Reaktion Pers 02-09-19 11.01 Sida 1 ÁbMÙœ ÊUJ Àœ«u4 · q!UIî ñœ gMë«Ë ÁbMÙœ ÊUJ" Àœ«u4 øX

q!UIî ñœ gMë«Ë

ÁbMÙœ ÊUJ" Àœ«u4

øX<« “UOï È« tãd4 pLë t! vFè«uî t3

En skrift av Tom Lundin, Kunskapscentrum för traumatisk stress, Akademiska Sjukhuset i Uppsala

Reaktioner vid omskakande händelser

s|bïuì Âu" “« È« t¶Åuï(Tom Lundin)¨©v4Ëñ ÈUÙñUAã® pO"UîËd" ”d¶<« ÂuKà eëdî

ôUfiÄ« ñœ UJfiOîœUë¬ ÊU¶<ñULO!

PERSISKA

Reaktion Pers 02-09-19 11.01 Sida 1

VìUDî X<dNã

„Uïœñœ tFè«Ë ¸| t!d& U| r8“ Ê«Ëñ(Trauma)øXfiOÇ. . . . . . . ¥

v4Ëñ »«dD{«ress)(psykologisk støXfiOÇ. . . . . . . . . . . . . . . ¥

”Ufi4« †bA! ÊUfiï« të v#œ«u4 ÂU~MN! Uî vFO§É gMë«Ë

øX<« tïu~3 bMJOî dD8. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . µ

v4Ëñ t!d{rauma)(psykiskt tøXfiOÇ. . . . . . . . . . . . . . . ∑

v4Ëñ t!d{ »«dD{«ress)raumatisk st(tøXfiOÇ. . . . . . . . . . ∑

v4Ëñ t!d{ ñUAã Ë »«dD{« q!UIî ñœ vFO§É gMë«Ë. . . . . . . . . ∏

ñ«uÖUï ÈUÙ t!d{ “« fÄ vA|dÄ Ê«Ëñ vïbïUî Uº! d#«“Ëd!

v4Ëñromet-PTSD)ressyndraumatiska st(postt. . . . . . . . π

t#œU4 ¯u<rg)(Traumatisk so. . . . . . . . . . . . . . . . . . . ±±

ÊUîñœ (PTSD)t#œU4 ¯u< Ë. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ±≤


tÇU§|œ

s|«vLO8Ë ñUOfi! Àœ«u4 ÷dFî ñœ të ULÅ È«d! ‰Ë« tK4Ë ñœ t¶Åuï

Ád?E?¶?M?î d?O?ä ñu?D?! d?Ö« ÆbÅU?§?O?î U??LÅ Ê«b??ïËUA|u??8 Ë b??|« t??¶??ãd??Öñ«d??è

ÈñU| ÊU¶|«d! bï«u¶Oî eOï t¶Åuï s|« ¨bOÅU! Áœ«œ X<œ “« «ñ ÈbïËUA|u8

ÆbÅU! ÁbMÙœ

U| Ë ‚öÉ qO§è “« v‹K" t#œU4 ¨vÖbï“ “« È« tK4dî ñœ UNïUfiï« tLÙ

s|« “Ëd! †ñuF ñœ Æbï« Áœuî“¬ «ñ vJ| œeï bïËUA|u8 Êœ«œ X<œ “«

gMë«Ë ÁËbï«Ë rA8 ¨”d" ¨v~¶HÅ¬ U! ÊUfiï« Àœ«u4

q4«dî s|« UNïUfiï« d¶AO! s|« œu3Ë U! ÆbÙbOî ÊUAï

gÙU???ë ÊUAO???4Ëñ Z????ïñ ¨t????¶Å«c????Ö d< XAÄ «ñ X‹<

œu??8 ÈœU??à ‰«Ëd??! ÊUAO??Öb??ï“ Z??|ñb??¶???! Ë b???!U???O???O???î

Æœœd~Oîd!

Àœ«u?4 ÷d?F?îñœ U?N??ïUfiï« ¨l??è«u??î v??8d??! ñœ v??ìË

ñ«dè vÖbï“ dOfiî ÁbMÙœ dOOG" U| Ë eO~ï« ÁdÉU‹î

të ‡ tïU*UÜË ÁbMÙbïUJ" ÊUMÇ v#œ«u4 ‡ bïdO~Oî

“« ÊUî“ ñËdî U! vN3Ë êOÙ t! UNï¬ “« vMÙ– d|ËUB"

Ë X‹< bï«u¶Oî ÊUMÇ ¨t#œU4 Êuî“¬ s|« ÆœËdOLï œU|

t?! b?Ù«u?‹?O?L?ï v?¶?4 ÁbÅñU?Çœ h‹Å t?ë bÅU?! a??K??"

XìU4“« Ê«u¶Oî lèuî s|« ñœ ÆbÙœ tî«œ« œu8 vÖbï“

Æœñ«œ ÊUîñœ t! ÃUO¶4« të œdë X§æF ÈñULO!

«Ë ¸| “« «ñ vFO§É gMë«Ë ¸| Ê«u¶Oî tïu~Ç

«b??3 ¨œñ«œ È« t??ãd??4 È«Ë«b??î t??! ÃU??O??¶??4« t??ë vAM???ë

øX8U<

œñu??î ñœ v??ïu??M???ë gï«œ“« È« tFö???8 t???¶Åu???ï s???|«

t!d{ ¸| t! ÊbÅñUÇœ ÂU~MN! vï«Ëñ ÈUÙbîUOÄ

Èd¶N! „ñœ È«d! ULÅ t! t¶Åuï s|« ÆX<« v4Ëñ b|bÅ

vÙUÖ¬ ¨sOMâLÙ Ë Áœdë pLë œu8 ÈUÙ gMë«Ë “«

ÆbÙbOî ¨œuAOî tz«ñ« të vïUîñœ pLë †UïUJî«“«


ÂU~MÙ t! Uî vFO§É gMë«ËøX<« tïu~Ç pO"Uî«d" Àœ«u4

u< Ë Èe|eà Êœ«œ X<œ “« ‡ Ê«dæ! q!UIî ñœ gMë«Ë¯

reaktionen)rge(Kris-förlust och so

gMë«Ë ̧ | ÁbïeO~ï«d! ̈ r|uAOî Ê¬ ñUÇœ ̧ O"Uî«d" t#œU4 p| ÂU~MN! Uî të v4Ëñ »«dD{«

∫X<« nK¶‹î ÈUÙ“Uã Ë q4«dî È«ñ«œ të ©¯u< gMë«Ë U| Ë ‡ Êœ«œ X<œ “«® X<« vï«dæ!

