RAŠKA DRŽAVA 

Najstariji podatak o balkanskim Srbima se nalazi u imenu grada Gordoservona u Bitiniji koji se pominje

680/81. (vreme Konstansa II), ime je dobio nesumnjivo po Srbima koje su Vizantinci preselili u Ma Aziju.

Opširnije vesti imamo kod Konstantina Porfirogenita (sredina X veka) koji iznosi istoriju Srba od njihovog

doseljenja na balkansko poluostrvo.

Srbija je po njemu obuhvatala tada planinske predele oko Lima, gornje Drine, (sa slivovima Pive i Tare),

Ibra i Zapadne Morave (kasniji izvori to nazivaju Raška), zatim, područje Sol (oko Tuzle) i Bosnu, pod

kojom se podrazumeva samo oblast oko gornjeg toka reke Bosne. Zatim, Zahumlje (koje se pružalo

obalom od Dubrovnika prema dolini Neretve), Travuniju s Konvlima, primorje od B. Kotorske do

Dubrovnika sa neposrednim zaledjem i Paganiju- primorska oblast izmedju Neretve i Cetine, sa ostrvima

Korčula, Mljet, Hvar i Brač.

Proces formiranja srpske države je, prolazeći kroz više etapa, doveo do konačnog stvaranja čvrste

političke formacije u 2/2 XII veka, u doba Nemanje, uglavnom na ovom području, uključujući i Duklju, ali

bez Bosne, koja se iz ovog sklopa definitivno izdvaja početkom XII veka i bez Neretljanske države.

Ojačala je kneževska vlast sa ostvarenim pravom nasledstva u jednoj porodici (iako princip

primogenituere još nije uspostavljen). Uporedo sa unutrašnjim razvitkom išlo je i širenje hrišćanstva. Kada

su Sloveni naselili Balkan, razbili su i postojeću hrišćansku organizaciju, a nije bliže poznat proces

hristijanizacije srpskog područja. Smatra se da je pokrštavanje dovršeno za vreme Vasilija I Makedonca

(867-886). Prva imena kneževa su bila slovenska (Vlastimir, Radoslav, Prosigoj, Vlastimir, Mutimir). Tek

sa Mutimirovim sinom Stefanom počinje niz hrišćanskih imena.

Od početka IX veka Bugarska se znatno proširila obuhvatibši današnju severnu Srbiju sa Braničevom i

Beogradom, Srem i deo Slavonije. Na jugozapadu je zauzela Makedoniju, a pod kanom Presijamom

(836-853) pokušavala je da zauzme i Srbiju u kojoj je tada vladao knez Vlastimir i koji je

Bugari su doveli na vlast Pavla Branovića, što je iritiralo Vizantiju. Želeći da otrgne Srbiju od Bugarskog

uticaja vizantijski car Roman Lakapin je poslao pretendenta Zaharija Prvoslavljevića, ali ga je Pavle

zarobio i predao Bugarima. Medjutim, u Srbiji je kod vladajućeg sloja stalno izbijala težnja da se pomoću

Vizantije otrgne od Bugarske. Zato su vladari koje je Bugarska dovodila na vlast stalno prelazili na stranu

Vizantije. Tako je i Pavle Branović ubrzo prišao Vizantiji. Tako sada Simeon podržava Zaharija

Prvoslavljevića, koga je do nedavno podržavala Vizantija, dovodi ga na vlast, prethodno zbacivši Pavla.

Zaharije je momentalno priznao vlast Vizantije. Simeon je poslao vojsku na Srbiju, ali je poražena, a

Someon odlučuje da potpuno uništi Srbiju, pa je došao sa velikom vojskom, Zaharije je pobegao u

Hrvatsku. Pod izgovorom da prime kao novog vladaoca Časlava Klonimirovića, umesto Zaharija, pozvani

su bili svi župani iz Srbije, pa zatim pohvatani i odvedeni u ropstvo, a zemlja opustošena i priključena

Bugarskoj 924.

Neposredna vlast Bugarske nad Srbijom nije dugo trajala. Bugarska je od osnivanja stalno bila u usponu i

težila da potpuno zameni Vizantiju: Simeon je uzeo titulu cara Bugara i Grka. Ali, od njegove smrti (927)

počinje njeno opadanje.

