Raven’ın Standart İlerleyen Matrislerinin

Türkiye’ye Uyarlanması

Standart İlerleyen

Matrisler SİM

Raven’ın Standart İlerleyen Matrisleri - Norm Yapısı

Tabloları – Türk Normu

Giriş

Raven’ın İlerleyen Matrisleri ilk olarak, “zekâ’nın” genetik ve çevresel belirleyicileri

hakkında temel araştırmalarda kullanılmak üzere geliştirilmiştir. Raven’ın yapımcısı

J.C. Raven, yönetilmesi ve aynı zamanda net ve teorik olarak anlamlı bir şekilde

yorumlanması kolay olacak testlerin geliştirilmesi niyetiyle yola çıktı (J. C. Raven,

1936; Watt, 1998).

19. yüzyılın başlarında Charles Spearman bir derste başarılı olan öğrencinin diğer

derslerde de başarılı olduğunu fark etmiştir ve genel zekâ faktörü olarak ‘g’yi

tanımlamıştır. Bu genel zekâ faktörünün zekâ testlerinde %40-%50 arası varyansı

olduğu gözlemlenmektedir. Bu durum, genel zekâ faktörü yüksek olan kişiler olduğu

gibi (farklı zekâ türlerinin hepsinde yüksek performans gösteren), sadece belirli zekâ

türlerinde oldukça yüksek performans sergileyen kişiler de oluyor anlamına

gelmektedir. (Örneğin, tasarımda çok yetenekli, ancak sözel kabiliyeti düşük).

Spearman’ın g tanımından sonra, 1993’te John Carroll’un 3 katmanlı zekâ tanımı,

bugün Carroll-Cattell-Horn adıyla bildiğimiz bilişsel yeteneğe bakış açısının temellerini

atmıştır. Carroll, zekâ da geniş, dar ve genel katmanlar olduğunu öne sürmüştür.

Cattell ise daha sonra bu teori ile, geniş katmanlardaki bugün IQ testlerinde en çok

ölçülen 2 alt-katmanı tanımladı: kristal ve akışkan zekâ.

Kristal Zekâ (crystallized intelligence, Gc):

İnsanın genel bilgisi ve kelime haznesiyle ölçülen, uzun süreli bellekten bilgiye

ulaşmayı ve kullanmayı kapsayan zekâ tipidir. Kristal zekânın yaş ilerledikçe

artabileceği gözlemleniyor.

Akışkan Zekâ (fluid intelligence, Gf):

Bilgiye dayalı olmayan, soyut algılamaya ve çözüm bulmaya bağlı zekâ tipidir. Daha

önce karşılaşılmamış sorular ve sorunlar hakkında fikir yürütebilme ve çözümlendirme

yapabilme ve kavramlar hakkında ilişkilendirme yapabilme kabiliyeti akışkan zekâ

kapsamındadır. Zekâ testlerinde matris sorularıyla, şekil testleriyle, tümevarım ve

tümdengelim mantık yürütmeyle ölçülür. Akışkan zekânın yaş ilerledikçe azaldığı

gözlemlenmiştir.

Hızla gelişen teknoloji, iş dünyasının geldiği yer itibarı ile, ‘karmaşık problemleri

çözme’ becerisini son derece önemli konuma getirmiştir. Dünya Ekonomik Forumu

Temmuz 2018’deki çalışmasında ‘karmaşık problemleri çözme’ becerini ‘Otomasyonun

yükselişinde hayatta kalmak için ihtiyacınız olan 10 beceri’ isimli çalışmasında ilk

beceri olarak göstermektedir. Teknolojinin gelişimi tüm insanlar için birçok kolaylık

sağlarken, ilk defa karşılaşılacak problemleri de yanında getirebilmektedir. Bilgiyi hızlı

işleme, yüksek görsel-mekânsal biliş, sentez ve yaratıcılık, soyut düşünme ve akıl

yürütmeyi içeren zekâ türü olan akışkan zekânın dereceleri karmaşık problemleri

çözme becerisinin belirleyicileri olarak kabul edilmektedir. Akışkan zekâyı inceleyen

bilim insanları, akışkan zekânın değerlendirilmesi için Raven’ın İlerleyen Matrislerini

kullanmaktadırlar. Raven’ın İlerleyen Matrisleri karmaşık problemleri çözme

becerisinin ölçülmesinde endüstri standardı olarak görülmektedir.

