-szenia, fundacje, które mogłyby częściowo dofinansowywać szkolenia lub udzielać stypendiów na czas trwania kursu lub dokonywać refundacji pewnych kosztów (np. wyrównujących koszty do-jazdu), a także oferować wsparcie doradcy zawodowego lub psychologa w trakcie trwania szkoleń. Zachęty do aktywizacji partnerów społecznych kierować powinny jednostki samorządowe, oferując ułatwienia w prowadzeniu działalności (np. wsparcie materialne, promocja działań, inicjatyw i progra-mów tych organizacji pozarządowych, zaangażowanie w lokalne projekty). W przypadku grupy docelo-wej, obejmującej osoby z wykształceniem podstawowym i zawodowym, finansowanie zewnętrzne mo-głoby stanowić istotny bodziec do zwiększania aktywności w obszarze podnoszenia kwalifikacji, na co wskazuje zaprezentowany na wykresie 12 rozkład odpowiedzi respondentów z takim wykształceniem, dotyczący formułowania istotnych barier ograniczających uczestnictwo w szkoleniach.

Wielokrotnie wspominana konieczność oddziaływania na zwiększenie stopnia upowszechniania informacji o dostępnych kursach i szkoleniach istotnie wpływa na efektywność systemu edukacji ustawicznej. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, w których, mieszkańcy sami podejmują działania w zakresie poszukiwań szkoleń, które mogłyby zniwelować stwierdzone braki oraz niedopasowania kwalifikacyjne. Jak wynika z badania kwestionariuszowego, mieszkańcy województwa uczestniczą


w programach doszkalających głównieleń. Muszą zatem dysponować odpowikres 14 przedstawia rozkład odpowiedzi respondentów, poproszonychpozyskiwania informacji o kursach

Wykres 14. Rozkład odpowiedzi na pytanie:

* pominięto odpowiedź nie wiem, trudno powiedzieć, ze względu na zbyt małą liczbę wskazań


Najwięcej respondentów zadeklarowało samodzielne poszukiwania interesujących ich szkoleń, przy czym największą aktywność wykazały(48,5% ankietowanych) oraz wkurs/szkolenie około 48,7% respondentówz wykształceniem wyższym oraz 44,3% respondentówz wykształceniem podstawowym, które zadeklarowały przed dniem przeprowadzenia badania, większa część była kierowana na szkolenie za pośrednictwem właściwego względem miejsca zamieszkania urzędu pracy niż przez pracodawcę.

W dalszej kolejności respondenci poprych wzięli udział, pod względem stopnia ich oddziaływania na zwiększenie szans na znalezienie prcy na mazowieckim rynku pracy.jako w niewielkim stopniu zwiększające szanse na znalezienie pracy (43,1% wskazań), natomiast okło 32% respondentów wskazało na uczestnictwoczynnik, dzięki któremu zdecydowanie wzmocnili swoje szanse na znaleziwali dotychczasową pozycję na lokalnym rynku pracy (zob. wykres 15).

45%

10%

33%

42%

49%

sam znalazłem(am) interesujący mnie

kurs/szkolenie

na kurs/szkolenie skierował mnie pracodawca

podstawowe


programach doszkalających głównie z własnej inicjatywy – sami poszukują interesujących ich szkleń. Muszą zatem dysponować odpowiednią bazą, z jakiej mogliby czerpać stosowne informacje. Wkres 14 przedstawia rozkład odpowiedzi respondentów, poproszonych o wskazanie głównych źródeł

kursach i szkoleniach, w których dotychczas brali udział.

. Rozkład odpowiedzi na pytanie: W jaki sposób dowiedział(a) się Pan(i) o tym kursie? (w %)*

pominięto odpowiedź nie wiem, trudno powiedzieć, ze względu na zbyt małą liczbę wskazań


Najwięcej respondentów zadeklarowało samodzielne poszukiwania interesujących ich szkoleń, przy czym największą aktywność wykazały w tym obszarze osoby z wykształceniem wyższym

w wykształceniem podstawowym (45,3%). Pracodawca skierował na kurs/szkolenie około 48,7% respondentów z wykształceniem zawodowym, 48,9% respondentów

wykształceniem wyższym oraz 44,3% respondentów z wykształceniem średnim.wykształceniem podstawowym, które zadeklarowały odbycie szkolenia w ciągu ostatnich trzech lat

przed dniem przeprowadzenia badania, większa część była kierowana na szkolenie za pośrednictwem właściwego względem miejsca zamieszkania urzędu pracy niż przez pracodawcę.

W dalszej kolejności respondenci poproszeni zostali o dokonanie oceny kursówrych wzięli udział, pod względem stopnia ich oddziaływania na zwiększenie szans na znalezienie prcy na mazowieckim rynku pracy. W skali całego województwa odbyte kursy oceniane były najczęściej

niewielkim stopniu zwiększające szanse na znalezienie pracy (43,1% wskazań), natomiast okntów wskazało na uczestnictwo w różnych formach edukacji ustawicznej, jako na

czynnik, dzięki któremu zdecydowanie wzmocnili swoje szanse na znalezienie pracy oraz ustabilizwali dotychczasową pozycję na lokalnym rynku pracy (zob. wykres 15).