5

¸uÅ tK4dî(Chockfasen)U" tIOèœ bMÇ U| Ë tOïU# bMÇ †bî t! bï«u¶Oî të

të Èœdã ÆbîU$UO! ‰uD! t¶HÙ ¸| dßë«b4 U| Ë “Ëñ bMÇ ¨XàU< s|bMÇ

s|« ¢dOEï v"ULKë U! Ë bMë „ñœ bï«u¶OLï ÁœU¶ã« ‚UH"« të «ñ tâï¬ X<« ÁbÅñUÇœ

h‹Å U§ìUä ÆbMJOî ñUJï« «ñ tFè«Ë ¢bMMJOî ÁU§¶Å« UNï¬ ¢ U| Ë ¢œñ«bï XIOI4

ÆbMJOî «ñ t#œU4 Êœu! vFè«Ë dOä ”Ufi4« U| Ë ÁbÅ v4Ëñ ZKã ¸| ñUÇœ ¨d#U¶î

‘uAGî U| Ë »dDCî ï§IMî U|Ë eëdL¶î Ë Â«ñ¬ U| dÙUÜ ñœ ÁbÅ ñUÇœ œdã

v<Ufi4« r|d% ¸| Æb|¬ vî dEM! (Blockad)h‹Å të œuAOî s|« t! dºMî

†UàöÉ« “« vëbï« ÁdÉU8 jIã U| Ë œñË¬ vLï dÉU‹! «ñ ÈeOÇ ÁbÅñUÇœ

ÆœñËUOî œUO! «ñ t#œU4 “« bF! ÈUÙuÖ t¶HÖ U|Ë vìUL¶4«

ñUÇœ œdã të X<« ÊUî“ s|« Ë X<« ”ufiæî Ë l|d< U§ìUä gMë«Ë tK4dî “« ñcÖ

¯u< ñœ të vïUfië È«d! ÆbÙbOî ÊUAï gMë«Ë X<« ÁœU¶ã« ‚UH"« tâï¬ t! ÁbÅ

bïËUA|u8rA8 v¶4 vìË X<« Xîöà s|d" ÈœUà t|dÖ ¨bM¶fiÙ È« t¶ãñ X<œ“«

‰uLFî tK4dî s|« ñœ eOï vÖœdfiã« Ë v~LO<¬ ÆbMë ñuNÜ bï«u¶Oî eOï XîuB8 Ë

¸| U" ÁUî U| Ë t¶HÙ s|bMÇ “« bï«u¶Oî të X<«ÆbAJ! ‰uÉ eOï ‰U<

‚UH"« të tâï¬ tK4dî s|« ñœ ÆbÙbOî ÈËñ Z|ñb¶! Êœ«œ oãË Ë q|bF" tK4dî “« ñcÖ

ñ«dJ" o|dÉ “« X<« ÁœU¶ã«vÄt!d&“U! ¢v"ñU§F! U| tEãU4 Ë ñUJã« ñœ Uî«d" vÄ ñœ

ÈñË¬œU|“U! s|« ÆœuAOî Áœuî¬ ¢Êœdërupplevandet) (återÙ Ë Èñ«bO! ÊUî“ñœ rÙ

Ë ÂU~MN! ¨q§è tKFUãö! ÊUî“ ÁñU! ñœ Ê¬ Ÿu{uîË b¶ã« vî ‚UH"« »«u8 XìU4 ñœ

t#œU4 ñ«dJ" Ë s¶Åd< t! Èb|bÅ ÕUO¶4« ÁbÅñUÇœ h‹Å ÆbÅU§Oî Uî«d" “« bF! U|

Êœuî¬ tK4dî ¨bÅU! b|bÅ v4Ëñ t!d{ dÖ« Æœñ«œ ñU¶Åuï ñœ UCF! Ë ñU¶HÖ ¨ñUJã« ñœ

Æ bîU$UO! ‰uD! ‰U< s|bMÇ bï«u¶Oî È“U< oãË Ë

Ë œuAOî q|bF" Ë Êœuî¬ tK4dî s|e~|U3 Z|ñb¶! v!U| Á«ñË v!U|œu8 uï tK4dî

XN3“U! Æb!U| vî tî«œ« ¨œuÅ vï«dæ! gMë«Ë ñUÇœ ÁñU!Ëœ h‹Å të vïUî“ U"

U§ìUä të ¨bÅU§Oî œu8 “« h‹Å d|uB" dOOG" Ë vA‹!UHÅ ÈUMFî t! v!U|

¸| †ñuB!ÆœuAOî tO3u" ¨X<« t¶ãU| dOOG" v4Ëñ dEï “« h‹Å të ”Ufi4«

vMFî s|b!tëË« “« Ë t¶Å«cÖ Ë«d! v¶§ßî dO#U" ¨X<« ÁbOAë të v$ñ s|«

ÆX<« t¶8U< d" t¶‹Ä Ë d" t!d& U! v¶OB‹Å


Uî«d"(Trauma)øXfiOÇ

t! të X<« v§O<¬ U| Ë r8“ ÈUMFî t! Ë X<« ÁbÅ t¶ãdÖ vïUïu| ÊU!“ “« Uî«d" Á˛«Ë

ÆX<« Ábî¬ œñ«Ë vïËdO! qî«uà qzôb! ¨ÊUfiï« ÕËñ U| Ë Êb!

