]Q DJáERNR üX]DOHQLHQLD od alkoholu · gudolzr ü o NL SDGDF]ND SRDONRKRORZD RPDP\ Z]URNRZH OXE VáXFKRZH PDMDF]HQLH GUHQQH- DOERX\ZDQLHDONRKROXOXESRNUHZQLHG]LDáDMF HMVXEVWDQFML

$Page 1: ]Q DJáERNR üX]DOH*QLHQLD od alkoholu · gud*olzr ü o NL SDGDF]ND SRDONRKRORZD RPDP\ Z]URNRZH OXE VáXFKRZH PDMDF]HQLH GU*HQQH- DOERX*\ZDQLHDONRKROXOXESRNUHZQLHG]LDáDMF HMVXEVWDQFML$
Wydział Filozoficzny Psychologia

Cele terapii u kobiet i mężczyzn, a głębokość uzależnienia od

alkoholu

Zuzanna Kasprzak

Praca magisterska

wykonana pod opieką

prof. dr hab Józefa Krzysztofa Gierowskiego

w Instytucie Psychologii UJ

Kraków, 2013

3571551387(1)

Zuzanna Kasprzak

Nr albumu: 1046282

Oświadczam, że przedstawioną do oceny pracę magisterską,

zatytułowaną: "Cele terapii u kobiet i mężczyzn, a głębokość

uzależnienia od alkoholu", wykonałam osobiście i po raz pierwszy

poddaję ocenie.

Zuzanna Kasprzak

Prezentowane wyniki dotyczą fragmentu projektu kierowanego przez

dr Barbarę Bętkowską – Korpała, realizowanego przez Zakład

Psychologii Lekarskiej Katedry Psychiatrii Uniwersytetu

Jagiellońskiego Collegium Medicum, pt. "Wzorce funkcjonowania

psychospołecznego osób uzależnionych od alkoholu". Badania o

charakterze longitudinalnym przeprowadzono od 2009-2011 roku w

12 placówkach leczenia uzależnienia od alkoholu: w poradniach,

oddziałach dziennych i stacjonarnych w kilku miastach Polski.

2032129592(2)

Dziękuję Panu Prof. dr hab Józefowi Krzysztofowi Gierowskiemu za

rady i wskazówki udzielane podczas pisania pracy.

Specjalne podziękowania chciałabym złożyć Pani dr Barbarze

Bętkowskiej - Korpała, za zaangażowanie i wsparcie merytoryczne.

Dziękuję także mgr Agnieszce Wojtowicz za konsultacje statystyczne.

2893335094(3)

4

Streszczenie

Wstęp: Zespół Uzależnienia od alkoholu jest zaburzeniem różnorodnym w swoim obrazie

klinicznym. To jak bardzo nasilone są poszczególne objawy jest istotne nie tylko ze względu

na diagnozę, ale i leczenie. Cele terapii uzależnień wyznaczają kierunek realizacji procesu

zdrowienia pacjenta.

Ze względu na specyfikę uzależnienia analizowano w jakim stopniu głębokość uzależnienia –

rozumiana przez nasilenie objawów Zespołu Uzależnienia od Alkoholu – wpływa u kobiet i

mężczyzn na wartościowanie proponowanych celów terapii.

Metoda: W badaniu wykorzystano Skalę Rozwoju Uzależnienia od Alkoholu, na której

specjaliści określali nasilenie poszczególnych objawów oraz ankietę w której badani

odpowiadając na pytanie „Czego oczekuje Pan/i od leczenia?” samodzielnie przypisywali

wartości dwunastu wyszczególnionym celom terapii.

Osoby badane: W badaniu wzięło udział 1095 osób uzależnionych od alkoholu na początku

programu leczenia. Byli to pacjenci, zaproszonych do współpracy poradni, oddziałów

dziennych oraz stacjonarnych, prowadzących terapię uzależnienia od alkoholu na terenie

Polski. W grupie było 837 mężczyzn i 258 kobiet. Średnia wieku wynosi 42 lata.

Rezultaty: Głównym celem dla osób uzależnionych podejmujących leczenie jest utrzymanie

abstynencji. Bez względu na to jak głęboko są uzależnieni. Wyniki badań wskazują na

zależność między pozostałymi celami a nasileniem poszczególnych objawów ZUA.

Okazuje się, że uzależnione od alkoholu kobiety mają inne oczekiwania w stosunku do

terapii niż uzależnieni od alkoholu mężczyźni.

Słowa kluczowe: Zespół Uzależnienia od Alkoholu u kobiet i mężczyzn, ZUA, głębokość

uzależnienia, cele terapii.

1491753864(4)

5

Summary

Introduction: Alcohol addiction syndrome is a various disorder in its clinical picture. The

way how particular symptoms are severe is important not only because of the diagnosis, but

also treatment. The objectives of addiction treatment determines the process of recovery of

the patient. Due to the nature of addiction the influence of the depth of addiction - understood

as the severity of alcohol dependence syndrome – on women and men in the valuation of the

proposed goals of therapy was analyzed.

Method: In the study following instruments were used: The Development of the Alcoholism

Scale (SRUA), in which experts determined the severity of each symptom and a survey in

which respondents by answering the question "What do you expect from treatment?" were

valuating twelve specified goals of therapy.

Subjects: The study involved 1,095 people with alcohol addiction at the beginning of their

treatment program. Those were patients from cooperating counseling centers, residential

treatment facilities that were doing the therapy for alcohol dependent patients in Poland. The

group consisted of 837 men and 258 women. The average age was 42 years.

Results: The main objective for alcohol addicted people during the treatment is to abstain

from alcohol. No matter how deeply they are addicted. The results show the relationship

between the intensification of particular symptoms of alcohol addiction syndrome and the

other objectives. It turns out that alcohol dependent women have different expectations in

relation to the treatment than alcohol dependent men.

Keywords: alcohol dependence syndrome among women and men, the depth of addiction,

treatment goals.

1378152110(5)

6

Spis Treści

I - PREZENTACJA ZAGADNIEŃ TEORETYCZNYCH .............................................................. 7

ZESPÓŁ UZALEŻNIENIA OD ALKOHOLU ..................................................................................... 8 GŁĘBOKOŚĆ UZALEŻNIENIA OD ALKOHOLU A OBRAZ KLINICZNY ZESPOŁU UZALEŻNIENIA OD

ALKOHOLU ......................................................................................................................... 12 BIOPSYCHOSPOŁECZNE KONSEKWENCJE UZALEŻNIENIA OD ALKOHOLU U KOBIET I MĘŻCZYZN ........ 18 CELE JAKO WYZNACZNIK UKIERUNKOWANIA ZMIANY ZACHOWANIA .............................................. 22 CELE PSYCHOTERAPII UZALEŻNIEŃ ........................................................................................ 26

II - BADANIA WŁASNE ........................................................................................................ 30

METODOLOGIA BADAŃ ...................................................................................................... 31

OSOBY BADANE .................................................................................................................. 33 NARZĘDZIA ........................................................................................................................ 33 PROCEDURA:...................................................................................................................... 34 STATYSTYCZNA ANALIZA DANYCH ........................................................................................... 34

WYNIKI ................................................................................................................................ 35

WARTOŚCIOWANIE POSZCZEGÓLNYCH CELÓW TERAPII W BADANEJ GRUPIE KLINICZNEJ .................. 35 ZWIĄZEK MIĘDZY NASILENIEM GŁĘBOKOŚCI UZALEŻNIENIA A WARTOŚCIOWANIEM CELÓW TERAPII ... 36

W całej grupie badanej ......................................................................................... 37 W grupie mężczyzn i w grupie kobiet .................................................................... 38

OSZACOWANIA WPŁYWU NASILENIA KAŻDEGO Z OBJAWÓW ZUA NA WARTOŚCIOWANIE

POSZCZEGÓLNYCH CELÓW TERAPII......................................................................................... 40 W całej grupie badanej ......................................................................................... 40 W grupie badanych mężczyzn .............................................................................. 42 W grupie badanych kobiet .................................................................................... 44

DYSKUSJA WYNIKÓW ........................................................................................................ 46

WNIOSKI ............................................................................................................................. 51

LITERATURA CYTOWANA ................................................................................................... 53

ANEKS ................................................................................................................................ 58

LEGENDA: ......................................................................................................................... 58 MODELE REGRESJI KROKOWEJ WSTECZNEJ WYKONANE DLA WYNIKÓW BADANEJ GRUPY KLINICZNEJ

........................................................................................................................................ 58 MODELE REGRESJI KROKOWEJ WSTECZNEJ WYKONANE DLA WYNIKÓW BADANEJ GRUPY MĘŻCZYZN 61 MODELE REGRESJI KROKOWEJ WSTECZNEJ WYKONANE DLA WYNIKÓW BADANEJ GRUPY KOBIET .... 64

ZAŁĄCZNIKI ........................................................................................................................ 65

SKALA ROZWOJU UZALENIENIA OD ALKOHOLU (SRUA) – OCENA NASILENIA OBJAWÓW

UZALEŻNIENIA WG KLASYFIKACJI ICD-10 ............................................................................... 65

4368922095(6)

7

I - Prezentacja zagadnień

teoretycznych

3358314456(7)

8

Zespół Uzależnienia od Alkoholu

Na początku warto opisać problem nadmiernego używania alkoholu z perspektywy

statystycznej. Według Światowej Organizacji Zdrowia (Wasilewski, 2013) około 140

milionów ludzi na całym świecie doświadcza cierpienia z powodu zaburzeń związanych z

nadużywaniem alkoholu. Według tych analiz problem dotyka 15% populacji, z czego około u

4% zdiagnozowano Zespół Uzależnienia od Alkoholu (ZUA).

Obserwuje się, że mężczyźni wcześniej zaczynają nadużywać alkoholu i piją większe

ilości niż kobiety. Raport Europejski (2006) podaje, że na przeciętnego Europejczyka

przypada około 11 litrów czystego alkoholu w ciągu roku, podczas gdy Europejki w tym

czasie wypijają 7,5 litra. Takie ilości stwarzają ryzyko wystąpienia poważnych szkód

zarówno zdrowotnych, psychologicznych oraz społecznych. Statystyki podają, że to

mężczyźni zgłaszają więcej problemów wynikających z ZUA oraz powikłań somatycznych

szkodliwego picia (Anderson i Baumberg, 2006). Wiadomo też, że mężczyźni uzależnieni od

alkoholu umierają wcześniej niż kobiety, a czas przeżycia od chwili pierwszej hospitalizacji

jest zdecydowanie krótszy niż u kobiet (Wasilewski, 2013).

Badania przeprowadzane w ośrodkach terapii uzależnień pokazują, że w przeciągu

ostatnich 10 lat średnia rejestrujących się osób uzależnionych wynosi około 150 tys. rocznie,

zarówno kobiet jak i mężczyzn (za: Badania statystyczne – raport PARPA, 2005).

Analizując grupę pacjentów lecznictwa odwykowego, można zauważyć, że większość

stanowią mężczyźni (82%) mieszczący się w przedziale 20 – 55 lat. Zazwyczaj pochodzą z

dużych lub średnich miast, o wykształceniu średnim lub zawodowym (Nikodemska, 1999).

Kobiety również w większości są mieszkankami dużych miast, uczącymi się lub

bezrobotnymi, o wykształceniu średnim lub wyższym. Mieszczące się w przedziale

wiekowym 19-24 lub 35-45lat. Mają dzieci i często są również w trakcie lub po rozwodzie

(Nikodemska, 1999). Zarówno obserwacje kliniczne jak i dane statystyczne wskazują, że

coraz więcej kobiet zgłasza się do leczenia w związku z uzależnieniem od alkoholu. Obecnie

stanowią one około 25% leczących się osób (Bętkowska-Korpała, 2013, 2012). Dodatkowo

badania wskazują, że zarówno mężczyźni jak i kobiety, którzy zgłaszają się na leczenie,

średnio od około 10 lat spożywają alkohol w sposób wskazujący na utratę kontroli picia nad

ilością i częstością (Bętkowska-Korpała, 2013, 2012). W polskim badaniu APETA (Analiza

przebiegu i efektów terapii alkoholików) stwierdzono, że pacjenci uzależnieni od alkoholu

kończący podstawowy program terapii, w późniejszym okresie częściej utrzymują pełną

abstynencję. W grupie badanych pacjentów, którzy ukończyli etap podstawowy leczenia w

2531360498(8)

9

formie ambulatoryjnej lub stacjonarnej, do używania alkoholu wraca odpowiednio 38% vs.

62% w ciągu sześciu miesięcy, po roku odsetek ten wynosi odpowiednio 57% vs. 27%, a po

dwóch latach jest to 52% vs. 20% (Kucińska, Mellibruda, 1997, za: Bętkowska-Korpała,

2013). Zatem ZUA, może dotyczyć każdego, bez względu na wiek, płeć, wykształcenie, czy

status ekonomiczny.

Uzależnienie od alkoholu jest różnie konceptualizowane. Najbardziej popularną

klasyfikacją w Europie jest ICD-10, na podstawie której diagnozuje się ZUA. Warto

zaznaczyć, że kolejna wersja klasyfikacji jest już w przygotowaniu, choć ujęcie uzależnienia

od alkoholu najprawdopodobniej zmianie nie ulegnie (M.B. First, 2006). Należy również

podkreślić fakt, że na świecie także funkcjonuje klasyfikacja Amerykańskiego Towarzystwa

Psychiatrycznego – DSM. W maju 2013 roku została do użytku wprowadzona V edycja, w

której zrezygnowano z rozdzielania uzależnienia i używania szkodliwego. Pojawiła się nowa

kategoria „problemy związane z używaniem alkoholu” (substance use disorder), w której

istnienie problemu i jego poziom, diagnozuje się na podstawie ilości objawów i

częstotliwości z jaką występują (Jakubczyk, 2013). W klasyfikacji europejskiej nie

uwzględniono poziomów nasilenia objawów, na dzień dzisiejszy nadal jest to ujęcie

kategorialne i dychotomiczne – występowanie objawu lub jego brak.

W Polsce od 1997 roku obowiązuje klasyfikacja chorób WHO – ICD-10 (2000), gdzie

zgrupowano zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania zależne od używania substancji

chemicznych. Tym związanym z używaniem alkoholu nadano symbol F10. Natomiast zespół

uzależnienia od alkoholu ma numer F10.2 i jest definiowany jako kompleks zjawisk

fizjologicznych, behawioralnych oraz poznawczych, wśród których najważniejszą i

dominującą aktywnością staje się przyjmowanie alkoholu, degradując tym samym wartość

innych zachowań. Charakterystyczne jest to, że nawet po długim okresie abstynencji,

przyjęcie substancji spowodować może gwałtowny nawrót innych objawów zespołu

(Klasyfikacja zaburzeń, 2000). Aby rozpoznać uzależnienie należy zidentyfikować trzy lub

więcej, z poniżej opisanych, objawów występujących wspólnie na przestrzeni ostatniego roku

(Klasyfikacja zaburzeń, 2000).

1. Silne pragnienie lub poczucie przymusu picia, nazywane również „głodem alkoholowym”.

2. Upośledzona zdolność kontrolowania zachowań związanych z piciem: trudności w

unikaniu rozpoczęcia picia, trudności w zakończeniu picia do wcześniej założonego

poziomu, nieskuteczność wysiłków zmierzających do zmniejszenia lub kontrolowania picia.

3. Fizjologiczne objawy zespołu abstynencyjnego, pojawiającego się gdy picie jest

ograniczane lub przerywane - drżenie mięśniowe, nadciśnienie tętnicze, nudności wymioty,

2222739299(9)

10

biegunki, bezsenność, rozszerzenie źrenic, wysuszenie śluzówek, wzmożona potliwość,

drażliwość, lęki, padaczka poalkoholowa, omamy wzrokowe lub słuchowe, majaczenie

drżenne - albo używanie alkoholu lub pokrewnie działającej substancji (np. leków) w celu

złagodzenia ww. objawów, uwolnienia się od nich lub uniknięcia ich.

4. Zmieniona, najczęściej zwiększona, tolerancja alkoholu - ta sama dawka alkoholu, nie

przynosi oczekiwanego efektu, potrzeba spożycia większych dawek dla wywołania

oczekiwanego efektu.

5. Z powodu picia alkoholu narastające zaniedbywanie alternatywnych źródeł przyjemności

lub zainteresowań, zwiększona ilość czasu poświęconego na zdobywanie alkoholu lub jego

picie bądź uwolnienia się od następstw jego działania.

6. Przyjmowanie substancji, mimo wyraźnych dowodów takich jak jawnie szkodliwych

następstw, jak: uszkodzenie wątroby na skutek intensywnego picia, stany obniżonego

nastroju w wyniku intensywnego przyjmowania substancji albo polekowe obniżenie funkcji

poznawczych; należy dążyć do ustalenia, czy osoba przyjmująca substancje była lub mogła

być świadoma rodzaju i rozmiaru szkód (Pużyński i Wciórka, 2000).

Model Minnesota natomiast prezentuje rozumienie ZUA jako choroby pierwotnej, co

równoznaczne jest z tym, że może stanowić podłoże dla wielu innych chorób (somatycznych

i psychicznych). Uznaje też, że ZUA jest chorobą śmiertelną. Nie leczone nieuchronnie

prowadzi do śmierci, gdyż powikłania somatopsychiczne stają się coraz poważniejsze. Nawet

po długiej abstynencji wypicie alkoholu przez osobę uzależnioną może doprowadzić do

gwałtownego wystąpienia innych objawów tego zespołu, co oznacza, że ZUA jest chorobą

chroniczną – czyli nieuleczalną. Nie da się jej wyleczyć, można jedynie powstrzymać jej

rozwój (Jellinek, 1952/1987; Kasprzak, 2010). Medyczne podejście, prezentowane przez

Jellinka (1952/1987) jest obecnie rozwijane w kierunku zauważania współwystępowalności

ZUA i innych zaburzeń psychicznych i zachowania.

Zespół uzależnienia od alkoholu w swoim obrazie klinicznym jest różnorodny. W

literaturze można napotkać typologie alkoholizmu, mające na celu usystematyzowanie tego

obrazu.

Elvin Morton Jellinek (1942 za: Woronowicz 2009) jako pierwszy wyróżnił pięć postaci,

jakie może przyjmować ta choroba: Alfa, Beta, Gamma Delta i Epsilon (Jellinek, 1960) oraz

określił fazy jej rozwoju: 1.Wstępna 2.Ostrzegawcza 3.Krytyczna 4.Przewlekła (Jellinek,

1952/1987). Postulował również, że alkoholizm przewlekły występuje przy każdym

spożywaniu alkoholu powodującym szkody dla osoby pijącej lub jej otoczenia.

Odmienną typologię alkoholizmu zaprezentował Cloninger (1987), który wyróżnił

2889903762(10)

11

dwa typy alkoholizmu. Typ I - uwarunkowany środowiskowo, gdzie alkoholizm jest

problemem pierwotnym, a stopień zależności od alkoholu jest niższy niż, w uwarunkowanym

genetycznie, typie II, w którym alkoholizm najprawdopodobniej rozwija się wtórnie, na bazie

innych zaburzeń osobowości. Cloninger (1987) twierdził że wszelkie zaburzenia

funkcjonowania społecznego, zachowania antyspołeczne wynikają z rodzinnego obciążenia

alkoholizmem, co znaczy, że im jest większe tym negatywne skutki są większe, niezależnie

od prezentowanego typu (za: Cierpiałkowska, 2006).

Lesch natomiast zaakcentował zależność między zaburzeniami psychicznymi a

zespołem uzależnienia od alkoholu. Wyróżnił cztery typy alkoholizmu. Typ 1 - z wczesnymi

objawami uzależnienia, bez obciążeń rodzinnych; typ 2 i 3 występujący u osób używających

alkoholu do złagodzenia objawów psychotycznych i neurotycznych oraz typ 4 występujący u

osób z uszkodzeniami organicznymi, używające alkoholu od dzieciństwa (Iwanicka, Malicki,

Olajossy, 2011).

Ważną klasyfikację przedstawił także Zucker (1987). Wyszczególnił w alkoholizmie

typ antyspołeczny – o wczesnym początku, obciążeniem rodzinnym i ciężkim przebiegu

choroby oraz typ kumulacyjny – gdzie uzależnienie jest pierwotne. Typ, w którym

występujące zaburzenia afektywne są 'leczone' alkoholem i występuje raczej u kobiet oraz

typ rozwojowy – znaczny wzrost spożycia alkoholu w okresie adolescencji ze zmniejszaniem

się w miarę dorastania.