14%

30%

49%

15%

2%

44%

5%

49%

2%

na kurs/szkolenie skierował mnie pracodawca

na kurs/szkolenie skierował mnie urząd pracy

w inny sposób

zawodowe średnie wyższe

sami poszukują interesujących ich szko-jakiej mogliby czerpać stosowne informacje. Wy-

wskazanie głównych źródeł których dotychczas brali udział.

tym kursie? (w %)*

pominięto odpowiedź nie wiem, trudno powiedzieć, ze względu na zbyt małą liczbę wskazań

Najwięcej respondentów zadeklarowało samodzielne poszukiwania interesujących ich szkoleń, wykształceniem wyższym

). Pracodawca skierował na wykształceniem zawodowym, 48,9% respondentów

wykształceniem średnim. W przypadku osób ciągu ostatnich trzech lat

przed dniem przeprowadzenia badania, większa część była kierowana na szkolenie za pośrednictwem właściwego względem miejsca zamieszkania urzędu pracy niż przez pracodawcę.

dokonanie oceny kursów i szkoleń, w któ-rych wzięli udział, pod względem stopnia ich oddziaływania na zwiększenie szans na znalezienie pra-

skali całego województwa odbyte kursy oceniane były najczęściej niewielkim stopniu zwiększające szanse na znalezienie pracy (43,1% wskazań), natomiast oko-

różnych formach edukacji ustawicznej, jako na enie pracy oraz ustabilizo-

2%

9%

1%

w inny sposób

wyższe

Wykres 15. Rozkład odpowiedzi na pytanie: Jak ocenił(a)by Pan(i) ten kurs/szkolenie? (w %)


W ogólnej ocenie respondentów, niezależnie od wiekutywne oceny w zakresie oddziaływania ukończonych kursów na wzrost szans na rynku zawodowym. Najwięcej respondentów bardzo dobrze oceniających okształceniem wyższym. W odczuzawodowym oraz średnim uczestnictwostopniu przyczyniło się do poprawy kształceniem podstawowym i średnim wyraża negatywną opinięzwiększenie szans na lokalnym rynku pracy. Dla 3% ankietowanychuczestnictwo w kursach i szkoleniach było stratą czasu

W przypadku 40% osób ankietowanych powyżej 60. roku życia, kursynie zwiększyły szans na rynku pracy.oraz połowa z przedziału 41-50 lat uznaje, że uczestnictwozwiększa ich szanse w obszarze wojewódzkiego rynku pracy.

Respondenci poproszeni zostali takżeniu wpływałyby na podniesienie posiadaszans na utrzymanie obecnej pracy lub znalezienie nowego miejsca zatrudnienia. Wyniki zestawionow dwóch tabelach, które prezentują najczęściej wymieniane przez respondentów zakresy leń/kursów w zależności od deklarowanego przez respondenta wykształcenia.

19

17

26

32

32

28

28

25

więcej niż 60

51-60

41-50

31-40

21-30

do 21

WIEK

wyższe

średnie

zawodowe

podstawowe

WYKSZTAŁCENIE

bardzo zwiększył w niewielkim stopniu zwiększył


. Rozkład odpowiedzi na pytanie: Jak ocenił(a)by Pan(i) ten kurs/szkolenie? (w %)


W ogólnej ocenie respondentów, niezależnie od wieku i wykształcenia, przeważają raczej pozzakresie oddziaływania ukończonych kursów na wzrost szans na rynku zawodowym.

Najwięcej respondentów bardzo dobrze oceniających odbyte szkolenia charakteryzowało się wodczuciu ponad połowy respondentów z wykształceniem podstawowym,

zawodowym oraz średnim uczestnictwo w kursach zwiększających kwalifikacje tylkostopniu przyczyniło się do poprawy sytuacji na rynku pracy. Co więcej, 17% ankietowanych

średnim wyraża negatywną opinię o wpływie ukończonego kursu na zwiększenie szans na lokalnym rynku pracy. Dla 3% ankietowanych z wykształceniem zawodowym

szkoleniach było stratą czasu i pieniędzy.

W przypadku 40% osób ankietowanych powyżej 60. roku życia, kursy w których uczestniczyli,nie zwiększyły szans na rynku pracy. Z kolei 63% respondentów w przedziale wiekowym 51

50 lat uznaje, że uczestnictwo w szkoleniach tylko wobszarze wojewódzkiego rynku pracy.

Respondenci poproszeni zostali także o wskazanie rodzajów szkoleń, które wpodniesienie posiadanych kwalifikacji zawodowych, a tym samym zwiększenie

szans na utrzymanie obecnej pracy lub znalezienie nowego miejsca zatrudnienia. Wyniki zestawionodwóch tabelach, które prezentują najczęściej wymieniane przez respondentów zakresy

zależności od deklarowanego przez respondenta wykształcenia.

