pure.aber.ac.uk · Web viewRhyddiaith y 15eg Ganrif: Fersiwn 1.0 . adysgrifiwyd gan Richard Glyn Roberts, gyda chymorth Sarah Rowles a Patrick Sims-Williams (h) Adran y Gymraeg,

Rhyddiaith y 15eg Ganrif: Fersiwn 1.0 adysgrifiwyd gan Richard Glyn Roberts,

gyda chymorth Sarah Rowles a Patrick Sims-Williams

(h) Adran y Gymraeg, Prifysgol Aberystwyth 2015

15th-century Welsh prose manuscriptstranscribed by Richard Glyn Roberts, with the help of Sarah Rowles & Patrick Sims-Williams

© Department of Welsh, Aberystwyth University 2015

Noddwyd gan brosiect ‘Datblygiad yr Iaith Gymraeg’ yr Academi BrydeinigSupported by the British Academy project ‘The Development of the Welsh Language’

Ariannwyd gwaith Dr Richard Glyn Roberts gan y Modern Humanities Research Association, y diolchir iddi am ei nawdd

Dr Richard Glyn Roberts’s work was funded by the Modern Humanities Research Association, to whom grateful thanks are due

————————————

Saec. XV1

1. Coleg yr Iesu 23 (Jesus College, Oxford, 23) [Sarah Rowles (Elucidarium) & Richard Glyn Roberts (Ymborth yr Enaid)]1

2. Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Llanstephan 3 [Richard Glyn Roberts]2

3. British Library, Cotton Titus D.xxii [Richard Glyn Roberts]3

4. LlGC, Peniarth 263 [Richard Glyn Roberts]4

Saec. XV2

5. LlGC, Peniarth 23 [Richard Glyn Roberts & Patrick Sims-Williams]5

Copïwyd y llawysgrifau yn y Fersiwn 1.0 hwn fesul llinell, fel y testunau ar y gryno-ddisg Rhyddiaith Gymraeg o Lawysgrifau’r 13eg Ganrif: Testun Cyflawn, golygwyd gan G. R. Isaac a Simon Rodway (2002). Ar hyn gweler: doi.org/10.20391/3abf4ef1-e364-4cce-859d-92bf4035b303 [hen gyfeiriadau:

In this Version 1.0 the manuscripts are copied line by line, as in the CD Rhyddiaith Gymraeg o Lawysgrifau’r 13eg Ganrif: Testun Cyflawn, edited by G. R. Isaac and Simon Rodway (2002). For this see: doi.org/10.20391/3abf4ef1-e364-4cce-859d-92bf4035b303 [former references:http://cadair.aber.ac.uk/dspace/handle/2160/5812 &

1 Ar gynnwys y llsgr. gw. PhD Sarah Rowles (Aberystwyth, 2008) (http://hdl.handle.net/2160/1877), I, 114; R. I. Daniel, Ymborth yr Enaid (Caerdydd, 1995), t. lxxii, llsgr. D. Mae’r prosiect yn ddyledus iawn i Dr Rowles am gopïo’r llsgr. yn Rhydychen, ac i Dr Daniel am roi benthyg ei luniau o’i lsgr. D.2 Ar gynnwys y llsgr. gw. J. E. C. Williams, Bwletin y Bwrdd Gwybodau Celtaidd, 10 (1940), 120-24; B. F. Roberts, BBGC, 21 (1965), 203; J. E. C. Williams, Cylchgrawn Llyfrgell Genedlaethol Cymru, 4 (1940), 188; R. I. Daniel, Ymborth yr Enaid, tt. lxxi, 17-22 a 39-45 (llsgr. C); B. F. Roberts, BBGC, 16 (1956), 272, a 21 (1965), 207-8; G. J. Williams a E. J. Jones, Gramadegau’r Penceirddiaid (Caerdydd, 1934), tt. 19-37; R. G. Gruffydd a Rh. Ifans, Gwaith Einion Offeiriad a Dafydd Ddu o Hiraddug (Aberystwyth, 1997), tt. 33-82.3 Ar gynnwys y llsgr. gw. A. W. Wade-Evans, Vitae Sanctorum Britanniae et Genealogiae (Caerdydd, 1944), tt. xiii-xvi; T. Powel, Y Cymmrodor, 4 (1881), 106-30; W. J. Rees, Lives of the Cambro-British Saints (Llanymddyfri, 1853), tt. 102-16 (cf. K. Meyer, Y Cymmrodor, 13 (1900), 76–96); D. Simon Evans, Buchedd Dewi (Caerdydd, 1965), llsgr. Ch; T. Powel, Y Cymmrodor, 8 (1887), 164-68; Rees, Lives of the Cambro-British Saints, tt. 219-31 (cf. M. Richards, BBGC, 9 (1939), 325); H. I. Bell, Vita Sancti Tathei and Buched Seint y Katrin (Bangor, 1909), tt. 31-39.4 Ar gynnwys y llsgr. gw. B. G. Owens, ‘Y Fersiynau Cymraeg o Dares Phrygius (Ystorya Dared), eu Tarddiad, eu Nodweddion, a’u Cydberthynas’, MA (Prifysgol Cymru, 1951), tt. cii a 40-41; B. F. Roberts, Studia Celtica, 12/13 (1977-78), 147-86, llsgr. P.5 Ar gynnwys y llsgr. gw. Patrick Sims-Williams, Rhai Addasiadau Cymraeg Canol o Sieffre o Fynwy (Aberystwyth, 2011).

https://doi.org/10.20391/3abf4ef1-e364-4cce-859d-92bf4035b303




http://cadair.aber.ac.uk/dspace/handle/2160/5812 & http://hdl.handle.net/2160/5813].

Seilir trefn y testunau ar restr gronolegol Daniel Huws, Medieval Welsh Manuscripts (Caerdydd ac Aberystwyth, 2000), t. 61.

Gobeithir, yn y pen draw, lenwi’r bwlch rhwng ‘XV1’ a ‘XV2’ yn ogystal â chreu fersiwn chwiliadwy tebyg i Rhyddiaith y 13eg Ganrif: Fersiwn 2.0. Ar hyn gweler: : doi.org/10.20391/3abf4ef1-e364-4cce-859d-92bf4035b303 [hen gyfeiriad:http://cadair.aber.ac.uk/dspace/handle/2160/11163].

http://hdl.handle.net/2160/5813].

The order of texts is based on the chronological list in Daniel Huws, Medieval Welsh Manuscripts (Cardiff and Aberystwyth, 2000), p. 61.

It is hoped eventually to fill in the gap between XV1

and XV2 and to present a searchable text similar to Rhyddiaith y 13eg Ganrif: Fersiwn 2.0, for which see: doi.org/10.20391/3abf4ef1-e364-4cce-859d-92bf4035b303 [former reference:http://cadair.aber.ac.uk/dspace/handle/2160/11163].

Confesiynau copïo

1. Nodir rhaniad rhwng geiriau a ysgrifennwyd yn y llsgr. fel un ‘gair’ (e.e. ‘ahonno’) fel hyn: a | honno. Ar hyn o bryd, defnyddir | yn y adysgrifiadau o Coleg yr Iesu 23 (Elucidarium ) a Peniarth 23 yn unig. Mae’r adysgrifiad o’r Elucidarium hefyd yn cynnwys (mewn coch) rhaniadau (neu atalnodi) a farciwyd yn y llsgr. â / (gan Syr Thomas Wiliems, mae’n debyg). Yn yr adysgrifiad o Peniarth 23, ni rennir arddodiaid cyfansawdd (e.e. ygan, ywrth), ar wahân i y | am, y | ar, i | ar, ac o | vewn; ac ni rennir ydaeth, ydanvones ayyb, sy’n gallu bod yn amwys (y daeth ~ yd aeth).

2. Lle mae’r ysgrifennydd yn rhannu geiriau’n anghywir o’n safbwynt ni, e.e. o nadunt, defnyddir ! yn yr adysgrifiadau o’r Elucidarium a Peniarth 23 e.e. o!nadunt.

3. Dyfnyddir strikethrough i ddangos llythrennau a ddilewyd yn y llsgr. mewn unrhyw ffordd (e.e. drwy danlinellu â dotiau). Cynnwys Coleg yr Iesu 23 gymysgedd o groesi allan, tanlinellu â dotiau, ac weithiau’r ddau ar yr un pryd (o bosib gan Th. Wiliems); mae Dr Rowles wedi cadw y rhain yn ei hadysgrifiad o’r Elucidarium.

4. Dynoda [cromfachau sgwâr] lythrennau tebygol nad ydynt yn hollol weladwy.

5. Yn achos [..], [....], ayyb mae’r dotiau’n dangos yn fras faint o lythrennau sy’n annarllenadwy. Mae [-] yn golygu nifer amhendant o lythrennau annarllenadwy.

6. < > = ychwanegiadau uwchben y llinell, ar ymyl y tudalen, ayyb.

7. / ar ddiwedd llinell = gair wedi’i rannu ar draws dwy linell.

8. Dynoda { } yn po{n}t ayyb dalfyriad llawysgrifol.

9. Yn yr adysgrifiad o Peniarth 23 defnyddir llythrennau breision ar gyfer rhuddelliadau a theitlau’r lluniau. Weithiau, er mwyn peidio â thorri ar draws y rhyddiaith, symudwyd theitlau’r lluniau

Copying conventions

1. Word division between words written in the MS as a single ‘word’ is denoted as follows: a | honno. At present, words are divided with | only in the transcriptions of Jesus 23 (Elucidarium ) and of Peniarth 23. The transcript of the Elucidarium also includes (in red) word divisions (or punctuation) marked in the MS with / (by Sir Thomas Wiliems probably). In the transcription of Peniarth 23 compound prepositions (e.g. ygan, ywrth) are not divided, except for y | am, y | ar, i | ar, and o | vewn; nor are ydaeth, ydanvones etc., divided as they are potentially ambiguous (y daeth ~ yd aeth).

2. Words divided by scribes contrary to modern practice, e.g. o nadunt, are indicated by ! in the transcriptions of the Elucidarium and Peniarth 23 e.g. o!nadunt.

3. Strikethrough is used to show letters deleted in the MS in any manner (e.g. by underdotting). In Jesus 23 there is a mixture of crossing out, underdotting, and sometimes the two together (possibly by Th. Wiliems); Dr Rowles has retained these in her transcript of the Elucidarium.

4. [square brackets] indicate probable but not fully visible letters.

5. In [..], [....], etc the dots indicate the approximate number of illegible letters; [-] means an unspecified number of illegible letters.

6. < > = additions above line, in margin, etc.

7. / at the end of a line = word split across two lines.

8. { } in po{n}t etc. = MS abbreviation/suspension.

9. In Peniarth 23 bold is used for rubrics and the captions for the illustrations. Some picture captions have been moved slightly, so as not to break up the prose. For their true position on the page see:





ychydig. Am eu lleoliad iawn ar y tudalen gw.:

http://www.llgc.org.uk/drychdigidol/pen/PEN00001/index.html?lng=cy

http://www.llgc.org.uk/drychdigidol/pen/PEN00001/index.html?lng=en

Coleg yr Iesu 23 t. 1

ef y | defnyddyeu Ac yn yr rei ereill pob [peth - ] yn ydefnyddyeu Y | dydd kynntaf dydd tragwyddolderSef yw hynny lleuuer ysprydawl Yn yr eil dydd ygwnaeth ef y | nef Ac y gwahanawdd y kryadur ys/prydawl y | wrth yr hwnn korforawl Yn | y trydyd 56

dydd y gwnaeth ef y | nef Ac y | gwahanawdd y | kryadur ys/prydawl y | wrth yr hwnn korforawl Yn y trydyd dydd y | gwnaeth y | mor ar ddayar yn | y tri dieu ereilly | gwnaeth ef pob peth o | vywn y | defnyddyeu hynnynyt amgen y | dydd kyntaf y | gwnaeth ef y | dydd am/ 10serawl Sef oedd ywn[n]w yr heul ar lloer ar syr y/n | y dyddyeu ar defnydd vchaf Sef yw hwnnw y | tanYn | yr eil dydd yn | y defnydd peruedd Sef yw hwnnwy | dwfyr y | goruc ef y | pysgot ar adar y | pysgawt yn | yrrann dewhaf or | dwfyr ar adar yn | yr rann deneu/ 15haf Sef yw hwnnw yr awyr / yn | y trydyd | dydd y gorucef yr annieileit A | dyn or defnydd yssaf. nyt amgennA | ossodes ef synnwyr gann y | defnyddyeu y | atnabotduw / Nyt oes [du] [u]ned sein Jeromni or a oruc yrarglw<[y]>d eiryoet nys hadnapo ef Kannys y | petheu hyn/ 20ny awelir vni eu | bot yn | ddieueidawl synnwyr a me/gys marw wynt hagen A vyddant vyw yn duw A synnant hwy oe roddyawdyr / Y nef yn ddiheu ae [ha]/dwen kannys oe ar[ch] ef y | rot hi Ac y | try heb or/fywys megys ydyweit davyd proffwyt ef a | oruc 25nef o | ddyall yr heul y | lloer ar syr ae synn[y]ant efkannys hwynt a [wn]ant y | kwrs ac a |ddoant drachef/fen iddaw ar [-] [-]7 Y | ddayar ae synnya kannys hi adduc [-] [-]8ae gwreiddeu yn amsera6l


ac yn wastat yr av[-]9ae synnya kannys wynt 30dracheuen yr lle y llithrynt ohonaw y mor ar gwyn/noedd ae synnyant <Canys>hwynt a | vfuddhaant iddaw ac a | orffwyssant pan y | harcho vddunt yn ddiannot. Y meirw ae synnyant kannys pan archo ef vddunt hwy a | gyfodant o | veirw Vffern ae synnya kannys 35yr rei a | lygko hi ae atuer dracheuen pann y | harcho iddi yr holl aniueileit mut ae synnyant kannys hwy a | gadwant y | gyfreith a orchmynnawdd vddunt pa ryw beth a | dywedir Ef a | wnaethpwyt y | gosper ar bore Y | gosper yw diwedd y | dydd ar peth a | orphenner 40Ar bore yw y | dechreu Dywet athro a | uo amlygach Mi a | wnaf yn gyntaf y gossodes duw megys brenin kyuoethawl y | lys arddechawc iddaw aelwir teyrn/nas nef ac oddyna nyt amgen y | byt hwnn ac

6 Er hwylustod rwyf wedi rhifo’r llinellau yn y trawsgrifiad (S.R.).7 [ar y redeg] yn ôl golygiad R. Williams o Peniarth 227 yn Selections from the Hengwrt Manuscripts ii (1892).8 [y phrwythau] yn ôl golygiad R. Williams o Peniarth 227.9 [auonydh] yn ôl golygiad R. Williams o Peniarth 227.

yndaw ynteu lle angheuawl Sef yw hwnnw vffern 45ac yr llys honno y | racwelas ef anuonn rif hyspys o etholedigyon A hynny o | eghylyonn a | dynnyonn nyt amgen naw or egylyon ar ddecuet or dynnyonn Paham y | gwnaeth y | naw or egylyon o | ach/aws ydrindaw<d> kannys ynn |y naw y | bydd y | tri teir 50gweith A | dyn o | un radd o | achos vnnolder megys ydd | adoler yn vn ac yn tri y | gann yr egylyonn ar dynnyon Paham nat or egylyonn e | hunhein y | gw/nay ef rif yr etholedigyon Deu ryw natur yn bennaf a | wnaeth duw vn ysprydawl ac arall 55


korfforawl Sef y | mynnawd[d] ef y bop vn y voli nyt amgen or ysprydawl megys yr egylion pann ddywetpwyt bit y goleuni Ac y | gwynaethpwyt y | goleuni A ddywat duw hynny o | eireu na | ddywat namyn drwy y | geireu hynny y | dangossir y | goruch/ 60el natur yw yny am eu gallu yn oleuni Pa na/tur yw vn yr egylyon Tan ysprydawl megys y | dywedir ef a | wnaeth yr egylyon o | flam dan ae enw<eu> yw gabriel a | mihangel a | raphel ys mwy maent yn llyssennweu kanys o | ddamwein y | gelwis dannyon 65hwy velly ac nyt oes briawt yr ennweu hynny arnunt ynn | y nef Ar agel kyntaf o | ddamwein aelwit sattan Sef yw hwnnw gwrthwynebwr y | duw Dywet ym pa | beth y | bu wrthnebwr ef y | dduw. Pann welas ef y vot yn ragori rac yr holl raddeu 70yr egylyonn o ogonnyan a | thegwch gann dremygu pawb ef a aruaethawd ym!ogyfuchaw a | duw neu y | vot yn vwy noc ef ac vch Paham yn gyfuch neu y vwy Ef a vynnassai gymryt anssawdd a vei well noc a | roddassei dduw iddaw oe | gyfrannu ac 75ereill drwy greulonder o anuodd duw a | bot yn argl6ydarnunt Beth yw hynny o bale is llys nef <ef>a | gwym/pwyt ac a | uyrywyt yr karcar issaf a | megys yddoedd ef loywaf gynt y | bu dywyllaf ef wedy hynny A megys yddoedd ef volyannaf gynt o | bop anry/ 80dedd y | bu ysgymundicaf wedy hynny o | bop kyfue/ilorn A | wybu ef y | dygwyddei Pell iaw Pa hyt y


trigyawdd yn | y nef ni bu yno hanner vn awr kannys a | uawdd yn | y wiryoneth kannys pann wna/ethpwyt ef y | dygwyddawdd Paham na bu ef yno hwy 85no hynny Rac archwadu o | hynny dim or melyster o | vywn ohonaw ac ynteu y | dreis y | geissaw me/ddyant kymeint a | hwnnw mor ebrwydd a hyn/ny Pa | beth a | bechawdd yr egylyonn ereill. / kyt syn/nyaw ac ef / Pa | furyf. Da oedd gantunt pay i 90goruuessit ar dduw mal y | goruuessit hwyn/

teu ar yr egylyonn ereill. / Beth a | ddaruu vddunt wy ygyt ac ef y | byrywt y | rei pennaf ohonunt yr llyn agh/euawl yn vffernn Ereill yn awyr tywyll y | byt hwnn Ae poeneu arnunt megys yn vffern Paham nat y 95vn vffern y | byrywyt hwy oll Y | broui etholedigyonn drwyddunt gann vot yn vwy y | gobrwyeu Ac y | dwll/aw ereill gann y | roddi yn | y | tan tragwyddawl yn | y varn ddiwethaf Paham nat ymhoelassant wynt dracheffen nys gallassant Paham am | ddygwyddaw 100ohonunt heb y | annoc o | neb vddunt velly ni ddylyant hwynteu gaffel nerth y | gann ney y | gyffodi A | pheth a/rall heuyt a | oedd yn | y herbyn nyt amgen am | dde/wissaw y | drwc ohonunt ac oe bodd iawn oedd dwyn y | ganntunt hwynteu ewyllus pob daoni Ac wrth 105hynny nys mynnassant ac wrth nas mynnassant nys gallyssant Paham na phrynawdd krist hwynt megys prynawdd y | dynnyonn ar egylyon a | grewyt oll y | gyt ac o vn agel megys y | ganet yr holl ddyn/nyonn o vn dyn wrth hynny os crist a | gymerei 110


egylyawl annyan y | gann vn agel hwnnw y | hun abry/nei ar lleill oll a | uyddyn oddi | eityr y | prynedigaeth ac ny phrynei ynteu hwnnw e | hunniann ac ny allei ef heuyt varw kany mynnawd duw amgenn iawn noc ageu dros bechawt ac yn varwawl yw 115hynt yr egylyonn ac am hynny nyt achubwyt Paham na | chreaw duw hwynteu megys na | phech/ynn ac na ellyn<t> bechu O | achos kyffyawnder megysy | heddynt obrwyeu ac or | kreuydd hwynt val na ellynt bechu rwymedic vyddynt ac ny | chefyn obrwy 120megys pei ys | gwnelynt drwy gymell ac wrth hyn/ny duw a | roddes vdunt rwydd ewyllus megys y | gellynt ac y | mynnynt dewissaw y | da mwyaf Ac os hynny a | etholynt oe bodd e | hun iawn oedd v/ddunt kaffel tal a | gobrwy ac na ellynt bechu 125vyth Paham y | keawdd duw hwy ac ef yn gwybot y | byddei vddunt val ybit o | achos addurn yweith/ret kannys megys y | dy[-]t y | lliwydd y | lliw du val bo gwerthuawrussaf y | lliw gwyn neur koch ger y | law velly o | gyffelyprwydd y | rei drwc y | byddant eg/ 130lurach y | rei kyfuyawn Paham na chreawdd ef egylyawn ereill yn lle y | rei hynny nys dylyei ony bei rei kyfryw ar rei hynny pei trickyynt yr | hynn ny allei vot kanys yr awr y | pechyssant hwy y | dwygwyssant A | wybydd y | kythreul pob peth 135O | natur agel ef a | wybydd llawer ny wybydd ha/genn pob peth yny megys y | mae manweddei/


ddach natur a{n}gel noc vn dyn velly kyfuarwy/

ddach a | huotlach nac ef Y | petheu a | ddelont rac llaw ny wddant ddim ohonunt. eithyr 140a | gynullont or petheu a | aethant heibaw A | chymeint ac a | ganha<t>to duw vddunt y | wybot meddylyeu dynnyon ae hewyllus nys gwyr neb namyn duw e | hun Ar neb y | mynno duw y | uenegi iddaw A allant hwynteu pob peth or | a | uynnont 145Da nys mynnant ac nys gallant ar drwc hagenn y | maent yn | graf arnaw ac ny allant hagen wneuthur kymeint ac a | uynnon<t> eithyrkymeint ac a | atto yr engylyon da vddunt y gw/ neuthur Beth a | ddywedy di am yr egylyon da 150Gwedy kwympaw y | rei ereill y | kadarnhawyt hw/ynt hyt na ellynt vyth dygwyddaw na | phechu wedy hynny Paham nas gellynt am nas myn/nynt Paham na | chadarnhawyt y | lleill velly Am nat arhoassant <yno>kyhyt a | hynny Ae kwympaw y 155lleill a | uu achos y | kadarnhau Nac ef namyn y | obryn ohonunt kanys pann welsant hwy y | rei drwc yn dewis y | drwc drwy syberwyt sorri a | oru/gant a | glynu wrth y | da mwyaf yn gadarn ac ympwyth hynny y | kadarnhawyt hwynt A | rei a | oedd 160anhysbys kynn no hynny oe gwynuydedigrwydd Coleg yr Iesu 23 t. 7

o | hynny allann hyspys dieu oeddynt Pa ryw lun ysydd ar yr engylyon vn agwedd a | duw o | ryw vodd kanys megys y | tric llun <y>ar inseil ar y | kwyr velly y | mae eilun duw yndunt hwynteu ae kyf/ 165fylyprwydd / Pa gyffylyprwydd ynt herwydd y | bot yn oleuni ac yn anghorforawl ac yn | gyflawn o bop tegwch A | wddant hwy neu a | allant pob peth Nyt oes dim o | uywn natur y | defnyddyeu annwy/bot vddunt kanys yn duw y | gwelant hwy pob 170peth A | phob peth or auynnont y | wneuthur hwynt ae gallant A | uu lei rif y | rei da er dygwyddaw y | rei drwc Na | uu namyn er kyflewni rif y | rei etholedic/gyonn y | krewyt dyn yn | y decuet O | ba beth y krewyt dyn O | gedernyt korforawl ac vn ysprydawl Ykor/ 175forawl o | bedwar defnydd megys y | byt ac am hynny y | gelwir ef y | byt bychan kanys or ddayar y | mae y | gic or dwffwr y | waet or awyr y | anadyl or tan y | wres ae benn yn grwn a | llun kwmpas y | nef ae ddeu | ly/gat megys deu lugornn heul a | lloer yn echtyw/ 180ynnu yn | y nef Y uronn yn | y | lle . ymae . chwythyat ae . bessychu yn kyfflybu yn | yr awyr yn lle . y | kyf/roir y | gwynt ar taranev Y | groth yn | kymryt yr holl wlybwr megys y | mor yn | kymryt yr holl auoddyn Y | traet yn kynnal holl pwys y | korf megys 185


y | ddaear yn kynnal pob peth or tan nefawl y | o/lwc or awyr vchaf y | glywet or issaf y | ymyfuaelat Or dwffyr y | ulas Or ddaear y | gerddedyat Y | galedi mewn y | esgyrnn Irder y | gwyd yn | y esgyrn Tegwch y | gwyllt yn | y wallt Ae synnwyr gyt ar annyuei/ 190leit A | llyna y | gallu korfforawl Y | gedernyt ae | ansa/wdd yspyrydawl A | gredir y | vot or tan ysprydawl yn | yr hwnn y | dangossir delw ac eilun duw. Pa ryw ddelw a | pha ryw eilun yw vn duw Delw a | gymerir yn eilun ffuruedigaeth o | ryw amneit a | drych y | d/ 195dwyuolder yn | y drindawt Y | ddelw honno ysyd yn | yr eneit A | thrwy honno y | mae gwybot a | uu ac auydd A | dyall y | peth kyndrychawl ar hynn ny weler Ac ewyllus y | ddewis y | da a | gwrthot y | drwc Ac megys nac ymorddiwedd vn kreadur a | duw ac ef yn ymor/ 200ddiwes a | phob peth. velly nyt oes vn kreadur or a | weler a | allo ymorddiwes ar eneit kanys ef a | ymor/ddiwedd a | phob kreadur gweledic kany dichawnn y | neb gwrthwynebu iddaw val na meddylyaw peth/eu nefuawl nar eigawn heuyt val na medylyo am 205vffernn A | llyna y | substans ysprydawl ef D a | w/naeth duw dyn ae ddwylaw e | hun ay o | erchi drwy eireu ohonaw e | hun y | gwnaeth ef D Paham ygwnath ef ddyn o ddefnydd mor | ddielw a | hwnnw Yr gwradwydd yr kythreul ac er kythrud idaw 210


bot pob prithlyt tomlyt llychawl megys hwnnw yn meddu y | gogonnyant y | dygwyddawdd ef ohonaw D O | ba beth y | kauas ef y | enw kanys ef a | oed byt bych/an ay o[l] bedeir rann y | byt y | kauas ef y | enw y | ddangos y | kyflawnei y | genedyl ef or ddaear D Ac megys y 215ragorei dduw rac pob peth yn | y nef velly y | ragorei rac pob peth ar | y | ddaear D Paham y | gwnaeth duw yr anniueileit ac nad | oedd ar ddyn yna y | heisseu [.] Ef a | ddywat y | pechei ddyn Ac y | byddei reit iddaw ef hwynt oll Ae duw a | wnaeth yr etnot ar gwydbet/ 220dyn ar | pryuet ereill oll ac agyweddant y | ddyn M kymeint yn krafder duw yn kreu etnog a | chw/ein a | bywyonn ac yn kreu yr egylyonn D Y| pa beth er molyant iddaw e | hun y | goruc ef pob peth y | pry/uet hagenn a | rywnaeth rac balchau o | ddyn y | ued/ 225dylyaw pann vratho vn o | rei hynny dyn na | di/gawnn wrthnebu yr pryf lleiaf kyt darestygho duw pob peth dan veddyant iddaw ef kanys nyt eirth ar llewawt a | ddistrywyssant phamo vrenhin gynt namyn lleu a | chwein a | phumes Y | bywyon ha/ 230genn ar adarcop ar pryuet a ereill a | ymroddant y | weith a | llauur a | oruc duw yr kymryt ohenam nynheu agkreifft y | gantunt hwy y ystudyaw ae lauuryaw ar y | da D Pale. y | krewyt dyn Yn ebronn yn | y lle. y bu ac y | claddwyt wedy hynny Ac 235

oddyna y | gossodet ef ympratwys D Pa | ryw beth


yw paradwys neu pa | le y | mae Y | lle teccaf yn | y dwyrein yn | yr hwnn y | gossodet amyrauaelonn diffygyev megys bei bwytaei dyn o | ffrwyth yr ryw brenn yn | y amser no byddei newyn arnaw o 240hynny allan vyt Ac o | arall o | bwytay ohonaw ny byddei sychet arnaw. O | arall ny blinhay vyth O arall ny henhay vyth Ac yn | y diwedd yr hwnn a vwytay o | brenn y | uuchedd ny | chleuychey vyth ac ny byddei varw vyth D Pale y | krewyt gwreic Ym 245paradwys o | ystlys gwr ac ef yn kysgu D Paham or gwr megys y | byddynt vn gnawt Ac vn veddwl drwy garyat Pa ryw gysgu oedd hwnnw / llewyc ys/prydawl kanys duw ae duc ef o | bradwys nefua/wl yn | y lle y | dangosset iddaw y | genit crist ar eglwys 250ohonaw ynteu Ac yn | y lle pann deffroet y | proffwy/dawdd ef ohonunt hwy D Paham na | chreawdd duw yr holl etholedigyon y | gyt megys yr egylyon oll duw a | uynnawdd bot dyn yn gyfelyp iddaw e | hun A | hynny yr geni yr holl ddynyaddon y | gann addaf 255megys y | ganet pob peth y | gann duw Paham y | kre/awdd duw hwynteu / megys y | gellynt bechu / yr bot yn | uwy y | gobrwyeu kanys duw a roddes rydit ud/dunt y | ddethol y | da. ac y wrthot y | drwc D Pa | ddelw y | buynt wy pei trigyyssynt ym | pyradwys 260