Član stare srpske dinastije, Časlav Klonimirović, koji je živeo na bugarskom dvoru u Preslavi, pobegao je

u Srbiju 927. ili 928. i kako je i njega pomagala Vizantija, brzo je uspeo da obnovi državu. Pored Srbije, sa

krajem oko Tuzle i tadašnjom Bosnom, Časlavljeva država je obuhvatala i Travuniju.

Opadanje Bugarske se odrazilo i na Zahumlje. Kada su Bugari pregazili Srbiju 924. Mihailo je ostao u

savezu sa njima. Kada je Časlav obnovio Srbiju, Mihailo je pribegao zaštiti Vizantije. Sudbina Huma posle

M. Viševića (950.) malo nam je poznata.

Časlav je dosta dugo vladao Srbijom . stradao je u borbi sa Mađarima koji su ga zarobili i bacili u Savu.

Istorija Srbije u 2/2 X veka nam je malo poznata – posle Časlava gubi značaj. Bosna se tada izdvojila iz

njenog sklopa. Posle pada Bugarske pod Vizantiju 971. i Srbija je svakako bila potčinjena Vizantiji za

neko vreme, dok nije došla pod vlast cara Samuila. Kada je Vizantija uspela da uništi Makedonsku državu

1018. Srbija je opet došla pod njenu vlast. Isti put je verovatno prešlo i Zahumlje.

DUKLJANSKA DRŽAVA

Današnja Crna Gora, tj. veći deo rimske pokrajine Prevelitane, nazivala se do kraja X veka, samo

Dioklijom (Dioklitijom). Naziv potiče od rimskog grada Dokleje, koji se nalazio u blizini današnje

Podgorice. Uporedo sa ovim, javlja se u XI veku drugo ime – Zeta, po imenu desne pritoke Morače.

Granica između Duklje i Travunije na zapadu je išla sredinom Boka Kotorske, tako da je severozapadna

strana ovog zaliva pripadala Travuniji, a jugoistočna Duklji. Na severoistoku se Duklja graniči sa Raškom

(granica – razvođem severoistočno od doline Zete). Prema Vizantiji granicu je predstavljao širok,

najčešće nenastanjen pojas zemljišta; ova granica je počinjala od izvorišta Lima, pa se, prelazeći vrhove

Prokletija, završavala na ušću Bojane.

Do 2/2 X veka jedina poznata ličnost među dukljanskim vladarima je knez Petar. Tek od vremena kneza

Vladimira (kraj X i početak XI veka, prestonica mu je bila u Krajini kod crkve Prečiste Krajinske, na

zapadnoj obali Skadarskog jezera), postoje istorijski izvori za razvoj Duklje. Vesti o knezu Vladimiru su

vezane za ličnost makedonskog cara Samuila i njegovih naslednika. Samuilo je, verovatno, 998. provalio

u Duklju i, potukavši Vladimira, je pokorio (sem uzanog primorja severno od ušća Bojane). Samuilo je

Vladimira odveo kao zarobljenika u Prespu (prestonica), ali pošto ga je uskoro oženio svojom ćerkom

Kosarom, povratio mu je Zetu na upravu i on je vladao sve do 1016. Tokom porodičnih svađa u

makedonskom carstvu, Vladimira je u Prespu namamio Jovan Vladislav i na prevaru ga ubio 1016. Posle

njegove smrti, prilike na Balkanskom poluostrvu su se sasvim promenile, jer je vizantijski car Vasilije II

Bugaroubica (976-1025.) pokorio celu Samuilovu državu, pa i Duklju. Posle smrti Vasilija II počinje period

opadanja moći Vizantije, tada u Zeti počinju ustanci za oslobođenje od vizantijske vlasti. Prvu bunu je

digao Vojislav 1034. ali nije uspela, a on je odveden u Carigrad kao talac. 1035. je pobegao i vrativši se u

zemlju, preuzeo je vlast i zavladao i Dukljom i Travunijom i Zahumljem, tako da se njegova država

prostirala od Bojane do Neretve.