42

32

32

40

41

63

50

34

39

33

30

50

51

52

40

9

17

20

11 0

w niewielkim stopniu zwiększył nie zwiększył strata czasu i pieniędzy


. Rozkład odpowiedzi na pytanie: Jak ocenił(a)by Pan(i) ten kurs/szkolenie? (w %)

wykształcenia, przeważają raczej pozy-zakresie oddziaływania ukończonych kursów na wzrost szans na rynku zawodowym.

dbyte szkolenia charakteryzowało się wy-wykształceniem podstawowym,

kursach zwiększających kwalifikacje tylko w niewielkim sytuacji na rynku pracy. Co więcej, 17% ankietowanych z wy-

wpływie ukończonego kursu na wykształceniem zawodowym

których uczestniczyli, przedziale wiekowym 51-60 lat

w niewielkim stopniu

w największym stop-tym samym zwiększenie

szans na utrzymanie obecnej pracy lub znalezienie nowego miejsca zatrudnienia. Wyniki zestawiono dwóch tabelach, które prezentują najczęściej wymieniane przez respondentów zakresy szko-

13

19

17

14

17

0

1

1

0

1

0

0

0

3

1

0

7

3

14

11

16

19

4

4

5

trudno powiedzieć


Tabela 13. Odpowiedzi na pytanie: Proszę powiedzieć, ukończenie jakiego kursu / szkolenia miałoby znaczący wpływ na podniesienie Pana/Pani szans na utrzymanie obecnej pracy / znalezienie pracy?

Wyszczególnienie podstawowe zawodowe

% wskazań

pozycja względem liczby wskazań

% wskazań


nauka języka obcego 14,3% 1 17,3% 1

szkolenie z prac ogólnobudowlanych 13,9% 2 10,5% 3

obsługa komputera/Internetu 13,6% 3 9,7% 5

spawanie 13,1% 4 9,0% 6

operator wózków widłowych 10,3% 6 11,3% 2


Zarówno wśród osób z wykształceniem zawodowym, podstawowym, średnim, jak i wyższym (por. tabela 12. oraz 13.) najwięcej wskazań dotyczyło szkoleń w zakresie nauki języka obcego. W przypadku osób z wykształceniem podstawowym i zawodowym w dalszej kolejności wskazywano na szkolenia z zakresu nowych umiejętności przydatnych w pracach zawodowych, takich jak szkole-nie z prac ogólnobudowlanych, nowe umiejętności i kwalifikacje w zawodzie spawacza77 czy operato-ra wózków widłowych. Dla osób z wykształceniem zawodowym i podstawowym ważne są również szkolenia z zakresu obsługi komputera i Internetu. Dla 13,6% respondentów z wykształceniem pod-stawowym oraz 9,7% respondentów z wykształceniem zasadniczym zawodowym, szkolenia z zakresu technologii informatycznych poprawiłyby znacząco posiadane kwalifikacje oraz zwiększałyby szanse na znalezienie i/lub utrzymanie dotychczasowej pracy.

Tabela 14. Odpowiedzi na pytanie: Proszę powiedzieć, ukończenie jakiego kursu / szkolenia miałoby znaczący wpływ na podniesienie Pana/Pani szans na utrzymanie obecnej pracy / znalezienie pracy?

Wyszczególnienie średnie wyższe

% wskazań


% wskazań


nauka języka obcego 25,5% 1 23,9% 1

rachunkowość i księgowość 14,2% 2 9,6% 3

obsługa komputera/Internetu 11,8% 3 9,1% 4

obsługa biura, administracji 9,9% 4 5,8% 6

prowadzenie działalności gospodarczej 8,9% 5 5,5% 7

fundusze europejskie 7,4% 7 19,9% 2

autoprezentacja 5,5% 9 7,1% 5


Osoby z wykształceniem wyższym i średnim, poza wspomnianą nauką języków obcych, często wskazywały na chęć odbycia szkolenia z zakresu administracji i obsługi biura, w tym z także obsługi komputera i Internetu oraz z zakresu finansów i księgowości. W przypadku osób z wykształceniem wyższym najczęściej, poza szkoleniami językowymi, deklarowano kształcenie z zakresu funduszy europejskich (druga najczęściej wybierana pozycja przez respondentów). Natomiast osoby z wykształ-ceniem średnim częściej, w stosunku do osób z wykształceniem wyższym, wskazywały na chęć odby-cia szkolenia z zakresu prowadzenia własnej działalności gospodarczej.

77 Obecnie zawód spawacza jest jednym z najbardziej deficytowych zawodów zarówno w Polsce, jak i krajach zagranicznych. Osoby z kwalifikacjami spawacza są bardzo poszukiwane w przemyśle, mogą więc liczyć na gwarancję zatrudnienia oraz wysokie zarobki por. Spawacz- pracownik na wagę złota, http://www.ogloszenia-praca.info/art/31 [data dostępu 10.03.2011].