megys y | gwesgir y | llaw wrth y | llall Velly ydd | ymwesgynt hwynteu heb ddim o | chwant wrth hilyaw A megys y dy<r>cheif y | llygat y edrych velly y | gwnay yr aelawt synn/yedic hwnnw yw wassanaeth D Pa | wedd ydd | ysgorei hi Heb uudredd a | heb ddolur arney D A | uyddey wann y 265mab a | heb allu dywedut pann enit megys yr awr honn Yn yr awr y | genit ef a | gerddey ac a | ddywedei ac ebrwydd hagenn y | difygyei ac o | frwytheu y | gwydd a | oeddynt yno ydd | ymborthei ac y | bwytaei ac yn | yr amser gosodedic y gann duw y | bwytay ef o | brenn y | uuched ac yn | yr an/ 270ssawdd honno y | byddei vyth wedy hynny D Pa hyt y | dylyynt wy vot ym | pradwys Yny gyflewnit rif yr etholedigyonn ar egylyon a | ddygwyddessynt oddyno D Pa | ddelw y | gallei paradwys gynhal y | nifer hwnnw oll Megys ydd | <[a]>nt ymeith y | genedyl yr awr honn drwy 275a{n}gheu ac y | doant y | rei areill byw yn | y hol velly y | kre/dynt mynet y | rieni gynt yn ansawdd a | uei well ae hetiuedd hwynteu / gwedy bwyteynt o | brenn y | uuched yghylch deg | mlwydd a | deugeint yn | y hol hwynteu egylyonn A oeddynt noethonn hwy yna Oeddynt ac 280nyt oedd vwy y | kywilydd oe | haelodeu kuddyedic noc oe llygeit D Paham y | dywedir hwynt a | welsant eu bot

ynoethonn wedy eu pechawt yr hynn nys gwelsynt kynn no | hynn[y] Gwedy pechu onaddunt hwy yd!d | ym/


losgysant pob vn o chwant y | gilyd Ac yn yr aelawt] 285 hwnnw [-] [-]10 A gwedy hynny y teruyschwnnw a | gerddawdd ymplith y dynyawl etivedd D Paham y | bu hynny yn yr aelawt hwnnw m6y nac yn yr | vn o | rhei ereill Y | wybot or holl etiuedd eu bod yn argyweddus or vn ryw | garedd D A welsant 290 hwy dduw ym | pradwys Gwelsant drwy ymrithyaw oahonaw yn | ffuryff arall megys y | gwelas Abrah/am a | loth ar proffwydi D Paham y | twyllawdd y | cythreul hwynt O | achaws kenuigenn kanys kynghor/wynt vu gantaw dyuot <dyn>ar yr anrydedd y | dygwydd/ 295ddawdd ohonaw drwy valchder D Drwy ba ford y | kauas ef y | broui. Drwy syberwyt. kannys dyn a | vynnawdd y vot yn briawt vedyant e | hun A | dyw/edytt yn | y amylder e | hun val hynn Nym kyffro/ir i vyth D Paham y | gadawdd duw y | broui ef 300ac ynteu | yn | gwybot y | goruydit arnaw. Am | wybot meint a | wnay o | dda oe | bechawt ef A | ddywat y | ky/threul ddim. Na | ddywawt. diewl hagen a | ddywawt wrth y | sarf megys y | dyweit heddiw drwy ddyn a | gaffo arnaw graff Ac val y | dywat yr anghel 305drwy yr assen megys y | gwypit beth a | synnyei y | geireu hynny drwyddunt hwy D Paham drwy y | sarff y | twyllwyt y | dyn Am y uot yn an/


nyueil troedic llithric Ac y | diawl a | wna y | neb a dy/wyllo ef yn droedic o dwyll. Ac yn llithredic o odineb 310D A fu wybot drwc a | da yn un aual Na fu yn | yr a/ual namyn yn | yr anghyfreith kanys kynn pech/u y | gwybu y | dyn a | da a | drwc. Da drwy y | broui Drwc drwy y | wybot A | enit dynnyon drwc ym | pra/dwys Na | enit onyt yr | etholedigyonn e | hunein D Pa/ 315ham y | genit y | rei drwc yr awr honno O | achawys yr etholedigyonn llauuryaw a | phroui drwyddunt wy megys y | prouir yr eur yn | y fwrneis D Pah hyt y buant wynt ym | paradwys. Seith awr Paham na buant wy yno hwy no hynny Kannys yn | y lle gwedy 320gwneuthur gwreic y | troes hi ar y | kam D Pa awr y gwnaethpwyt dyn / yn | y drydedd awr y | gwna/ethpwyt ef Ac ydd | ennwys yr holl anniueileit ac yn | y chwechet awr y | gwnaethpwyt gwreic ac yn y lle y | kymerth hi yr aual gwaharddedic ac y 325ystynnawdd ef yn agheu ef oe gwr Ac yr ag/heu iddaw y | bwytaawdd Ac yn | y seithuet awr yn ddiannawt y | gyrawdd yr arglwydd hwynt

10 [y dechreuawdh] yn ôl golygiad R. Williams o Peniarth 227 yn Selections from the Hengwrt Manuscripts ii (1892).

o | bradwys D Pa | beth vu cherubin ar cledyf tan yn | y law Y | kleddyf yw y | kylch tan ysydd 330yghylch paradwys er pann bechwyt yndi hyt


heddiw Cherubin yw enghylyawl geidwadaeth me/gys tan D Pa | le ydd | aeth addaf oddyna Y | ebron yr lle y | gwnaethpwyt Ac yno y | kreawdd ef veibon Ac yno y | lladdawdd kaym abel Ac yno y | bu addaf 335kann mylynedd heb achaws iddaw ac ef aua Ac y | ganet seth yna yn lle abel Ac o | etiuedd hwnn6y | ganet crist A mi a | uanagaf hynn yn wir na | buamser addaf hyt ar noe dauan glaw ac na | buenuys ac na | bwytay neb gic Ac nat yuynt win 340A | phob amser oedd megys gwannwynn Ac amyl/der o | bop ryw da A | gwedy hynny y | symudwyt pob peth o | achos pechodeu y | dynnyon D Pa bechawt a | wnaeth addaf pann yrwyt ovffern o | baradwys hwennychu a | wnaeth bot megys duw Ac wrth hynny 345yn erbynn y | gorchymyn y | bwytaawdd ef yr aual or prenn gwaharddedic Pa | ddrwc vu vwyta yr aual kynddrwc yw hynny o | bechawt ac na allei yr holl vyt gwneuthur iawn drostaw kannys dyn a ddylyei vot yn vfydd y | ueddyant duw ac oe ewy/ 350llys A mwy yw ewyllys duw nor holl vyt kannys bei safut ti ger bronn duw a | dywedut o | ddyn wrthyt y | diflannei y | byt oll onyt edrychut dra/chefyn A | dywedut yna oddyna o | dduw wrthyt ny mynnassei edrych ohonat ti drachefen namyn 355 Coleg yr Iesu 23 t. 15

edrych arnaf A ny ddylyeit ti trymygu duw yr hwn ysydd lewenydd y | ddynyonn Ac yr engylyonn yr rydit yr byt tra{n}ghedic A | hynny a | wnaeth addaf seuyll ger bronn duw ar kythreul yn | galw arnaw edrych a | oruc ef drachefuen at y | kythreul ac wrth hynny mwy 360vu y | pechaw hwnnw rywnaeth ef noc y | gallei yr holl vyt y | ddiwygu Kanny am wneuthur ohonaw y | hwech pechawt marwawl yn | yr vn Am hynny y | trei/glawdd ef y | hwechoes yn ol y | angheu Parei vu y y | pechodeu hynny Kyntaf vu syberwyt Pann 365ddamunawdd vot yn gyffelyp y | dduw Am | hynny y | gw/naethpwyt ef yn is o | bop peth ac ef kynn no hy/ny yn arglwydd ar bop peth ac am hynny y | ddyw/edir fieidd yw ger bronn duw pawb or | a ymdrych/auo yn | y gallo Yr eil peth anufydd vu pann aeth 370dros y | gorchymyn ac am hynny anuuydd yw pob peth iddaw or | a | oeddynt yn | darystyghedic iddaw Ac am | hyn/ny y | dywedir tebic yw pechawt kyfarwyddon y | annu/fylldawt Trydydd yw kebyddyaeth am hwennychu ohonaw mwy noc a | genadyssit iddaw am hynny y | dyw/ 375

edir Gwassanaeth geuddwyeu yw kebyddyaeth [Pe]/dwerydd pechawt vu lledrat kanys megys lledrat oed kymryt da dros wahardd yn lle kyssegredic Ac wrth hynny y | hayddawdd y | uwrw maes or ky[ssegr] Pymet yw torri priodas yn ysprydawl kannys 380


y | eneit [Ac] ef oedd gyss[agre]dic y | dduw A | phann aeth ef yghydymeithas y | diawl gann dremygu duw y | kolles ynteu gydymeithas duw am dduunaw ohonaw ac estrawn ac am hynny ti a | uwry bawb ychyuyrgoll or a | dorro y | priodas a | thi Hwechet lladd kelein kanys ef 385ae byryawdd e | hun ae holl etiueddyon benndramynwgyl yn angheu Ac am hynny y | dywedir a | laddo ef a | uydd ma/rw nyt amgen o | angeu tragywydd Oddyna pann oruc ef y | pechawt byu varw yr | eneit ac y | kladdwyt yn | y korf Paham na bei lei y | gerydd am | y | dwyllaw or yspryt enwir 390kelwyddawc Na vu herwydd duw kanys pwy bynnac a | orchymynnei oe was wneuthur ruw weith ac erchi iddaw ymoglyt y | fos ac yna tremygu ohonnaw ynteu y | gorchymyn y | arglwydd a | dygwyddaw oe vodd yn | y fos ac gadaw y | gweith yn annorffenn pony byddei ef gam/ 395gylus yna byddei o | ddwy | ffordd vn am dremygu yr ar/glwydd ar llall am | adaw y | gweith yn annorfenn velly y goruc duw addaf tremygu duw A | gadaw y | gweith vuylldawt y | ddygwyddaw yn | y fos angheu Pa | wedd y bu reit iddaw ef ymhoelut Ef a | ddylyawdd ymtalu 400drachefen yr anrydedd a | dduc y | gann dduw A | gwne/uthur iawn iddaw drachefuen dros y | pechawt ry/wnaeth kanny kyffyawn yw yr neb a | ddycco da arall y | ddetryt iddaw drachefen A | gwneuthur iawn ida6 heuyt dros y | sarhaet Beth a | dduc ef y | gann du6 405


kwbyl or a | uynnassei y | wneuthur am y | genedyl ef Pawedd y | talawdd ef y anrydedd a | duc Gorchy[vygaw] kythreul megys y | gorchyuygawdd y | kythreul yn/teu ae ddwyn ef ae etiuedd yr uuchedd yn vn funyt a | phay trigyessynt yn | y hansawdd Pa | wedd y | gwna/ 410eth ef iawnn am | wneuthur ohonaw pechawt m6y nor byt Ynteu a | dalawdd drostaw ef y | dduw mwy nor holl vyt Ny | allei wneuthur yr vn o | hynny Ac am hynny y | dywedir y | uynet ef y angheu Paha{m} na ddiuawyt ynteu o | gwbyl Ny all6yt symuda6 415gosodedigaetheu duw kanys o | genedyl addaf yd aruaethawdd ef gwpplau rif yr etholedigyonn Beth a | wnaeth am | ddwyn ohonaw y | gann dduw y | anrydedd heb y | dalu yna y | byrrywyt ynteu ym | poeneu ae anrydedd gann dduw poeni dyn 420neu pa | wedd y | may Am dremygu ohonaw me/lyster y | dat yn | y gogonyant Am hynny y | sym/

udawdd ynteu megys gwas gwrthgas y | uot ef yn | duw pann boenet Paham na | maddeuei duw iddaw ynteu ac ef yn drugarawc yr 425hwnn ny allei y | dalu Pei kymerei ef pecha/dur o | ddyn yn ddiboen y | gogonyant a | bwr[w] ohonaw angel oe achaws vn veddwl yghy/fyrgoll anghyfyawn vyddei yr hwnn ny allei vot ac nyt edewit dim yn teyrn<n>as nef heb 430


luneithaw Ac wrth hynny dyledus vu proui pechawtdur Kany dodei neb yn | y dryzor gem wedy dygwydaw yn | y dom yny glanhau yn | gynn/taf Beth a | ddaruu yn | y diwed iddaw ef kilya[6] a | oruc y | megys gwas foawdur a | da y arglwyd gan/ 435taw yn lledrat hyt at vrenhin kreulawn Ac yna yd | anuonet mab y | brenhin or llys anrydeddus yn/ol y | gwas alltut A<c> y estwng y | brenhin kreulawnn hwnnw ac y | dwyn drachefuen y | gwas foadur ylys y | bre{n}hin Paham y | gallawdd dyn ymhoylut 440y kwympeu megys y | dygwydawdd ef drwy arall ac nyt drwyddaw e | hun velly y | bu teilwg iddaw yn/teu pryt na allei gyuodi ac ef yn | y vynnu drwy ganhorthwy arall Paham nat anuones duw a{n}gel y | brynu dyn Pay a{n}gel a | brynei dyn ef a | uydei 445was dyn iddaw a | dyledus vu eturyt dyn megys y | bei gyfelyp yr engylyon a | gwan heuyt oedd annyan angel y | brynu dyn Ac o | chymerei heuyt gnawt dyn gwannach vydei Paham na | wna/eth ynteu arall or dayar yn lle addaf Pei gw/ 450nelei duw dyn arall or dayar ae rodi yn | y lle. perthynei arnaw y | brynu etiued addaf A | heuyt dylyet oed vot oe genedel e | hum a | wnelei iawn drostaw Paham nat anuones ef pedriarch neu


brofwyt oe brynu Y pedrairch ar pro[fwydi] a | ga/ 455fat ac a | anet ym | pechodeu ac wrth hynny ny ellynt h6y prynu kenedyl dyn ac nyt reit eu prynu hwynteu Ac am na | dylyawd angel prynu dyn Ac am na allei dyn e | hun wneuthur iawn y | dduw y | kymerth mab du6 g6byl o | dyn 460megys yd!doed deu annyan yndaw ef o | gwbyl ac yna goruot ar kythreul herwyd y | vot y | du6 ac agori pyrth nef yr etholedigyonn a | gwneuthur yn kyffelyp yr e{n}gylyon ac o | anyan dyn godef a{n}gheu yn andylyedus yr hwnn a | oed vwy nor byt ac 465a | oed dylyet ar dyn e | hun y | wneuthur Paham yn/teu y | mynnawdd duw y | eni or wyry o | pedwar mod y | mynnawd duw wneuthur dynnyon vn yw heb dat a | heb vam megys addaf or dayar yr

eil yw o | dat heb vam megys eua o | addaf Y | trydyd 470yw o | vam a | that megys pob dyn ohonam ni yr awr hon Y | pedweryd yw o | vam e | hun megys crist or wyry A megys y | deuth angheu yr byt drwy eua velly y | deuth iechyt yr byt drwy yr wyry veir Paham o veir mwy noc o | vor6yn arall 475Am rodi ohonei goduuc yn gyntaf eriot y | duw kynnal gwyrydawt yn | y byt hwn Paham na deuth ef ygkna6t kyn diliw yn | y lle pei doe[-]11


ef kynn diliw ef a | ddywedei y | mae y | gann y | rieni a | oed [newyd] dyuot o | baradwys y | dysgyssynt ydaw y | da Neu 480pei doethoed ef yn | y lle wedy diliw hwynt a | ddywedynt y | mae wrth noe ac euv<r>am y | dywedyssei duw pob peth ac a | dywdyssynt yna Paham na | deuth ynteu yn | am/ser y | deddef Pei doethoedd ef a | dywedei yr iddewon ymae y | ddedef ae dysgyssei hwyn yn doe<gyn>thon Ar saras/ 485sinnyeit a | dywedynt y | may y | doethon ae dysgyssei hwynt Paham nat annodes ynteu dyuo hyt y | diwed yr oes O | achos yuychan yna y | disgyblynt wrtha6 ac na | chyf/lewnit rif yr etholedigyonn Ac wrth hynny y | bu reit idaw dyuot yg | kyflawnder yr amser Pa amser vu hwn/ 490nw Ym | peruedd y | byt Pa | furyf y | ganet ef or wyry heb vudered A | heb dolur Paham y | bu ef naw mis ym | bru yr wyry yr dangos y | dygei bawb or a | yttoed/dynt <y>g gwarchae trueni y | byt hwnn yg | kedymeith/as naw rad yr egylyonn Pa awr y | ganet ef 495Megys y | dyweit y | proffwyt hanner nos y | deuth ef oe eisted/uaeu brenhinawl Paham nos Y | dwynu y | rei a | oed/dynt yn | y tywyllwch kyfueilyornn y | oleuni gwiryo/ned A | oed synnwyr gan g{ri}st ac ef yn vychan Ef a dywawt pob peth megys duw yn | yr hwnn ydd | oed/ 500dynt holl tryzor gwybot a | doethineb kuddyedic A allei ef dywedut neu gerdet Pann anet na cherdet a | allei pei as mynnei ny | mynnawd hagen symu/daw dynawl annyan A | damweinawdd neb ryw anry/


uedawt pan anet c{ri}st Damweinawdd saith [gwahan]/ 505redawl Pa | rei oed y | rei hynny Y kyntaf ser[en] diruawr y | goleuni A | ymdangossess vdunt Yr eil kylch eureit a | ymdywnygawdd y!ghylch yr heul Y | trydyd fynnawnn o | olew a | dardawd or | dayar / y | pedweryd Y deguaf auu <yna yn> yr holl vyt / Pymet yw yscriuennu 510a | wnaethpwyt yr holl vyt y | dalu swllt ruuein / hwe/chet yw deg | mil ar | hugeint or rei a | ymwrthodes a | duw a | las yn | yr vn dyd / Seithuet yw yr | aniueileit mut a | dywat A | uuynawn wybot ystyr yr rei hynny ae rinwedeu Sef arwydoccaynt y | seint ar serenn 515

11 [doethawdh] yn ôl golygiad R. Williams o Peniarth 227 yn Selections from the Hengwrt Manuscripts ii (1892).

rac eglur yw y | pennaf or seint Sef yw hwnnw c{ri}st Y | kylch eur yr hwnn a | ddisgeirawd yghylch yr heul a | arwydoccaa eglwys duw a | oleuha o | heul y | wiryo/nedd Ac a | goronawd o | borfor y | diodeuieint ef / Y | ffyn/nawn o | olew a | dardawd or | dayar yw fynnawn y | dru/ 520gared a | llithrawd or wyry veir Yscriuennu y | byt a | wnaethpwyt ar | dangos eu bot yn | darystygedic yr gwir vrawdwr Tagneued a | uu yn | y | byt Pann deuth gwir tagneued yn | y dayar / yr rei a | las a | den/gys ydd | aant yghyfyrgoll y | niuer a | ymwrthotto 525a | duw ac ae orchymynneu / Yr anniueil mut a | dy/wat o | achos ymhoelut pobyl y | sarasynyeit y | uoli duw / Paham y | deuth y | tri bre{n}hin ar teir anrec y | adoli c{ri}st Y | dangos tymnu ohonaw attaw teir ran y | dayar nyt amgen yr asya africa ac europa 530


Paham y foes ef yr eift mwy noc | y | wlat arall Ydangos y | vot yn wir [y] voessen y | dwyn ohonunt plant addaf o | geithiwet y kythreul megys y | but moyssen pobl yr israel o | geithiwet pharaon brenhin yr eifft Ac oddyna ym | penn y | seith mlyned yd | ymhoe/ 535lawdd dracheffen y | garusalen nefawl drwy seith donnyeu yr yspryt glan / Paham na mynnawdd ef yna dysgu na gwneuthur gwyrtheu yni vu deg mlwyd ar | hugeint / Y roddi aghreifft y | bawb yn | y byt hwnnw na | dysco yny del oedran deduawl Paham 540y | kymerth ef vedydd ac ef yn gyflawn o | rat a | dwyuol/der Yr kyssegru y | dwfyr y | ni Paham y | bedydwyt ef yn | y dwfyr Am vot y | dwfyr yn wrthwyneb yr tan a | megys y | difyd y | dwfyr y | tan velly y | difyd y pechawt yn | y bedyd A | pheth arall yw y | dwfyr ef a | wylch 545pob peth budyr Ac ef a | difyd sychet Ac a | welir gwas/gawt yndaw velly y | gwlych rat yr yspryt glan budredred y | pechodeu drwy y | bedyd A | dileu sychet yr eneit a | wna o | eireu duw A | gogysgawt yw duw Ae delw a | elwir pann ymadawer ar pechodeu 550A | oed dec jessu herwyd a{n}nyan kyn decket oed ac yd | ymdangosses yn | y | mynyd Paham y | bu varw crist O | achos uffylldawt megys y | dywedir ef a uu vfyd hyt yn a{n}gheu Ef a | erchis y | tat idaw ef varw Nac erchis Paham y | lladawd yr idewon 555iessu Am vuchedockau trwy wyryoned a | chyn/


nal y | wyryoned o | amlgyfyawnder yr hynn a [-]12 duw y | gan bop cryadur dosparthus Paham y | gadei y | tat ladd y | vn mab ac yn | gallu y | iudyas Pann w/elas duw med ef y vab yn mynnu perffeithaw 560gweithret mor arderchawc ac ymlad ar brenhin

12 [a gais] yn ôl golygiad R. Williams o Peniarth 227 yn Selections from the Hengwrt Manuscripts ii (1892).

kreulawn a | rydhau y | kaeth oe | uedyant. duw a gytsynnyaw ac ef ar | y | weithret molyannus hwnnw Ac <a>adawdd idaw varw Pa | delw y | bu kyfyawn ga{n}n | duw rodi gwiryon dros ennwir Am dwyllaw or gwaethaf 565y | dyn mul yawn yna yw rodi y | gwestyll goreu dros/daw y | warchae y | gelyn Ac y | eturyt yn | diargywedd yn hen rydit Ac velly y | dangosses duw yr y | garyat ar y | byt megys y | d!ywedir Ti a | rodeist dy vab y | bry/nu dy | was Os ef e | hun a | rodes y | uab oe vod beth 570a | bechawdd iudas yr rodi ynteu Y | tat a | roddes y mab ar mab e | hun a | ymrodes yr karyat Judas hagen ae rodes e | hun yr | chwant da Paham mynnawd ef y varw ar y | prenn ar | groc Yr prynu pedwar bann y | byt Py sawl awr y | bu c{ri}st yn varw deugein awr 575Paham yr prynu pedeir ba{n}n y | byt Yr rei hynny a vuessy{n}t veirw yn | y degheir dedef Pa | hyt y | gorwed/dawd ef yn | y bed Dwy nos a | diwarnawt Y dwy nos a | arwydoccaant y | deu ryw agheu ysyd vn y | gorf ac vn yr eneit Ar | dydd ynteu yr | angeu hwnnw yssyd 580oleuni yn angheu nynheu Ac vn ohonunt nyt amgenn angeu yr eneit a | distrywawd ar y | llall


a | dewis yr trallawt yr etholedigyonn A | honno he/uyt yn | y diwedd pann del ae distrywa Pa | du yd | a/eth y | eneit ef wedy y varw Y | baradwys nefuawl 585megys y | dywawt wrth y | lleidyr Hediw y | bydy di y/gyt a | mi ym | pradwys Pa | bryt yd | ysgynnawd ef ar vffernn Hanner nos Y | nos y kyfuodes yn | yr awr y | distrywawdd yr angel yr eift yn | yr awr honno Sef oedd hynny hanner nos yr yspeilaw crist vffernn 590ac y | kyfuleawd yr etholedigyonn ym | paradwys ac y goleuh[a]od ef y | nos megys dyd val y | dywedir y | nos a | oleuheir megys y | dyd A | gwedy hynny y gogwyddawd y | gorff yn | y bed A | defroi o | veirw Rei hagen ohonunt a | synnyawd mae or pann vu varw 595ef yny gyuodes y | bu ygyt ae etholedigyonn yn vffernn ac yna mynet ygyt ac wynt y | gyuodi Ac nyt velly y | bu Kyhyt y | bu ef yn vfernn ac y | bu yn yspeilaw ac y | byd yn | barnu dyd | brawt Sef yn hynny ennyt y | trewit yr amrant ar | y | llall 600Paham na chyfuodes<ef> yr awr y | bu varw neu nat arhoe[s] ynteu a | vei hwy am | gyfuodi Rac dywe na | buassei varw Neu pei kyfuotei ynteu ympenn llawer o | amser petrus vydei ea ef oedd Paham y | kyfuodes mor ebrwyd a | hynny Yr 605diddanu y | rei eidaw a | oedynt trist am | y varw Paham y | kyfuodes y | dyd kynntaf or | wythnos Yr | atnewydu y | byt o | lewenyd y | gyuodedigaeth Coleg yr Iesu 23 t. 25

ef yn | yr vn ryw dyd ac y | gwnathoed Paham y | trydyd dyd oe diodeuieint ef wrth dyrchafuel y | uynyd y | rei 610a | oedynt veirw yn | y poeneu yn | y tri amser. nyt am/gen amser dedef ac amser kyn | dedef ac amse rat Ac yn kyuodi drwy fydd y | drindawt o ach yn | dygwydaw o | eireu a | medylyeu a | gweithredoed Paham na | dywedy | di ymi y | pale y | bu ef y | deugein nieu Gwedy y | gyfodi ef 615o ueirw y | daeth y | baradwys dayarawl gyt ac ely ac Enoc a | rei a | gyuodyssynt ygyt ac ef Pa | furyf a | uu ar/naw ef gwedy kyfuodi Gloewach oed seithweith nor heul Pa | furyf y | gwelsant wynt y | rei a | oed eiddyaw ef Yn | y furyf y | gnottayssynt kyn no hynny y | welet 620A | oed dillat ym danaw ef yna Ef a | gymerassoed gw/isc or awyr A | phann y | gwisgawdd ef ar | y | nef y | disgyn/nawdd yr awr amkan y | deudeg | weith hyt pann ym/dangossess crist Py sawl gweith yd | ymdangosses ef Deudeg | weith vyth yn | y | dyd kynntaf y ioseb arama/ 625thia a | oed ygharchar o | achos y | gladu ef megys y | den/gys yscriuen nichodemus Yr eilweith oe vam e hun val y | dywat sedulius Y | drydet weith y veir vadlenn val y | kadarnhaa marcus Pedwared yr dwy | wragedd yn ymhoelut y | wrth y | bed val y | diweit 630matheus Pymet y iago megys y | tysta pawl ka/nys ef a | rodassei godunet na vwytaei vyth yny welei grist yn vyw Y | chwechet y | bedyr megys y tysta lucas A | daroed iddaw ymwadu a | rei ereill


ac ynteu yn wylaw yn wastat am | y | wadu ef Y | seithuet 635yr deu | disgybyl ar | y ford ynn mynet y | emaus val y | tysta lucas heuyt Yr wythuet adunt oll ga{n}n gwrthucher Ar | drysseu yn gaeat megys yd | yscri/uennawd Ieuan ebostyl Y | nawuet weith yn | yr vn/vettyd ar | dec vdunt oll pann deymlawdd thomas 640yr archolleu Y | decuet weith ar vor tiberiadis Yr vnuet ar | dec y | mynyd galylya Y | deudecuet vu yr vn disgybyl ar | dec ac wynt yn | gwediaw pann aeth e y | nef Paham y | dyweit yr | euegyl y | mae y veir vadalenn yd | ymdangosses ef yn gynntaf Drwy 645awdurdawt mawr y | gwnaethpwyt yr yuegylyeu ac nyt yscriue{n}nwyt yndunt onyt yr hynn a | oed hyspys gann bawp ac wrth hynny y | dywedir llawer a | wnaeth iessu ar nyt yscriuennwyt yn | y llyuyr hwnn Sef yw hynny yn | yr euegyl yn | y llyfreu ereill 650petheu a | yscriuennwyt yndunt petheu a | dodet yn/dunt ereill ny | dodet Ae ef e | hun a | yscriuenna6dyr nef yr rei a | gyuodassant y | gyt ac ef yn | y | mod ydoed kynn y | diodef yny | deuth yr wybyr A | gwedy y | gymryt or wybyr ef yn | y furyf honno yd | ym/ 655dangosses yn | y mynyd oe vynedyat ar y | nef Paham nat ysgynnawdd ef yn | y lle wedy y | gyfodi O | dri achaws Kynntaf yw y | allu o | rei eidaw ef e

dywedut yn | wir drwy braw y | gyfuodi Yr eil yw ym penn y | deugeinuet | dyd yd | ysgynnawd ef y 660


y | dangos gallu o | bawp or | a | gyfflaw{n}ho y | dygheir dedyf drwy y | pedwar euengyl ysgynnu yr nef ar y | ol yntev Trydyd yw yr eglwys yma yw korf crist a | gwedy tralla/wt a | oddefo hi yma dan yr antikrist ef a | gredir iddaw dyd | brawt hyt ym | penn y | deugein nieu Ac yna yd | ys/ 665gynn pawb yr nef Py | wedd ydd | eiryawl ef drostom ni ar | y | dat ef Gann dangos y | diodeuieint yn wastat Pa/ham nac anuones ef yr yspryt glan ym | penn y | deu/gein nihev O | tri achos kynntaf yw y ymgyweiraw or | ebystyl o | wedieu a | dyrwest erbyn y | dyuot ef Yr | eil yw 670dangos y | mae y | neb a | gwplaei gorchmynneu crist a gymerynt yr yspryt glan Trydyd yw megys y | rod/ed dedef karyat y | bobyl duw ym | penn y | deugein niheu gwedy y | deugein eu | rydhau or reifft velly kymeint a | hynny o amser pobyl gret y | rydit a | gollyssynt ar 675dref eu | tat ym paradwys gwedy kyuodi crist A ydiw y | gyflawn lewenydd yn awr ygkrist O | beth y mae. o | beth arall nyt ydiw herwyd y | be<r>sonn e | hun y | mae ydaw yn | gyflawnn herwyd yr eglwys yr ho{n}n yssyd gorf iddaw nyt ydiw kan | nyt yttynt gwbyl 680gwedy darestwg dan y | draet ef etwa Y | maynt yr idewonn yn gwattwar yndanaw ef Ar sarasinyeit yn | y gellweiraw yr rei heuyt yssyd a | chamgred gan/tunt yn | y twyllaw A | rei drwc yn ymlad ac ef Ac velly yn | y aelodeu e | hunan y | mae beunydd yn | y dio/ 685def ganntunt pan gynnullo ef hynny oll gantaw Coleg yr Iesu 23 t. 28

y | keiff ef y | kyflawn lewenyd Pa | delw y | may yr | eglwys yn | gorf idaw ef megys y | mae y | korf yglyn wrth y penn ar penn yn llywydd arnaw Velly y | mae yr eglwys drwy leindit korf krist gwedy rygysylldu 690wrthaw ac yn vn ac ef A | phawp or rei kyfuyawn y/n | y vrdas megys y | aelodeu Ar penn hwnnw yn | y llywyaw Llygeit y penn hwnnw yw y | proffwydi a | dywedyssant y | petheu a | delei rac llaw Ar ebystyl yr rei a | dugant lawer o | gyffeilornn y | oleuni gwiry/ 695oned Y | klusteu ynt y | rei a | wrandawont y | da Y | ffroe/neu ynt y | doethonn dosparthus Y | glwybyr yw a vyrif ymeith or froeneu ywr | dynnyon a | cham gret gantunt A | uyrir drwy varn y | doethyonn o | ben crist y | maes Y | danned ynt ysponwyr yr | yscrythur lan 700Y | dwylaw ynt amdiffynnwyr yr eglwys duw Ydeint ynt y | treiswyr yssyd yn | gorthrymu dynyon gwiryonn Y | draet y6 y | llauurwyr ysyd yn porthi eglwys duw Ac a | vyrir allan o | grooth yr | eglw/ys y | llygku or diefyl wynt drwy eissywet ac 705