Ciekawą typologię alkoholizmu u kobiet zaproponował Gąsior (2005), odnosząc się

jedynie do grupy uzależnionych kobiet. Uwzględniając cechy osobowości wyróżnił 3 typy:

Typ 1 z dominującymi cechami osobowości neurotyczno-depresyjnej - kobiety bez obciążeń

rodzinnych, o podwyższonym poziomie niepokoju i znacznym nasileniu przedchorobowych

cech lękowo-depresyjnych.

Typ 2A z dominującymi cechami osobowości chwiejnej – kobiety rodzinnie obciążone

alkoholizmem, o wysokim poziomie niepokoju i nieprzystosowania oraz dużym nasileniem

przedchorobowych cech antyspołecznych.

Typ 2B z dominującymi cechami osobowości antyspołecznej –kobiety rodzinnie obciążone

alkoholizmem, o niskim poziomie niepokoju i umiarkowanym nasileniu przedchorobowych

cech socjalnych.

W badaniach osobowości testem NEO-PI-R w grupie polskich pacjentów (kobiet i

mężczyzn) wyodrębniono dwa profile osobowości. Pierwszy profil wskazywał na normę

populacyjną, a drugi obejmujący blisko 60% badanych wiązał się z wysoką neurotycznością i

niską sumiennością. Grupa o drugim profilu ma gorsze rokowania w leczeniu (Bętkowska-

1311305928(11)

12

Korpała, 2010)

Różnorodność prezentowanych typologii, może świadczyć o bogactwie klinicznego

obrazu osób uzależnionych od alkoholu. Ponadto różnorodność ZUA związana jest ze

współwystępowaniem zaburzeń psychicznych, osobowości oraz chorób somatycznych.

Głębokość uzależnienia od alkoholu a obraz kliniczny Zespołu Uzależnienia od

Alkoholu

Początek uzależnienia jest trudny do zdefiniowania. Bowiem granica pomiędzy

piciem towarzyskim a nałogowym jest bardzo płynna. Zależy to od wielu czynników i każdy

człowiek inaczej reaguje na alkohol. Stąd są osoby, które przez wiele lat nie odczuwają

fizycznie skutków picia, a degradacja organizmu jest czasem znikoma.

Podobnie bywa z funkcjonowaniem psychicznym. Są osoby, które mimo długotrwałego picia

funkcjonują na pozór w sposób zdrowy, nie ulegając znacznej degradacji psychicznej, a są

również i tacy, którzy mogą przebywać jedynie na oddziale psychiatrycznym. Są również

tacy, którzy na zewnątrz, w ocenie społeczeństwa funkcjonują zdrowo, jednak po badaniach

psychologicznych okazuje się, że nagle są na poziomie intelektualnym osoby zdolnej do

ukończenia jedynie szkoły specjalnej (Kasprzak, 2010)

Istotą tej choroby, tak jak każdej innej, jest stopniowa utrata zdrowia. Nie przebiega to

nagle, lecz może trwać całymi latami.. Ma swój początek, indywidualny przebieg i koniec.

Pużyński i Wciórka (2000) zwracają uwagę na niejednoznaczne kryteria rozpoznawania

objawów uzależnienia według WHO, tym samym podkreślając potrzebę określania nasilenia

zachowań związanych z poszczególnymi kryteriami.

Można wyróżnić kilka etapów przebiegu tej choroby. Kasprzak (2010) wyróżnia 4 poziomy

nasilenia ZUA, przejawiające się w charakterystyczny sposób, dla każdego z kolejnych

objawów wg ICD-10. Kasprzak i Bętkowska-Korpała (2011a; 2011b) opisali rozwój

nasilenia objawów związany z kryterialnym i dymensjonalnym rozumieniem choroby.

Pierwsze kryterium to "głód alkoholowy" – stan wzmożonej i trudnej do odparcia

potrzeby spożycia alkoholu, której towarzyszy rozdrażnienie, narastające napięcie

emocjonalne, niepokój, a nawet lęk. Sięgnięcie po alkohol staje się tu formą ucieczki przed

cierpieniem, przynoszącą ukojenie i spokój.

Na początku osoby uzależnione potrafią się jeszcze trochę kontrolować. Wzmożona potrzeba

picia nie jest rejestrowana jako głód, lecz często mylona z chęcią dobrej zabawy, spotkania z

przyjaciółmi, odreagowania napięcia. W tym czasie pojawia się wiele, szczególnie

pozytywnych, skojarzeń związanych z piciem alkoholu. Przyjemne wspomnienia mogą

wywoływać chęć napicia się, z czasem tworzone są kategorie sytuacji bezpośrednio

1384715805(12)

13

związanych z alkoholem, o których myśl automatycznie budzi chęć wypicia alkoholu. Rośnie

niepokój, napięcie, rozdrażnienie, które są doskonałym argumentem do sięgania po alkohol.

Z czasem napięcie i rozdrażnienie coraz silniej dają o sobie znać w okresie, gdy substancja

nie jest dostarczana do organizmu. Uciążliwość tego stanu prowadzi do pojawienia się

potrzeby szybkiej redukcji napięcia, a najlepszym sposobem przynoszącym pozytywne

efekty jest picie alkoholu. Dlatego też tak niecierpliwie wyczekiwane są sytuacje, w których

mogłaby zaistnieć taka możliwość. Zdarza się jednak tak, że takie sytuacje nie nadchodzą

szybko np. jest dopiero połowa tygodnia i trzeba czekać do weekendu lub jest wielki post,

czy też inny okres, w którym z jakichś powodów podejmowana jest abstynencja. Osoby

uzależnione mogą doświadczać w tym czasie monotonii, pustki, nudy, ciągle wzrastającego

napięcia, szczególnie, że najczęściej bardzo dokładnie odliczają dni pozostałe do końca

założonego czasu abstynencji (Kasprzak, Bętkowska-Korpała, 2011). Najbliższe otoczenie

może zaobserwować, że zachowania takich osób stają się charakterystyczne i schematyczne.

Dlatego najbliższe osoby obserwując zmienne nastroje, niecierpliwość, męczliwość, wahania

energii czy pogorszenie koncentracji dość łatwo poznają, że zbliża się czas ponownego

sięgnięcia po alkohol.

Następnie myśli o napiciu się są coraz intensywniejsze, znacznie częstsze, wręcz natrętne.

Mogą się również pojawić objawy przypominające AZA, w szczególności nadmierne

pocenie się, niepokój, drżenie, bóle mięśniowe. Może wystąpić również bardzo

charakterystyczne samopoczucie, porównywalne z tym, pojawiającym się nazajutrz po

wypijaniu dużych dawek alkoholu, nazywane potocznie "suchym kacem". Wszystko to

powoduje, że aktywność takich osób zaczyna ograniczać się do poszukiwania i

prowokowania okazji do napicia się, ponieważ może towarzyszyć im przekonanie, że to

jedyny sposób mogący przynieść ulgę (Kasprzak, Bętkowska-Korpała, 2011).

W najbardziej nasilonej formie głód alkoholowy jest dość widoczny, tak że najbliższe

otoczenie bez problemu je rozpoznaje, a także osoba doznająca głodu jest w stanie

bezbłędnie go zidentyfikować. Na tym etapie rozpoczęcie spożywania alkoholu uruchamia

przymus kontynuacji picia. Mówi się tu o przemożnej chęci, określanej niejednokrotnie

przez osoby uzależnione jako "piekło w brzuchu", "pustynie w ustach", czy "wewnętrzne

ssanie". Okresy abstynencji pojawiają się coraz rzadziej, jednak kiedy się pojawią,

towarzyszy im ogromne napięcie, rozdrażnienie, pojawiają się bardzo rzeczywiste sny

alkoholowe oraz natrętne myśli o piciu.

Drugim kryterium jest upośledzenie kontroli zachowań związanych ze spożywaniem

alkoholu. Upośledzenie, a nawet utrata kontroli, może odnosić się zarówno do ilości, czasu

2393056054(13)

14

trwania, jak i do samego rozpoczynania picia – momentu podjęcia decyzji o sięgnięciu po

alkohol.

Pierwszy poziom głębokości upośledzenia kontroli związany jest z nierozpoznawaniem

sytuacji zagrażających. Osoby uzależnione nie dostrzegają u siebie powtarzającego się

schematu i nie odmawiają napicia się alkoholu. Pierwsza dawka okazuje się

niewystarczająca, w związku z czym podejmowane próby przerwania picia stają się

nieskuteczne. Już na tym etapie zdarza się nieplanowane picie, jako reakcja na pojawiający

się głód alkoholowy. Coraz częściej zdarza się to w nieodpowiednim czasie i miejscu np. w

pracy, podczas opieki nad dziećmi. Zdarza się też prowadzenie pojazdów pod wpływem

alkoholu. Zwrócenie uwagi na nieodpowiednie zachowanie na tym poziomie może

skutkować spontanicznym podejmowaniem abstynencji (Kasprzak, Bętkowska-Korpała,

2011).

Z czasem może pojawić się trudność w utrzymaniu podjętej abstynencji, nawet, gdy aktualna

sytuacja życiowa by tego wymagała. Picie rozpoczynane pod wpływem przypadkowych

bodźców kojarzących się z alkoholem, planowanie ogranicza się do wyboru miejsc, sytuacji,

w których prawdopodobieństwo obecności alkoholu jest wysokie. Coraz mniej jest sytuacji

bezalkoholowych, gdyż nie są wystarczająco stymulujące.

Coraz częściej dochodzi do sytuacji, w których ilość spożywanego alkoholu stanowczo

odbiega od wcześniej czynionych założeń. Narasta głód alkoholowy. Przymus jest tak silny,

że osoba uzależniona przestaje kontrolować swoje decyzje, nie jest w stanie zaplanować

początku, a tym bardziej końca picia. Nie panuje również nad spożywaną ilością. Oznaką

pogłębiania się problemu jest sięganie po alkohol w miejscach, w których do tej pory nie

osoby uzależnione nie odważyły się pić (Kasprzak, Bętkowska-Korpała, 2011).

Ostatni poziom głębokości odnoszący się do tego kryterium to każdorazowa utrata kontroli

nad zachowaniami związanymi z piciem alkoholu. Występują 'ciągi alkoholowe' – okresy w

których codziennie spożywana jest nawet niewielka ilość alkoholu i trwać mogą od kilku dni

do kilku tygodni. Czas i miejsce przestają mieć znaczenie. Znika złudzenie kontroli

zachowań związanych z piciem. Wynikające z tego problemy zdrowotne, prawne, czy

społeczne stają się coraz bardziej widoczne. Osobom uzależnionym towarzyszyć może lęk

przed cierpieniem związanym z odstawieniem substancji (Martyniuk, Papuć, Rejdak,

Stelmasiak, 2011).

Każde nadmiarowe (ponad dawkę standardową) spożywanie alkoholu wiąże się z

zatruciem organizmu aldehydem octowym, co zazwyczaj skutkuje wystąpieniem objawów

1398649964(14)

15

fizycznych – popularnie zwanych 'kacem'. U osób uzależnionych mówi się o zespole

abstynencyjnym spowodowanym zredukowaniem, bądź przerwaniem picia (AZA). To trzecie

kryterium diagnostyczne, dla którego charakterystyczne jest występowanie objawów

zarówno fizycznych jak i psychicznych: drżenia mięśniowego, nadciśnienia tętniczego,

tachykardii, nudności, wymiotów, biegunki, bezsenności, rozszerzenie źrenic, wysuszenia

śluzówek, wzmożonej potliwości, drażliwego lub obniżonego nastroju, lęków,

nadwrażliwości na bodźce, zaburzeń snu oraz spożywania alkoholu lub substancji

działających podobnie w celu złagodzenia objawów abstynencyjnych (za: Martyniuk, Papuć,

Rejdak, Stelmasiak, 2011).

Pierwszy poziom objawów AZA wiąże się z tym, że stosowane do tej pory sposoby

łagodzenia nieprzyjemnych objawów fizycznych, takie jak piciem dużej ilości płynów,

jedzenie lekkich potraw, czy wysiłek fizyczny, przestają być skuteczne. Jedynym środkiem

przynoszącym ukojenie jest alkohol.

Po pewnym czasie oprócz fizycznych objawów, zespołowi absynencyjnemu, towarzyszy też

wyraźne pogorszenie kondycji psychicznej. Łagodzenie tych objawów przy użyciu alkoholu

staje się coraz częstsze. Jednak na tym poziomie mają jeszcze znaczenie zewnętrzne

ograniczenia, chociażby wizyta w miejscach wymagających bycia trzeźwym lub fizyczny

brak dostępu do alkoholu.

Gdy pojawiają się zaburzenia snu, a zaburzenia nastroju mają charakter lękowo-depresyjny, z

towarzyszącym gniewem i drażliwością. Zdarza się, że pojawiają się również majaczenia

alkoholowe, przewidzenia lub napady drgawkowe (tak zwana "padaczka alkoholowa"). Czas

utrzymywania się dolegliwości wydłuża się nawet do kilku tygodni.

Kiedy organizm jest tak przyzwyczajony do obecności alkoholu, że spadek jego stężenia we

krwi powoduje natychmiastowe pogorszenie się stanu psychofizycznego (Martyniuk, Papuć,

Rejdak, Stelmasiak, 2011), możemy mówić o trzecim poziomie głębokości. Na tym etapie

każda próba podjęcia abstynencji kończy się wystąpieniem nasilonych objawów AZA, z

możliwym powikłaniem w postaci majaczenia lub drgawek. Osoby uzależnione boją się

dotkliwych objawów AZA, więc sięgają po alkohol by nie cierpieć, tym samym wpadając w

"błędne koło", które trwać może nawet kilka lat.

Tolerancja na alkohol może różnić się u poszczególnych osób. Ma na to wpływ wiele

czynników takich jak płeć, wiek, masa ciała, zawartość wody i tłuszczu w organizmie, a

także poziom wybranych hormonów (np. poziom estrogenu w trakcie cyklu u kobiet), czy

aktywność niektórych enzymów (Cierpiałkowska, Ziarko, 2010). Ważny jest fakt, że poziom

tolerancji może się zmienić, w wyniku starzenia lub zmiany warunków wewnętrznych (np.

2028166311(15)

16

zmiany hormonalne) oraz zewnętrznych. Zmiana tolerancji na alkohol to czwarte kryterium

diagnostyczne. Organizm coraz lepiej przystosowany jest do neutralizacji efektów rozkładu

alkoholu, więc ilość spożywanej substancji, po której nie występują objawy zatrucia

aldehydem octowym, zwiększa się. Także uzyskanie oczekiwanego stanu po wypiciu

alkoholu następuje później niż niegdyś.

O pogłębiającym się problemie stanowi utrzymywanie przez osoby uzależnione, że pod

wpływem alkoholu funkcjonują równie sprawnie jak na trzeźwo, mimo że coraz częściej

jednorazowo wypijają spore ilości alkoholu (Kasprzak, Bętkowska-Korpała, 2011).

Podwyższona tolerancja na alkohol może utrzymywać się nawet do kilku lat. Jednak

systematyczne zwiększanie dawki spożywanego alkoholu prowadzi do osiągnięcia

'maximum' organizmu, czego efektem jest stan upojenia osiągnięty po spożyciu mniejszej

ilości alkoholu niż zazwyczaj. Tego rodzaju sytuacja, dla osób uzależnionych, bywa tak

niezwykła i zaskakująca, tłumaczą ją raczej niestrawnością, stresem lub złym

samopoczuciem. Spadek tolerancji jest charakterystyczny dla trzeciego poziomu głębokości

opisywanego kryterium.

Ostatni poziom charakteryzuje wypijanie mniejszych porcji alkoholu niż kiedyś. Możliwe

jest upijanie się kieliszkiem wina, czy szklanką piwa, nawet kilka razy dziennie.

Zawężenie repertuaru zachowań związanych z piciem alkoholu to piąte kryterium

diagnostyczne ZUA. Wiąże się z ograniczeniem do jednego lub dwóch schematów zachowań

i postępującym w czasie zaniedbywaniem innych aktywności, do tej pory dających

przyjemność. Charakterystyczne jest to, że alkohol staje się jedyną formą radzenia sobie ze

stresem, relaksowania się, odprężenia. Pojawiają się rytuały związane z piciem alkoholu i

rosnąca dbałość, o tak zwany, "komfort picia" (Kasprzak, Bętkowska-Korpała, 2011).

Początkowa faza wiąże się głównie z przywiązywaniem uwagi do atmosfery w jakiej

spożywany jest alkohol, do miejsca, pewnych rytuałów, przyzwyczajeń. Na tym etapie

sposoby radzenia sobie ze stresem jeszcze mogą być dosyć konstruktywne. Mimo to, kwestie

związane z alkoholem stają się coraz bardziej absorbujące, co wpływa na relacje z

najbliższym otoczeniem.

Coraz więcej energii poświęcanej jest na sprawy związane z piciem, wynajdywaniu okazji,

dbaniu o dostępność alkoholu. Zrezygnowanie z picia alkoholu staje się coraz trudniejsze.

Spotkania towarzyskie, w których alkohol był dodatkiem, zaczynają zamieniać się w

spotkania, gdzie towarzystwo jest dodatkiem do alkoholu. Co również wpływa na

pogorszenie kontaktów społecznych. Ludzie, a także dotychczasowe zainteresowania

zaczynają schodzić na drugi plan. Problemy interpersonalne na tym etapie są często

3317660944(16)

17

bagatelizowane. Alkohol staje się głównym źródłem redukcji stresu i pozytywnych doznań.

Z czasem konsekwencje są coraz poważniejsze i dotykają praktycznie każdej sfery życia.

Repertuar zachowań związanych z piciem ogranicza się często do jednego schematu np. picia

alkoholu w sobotę na imprezie lub w samochodzie podczas powrotu z pracy. Coraz więcej

aktywności jest podporządkowanych piciu alkoholu, w związku z czym, staje się widoczna

ogólna dezorganizacja funkcjonowania.

O czwartym poziomie głębokości tego kryterium możemy mówić, gdy spożywanie alkoholu

staje się jedynym sposobem na poradzenie sobie z życiowymi problemami. Osobom

uzależnionym towarzyszy psychofizyczne cierpienie, z którym nie są w stanie sobie inaczej

poradzić (Kasprzak, Bętkowska-Korpała, 2011). Ważnym wskaźnikiem jest również

najbliższe otoczenie, które na tym etapie najczęściej składa się jedynie z osób

nadużywających alkoholu. Utrata pracy, pozycji społecznej, kontaktu z rodziną, problemy

finansowe i prawne oraz zdecydowane pogorszenie stanu zdrowotnego, to konsekwencje,

których w tej fazie nie da się nie zauważyć.

Ostatnie, szóste kryterium ZUA, to picie alkoholu pomimo oczywistej wiedzy o jego

szczególnej szkodliwości dla zdrowia.

Pierwszy poziom głębokości tego kryterium odnosi się przede wszystkim do silnych

objawów zatrucia aldehydem octowym. Mogą pojawić się zaburzeniami układu krążenia -

wzrost ciśnienia, kołatanie serca, przyspieszone tętno; zaburzeniami układu pokarmowego -

mdłości; zaburzeniami układu oddechowego - trudności w swobodnym oddychaniu (Tchórz,

2011). Mimo nieprzyjemnych konsekwencji, osoby uzależnione przekraczają standardową

porcję alkoholu po raz kolejny. Występowanie danych objawów nie zawsze jest wiązane ze

spożywaniem substancji.

Z czasem świadomość pochodzenia dolegliwości jest większa. Jednoznaczne sygnały ze

strony rodziny lub lekarza nie są wystarczające, aby stać się powodem ograniczenia

spożywania alkoholu.

W trzeciej fazie dochodzi do ograniczenia spożywanego alkoholu. Jest to jednak efekt

aktualnej sytuacji życiowej, która wymaga utrzymywania abstynencji. Na tym etapie

charakterystyczne są epizody hospitalizacji oraz dosadne informacje ze strony lekarza o tym,

że abstynencja jest konieczna, by uzyskać poprawę stanu zdrowotnego.

Czwarta faza to spożywanie alkoholu mimo zauważalnych konsekwencji

zdrowotnych, niejednokrotnie zagrażających życiu pijącego. Diagnoza poważnych schorzeń

fizycznych nie stanowi argumentu do ograniczenia picia. Każde spożycie alkoholu skutkuje

zatruciem organizmu. Towarzyszy temu silny ból fizyczny i znaczne pogorszenie kondycji

4631688102(17)

18

psychicznej (Kasprzak, Bętkowska-Korpała, 2011).

