Raport Ogolnopolskie badanie inwestorow

20102010PROFIL INWESTORA

GIEŁDOWEGOw 2010 roku

Stowarzyszenie Inwestorów Indywidualnych (SII) to: największa organizacja inwestorska w Polsce w rocznicę swoich 10. urodzin zrzesza 5500 członków i sympatyków członek Europejskiej Organizacji Inwestorskiej - Euroshareholders

Intencją SII jest działalność mająca na celu kompleksową pomoc Inwestorom Indywidualnym we wszystkich sferach inwestycji giełdowych:

RELACJE INWESTORSKIE●spotkaniazprzedstawicielamispółek

●czatyinwestorskieiwideokonferencje

●poprawakomunikacjizinwestorami

●informacjeoemisjach

POMOC PRAWNA●interwencjegiełdowe

●reprezentacjanaWZspółek

●konsultacjeiwsparcie

●lobbying

EDUKACJA●konferencjeinwestorskie

●warsztatyiszkolenia

●czasopismo"Akcjonariusz"

●podcastyiwideocasty

ANALIZY GIEŁDOWE●badaniairankingi●analizymakro-ekonomiczne

●raportynt.wybranychspółek

●komentarzerynkowe

ZNIŻKI●opłatyiprowizjemaklerskie

●szkoleniaikonferencje

●książkiotematycegiełdowej

●produktyiusługizwiązanezinwestowaniemnagiełdzie

Spis treści

3

Wstęp 4

Rozdział 1.Informacjeobadaniu 5

Rozdział 2.Charakterystykarespondentów 6 2.1.Płećrespondentów 6 2.2.Strukturawieku 6 2.3.Strukturawykształcenia 7 2.4.Stanrodzinny 7 2.5.Miejscezamieszkania 8 2.6.Statuszawodowy 9

Rozdział 3.Inwestowanie 10 3.1.Najczęstszysposóbinwestowaniawpapierywartościowe 10 3.2.Okresinwestowanianagiełdzie 11 3.3.Inwestycjegiełdowejakoźródłoutrzymania 12 3.4.Ocenadoświadczeniawinwestowaniu 13 3.5.Zainteresowaniezagadnieniamiedukacyjnymi 14 3.6.Źródłainformacjinatematrynkukapitałowego 15 3.7.Przesłankidecyzjiinwestycyjnych 19 3.8.Analizainstrumentufinansowego 20

Rozdział 4.Portfel 22 4.1.Środkilokowanenarynkukapitałowym 22 4.2.Wartośćportfela 23 4.3.Instrumentyposiadanewportfelu 24 4.4.Liczbaspółekwportfelu 25 4.5.Indeksygiełdowe 26 4.6.Inwestycjewinstrumentypochodne 26 4.7.Okreslokowaniaśrodkównarynku 26 4.8.Średnialiczbatransakcjiwmiesiącu 28 4.9.Uśrednianiecenyzakupionegoinstrumentu 28 4.10.Zamykaniestratnychpozycji 29 4.11.Stopazwrotuzinwestycji 30

Rozdział 5.Rynkialternatywne:NewConnectiCatalyst 33 5.1.LokowanieśrodkównarynkuNewConnect 33 5.2.OcenadotychczasowegofunkcjonowaniarynkuNewConnect 34 5.3.OcenadotychczasowegofunkcjonowaniarynkuCatalyst 35

Rozdział 6.WalneZgromadzenie 36

Rozdział 7.Rachunekmaklerski 38 7.1.Ważnośćelementówofertydomówibiurmaklerskich 38 7.2.Najczęściejwybieranedomyibiuramaklerskieorazichocena 39

Rozdział 8.Sytuacjanapolskimrynkukapitałowym 41 8.1.Słabościpolskiegorynkukapitałowego 41 8.2.Poszanowanieprawakcjonariuszymniejszościowych 41 8.3.Zaufaniedoinstytucjinarynkupolskim 42

Wstęp

4

WSTĘP

Już po raz ósmy Stowarzyszenie Inwestorów IndywidualnychprzeprowadziłoOgólnopolskieBadanieInwestorów(OBI).Ideąbadaniajestprzedstawienieprofiluipreferencjiprzeciętnego

inwestora indywidualnego, którego codziennywkładw tworzeniepolskiegorynkukapitałowegoorazudziałwobrotachgenerowanychnagiełdziejestfenomenemnaskalęświatową.WynikibadaniasąponadtopomocneStowarzyszeniuInwestorówIndywidualnychprzyrealizacjicelówstatutowych,takichjakprowadzeniedziałańedu-kacyjnychorazobronainteresówakcjonariuszymniejszościowych.

Kwestionariuszankietyewoluowałnaprzestrzeniostatnichlat,takabywjaknajwiększymstopniuodwzorowaćcechystatystycznegopolskiego inwestora. Wyniki badań pokazują, że profil inwestorajestmniejwięcejstaływczasie,azewzględunakoniunkturęzmie-niająsięgłówniesposobyinwestowania,awersjadoryzykaiosią-

ganestopyzwrotu.Sytuacjatazmieniłasięznaczącodopierowbieżącymroku.Powodemtegobył napływ nowych inwestorów (często biernych), zachęconych największymi prywatyzacjamispółek Skarbu Państwa - PZU, Tauron i GPW. Najlepiej potwierdzają to statystyki KrajowegoDepozytu Papierów Wartościowych mówiące o tym, że z powodu trzech największych ofertSkarbuPaństwaliczbarachunkówinwestycyjnychwdomachmaklerskichwzrosłao320tys.,tj.oblisko25%.Dlawiększościtychosóbbyłtopierwszykontaktzrynkiemkapitałowym.Wcześniejśrodki,najczęściejwwysokościodkilkudokilkudziesięciutysięcyzłotych,lokowalinalokatachterminowychinieinteresowalisięinwestycjamigiełdowymi.Skutkiemtegobyłoprzedewszyst-kimistotneobniżeniesięprzeciętnegopoziomudoświadczeniainwestora,jegostażunarynkuorazwielkościportfela.

Wpływ pojawienia się na rynku nowych inwestorów jest widoczny w odpowiedzi praktycznie na każde pytanie.

WynikiOgólnopolskiegoBadaniaInwestorówopierająsięnaodpowiedziachblisko3tys.inwesto-rówindywidualnychzcałejPolski,costanowiowysokiejwiarygodnościanalizydanych.Poniższyraportzawieranajważniejszedane,zestawieniaitendencjezbardzoszerokiegokataloguzależ-ności.

Jarosław DominiakPrezesZarządu

StowarzyszenieInwestorówIndywidualnych

Rozdział 1

5

ROZDZIAŁ 1. INFORMACJEOBADANIU

Ogólnopolskie Badanie Inwestorówma na celu stworzenie profilu inwestorów indywidualnychwPolsce,poznaniaichpotrzeb,opiniiipreferencjiprzypodejmowaniudecyzjiinwestycyjnych.Ponadto celem badania było zebranie danych dotyczących oczekiwań respondentów odnośniedziałalnościStowarzyszeniaInwestorówIndywidualnych,opiniinatematrynkówalternatywnychNewConnectiCatalystorazocenyelementówofertyposzczególnychdomówibiurmaklerskich.

Przeprowadzonebadaniemiałocharakterilościowy.Zostałoonozrealizowanena3024-osobowejpróbie celowej, gdzie kryterium doboru stanowiło inwestowanie. Dzięki tak licznej grupierespondentów,czegodużązasługąbyłapomocdomówmaklerskichinformującychswoichklien-tówoprzeprowadzanymbadaniu,wynikimożnazbardzodużymprawdopodobieństwemuogólnićnacałąpopulacjęinwestorów.

Pooceniejakościodrzuconoankiety,wktórychpowtarzałysięadresye-mail,coświadczyokil-kukrotnymwypełnieniuankiety(21ankiet)orazankiety,wktórychodsetekbrakuodpowiedzinapytaniaprzekraczał60%(44ankiety).Dodalszejanalizyzakwalifikowanowzwiązkuztym2959ankietspełniającychstandardyjakości.

Mimokwalifikacjidanejankietydodalszejanalizyzdarzałosię,żeodpowiedzinaniektórepyta-nia wymagały ujednolicenia - przyjęcia wspólnej jednostki, ustalenia stosowanej nazwy dladanejkategoriiwanalizielubdalszejszczegółowejweryfikacji.

Narzędziembadawczymbyłazestandaryzowanaankietazawierającapytaniazamknięte,otwartei półotwarte oraz częśćmetryczkową. Kwestionariusz ankiety był dostępny do samodzielnegowypełnieniawformiepapierowejlubelektronicznej(blisko92%wszystkichankiet).Papierowawersjaankietyrozdawanabyłagłówniepodczaskonferencjibranżowych(AkademiaTworzeniaKapitałuwpięciumiastachPolski,WallStreet14,NewConnectConvention),a takżedystrybu-owanazkwartalnikiemAkcjonariusz.Formaelektronicznabyładostępnadlawszystkichinwesto-równastroniewww.sii.org.pl,atakżerozpowszechnianapoprzezmailingskierowanydoczłon-kówStowarzyszeniaInwestorówIndywidualnychiklientówdomówmaklerskich.

Badaniezrealizowanopomiędzymarcemasierpniem2010roku.