[a]geu megys y | llwg y | moch y | soec ar budred ar corf hwnnw a | gyssylltir ygyt yn vn o | ysgra[6]/ling karyat am | gorf krist / Paham y | gwneir y gorf ef or bara / am <y | de>wedut bara byw wyfi A megys y | porthir y korf or bara velly y | megir 710


yr | eneit o | vwyt neffawl A megys y | gwneir y | bara or grawn llawer velly y | kynnullir korf c{ri}st o | lawe<r> or eth/oledigyon A megys berwir y | bara o | nerth y | tan velly y pobet c{ri}st mywn tanllwyth y | diodeuieint ar | bara hwnnw a | dywedir y | vot yn gic o | achos y | aberthu | dro/ 715ssom ni megys oen ac val yd | hidlir or soec ar gra/wn y | cyssylltir korf c{ri}st o | lawer o | rei kyfuawn ac y gwasgwyt y | mywn traffael y | groc mal y | gwesgir y | gwin yn | trauael y | gwin Ac am vot bywyt yn heneit ni yn | y gwaet am hynny y | troir y | gwin yn 720waet Ac yn gwelet gosged y | bara ar gwin yn | y hei/lun e | hunein Pa | delw y | dywedir y | uot ef y | gic ac yn waet Med y | sant diogel yw y | mae ef y | korf a | anet o ueir wyry Ac a | dibynnawd yn | y groc ac a | ystynawd yr nef A | llyna paham y | trigyawd ef yn | rith y | bara 725ar | gwin rac bot yn aruthur gennyt gymryt y | m[ewn]dy | eneu y | gwaet a | welut yn defni oe ystlys ef neu vwyta kic y | gorf a | thi yn | y welet ynteu Pa iechyt ysyd yndaw ef Yndaw y | mae mwyhaf megys y | troir y | bwyt yn gic yr neb ae bwytao Velly <y>trossir pob 730fydlawn yn gorf y | grist drwy y | bwytaedigaeth hwn/nw Wrth hynny kyt!diodef a | christ a | nawn ni drwy ymadaw a | chwant y | byt hwnn ac ae wedieu ac [yn] kytgladu a | wneir ac ef pann yn soder yn | y dwfyr bedyd Ac wrth hynny y | sodir teir gweith ar | gyueir 735 Coleg yr Iesu 23 t. 30

y | teir personn A | thrwy vwyttaedigaeth y | gorf ef yn gwneir ni yn vn gorf ac ef Ac am hynny reit yw yn | dwyn ni yr lle y | mae crist A | uydei vwy gleindit yr neb mwyaf a | gymerei a | gymero ohonaw Megys y | dywedir am | y manna na | byddei lei yr neb a | gymerei 740ychydic ohonaw no llawer Velly y | mae pawb yn kym/ryt kymeint ae gilyd ohonaw ynteu kanys pawb a uwytta oen duw yn gwbyl Sef yw hwnnw crist ac ynteu val kynt yn | y nef yn gyffann Pa dal a | geif y | neb y | neb ae traetho ef yn | deilwg Dwy goron a | geff 745vn am y | anrydedu ef Ac arall am vot dedueu teilwng gantaw yn | y gymryt Am yr offeireit Beth a | synnyy | di am y | neb a | wnel y gymryt ef yn | antheilwg Y | neb a | dycko y uuched yn erbyn kyfreith duw a | chyfyanwder trwy odineb a | phuteinrwyd a | gwedieu ereill neu a | werthont 750neu a brynont eglwysseu neu onryded eglwyssic ac a | laddo pobyl duw yn | y mod hwnnw o | dybryt disgybla/

eth Kynhebic ynt yr neb a | urataawd duw neu ae kroges Prawf pony dyly ofeireit kanu o | achaws duw e | hun ac yr iechyt vdunt hwynteu ac yr holl 755eglwys kanu offerenneu Wynteu hagen yr ennill vdunt e | hunein ac yr y | hanrydedu wynt o | dynnyon Aberthyssant<ac> yr y | kyuoethogi a | da amserawl A | phwy bynnac a a | wertho rinwedeu diodeuieint crist yr kanmawl dynawl neu yr ennill amserawl beth 760


amgen y | maent yn | y wneuthur yn | waeth no gwerthu y | harglwyd Paham draethont y | dwylaw budyr a chytwybot halawc y | maent yn | y grogi ef a | uyd kared ar | y | bobyl o | achos y | rei hynny Am halogi o | vei/bon ely gynt aberth yr arglwy hwynt a | las oll ar 765bobyl y | gyt ac wynt hayach ac wrth hynny os deillon a | dywyssa deillon ereill wynt a | dygwydant yn | y klawd ygyt ac wrth hynny a | gyt!synnyo ac wynt a | uy/dant gyfrannawc ar y | poeneu A | wna y | rei hynny korf crist kyt boet amperffeith y | ganntunt eissoes 770drwy y | geireu a | datkanont hwy y | bydd korf yr | ar/glwyd kanys crist e | hun ae | gwna ef ac nyt hwyn/twy a | thrwy y | elynyon y | gwna ef yechyt oe vei/bon Ac ny byd gwell o | law y | rei goreu korf yr ar/glwyd ac nyt Ac nyt gwath o | law yr rei gwaethaf me/ 775gys na helyc paladayr yr heul gan dom yr ysteuyll bychein Ac na | loewheir y | tywyn ar y | kreireu Paham y | byd drwc da kymeint a | hwnnw yr neb ae kymero. Am | gymryt ef dros wahard kanys gw/ahardedic yw y | gymryt ef yn anheilwg Nyt 780ood vn aual drwc ym | pradwys Ac eissoes ef a | droes yn | drwc yr | dyn oe | gymryt y | gann y kythreul A | allant yw tagnauedu a | duw dros y | bobyl Ys | mwy y | kodant ef kanys halogi y


kysegr a | wnant pann y | sathront Ac halogi y | gwisgoed 785ar llestri kessegredic Pann y | teimlont aruthyr a | fieid vydant gann yr e{n}gylyonn ar engylyonn yn | fo rac/dunt A | wna duw megys y | dywedir Y | ueibon a | heuyt nyt y | veibon ae llidyant ef am | y | budredi Wrth hyn/ny med yr arglwyd mi a | gudyaf vy | wyneb y | wrthunt 790Ac yr radunt Y | veibon y | geilw ef wynt o | achaws y offeiryadaeth hwy Ac am y | budred y | dyweit nat ynt veibyon iddaw Ac ny | chymer duw eu haberth hwy na/myn y | fiedaw megys y | dywedir Vy eneit i agassa ych aberth chwi megys<medd> yr arglwyd Kanys bara halawc 795a | offrymassawch ymi A | chyny aller halogi korf yr arglwyd herwyd y | gallont wy ef a | halogir yn annos/parthus A | megys y | bara arall y | kymerant ny | chyme/rir hagen y | gwedi wy namyn yn bechawt y | byd vdunt

Kany werendeu duw wynt Ae benndith a | drosir yn e/ 800melldith megys y | dywedir mi a | drossaf yr benndith chwi yn emelldith ywch med yr arglwyd Meibon duw e | hun ae kymerant A | rei nyt ydiw duw y | gyt a | hwy kyt gweler y | bot<6y> yn | y dodi yn | y geneu nys kymerant val kynt namyn e{n}gylyon ae dwc ef yr nef A | chythreul a 805vwrw maroryn vfernawl yn | y geneu wynteu yn lle y | bara hwnnw Ac yn | lle y | gwin y | gwenwyn dreigeu a | uwr6 megys y | dyweit cyprianus Ponyt vn | ryw a | gymerth iudas a | phedyr Nac ef Pedyr a | garawd yr arglwyd Ac wrth hynny y | kymerth y | rinwed ae nerth A iudas ae 810


kassaawdd ac wrth hynny yn | ol y | ta{m}meit hwnnw y | daeth y | kythreul yndaw ef A | dylyir vfydhav y | ryw ofeir<y>at hynny Lle gorchmynont wy da. ef a | dylyir bot yn vfyd vdunt ar eireu duw Ac nyt ar y | hewyllys hwy Yn | y lle y | tystont wyntwy ef a | dylyir eu tremygu kanys 815reit yw vfydhav y | duw yn vwy noc y | dynnyonn A | allant wy ellw{n}g neu dillwng Gallant ony bydant wahardedic o | uarnn yr eglwys Kanys crist e | hun drwy eu gwassanaeth hwy ysyd yn rwymaw ac yn gellwng O | bydant hwy hagen wahardedic nys gallant kanys 820tra | uu iudas gyt ar ebystyl ef a | bregethawd ac a vedydyawd ac a | wnaeth wyrtheu Ac gwedy y | gilyaw y | wrth/unt ef a | ymdangosses megys gelyn kyhoedawc velle y | tra | uont hwy ygkyffredinrwyd yr eglwys ef a | uyd kadarn pob rinwed a | wnelont pryt na bont hwynteu 825difrwyth vyd eu gweithredoed Ac wrth hynny bleideu ynt A | phawb a | dylyeu gwechlyt megys y | diwedir vy pobyl .i. ewch oc eu plith hwy rac ych | bot yn | gyfran/nawc ar eu poeneu Y | gochel hwynt a | dylyir o | ued6l ac o | ewyllys rac kytsynnyaw ae drwc weithredoed 830Pa | ryw gytsynyaw O molir y | drwc wethredoed neu o | nerthir wynt Ac o | da ae o | gyghor nyt y | rei ysyd yn | gwneuthur y | drwc e | hun ysyd yn deilwg y | agheu namyn a | gytsynnyo ac wynt Ac o | chytsynnyir ac wynt ef a | dylyir eu gochel rac eu bot yn achos y 835


gwymp y | bobyl A | dylyir dywedut geireu du6 y | rei drwc O | gwybydir eu | bot yn honneit elynnyon idda6 ny | dy/lyir y | dy6edut vdunt Kanys t6yll6yr ynt y | neb a adefuo kyfrnach yr arglwyd yr neb a | 6yppo y | vot Odyna y | gorchmynnir val hyn na rod6ch y | bara ben/ 840digeit yr k6n Ac na vyry6ch y | gemeu eur yr moch rac eu sathru dan eu | traet a | gwattw<a>r ymdana6ch lle ny wyper hagen eu bot wy velly ef a | dylyir bre/gethu vdunt ae trosi yr iawn Ar arglwyd a | bregeth/awd gynt y | bedyr ac yr ebystyl am wybot vot iudas 845ar phalst tywysogyon yn teruyscu A | dylyir y | godef

wynt val y goddefuawd crist iudas Ef a | dylyir ym!gyffylybu ac wynt yny del duw e | hun ar nith/len gantaw y | dethol y | grawn o | plith y | peisswyn Ac y | vwrw y | gwyc yn | y | tan Ac y | dwyn y | gwenit oe 850ysguboryeu Gwrthoditt du6 pob drwc y | wrthyt gan dy | gyfulehau yn | y nef Ac yn | y mod hwnnw y | ter/uyna y | llyuyr kyntaf o ansawd yr eglwys Bit lawen uy eneit i yn | yr arglwyd amrywaret ohonat nywlen anwybot y | ar/naf i ac am vy | goleuhau o | baladyr y | doe/ 855thineb wrth hynny tegwch yr eglwys mi a | eruyn/naf yt gennettau ymi gofyn yt betheu ereill ettwa Gouynn yr hynn a | uynnych A | thi a | glywy yr | hynn a | hwenychych Ef a | dywedir am drwc


nat dim A | ryued yw y | duw gyfuyrgolli egyly/ 860onn na | dynyon yr gwneuthur peth heb dim oho/naw os y | ryw beth yw aelwir y | mae y | gan duw y | byd. Kanys duw a | oruc pob peth ac yna y | pro/uir y | mae. duw ysyd audur y drwc. Ac wrth hyn/ny kam yw bwrw yghyfyrgoll y | rei a | wnel drwc 865Gwir yw y | mae duw a | wnaeth pob peth ac wrth hynny y | prouir nat dim drwc herwyd gallu ka/nys pob gallu ysyd da ar | drwc nyt oes allu idaw ac wrth hynny nyt dim A | megys y | dy/wedir dellir yn | y lle. ny bo golwc A | thywyllwch 870yn | y lle ny | bo goleuni Velly y | byd drwc yn | y lle ny bo da Kanyt yttynt vn allu kanys tri pheth ysyd Cryadur. A | natur a | gwithret Cryadur me/gys y | defnydyeu Natur yw megys yr hwn a | del y | gantunt hwynteu Gweithret yw yr | hwnn a | w/ 875nel dyn ney a | odefuo dyn neu angel Wynt a | wna{n}t pechodeu ac a | odfant poeneu pechodeu yr hwnn nys gwnaeth duw Ynteu hagen ae. gadawdd wynt/wy megys y | dywedir. Ny | wnaeth duw angheu ac nyt oed dim o | bechawt amgen onyt na | wneler 880y | gorchymynn neu wneuthur yn erbyn y | gorchy/mynn Sef yw y | drwc na | chafer y | da Sef yw hynny llewenyd A | theilw{n}g yw kyfyrgolli y | neb ny wnel yr hynn a | orchmynner vdunt neu a | wne/


lont yn erbyn a | orchmynner vdunt Pwy yn/ 885teu ysyd audur yr pechawt Y | dyn e | hun a | diewl yn annogwr Ae gorthrwm pechawt Pecha6t dan wybot y uot yn bechawt ys | trymach nor holl vyt A | pha | beth yw pechawt bynnac o | drwc neu o bechawt a | wneler ef a | drosir o | gwbyl yn uolyant y 890duw Ponyt drwc llad kelein neu odineb Da yw lla6er g6eith megys y | bu da llad o | dauid y | ka6rneu lad o | iudith olofennes Paham y | mae drwc

ynteu pan lader O | dryc annyant y | mae dr6c Prio/das gyfuya6n da yw Godineb hagen yn erbyn 895kennat dr6c y6 Ac am y | dial wynt dr6y gyfy/a6nder trossir wynt yn volyant y | duw A | megys y | molir arglwyd a | dalho yn | da eu llauur oe varcho/gyon mwy no hynny ympell y | molir odina yr her/wyr ar lladron wrth | hynny gogonedus y6 | du6 o 900iachau y | rei gwiryon A | molyannus yw o | gyfyrgolli y | rei enwir Yscuennedic yw na | chassaa6d dim or | a | wnaeth Pa | delw y | gellir dywedut karu o | duw y | rei da a | chassau y | rei dr6c Ef a | gar du6 pob peth or | a grea6d Ac ny dodes pob peth yn vn a | megys y kar y | lliwyd pob 905lli6 a | rei ohonunt auyd hoffach noe gilyd velly y | ryd ef pob vn yn | y lle y | g6edo ac wrth hynny y | dywedir karu o | duw y | neb a | erbynno ef y | lys nef a | chassau ohona6 y | rei a | soda6 yn vffernawl garchar


Beth yw ryd ewyllus Rydit y | dewissaw y | da neu 910y | drwc a | hynny a | gauas <y>dyn kyntaf a | uu ym | para/dwys Ac yn | yr amser hwnn ny | dichawn neb wneu/thur da nae dewissaw heb gaffel rat y | gan duw Beth a dywedy di am y | neb a | gymero abit kreuyd A | chwedy eu profes ymhoelut yr | byt drachefen y | rei 915a | dechreuho wneuthur y | da ac odyna ymhoelut ar enwired y | rei hynny y | llittya duw wrthunt ac ny ve/nyc y | gwas ford yr mab a uo ar | gyueilornn y | dyuot at y | dat Ac odyna yd | ymhyl ef oe. weith drach dra/chefen Velly y | tyn y | rei drwc yr etholedigyonn 920y | grist at duw ac yd | ymhoelant hwynteu ar | y | dr6c lauuryeu A | megys y | dwc oofyn karyat yr | teyrnas ac nyt a | ef e | hun velly wynteu A megys y | gwa/ssanaetha dia6l y | duw velly y | gwassanaetha y | ael/odeu ynteu yr etholedigyon Pa | delw y | gwassanaetha 925diawl y | duw Am dremygu ohonaw ef duw Ac ef yn dywyssawc gogonedus Ponyt ym plas y | gwna/eth ef du6 ynteu Megys gof llauurus yn | y byt hwnn Ae gymell ef yn gaeth y | wassanaethu oe holl nerthoed megys y | dy6edir mi ath | wnaf yn 930was kaeth ym tragwydawl Einon y | gof yw poen a | thrallawt Y uegineu ae yrd yw prouedigaetheu Y lifyeu yw tauodeu y | gogannwyr ar [ymgeinwyr] a | wna{n}t Ac ar y | peiryanneu hynny y | purhaa ef


eureit lestri y | nefawl vrenhin Sef yw y | rei hyn/ 935ny yr etholedigyonn y | rei a | atnewyddaa ef trwy y | purdan ar eilun duw e | hun Y | rei drwc a | boena ynteu mal y | poena y | gelyn y | llall Ac velly y | gwas/sanaetha diawl y | du6 Pa | del6 y | gwassanaetha y | ae/lodeu ef y | rei etholedigyonn Pann dyckont yr 940

deyrnnas dr6y anhyed gann geissa6 y | b6r6 ygky/feilornn yn rith les A | hynny dr6y d6yll Ac yna y | byd kadarnach y | rei da yn sefuyll yn eu fyd O/dyna dr6y wrthnebed gann d6yn y | gantunt yrhynn y | maent yn | y garu yn v6y no ia6nder A | chan 945y | gost6ng hyt na nelont damunet y | kna6t o | g6byl Ac velly yd | ant y | nef dr6y odef gofut y | gann y | rei dr6c Paham y | byd kyfuotha6c y | rei dr6c yman A | iach a | chadarn Ac y | 6rth6yneb y | hynny y | rei | da yn eissywedic a | rei dr6c yn | y gost6{n}g. y | rei dr6c 950amylder o | achos yr | etholedigyon megys y | tre/myckont yr | hyn a | wnelont y | rei g6aethaf yn blodeua6 ohonunt ynda6 yn | gantaf kyfuoeth/awc vydant megys y | gallont o | uarn gyfya/6n du6 g6rthlad drwy y | golut y | drygeu y | ma/ 955ent yn | y | ch6ennychu / Yr eil y6 or g6nant da wynt a | gafant ymdana6 Kanys yr petheu dayara6l y gwnant pob peth or a | wnelont Ac odyna y | kyme/rant yma y | kyfloc a | thal ymdana6 / Kadarn vyd/dant yn gyntaf oe hacha6s e | hunein megys y 960


gallont y drygeu y | maent yn | y garu. Yr eilweith o | achos y | rei kamwedawc oe hamddiffyn wynteu yn | y drwc Ytrydyd achos yw y | gospi yr | etholedigyonn ac oe emenda/nu oe dryc weithredoed Odyna iach vydant megys na | symudant yma boen ygyt a | dynnyon y | rei y llysc 965wynt yn | y gorthrymaf dolur rac law Y | rei gwiryon a | uyd eisseu ac amarch a | heint arnunt yma rac y | digri/fhau wynt mywn y | petheu drwc Ac y | dieil or | gwnent petheu yn erbyn duw Ac onys gwnelynt y | gafael tal y | gan duw dros eu hannuned Paham y | gwrthwyneb y 970hynny y | byd kyfuoethawc y | rei da a | chedyrn a | iachus A | rei drwc yn dylodyon ac yn | wan ac yn heinus Y | rei or etholedigyon y | rodir vdunt oludoed y | allu kwpplau oe da a | vynnont y | wneuthur Ac y | dangos vdunt h6y os esmwyth yma gantunt y | da amserawl y | mae. es/ 975mwythach rac llaw o | lawer y | da tragywydawl Keder/nyt vydant yn gyntaf oe | hachos e | hun y | allu kwp/plau yr hyn a | uedylyont Ar eil peth o achos yr etho/ledigyonn allu rodi amdifyn vdunt ar y | da. Ar try/dyd peth o | achos y | rei drwc allu y | gostwng rac gw/ 980neuthur ohonunt kymeint ac a | uynnont Yach vydant rac tristau y | rei gwiryon hwynt oc eu kle/uyt Ac y | llawenhau wynt oe hiechyt Yggwrthwyneb y hynny neb rei drwc a | boenir yman o | eisseu A | thrallot a | dolur y | dysgu vdunt chwerwed y | poeneu y | maent yn 985dyfrystyaw vdunt drwy eu kam weithredoed Paham


y | byd byw rei or rei dr[wc] A | rei o | rei da yn marw yn yr

ehegyr Ac yn wrthwyneb y | hynny rei o | rei da yn vyw yn | hir a | rei o rei drwc yn marw yr ehegyr Y | rei dr6c a | edir yn vyw yn hir y | ofuudyaw y | rei gwiryawn 990Ac y | burhau eu pechodeu drwydunt Ac oe poeni wyn/teu yn vwy rac llaw Y | rei da a | dygir ynteu yn | yr ehegyr y | dwyn gwrthwynebed y | byt y | wrthunt ac y gossot yn llewnydd tragwydawl yggwrthwyneb y hynny hoedel hir a | rodir y | rei gwiryon y | chwanackau 995eu | gobrwyeu. Ac y | ymhoelut llawer ohonunt ar da drwy angkreiffyttyeu a | rei drwc a | dygir o<e>poeni y | uot aryneic ar yr etholedigyonn ysyd ar gyfeilorn oc eu dwyn yr iawn Am | dedwydyt Y | neb ny | chyfuarffo gwrthwyneb ac ef yma y | direitaf dynnyon ynt 1000Y | rei a | gaffo y | byt hwn wrth eu kyghor ae hewyllus o | bop peth heb wrthwyneb vdunt vn | funyt ydys yn | y meithryn Y | rei hynny y | sychwyt yn | y dodi ar y | tan Ac yggwrthwyneb y hynny y | dywedaf dynny/on yw y | rei a | waharder y | hewyllus radunt yma 1005Ac a | gyfuarfo gofuut llawer ac wynt yma kanys y | rei hynny megys meibon yol y gware!ffonneu a dygir yr deyrnas megys y | dywedir duw a | gospa pob mab or | a gymero Arglwydi kyt kaffo y | rei | drwc ko/ron y | vrenhinyath yma Ygkenogyon vydant og6/ 1010byl rac llaw Ac ny | bydant vyth heb poeneu ar/nunt Ar etholedigyon kyt boent ygkeithiwet


ac ygkarchar yma kyuoetha6 vydant rac lla6 Ac ny bydant heb poeneu arnunt y | wastat yn | y byt h6nn Yr karyat du6 pam ym | gly6et hynny yn vuanach Yr 1015rei drwc ysyd dlodyon yn | 6astat am vot bar duw ar/nunt ac na mynnant y | da ac wrth hynny nys gallant Ac ef a | brouet vchot am drwc nat dim wrth hyn/ny diogel yw nat oes dim ar y | helw Ny | bydant heb obrwy kanys diofyn vydant a | lla6en o | hyspysr6yd 1020rydit rac llaw Odyna y | dywedir gwiryon a uydd heb ouyn a | heb dechryn arnaw A | mi a | uynnaf dan/gos peth arall ytt Ny damweina dim o | da y | rei drwc ac ny | daw dim or | drwc y | rei da Ny bydant wynteu byth heb poen arnunt Kanys y | kyt wybot kreulawn ysyd 1025yn | y llosci A | phennydawl ofyn ysyd yn | y gofualus rac eu daly a | rac eu llad a | rac dwyn eu | da Odyma y | dyw/edir nyt oes dagneued yr arglwyd y | rei enwir Yn enw duw manac di ym yr hynn ydwyt yn | y dyedut Ponyt y | rei drwc a | gaffant yma drythyllwch a | gw/ 1030ledeu A | digrifueir o | edrych ac o | ymgyscu a | gwraged tec Ac a | ualcheir or gwisgoed maweirthawc ac am/dyrchafuant o | oludoed Ac or | adeiladeu mawrhydic Yggwrthwyneb y hynny y | rei da yma a | garcherir ac a | uedir Ac a | boenir o | newyn a | sychet a | gofudyeu ereill 1035Pan vo r6yd y | dyghetuen rac y | rei dr6c a | chafel amylder onadunt or daroed a | rueisti yna y | tebic

ef ryglyncku yr enwir drwy d. lewenyd A | phann Coleg yr Iesu 23 t. 42

dynner ef or d6fyr y | kyll y | eneit A | thebic heuyt y6 y | dyn y | roder dia6t vechan ida6 o | ued Odyna heb dra{n}c a | heb 1040orfen kymell arnaw yuet y | 6eilgi cherw kanys yn lle y | g6ledeu y | llenwir hwynt or | 6ermot a | h6erwed me/gys berthal gynt a | gladwyt yn | y tan vferna6l g6e[dy] y | wledeu Yn lle karyat y | g6raged y | llenwir hwynt o vr6nston drewant yn lle y | gwisgoed tec y | g6isgir wynt 1045o | gythrut yn lle y | goludoed ae hadeiladeu pryuet ae goresgyn wynt yggofueu vferna6l Odyna y | dy6e/dir h6ynt a | dygant eu dieuoed yna ac a | disgynant y vfernn ac ar ennyt p6ynt bychan y | dygwydant y | rei a | dy6edy di ac a | geder<n>hey eu bot yn da ny | chyueruyd 1050ac wynt y | ryw anghymwynasseu a | rei hynny tebyc ynt yr neb a | ar<h>6aedont pryuet neu lysseu ch6er6 a | gwedy hynny g6ell vyd blas y | gwin Ac yn | lle y | kar/char h6y y | derbynnir wynteu y | bebylleu trag6yda6l a | thros eu hamarch wynt yma y | kaffant hwynteu 1055gogonnyant rac lla6 a | ma6 le6enyd Dros eu eisseu wynt yma ny byd arnunt na newyn na sychet byth Ac am y | gofunt wy yma ny byd arnunt na dolur na chwynuann Ac yn | y mod hwnn6 y | prouir bot y | rei gwiryon yn gyfuoethogyonn ac yn 6ynuydedic vyth 1060a | rei enn6ir yssyd truein ac eisswedic O | bale y | bydd teilygdawt Pob teilygdawt y | mae y | gan duw a | phob Coleg yr Iesu 23 t. 43

