rafo bogisic

8/15/2019 rafo bogisic

1/158

R A F O B O G I Š I Ć

N I K O L A N A L J E Š K O V I Ć

U V O D

1

Pjesnik i komediograf Nikola Nalješković osebujna je i značajna po

java u književnosti staroga Dubrovnika. U hrvatskoj književnosti 16.

stoljeća bio je jedna od najmarkantnijih ličnosti. Utvrđeno je da je svoje

komedije, farse i pastirske igre, pisao vrlo vjerojatno prije Marina Dr-

žića; da je poput mnogih drugih ostavio ljubavni kanconijer, zbirku po

božnih i šaljivih pok ladn ih) pjesama te da je bio ma rljiv pisac poslan ica.

Svi oni koji su Nalješkoviću pisali radili su to us pu t, govoreći nje

mu u vezi s drugim piscima i drugim književnim pojavama i pitanjima,

dodirujući samo jednu pojedinost ili jedan vid njegova djelovanja. Ra

zumljivo je da se tako nije moglo ući u analizu njegova književnog dje

la, nije se moglo u cjelini odrediti značenje njegovih književnih radova

nj upoznati ličnost čovjeka i uočiti uloga koju je u svojoj sredini

odigrao.

Nikola Nalješković je primjer književnog radn ika kojemu se može

donijeti sud tek nakon svestranog poznavanja i ličnosti i sredine i na

kon proučavanja njegove opsežne i raznorodne književne djelatnosti .

Proširujući svoje zanimanje na različite književne vrste i dolazeći u

dod ir 6 različitim književnim očitovanjima Nalješković je pokušavao na

naš teren presaditi razne biljke i našim elementima i izrazom oživjeti ne

ke tipične renesansne oblike.

U mnogim pokušajima nije imao prethodnika il i su se oni tek naslu

ćivali. Znao je smiono zacrtati brazdu, otvoriti ili istaknuti put.

Radio je u veoma teškim prilikama, u sredini i u vrijeme kad se knji

ževnost u Dubrovniku tek osamostavljavala boreći se da postane djelat

nost koja zaslužuje da se čovjek njome bavi i izvan odmora. Stari Du

brovčani smatrali su književnost ugodnim odmorom, zabavom. Nalješ

ković je bio prvi koji je pokušavao književnom djelovanju dati važnije,

5


2/158

uglednije mjesto. Nije se ustručavao da žrtvuje i jedan dio sebe svog

mjesta i ugleda u Du brovniku u životu. Mi ćemo danas zaključiti da

dru kčije i nije mogao . Čovjek a nav lastito pjesn ik ne može djelova ti

protiv sebe i svojih urođenih sklonosti.

Protivurječja u društvu poteškoće u ličnom obiteljskom i društve

nom životu Nalješković je teško podnosio. Po strukturi pjesnik nije mo

gao izbjeći ranjavanje osjetljive duše. Bez snage i odlučnosti za bunt on

je kri tizi rao cinički i skep tično se smijao a najviše tug ov ao.

Nalješkovićeva pojava u cjelini njegov život rad i odnosi djeluju

književno-umjetnički. Iako uokviren dubrovačkim prilikama i općim re

nesansnim smjernicama Nalješkovićev život i njegova p ojava u Dub rov

niku u 16. st . odaju posebnu ličnu i djelotvorn u snagu i cjelinu. Iak o

nije imao snage da progovori riječju velikog pjesnika i velikog umjet

nika njegova htijenja i pokušaji govore čovjeku koji je bio po k re nu t

stvaralačkim pjesničkim poticajima. Pored toga na nekoliko mjesta usvom djelu progovo rio je nep osred no uvjerljivo.

Nalješkoviću su rečeni neki vrijedni i zanimljivi sudovi. Koliko

god u svojoj pojed inosti ti sudovi mogu biti i tač ni oni su redo vito ne

potpuni jer su izricani odvojeno od cjelovitog pogleda na pjesnika i čo

vjeka. Neki su istraživači često ponavljali tuđe tvrdnje. Znatan dio ener

gije oko proučavanja Nalješkovića crpio se i crpi u objašnjavanju naj

običnijih materijalnih činjenica. Kao kod mnogih drugih starih pisaca i

kod Nalješkovića treba da se riješe ili se još uvijek rješavaju neka pi

tanja iz pjesnikove biografije vrijeme postan ka pojedinog djela pitanje

izdanja vrijednosti i upotrebljivosti po jedinog ruko pisa te u vezi s t im

pitanje ispravljanja i dopune tekstova. Suvišno je posebno isticati kako

su nek a od ovih pitanja od neobične važn osti za objašnjavanje pjesniko va

književnog rada.

0 Nikoli Nalješkoviću uglednom građaninu učenjaku i pjesniku go

vorili su i njegovi suvremen ici. Na žalost po uh oda nom hum anističk om

običaju odnos suvremenika iscrpljivao se uglavnom u nekritičnim po

hvalam a a manje u stvarnim i važnijim zapisima.

Mletački poligraf i plodni prevodilac Antonio Brucioli među ostalim

Dubrovčanima koji su sredinom stoljeća duže ili kraće boravili u Vene

ciji upoz nao je i Nikolu Nalješkovića. Poh valn o se izražavao nauč

nim sklonostima mladog Dubrovčanina. Uvrstio ga je među sugovornike

u nekim svojim dijalozima u kojima se govo ri nekim priro dn im poja

vama.

1

Važniji su i zanimljiviji iako redovito i nekritični sudovi Nalješkovi-

ćevih suvre me nika: prijatelja p oznan ika i štovalaca iz Du brov nika Hva

ra i Korčule. U svojim poslanicama oni - Nikola Dimitrović Petar Hek-

torović Hortenzi je Brtučević Ivan Viđali Divo Paro žić An tun Rože-

1

V. tome u radnji: »Antonio Brucioli i Dubrov čani«

Anali Historijskog instituta

JAZU u Dubrovniku

І -І , Dubrovnik 1962,

395-411.


3/158

n e o ,

Maro Buresić, Vlaho Vodopić i Dinko Ranjina

—

pozdravljaju »slav

nog pjesnika« ili mu, što je češće, uzvraćaju pozdrave i pohvale koje je

Nalješković njima uputio. 0 ovom Nalješkovićevu odnosu sa spomenutim

književnicima i značenju toga odnosa bit će još opši rni je govora u ovoj

radnji.

Kad je 1579. g. u Veneciji objavljena Nalješkovićeva knjiga

Dialogo

sopra la sfera del mondo u knjizi se na uvodnom mjestu našlo i šest so

neta koje su »u čast i slavu« učenjaka i pjesnika Nalješkovića ispjevali

ugledni i učeni Dubrovčani: Mario Kaboga,

la

Marin Bobaljević,

lb

Vik

tor Besaljić,

lc

Bartol Nalješković,

ld

Dinko Zlatarić i Marin Klaudi.

2

Hvale Nalješkovića duh, oštroumnost zapažanja, učenost i stil. Soneti su

napisani na talijanskom jeziku.

l a

M a r i o K a b o g a

bio je

po zna ta l i čnos t svoga vrem ena .

V. - J.

T a d i ć ,

Dubrovački

portreti).

P r e m a D o l c i ju

Fasti,

40) imao je n a d i m a k » K o r d i c a « . U t a l i ja n s k o m g r a d u

V i t e r b o bio je č l a n a k a d e m i j e i naz ivom Confuso naz iv v i t e rbsk e akad emi je bio je

»Confus i«) došao u D u b r o v n i k . U drug oj po lovic i s to l je ća na pi sa o je p a r a f r a z u p s a l

m a 109. i k o m e n t a r »De e c c l es i a st i c a l i b e r t a t e . . . « . I g n j a t Đ u r đ e v i ć P i s m o R. M-,

Biografska dela,

P. K o l e n d i ć , str. 6) zna da je Kabog a » cvje tao« 1580, da je ob jav io

k n j i g u

Di secreti

pod i m e n o m A l e s si o P i e m o n t e s e , a drugu pod i m e n o m I s a b e l l a Cor-

t e s e ,

za t im

De praecede ntia episcopalis vicarii.

P i s a o je u p r o z i i s t i h o v i m a , h r v a t s k i

i t a l i j ansk i . V. K o l e n d i ć e v e b i l j eš k e 65, 66, 67 i 68.) U ovoj pos l j ed njo j b i l j e šc i Ko

l e n d i ć n a v o d i da je K a b o g i n u p j e s m u » d i n a r u « o b ja v io K u k u l j e v i ć

{Pjesnici hrvatski

16. stoljeća,

I. Zgb. 1858, 15.). Drug u sa t i r i čnu p je smu objav io je K o l e n d i ć u S r đ u

V I I , 157, a D a v i d o v p s a l a m 109. u

Gradi

VII, 157 . J edn u ta l i j an sku sa t i ru ob jav io je

V . M a k u š e v

Izsljedovanija. ..

46 ) . Os im sone ta Na l je škoviću Mona ld i R im e , 1599 , 21)

im a i » R i s p o s t a del C a b o g a « . U r u k o p i s u su preo s ta le dv i je s a t i r i č ne p je sm e . n jemu

v. i A p p e n d i n i str. 94, 95 i 232).

1

M a r i n u B o b a l j e v i ć u I g n j a t Đ u r đ e v i ć

Vitae illustrium Rhacu sinorum

-

Biografska dela Ignjata Đurđevića. Izd.

K o l e n d i ć ,

str. 86) zna

s a m o

ono što je u

svo

j o j p o s v e t i r e k a o I o a n n e s B a p t i s t a P o r t a k o j i

Phytognomica.. .

N e a p o l i , a p u đ H o r a -

t i u m S a l v i a n u m 1 5 8 3 ,

3)

kaže »I l lus t r i Mar ino Bob a l i An dre ae f il io Rag useo Ioan nes

B a p t i s t a P o r t a N e a p o l e t a n u s s a l u t e m p l u r i m a m d i ci t . . . « . O p š i r n u p o s v e t u v i d i

u Ko-

l e n d i ć a

.

241—243).

To bi

mog ao b i t i ovaj Mar in Boba l jev ić ko j i

je

Na l je škovića

p o z d r a v i o s o n e t o m . D o l c i

39)

spominje neko g Mar ina Bob a l jev ića

iz 17.

s to l j e ća .

Op

š i rnu b i l j e šku

4

s t r a n i c e ) M a r i n u B o b a l j e v i ću

ima

Cri jević Vir i

illustres, V, 1712-

- 1 7 1 6 ) .

To je

zap rav o jed in i i zvor po da ta ka ovom čovjeku . Cr i j ev ić

zna da je

p j e

v a o l a t i n s k i i h r v a t s k i m u s a s cum e t rusca s tum i l ly r ica s s tud io se co lu i t ) , ali sve po

p r i č a n j u , po t r ad ic i j i ; d je la su se sva izgubi la .

l c

V ik toru Besa l j i ću Cr i j ev ić . IV, 1554) kaže da je p r i p a d a o u g l e d n o j o b i

t e l j i p o r i j e k l o m iz B a r a . P o š t o v a o je muze » i l i r ske i l a t i n s k e « , na oba j e z i k a m n o g o

je p i sao . »Cvje tao«

je pri

k r a j u

16.

s to l j e ća .

-

I g n j a t Đ u r đ e v i ć

. str.,

1 6 5 ,

b i l j .

96)

k a ž e da je os im Na l je š kov iću sp jevao sone t i M o n a l d i j u i G u n d u l i ć u S P H , IX, 195).

A p p e n d i n i str. 122) zna i za nek u n jegovu v e l iku odu z n a m e n i t i m D u b r o v č a n i m a .

K o l e n d i ć o. c.) s u m n j a da li je Besa l j ić iš ta pisao u n a š e m j e z i k u .

-


4/158

U sličnom panegiričkom tonu Nalješkoviću govori i ugledni histo

ričar Dubrovnika Serafino Razzi koji ga naziva čak »divnim«

»il ma

gnifies«. Kaže da mu je trak tat »sferi svijeta« koji je štam pan u Ve

neciji veoma hvaljen.