Podsumowując spojrzenie na kolejne objawy uzależnienia w sposób dymensjonalny, a

nie kategorialny pozwala na rozpoznanie problemów, które do tej pory wymykały się

dychotomicznej diagnozie, opartej jedynie na potwierdzeniu lub zaprzeczeniu występowania

danego objawu. Diagnoza prowadzona w ten sposób była bardziej intuicyjna niż

merytoryczna, co sprawiało, że początkujący diagnosta mógł pominąć znaczące dla diagnozy

aspekty funkcjonowania.

Biopsychospołeczne konsekwencje uzależnienia od alkoholu u kobiet i mężczyzn

Długotrwałe spożywanie alkoholu prowadzi nieuchronnie do wielu negatywnych

konsekwencji. Jednak społeczne i psychologiczne czynniki, wpływające na problemy

zdrowotne, szczególnie odnośnie uzależnienia, nie mieszczą się w wąskich ramach modelu

biomedycznego. Warto zatem odnieść się do modelu opisanego przez George Engel’a (1977).

Model biopsychospołeczny poszerza rozumienie choroby o rozumienie człowieka

cierpiącego na niemoc spowodowaną występującymi objawami choroby dającymi się

zaobserwować w funkcjonowaniu człowieka na poziomie biologicznym, psychicznym jak i

społecznym. Dlatego też konsekwencje wynikające z uzależnienia od alkoholu należy

rozpatrywać na wszystkich trzech poziomach funkcjonowania, gdyż tworzą one spójną

całość.

Światowa Organizacja Zdrowia podaje, że spośród wszystkich chorób dotykających

ludzkość, około 60 związanych jest z ryzykownym i szkodliwym piciem alkoholu.

Zestawienia dotyczące krajów Unii Europejskiej, wskazują na trzy, główne, czynniki

negatywnie wpływające na stan zdrowia populacji są to: nadciśnienie tętnicze, palenie

papierosów oraz alkohol (Anderson i Baumberg, 2006). W Polsce ponad 10% pacjentów

korzysta z porad lekarskich w związku z problemami wynikającymi z nadużywania alkoholu,

a spośród osób zgłaszających się po pomoc na ostry dyżur, około 20% to osoby pijące

ryzykownie lub szkodliwie (Cierpiałkowska, 2010). Dzieje się tak, ponieważ zmiany

somatyczne zachodzące pod wpływem permanentnego zatruwania organizmu są coraz

bardziej odczuwalne, z czasem stają się nieodwracalne i mogą zagrażać życiu osoby pijącej.

Szkody zdrowotne mogą dotyczyć wszystkich układów: pokarmowego, sercowo-

naczyniowego, oddechowego, immunologicznego, a także ruchowego.

Przewlekłe używanie dużych ilości alkoholu zwiększa ryzyko wystąpienia takich schorzeń

układu pokarmowego jak: marskość wątroby, wirusowe zapalenie wątroby, stłuszczenie

wątroby, zapalenie trzustki, cukrzyca typu II, kamica żółciowa. Nadciśnienie tętnicze,

1592168010(18)

19

arytmia, migotanie przedsionków, przerost mięśnia sercowego, choroba wieńcowa, udary

niedokrwienne i krwotoczne mózgu, ostra niewydolność oddechowa, zapalenie płuc i

gruźlica, to kolejne schorzenia, które mogą wystąpić w wyniku nadużywania alkoholu

(Anderson i Baumberg, 2006). Negatywne oddziaływanie substancji wpływa również na

układ endokrynny i funkcje seksualne. Przede wszystkim zaburzony zostaje poziom

hormonów w organizmie, tak więc jeśli alkohol używany jest przez adolescentów, może

poskutkować to opóźnieniem pokwitania (Anderson i Baumberg, 2006). U dorosłych osób

powoduje spadek popędu i wydolności seksualnej. Mężczyznom grozi impotencja, a także

zanik męskich cech fizycznych, spowodowany dużym spadkiem testosteronu we krwi. U

kobiet natomiast może doprowadzić do zaburzenia cyklu miesiączkowego i niepłodności.

Wzrasta także ryzyko poronienia oraz upośledzenia rozwoju płodu, jeśli alkohol spożywany

jest przez kobiety w ciąży. W grupie ryzyka znajdują się szczególnie kobiety nadużywające

alkoholu, przechodzące menopauzę, ponieważ towarzyszący temu spadek produkcji

steroidowych hormonów płciowych oznacza utratę ochronnego działania estrogenu m.in.

przeciw chorobie wieńcowej czy osteoporozie (Fudała, 2008).

Należy zaznaczyć, że od strony biologicznej kobiety są bardziej narażone na wszelkie

negatywne konsekwencje wynikające z picia alkoholu (Wasilewski, 2013). U kobiet alkohol

powoduje silniejsze dysfunkcje mózgu i upośledzenie funkcji poznawczych, a zdolności

psychomotoryczne zostają zakłócone w większym stopniu niż u pijących mężczyzn,

szczególnie odnośnie zdolności do wykonywania zadań złożonych (Fudała, 2008). Wynika to

z faktu, że u kobiet metabolizm alkoholu przebiega znacznie wolniej niż u mężczyzn. Jest to

związane z proporcjonalnie większą ilością tkanki tłuszczowej, mniejszą ilością wody w

organizmie, a także cyklem menstruacyjnym, kiedy poziom hormonów i nawodnienia ulega

zmianie. To wszystko powoduje, że koncentracja alkoholu we krwi u kobiet jest większa,

organizm wolniej się go pozbywa, objawy zatrucia aldehydem octowym są wyraźniejsze

(Gąsior, 2005). Dlatego też uszkodzenia organów wewnętrznych u kobiet występują po około

czternastu latach intensywnego picia, podczas gdy u mężczyzn mogą wystąpić nawet po

dwudziestu (Woronowicz, 2009). Różnicującym schorzeniem jest marskość wątroby, która u

nadużywających alkoholu kobiet może wystąpić po około pięciu latach nadużywania

alkoholu, natomiast u mężczyzn okres ten wynosi zazwyczaj od dziesięciu do dwudziestu lat.

Ryzyko zachorowalności na nowotwory również jest wyższe w grupie uzależnionych kobiet

(Anderson i Baumberg, 2006) – stwierdzono związek między piciem alkoholu a

występowaniem raka sutka (Kowalcze, 2009). Faktem jest, że stałe zatruwanie organizmu,

skutkuje niedożywieniem (szczególnie podczas ciągów alkoholowych), pozbawieniem

7206370112(19)

20

potrzebnych witamin, mikro- i makroelementów, czego wynikiem jest ogólny spadek

odporności i zwiększone ryzyko zachorowania na AIDS, bez względu na płeć.

Długotrwałe nadużywanie alkoholu prowadzi do różnego rodzaju zaburzeń

funkcjonowania psychicznego. Mogą wystąpić zespoły otępienne, upośledzenie procesów

poznawczych, zaburzenia nastroju, zaburzenia osobowości, zaburzenia psychotyczne o

późnym początku oraz alkoholowy zespół abstynencyjny powikłany z majaczeniem.

Charakterystycznym zaburzeniem występującym u mężczyzn jest paranoja alkoholowa, tak

zwany "zespół Otella" – alkoholowy obłęd zazdrości, będący postacią przewlekłej psychozy.

Rozwija się zazwyczaj około czterdziestego roku życia, gdy pojawiają się wyraźne problemy

seksualne spowodowane nadużywaniem alkoholu. Niejednokrotnie wiąże się to z agresją i

stosowaniem przemocy wobec partnerek. Wielu sprawców przemocy, działa pod wpływem

alkoholu, gdyż jego obecność w organizmie sprzyja uaktywnianiu się agresji, zarówno u

mężczyzn jak i u kobiet. Jednakże, jak wskazują badania (Cierpiałkowska, 2006), przy

spożyciu jednakowej dawki alkoholu, to kobiety wykazują większy poziom agresji niż

mężczyźni, szczególnie w miejscach publicznych. W literaturze odnaleźć można wiele

doniesień wskazujących na to, że osoby nadużywające alkoholu także bywają ofiarami

przemocy. Problem ten szczególnie dotyczy uzależnionych kobiet, których partnerzy stosują

przemoc, jako jedyną możliwość "poradzenia sobie" z chorobą partnerki. Dotyczy również

tych, które uzależniły się, ponieważ zaczęły nadużywać alkoholu nie mogąc poradzić sobie z

doświadczeniami gwałtu, molestowania itp. przejawami przemocy seksualnej.

Gąsior (2005) podkreśla fakt, że występowanie problemów psychicznych i

emocjonalnych, szczególnie związanych z zaburzeniami depresyjnymi i lękowymi, jest

bardziej charakterystyczne dla uzależnionych kobiet. Dlatego też negatywne emocje mają

większe znaczenie przy rozwoju uzależnienia u kobiet niż u mężczyzn.

Mężczyźni częściej sięgają po alkohol z przyczyn socjalnych. Kobiety natomiast piją ze

względu na wahania nastrojów, poczucie osamotnienia, gdy relacje z partnerem nie

wyglądają tak, jakby sobie tego życzyły.

Mężczyźni częściej piją z powodu pracy, niestabilnej sytuacji zawodowej. Kobiety

sięgają po alkohol w związku z sytuacją domową, ponieważ to one są odpowiedzialne za

dom, wychowanie dzieci (Buzun, 2000). Oczekiwania stawiane wobec kobiet znacząco

różnią się od tych stawianych mężczyznom. Uzależnione od alkoholu kobiety nie są w żaden

sposób akceptowane społecznie, a moralność ich czynów również jest oceniana przez

pryzmat płci. Dzieję się tak, głównie z tego względu, że kobiety znacznie szybciej, niż

mężczyźni, wypadają z ról społecznych. Zaniedbania wynikające z nadużywania alkoholu

3210976414(20)

21

poczynione względem dzieci, partnera, siebie są bardziej widoczne niż w przypadku

mężczyzn. Powoduje to jeszcze większą stygmatyzację w otoczeniu, niż w przypadku

pijących mężczyzn, czego konsekwencją jest odrzucenie przez najbliższe środowisko,

narastające poczucie winy i ukrywanie problemu. Skutkuje to tym, że kobiety, znacznie

szybciej osiągają kolejne stadia ZUA. Dodatkowo, dłużej niż mężczyźni, odwlekają decyzję

o zasięgnięciu specjalistycznej pomocy (Buzun, 2000).

Wszelkie zaburzenia funkcjonowania fizycznego i psychicznego wynikające z ZUA

bezpośrednio przekładają się na różne sfery życia osób uzależnionych. Sposób

funkcjonowania odbija się często na życiu zawodowym. Nieobecności, spóźnienia, obniżona

zdolność do pracy z powodu dolegliwości fizycznych, zły nastrój, kłótliwość, obniżona

koordynacja wzrokowo-ruchowa, bądź po prostu nieproduktywność wynikająca ze stanu

upojenia alkoholowego, często prowadzą do utraty miejsca pracy, a tym samym pogorszenia

sytuacji społeczno-ekonomicznej. U mężczyzn może to skutkować znacznym obniżeniem

poczucia własnej wartości, brakiem źródła satysfakcji, a tym samym utwierdzeniem w tym,

że tylko alkohol może sprawić, że poczuje się lepiej.

Ponieważ choroba jednego z członków rodziny ma wpływ na funkcjonowanie

pozostałych, to cały system rodzinny ulega zaburzeniu. Pijący ojciec lub matka, w znaczący

sposób przyczynia się do zmiany środowiska, w jakim wychowują się dzieci. Ciągłe

napięcia, kłótnie, nieporozumienia, wahania nastrojów, niespełnione obietnice, agresja i

przemoc powodują, że nie ma tam miejsca na wzajemną akceptację, miłość, szacunek czy

samorealizację.

Osoby uzależnione, w przeciwieństwie do nieuzależnionych, przez długi czas nie

zauważają licznych zmian dotyczących zaangażowania w bliskie relacje międzyludzkie. Nie

widzą jak pogarszają się ich relacje społeczne, w tym relacje z płcią przeciwną. Jak maleją

ich kompetencje w osiąganiu ważnych życiowych celów oraz jak spadają możliwości

zaspokojenia podstawowych potrzeb (Chodkiewicz, 2007).

Dopiero poważne zagrożenie dla zdrowia lub życia, często związane z wystąpieniem silnych

objawów AZA, głęboki kryzys, groźby związane z utratą rodziny lub rozpadem małżeństwa

oraz pojawienie się lęku przed samym sobą, wynikającym z niemożności skontrolowania

własnych zachowań, mogą stanowić kulminacyjny moment, od którego osoby uzależnione

zaczynają poszukiwać specjalistycznej pomocy (Cierpiałkowska, 2001) i stawiają sobie nowe

cele.

1877349148(21)

22

Cele jako wyznacznik ukierunkowania zmiany zachowania

Cel w psychologii funkcjonuje w wielu formach znaczeniowych. Sięgając do

Słownika Psychologii (2008) można napotkać definicję mówiącą o tym, że cel jest stanem

końcowym, ku któremu jest kierowane zachowanie, zakłada zatem związek z pojęciem woli i

przedstawia cel jako pojęcie pewnego, końcowego rezultatu. Inne przedstawiają cel jako

myśl symboliczną, wyobrażenie, czy też pogląd na rzeczony końcowy rezultat

ukierunkowanego zachowania. Można cel ująć także jako zamiar ustalany przez jednostkę,

hipotetyczny wyznacznik zachowania, który wykazuje ukierunkowanie i wytrwałość w

stosunku do jakiegoś celu. Odnosząc się zatem do ostatniej definicji, można mówić o tym, że

obieranie celów i spełnianie zamierzeń to środki bezpośrednio służące kontroli podmiotowej.

Heinz Hartmann (1958/1939, za: Doliński, Strelau, 2008) rozróżnia cele służące lub

bezpośrednio zagrażające integracji osobowości i adaptacji psychologicznej. Te które są

przyjemne, moralne, a przede wszystkim realistyczne, według Hartmanna najbardziej służą

integracji osobowości.

Inny podział w 1996 roku zaproponował Emmons. Wyróżnił cele dystalne – nazywane

również celami odległymi, dążeniami osobistymi oraz cele proksymalne będące celami

bliskimi, dającymi się zwerbalizować tym samym konkretyzując osobiste dążenia. Z tego

powodu cele proksymalne stają się standardami dla aktualnie zachodzącego procesu

samoregulacji, polegającego na monitorowaniu myśli, uczuć oraz modyfikowaniu zachowań

zgodnie z aktualnie aktywizowanym celem. Natomiast cel dystalny przez to, że jest celem

długoterminowym, wpływa na wybór celów bliskich, wpływając jednocześnie na wytrwałość

w dążeniu do aktualnie obieranych celów. Z badań (Emmons, 1996) wynika, że cele bliskie

często wynikają ze świata społecznego, w którym funkcjonuje jednostka. Role społeczne i

zawodowe, które podejmuje, często związane są ze zobowiązaniami wobec innych, co

bezpośrednio może jednostkę prowadzić do obierania celów niezwiązanych z jej prywatnymi

preferencjami, czy marzeniami.

Cele aktualnie realizowane przez jednostkę mają przełożenie na jej dobrostan. Dlatego tak

ważne jest, aby wybierane cele były zgodne z jej potrzebami i preferencjami. Dążenia do

nawiązania głębokich i wzajemnie satysfakcjonujących związków z innymi ludźmi wpływają

na zadowolenie z życia, poczucie szczęścia oraz zadowolenie z samego siebie (Emmons,

1996). Natomiast dominacja dążeń związanych z chęcią władzy negatywnie wpływa na

dobrostan psychiczny. Dla osób ukierunkowanych na kontrolę poczucie szczęścia zależne

2274323465(22)

23

jest od sukcesu, a każda porażka wpływa negatywnie na zadowolenie z życia i samego siebie,

znacznie obniżając ich komfort psychiczny (McIntosch i Martin 1992 za: Doliński, Strelau,

2008). Negatywny wpływ na dobrostan mają również cele związane z motywacją

zewnętrzną, podczas gdy cele o charakterze autotelicznym sprzyjają zadowoleniu z życia

(Kasser i Ryan 1993 za: Doliński, Strelau, 2008). Jeśli bezpośrednio wynikają z potrzeb

jednostki, jej wnętrza oraz służą rozwojowi i samorealizacji, to szansa na wytrwanie w

powziętych działaniach również rośnie (Emmons, 1996), wpływając pozytywnie na

zadowolenie z siebie i poczucie własnej wartości.

Ważnym elementem konstruowania celów jest ich specyfikacja. W zależności od tego czy

cel jest skonkretyzowany, czy ujęty bardziej abstrakcyjnie, może różnie wpływać na

dobrostan jednostki. Badania Emmonsa (1992) wskazują na to, że ujmowanie celów w

sposób abstrakcyjny, mało konkretny, wiąże się ze skłonnością do obniżonego nastroju,

szczególnie występowania lęku i depresji. Z kolei cele konkretne, szczegółowe związane są z

dobrostanem psychicznym. Skonkretyzowane cele są łatwiejsze do osiągnięcia, a środki

realizacji bardziej klarowne przez co ich stresogenność jest znacznie mniejsza, niż w

przypadku celów abstrakcyjnych, mogących wywoływać skrajnie negatywne emocje.

Poznanie celów osoby podejmującej terapię ma ogromne znaczenie. Terapeuta

posiadający wiedzę na temat dążeń osobistych pacjenta, ma możliwość pomocy w

weryfikacji i konkretyzacji danych celów oraz "wyposażenie" pacjenta w narzędzia pomocne

w ich realizowaniu. Wieczorkowska (1992, za: Doliński, Strelau, 2008) podkreśla, że

adekwatne nazwanie obieranego celu, wpływa na to, jakie działania będą obierane w dalszym

etapie by zaspokoić potrzeby lub wykonać zaplanowane zadanie. Można mówić o dwóch

strategiach realizacji obranego celu: punktowej i przedziałowej (Wieczorkowska, Burnstein,

1999, za: Doliński, Strelau, 2008). Punktowe realizowanie celu związane jest ze

szczegółowym planowaniem, łatwością w rozpoczęciu i zakończeniu aktywności służącej

osiągnięciu celu, ale przez to charakteryzuje się małą elastycznością w sekwencyjnym

działaniu. Natomiast punktowa strategia wiąże się z dużą elastycznością, symultanicznością

działania, ogólnymi planami, przez co często aktywności, mające zbliżyć jednostkę do

osiągnięcia celu, są odwlekane w czasie bądź zupełnie porzucane. Dlatego też należy

dokładnie omawiać z pacjentami cele oraz alternatywne formy działania.

Wagę prawidłowego rozpoznania dostępnych możliwości, skorzystania z

alternatywnych sposobów, osiągania zamierzonego celu oraz adekwatnego rozpoznania

konsekwencji będących następstwem obieranego sposobu jego realizacji w swojej pracy w

sposób szczególny podkreśla Czabała (1997). Nieadekwatne rozpoznawanie możliwości

2947474106(23)

24

realizacji życiowych celów może być związane z właściwościami jednostki (Czabała, 1997).

Dlatego osobiste właściwości pacjenta oraz zmienne związane z relacją terapeutyczną, są

niezwykle ważnymi czynnikami wpływającymi na skuteczność terapii. Istotny jest również

kontekst leczenia oraz strategie i techniki terapeutyczne. Jednakże badania Lamberta i

Bergina (1992, za: Czabała,1997) pokazują, że psychoterapia jest skuteczna bez względu na

wybrany model teoretyczny. Z sukcesem może być wykorzystywana jako metoda

pomocnicza w leczeniu wielu chorób, w tym uzależnień.

W swoich badaniach Prochaska i Norcross (1994) zwracają uwagę na to, że pacjenci

często mają własne wyobrażenie tego w czym pomoże im psychoterapia. Najczęściej

wymieniane oczekiwania związane są ze zmianą zachowania, natężenia objawów,

nierzystosowawczych schematów poznawczych, rozwiązania konfliktów intrapsychicznych,

bądź aktualnych konfliktów interpersonalnych oraz zmianę w zakresie funkcjonowania

systemowego.

Badania dotyczące oczekiwań, niejednokrotnie wykazały pozytywny związek między

poziomem oczekiwań a motywacją do realizacji założonego wyniku (Lewin, 1951;

Oettingen, 1996 za: Strelau, Doliński, 2008). Okazuje się, że im wyższe oczekiwania, tym

wyższa motywacja, a tym samym wyniki również wyższe i bardziej satysfakcjonujące dla

pacjentów, nawet w sytuacjach gdy wynik jest w rezultacie niższy od oczekiwań. Oznacza

to, że wyższym rezultatom, towarzyszą wyższe wyniki oraz zauważalnie większa satysfakcja

z podejmowanego działania, co może zadziałać na pacjentów bardzo motywująco,

napędzając ich do dalszej pracy nad sobą.