medyant na dr6c na | da vont O | dy y | dywedir nyt oes vedyant onyt y | gan duw Ef a | uenyc hagen weitheu paham y | keiff y | rei drwc vedyant ar y | rei da Beth 1065a verny di yr neb a | wertho neu a | bryno teilygda6t Y | neb ae pryno a | a ygyt a | symon magus yghyfyrgoll vffernawl Ac ae gwertho ef a | daw klafri ar | y eneit y | gyt a | giezi A | uyd mwy gan duw gobrwy y | prelady/eit noc ereill Y | rei auo ragor arnunt o | deilygda6t 1070eglwysic yma arnaw megys esgyb neu ofeireit os wynt a | dysgant y | bobyl o | eir ac a{n}gkreiff y | gyfniuer eneit a | yachaer drwydunt yw y | veint honno o | obr6y a | gaffant wynteu yn ragor rac ereill megys y | dywedir ef a | gynhwyssir hwynt yr holl da Os hwynteu a | dyn geir 1075yechyt y | gan y | rei ysyd y | dan eu medyant ac ae tywys/sant wynt y | ogof agheu drwc anghreitheu dybryt hwynt a | gaffant y | gyniuer poen yn ragor rac ereill yghyueir hynny y | gyniuer eneit or | a | gollet oc eu ang/kreithyeu wyn dybryt neu a | wallygyassant oe iachav 1080gan eisseu pregethu vdunt Odyna y | dywedir m6y a | holir yr neb mwyaf or a | orchmynner ida6 noc yr lleia Ar eilweith y | dywedir Y | kedyrnn a | odeffant poeneu yn gadarn y | pechaduryeit bydawl megys y | brenhi/

ned ar brawdwyr O | barnant hagen yn | gyfyawn a | th/ 1085raethu y | gweineit yn trugarawc mwy vyd eu | gobr6y wynteu noc ereill y | gan duw y | gwr ysyd gyfyawn


vrawdwr Kanys a | wsanetho yn da tal da a | geif ef Os hwynteu a | uyd anghyfyawn A | gost6ng y | bobyl dr6y greulonder mwy vyd eu poeneu noc ereill 1090Kanys kalettaf bernnir ar y pennaduryeit A | barnn heb drugared a | uyd ar | y | neb ny | wnel trugared Pah[am] y | godef yr | etholedigyonn gwrthnebed y | byt hwn y/gyt a | rei drwc y | mywn petheu bydawl Ac am | hynny y | poenir hwynt o | aflonydwch y | byt hwnn a | duw holl/ 1095gyfuoethawc val y | dywedir ef a | wnaeth pob peth or a | brynawd Ar eilweith y | dywedir ti a | elly pob peth ora | vynnych Paham y | dywedir ymdanaw ynteu vot ryw betheu ny dichawn ef eu gwneuthur hwy me/gys dywedut kelwyd neu wneuthur yr | hyn ny | my{n}/ 1100nawd gynt y | gwneuthur Nyt an!allu hwnnw namyn goruchel allu Kanyt oes neb ryw gre/adur a | allo y | drossi y | symudaw yr | hynn a | osodes Beth yw racweledigaeth duw / atnabot y | wybot y | peth a | del rac llaw Ac na ellir y | dwyllw ef yn | y 1105wyd ac oe heturyt megys y | petheu kyndrych/awl a | gwybu duw pob peth or a | del rac llaw adywedut drwy y | proffwydi yr hyn a | delynt rac llaw Ac na ellir y | dwyllaw yn | y wyd a | chynt heuyt y | d[ygawd] y | nef ar daear noc y | gellir symudaw 1110dim o | eireu duw Ef a | 6elir bot yn dir dyuot


pob peth or ny damweinassant eiryoet am anghen/reit Deu | ryw anghenreit yssyd vn anyanawl megys kyuodi yr heul yn | y dwyrein neu dyuot y | nos yn | ol y | dydyd Arall yw ewyllussaw megys kerdet o | dyn neu 1115eisted Ar hynn a | uynno duw y | uot megys nef a | day/ar ny ellir gochel na | del hynny namyn a{n}ghe{n}nreit yw y | bot. Pa beth yw o | damhweina velly vot petheu ereill a | at duw vot megys ewyllus dyn y | wneuthur da neu drwc. A | hynny nyt amgen y | dyuot pob peth 1120or a | wnel dyn rac llaw. Duw ae gwyr ac ae dywat drwy y | profwydi y | g6neit Ac ny ossodes du6 a{n}ghenn/reit or byt y | hynny namyn dynnyon e | hunein a | os/sodassant vdunt neu anghenreit pan wnaethant y | hewyllus o | gwbyl A | daw dim o | damwein Na | da6 namyn pob peth o lunyeith duw. Pa | delw y | llosgassant yr eglw/ 1125ysseu neu adeiladeu o | damwein Nyt dim damwein Ac yscriueiniedic<y6> na byd dim a | y | dayar heb acha6s ydaw Wrth hynny amlwc y6 na losgir ac na distry/wir nac eglwys na | thy yn | y byt h6nn onyt y | var/nu o | du6 yn | gyntaf Ef a | damh6eina hynny o | tri 1130

acha6s Kyntaf yw or adeilir tr6y da a | geisser ac am/lyner ar gam Eil y6 os y | neb ae kyuanheda ae | helyc drwy afulanweithr6yd ac ysgymunda6t Trydyd yw


os perchnogyon ae karant yn v6y no | phebylleu trag6yda6l A | hyspys yw hyn na | byd mar y | llwdyn lleiaf y | dyn Ac na byd klaf onyt o | beri o | duw Os a{n}gheu 1135neu gleuyt ysyd boeneu y | pecha6t Paham y | godef yr ysgrybyl y | poeneu hynny pryt na wypont syn6yr y bechu Drwy y | rei hynny y poenir dyn pa{n}n dristaer o | dolur neu o | angheu ef a | dicha6n hynny vot yn wir Am yr aniueileit dof Beth a | dywedy ditheu am y | rei 1140gwyllt Yr heint a | uo arnunt a | dam6eina vdunt or a/wyr llygredic neu o | achaws petheu ereill gwrthwyneb a | damweinont o | bechawt Beth yw rac anuoneidgaeth duw Y | llunyeith a | 6naeth du6 e | hun Gwneuthur y | byt y | drossi rei oe | deyrnas ef ac ny dichawn neb onadunt 1145mynet yghyuyrgoll Ac ysyd reit y | g6neuthur oll yn iach Ony dicha6n neb onyt y | rei | da vot yn yach Paham y | krewyt y | rei dr6c neu Paham y | kyfyrgollir y | rei kamgylus Beth bynnac a | 6nel y | rei da ny | allant h6y vynet yghyfuyrgoll kanys pob peth a | lauury/ 1150ant yn da hyt yn oet eu pecha6t kanys g6edy y pechodeu gorthrymaf y | bydant vfydach gann diol6ch y | du6 y | hiechyt yn | fr6ythlonach yna a wnant o | achos y | r!ei dr6c Ac oe emendan6 oe gwy/dyeu megy y | boent gogonedussach o | welet y | rei dr6c 1155A | phann 6elont y | rei | hynny yn | y poeneu m6yhaf vyd eu lle6enyd h6ynteu yna oe | diang a | chyfy/


awn y6 y | rei dr6c oe hachos e | hunein mynet yg/kyfyrgoll kanys oe bod e | hunein y | de6issant ydr6c Ac y | karyssant ac wy a | uynnynt y | byw yn 1160dragy6yd Paham y | gat duw yr | etholedigyon bechu y | dangos meint y | drugared ef vdunt wy / A uyd/dant yach 6y yr | ethoedigyon ony lauuryant Wynt a | gaffant y | deyrnnas dr6y wedieu neu dr6y lauuryeu megys y dywedir dr6y lawer o | drallo/ 1165deu y | mae reit ym dyuot y | deyrnnas duw / kanys y | rei bychein dr6y h6er6ed angheu y | deuant yr nef A | rei oedawc a | deuant drwy lauur / kannys yscri/vennedic y6 yn ty vyntat i y | mae llawer o | gy/fuanhedeu A | pha6b a | gef y | bress6yluot herwyd 1170y | bria6t lauur Ar m6yaf ohonunt y | lauur vch/af vyd y | le Ar lleiaf issaf vyd y | le Ac ny | dicha/wn neb lauuryaw m6y noc a | dangossa6 d6y6a6l rat ida6 Ac ny | cheif neb amgen bress6yluot noc a | racwelas duw ida6 kyn dechreu byt kanys [a]da6 1175y | neb <[onyt]> a | uynno du6 oe drugared / velly ny dicha6n

y | rei drwc gwneuthur mwy noc a | atto duw ida6 ae dwy6a6l varn Ac ny | by[dd] m6y eu poeneu noc a | wyr duw yr dechreu byt [hyt] diliw y | dileu onadunt na | da na | dr6c megys y | dy6edir kynn 1180g6neuthur onadunt na da na dr6c mi a | gasseis eseu ac a | greeis iacob a | megys y | g6elir bot y[n]


gamgylus y | neb a | gly6ho lla6er y | 6rth du6 ac ac or achos h6nn6 ny | 6naethant ida6 dim g6assanaeth a | dynnyon a | gre6t yr g6assanaethu onadunt y | krea/ 1185wdyr drwy garu y kyfnessaf herwyd anyan megys y | dywedir na wna dim y | arall onyt a | uynnych y ti | dyhun Ny myn neb ledratta arnaw nae lad na d6yn y gymar racdaw Wrth hynny na | wnaet ynteu hynny y | arall A | phan dremycko dynnyon y | kyfnesseiueit yn 1190yr ryw betheu hynny y | maent yn gwrthnebu yr | gwr ysyd wir garyat A | chanyt os yn | y byt goghyl nyt adnapper duw yndi Am hynny nyt oes escus ym/danaw / A | dicha6n y | neb ny wyppo dim y | wrth duw Ac a | welont a | da a | drwc Ar neb nyt adnappont dim y 1195wrth duw o | fyd a | g6eithret val y sarassinyeit du6 ae kyfyrgolla wynt megys y | elynnyon Ar neb a | gretto y | du6 ac ny wypont y | ewyllus megys muleineit ot ant yghyfyrgoll ny | phoneir wynt yn orthr6m val dy6edir g6as ny wnel ewyllus y | argl6yd ac ef heb 1200y | wybot gware[f]fon vechan a | gei[f]f Pwy | bynnac hagen{n} drwy thrylyth a | wyppo ewyllus duw a | nys gwnelont megys yscolheigon drudach y | poenir y | rei hynny megys y | d[d]ywedir A | wyppo e6yllus yr | arglwyd ac nys gwnel Gware!fynn a | geif h6nn6 A | ph6y | bnnac ny myn/ 1205[na] gwranda6 da ac a | dremycko dyscu yr | hynn a | dylyynt Coleg yr Iesu 23 t. 49

y | wneuthur d6y | boen a vgaffant vn dros y | tremyc am | bechu ohonunt da<n> y | 6ybot / Yr | eil yw am | wybot dyscu da megys y | dywedir y | nefuoed a | dango[s]/sant y | hen6ired Ar dayar a | gyuyt yn | y herbyn yn 1210dyd kyndared yr | argl6yd / am dy6edut ohonno ef wrth yr | argl6yd kilya y | wrthym ny mynn6n ni wybot dy uryt ti Du6 a | oruc pob peth y | gyt ar vn6eith megys y | dy6edir or | a vyd wrth hynny ef a | nellduawd pob peth ef a | grewyt yr | eneideu or | dechreu o | an6eledic 1215defnyd Ac wynt a | phurfuir beunyd Ac a | anuonir y | eilun y | korforoed megys y | dywedir vyn tat .i. a | la/uuyrya6d yr hwnn a | ossodes eu kalonneu yn insei/ledic Sef yw hynny y | heneidein Pryt na | chreo duw namyn eneideu glan da ac wynteu yn vfyd 1220idaw ef yn | mynet yn | y korforoed ryued yw y | my/net hwy y vfern pan vo marw y | korf hwnnw Gann duw y | mae pob daeoni a | phob glendit ganta6

ny | chrea6d ef namyn yr | eneideu glan da a | rei hynny oher6yd annyan a | damunant mynet yn | y 1225korforoed megys y | damun6n nynheu yn | byw her6/yd annyan eisoes pan elont wy y | mywn llester bu/dyr halawc hwnnw kymeint y | gwnant wy y | ewyllys ef ac y | karant ef yn vwy no | duw Wrth hynny pa{n}n vo trech gantunt wy y | llester budur hwnnw y | mant 1230


ygharchar yn!da6 no | charyat duw ia6n y6 y | duw eu gwahard wynteu oe gydymdeithas ef A | wybyd yr eneideu a | uont yghorforoed y | dynnyon bychein dim ef a | darlleir am Jeuan vedydywr rysynya6 oe eneit ef ac ef yghroth | y | uam Ac ef a | wybu rydyuot c{ri}st 1235atta6 wrth hynny aml6c yw nat oes eiseu syn6yr ar eneideu y | rei | bychein Kyt boet eisseu gweithret Paham y | gelwir y | korf a | aner o | gristona6l hat yn vudyr Am | y gaffel o | hat aflan megys y | dywedir Pwy a | dichawn gwneuthur yn | lan y | peth a | gaffer o 1240hat aflan Ac yn lle arall y | dywedir yn | enwired ym kaffant i Pan lanhaer dyn yn gwbyl drwy vedyd Ac yn | wir bot priodas yn lan ac yn da Dyn a | lanheir o | vy6n ac o | dieithyr trwy y | bedyd Ac elweith yd | ha/logir y | hat ef drwy chwant y | knawt Pryt na allo 1245y | kymysc hwnnw bot heb rwndwal digrifwch ac ny | dichawn y | rith ny frwythawt etwa gwrthwynebu oe rym Pa | del6 y | bydei aflan hwnnw a | cherydus O | becha6t adaf y | da6 y | ba6b y | kared hwnnw yn kreu eu plant megys o | dref tada6l dylyet Ac am | hyn/ 1250ny y | byd marw pawb yn adaf Pa | delw y | genir hwn/teu yn vyw Megys ot ymdengys dyn drwy fenestyr ac yn yr | awr honno kilya6 dracheuen velly dyn a | aner megys ym!dangos yr byt y | mae ac ymhoelut dracheuen y | angheu yn | y lle O | ma/ 1255


deuir y | pechodeu drwy y | bedyd y | rieni Paham y | bedydyir y | rei a | aner yn vyw ohonunt wynteu O | gwenwynir pastei ef a | uyd gwennwynaw y | bara a | phob peth or | a del ohonei Velly y | bu adaf yn | bell/en lygredic A | phawb or | a anet ohonaw a | lygrwyt 1260o | bechawt Pay na wnelit yn vyw trwy vedyd yn a{n}g/heu y | prynawdyr A | megys y | glanheir y | rieni drostun e | hunein yn | y bedyd velly y | mae reit atnewydu y plant drostun e | hunein yn | y dedef drwy anghuc{ri}st megys y | dywedir pawb a | 6neir yn vy6 ygc{ri}st 1265Paham na | at duw y | rei y | dyuot yr byt y | gaffel be/dyd neu paham gwedy ganer wynt y | dwc du6 or byt wy kynn eu bedydya6 Brodyeu duw dirgeledic ynt o | achaws yr etholedigyon hagen yw hynny o 1270welet y | rei hynny ym | poeneu haedu Ac wynteu

yggogonnyant heb haedu yna y | byd mwy eu dio/lwch yn duw am eu | diang oe rat ef or poeneu a obrynynt Pa | boen a | uyd ar | y | rei bychein tywyllwch e | hun A | argy6eda dim ar y | rei bychein oe geni o | gam 1275welyeu megys o | buteinr6yd neu o | garesseu neu o | dynyon kreuyd Nac argyweda dim o | chaffant vedyd m6y noc yr gwenith a | dyckyt yn | lledrat ae heu or lleidyr ef A | argy6eda pechodeu y | rieni yr meibon neu bechodeu y | meibon y | ryeni Yscriuen/ 1280nedic yw nat argyweda yr tat enn6ired y


tat ony chytsynnyant pawb ohonunt ae gilyd nat argywedawd Josuas bot y | tat gynt yn drwc kynnoc ef nae vab yn | da gwedy | ef kany chytsynnya6t ac wynt kanys o | chytsynnya y | rieni ar plant Ae 1285meibyon ae rieni eu | dr6c e | hunein yna yd | aant y | g/hyuyrgoll Am p{ri}odas anghennadedic Ae g6rthr6m p{ri}odi kares Nac ef oher6yd annyan her6yd hagen gossot yr | eglwys mawr yw Pa | del6 y | prouy di hyn/ny Nyt b6yta yr | auual a | uu dr6c ar pecha6t na/ 1290myn yn erbyn gorchymyn duw A | uu vwyaf y pe/cha6t Paham y | kymerth y | tadeu gynt y | karesseu Na | charei y | gwyr gynt onyt eu kedymeith megys y | dy6edir Kar dy | gedymeith A | chassaa dy | elyn Ac wrth hynny y | dugant merchet eu kereint megys 1295y | gellynt eu karu A | nyni a | dyly6n karu yn | gelyn/nyon megys y | dywedir Ker6ch ych gelynyon a | chanys gwaet a | gymuell karu y | karant Y | gosso/des yr | egl6ys dr6y yspryt glan kymryt merch yr estronyon val y | bo g6reid yrom ni ar estronyon 1300yn r6ym karyat yr y[et]unt ac o | hynny y | lletta dr6y yr | holl dyna6l genedyl garyat yryctunt Pa | del6 y prouy di hynny nat pecha6t priodi karesseu Ponyt kennat y | deuroder p{ri}odi y | d6y ch6iored Kenyat hwa/er vy | g6reic .i. auyd kares ymi oe gwaet hi Elchw/ 1305yl vy | mra6t ynheu a | uyd kar ym gwreic ynheu Coleg yr Iesu 23 t. 53

Os pecha6t hynny Weitha6n her6yd annyan Paham y | kymerth vy | mrawt .i. vyghares .i. ae gares yn/teu wrth hynny herwyd anyan nyt oes yno pecha6t her6yd g6ahard hagen y | mae yn orthr6m ac ny | dylyaf 1310Pa | del6 y | g6aherdir kymryt yma{m}meu bedyd neu y | merchet bedyd megys y | 6etp6yt vchot ogynheu oher6yd anyan nyt pecha6t namyn g6ahard megys y | mae dy | 6reic di y | vam yth vab her6yd kna/wt velly y | mae yr hon ae kymerth ef or d6fyr bedyd 1315a | uyd ida6 mam her6yd yspryt Ac velly y | mae hon/no ch6aer yth | 6reic di. ath verch vedyd a | uyd ch6aer yth verch ditheu Ac velly or dyrchuy dytheu v{er}ch

y | arall ti a | uydy vra6t oe | tat. Ac velly nyt kany/at y | neb kymryt y | d6y ch6iored nac y wreic kymryt 1320y | deu vroder ac yn | y mod hwnn6 dr6y rin6ed yr | egl6ys y | g6eherdir y | kyfry6 p{ri}odas ho{n}no yn | g6byl ac<yn>holla6l O dydi vy eneit .i. llawe{n}haa di kanys damweinawd yt klybot a | damweineisti ac a | damuneist A | phellach dygawdyr bonhedic dyro imi Wirodeu yr ysprtt glan y/ 1325syd ynot yn amyl A | chan dyweist ymi vchot am | brela/dyeit dangos di ymi beth a | synyy di am | 6ssane[th]6yr ereill yr | eglwys ac yn | gyntaf am yr | offeireit or | byd da eu buched o | a{n}gkreifft goleuni y | byt ynt O | dyscant yn | da o | eir halaen y | dayar ynt Ar gwassanaeth6yr 1330ereill megys fenestyr yn | ty duw ynt A | thrwydunt


y | tywynna lleuuer y | gwybot Y | rei a | uo yn dywyllwch annwybot o | byd da eu | buched ac na | dyscont yn | da tebic ynt y | varwar yn | lloski heb oleuhau O | dyscant yn da ac yn | drwc eu | buched tebic ynt y | ganhwyll y | e/ 1335reill Ac yn | todi y | chwyr idi e | hun oe losgi neu gloch yn | seinaw yn velys Ony vuchedockaant wynteu yn da. ac ony dyscant yn da mwc ynt y | tywyllu y | tan ac yn llygru drem y | llygeit Ac am y | rei hynny y | dywedir Y | ser ny oleuassant wrth hynny y | dygwydassant or | nef 1340megys y | myneich a | pha6b or | a gymerth abit y | kreuyd ymdanaw Or kwplant hagen eu haruaeth gan vu/chedockau yn | da wynt a | uydant vrawt6yr areill ygyt a | duw Onyt ef a | 6nant truanach vydant no | dyny/on ereill kanffant nar byt na | du6 am y rei hyn{n}y 1345y | dywedir y vffern yn vyw yd | a<a>nt kany g6yt ynt Beth am | y | marchogyonn ar kedyrn ychydic o | da ka/nys o | dreis yd | ymborthant ac yd | ymwisgant ac y | prynant y | s6ydeu ar tir ar adeiladeu Ac am yr rei hynny y | dy6edir y | dydyeu a | difygyawd yggor/ 1350waged Ac am hynny y | mae arnunt bar duw Pa | o/beith ysyd. yr gler Nyt oes dim kany oe holl yn/ni y | mannt yn gwassanaethu diawl Ac wrth hynny duw ae trymygawd achaws nat adna/buant wy duw A | duw a | 6att6ar amdanunt hwy/ 1355nteu Kanys a | watt6aro ef a | watt6erir Pa | obe/


eith ysyd yr porthmyn ychydic kanys o | dwyl ac a/ nudoneu ac vssur ac ockyr y | keissynt pob peth ha/each oe kynnull Ponyt aant y | pererindodeu Ponyt ofr<y>mant wy alussenneu llawer yr | chwaneckau da vd/ 1360unt o duw y | gadw gantunt a | wnant wy y | hynny oll Ac wrth hynny y | kymerant wy y | kyfloc yma am y | rei hynny y | dywedir A | ymdiretto y | olut megys de/ueit y | gossodir wynt yn vfern Ac angheu ae pyrth Beth a | uyd y | rei ky6reint mynet haeach yghyuyr/ 1365

goll kanys pob peth or | a | 6nelont wy w dr6y d6yll y g6nant Ac am y | rei hynny y | dy6edir ny oes dy6yll/wch na | g6asgawt angheu a | gudyo neb a | 6nel enw/ired Beth a | dy6edy di am y | pererinyon ar | gyhoed na al6 di wynt yn bererinyon namyn yn watt6ar/ 1370wyr ar du6 Kanys kell6eira6 du6 a | 6nant Ac eu t6ylla6 e | hun a | lla6enhau a | 6nant pan wnelont y | dr6c A | hynny yn | y peth g6aethaf pan ladont dynyon y | kanant pan wnelont puteinr6yed y | lla6/enhaa{n}t Pan dyghont anudoneu neu pan ladra/ 1375taont y | ch6ardant Pan vont yn | y penyt y | keissant amryuaelon anregyon ac y med6ant amry6ua/elon wirodeu A | chmryt yn v6y noc ereill gormo/dyon awna{n}t Ac am y | rei hynny y | dy6edir yr | argl6yd a | dyry eu kic yr kyc y | pryuet ac yr | tan yr h6n ny difyd 1380Beth a | dy6edy | di am y | rei fyd[d]onyon y | gyt ar dynyon bychein y | kyfriuir wynt kany wdant gwneuthur


gwell noc a | 6nant Ac am | hynny y | dieithrir h6ynt Beth am lauur6yr y | dayar Ran va6r onadunt a | ya/cheir kanys y<n>uul wiryon y | bucheddant A | phorthi 1385pobyl du6 a | 6nant oc eu ch6ys megys y | diwedir Gwyn y | uyt a | u6ytao o | lauur y | d6yla6 Beth a | dyedy di am y | rei bychein Rei onadunt heb dy6edut hyt ar deir bl6yd A | hynny gan gaffel bedydyd a | uydant iach megys y | dy6edir Y | ry6 rei hynny bieu teyrn/ 1390nas nef Y | rei pvml6yd m6y a | a o | rei hynny yghy/fyrgoll noc y | obr6y ereill a | diei{n}g megys y | g6elir ychidic a | diangho o | ur6ydyr A | chyuyg y6 y | ford a | dy/wys yr vuched Ychydic a | gerda idi eissoes megys y | dethol y | glomen y | gra6n o | blith yr vs velly y | dethol 1395c{ri}st y | etholedigyonn ef ae seint dirgeledic o | blith yr holl genedloed a | rei kyuei a | gymer a | gymer o genedyl y lleidron Kanys du6 a | 6ybu dr6y garyat pwy y | gellyngawd ef y | 6aet drostunt Yscriuennedic yw Crist a | uu varw y | rei en6ir Pa | del6 y | bu varw 1400ef gann hynny dros ba6p Krist dros ytholedi/gyon ehun y | rei a | oed enn6ir yna a | uu var6 yna Dros ba6p hagen y | dy6eit ef o | bop kenedloed ac o | bop ieith Ac nyt yn yr amser h6nn6 e | hun namyn dros ba6p rac lla6 a | thros y | rei a | oedynt yn vf/ 1405fernn megys y | dy6edir Nym anuonet i onyt ar y | deueit a | gollet ty yr israel Kystal yw hynny a | theyrnas y | rei a | 6elont du6 Sef y6 y | rei hynny yr


yr engylyonn Y | deueit a | gollet yw yr etholedigyonn a | deu/th c{ri}st oe | prynu oe angheu ef megys y | dy6edir mi a | os/ 1410sodaf vy | eneit i dros vyn | deueit Dros y | rei eida6 ef y | dy6at ef hynny ac nyt am y | rei y | dywat ef y | geir h6n

amdanadunt Nyt ydy6ch ch6i om | deueit i Odyna ti a | gefy yn | yscriuennedic Dros y | rei hynn yd | af i. Ac nyt dros y | byt Ac eil6eith y | dy6eit Ti ae kereist 6ynt 1415Kyn gossot y | byt Am | y | rei hynny y | dy6edir h6nn y6 y | gossot a | dineuir dros la6er ny dy6eit ef dros ba/wb Ny wnaeth angheu crist o | les y | rei | dr6c namyn kyfuya6n gyuyrgolledigaeth Ac yn | y mod y | bu ef drostunt wy kanys pob enn6ir yr | dechreu byt a | gyt/ 1420synnya6d am | angheu crist Ac am hynny ef a | daw hynn oll o | drygoed ar y | genedyl honn Os crist y/syd wir drugared ae drugaredeu ef dros yr holl weithredoed Ac ynteu g6edy rydyuot y | alw y pechaduryeit Ac nyt yr rei g6iryon Paham na 1425thrugarhaawd ef wrthunt wy Trugara6c yw duw wrth yneb rei a | adnapo eu bot yn druein Y rei en6ir a | debygant eu bot yn wiryonn ac wrth hynny ny eil6 yr | argl6yd wynt megys y | di6edir ny | thrugerhey di wrth ba6p or a | 6nel yr enn6i/ 1430red A channy ynteu ysyd trugara6c a | chyfya6n Os ef a | drugarhaey wrth aelodeu dia6l Anghyuy/awn vydei wrth hynny trugared a | uyd y | rei gwi/


ryonn A | chyfyawnder y | rei enn6ir A | thrugarawc yw wrth weithredoed y | gwr a | dywynna yr heul ar wiryonn 1435ac ennwir Ac a | dyry glaw vdunt ac ae pyrth wy A oes Aarwydon y | galler adnabot yr6g y | da ar drwc Oes y | rei gwiryon a | uyd da eu kytwybot ae gobeith Ac wynebeu hegar vdunt a | llygeit yn echtywnygu vdunt o | dawn a | cherdedyat aryf kyfuartal gantunt a | melys 1440eireu o | rybuch eu kalonneu Y | rei drwc hagen a | uyd eu kytwybod yn | drwc a | chwe6ed eu kalonneu Ac yn wneb trist Ac yn | ann6dawl oe | geireu Ae gweithre/doed Ac yn | anghyuartal y | chwethinat Ac yn deimly/awdyr eu tristyt Ac yn ann6adal eu kerdedyat yn/ 1445eillwers yn ry | 6yr ar | llall yn ry | ebr6yd Ar | g6en6yn a | uo yn | y kalonneu a | dy6alldant ohonunt gann dywedvt geireu aml6c o | chwer6ed O | madeuir y | pe/chodeu yn angheu crist Paham yn | bedydyir nynheu wedy hynny Med seint awstin pechodeu a | uadeuir yn 1450anghev crist o | chymerir penyt yn fyd y | angheu ef O | by | sa6l mod y | madeuir y | bechodeu y | dyn O | seith Py | rei ynt | 6y Kyntaf y6 dr6y y | bedyd Yr | eil y6 dr6y verthyrolyaeth Trydyd y6 dr6y benyt a | chy/fes megys y | dyedir mi | a | gyffessaf yt vy a{n}ghyfya6n/ 1455der A | thitheu a | uadeuy ymi vy | en6ired Ped6eryd y6 y | madeuir dr6y dagreu megys y | dyedir Gwyn y byt Coleg yr Iesu 23 t. 59