3

U panegiricima s uvrem enika često se ne razlikuje

pohvala zbog pjesničkih vrlina od uspjeha na naučnom polju. To je sa

svim u skladu s hum anističkim n azorima i u kasnijim renesansn im vre

menima.

Pr ve kon kretm je vijesti Naljeikovićevu životu i književnom radu

nalazimo u zapisima dubrovačkih biografa. Prvi biograf koji spominje

Nalješkovića je Ignjat Đurđević (1675-1737). 0 njemu govori: u tali

janski pisanom pismu Rafi (Radu) Milicu (Miličeviću), dubrovačkom

svećeniku (1668-1709)

4

i u djelu

Vitae et carmina nonnulorum ittustrium

avium Rhagusinorum

U »Pismu«, napisanom kako izgleda 1707.

5

Đ urđe vić Nalješkoviću

kao i drugim dubrovačkim književnicima govori veoma kr at k o: astrol-

logo e poeta illirioo, fiori nel 1550. Diede in luce »I dialoghi della sfe

ra« in italian o. Si ritrova grosso volume ma nu scritto de suoi poem i

slavi.

6

U djelu Vitae il tustrium Rhagusinorum

7

napisanom, kako misl i P. Po-

pović

8

izmeđ u 1712. i 1716. Đ urđe vić je op širn iji: bilježi da je 1576. iz

dao

Dijaloge sferi

posvećene dubrovačkom senatu, da mu se Senat

zahvalio darovavši mu, kako proizlazi iz zapisnika od 16. svibnja 1579.

jednu srebrnu posudu. Viktor Besaljić posvetio mu je sonet. Spominje

dalje da je spjevao zbirku ljubavnih pjesama te neke stihove i citira. Zna,

također, da je Nalješković bio zaljubljen 10 godina, što zaključuje po

nekim njegovim stihovima. Spominje sedam komedija, poslanice prija

teljima, knjigu pokladnih pjesama i pjesmu »De Christi Domini pas-

trattato dii essa sfera . Dikcorso non meno ut i le , che fac i l iss imo d apprendersi da

ciascuno. AHa Illustrissima Signoria di Raugia. Con privilegio. In V ene t ia . Appresso

Francesco Zile tt i . MDLXXIX. 0 Marinu Klaudi Ignjat Đurđević ( is to, s tr . 100 , bi lj .

526-528) zraa da je bio iz veoma stare i poštene obitelji i da mu je pjevao u čast Ja

kob Flavdje Eborensis (Didak Pir) . Pisao je tal i janski , a sone t Nal je škoviću l atinski .

Ovo is to zna i Appendini (II , 308 ) . Ništa drugo K laudi ju ne kaže ni Do lc i (40 ) .

S lično kao Đurđević govori i Crijević (V , 1721) . Nakon što je is takao starost obite lji,

spominje epigram Nikol i Nalješkoviću i ponavlja da mu je u l atinskim endekaei labi-

ma pjevao Eborensis . Za osta lo Crijević pr iznaje: ignoro.

8

Seraf ino Razzi,

La storia di Raugia

1 5 9 5 , (130) : »un opera mo l to l odata«.

4

V id i P . Kolendić , oit . dj. 168 , bi l j. 1 08.

8

P a v le Popović u c i t i ranoj Ko lendićevoj knj iz i , str. XXX—XXXI.

• Cit . izdan je P. Kolenđ ića, s tr . 5 . - Niko la Na lješko vić , astrolog i »ilirski« pjesnik,

cvjetao je 1550 . Objavio je dijaloge s fer i na tal i janskom . Pos toj i jedan ve l ik i ruko

pisni svezak njegovih »s lavenskih« ( t j . na hrvatsko m jez iku ) pjesama .

7

V i tae i l lustr ium Rhagusinorum. Naslov je skraćen prema Ko lendiću, c i t . dj .

8

P . Popović u spomenutoj Ko

l

endićevoj knj iz i , s t r . XXX

V

.

8


5/158

sione« iz 1586. Zna i za njegovu braću Ivana i Augustina i da je Anto

nio Brucioli posvetio Ivan u svoj prijevod Sacrabustova trak tata sfe

rama.

9

Kako vidimo Đurđević je svoj osvrt napisao prema arhivskim zapi

sima, prema rukopisu Naiješkovićevih djela i prema izdanjima poligrafa

Antonija Bruciolija. Đurđević je nabrojio sav Nalješkovićev književni i

zna nstv eni rad k oji se i do danas sačuvao pa i po to m e zaključujemo da

je imao u ruci njegova rukopisna djela.

Op širnije njemu govori Serafin Crijevie, do m inika nac (1686—1759) i

najbolji dubrovački

biograf

Poznavao je rezultate Đurđevićevih istra

živanja ali se nije time zadovoljio već se marljivo služio i drugim izvo

rima, prvenstveno arhivskim, a možda i tradicijom. Crijevićevom bio

grafijom koristili su se i drugi biografi. Nju su upotrebili Kukuljević

10

i Franjo Rački koji je sastavio pjesnikov životopis prigodom izdanja

djela.

11

Pošto je pohvalio Nalješkovića kao odličnog matematičara, astrologa

i pjesnika čija se slava širi u svijetu i naglasivši da potječe iz veoma po

štovane građanske obitelji , Crijević nastavlja: »Nicolao autem nostro

duo fuere germani fratres Augustinus et Joannes. Is est Joanes ille cui

dicata extat Sphera Joannis de Sacrabosco italice versa, sive principa

astralogica variorum ab Antonio Brucioli qui ea italice reddidit, Ioan-

ni Nalio nuncupate. Pnrro Nicolaus, quo de agimus, cognomento Sivo-

niza, jam inde a puero musas colere coepit, litterisque operam dare ita

asmduam, et pro rsus ex animo ut coetera studia atqu e negotia in quibus

exercere se solent homines fastidire videretur. At vero jubente patre

cui mo rem g erere op orteba t juvenis adhuc et l ibros solummodo trac tare

assuetus negotiare coepit et pecuniam exercere; immo ut ad aetatem per-

venit tempore conceptis despondit sibi Lucretiam Blasii Zuzorei filiam,

anno scilicet XXXV post MD. Verum paulo post decoxit Nicolaus invi-

tus coactusque mercator quod sine sui culpa vel exercitatiselmis ea in

arte interdum solet rationesque conturbavit. Lucretia igitur nee decoctari

nup ta dicere tur obnoxium vicissitudini repu diavit , imm utabilemque

spomsum immortalem aetemum elegit cui toto vitae tempore fideliter

servivit in sanctae Mariae Castallanae coenobio sub Gabriela nomine

divi Be nedict raegu lam professa. Rebus deinde suis in pristinu m sta-

tum restitutis aliam duxit uxorem Nicolaus Nicoleam Bernardini Nalii

gentilis sui filiam, bis viduam, quae nempe primum Petro Miotoscio

deinde Nicolao Nalio Natalis filio nupta fuerat, sed ex ea nullos suscepit

liberos . . . Stud iorum ejus ac litterarum m onum enta qua in lucem edidit

haec sunt: italice Dialogue de Sphaera mundi ita inscriptus Dialogo

sopra la sfera del mon do co mposto da M. Niccolo di Nale Rauge o e

diviso in cinque giornate. Interlocutori Niccolo di Nale e Marino Brat-

tut i .

In V enezia ap presso F rancesco Z iletti 1579. in 4. pagg. ha be t

• P . Kolendić , c i t . d j . s t r .

6 2 - 6 3 .

10

S ta r i p je sn ic i h r va t sk i , I I . Zag reb 1858, s t r . 29 -34 .

" S ta r i p i sc i h rv a t sk i , V . Zagreb 18 73 . Un apr i j e d : SP H , V .

9


6/158

CXXXII. Opus hujusmodi sub Ragusini senatus auspiciis authore ita

jubente prodii t quod senatu grat iam adeo fui t ut authorem argentea

cum malluvia item argenteo donavit ex Sen. Cons, die XVI. maji anno

MDXXIX. Author hie (Dialogo II. pag. 35) reprobat opinionem quae

subunde multis quidem sophistarum placuit et veritatis magistrae ro-

manae ecclesiae displicuit adeo ut earn diris devoverit , earn nempe, quae

terrain moveri ooeloe, planetasque immobiles esse; multisque argumentis

oppositum evincit. Fingit sermonem se habere cum Marino Brattuti de

qno suo loco agimus, non medioerrs doctrina viro. Locum habitis sermo-

nis innuit suum in agro Brenensi proedium. Multa praeterea curiosa et

sciitu digna cum in epistola ad senatum tum in dialogis in primo prae-

sert im enarrat . Opus cum authore suo probarunt omnes, laudarunt mul-

ti , quorum praesert im in operis propilaeo i tal ica leguntur epigrammata,

nemipe Marius Caboga, Marinras Bobalius, Victor Beesalras, Bartholom-

meus Nalius, Domenicus Slatarichius, Marinus Claudius.«

12

Crijević zatim nabraja Nalješkovićeva književna djela: »Soripsit prae

terea quae adhuc extant poemiata nempe eroticorum librum unnm in

quo elegiae, epigrammata, odes numero CLXXXI, comoedias numero

VII ,

cantinculas histrionicas numero XII, epistolas ultro citroque datas

l s

N a š N i k o l a i m a o j e d v a r o đ e n a b r a t a , A u g u e t m a i I v a n a . T o j e o n a j I v a n k o j e

m u j e b i l a p o s v e ć e n a » S f e r a « I v a n a S a c r a b u s t a , n a p i s a n a t a l i j a n s k i , o d n o s n o Astro

loški o snovi o d raznih od Anton i j a Bruc io l i j a , ko ju j e na t a l i j ansk i p r e r ad io i posve

t i o I v a n u N a l j e š k o v i ć u . T a k o j e N i k o l a , k o j e m u p i š e m o , s n a d i m k o m Z i v o n i c a , v e ć

u d je t in j s tvu počeo š tova t i muze i kn j i ževno s tvara t i t ako mar l j ivo i zdušno da s e j e

v id je lo da ga d ru ga zan iman ja i t r go v in a , č ime s e ob ičav a ju l jud i za n im at i , odb i j a ju .

Al i na zah t j ev oca , č i j e j e ob iča je t r ebao poš tova t i i mlad ić , morao j e napus t i t i kn j i

g e p a j e p o č e o t r g o v a t i i z a r a đ i v a t i n o v a c . K a d j e d o š l o v r i j e m e m o r a o s e , t a k o đ e r

po že l ji oca , g . 1535 . za ruč i t i s Luk rec i jom Blaža Z uzo r i ć . M eđ ut im , ne mno go z a t im

N i k o l a , n e z v a n i i p r i s i l j e n i t r g o v a c , p r o p a o j e u t r g o v i n i p o b r k a v š i r a č u n e š t o s e

t akvu t rgovcu zna dogod i t i bez n jegove k r ivn je . Lukrec i j a j e za t im odb i l a da s e uda

z a d u ž n i k a p r o p a l i c u i i z a b r a l a je n e p r o m j e n l j i v o g , b e s m r t n o g b o ž a n s k o g z a r u č n i k a

ko jemu j e č i t av ž ivo t s luž i l a u s amos tanu sv . Mar i j e od Kaš te l a pod imenom Gabr i j e l e

u r edu sv . Bened ik ta . Poš to j e svo je p r i l ike doveo u p ređašn je s t an je , Niko la j e ože

n i o N i k « B e r n a r d a N a l j e š k o v i ć a , s v o j u r o đ a k i n j u , d v a p u t a u d o v i c u , k o j a j e p r v o b i l a

žena Pe t r a Mio toš ića , za t im Niko le Nal j eškov ića Nata lova , a i od n je n i j e imao d je

c e . . . Na učn a i kn j i žev na d je la ko ja je ob jav io j esu ova : Di j a log s f e r i sv i j e t a , s lo

ž e n o o d N i k o l e N a l j e š k o v i ć a D u b r o v č a n i n a i p o d i j e l j e n o n a p e t d a n a . S u b e s j e đ n i c i

N i k o l a N a l j e š k o v i ć i M a r i n B r a t t u t i . U V e n e c i j i k o d F r a n j e Z i l e t t i ja , 1 5 7 9 . D j e l o

j e i z d a n o p o d p o k r o v i t e l j s t v o m S e n a t a ; t a k o j e a u t o r ž e l i o p a m u j e s e n a t z b o g t o g a

b i o z a h v a l a n i a u t o r u p o k l o n i o s r e b r e n u p o s u d u , z a k l j u č k o m S e n a t a o d 2 6 . s v i b n j a

1579 .