Zgodnie z modelem celowego działania Petera Gollwitzera można mówić o

intencjach implementacyjnych (1996 za: Kadzikowska-Wrzosek), które mają postać

postanowienia. Gollwitzer wyróżnia 4 fazy podejmowania działania. W pierwszej,

przeddecyzyjnej, dokonywany jest wybór między różnymi pragnieniami - kończy się

ogólnym określeniem celu. W drugiej fazie, przeddziałaniowej, budowany jest plan działania,

określający: kiedy, gdzie i w jaki sposób zamiar miałby być zrealizowany. Ta faza kończy się

sformułowaniem intencji implementacyjnej (planu), która jest realizowana w kolejnej fazie –

działania. Ostatnią fazę, którą wyróżnił Gollwitzer można nazwać podziałaniową, gdzie

jednostka ocenia osiągnięty wynik (za: Słownik Psychologii, 2008). Podjęcie działania

wymaga przejścia od pragnień do zamiarów (celów). Odnosząc się do procesu

terapeutycznego, można powiedzieć, że cel ma za zadanie uruchomić zachowania

ukierunkowane na zmianę, a terapia powinna być sytuacją, w której pacjent ma możliwość

realizowania swoich celów, tworzyć warunki umożliwiające zmianę.

3497121591(24)

25

Prochaska wraz z DiClemente i Norcross’em (1994) zaproponowali Transteoretyczny Model

zmiany, znany też jako „Stage of Change Model” – fazowy, stopniowy model zmiany, który

wyróżnia sześć zdefiniowych stadiów:

1. Faza prekontemplacji – to faza kiedy człowiek nie jest świadomy lub niedocenia swojego

problemu, nie ma zamiaru zmieniać swoich zachowań w najbliższym czasie; niekiedy, pod

wpływem namów lub presji ze strony osób z najbliższego otoczenia, podejmuje pewne próby,

które zarzuca gdy presja znika i wraca do poprzednich zachowań.

2. Faza kontemplacji – to czas gdy człowiek uświadamia sobie swój problem i poważnie

myśli o zmianie w najbliższym czasie, rozważa "za i przeciw", ale jeszcze nie jest gotowy do

wprowadzania zmiany w życie.

3. Faza przygotowania – na tym etapie człowiek podejmuje decyzje o zmianie zachowania i

planuje dokonać jej w najbliższym czasie.

4. Faza działania (wprowadzania zmiany) – w tej fazie dochodzi do modyfikacji zachowania,

praktyki i środowiska tak aby rozwiązać swój problem; wymaga to konsekwencji, czasu i

energii dla osiągnięcia założonego celu.

5. Faza podtrzymywania – to etap na którym człowiek stara się zapobiegać powrotowi do

poprzednich zachowań oraz utrwalać to co uzyskał przez swoje działanie; jest to faza

kontynuacji zmian.

6. Faza zakończenia zmiany – mówimy o niej gdy zmiana jest całkowicie zintegrowana ze

stylem życia; proces zmiany zakończył się.

U większości ludzi pierwsze próby zmiany zachowań nie zawsze kończą się

sukcesem. Każde stadium jest przewidywalne. Następuje po pewnym okresie i obejmuje

serię zadań, które muszą zostać wykonane by przejść do kolejnego. Jednakże osiągnięcie

określonego stadium nie musi prowadzić w sposób nieunikniony do następnego.

Niepowodzenia powodują konieczność powrotu od wcześniejszych faz i nowych prób.

Zmiana nie jest procesem liniowym (systematycznego przechodzenia z fazy do fazy) lecz

procesem spiralnym.

Model ten przyciągnął uwagę wielu praktyków, szczególnie psychoterapeutów uzależnień.

Doskonale nadaje się do leczenia osób uwikłanych w różne destrukcyjne zachowania, w tym

osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych. Model transteoretyczny zachęca

terapeutów do stosowania szerszego zbioru procesów, dobranych do stadium zmiany na

którym aktualnie znajduje się pacjent, dając mu tym samym realną możliwość osiągnięcia

celu.

7871498656(25)

26

Alternatywnym konstruktem teoretycznym na którym opierana jest praca z osobami

uzależnionymi jest model Health Action Process Approach (HAPA) Schwarzera (za:

Łuszczyńska, 2004), rozszerzony o wymiar samoskuteczności przez Łuszczyńską (2004).

Model pomija rolę czynników biologicznych i emocjonalnych skupiając się przede

wszystkim na wpływie czynników społeczno-poznawczych, takich jak planowanie,

oczekiwanie zysków i strat, formułowanie własnych intencji, poczucie skuteczności w

inicjowaniu zachowań, utrzymywanie zmiany (ograniczanie nawrotów) oraz wsparcie

społeczne.

Jest to procesualne podejście zakładające trzy fazy zmiany nawyków:

1. Faza preintencjonalna - to etap na którym pacjenci analizują straty jakie ponoszą

w wyniku picia i próbują oszacować zyski jakie niesie ze sobą życie w trzeźwości.

2. Faza postintencjonalna – dotyczy planowania zmiany, podjęcia próby

wprowadzenia jej w życie i utrzymania. Na tym etapie duży nacisk kładzie się na

zindywidualizowanie pracy z pacjentem.

3. Faza ograniczania nawrotów – akceptacja ograniczeń wynikających z choroby i

dostrzeganie korzyści płynących z utrzymywania zmiany. To etap w którym

podkreślana jest waga wsparcia społecznego.

Model HAPA odnosi się bezpośrednio do procesu motywacyjnego, zwracając uwagę na

formalne i treściowe właściwości motywacji. Formalne dotyczą realizacji celu jakim jest

zmiana zachowania, podczas gdy treściowe obejmują predyspozycje indywidualne, które

uzewnętrzniają się w postaci konkretnych działań.

Cele psychoterapii uzależnień

Terapeuta tworzy dla pacjentów uzależnionych program, który jest zewnętrznym,

operacyjnym schematem działania, pozwalającym sprawniej i skuteczniej łagodzić cierpienie

i godnie je przeżywać. Program ten jest strategią postępowania wobec konkretnego pacjenta,

czy też wobec większej grupy pacjentów cierpiących na to samo schorzenie. Funkcjonowanie

terapeuty powinno, więc uwzględniać podobne cele oraz podobne schematy postępowania.

Cele leczenia są ważnym elementem dla konstruowania kontraktu i planu terapii. W

ustalaniu celów analizuje się perspektywy specjalisty zajmującego się leczeniem i instytucji

udzielającej pomocy, jak i pacjenta. Pacjenci, którzy sami ustalają cele terapii przejawiają

4324134813(26)

27

większe zaangażowanie w proces leczenia. W badaniach wśród polskich pacjentów

lecznictwa odwykowego oczekiwania badanych wobec leczenia są zgodne z celami

zakładanymi w programie terapii uzależnień. Wskazano, że pacjentom zależy na poprawie

tych obszarów funkcjonowania, które szczególnie ulegają zaburzeniu w związku z rozwojem

uzależnienia. Jednakże na początku leczenia u części pacjentów obserwuje się trudności w

artykułowaniu specyficznych dla siebie celów leczenia (Bętkowska-Korpała, Kasprzak,

Ryniak i wsp. 2009).

Według Sobolewskiej i Mellibrudy (2011) najważniejszymi celami dla osób

uzależnionych, które powinny być uwzględnione w programie są:

zwiększenie zdolności do trwałego utrzymywania abstynencji

zwiększenie zdolności do rozwiązywania problemów osobistych

zwiększenie zdolności do prowadzenia konstruktywnego sposobu życia

usuwanie zaburzeń somatycznych i psychicznych

Sobolewska i Mellibruda (2011) utrzymanie abstynencji wskazują jako podstawę pracy z

osobami uzależnionymi. Jednakże utrzymywanie abstynencji w literaturze fachowej nie

zawsze jest traktowane jako cel sam w sobie. Babor wraz ze współpracownikami (1988)

proponuje, aby abstynencja była rozumiana jako optymalna strategia, pozwalająca osiągać

inne, ważne dla uzależnionego pacjenta cele. Bez względu na to, które podejście jest brane

pod uwagę przez specjalistów terapii uzależnień, to zaprzestanie picia jest elementem

niezbędnym do pracy nad trzeźwością.

Standardowy program psychoterapii uzależnienia od alkoholu realizowany w polskich

placówkach odwykowych (Kasprzak, 2010) powstał na bazie doświadczeń amerykańskich

programów terapeutycznych funkcjonujących w tzw. modelu Minnesota, z doświadczeń

nurtu behawioralno-poznawczego oraz koncepcji psychologicznych mechanizmów

uzależnienia Jerzego Mellibrudy. Podejście to nazywa się strategiczno - strukturalną

psychoterapią uzależnienia, ponieważ obejmuje zarówno zalecenia dotyczące strategii

postępowania terapeuty w kolejnych etapach procesu terapii jak i wskazuje na procedury

kształtujące strukturę różnych sytuacji terapeutycznych, niezbędnych do realizacji tych

strategii. Długość terapii (etap intensywny) to około 6-8 tygodni w placówkach stacjonarnych

i dziennych i około 12 miesięcy w placówkach ambulatoryjnych. Przyjmuje się, jako

4553721215(27)

28

standard 240 godzin terapii grupowej i około 50 godzin terapii indywidualnej.

Kontynuowanie terapii ambulatoryjnej na etapie pogłębionym trwa kolejne 6-12 miesięcy.

Łącznie cały proces terapeutyczny trwa około 24 miesięcy (Kasprzak, 2010).

Oznacza to, że poszczególne etapy: diagnozy i motywowania do terapii, Intensywnego

Programu Psychoterapii Uzależnień, Pogłębionego Programu Psychoterapii Uzależnień oraz

Programu Kontynuowania Terapii, różnią się od siebie czasem trwania, zadaniami,

stawianymi celami i stosowanymi strategiami terapeutycznymi.

W placówkach prowadzących psychoterapię uzależnień, na różnych etapach leczenia

pojawia się problem związany z uczestnictwem w jednej grupie kobiet i mężczyzn. Często

pada pytanie: „Leczyć razem z mężczyznami czy osobno?” (Kowalcze, 2009 str. 25).

Problem dotyczy bardziej uczestnictwa kobiet, ponieważ jest to mniejsza populacja osób

uzależnionych. Zauważono, że kobiety uczestnicząc w grupie wraz z mężczyznami mają

większą motywację do dbania o siebie, mogą odkrywać swoją kobiecość dzięki

zainteresowaniu mężczyzn, stając się bardziej świadome własnych potrzeb. Uczestnicy

dzięki wymianie doświadczeń i przedstawianiu własnej perspektywy mają szansę na

weryfikację swoich dotychczasowych poglądów dotyczących płci przeciwnej. Uczą się

wzajemnego szacunku, partnerstwa i współpracy, tym samym walcząc ze stereotypowymi

przekonaniami na temat tradycyjnych ról pełnionych przez kobiety i mężczyzn w

społeczeństwie (Woydyłło, 2008).

Jednak grupy mieszane niosą również ze sobą ryzyko tworzenia się związków intymnych

między uczestnikami grupy. Mogą pojawiać się problemy związane z oporem przed

poruszaniem trudnych, intymnych treści, czemu pacjenci często zaprzeczają podczas

uczestnictwa w grupie. To wszystko może powodować spadek komfortu uczestnictwa w

zajęciach i cenzurowania własnych historii życiowych w związku z przeżywaniem silnego

wstydu.

Z myślą o tego typu problemach, mogących pojawić się na grupach koedukacyjnych,

stworzone zostały rozmaite programy ukierunkowane na pracę z kobietami uzależnionymi.

W takich programach pojawiają się treści kładące nacisk na rolę kobiet w społeczeństwie i

wychodzące naprzeciw kobiecym potrzebom relacji interpersonalnych. Terapia w grupach

kobiecych obejmuje również wiele problematycznych, wstydliwych treści związanych z

wykorzystywaniem seksualnym, napaściami i przemocą seksualną, kazirodztwem oraz

zaburzeniami seksualnymi. Ważny element stanowi też praca odnosząca się bezpośrednio do

umiejętności rodzicielskich, kontaktów z dziećmi i opieka nad nimi podczas udziału w

terapii. Poruszane są również tematy związane z leczeniem chorób somatycznych oraz

3387729702(28)

29

psychicznych, gdyż problem podwójnej diagnozy występuje także u kobiet (Kowalcze,

2009). Pojawia się również problem uzależnienia krzyżowego, ponieważ często w wyniku

samoleczenia kobiety uzależnione od alkoholu uzależniają się od środków

farmakologicznych, a uczestnictwo w grupie jednolitej pozwala na swobodniejsze dzielenie

się doświadczeniami wynikającymi z tego faktu, w wyniku często większego zrozumienia,

niż mogłoby to mieć miejsce na grupie koedukacyjnej. W badaniach o charakterze

populacyjnym wśród polskich uzależnionych kobiet stwierdzono, że gdyby była możliwość

sesji grupowych tylko dla kobiet chętnie zajęłyby się tematem: kobiecości, intymności,

seksualności oraz relacji z mężczyznami (Bętkowska – Korpała, 2012).

Wydawałoby się, że obie formy pomocy niosą ze sobą pozytywy jak i negatywy,

dlatego też kwestia ta jest nadal żywo dyskutowana w środowisku osób zajmujących się

psychoterapią uzależnień. Jest wiele zmiennych (związanych z cechami osobowości

pacjentek, ich historią, osobowością terapeuty, płcią terapeuty, jego kompetencjami

zawodowymi) mogących wpływać na trudność w określeniu bezpośredniego wpływu rodzaju

grupy na efektywność Jest to jednak terapii w takiej, czy innej grupie. Jest to nadal otwarty

temat i na chwilę obecną jedynie obserwacje kliniczne, mogą być źródłem tych rozważań,

gdyż rzetelne badanie tych zagadnień jest niezwykle trudne od strony metodologicznej

(Rakowska, 2005).

3625828007(29)

30

II - Badania własne

3282585026(30)

31

Metodologia badań

Cel badań

W prezentowanej pracy ogólnym celem jest określenie związku między głębokością

uzależnienia pacjentów rozpoczynających leczenie, a celami terapii zgłaszanymi przez nich.

Przeprowadzone badanie miało pomóc w ustaleniu czy nasilenie konkretnych objawów

ZUA ma bezpośredni związek z tym, jakie oczekiwania od terapii mają pacjenci zgłaszający

się do placówek odwykowych. Próbowano również ustalić czy związek między nasileniem

objawów ZUA a wartościowaniem poszczególnych celów w równym stopniu wystąpi

zarówno w grupie badanych mężczyzn jak i w grupie badanych kobiet.

Pytania badawcze

Przeprowadzone badania miały charakter eksploracyjny, a ich zakres został oparty

o analizę prac teoretycznych i empirycznych dotyczących problematyki uzależnienia od

alkoholu oraz prac związanych z celami psychologicznymi i oczekiwań pacjentów względem

psychoterapii, która została przedstawiona we wcześniejszych rozdziałach.

Uwzględniając obecny stan wiedzy oraz cel badań, sformułowano następujące pytania

badawcze:

1. Czy utrzymanie abstynencji jest głównym celem terapii dla osób uzależnionych od

alkoholu? Pytanie to jest istotne gdyż w leczeniu uzależnienia abstynencja traktowana

jest jako warunek zdrowienia (McClean, 2010 por. Bętkowska – Korpała, Kasprzak,

2013), a w programach terapii uzależnienia od alkoholu ma kluczowe znaczenie

(Kasprzak, 2010; Sobolewska i Mellibruda, 2011).

2. Czy uzależnione od alkoholu kobiety mają inne oczekiwania w stosunku do terapii niż

uzależnieni od alkoholu mężczyźni? Biorąc pod uwagę różnicę w przebiegu

uzależnienia i leczenie u kobiet i mężczyzn, wydaje się istotne zbadanie ich

oczekiwań co do terapii.

3. Czy istnieje związek między oczekiwaniami względem terapii a nasileniem objawów

ZUA? To pytanie ma charakter eksploracyjny, na które odpowiedź ma duże znaczenie

aplikacyjne w budowaniu programów terapii uwzględniających płeć pacjentów.

5694704458(31)

32

Hipotezy i zmienne

Niewiele jest badań skoncentrowanych na analizie celów terapii, jak i na próbach

odpowiedzi czy nasilenie poszczególnych objawów ZUA faktycznie może wpływać na to

jakie oczekiwania od terapii mają osoby uzależnione rozpoczynając leczenie. Przedstawione

w pierwszej części pracy, informacje pochodzące z publikowanych obserwacji klinicznych na

temat funkcjonowania osób uzależnionych oraz badań prowadzonych w tak zawężonej

grupie, pozwalają na postawienie następujących hipotez badawczych:

1. Dla osób podejmujących terapię najważniejszym celem jest utrzymanie abstynencji.

2. Ważność celów na początku terapii jest inna u kobiet, a inna u mężczyzn.

2.1 Dla kobiet podejmujących terapię ważniejsza jest poprawa relacji społecznych i

relacji rodzinnych.

2.2 Dla mężczyzn podejmujących terapię ważniejsza jest poprawa zdrowia

fizycznego, sytuacji zawodowej, materialnej oraz możliwości życia w zgodzie ze

swoimi wartościami.

3. Istnieje pozytywny związek między nasileniem poszczególnych kryteriów ZUA, a tym jak

ważne są poszczególne cele terapii:

3.1 Im większy przymus picia, tym ważniejsza jest możliwość radzenia sobie z

trudnymi sytuacjami oraz uzyskania wsparcia społecznego.

3.2 Im większe upośledzenie kontroli picia, tym ważniejsza jest możliwość poprawy

stanu zdrowia, poprawy relacji społecznych, poprawy sytuacji zawodowej i

materialnej oraz utrzymania abstynencji.

3.3 Im silniejsze objawy alkoholowego zespołu abstynencyjnego, tym ważniejsza

jest możliwość poprawy stanu zdrowia, poprawy sytuacji zawodowej oraz

poprawy relacji rodzinnych.

3.4 Im większa zmiana tolerancji, tym ważniejsza jest możliwość poprawy stanu

zdrowia, poprawy relacji rodzinnych i relacji społecznych.

3.5 Im większe zaniedbywanie innych źródeł uzyskiwania przyjemności, tym

ważniejsza jest możliwość poprawy relacji rodzinnych, relacji społecznych oraz

sytuacji zawodowej.

3.6 Im większe natężenie picia, przy jednoczesnym pomijaniu występujących szkód

zdrowotnych, tym ważniejsza jest możliwość poprawy stanu zdrowia.

2210390296(32)

33

W badaniu wyszczególniono następujące zmienne:

Objawy ZUA – (K-Kryterium diagnostyczne) K1. Przymus picia/ Głód alkoholowy,

K2. Upośledzenie kontroli, K3. Występowanie alkoholowego zespołu

abstynencyjnego, K4. Zmiana tolerancji, K5. Zaniedbywanie innych źródeł

uzyskiwania przyjemności, K6. Picie mimo wiedzy o szkodliwości.

Nasilenie objawów określano na podstawie wyniku uzyskanego na Skali Rozwoju

Uzależnienia od Alkoholu (SRUA).

Cele terapii - a. utrzymanie abstynencji, b. poprawa relacji rodzinnych, c. poprawa

relacji społecznych, d. poprawa stanu zdrowia, e. poprawa sytuacji zawodowej, f.

poprawa sytuacji materialnej, g. poczucie zadowolenia z siebie, h. radzenie sobie z

trudnymi sytuacjami, i. pełniejsze odczuwanie, j. możliwość życia w zgodzie ze

swoimi wartościami, k. wsparcie społeczne, l. inne (np. święty spokój).

Wartość celów określano na podstawie siedmiostopniowej skali zamieszczonej w

ankiecie stworzonej na potrzeby projektu badawczego.

Płeć osób badanych – kobiety, mężczyźni.

Osoby badane

W badaniu wzięło udział 1095 osób uzależnionych od alkoholu na początku programu

leczenia. Byli to pacjenci, zaproszonych do współpracy, w ramach projektu badawczego

"Wzorce funkcjonowania psychospołecznego osób uzależnionych od alkoholu", poradni,

oddziałów dziennych oraz stacjonarnych, prowadzących terapię uzależnienia od alkoholu na

terenie Polski. W grupie było 837 mężczyzn (76,44%) i 258 kobiet (23,56%). Średnia wieku

wynosi 42 lata (43 lata u mężczyzn, 41 lat u kobiet).