Vizantij. car Konstantin IX Monomah (1042-1054) je bezuspešno pokušao da pokori Vojislava, tako da

viz. vojska nije više uznemiravala Duklju. Vojislava je nasledio sin Mihailo (pre 1054-1082). Prema

Letopisu popa Dukljanina (ist. izvor), Vojislavljevi sinovi su sa majkom podelili među sobom Duklju i

Travuniju... Na kraju, Mihailo je sam zavladao Zetom i Travunijom i poboljšao je odnose sa Vizantijom (još

1052. bio je upisan među saveznike Vizantije). Na početku njegove vlade došlo je do rascepa crkve. U

borbi koja se vodila između Rima i Carigrada, papin ugled je rastao, dok je ugled Vizantije postepeno

opadao. Ovo je uslovilo dalju Mihailovu politiku: Mihailo je iskoristio nerede u Vizantiji (između 1060 i

1070.), osvojio je Rašku (koja je bila pod viz. vlašću) i dao je na upravu svom sinu Petrislavu.

Kada je 1072. izbio ustanak Đorđa Vojteha u Makedoniji, ustanici su pozvali u pomoć Mihaila. On se

odazvao i poslao je u pomoć svoga sina Bodina, koga su ustanici proglasili za cara, dok je sam Mihailo

prodro u dračku oblast... Ustanak je bio ugušen za nekoliko meseci, Raška je opet došla pod vlast

Vizantije...

Papa Grgur VII je, da bi oslabio uticaj carigradskog patrijarha, pridobio što više balkanskih zemalja i, osim

toga, okupio što više država protiv nemačkog cara Henriha IV, odazvao se na Mihailovu molbu i 1077.

poslao mu je kraljevske znake. Iako je Duklja bila nezavisna država, nedostajala joj je pravna osnova za

nezavisnost, a ona se, po ondašnjim shvatanjima mogla dobiti samo od Rima ili Carigrada – na taj način

je bila međunarodno priznata. Istovremeno, Mihailo je zatražio za barskog biskupa PALIJ tj. simbol

mitropolitske vlasti, ali nije u tome uspeo. On je tražio samostalnost barske crkve i iz političkih razloga –

nije hteo da katolička crkva na teritoriji njegove države bude potčinjena crkvenoj vlasti koja se nalazi van

Duklje (bila je tradicija da je barska biskupija naslednica biskupije u Dokleji)

Tokom Bodinove vlade u susednim zemljama su se odigravali krupni politički događaji: Normani su

potisnuli Vizantince iz Južne Italije i spremali su se da borbu prenesu na Balkan. Uz Normane je bio i

papa Grgur VII. Položaj Duklje u ovakvoj situaciji je bio težak – Vizantija je mogla da je napadne savkoga

časa. Bodin je više naginjao Normanima nego Vizantiji: oženio se Jakvintom, ćerkom vođe normanske

stranke u Apuliji. Tokom sukoba držao se oprezno, dok situacija nije postala jasna. Kada su 1081.

Normani prešli na balkansko poluostrvo i opseli Drač, Bodin je došao sa vojskom pred Drač, ali je samo

posmatrao bitku... Tek kada su Normani zauzeli Drač i prodrli do Soluna, Bodin je napao na Rašku (koja

je bila pod viz. vlašću) i upravu u njoj predao dvojici župana sa svoga dvora, Vukanu i Marku. Posle toga,

Bodin je zauzeo Bosnu i postavio tamo kneza. Tako je stvorio veliku državu u koju su ušle Zeta, Raška,

Trebinje, Zahumlje i Bosna.