‚uãUî Ê¬ „ñœ të „UïdD8 ñUOfi! XOFèuî ¸| ñœ s¶ãdÖ ñ«dè® pO"Uî«d" Àœ«u4

Êbî¬b|bÄ YàU! të v#œ«u4 ¨d~|œ v"ñU§F! U| Ë ©X<« ÊUfiï« È«d! ÈœUà t!d& ¸|

‚UH"« vÖbï“ nK¶‹î ÈUÙbF! ñœ gO! Ë rë UNïUfiï« tLÙ È«d! bïuAOî Uî«d"

“« ¨‚öÉ Ë vz«b3 bM|«dã ¨vïUNÖUï ÈñUJO! qO§è “« bMï«u¶Oî Àœ«u4 s|« ÆbM¶ãUOî

ÆbMÅU! „UïdD8 ÈñULO! ¸| “« ÊbÅ lKDî U| Ë ÈbïËUA|u8 U|Ë X<Ëœ Êœ«œ X<œ

s|« t! X<« ÁbÅ Ê¬ñUÇœ të X<« vfië Ê¬ ‰d¶Më “« ÃñU8 ÎU§ìUä pO"Uî«d" t#œU4

Æœñ«c~! ÈdO#U" Ê¬ bM|«dã ñœ bï«u¶OLï ÁbÅñUÇœ h‹Å të vMFî

v4Ëñ »«dD{«ress)(psykologisk støXfiOÇ

U! v|ËñU|Ëñ v~ïu~Ç s¶8uî¬ È«d! Ë X<« vÖbï“ “« vFO§É vA‹! v4Ëñ ”d¶<«

q4«dî s|« o|dÉ“« ÆX<« ÈñËd{ vÖbï“ †öJAî Ë UÙ ÈbOî«Uï ÜÙ ÁËbï«

ÆœuAOî d" Èuè Ë t¶ãU| qîUJ" ¨ÁbÅd" t¶‹Ä ÊUfiï« të X<« v4Ëñ ÈUÙñUAã

4


“”Ufi4« ‰Ë« Ær¶ãdÖñ«dè “ËU& œñuî uèUÇ b|bN" X% të œu! rìU< ÁbºOÙ sî

të Âœdë dJã v"bî“« fÄ vìË ¨Â« ÁbÅ ·dBî Ë Ã«ñU" të Âœdë

Ë r¶<«u‹Oî sî të œu! ÈeOÇ s|« ÆÂ« t¶Å«cÖd< XAÄ «ñeOÇ tLÙ

sî të XfiM|« XOFè«Ë vìË ÆrÙœ ÂU$« rï«u¶Oî të ÂœdJOî dJã

Æœu§ï t¶ÅcÖ qßî eOÇ êOÙ Ë ÂœdÖd! vÖbï“ t! uï“« r¶fiï«u¶ï

†«d3Ë X<« sî ‚UÉ«ñœË« rMJOîdJã ¨ÂuAOîñ«bO! »«u8“« VÅdÙ

ÆÆÆÆÆÂuMAOî «ñ g|«bF rÙ“uMÙ ÆrAJ! fHï v¶4 rMJOLï“7

v4Ëñ ÈUî«d"rauma)Psykiskt t(øXfiOâ

Ë XïuA8 qO§è “« Èœñ«uî U! t¶‹Oî¬ X<« „UMH<« t#œU4 ¸| ¨v4Ëñ t!d{ ¸|

∫bMÅU! sOMÇ s|« ‰Ußî È«d! bMï«u¶Oî Àœ«u4 s|« ÆvïU3 “ñU! dD8

•s¶ãdÖ ñ«dè vfiM3 ÁœUH¶<« U| Ë vïb! r¶ÅË »d{ œñuî

•Êbî¬ñœ †ñU<« t! U|Ë ÊbÅ lè«Ë b|bN" œñuî tæK<« U!

•ÊbÅ „Ëd¶î U|Ë s¶ãdÖñ«dè tæîUfiî Ë vN3u" v! œñuî vëœuë Ê«Ë« ñœ

•tæK<« b|bN" U! UFuB8 ¨s¶ãdÖ ñ«dè vfiM3 “ËU& œñuî

•Êœdë t!d& «ñ «d<« ÈUÙUÖËœñ« U| Ë tºMJÅ ¨ñËd" ¨@M3

•¨©qO< ¨Á“dì sOî“ ¨sLN!® vFO§É tOK! qO§è “« ÊbÅeOî¬ tF3Uã Àœ«u4 ñUÇœ

`ï«u< ¨©ULOÄ«uÙ ¨v¶Aë ¨ñUDè ¨”u!u"« ¨sOÅUî ® †UãœUB" ¨È“u< g"¬

vJOMJ" d~|œ ¯ñe! Àœ«u4 U|Ë ≠v¶FMF

• t!d& «dï¬ eÖdÙ UNïUfiï« dßë« të ÊbÅ t3«uî „UM¶A4Ë ñUOfi! È« t#œU4¢ U!

bï« ÁœdJï

qîUJ" dD8 ¨bïuAOî Ê¬ bÙUÅ U|Ë bïuAOî v4Ëñ ÈUî«d" ¸| ñUÇœ të vïUfië È«d!

dD8 X% të X<« vïUfië t3u¶î ‰UL¶4« s|d¶Öñe! Æœñ«œ œu3Ë vï«Ëñ ÈUÙ v¶4«ñUï

Æbï« Áœu! v¶îd4 v! Ë vfiM3 È“«ñœ X<œ œñuî U|Ë t¶ãdÖ ñ«dè ¯dî Ÿuèuì« V|dè

vL8“ Ê«Ëñ »«dD{«ress)Traumatisk st(øXfiOâ

¨©vL8eï«Ëñ® v4Ëñ ÈUî«d" p| t! Êœu! Á«uÖ U| Ë ÊbÅ ö¶§î vÄ ñœ ÊUfiï« të v<d¶<«

pO"Uî«d" ”d¶<« ÆœuAOî ÁbOîUï pO"Uî«d" ”d¶<« U|Ë »«dD{« ¨œuAOî Ê¬ ñUÇœ

XFdã ÁbÅñUÇœ h‹Å të ñdJî v4Ëñ ÁbMï“ t!d{ Àœ«u4“« sOMÇ rÙ bï«u¶Oî

tLAÇd< ¨ eOï vïôuÉ ÊUî“ñœ Êœd!dfi! b|bN" U! ÂË«bî U|Ë ¨t¶ãUOï «ñ Ê¬ “« Èœu§N!