Narzędzia

Do badań wykorzystano:

Skala Rozwoju Uzależnienia od Alkoholu (SRUA) - autorstwa Jacka Kasprzaka (załącznik

nr 1) "opiera się nie tylko na odniesieniu do obecności objawu lecz również do nasilenia. W

skali zaproponowano cztery etapy nasilenia każdej z sześciu cech, a ich podział wynika z

wieloletniego doświadczenia klinicznego. W trakcie licznych konsultacji, metodą sędziów

kompetentnych analizowano i przyporządkowywano nasilenie objawów do etapu rozwoju

uzależnienia. Podstawą były szczegółowe rozmowy z osobami w przeszłości leczonymi z

powodu uzależnienia od alkoholu, którzy analizowali swoja historie rozwoju choroby.

1401012285(33)

34

Następnie na podstawie skali dokonywały autodiagnozy, która była również przeprowadzana

przez lekarzy psychiatrów, psychologów klinicznych i certyfikowanych specjalistów

psychoterapii uzależnień, często biegłych sądowych w przedmiocie uzależnienia od

alkoholu.(...) Analiza rzetelności wewnętrznej zgodności alfa Cronbacha dla Skali SRUA w

badanej grupie jest wysoka i wynosi 0,85." (za: Bętkowska-Korpała, Kasprzak, 2013). Opis

narzędzia w pracy zamieszczony został za zgodą autorów

Ankieta dotycząca celów leczenia skonstruowana na potrzeby projektu badawczego

(załącznik nr 2). Ankieta zawiera 12 pozycji, będących propozycją odpowiedzi na pytanie:

„Czego oczekuje Pan/i od leczenia?”.

Osoba badana oceniała każdą z nich na siedmiostopniowej skali, gdzie 0 oznacza „nie ma

znaczenia”, a 6 oznacza „ma bardzo duże znaczenie”. Analiza rzetelności wewnętrznej

zgodności alfa Cronbacha wynosi 0,90.

Procedura:

Całość badania prowadzili specjaliści psychoterapii uzależnień, prowadzący w danej

placówce terapię indywidualną. Pacjenci, u których zdiagnozowano uzależnienie od

alkoholu, byli informowani o prowadzonych w placówce badaniach i zapraszani do udziału

w projekcie. W czasie kolejnych spotkań pacjenci byli proszeni o wyrażenie pisemnej zgody

na udział w badaniu. Następnie na spotkaniu indywidualnym z pacjentem specjaliści

przeprowadzali ankietę, w której między innymi na podstawie wywiadu diagnostycznego

oceniali nasilenie objawów uzależnienia na Skali Rozwoju Uzależnienia od Alkoholu

(SRUA). Ankietę dotyczącą celów leczenia osoby badane wypełniały samodzielnie.

Kryteriami włączającymi do badania były: pisemna zgoda na udział w badaniu, diagnoza

uzależnienia od alkoholu oraz stan zdrowia pozwalający na wypełnienie testów.

Statystyczna analiza danych

W celu weryfikacji postawionych hipotez dokonano obliczeń statystycznych przy

pomocy pakietu statystycznego STATISCTICA 10.0. Do analiz wykorzystano test rzetelności

- Alfa Cronbacha, test t-Studenta, macierze korelacji oraz krokową- wsteczną analizę regresji.

2959828572(34)

35

Wyniki

Wartościowanie poszczególnych celów terapii w badanej grupie klinicznej

Analizując, w jaki sposób poszczególne cele terapii były wartościowane w badanej

grupie klinicznej, zestawiono średnie wyniki punktacji poszczególnych pozycji ankiety.

Następnie aby sprawdzić czy płeć jest czynnikiem różnicującym grupę kliniczną, wykonano

test t-Studenta.

Poniżej zamieszczona tabela nr 1 przedstawia: zestawienie uśrednionych wartości

nadawanych poszczególnym celom, odchylenie standardowe średnich oraz poziom istotności

różnic zaistniałych w wartościowaniu poszczególnych celów przez mężczyzn i kobiety.

Średnia Od. St. Średnia Od. St. p

a-utrzymanie

abstynencji5,71 0,69 5,84 0,46 0,015

b-p.relacji

rodzinnych5,32 1,07 5,48 1,08 0,000

c-p.relacji

społecznych4,72 1,40 5,13 1,24 0,000

d-p.stanu zdrowia 5,08 1,31 5,11 1,39 >0,05

e-p.sytuacji

zawodowej5,17 1,37 4,87 1,39 0,001

f-p.sytuacji

materialnej5,09 1,37 4,95 1,33 0,034

g-zadowolenie z

siebie5,42 0,96 5,61 0,82 0,001

h-radzenie sobie z

trudnymi syt.5,51 0,87 5,23 1,07 0,000

i-pełniejsze

odczuwanie5,03 1,19 5,26 1,15 0,001

j-życie w zgodzie

z wartościami5,22 1,09 5,49 0,96 0,000

k-wsparcie

społeczne4,54 1,47 4,91 1,45 0,000

l-inne 4,11 1,79 4,42 1,89 0,000

Mężczyźni Kobiety

Tabela 1. Średnie wartości i odchylenie standardowe dla poszczególnych celów oraz

poziom istotności różnic zaistniałych w wartościowaniu poszczególnych celów przez

mężczyzn i kobiety

Okazuje się, że kobiety w porównaniu z mężczyznami, w swych odpowiedziach nieco

inaczej wartościowały poszczególne cele leczenia. Zarówno u kobiet jak i u mężczyzn

najwyższą średnią ocenę uzyskała pozycja a - utrzymanie abstynencji. Jedynie różnica w

ocenie podpunktu d – poprawa stanu zdrowia, okazała się nieistotna statystycznie.

2997900286(35)

36

W celu określenia średniego poziomu nasilenia objawów ZUA w badanej grupie

klinicznej wykonano statystyki porównawcze. Poniżej zamieszczona tabela nr 2 przedstawia

wyniki tej analizy, uwzględniając średnie nasilenie kolejnych objawów oraz odchylenie

standardowe w całej badanej grupie uwzględniono również podział grupy ze względu na

płeć.

Objawy Średnia Od. St. Średnia Od. St. Średnia Od. St.

K1-głód

alkoholowy3,2 0,8 3,2 0,8 3,2 0,8

K2-

upośledzenie

kontroli

3,3 0,8 3,2 0,8 3,3 0,8

K3-AZA 3,1 0,9 3,0 0,9 3,1 0,9

K4-Zmiana

tolerancji2,9 0,9 2,9 0,9 3,0 0,9

K5-

Zaniedbywanie

innych

przyjemności

3,2 0,9 3,2 0,9 3,1 0,9

K6-Picie mimo

wiedzy o

szkodliwości

3,0 1,0 3,0 1,0 3,1 1,0

Tabela 2. Średnie wartości nasilenia poszczególnych objawów uzależnienia od alkoholu

w badanej grupie z uwzględnieniem podziału ze względu na płeć

OGÓŁEM KOBIETY MĘŻCZYŹNI

Analiza wyników nasilenia poszczególnych objawów w grupie badanych pacjentów,

zgłaszających się na terapię, wskazuje na to, że są to pacjenci będący już na trzecim

poziomie głębokości uzależnienia.

Związek między nasileniem głębokości uzależnienia a wartościowaniem celów terapii

W celu sprawdzenia czy istnieje zależność wartościowania poszczególnych celów

terapii z nasileniem objawów osiowych ZUA, wykonano korelację R-Sparmana. Poniżej

zamieszczona tabela nr 3 przedstawia uzyskane wyniki. Natomiast aby sprawdzić czy płeć

jest czynnikiem różnicującym w badanej grupie klinicznej, wykonano osobne korelacje R-

Spearmana dla grup badanych mężczyzn i kobiet, których wyniki kolejno przedstawiają

tabela nr 4 i tabela nr 5. Na czerwono oznaczono wartości istotne statystycznie (p<0,05).

2664388635(36)

37

W całej grupie badanej

cele objawyK1-głód

alkoholowy

K2-

upośledzenie

kontroli

K3-AZAK4-Zmiana

tolerancji

K5-

Zaniedbywanie

innych

przyjemności

K6-Picie mimo

wiedzy o

szkodliwości

a-utrzymanie

abstynencji0,09 0,06 0,11 0,11 0,09 0,1

b-p.relacji

rodzinnych0,06 0,06 0,09 0,12 0,03 0,05

c-p.relacji

społecznych0,1 0,24 0,16 0,2 0,18 0,18

d-p.stanu

zdrowia0,23 0,32 0,27 0,3 0,19 0,28

e-p.sytuacji

zawodowej0,18 0,3 0,27 0,26 0,22 0,27

f-p.sytuacji

materialnej0,21 0,28 0,28 0,22 0,15 0,22

g-zadowolenie z

siebie0,18 0,16 0,07 0,13 0,09 0,12

h-radzenie sobie

z trudnymi syt.0,16 0,16 0,14 0,17 0,14 0,17

i-pełniejsze

odczuwanie0,14 0,17 0,09 0,18 0,08 0,07

j-życie w zgodzie

z wartościami0,19 0,24 0,18 0,2 0,11 0,14

k-wsparcie

społeczne0,22 0,31 0,19 0,27 0,21 0,19

l-inne 0,05 0,08 0,09 0,12 0,06 0,08

Tabela 3. Korelacja między nasileniem poszczególnych objawów, a tym jak wartościowane były cele w całej grupie

klinicznej

Wyniki wskazują na to, że większość celów w istotny sposób koreluje dodatnio z

kryteriami diagnostycznymi ICD-10, odnoszącymi się do uzależnienia od substancji

psychoaktywnych. Co oznacza, że w zależności od nasilenia poszczególnych objawów

choroby, osoby badane mogą inaczej wartościować poszczególne cele terapii. Jedynie cele

dotyczące utrzymania abstynencji i poprawy relacji rodzinnych nie są zależne od poziomu

nasilenia objawów.

1151277352(37)

38

W grupie mężczyzn i w grupie kobiet


alkoholowy

K2-

upośledzeni

e kontroli

K3-AZA

K4-

Zmiana

tolerancji

K5-

Zaniedbywanie

innych

przyjemności

K6-Picie

mimo wiedzy

o

szkodliwości

a-utrzymanie

abstynencji0,11 0,08 0,15 0,11 0,13 0,13

b-p.relacji

rodzinnych0,05 0,06 0,11 0,11 0,06 0,05

c-p.relacji

społecznych0,13 0,29 0,21 0,23 0,25 0,21

d-p.stanu

zdrowia0,24 0,35 0,31 0,35 0,24 0,32

e-p.sytuacji

zawodowej0,18 0,3 0,25 0,3 0,23 0,26

f-p.sytuacji

materialnej0,25 0,33 0,3 0,25 0,19 0,22

g-zadowolenie z

siebie0,2 0,17 0,07 0,12 0,11 0,14

h-radzenie sobie

z trudnymi syt.0,14 0,14 0,16 0,13 0,14 0,17

i-pełniejsze

odczuwanie0,15 0,18 0,1 0,17 0,1 0,08

j-życie w

zgodzie z

wartościami

0,22 0,28 0,22 0,2 0,16 0,16

k-wsparcie

społeczne0,26 0,36 0,24 0,31 0,27 0,22

l-inne 0,07 0,12 0,12 0,15 0,09 0,09

Tabela 4. Wyniki korelacji nasilenia poszczególnych objawów z wartościowaniem

poszczególnych celów w grupie mężczyzn

1478200826(38)

39


alkoholowy

K2-

upośledzenie

kontroli

K3-

AZA

K4-

Zmiana

tolerancji

K5-

Zaniedbywanie

innych

przyjemności

K6-Picie

mimo wiedzy

o

szkodliwości

a-utrzymanie

abstynencji-0,2 -0,08 -0,2 -0,12 -0,13 -0,13

b-p.relacji

rodzinnych0,05 0,02 0,01 0,13 -0,07 0,03

c-p.relacji

społecznych-0,09 -0,02 -0 -0,05 -0,15 0,01

d-p.stanu

zdrowia0,13 0,18 0,09 -0,02 0,02 0,07

e-p.sytuacji

zawodowej0,15 0,3 0,33 0 0,16 0,32

f-p.sytuacji

materialnej0,06 0,13 0,19 0,1 0,04 0,18

g-zadowolenie

z siebie0,02 0,11 0,07 0,12 -0,02 -0,01

h-radzenie

sobie z

trudnymi syt.

0,28 0,31 0,06 0,3 0,18 0,2

i-pełniejsze

odczuwanie0,05 0,16 0,1 0,11 0 0,04

j-życie w

zgodzie z

wartościami

-0,14 0 0,01 0,1 -0,19 -0,02

k-wsparcie

społeczne-0,03 0,11 0,01 -0,01 -0,02 0,04

l-inne -0,03 -0,1 -0 -0,02 -0,07 0,02

Tabela 5. Wyniki korelacji nasilenia poszczególnych objawów z wartościowaniem

poszczególnych celów w grupie kobiet

Wartości, jakie badani mężczyźni nadawali poszczególnym celom, w większości

przypadków, w sposób istotny dodatnio korelują z nasileniem objawów osiowych.

U kobiet sytuacja wygląda zupelnie inaczej. Tylko dwa z dwunastu celów, w istotny sposób,

korelują dodatnio z danymi kryteriami. Pierwszy z nich to e - poprawa sytuacji zawodowej,

który koreluje dodatnio z upośledzeniem kontroli (K2), występowaniem alkoholowego

zespołu abstynencyjnego (K3), piciem mimo wiedzy o szkodliwości (K6). Drugi cel to h -

radzenie sobie z trudnymi sytuacjami, który koreluje w sposób dodatni z upośledzeniem

kontroli (K2) i zmianą tolerancji (K4).

3725619448(39)

40

Oszacowania wpływu nasilenia każdego z objawów ZUA na wartościowanie

poszczególnych celów terapii

Następnym krokiem było wykonanie analizy regresji krokowej wstecznej, w celu

oszacowania wpływu głębokości uzależnienia na poszczególne cele terapii. Powstało

dwanaście modeli, w których badano zależność między wartościowaniem konkretnych celów

terapii, a nasileniem objawów osiowych ZUA. Ponieważ wcześniej wykonane korelacje

wykazały, że płeć jest czynnikiem różnicującym w badanej grupie klinicznej, analizę regresji

krokowej wstecznej, wykonano również osobno dla grup badanych kobiet i mężczyzn.

Analiza statystyczna wykazała znaczną różnicę między badanymi grupami. Aby tę różnicę

uwidocznić, w opisie wyników przytoczone zostały podstawowe parametry, nawet te

wyjaśniające znikomy procent zmiennej zależnej. Tabele z wynikami dokonanych analiz

zamieszczono w aneksie.

W całej grupie badanej

Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA, na wartościowanie celu utrzymania

abstynencji (tabela nr 6 - aneks) okazał się istotny (F(1,1054)=7,57; p<0,006), a wszystkie

predyktory wyjaśniały łącznie 1% zmiennej zależnej (R2=0,01). Istotny wpływ miał jeden z

uwzględnionych predyktorów: upośledzenie kontroli (b*=0,08; t=2,75; p<0,006).

Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA, na wartościowanie celu poprawy relacji

rodzinnych (tabela nr 7- aneks) okazał się istotny (F(1,1019)=13,06; p<0,000), a wszystkie


sześciu uwzględnionych predyktorów: zmiana tolerancji (b*=0,11; t=3,61; p<0,000)

Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA, na wartościowanie celu poprawy relacji

społecznych (tabela nr 8- aneks) okazał się istotny (F(2,956)=15,82); p<0,000), a wszystkie

predyktory wyjaśniały łącznie 3% zmiennej zależnej (R2=0,03). Istotny wpływ miały dwa z

sześciu uwzględnionych predyktorów: upośledzenie kontroli (b*=0,10; t=2,78; p<0,000) i

zmiana tolerancji (b*=0,10; t=2,87; p<0,000).

Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA, na wartościowanie celu poprawy stanu

zdrowia (tabela nr 9- aneks) okazał się istotny (F(3,977)=19,22; p<0,000), a wszystkie

predyktory wyjaśniały łącznie 6% zmiennej zależnej (R2=0,06). Istotny wpływ miały trzy z

sześciu uwzględnionych predyktorów: upośledzenie kontroli (b*=0,08; t=2,05; p<0,000),

zmiana tolerancji (b*=0,11; t=2,95; p<0,000) oraz picie mimo wiedzy o szkodliwości

(b*=0,10; t=2,63; p<0,000).

1129334625(40)

41

Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA na wartościowanie celu poprawy sytuacji

zawodowej (tabela nr 10 - aneks) okazał się istotny (F(3,864)=20,63; p<0,000), a wszystkie


sześciu uwzględnionych predyktorów: upośledzenie kontroli (b*=0,11; t=2,86; p<0,000),


(b*=0,09; t=2,41; p<0,000).

Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA na wartościowanie celu poprawy sytuacji

materialnej (tabela nr 11- aneks) okazał się istotny (F(2,953)=19,12; p<0,000), a wszystkie


sześciu uwzględnionych predyktorów: upośledzenie kontroli (b*=0,14, t=3,77; p<0,000) i

zmiana tolerancji (b*=0,09; t=2,36; p<0,000).

Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA na wartościowanie celu zmiany poczucia

zadowolenia z siebie (tabela nr 12- aneks) okazał się istotny (F(1,1041)=9,39; p<0,002), a

wszystkie predyktory wyjaśniały łącznie 1% zmiennej zależnej (R2=0,01). Istotny wpływ

miał jeden z sześciu uwzględnionych predyktorów: zmiana tolerancji (b*=0,09; t=3,06;

p<0,002).

Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA na wartościowanie celu radzenia sobie z

trudnymi sytuacjami (tabela nr 13- aneks) okazał się istotny (F(2,1021)=12,20; p<0,000), a

wszystkie predyktory wyjaśniały łącznie 2% zmiennej zależnej (R2=0,02). Istotny wpływ

miały dwa z sześciu uwzględnionych predyktorów: przymus picia (b*0,08; t=2,18; p<0,000)

i zmiana tolerancji (b*=0,10; t=2,86; p<0,000).

Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA na wartościowanie celu pełniejszego

odczuwania (tabela nr 14- aneks) okazał się istotny (F(2,1000)=11,04; p<0,000), a wszystkie


sześciu uwzględnionych predyktorów: zmiana tolerancji (b*=0,10, t=2,84; p<0,000).

Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA na wartościowanie celu możliwości życia

w zgodzie ze swoimi wartościami (tabela nr 15- aneks) okazał się istotny (F(2,1021)=10,26;

p<0,000), a wszystkie predyktory wyjaśniały łącznie 2% zmiennej zależnej (R2=0,02).

Istotny wpływ miały dwa z sześciu uwzględnionych predyktorów: przymus picia (b*=0,07,

t=2,12; p<0,000) i zmiana tolerancji (b*=0,09; t=2,51; p<0,000).

Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA na wartościowanie celu wsparcia

społecznego (tabela nr 16- aneks) okazał się istotny (F(2,925)=20,65; p<0,000), a wszystkie


sześciu uwzględnionych predyktorów: przymus picia (b*=0,12, t=3,23; p<0,000) i zmiana

4707164993(41)

42

tolerancji (b*=0,12; t=0,20; p<0,000).

Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA na wartościowanie innych, nie

sprecyzowanych w ankiecie, celów (tabela 17- aneks) okazał się istotny (F(1,354)=4,78;


Istotny wpływ miał jeden z sześciu uwzględnionych predyktorów: zmiana tolerancji

(b*=0,11, t=2,19; p<0,029).

Tak więc analiza statystyczna wskazuje na istnienie istotnych zależności w badanej

grupie klinicznej, jednak procent zmiennych zależnych wyjaśnianych przez predyktory jest

bardzo niski, mieści się w przedziale 1-6%.

W grupie badanych mężczyzn

Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA u badanych mężczyzn na

wartościowanie celu utrzymania abstynencji (tabela nr 18- aneks), okazał się istotny

(F(5,799)=2178,3; p<0,000), a wszystkie predyktory wyjaśniały łącznie 93% zmiennej

zależnej (R2=0,93). Istotny wpływ miało pięć z sześciu uwzględnionych predyktorów:

przymus picia (b*=0,22; t=4,29; p<0,000), upośledzenie kontroli (b*=0,31; t=5,49; p<0,000),

występowanie AZA (b*=0,14; t=2,77; p<0,006), zaniedbywania innych źródeł uzyskiwania

przyjemności (b*=0,14; t=2,86; p<0,004), picie mimo wiedzy o szkodliwości (b*=0,15;

t=3,55; p<0,000).

Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA na wartościowanie celu poprawy relacji

rodzinnych (tabela nr 19- aneks), okazał się istotny (F(5,772)=1295,7; p<0,000), a wszystkie


sześciu uwzględnionych predyktorów: przymus picia (b*=0,25; t=3,73; p<0,000),

upośledzenie kontroli (b*=0,32; t=4,53; p<0,000) i zmiana tolerancji (b*=0,17; t=2,71;

p<0,007).

Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA u badanych mężczyzn na wartościowanie

celu poprawy relacji społecznych (tabela nr 20- aneks), okazał się istotny (F(3,734)=1535,7;


Istotny wpływ miały trzy z sześciu uwzględnionych predyktorów: upośledzenie kontroli

(b*=0,46; t=6,18; p<0,000), zmiana tolerancji (b*=0,25; t=3,68; p<0,000) oraz

zaniedbywania innych źródeł uzyskiwania przyjemności (b*=0,23; t=3,12; p<0,002).


celu poprawy stanu zdrowia (tabela nr 21- aneks), okazał się istotny (F(4,747)=1373,7;

2644775904(42)

43


Istotny wpływ miały cztery z sześciu uwzględnionych predyktorów: przymus picia (b*=0,20;

t=2,69; p<0,007), upośledzenie kontroli (b*=0,29; t=3,83; p<0,000), zmiana tolerancji

(b*=0,23; t=3,63; p<0,000) i picie mimo wiedzy o szkodliwości (b*=0,24; t=3,95; p<0,000).


celu poprawy sytuacji zawodowej (tabela nr 22- aneks), okazał się istotny (F(3,680)=1758,3;


Istotny wpływ miały trzy z sześciu uwzględnionych predyktorów: upośledzenie kontroli

(b*=0,40; t=5,79; p<0,000), zmiana tolerancji (b*=0,31; t=4,84; p<0,000) oraz picie mimo

wiedzy o szkodliwości (b*=0,23; t=3,80; p<0,000).


celu poprawy sytuacji materialnej (tabela nr 23- aneks), okazał się istotny (F(5,731)=1027,4;


Istotny wpływ miały cztery z sześciu uwzględnionych predyktorów: przymus picia (b*=0,19;

t=2,41; p<0,016), upośledzenie kontroli (b*=0,35; t=4,35; p<0,000), zmiana tolerancji

(b*=0,17; t=2,47; p<0,013) i picie mimo wiedzy o szkodliwości (b*=0,13; t=2,10; p<0,040).


celu dotyczącego poczucia zadowolenia z siebie (tabela nr 24- aneks), okazał się istotny


zależnej (R2=0,90). Istotny wpływ miały cztery z sześciu uwzględnionych predyktorów:

przymus picia (b*=0,28; t=4,56; p<0,000), upośledzenie kontroli (b*=0,33; t=5,13; p<0,000),


(b*=0,15; t=2,92; p<0,000).


celu dotyczącego radzenia sobie z trudnymi sytuacjami (tabela nr 25- aneks), okazał się

istotny (F(5,776)=1388,8; p<0,000), a wszystkie predyktory wyjaśniały łącznie 90%

zmiennej zależnej (R2=0,90). Istotny wpływ miało pięc z sześciu uwzględnionych

predyktorów: przymus picia (b*=0,17; t=2,53; p<0,011), upośledzenie kontroli (b*=0,30;

t=4,31; p<0,000), występowanie AZA (b*=0,19; t=2,38; p<0,004), zmiana tolerancji

(b*=0,14; t=2,38; p<0,017) oraz picie mimo wiedzy o szkodliwości (b*=0,16; t=3,02;

p<0,003).


celu pełniejszego odczuwania (tabela nr 26- aneks), okazał się istotny (F(3,762)=1934,1;


9841380401(43)

44

Istotny wpływ miały trzy z sześciu uwzględnionych predyktorów: przymus picia (b*=0,26;

t=3,76; p<0,000), upośledzenie kontroli (b*=0,42; t=6,04; p<0,000) i zmiana tolerancji

(b*=0,27; t=4,57; p<0,000).


celu dotyczącego możliwość życia w zgodzie ze swoimi wartościami (tabela nr 27- aneks)

okazał się istotny (F(4,775)=1622,0; p<0,000), a wszystkie predyktory wyjaśniały łącznie

89% zmiennej zależnej (R2=0,89). Istotny wpływ miały cztery z sześciu uwzględnionych

predyktorów: przymus picia (b*=0,21; t=3,24; p<0,001), upośledzenie kontroli (b*=0,37;

t=5,54; p<0,000), zmiana tolerancji (b*=0,22; t=3,85; p<0,000) oraz picie mimo wiedzy o

szkodliwości (b*=0,14; t=2,67; p<0,008).


celu wsparcia społecznego (tabela nr 28- aneks), okazał się istotny (F(4,706)=1117,1;


Istotny wpływ miały trzy z sześciu uwzględnionych predyktorów: przymus picia (b*=0,28;

t=3,40; p<0,000), upośledzenie kontroli (b*=0,23; t=2,68; p<0,007) i zmiana tolerancji

(b*=0,27; t=3,78; p<0,000).

Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA u badanych mężczyzn, na wartościowanie

innych, nie sprecyzowanych w ankiecie, celów (tabela 29-aneks), okazał się istotny


zależnej (R2=0,91). Istotny wpływ miały trzy z sześciu uwzględnionych predyktorów:

upośledzenie kontroli (b*=0,31, t=2,00; p<0,047), zmiana tolerancji (b*=0,30 ; t=2,01;

p<0,04) i występowanie AZA (b*=0,36; t=2,25; p<0,02 ).

Analiza statystyczna wyników regresji krokowej - wstecznej w grupie mężczyzn

wskazuje na istotny poziom zależności oraz wysoki procent, mieszczący się w zakresie 86-

93%, wyjaśniania zmiennych zależnych przez predyktory.

W grupie badanych kobiet

Model dotyczący wpływu nasilenia objawów ZUA u badanych kobiet, na wartościowanie

celu poprawy stanu zdrowia (tabela nr 32 - aneks), okazał się istotny (F(1,228)=9,5732;


Istotny wpływ miał jeden z sześciu uwzględnionych predyktorów: występowanie AZA

(b*=0,20; t=3,09; p<0,002).


2226018002(44)

45

celu poprawy sytuacji zawodowej (tabela nr 33- aneks), okazał się istotny (F(1,183)=4,3125;


Istotny wpływ miał jeden z sześciu uwzględnionych predyktorów: zaniedbywania innych

źródeł uzyskiwania przyjemności (b*=0,15; t=2,08; p<0,040).


celu poprawy sytuacji materialnej (tabela nr 34- aneks), okazał się istotny (F(1,218)=5,6603;


Istotny wpływ miał jeden z sześciu uwzględnionych predyktorów: upośledzenie kontroli

(b*=0,16; t=2,38; p<0,020).


celu możliwości życia zgodnie ze swoimi wartościami (tabela nr 35- aneks), okazał się

istotny (F(1,243)=5,9324; p<0,016), a wszystkie predyktory wyjaśniały łącznie 2% zmiennej

zależnej (R2=0,02). Istotny wpływ miał jeden z sześciu uwzględnionych predyktorów: picie

mimo wiedzy o szkodliwości (b*=0,15; t=2,44; p<0,016).

Mimo istotnej zależności predykatory wyjaśniają jedynie 2-4% zmiennej. Natomiast

modele dotyczące wpływu nasilenia objawów ZUA u badanych kobiet, na wartościowanie

celu utrzymania abstynencji (F(2,249)=2,1279; p<0,121) (tabela nr 30- aneks), oraz celu

poprawy relacji rodzinnych (F(2,249)=2,1279; p<0,121) (tabela nr 31- aneks), okazały się

nieistotne.

Odnośnie celu poprawy relacji społecznych, zmiany poczucia zadowolenia z siebie, radzenia

sobie z trudnymi sytuacjami, pełniejszego odczuwania, wsparcia społecznego oraz innych,

nie wyszczególnionych w ankiecie celów, analiza statystyczna nie wykazała zależności

między nasileniem objawów osiowych ZUA , a wyżej wymienionymi celami.

3010982786(45)

46

Dyskusja wyników

Głównym celem niniejszej pracy było określenie ważności celów terapii uzależnień

dla przystępujących do terapii osób uzależnionych od alkoholu oraz to, w jakim stopniu

głębokość uzależnienia – rozumiana przez nasilenie objawów ZUA - wpływa na

wartościowanie deklarowanych celów.

Pierwsza z postawionych hipotez zakładała, że dla osób rozpoczynających leczenie

najważniejszym celem jest utrzymanie abstynencji. Przytoczone w pracy wyniki badań

wykazały, że utrzymywanie abstynencji jest tym, czego oczekują osoby, które podejmują

terapię. Jest to szczególnie istotne w związku z definicją zdrowienia w uzależnieniu

(McClean, 2010), gdzie abstynencja jest warunkiem trzeźwienia. Był to najwyżej

wartościowany cel zarówno przez kobiety jak i mężczyzn, biorących udział w badaniu.

Osoby uzależnione, zgłaszające się do placówek odwykowych, zarówno te skierowane przez

sąd jak i podejmujące leczenie z własnej woli, często nie radzą sobie z utrzymaniem

abstynencji. Niejednokrotnie podejmowane, nieudane próby utrzymania abstynencji

(Kasprzak, 2010) i narastające konsekwencje jasno pokazały, że potrzebna jest pomoc z

zewnątrz (Burl, Gilliland, 2005). Należy też podkreślić, że na początku, dla wielu pacjentów,

utrzymanie abstynencji jest jedynym celem terapii (Kasprzak, 2010).

Wyniki wskazują na to, że istnieje pozytywny związek między nasileniem

upośledzenia kontroli u pacjenta, a tym jak ważny jest dla niego cel związany z utrzymaniem

abstynencji. Wiedząc, że nasilenie tego objawu skutkuje niemożnością powstrzymania się od

picia alkoholu oraz utratą kontroli nad wypijaną ilością, zdawałoby się, że jest to logiczna

zależność (Habrat, 1998). Ciekawe jest to, że w badanej grupie kobiet nie występują żadne

istotne zależności, mogące sugerować, że nasilenie objawów ZUA wpływa na

wartościowanie celu związanego z utrzymaniem abstynencji. Mogłoby to oznaczać, że ten

cel jest dla kobiet najważniejszy, bez względu na to, jak głęboko są uzależnione. Natomiast

wyniki badanej grupy męskiej wskazują na to, że utrzymanie abstynencji jest tym ważniejsze,

im bardziej nasilone są objawy głodu alkoholowego, zespołu abstynencyjnego, upośledzenia

kontroli, zaniedbywania alternatywnych źródeł przyjemności oraz picia mimo nasilających

się szkód zdrowotnych. Jedynym objawem, który nie wpływa na ocenę ważności utrzymania

abstynencji, jest zmiana tolerancji. Jest to równoznaczne z tym, że ten objaw w badanej

grupie dominował na trzecim i czwartym poziomie głębokości uzależnienia (por. Bętkowska-

Korpała, Kasprzak, 2013).

5185756169(46)

47

Kolejne hipotezy zakładały różnicę wartościowania celów między grupą kobiet i

mężczyzn. Mianowicie zakładano, że dla kobiet podejmujących terapię ważniejsza jest

poprawa relacji społecznych i relacji rodzinnych, podczas gdy mężczyźni większą wagę

przykładają do poprawy zdrowia fizycznego, sytuacji zawodowej, materialnej oraz

możliwości życia w zgodzie ze swoimi wartościami. Kobiety istotnie wyżej wartościowały

swoje oczekiwania od terapii związane z poprawą relacji rodzinnych i relacji społecznych.

Co więcej okazało się, że oczekiwania związane z : uzyskaniem wsparcia społecznego,

nabyciem umiejętności radzenia sobie z trudnymi sytuacjami, większego zadowolenia z

siebie, życia w zgodzie z własnymi wartościami oraz pełniejszego odczuwania, również są

ważniejsze dla tej grupy. Kobiety często sięgają po alkohol, by móc poradzić sobie z

intensywnymi emocjami (Fudała, 2007). Piją ponieważ czują się samotne, bezwartościowe.

Często muszą same radzić sobie ze wszystkimi trudnościami dnia codziennego. Ponieważ

oczekuje się od nich solidnego wypełniania roli matki, żony, córki, a nie skupiania się na

sobie (Marszałek, 2008), dochodzi do tego, że przestają sobie radzić, w konstruktywny

sposób, z trudnościami. Na leczenie trafiają w kryzysowych sytuacjach, gdy zagrożone jest

ich macierzyństwo bądź małżeństwo. Badania Cierpiałkowskiej (2012) wskazują, że

ogromne znaczenie w leczeniu kobiet ma rozwijanie kompetencji rodzicielskich. Podejmując

leczenie, chcą przede wszystkim zapobiec deprecjonizacji siebie jako matki, żony, kobiety, a

także zrozumieć co się z nimi dzieje, by móc w pełni przeżywać wszystkie, nawet

nieprzyjemne uczucia (Golińska, 2008).

Hipoteza zakładała, że to dla mężczyzn będzie ważniejsze życie w zgodzie z własnymi

wartościami, wyniki jednak wskazują, że to kobiety wyżej wartościowały ten cel. Może to

oznaczać, że wartości związane z rodziną, macierzyństwem oraz małżeństwem są dla nich na

tyle istotne, by stać się motywacją do zmiany.

Natomiast jeśli chodzi o oczekiwania dotyczące poprawy zdrowia fizycznego

zakładano, że będzie to ważniejszy cel dla mężczyzn przystępujących do terapii. Uzależnieni

mężczyźni później niż kobiety mogą odczuwać negatywny wpływ alkoholu na organizm

(Golińska, 2008), a o terapii zaczynają myśleć, gdy objawy AZA są coraz bardziej dotkliwe

lub gdy dowiedzą się o jakimś schorzeniu, którego leczenie wymaga ograniczenia

spożywanego alkoholu (Burl, Gilliland, 2005). Wyniki jednak wskazują na to, że nie jest to

cel, który różnicuje badaną grupę. Poprawa stanu zdrowia jest dla kobiet tak samo ważna jak

dla mężczyzn. Ważniejsze dla mężczyzn są natomiast cele związane z poprawą sytuacji

zawodowej, a tym samym poprawą sytuacji materialnej. Jest to związane z tradycyjną rolą

mężczyzny, która wymaga od niego utrzymania rodziny, zapewnienia jej podstawowych dóbr

2884675377(47)

48

(Harwas – Napierała, 2001). Mężczyzna, który ma pracę jest spostrzegany przez

społeczeństwo jako mężczyzna wartościowy (Doliński, Strelau, 2008), dlatego też bezrobocie

jest sytuacją deprecjonującą jego znaczenie. Możliwość ponownego zatrudnienia, zarabiania

pieniędzy, a tym samym poprawy sytuacji materialnej, wpływa na poczucie własnej wartości,

poczucie mocy, przez co może być silnym motywem do podjęcia leczenia.

Następne hipotezy dotyczyły istnienia związku między nasileniem w badanej grupie

poszczególnych objawów ZUA, a tym jak wartościowane były proponowane cele terapii.

Pierwsze założenie dotyczyło głodu alkoholowego. Zakładano, że im większy przymus picia,

tym ważniejsza dla osób podejmujących terapię jest możliwość radzenia sobie z trudnymi

sytuacjami oraz uzyskania wsparcia społecznego. Analiza danych wskazuje, że istotnie

wzrost nasilenia głodu alkoholowego wpływa na wartościowanie powyższych celów, jednak

dotyczy to tylko grupy badanych mężczyzn. W tej grupie zależność nie występuje jedynie w

związku z chęcią poprawy relacji społecznych i poprawy sytuacji materialnej. Natomiast w

badanej grupie kobiet intensywniejszy głód alkoholowy przekłada się jedynie na wyższe

wartościowanie możliwości życia w zgodzie z własnymi wartościami. Być może jest to

związane z tym, że występowanie głodu alkoholowego może dekompensować kobiety, tym

samym często nie pozwalając im na wypełnianie nałożonych im ról społecznych, w

szczególności roli matki. Dlatego może być to dotkliwa sytuacja, budząca cierpienie, rodząca

potrzebę realizowania w trzeźwym życiu działań zgodnych z wartościami, które zaniedbały

w związku z piciem.

Kolejna hipoteza zakładała pozytywny związek między upośledzeniem kontroli, a

wartościowaniem możliwości poprawy stanu zdrowia, relacji społecznych, sytuacji

zawodowej i materialnej oraz utrzymania abstynencji jako celów terapii. Okazuje się, że

wzrost upośledzenia kontroli w istotny sposób wpływa na wyższe wartościowanie wszystkich

możliwych celów w grupie badanych mężczyzn. U kobiet natężenie upośledzenia kontroli

wpływa jedynie na chęć poprawy sytuacji materialnej. Osoby uzależnione z czasem wypijają

coraz większe ilości alkoholu, wydają na picie coraz więcej pieniędzy, a także przeznaczają

na te działania coraz więcej czasu. Nagle może się okazać, że proporcje zmieniają się do tego

stopnia, że sprawy związane z piciem zajmują większość dnia. Gdy przestają kontrolować

sytuację zawodową, przychodzą pod wpływem alkoholu do pracy, bądź opuszczają godziny

pracy, są coraz mniej produktywni, automatycznie zmniejszając swoje zarobki, a tym samym

możliwości finansowe (Kasprzak, 2010). Obserwacje specjalistów terapii uzależnień

sygnalizują, że prawdopodobnie mężczyźni zarobione pieniądze często dzielą na te, które

przeznaczają na potrzeby rodziny oraz na potrzeby własne, głównie przeznaczone na alkohol.

7201549588(48)

49

Nie interesują się tym czy środki są wystarczające na zapewnienie podstawowych potrzeb

rodzinie. Kobiety zazwyczaj biorą to pod uwagę, szczególnie gdy wychowują dzieci. Często

prowadzą dom, co daje im lepszą orientację w stanie budżetu domowego i ewentualnych

niedoborów. Dlatego też, bez względu na to czy pracują zawodowo i zarabiają, czy pracują w

domu i wykradają pieniądze z budżetu domowego, może być to dla nich bardziej

odczuwalne.

Trzecia hipoteza zakładała, że dla osób z nasilonymi objawami alkoholowego zespołu

abstynencyjnego ważniejsza jest możliwość poprawy stanu zdrowia, poprawy sytuacji

zawodowej oraz poprawy relacji rodzinnych. Wyniki wskazują na to, że wzrost nasilenia

objawów AZA nie ma wpływu na wartościowanie poprawy relacji społecznych, ani sytuacji

zawodowej. Ciekawe jest to, że przy nasilających się objawach, poprawa zdrowia jest

ważniejsza jedynie dla kobiet. U mężczyzn ważniejszy jest cel dotyczący nabycia

umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Może być to związane z tym, że

mężczyźni inaczej niż kobiety przeżywają zespół abstynencyjny (Woydyłło, 2008). Często

nie koncentrują się na objawach, przez co mają problem z ich różnicowaniem. Kobiety

zwracają większą uwagę na swoje zdrowie i szybciej wychwytują nieprzyjemne stany

(Walsh, 2000; TNS OBOP, 2007).

Następnie zakładano, że im głębsza faza zmiany tolerancji, tym ważniejsza jest

możliwość poprawy stanu zdrowia, relacji rodzinnych i społecznych. Wyniki są zaskakujące,

ponieważ wskazują na brak jakiejkolwiek zależności między nasileniem tego objawu, a

wartościowaniem celów w grupie badanych kobiet. Natomiast w grupie męskiej pozytywny

związek dotyczy każdego z proponowanych celów po kolei. Oznaczałoby to, że faza zmiany

tolerancji, w jakiej aktualnie znajdują się uzależnieni mężczyźni, wpływa na to, jak ważne są

dla nich poszczególne cele. Dla kobiet nie ma to żadnego znaczenia.