Kada su se Normani povukli sa Bal. poluostrva, viz. car Aleksije I Komnin (1081-1118.) je ponovo zauzeo

Drač i počeo da napada Zetu. Bodin je bio potučen i zarobljen, ali je uspeo da se oslobodi. Posle smrti

Grgura VII 1085. izbio je rascep u katoličkoj crkvi zbog izbora novog pape. Dok je Aleksije I Komnin bio u

dobrim odnosima sa Urbanom II, druga stranka je izabrala protiv papu Klementa III, koga su priznavale

Nemačka, Engleska i Mađarska. Bodin je iskoristio ovu situaciju i ponovio molbu svoga oca, tj. zatražio je

od Klementa III mitropolitsku vlast za barskog biskupa – dobio ju je početkom 1089. Tako je Zeta postala

nezavisna i u crkvenom pogledu. Ovoj novoj mitropoliji bile su potčinjene biskupije u Kotoru, Ulcinju,

Drivastu i Pilotu, kao i srpska, bosanska i trebinjska biskupija. Samo 9 meseci kasnije papa Urban je

podredio kotorsku biskupiju mitropoliji u Bariju, a to je učinjeno na molbu normanskog kneza Rogera kako

bi što više povezao Južnu Italiju sa susednom obalom, verovatno i zato što u borbi između Dubrovnika i

Bara Kotor nije hteo da pristane ni uz prvi ni uz drugi grad.

Bodin se poslednji put spominje 1096/7. kada su kroz Zetu prolazili krstaši pod grofom Rejmondom od

Tuluze.

Od Bodinove smrti (oko 1101.) do potpunog uključivanja u sklop Nemanjine raške države (oko1183.) Zeta

je naglo opadala u svakom pogledu. Raška, Bosna i Humska zemlja su se definitivno od nje odvojile, a

raška je počela sve odlučnije da utiče na razvitak prilika u Zeti. Te su prilike obeležene uglavnom

unutrašnjom borbom između Bodinove porodice s jedne strane i roda Bodinovog brata od strica

Branislava, s druge strane. Sukob je izbio još dok je Bodin bio živ i bio je u vezi sa njegovim dolaskom na

vlast, jer je on potisnuo sa prestola svog strica Radoslava... Malo je ist. izvora za ovu borbu...

Već Dobroslava, Bodinovog brata i prvog naslednika, svrgnuo je Vukan, veliki župan raški i za kralja

postavio Kočapara, Branislavljevog brata. Međutim, Kočapar se kratko održao na vlasti, Vukan ga je

svrgao (verovatno zato što je želeo da se oslobodi Vukanovog uticaja po dolasku na vlast). Vukan je

postavio za zetskog kralja Vladimira (oko 1102-1114), Bodinovog brata. Ovaj je svoje odnose sa Raškom

učvrstio oženivši se Vukanovom ćerkom. Ta to vreme Zetu nije uznemiravala ni Vizantija. i pored

rodbinskih veza ona je ostala neutralna i onda kada je Vukan (1106) napao Vizantiju (Vasilije II

Bugaroubica). Verovatno je zbog ovog neuspeha ojačao otpor u Zeti protiv Raške. Na čelu pokreta je

stajala Jakvinta, Bodinova udovica; ona je, prema Letopisu popa Dukljanina, otrovala Vladimira i postavila

na presto svog sina Đorđa (oko 1114-1118.). Otprilike u isto to vreme u Raškoj je umro Vukan, a nasledio

ga je Uroš I. Đorđe je, kao i njegov otac, bio otvoreni neprijatelj Vizantije i zbog toga je bacio u tamnicu

Grubešu, Branislavljeva sina, kao vizant. pristalicu... Vizant. vojska je napala Zetu, proterala kralja Đorđa i

iz tamnice oslobodila Grubešu. Đorđe je pobegao u Rašku, a Jakvinta je pala u ropstvo. Doba Grubešine

vladavine (1118-1125.) je miran period, ali je Đorđe uspeo da u Zeti stvori stranku protiv Grubeše, napao

ga i potukao i Grubeša je poginuo. Tako je Đorđe drugi put preuzeo vlast...

DRUGACI, EVO VAM I DOSELJAVANJE SLOVENA... NE PANICITE ODMAH, NIJE ZNACAJNO

RAZLICITO U ODNOSU NA UDZBENIK, SAMO JE DRUGACIJE IZLOZENO !!!!