Ovdje j e au t o r u d rugo m d i j a logu , p r i s t ao uz miš l j en je k o je s e inače sv iđa lo

mnogim učen jac ima , a l i s e n i j e sv iđa lo uč i t e l j i c i i s t ine , r imsko j c rkv i . Ono poučava

d a s e z e m l j a o k r e ć e , n e b e s a i p l a n e t i d a s u n e p o k r e t n i ; i m n o g i m j e a r g u m e n t i m a

u v j e r a v a o . Z a m i š l j a da r a z g o v a r a s M a r i n o m B r a t t u t i , č o v j e k o m n a t p r o s j e č n o u č e n i m .

Mjes to gd je s e održav a r azgov or j e n j egovo (Nal j esk ov ićev o) ima n je u Žu p i . Mno go

ima s tvar i zan iml j iv ih i v r i j edn ih spomena u p i smu Sena tu kao i u d i j a loz ima š to j e

i sp r i č ao . Dje lo su sv i odo brav a l i , au to ra hva l i l i . U d je lu s e na laz e t a l i j ansk i e p ig ram i

o d M a r i j a K a b o g e , M a r i n a B o b a l j e v i ć a , V i k t o r a B e s a l j i ć a . B a r t o l a N a l j e š k o v i ć a , D i n k a

Z l a t a r i ć a , M a r i n a K l a u d i . R u k o p . u B i b l i o t e c i M a l e b r a ć e u D u b r o v n i k u . P r i j e p i s u

A r h i v u J A Z U u Z a g r e b u , I 6 0 . S e r a p h i n o C e r v a B i b l i o t h e c a R a g u s i n a . T o m . I I I ,

2 6 9 - 2 7 1 .

1 0


7/158


8/158

mostrano il Nale filosofo quäl egli era. II carattere per esempio del

vecchio innamorato della pađrona gelosa quello della serva della balia

etc. sono graziosissimi e al naturale dipinti. Suppongo che il Nale le fa-

cesse soltanto perleggerle agli amici. Pieno di arguti sali e frizzi senza

riserva sferza egli i giovani egualmente che i vecchi del suo secolo.

16

Šime Ljubić kaže da se Nalješković rodio oko 1500. god ine priča

njegovoj prv oj i drugoj ženidbi i trgova čkom neu spjehu . Go vori »Dija

logu« i »Ko men taru« uz reforme pap e Grg ura X II I te poh valam a koje

je taj Komentar dobio. S obzirom na komedije ponavlja Appendinijev za

ključak da kolikogod nisu rukovođene umjetničkim zakonima ipak živo

prikazuju način života onih vremena i na lijep način ocrtavaju mane

koje su vladale.

17

Napredak u proučavanju Nalješkovićeve biografije potječe od Ivana

Kukuljevića. On pažljivije čita umjetničko djelo i iz njega izvlači za

ključke govori i prikazivanju m ask erata pa zanimajući se za po

kladne običaje u Dubrovniku zaključuje da su se Nalješkovićeve maske-

rate mogle »igrati« i »recitirati«.

18

Šafarik ide putem Appendinija pa misli da je Nalješković svoje drame

priredio samo za čitanje

19

a slično govori na drugom mjestu i Šime Lju

bić.

20

Sve što smo dosada spomenuli samo su kratke napomene bilješke i

biografije. Prv i koji će Nalješkoviću opširnije prog ovo riti bit će Arm in

Pavić. Ali i on će pored prepričavanja sadržaja pojedinih komedija je

dino utvrditi da Nalješković u svojim komedijama nije imao namjeru

da šiba mane svojih sugrađana nego ih je pisao da »im se slušateljstvo

od srca nasmije.«

21

Novo razdoblje u zanimanju za Nalješkovića nastupit će nakon ob

javljivanja cjelokupnih djela 1873 odnosno 1876.

22

Tom prigodom Na-

lješkovićevu biografiju napisao je Franjo Rački. Otada pa do danas

iako povremeno zanimanje za Nalješkovića ne prestaje.

Nakon objavljivanja njegovih djela i nakon što se javio jači interes za

naše stare pisce počelo je temeljiti je istraživanje rukopisa Nalješkovi-

ćevih djela njegova života i književnog stva ran ja. Tim poslom b avilo

1 6

I N i k o l a N a l j e š k o v i ć j e p i s a o k o m e d i j e . O s t a l o j e s e d a m k o m e d i j a t r i p a s t o r a l e

v r i j e d e p a ž n j e j e d i n o z b o g p o k o j e g p j e s n i č k o g o d l o m k a i č e t i r i z a n i m l j i v e j e r o b r a

d u j u d o m a ć e t e m e . S v a k a o d o v i h k o m e d i j a p r o m a t r a n a z a s e b e n e u d o v o l j a v a u m j e t

n i č k i m z a h t j e v i m a a l i m n o g i k a r a k t e r i li c a k o j a u n u t r a u l a z e p o k a z u j u k a k a v j e

N a l j e š k o v i ć b i o filozof T a k o n p r . k a r a k t e r i z a l j u b l j e n o g s t a r c a l j u b o m o r n e g o s p o đ e

s l u š k i n j e d a d i l j e i d r . v e o m a s u p r o f i n j e n i i p r i r o d n o o c r t a m . M i s l i m d a i h j e N a

l j e š k o v i ć n a p i s a o s a m o da i h č i ta p r i j a t e l j i m a . P u n o š t r o u m n i h i j e t k i h d o s k o č i c a o n

bez r ezerve š iba j ednako i mlade i s t a r e svoga v remena . I s to s t r . 283 .

1 7

Š i m e L j u b i ć D i z i o n a r i o b i o g r a f i c o d e g l i u o m i n i i l l u s t r i d e l l a D a l m a z i a V i e n n a -

- Z a r a 1 8 5 6 s t r . 2 2 2 - 2 2 3 .

1 8

I v a n K u k u l j e v i ć .

19

P a u l J o s . Š a f a r ik G e s c h i c h t e d e r i l l i r is c h e n u n d k r o a t i s c h e n L i t e r a t u r P r a g

1865 s t r . 9 121 .

2 0

Š . L j u b i ć O g l e d a l o k n j i ž e v n e p o v i j e s t i j u g o s l a v e n s k e I I R i j e k a 1 8 6 9 3 8 2 - 3 8 3 .

2 1

A . P a v i ć H i s to r ij a d u b r o v a č k e d r a m e Z a g r e b 1 8 7 1 s t r . 7 9 - 8 7 .

2 2

S P H V . i S P H V I I I .

12


9/158

s e n e k o l i k o i s t r a ž i v a č a ,

2 3

i zmeđ u k o j ih n ek i su i s t i ca l i n j eg o v e p o s l an i ce

z b o g z a n i m l j i v i h v e z a i z m e đ u p j e s n i k a p o j e d i n i h k n j i ž e v n i h s r e d i š t a u

D a lm ac i j i u 1 6 . i s to l j eću .

2 4

P r o u č a v a l a s e p o v r e m e n o i N a l j e š k o v i ć e v a l i

r i k a u p o v i j e s t i m a k n j i ž e v n o s t i i a n t o l o g i j a m a .

2 5

A i n j eg o v u r a d u n a

š a l j i v o j ,

p o k l a d n o j p o e z i j i b i l o j e o s v r t a u o p ć i m p r e g l e d i m a .

2 6

V i še za

n i m a n j a p o b u đ i v a l a s u n j e g o v a d r a m s k a d j e la i t o u s k l o p u s t u d i j a p o

č e t k a d r a m e u D u b r o v n i k u .

2 7

0 N a l j e š k o v i ć u g o v o r e d a k a k o i p i s c i h i

s t o r i j e s t a r i j e h r v a t s k e k n j i ž e v n o s t i u c j e l i n i .

2 8

K o n a č n o o v o m p j e s n i

k u i k n j i ž e v n i k u n a p i s a n o j e i n e k o l i k o p r i g o d n i h n a p i s a .

2 9

M i l a n R e š e t a r m i s l i d a s u u k n j i z i Pjesni pokorne N i k o l e D i m i t r o v i ć a ,

k o j a j e b i l a š t a m p a n a 1 5 4 9 . i o d k o j e n e m a m o s a č u v a n n i j e d a n p r i m j e

r a k , b i l e š t a m p a n e i n e k e p j e s m e N i k o l e N a l j e š k o v i ć a ,

3 0

t j . n j eg o v e d v i j e

p o s l a n i c e D i m i t r o v i ć u . » P o s l a n i c e N i k o l e N a l e N i k o l i J e r a D i m i t r i « i

» U p o h v a l u i s t o m a č e n j a s e d a m p je s n i p o k o r n i j e h N i k o l e J e r a D i m i t r i

N i k o l a N a l e « .

3 2

R e š e t a r t o z a k l j u č u j e n a k o n š to j e L j u b i ć i z n o s e ć i p o d a t

k e i z m l e t a č k o g a r h i v a

3 3

d o n i o v i j e st d a su u s p o m e n u t o j D i m i t r o v i ć e v o j

k n j i z i b i l e j o š n e k e d r u g e p j e s m e i n a k o n š t o j e R e š e t a r o p a z i o d a i j e

d a n n j e g o v z b o r n i k M 1 6 8 ) m e đ u D i m i t r o v i ć e v i m p j e s m a m a im a i N a -

l j e š k o v i ć e v e p j e s m e k o j e s e o d n o s e n a D i m i t r o v i ć a . A n a k r a j u R e š e t a -

r o v a r u k o p i s n o g a z b o r n i k a d o s l o v n o s t o j i : » P r i t i e š t e n o u B e n e c i j e h p o

N i k o l i B a s k a r i n o v i ć u n a 2 7 m j e s e c a m a r č a 1 5 4 9 « . R e š e t a r , d a k l e , z a k l j u

č u j e d a j e n j e g o v r u k o p i s n i z b o r n i k j e d n a k D i m i t r o v i ć e v o m i z d a n j u i z

1 5 4 9 .

N a t a j n a č i n b i d v i j e N a l j e š k o v i ć e v e p j e s m e b i l e š t a m p a n e v e ć

1 5 4 9 .

g o d i n e , i N i k o l a N a t j e š k o v i ć b i t a k o u š a o m e đ u m a l i b r o j o n i h

n a š ih s t a r ih p i s ac a iz 1 6 . s t o l j eća č i j a su d j e l a š t a m p a n a v eć p r i j e 1 9 .

s to l j eća , j o š za n j i h o v a ž iv o t a .

2 3

J . R a s i c a , M . R e š e t a r , K . J i r e č e k , J . T o r b a r i n a , P . K o l e n d i ć , M . P a n t i ć i M . S i -

m o n o v i ć i d r . V i d i Literaturu na kra ju pod b r . 46, 48, 54, 79, 92 , 103 i dr .

2 4

I . M i l č e t i ć , V . K l a i ć , V . R a đ a t o v i ć i d r . V i d i Literaturu n a k r a j u p o d b r . 4 1 , 4 3 ,

59 , 62 i dr .

25

M . R e š e t a r , P . K r e k o v i ć , I . K a s u m o v i ć , D . P a v l o v i ć , G . S m e r đ e l , A . C r o n i a , R .

Bogi š i ć i d r . Vid i Literaturu po d br . 49, 60, 65 , 93 , 89 , 90, 102 i dr .

2 6

M . M e d i n i , M . R e š e t a r M . P e t k o v i ć TJ . Gut t in i i d r . Vid i Literaturu na k ra ju

p o d b r . 5 1 73, 94, 92 i dr .