KoordynatorbadaniaOBIiautorraportu:

Łukasz Porębski, Dyrektor ds. Analiz Giełdowych SII

(e-mail:[email protected])

Informacjeobadaniu

Rozdział 2

6

ROZDZIAŁ 2. CHARAKTERYSTYKARESPONDENTÓW

2.1. PŁEĆRESPONDENTÓW

Mężczyźnizdecydowaniedominująwśródbadanychinwestorów.Ichodsetekrósłprzezostatnietrzylataiw2010rokuosiągnąłpoziom88,6%respondentów(84%i87,4%odpowiedniow2008i2009roku).Natomiastkobietystanowiąjedynie10,8%próbybadawczej.Ponadtoudziałkobietspadawrazzewzrostemwartościportfela–coósmyinwestordysponującyśrodkamiponiżej10tys.złjestkobietą,awprzypadkuśrodkówpowyżej0,5mlnzłtojużcodwudziestaosoba.

Charakterystykarespondentów

2.2. STRUKTURAWIEKU

Wśródbadanychinwestorównajwięcej-boaż40,3%-jestwwieku26-35lat.Kolejnepodwzględemliczebnościgrupywiekowestanowiąosobywwiekudo25 latoraz36-45 lat,mającudziałwśródbadanychodpowiednio23,0%i18,8%.Wostatnichtrzechlatach,zwłaszczaw2010roku,obserwo-waliśmyspadekprzeciętnegowiekuinwestorów.Obecniedwóchnatrzechinwestorówmaponiżej35lat,aodsetekosóbpowyżej45rokużyciaspadłz23%w2008rokudo17,5%w2010roku.Strukturawiekujestodmiennawzależnościodzgromadzonychoszczędnościinwestora.Wśródosóbzmniejszymiportfelami-owartościponiżej50tys.zł-aż3/4maponiżej35lat.Odwrotniejestnatomiastwprzypadkuzasobniejszychrespondentów–wśródbadanychosóbzportfelamiowartościpowyżej0,5mlnzłtoosobywwiekupowyżej36latstanowią75%.

Rys. 2.1. Płeć respondentów

Rys. 2.2. Rozkład wieku respondentów

Rozdział 2

7

2.3. STRUKTURAWYKSZTAŁCENIA

Najliczniejszągrupęstanowiąinwestorzyzwykształceniemwyższym–ponad2/3,copotwierdzafakt,żeinwestowaniewymagaokreślonejwiedzynatematrynku.Jednaknaprzestrzeniostat-nich trzech latudział tennieznacznie spadłgłówniena rzeczosóbzwykształceniemśrednim(13,8%w2008rokui16,7%w2010roku).Ponadtowbieżącymrokuodsetekbadanychowykształ-ceniuzawodowymipodstawowymwyniósł-podobniejakwroku2008–1,4%.Równieżwprzypadkupoziomuzdobytejedukacjiwystępujezależnośćzwartościąportfela.Otóżażczterynapięćbadanychosób,któreposiadająoszczędnościprzekraczające0,5mlnzł, toabsolwencistudiów.


2.4. STANRODZINNY

Najliczniejszajestgrupainwestorówbędącychosobamisamotnymi–blisko48%badanych.Jednakudziałtenspadłwporównaniuzpoprzednimrokiem,kiedytowynosił50,9%,narzeczinwestorówbędącychwzwiązkumałżeńskim(zdziećmiorazbez),którychodsetekwzrósłwtymczasiez46,6%do51,2%.Bardzociekawiewyglądarównieżzależnośćstanurodzinnegoioszczędnościinwestora.Mianowiciewprzypadkuosóbposiadającychportfeleowartościponiżej10 tys. złdwiena trzy są samotne,aodwrotniebadaniposiadającyponad0,5mlnzł–dwienatrzyosobytomałżeństwazdziećmi.

Rys. 2.3. Wykształcenie respondentów

Rys. 2.4. Stan rodzinny

respondenta

Rozdział 2

8

2.5. MIEJSCEZAMIESZKANIA

Ponad42%badanychinwestorówmieszkawmiastachpowyżej500tys.mieszkańców,coodpo-wiada zaledwie kilku największym miastom w kraju (Warszawa, Łódź, Kraków, Wrocławi Poznań). Ponadto występuje ogromna koncentracja inwestorów w pięciu województwach:mazowieckim(19,2%),śląskim(13,8%),dolnośląskim(12,7%),małopolskim(11%)iwielkopolskim(8,7%),skądpochodziłącznieblisko2/3badanychinwestorów.Wporównaniudopoprzednichlatnajwięcejwzrósłodsetekosóbmieszkającychnawsi–z5,7%w2008rokudo9,7%w2010roku.


2,9%

6,5%1,0%

2,1%

19,2%

3,3%

8,7%1,9%

12,7%1,8%

5,1%3,4%

1,6%

2,2%11,0%13,8%

Rys. 2.5a. Miejsce

zamieszkania respondentów

Rys. 2.5b. Miejsce

zamieszkania - województwo

(mapa konturowa

Polski)

Rozdział 2

9

2.6. STATUSZAWODOWY

Inwestorzy biorący udział w badaniu najczęściej (54,2%) są zatrudnieni na umowę o pracę.Odsetektenwzrósłwporównaniuzlatamiubiegłymi,gdziekształtowałsięwgranicach44,6%i44,3%(odpowiedniowlatach2008i2009).Odbyłosiętokosztemudziałuosóbprowadzącychwłasnądziałalnośćgospodarczą,którzyobecniestanowią1/5badanych,wporównaniudoroku2009,kiedytoprzedsiębiorcąbyłcoczwartyrespondent.Największazmianadotyczystatystykopisujących osoby, które przyznają, że inwestowanie na giełdzie to ich zawód.W 2010 rokuzaledwieco40badanyokreśliłsiebiejakozawodowegoinwestoragiełdowego,todużomniejniżwpoprzednichlatach(5,1%w2008rokui4,1%w2009roku).Osobytakienieprowadządziałal-nościgospodarczejaninie sązatrudnione, leczcały swójczaspoświęcająnaśledzenie rynkuidokonywanienanimtransakcji.Wprzypadkustatusuzawodowegoiwartościportfelainwestoramożnazauważyćpewnązależ-ność.Wśródbadanych,którzyposiadająniewielkieoszczędności–do10tys.zł–ażco3inwestortostudentlubuczeń,acodrugijestzatrudnionynaumowęopracę.Natomiastwśródmajętnychrespondentów–oportfelachowartościpowyżej0,5mlnzł–codrugaosobaprowadziwłasnybiznes,acodziesiątajestzawodowyminwestoremgiełdowym.


Rys. 2.6. Status

zawodowy respondentów

Rozdział 3

10

ROZDZIAŁ 3. INWESTOWANIE

3.1. NAJCZĘSTSZYSPOSÓBINWESTOWANIAWPAPIERYWARTOŚCIOWE

Według wyników badania inwestorzy zdecydowanie najczęściej, bo aż w 95,6%, inwestująw papiery wartościowe samodzielnie poprzez własny rachunek inwestycyjny (bezpośrednio).Udziałtenwzrósłnaprzestrzeniostatnichtrzechlatzpoziomu90,8%w2008roku.Wokoło34,3%przypadkównajczęstszymsposobemlokowaniapieniędzywpapierywartościowejestwykorzy-staniefunduszyinwestycyjnych,aoddaniepieniędzywzarządzaniepreferowanejestwniespeł-na1,4%przypadków.Poutraciezaufaniaw2008rokuinwestycjepośrednieznowuwracajądołaskinwestorów.Ponadtowśródbadanychinwestorówlokującychswojeśrodkipoprzezfunduszeinwestycyjneaż94,5%przyznało,żeinwestujerównieżsamodzielnie.Stądwynika,żerespon-denciczęstonieograniczająsiędojednegosposobuinwestowania.

Inwestowanie

Inwestorzy,którzyzaznaczaliodpowiedź„inne”,wymienialinajczęściej:lokatyterminowewbanku,ubezpieczeniowe fundusze kapitałowe, IKE oraz zakup fizyczny walut czy kruszców. Natomiastwprzypadkurespondentów,którzyinwestowalipoprzezTFI,najczęściejwymienianebyły:BZWBKAIBTFI(„Arka”),INGTFI,SkarbiecTFIorazUnionInvestmentTFI.

Rys. 3.1a. Najczęstsze

sposoby inwestowania

w papiery wartościowe

Rozdział 3

11

Sposóbinwestowaniawpapierywartościowezależywdużejmierzeodwartościportfelaposiadane-goprzezinwestora,gdyżwrazzjejwzrostemrośnieudziałsposobówpośrednich.Wśródresponden-tówooszczędnościachprzekraczających0,5mlnzłpoprzezfunduszeinwestycyjneinwestuje43,4%znich,azusługassetmanagementkorzystacoósmy.

Inwestowanie

3.2. OKRESINWESTOWANIANAGIEŁDZIE

Nagiełdziedominująinwestorzyzniewielkimstażemnarynku.W2010rokuażdwiebadaneosobynatrzyinwestująmaksymalnie5lat,cooznaczaistotnywzrostwporównaniuzlatamiubiegłymikosztemodsetkabardziejdoświadczonychinwestorów.Ponadtobardziejszczegółoweanalizywska-zująnafakt,iż36,7%respondentówinwestujenagiełdzieodzaledwiedwóchlat.Możnazauważyć,żeodkilkulatobniżasięprzeciętnyokresinwestowanianagiełdzie,któryobecniewynosi5,6roku(medianawynosi4lata,cooznacza,żepołowainwestorówinwestujeniedłużejiniekrócejniż4lata),gdziewpoprzednichlatachwynosił6lati6,5roku,odpowiedniow2009i2008roku.