y | rei a | g6ynant kanys wynt a | didenir Y | pymet dr6y alusenneu megys y | dy6edir Val y | diffyd y | d6fyr y

tan velly y | diffyd yr alusen y | pechodeu h6echet y6 1460dr6y vadeu ohonam ni yr | neb a | 6naeth kam yn megys y | dy6edir or madeu6ch6i yr dynyon eu kameu ych tat ae madeu y | ch6itheu Seithuet y6 dr6y weith/redoed karyat megys y | dy6edir Karyat a | gud lluos/sogr6yd y | pechodeu Beth a | dal kyffes Kymeint a 1465a | dal ac a | dal bedyd kanys megys y | madeuir y | pecho/deu dechreua6l yn | y bedyd velly y | madeuir y | pech/odeu gweithredawl yn | y kyffes A | oes varnn Dwy varn ysyd y | duw vn yma dr6y gyffes Ar | llall y | dyd di6eth/af drwy vrawdyr ar dia6l yn | guhudur Ar dyn yn gam/ 1470gylus Yna ynteu y | byd yr | offeyrat vikari crist yn vra6dyr ar dyn yn | guhudwr Ae gytwybot yn | y vra/thu y | adef y | veieu A | ph6y | bynnac a | uarner yma arnaw ny | chyhudir yno megys y | dy6edir Ny varn duw ar/gwyd d<6>yweith yr vn peth Ac yn lle arall y | dy6eit O | bar/ 1475nwn ni arnam ny | bernir yr | eilweith arnam A | rym/haa penyt neu alussen onyt edewir y | pecha6t megys na rymhaa neb ry6 vedeginyaeth y iachau y | 6eli a | ha/earn y | mywn <yn>ydynner yr haearn allan velly ny | rym/haant yr holl weithredoed da onyt ymade6ir ar | pech/ 1480awt Kanys p6y | bynnac a | 6nel pecha6t y[ma]e ygaeth y | bechawt ac ny dicha6n neb kaeth rydhau kaeth


arall A | dichaw Ac a | dal dim y | rei drwc gwneuthur y | da Ef a | geif pob dyn dal am pob peth or | a | 6nelont ae yma ae yn lle arall Wynt a | gaffant yn | y byt h6n 1485megys y | dywedir am | y kyfuoetha6c gynt ti a | gym/reist da yn dy | uy6yt A | heuyt rac lla6 wynt ae kaf/ffant megys y | dy6dir ch6i ae keff6ch ar | y | ganuet velly y | gwrthwneb y | hynny am | bop drwc or a | wnel dyn ef a | dielir arna6 ef yma ae rac | llaw yn | lle arall me/ 1490gys y | dy6edir Ny byd dim dial or | drwc ger bronn du6 Wrth hynny gwnaet dyn vn o | deir Ae boeni e | hun yma gan benydya6 ar | y gorf ae ynteu godef barn y | gan duw ga{n}n | y | boni rac lla6 / Paham y | kenhada6d du6 yr ide6on aberth kyfreitha6l pryt nac ym6e/ 1495redynt oe pechodeu Rac aberthu ohonunt yr geudi6eu ar | deua6t honno a | dysgyssynt wy gynt yn[yr] eifft pan yttoedynt yno ac heb ryuygu y | deua6t honno onadunt y | duc yr argl6yd wynt dr6y y | dif/feith yn hir o | amser / Acha6s arall vu pobyl ir id/ 1500e6on oed gyscot ac eilun pobl gristona6l arnunt Ac velly y | racul[a]na6l kysga6t y | g6ir aberth yn | yr oen p[a]sc neu yn | y llo koch Pan deuth crist hagen y | g6r yssyd 6iryoned y | rodi y | vendith a | dedef y | teruyna6d ar y | kysga6t h6nn6 Ac y | hynndodes 1505e | hun yn aberth g6ahanreda6l y | d6yn ac y | diua


y | pechodeu Pryt nat anrydedei y gwyr gynt onnyt yr vn duw yn | y dechreu Paham y | dechreuassant wy di/wyll y | geud6yeu Ef a | dy6edir y | mae ymabel t6r y | ke/wri y | dechreu6yt hynny o | 6eith yn | gyntaf ef a | dy6edir 1510vot yn | y vchet pedeir milltir ar | hugeint Ac yno y bu y | brenhin kyntaf or | byt h6nn Vonebrooth y | en6 Ac a | 6naeth del6 belo y | dat a | chymell pa6b or | a | oed dar/ystynghedigyon ida6 y | adoli ac ereill o | ymgyflybu ac ynteu a | 6naethant geud6yeu yr brenhined a | uei 1515gereint vdunt a | chymell y | bobyl oe | hadoli megys yg6naeth y | g6yr creta Jiubiter a g6yr athenas y | cy/cropus: Ar | lartinyeit y Zanus A | g6yr rufuein i ro/mul{us} Y | geud6yeu kyntaf a | beris ofyn yn | y byt med horas a | chythreuleit a | eint yn | y del6eu hynny gynt 1520ac a | d6yllynt y | bobyl gan rodi attebyon vdunt a g6att6ar amdanunt Pa | le y | bu babel yn | y lle y | mae babilon va6r yr a6r hon A | adeila6d semiramus vr[en]/hines o | diglist a | phri<d>gyst val y g6r<th6y>neppei y | tiglist yr tan ar | pridgyst Deudec milltyr <a>deugeint yn | y hyt 1525ae llet a | dy6edir y | vot A | dec kyfut a | deugeint yn te6et y | mur A | deu | 6ryt a | deugeint a | chant yn | y vchet Yn | y dinas h6nn6 kyntaf y | dy6edir aberthu yr | geyd6yeu Ac yno y | genir yr anticrist megys y | dy6e/dir o | vabilon yd | aa sarf a | lygko yr holl vyt ae da 1530mynet y | garusalem neu y | bererinda6t arall


Oed g6ell treula6 y | da yd | elit ac ef wrth dlodyonn Pwy | bynna hagen a | elei yr karyat crist g6ed kyffessei da a | ennillei oe | ch6ys ae | lauur A | uydei ar | yr hynt hon/no ymplith seint yn | kymryt rann oe | g6edieu h6y ac 1535yn kyfrannu y | da ac wynt neu a | thlodyon ereill y | rei hynny a | uolir ac a hoffir Ac am | 6neuthur kyfry6 a | hynny y | molet Elen luyda6c Ac edoxia P6y | byn/nac hagen a | el y | ry6 le a | h6nn6 yr balchder neu yr keisa6 klot or6ac llyma y | gyfloc a | geif ef am hynny 1540nyt amgen no | g6elet y | lleoed teckaf a | chlybot eu hoffi Pwy | bynnac hagen a | el y | bererinda6t a | da gan/ta6 a | ennillo o | d6yll a | treis ac ockor vn | funyt ynt gan du6 ar seint a | dyn a | ladei vn mab argl6yd y g6yd y | tat ac a | delei ae 6aet d6yla6 y | 6aetlyt atta6 1545Paham na chennataa6d du6 y | dyn g6edy y | b6ytaei vn6eith gallu bot heb v6yt wythnos wedy hyn/ny Ne6yn y6 vn o | boeneu pecha6t A | dyn a | gre6yt val y | gallyssei vot yn | 6ynuydedic vyth bei as | myn/nasei e | hun A | g6edy dyg6yda6 ohona6 ny alla6d 1550ymhoelut drachefyn onyt tr6y lauur A | phei na odeuei ynteu ne6yn arna6 ac an6yt ac agky/m6ynassi ereill. ny | lauuryei ac velly ny deuei vyth yr | teyrnas Ac wrth hynny du6 a | oedfa6d ne6yn arna6 megys bei dir ida6 lauuyra6 a | gallu o/ 1555


honaw or achos h6nn6 dyuot drachefyn A | dyall di hynny Am | yr etholedigyonn e | hunein Kanys pa6b a | uyd yr poen y | rei dr6c A | oes deruyn am | hoedel dyn megys na allo by6 dros hynny na mar6 kynno hy{n}/ny Ef a | ossodes du6 y | bop dyn pa hyt y | dylyho vy6 1560yn | y byt h6nn Ac ny | dicha6 neb vy6 vn voment yn h6y no | hynny megys y | dyedir ti a | ossodeist y | teruyneu y | rei ny aallant vynet heibya6 Ef a | dicha6n dyn ha/gen var6 o | la6er mod ac o | la6er o | fyrd kynn noe teruyn y | gann du6 eu oe lad ac arueu ae oe lad o | v6ystui/ 1565leit ae oe wen6yna6 ae oe grogi ae oe losci ae oe vodi megys y | dicha6n kyflocwas dr6c oe drycde/vodeu haedu d6yn y | gyfloc ae yru ymdeith kyn yr oet Pra6 du6 a | duc meibon yr israel or eifft y rodi vdunt y | tir ada6edic ac o | achos y | pechodeu nys 1570ka6sant namyn kyn | eu dyuot yno y | dyg6ydassant oll yn | y difeith ae pecha6t yr bra6d6yr poeni y | dy/nyon kamgylus Pecha6t onys poenant kanys ef a | ossodet yn | dial6r enn6ired du6 yn | y lle h6nn6 Ae pecha6d yr | g6assanaeth6yr diennydu y | rei kam/ 1575gylus g6edy harcho y | bra6dyr vdunt Nac ef na/myn ymolchi y | maent y | g6aet y | pechaduryeit Beth am | yr rei a | dalyer yna yn g6neuthur y | dr6c ac a uarner y | dihenyd Ac yn | y p6nc h6nn6 dyuot ediuar6ch vdunt A | oes obeith y | rei hynny Oes vn 1580 Coleg yr Iesu 23 t. 64

ma6r vdunt kany dr6y y | boen honno y purheir megys y | lleidyr yn | y | groc Ereill a | iecheir ohon/unt drwy 6edieu seint Pa achos y | dysc y | meibon yn well nor hen dynyon am vot eu heneit yn ne6/yd yna yndunt ac yn llym ym pob peth Y | rei hen 1585o | dra penydya6 o | 6elet a | chlybot a | uyd p6l eu syn6yr A | theneu a | hynny dr6y vedylya6 lla6er O | ba | le y | deuth yr | arch ystauen Pan yttoed g6yr babilon yn ryuelu ar | garusalem O | orchymyn yr argl6yd y | kudya6dd Jeromias ar p{ro}ph6ydi ereill hi my6n bed moysen ac yn 1590di6ed y | byt Ely ac enoc dr6y venegi or argl6yd v/dunt ae d6c hi odyno A | dya!alla6d y | p{ro}ph6ydi yr hynn a | yscriue{n}nyssant Dyallassant Paham mor dy/6yll anaml6c y | g6naethant h6y hynny Ny dylyynt amgen Kanys y | seiri mein a | adeila y | mur Ar lli6yd 1595ae hysgythra Velly y | mesura6d y | pedrieirch megys lle egl6ys du6 ar p{ro}f6ydi or yscrytur lan a | gladyssant y | gr6d6al ar | ebystyl oe pregetheu a | dyrchauassant y | par6ydyd A | rei a | deut yn | y hol h6ynteu oe | hysbon/nyat ae ysgathryssant Nyt oed hagen or yscrythur 1600lan namyn a | yscriuenn6yt y | veibon du6 Ac y | mae yr egl6ys yn agori vdunt pob peth karedic o | ago/ryat dauid proff6yd Ny | dicha6n y | meibon hynny

g6elet hagen na | dyall na dim or | hyn a | dyallant


[G]am nys karant a | chan ny | chredant yndunt A | oes 1605engylyon y | gad6 dynyon o | bop kenedyl Y | mae en/gylyon yn | benaduryeit yn lluneithaw y | kyfreitheu ae deuodeu o | bop peth yn | gyfya6n ac angel a | uyd yghedymeithas pob eneit or pann anuoner yr korf yn annoc ida6 wneuthur da yn wastat ac yn 1610menegi y | du6 Ac yr engylyon yn | y nef y | holl 6eith/redoed A | du6 yn g6ybot pob peth ar | engylyon yn g6elet pob peth Pa | beth a | ellir y | venegi vdunt ar nys g6ypont Nyt oes dim amgen o | venegi or en/gylyon namyn yn g6eithredoed ni y | du6 Ac yr en/ 1615gylyon ereill onyt kyt!lawenhau onadunt yn du6 oachos yn lles ni megys y | dy6edir Llewenyd a | uyd gan engylyon du6 am vn pechadur a | wnel y | benyt yn | y byt h6n Y | g6rth6yneb y | hynny tristau a | sori a | 6nant wrthym am yn dr6c weithredoed ni A | uydant 6y ar 1620y | dayar yn | 6astat y | gyt a | rei y | maynt yn | kad6 pan vo | reit wrthunt h6ynt a | uydant ac a | deuant oe nerthu Ac yn | bennaf pan wedier wynt Ac ny | bdyd ac ny | byd m6y y | godric yn | dyuot or nef yr | lla6r ac o/dyno dracheuyn noc ennyt vn vomen ac yr dyuot at/ 1625tam ni velly ny | thy6yllir oc eu | gogonnyant o | vy6n or nef yr hynny o | dim kanys 6y a | 6elant 6yneb y | tat ba | du | bynnac yd | anuoner wy Pa | furyf yd | ymdan/


gossant wy yr dynyon Y | furyf dyn Kanys am | ot dyn yn gorfora6l ny dicha6n ef 6elet yr yspryt Wrth hynny y 1630kymerassant wynt korforoed ymdanunt or a6yr val y | gallo dyn eu g6elet Ae klybot A | uyd y | dieuyl yn pre/gethu y | dynyon yn 6astat Byd aneiryf ohonunt yg/hyueir pob pecha6t auo arna6 yn tynn6 yr | eneideu yn 6astat ar eireu aghennadedic Ac yn menegi oe ty6ys/ 1635sa6c drygeu y | dynyon dan ch6erthin a | g6att6ar am/danunt A | ph6y | bynnac onadunt wynteu <a>orffo g6iry/on arna6 A{n}gel y | g6iryon h6nn6 ae bor6 ef y | g6gala6t vfern ygharchar Ac ny edir ef byth o | hynny allan y amryson ar seint Ae ty6yssa6c wy a | dyry vn arall or | di/ 1640euyl yn lle h6nn6 A | megys yndyn o | barad6ys am oruot or dia6l arna6 Velly y | byryir y | dia6l ygharchar vffern/na6l Pan orpho vn or seint arna6 A | allant 6y 6neuthur aflonyd6ch yr neb a | vynnon Na allant wy vynet ym/plith y | genueint voch ony byd y | gadu o | du6 wynt h6y/ 1645rach hagen ym pell vdunt dyuot ymplith y | dynyon korf dyn dr6y vedyd ysyd demyl yr yspryt glan g6edy rygysegru o | ole6 kysegredic A | chry<s>ma megys y di6e/dir Temyl du6 glan y6 yr | hyn a | y6ch ch6i wrth hynny ef a | uyd y | gyuanhedeu yn | y demyl y | 6astat Ae yspryt 1650

glan ae vn afulan Beth a | rymhaa ole6 y | dynyon gwe/inon Peth ma6r pechodeu a | gyffesser ac ny | 6neler


yr | eilweith neu y | rei penydia6l a | vadeir dr6y yr ireit h6nn6 megys y | dy6edir Ot ydi6 ymy6n pe/chodeu ac yn ediuar hagen ganta6 a | 6naeth 1655wynt a | uadeuir ida6 Onyt ediuar hagen ga{n}ta6 ny rydhaa dim ida6 nac y | neb A | rymhaa yr ediua/r6ch yn | y di6edgl6m Pwy | bynnac a | ymahroo ac a anotto kymryt ediuer6ch am | y pechodeu nyt ef usyd yn ymada6 ar pechodeu namyn y pecha6t 1660yn | y ada6 ef kany myn y | pecha6t ef yn 6as y dia6l h6y no | hynny P6y | bynnac hagen ynteu a | uo eiduar ganta6 | o | 6ir galonn yn a6r a{n}gheu ef a | geif drugared heuyt yna megys y | lleidir ar | y | groget Ac am | hynny y | dy6edir Pa | a6r bynnac 1665y | dootto pechadur y | vcheneit ef a | uyd iach oe holl pe/chodeu Y | gann by beth y | dy6edir angheu Y | gann chwer/6ed neu y | gann dameit yr aual g6ahardedic or h6n y | deuth angheu ohona6 Tri ry6 angheu ysyd angheu anamssera6l megys vn y | dynyon bychein ac a{n}gheu 1670cher6 megys vn y | dynyon jeueing Ac angheu any/ana6l megys vn yr hen dynyon O | madeuir y | pecho/deu yn | y bedyd Val y | bo m6y eu | gobr6y o | odef a{n}gheu yr du6 Peth arall y6 ony delei angheu y | bop dyn or a | uedydyit Pa6b a | urssyei y | gymryt bedyd or 1675achos h6nn6 ac nyt yr du6 Ac nyt ymhoelei neb


velly yr deyrnas A | du6 e | hun a | uadeua6d y | pechodeu yn bedyd Ac ny madeua6d ef poen y | pecha6t megys y ker/dynt y | rei g6iryon dr6y fyd a | llauur da yny lygkynt angheu y gann y | vuched A | uadeuir eu pechodeu <y>rei 1680anuoledic yn | y bedyd Madeuir namyn g6edy hynny y | gyr/th6yont wy a | ymoblygant yn | y | rei a | vadeuit vdunt gynt megys y | dy6edir pob pecha6t ar nys adeueist ac yn ol hynny y | dy6eit ef Ae rodeist ef yr poeneu yny dalei y | holl dylyet Paham y | gat du6 vdunt 6y gaffel 1685bedyd a | rin6edeu ereill Ac ynteu yn | g6ybot y | diffygy/ant h6y o | hynny o | achos yr | etholedigyon val y | dy6et/p6yt vchot y | gymryt anghreift y | 6rthunt Pa | ry6 6att6ar ysyd am yr yspryt glan ny madeuir nac yma nac rac lla6 Annobeith ymy6n penyt kanys yn | yr 1690yspryt glan y | rodir madeueint or | pechodeu Ac wrth hynny p6y | bynnac a | anobeitho o | rat yr yspryt glan Ac ny phenyttyo h6nn6 ysyd yn | g6at6ar am yr yspryt glan A | llyna y pecha6t ny madeuir nac yma nac rac lla6 Ae argy6ed | [y] | ua6r y | rei da y | llad neu y | mar6 o | a{n}g/ 1695heu deisyuyt. Nac ef dim kany byd marw o | angheu deissyuyt y | neb a | uedylyo yn | 6astat am y | var6 Wrth hyn/

ny nac yr merthyru o | heyrn nac yr | y | dryllya6 o | v6yst/vileit nac oe losci o | flam{m}eu tan nac soddi o | donneu nac oe | ma o | dryc dyghetuen arall ma6r6eirtha6c 1700vyd ger bronn du6 angheu y | seint ef megys y | dy/


wedir O | ba angheu bynnac y | bo mar6 g6iryon ny | dygir y6iryoned y | ganta6 A | ry6 angheu honno ny | 6na dr6c yr eneit namyn da kanys beth bynnac a | becha6d ef dr6y dyna6 vreuolaeth ef a | uadeir ida6 dr6y ch6er6ed 1705angheu A<e>lles y | rei dr6c or6ed yn hir y | g6el<ieu> agheu ky{n}n mar6 Na | les kanys o | ba a{n}gheu bynnac y | boent veir6 yn | deissyuyt yn | y | dr6c y | teruynir y | rei dr6c kyny me/dylyant y | mar6 Ac 6rth hynny g6aethaf angheu vn pechadur Ae dr6c y | rei g6iryon na | chafont eu | kladu 1710ymy6n kysegyr Na | dr6c kanys yr | holl vyt ysyd de/myl y | du6 her6yd y | chyssegru o | Waet crist Wrth hy{n}/ny beth bynnac a | 6neler nac yghoet nac y | naes y | klader wynt nac y | g6ern nac yn vn lle arall y | byry/er hwynt nae hyssu o | v6ystuileit nac o | bryuet wynt 1715a | achlessir yn arfet yr | egl6ys yn | 6astat yr hon ysyd dros 6yneb yr holl vyt Ae da vdunt h6ynteu y | kla/du ymy6n kyssegyr Llawer lle a | gysegrir o | gyrf yr rei g6iryon a | glader yndunt A | lles y | rei da a | uo yn | y poeneu amsera6l eu kladu yn | y kysegyr Lles y | 6/ 1720edia6 drostunt o egl6ys du6 Ac y | dyuot eu kere/int ae kedymeithon y | 6edia6 yno drostunt Ac uch ev | pen yn | yr egl6ysseu Ac yn | y myn6ennoed Ae | da y | rei dr6c eu kladu yn | y kysegyr Ys m6y y | mae dr6c vdunt gann y | g6asgu dr6y gladedigaeth 1725y | rei y | g6ehenir h6ynt ympell y | wrthunt oe


haedu ohonunt ac ef a darlleir rygladu or | kythreuleit la/wer or kyfryw rei hynny Ac eu | b6r6 or kyssegyr wynt ym/pell y maes Pell yth | wnel du6 oruchaf athro y | wrth y | dr6c a | christ 1730ath | 6nel yn gedymdeith oe e{n}ghylyon ef Pann dor<r>et anneryfedigyonn benneu y | sarff ac ereill y | mae wedy rydadeni yn | y lle o | geimat a | oleuni yr | egl6ys Kymer gledef dy vonhedic daua6t a | thrycha goet y | gouyn/neu yd6yf i yghyueilorn ym danunt megys y | gall6yf 1735dyuot y | r6yd | uaes a | g6ybodeu dr6ydot ti Dy6et ym pa | de/l6 y | g6neir yghylch y | rei a | uo mar6 megys y | da6 g6r p6ys ac anneiryf luuossogr6yd varchogya6n gannta6 yn erbyn y | 6reic p6ys Ae d6yn ganta6 gan ganneu a | lle6/enyd ma6r Velly y | da6 angel wrth di6ed g6iryoned a | uo 1740keid6at arna6 a | llaer o | egylyon ygyt ac ef y | d6yn eneit gwreic p6ys crist o | garchar y korf gan ganu ky6od/iaetheu a | cherdeu a | dirua6r oleuni Ac arogleu hyna6s melys y | lys nef neu yr yspryda6 parad6ys Ae lle kor/

fora6 y6 paradwys Ac pa | le y | mae euo Nyt lle korfo/ 1745ra6l y6 euo kany | chyuanheda ysprydoed yn lleoed korfora6l yn | y lle y | mae press6yluot y | rei yspryda6l g6ynuydedic a | 6naeth doethineb trag6yda6l or dechreu yn | y nef dyallus yn | y lle y | mae d6a6lder a | charyat ac yno yd | ymhoelant 6yneb yn | 6yneb 1750A | dygyt yno eneideu y | rei g6iryon Eneidei y | rei Coleg yr Iesu 23 t. 71

g6iryon perffeith pan | elont oe | korforoed a | dygir yno yn | y lle P6y y6 y | rei perffeith Y rei ny | diga6n g6neuthur y | gorchmynneu namyn g6neuthur a | 6nant m6y noc a | or/chmynner vdunt megys y | mae y | merthyri Ar kref/ 1755uyd6yr ar | g6erydon kanys y | merthyrolyaeth g6yrynda6t ac ym6rthot ar | byt kany orchmynn6yt hynny eithyr y vot yn | d6yua6l gyghor Ac am | 6neuthur hynny ohonunt y | may yn eidunt h6y teyrnnas nef a | thref tada6l dyly/et megys y | dy6edir pann rodo ef yn oe garedigyon 1760llyma tref tat yr argl6yd Rei o | rei g6iryon ynteu a | an/vonir oe d6yn yr | lle h6nn6 Ac ereill a | uyd my6 press6yl/vaeu ereill tec val y | bo lles ac anryded vdunt h6y a | y/echyt y | nynheu P6y yssyd gyffya6n y | rei a | g6pplaant gor/mynneu du6 yn | dig6yn pann el eneideu y | rei hynny 1765oe korfforoed h6ynt A | dygir y | barad6ys dayara6l dr6y yr | engylyon kany | chredir kauanhedeu o | ysprydoed yn lleoed korffora6l A | heuyt y | mae y | ry6 dynnyon g6iryon a | dy6edir eu bot yn amperpheith A | pha6b onadunt eis/soes a | gaffant du6 megys dynyon pria6t h6y a | gaffant 1770g6edy y | bont veir6 her6yd y | gobr6yont y | lleoed teckaf A | llawer ohonynt ky{n}n dyd | bra6t dr6y 6edyeu seint ac alussenneu y | rei by6 a | gymerir y | ogonnyant a | uo m6y A | pha6b hagen 6edy dyd | bra6t a | gytymdeithir ar engylyon ac y | mae lla6er or | ethledigyon heb perphei / 1775tha6 lla6er arnunt Sef y6 y | rei hynny y | rei a | oedassynt Coleg yr Iesu 23 t. 72

am | benydya6 eu pechodeu A | megys y | rodir mab afre/olus at y | g6as oe vaedu velly y | kennhatta e{n}gylyon da y | gythreuleit y | purhau h6ynteu ac ny allant 6y argy6edu vdunt dim m6y noc a | haedassant neu a | gan/ 1780hattyo y | seint vdunt y | 6neuthur Beth a | dicha6n eu rydhau h6y or purdan Offerenneu ac alussenneu ac g6edieu seint a | g6eithredoed ereill g6ar Ac yn | bennaf y | grymha vdunt or g6assanaethant h6ynteu ac 6y/nt yn vy6 gynt dros ereill yn | y byt h6nn y | rei hyn/ 1785ny a | nerthant wynteu oe tynnu or | poeneu a | rei ona/dunt a | rydheir yn | y seithuetyd Ereill yn | y decuet ar | hugeint Ereill y | penn y | vl6ydyn Ereill y | pen lla6/er o | amser Pa6b hagenn dyd bra6t a | uyd kyffelyp yr engylyonn Paham y | rydheir h6ynt yn | y | dydyeu 1790hynny m6y noc yn dydyeu ereill Tri a | phed6ar a

uyd yn | y seith Dr6y y | tri y | dyellir fyd y drinda6t A thr6y y ped6ar a | dyellir dy a | gyfuanssodir or ped6ar defnyd ar eneit or teir nerth nyt amgen doesparth a | llit a | ch6ant ar holl amseroed a | dreiglir or seith 1795ni6arnna6t ac 6rth hynny y | g6neir yn | y yn | y seith y | pur/heir or purdan mal y | galler beth bynnac a | becha6d yr eneit or teir nerth dr6y y | ped6ar defnyd y | dyn yn erbyn seith rinwed yr yspryt | glan y | dileu Yn | decar | hugeint y | rydheir A | llyna yr acha6s dr6y y | tri 1800dec kyuyt dec ar hugeint dr6y tri y | dyellir ne/wyd dedyf o | achos ffyd y | drinda6t A | thr6y y | dec y


dyellir hen dedef O | achos y | degeir dedef A | redec y | mis yn deg | ni6arna6t ar | hugeint Ac velly y | dyellir beth bynnac a | becha6d dyn yn | y missoed hynny yn e<r>byn 1805yr | en | dedef ar ne6yd dedef y pecha6d Odyna y | vl6y/dyn yw crist a | megys y | dy6edir yr argl6yd y6 y | vl6y/dyn dagnouedus Y | missoed y6 yr | ebystyl K6rs yr heul y6 y | vl6ydyn megys y | dy6edir K6rs y | lloer y6 y | mis Wrth hynny y | g6neir purdan y | vl6ydyn me/ 1810gys y | dy6edir ida6 yn hynny o | ennyt beth | bynnac a becha6d yn erbyn crist heul y | 6iryoned yr egl6ys hon ysyd leuat yr deudeg mis Sef y6 hynny dysc y | deudec ebystyl Pa | beth y6 purdan <y | rei y | byd purdan> vdunt yn | y byt megys y | gouudyeu a | cholledeu a | 6nel dynyon dr6c 1815vdunt Ereill dr6y boeni ohonunt e | hun eu kyrf oe bod Y | ereill y | byd y purdan vdunt o | golli eu plant ae kenedyl ae da Y | ereill o | heint a | dolur Y | ereill o | eisseu b6yt a | dillat Y | ereill o | odef angeu cher6 arnunt Gwedy angheu y | byt purdan yr eneit Ac o | ormod g6res 1820y | tan Ac o | ormod kryuachedigaeth ydayar yr | oeruel Ac o | ry6 genedloed boeneu ereill a | m6y y6 y | boen leiaf ohonunt nor boen v6yaf a | allei dyn yn | y byt h6nn y vedylya6 A | thra v6ynt h6y yn | y poeneu hynny g6e/itheu ef a | ymdengys e{n}gylyon neu seint ereill 1825vdunt y | g6naethant h6ynteu anryded vdunt Ac 6ynt yn vy6 yn | y | byt h6nn Ac a | uyryant