Żadnego związku nie wykazała również analiza statystyczna w grupie kobiecej,

między ważnością celów, a natężeniem picia, przy jednoczesnym pomijaniu występujących

szkód zdrowotnych. Hipoteza zakładała pozytywny związek z celem dotyczącym poprawy

stanu zdrowia. Zależność taka ma miejsce tylko w grupie badanych mężczyzn. Dodatkowo

im bardziej nasilony objaw, tym ważniejsza dla mężczyzn jest możliwość poprawy sytuacji

zawodowej, materialnej, nabycie umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach, życia w

zgodzie z własnymi wartościami, zadowolenie z siebie oraz możliwość utrzymania

abstynencji. Nasilenie tego objawu związane jest z tym, że nawet rozległe szkody zdrowotne,

diagnoza kolejnych chorób i ostrzeżenia lekarzy nie są w stanie sprawić, że osoba

uzależniona utrzyma abstynencję (Kasprzak, Bętkowska-Korpała, 2011). Resztę zależności

1433930635(49)

50

mógłby tłumaczyć stan fizyczny mężczyzn, u których ten objaw został zdiagnozowany na

trzecim lub czwartym poziomie głębokości uzależnienia. Dodatkową konsekwencją rozwoju

uzależnienia jest zaburzenie CUN i funkcji wykonawczych, co skutkuje utrudnionym

funkcjonowaniem w rolach społecznych i realizacji zadań związanych z utrzymaniem

abstynencji (Ericson, 2007 por. Bętkowska – Korpała, 2013). Jeśli chorują, mają gorsza

kondycję, są mniej wydajni, bądź tracą możliwość pracy. Stawia ich to w trudnej sytuacji, z

którą nie zawsze potrafią sobie poradzić. Tak więc może się to przekładać, na chęć poprawy

sytuacji zawodowej i materialnej. Ponieważ praca zawodowa i umiejętność rozwiązywania

problemów jest bardziej kojarzona z rolą mężczyzny, logiczna zdaje się być chęć poprawy

własnej wartości i zadowolenia z siebie.

Ostatnia hipoteza zakładała, że im większe zaniedbywanie alternatywnych

możliwości uzyskiwania przyjemności, tym ważniejsza jest możliwość poprawy relacji

rodzinnych, relacji społecznych oraz sytuacji zawodowej. Wyniki wskazują jedynie na dwie

istotne zależności. Mianowicie dla mężczyzn, u których ten objaw jest bardziej nasilony,

ważniejsza jest poprawa relacji społecznych, natomiast dla kobiet ważniejsza jest poprawa

sytuacji zawodowej. Należy pamiętać, że ten objaw wiąże się również ze zmianą wzorca

picia. Kontakty ograniczone zostają do osób pijących alkohol. Z czasem alkohol przestaje

wspomagać relacje towarzyskie, a wręcz odwrotnie, znacząco je zubaża (Kasprzak, 2010).

Faktycznie dla mężczyzn może być to bardziej bolesne doświadczenie, stąd chęć powrotu do

szerokiego kontaktowania się z innymi ludźmi. Potrzeba może być tak silna, że prowadzi do

ciężkiego wyboru między uczestnictwem w spotkaniach, a przestrzeganiem zasad dla

trzeźwiejących osób uzależnionych. Zależność, która pojawiła się w grupie kobiecej, być

może związana jest z tym, że dla kobiet praca jest sytuacją, w której mają możliwość

realizowania się i nawiązywania kontaktów społecznych (Marszałek, 2008). Pewnie dlatego

traktują ten obszar inaczej niż mężczyźni. Nie jest to wyłącznie kwestia rywalizacji,

spełniania ambicji, czy zadaniowego wypełniania poleceń. Kobiety w pracy mogą

porozmawiać z innymi kobietami, nawiązać przyjaźnie. Praca jest polem kontaktów

mogących dawać przyjemność (Marszałek, 2008). Gdy alkohol zaczyna dominować w ich

życiu starają się ukryć swój sekret, wstydzą się, piją w samotności izolując się, przez co

kontakty się rozluźniają lub całkiem zrywają (Woydyłło, 2008). Możliwość pracy może być

dla kobiet motywacją do większej aktywności również w innych sferach życia i czerpania z

niego większej przyjemności bez użycia alkoholu.

2938355057(50)

51

Wnioski

Na podstawie statystycznej analizy wyników przeprowadzonych badań można

wnioskować, że dla osób przystępujących do terapii uzależnień, bezwzględnie

najważniejszym celem jest utrzymanie abstynencji. Programy terapeutyczne są konstruowane

tak, by pomóc pacjentom w budowaniu stabilnej abstynencji, dostarczać potrzebnych do tego

umiejętności oraz wdrażać pro-trzeźwościową postawę, tak by w trudnych dla siebie

sytuacjach, umieli, a przede wszystkim chcieli, sobie poradzić inaczej niż za pomocą

alkoholu.

Dodatkowo badania wykazały, że u mężczyzn głębokość uzależnienia znacząco

wpływa na oczekiwania względem terapii. Nasilenie poszczególnych objawów przekłada się

na wagę konkretnych celów. U kobiet tych zależności jest zdecydowanie mniej, co może

sugerować, że zgłaszając się na terapię, mają określone cele bez względu na to, jak głęboko

są uzależnione.

Oczekiwania wobec terapii w grupie kobiecej wiążą się przede wszystkim z

odzyskaniem kontroli, wpływu na to, co dzieje się w ich życiu. Dlatego też terapia powinna

wychodzić tym oczekiwaniom naprzeciw. Być może wskazane byłoby włączenie do

programu podstawowego osobnych sesji dla kobiet i mężczyzn. Wtedy uwzględniałby

zapotrzebowanie kobiet na nabywanie umiejętności zarówno społecznych jak i związanych z

życiem emocjonalnym i duchowym. Miałyby wtedy możliwość przyjrzeć się swoim zasobom

i ewentualnym trudnościom, tak by w dalszym etapie terapii mogły pracować nad

rozwijaniem konkretnych kompetencji. Ważne byłoby również wiązanie treści

terapeutycznych z rolami, jakie kobiety pełnią w społeczeństwie (Kowalcze, 2009),

szczególnie z rolą matki. Ważną częścią terapii byłaby praca nad tym, jak alkohol wpłynął na

postrzeganie siebie, jako matki, żony, a przede wszystkim jako kobiety.

Oczywiście nabywanie takich umiejętności jest potrzebne również mężczyznom,

jednakże zajęcia w grupie męskiej powinny większy nacisk kłaść na pracę z

problematycznymi sytuacjami, tak by potrafili radzić sobie z rozwiązywaniem trudnych

emocjonalnie konfliktów w domu i w pracy. Wskazane byłoby, aby zajęcia dla mężczyzn

uwzględniały liczne role pełnione przez nich w społeczeństwie, nie pomijając roli

pracownika. Bezrobocie jest problemem, który znacząco może wpłynąć na poczucie

męskości (Melosik, 2006), dlatego też ważne jest uwzględnianie go podczas pracy z

pacjentem.

3587819241(51)

52

Należy również zwrócić uwagę na fakt, że kobiety są uważniejsze na sygnały płynące

z organizmu, przez co są bardziej skłonne do dbania o zdrowie fizyczne (Walsh, 2000; TNS

OBOP, 2007). Mężczyźni nie różnicują tego typu sygnałów, ponieważ często się na nich nie

koncentrują. Dlatego ważna jest praca nad świadomością i wyrażaniem swoich emocji oraz

odbiorem doświadczeń z ciała. Uważność wypracowana już na początku, w przyszłości może

pomóc zapobiec nawrotowi choroby.

Dla całej grupy zarówno kobiet jak i mężczyzn najistotniejszym celem terapii była

abstynencja. W związku z tym, że w pozostałych przypadkach inne cele są ważniejsze dla

kobiet, a inne dla mężczyzn, to program terapii powinien również je uwzględniać. W pracy z

pacjentem nad ustalaniem adekwatnych celów terapii, terapeuta bierze pod uwagę także

sposób biopsychospołecznego funkcjonowania osoby uzależnionej. Realizując terapię z

uwzględnieniem celów ważnych dla pacjenta umożliwia się mu osiągnięcie sukcesu, tym

samym pozytywnie wpływając na poczucie własnej wartości, godności, wzmacniając

motywację do dalszego trzeźwienia i do zmian w różnych sferach życia.

3159096698(52)

53

Literatura cytowana

1. Anderson, P., Baumberg, B., Alkohol w Europie. Raport z perspektywy zdrowia

publicznego. Intytut Badań Nad Alkoholem w Wielkiej Brytanii, 2006.

2. Babor T. F., Dolinsky Z, Rounsaville B, Jaffe J (1988) Unitary versus multidimensional

models of alcoholism treatment outcome: an empirical study. Journal of Studies on

Alcohol, 49 (2),167-177.

3. Bętkowska – Korpała, B. (2010). Profile osobowości według koncepcji Wielkiej Piątki

u osób rozpoczynających leczenie z powodu uzależnienia od alkoholu

a inne wskaźniki efektywności terapii. Konferencja PTBU pt. „Badania nad

uzależnieniami w Polsce - nowe perspektywy, nowe wyzwania”. Warszawa, 2010.

4. Bętkowska – Korpała, B. (2012), niepublikowany Raport z badania Fundacji First i

Agory pt. „Sytuacja kobiet w leczeniu uzależnienia od alkoholu”.

5. Bętkowska-Korpała B. Osobowościowe uwarunkowania procesu zdrowienia u osób

uzależnionych od alkoholu. Medycyna Praktyczna. Kraków, 2013.

6. Bętkowska-Korpała B., Kasprzak J., Ryniak J. Nolbrzak-Drozd J., Gierowski JK.

Severity of alcohol dependence symptoms and declared goals for recovery. 23rd

Annual

Conference of the European Health Psychology Society, Pisa, Italy. September 23rd

-26th,

2009.

7. Bętkowska-Korpała, B. Uzależnienia w praktyce klinicznej. Zagadnienia diagnostyczne.

Parpamedia, Warszawa 2009.

8. Bętkowska-Korpała, B., Kasprzak, J. (2013). Diagnoza nasilenia objawów uzależnienia

od alkoholu przy pomocy Skali Rozwoju Uzależnienia od Alkoholu – prezentacja

narzędzia. W: Chodkiewicz J., Gąsior K. (red). Wybrane zagadnienia z psychologii

uzależnienia od alkoholu. Kielce Wyd. Difin - w druku.

9. Buzun, E., (2000). Alkohol i kobiety w: Alkohol i nauka, nr 6.

10. Chodkiewicz, J., (2007). Czego nie zauważają alkoholicy? Terapia Uzależnienia i

Współuzależnienia, 3/2007, 27-31.

11. Cierpiałkowska, L., Alkoholizm. Przyczyny, leczenie, profilaktyka. UAM. Poznań 2001.

3054089306(53)

54

12. Cierpiałkowska, L., Pełnienie funkcji rodzicielskich kobiet uzależnionych od alkoholu.

Konferencja „Alkoholizm u kobiet – pułapka w poszukiwaniu siebie”. Kraków 2012.

13. Cierpiałkowska, L., Ziarko, M., Psychologia uzależnień - alkoholizm. WAiP. Warszawa

2010.

14. Cloninger, R. (1987). Neurogenetic adaptative mechanisms in alkoholism. Science. 236,

410-416.

15. Doliński D., Strelau J. Psychologia Podręcznik Akademicki. Tom II. Gdańskie

Wydawnictwo psychologiczne 2008.

16. Emmons, R.A. (1992). Abstract versus concrete goals: Personal striving level, physical

illness, and psychological well-being. Journal of Personality and Social Psychology, 62,

292-300.

17. Emmons, R.A. (1996). Striving and feeling: Personal goals and subjective well-being. In

J. Bargh & P. Gollwitzer (Eds.), The psychology of action: Linking motivation and

cognition to behavior (pp. 314-337). New York: Guilford.

18. Engel, G.L. (1977). The Need for a New Medical Model: a Challenge for Biomedicine.

SCIENCE, 4286, v.196.

19. Erickson, C., K. Nauka o uzależnieniach. Od neurobiologii do skutecznych metod

leczenia. WUW. Warszawa 2007.

20. Fudała J. Kobiety i alkohol. PARPAMEDIA. Warszawa 2007.

21. Gąsior, K. (2005). Typy alkoholizmu u kobiet. Alkoholizm i Narkomania 2005, Tom 18:

nr 1-2, 39-56.

22. Golińska, L. (2008). Kobiece pułapki alkoholizmu. Terapia Uzależnienia i


23. Habrat, B. Organizm w niebezpieczeństwie. PARPA, Warszawa 1998.

24. Harwas – Napierała, B. (2001) Modele ról płciowych i ich psychologiczne konsekwencje

dla młżeństwa i rodziny, w: H. Liberska, M. Matuszewska (red.), Małżeństwo : męskość,

kobiecość, miłość konflikt. Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań

2573751870(54)

55

25. Iwanicka, K., Malicki, D., Olajossy, M., Typologia uzależnienia alkoholowego według

Lescha – opis kliniczny w: Curr Probl Psychiatry 2011; 12(3): 256-259

26. Jakubczyk, A., (2013). Redukcja szkód w leczeniu uzależnienia od alkoholu. Zebranie

kierowników WOTUW. Toruń, 2013.

27. Jellinek, E.M. (1952/1987). Stadia nałogu alkoholowego. Nowiny Psychologiczne, 3, 50,

3-19.

28. Jellinek, E.M. (1969). Phases of alkohol addiction. W: S. Denitz, R. Dynes, A. Clarke

(red.), Deviance. Studies in the process of stigmatization and social reaction (251-263).

New York: Oxford University Press.

29. Kadzikowska-Wrzosek R., (2011). Subiektywna ocena postępu w realizacji celów.

Wpływ implementacji intencji oraz różnic indywidualnych w sposobie formułowania

celów i w sile woli. Psychologia Społeczna. Tom 6, 1 (16) 49-66.

30. Kasprzak, J. (2010). Możliwości i ograniczenia leczenia osób uzależnionych od alkoholu

z organicznymi zaburzeniami psychicznymi w standardowych programach terapii

uzależnienia realizowanych w polskich placówkach odwykowych. Materiały

konferencyjne z konferencji pod nazwą: Leczenie i rehabilitacja osób z podwójnym

rozpoznaniem oraz osób uzależnionych nie mających zabezpieczenia socjalnego w

Bielsku-Białejw Bielsku.

31. Kasprzak, J., Bętkowska-Korpała. B. (2011). Ocena nasilenia objawów uzależnienia od

alkoholu przy pomocy Skali Rozwoju Uzależnienia od Alkoholu (SRUA) – wskazówki

dla diagnosty cz. a. Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia, 2/2011, 4-6.

32. Kasprzak, J., Bętkowska-Korpała. B. (2011). Ocena nasilenia objawów uzależnienia od

alkoholu przy pomocy Skali Rozwoju Uzależnienia od Alkoholu (SRUA) – wskazówki

dla diagnosty cz. b. Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia,3/2011, 7-10.

33. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i

wskazówki diagnostyczne. Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, Instytut

Psychiatrii i Neurologii, Kraków-Warszawa 2000.

34. Kowalcze, M. (2009). Specyfika uzależnienia kobiet. Terapia Uzależnienia i


3256733331(55)

56

35. Łuszczyńska A. Zmiana zachowań zdrowotnych. GWP 2004.

36. Marszałek, L. (2008). Kulturowe uwarunkowania roli kobiety we współczesnym

społeczeństwie. SEMINARE, 25/ 2008, s. 267-279.

37. Martyniuk A., Papuć E., Rejdak K., Stelmasiak Z. Delirium in the course of alcohol

withdrawal syndrome complicated by rhabdomyolysis. In Curr Probl Psychiatry 2011;

12(4): 449-452

38. Mellibruda J., Sobolewska-Mellibruda Z. Integracyjna psychoterapia uzależnień. Instytut

Psychologii Zdrowia. Warszawa 2006.

39. Melosik, Z. Kryzys męskości w kulturze współczesnej. Oficyna Wydawnicza Impuls,

Kraków 2006.

40. Michael B. First, (2009) Harmonisation of ICD–11 and DSM–V: opportunities and

challenges in: The British Journal of Psychiatry, 195, 382-390.

41. Nikodemska, S., (1999). Demograficzny portret pacjenta cz.I w: Terapia Uzależnienia i


42. Nowosielska, A., (2004). Alkohol ważna kwestia dla zdrowia kobiety w: Alkohol i Nauka.

43. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (2005). Badania

statystyczne– raport; www.parpa.pl

44. Prochaska J. O., DiClemente C. C., Norcross J. C. Zmiana na dobre. Instytut Amity.

Warszawa 1994.

45. Pużyński S., Wciórka J. [red. polska]; Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń

zachowania w ICD-10, Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne; UWM „Vesalius”,

IPN Kraków Warszawa 2000.

46. Rakowska, J., M. Skuteczność psychoterapii. Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Warszawa, 2005.

47. Reber A. S., Reber E. S. Słownik Psychologii. Wydanie polskie. Wydawnictwo Scholar.

Warszawa 2008.

48. Richard K.J., Burl Gilliland E., Strategie interwencji kryzysowej , Wyd. PARPA,

Warszawa 2005.

7446061414(56)

57

49. Skotarczyk, K. Alkoholizm w szpilkach - czyli jak wygląda uzależnienie od alkoholu u

kobiet. pozyskano z: http://www.wotuw.pl/alkoholizm-szpilkach-czyli-jak-wyglada-

uzaleznienie-od-alkoholu-u-kobiet

50. Tchórz M. (2011). Zatrucie alkoholem. Wykład dla SPSzW im. Jana Bożego w Lublinie

Oddział Internistyczno – Kardiologiczny z ROTK

51. TNS OBOP (2007). Polki dbają o zdrowie. Raport z przeprowadzonego przez TNS

OBOP cyklicznego badania OTC Track.

52. Walsh, K. Neuropsychologia kliniczna. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 2000.

53. Wasilewski, D.,(2013). Kobieta i Alkohol w: PsycheInfo, 5/2013.

54. Woronowicz, B. T., Uzależnienia. Geneza, terapia, powrót do zdrowia. PARPAMEDIA.

Warszawa 2009.

55. Woydyłło, E. (2008). Trudni pacjenci – kobiety. Terapia Uzależnienia i


56. Zucker, R.A. The four alcoholism: A developmental account of the etiologic process, w:

Rivers P.C. (red.), Alkcohol and Addictive Behaviour, Lincoln NE: University of

Nebraska Press 1987, 27-83.