2 7

V . C r e i z e n a c h , M . R e š e t a r M . P a n t i ć , M . S i m o n o v i ć , M . K o m b o l E . M a r e t t o ,

i d r . Vid i Literaturu na k r a ju pod b r . 69 , 74 , 97 , 103 , 91 , 88 i d r .

28

M . M e d i n i , P . P o p o v i ć , B . V o d n i k , M . K o m b o l , A . , S . J e ž i ć , M . U j e v i ć , V .

L o z o v i n a , A . C r o n i a i d r . V i d i Literaturu po d b r . 57 , 61 , 64 , 87 , 98 , 86 , 80 , 8 1 ,

100 i dr .

29

A . G a v r i l o v i ć , J . Ž i v a n o v i ć . V i d i Literaturu br . 70, 39.

3 0

M i l a n R e š e t a r , » B i b l i o g r a f s k i p r i l o z i I I , 5 . d u b r o v a č k i j e m i z d a n j i m a 1 6 v i

j e k a . « Građa IX, s t r . 43 .

3 1

S P H , V . P j e s m a b r . 1 4 , s t r . 3 1 0 - 3 1 1 .

3 2

I s t o , p j . 1 9 , s t r . 3 2 1 - 3 2 2 .

3 3

Ogledalo

I I , s t r . 378 .

1 3


10/158

I p a k N a i j e š k o v i ć e v a d j e l a p o p u t m n o g i h d r u g i h p i s a c a n a š e s t a r i j e

k n j i ž e v n o s t i o s t a t ć e s t o l j e ć i m a u r u k o p i s i m a d a s e p o č n u o b j a v l j i v a t i

n a j p r i j e d j e l o m i č n o , a z a t i m u p o t p u n o s t i , t e k u 1 9 . s t o l j e ć u .

G o d i n e 1 8 4 4 . O r s a t P u c i ć ć e u s v o j o j Slavjanskoj antologiji o b jav i t i

n e k e p r i z o r e iz k o m e d i j a , j e d n u m a s k e r a t u i d v i je b o g o l j u b n e p j e s m e .

3 4

O s a m g o d i n a k a s n i j e , t j . 1 8 5 2 . A . T . B r l i ć ć e u s v o m

Općem kalendaru

za 1852 ( Z a g r e b ) , o b j a v i ti N a l j e š k o v i ć e v u P e t u k o m e d i j u . S l i je d e ć e

1 8 5 3 .

g o d i n e u S u b o t i ć e v u

Cvietniku srbske slovesnosti

( B e č , 1 8 5 3 ) , n a -

ć i ć e m o N a l j e š k o v i ć e v u

Razbludnu vilu

i z » D r u g e k o m e d i j e « . G o d i n e

1 8 5 6 . i s t a p j e s m a b i t ć e j o š j e d n o m š t a m p a n a i u Ilirskoj čitanci k o j u

1 8 5 6 .

u B e č u u r e đ u j u A . M a ž u r a n i ć , M . M e s i ć i A . V e b e r . Š t a m p a j u ć i o d -

l o m k e k n j i ž e v n i h d j e l a s t a r i h n a š i h p j e s n i k a n i I v a n K u k u l j e v i ć u s v o j i m

Starim pjesnicima hrvatskim n i j e z a b o r a v i o N i k o l u N a l j e š k o v i ć a . O b j a -

v i o j e n e k e o d l o m k e i z k o m e d i j a , d v i j e r n a e k e r a t e , j e d n u p o s l a n i c u , j e -

d n u l j u b a v n u p j e s m u i d v i je b o g o l j u b n e p j e s m e .

3 5

U a l m a n a h u Dubrov-

raoAizBU p o d »

і [ і « [ і І (l£Z~QZZ ^¾

8

0L8I

1

Kom edija arecitana u Mara Klaričića na piru.

S v a N a i j e š k o v i ć e v a d j e l a i z d a n a s u t e k u k o l e k c i j i » S t a r i p i s c i h r v a t -

s ki « J u g o s l a v e n s k e a k a d e m i j e . N a j p r i je j e Đ u r o D a n i č i ć n a o s n o v u r a z -

n i h r u k o p i s a J u g o s l a v e n s k e a k a d e m i j e u Z a g r e b u i r u k o p i s a i z D v o r s k e

b i b l i o t e k e u B e č u p r i r e d i o 1 8 7 3 . g o d i n e z a š t a m p u s v a N a i j e š k o v i ć e v a

d j e l a o s i m l j u b a v n o g k a n c o n i j e r a , k o j i n i j e m o g a o n a ć i : »Pjesni njegove

Ijuvene nisu se mogle štampati jer je u Dubrovniku iz biblioteke fratar

ske rukopisa nestalo u kojem su bile ove pjesme napisane a za drugi se

rukopis znalo m /e«.

36

T r i g o d i n e k a s n i j e , t j . 1 8 7 6 . u V I I I k n j . i s t e e d i -

c ij e š t a m p a n j e i N a l j e š k o v i ć e v k a n c o n i j e r p r i r e đ e n p r e m a p r i j e p i s u

j e d n o g r u k o p i s a k o ji u m e đ u v r e m e n u p r o n a š a o u D u b r o v n i k u .

N a k o n t o g a j e i N a l j e š k o v i ć , p o r e d o s t a l i h , p o s t a o p r e d m e t z a n i m a n j a

i s t r a ž i v a č a . Š e s n a e s t g o d i n a k a s n i j e , 1 8 9 2 . M i l a n R e š e t a r p o d v r g a o j e

o š t r o j k r i t i c i Ž e p i ć e v o i z d a n j e i 1 8 9 3 . o b j a v i o i s p r a v k e i d o d a t k e l j u b a v -

n i h p j e s a m a N i k o l e N a l j e š k o v i ć a k o j e j e i s p r a v k e R e š e t a r n a p r a v i o n a

o s n o v u j e d n o g n o v o g r u k o p i s a , p r e m a n j e g o v u u v j e r e n j u , p r i j e p i s a n e -

k a d a š n j e g i z g u b l j e n o g r u k o p i s a i z B i b l i o t e k e M a l e b r a ć e u D u b r o v n i k u .

T o m j e p r i g o d o m o b j a v i o t r i n o v e N a l j e š k o v i ć e v e p j e s m e .

3 7

N e k a k o u i s t o v r i j e m e o t k r i v e n j e j o š j e d a n r u k o p i s N a l j e š k o v i ć e v i h

d je l a . U

Vijencu

1 8 9 3 . I . R a s i c a

3 8

j a v l j a d a j e n a Š i p a n u n a š a o r u k o p i s

n j e g o v i h d j e l a . U s p o r e đ u j u ć i t a j š i p a n s k i r u k o p i s s a k a d e m i j s k i m i z d a -

n j e m R a s i c a j e p o p u t R e š e t a r a d o š a o d o z a k l j u č k a d a s u n e k e p j e s m e » u

a k a d e m i j s k o m i z d a n j u m a n j k a v e i l i s u n e d o v r š e n e « . R a s i c a t a k o đ e r n a -

v o d i d a j e n a r u k o p i s u p r o č i t a o g o d i n u 1 7 6 0 . i 1 6 3 1 , a o b j a v i o j e i j e d n u

p j e s m u k o j e n e m a u s p o m e n u t o m i z d a n j u a k o j u j e o b j a v i o v e ć R e š e t a r .

3 4

Slavjanska antologija. U Beču 1844

.

8 5

Ivan Kuku

l

j ev ić

,

c it

.

d je lo .

8 8

Zepić u predgovoru SPH

, V

III e tr. XX II

.

37

Rad J A Z U , 119.

8 8

Vienac

X X

V ,

br. 39

,

str

.

6 3 2

.

1 4


11/158

N a k o n t o g a N a l j e š k o v i ć e v e p j e s m e j a v l j a t ć e s e u a n t o l o g i j a m a i z b o r

n i c i m a p o e z i j e s t a r i j e n a š e k n j i ž e v n o s t i .

S v i u p o t r e b l j e n i r u k o p i s i za d o s a d a š n j a i z d a n j a N a l j e š k o v i ć e v i h d j e l a

n o v i j e g s u d a t u m a . K a d j e Đ u r o D a n i č i ć , p r i r e đ u j u ć i p r v u k n j i g u d j e l a ,

p r o u č a v a o r u k o p i s e k o j i s u m u s t a j a l i n a r a s p o l o ž e n j u , s m a t r a o j e z a

s h o d n o d a s e d u ž e n e z a d r ž a v a n i n a j e d n o m r u k o p i s u j e r j e z a s v e z a

k l j u č i o d a s u v e o m a m l a d i .

3 9

I o n a j p o k o j e m j e Ž e p i ć p r i r e d i o i z d a n j e

k a n c o n i j e r a t a k o đ e r j e v e o m a m l a d . R e š e t a r j e z a n j z a k l j u č i o : » . . . t e š k o

d a j e s t a r i j i o d p o l o v i c e p r o š l o g X V I I I ) v i j e k a « .

4 0

Z a s p l i t s k i B a j a m o n -

t i j e v r u k o p i s k o j i s a d r ž i s a m o n e k e N a l j e š k o v i ć e v e p o s l a n i c e M i l č e t i ć j e

u tv r d io d a j e i o n n as t ao t ek u 1 8 . s t .

4 1

N o v i j e g j e d a t u m a , k a k o i z v j e š

ć u j e M . P a n t i ć , i d j e l o m i č n i r u k o p i s u B i z z a r o v o j b i b l i o t e c i s a d a u H i

s t o r i j s k o m i n s t i t u t u J A Z U u D u b r o v n i k u .

4 1 3

O s i m š t o s u m l a d i s v i t i r u k o p i s i o n i s u i f r a g m e n t a r n i . N i j e d a n n e

s a d r ž i c j e l o k u p n a d j e l a . O v o j e u t o l i k o č u d n i j e k a d z n a m o d a j e

I g n j .

Đ u r đ e v i ć 1 7 0 7 . z a b i l j e ž i o d a » p o s t o j i j e d a n v e l i k i v o l u m e n n j e g o v i h h r

v a t s k i h p j e s a m a « .

4 2

N a l j e šk o v ićev a d j e l a u c j e l i n i n ab r o j io j e i C r i j ev i ć

p a j e v e o m a v j e r o j a t n o d a j e i o n v i d i o j e d a n r u k o p i s k o j i j e s a d r ž a v a o

s v a d j e l a o v o g a u t o r a .

Z a s l u g o m

prof

M i l a n a R a t k o v i ć a S v e u č i l i š n a k n j i ž n i c a u Z a g r e b u n a

b a v i l a j e n e d a v n o j e d a n r u k o p i s k o j i s a d r ž i s v a N a l j e š k o v i ć e v a d j e l a .

4 3

N a k o n u s p o r e d b e s p o m e n u t o g o p is a J . R a s i c e s t i m r u k o p i s o m n i je t e š

k o u t v r d i t i d a se r a d i i s t o m r u k o p i s u . T a k o j e n a k o n n e p u n i h s e d a m

d e c e n i j a o n p r o n a đ e n .

Ž I V O T

1

U 1 6 . s t o l j e ć e , v i j e k s v o g n a j v e ć e g b l a g o s t a n j a i p r o c v a t a , D u b r o v n i k

j e u š a o n a k o n d u g o g s a z r i j e v a n j a r a z l i č i t i h m a t e r i j a l n i h u v j e t a k o j i s u

m u o m o g u ć i l i b l a g o s t a n j e i k u l t u r n i p r o c v a t . T o j e i z v a n js k o i u n u t a r n j e

k o n s o l i d i r a n j e D u b r o v n i k a : o p ć i n e i d r ž a v e . O d p r e s u d n e j e v a ž n o s t i sv e

o n o š t o s e u D u b r o v n i k u d o g a đ a l o u 1 5 . s t o l j e ć u . T o j e b i l a p r i p r e m a

k o j a j e o m o g u ć i l a d u b r o v a č k u r e n e s a n s u .

>» SPH, V. Str I X - X .

4 0

M . R e š e t a r , Ra d JA ZU , 119, s t r . 1 .

4 1

Građa V, e t r . 303 .