Raven’ın Standart İlerleyen Matrisleri birçok ülkede on yıllardır problem çözme ve

muhakeme yeteneğinin bir ölçüsü olarak kullanılmaktadır (Raven, Raven ve Court,

1998a). Raven’ın İlerleyen Matrislerinin çeşitli versiyonları, 45’den fazla ülkede

toplamda 240.000’in üstünde katılımcıdan oluşan örneklerle incelenmiştir (Brouwers,

Van de Vigver ve Van Hemert, 2009).

Amaç

Serbest Pazar ekonomisinde global ortaklıklar kurma amacı içinde olan Türk

şirketlerinin, Türkiye’de çalışanların entelektüel kapasitelerini değerlendirmek için

kültürel olarak adil bir teste ihtiyaç olduğu düşünüldü. TMCO Danışmanlık Ltd. Şti.

Türkiye’de çalışanları değerlendirmek için kültürel olarak adil test olan Raven'ın

Standart İlerleme Matrislerini (SPM) (Raven, 1958) kullanmayı tercih etti.

Bu çalışma, Raven’ın Standart İlerleyen Matrisleri'nde Türkiye sınırları içindeki

çalışanlar için normlar oluşturma olasılığı incelenmiştir. Bu kılavuzda, Raven’ın

Standart İlerleyen Matrisleri’nin (SİM) en son 28 maddelik versiyonunun Türkiye’ye

uyarlanması / çevirisi açıklanmaktadır.

Raven’ın Standart İlerleyen Matrislerinin Açıklaması

Raven’ın Standart İlerleyen Matrisi (SİM), bireyin yeni bilgilerle karşı karşıya kaldığında

bireyin algılayabilme ve net düşünme yeteneğini ölçmek, karışıklıktan anlam çıkarmak

ve yeni kavramları formüle etmek için tasarlanmış sözsüz bir değerlendirme aracıdır.

SİM puanı, bir adayın bir kuruluştaki yönetici, direktör, genel müdür ya da eşdeğer bir

üst düzey teknik veya profesyonel pozisyonlardaki başarı potansiyelini gösterir. Bu

pozisyon kategorileri genellikle yüksek düzeyde açık ve doğru düşünme, problem

tanımlama, bütüncül durum değerlendirmesi ve mevcut tüm bilgilerle tutarlılık için

geçici çözümlerin değerlendirilmesini gerektirir. SİM'deki her öğe, tek bir parçanın

eksik olduğu bir şematik bulmaca deseninden oluşur. Adayın görevi, bir dizi olası

cevaptan doğru eksik parçayı seçmektir.

Çeviri ve Adaptasyon Süreci

SİM'e ilişkin talimatlar, SİM'in Türkçe versiyonunu geliştirme ve yayınlama haklarına

sahip TMCO Danışmanlık Ltd. ŞTİ.'nin test geliştirme konusundaki uzman ekibi

tarafından gözden geçirildi ve adapte edildi. Çeviri/adaptasyon telif hakkı sahibi,

Pearson Inc. ile mutabık kalınan prosedür ve standartlara uygun olarak yapıldı.

Örnekleme Prosedürü

TMCO Türkiye, uyarlanmış SİM'nin çevrimiçi versiyonunu farklı seviyelerden ve çeşitli

sektörlerden 145 kişiye uyguladı ve yönetti.

Tablo 1: Örneklem cinsiyet dağılımı.

Cinsiyet N Oran % 2011 nüfus sayımına göre çalışan oranı

Kadın 43 29,7% 29,4%

Erkek 102 70,3% 70,6%

Total 145 100% 100%

Örneklem % 29,7 kadın % 70,3 erkek katılımcıdan oluşmaktadır (Tablo 1). Bu dağılım,

kadınların çalışma popülasyonunun % 29,4'ünü, erkeklerin çalışma popülasyonunun

%70,6'sını temsil ettiği nüfus sayımına çok yakındır.

Örneklemin yaş grubuna göre dağılımı aşağıdaki tablo-2'de verilmiştir.

Tablo 2: Örneklem yaş dağılımı.