Przedstawione w tabelach 13 oraz 14 główne obszary tematyczne szkoleń, w jakich respondenci najchętniej wzięliby udział, mogą stanowić podstawy dla opracowania efektywnej oferty szkole-niowej na szczeblu całego województwa. Instytucje pozarządowe oraz urzędy pracy powinny kierować się nie tylko ocenami wynikającymi z prognoz sytuacji na rynku pracy, ale również powinny uwzględniać opinie samych zainteresowanych. Niskie oceny efektywności kursów sy-gnalizują, że nie zostały one solidnie przygotowane w stosunku do oczekiwań osób biorących w nich udział. Wskazane przez respondentów obszary szkoleń mogą więc służyć jako kierunek dopracowania oferty szkoleniowej. Uczestnicy rynku analizując na bieżąco oferty pracy są w stanie określić, jakiego rodzaju kwalifikacji im brakuje. Tym samym organizowanie kursów w sygnalizowa-nym przez nich obszarze może wpłynąć na lepsze oceny przydatności szkoleń. Duży nacisk należy położyć na kształcenie w obszarze języków obcych, w tym z uwzględnieniem języka obcego za-wodowego, odpowiednio ukierunkowanego dla poszczególnych grup zawodowych. Co więcej, ze względu na coraz powszechniejsze wyjazdy zagraniczne w celach zarobkowych, na szkoleniach z języka obcego należy wprowadzić warsztaty z pisania CV w języku obcym oraz symulacje rozmowy kwalifikacyjnej. Takie umiejętności są przydatne również na lokalnym rynku pracy, po-nieważ wzrasta liczba firm z kapitałem zagranicznym, a pracodawcy coraz częściej wymagają znajo-mości języków obcych. Szkolenia językowe oferuje na przykład Fundacja Rozwoju Północnego Ma-zowsza78, której celem jest sprzyjanie wszechstronnego rozwoju tej części województwa mazowiec-kiego. Przyjęte w Fundacji rozwiązania mogą kontynuować inne instytucje, wspierając rozwój lokalnych zasobów ludzkich.

W przypadku ofert kierowanych do osób z wykształceniem zawodowym i podstawowym powinny zostać uwzględnione takie elementy, jak podstawy technologii informatycznej oraz kursy przekwalifikowujące, które uwzględniałyby zdobywanie umiejętności w zawodach aktual-nie deficytowych na lokalnym rynku pracy (jak chociażby w zawodzie spawacza czy robotnika przy pracach prostych w budownictwie).

Osoby z wykształceniem wyższym i średnim chętniej brałyby udział w szkoleniach z zakresu funduszy europejskich oraz w kursach z obszaru wizerunku oraz zakładania nowej firmy. Ze względu na duże zainteresowanie szkoleniami z zakresu prowadzenia własnej działalności gospodarczej ujawnia się potrzeba współpracy z przedstawicielami lokalnego biznesu, co umożliwiłoby, przy wykorzystaniu wiedzy ośrodków akademickich, tworzenie lokalnych inkubatorów przedsiębior-czości oraz podejmowaniu działania na rzecz samozatrudnienia. Firmy, zwłaszcza prowadzące działalność z zakresu doradztwa i kontroli, biura rachunkowe, mogłyby uczestniczyć we wspieraniu działań na rzecz samozatrudnienia i przedsiębiorczości. Pozytywnym efektem współpracy, jaki mogą osiągnąć przedsiębiorstwa, będzie kreowanie wizerunku, reklama oraz działania na rzecz zwiększania potencjalnej bazy klientów w przyszłości79. Wsparcie kursów i szkoleń doświadczeniem miejscowego biznesu oraz włączenie w ich program elementów praktyki z pewnością wpłynie na poprawę ocen oferty szkoleniowej w przyszłości.

78 http://www.frpm.pl/ [data dostępu 09.03.2011]. 79 Pozytywna ocena działań na etapie kursów, może zaowocować przeniesieniem współpracy poza obszar szko-leń. Kursanci zapoznani z ofertą firm chętniej w przyszłości będą zwracać się do podmiotów z którymi mieli styczność niż do mało znanych i niesprawdzonych przedsiębiorstw i instytucji.