Rys. 3.1b. Najczęstsze

sposoby inwestowania

w papiery wartościowe

a wartość portfela

Rys. 3.2a. Okres

inwestowania na giełdzie

w latach 2008-2010

Rozdział 3

12

Wartowspomniećrównieżozależnościmiędzywartościąportfelainwestoraaokreseminwesto-wanianagiełdzie.Otóżrespondenci,którzyposiadająoszczędnoścido10tys.zł,lokująśrodkinarynkuśrednio3lata,aosobyoportfelachpowyżej0,5mlnzłodniemal12lat.Oznaczato,żewiększystażnarynkuprzekładasięnawiększesukcesyiwzrostwartościportfela,codosko-naleobrazujeponiższywykres.

Inwestowanie

3.3. INWESTYCJEGIEŁDOWEJAKOŹRÓDŁOUTRZYMANIA

Dlazdecydowanejwiększościbadanych(95,2%)inwestycjegiełdoweniesągłównymźródłemutrzyma-nia.Sąonetraktowanejakomożliwośćdodatkowegodochodu.Jedynie4,7%respondentówprzyznajeodwrotnie.Osobytakieprzyznają,żeutrzymująsięzinwestowanianarynkukapitałowym.Ichodsetekspadłjednakwporównaniuzlatami2008i2009,kiedytoosiągnąłpoziomodpowiednio7,6%i6,3%.Tacyinwestorzynajczęściejokreślająswójstatuszawodowyjako„zawodowyinwestorgiełdowy”.

Rys. 3.2b. Okres

inwestowania na giełdzie a wartość

portfela

Rys. 3.3a. Inwestycje

giełdowe jako główne źródło

utrzymania

Rozdział 3

13

Występowaniezależnościpomiędzyutrzymywaniemsięzinwestowanianagiełdzieawartościąport-felawydajesięoczywiste.Otóżcopiątyinwestor,któryposiadaoszczędnościprzekraczające0,5mlnzł,deklaruje,iżjegogłównymźródłemutrzymaniasąinwestycjenarynkukapitałowym.

Inwestowanie

3.4. OCENADOŚWIADCZENIAWINWESTOWANIU

Najliczniejszagrupabadanych inwestorówoceniapoziomswojegodoświadczeniaw inwestowaniujako„średni”–44,5%,atylkococzwartaosobajako„dobry”lub„bardzodobry”.Nielicznagrupainwestorówprzyznałasobiewtejdziedzinieskrajneocenyitaktylko4,3%uznajeswojedoświadcze-nieza„bardzodobre”,a4%deklarujejegobrak.Niepokojącyjestnatomiastwzrostodsetkaosóbosłabymdoświadczeniulubjegozupełnymbraku–z19,7%w2009rokudo30,4%w2010roku.Wartopodkreślić,żedoświadczeniawinwestowaniunabierasięwrazzcorazwiększymstażemnarynkukapitałowym.Respondenci,którzyinwestująoddłuższegoczasu,oceniająswojedoświadcze-niewyżejniżpozostałeosoby.Na„bardzodobre”doświadczenietrzebapoczekaćśrednio10,5roku,ana„dobre”7,8.

Rys. 3.3b. Inwestycje

giełdowe jako główne źródło

utrzymania a wartość

portfela

Rys. 3.4a. Ocena

doświadczenia w inwestowaniu

Rozdział 3

14

Doświadczeniena rynkukapitałowymprzekłada sięwprostnaosiąganeprzez inwestorówwyniki,czyliwkonsekwencjinawartośćportfela.Wśródrespondentów,którzyposiadająoszczędnościponi-żej 10 tys. zł, 47,2% ocenia swoje doświadczenie jako „słabe” lub deklaruje jego zupełny brak.Natomiastwprzypadkubadanych,którychportfelprzekraczawartość0,5mlnzł,aż58,4%oceniaswojedoświadczeniejako„bardzodobre”lub„dobre”.

Inwestowanie

3.5. ZAINTERESOWANIEZAGADNIENIAMIEDUKACYJNYMI

Inwestorzywcorazwiększymstopniudoceniająważnośćedukacjiizaczynająuznawaćjąjakoswegorodzajuinwestycjęwprzyszłysukces.Zagadnieniemedukacyjnymcieszącymsięnajwiększymzaintere-sowaniemwśródinwestorów(60,1%)jestanalizatechniczna.Kolejnetrzyzagadnienia,którychtajnikinajbardziejchcązgłębiaćinwestorzy,to:psychologiainwestowania,analizafundamentalnaorazczytaniesprawozdańfinansowych–odpowiednio56,4%,46,3%i38,4%.Wielkościtesąnabardzozbliżonympozio-miecowlatachubiegłych.Zracjiogromnejsubiektywnościdoborumetodistrategiiinwestycyjnychczyteżróżnorodnościrynkówiinstrumentówpraktyczniekażdezagadnienieposiadaswoichzwolenników.

Rys. 3.4b. Ocena

doświadczenia a wartość

portfela

Rys. 3.5. Popularność

poszczególnych zagadnień

edukacyjnych

Rozdział 3

15

Inwestorzy,którzyzaznaczaliodpowiedź„inne”,wymienialinajczęściej:analizaizarządzanieport-felem (ryzyko), podstawy inwestowania, inwestowanie na rynkach alternatywnych (NewConnectiCatalyst)orazmechanicznesystemytransakcyjne.

Inwestowanie

3.6. ŹRÓDŁAINFORMACJINATEMATRYNKUKAPITAŁOWEGO

Inwestorzyzdająsobiesprawęzpowagiiwartości,jakąposiadainformacjanarynkukapitałowym.Stądzwracająszczególnąuwagęprzywyborzeźródeł,zktórychpozyskująinformacje,gdyżważnajestnietylkoichwiarygodność,aleiszybkośćpublikacji.Oczywiściekażdyinwestorkorzystaprzynajmniejzkilkuźródeł,przezcomożeporównywaćje,atakżemadziękitemustałydonichdostęp.Uporządkowanieźródełinfor-macjinatematrynkukapitałowegoprzezbadanychinwestorówwedługkryteriumichważności(odnajważ-niejszegodonajmniejważnego,wnawiasieprzeciętneuszeregowanie)przedstawiasięnastępująco:

3.6.1. SERWISYINTERNETOWE

Serwisyinternetowesąnajpopularniejszymizarazemnajistotniejszymźródłeminformacjinatematrynkukapitałowego.Wśród81,9%badanychinwestorówkorzystającychcodzienniezserwisówinterne-towych najpopularniejsze są: bankier.pl imoney.pl (co trzeci inwestor czerpie z nich informacje),kolejneto:parkiet.com,stooq.pl,pb.plorazczęśćportaluonet.plzwiązanazgiełdąibiznesem.Zracjiogromnejliczbystroninternetowychpublikującychwszelkiegorodzajuinformacjenatematrynkówkapitałowych,wciążpojawiającesięnoweorazpozostałeserwisyoniższejpopularnościwśródbada-nychinwestorówzostałyzakwalifikowanedoodpowiedzi„inne”(28,8%).

1. serwisy internetowe(2,81),2. raporty bieżące i okresowe spółek(3,66),3. komentarze analityków/blogi(4,00),4. gazety(4,28),5. programytelewizyjne(4,33),6. stronywwwspółek(4,46),7. foradyskusyjne(5,21),8. rozgłośnieradiowe(5,80).

Rys. 3.6.1. Źródła informacji

- serwisy internetowe

Rozdział 3

16

3.6.2. RAPORTYBIEŻĄCEIOKRESOWESPÓŁEK

Raportybieżąceiokresowespółeksądrugimnajważniejszymźródłeminformacjidlabadanychinwestorów. Blisko połowa z 27,9% respondentów korzystających z tego źródła wskazuje, żeinformacjeteczerpiegłówniezserwisugpwinfostrefa.pllubserwisudomumaklerskiego.Wdal-szejkolejnościwymienianesąstronyinternetowespółek,wtymnewsletterikanałyrss,naktóremożna się zapisać na tych stronach i być zawsze na bieżąco z informacjami.Należy równieżpodkreślićfakt,iżdużagrupainwestorówkorzystazwielutakowychraportówwzależnościodskładuswojegoportfelaczyobserwowanychspółek.

Inwestowanie

3.6.3. KOMENTARZEIBLOGIANALITYKÓW

Komentarze i blogi analityków są na trzecimmiejscuwhierarchiiważności źródeł informacji natematrynkukapitałowego.Korzystaznich36,5%badanychinwestorów,zczegoprawiecotrzeciprzyużyciuraportówikomentarzypublikowanychprzezprzedstawicieliichwłasnegodomumaklerskiego.Badaniinwestorzywskazująbardzowieluanalityków,wymieniajączarównokonkretnenazwiska,jaki serwisy internetowe, na których czytują ich komentarze, przez co tak liczna kategoria „inne”.Jednakpojawiłosiękilkuanalityków,którychwypowiedziciesząsięzdecydowanienajwiększąpopu-larnościąwtejgrupie,asąnimi:WojciechBiałek,PiotrKuczyńskiiPawełSzczepanik.

Rys. 3.6.2. Źródła informacji – raporty bieżące i okresowe spółek


- komentarze i blogi

analityków

Rozdział 3

17

3.6.4. GAZETY

Zdecydowanienajpopularniejszągazetąwśród69,7%inwestorówkorzystającychztegoźródłainforma-cjijestParkiet,zktóregokorzystacodrugiczytelnikgazet.KolejnetrzymiejscazajmująPulsBiznesu,GazetaWyborcza (dodatek wyborcza.biz „Biznes Ludzie Pieniądze”) oraz Rzeczpospolita („zielonestrony”),zktórychwiedzęnatematrynkukapitałowegoczerpieodpowiednio28,3%,25,1%i21,7%.