Yaş Grupları N Oran % 2011 nüfus sayımına göre çalışan oranı

15-19 9 6,21% 6,10%

20-24 16 11,03% 10,80%

25-29 23 15,86% 15,30%

30-34 23 15,86% 15,50%

35-39 20 13,79% 13,80%

40-44 18 12,41% 12,30%

45-49 15 10,34% 9,90%

50-54 10 6,90% 6,90%

55-59 5 3,45% 4,40%

60-64 4 2,76% 2,50%

65+ 2 1,38% 2,50%

Toplam 145 100% 100%

Eğitim seviyesine göre örneklem dağılımı aşağıdaki tabloda verilmektedir.

Tablo 3: Örneklemin Tamamlanan En Son Eğitime Göre Dağılım

Mezuniyet Derecesi

N Oran % 2011 nüfus sayımına göre çalışan oranı

İlkokul 4 2,8% 40.00%

Ortaokul 5 3,5% 19.40%

Lise 40 27,6% 22.20%

Üniversite 81 55,9% 18.50%

Master/MBA 15 10,3% -

Total 145 100% 100%

Eğitim açısından, katılımcıların %25'i lise mezuniyet derecesindeyken, %56'sı

üniversiteyi tamamladı (Tablo 3). Nüfus sayımı verileri ile karşılaştırıldığında,

örneklemde, Raven'ın bu seviyelerde daha fazla kullanılması beklenen lise, üniversiteyi

ve üstünü daha fazla temsil ediyor. Lisenin altındaki çalışanlar genellikle daha fazla el

işlerine yerleştirilir ve zihinsel yetenek testleri genellikle seçimleri için uygulanmaz.

Aşağıda verilen Tablo-4, nüfus sayımındaki oranlar ile, örneklemin erkek ve kadın yaş

grubundaki dağılımının karşılaştırmasını göstermektedir.

Tablo 4: Örneklem dağılımı- Yaş grubu x Cinsiyet

Kadın Erkek

Yaş Grupları Örneklem Nüfus Sayımı Örneklem Nüfus Sayımı

15-19 14,0% 4,2% 2,9% 4.2%

20-24 25,6% 6,8% 3,9% 6.8%

25-29 14,0% 10,8% 17,6% 10.8%

30-34 16,3% 11,2% 15,7% 11.2%

35-39 7,0% 9,8% 16,7% 9.8%

40-44 9,3% 8,8% 13,7% 8.8%

45-49 4,7% 7,2% 12,7% 7.2%

50-54 7,0% 5,1% 6,9% 5.1%

55-59 0,0% 3,2% 4,9% 3.2%

60-64 2,3% 1,8% 2,9% 1.8%

65+ 0,0% 1,7% 2,0% 1.7%

20-24 kadın ve 35-39 erkek yaş gruplarında nüfus sayımı verilerine göre daha fazla

katılımcı vardır. Katılımcı sayıları SİM’in potansiyel kullanımı ile de aynı hizada olacak

şekilde düzenlenmiştir. Raven SİM için hedef grupların orta yaş grupları olması

muhtemeldir.

Örneklemin meslek gruplarına göre dağılımı aşağıda Tablo-5'de verilmiştir. Demografik

veri toplama için standart gruplamaya göre 9 ana meslek grubunu ele alındı. Nüfus

Sayımı verilerinde bu tür bir gruplama mevcut değildir ve bu nedenle karşılaştırma

yapılamamıştır, ancak tablo-5'ten örneklemin, diğer ülkelerde kullanılan Raven'ların

çoğu meslek grubunu yeterince temsil ettiği görülmektedir.

Tablo 5: En son pozisyon

Yaş Grupları N Oran %

Yönetici (Başkan, Genel Müdür, CEO, CFO, vb.) 6 4,10%

Direktör (Operasyon Direktörü, Pazarlama Direktörü, vb.) 6 4,10%

Müdür (Operasyon Müdürü, Pazarlama Müdürü, Satış Müdürü, vb.). 17 11,70%

Uzman (Muhasebeci, Hemşire, Öğretmen, Danışman, vb.). 28 19,30%

İlk Kademe Amiri (Ustabaşı, Vardiya Amiri, Bakım Süpervizörü, vb.) 13 9%

İdari İşler (İdari asistan, ofis sekreteri, vb.) 4 2,80%

Nitelikli İşler (Mekanik, Marangoz, Elektrikçi, Teknisyen, Tesisatçı, vb.). 11 7,60%

Müşteri Hizmetleri/Perakende Satış (Kasiyer, Garson, Banka Memuru, Uçuş Görevlisi, vb.). 10 6,90%

Mavi Yakalı (Temizlik görevlisi, fabrika işçisi, vb.). 3 2,10%

Diğer 47 32,40%

Toplam 145 100%

Analiz ve sonuçlar

145 katılımcının ve 28 madde değişkeninin veri seti ile birlikte yaş, cinsiyet, eğitim,

meslek grupları vb. Gibi bazı temel bilgi değişkenleri puanların dağılımını ve

güvenilirlik ve geçerliliği kanıtlarını incelemek için analiz edilmiştir.