Wykres 16. Rozkład odpowiedzi na pytanie: Kto finansował ten kurs? (


Dotychczasowe szkolenia, wnansowane przez pracodawcę (45,9% wskazań) orazcego w szkoleniu/kursie (30,7%). Na wykresie 16. zestawiono źródła finansowania szkoleń, jakie zdeklarowali uczestniczący w nich respondenci, pogrupowani względem posiadanego Najczęstszą formą finansowania kursu było całkowite pokrycie kosztów przez pracodawcę, kierującgo respondenta na takie szkolenie. Dotyczyło to 58,3% ankietowanych46,3% z wykształceniem średnim oraz 42,2%padku osób z wykształceniem podstawowym największy udział stanowiły kursy, które respopłacali samodzielnie z własnych środków oraz kursy, które sfinansował urząd pracy. Znaczny udział samodzielnego finansowania ujawnia się również wśród osóboraz wyższym. Taka struktura finansowania wynikać może równieżdentów sposobów i źródeł poszukiwania informacji14.). Finansowanie kursów podnoszących kwalifikacje odbywało się jednak przy niewielkim udziale środków pochodzących z Unii Europejskiej.unijne z EFS finansowały szkolenia odbyte przez 4,9% badanych respczyzn oraz 2% kobiet. Największa liczba respondentów, która uczestniczyłanansowanych ze środków Unii Europejskiej, charakteryzowała się wykształceniem wyższym (7,4% wskazań) oraz zawodowym (7,2% wskazań), podczrespondentów z wykształceniem podstawowym oraz zaledwie 1,1%

41%

26%

13% 42%

1%

8%

13%

15%

6%

7%

27%

2%

podstawowe zawodowe


Rozkład odpowiedzi na pytanie: Kto finansował ten kurs? (w %)


w których brali udział respondenci, były w zdecydowanej mierze fpracodawcę (45,9% wskazań) oraz z osobistych środków finansowych uczestnicz

szkoleniu/kursie (30,7%). Na wykresie 16. zestawiono źródła finansowania szkoleń, jakie znich respondenci, pogrupowani względem posiadanego

Najczęstszą formą finansowania kursu było całkowite pokrycie kosztów przez pracodawcę, kierującgo respondenta na takie szkolenie. Dotyczyło to 58,3% ankietowanych z wykształceniem wyższym,

wykształceniem średnim oraz 42,2% z wykształceniem zasadniczym zawodowym.wykształceniem podstawowym największy udział stanowiły kursy, które resp

własnych środków oraz kursy, które sfinansował urząd pracy. Znaczny udział ujawnia się również wśród osób z wykształceniem średnim, zawodowym

oraz wyższym. Taka struktura finansowania wynikać może również z zadeklarowanych przez respoźródeł poszukiwania informacji o kursach, w których brali oni udział (por. wyk

14.). Finansowanie kursów podnoszących kwalifikacje odbywało się jednak przy niewielkim udziale Unii Europejskiej. W skali całego województwa mazowieckiego środki

EFS finansowały szkolenia odbyte przez 4,9% badanych respondentów,czyzn oraz 2% kobiet. Największa liczba respondentów, która uczestniczyła w nansowanych ze środków Unii Europejskiej, charakteryzowała się wykształceniem wyższym (7,4% wskazań) oraz zawodowym (7,2% wskazań), podczas gdy z takiej formy finansowani

wykształceniem podstawowym oraz zaledwie 1,1% z wykształceniem średnim.

35%

24%

46%58%

2%8%6%2%1%7%9%

1%

średnie wyższe

inne

szkolenie było współfinansowane ze środków Unii Europejskiej

koszty pokrył urząd pracy

koszty pokryłem(am) wspólnie z pracodawcą

koszty w całości pokrył pracodawca

koszty w całości pokryłem(am) sam(a)

zdecydowanej mierze fi-osobistych środków finansowych uczestniczą-

szkoleniu/kursie (30,7%). Na wykresie 16. zestawiono źródła finansowania szkoleń, jakie za-nich respondenci, pogrupowani względem posiadanego wykształcenia.

Najczęstszą formą finansowania kursu było całkowite pokrycie kosztów przez pracodawcę, kierujące-wykształceniem wyższym,

łceniem zasadniczym zawodowym. W przy-wykształceniem podstawowym największy udział stanowiły kursy, które respondenci

własnych środków oraz kursy, które sfinansował urząd pracy. Znaczny udział wykształceniem średnim, zawodowym

zadeklarowanych przez respon-których brali oni udział (por. wykres

14.). Finansowanie kursów podnoszących kwalifikacje odbywało się jednak przy niewielkim udziale skali całego województwa mazowieckiego środki

ondentów, w tym 8,5% męż- szkoleniach współfi-

nansowanych ze środków Unii Europejskiej, charakteryzowała się wykształceniem wyższym (7,4% takiej formy finansowania skorzystało 6%

wykształceniem średnim.

szkolenie było współfinansowane ze środków Unii Europejskiej

koszty pokrył urząd pracy

koszty pokryłem(am) wspólnie z pracodawcą

koszty w całości pokrył

koszty w całości pokryłem(am)


7. Podsumowanie

Polityka edukacyjna oraz szkoleniowa stanowią skuteczne narzędzie niwelowania dysproporcji między popytem i podażą na lokalnym rynku pracy. Aby jednak efekty dostosowania były skuteczne, polityka oświatowa powinna w dużej mierze analizować bieżące uwarunkowania na mazowieckim rynku pracy oraz dostosowywać ofertę edukacyjną oraz szkoleniową do wymagań pracodawców.