4 1

- M . P a n t i ć , » R u k o p i s i n e g d a š n j e b i b l i o t e k e B i z z a r o u H i s t o r i j sk o m i n s t i t u t u u

D u b r o v n i k u « ,

Anali Historijskog instituta u Dubrovniku

V I I I - I X , D u b r o v n i k , 1 9 6 2 ,

568.

4 2

V i d i b i l j . 6 .

4 3

S ign . R .

4553.

1 5


12/158

K roz 15. stoljeće D ubro včan i daju zam aha svim svojih životnim i

stvaralačkim snagama.

1

Opiru se poteškoćama i nevoljama svake vrste,

čvrsto staju na vlastite noge nalazeći u sebi dovoljno energije da prihva

te svaku borbu za opstanak i napredak.

2

De Diversis, vjerodostojni svje

dok onoga što se u Dubrovniku zbivalo u 15. stoljeću, stranac i učen

čovjek, zapazio je i napisao mnoge važne i zanimljive stvari.

On priča kako Dubrovčani sve svoje snage i sposobnosti ulažu u na

stojanju da održe mir i dobre odnose sa svima, kako rade mudrošću,

novcem i strpljivošću. U tu svrhu šalju poslanike na sve strane da uvje

ravaju i potkupljuju, da smiruju duh ove , ublažavaju apetite i utv rđu ju

prijateljstva.

3

U 15. stoljeću završena je etnička asimilacija dviju n aro dn osti u Du

brovniku. Stalnim prilivom slavenskog pučanstva grad se postepeno sla-

venizirao i trajnim pridošlicama neprekidno obnavljao. U obnavljanju

nisu učestvovala vlastela već građani i pučani, i upravo oni će od 15.

stoljeća pa dalje davati gradu sve izrazitije obilježje. Etničku asimilaciju

doživljavala su međutim i vlastela pa se definitivna i zaokružena slika

države u 15 . stoljeću nije ka o ni kasn ije zam utila etničk im i nacion al

nim međusobnim razlikama između vlastele i ostalog pučanstva. Du

brovnik je postao jedinstvena cjelina slavenskog karaktera. Razlike koje

su nužno ostale i živjele bile su isključivo klasnog i staleškog porijekla.

Etnička jedinstvenost Dubrovnika solidno i definitivno afirmirana u

15.

stoljeću dala je potrebnu osnovu za kulturni nastup Dubrovnika u

ovom i slijedećem, 16. stoljeću. Taj nastup koji će se u potpunosti oči

tovati tek u 16. stoljeću i koji će dovesti do onako sjajne potvrde narod

nog jezika i na rod ne svijesti najodređenije potvrđ uje veliko značenje i

prav u kara kte ristik u e tničke asimilacije koja se u 15. stoljeću završa

vala.

I u kulturno m pogledu 15. s tol jeće u Dub rovniku predstavl ja prek ret

nicu. Doneseni su određeni školski propisi, škola je reformirana i sve

veći broj Dubrovčana nakon školovanja u svom gradu odlazi na usavr

šavanje u Italiju. Mnogi odlaze i na svoj trošak. U Dubrovnik sve više

prodiru humanist ičke ideje. Nisu r i jetki Dubrovčani koj i prema sklono

stima vremena uzimaju humanistička imena; neki traže svoje porijeklo

čak u starom Rimu. U grad sve više prodiru knjige i rukopisi. U oporu-

kam a se sve češće spominju knjige i bib liote ke . Po jed inc i ostavljaju svoje

1

t e r i t o r i j a l n o m r a z v o j u i p r o š i r e n j u

n a p r e t k u t r g o v i n e , z a n a t s t v a , o b r t a ,

u č v r š ć e n j u d r ž a v n e o r g a n i z a ci j e i u o p ć e s v e s t r a n o m r a z v i t k u D u b r o v n i k a u 1 5 .

s to l j e ću pos to j i već zna tna l i t e ra tura , v id i npr . Jor jo Tadić ,

Jevreji u Dubrovn iku

Sa

ra jevo 1937, s t r . 19 i d . Ph . De Dive r s i s , S i tus aed i f i c io rum . . . Bru ne l l i , Zada r , 1 882 ) .

D r a g a n R o l l e r ,

Dubrova čki zanati u 15. i 16. stoljeću.

»G rađa za gosp oda rsku povi je s t

H r v a t s k e «

k n j . 2 . J A Z U

Z a g r e b 1 9 5 1 . I v a n B o ž i ć , » E k o n o m s k i i d r u š t v e n i r a z v i t a k

Du bro vn ika u 14 . i 15 . v .«

Istor. glasnik

1, 1949, i dr.

2

č e s t im n e v o l j a m a k o j e »u n a p a d a l e D u b r o v n i k k u g a m a p o ž a r i m a , p o t r e s i m a

i pos l j ed icama t ih ne s reća govore uv je r l j ivo dubrovački kroniča r i De Dive r s i s , R lan j i -

na , Res t i i d r . V id i tome i K . J i r e ček , »Be i t r äge . . . « Archiv XX I , s t r . 413 , 414 .

0 ve l ikom pot re su 17 . V . 1520 na s t r . 415 . ) V id i i

b i l j .

114 , u IV . poglav l ju .

8

P hi l ip pu s de D ive r s i s , c i t . d j . pa r s IV , cap . XV , 122 .

16


13/158

kn j i ž n i c e i z a j a v nu up o t r e bu , š to oč i to govor i č in j e n ic i da s e u t om

s t o l j e ć u v e ć m n o g o č i t a l o . B o g a t e b i b l i o t e k e i m a j u d u b r o v a č k i s a m o s t a

n i . K r a j e m s t o l j e ć a u D u b r o v n i k u i m a l ju d i k o j i s e b a v e u v e z i v a n j e m

kn j iga i p r a v l j e n j e m pe r g a m e n a . G . 1502 . na ba v l j e n j e i a l a t z a š t a m pa

n je kn j iga do č e ga me đu t im n i j e doš lo .

U 1 5 . s t o l j e ć u u D u b r o v n i k u d j e lu j u m n o g i h u m a n i s t i . N e k i su o d n j i h

s t e k l i v e l i k i u g l e d . M n o g i D u b r o v č a n i o v o g s t o lj e ć a p o n e s e n i v a l o m h u

m a n i z m a p r o s l a v i l i su se i i z v a n sv o je d o m o v i n e . U t o m s t o l je ć u D u b r o v

n i k j e i z r a z io i svo j ku l t u r n i l i k i oč i tu juć i s e ka o sub je k t sp r e m a n i

s p o s o b a n d a s e a k t i v n o u k l j u č i s t v a r a l a č k i u n a p o r e R e n e s a n s e .

P r v a po l ov i c a 16 . s to l j e ć a v r i j e m e j e na jve ć e g s j aj a R e pu b l ik e , n j e zi

n e v e l i k e e k o n o m s k e m o ć i . N a k o n š t o s u j o š j e d n o m u r e d i l i o d n o s e s

T u r c i m a i n a k o n š t o su i s p o s l o v a l i s i g u r n u z a š t it u o d n a j m o ć n i j e g v l a d a

r a Za p a d a , K a r l a V . , D ub r o vč a n i su s e o s j e ć al i s igu r n i j i i ž iv j e li su be z

v e ć i h v a n j s k o - p o l i t i č k i h p r o b l e m a .

4

T o i m o m o g u ć a v a d a u t r a j n i m n e

s u g l a s i c a m a i r a t o v i m a i z m e đ u I s t o k a i Z a p a d a o s t a n u p o s t r a n i i n a s t a v

l ja j u s t r g o v i n o m i m i r n i m ž i v o t o m . D o k s v i d r u g i r a t u j u . D u b r o v č a n i t r

gu ju , sna b d i j e v a ju i j e d ne i d r ug e , i p r i t om se i s a m i bo ga te . U go d in a m a

k a d j e i V e n e c i j a b i l a u p l e t e n a u r a t , k a o n p r . z a v r i j e m e M l e t a č k o - t u r -

s k o g r a t a 1 5 3 7 - 1 5 4 0 ) , D u b r o v č a n i su p r e u z i m a l i b e z i m a l o u s t r u č a v a

n j a s v u t r g o v i n u s L e v a n t o m . U 1 6 . s t . d u b r o v a č k a m o r n a r i c a r a v n a j e

m l e t a č k o j m o r n a r i c i .

5

N e z a n e m a r u j u o n i n i k o p n e n u t r g o v i n u . U b a l

k a n s k i m r u d n i c i m a i t r g o v a č k i m s r e d i š ti m a i m a D u b r o v č a n a . Ci m b i r a t

p r e s t a o , o n i s u k r e t a l i sa s v o j i m k a r a v a n a m a i iz b a l k a n s k i h r u d n i k a k a o

t r g o v c i i p o s r e d n i c i i z v l a č i l i o g r o m n a b o g a t s t v a .

6

O p ć i p r i v r e d n i p r o c v a t

z a po č e t u 15 . s to l j e ć u t r a j a o j e i u p r v im d e c e n i j im a 16 . s to l j e ć a . Jo r jo

T a d i ć z a k l j u č u j e : » S l o b o d n o se m o ž e k a z a t i d a j e p r i v r e d a D u b r o v n i k a

k a o c e l i n a , b i l a n a j j a č a p o s l e d n j e č e t v r t i X V i u p r v o j p o l o v i n i X V I

v e k a « .

7

D a l j n j e d r ž a v n o u č v r š ć e n j e i s i g u r n o s t , d a l jn j e b o g a ć e n j e i e k o n o m s k i

p r o s p e r i t e t p r u ž i t ć e n a j b o l j u o s n o v u z a k u l t u r n i p r o c v a t k o j i ć e D u b r o v

n i k u o v o m s t o l j e ć u d o ž i v j e t i . I a k o se D u b r o v n i k t r a j n o z a d r ž a v a n s v o

j i m k o n z e r v a t i v n i m z n a č a j k a m a s p o r o i z v l ač i o iz s r e d n j e v j e k o v n i h o k v i

r a , i p a k u d u g o j h u m a n i s t i č k o j p r i p r e m i k r o z 1 5 . s t o lj e ć e D u b r o v n i k o m

j e o s j e t n o o v l a d a o d u h n o v o g v r e m e n a . V e ć n a p o č e t k u s t o l j e ć a D u b r o v

n i k j e na na jbo l j e m p u t u da se u c j e l in i uk l juč i u no va r e n e sa ns na shva

ć a n j a p o k o j i m a j e k n j i g a i n a u k a n e o p h o d a n p r a t i l a c č o v j e k a a o v o z e

m a l j s k i ž i v o t n a j v r e d n i j a č o v j e k o v a p r e o k u p a c i j a .

4

J o r j o T a d i ć , Španija i Dubrovn ik u 16 stoljeću Beograd 1932.

5

J o r j o T a d i ć , » O r g a n i z a c i j a d u b r o v a č k o g p o m o r s t v a u 1 6 v e k u « , Istoriski časopis

Istoriskog instituta SAN g. 1, sv. 1-2, 1948, str . 30.

* l e t i , » D r u š t v e n a s t r u k t u r a D u b r o v n i k a . . . « , u k n j i zi M . P a n t i ć a :

Marin Držić

Beograd 1958 , str . 6 9

1

I s to , etr 67.

2

RAD

17


14/158

U prvim decenijima stoljeća ovaj je proces završen. Svim svojim bićem

Du brov nik je ušao u Renesansu. Pri va tni život raskoš odijevanje za-

bave

prosvijećenost i učenost društveni odnosi procvat nauke i knji-

ževnosti rječito govore novom Du bro vn iku.

Pored samostanskih biblioteka tu je već na početku stoljeća bilo mno-

go i pr ivatnih.

8

U arhivskim dokumentima i u testamentima spominju se

već početkom stoljeća i knjige kao »blago« koje pojedinci skupljaju i

čuvaju a zatim bilježe u ostavštinama.

9

Vrši se pokušaj da se osnuje i

javna biblioteka »na čast domovini i korist mladosti dubrovačkoj i na

utjehu pređa« kako stoj i u jednom savremenom zapisu.

10

Već u prvim

decenijima stoljeća javila su se nastojanja da se u Dubrovniku osnuje

štampari ja .