Puanların Dağılımı

Türk örneklemi için SİM ham puanlarının dağılım karakteristikleri Tablo-6'da

verilmiştir.

Tablo-6: SİM skor dağılımı

N Minimum Maximum Mean SD Skewness Kurtosis

145 1 28 17,74 5,641 -0,438 -0,054

Skorların beklenenden biraz daha yüksek bir ortalama ile yüksek puanlara doğru biraz

eğri olduğu görülebilir (Gözlenen ortalama = 17.74 vs. Teorik Ortalama = 14) ve eğiklik

indeksi (-0.438). Bu tavan efekti, ortalama olarak daha yüksek bir eğitim geçmişine

sahip olan örneklemden kaynaklanıyor olabilir.

Aşağıdaki tablo norm puanların grafik gösterimidir.

Güvenilirliğin Kanıtları Türkiye Örneği kullanılarak split-half (rsplit), Cronbach’ın alfa (ralpha) ve standart ölçüm hatası (SEM) hesaplanmıştır. Sonuçlar Tablo 7'de sunulmuştur. İç tutarlılık güvenilirliği tahminleri, Raven kılavuzlarındaki diğer standardizasyon örneklerinde bulunan değerlerle tutarlıdır ve SİM'in Türkiye örneğinde de yeterli güvenilirliği gösterdiğini doğrulamaktadır.

Tablo-8: SPM'nin Türkiye Örneği'nde Güvenilirliği

N rsplit ralpha SEM

145 0,87 0,87 1,99

Crobnach's Alpha göstergesi sayesinde değerlendirilen iç güvenilirlik toplam puan için

0,87'dir. Spearman-Brown formülünü kullanarak düzeltilmiş bölünmüş yarı katsayısı

0.87'dir.

Her iki güvenilirlik tahmini, Raven SİM'deki toplam ham puanın iyi bir iç tutarlılık

güvenilirliğine sahip olduğunu göstermektedir.

SEM, alpha güvenilirliği ve ham skor standart sapma kullanılarak hesaplanmıştır.

Normlar

Verilen yüzdelik oranlarla ilgili genel ham puanlar (araştırma planına göre) aşağıda

verilmiştir (Tablo-9):

Tablo-9: Türk örneklem ham skorlarının belirli yüzdeye uygunluğu

Yüzde Toplam Doğru

(Ham Skor)

5% 7,00

10% 9,60

25% 14,00

50% 18,00

75% 22,00

90% 25,00

95% 26,70

Erkek, kadın ve birleşik grup (erkek + kadın) yüzdelik puanları aşağıda verilmiştir

(Tablo 10'da).

Tablo-10: Türk Örnekleminde her ham puana (toplam doğru) karşılık gelen yüzdelik

oranlar

Toplam Doğru

Birleşik Grup

Erkek Kadın

0 1% 1% 1%

1 1% 1% 1%

2 1% 1% 1%

3 1% 1% 1%

4 1% 1% 2%

5 3% 4% 2%

6 3% 4% 2%

7 6% 8% 2%

8 8% 10% 2%

9 10% 12% 5%

10 10% 12% 7%

11 12% 13% 9%

12 16% 19% 9%

13 21% 23% 16%

14 26% 28% 21%

15 32% 37% 21%

16 39% 44% 28%

17 46% 50% 37%

18 53% 57% 44%

19 60% 65% 49%

20 66% 70% 58%

21 73% 76% 65%

22 79% 83% 70%

23 84% 87% 77%

24 88% 91% 81%

25 92% 94% 86%

26 95% 96% 93%

27 98% 99% 95%

28 99% 99% 99%

Ürün Özellikleri:

Aşağıda verilenler, 28 maddenin her birinin madde özellikleridir (p değeri ve nokta-

biserial korelasyonu). P değeri, verilen bir maddedeki (soru) başarının oranını gösterir

ve seri korelasyonla noktaya göre ayırt etme indeksi olarak kabul edilebilir. İkili-seri

korelasyonu madde puanıyla toplam puan arasında hesaplanır.