Przedstawione rekomendacje obejmują zalecenia, będące odpowiedzią na zaistniałe uwarunko-wania polityki edukacyjnej i szkoleniowej w regionie mazowieckim. Wynika z nich, że województwo rozwija się bardzo niesymetrycznie, a pozytywne efekty uzyskiwane w aglomeracji warszawskiej oraz gminach do niej przyległych zawyżają wartości dla całego województwa, niwelując zróżnicowanie na wyższym poziomie agregacji.

Zestawione w części empirycznej wyniki badania kwestionariuszowego wskazują, że idea kształ-cenia ustawicznego na Mazowszu dopiero się utrwala. Pozytywne efekty kursów doszkalających naj-częściej dostrzegają jednak osoby z wykształceniem wyższym oraz osoby do 40. roku życia. Ponadto, grupy te najczęściej decydują się udział w szkoleniach i kursach podnoszących kwalifikacje.

Potrzeba zwiększenia efektywności kształcenia ustawicznego na terenie Mazowsza wydaje się być wyjątkowo silna, co wynika miedzy innymi z odczuć respondentów w zakresie oceny ogólnej sytuacji na rynku pracy. Mieszkańcy województwa dostrzegają bowiem znaczenie posiadanego wy-kształcenia na perspektywy skutecznego poszukiwania pracy oraz stabilizacji własnej pozycji zawo-dowej. Jednocześnie podkreślają nieefektywność systemu edukacji, który kształci w zawodach nie-adekwatnych do wymagań rynku. Co więcej, absolwenci mazowieckich szkół zawodowych nie są postrzegani jako kompetentni do wykonywania wyuczonego zawodu.

Zakłada się, że przedstawione w opracowaniu rekomendacje pozwolą na podniesienie jakości kształcenia i polityki oświatowej w skali całego Mazowsza. Oczekuje się, że implementacja zaleceń i rekomendacji sformułowanych w niniejszym opracowaniu pozwoli na bardziej dokładne dopasowa-nie struktury lokalnej podaży do rzeczywistego zapotrzebowania na mazowieckim rynku pracy. Do-stosowania, jakie należy wziąć pod uwagę powinny dotyczyć już wychowania przedszkolnego, które obarczone jest wieloma niedociągnięciami, zwłaszcza w regionach o niekorzystnych uwarunkowa-niach społeczno-ekonomicznych. Poziom i kierunki rozwoju edukacji wczesnoszkolnej wpływają bowiem często na decyzje o wyborze ścieżki zawodowej.

Wymiernego efektu zaproponowanych działań oczekuje się we wzroście dopasowania struktury popytu i podaży na lokalnym rynku pracy, połączonym z wzrastającą mobilnością przestrzenną i za-wodową mieszkańców Mazowsza, które pośrednio stymuluje polityka edukacyjna i szkoleniowa. Uwzględniając uwarunkowania rozwoju mazowieckiego rynku pracy, wydaje się, że wskazane zale-cenia pozwolą na poprawę jakości kształcenia zawodowego wśród jego uczestników.


Bibliografia

1. Baraniak B., Szkolny i pozaszkolny system kształcenia zawodowego, [w:] „Szkoła a rynek pracy”, Bogaj A., Kwiatkowski S. M. (red.), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.

2. Co ułatwia absolwentom szkół zawodowych znalezienie pracy ?, http://www.wbz.waw.pl/index.php/nek-pracy/35-rynek-pracy/145-co-uatwia-absolwentom-szko-zawodowych-znalezienie-pracy- [data dostępu 09.03.2011].

3. Dobry start. Jak wprowadzać alternatywne formy wczesnej edukacji?, Fundacja Rozwoju Dzieci im. J. A. Komeńskiego, http://www.frd.org.pl/repository/documents/dobry_start.pdf

[data dostępu 11.03.2011]. 4. Edukacja w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki, Program Operacyjny Kapitał Ludzki 2007-

2013, Komponent regionalny - Fundusze dla Mazowsza, http://www.mazowia.eu/data/other/edukacja_ostat.pdf [data dostępu 09.03.2011].

5. Ogrodzińska T. (red.), Inwestujmy w małe dzieci. Gminne strategie edukacji, Fundacja Rozwoju Dzieci im. J. A. Komeńskiego, Warszawa 2009, http://www.frd.org.pl/repository/upload/Strategie_gminne.pdf

[data dostępu 09.03.2011]. 6. Kotowska I. E., Sztanderska U., Wóycicka I., Między domem a pracą. Rekomendacje, Instytut

Badań nad Gospodarka Rynkową, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2007. 7. Kowalewski T., Zagadnienie kapitału ludzkiego w kontekście funkcjonowania baku, [za:] Kożuch

B., [w:] „Inwestowanie w kapitał ludzki a rozwój gospodarki. Przedsiębiorczość konkurencyjność”, Zeszyt 12, Warszawa 1998, http://www.univ.rzeszow.pl/ekonomia/Zeszyt7/34_Kowalewski.pdf

[data dostępu 10.03.2011]. 8. Kozińska- Bałdyga A., Rodzice chcą przejmować szkoły, Polska The Times, 26 stycznia 2009 r.,