Inwestowanie

3.6.5. PROGRAMYTELEWIZYJNE

ProgramTVNCNBCBiznesogląda71,4%badanychinwestorów,dlaktórychtelewizjastanowiźródłoinformacjinatematrynkukapitałowego(62,7%respondentów).KolejnetrzymiejscazajmująTVBiznes–15,4%,TVPInfo(głównieprogram„PlusMinus”)–12,2%orazTVN24(głównieprogram„FaktyLudziePieniądze”)–8,4%.


– gazety


– programy telewizyjne

Rozdział 3

18

3.6.6. STRONYWWWSPÓŁEK

Zkorporacyjnychstroninternetowychspółekgiełdowychaktywniekorzystazaledwiecopiątybadanyinwestor,jednakuznajeonzamieszczonetaminformacjezabardzowiarygodne.Respondencinajczę-ściejczerpiąinformacjezestroninternetowychspółek,którychakcjeposiadająwswoimportfelubądźteżsązainteresowaniichnabyciem.Przyczym43,4%spośródtychinwestorówwymieniakonkretnenazwystronwwwspółek,doktórychsąprzywiązani iktóreczęstoodwiedzają.WśródkonkretnychnazwpojawiająsięnajczęściejstronyspółekwchodzącychwskładindeksuWIG20.

3.6.7. FORADYSKUSYJNE

Foradyskusyjnesąuznawanezajedneznajmniejistotnychźródełinformacjinatematrynkukapita-łowego,główniezewzględunato,żewiarygodnośćinformacjitampublikowanychniejestnawysokimpoziomie.Jednakdośćsporaczęśćbadanychinwestorówodwiedzafora-zróżnączęstotliwościąkorzy-staznich28,7%respondentów-główniezewzględunamożliwośćznalezieniatamopiniiorazporadpozostałychinwestorówczyteżskorzystaniazopracowanychprzeznichanaliz.Wśródrespondentówkorzystającychztegoźródłainformacjiinternetowychnajwiększąpopularnościąciesząsięforabankier.pl(32,9%)orazparkiet.com(26,5%).

Inwestowanie

Rys. 3.6.7. Źródła informacji - fora dyskusyjne

Rozdział 3

19

3.6.8. ROZGŁOŚNIERADIOWE

Rozgłośnieradiowesąuznawanezanajmniejważneźródłoinformacjinatematrynkukapitałowego,choćkorzystazniegonacodzień19,2%badanychinwestorów.Trzynajczęściejsłuchanewśródinwe-storówstacjeradiowetoTOKFM(27,9%respondentówwtejgrupie,głównieprogram„EKG”),Trójka–Program3PolskiegoRadia(24,0%)orazRadioPIN(19,6%-wysokiwynikbiorącpoduwagęograniczo-nyzasięgdokilkunajwiększychmiastPolski).

Inwestowanie

3.7. PRZESŁANKIDECYZJIINWESTYCYJNYCH

Badani inwestorzy przy podejmowaniu decyzji kierują się przede wszystkim własnymi analizami(61,2%)orazwłasnymwyczuciem(51,1%).Potwierdzatodążeniedosamodzielnościiposzukiwanieindywidualnejstrategii,któraprzyniesiesukcesnarynkukapitałowym.Wdalszejkolejnościlicząsiędopiero informacje napływające ze spółek oraz rekomendacje domów maklerskich, które mająwpływ na podejmowane decyzje inwestycyjne - odpowiednio 41,3% i 36,7% respondentów.Najmniejszy wpływ na decyzje inwestorówmają podpowiedzi znajomych (9,1%), jednak jest onwiększywporównaniuzrokiemubiegłym,kiedywynosił7,2%.Wprzypadkupozostałychprzesłaneknaprzełomieostatnichkilkulatobserwowanewartościbyłynazbliżonympoziomie.Nastąpiłjedynieniewielkiwzrostznaczeniapokryciaanalitycznego,własnychanaliziwyczuciakosztemspadkuwpły-wuinformacjizespółek.Wpływposzczególnychprzesłaneknadecyzjedanegoinwestorazależyodwartościśrodków,którymidysponuje.Wrazzewzrostemoszczędnościznaczącorośniewpływinformacjizespółekiwłasnychanaliz,aspadawpływrekomendacjiipodpowiedziznajomych.Wprzypadkurespondentówzportfe-lamiowartościpowyżej0,5mlnzłzaledwieco4osobakorzystazrekomendacji,acoczterdziestazpodpowiedziznajomych.


- rozgłośnie radiowe

Rozdział 3

20

3.8. ANALIZAINSTRUMENTUFINANSOWEGO

Analizatechnicznajestpreferowanaprzezwiększośćbadanychinwestorów-aż48,7%,podczasgdyanalizęfundamentalnąstosuje41,9%badanych.Strukturatajestprzytymbardzopodobnana przestrzeni ostatnich lat, kiedy to technicy przeważają nad fundamentalistami. Powodemtegomożebyćczasochłonnośćiskomplikowaniekażdejzmetodanalizyfundamentalnej,gdyżnp.szacowaniewartościakcjiwoparciuowszystkiedostępneinformacjeodanejspółceijejotoczeniujestznaturytrudniejsze iwymagawięcejczasuniżprognozyprzyszłychkursównapodstawiecenhistorycznych.Oczywiściezależytoodstopniazaawansowania–ponieważwprzy-padkuobumetodwsparciemsąróżnewskaźniki.

Inwestowanie

Inwestorzy, którzy zaznaczali odpowiedź „inne”, wymieniali najczęściej: informacje o ofertachpublicznych,mechanicznesystemytransakcyjneorazdanemakroekonomiczneicyklkoniunkturalny.

Rys. 3.7. Przesłanki decyzji

inwestycyjnych

Rys. 3.8a. Najczęściej stosowana

analiza instrumentu finansowego

Rozdział 3

21

Inwestorzy, którzy zaznaczali odpowiedź „inne”,wymieniali najczęściej: obiemetody stosowanezawsze łącznie, analizę portfelową (ryzyko, statystyka), dane makroekonomiczne i fazę cyklukoniunkturalnegooraz intuicję i przeczucie.Dodatkowo rośnie grupa inwestorów, zwłaszczaosóbnowych na rynku, którzy po prostu nie analizują nabywanych instrumentów finansowych, bo niewiedząjak.

Bardzociekawazależnośćwystępujemiędzygłównąanaliząinstrumentówfinansowychstosowa-nąprzezinwestoraawartościąjegooszczędności.Otóżokazujesię,żeudziałinwestorówstosu-jącychanalizęfundamentalnąrośniewrazzewzrostemwartościportfelarespondentów.Wśródbadanych,którzydysponująśrodkami10tys.złimniej,ponadpołowakorzystaprzedewszystkimz analizy technicznej i odwrotnie - w przypadku osób z oszczędnościami przekraczającymi0,5mlnzłponadpołowakorzystagłówniezanalizyfundamentalnej.

Inwestowanie

Rys. 3.8b. Najczęściej stosowana

analiza instrumentu finansowego


Rozdział 4

22

ROZDZIAŁ 4. PORTFEL

4.1. ŚRODKILOKOWANENARYNKUKAPITAŁOWYM

Odkilkulatmalejeodsetekoszczędnościlokowanychnarynkukapitałowym.Większąawersjędoryzykamożna tłumaczyćmiędzy innymi kryzysem finansowym i jego następstwami, przez coinwestorzystalisiębardziejostrożni.Najlepiejobrazujątoliczby-odsetekrespondentów,któ-rzy lokująna rynku jedynie "do20% swoichoszczędności",wzrósłod2008 rokuz18%do33%w2010roku,aodsetekosób,którelokująwiększośćswoichoszczędnościnarynkukapitałowym(powyżej80%),spadłz23%w2008rokudojedynie14%w2010roku.

Portfel

Odsetekoszczędnościlokowanynarynkukapitałowymzależywdużymstopniuodwielkościśrodków,którymidysponujeinwestor.Okazujesię,żewrazzewzrostemwartościportfelarespondenciprzezna-czającorazwiększączęśćswoichoszczędnościnainwestycjegiełdowe.Możewynikaćtozfaktu,iżosobyposiadającedużymająteksąbardziejpewnesiebieiswojegodoświadczeniawinwestowaniu.Wśródosóbposiadającychoszczędnościponiżej10tys.złzaledwiecodziesiątyinwestorlokujenarynkukapitałowym„powyżej80%”swoichśrodków.Natomiastwprzypadkuosób,którychoszczędno-ściprzekraczają0,5mlnzł,odsetektenstanowijuż38,9%.

Rys. 4.1a. Odsetek

inwestorów lokujących daną

część środków na rynku

kapitałowym

Rys. 4.1b. Odsetek

inwestorów lokujących daną

część środków na rynku

kapitałowym a wartość

portfela

Rozdział 4

23

4.2. WARTOŚĆPORTFELA

Naprzestrzeniostatnichlatmalejeprzeciętnawartośćportfelainwestoragiełdowego.Wśródbada-nychnajliczniejszągrupę-38%-stanowiąinwestorzy,którychwartośćportfelamieścisięwprze-dzialeod10do50tys.zł.Udziałrespondentówzoszczędnościamiponiżej50tys.złwzrósłz53,8%w 2008 do aż 68,4% w roku bieżącym. Ponadto znacząco spadł odsetek zamożnych inwestorów.Portfeleinwestycyjne,którychwartośćmieścisięprzedzialeod100do500tys.złorazprzekracza0,5mlnzł,posiadaodpowiednio12,4%izaledwie3,8%badanych.Wpływnatakistanrzeczymająprzedewszystkimstratyzwiązanezbessąnarynkachkapitałowych(zwłaszczaw2008roku,częstonieodrobionedotejpory)orazogromnynapływnowychinwestorówwzwiązkuzmegaprywatyzja-cjamispółekSkarbuPaństwaw2010roku.