a6el nefa6l Ac arolgeu hyn{n}a6s arnunt neu ry6 sola/ens yny voent ryd y | vynet yr | neuad ny | chymer vn man yndi na | dr6c byth Ym pa | ry6 furyf y | gossodir 6ynt 1830yno Yn | furyf y | korfforoed y | buant yma Ac ef a | dy6edir am | y | diefuyl y | rodir vdunt gorforoed or a6yr oe poeni yndunt Pryt na | synnyo y | korf dim Ac na | allo 6neu/thur dim dr6yda6 e | hun onyt a | 6nel yr | eneit dr6y/da6 ef megys tr6y beiryant Pan ryuelo dynnyon 1835ar y | gelynyon h6ynt a distry6ant eu | haelodeu yn gyntaf neu ae lloscant Ac odyna y | diueir y | perche/nogyon megys dolurya6 o | golli eu da ac o | boeni eu

korf Y | korf 6ython pres6yluot yr eneit Ac am | tremy/gu ohona6 y | g6ir grea6dyr y | distryir ef Ac y | llosgir ygyt 1840ac ef Ac vn ynt kanys beth bynnac a | 6neler yr eneit ef a | dy6edir y | 6neuthur or korf Ac wrth hynny ia6n y6 y | boeni ygyt ac ef Pa sa6l eneit a | doant yr nef Y | sa6l a | drigyssant yno o | engylyon Da | diga6n yd | attebeist ym am hynny Dy6et ym pa | del6 y | g6neir avynedyat 1845y | rei dr6c Pann draghont wy y | daw y | kythreuleit y/gy yn | heideu a | prystellach va6r gantunt yn aruthyr eu | g6elet Ac yn dychrenedic eu g6eithret ac yna y kymellant yr eneit or rac kadarn boen y | uynet allan or korf ae dynu gantunt yn | greula6n y | byth y vffern 1850Pa | beth yw vffern neu pa | le y | mae D6y vfferen ysyd vchaf ar issaf yr vchaf ysyd yn | y rann


yssaf or dayar byt h6nn ac yn gyfla6nn o | boeneu kanys yno yd amlhaa dir6a6r 6res Ac oeruel ma6r a | ne6yn a | sychet Ac amryuaelon doluryeu korf neu aflonyd6ch 1855med6l megys ofyn a | che6ilyd Ac am | h6nn6 y | dy6edir D6c argl6yd vy | eneit i or karchar h6n Sef y6 hynny vym6yt Vffen issaf lle yspryda6l y6 yn | y lle y | mae tan an/fodedic Ac am hynny y | dy6edir ti a | dugost vy | eneit o | vffern issaf Ac y | dan y | dayar y | mae. A | megys korfo / 1860roed y | pechaduryeit yn | y dayar Velly y | kledir eneideu y | rei dr6c yn | vffern y | dan y | dayar megys y | dy6edir am | y kyfuoetha6c ef a | glad6yt yn vffern Ef a | darlleir bot yn vffern na6 poen g6ahanreda6l Pa rei y6 hymy kyntaf tan A | gwedy yd | ennynho vn6eith ny diffodei yr 1865b6r6 y | mor o | g6byl arna6 A | chymeint ragor y | 6res ef rac yn | tan ni Ac wrth ragor lun yn tan ni ar y paret Ar tan h6nn6 a | lysc ac ny oleuhaa dim Yr | eil boen y6 oeruel Annodefedic Ac dy6edir amdana6 pay byrytt mynyd o | dan ynda6 yd | ay yn vn iaen Am | y 1870d6y boen hynny y | dy6edir yno y | byd 6yla6 a | chrynu danned kanys y | m6c a | gyfry y | llygeit y | 6yla6 Ar oeruel a beir yr danned grynu Y | tryd poen y6 pry/uet anuar6a6l o | seirf a | dreigeu aruthur o | ol6c a | ch/6ibanat Ac eu boyt yn | y flam megys pysca6t yn 1875nofuya6 yn | y | d6fyr Y | ped6eryd poen y6 dre6eint an/andiodefuedic Ac nyt oes boen a | aller y | chyflybu Coleg yr Iesu 23 t. 76

y honno o | drueni Y | bymet yw dyrnodeu <y dieuyl> yn ku[ra6] megys yrd yn kura6 hayarnn Y | hwechet boen y6 ty6yll6ch a | geffir lloneit dwyla6 ohona6 megys y | dy6/ 1880edir dayar y | ty6yll6ch y6 hi yn | y lle nyt oes vn vr/das namyn aruthred tragy6yda6l y | gyfuanhedu Seithuet ke6ilyd rac poeneu kanys yno y | byd am/l6c y | ba6b y | holl weithret ac ny | ellir yna y | gudya6 Yr | wythuet boen y6 aruthred g6elet y | dieuyl a | seirf 1885

ar dreigeu A | chan 6rychyon y | tan y | g6elant wy h6yn/teu hagen ar germein truanaf gantunt ac yn vda6 ac yn ymphust Y | na6uet y6 kad6yneu tan/llyt yn r6yma6 yr holl aelodeu yn vn Paham y | di/odefant h6y y | sa6l drueni hynny am | 6ellygya6 oho/ 1890nunt kedymeithas y | na6 rad e{n}gylyon kyfya6n oed eu | poeni h6yntev or kyfry6 na6 boen a | rei hynny kanys y | rei a | ymhaloges yma o | dan kamch6ant ya/6n y6 eu llosci h6ynteu yn | y tan h6nn6 / Ar neb a | sych/a6d yma o | oeruel drygyoni ia6n y6 y | kyruachu yno 1895oe | bonedic oeruel / kannys a | dy6edir odieithyr y | tan y vot yn gyn | 6ynnet ar hayar<n> yn | yr ael6yt ac yn re6 o | vy6n | oll megys pibon6y neu iaen y | gaeafval y | dy6edir wynt a | gerdant o | dyfred gormod y | 6res gormod Ar neb y | bu gyghoruynt a | chas yma gan/ 1900tunt megys pryuet yn ymgnoi dylyedus y6 bot


pryuet yn | y hyssu h6ynteu yno Ac am | di/grifhau ohonun yma o | dre6iant godineb kyfya6n y6 bot dre6yant yn | y poeni 6ynteu yno yn agar6 Ac am na mynassant kym/ 1905ryt kosp na | phoen arnunt gyt a | dynyon yma wrth hynny y | ffustir wynteu ac yscyrsieu yno heb orphy6ys megys y | dy6edir para6t y6 y | bro/dyeu yr g6att6ar<wyr> y | gura6 a | gyrd kyrf yr rynuydy/on Ac am garu ohonunt ty6yll6ch y | pechodeu 1910yma ac na | mynassant dyuot y | oleuni crist wrth hynny y | kaffant wy ty6yll6ch aruthur yn/da6 oe poeni megys y | dy6edir ny | welant oleuni yn | dragy6yd Ac am 6ellygya6 ohonunt gyff/essu eu pechodeu ny | bu ge6ilyd gantunt eu 1915g6neuthur Wrth hynny y | noethir wynteu yn | dragy6yd yr ky6ilyd y | ba6b a | chythrud ida6 yno / Ac am na mynassant welet nae glybot yma ya6n y6 eu | kyfle6ni yno o | druan 6eledigaeth ac aruthyr glywedydigaeth13 yno ac 1920am drossi ohonunt ar pob pecha6t mal y | gilyd teil6g y6 r6yma6 pob aela6t vdunt a | chad6neu tanllyt yno Ac wynt a | damunant eu hagheu ac ang<h>eu yn ffo y | 6rthunt Pa | del6 y | gossodir h6yn/teu yno ac eu penneu yr g6aeret a | hynny 1925 geuyneu ar y | traet y | vynyd A | phoeneu o | pob


parth vdunt ac yn | y kylch Och eni dyn eireoet gan y | boeni val hynny Beth a | 6ely di beth a | lyn/ky di dagreu Dia6l e | hun ae aelodeu a | diodefua{n}t

13 Gair wedi ei newid gan Th. Wiliems, sydd wedi mynd dros y rhan fwyaf o’r tudalen; efallai gly6edigaeth yn wreiddiol.

hynny P6y y6 y | aelodeu ef Y | rei balch A | rei kyng/ 1930horuynnus Ar t6yll6yr Ar rei anghy6ir Arei gl6th A | rei med6 a | rei godinebus A | rei a | lado kalaned A | rei kreula6n A | rei fyrnic Ar her6yr ar lladron a | rei budyr Ar kebydyon Ac a | dorro y | p{ri}o/das a | rei geua6c A | rei anudonul ar g6att6ar6yr 1935ar gogan6yr A | rei anuvn ryccunt ar kantach6yr Or gordi6edir 6ynt yn | y pynkeu hynny 6ynt a | ant yr poeneu A | dy6ettp6yt vchot heb ymhoelut vyth drachefyn Och a | 6yl y | rei g6iryon 6ynteu yno Y | rei g6irion a | 6elant y | rei dr6c yn | y poeneu megys y 1940bo m6y y | lle6enyd 6ynt am | diang A | rei dr6c kyn dyd bra6t a | 6elant y | rei da yn | y gogonnyant megys y | bo m6y eu dolur Ac am ebryuygu ohonunt g6n/neuthur y | da g6edy dyd | bra6t y | rei da a | 6yl y | rei dr6c yn | y poeneu Y | rei dr6c hagen ny | 6elant 6y y | rei 1945da o | hynny allann vyth A | dolurya y | rei g6iryon o | 6elet poeneu y | rei dr6c Kyt g6elo y | tat y | mab neu y | mab y | tat yn | y boeneu neu y | vam y verch neu y | g6r y | 6reic neu y | 6reic y | g6r ny doluryant 6y o | dim am | hynny namyn digrif vyd gantunt 1950eu g6elet vell val y | mae digryf gennym nyn/heu g6elet y | pysga6t yn | y dom yn nofya6 megys y | dy6edir lla6en vyd y | g6iryon pan 6elo dial y | pecha/6t ar ugeua6c a | 6edia y | g6iryon dros y | geua6c


yna Yn erbyn du6 oed vdunt hynny pei g6ediynt 1955dros y | rei melldigedic Wrth hynny vnolder ynt a du6 megys y | reig bod vdunt y varno ef ym pob peth Ac 6rth hynny lla6en vyd gantunt y | g6elet 6y velly Ym pa vffern ydoed y | rei g6iryon kyn dyuot crist Yn | yr vchaf yn | y lle kyuagos yr isaf val y | gallei pob 1960rei onadunt g6elet y | gilyd A | rei g6iryon hynny ky{n}n y bei boen arnunt yno ef a | 6elit vdunt y | bot yn vffer{n}n o | achos y | bot yn | 6ahannedic y | 6rth y | teyrnnas Ac ef 6elit y | rei a | oedynt yn | yr issaf y | bot h6y ym | parad6ys Ac odyna yd | erchys y | kyfuoetha6c y | lazar b6r6 daf/ 1965vyn or | d6fyr oer arna6 Pa ryw boen a | oed arnunt wy yno Ty6yll6ch e | hun megys y | dy6edir Goleuni a | dyuu y | rei a | oedynt yn | kyfanhedu teyrnnas kysga6d angheu ac ereill yn | y poeneu ohonunt wrth hynny y | deuth du6 pann anet y vffer vchaf y | rydhau y | rei yd/ 1970oed y | kythreul yn | y llechu Odyna pan vu var6 crist yd | ystynna6d y vffern issaf y | brynu y | keith a | oed yno y gan y | gelyn kreula6n megys y | dywedir Arch di y | rei ysyd yngharchar vynet ymeith A | rei heuyt yssyd yn | y | ty6yll6ch vynet odyno Kanys yndangos mae 1975y | vot yn | gal6 y | rei a | oed ygharcharyon oll y!n | y poeneu ac y<n>dy6edut bot y | lleill yn | y ty6yll6ch A | brenhin y gogonnyant ae gollygha6d h6ynt odyno oll Ac ae | duc y | le6enyd ef Ae ymadnebyd yr | eneideu yno

Eneideu y | rei g6iryon a | ednebyd y | rei g6iryon oll o | en6 a | che/ 1980nedyl ae gobr6yeu megys pei bydydynt ygyt eiryoet A | h6y a | atnabydant heuyt eneideu y | rei dr6c Coleg yr Iesu 23 t. 80

yn gymeint ac y | g6dant py achos y | mae pa6b oho/nunt yno A | rei dr6c a | ad6ynant y | rei dr6c Ac a wdant en6eu y | rei g6ynuydedic val y | g6ybu y 1985kyuoetha6c en6eu yvream a | lazar A | 6ediant h6y yr eneideu dros eu kereint Y | rei g6iryon a 6ediant dros y | rei a | g!arassant 6y yn | yr argl6yd neu dros y | rei a | al6ei arnunt oe | difryt rac dr6c Ae oe rydhau o | brouedigaetheu y | byt h6n Ac oe emenda/ 1990nu 6ynt od | ydynt yghyuyrgoll Megys yd | elynt ar oe gytymdeithas h6y or kyueilorn h6nn6 Py | del6 y g6ediant h6y drostunt Y | damunet h6y y6 y | g6edi ka/nys ba beth bynnac a | damunont h6y ae kaffant yn | di/annot y | gan du6 Ae g6edi h6y y6 present<y>au y | g{ri}st poe/ 1995neu y korf neu y | da a | 6naethant yr du6 Ac eissoes ny 6ediant h6y dim onyt a | gennattao du6 udunt Ac or g6ediynt yn amgen ouer vydei vdunt y | g6edi A ydynt h6y yn | y kyfla6n le6enyd Nac ydynt namyn megys dynyon A | 6ahoddyt y | 6led A | uydant la6en 2000pan delont am | eu derbyn gofualus vydant am | y kyt/ymeithon A | oedynt yn ol | on | trigya6 Pan delont h6y hagen y | gyt y | byd m6y eu lle6enyd o | la6er Velly y | mae eneideu y | seint yr awr hon y lla6enhau yn | y gogonyant Ac yn hir gantunt amdanam nynheu A | phan gyme/ 2005ront eu | korfforoed A | dyuot pa6b ygyt yna y kyme/rant eu kyfla6n le6enyd Pa vn y6 ty du6 ae pres6yl/uaeu lla6er Ty du6 y6 g6elet du6 dat holl gyuoetha/


6c ac yn | g6elet h6nn6 yn lly6enhau y | seint megys y | my6n ty Y bress6yluaeu ar kyua{n}hedeu ynt anry/ 2010uaelon Iude l6ytheu a | thalu dros y | gobr6yeu A | 6y/byd yr | eneideu yr hya awneler yma vdunt neu y | e/reill Yr | eneideu kyfya6n a | 6ybydant pob peth or | awneler Y | rei hagen ysyd yn | y purdan nys g6dant onys menyc engylyon neu seint vdunt Y | rei ha/ 2015gen ysyd yn vffern nyt m6y y g6dant beth a | 6ne/ler yma noc y | g6dam ny{n}heu beth a | 6neler yno megys y | bu gynt am y | proff6ydi ohonunt a | 6ybu la6er o | betheu ar | nys g6ybu ereill Yn | y mod h6nn6 ymplith y | rei dr6c rei ohonunt yn g6ybot llaer o 2020betheu Ac ereill nys g6dant dim ohonunt kany wdant 6y pob peth A hynny a | venegir vdunt yn | y d6yuolder neu yn amgen a | venyc dynyon a | uo meir6 vdunt Ac a | delont A | allant h6ynteu ym/dangos pan y | mynnont neu yr neb y | mynnont nac 2025yn g6yla6 y | bont nac yn kyscu Llyma yt y | rei ysyd

yn | y purdan nyt ymdangossant 6y onys kenhata engylyon vdunt y | geissa6 eu | rydhau neu y | venegi y | lle6enyd oe kytymeithon am y | rydit Y | rei hagen yssyd yn | vffern ny allant 6y ymdangos y | neb 2030Ac o | g6elir h6y yn ymdangos weitheu nac yn hun na y | maes o | hun nyt | wynt6y vydant namyn diefyl yn ev rith Ac wynt heuy Ac 6ynt hagen a | rithyant y | gosged yr | engylyon da y d6ylla6 dynyon


Os h6ynteu hagen a | dam6eina y | ymdangos o/ 2035honunt y | 6ir o | obr6y vn | or | seint vyd hynny megys yd | ymdangosses eneit y | lleidyr y vartin yn | y lle y | disty6a6d yr | alla6r neu yr | dysc megy yd | ymdangos/ses yr eneit y | seint benet yn rith aghynuil A | phen a | llosg6rn asen idda6 ae gena6l yn arth ac yn | dy6e/ 2040dut vot yn | y lusga6 nos a | dyd ar dra6s lleoed a[m]/dyfr6ys a | dryss6ch ac yn | y di6ed y | llusgir ygkroch/an vffern Ym pa | furyf yd ymdangossant h6y Yn furyf dyn gan gymryt y | gor or | a6yr O | ba | le y | da6 y | breud6ydon Y | da6 6eitheu y | gan du6 pan | del peth 2045g6ir a | uanacker rac lla6 Megys y | menegis y | ioseph dr6y y | syr ar | sygneu y | bydei ar | y | vrodyr neu heuyt pan dysger pan dysger peth anghenreit y | dyn megys y | dysg6yt y ioseph arall ffo yr eift ar mab iessu gan/ta6 rac Her<o>dyr Gweitheu ereill y | gan gythreul 2050pan 6eler peth dybryt y | geissa6 llesteira6 da megys y | darlleir y | diodefueint yr argl6yd val yd | ymdangos/ses y | die6l y | 6reic bilatus yr erchi iddi na | dienydyit iessu c{ri}st kanys ef a | 6ydyat y | kollei ef y | uedyant o | hyn/ny allan G6eitheu ereill y | gan dyn e | hun megys yd 2055ym!dangosses idda6 dr6y ye | hun yr | hyn a | 6elo neu a | glyuo neu a | uedylyo odi | eithyr e | hun Bendigedic vo geir du6 a | uenegys yn y | sa6l gyfrinacheu A | hyn dr6y dy<eneu>ditheu Bei beid6n i yr a6r honn y | ofyn yt mi a | uynn6n glybot peth y | gennyt y | 6ir Am yr | antykrist yn 2060


lla6en ti Ae keffy Yr antykrist yn vaon va6r y | genir o butein genedyl dan ac a | gyflo6nir o | gyffre o | gythreul/aeth ynghroth y | vam A | hudolyon ae | magant ygkrzia/nn Ac ef a | uyd argl6yd ar yr holl vyt Ac ef a | est6ng holl dyna6l bersson o | bed6ar mod nyt amgen Yn | gyn/ 2065taf y | gost6ng y | bonedigyon gan rodi vdunt oludoeth y | rei a | uyd amyl ida6 Kanys pob s6llt kudedic yr | eil mod ef a | d6yll ac a | darest6{n}g yr | ysgolheigon oe | doethi/neb ef Ac huolder kanys ef a | 6ybyd yr holl geluy/dodeu ar ysgrythur lan yn vyuyr Or pederyd mod 2070ef a | d6yll y | krefuyd6yr o | ar6ydon A | g6yrtheu kanys ef a | 6na anryuedodeu aryneigus megys peri tan or nef y | losgi ger y | uron ef y | neb a | uo yn erbyn ac ef

a | gyuyt y | meir6 y | rodi tystolyaeth ida6 Ae kyuyt ef h6ynt y | 6ir na | chyuyt namyn kythreul oe | dryg/ 20756eithredoed ef a | gyrch ymy6n korf dyn emelldige/dic ac ar6ein h6nn6 ymdana6 A | dy6edut megys y g6elit y | vot ef y | 6ir dr6y h6nn6 Ac yn vy6 her6yd y | dy6edir Geua6c vyd y | holl 6yrtheu Ac ar6ydonnAc a | adeila o | ne6yd yr hen garusalem ac yno yd 2080eirch y | adoli ef yn | 6ir du6 Ac yna<y>doant y Ide6on o bop man or byt oe erbyn ef yn anrydedus A | o | bre/geth Ely ac Enoc A | ymhoelant h6y y | g{ri}stynoaga6l greuyd A | pha6b ohonunt hayach a | odefant greu/la6n verthyrolyath ganta6 Ym pa oed y | da6 y 2085


y | rei hynny Yn | yr oet y | kymer6yt h6ynt or byt h6nn ac antic{ri}st ae llad h6ynt Ac ef a | uyd y | medyant yr holl vyt teir blyned a | hanner yn | y eida6 ef Odyno ef a | dyn y | bebyll y | uynet ynyd oliuet y | ymlad a | rei g6iryon Ac ef a | dy6edir y | byrheir y | dydya6 ef yna o 2090achos yr | etholedigyon A | uyd byrach y | dydyeu yna noc yr a6r hon Kyhyt vyd y | dyd yna ac y | mae yr | a6r ho{n}n Megys y | dy6edir ef a | 6astety y | dyd mal y | llunyeis | ti namyn ef a | dy6edir y | byrhaa y | dydyd yna am vot yn vyrach yr amser y | g6ledycha ef Ac ef hyuyt 2095a | dy6edir ac a | gredir bot yn llei kyrf y | dynyon yna noc yn a6r Megys y | mae llei yr a6r hon no rei gynt Beth a | uyd 6edy hynny ef a | dy6edir y | gedir deugein ni/heu y | bendya6 y | dr6c ae hanghret y | rei a | dyg6yda6d nac o | vegythyein nac o | d6yllouein yr antic{ri}st Odyna 2100ny | 6yr neb pa | dyd y | bo dyd bra6t Beth y6 y korn | di6/ethaf Llyma yt pan rodes yr argl6yd y | dedef ym mynyd oliuet ef a | gly6yt llef y | korn velly y | kymer y | korforoed or | a6yr a | chyrn y | gyhoedi y | vrat gyhed megys y | dy6edir ef a | diflanna y | kof h6y y | gan sein 2105y korn Ac yn vchel y | dy6edant Kyuod6ch y | mei/r6 megys y | dy6edir hanner nos y | da6 y | llef Ac yn yr a6r honno ennyt y | tre6it yr amrant ar y | llall y | kyuyt yr holl veir6 a | da a | dr6c y | vynyd Pa vn y6 y | gyuodedigaeth gyntaf Megys y | mae 2110d6y angheu velly y vmae d6y gyuodedigaeth


nyt amgen vn yr kyrf Ac arall yr | eneideu Pan vecho dyn yna y | byd mar6 yr eneit Ac am heuyt ymada6 ohona6 a | du6 yn | y vy6yt megys oangheu ac yn | y gorf megys yn | y bed y | kledir Pann ymhoelo 2115ynteu hagen dr6y benyt at duw y | kyuyt yn vy6 megy o | angheu A | chyuodedigaeth arall yssyd yr | kor/foroed Pa | dyd Yn | dyd pasc e | hun yn yr vn a6r ac y kyuodes c{ri}st o | ueir6 A | uyd neb yna Byd kyfla/6net o | dynyon ac y | mae hedi6 Ac yn llauurya6 2120

megys y | maent yr | a6r honn Rei yn | reredic Ereill yn mor6yda6 Ereill yn | adeilat ereill yn | g6neuthur g6eitheu ereill Beth auyd y | rei hynny Pann gyuoto y | rei gwiryon o | ueir6 engylyon ae tyn h6ynt yna yr a6yr yn erbyn c{ri}st ae etholedigyon ac auo v6y heuyt 2125yna y | dyuynnir ygyt yno Ac yn | y tynnedigaeth h6nn6 y bydant veir6 Ac y | da6 y | heneideu yndunt dracheffeuen yr a6r honno yna Ac velly y | daruu y veir ac y ieuan ebostyl megys g6edy y | ma<r>6 hi y | kymerth | y y | korf drachefyn Ac yr | aeth y | nef A | jeuan a | dyrchaf/ 2130f6yt yn | y gorf ae eneit yn vy6 y | uynyd ac yn hynny y | kredir y | var6 Ac yn | y lle y | uy6 d<r>achefyn Ac yn | y gorf ae eneit yd | aeth y | nef Y | rei dr6c hagen yn | y kynn6r6f h6nn6 a | uydat veir6 Ac yn | y lle y | hat/uy6ant a | hynny y6 barn by6 a | meir6 a | gyuyt y 2135rei a | uuant veir6 yn | y mameu yna y | vynyd yn vy6 y | sa6l a | gymerth yspryt bucheda6l a | gyuo/


dant Pa | oet pa vessur vyd hynny yn | oet deg | ml6yd ar | hugeint na | chynt no hynny na g6edy | buant veir6 Ef a | dam6eina 6eitheu y | vleideu yssu dyn 2140a | rydrossi kyc yn kic yr bleid Ac yssu o | arth y | bleid Ac yssu or lle6 yr | arth Pa | del6 y | kyuodei yna y | dyn o | rei hynny Yr | hyn a | uu yn | gic yr | dyn yna a | gyuyt Ac a | berthyn ar y | b6ystuil a | dric yn | y | lla6 Kanys du6 a | 6yr wahanu yr h6n a | 6ybu y | 6neuthur pob 2145peth o | dim wrth hynny na b6ystuileit ae hysso na physga6t nac adar pa6b a | furyheir yn | y gyuode/digaeth honno mal na | choll vn ble6yn oe | 6allt A ymchoel y | g6allt ar e6yned yn | y lle e | hun drach/euen neu a | uydant h6y dybryt o | rei hynny Nyt oes 2150gallu | dyall a | ymhoelant wy yn | y hen lle dracheuen namyn megys y | g6na krochenyd A | torro llester ne6yd ganta6 Ac a | 6nel or vn prid h6nn6 llester heb ystyrya6 pa | le yda6 a | uu glust neu 6aela6t velly y | furhaa du6 or vn defnyd korf ahebic ia6n 2155yr llall kanys pell vyd y | 6rtha6 pob peth dybryt g6an ac agos vyd yda6 pob peth kyfya6n tec kanys du6 a | dicha6n atgy6eira6 pob aela6t A phob peth yn | y | lle Beth a | uyd am y | rei y | bu deu ben arnunt yma neu v6y no dylyet o aelodeu 2160ereill neu vu vreisson neu yn gulyon Ac val hynny y kyuodant wy P6y | bynnac yma y bu deu ida6 gor a | gyuyt a gyuyt yda6 A | chyfla6n o | bop teg6ch Beth a | dywedy di am y | rei erthyl a | berthyno ar hat y | tat yn | y tat 2165


y | kyuyt Ac a | berthyno yr vam yn | y vam y | kyuyt ar ny bo eneueit yndunt Pa | ry6 gorforoed a | uyd

yndunt h6y Rei anvar6a6l dil6gyr a | glo6ach nor g6ydyr A | g6yn vyd kyrf y | seint Y | rei | dr6c y | byd kyrf anuar6a6l heuyt dolurus o | angheu heb teruyn vyth 2170arnei A | llygredic vyd a | hynny o | bop peth ry6 boen arnunt ny | ellir eu | treula6 A | thy6yll angheu vdu{n}t Py a6r y vra6t honno hanner nos yr a6r y | distry6ad yr angel yr eifft Ac yd yspeila6d yr | argl6yd vffern yn | yr a6r honno y | rydhaa ynteu yr | etholedigyon or | byt h6nn 2175Pa | del6 y | da6 yr | argl6yd yr vra6t Megys pann gyrcho Amherodyr y | dinas e | hun y | dygir y | gor oe vlaen Ac ar6y/doneu ereill megys yd | adnaper dr6y y | rei hynny y | dyuo/dyat ef Velly y | da6 crist yr varn yn | y furyf yd | ysgyna6d yr nef A | holl radeu yr | engylyon ygyt ac ef Ar e{n}gylyon 2180yn d6yn y | groc oe vlaen ac yn defroi y | meir6 o | lef ac o | gorn gann vynet yn | y erbyn Ar holl defndyeu a | gyf/froant o | dymestyl gandeira6c o | dan ac oeruel o | bop | man megys y | dy6edir Yr holl uyt a | ymlad drosta6 yn erbyn yr ynuydyon Ac y | glyn iosaphath y | byd y vra6t Yn | ymyl y 2185mynyd yn | 6astat y | byd y | glyn Glynn y6 y | byt h6nn mynyd y6 y | nef wrth hynny yn | y glyn y | byd y | vra6t Sef y6 hynny yn | y byt h6nn Nyt amgen noc yn | y lle y | gossodir y | rei g6iryon megys deueit ar deheu c{ri}st A | rei en6ir megys mynneu ar y | tu asseu ida6. Ar tu deheu ida6 y | uynyd 2190yn | ogonyant Ac or | tu asseu y6 waeret yn | y dayar A | rei g6iryonn A | dyrchefir y | uynyd yr goruchelder o | d6y asgell Coleg yr Iesu 23 t. 88