źródło: http://ratujszkoly.fio.org.pl/images/stories/media/20090125_polska2.gif [data dostępu 09.03.2011]. 9. Kształcenie ustawiczne,

http://gazetapraca.pl/gazetapraca/1,94505,6683383,Ksztalcenie_ustawiczne.html [data dostępu 09.03.2011]. 10. Lackowski J., Decentralizacja Zarządzania Polskim Systemem Oświatowym a Społeczne

Nierówności Edukacyjne, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008. 11. MEN przygotowuje projekt ustawy o subwencji na przedszkola, Społeczny Monitor Edukacji,

http://www.monitor.edu.pl/newsy/men-przygotowuje-projekt-ustawy-o-subwencji-na-przedszkola.html [data dostępu 11.03.2011].

12. Obserwacje OECD, Kapitał ludzki: w jaki sposób wiedza kształtuje Twoje życie?, podsumowanie w języku polskim, http://www.oecd.org/dataoecd/29/6/38435854.pdf [data dostępu 10.03.2011].

13. Ogrodzińska T., Edukacja Przedszkolna a Wyrównywanie Szans Dzieci. Alternatywne Formy

Edukacji Przedszkolnej, Materiały z II Krajowej Konferencji Dyrektorów Przedszkoli OSKKO, Miętne, 21-23 kwietnia 2006r, http://www.oskko.edu.pl/przedszkola2006/index.html [data dostępu 11.03.2011].

14. O stanie szkolnictwa wyższego i źródłach jego finansowania, komunikat z badań, BS/12/2011, CBOS, Warszawa, styczeń 2011, http://www.cbos.pl/spiskom.pol/2011/k_012_11.pdf. [data dostępu 09.03.2011].


15. Polacy o upowszechnieniu edukacji przedszkolnej i obniżeniu wieku szkolnego, komunikat z badań, Centrum Badania Opinii Społecznej, BS/15/2009, http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2009/K_015_09.PDF [data dostępu 09.03.2011].

16. Prognoza ludności na lata 2003-2030 w województwie mazowieckim, GUS [data dostępu 09.03.2011]. 17. Program Maluch pomoże gminom zakładać żłobki. Czeka 40 mln zł, Gazeta Prawna 08.03.2011,

http://praca.gazetaprawna.pl/artykuly/493622,program_maluch_pomoze_gminom_zakladac_zlobki_czeka_40_mln_zl.html [data dostępu 11.03.2011].

18. Putkiewicz E., Żytko M., Znaczenie edukacji przedszkolnej na podstawie badań i doświadczeń

międzynarodowych [w:] Zahorska M (red.) Edukacja przedszkolna w Polsce – szanse

i zagrożenia, ISP, Warszawa 2004. 19. Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie mazowieckim w 2009,

Warszawa, kwiecień 2010 , http://wup.mazowsze.pl/new/?phtml=1926139259 [data dostępu 09.03.2011]. 20. Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie mazowieckim w I półroczu

2010 roku, Warszawa, listopad 2010, http://wup.mazowsze.pl/new/?phtml=1926139259 [data dostępu 09.03.2011].

21. Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2007-2013, Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego, Warszawa, październik 2007, http://rpo.mazowia.eu/data/other/rpo_1.pdf po_1.pdf [data dostępu 11.03.2011].

22. Ruszają stypendia z EFS, data publikacji 2004-08-24, http://warszawa.ngo.pl/x/75223;jsessionid=12AA9A7D286327356B30527D3A4BCBF2 [data dostępu 09.03.2011].

23. Spawacz- pracownik na wagę złota, http://www.ogloszenia-praca.info/art/31 [data dostępu 09.03.2011]. 24. Strategia Lizbońska - możliwości realizacji w ramach polityki spójności ,

http://www.mrr.gov.pl/aktualnosci/rozwoj_regionalny/Strony/Strategia_Lizbonska_mozliwosci_realizacji_w_ramach_ps.aspx [data dostępu 09.03.2011].

25. Strategia Rozwoju Edukacji na lata 2007-2013, Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu, Warszawa 2005, http://www.cent.edu.pl/Download,9.html [data dostępu 09.03.2011].

26. Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020 (aktualizacja), Samorząd Województwa Mazowieckiego, Warszawa 2006.

27. Symela K., Jakość kształcenia zawodowego, [w:] Szkoła a rynek pracy, Bogaj A., Kwiatkowski S. M. (red.), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.

28. Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007 – 2013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2010.

29. Tamowicz P., Przedsiębiorczość akademicka. Spółki spin-off w Polsce http://www.parp.gov.pl/files/74/81/106/przed_akademicka.pdf.

[data dostępu 09.03.2011]. 30. Tranda H., Edukacja a bezrobocie [w:] „Polski system edukacji po reformie z 1999 roku. Stan,

perspektywy i zagrożenia”, Pęczkowski R. (red.), Dom Wydawniczy Elipsa, Poznań – Warszawa 2005.