DOSELJAVANJE SLOVENA

Varvarski upadi u Istočno Rimsko Carstvo (Vizantiju) trajali su tokom celog 5. veka. Nauka još nije

pouzdano utvrdila kojem su narodu pripadali ti varvari. Stari izvori pominju Skite, Bugare, Gote. Početkom

6. veka za vreme vladavine Justina I (518-527) prvi put se spominje napad Slovena, odnosno Anta, koji

su živeli u stepama severno od ušća Dunava. Vizantijski car Justinijan u prvo vreme svoje vladavine (527-

565) uspešno je ratovao protiv Anta i Sklavina na levoj obali Dunava gde se još držao, bar na određenim

tačkama, stari rimski limes. Kao vizantijski plaćenici Anti su čak ratovali i protiv Gota u Italiji. Polovinom 6.

veka Sklavini su žestoko pljačkali Vizantiju i u tim pohodima doprli su do samog Carigrada i Dalmacije. U

isto vreme pojavljuju se i Avari kao novi neprijatelji Vizantije. Avarsko-vizantijski petnaestogodišnji rat

vodio se oko Singidunuma i Viminacijuma. U drugoj polovini 6. veka zajednički avarsko-sklavinski odredi

pljačkali su po Trakiji, Makedoniji i ugrožavali Solun. Početkom 7. veka vizantijski izvori beleže da je

narod Slovena, koji se sastojao od Draguvita, Sagudata, Velegezita, Vajunita i Verzita opustošio Tesaliju,

Heladu, Ahaju, Epir, pa čak prešao i u Aziju. Ovi Sloveni su poraženi pod Solunom, ali su ostali da žive na

ovoj teritoriji.

U vreme cara Iraklija (610-641) u okolinu Soluna doselili su se i Srbi (kako je zabeležio car K.

Porfirogenit) i po njima se oblast i nazvala Servija. Avarsko-slovenski napad na Carigrad 626. godine bio

je koban po Avare, jer posle toga izčezavaju sa istorijske pozornice, a slovenska plemena naseljavaju se i

učvršćuju u unutrašnjosti Vizantije. Terene koje su Sloveni pritisli vizantijski izvori nazivaju "Sklavinije".

Ovo su, po svoj prilici, počeci slovenskih kneževina.

Dolazak Bugara na Balkansko poluostrvo imao je trajne istorijske posledice na život Vizantije i Srba. Preci

Bugara, koji se u nauci zovu Protobugari, nomadi i konjanici, prešli su Dunav 680. godine i na teritoriji

između Dunava i planine Balkana nametnuli se kao gospodari slovenskom stanovništvu koje je živelo u

osam plemenskih oblasti. Stapanje slovenskog i protobugarskog življa teklo je brzo, i čini se bez osobitih

prepreka. Njihova država već u drugoj polovini 8. veka ustremila se na jug, težeći da se proširi na

slovensko stanovništvo, koje je živelo u Trakiji. Poluvekovni bugarsko-vizantijski rat, vođen sa

promenljivom srećom, ustalio je granicu između ove dve države. Posle toga bugarska ekspanzija

usmerava se na zapad i početkom 9. veka Bugari dolaze u dodir sa Srbima. O najranijem životu i državi

Srba u centralnim oblastima Balkanskog poluostrva veoma malo se zna. Po pisanju cara K. Porfirogenita,

vladarski sin koji je doveo Srbe umro je pre dolaska Bugara (tj. pre 680. godine). Posle njega vladali su

njegov sin, unuk, pa redom arhonti (kneževi) od istog roda. Tome rodu ili familiji pripadali su i najraniji

poznati srpski kneževi: Višeslav, Radoslav, Prisogoj i Vlastimir. Prema istom izvoru Bugari i Srbi su živeli

mirno, pokoravajući se carevima Vizantije, sve dok bugarski kan Presijam nije napao srpskog kneza

Vlastimira. Rat je trajao tri godine, verovatno između 836. i 852. godine i u njemu je bugarski kan izgubio

"većinu svoje vojske". To govori o jačini Vlastimirove države za koju se zna da je obuhvatala i delove

današnje Hercegovine.

Vlastimira su nasledili sinovi: Mutimir, Strojimir i Gojnik. I oni su imali da izdrže bugarski napad. Bugarsku

vojsku je, po svoj prilici, predvodio Vladimir, sin kana Borisa, ali neuspešno. I on i dvanaest bugarskih

velmoža (boljara) pali su u srpsko zarobljeništvo. Srpski vladar ih je oslobidio i posle toga je zavladao mir.