ÆœdO~!


6

Lë¸È« tãd4(Professionell hjälp)øX<« ÃUO¶4« vïUî“ tÇ ñœ

ÁbNà “« ¨bïuÅ v4Ëñ †ôö¶8« ñUÇœ të s|« ÊËb! bMï«u¶Oî UNïUfiï« “« ÈñUOfi!

”Ufi4« sO~M< Ë X‹< ÈñU3 ÁËbï« Ê¬ të Á“«bï«dÙ ÆbM|¬d! ©ÈœUà® vï«Ëñ »«dD{«

vFO§É vA‹! tK£fiî s|« “U! ¨Áœ«uïU8 “« ¸| œeï Èœdã Êœ«œ X<œ “« ¯u< ößî œuÅ

XìU4 œu8 ¯u< bM|«dã Æb|UOî »Ufiæ! ÊUÖbïUî“U! È«d! vÖbï“ d|cÄUï »UM¶3« Ë

b|UÅ vìË ¨XfiOï ÈñULO!Lë¸U|Ë ñËUAî ¨tO4Uï pÅeÄ U| Ë Áœ«uïU8 d¶ëœ “« s¶ãdÖ

ÈñUë v|Uï«u" “« ¯u< bM|«dã ÆbÙœ gÙUë «ñ ÁbÅ ñUÇœ œdã ÁËbï« bï«u¶! ¨ËUJï«Ëñ

v"bî È«d! v3öF¶<« vB8dî s|«d!UM! bÙUë vî ÈœËbæî ÊUî“ ñœ öë U|Ë ULfiè

ÆX<« Â“ô

ÂbàñUÇœ të s|«dD8 Ë bM¶fiÙ d"d|cÄ VO<¬ v4Ëñ ÿU( “« UNïUfiï« “« vCF!

vï«dæ! gMë«Ë ¸| U! tD!«ñ ñœ ¨†bî vïôuÉ ÈUÙ vÖœdfiã« qO§è “« vï«Ëñ v¶<ñbM"

s???|« g|«e???ã« ÆX<« d???¶AO???! ¨b???ïuA!

t?! ◊u?!d?î b?ï«u??¶??O??î Èd??|c??Ä VO<¬

ÊbÅ Áu§ï« ¨bÅU! t¶ÅcÖ †UO!d&

ñU?! v?M?O?~?M< ¨v?4Ëñ r?8“ s?|b?M??Ç

ÈñU3 t!d{ të s|« U| Ë »«dD{«

ÆX<« Áœu! b|bÅ ñUOfi!


9

v4Ëñ ñ«uÖUï ÈUÙ t!d{ “« fÄ vA|dÄ Ê«Ëñ vïbïUî Uº! †«d#«

®romet-PTSDressyndraumatiska st(postt

¸| ñUÇœ U§ìUä ¨bïdO~Oî ñ«dè v4Ëñ ÈUî«d" p| bÙUÅ U| Ë ÷dFî ñœ të vïUfië

fÄ vA|dÄ Ê«Ëñ vïbïUî Uº! †«d#« ¨‰Ë« tK4Ë ñœ të bïuAOî Ê«Ëñ v¶<ñbM" ‰ö¶8«

v4Ëñ ñ«uÖUï ÈUÙ t!d{ “«(PTSD) ÆbÅU§Oî

t! ÊbÅ ö¶§î ‰UL¶4« të X<« Áœ«œ ÊUAï Áœd¶fiÖ †UIOI% PTSD¸| “« bF!

VïU3 “« të X<« vMFî s|« t! s|« ÆbÅU§Oî bFñœ ≥∞vì«≤∞ t! V|dè v4Ëñ t!d{

ñUÇœ ¨bïdO~Oî ñ«dè v4Ëñ ÈUî«d" ÷dFî ñœ të dHï Áœ “« dHï XHÙ qè«b4 d~|œ

¸| të œËdOî ÊULÖ ñUî¬ o§É ÆbïuÅ vLï vMÙ– †UîbF Ë vï«Ëñ vïbïUîUº! †UîbF

È«ñ«œ bzu< Âœdî bF ñœ Ëœ vì« PTSD ÆbM¶fiÙ

vA|dÄ Ê«Ëñ vïbïUîUº! †ôö¶8« s|« (PTSD)œu8 ÷dFî ñœ «ñ vfië dÙ bï«u¶Oî

‰uLFî ÊUï“ sO!ñœ Õu{u! vìË ≠ Ê«bM*U< Ë ÊUï«u3 ̈ ÊUëœuë Ë ÊUï“ ̈ Ê«œdî ≠ bÙœ ñ«dè

qO§è “« eOî¬ XïuA8 ñU¶ãñ ÷dFî ñœ d¶AO! V"«dî t! ÊUï“ të X<« XKà s|b! s|« ÆX<«d"

÷dFî ñœ vï«u3uï Ë vëœuë Ê«Ë« ñœ ÆbïdO~Oîñ«dè vLfi3 Ë v4Ëñ ñ«“¬ Ë vfiM3 “ËU&

t! ÊbÅñUÇœ dD8 œU|œ“« t! dºMî ¨s¶ãdÖñ«dè v|UÙ XïuA8 sOMÇ PTSDœuAOî Æ

“Ëd! ñœ vK=« rzöàPTSD vA|dÄ Ê«Ëñ rzöà s|«PTSD∫bMÅU§Oî ÁËdÖ t< ñœ ôuLFî

vïuî“¬“U!Ë ÁdÉU8 b|b& ≠±rupplevande) (Åte

»UM¶3« ≠≤ (Undvikande)

eOî¬ tGìU§î vÙUÖ¬ Ë ÈñUOÅuÙ ≠≥riven vaksamhet)rd(Öve

pO"Uî«d" t#œU4 Ê¬ “« vMÙ– d|ËUB" œbºî XAÖ“U! ÈUMFî t! vïuî“¬b|b&të X<«

dOfiî t! XAÖd!ËdO< ¢ Ê¬ t!ripparrtåte t¶ÅcÖ t! ÁU~ï ¢ U| Ë ¢Flashbacks"