31. Uczniowie nie będą musieli dojeżdżać, Rzeczpospolita, aktualizacja 11.03.2011, http://www.rp.pl/artykul/55713,624712-Uczniowie-nie-beda-musieli-dojezdzac.html [data dostępu 11.03.2011].


32. Ustawa z dnia 04 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi do lat 3, Dziennik Ustaw nr 45 z 2011 roku, poz. 235, http://isap.sejm.gov.pl [data dostępu 09.03.2011].

33. Ustawa z dnia 7 września 1991 roku o systemie oświaty, Dz. U. 1991 Nr 95 poz. 425 z późn. zm., tekst ujednolicony, http://isap.sejm.gov.pl [data dostępu 09.03.2011].

34. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, Dz. U. 2004 Nr 99 poz. 1001 z późn. zm. , tekst ujednolicony, http://www.sejm.gov.pl

[data dostępu 09.03.2011]. 35. Warszawa potencjałem innowacji, http://www.student.waw.pl/a-768-

projekt_warszawa_potencjalem_innowacji_.html [data dostępu 11.03.2011]. 36. Wiatrowski Z., Znane i nieznane wyznaczniki edukacji zawodowej w XXI wieku [w:] Gerlach R.

(red.), Edukacja zawodowa w aspekcie przemian społeczno-gospodarczych. Wyzwania –szanse-

zagrożenia, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2007. 37. Zagraniczni studenci w Warszawie, Warszawa Polska The Times, 2009-10-19,

http://www.polskatimes.pl/warszawa/aktualnosci/175290,zagraniczni-studenci-w-warszawie,id,t.html [data dostępu 09.03.2011].

38. Zahorska M., Zmiany w oświacie – koncepcje i uwarunkowania [w:] Kolarska-Bobińska L. (red.) Druga fala polskich reform, Warszawa 1999.

39. Zawody przyszłości, http://www.wbz.waw.pl/index.php/component/content/article/1-najnowsze-wiadomoci-na-stronie-frontowej/75-zawody-przyszoci-

[data dostępu 09.03.2011]. 40. Zbierzchowska A., SGH w sieci europejskich uniwersytetów oferujących kształcenie ustawiczne –

EUCEN, e-mentor nr 3 (5) 2004, http://www.e-mentor.edu.pl [data dostępu 09.03.2011].

Źródła internetowe

1. Portal Mazowieckie Małe Przedszkola, http://mmp.fio.org.pl [data dostępu 09.03.2011]; 2. Mazowieckie Obserwatorium Rynku Pracy, http://obserwatorium.mazowsze.pl [data dostępu 09.03.2011]; 3. Portal Ochotniczych Hufców Pracy, http://ohp.pl/index.php?id=6&id_menu_r=5 [data dostępu 09.03.2011]; 4. Portal Stowarzyszenia Rozwoju Wsi, http:// srw.fio.org.pl/index.php [data dostępu 09.03.2011]; 5. Portal Programu „Dla Dzieci”, http://www.dladzieci.org.pl/strona_glowna

[data dostępu 09.03.2011]; 6. Portal Fundacji Rozwoju Dzieci im. J. A. Komeńskiego, http://www.frd.org.pl [data dostępu 09.03.2011]; 7. Portal Fundacji Rozwoju Północnego Mazowsza, http:// www.frpm.pl [data dostępu 09.03.2011]; 8. Portal Projektu „Z Małej Szkoły w Wielki Świat”, http://www.malaszkola.pl/index.php

[data dostępu 09.03.2011]; 9. Mazowiecki Urząd Wojewódzki w Warszawie, http://www.mazowsze.uw.gov.pl

[data dostępu 09.03.2011]; 10. Gmina Mochowo, http://www.mochowo.pl [data dostępu 09.03.2011]; 11. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, http://www.nauka.gov.pl [data dostępu 10.03.2010]; 12. Ośrodek Szkolenia Zawodowego w Mińsku Mazowieckim, http://www.ocsm.pl [data dostępu 09.03.2011];


13. Ośrodek Szkolenia Zawodowego w Radomiu, http://www.ocsm.radom.pl [data dostępu 09.03.2011]; 14. Portal Projektu „Ratuj Szkoły”, http://www.ratujszkoly.fio.org.pl [data dostępu: 09.03.2011]; 15. Główny Urząd Statystyczny, http://www.stat.gov.pl [data dostępu 09.03.2011]; 16. Bank Danych Lokalnych GUS , http://www.stat.gov.pl/bdl [data dostępu 09.03.2011]; 17. Urząd Statystyczny w Warszawie, http://www.stat.gov.pl/warsz/index_PLK_HTML.htm [data dostępu: 09.03.2011]; 18. Wojewódzki Urząd Pracy w Warszawie, http://www.wup.mazowsze.pl

[data dostępu 09.03.2011].

Documents

Rekomendacje dotyczące polityki edukacyjnej i szkoleniowej · Rekomendacje dotyczące polityki edukacyjnej i szkoleniowej 7 1. Polityka edukacyjna Mazowsza W działania z obszaru