11

Iako do toga nije došlo ipak Dubrovnik već u to vrijeme

ima knjižare. Po nekim savremenim dokumentima znamo što se čitalo

to su djela grčke latinske i talijanske književnosti.

12

Materijalni uvjeti blagostanja i političke sigurnosti te zrela kulturna

osnova omogućit će u Dubrovniku pojavu i procvat domaće književnosti .

Nakon prvih rezultata u 15. stoljeću bit će to u punom zamahu u slije-

dećem.

Po pu t mnogih drugih književnika u starom Dub rovniku ni Nikoli

Nalješkoviću nemamo iscrpnu biografiju. Podaci koje znamo iz njegova

života ne zadovoljavaju nas u potpunosti iako nam omogućuju tumače-

nje njegova književnog d jela a kro z djelo i njegove lič nos ti.

Prateći put porodice Nalješković kroz 15. i 16. stoljeće možemo isto-

dobno pratiti i ono što se zbiva s Republikom u to doba. Bio je to put

pros peri te ta napretk a i svestranog razvitka u 15 . s tol jeću te bogate i

raskošne afirmacije u 16. stoljeću. Tako će Republika doživjeti vrhunac

svoje moći Što će ujedno značiti i početak postepenog pada.

U 15. stoljeću Nalješkovići su ugledna trgovačka obitelj . Područje nji-

hova trgovanja je uglavnom kopno: balkanske i turske zemlje. U tom

stoljeću ekonomskog procvata pored vlastele izdigle su se i obogatile

brojne građanske obitelji . Na površinu izbija čitav niz bogatih građan-

skih porod ica koje će kroz nekoliko stoljeća u ekonomskom kultu rnom

i javnom životu Dubrovnika dati mnogo vrijednih i sposobnih ljudi.

18

8

Za podatk e b ib l iotekama u Dubrovniku v

. V

lad imir Čalđarević

»Kulturni

l

ik

Dubrovnika u 15 stoljeću« »Dubrovnik« I I I 1-2 , 1957 . J ireček Archiv X V III

i XXI. M

.

Rešetar , »Iz kulturnog ž ivota staroga Dubrovnika«

Jugoslavenska njiva

1923

10, 397

kaže da je u Stolnoj cr

k

vi u Dubrovniku pos toja la b ib l iote

k

a već

1466. g. Za prvu bibl ioteku Dominikanaca vlada je počet k o m 1 6 . s toljeća dala ve l ik u

n o v č a n u p o m o ć

.

Nešto podata

k

a iznosi i Mijo Brlek

Rukopisi Male braće u Dubrov-

niku

k

n j

. I .

Zagreb 1952

1 0

.

» Test . Not. vol . 31

fo. 87

25. XI 1513

.

g

.

Prijepis prema

V I .

Čalđarević

c it . dj .

17 ) .

10

K . J ireček , »Be i träge . . . « Archiv X X I .

1 1

I s to

s tr . 430-435 .

1 2

I s to

str. 511.

1S

V I .

Čalđarević

cit. dj. str. 11 i d.

18


15/158

P o r e d L a t i n i c a , V o d o p i j e , V e t r a n o v i ć a , P r i m o j e v i e a , M a ž i b r a d i ć a , B r a -

t u t t i j a , B r a t o s a l j i ć a , i d r u g i h , t o s u u p r v o m r e d u b r o j n i i b o g a t i i p o d u

z e t n i N a l j e š k o v i ć i . P o s a o i m i d e d o b r o , s l o v e k a o u g l e d n i t r g o v c i i p o š t o

v a n i g r a đ a n i R e p u b l i k e .

I a k o p r v i p o d a c i N a l j e š k o v i ć i m a s iž u u 1 4 . s t o l j e ć e , v i š e p o d a t a k a

i m a m o t e k iz 1 5 . s t o l j e ć a . U p r v i m d e c e n i j i m a s p o m i n j u s e t r i b r a t a N a

l j e šk o v ića : D o b r i ć , Mar in i S t j ep an , k o j i će sv a t r o j i ca o sn o v a t i o b i t e l j i

i b i t i z a č e t n i c i m n o g o b r o j n i h p o t o m a k a k r o z 1 5 . i 1 6 . s t o l j e ć e .

1 4

O s i m

t r g o v a c a m e đ u N a l j e š k o v i ć i m a ć e b i t i s v e ć e n i k a , j a v n i h s l u ž b e n i k a i d i

p l o m a t a . N a š p j e s n i k N i k o l a p o t j e č e o d t r e ć e g b r a t a S t j e p a n a , k o j i s e

s p o m i n j e 1 4 4 7 . M e đ u b r o j n o m d j e c o m S t j e p a n j e i m a o i s i n a N i k o l u , k o

j i j e u m r o 1 5 0 4 . i b i o d je d p j e s n i k u . K a o v e o m a u g l e d a n g r a đ a n i n b i o

j e p r e d v i đ e n d a 1 4 6 8 . i d e s p o s l a n s t v o m u C a r i g r a d M u h a m e d u I I . I z

n j e g o v a t e s t a m e n t a z a k l j u č u j e m o d a j e b i o b o g a t č o v j e k . K a k o s e č i n i ,

imao j e j ed in ca s in a S t j ep an a k o j i j e b io o t ac p j e sn ik a N ik o le . V r š io j e

i s l u ž b e k a n c e l a r a u R e p u b l i c i p a se k a o m j e r n i k i b i l j e ž n i k s p o m i n j e p r i

r a z n i m p o s l o v i m a u g r a d u i o k o l i c i o d 1 5 1 1 . d o 1 5 2 5 . U m r o j e z a v r i

j e m e k u g e 1 5 2 7 . g o d .

K a d s e r o d i o n a š p j e s n i k n e z n a m o . N a j p r v o s e s m a t r a l o d a s e r o d i o

o k o 1 5 0 0 . g o d i n e ,

1 5

a l i n a k o n K u k u l j e v i ć e v a z a k l j u č k a d a j e t o b i l o o k o

1 5 1 0 . ,

1 6

t a s e g o d i n a u g l a v n o m u z i m a l a k a o g o d i n a n j e g o v a r o đ e n j a , n a

š t o u p u ć u j u i n o v i j a i s t r a ž i v a n j a .

1 7

Ž e n i d b e n i u g o v o r i z m e đ u N i k o l i n i h r o d i t e l j a , S t j e p a n a N a l j e š k o v i ć a i

K a t a r i n e R a d a l j e v i ć , s k l o p l j e n j e 9 . X 1 4 9 2 , d o k p r v a v i j e s t n j e m u

p o t j e č e i z j a n u a r a 1 5 1 8 . g . T o g j e m j e s e c a o n p r i m l j e n u b r a t s t v o s v .

A n t u n a i z a v e d e n u

Matrikulu

d o t i č n o g b r a t s t v a .

1 3

S l i j edeća je v i jes t

i z m a j a m j e s e c a 1 5 2 8 . P o š t o su d j e c a n e d a v n o ( 1 5 2 7 ) p r e m i n u l o g S t je

p a n a N a l j e š k o v ić a b i l a j o š m a lo l j e tn a , t o su za zb r in j a v a n je d j ece i n j i

h o v o d g o j i m e n o v a n i t u t o r i . P o r e d S t j e p a n a B e n e š e , M a r i n a R a d a l j e v i -

ć a , M a r i n a N a l j e š k o v i ć a , P a s k o j a d e i P e t r a R a d a l j e v i ć a m e đ u t u t o

r i m a s e n a l a z i i N i k o l a N a l j e š k o v i ć S t j e p a n o v , k o j i j e d a k l e t u t o r s v o

j o j b r a ć i .

1 9

N i k o l a j e p r e m a t o m e j e d i n i s i n S t j e p a n a N a l j e š k o v i ć a k o j i

j e 1 5 2 8 . b i o p u n o l j e t a n . T e g o d i n e N i k o l a j e d a k l e i m a o n a j m a n j e 1 8 g o

d i n a , i l i j e - k a k o p r e t p o s t a v l j a S i m o n o v i ć - i m a o z a p r a v o 2 8 g o d i n a . S l i

j e d e ć a v i j e st N a l j e š k o v i ć u je iz 1 5 3 0 . J e d a n o d t u t o r a m a l o l j e t n e d j e c e

S t j e p a n a N a l j e š k o v i ć a , P a s k o j e d e , s p o m i n j e s e 1 5 3 0 . k a o m u ž

1 4

K . J i r eček , c i t . mj . s t r . 4 7 8 - 4 8 1 .

1 5

F . M. Append in i , c i t . d j . 222 ; Š . L jub ić , Ogledalo 3 8 2 ; M . P u c i ć , Stavjanska an-

tologija

78 .

»• SPH, I I , s t r . 29.

1 7

M . S i m o n o v i ć , » O g o d i n i r o đ e n j a N i k o l e N a l j e š k o v i ć a « , Prilozi XX V, 1 -2 , Beo

grad 1959, s t r . 81 i d .

18

I s to , s t r . 84 , 88-89 .

1 0

K . J i r eček , c i t . d j e lo s t r . 480 ; p r ema Lib. Cons. Min. 1524 , 28 , 277 . - U pos lan ic i

r o đ a k u A u g u s t i n u u M l e t k e N i k o l a N a l j e š k o v i ć k a ž e : » J o š t e b j e h v e l e m l a d , i t i m o ž

to j zn a t i - k ad po če me ne j ad i ne m i r sme ta t i ; ne imah još t e m ah na l i cu n i d l a ke

- u tuz i kad os t ah i zgu b iv ro d j ak e« , š to se može shva t i t i da j e on mlad os t ao i bez

oca i bez majke .

1 9


16/158

Stjepanove kćerke a Nikotine sestre Anice. 25. II 1530. Paskoje de Pa

ce , muž Anice . Stjepana Nalješkovića, izjavio je u ime svoje žene da

je od njezina brata N ikole Stjepana Nalješkovića prim io 120 zlatn ih du

kata koje mu je Nikola dao, tj. pozajmio izvan miraza. Paskoje se oba

vezuje da će tu svotu vratiti.

2 0

Istog datuma zabilježena je i jedna dru

ga namira: ovaj put dar koji Nikola poklanja drugoj svojoj sestri Mariji,

odnosno njezinu mužu Petru Marina Dobrijeviću. Nikola sestri prepušta

jed nu ku ću casale) u Stonu . I ovaj se pu t nap om inje da se ku ća daje

preko miraza. Nikola to radi: »iz čiste svoje volje pokrenut ljubavi pre

ma rečenoj Mariji, sestri svojoj«.

21

Teško je danas utvrditi koji su bili motivi što su mladog kućedomaći-

na primoravali da i nakon udaje pomaže svoje sestre. Vjerojatnije je da

se rad i nekom nenam irenom račun u između prem inulog Stjepana Na

lješkovića i njegova budućeg zeta, pa je sada Nikola kao glava obitelji

bio prisiljen da podmiruje stare račune.

Tri godine kasnije, t j . 20. II 1533, imamo podatak da Nikola skupa s

Lukom Marka de Georgio sklapa ugovor u vezi nekog zajedničkog po

sla.

22

Nakon što je dakle 1530. namirio i pomogao svoje sestre i uredio

obiteljske račune, on se mogao poput ostalih dubrovačkih mladića dati

na more, na trgovinu.

Ovaj dec enij 1530.—1540.) veoma je važ an u njegovu živo tu. Bit će to

decenij trgovačkih poslova i putovanja, uspjeha, zaruka, propasti u tr

govini, razočaranja, nesretne ljubavi, decenij kad se napušten od rodbi

ne, prijatelja pa i od vlastite zaručnice nesuđeni trgovac konačno opre

dijelio za jedno drugo područje djelovanja: za književni i naučni rad.

Godine 1535. poduzeo je putovanje u E gipa t. U vezi s t im putovanjem

ima u Dubrovniku obračun sa zlatarom Sinionom.