Ë vïuî“¬“U! ÆX<« ‰uLFî eOï bMÅU§Oî t#œU4 ñË¬œU| të v|UÙ ”u!Uë ÆbM|u~Oî

t!d{ Ê¬ ñË¬œU| vàuï t! gO! Ë rë të Èb|b3 Àœ«u4 U! v¶4«ñ t! bï«u¶Oî b|b&

ÆœuAOî b|bÅ ”d" Ë vï«d~ï YàU! vïuî“¬b|b& ÆœuÅ t¶‹O~ï«d! ¨bM¶fiÙ

Ê¬ñË«œU| të tÇ dÙ “« të bMJOî ‘ö" ÁbÅ ñUÇœ h‹Å të XfiM|« ÈUMFî t! »UM¶3«

Êb|eÖ ÈñËœ t?!d?º?M?î U?§?ìU?äe?O?î¬ »U?M?¶?3«ñU?¶?ãñ Æb?M?ë ÈñËœ Ë »U?M?¶?3« ¨X<« U?î«d?"

ÆœuAOî Ê«ñUJLÙ Ë ÊU¶<Ëœ ¨qOîUã“« h‹Å

të vÅuî«dã ÆX<« rzöà s|« Âu< ÁËdÖ vMÙ– vÅuî«dã Ë eOî¬ tGìU§î ÈñUOÅuÙ

Ë ‰ö8 ñœ ¨q§è tKFUãö! ˝Uïœñœ ÊUî“ t! œËbæî d¶AO! ¨bÅU! vKë UCF! bï«u¶Oî

ÆbÅU! v4Ëñ t!d{“« bF! U|


8

“ÆrÅU! Áœ“ ¢ÃËd8dNî¢ v<Ufi4« dEï “« të ñU~ï« ≠r¶Å«bï œu3Ë Èd~|œ fë È«d! sî

e?O?Ç ê?O?Ù l?è«Ë ñœ v?ìË ¨Âœd??J??O??î ñËd??î r??M??Ù– ñœ «ñ t??#œU??4“Ëñd??Ù

XÅc~Oî UN¶àU< ÆrMë ”«u4 eëd9 r¶fiï«u¶OLï ÆÂœdJOLï ”Ufi4«

ÁbÅ r¶OF{Ë t3u¶î Â« Áœ«uïU8 ÆrÅU! Áœ«œ ÂU$« ÈñUë të s|« ÊËb!

ÈeOÇ ¨rÙbOî »«cà UNï¬ t! ÂœdJOî dJã Æœñc~Oî sîd! tÇ të bïœu!

wìË X<« sî ñœ vìUJÅ« të r¶fiï«bOî ÆbAOî rìU4 Èb! YàU! d¶AO! të

ÆÆÆœdë b|U! tÇ Ê¬ lãñ È«d! Ë X<« »«d8 ÈeOÇ tÇ r¶fiï«bOLï“

vMÙ– d|ËUB"Ë ¯dî »«dD{« ÈUMFî t! të ©v<Ufi4«® vHÉUà „dæî gMë«Ë

XÅ“r) (min-nesbilde¸| “« ÁbïUî“U! ÂUIî ñœ ÆX<« s¶Å«œ pO"Uî«d" t#œU4 “«

”Ufi4« ¸| ¨h‹Å Ê¬ bï«u¶Oî ¨bï« Áœdá< ÊU3 s|d|U< Ê¬ ñœ të È« tæïU<

ÊbïUî Ábï“ ÁUMÖ ”Ufi4« Ê¬ t! të bÙœ ‘d¶fiÖ œu8 ñœ «ñ ’uB‹î ÁUMÖ

œu8 t! gï“d< Ë †UîUN"« Èd< ¸| ÁbïdOÖd! ñœ ÁUMÖ ”Ufi4« s|« ÆbM|u~Oî

ÆbÅU§Oî ¨X<« ÁœdJï U| Ë Áœdë vÅö" tÇ Ê«d~|œ †U$ È«d! të s|« U! tD!«ñ ñœ

vN" ”Ufi4« ¸| nFË ¨bï« ÁbÅ v<Ufi4« sOMÇñUÇœ të vïUfië “« ÈñUOfi!

“« rA8 ÊUOGÉ Ë vÖœdfiã« Æbï« Áœdë «ñ vfi4 tïuÖ dÙ vzUï«u" Âbà U|Ë Êœu!

ÆX<« d~|œ ‰uLFî ÈUÙ gMë«Ë

U| Ë v$ñœË“ ¨Ò{u" q!Uè dOä ÈUÙ v~¶fi8 †ñuB! ñU¶ãñ ñœ †«dOOG"

»UM¶3« Ë «Ëeï« t! vA|«dÖ ¸| ÁbÅñUÇœ h‹Å Ë œuAOî Áb|œ eOï Èd~ÅU8dÄ

ÆbMJOî «bOÄ ¨bM¶fiÙ v4Ëñ ÁbMÙœñ«“¬ t#œU4 Ê¬ ñË¬œU| të Èœ«dã« U|Ë UÙeOÇ “«

”Ufi4«Ë b?|œd?" p| “« ·«d??É« j??O??æ??î U??|Ë Øs??¶A|u??8 ‰U??§??èñœ Èd??O??Ö l{u??î