Knez Mutimir vladao je do 891/892. godine. To je doba kada je Vizantija bila još jaka i kada je držala celu

istočnu jadransku obalu. Vlast vizantijskog cara i dalje su priznavali slovenski kneževi, a to se dokazuje

time što su oni, kao vizantijski vojnici, ratovali u južnoj Italiji.

Krajem 9. veka Srbi su primili hrišćanstvo. Kao argumenat za to u nauci se uzima pojava prvih

hrišćanskih svetačkih imena kod Srba. Zna se da su Vlastimirovi unuci dobili imena: Stefan (Mutimirov

sin) i Petar (Gojnikov sin). Pretpostavlja se da su oni rođeni između 870. i 874. godine. Prva faza

hristanizacije Srba veoma je malo poznata. Po svoj prilici prvi misionari bili su Metodijevi učenici i

sveštenici arhiepiskopije iz Splita, koji su upotrebljavali latinski jezik. Izgleda da je hrišćanstvo najpre

primio gornji sloj srpskog društva, a da je većina stanovništva dugo zadržala svoju staru slovensku

pagansku religiju. Pretpostavlja se da su nastanak i praznovanje porodičnog praznika "slave" - kod Srba,

u stvari izmenjeni oblici starog poštovanja predaka (kult predaka). Verovatno je to izmirenje paganskog

verovanja i nove hrišćanske religije sasvim prihvaćeno tek za vreme sv. Save i ono se odnosilo na

vernike autokefalne Srpske arhiepiskopije osnovane 1219. godine.

Dvestagodišnja istorija srpske države (od kraja 9. veka do kraja 11. veka) obeležena je borbom za vlast

Mutimirovih sinova (Pribislava, Brana, Stefana), sinovaca Petra (Gojnikovog sina), Klonimira

(Strojimirovog sina) i unuka Pavla (Branovog sina). Zaharija (Pribislovljevog sina) i Časlava (Klanimirovog

sina). U tim borbama redovno su se mešale Bugarska i Vizantija. Učvršćivanje, širenje i jačanje srpske

države polovinom 10. veka bilo je delo Časlava, štićenika vizantijskog cara K. Porfirogenita. Zapadna

granica Časlavljeve države bila je na Plivi, Livnu i Imoti, a severna na Savi. Ne može se pouzdano utvrditi

da li se istočna granica nalazila na Zapadnoj Moravi. Časlav je poginuo u borbi protiv Mađara na severu

svoje države oko 950. godine. On je bio poslednji poznati član najstarije srpske dinastije.

Početkom 11. veka, posle propasti Samuilove države, srpske države Raška, Zahumlje i Duklja bile su

vazali Vizantije. Takvo stanje potrajalo je kroz ceo 11. vek, iako je raški župan Vukan ratovao protiv

vizantijskog cara Aleksija I Komnina. Njegovi naslednici pokušavali su da se osamostale u vreme

vizantijsko-ugarskog rata (1127-1129) i kasnije, ali nisu uspeli. Veliki rat protiv cara Manojla I Komnina

vodio je srpski župan Uroš II, Vukanov unuk. Vizantijski car je posle žestoke bitke na Tari (1150. godine)

nametnuo srpskom županu "dvostruko veći jaram pokornosti nego pre", beleži vizantijski hroničar. Urošev

naslednik, njegov brat Desa, takođe je pokušavao da se oslobodi vazalskih obaveza prema Vizantiji. U

tom cilju nastojao je da obezbedi i pomoć ugarskog i nemačkog vladara, ali ga je upravo to koštalo

vladarskog trona. Vizantinci su ga zarobili i odveli u Carigrad, no on je kasnije, nekako uspeo da se vrati u

zemlju. Postoji podatak da je umro u Trebinju i da je sahranjen u manastiru Sv. Petra u Polju.