Portfel

Rys. 4.2. Wartość portfela

w latach 2008-2010

Rozdział 4

24

4.3. INSTRUMENTYPOSIADANEWPORTFELU

Aż89%badanychinwestorówlokujeswojeśrodkiwakcjespółeknotowanychnaGiełdziePapierówWartościowychwWarszawie,ajeślidodaćdotegoakcjespółekzrynkuNewConnectigiełdzagra-nicznych,odsetektenwzrastado90,3%.OdsetekosóbposiadającychakcjeGPWwzrósłzpoziomu84,5%wrokuubiegłym.Wdalszejkolejnościnajczęściejwportfelachrespondentówznajdująsięlokatybankowe(wtymlokatyovernight-37,6%)orazjednostkiuczestnictwafunduszyinwestycyj-nych (31,5%). Natomiast najmniej inwestorów lokuje środki w instrumenty pochodne, akcjeNewConnect,waluty(rynekFOREX)iobligacje,odpowiednio16,6%,13,0%,12,9%i9,1%.

Portfel

Inwestorzy,którzyzaznaczaliodpowiedź„inne”,wymienialinajczęściej:akcjespółekzagranicznych,towary,certyfikatyFIZ,produktystrukturyzowane,gotówkę,nieruchomości,numizmatykę,kruszceorazrynekniepubliczny.

Wartododać,iżodsetekrespondentówdywersyfikującychswójportfelzarównopodwzględemryn-ków,naktórychlokująśrodki,jakiróżnychinstrumentówfinansowychwynosi65,9%(przynamniejdwarodzaje).Jednakcotrzeciinwestornieróżnicujewtensposóbskładuswojegoportfela,posia-dającnajczęściejwyłącznieakcjeGPW(25,9%),instrumentypochodne(1,7%)bądźwaluty(FOREX-1,3%).NajwiększyodsetekkapitałujestlokowanywakcjeGPW–codrugibadanyinwestorprzeznaczanatencelponadpołowęswoichoszczędności.Wprzypadkupozostałychrynkówprzeważającaczęśćinwestorówlokujenanichjedynie„do20%swoichoszczędności”.

Rys. 4.3. Odsetek

inwestorów posiadających

w portfelu dany instrument finansowy

Rozdział 4

25

4.4. LICZBASPÓŁEKWPORTFELU

Większośćinwestorówposiadającychakcjewswoimportfeluniedywersyfikujegoodpowiednio,gdyżwybierawaloryjedynieod1do3spółek,przezconarażasięnawiększeryzyko.Wwieluprzypadkachsątouczestnicynajwiększychofertpublicznychbieżącegoroku.Niepokojącyjestdodatkowofakt,żeodsetektakichrespondentówwzrósłz31,8%w2009rokudo46,8%w2010roku.Wzwiązkuztymudziałinwestorów,którzywybierająwielespółek,ograniczającwtensposóbryzykoswojegoportfe-la,znaczącospadł–do42,5%.

Portfel

Stopieńdywersyfikacjizależywdużymstopniuodstanuoszczędności,którymidysponujeinwe-stor. Zasobni inwestorzy niemogą sobie pozwolić nawysokie ryzyko portfela, co objawia siędużymiwahaniachjegowartości.Stądrespondenciposiadającyśrodkiprzekraczające0,5mlnzłlokująjenajczęściejwakcjeminimum3spółek(38,9%),aponad83%znichmawportfeluakcjeconajmniej4spółek.

Rys. 4.4a. Liczba spółek wchodzących

w skład portfela

Rys. 4.4b. Liczba spółek wchodzących

w skład portfela a wartość

portfela

Rozdział 4

26

4.5. INDEKSYGIEŁDOWE

Blisko60% inwestorów, lokując swojeśrodkina rynkukapitałowym,wybieraakcjewchodzącewskładindeksuWIG20,czyli20największychinajpłynniejszychspółekzwarszawskiegoparkie-tu.PozostałeindeksyciesząsięmniejsząpopularnościąitakmWIG40wybiera34,3%badanych,sWIG80–27,3%,aindeksszerokiegorynkuWIG-23,8%respondentów.Natomiast wśród wybieranych przez inwestorów branż największy odsetek stanowią banki –45,3%respondentówinwestującychwakcje,kolejniepaliwa–36,6%,informatyka–27,1%orazbudownictwo–26,3%.

4.6. INWESTYCJEWINSTRUMENTYPOCHODNE

Ponad60%badanychinwestorówwogólenieinwestujewinstrumentypochodne,zaśresponden-ci,którzyposiadająteninstrument,wybierajągoprzedewszystkimwceluspekulacji–24,1%.Wybór instrumentu pochodnegow celu zabezpieczania się przed ryzykiem jest praktykowanyjedynieprzez9%wszystkichinwestorów,aarbitrażu–0,5%.

Portfel

4.7. OKRESLOKOWANIAŚRODKÓWNARYNKU

Inwestorzy,podobniejakwrokuubiegłym,najczęściejlokująswojeśrodkinarynkunaokresdoroku(35,6%badanych).Wnastępnejkolejnościprzeważagruparespondentów,którychhoryzontinwesty-cyjnywynosidojednegomiesiąca–23,8%.Nadłuższeokresy,tzn.powyżejroku(częstowielelat),decydujesięcopiątybadanyinwestor,gdyżwymagatostarannegodoboruniedowartościowanychwalorów.Natomiastjedyniecodziesiątaosobalokujeśrodkinabardzokrótkieokresy–dotygodniabądźstosujewręczdaytrading.Wynikatoprawdopodobniezdużejilościczasu,jakitrzebapoświęcaćnaczęsteanalizy,dokonywanietransakcjiiichśledzenie.Ponadtoczęstozdarzasię,żeinwestorzyróżnicująhoryzontinwestycjiwzależnościodsytuacjinarynkuiwieluinnychczynników,choćnie-jednokrotniewcześniejzakładaliinnyokres.

Rys. 4.6. Cel inwestowania

w instrumenty pochodne

Rozdział 4

27

Wysokość oszczędności ma znaczący wpływ na okres lokowania środków na rynku kapitałowym.Wśródbadanychinwestorówwrazzewzrostemwartościportfelawydłużasięprzeciętnyhoryzontinwestycyjny.Aż40,7%respondentów,którzyposiadająoszczędnościrzędu0,5mlnzłiwięcej,loku-jeśrodkinaokresydłuższeniż rok,kiedywprzypadkubadanychdysponującychoszczędnościamiponiżej10tys.złczynitozaledwie13%znich.

Portfel

Rys. 4.7a. Okres lokowania

środków na rynku w latach

2009-2010

Rys. 4.7b. Wartość portfela

a okres inwestycji w dany

instrument

Rozdział 4

28

4.8. ŚREDNIALICZBATRANSAKCJIWMIESIĄCU

Liczbatransakcjidokonywanychprzezinwestorówzależywznacznymstopniuodsytuacjinarynku,jednakwprzypadkukażdegoinwestorawystępujepewnaprzeciętnawartość.Najwięcejbadanychinwestorówprzyznaje,żeniedokonujezbytwielutransakcjiwmiesiącu,anawetwroku.Aż58,6%respondentówprzyznaje,żedokonujeprzeciętniedo5 transakcjiwmiesiącu (ok.1na tydzień),a82,7%maksymalnie20transakcjimiesięcznie,czyliok.1dziennie.Bardziejszczegółowestatystykiwskazują,że1transakcjęimniejwmiesiącudokonujecodrugibadanyinwestor.Występujejednakniewielkagrupainwestorówbardzoaktywnych.Sątoosobystosującedaytrading,najczęściejinwe-stującewinstrumentypochodnenarynkuFOREX.Odsetekosób,któreprzeprowadzająprzeciętnieod 101do 500 transakcji i powyżej 500 transakcjiwmiesiącu,wynosi odpowiednio 1,4% i 0,3%.Ponadtoliczbatransakcjiprzeprowadzanychnarynkuprzezinwestorówzależyodwartościichport-feli,gdyżbardziejzasobneosobydokonujązdecydowaniewięcejtransakcji.

Średnialiczbatransakcjidokonywanaprzezwszystkichinwestorówwynosiok.17wmiesiącu.Takwysokawartośćjestjednakefektemskrajnychliczb,główniezasprawątransakcjidokonywanychprzezdaytraderów.Lepsząstatystykąwtakiejsytuacjijestmediana,którawynosi5,cooznacza,żepołowabadanychinwestorówdokonuje5transakcjiwmiesiącuimniej,adrugapołowa5iwięcej.

Portfel

4.9. UŚREDNIANIECENYZAKUPIONEGOINSTRUMENTU

Codrugibadanyinwestordeklaruje,iżnieuśredniacenynabytegoinstrumentu.Występujejednaksporagruparespondentów,którzyzwiększająswojezaangażowaniewdanąspółkępopoczątkowymzakupie,zarównowprzypadku,gdycenajestwyższa(16,7%),jakiniższa(30%).