t!d{“« bF! tKFUãö! «dßë« ¨ÁbÅ ñUÇœ h‹Å ÆœdO~Oî gIï Êœu! vFè«ËdOä

ÆœuAOî X<« ÁœU¶ã« ‚UH"« të tâï¬ Ë vÖbï“ ÈUMFî qO§è “« ÈñUJã« ñUÇœ v4Ëñ

vLfi3 Ê«Ëñ gMë«Ë(Psykofysiologisk reaktion)œt#œU4 “« v4Ëñ vfiHï „ñ

†öCà v¶H< Ë ZMA" œU|œ“« †ñuB! Êb! ÈUCà«d|U< ñœ «ñ œu8 bï«u¶Oî ëOï

»«u8 qJÅ U§ìUä ÆbÙœ ‘d¶fiÖ ¨«bF Ë ñuï ÈUÙ ÁbïeO~ï« t! dã«Ë XO<Ufi4 Ë

ÆœuAOî ”u!Uë ñUÇœ h‹Å Ë t¶ãU|dOOG"

pO"Uî«d" ”d¶<« ÂU~MN! ÊUfiï« gMë«Ëress)(Traumatisk støX<« tïu~Ç

pO"Uî«d" ”d¶<« U! tD!«ñ ñœ vFO§É gï~«Ë

rzöà U! «ñ œu8 ¨X<« Áœdë t!d& «ñ v4Ëñ ÈUî«d" p| të Èœdã œeï pO"Uî«d" ”d¶<«

∫œdë rOfiI" ÁËdÖ ñUNÇ t! Ê«u¶Oî ôuLFî «ñ UÙ tïUAï s|« ÆbÙbOî ÊUAï vHK¶‹î


11

vL8eï«Ëñ ¯u<rgTraumatisk so

¯u< ÆX<« ¸| œe?ï t?¶fi!«Ë p| Ê«b?I??ã“« b??F??! Áb??O??â??O??Ä gM??ë«Ë p| pO??"U??î«d??" ¯u<

ÆbMJOîd¶AO! «ñ v4Ëñ ÈñULO! p| t! ÊbÅ ñUÇœ ‰UL¶4« pO"Uî«d"

øœ“UfiOî «b3 ¯u< vFO§É ÈUÙ gMë«Ë “« «ñ vï«Ëñ r8“ ¯u< v|UÙ h8UÅ tÇ

˝Uïœñœ Ë ñUJÅ¬ XOìuGAî ¸| “« h‹Aî ¨ÁbMï“ t!d{ ¯u< ¸| q!UIîñœ gMë«Ë

j|«dÅ ÆbÅU§Oî Ë« Èuº¶fi3 Ë ‚UO¶Å« ¨v~M¶ì œ Ÿuï t! ÁbÅ †uã h‹Å †«dÉU8 U!

∫œuÅ pO"Uî«d" ¯u< t! dºMî bï«u¶Oî vHK¶‹î

•bÅU! Áœu! XèË gOÄË ÁdE¶MîdOä ¨vïUNÖUï bïËUA|u8 Ê¬ †uã

•bÅU! Áœ«œ Œñ ÈñUºMÙUïñUOfi! j|«dÅ ñœ †uã

• vïb! lO<Ë V|d‹"

•t¶ãñ X<œ“« œdã Êb! Ê«bIã

gOÄ U|Ë ÁdE¶MîdOä ¨vïUNÖUïñuD! «ñ vJ| œeï h‹Å të vïUfië œñuî ñœ †UIOI%

ÈUÙ v¶4«ñUï ñUÇœ ÊUï¬“« bFñœ ∂∞ vì« µ∞ ¨të bÙbOî ÊUAï bï« Áœ«œ X<œ“« XèË

h‹Å Êb! Ê«bIã U| Ë bÅU! Áœ«œ Œñ ÈñUºMÙUï j|«dÅñœ †uã s|«dÖ« ÆbïuAOî vï«Ëñ

Æb!U| vî œU|œ“« bF ñœ ∏∞ U" ∑∞ sO! ÈñULO! dD8 ¨bÅU! ÕdDî ÁbÅ †uã


10

“«ñ œu8 Ê«u¶! të X<« qJAî vìË ÆX<« qL% q!UèdOä ¨X<« Ábî¬ ‘d< d! tâï¬ rï«bOî

ÆÂñ«œ X<Ëœ «ñ Ë« tJM|« dÉU‹! Â« Áœdë rÙ ‘ö" Ë rMë pLë Ë« t! rÙ«u‹Oî ÆXÅ«cÖ Ë« ÈU3

ñœ Ë«ñU~ï« Æœñ«c~! d< XAÄ «ñ tK£fiî bï«u¶OLï Ë« Ë œñ«œ tî«œ« qJAî vìË

Æb!«u‹! bï«u¶OLï Ë X<« ZMA¶î Ë Áœñ“¬ ̈ ZïñœË“ ÆœuAOî b|bÄUï UN¶<œñËœ

ÈUÙ v¶4«ñUï sOJfi" È«d! UM£LDî ¨bÅuï vî »ËdAî d¶AO! Ë d¶AO!

pLëË« t! œñ«c~!Ë bïe! ·d4 sî U! bÙ«u‹OLï «dÇ rLNH! rï«u¶OLï Æœu8

t¶fi! sî ÈËd! «ñ gOÖbï“ ñœ Ë« ÆÂ« Áœ«œ X<œ “« «ñ Ë« rMJOî ”Ufi4« ÆrMë

ÆÆÆÂ« ÁœdJï ”Ufi4« fJO! Ë UNM" «ñ œu8 sOMÇ s|«eÖdÙ sî Ë“

¨ÊbO<d" œË“ ØÈœUàdOä Ë dã«Ë Èñ«bO!Ë vÙUÖ¬ ¸| ÈUMFî t! eOî¬ tGìU§î ÈñUOÅuÙ

»«u8 t! tK4dî s|« ñœ ÆX<« ”«u4 eëd9 Âbà Ë qOìœ v! rA8 ÊUOGÉ ¨v$ñœË“

È«bFË ñuï q!UIîñœ b|bÅ XO<Ufi4 ÆœuAOî q¶‹î tïU§Å »«u8 Ë ÁbÅ X‹< s¶ãñ

ÆbÅU! t¶Å«œ tî«œ« ÈœU|“ †bî U" bï«u¶Oî U§ìUä të X<« Èd~|œ tïUAï vïUNÖUï

s¶Å«œ t! Ê«u¶Oî tïu~ÇPTSDøœd! vÄ

Ê«uMF! «ñ v¶4«ñUï bï«u¶! pÅeÄ të s|« È«d!PTSD pO"Uî«d" fÄ ”d¶<«¢

∫bïuÅ qOLJ" b|U! d|“ j|«dÅ ¨bÙœ hO‹A"