Posle Dese, a povodom vizantijsko-ugarskog rata kod Zemuna 1165. godine prvi put se spominje ime

Stefana Nemanje. On je po svoj prilici bio u srodstvu sa raškim županima. Rodio se u Ribnici (Zeta), gde

su mu roditelji izbegli. Nemanju su krstili najpre latinski, a po odlasku u Ras, u crkvi Sv. Petra i Pavla

pravoslavni sveštenici.

Pokrštavanje Slovena

Za Carigrad je sredina 9. veka bila period snažne misionarske delatnosti. Vizantijska crkva, konačno

oslobođena duge borbe protiv ikonoboraca, usmerila je svoje snage krštavanju paganskih Slovena, koji

su se nalazili izvan granica Carstva, na severu i severozapadu – Moravaca, Bugara, Srba i Rusa. Fotije je

bio prvi carigradski patrijarh koji je među Slovenima pokrenuo misionarski rad širokih razmera. U tom cilju

izabrao je dva brata, Grke iz Soluna, Konstantina (826-869) i Metodija (815-885). U Pravoslavnoj crkvi,

Konstantin se obično naziva imenom Kirilo (Ćirilo), koje je dobio na monašenju. Poznat u ranijem životu

kao “Konstantin Filosof”, bio je najsposobniji od Fotijeovih učenika, i poznavao je veliki broj jezika,

uključujući jevrejski, arapski, pa čak i samarjanski dijalekat. Ali, posebna prednost njega i njegovog brata

bilo je znanje slovenskog: kao deca naučili su slovenski dijalekat iz okoline Soluna i mogli su tečno da ga

govore.

Prvo Kirilovo i Metodijevo misionarsko putovanje bila je kratka poseta Hazarima, oko 860. godine, koji su

živeli u severnoj kavkaskoj oblasti. Ovaj poduhvat nije dao trajnije plodove, i nekoliko godina kasnije

Hazari su primili judaizam. Prvi rad Braće počeo je 863. godine kada su otišli u Moravsku (uglavnom

današnja Češka i Slovačka). Pozvao ih je knez zemlje, Rastislav, tražeći da se pošalju hrišćanski

misionari koji narodu mogu da propovedaju na njihovom sopstvenom jeziku, i da bogosluženje vrše na

slovenskom. Slovenska služba iziskivala je prevod Svetog Pisma na slovenski jezik i slovenske

bogoslužbene knjige.

Pre odlaska u Moravsku, prvo, da stvore pogodnu slovensku azbuku. Braća su u svojim prevodima

koristila varijantu slovenskog koja im je bila poznata iz detinjstva, makedonski dijalekat kojim su govorili

Sloveni oko Soluna. Tako je dijalekat makedonskih Slovena postao crkvenoslovenski jezik, što je i do

danas ostao jezik Ruske i još nekih slovenskih pravoslavnih Crkava.

Nije mogućno dovoljno proceniti značaj, za budućnost pravoslavlja, slovenskih prevoda, koje su Kirilo i

Metodije poneli sa sobom kada su napustili Vizantiju i otišli na nepoznati Sever. Nekoliko događaja imalo

je veliku važnost u istoriji crkvenog misionarstva. Od samog početka, slovenski hrišćani uživali su

posebne prednosti, kakve nijedan narod u Zapadnoj Evropi toga vremena nije imao: slušali su Evanđelje i

crkveno bogosluženje na jeziku koji su razumeli. Za razliku od Rimske crkve na Zapadu, koja je insistirala

na upotrebi latinskog, Pravoslavna crkva nikada nije bila kruta u pitanjima jezika; njena uobičajena politika

je da službe vrši na jeziku dotičnog naroda.

U Moravskoj, kao i u Bugarskoj, grčka misija uskoro se ukrstila sa nemačkom, koja je delovala u istoj

oblasti. Dve misije ne samo da su zavisile od različitih patrijaršija, nego su sprovodile i različita načela.

Kirilo i Metodije su u bogosluženjima koristili slovenski, a Nemci latinski; Kirilo i Metodije izgovarali su

Simbol vere u izvornom obliku, Nemci su uneli filioque. Da bi misiju zaštitili od nemačkog uplitanja, Kirilo

je odlučio da svoju misiju stavi pod neposrednu zaštitu Pape. Kirilovo traženje pomoći od Rima pokazuje

da sukob Fotija i Nikolaja nije shvatio suviše ozbiljno; za njega su Istok i Zapad činili jednu i istu Crkvu, i

nije mu bilo najvažnije da li će zavisiti od Carigrada ili od Rima – sve dotle dok sme da koristi slovenski

jezik na bogosluženjima.