23

Nije isključeno da

su njegovi obračuni za zlatarom u vezi sa zarukama i planiranom ženid

bom . Crijević, kak o smo vidjeli, kaž e da se up rav o te godin e zaru čio s Lu-

krecijom Blaža Zuzorić. I zaista Nikola je 19. X 1535. sklopio bračni

ugovor s Lukrecijom Zuzorić i odmah dobio miraz.

24

Slijedećih nekoliko godina, 1535, 1536. i 1537. otiskivao se brodom u

trgovinu i plovio prema istoku i zapadu. 12. II 1536. moli Senat da mu

dozvoli utovar robe na Istoku i prevoz robe na Zapad »per caricar in

Levante et scaricar in Ponente«.

2 5

Samo u prva tri mjeseca 1536. godine

spominju se u spisima arhiva njegova četiri putovanja i posla.

26

Mladi

čovjek, dakle, nakon što se zaručio, krenuo je po dubrovačkom običaju,

odmah putem životne borbe i zarade.

U ovaj presudni decenij Nalješkovićeva života treba smjestiti i njegov

boravak u Veneciji .

2 0

Div

Not 101. Zapis. 25. II 1530.

2 1

I s to .

2 2

Div Canc 121 24. Datiran o 20. II 1 533.

23

K. J ireček

Archiv

XX I s tr . 48 0 -4 81 .

24

M. S imonov ić , c i t . djelo str. 84 bi l j . 7.

25

I s to , str. 92 i b i l j . 2 .

26

Div Canc 1 23 , 1536. f. 66 , 6 8 , 91 97 .


17/158

N a v e z e j e d n e g r u p e D u b r o v č a n a i z p r v e p o l o v i c e s t o l j e ć a s V e n e c i

j o m , n a n j i h o v o p r i s u s t v o u V e n e c i j i i s u d j e l o v a n j e u v e n e c i j a n s k i m s u

v r e m e n i m u č e n i m i k n j i ž e v n i m k r u g o v i m a p r v i j e u p o z o r i o J . T o r b a r i n a .

B i l i s u t o m l a d i ć i i z n e k i h u g l e d n i h d u b r o v a č k i h o b i t e lj i G r i j e v i ć , G u n -

d u l i ć ,

N a l j e š k o v i ć , D r ž i ć ) , k o j i s u t u p o r e d t r g o v a č k o g p o s l a a k t i v n o

u č e s t v o v a l i u t a m o š n j e m n a u č n o m i k n j i ž e v n o m ž i v o t u . U s v o je p o z n a

n i k e i p r i j a t e l j e b r o j i l i s u T i z i a n a , A r e t i n a , A l e m a n n i j a , M o l z u , B r u c i o -

l ij a i m n o g e d r u g e p o z n a t e č l a n o v e v e n e c i j a n s k i h k n j i ž e v n i h i n a u č n i h

k r u g o v a .

2 7

N a l j e š k o v i ć e v a o b i t e l j i m a l a j e u s k e v e z e s I t a l i j o m , p o s e b n o V e n e

c i j o m . P j e s n i k o v s t r i c A u g u s t i n s t u d i r a o je u I t a l i j i i p o s t a o t a m o p o

z n a t k a o d o b a r t e o l o g . P j e s n i k o v b r a t I v a n b i o j e o s o b n i p r i j a t e l j T i z i a n a ,

A r e t i n a i b r a ć e B r u c i o l i . D r u g i b r a t A u g u s t i n b i o j e u V e n e c i j i p o s r e d

n i k i z m e đ u D u b r o v č a n a i T a l i j a n a , p i s m a u k o r i s p o n d e n c i j i i š l a s u p r e

k o n j e g a .

2 8

S v a t r i b r a t a N a l j e š k o v i ć a b i l a s u o s o b i t i p r i j a t e l j i p i s c a i p r e v o d i o c a

A n t o n i j a B r u c i o l i , f i r e n t i n s k o g i z b j e g l i c e , č o v j e k a s k l o n a r e f o r m a c i j i i

p r o t e s t a n t i z m u .

2 9

U s v o j im » D i j a l o z i m a « , u p o s v e t a m a i t e k s t u , B r u c i o l i

i s t i č e s v o j e d u b r o v a č k e p r i j a t e l j e , u z i m a i h k a o s u g o v o r n i k e , a n e k a s v o

j a i z d a n j a n j i m a i p o s v e ć u j e . U r a d n j i » A n t o n i o B r u c i o l i i D u b r o v č a n i «

z a k l j u č i o s a m d a p o z n a n s t v o i p r i j a t e l j s t v o i z m e đ u b r a ć e N a l j e š k o v i ć a i

B r u e i o l i j a

3 0

t r a j e o d 1 5 4 3 . d o 1 5 4 5 . g .

N i k o l a N a l j e š k o v i ć p o v r e m e n o se n a v r a ć a o u V e n e c i j u k a m o g a je

v o d i o t r g o v a č k i p o s a o p u t u j u ć i o d I s t o k a p r e m a Z a p a d u . R a z u m l j i v o j e

š t o j e t u , s k l o n k n j i z i i n a u c i , r a d o s k l a p a o k n j i ž e v n o - n a u č n a p o z n a n s t v a ,

p o g o t o v o s t o g a š t o j e t u n a l a z i o b r a ć u i p r i j a t e l j e , s v o j e s u g r a đ a n e D u

b r o v č a n e .

A n t o n i o B r u c i o l i n ij e s N i k o l o m b io o n a k a v p r i j a t e l j k a o s I v a n o m

k o j i j e B r u e i o l i j a i m a t e r i j a l n o p o m o g a o , p r i s t a j a o u z B r u c i o l i j e v e p r o

t e s t a n t s k e i d e j e i k o j e m u j e B r u c i o l i g o v o r i o s p u n o o d a n o s t i , p o š t o

v a n j a i z a h v a l n o s t i . N i k o l u j e B r u c i o l i v j e r o j a t n o k a s n i j e u p o z n a o . T i h

g o d i n a N i k o l a j e č e s t o p u t o v a o i n i je se d u ž e z a d r ž a v a o n a j e d n o m m j e

s t u . I p a k B r u c i o l i j e i n j e g a p o z n a v a o i c i j e n i o . P r e m a B r u c i o l i j u N i k o l a

j e a k t i v n o s u d j e l o v a o u m l e t a č k i m r a z g o v o r i m a u č e n j a k a i k n j i ž e v n i k a .

2 7

J o s i p T o r b a r i n a , Italian influenco... I s t i : » A r e t i n o v a p i s m a D u b r o v č a n i m a « ,

Obzor LX XX I , b r . 26 , 31 . I 1941 . Cr i j ev ić c i t . d j . I , 2 , 310) spom in je j edn og a N a

l j e š k o v i ć e v a p r e d h o đ m k a , i t o Š i m u n a N a l j e š k o v i ć a S t j e p a n o v a , k o j i j e b o r a v i o u I t a

l i j i, t am o se p ro ču o uče noš ću i m udro šću i um ro 1458 . u Ven ec i j i . - svo jev r snom

» k n j i ž e v n o m « u t j e c a j u , a n a l o g i j i m o t i v a , o d n o s n o o d r a ž a v a n j u d u b r o v a č k i h e l e

m e n a t a u v e n e c i j a n s k o j k n j i ž e v n o s t i r e n e s a n s e v i d i M . D e a n o v i ć , » T a l i j a n s k i p i s c i

H r v a t i m a d o k r a j a 1 7 . v i j e k a « , Anali Historijskog instituta JAZU u Dubrovn iku V I I I -

- I X , 1 9 6 2 « .

2 8

J . T o r b a r i n a , c i t . d j e l o .

29

B r u c i o l i j u v i d i m o n o g r a f i j u G i o r g i o S p i n i , Antonio B rucioli. Tra Rinascimen-

to e riforma F i r e n z e , 1 9 4 0 .

» Vid i po g l . 1 ,

b i l j .

1 .

2 1


18/158

N a l j e š k o v i ć o b j a š n j a v a p r i r o d n e f e n o m e n e , s n i j e g , t u č u , k o m e t e .

3 1

P r e

m a to m e , č in i s e , d a s e n aš p j e sn ik v e ć u t o v r i j e m e za n im ao za p i t a n j a

i z p r i r o d e i k o z m o s a , č e m u ć e u s v o j i m k a s n i j i m g o d i n a m a n a p i s a t i o p

š i rn i j i d i ja log .

U B r u c i o l i j e v o j k n j i z i n a n e k o l i k o m j e s t a s p o m i n j u s e s v a t r i N a l j e š k o -

v i ć a : I v a n , A u g u s t i n i N i k o l a . V e ć u p o s v e t i p r i j e v o d a S a c r a b u s t o v a

t r a k t a t u I v a n u N a l j e š k o v i ć u B r u c i o l i m o l i I v a n a N a l j e š k o v i ć a d a p r i h v a t i

n j e g o v s k r o m n i d a r - » i n s i e m e c o l v o s t r o M e s s e r N i c c o l o e t M e s s e r A u -

g u s t i n o , f r a t e ll i a v o i m e r i t a m e n t e c h a r i s s i m i . . , « .

3 2

I u p o s v e t i p r o t e

s t a n t s k o g S v e t o g a p i s m a iz 1 5 4 4 . B r u c i o l i s p o m i n j e t e N a l j e š k o v i ć e k a o

b r a ć u .

3 3

D a j e N i k o l a N a l j e š k o v i ć i m a o d v a b r a t a , I v a n a i A u g u s t i n a , n e m a m o

s i g u r n i h , a r h i v s k i h p o t v r d a , i t o m e s e v e ć r a s p r a v l j a l o . D o k s u j e d n i

s k l o n i d a v j e r u ju B r u c i o l i j u ( J . T o r b a r i n a , M . K o m b o l ) d r u g i se ( P . K o -

l e n d i ć ) d r ž e s t r i k t n o d o k u m e n a t a u k o j i m a s e n e s p o m i n j e n i j e d a n N i

k o t i n b r a t .

3 3

J . T o r b a r i n a j e u p o z o r i o d a s e s v a k i n a v o d i z B r u c i o l i j e v e k n j i g e n e

mo že u ze t i k ao p o u zd an , a l i d a j e o n čes to u sv o j e p i s an j e u n o s io p o j e

d in o s t i k o j e su za i s t a t ačn e . N a tu i s t u p o j av u u Br u c io l i j a u p o zo r io j e i

G i o r g i o S p i n i .

3 4

T a k a v , r e a l i s t i č k i , j e n p r . i o n a j o p i s s u s r e t a i z m e đ u N i

k o l e i I v a n a N a l j e š k o v i ć a u m l e t a č k o j u l i c i u Č e t v r t o j B r u c i o l i j e v o j k n j i

z i ( u d i j a l o g u e v a n đ e o s k o j p r i r o d i ) .

3 5

Č i n i s e d a j e t u p r i k a z a n s t v a r a n

i s j e č a k i z ž i v o t a m l a d i h d u b r o v a č k i h t r g o v a c a i u č e n j a k a . O v a j s u s r e t

u p u ć u j e n a s a s t a n k e u č e n i h l j u d i u m l e t a č k i m v r t o v i m a i p o s e b n o u v r t u

sv . Đ u r đ a ( S . G io r g io ) g d j e su s e t i r az g o v o r i za i s t a čes to i v o d i l i .

3 0

Br u c io l i sp o min je b o l e s t N ik o le N a l j e šk o v ića , o d k o j e s e j o š n i j e o p o

r a v i o , k a o š t o t o m e g o v o r i i n a j b o l j i N a l j e š k o v i ć e v p r i j a t e l j i r o đ a k

8 1

I s to , s t r . 402 . U d i j a logu ko m et i Bru c io l i izv ješću je kak o j e Nik o la p r i ča o

Cape l lu da j e za n jega »proš la noć« b i l a noć i zvanrednog už i tka kad j e sud je lovao u

s o b i z a r a z g o v o r e ( c a m e r a d e l r a g i o n a m e n t o ) , g d j e su u u g o d n o m r a s p r a v l j a n j u o s t a l i

d o p o n o ć i .

3

- . . . s k u p a s v a š i m g. N i k o l o m i g . A u g u s t i n o m , b r a ć o m k o j u v i s p r a v o m v e o m a

v o l i t e . A . B r u c i o l i , T r a t t a t o d e l l a s p h e r a d a G i o v a n n i d i S a c r a b u s t o . V e n e t i a , M D X L I I 1 .