•bÅU! «ñ«œ rzöà ÁËdÖ dÙ “« «ñ UÙ tïUAï“« vB‹Aî œ«bF" b|U! ö¶§î h‹Å

• bÅU! t¶Å«œ œu3Ë ÁUî ¸| “« d¶AO! b|U! XîöàË tïUAï Ê¬

•Ë vàUL¶3« ¨vÖœ«uïU8 vÖbï“ Ë bÅU! ÁbMÙœñ«“¬ UB‹Aî b|U! tïUAï Ë Xîöà

bÅU! Áœdë q¶‹î «ñ vKGÅ

vL8eï«Ëñ ÈUÙ tïUAï PTSDÆbïuAOîdÙUÜ Uî«d" “« bF! t¶HÙ bMÇ“« fÄ ôuLFî

UÙ tïUAï s|« ÆbAJ! ‰uÉ UNìU< Ë UNÙUî bï«u¶Oî rzöà s|«ñuNÜ œ«dã«“« vCF! È«d!

bï«u¶Oîd~|œ vÙËdÖ ñœË bïULOî vèU! ÁUî Áœ“«Ëœ U" gÅ sO! Ê«ñULO!“« v8d! œeï

q!UIîñœ UNïUfiï« gMë«Ë të œdë bOëU" b|U! ÆbÅU!d" ÁbMÙœñ«“¬Ë d" vïôuÉ V"«dî t!

vLë ñUOfi! †öJAî È« Ábà œeï bï«u¶Oî ÈñULO! s|« ÆX<« nK¶‹î v4Ëñ t!d{ ¸|

të vìU4ñœ b!U| œu§N! v|«Ë«bî tïuÖ êOÙ ÊËb! ÁbÅ ñUÇœ h‹Å Ë bMë œUº|«

ÆbMÅU! t¶Å«œ ÃUO¶4« vïôuÉ Ë †bî“«ñœ vïUîñœ Ê«Ëñ t! Èd~|œ ’U‹Å«


13

È«Ë«bîPTSDpO"Uî«d" ¯u< Ë

ñU¶ãdÖ tJOïUfië È«d! tK£fiî s|d¶LNîPTSDv|uÖ“U! ¨bï« ÁbÅ pO"Uî«d" ¯u< U| Ë

Ë †U?O?ze?3 s?|d?" „U?ïœñœ v?¶?4 ¨†U?O?ze?3 t?L?Ù v?|u?Ö“U?! Xzd?3 ÆX<« t?F??è«Ë ñd??J??î

Æ †ôUO8 Ë UÙ rO! ¨†U<Ufi4« ¨ñUJã« vzuÖ“U!

ñUÇœ të vFU‹Å« È«d! PTSDôuLFî ÊU¶<ËœË Â«uè« U! Êœdë X§æF ¨bï« ÁbÅ

¨d¶ëœ® X<« vïUfië ·dÉ“« È« tãd4 pLë t! ÃUO¶4« lè«uîd¶AO!ñœ ÆXfiOï vãUë

œñuîñœ vãUë †UàöÉ« Ë gï«œ të ©’uB‹î ÈUÙ VDîñœñËUAî U| Ë ”UMAï«Ëñ

tîUï vãdFî ÂËeì †ñuF ñœ bï«u¶Oî tO4Uï pÅeÄ Æbïñ«œ vJÅeÄ Ê«Ëñ(Remiss)È«d!