Rys. 4.8. Średnia liczba

transakcji w miesiącu

Rozdział 4

29

Portfel

4.10. ZAMYKANIESTRATNYCHPOZYCJI

Blisko49%badanychinwestorówprzyznaje,żeniezamykapozycjiprzynoszącejstratyiczekacierpliwie,ażzostanąoneodrobione,podczasgdyodmienniepostępuje45,1%.Strukturatajesttylkowniewielkimstop-niuuzależnionaodwartościportfelainwestora,gdyżosobyzasobniejszesąbardziejostrożneiniecoczęściejdecydująsięnazamknięciestratnejpozycji.Decyzjaozamknięciupozycjijestprzytymbardzoczęstopodyktowanawskazaniamianalizytechnicznej(np.przebiciewsparcia)bądźanalizyfundamentalnej,gdypogarszająsięwynikispółkilubtracionadobreperspektywy.Ponadtosporagrupainwestorówuzależniazamknięciepozycjiodrodzajuinstrumentuwjakiinwestuje–np.innadecyzjaprzyakcjach,ainnaprzyinstrumentachpochodnych.

Badaniinwestorzy,którzyzamykająstratnepozycje,określalirównieżprzeciętnypoziom–wyrażonywprocentachwartościotwartejpozycji,pojakimtegodokonują,któregośredniawynosiok.15%pozy-cji,amediana10%.Bardziejszczegółowedanepokazują,żenajwięcejrespondentówzamykapozycję,gdystratymieszcząsięwprzedziale5-10%oraz10-20%otwartejpozycji–odpowiednio15,3%i11%.

Ponadtouśrednianiecenyzakupionegoinstrumentuzależywpewnejmierzeodwartościportfela,którymdysponuje inwestor,aczęsto jestniąwręczpodyktowanez racjipłynnościnaniektórychwalorach.Okazujesię,żezasobniejsiinwestorzycorazczęściejuśredniającenęnabytegoinstrumen-tu.Dodatkowopotwierdza tozałożenieowiększymdoświadczeniumajętnych inwestorów,którzypewni swojej decyzji zwiększają swoje zaangażowaniew daną inwestycję.Wśród respondentówposiadającychoszczędnościowartościponad0,5mlnzłaż40,7%uśredniacenęinstrumentu,gdytraci,a20,4%,gdyzarabianadanejpozycji.

Rys. 4.9. Uśrednianie ceny

zakupionego instrumentu

Rys. 4.10. Zamykanie

stratnych pozycji

Rozdział 4

30

4.11. STOPAZWROTUZINWESTYCJI

Pytaniaodochodyczywynikifinansowezawszebywajądrażliwedlabadanych.Niepowinienwięcdziwićwysokiodsetekrespondentów,którzyodmówiliodpowiedzinapytaniedotyczącestopyzwro-tuzinwestycjiw2009roku.Aż24,1%respondentówniepodałoosiągniętejwubiegłymrokurentow-nościportfela.Wśródosóbtychznajdowałysiętakie,któreniezrealizowałyzysków/stratorazczęśćinwestującanarynkuod2010roku.Zyskamizinwestycjiw2009rokuchwalisiędwóchrespondentównatrzech,aujemnąstopęzwrotuosiągnąłcodziesiątyznich.Statystykiteprezentująsiędużolepiejniżza2008rok,kiedytowidocznybyłwpływwywołanejkryzysemfinansowymbessynagiełdzie.

Portfel

odmowa odpowiedzi, niereali-zowanie zysków/strat lub inwe-stowanie od następnego roku

odmowa odpowiedzi, niereali-zowanie zysków/strat lub inwe-stowanie od następnego roku

Bardzointeresującajestrównieższczegółowastrukturastópzwrotuosiąganychprzezbadanychinwesto-rów.Otóżpobardzosłabym2008rokuwkolejnymrokuudałosięodrobićprzynajmniejczęśćponiesionychwcześniejstrat–ponad58%respondentówzwiększyłowartośćswojegoportfelao0,1-50%.Natomiastbardzowysokiestopyzwrotu-przekraczające50%-osiągnęłozaledwie7,7%badanych.Pomimoożywie-niana rynkach finansowychwystąpiła grupa respondentów,którzy ze swoich inwestycjiw2009 rokuosiągnęliujemnąstopęzwrotudo-50%,awniektórychprzypadkachjeszczeniższą(odpowiednio9,6%i0,3%).Świadczytoowystępowaniuogromnegoryzykazwiązanegozinwestycjaminarynkufinansowymorazstopniuichtrudności.

Wśródinwestorów,którzypodaliosiągniętąw2009rokustopęzwrotu,średniawyniosła32%,cobyłowynikiemnieznaczniegorszymodindeksublue-chipów(wzrosto33,5%)idużosłabszymodindeksuszerokiegorynkuWIG(wzrosto46,9%).Natomiastmedianawyniosłazaledwie15%,cooznacza,żejednapołowainwestorówuzyskałastopęzwrotuwiększąirówną,adrugarównąimniejsząniż15%.

Rys. 4.11a. Stopa zwrotu

uzyskana z inwestycji

kapitałowych w latach

2007-2009

Rys. 4.11b. Rozkład stóp

zwrotu uzyskanych z inwestycji

kapitałowych w latach

2007-2009

Szczegółowe warunki uzyskania poszczególnych zniżek na:

www.sii.org.pl

Przyłącz się do Stowarzyszenia Inwestorów Indywidualnych

Spółki, które udzielają zniżek na swoje produkty członkom SII:

Z NAMI SIĘ OPŁACA!

podcast

Echa Rynku

podcast

Echa Rynku

podcast

Echa Rynku

podcast

Echa Rynku

podcast

Echa Rynku

podcast

Echa Rynku

co tydzień w poniedziałek posłuchaj internetowego radia SII

www.echarynku.pl

Rozdział 5

33

Rynkialternatywne:NewConnectiCatalyst

5.1. LOKOWANIEŚRODKÓWNARYNKUNEWCONNECT

RynekalternatywnyNewConnectpowstał3latatemuwsierpniu2007rokuwcelustworzeniamiejscapozyskiwaniakapitałuiplatformyobrotuakcjamimałych,innowacyjnychiperspektywicznychprzed-siębiorstw.Jednakjegocechyprzypadłydogustujedyniewąskiemugronuinwestorów.Podobniejakprzedrokiem,obecnieponad81%respondentównielokujeswoichśrodkównarynkuNewConnect(81,3%w2009roku).

NajczęstszympowodemtakiegostanujestsłabaznajomośćrynkuNewConnect(małoszkoleńianalizrynku),nacowskazujeaż49,7%badanychinwestorów.Wdalszejkolejnościrespondentomprzeszkadzałaniskapłynnośćwystępującanarynkuorazzbytwysokieryzykoinwestycyjne,nacowskazałcopiątyznich.Jednakwbieżącymrokusporagrupainwestorówprzyznała,żecoprawdajeszczenielokujeśrodkównarynkuNewConnect, aleobecnie sięprzygląda i zamierza to robićwprzyszłości.Działaniaorganizatora rynkualternatywnego,którymjestGiełdaPapierówWartościowychwWarszawie,mającenaceluzwiększenieliczbyinwestorówskłonnychnaniminwestowaćpowinnybyćukierunkowanenazgłaszaneuwagi.TakimizachętamidoinwestowanianarynkuNewConnectmogłybybyćprzedewszystkimszkoleniaorynkuispo-sobachinwestowaniananim,udostępnieniebieżącychanalizidanychospółkachorazsurowszewymaganiazzakresuobowiązkówinformacyjnych,aprzeztowyższawiarygodnośćspółekdebiutującychnatymrynku.

ROZDZIAŁ 5. RYNKIALTERNATYWNE:NEWCONNECTICATALYST

Rys. 5.1a. Lokowanie

środków na rynku

NewConnect

Rys. 5.1b. Powody

nieinwestowania na rynku

NewConnect

Rozdział 5

34

Inwestorzy,którzyzaznaczaliodpowiedź„inne”,wymienialinajczęściej:małąprzejrzystośćspółek(małoraportów,niskiejjakościzawartość),brakpokryciaanalitycznego,problemyzwyceną,trudnościzATorazzbytwysokiewycenysłabychspółek.Wrazzewzrostemwartościportfelarośnierównieżodsetekinwestorów,którzylokująswojeśrodkinarynkuNewConnect.NadywersyfikacjęportfelaprzyużyciuakcjispółeknotowanychnarynkuNewConnectdecydujesięcoczwartyinwestordysponującyoszczędnościamiprzekraczającymi0,5mlnzł.


5.2. OCENADOTYCHCZASOWEGOFUNKCJONOWANIARYNKUNEWCONNECT

PonadpołowainwestorówniemazdanianatematfunkcjonowaniarynkuNewConnect,a19,2%respon-dentówoceniajena„średnio”.Świadczytozjednejstronyoobojętnympodejściudorynku,azdrugiejstronyobardzosłabejjegoznajomości.Skrajneocenyinwestorzyprzyznajązaledwiew4,9%przypad-ków.Naprzestrzeniostatnich3 latwidocznajestjednakstopniowapoprawazdanianatemattegobudzącego wiele kontrowersji rynku. W 2008 roku 20,6% badanych inwestorów oceniało rynekNewConnect„dobrze”i„bardzodobrze”,a16%„źle”i„bardzoźle”,awbieżącymrokuodsetkitekształtowałysięodpowiednio21,5%i5,8%.Ponadtobardzoważnajeststrukturaosóbdokonującychoceny.Otóżnajwięcejodpowiedzi„niemamzdania”zostałozaznaczonychprzezinwestorównieloku-jącychkapitałunarynkuNewConnect,którealbobardzosłaboznajątenrynek,albowręczwogólegonieznają.Dodatkowoistotnejestto,żewyższeocenyprzyznawałyosobylokująceśrodkinatymrynku.