Braća su 868. godine otputovala u Rim i njihova molba je uspešno rešena. Adrijan II, Nikolajev naslednik

u Rimu, primio ih je blagonaklono i dao punu podršku grčkoj misiji, potvrđujući upotrebu slovenskog kao

liturgijskog jezika Moravske. Odobrio je prevode Svete Braće i stavio je kopije slovenskih bogoslužbenih

knjiga na oltare najvažnijih hramova u Rimu.

Kirilo je u Rimu i umro 869. godine, ali se Metodije vratio u Moravsku. Tužno je reći, ali Nemci su

ignorisali Papinu odluku i onemogućavali Metodija na sve moguće načine, i čak su ga stavili u zatvor, gde

je proveo više od godinu dana. Kada je 885.godine Metodije umro, Nemci su njegove sledbenike proterali

iz zemlje, prodavši nekolicinu kao roblje. Tragovi slovenske misije u Moravskoj istrajavali su još dva

stoleća, ali su potom iskorenjeni, a hrišćanstvo u svom zapadnom obliku, sa latinskom kulturom i

latinskim jezikom (i, naravno, uz filioque), postalo je obavezno. Pokušaj osnivanja slovenske nacionalne

crkve u Moravskoj nije doveo ni do čega. Rad Kirila i Metodija, činilo se, bio je potpuni neuspeh.

U stvari, tako nije bilo. Ostale zemlje u kojima Braća nisu lično propovedali, imale su koristi od njih, a

posebno Bugarska, Srbija i Rusija. Boris, bugarski kan, kolebao se, kao što smo videli, izvesno vreme

između Istoka i Zapada, ali je konačno prihvatio carigradsku jurisdikciju. Međutim, vizantijski misionari,

nemajući Kirilovu i Metodijevu viziju, u početku su u Bugarskoj državi koristili u crkvenim bogosluženjima

grčki jezik, isto tako nerazumljiv običnim Bugarima kao i latinski. Ali, pošto su izbačeni iz Moravske,

Metodijevi učenici su se, prirodno, okrenuli Bugarskoj i ovde uveli načelo primenjivano u misiji u

Moravskoj. Grčki jezik je zamenjen slovenskim, a vizantijska hrišćanska kultura predstavljena je Bugarima

u slovenskom obliku, koji su oni mogli da usvoje. Bugarska crkva ubrzano je rasla. Oko 926. godine, za

vreme vladavine cara Simeona Velikog (vladao 893-927), stvorena je samostalna Bugarska patrijaršija, a

Carigradska patrijaršija priznala ju je 927. godine.

Borisov san – autokefalna crkva – ostvario se pola veka posle njegove smrti. Bugarska crkva je bila prva

samostalna nacionalna crkva u Slovena.

Vizantijski misionari otišli su i u Srbiju, koja je hrišćanstvo prihvatila u drugoj polovini IX veka, oko 867-

874. godine. Srbija je takođe ležala na granici između Istočnog i Zapadnog hrišćanstva, ali je posle

perioda neodlučnosti sledila primer Bugarske a ne Moravske, i došla je pod okrilje Carigrada. I ovde su

uvedene slovenske bogoslužbene knjige, a razvila se i slovensko–vizantijska kultura. Srpska crkva dobila

je delimičnu samostalnost pod Svetim Savom (1176-1235), najvećim srpskim nacionalnim svetiteljem, koji

je 1219. godine u Nikeji posvećen za arhiepiskopa Srbije. Godine 1346. proglašena je Srpska patrijaršija

koju je Carigradska crkva priznala 1375. godine.

Krštenje Rusije je takođe plod posrednog rada Kirila i Metodija. Sa Bugarima, Srbima i Rusima kao

svojom “duhovnom decom”, dva solunska Grka nesumljivo zaslužuju naziv “Slovenski apostoli”.