ÆbMë ñœUF Áó|Ë ÈUÙ VDî

“« ÁbOâOÄdOä j|«dÅ ñœPTSDX§æF

È« t??ãd??4 v??ïU??îñœ(Samtalstöd)†bîñœ

U|Ë »«u8 vïË“uîUï ÆX<« vãUë ÈœËbæî

¸| t! ÃUO¶4« ¨»«dD{« ˝Uïœñœ rzöà

Êœ«œ sOJfi" U§ìUä Æœñ«œ Ëñ«œ U! «Ë«bî ÁñËœ

të s|«“« q§è ¨X<« ÈñËd{ Ëñ«œ U! rzöà

q|bF" vïUîñœ Ê«Ëñ U! «“ r8“ t#œU4 Ê¬

ÆœuÅ

b|bÅ ÈUN¶ìU4 ñœ PTSDv<U<« b¶î t< “«

∫œuAOî ÁœUH¶<« ÊUîñœ

•rapi-KBT Kognitiv beteendete

vïöIà Ê«Ëñ ÊUîñœ

•Eye Movment Desensitization

and Reprocessing-EMDR

• ¨vÖœdfiã« b{ ÈUÙËñ«œ U! ÊUîñœ

‰Ë« tK4Ë ñœSSRI


12

“ sî vÖbï“ të Âœdë ”Ufi4« ¨Âœu! ÁbÅ Áœ«œ †U$ ö|dä o|Uè“« sî v¶èË

Xfiï«u¶OLï ÈeOÇ êOÙ ÆrMO§! «ñ vfië U|Ë rÙb! ÂU$« ÈñUë r¶<«u‹OLï ÆX<« ÁbÅ ÂU9

Ë ÂœdJOî dJã t#œU4 Ê¬ t! †bî ÂU9 ÆbMë sO~Lä U|Ë ‰UæÅu8 «dî

ÆÂ« t¶AÖd! UN3uî ÊUOî t! Ë vJ| ñU" Ê¬ t! ÁñU!Ëœ sî të œu! ñU~ï«

Èœd< ‚dà U! «dßë« Ë r!«u‹! v¶àU< bMÇ “« gO! eÖdÙ r¶fiï«u¶OLï

s?O?M?Ç r??¶<«u??‹??O??L??ï ÆÂbAO??îñ«b??O??! »«u??8“« ”u??!U??ë ¸| j<Ë ñœ

ÆÆÆœdë ÈñUëË œ«œ ÈdOOG" bAOLï vìË rÅU! t¶Å«œ w<Ufi4«“

pO"Uî«d" ¯u< U! tD!«ññœ ‰uLFî rzöà

•ÁbÅ †uã h‹Å“« ˝Uïœñœ Ë vN|b! †«dÉU8

• ¨ñUJã« qO§è “«bÅU§Oî ÁbÅ †uã h‹ÅñË¬œU| të v|UÙeOÇ“« »UM¶3«

sëUî« Ë UNïUfiï« ÜÙ XOìUFã ¨†U<Ufi4«

•„uÅ U|Ë vfi4 v! ¨v~¶AÖ rÖ ”Ufi4«

•vÖbï“ Êœu! vN" Ë vMFî v! ¨v~ïU~O! ”Ufi4«

•vHÉUà gMë«Ë oKDî Ê«bIã

• ¢ÈñËU!Uï ‰UßîñuD!¢ ¯dî q§I" Âbà

•ÁbÅ †uã h‹Å ÊËb! vÖbï“ tî«œ«ñuB" Âbà

•bÅU! Áœdî s¶A|u8 “« vA‹! të s|« t! ”Ufi4«

•ÁbÅ †uã h‹Å ñU¶ãñ Ë rzöà bOKI"

vÖbï“ œdJKLà ¨bMë «bOÄ tî«œ« XOF{Ë s|«dÖ« ÆX<« ˝Uïœñœ pO"Uî«d" ¯u<

–uHï X% rzöà s|« U§ìUä ÆœuAOî q¶‹î ÁbÅñUÇœ h‹Å vKGÅ Ë vàUL¶3«

bï«u¶Oî pO"Uî«d" ¯u< s|« UNïUfiï« vCF! œeï ÆbïdO~Oîñ«dè »«dD{«Ë vÖœdfiã«

Æb¶ãUO! dO8U¶!


Foa EB, Keane TM, Friedman MJ (2000). Effective Treatments for PTSD.Practice Guidlines from the International Society for Traumatic StressStudies. Guilford Press, New York.

Jacobs S (1999). Traumatic Grief. Diagnosis, Treatment and Prevention.Brunner & Mazel, Philadelphia.

Lundin T (1992). Traumatisk stress och personlig förlust. Almqvist &Wiksell, Stockholm.

Michel P-O, Lundin T, Otto U (2001). Psykotraumatologi. Student-litteratur, Lund.

Parkes CM (1996). Bereavement. Studies of grief in adult life (3:d ed.),Routledge, New York.

c8QîË l!UMî

Reaktion Pers 2 02-09-24 13.32 Sida 14

14

vïUîñœ Ê«Ëñ ÈUÙb¶î

KBT ËEMDR ÈËd!d#« bM¶fiî Z|U¶ï U! vïUîñœ Ê«Ëñ ÈUÙb¶î“«PTSD¯u< Ë

·dBî U! U§ìUä b¶î s|« ¨bO<ñ sJLî »uKDî Z|U¶ï t! të s|« È«d! ÆbM¶fiÙ pO"Uî«d"

ÈËd?! v?!u?8d??#« t??ë v??ï«Ëñ ÊU??îñœd??~??|œ ÈU??NÅËñ ÆœuAO??î Â«u??" Ëñ«œPTSDbïñ«œ

œu8 ÈËd! eëd9 ÂU9 të XfiM|« UÙb¶î s|« ÂU9 È«d! „d¶Aî Æbïñ«œ œu3ËeOï

Æ©«Ë«bî tfiK3±µ“«d¶Lë U§ìUä® X<« œËbæî Ê¬ ÊUî“ Ë X<« ©v4Ëñ t!d{®Uî«d"

ÊUîñœ d~|œ ÈUÙuOÅ

Æœdë qOLJ" ÊUîñœd~|œ ÈUÙb¶î U! «ñ ÊUîñœ ÁuOÅ të X<« ÃUO¶4« œñ«uî“« v8d! ñœ

bï«u¶Oî ¸| “uî Ë †Uëd4 ¨vÅUIï d|ËUB" pLJ! pO"Uî«d" †«dÉU8 rfi& Ë ÊUO!

¢ÈñË¬œU|¢ t! ŸËdÅ s" ‰Ë« tK4Ëñœ ÆbÅU! vfi4Ë ÈdJã Êœuî¬ È«d! ŸËdÅ tDIï ¸|

ÁËdÖ Æœu! bMÙ«u8 v?L?N?î ÈU?Ù q?L?J?î v?Ä«d?"u?|e?O?ã Ë v?ïU?îñœ s?" s?|«d?!U?M?! ¨b?M?J?O?î

ÆbMÅU! ÁbÅ Uî«d" ÊULÙñUÇœ ÈœU|“ œ«dã« të œuAOî ÁœUH¶<« vFè«uîñœ vïUîñœ


Kunskapscentrum för traumatisk stress, Akademiska Sjukhuset i Uppsala.

Flemingsbergs vårdcentral, Huddinge.

EL

IXIR

S-0

1-Z

OL

-04

7

XëdÅ ·dÉ “« t¶Åuï s|«r AB PfizeÁU~Aï«œ œU¶<« ÈñUJLÙ U!ËTom Lundin¨©s|bïuì Âu"®

œ UJfiOîœUë¬ ÊU¶<ñULO! ¨pO"Uî«d" ”d¶<« È«d! oOI%eëdî ñ UppsalaÆX<« Ábî¬ rÙ«dã


Pfizer AB 191 90 SollentunaTel 08-550 520 00 www.pfizer.se

Documents

Reaktion Pers 02-09-19 11.01 Sida 1 ÁbMÙœ ÊUJ Àœ«u4 · q!UIî ñœ gMë«Ë ÁbMÙœ ÊUJ" Àœ«u4 øX