U p o s v e t i I v a n u N a l j e š k o v i ć u .

3 3

P r e m a o v o j B r u c i o l i j e v o j p r e p o r u c i J . T o r b a r i n a j e z a k l j u č i o d a j e I v a n b i o n e

s a m o B r u c i o l ij e v p r i j a t e l j n e g o i p r i s t a š a p r o t e s t a n t i z m a . S t i m p r i j a t e l j s t v o m o n d o

v o d i u v e z u i p o j a v u p r o t e s t a n t s k i h k n j i g a n a t e r i t o r i j u d u b r o v a č k e r e p u b l i k e 1 5 5 6 ;

Italian influence .

. ., c i t . d j . I s t i »Fr agm ent i iz ne izd an i h p i s a ma L . Be ccad e l l i j a« ,

Du

brovnik I . , 9 -1 0 , Du bro vn ik , 1929 , 324 .

3 3 a

Ra dn je p i t an ju da l i j e Niko la ima o b ra će v id i u č l a nk u na ve den u ovd je u

bi l j .

1, poglavl je 1 .

3 4

V i d i bi l j . 29.

3 5

N iko la j e s r eo b ra ta Ivan a na u l i c i , že l i mu s e p r id ru ž i t i i poć i s n j ime u v r t sv .

Đurđa da v ide neke nove gos te ko j i će »danas« tu vod i t i učene r azgovore . Niko la me

đu t im još uv i j ek ne može dobro hoda t i : » j e r kao š to može te v id je t i n i s am se još po

vra t io u svo je p r i j ašn je s t an je i ne mogu h od a t i t ak o b rz o kao v i , i nem oj te s e uz

ne mi r iva t i , j e r , mis l im da ćem o s igurno t am o s t i ć i na v r i j e me . . .« Dialoghi di Anto.

nio Brucioli della naturale ph ilosophia huma na i n Vene t i a , MDLII I . d i j . 7 . f . 21 .

3 3

r a z g o v o r i m a u v r t o v i m a s v . Đ u r đ a u V e n e c i j i p i š e P o m p e o M o l m e n t i , La sto-

ria di Venezia nella vita privata

Bergamo 1925 ' 2 . d io , s t r . 202 , 238 i d .


19/158

N i k o l a D i m i t r o v i ć . P r v i p u t 1 5 4 6 . p i t a ga D i m i t r o v i ć k a k o m u j e u h o

o d k o j e g a j e b o l o v a o

3 7

a d ru g i p u t i s t i č e k ak o j e u v j e ren d a m u s e s ad a

n e ć e n i š t a d o g o d i t i k a d m u s v o j e v r e m e n o n i k u g a n i j e m o g l a n a š k o d i t i :

N u t e b i k a d k u g a n i j e m o g l a v r h a d o ć

m a n j e ć e t i m o ć d r u g a d o s a d i t k ä n e m o ć .

3 8

N i s m o s i g u r n i k a k o t r e b a s h v a t i t i g o r n je s t i h o v e . D a li j e N a l j e š k o v i ć

m o ž d a p r e b o l i o k u g u o d 1 5 2 6 - 2 7 . k o j a j e D u b r o v n i k o m n e s m i l j en o h a

r a l a ? I l i m o ž d a D i m i t r o v i ć i s t i č e k a k o N a l j e š k o v i ć u n e ć e n i š t a b i t i k a d

s e s v o j e v r e m e n o n i k u g a n i j e u s u d i l a d a g a n a p a d n e .

D a je N a l j e š k o v i ć u k a o i n j e g o v im s u v r e m e n i c i m a D u b r o v č a n i m a V e n e

c i ja b i l a d o b r o p o z n a t a m o ž e m o z a k l j u č i t i i i z n j e g o v e p o s l a n i c e r o đ a k u

A u g u s t i n u k o j i j e t a k o đ e r b o r a v i o u M l e c i m a a u k o j o j N i k o l a p i š e d a

b i r a d o d o š a o u V e n e c i j u .

3 9

P o č e t k o m 1 5 3 7 . n a l a z i m o N a l j e šk o v i ć a u G e n o v i . T u s k u p a s r o đ a

k o m N i k o l o m D i m i t r o v i ć e m p o z n a t i m p j e s ni k o m u z i m a u n a j am j e d a n

b r o d .

4 0

U j a n u a r u j e s l i je d e ć e 1 5 3 8 . g o d i n e n a K o r č u l i g d je j e 2 3 . j a n u a

r a p r i s u t a n o t p r a v l j a n j u j e d n e s u d s k e i s p r a v e k o j u j e k a o m l e t a č k i k a n

c e l a r p o t p i s a o M i k š a P e l e g r i n o v i ć s H v a r a . M l e t a č k i k n e z i z r u č u j e D u

b r o v č a n i m a j e d n u b a l u s u k n a iz n e k e d u b r o v a č k e l a đ e . I s p r a v u j e s a

s t a v i o « M i c h a e l P e r e g r i n u s E m i l i u s P h a r i u s n o t a r i u s p u b l i c u s e t a d p r e -

s e n s C o n . C u r z o l e « .

4 1

T o j e b i o p o s l j e d n j i p o d a t a k N a l j e š k o v i ć e v u t r

g o v a n j u o d n o s n o p u t o v a n j u i i z b i v a n j u i z g r a d a u o v o m d e c e n i j u .

K a k o s m o v e ć n a g l a s i l i o d i g r a t ć e s e u o v o m d e c e n i j u i n e k i d r u g i

v a ž n i d o g a đ a j i u ž i v o t u n a š e g a p j e s n i k a . G o d i n e 1 5 3 8 . N i k o l a j e d o ž i v i o

s l o m u t r g o v i n i i z b o g t u ž b i k r e d i t o r a d o p a o z a t v o r a . I s t e g o d i n e n j e g o

v a z a r u č n i c a L u k r e c i j a n a g l o o d l a z i u s a m o s t a n . O n j e i s u d s k i p r o g a

n j a n t e m o r a v r a t i t i p o t r o š e n i m i r a z .

4 2

S l i je d e ć e g o d i n e 2 8 . I I I 1 5 3 9 .

n a g o d i o se s v j e r o v n i c i m a . I s t e g o d i n e t a k o đ e r u m a r t u p i š e s v o ju p r v u

p o s l a n i c u i u p u ć u j e j e » G o s p o d i n u d . M a v r u C a v č i ć u « p r v a k u d u b r o

v a č k e k n j i ž e v n o s t i t o g a v r e m e n a k o j i s e u t o d o b a i z g l e d a n a l a z i o n a

o t o k u s v . A n d r i j e . P o s l a n i c a j e o č i t d o k a z d a s u s e n e p o s r e d n o p r i j e

o v o g d a t u m a m o r a l e N a l j e š k o v i ć u d o g o d i t i v e o m a n e u g o d n e s t v a r i :

O v o t i j a d o v a n n i p i s a t n e m o g u

d o k l e m i p r i h u d a m o j a č e s n e d a d o ć

e r m e j e o d s v u d a s t eg n u t a sa s v u m o ć .

-

r

SPH V 100.

88

Isto 102.

«• Isto 322-325 .

40

Jireč ek cit. djelo 477.

« Isto 481.

M. Simonović cit. djelo 8 4

bilj.

7.

3


20/158

u k o j m e s v i d ru ž i i b r a t j a z a b i l e ,

u g r o b u o v o m e p r a v e d n o m o g u r i j e t ,

o s u đ e n u k o m u j a s t o j i m z a u m r i j e t ,

4 3

S P H , V . 2 9 9 , 6 ; 3 0 0 , 3 1 - 3 2 ; 3 0 1 , 4 6 - 4 8 . )

Č i t a v a j e p o s l a n i c a j a d a n j e o č a j n i k a p j e s n i k u V e t r a n o v i ć u , č o v j e k u

k o j i ć e g a - N a l j e š k o v i ć s e n a d a - r a z u m j e t i . N e s r e t a n j e . U t o m č a s u

m l a d i i p r o p a l i d u b r o v a č k i t r g o v a c p o k a z u j e u k o j e m p r a v c u i d e n j e g o

v o z a n i m a n j e i š t o s m a t r a v r i j e d n i m i v a ž n i m u ž i v o t u . P i š e V e t r a n o v i ć u :

— p o z n a v š i d a v i je k u s p j e v a l a c p o d n e b i ,

u n a š e m j e z i k u k a k o s i t i n e b i .

I s t o ,

3 0 0 , 1 3 - 1 4 . )

U s k o r o p o s l i j e t o g a , 1 0 . V 1 5 4 0 , - > r e k o V e t r a n o v i ć a d o l a z i u d o d i r

s d r u g i m v e l i k i m p j e s n i k o m n j eg o v a v r e m e n a , P e t r o m H e k t o r o v i ć e m . A l i

i s t o d o b n o , d o k j e p r o m a š e n i t r g o v a c p r o n a š a o p r a v o p o d r u č j e s v o g a z a

n i m a n j a , p r i s i l j e n j e d a s e z a p o s l i . G o d i n e 1 5 4 1 . b i o j e p i s a r ž i t n i c e , k o j i

j e g r a đ a n i m a t e g l a d n e g o d i n e d i j e l i o ž i t o . I s t e g o d i n e p r e m j e š t e n j e u

r a č u n o v o d s t v o R e p u b l i k e , gd je j e 1 5 4 3 . i z a b r a n z a k a n c e l a r a . Z a t i m g a

1 5 4 5 . n a l a z i m o u K o n a v l i m a g d je p r e m j e r a v a v i n o g r a d e u n e k o j k o n t r o

l i k o j u s u v r š i l a v l a s t e l a .

4 4

S l i je d e ć e 1 5 4 6 . g o d i n e ja v l j a m u s e p o s l a n i

c o m i z U g a r s k e n j e g o v , p o s v e m u s u d e ć i , n a j b o l j i p r i j a t e l j N i k o l a D i m i -

t r o v i ć .

4 5

D a l j n j e s u v i j e s ti N a l j e š k o v i ć u i z 1 5 5 3 . g . S a m k o L j u b e n k o v i ć i A n -

d r a š V u k a š i n o v i ć i m a l i s u t r g o v a č k i h p o s l o v a i z k o j i h s u s e r o d i l e m e

đ u s o b n e n e s u g l a s i c e . O d l u č i l i s u s t v a r m e đ u s o b n o r i j e š i t i b e z s u d a . S a

s t r a n e z a k l j u č k a 1 6 . I V 1 5 5 3 . i m a b i l j e š k a d a je d o g o v o r u b i o p r i s u t a n

» i n a r b i t u N i e . M . S t e p h . d e N a l e « ) i N i k o l a S t j e p a n a N a l j e š k o v i ć .

4 6

I s t e 1 5 5 3 . g o d i n e d v a p u t a se s p o m i n j e k a o m j e r n i k p r i u g o v o r i m a k o j e

s k l a p a b o g a t i T o m o S k o č i b u h a s g r a d i t e l j i m a i k a m e n o r e s c i m a d o k g r a

d i s e b i n o v u p a l a č u u u l i c i P u i s t i j e rn a .

4 7

I s l i j e d e ć e 1 5 5 4 . g o d i n e Na l j e š

k o v i ć j e m j e r n i k j e d n e n o v o g r a d n j e i s t o g b o g a t a š a . T o m o S t j e p o v i ć S k o

č i b u h a g r a d i s e b i d v o r a c u T r s t e n i c i O r e b i ć ) n a P e l j e š c u . Z i d a r i s u t u

p l a ć e n i p r e m a m j e r e n j u m j e r n i k a N i k o l e S t j e p a n a N a l j e š k o v i ć a .

4 8

O v e v i j e s t i k a o d a p o t v r đ u j u C r i j e v i ć e v u t v r d n j u d a j e N a l j e š k o v i ć n a

k o n n e k o g v r e m e n a i p a k p o p r a v i o s v oj e m a t e r i j a l n o s t a n j

Documents

rafo bogisic