Tablo-11: SİM sorularının madde özellikleri

Soru Numarası P value r

Q01 0,88 0,32

Q02 0,70 0,46

Q03 0,88 0,32

Q04 0,84 0,37

Q05 0,72 0,45

Q06 0,90 0,31

Q07 0,58 0,50

Q08 0,61 0,49

Q09 0,70 0,46

Q10 0,35 0,48

Q11 0,77 0,42

Q12 0,72 0,45

Q13 0,75 0,43

Q14 0,67 0,47

Q15 0,43 0,50

Q16 0,28 0,45

Q17 0,79 0,41

Q18 0,87 0,34

Q19 0,86 0,35

Q20 0,73 0,45

Q21 0,76 0,43

Q22 0,74 0,44

Q23 0,65 0,48

Q24 0,52 0,50

Q25 0,55 0,50

Q26 0,21 0,41

Q27 0,12 0,32

Q28 0,21 0,41

Ortalama 0,64 0,42

Pozisyon ve Görev Bazlı Normlar

Türkiye’de farklı sektörlerde faaliyet gösteren şirketlerin çalışanlarından oluşan 1413

kişinin pozisyon ve görev bazlı dağılımından elde edilen norm çeşitleri ve açıklamaları

aşağıdaki tablodadır.

Tablo-12: Norm çeşitlerinin açıklamaları

Norm Türü Açıklama

Müdür Operasyon Müdürü, Pazarlama Müdürü, Satış Müdürü, vb.

Üst Düzey Yönetici & Direktör

Başkan, Genel Müdür, CEO, CFO, Operasyon Direktörü, Pazarlama Direktörü, vb.

Uzman Muhasebeci, Hemşire, Öğretmen, Danışman, vb.

Satış Müşteri Hizmetleri, Satış Personeli, Kasiyer, Garson, Banka

Memuru, Uçuş Görevlisi, vb.

İnsan Kaynakları İnsan Kaynakları Personeli

İlk Kademe Amiri Ustabaşı, Vardiya Amiri, Bakım Süpervizörü, vb.

İdari İşler İdari asistan, ofis sekreteri, vb.

Nitelikli İşler Mekanik, Marangoz, Elektrikçi, Teknisyen, Tesisatçı

Genel İşçi Temizlik Görevlisi, Fabrika İşçisi, vb.

Farklı pozisyon ve görevlere yönelik norm çalışmaları aşağıdaki tabloda

gösterilmektedir.

Tablo-13: Norm gruplarının güvenilirliği ve skor dağılımları

Norm Türü N rsplit ralpha Minimum Maximum Mean SD Skewness Kurtosis

Müdür 308 0,87 0,87 0 28 18,93 5,903 -0,704 -0,012

Üst Düzey Yönetici & Direktör

79 0,85 0,91 4 28 19,99 6,283 -0,73 -0,532

Uzman 436 0,85 0,87 4 20 21,97 4,95 -1,09 -0,902

Satış 292 0,83 0,865 3 28 14,69 5,709 0,74 -0,864

İnsan Kaynakları 127 0,84 0,87 2 28 19,96 5,298 -0,695 0,351

İlk Kademe Amiri 57 0,84 0,88 5 28 19,98 5,534 -0,821 0,468

İdari İşler 47 0,83 0,87 6 28 19,36 5,301 -0,547 -0,062

Nitelikli İşler 32 0,76 0,79 7 26 16,53 4,69 -0,084 -0,162

Genel İşçi 35 0,84 0,89 4 26 16,86 6,189 -0,245 -0,926

Türk Normu 145 0,87 0,87 1 28 17,74 5,641 -0,438 -0,054

Tablo-14: Müdür norm dağılım grafiği

Tablo-15: Üst Düzey Yönetici & Direktör norm dağılım grafiği

Tablo-16: Uzman norm dağılım grafiği

Tablo-17: Satış norm dağılım grafiği

Tablo-18: İnsan Kaynakları norm dağılım grafiği

Tablo-19: İlk Kademe Amiri norm dağılım grafiği

Tablo-20: İdari İşler norm dağılım grafiği

Tablo-20: Nitelikli İşler norm dağılım grafiği

Tablo-21: Genel İşçi norm dağılım grafiği