1808819828(57)

58

ANEKS

Legenda:

Modele regresji krokowej wstecznej wykonane dla wyników badanej grupy klinicznej

Tabela nr 6

Regresja Krokowa dla a - utrzymywanie abstynencji

R=0,08; R2=0,01; F(1,1054)=7,57; p<0,006

b* b t(1054) p-value

K2 0,08446521 0,067832 2,7520286 0,006024355

Tabela nr 7

Regresja Krokowa dla b - poprawa relacji rodzinnych

R=0,11; R2=0,01; F(1,1019)=13,06; p<0,000


K4 0,112498 0,13025 3,61406 0,000316

Płeć: M – Mężczyzna, K- Kobieta

Cele leczenia: Kryteria diagnostyczne wg klasyfikacji

ICD-10:

a. utrzymanie abstynencji

b. poprawa relacji rodzinnych K1. Przymus picia/ Głód alkoholowy

c. poprawa relacji społecznych K2. Upośledzenie kontroli

d. poprawa stanu zdrowia K3. Występowanie alkoholowego

zespołu abstynencyjnego

e. poprawa sytuacji zawodowej K4. Zmiana tolerancji

f. poprawa sytuacji materialnej K5. Zaniedbywanie innych źródeł

uzyskiwania przyjemności

g. poczucie zadowolenia z siebie K6. Picie mimo wiedzy o szkodliwości

h. radzenie sobie z trudnymi

sytuacjami

i. pełniejsze odczuwanie

j. możliwość życia w zgodzie ze

swoimi wartościami

k. wsparcie społeczne

l. inne (np. święty spokój)

2789442550(58)

59

Tabela nr 8

Regresja Krokowa dla c - poprawa relacji społecznych

R=0,18; R2=0,03; F(2,956)=15,82; p<0,000

b* b t(956) p-value

K2 0,101901 0,175283 2,78206 0,005508

K4 0,105114 0,159715 2,86978 0,004198

Tabela nr 9

Regresja Krokowa dla d - poprawa stanu zdrowia

R=0,24; R2=0,06; F(3,977)=19,22; p<0,000

b* b t(977) p-value

K2 0,077562 0,12904 2,05486 0,040158

K4 0,112385 0,164012 2,94883 0,003266

K6 0,099272 0,137382 2,63234 0,008614

Tabela nr 10

Regresja Krokowa dla e - poprawa sytuacji zawodowej

R=0,26; R2=0,07; F(3,864)=20,63; p<0,000

b* b t(864) p-value

K2 0,112769 0,202908 2,85682 0,004382

K4 0,112319 0,173411 2,82298 0,004867

K6 0,094882 0,137967 2,41365 0,016001

Tabela nr 11

Regresja Krokowa dla f - poprawa sytuacji materialnej

R=0,20; R2=0,04; F(2,953)=19,12; p<0,000

b* b t(953) p-value

K2 0,138321 0,229624 3,77298 0,000171

K4 0,086559 0,127606 2,36106 0,018423

Tabela nr 12

Regresja Krokowa dla g - poczucie zadowolenia z siebie

R=0,09; R2=0,01; F(1,1041)=9,39; p<0,002


K4 0,094546 0,095085 3,06419 0,002239

1255654577(59)

60

Tabela nr 13

Regresja Krokowa dla h - radzenie sobie z trudnymi sytuacjami

R=0,15; R2=0,02; F(2,1021)=12,20; p<0,000


K1 0,076675 0,094932 2,18055 0,029445

K4 0,100607 0,112585 2,86116 0,004307

Tabela nr 14

Regresja Krokowa dla i - pełniejsze odczuwanie

R=0,15; R2=0,02; F(2,1000)11,04; p<0,000


K1 0,069354 0,098948 1,95452 0,050918

K4 0,100906 0,130466 2,84372 0,00455

Tabela nr 15

Regresja Krokowa dla j - możliwość życia w zgodzie ze swoimi wartościami

R=0,14; R2=0,02; F(2,1021)=10,26; p<0,000


K1 0,074784 0,095709 2,12334 0,033965

K4 0,088406 0,102233 2,5101 0,012223

Tabela nr 16

Regresja Krokowa dla k - wsparcie społeczne

R=0,20; R2=0,04, F(2,925)=20,65; p<0,000

b* b t(925) p-value

K1 0,118864 0,210639 3,23575 0,001256

K4 0,121213 0,19581 3,2997 0,001005

Tabela nr 17

Regresja Krokowa dla l - inne

R=0,11; R2=0,01; F(1,354)=4,78; p<0,029

b* b t(354) p-value

K4 0,115406 0,226978 2,18595 0,029474

2259638160(60)

61

Modele regresji krokowej wstecznej wykonane dla wyników badanej grupy mężczyzn

Tabela nr 18

M - Regresja Krokowa dla a - utrzymywanie abstynencji

R=0,96; R2=0,93; F(5,799)=2178,3; p<0,000

b* b t(354) p-value

K1 0,224169 0,216909 4,29004 0,00002

K2 0,308816 0,299666 5,48824 0

K3 0,143525 0,138505 2,77542 0,005642

K5 0,144561 0,139202 2,86404 0,004292

K6 0,154366 0,147767 3,54703 0,000412

Tabela nr 19

M - Regresja Krokowa dla b - poprawa relacji rodzinnych

R=0,94; R2=0,89; F(5,772)=1295,7; p<0,000

b* b t(354) p-value

K1 0,253308 0,252354 3,73445 0,000202

K2 0,319543 0,319205 4,53334 0,000007

K3 0,117256 0,116469 1,73066 0,083911

K4 0,165753 0,163647 2,71421 0,006792

K6 0,098937 0,097534 1,76932 0,077234

Tabela nr 20

M - Regresja Krokowa dla c - poprawa relacji społecznych

R=0,93; R2=0,86; F(3,734)=1535,7; p<0,000

b* b t(354) p-value

K2 0,456127 0,471879 6,17562 0

K4 0,246798 0,252522 3,68115 0,000249

K5 0,233076 0,239661 3,12189 0,001867

Tabela nr 21

M - Regresja Krokowa dla d - poprawa stanu zdrowia

R=0,94; R2=0,88; F(4,747)=1373,7; p<0,000

b* b t(354) p-value

K1 0,19611 0,199903 2,68856 0,007336

K2 0,285571 0,292044 3,82608 0,000141

K4 0,230395 0,233054 3,62934 0,000304

K6 0,235972 0,23847 3,94966 0,000086

3494251707(61)

62

Tabela nr 22

M - Regresja Krokowa dla e - poprawa sytuacji zawodowej

R=0,94; R2=0,89; F(3,680)=1758,3; p<0,000

b* b t(354) p-value

K2 0,399433 0,411341 5,78795 0

K4 0,315299 0,320986 4,83888 0,000002

K6 0,234591 0,238517 3,79921 0,000158

Tabela nr 23

M - Regresja Krokowa dla f - poprawa sytuacji materialnej

R=0,94; R2=0,87; F(5,731)=1027,4; p<0,000

b* b t(354) p-value

K2 0,349994 0,358606 4,35144 0,000015

K4 0,172766 0,175148 2,46951 0,013757

K1 0,189274 0,193566 2,41315 0,01606

K6 0,13393 0,135714 2,09598 0,036427

K3 0,098809 0,100827 1,26189 0,207392

Tabela nr 24

M - Regresja Krokowa dla g - poczucie zadowolenia z siebie

R=0,95; R2=0,90; F(4,791)=1823,8; p<0,000

b* b t(354) p-value

K1 0,283435 0,279915 4,56281 0,000006

K2 0,326637 0,323579 5,13306 0

K4 0,202071 0,197726 3,7218 0,000212

K6 0,147491 0,144142 2,91732 0,003631

Tabela nr 25

M - Regresja Krokowa dla h - radzenie sobie z trudnymi sytuacjami

R=0,95; R2=0,90; F(5,776)=1388,8; p<0,000

b* b t(354) p-value

K1 0,167039 0,166695 2,53481 0,011446

K2 0,296941 0,2974 4,30887 0,000019

K3 0,19046 0,189615 2,85662 0,004396

K4 0,140335 0,138813 2,38169 0,017473

K6 0,163748 0,161808 3,0219 0,002594

1233969134(62)

63

Tabela nr 26

M - Regresja Krokowa dla i - pełniejsze odczuwanie

R=0,94; R2=0,88; F(3,762)=1934,1; p<0,000

b* b t(354) p-value

K1 0,259988 0,26251 3,76393 0,00018

K2 0,42163 0,427338 6,04136 0

K4 0,266049 0,26629 4,57422 0,000006

Tabela nr 27

M - Regresja Krokowa dla j - możliwość życia w zgodzie ze swoimi wartościami

R=0,94; R2=0,89; F(4,775)=1622,0; p<0,000

b* b t(354) p-value

K1 0,214524 0,214427 3,24345 0,001231

K2 0,374084 0,375112 5,54461 0

K4 0,222645 0,220535 3,84993 0,000128

K6 0,143431 0,141942 2,66686 0,007816

Tabela nr 28

M - Regresja Krokowa dla k - wsparcie społeczne

R=0,93; R2=0,86; F(4,706)=1117,1; p<0,000

b* b t(354) p-value

K1 0,279268 0,289583 3,39787 0,000717

K2 0,233498 0,242874 2,68371 0,007452

K4 0,275157 0,283177 3,77885 0,000171

K5 0,149453 0,154388 1,90416 0,057296

Tabela nr 29

M - Regresja Krokowa dla l - inne

R=0,95; R2=0,91; F(3,281)=950,84; p<0,000

b* b t(354) p-value

K2 0,30894 0,317707 1,997554 0,046729

K3 0,350199 0,35922 2,247639 0,025375

K4 0,29788 0,304468 2,011458 0,045232

3723719566(63)

64

Modele regresji krokowej wstecznej wykonane dla wyników badanej grupy kobiet

Tabela nr 30

K - Regresja Krokowa dla a - utrzymanie abstynencji

b* b t(354) p-value

R=0,13; R2=0,17; F(2,249)=2,1279; p<0,121

K2 0,129958 0,075289 1,80909 0,071644

K6 -0,125283 -0,058891 -1,744 0,082393

Tabela nr 31

K - Regresja Krokowa dla b - poprawa relacji rodzinnych

b* b t(354) p-value

R=0,12; R2=0,13; F(1,242)=3,3156; p<0,070

K4 0,116256 0,144204 1,82087 0,069861

Tabela nr 32

K - Regresja Krokowa dla d - poprawa stanu zdrowia

R=0,20; R2=0,04; F(1,228)=9,5732; p<0,002

b* b t(354) p-value

K3 0,200738 0,320581 3,09406 0,002221

Tabela nr 33

K - Regresja Krokowa dla e - poprawa sytuacji zawodowej

R=0,15; R2=0,02; F(1,183)=4,3125; p<0,039

b* b t(354) p-value

K5 0,151734 0,240106 2,07666 0,03923

Tabela nr 34

K - Regresja Krokowa dla f - poprawa sytuacji materialnej

R=0,16; R2=0,02; F(1,218)=5,6603; p<0,018

b* b t(354) p-value

K2 0,159083 0,268491 2,37914 0,018216

Tabela nr 35

K - Regresja Krokowa dla j - możliwość życia w zgodzie ze swoimi wartościami

R=0,15; R2=0,02; F(1,243)=5,9324; p<0,016

b* b t(354) p-value

K1 0,154374 0,177652 2,43564 0,015585

2553255382(64)

65

Załączniki

Załącznik nr 1

SKALA ROZWOJU UZALENIENIA OD ALKOHOLU (SRUA) – ocena nasilenia objawów uzależnienia wg klasyfikacji ICD-10

1. SILNA POTRZEBA PICIA, ALBO KOMPULSYWNE PICIE ALKOHOLU

(głód alkoholu)

Nasilenie Opis stanu

0

Utrzymywanie abstynencji, bądź sporadyczne używanie alkoholu bez towarzyszącego piciu

napięcia.

1

Pojawia się napięcie w sytuacjach związanych z piciem alkoholu i ochota aby napić się, choć

obecna jest jeszcze umiejętność powstrzymywania.

2

Pojawia się niepokój i rozdrażnienie w sytuacjach związanych z alkoholem i/lub przedłużającej się

abstynencji, oczekiwanie w napięciu na okazję napicia się.

3

Pojawiają się napięcie i rozdrażnienie oraz towarzyszące mu częste myśli o piciu, aktywne

poszukiwanie alkoholu, prowokowanie okazji do picia.

4

Przez większość czasu abstynencji utrzymywanie się napięcia i rozdrażnienia, towarzyszy temu

natrętne myślenie o piciu i/lub sny alkoholowe wraz z doznaniami zmysłowymi (smak, zapach)

i psychofizycznymi jak po wypiciu alkoholu.

2. UPOŚLEDZENIE (w rezultacie utrata) KONTROLOWANIA ZACHOWAŃ ZWIĄZANYCH Z

PICIEM (rozpoczynania picia, długości trwania, ilości wypijanego alkoholu)


0 Kierowanie swoim postępowaniem w kontakcie z alkoholem i osobami pijącymi

1

Spontanicznie podejmowanie abstynencji, ograniczanie kontaktów z alkoholem (co do miejsca,

osób, ilości, czasu spożywania). Zachowania te poprzedzone są wcześniejszym

niekontrolowanym spożyciem alkoholu

2

Pojawia się trudność w utrzymaniu abstynencji nawet jeśli są do załatwienia ważne sprawy

życiowe. Nie dotrzymywanie składanych sobie i innym obietnic powstrzymywania się od picia,

3

Picie alkoholu trwa kilka dni z rzędu. Nawet jeśli są to niewielkie dawki, trudno jest przewidzieć czas rozpoczęcia i zakończenia picia oraz ilości wypijanego alkoholu. Nie zwracanie uwagi na czas,

miejsce, okoliczności picia.

4

Podjęcie picia alkoholu powoduje każdorazowo utratę kontroli. Czas picia przedłuża się nawet do

wielu dni lub tygodni. Osoba pijąca nie zwraca uwagi na czas, miejsce, okoliczności picia alkoholu.

1328168792(65)

66

3. ZESPÓŁ ABSTYNENCYJNY SPOWODOWANY ZREDUKOWANIEM BĄDŹ

PRZERWANIEM PICIA (fizyczne; drżenia mięśniowe, nadciśnienie tętnicze, tachykardia,

nudności, wymioty, biegunki, bezsenność, rozszerzenie źrenic, wysuszenie śluzówek, wzmożona

potliwość, zaburzenia snu, psychiczne; nastrój drażliwy lub obniżony, lęki, nadwrażliwość na

bodźce) ORAZ PICIE ALKOHOLU (lub przyjmowanie substancji o podobnym działaniu) W

CELU ZŁAGODZENIA LUB USUNIĘCIA OBJAWÓW ABSTYNENCYJNYCH.


0 Spożycie alkoholu nie wywołuje negatywnych objawów wegetatywnych i psychicznych.

1

Następnego dnia po wypiciu ponadstandardowej dawki alkoholu (dla danej osoby) pojawiają się objawy

złego samopoczucia, rozbicia (ból głowy, osłabienie, suchość błon śluzowych, wzmożona potliwość,

nudności, wymioty).

2

Następnego dnia po wypiciu ponadstandardowej dawki alkoholu (dla danej osoby) pojawiają się objawy

złego samopoczucia, rozbicia (ból głowy, osłabienie, suchość błon śluzowych, wzmożona potliwość,

nudności, wymioty) oraz wyraźne oznaki zmian psychicznych ( nastrój drażliwy lub obniżony, lęki,

nadwrażliwość na bodźce)

3

Dolegliwości fizyczne i psychiczne utrzymują się przez kilka dni z rzędu. Pojawia się przemożna

potrzeba użycia alkoholu w celu złagodzenia objawów odstawiennych (reintoksykacja).

4

Każdorazowe próby ograniczenia i/lub przerwania picia skutkuje pojawieniem się nasilonych

objawów abstynencyjnych (fizycznych i psychicznych). Mogą pojawić się powikłania w postaci

drgawek lub majaczenia. .

4. WYSTĘPOWANIE TOLERANCJI, POLEGAJĄCEJ NA PRZYJMOWANIU CORAZ

WIĘKSZYCH DAWEK ALKOHOLU W CELU WYWOŁANIA EFEKTU UZYSKIWANEGO

POCZĄTKOWO MNIEJSZĄ DAWKĄ ALKOHOLU


0

Ilość spożywanego alkoholu nie zmienia się, picie mieści się w granicach rozsądnego używania.

1

Picie częste i coraz większych ilości alkoholu po to, by poczuć jego efekt tak samo jak dawniej.

2

Picie częste dużych ilości alkoholu, mimo tego pacjent uważa, że po alkoholu może działać równie

sprawnie jak na trzeźwo.

3

Wypijanie mniejszych porcji alkoholu niż dawniej i upijanie się szybciej niż inni. Alkohol zaburza

wykonywanie codziennych rutynowych czynności.

4

Wypijanie mniejszych porcji alkoholu niż dawniej i upijanie się nawet kilka razy w ciągu dnia.

1325597470(66)

67

4. ZAWĘŻENIE REPERTUARU ZACHOWAŃ ZWIĄZANYCH Z PICIEM ALKOHOLU DO 1-2

WZORCÓW ORAZ POSTĘPUJĄCE ZANIEDBYWANIE ALTERNATYWNYCH DO PICIA

PRZYJEMNOŚCI, ZACHOWAŃ I ZAINTERESOWAŃ; ZWIĘKSZENIE ILOŚCI CZASU

POTRZEBNEGO NA SPRAWY ZWIĄZANE Z PICIEM


0

Używanie alkoholu włączone jest w bogaty repertuar zachowań interpersonalnych i doświadczeń

intrapsychicznych..

1

Picie alkoholu w ulubionych miejscach i/lub porach. Przestrzeganie rytuału swojego picia. W

zdecydowanej większości przypadków radzenie sobie ze stresem w naturalny sposób (np. omawianie,

wysiłek fizyczny, odpoczynek, relaksacja).

2

Organizowanie łatwego dostępu do alkoholu. Większość rutynowych czynności wykonywanych jest

pod wpływem alkoholu. Alkohol staje się głównym źródłem redukowania stresu i/lub stymulowania

przyjemnych doznań.

3

Coraz więcej czasu poświęcane jest na picie alkoholu i/lub na sprawy związane z minimalizowaniem lub

usuwaniem szkód spowodowanych piciem. Picie alkoholu dezorganizuje funkcjonowanie fizyczne,

psychiczne i społeczne.

4

Picie alkoholu staje się najważniejszym sposobem radzenia sobie z trudnościami życiowymi i/lub

redukowania cierpienia.

6. PICIE ALKOHOLU POMIMO OCZYWISTEJ WIEDZY O JEGO SZCZEGÓLNEJ

SZKODLIWOŚCI DLA ZDROWIA PIJĄCEGO


0

Pacjent nie doprowadza do takiego stężenia alkoholu w organizmie, które wywołuje objawy zatrucia.

1

Spożywanie takich ilości alkoholu, które powodują występowanie objawów zatrucia i pomimo

nieprzyjemnych doznań fizycznych, picie po raz kolejny większą niż standardowej porcji alkoholu.

2

Picie alkoholu pomimo świadomości dolegliwości fizycznych i psychicznych (patrz objawy AZA)

wynikających z jego używania i/lub pomimo jednoznacznych informacji lekarza i/lub rodziny na temat

przyczyny złego stanu zdrowia.

3

Występowanie jednoznacznych szkód zdrowotnych wywołanych piciem alkoholu. Lekarz może

wskazywać konieczność utrzymywania abstynencji jako elementu nieodzownego w leczeniu i

rehabilitacji danego schorzenia.

4

Picie alkoholu pomimo występowania szkód zdrowotnych bezpośrednio zagrażających życiu

pijącego. Cierpienie psychiczne i ból fizyczny, związane ze schorzeniem nie wzmacniają motywacji do

zaprzestania picia alkoholu.

Dla celów badań można obliczyć Globalny Wskaźnik Uzależnienia (GWU) stanowiący

sumę wszystkich punktów uzyskanych dla poszczególnych pozycji w skali (kryteriów).

2678556563(67)

68

Załącznik nr 2

ANKIETA

Imię i nazwisko..........................................................................Data

badania..............................

Instrukcja: Bardzo proszę o zaznaczenie krzyżykiem cyfry, która odzwierciedla Pani/a

motywy i cele związane z Pani/a leczeniem w naszej placówce na skali od 0 (nie ma

znaczenia) do 6 (maksymalnie znaczenie).

CELE LECZENIA:

1. Czego oczekuje Pan/i od leczenia:

a/ utrzymanie abstynencji ................................................................................................

0 1 2 3 4 5 6

b/ poprawy relacji rodzinnych ........................................................................................

0 1 2 3 4 5 6

c/ poprawy relacji społecznych ......................................................................................

0 1 2 3 4 5 6

d/ poprawy stanu zdrowia ...............................................................................................

0 1 2 3 4 5 6

e/ poprawy sytuacji zawodowej .....................................................................................

0 1 2 3 4 5 6

f/ poprawy sytuacji materialnej .....................................................................................

0 1 2 3 4 5 6

......../…................../ ... Płeć: K M / KOD / bad I-III

3519495367(68)

69

g/ poczucia zadowolenia z siebie ...................................................................................

0 1 2 3 4 5 6

h/ radzenia sobie z trudnymi sytuacjami ........................................................................

0 1 2 3 4 5 6

i/ pełniejszego odczuwania ............................................................................................

0 1 2 3 4 5 6

j/ możliwości życia w zgodzie ze swoimi wartościami .................................................

0 1 2 3 4 5 6

k/ wsparcia społecznego ................................................................................................

0 1 2 3 4 5 6

l/ inne (np. dla świętego spokoju)....................................................................................

0 1 2 3 4 5 6

2. W jakim stopniu leczenie będzie miało wpływ na korzystne zmiany w

Pana/i życiu: 0 1 2 3 4 5 6

żadnych bardzo duże

Koniec ankiety

3025045782(69)

Documents

]Q DJáERNR üX]DOH*QLHQLD od alkoholu · gud*olzr ü o NL SDGDF]ND SRDONRKRORZD RPDP\ Z]URNRZH OXE VáXFKRZH PDMDF]HQLH GU*HQQH- DOERX*\ZDQLHDONRKROXOXESRNUHZQLHG]LDáDMF HMVXEVWDQFML

]Q DJáERNR üX]DOHQLHQLD od alkoholu · gudolzr ü o NL SDGDF]ND SRDONRKRORZD RPDP\ Z]URNRZH OXE VáXFKRZH PDMDF]HQLH GUHQQH- DOERX\ZDQLHDONRKROXOXESRNUHZQLHG]LDáDMF HMVXEVWDQFML