karyat megys y | dyedir Y | seint a | gymerant ada/ned megys eryrot Y | rei enn6ir a | ysty{n}gir y | 6aeret yr lla6r o b6ys y | pechode y | glynassant wrthunt oe 2195holl galonn Ym pa | furyf yd ymdengys yr argl6yd yno yr | etholedigyon Yn | y furyf y | bu my6n y | mynyd Y | rei enn6ir yd | ymdengys yn | y furyf y | dibynna6d or | groc A | uyd y | groc yno nyt amgen nor prenn y | dibynna6d yr | argl6yd arna6 Na uyd namyn 2200goleuni argl6yd ar | 6yd y | groc glo6ach nor heul Paham yr barnu y | mab am vot y | gyfya6n yr | neb [y] | g6naethp6yt y | sarhaet ida6 kymryt ia6nn kyt boet y | tat ar yspryt glan yn kyt!lauurya6 ac ef A | oes yno eistedua yda6 ynteu y | eisted yndi 2205Oes megys y | dy6edir ef a eisted ar | isteduaeu y | ue/dyant c{ri}st A | seif <y>ymlad dros y | 6reicb6ys a | g6edy y | gorchyuycky y | elynyon A | chymryt y | 6reicb6ys atta6 Ac eisted yn | y vedyant Sef y6 hynny dyn/yolaeth yn | gorffy6ys ymy6n d6yuolder Ac eissoes 2210ar | yr eistedua y | mae peri oe egl6ys orphy6ys oe holl lauur A | chanys ymdengys dyn yno ef a gredir eisted ohona6 val bra6d6r Ar eistedua a | gymero o a6yr A | uyd eisteduaeu yr | ebystyl Byd megys y | dy6edir ch6i a eisted6ch ar deudec 2215eistedua Y kyt6ybot 6ynt6y y6 y | heisteduaeu yn | yr rei g6edy gorchyuygu y byt Ae Wedieu


megys budugolyonn y | goff6yassant yn | y heisted/uaeu Ac ef a | 6elir eisted ohonunt Ar eisteduaeu | yr a6yr megys y | dy6edir h6ynt a | eistedant yn | y vra6t 2220ar yr eisteduaeu Par | furyf y | byd y | vra6t Kymysge/dic ynt yr a6r honn A | dr6c a | da ef a | dybygir bot yn da y | rei dr6c A | bot yn | dr6c lla6er o | rei da Yna hagen y | g6ahana yr egylyon y | rei da y | 6rth y | rei dr6c megys y | g6enith y 6rth y | peiss6yn Ac yna y | gahenir yn pe/ 2225deir grad vn or rei perfeith y varnu ygyt a | du6 ar y | rei ereill Arall o | rei g6iryon A | 6neir yn iach tr6y varnn Y | trydyd o | rei enn6ir a | ant yghyuyrgoll heb varn Ped6eryd or rei dr6c a | ant yghyuyrgoll dr6y varn P6y ynt y | rei a | uarnant Yr | ebystyl ar | merthy/ 2230ri Ar myneich ar | g6erydon Pa | del6 y | barnant h6y y | rei g6iryonn Dangos bot ohonunt wrth eu | dysc ae a{n}greifft Ac wrth hynny teil6g ynt yr teyrnnas P6y ynt y | rei a | uernir Y | rei a | 6naeth 6eithredoed y drugared yn | y deduolaf briodas neu a | b<r>ynassant 2235eu pechodeu o | benyt ac alussenneu Wrth y | rei hynny y | dy6edir Do6ch6i y | rei bendigedic y | deyr/nas vyn | tat .i. kanys pann vu ne6yn arnaf ch6i a | rodassa6ch ym v6yt Ac velly y | rif ef holl weithret y | drugared A | dy6edir hynny o | sein 2240geireu Pann vo c{ri}st yno yn | seffyll yn ymdan/gos yn yn | dyn Ac wynteu y kyrf yn seffyll


ef a ellir credu y | mae geireu a | uyd yno a | chyt boet aml6c y | ba6b dr6y ba obr6y y | kyuyrgoll/ir neu yd icheir dr6y y | geireu hynn yn v6yaf 2245y | dangossir yni Paham yd iecheir h6ynt neu pa | del6 y | bernir Yn | y llys y | dyry ef y | g6yr tec hyn/ny P6y a | ant yghyfyrgoll heb varnn arnunt Y | rei a | becha6d heb varnn megys y | pagany/eit Ac ide6on a | uuant g6edy | diodef c{ri}st 2250Kannys anghreifft a | uu geid6adaeth eu | de/dyf 6ynt g6edy diodeiueint c{ri}st A | 6yl y | rei hynny c{ri}st G6elant yr dr6c vdunt megys y | dy6edir 6ynt a | 6elant yr hyn a | urathassant kanys yr holl rei enn6ir A gytssynnyassant 2255 am angheu yr | arglwyd Paham y | dy6edir amdanunt h6y na | chyuyt y | rei enn6ir yn | y varnn Ny | dam/6einha h6y eu barnu yno Megys y | g6naethp6yt yma Ac amdanunt y | dy6edir Ti ae kossty wynt megys kynneu dan gyr bron dy | 6yneb di Pwy a a 2260vernnir Ac a | ant yghyuyrgoll Yr ide6on a | bechys/sant yn erbyn y | dedef kynn | dyuot crist ygk[n]a6t a | dryckristynogyonn A | 6ellygyan krist oe dryc6e/ithredoed Wrth y | rei hynny y | dy6edir Kily6ch y

wrthyf y | rei ymelldigedic kany rodassa6ch ym 2265v6yt pann vu ne6yn arnaf Na | dia6t pann pan vu


sychet arnaf Ac vell y | dy6edir am | holl 6eith<r>et y | drugared y | rei | ereill Ac or geireu hynny y | dan/gossir yni paham y | kyuyrgollir h6y pann y6 am tremygu ohonunt prynu eu pechodeu oe halu/ 2270ssenneu A | g6ybyd di na | dy6eit ef do6ch6i y | rei bendigedic Ac e6ch6itheu A | mi ach | ymelldi/gaf namyn do6ch6i y | rei bendigedic Ac e6ch6itheu y | rei ymelldigedic P6y ynteu A | uendi/ga6d y | rei hynny neu a | melldiga6d y | rei ereill 2275Yr yspryt glan beunyd dr6y eneideu ketymeith/onn yr | engylyon A | uendicka yr etholedigyon megys y | dy6edir Bendigedic y6ch y | gam yr | ar/gl6yd Ac eil6eith y | dy6eit bendith yr argl6yd arna6ch A | rei dr6c a | ymelldicka drwy eneu pa6b 2280megys y | dy6edir emelldigedic y6 y | rei a | gilya y | 6rth dy | gymedi6eu di Pa | del6 y | barnn y | seintWynt dangos a | 6naethant oe gobr6yeu na | vyn/nassant ganlyn y | g6eithredoed h6yy nae | geireu ac 6rth hynny bot yndeil6{n}g vdunt y | poeni a 2285rei hynny a | gynhyrua yr argl6yd ar lit a | than ell6ng A | uyd yn yr argl6yd ae llit ae kyndared Nyt oes my6n du6 ry6 gyffro h6nn6 megys y | dy6edir ef a | uarn pob peth dr6y 6astatr6yd Namyn pan varner yna y | rei kamgylus dr6y 2290gyuya6nder a | gyuyrgollir A | 6elir y | rei yssyd


yn | diodef hynny y | uot ef yn | llidya6c Neu | a | uyd amdifynnwr y | rei g6iryon neu guhud6r ar y | rei dr6c y | kyt6ybot y | ba6b y | dangossir o | oleu/ni y | groc megys yd | ymdengys yn | a6r y ba6b 2295Pa | beth a | dy6edir y | llyfreu a | agoret A | llyuyr y vuched Ameri6 a | uuarnn6yt dr6y y | petheu aoedynt ysgriuennedic yn | y llyfreu Y | llyu<r>eu y6 y | proff6ydi ar ebystyl ar seint perfeith ere/ill A llyureu hynny A agorir yna kanys eu 2300dysc ae hagreiffteu a | uyd aml6c yna y | ba6b Ac yna megys my6n llyurev y | g6yl pa6b y | peth/eu a | dylyyssynt y | 6neuthur ae | ochel llyuyr y vuched y6 buched iessu Ac yn h6nn6 megys my6n llyuyr y | darlle pa6b pob peth or hynn a 23056ellygyssant neu g6naethan or | gorchymynneu llyuyr y | vuched y6 grym d6y6a6l Ac yno y | g6yl pa6b y | kyt6ybot megys yn ysgriuenedic Beth a | uyd yna yndi hynny g6edy | darfo y | ura/6t dia6l ae holl gorf Sef y6 hynny en6ir oll a 2310vyryir ygharchar nyt amgen ymy6n tan a | br6n/

stan benn dramyn6gyl A | christ ae 6reic b6ys Sef y6 hynny ae etholedigyonn yn vuduga6l o/gonnyant a | ymch6yl yr | nefa6l garusalem y | dinas ef Pa beth a | dy6edir ef a | 6assanaetha vdunt yn 2315mynet heiba6 B6r6 ymdeith furyf g6as y6 hynny a | dangos oe | detholedigyon pa ry6 vn y6 Coleg yr Iesu 23 t. 93

ef yn | y ogonyant megys y | dy6edir Mi a | ym/dangossaf vy hun Pa | ry6 beth a | dy6edir Du6 a | uyd pob peth ym pob peth dynyolaeth krist 2320y6 hynny Ar holl egl6ys a | uyd ac a | 6ledychant yny d6y6older ef a | du6 a | uyd lle6enyd y | ba6b y | gyt Ac ygy ac ar neilltu A | pha6b ar neilltu a | gaffantle6enyd Ar neilltu: A pha6b ygyt a | la6enhaant o | edrych arna6 Beth a | uyd am y | byt wedy hynny 2325Y | dorri kanys megys y | bu drech gynt nor byt velly y byd vch y | tan nor mynyd vchaf pymthec kyuyt A | balla y | byt yna o | g6byl Symut y | defny/dyeu a | 6neir yna o | g6byl A | phoeneu y | pechot nyt amgen noc oeruel a | g6res A | chenllysc A | chyn/ 2330hyrueu A | mellt A | tharanau Ac aghym6ynass[eu] ereill A | ballant o | g6byl y | defnydyeu pur hagen a | drigyant yn | y lle megys y | dy6edir Ti ae sy/mudy h6y Ac 6ynt a | ssymudir kanys megys y | byd anghyffelyp anssa6d a llun y kyrf ni noc 2335yn | a6r velly y | diflanha yr anssa6d ysyd yr a6r honn Ac y | byd anghyffelyp y | furyf rac lla6 he/r6yd gogonnyant megys y | dy6edir ef a | 6na du6 nef ne6yd a | dayar ne6yd odyna y | nef ar heul ar lloer ar | syr a | dyfred yssyd yr | a6r hon 2340yn dyuryssya6 o | uuan redec megys yn | dam[u]/


na6 y | symuda6 yn ansa6d a | uei 6ell y | safuant ac y gorff6yssant Ac y | ssymudir h6ynt yn | anrydedus a | gogonnyant yr heul A | uyd seith6eith lo6ach nor a6r honn megys y | dy6edir Yr heul ageif lleuuer seith 2345ni6arna6t Ar lleuat ar syr a | 6isgir yn andy6ededic echty6yedigr6yd y | d6ffyr a | bryna6 g6lychu korf c{ri}st ynda6 Ac a | olches ynda6 y seint o | uedyd a | uyd rago/rus yna o | 6ynder a | thg6ch pob cristyal Ar | dayar a | a/chlessa6d korf yr argl6yd du6 yn | y harfet a | uyd yn 2350g6byl megys parad6ys a | chanys g6ery6yt hi gy{n}t o | 6aet y | seint hi a | uyd tec yn | dragy6yda6l o | vlodeu ac arogleu ma6r A | lilis A | rossis A | uiolet heb g{ri}na6 vyth A | hynny y6 symut y | goruchaf du6 ar | dayar aoed emelldigedic gynt yn | d6yn yspydat o | drys6ch 2355Yr argl6yd ae bendicka Ac ny byd na llauur na dolur ar neb o | hynny allan Ti am kyfle6neist i o | daoed dy synn6yr ti Argl6yd a | dy6edy ditheu yn

6eithon Pa | ry6 gyrf a | uyd yr seint glo6ach vydant yna seith 6eith nor heul Ac yn | ysca6nach vydant 2360no med6l Ym pa oet neu ym pa | vessur y | bydant h6y Ef a | dy6edir y | mae yn | yr oet ar amser y | ky/uodes krist o | ueir6 / eissoes val y | mae digryf yma g6elet y | g6yr ar | g6raged A | dynnyon byryon a | rei hiryon Ef agredir bot yn digriuach o | la6/ 2365er g6elet pob gosged ac yn | 6yr ac yn | 6raged y/


n | y hoedrann Ac yn | y messur e | hun megys y | mae digrif g6aranda6 amry6aelon leisseu yn | yr organev neu yn | y tannev Ac am hynny m6yaf y | kredir kyuodi pa6b Ac ymdangos yno yn | yr oet Ac yn | y messur y 2370dam6eina6d vdunt mynet odyna Ae yn noethon Ae yn 6isgoc y | bydant Wy Noethon vydant Disgleira6 a 6nant o | bop teg6ch Ac ny | byd m6y y | ky6ilyd h6y o | vn aelot noc oe | llygeit Namyn iechyt vyd y | g6isgoed wy kanys yr argl6yd a | gud eu kyrf 6y o | 6isc y<e>chyt ae 2375Ae heineu a | uyd o | 6isc le6enyd A | mygys y | mae yma y | byd amryuael gras yr blodeu megys g6ynder y | lilium A | chochder y | rossys Velly y | credir bot amryuaelonn vlodeu nev li6eu y | gyrff y | seint megys amgen | li6 yr merthyri Ac amgen yr g6erydonn A | hynny a | gyfuri/ 2380uir yn lle g6iscoed vdunt A | allant h6y 6neuthur yr hyn a | uynnynt Ny mynnant 6y 6neuthur namyn da Ac 6rth hynny yr | hynn A | vynnont 6y A | allant y | 6ne/uthur Ac 6y | a | allant vot ynn | y lle y | mynnont heb o/lud Pa | beth a | 6nant 6y Gal6 ar du6 a | 6nant ac edry/ 2385ch arna6 Ae v[oli] yn | yr oes oossoed A!men Pa volya{n}t y6 yr eidunt 6y Molyant du6 y | gann y | seint Lla6enhau edrych arna6 A | goffaant 6y eu drygoed a | diodeffas/sant 6y ar y kyrf gynt yn | y byt Ef a | da6 cof vdunt pob peth A | doluryant am hynny Ys m6y y | lla6enha/ 2390ant am oruot ohonunt ar bop peth megys dyn a


dia{n}g<h>ei o | berigyl br6ydyr Ac a | datkanei y{n}lla6n | hyn/ny oe gytym<d>eithon Dy dauot eureit ti am | duc i y | or/vcheder y | dayar A | dy6et ym yr a6r honn eu lle6enyd h6y kymeint y6 lle6enyd y | seint Ac nas g6elas lly/ 2395gat Ac nas kigleu klust Ac nas medylya kalonn dyn yr hynn a | baratoes du6 yr neb ae karo ef Beth y6 hynny Buched dragy6yda6l 6ynuydedic Dogyn o bop ry6 da heb dim eisseu Dy6et ym hynny yn am/lygach llyma ytt Seith gogonnyant g6anhreda6l 2400a | uyd yr korf Ar gymeint yr eneit Yn | y korf y | byd teg6ch a | buanr6yd a | chedernyt a | rydyt a | iechyt Ac e6yllus a | hir | hoedyl Yn | yr eneit y | byd doethineb Ac adurndeb A | chetymeithas A | medyant Ac anryded a | diogelr6yd A | lle6enyd Ti am | dyrchefeist yn vch no my hun or | hy{n}n 2405

a | h6ynnycha6d vy | eneit y | 6randa6 A | mi a | archaf yti dangos ymi o | ry6 vodyeu am bryt absalon A | ra{n}ghei vod ytti betut kyn | decket ac absalonn yr h6nn nyt oed van ar y | gorf m6y noc ar era ne6ydodi Ae 6allt a | oed kyn decket ac y | rodei 6raged yr israel na6 dalen 2410o | eur yr a | torrit pob bl6ydyn o | ormodyon y | 6allt A6i or | gogonnyan h6nn6 Beth a | oed gynt ygyt a | theg6ch h6nn6 bei bydut kynn | uanet ac assael y | g6r a | drossei yr yych y | ford y | mynhei o | redec O6i or<diruaur>enryded h6nn6 Beth ygyt ar | deu hynny Pei bydut kyn gadarnet a | samp/ 2415son y | g6r a | ladod mil o | 6yr aua6c ac asg6rn gen assen A6i or | enryded h6nn6 Beth ygyt a | hynny yll tri bei Coleg yr Iesu 23 t. 97

bydut kyn enryded ac y | bu cessar augustus y | g6r y | bu gaeth yr holl vyt ida6 O6i or egl6rder h6nn6 Beth y | gyt a | hynny yll ped6ar pei kaffut pob peth 2420wrth dy e6yllus megys y | kaffas sylyf y g6r a | gaf/fei pob peth or a | damunei e6yllus y | galonn O6i or melyster h6nn6 Beth ygyt ar pum | peth hynny bei bydut dy | hun kynn iachet a | moessen y | g6r ny | si/gla6d vn dant ida6 yn | y oes Ac ny | thy6ylla6dd 2425vn llygat ida6 O6i or hyna6ster h6nn6 Beth ygyt a hynny bei bydut kyhyt dy | hoedel Ac y | bu vatusa/lem y | g6r a | uu vy6 mil o | vl6ynyded O6i or ma6re/digr6yd h6nn6 Ef a | 6elit ymi pei rodit de6is y dyn Ar hynny oll ef a | de6issei pob vn ohonunt ym/ 2430laen brenhinyaeth P6y | bynnac a | uei hagen arna6 oll hynny o | gampeu de6issach oed nor holl vyt Reit y6 ytti de6i ett6a ytra vych yn g6aranda6 petheu a vo g6ell A | phy | beth ygyt ac enn6it vchot pei by/dut kyn doethet a sylyf y | g6r a | oed aml6c ida6 pob 2435peth kudyedic O6i du6 ohonny Beth y | gyt a | hynny oll Pei bydei pob dyn kygydymeithet yt a | bu da/uid A Jonathas yr h6nn a | gara6d yn | gymeint ae eneit O6i or | g6ynuydedigr6yd h6nn6 Beth y | gyt a | hynny pei bydei ba6p mor duun a | thi ac y | bu le/ 2440ssius a | sipio y | g6yr ny mynna6d yr vn ohonunt onyt a | uynhei y | llall O6i or duundeb


Beth ygyt a | hynny pei bydut kygyuoethocket ac y bu ale[x]ander ma6r y g6r a | oresgynna6d yr asya ar africca ac europa O6i or | goruchelder h6nn6 Beth 2445ygyt a | hynny oll pei kymeint dy enryded di y | gan ba6p Ac y | bu Josseb y | gann yr | eifft y | g6yr a adolassant ida6 megys pei du6 e | hun vei O6i or parch Beth y/gyt a | hynny oll Pei bydut mor diofal ac y | bu ely ac enoc y | g6yr yssyd yn | y kyrf ae heneit y | prad6ys 2450O6i a | du6 or ma6redigr6yd h6nn6 Beth ygyt a | hyn/ny oll Pei kaffut kyury6 le6enyd ac vn dyn a | dyckit

oe dihenydya6 Ac ar yr hynt honna6 ymauael ac ef ae 6neuthur yn vrenhin O6i or medyant h6nn6 Beth ygyt a | hynny pei bydei ytt getymeith a | garut yn 2455gymeint a | thi dy hun Ac ynteu yth garu dithev ve/lly Ac yn | gyuoetha6c o | bop parth pony bydei deudy/blyc y | karyat h6nn6 O6i or | dirua6r le6enyd h6nn6 Beth bettei yti la6er o gedymeithonn yn vn funyt ac y dy6etp6yt vchot pony bydei yti y | gyniuer lle6/ 2460enyd Owi | or | digriu6ch kynndigriuet y6 gennyf i dy ymadra6d di A | phob ry6 olut Ef a | 6elir ymi pei eida6 dyn vei y | rei ohonunt ny | dy6edaf ynheu g6byl ohonunt y | bydei dilyssach ef nor holl vyt Or bydei eida6 ynteu hynny o | g6byl ef a | 6elit ynteu ida6 y 2465vot yn | du6 Ya6n y | bernny di hynny

Coleg yr Iesu 23 t. 99 O | deg6ch y | seint M6y o | la6er y6 eu ragor h6y no hynny Teg6ch absalon dybryt y6 yno hynny kanys eu teg6ch h6y a | uyd megys eglurder yr heul mal y dy6edir y | rei g6iryonn A | disgleirant megys heul Ar 2470heul yna a uyd tegach seith6eith noc yn a6r megys y | dy6edir vdunt Du6 med ef a | atne6yda korf yn v/fyda6t ni yn gyffelyp y | eglurder ef Ac nac amhev/et neb vot yn degach korf c{ri}st nor heul Kanys te/gach y6 korf y krea6dyr nor kreadur A | dynyon a 2475dy6edir eu bot yn temyl y | du6 Ac ny | dy6edir vot yr heul velly Ac wrth hynny y | byd kyrf y | seint A | ch/orf eglurder crist yr h6nn yssyd loy6ach nor heul A du6 yn press6yla6 yndunt megys temyloed ymy6n A | reit y6 bot temyloed du6 yn v6y eu | teg6ch ae go/ 2480gonnyant nor heul A | llyma pa ry6 teg6ch y6 vn se/int O | vuander y | seint Buander Assael llesc a h6yr y6 h6nn6 yno. Kanys kynn | uanet vydant h6y yna ac y | ty6ynna paladyr yr | heul or d6yrein neu or gor/lle6in yr d6yrein drachefyn neu y | gallo llygat edr<y>ch 2485yr a6yr y | vynyd kynn | ebr6ydet a hynny y | dicha6n y seint vynet or dayar y vchelder y | nef Ac or | nef dra/chefyn hyt y | dayar. A | hynny a | dicha6n yr egylyon y | 6neuthur Ac 6ynteu a | uydant gyffelyp yr e{n}gyly/on A | llyma y | ry6 vuander y6 vn y seint O | gedernyt 2490


y | seint Kedernyt sampson vydei 6endit yno Kanys kynn gydarnet vydant ac y | gallant ymhoelut y | dayar a | blaen y | troet peis mynynt Ac yn gyn/ha6sset vdunt g6neuthur hynny a | phob ygyt a | hynny. Ac edrych yr a6yr honn A | llyma y | ry6 ge/ 2495dernyt y6 vn y | seint O | rydit y | seint Rydit cessar augustus a | uydei geithi6et gantunt 6y kanys ef a all6yt dala h6nn6 ae r6yma6 ae gloffi Kym/eint y6 eu rydit 6y ac y | gallant mynet dr6y bob

peth Ac nat oes k<r>yadur a | allo y | hatal Megys na 2500alla6d y | bed atal kor yr argl6yd ynda6 hyt na | chy/uotei y | vynyd Ac na | allont y | Iudyas y | my6n ar drysseu y<n>gaeat A | chynhebic vydant 6y ida6 ef A | llyma rydit y | seint O | e6yllus y | seint Drythyll6ch sylyf A | uydei druan gantunt wy Owi or | e6yllus 2505a | gaffant 6y pann vo du6 ffynna6n yr holl dayroed yn peri vdunt eu dogyn A | deu 6ynuydedigaeth y/syd Vn ysyd lei ym | parad6ys Ac arall yssyd v6y yn teyrnas nef A | chany phrouassam ni yr vn o o!honunt 6y ett6a ny all6n ni kyffelbr6yd am / 2510danunt 6y namyn deu ry6 trueni ysyd vn ysyd lai yn | y byt h6nn Ac arall ysyd v6y yn vffernn Kanys beunyd y | prof6n ni y | neill ohonunt ny 6dan hagenn dodi keffylypr6yd am yr honn a | brouet megys pei <y> dotit haearn tanllyt Ar ben dyn ef a | doi yna dolur 2515


dr6y bop aela6t ida6 velly y | g6rth6yneb udunt y kaffant h6y y | ll6yr e6yllys ym pob aela6t vdunt o | uy6n ac o | uaes E6yllys dyn yma y6 G6elet lla/6er o | 6yr a | g6raged tec Ac edrych adeiladeu rac e/glur A | g6isgoed ma6r6ei<[r]>tha6c G6randa6 keinada/ 2520eth velys Ac ymadrodyon kysson A | thelynau A | sa6/trineu A | phibeu A | cherdeu ereill kysson Ac arogleu y!stor A | llysseuoed Ac amryuaelon ireideu g6erth/va6r A | dig{ri}fhau o amr6wsic wledeu Teimla6 petheu klaer medal medu y | gyt a | hynny ar la6er o olut 2525Ac amryuaelon dodrefneu. A | thlysseu A | hynny oll auyd vdunt wy heb teruyn vyth arnunt O6i or e6yllus a | geif y | gol6c yna. A | chystal y | g6yl pob peth ar | y lygeit yna a | hynny Wynt a | 6elant bren/hin y | gogonnynant yna yn | y deg6ch ae anrydeth 2530Ac 6ynt a | 6elan yr holl egylyon ar holl seint o vy/6n ac o | vaes A | gogonnyant du6 a | gogonnyant yr egylyon ar patriarcheit Ar | prof6ydi ar | ebystyl ar | merthyri Ar co{n}fessoryeit Ar g6erydon ar | holl seint Ac wynt a | 6elant eu llygeit eu | hunein Ac eu wyne/ 2535beu Ae holl aelodeu o | vy6n ac o | vaes A | medylyeu pa6b yn 6ahanreda6l Ac 6y a | 6elant pob peth or y/syd yn | y nef ne6yd Ac yn | y dayar ne6yd ac 6y a 6elan eu engylyonn Ae poenes h6y gynt yn vffern yn | 6astat Ac o | hynny oll m6y y | lla6<e>nhaant me/ 2540gys na allant y | dy6edut O | arogleu y | seint E6yllys


y | ky6yededigaeth a | gaffant kany h6ynt a | gyme/rant ac a | gaffant yr | arogleu bonedictaf o | fyn/na6n yr hyna6ster Ac or egylyon ac or seint O gly6et E6yllys eu kly6<e>digaeth A | gaffant kanys 2545wynt a | gly6ant armoni nef a | melys geinadaeth

yr engylyon Ac organeu y | seint O vlas e6yllys eu blas a | gaffant kanys g6ledeu A | lle6enyd a | gy/merant yg6yd du6 A | phan ymdangosso gogon/nyant vdunt y | kaffant eu dogyn Ac o | fr6ythla6/ 2550nder ty du6 y | med6ir 6ynt megys y | dy6eit y | prof/f6ydi teymledigaeth a | gaffant yn | y mod h6nn yn lle y | kyuaruu ac 6ynt Pob peth gar6 kalet ef a gyueruyd Ac 6ynt pob peth yn glaer ac yn hy/na6s O | olut y | seint Pob ry6 gyuoeth a | golut 2555a | gaffant kanys yno y | gossodir h6ynt yn lle6/enyd yr argl6yd yn veiri ida6 Ac yn vedyannus/seit ar | y | holl da A | llyma drythyll6ch y | seint O yech/yt y seint Yechyt moessen nychda6t vydei yno hy{n}/ny kanys y hiechyt h6y a | uyd y | gann yr argl6yd 2560A phei prouit eu | tara6 6y neu y | brathu A | haearn lliueit ny bydei v6y y hargy6edei vdunt hynny no phaladyr ar | dyn yr a6r hon A | llyma yechyt y6 vn seint O | hoedyl y | seint Hir hoedel matusa/lem a | uydei yno mal hir nychda6t angheu ka/ 2565nys a{n}gheu a | fy racdunt h6y A | llyma yr hoedel a | gaffant h6y yn medu tref tada6l hoedyl o annifygedic vuched A | llyma daoed y | gorf | ef


megys fynna6n o | d6fyr melys yn | dadebru llauur6yr sy/chedic Velly y | mae geireu dy eneu ditheu bendigedic 2570yn llonydu vy eneit i Am doethineb y | seint Doethineb sylyf ynuydr6yd vydei hynny gantunt 6y Amyl doethi/neb ysyd gantunt wy yn | diogel. kanys h6ynt a | 6ybydant pob peth o | 6ybot A | phob kymhemda6t o | du6 y | g6r yssyd fynn<a>6n o | bop doethineb A | h6y a | 6ybydant pob peth or a 2575vu Ac ysyd ac auo rac lla6 Ac 6ynt a | 6ybydant ac a | ad6aenant pob dim or | a | uo yn | y nef ac yn | y dayar Ac yn vffern Ae henn6eu ae kenedloed Ae g6eithredoed nac yn | da nac yn dr6c y | g6naethant Ac nyt oes dim a | allo ymgelu racdunt [K]anys h6y a | 6elant pob peth 2580yn heul y | 6iryoned Och meint o | dagreuoed trueni y mae fynna6n dy | huolder di yn kymell arnaf i eu | gell/6g A | 6ybyd yr holl seint a | 6neuthum i yma Nyt ky/meint ac a | 6neuthos dy hun A | 6ybydant wy namyn a vedylyeist ac a | dy6edeist a | thi ac arall nac yn da nac 2585yn dr6c y | bo h6yn ae g6ybydant yn | dyallus Beth yna e | da kyffes neu ediueir6ch ony dileir y | pecha6t neu os y | seint a | 6ybyd yn g6eithredoed dybryt ni an medy/lya6. Beth aryuygy | di beth a | ouynny di ae ofynn ysyd arnat ti dy | gythrudya6 yno am dy | 6eithredoed [a]r 2590pechodeu dybrytaf a | thruanaf a | 6neuthost eiryoet Ac a | gyffesseist Ac a | olchet tr6y benyt ny | byd m6y dy ge6ilyd di o | rei hynny no phei datkanei yt yr hynn a | 6naethost yth gadeir ac ny | byd m6y dy ge6ilyd y/na no phei kaffut 6elioed gynt ymy6n br6ydyr a 2595


daruot dy v6neuthur yn yach ohonunt / A | llyma yti beth y6 madeu pechodeu neu dileu hyt na | phoener amdanunt / kany<s> | 6ynt a | uadeuir tr6y benyt a | chyf/fes ac a | dileir o | gyt6ybot y | seint / mi a | uynn6n proui hynny tr6y aghreift Pony 6dost ti rylad o | dauid ga 2600galaned ae vot yn | ani6eir G6n pony 6dost ti vot meir vatlem yn bechadures. A | g6adu o | beder crist tr6y annudon Ac ymlad o | ba6p ac egl6ys du6 yn gre/ula6n Gwnn A | gredy di eu bot wynt yn | y nef Kredaf Wrth hynny os ti di yn llygredic et6a Ac yn vreua/ 26056l a | 6yr hynny m6y y | g6dant wy Ac wynt yn ryd o lygredigaeth A | breuolder dy | 6eithredoed ditheu noc y | g6dost ti Ac nyt ke6ilyd ar nef yr hynny namyn bocsach wy gantunt eu diang A | uyd m6y g6rthu6yn gann yr e{n}gylyon neur seint Y | rei a | 6naeth pechodeu 2610dybryt val hynny neu a | uyd fieidach gantunt y | rei hynny no | chynt Na | uyd namyn lla6enach vydant wrthunt megys ketymeithonn ereill a | dienghyn ovr6/ydreu Ac o | berigleu ereill Velly y | kytla6enhaa yr e{n}gy/lyon ar seint am eu diang wynteu A | phob peth or | a | 6/ 2615naethost ti o | bechodeu wynt ar | da oll a | drossir yt A | me/gys y | byd hoff gan vedyc yachav y | klaf annobeithus Velly y | byd gogonnyant gann du6 ar seint Ar engyly/on eu g6neuthur wyntev yn yach O6i or dirua6r le6/enyd O | getymeithas y | seint / Ketymeithas dauid a 2620