Rys. 5.1c. Wartość portfela a inwestowanie

na rynku NewConnect

Rys. 5.2. Ocena

dotychczasowego funkcjonowania

rynku NewConnect

Rozdział 5

33


5.3. OCENADOTYCHCZASOWEGOFUNKCJONOWANIARYNKUCATALYST

RynekalternatywnyCatalystpowstałroktemuwewrześniu2009rokuwcelustworzeniamiejscapozyskiwania kapitału dłużnego dla spółek i jednostek samorządu terytorialnego oraz platformyobrotum.in.dlaobligacjikorporacyjnychikomunalnych.Jesttobardzomłodyrynek,stądśrodkilokujenanimzaledwieniewielkiodsetekinwestorów.Jednakwrazzrozwojemrynkuorazświado-

mości inwestorów zainteresowanienim powinno rosnąć, gdyż może onstanowićciekaweźródłodywersyfika-cji portfela (większość notowanychobligacji oferuje oprocentowanieznacznie przekraczające to na loka-tach bankowych). Ogromny udziałrespondentów, którzy zaznaczyliodpowiedź „nie mam zdania”,a w dalszej kolejności „średnio”,potwierdza tylko bardzo niski stanwiedzy na temat rynku Catalystikoniecznośćedukacjinajegotematorazsposobówinwestowaniananim.

Rys. 5.3. Ocena

dotychczasowego funkcjonowania rynku Catalyst

Rozdział 6

36

ROZDZIAŁ 6. WALNEZGROMADZENIA

ZdecydowanawiększośćinwestorównieuczestniczywWalnychZgromadzeniach,niewykorzystu-jącprzytymjednegozpodstawowychprawakcjonariuszy,czyliprawagłosu.Tylko3,8%bada-nychnatopytanieodpowiedziało„tak”,cogorsza,odsetektenspadaodkilkulat(9,7%w2008rokui8,3%w2009roku).

WalneZgromadzenia

Badani inwestorzyjakogłównypowód,dlaktóregonieuczestnicząwWZ,wskazywalinajczęściejbrak czasu na osobiste uczestnictwo (58,7% respondentów). W dalszej kolejności respondentomprzeszkadzałbrakmożliwościudziałuwWZprzezInternet(28,2%)oraznieznajomośćzasaduczest-nictwa (27,6%). Jednak znalazła się niewielka grupa inwestorów, która stwierdziła, że zamierzajeździćnaWalneZgromadzeniawprzyszłości.Należy w tym miejscu podkreślić, iż częścią statutowej działalności Stowarzyszenia InwestorówIndywidualnych jest ochrona praw akcjonariuszy mniejszościowych między innymi na WalnychZgromadzeniach.InwestorzymogąprzekazywaćpełnomocnictwadoreprezentacjiposiadanychakcjinarzeczSII,dziękiczemupoprzeztworzenieporozumieńakcjonariuszyinteresmniejszościmożebyćlepiejchroniony.Częstobowiemłącznywpływinwestorówindywidualnychnalosyspółkistajesięznaczący.

Inwestorzy, którzy zaznaczali odpowiedź„inne”,wymienialinajczęściej:brakwpły-wu na ich przebieg i decyzje (zbytmałoakcji, bez znaczenia), brak inwestycjiw konkretne spółki, długoterminowo lubwogólewakcje,odległelokalizacjespółeki WZ, za małe doświadczenie, opłatę zawystawienieświadectwadepozytowego.

Rys. 6a. Uczestnictwo

w Walnych Zgromadzeniach

Rys. 6b. Powody

nieuczestniczenia w WZ

Rozdział 6

11

Im wyższa wartość portfela, tym większy odsetek respondentów uczestniczących w WalnychZgromadzeniach. Wśród inwestorów posiadających oszczędności przekraczające 0,5 mln zł na WZuczęszcza aż 15,9% z nich.Wynika to przedewszystkim zwiększego zaangażowania kapitałowegowdanąspółkę,copowoduje,iżinwestorzyzportfelamiodużejwartościchcąmiećwpływnastrate-giczne decyzje iwiedziećwszystko o swojej inwestycji.Walne Zgromadzenie to jedna z niewielu

WalneZgromadzenia

okazji do bezpośredniego spotkaniazwładzamispółkiwceluzadaniapytaniaczy poznania kompetencji ludzi odpo-wiedzialnych za zarządzanie przedsię-biorstwem.Ponadto udział w Walnych Zgroma-dzeniachzależywznacznejmierzeodokresu lokowania środków na rynkukapitałowym,acozatymidzie-rów-nież doświadczenia. Osoby, któreuczęszczająnaWZ,inwestująnarynkuprzeciętnie od prawie 10 lat, awśródosób określających swoje doświadcze-nie w inwestowaniu jako „bardzodobre”lub„dobre”czynitoodpowied-nio18%i6,2%respondentów.

Rys. 6c. Uczestnictwo

w Walnych Zgromadzeniach


Rozdział 7

38

ROZDZIAŁ 7. RACHUNEKMAKLERSKI

7.1. WAŻNOŚĆELEMENTÓWOFERTYDOMÓWIBIURMAKLERSKICH

Co jest kluczowe przywyborze nowego lub zmianie obecnego domumaklerskiego? Odwielu latw opinii inwestorów najważniejszymi elementami oferty domumaklerskiego są jakość platformyinternetowej,poziomopłatiprowizjiorazpoziomobsługiklienta.Natakieuszeregowaniewpływmiałprzedewszystkimcorazwiększyudziałzleceńskładanychprzez Internet(ok.3/4wszystkichzleceń),przezcobezawaryjnośćplatformyinternetowejorazjejfunkcjonalnośćsąobecniesprawąkluczową.Następniewzwiązkuzcorazwiększąliczbątransakcjiocorazwiększejwartościbardzodużywpływnawybórdomumaklerskiegomawysokościopłatiprowizji.Natomiastistotnośćjakościobsługi klienta, która wyraża się głównie w poziomie kompetencji pracowników danego domumaklerskiego, jest kwestią oczywistą, choć kontakt osobisty klienta z przedstawicielami domumaklerskiegojestcorazrzadszy.

Uporządkowanieposzczególnychelementówofertydomumaklerskiegoprzezbadanychinwestorówwedługkryteriumichważności(odnajważniejszegodonajmniejważnego,wnawiasieprzeciętneuszeregowanie)przedstawiasięnastępująco:

1. jakość platformy internetowej(2,59),2. poziom opłat i prowizji(2,65),3. poziom obsługi klienta(3,65),4. rekomendacjeianalizy(4,05),5. połączenierachunkuzROR-em(4,36),6. ilośćofertpublicznych(4,98),7. bliskośćPOK(5,48),8. warunkiusługtakichjakkredyty,lokaty(5,59).

Należyprzytympodkreślić,iżdwapierwszeelementysąnajważniejszeażdla70%respondentów,którzyuszeregowali jenapierwszym lubdrugimmiejscuwhierarchii,podczasgdy35%klientówuważazanajważniejszypoziomobsługiklienta.Wdalszejkolejnościinwestorówinteresująrekomen-dacje ianalizyorazpołączenie rachunkumaklerskiegozROR-em.Zdaniembadanych inwestorównajmniejistotnymielementami(uszeregowanena7,8lub9miejscuwhierarchii)sąwarunkiusługtakichjakkredytyilokaty,ilośćofertpublicznychorazbliskośćpunktówobsługiklienta.Ponad1/3respondentówniejestzainteresowanadanymielementamioferty.Dalszaanalizaodpowiedziinwestorówpozwoliłanawyciągnięciekolejnychinteresującychwniosków.Otóżokazujesię,żeimbardziejdoświadczonyinwestor,dłużejinwestującynarynkukapitałowym,tymwiększąwagęprzypisujejakościplatformyinternetowej,amniejsząpoziomowiopłatiprowizji.Podobnarelacjawystępujewprzypadkuosóbocorazwiększejwartościportfela.Natomiastwprzy-padkuosóbutrzymującychsięzinwestowanianagiełdzie(najczęściejzawodowiinwestorzygiełdo-wi) liczysiępraktyczniewyłączniebezawaryjna i funkcjonalnaplatforma internetowaorazniskieopłatyiprowizje.

Jako„inne”istotneelementyofertydomumaklerskiegoinwestorzywymienialinajczęściej:dostępdorynkówzagranicznych,szerokąofertęinstrumentówfinansowych,darmowydostępdonotowań,dostępmobilny,szkoleniaimateriałyedukacyjneorazAPI.Ponadtowystąpiłasporagrupainwesto-rów,którzyprzyznali,iżdokonaliwyborudomumaklerskiegonapodstawiezaufaniaorazpoleceniaprzezrodzinęiznajomych.

Rachunekmaklerski

Rozdział 7

11

7.2. NAJCZĘŚCIEJWYBIERANEDOMYIBIURAMAKLERSKIEORAZICHOCENA

Który dommaklerski jest najlepszy? Dlaczegowłaśnie ten i kto jest najlepszyw poszczególnychkategoriach?Od2009rokuzmieniliśmymetodologięrankinguopracowywanegowewspółpracyzmie-sięcznikiem Forbes, czyli zasadywyliczania ostatecznej punktacji. Poszczególne elementy ofertydomówmaklerskichotrzymaływagi,którezostaływyliczonenapodstawieistotnościdanegoelemen-tudlainwestorów,czyliodsetka1.i2.miejscwszeregowaniuważnościelementówofertydomówmaklerskich. Taka koncepcja odzwierciedla naszym zdaniemw największym stopniu wpływ tychelementów,któresądlainwestorównajistotniejsze.

Rachunekmaklerski

2010 2009 2008

BMAliorBanku BMAliorBank DMBOŚ

DMBZWBK XTB DMBZWBK

DMBOŚ DMBOŚ DIBRE

DIBRE INGSecurities BDM

INGSecurities DMBZWBK DMPKOBP

XTB DIBRE INGSecurities

Tab. 7.2a. Porównanie

wyników rankingu na przestrzeni

trzech ostatnich latach pokazuje, którzy brokerzy

trzymają najwyższy

poziom.

Rozdział 7

40

Zwycięzcątegorocznejedycjirankinguzostałubiegłorocznydebiutantizarazemzwycięzcaz2009roku,czyliBiuroMaklerskieAliorBanku.Mocnewejścienarynek,oryginalneiprzemyślanepomysły,wysokie kwalifikacje obsługi oraz jakość usług na najwyższympoziomie pozwala uwierzyć, iż nanaszymrynkuznalazłosięjednakmiejscedlanowegobankuibiuramaklerskiego.Jednakjegoprze-wagaistotniestopniaławporównaniudozeszłegoroku,cowięcej,wygrałtylkowjednejkategorii.Zwycięstwoprzyniosłymujednakrelatywniewysokie–choćnienajwyższe-notywwiększościkate-gorii.WbieżącejedycjiawansowałyzdetronizowanewzeszłymrokudomymaklerskieBankuOchronyŚrodowiska oraz Banku ZachodniegoWBK (największy awans), zajęły one zaszczytnemiejsce napodium–odpowiedniodrugieitrzecie.Analizującdanezebranewtabeli7.2a,którapodsumowujewynikirankinguztrzechostatnichlat,widać,któredomymaklerskieutrzymująnajwyższestandardyizadowolenieswoichklientów,przezcoutrzymująsięwścisłejczołówce.Bezwątpienianależytutajwymienićdomymaklerskie:BOŚ,BZWBK,BREiINGSecurities.ZpodiummusiałpożegnaćsięwtymrokuDomMaklerskiX-TradeBrokers,choćichklienciuznali,iżzarównopoziomopłatiprowizji,jakijakośćplatformyinternetowejsąnawysokimpoziomie.Bardzoważnąkwestiądotyczącąrankinguiocendokonywanychprzezrespondentówjestjegosubiek-tywnycharakter.Niejesttoraportnajlepszychdomówibiurmaklerskichpodwzględemobiektywnym,gdziewłatwysposóbmożnauszeregowaćbrokerówwedługnp.wysokościprowizji.Większośćocenodnosisiędopoziomusatysfakcjiklientówzdanegoelementuofertyichgłównegodomumaklerskiego.

Rachunekmaklerski

ŚREDNIE OCENYpoziom opłat i prowizji

jakość platformy internetowej

rekomendacje i analizy

bliskość POK

poziom obsługi klienta

połączenie rachunku z ROR-em

ilość ofert publicznych

warunki usług takich jak kredyty, lokaty

Punkty w ran-kingu

WAGI 0,24 0,26 0,10 0,05 0,12 0,11 0,07 0,05

BMAliorBanku 3,46 3,51 2,98 3,19 3,54 3,71 3,25 3,21 3,42

DMBZWBK 3,14 3,73 3,46 3,17 3,52 3,20 3,44 3,01 3,39

DMBOŚ 3,55 3,73 3,24 2,97 3,53 2,64 3,14 3,06 3,38

DIBRE 3,48 3,40 3,08 2,87 3,50 3,47 3,11 3,07 3,34

INGSecurities 3,19 3,44 3,25 3,11 3,45 3,25 3,18 3,00 3,28

XTB 3,67 3,77 2,99 2,29 3,36 2,35 2,49 2,35 3,23

BDM 3,25 3,24 3,44 3,25 3,67 2,67 3,00 3,09 3,23

DMPekao 3,07 3,38 2,79 3,56 3,43 3,57 3,15 2,54 3,22

mBank 3,59 3,05 2,31 2,45 3,19 3,96 3,35 3,10 3,21

IDMSA 3,02 3,37 3,56 2,60 3,77 2,67 3,17 3,20 3,21

KBCSecurities 3,63 3,25 3,14 3,50 3,25 2,20 3,00 2,60 3,18

BMBGŻ 2,94 3,09 3,17 3,30 3,71 3,29 3,04 3,19 3,17

DMPKOBP 2,94 3,12 3,03 2,91 3,24 3,32 3,28 3,10 3,10

MillenniumDM 3,09 3,00 3,00 2,90 3,70 3,30 2,50 2,86 3,09

BMBPH 3,31 3,33 2,31 2,50 3,13 3,46 2,33 3,06 3,09

CDMPekao 2,70 3,24 3,09 3,11 3,30 2,81 3,00 2,44 2,99

BMDnBNORD 2,93 2,67 2,93 2,80 3,07 2,77 2,57 3,09 2,84

Tab. 7.2b. Przeciętne oceny elementów oferty piętnastu domów i biur maklerskich o największym udziale odpowiedzi respondentów (na czerwono zwycięzcy rankingów jednostkowych)

Rozdział 8

41

Sytuacjanapolskimrynkukapitałowym

8.1. SŁABOŚCIPOLSKIEGORYNKUKAPITAŁOWEGO

Za trzy największe słabości polskiego rynku kapitałowego badani inwestorzy uznali niską jakośćkomunikacji spółek z inwestorami (40,1%), wysokie koszty transakcyjne (37,9%) i małą płynność(37,4%).Wnastępnejkolejnościcotrzecirespondentwskazywałnabrakposzanowaniaprawakcjo-nariuszymniejszościowych.Nawymienioneczterygłównesłabościodkilkulatwskazujenajwiększyodsetekinwestorów.Jednakpojawiłosięrównieżkilkaodpowiedzi,wktórychinwestorzystwierdza-li,żenieoceniająnaszegorynkujakosłabego.

8.2. POSZANOWANIEPRAWAKCJONARIUSZYMNIEJSZOŚCIOWYCH

Respondenciwwiększościnieoceniająpozytywnieposzanowaniaprzezspółkiprawakcjonariuszymniejszościowych.Tylko1,2%badanychinwestorówoceniłotozagadnienie„bardzodobrze”,a11,7%„dobrze”,czyliniecogorzejniżprzedrokiem(odpowiednio0,6%i14,5%).Pomimożeodseteknega-tywnych odpowiedzi był nieznacznie większy niż pozytywnych – udział odpowiedzi „bardzo źle”i„źle”wynosiłodpowiednio3,9%i12,7%(podobniejakw2009roku)-równieżbyłrelatywniemałoznaczący.Najwięcejbadanych–34,2%-wskazuje,żeposzanowanieprawakcjonariuszymniejszo-ściowychjest„średnie”,akolejne34,6%odpowiada„niemamzdania”.Oznaczatoogromnezobo-jętnienieinwestorówodnośniedanejkwestii,natematktórejniemająwyrobionegozdania.Wynikatoprawdopodobniezjednejstronyzniskiejświadomościswoichprawistanuedukacjiinwestorów,azdrugiejstronywpewnymsensiezprzekonaniaowłasnejbezsilności.

Inwestorzy,którzyzaznaczaliodpowiedź„inne”,wymienialinajczęściej:podatekodzyskówkapitałowych(„podatekBelki”),niskipoziomedukacjifinansowej(oinwestowaniu),łatwośćmanipulacjikursem(przezzagranicznychspekulantów-główniebankiinwestycyjne),zbytdużąpodatnośćnawahaniarynkówzagra-nicznych,małorozwiniętyrynek(małakapitalizacjailiczbanotowanychspółek,małorodzajówzleceń,złysysteminformatyczny),niskąjakośćdziałaniainstytucjirynkukapitałowego(GPW,KNF,insidertrading)orazwypłacaniedywidendyprzezniewielkąliczbęspółek.

ROZDZIAŁ 8. SYTUACJANAPOLSKIMRYNKUKAPITAŁOWYM

Rys. 8.1. Największe

słabości polskiego rynku

kapitałowego

Rozdział 8

42

Sytuacjanapolskimrynkukapitałowym

Biorącpoduwagęwartośćportfela,wrazzjejwzrostemistotnieobniżasięodsetekodpowiedzi„niemamzdania”,aprzytymrośnieudziałodpowiedzinegatywnych.Wśródosóbdysponującychśrodkamipowyżej0,5mlnzłaż29,2%respondentówoceniaposzanowaniaprawakcjonariuszymniejszościjako„bardzozłe”i„złe”.

8.3. ZAUFANIEDOINSTYTUCJINARYNKUPOLSKIM

Największym zaufaniemwśród inwestorów cieszą się trzy instytucje rynku kapitałowego: GiełdaPapierów Wartościowych, Narodowy Bank Polski i Stowarzyszenie Inwestorów Indywidualnych.Działalnośćtychinstytucjizostałaprzytymnajwyżejocenionaprzezrespondentów–odpowiednio3,6, 3,4 i 3,4 (w skali pięciostopniowej, gdzie 1 oznaczała ocenę najniższą, a 5 – najwyższą).Natomiast najmniejszym zaufaniem oraz najniższymi ocenami cechują się Otwarte FunduszeEmerytalne,TowarzystwaFunduszyInwestycyjnychorazspółkipubliczne(emitentów).

Rys. 8.2. Ocena

poszanowania przez spółki praw

akcjonariuszy mniejszościowych

Partnerzymedialni

PartnerZłoty

PartnerSrebrny

Partnerzymerytoryczni

Katedra Ekonometrii

PartnerBrązowy

2010

Documents

Raport Ogolnopolskie badanie inwestorow