Jonathas Gelynnyaeth vydei hynny ganthunt | h6y / O O6i or velys gytymeithas ysyd yn | y plith h6ynt6y Du6 ae kar 6ynt megys y | ueibon ac 6yntau a garant du6 yn v6y noc 6y e | hunein / Ar | holl engylyon ar holl seint ae karant wynteu megys hwynt e | hunein O | du/ 2625vndeb y seint dyundeb lesius a s[c]ipio anghyttyndeb vydei hynny gantunt 6y kanys kyn dyunet vydynt 6y ar deulygat kanys y lle yd | edrycho vn ef a | drossa y | llall yno yn diannot. Beth bynnac a | vynno vn ohonunt ef ae mynn du6 ar holl egylyon ar holl seint Os du6 ar holl 2630seint a | vynnant a vynh6yf | i minheu yno a | vynhaf vy mod megys peder. diogel y6 os myny y | bydy yn dian/not. dioer ny | 6ediaf i dy vot ti yn beder namyn yn gyffelyp ida6 / kanys pei eidunyt ti dyuot yn beder wy a eidunut na | bydut dy | hun / Ac o ny bydut dy | hvn ny 2635allut dim. Kan{n}y ch6ennych neb dim nac a | obryno me/gys na ch6enych y | troet uot yn llygat. nar llygat uot yn glust neu y g6r vot yn 6reic / kanys pei ch6enychynt wy wy m6y noe dylyet ny | cheffynt 6y eu kyfla6n le6enyd / Kanys 6y ageif yno gyfla6n le6enyd / Wrth hynny nyt eudunant 26406y m6y no hynny Ac nyt oes neb dim a | allo ach6enyc/

14 Th. Wiliems wedi mynd dros y cwbl a newid u > y drwy ychwanegu cynffon.

hau eu lle6enyd 6y yn v6y noc y byd / ar gogonyant ny | bo yndo e | hun ef oe keif yn | y | llall o | gydymdeith ydaw megys y | keiff peder gogonyant g6yryfdawt yn Ieuan ebostyl a | Jeuan a | geif gogonyant dyodefaint ym 2645peder / ac velly y keif pob vn gogonyant ygyt ar neilltu Coleg yr Iesu 23 t. 106 15

Ac wrth hynny beth a | allant y | damuna6 m6y noe bot yn glyfelyp yr engylyon Kymeint a | dy6edais i yti oll a | m6y heuyt no hynny h6y ae kaffant O aallu y | seint Amlet kyuoeth a | gallu Ale[x]ander A | uydei 2650gyuygd6r a | goual gantunt h6y kanys kymeint eu medyant 6y ac y | gallant 6neuthur nef ne6yd a | dayar ne6yd os mynhant kanys yd6y ydynt A | chedymeithon Ac 6rth hynny d6y6eu ynt me/gys [y] | dy6eit y prof6yt Mi a | dy6edeis y | ch6i ynd6/ 2655y6eu A | chanys d6y6eu ynt h6ynt a | allant pob peth or a | uynnont Paham na | 6naant 6y nef arall Nyt ede6ys du6 dim yn agh6byl pan oruc pob peth yn perfeith o uessur A | rif a | ph6ys A | phei g6nelut nef arall gormod vydei hynny A | lla6er A | all6n ni y | 6/ 2660neuthur ac nys g6na6n megys llamv neu redec A | hynny a | gredir y | allu or | ebystyl Ac or sein vchaf a | nyheu heuyt ochenhedir yn vuchedockau yn | y g6/assanaeth 6y Am y | rei g6iryon Megys 6eithon pei delei vrenhin heiba6 a | g6elet ohona6 dyn g6ann 2665yn | gor6ed yn | y dom A | pheri ohona6 y | dy<r>chafael y vynyd Ae olchi ae 6isga6 oe | dillat e | hun ae gym/ryt yn vab ida6 A | rodi brenhinyaeth yn tref tat ida6 velly pann 6elas du6 niheu y ll6ch pecha/6t yn dy<r>cheuis y | uyd tr6y fyd Ac yn golches 2670o | d6fyr y | bedyd A | dodi en6 y | deilygda6t e | hun ar/nam An g6neuthur yn | etiuedyon ar y | teyrnas


megys y | dy6edir Y sa6l ae kymerth ef ef ae rodes vd/vnt y | bet yn veibon y | du6. a | hynny yr neb a | greto yn | y e/n6 ef A | chyt kaffo vn ogonnyant yn ragora6l rac arall 2675her6yd gobr6yeu eissoes pa6b a | geif vn | ty y | tat o | nef kyt bo amryuaelon kyfuanhedeu ynda6 yr vn kyfloc ha/gen a | gaffant nyt amgen o | edrych ar | du6 / A | chydymeithas yr e{n}gylyon / O anryded y seint / Anryded Joseph a | vydei amar/ch gantunt 6y / O6i or | enryded a | gaffant 6y pan vo du6 2680e | hun yn | y hanrydedu megys y | veibon Ar engylyon yn | y perchi megys ty6yssogyon Ar holl seint yn | y hanrydedy megys d6y6eu: dylyet y6 ar | du6 peri hynny vdunt. ka/nys llunyeitha6d 6neuthur hynny ohonunt / A | h6ynteu a | obeitha6d ynda6 ef oe | holl lauur / Dylyet y6 heuyt ar yr 2685holl seint Kanys kymersson y | d6y 6isc o hynny ar | y kan/

15 Th. Wiliems wedi mynd dros y ddwy linell olaf yn unig (cymh. t. 105, troednodyn).16 Th. Wiliems wedi mynd dros y tudalen (cymh. t. 105, troednodyn).

vet / Y nef ar dayar heuyt ae dyly a | phob kreadur kanys 6ynt a | symudir yn ansa6d ardercha6c A | hynny yr gobr6y/eu vdunt / O | diogelr6yd y | seint / diogelr6yd Eli ac Enoc Goual ac ouyn vydei hynny gantunt 6y kanys kyn | dio/ 2690gelet y6 vdunt 6y Ac nat oes arnunt ofyn angheu na dr6c dyghetuen / Ac nyt Aryneigant vyth kolli yr hyn a | dy6etp6yt vchot oll. kany d6c du6 y | gantunt hynny Ac 6ynteu yn garueidaf veibon ida6 ef / Ac ny allant vyth y | golli ef Ac wrth hynny nys kollant / O | gyfla6n 2695le6enyd y seint / lle6enyd dyn a | dykyt oe grog6yd ae 6neuthur yna yn vrenhin Tristyd / vyd hynny yno gan/


tunt 6y Pa | ry6 le6enyd a | gogonnyant 6y Ac 6y/nt yn kaffael mynet yn lle6nyd yr argl6yd O6i a | du6 or lle6enyd a | gaffant 6y pann 6elont y | tat 2700yn | y mab ar geir yn | y tat / Ar karyat yn | yr yspryt glan ym phob vn ohonunt Wyneb yn 6yneb yn dibryder vyth / Lle6enyd a | gaffant o | getymeithas yr holl seint Ac o gyfueillach yr holl seint Ac o daeoni yr argl6yd o | vy6n ac o | vaes y | arnunt ac 2705y | danunt Ac yn | y kylch Ac o pob parth vdunt Ag6elet eu ketymeithon yn amyl vdunt pob ry6 digriu6ch a | drythyll6ch A | h6nn6 y6 eu kyfla6n le6enyd A hynny y6 dogyn o bop ry6 da heb eis/sieu Ti am lle6enheist | i o | le6enyd yn ymtynnut 2710y | arffet nef A | g6elet 6yneb yr argl6yd yn | yr 6ybyr Ac 6rth hynny lla6en 6yf am amadrodyonn me/gys y | neb a gaffei yspeil va6r Am y | poeneu 6rth hynny megys y keiff y | rei yssyd gyffeueillon yn dedwyd velly y | g6rth6yneb y | hynny y | keiff y | rei di/ 2715ryeit Ar truein elynnyon ef y | poeneu trag6y/da6l A megys y | goleuheir y | rei hynn or | teg6ch m6yaf velly y | byd dybryt y | rei ereill or aruth/red m6yaf A | megys y | byd gorthr6m y | rei an/n6ir or llesged m6yaf velly y | byd kadarn y 2720


rei da e | hun 6rth nerth ypennaf velly y | byd eidyl y rei enn6ir or g6endit m6yhaf A | megys y | keiff y | rei enn6ir kyuy{n}g geithi6et velly y keif y | rei da yr | eha{n}g rydit A megys y | keiff y | rei hynn drythyll6ch A | dirua/6r le6enyd Ac e6yllys velly y | keif y | lleill ch6er6ed o 2725dirua6r trueni A | megys y | grymhaa y | rei da hynn o ardercha6c iechyt Velly y | diffyckya y | rei enn6ir o gleuyt a | g6ander / A | megys y | byd budyga6l a | lla6en y | rei hynn o | Wynuydedic vy6yt velly y | k6ynant yrei enn6ir oc eu dolurus hir hoedyl. A | megys y | byd 2730eglur y | rei hynn o | echty6ynedigr6yd doethineb velly y | byd ty6yll y | rei dr6c o | aruthred ynuydr6d / Kanys beth | bynnac a | 6ybydynt Ach6anec ynuydr6yd a | dolur

a | thrueni a | 6ybydant / A | megys y | kyssyllta ketymei/thas y | rei hynn / Velly y | ch6er6a ac y | poena ch6er6 2735elynnyaeth y | lleill A | megys y | mae kyttundeb yr6ng y | rei hynn e | hunein ac yrygtunt A | phob creadur ve/lly anysgymot yr6g y | rei hynny e | hunein ac anghyt/vndeb yrygtunt a | phob creadur / A | megys y | dyrche/uir y | rei hynn o | oruchaf allu velly y | gostyghir y | rei 2740dr6c or anallu m6yaf / a | megys y | dyrcheuir y | rei da or anryded m6yaf velly y | gostyghir y | rei dr6g or amarch A | megys y | lla6enhaa y | rei hynny o [arderch]/ [a6c] dibryder6ch velly yd ergryna y | lleill or mwyaf eryneic A | megys y | byd y | rei hynn yn llawn 2745or dy6ydedic le6enyd velly yd vtta y | lleill or trist6ch truanaf heb drang a | heb orphenn


du6 a gaffant am geissia6 llesteira6 adeilat y | dinas ef hyt y gellynt a | chas yr | e{n}gylyon am | lesteira6 k6plau eu rif hyt y | gallassant / achas y | nef ne6yd ar | dayar ne6yd a | phob 2750kreadur am lesteira6 g6ellau y hanssa6d hyt tra | gallyssant A | chas yr holl seint achas ameu llesteira6 vdunt eu | lle6/enyd yn | tra | gallyssant / Ry!ved yw <y>g6rth6yneb megys na ellir medylya6 na | chredu meint lle6enyd y | rei vchot velly ny ellir kyffelybu na | thraeth a meint poeneu y | rei ereill. Ac am 2755hynny y | gel6ir yn | gyu<y>rgolledigyon am y | dyg6yda6 y | 6rth vuched du6 Ny dyallaf .i. hynny . Pann adeila6d du6 vre/nhina6l neuad ida6 y | llithra6d a | paret pann dyg6yda6d yr | engylyon ohonei / A | phann vynna6d du6 y | gy6eira6 dra/cheuen yd | anuones y vab y gynulla6 y mein by6 yr adeila/ 27606t h6nn6 Ac ysgynnu yn | y gerbyt a | oruc ef a | d6yn atta6 y | my6n la6er o | uein A | gada6 y | rei a | dyg6yda6d heb y | d6yn Y kerbyt y6 y ped6ar angel ystor ar mein y6 yr ebystyl a | dy/nnassant ynda6 y | grist oc eu pregetheu ar hyt y | byt ac a | gynnullant la6er y | my6n o | adeilat du6 / Y | rei a | dyg6yda6d 2765or kerbyt h6nn6 y6 y | dynnyon ny chretto yn ya6n y | du6 megys y | dy6edir h6ynt a | aethant y | 6rthym ni kany han/hoedunt ohonam. Y | rei a | ducp6yt yno a | gyfleha6yt yn adeilat yn llys nef megys y | mein pedrogyl dr6y y | gor/uchaf Syr Sef y6 hynny yr | etholedigyon a | la6enhaant 2770or ped6ar nerth pennaf nyt amgen Prudder a | cheder/nyt A | chyfya6nder a | chymedrolder / O | rei hyn/ny y | ky6eirir muroed Caerusalem Y | mein ereill gar6 Coleg yr Iesu 23 t. 111Traether bellach am bop vn ar neilltu dr6ydangos hyspysr6yd am pob vn onadunt ac eukeingeu yn gyntaf am valchder yr honn ysyd dech/reu y bob dr6c Balchder y6 gormod karyat ch6anttrahaus wrth va6rhau p{ri}a6t perssonn dr6y wydy{us}vchelder med6l y d<r>emygu a uo is ac annodef a uov6ch a mynnv gest6ng a uo kyuu6ch a uo yn argl6yd

17 Th. Wiliems wedi mynd dros y tudalen (cymh. t. 105, troednodyn).

arna6 Vn geing ar bymthec ysyd y valchder nytamgen ym6ycha6 bocsachu ymdyrchauael annost6{n}gdrudanyaeth ym<ch>6yda6 kynnhenv annodef anuuyd/da6t tremyc rackymryt kell6eir geu greuyd trallauaryeith tra achub clot or6ac Ym6ycha6 y6 naodefer neb yn vch nac yn gyfrad Bocsachu y6 ym/6neuthur o dyn y vot yn y eida6 y peth nyt ydi6 Ym/dyrchafuael neu 6i6der y6 ymragori ae eireu neu6eithredoed neu 6isgoed rac ereill gann eu tremyguAnnostw{n}g y6 anymchel med6l a drudanyaeth y dares/t6{n}g y 6ell neu y bennach noc ef Drudannyaeth y6hirdrigyat med6l ar dr6c Ymch6yda6 y6 ym6rth/lad yn tremygus Ac a6durda6t neu orchymynneu preladyeit neu hynafyon Kynhennu neuymserthu y6 lleua6r a bloedgar gyghaussed ynerbyn y 6iryonned Annodef y6 ann6ahard ter/uysgus gyfro g6ylltineb med6l heb y fr6yna6Anuuyda6t y6 Annost6{n}g y breladyeit neu y vch/afyon ar y kymedi6eu Tremyc y6 g6ellygya6


neu 6allus ebryuy{n}gu g6neuthur yr hynn a dylyery 6neuthur yn r6ymedic Racymgymryt ymgy y6 go/med dylyedus anryded y preladyeit neu henaui6nKell6eir y6 afreolus ymgeina6 ke6ilydy6s dr6y ch6/ary6s 6att6ar Ac yn bennhaf Ac yn b pann y g6neleryn erbyn y krea6dyr Gev greuyd y6 kudya6 g6archa/edigyon 6edieu dr6y gam ardangos nerthussyon gam/peu heb y bot Trallaryeth neu tra llauarder y6 ar/dangos ysga6r6yd med6l dr6y ormod goll6{n}g tragor/6agyon ac ynvydyon barableu Tra achub y6 trach/6ant y gael anryded yr klot tranghedic Gor6acr6ydy6 neu glot or6ac g6ydyus oruoled am gampeu nybont arna6 neu y rei a uont tr6y eu kanma6l ehunheb rodi molyant y du6 amdanuntTraether bellach am anga6rdeb ae geinkeu A{n}ga6r/deb y6 tragormodyon ch6ant a drachebydyaeth ygynnulla6 da byda6l heb dorbot pa 6ed y kaffer ae gyn/nal yn amperfeith heb rodi y gormodyon yr tlodyoner du6 Vn geing ar bymthec yssyd y anga6rdeb nytamgen Symmonyaeth vssur her6ryaeth Anudonlledrat kel6yd treis anghyuarch Anorfy6ys kamuarndrudannyaeth t6yll brat falster ymoll6{n}g kam6ed Sy/monyaeth prynu neu 6erthu peth yspryda6l neu ber/thynas ida6 vssur y6 kymryt m6y no dylyet gann6erthu yr amser Lledrat y6 kymryt da heb 6ybot


yr perchenna6c Her6ryaeth y6 kribleila6 da arall yndirgel o anuod yr perchennoc Anudon y6 kadarnhau kel/6yd tr6y l6 Kel6yd y6 dy6edut falster dr6y y vn t6y/

lla6 arall Treis y6 yspeila6 arall oe anuod am y da ynangyuarch Anghyuarch neu anuod y6 kymell arall ynanghyfreitha6l yr karyat neu ofyn neu yr ch6antDrudannyaeth y6 kynnal yn ormod ygyt ar dr6cBrat y6 somi arall yn d6yllodrus neu gallder ch6ioclusy somi arall dr6y wynnyeithus gynhebrygr6yd Twylly6 dirgeledic va6r dy{n}ghet dr6y 6enyeith gar gyuei/llach y somi arall Ffalster y6 neu dichell kudya6 dryc/vuched dr6y d6yllodrus ymdangos kyffelybr6yd y san/teir6yd Ymoll6ng ymrodi yn 6ahanreda6l y gynnu/lla6 da byda6l heb oledef na che6ilyd na darbot pa 6edy kaffer Kam6ed y6 gyru ar arall g6edieu neu drygeuneu veieu ar ny bont arna6 dr6y 6ybot na bontTraether bellach am gynghoruy{n}t ae geingeu kygkyghoruynt y6 g6en6<y>ngas a llidia6cuar dygassedar arall dr6y la6enhau am y hafles a tristau amy lles Pymthec keing yssyd y gyghoruynt neuy gynuigen nyt amgen Goganu anglot absenklusthustingas dybydr6yd ymelldiga6 kyhuda6dr6c dychymyc digassed Anghy6irdeb kas ch6e/r6der anuundeb g6att6ar kuhud Goganu neanglotuori arall yn y absen dr6y vynnu lleiheu


y glot a m6yhau y anglot Anglot y6 goganu a/rall yn d6yllodrus yn y absen Absenneir y6 kyuar/thgar ogan hustingas am barableu neu 6eithredoedereill yn eu absen Klusthustingas kas husting dych/ymyc dr6c 6rth vedyanneit neu s6ydogyon y golleduarall o digassed ida6 Dybrydr6yd y6 g6rth6ynebuklot arall am y 6eithredoed da a cheissa6 y diflannu ym/melldiga6 y6 b6r6 dryctyb yn erbyn g6eithret da aerall gam ystyrya6 kyuarsangu da a chudya6 klot y6kelu ar arall y da pann dylyit y venegi Drycdychymycy6 gyru neu dychymygu ar arall ne6yd ogann yn gel/6yda6c Digassed y6 anuynnu lles neu dam6ein da yarall Anghy6irdeb y6 anniolch y arall y da Ch6er6/der y6 g6enn6ynuar diffeith ved6l dirann o le6enydGwat6ar y6 kell6eirus le6enyd dr6y digassa6c digri/v6ch anghymedra6l y dremygu arall Kyhud y6 me/negi g6yt neu dr6c ar arall ger bron bra6d6r 6rthy golledu Kas y6 angharu arall dr6y rybucha6 dr6cyda6 Anuhundeb kassav arall hyt na mynner bot ynvn ac ef ar neb ry6 bethTraether bellach am anni6eirdeb ae geingeu An/ni6eirdeb y6 llithredic 6ylldineb syrthedigaethmed6l ymy6n budron a halogyon gna6dolyon eidu/nedeu Seith geing yssyd y anni6eirdeb nyt am/genn ffornigr6yd godineb trallosgrach anghy6ilyd


pecha6t yn erbyn annyan drycch6ant pecha6t ll6dyn/gar Ffyrningr6yd y6 pob kyt gna6dol ymaes or g6elypria6t Godineb y6 kydya6 o 6r pria6t a g6reic arall neu6reic pria6t a g6r arall Trallosgrach y6 pechu wrth garneu gares neu gyuathrachdyn o gyuathrach gna6dolneu yspryda6l yn Pecha6t yspryda6l hynny yn erbyn an/nyan ell6g dynya6l hat yn amgen le nor lle teruyn/nedic y hynny Drych6ant y6 llithredic ystyngedigaethmed6l ar 6ahardedic vedalr6yd eidunet Angke6ilydy6 ardangos anni6eirdeb med6l ar ar6ydon odieithyrPecha6t ll6dyngar y6 pechu 6rth ansynh6yrolyon an/niueileit Wyth beth yn ach6yssa6l a ennynhant odi/neb neu anni6eirdeb nyt amgen Seguryt b6ytblyssyc diodyd g6erthua6russonn g6aryeu kussanugeireu sercholyon rodyon dirgeledigyonn ymdida/neu kyfrinachus Na6uet y6 golygon yn mynychedrych ar vorynnyon a rianedTraether bellach am lythineb ae geingev glythineby6 anueidra6l drach6ant y v6ytta neu y yuet ynanghymessur Deudec keing yssyd y lythineb nyt am/gen rythni meda6t folhaelder anymgynhal anghy/medrolder anghy6ilyd gor6ac ymadra6d ani6eir/deb anadu6yndra anhyna6ster tordynch6yd Ryth/ni y6 kymryt gormod b6yt Meda6t y6 kymrytgormod diodyd Ffolhaelder y6 diualldrein a dylyer


ac ar ny dylyer y rodi Annyngynhal y6 rac ulaenuteruyn gossodedic ymgymryt b6yt neu dia6t ganntorri vnprydieu A ossotto yr egl6ys gatholyc Aghyme/drolder y6 ch6enychu gormod b6yt neu dia6t Anghy6/ilyd y6 dy6edut crossan eireu anghreuydus Gormodymadrod y6 dy6edut geireu g6amalyon diystyr dr6y or/6agr6yd Seguryt annieirdeb Glythineb y6 ardangosarar6ydon odieithyr trach6ant y med6l o uy6n y lythinebAnadu6ynder y6 keissa6 gormod anregyon o v6yt blys/sic neu ormod o diodyd g6eruarussonn Anhyna6stery6 aruer o dragormodyon 6erthua6russon 6isgoedam y gna6dol gorff Tordyn y6 tra gorthryder y gallonngan ormod destlusr6yd Ch<6>yt y6 kymryt gormodb6yt neu dia6t yny orffo y atuer dracheuen ahnny dr6y y ch6yduTraether bellach am irlloned ae geingeu Irllo/ned y6 llidya6c sorr g6en6ynar 6rth arall dr6ye6yllysch6ant y gael deissyuyt dial am y llit Pedeirkeing ar dec yssyd y irlloned nyt amgen Cas anu/dyundeb kynnenn ym6ycha6 Annodef ymserthu ma/6rdryged en6ired dryc e6yllus kyndared teruyscdrycanyan G6aed llofrudyaeth Cas y6 blinder me/d6l am arall o hen drycanyan Anuundeb y6 ym/6ahanu o rei a noteynt ymgaru Kynnen y6 sarhaet


ar eireu megys ymch6yrnu Saraet y6 g6neu/thur kam ac arall ar eir neu ar 6eithret yn an/ghyfureitha6l Ym6ycha6 y6 ymsarhav dr6y ym/ymserthu ar eireu kodedigyon Anodef y6 an6ahardteruysgus 6ylltineb med6l heb y doui Ymserthu y6ymdori dr6y deisyuyt gyfro med6l my6n anadu6y/non ymadrodyon serth<y>on Ma6rdryged y6 dichellusystry6 y golledu arall Enn6ired y6 beida6 dr6y dru/danyaeth g6neuthur dr6c y arall ky{n}n nys gallerDryce6yllys y6 rybucha6 dr6c y arall ky{n}n nys gall/er ar 6eithret Kyndared y6 kolli syn6yr o trallitTeruysc neu gyh6r6f an6astatr6yd llithredic gna/6dolyaeth a del o vreuolyaeth med6l Drycanyan y6ardangos ar6yneb ac ymdygyat g6archaedic ch6e/r6der mar6olyaeth med6l Llovrydyaeth y6 keing oirlloned a 6neir dr6y 6eithret megys pann lado dynarall yn 6eithreda6 ch6echeinc yssyd y lourudyaethvn y6 hon a dy6ettp6yt llad dyn yn 6eithreda6l Eily6 kassau arall yn var6a6l Trydyd y6 dryce6yllusdr6y eiduna6 angeu arall hyt na bo arna6 ef nas lle/dit oe vod Ped6ared y6 anidorbot megys pei g6eleidyn vot arall yn mynu llad kelein ac na rybudyei ylladedic namyn goll6g heiba6 heb dorbot y llad Py/med y6 rodi kyghor rodi kyg y llad arall ch6echet


y6 d6yn y ymborth y gan esy6edic megys pei g6eleidyn arall yn mar6 o eisseu ac nas nertei ac efyn y allu ar hynnyDy6etter bellach am lesged ae geingeu llesgedy6 m6ygylder med6l yn g6ellygya6 g6neuthurda neu yn blina6 rac gorfen y da dychreuedic neuvlinder ym6rthlad ar dr6c Na6 keing yssyd y les/ged nyt amgen ergryn oieu6yt lleturyt g6ellic an/bruder aghallter trymlua6cr6yd Ann6ybot gor6/acr6yd Ergryn y6 ofynha6 dechreu g6neuthur daMe6yt y6 blinder 6rth orphen da dechreuedic Llet/uryt y6 offynha6 dechreu peth ma6r ad6yn G6ellicy6 g6all am 6neuthur peth a dylyer y 6neuthur ynr6ymedic Ambruder y6 na rac6eler am y petheua delont rac lla6 or a aller y rac6elet Anghalldery6 gochel y ry6 becha6t yny syrther my6n arallTrymluocr6yd y6 llesgu o dyn y orfennu y peth adylyo y dy6edu yn r6ymedic Ann6ybot y6 na rodody y 6eithret y g6pla6 dim or g6eith A dylyo y 6ne/uthur yn r6ymedic Gor6acr6yd y6 parablu se/guryon eireu yn or6acO deir ford y pechir dr6y bop vn or seith bri6yt hy{n}nnyt amgen o ved6l a geir a g6eithret a thr6y hnnyoe holl gorf kyffylypr6yd a hynny a ellir y gymryt

am valchder yr h6nn yssyd gyf yr holl 6ed6yeuA h6nn6 a uegyr o der ford nyt amgen am y tri


ry6 da a rodes du6 y dyn Sef y6 y rei hynny da anny/ana6l A da dam6eina6l A da yspryda6l Am da anny/ana6l y megir balchder megys am gryfder neudeg6ch neu de6rder neu huolder ymadra6d neu lefneu ethrylith Sef y6 da annyana6l kampeu a rodoanyan y dyn Am da damh6ina6l y megir balchdermegys am geluydyt neu 6ybodeu neu gyuoeth neuanryded neu deilygda6t neu voned neu garyat g6yrma6r neu ganma6l g6yr ma6r da neu amylder g6isgo/ed g6erua6russon kanys dam6eina6l y6 pob vn o hynnyA da dam6eina6l y6 pob vn h6nn a del o dam6ein Amda yspryda6l ratla6n heuyt y megir balchder megysam vuyda6t neu anmyned neu 6arder neu vonedic/r6yd neu arau6ch Sef y6 da yspryda6l ratlon ner/tholyon gampeu ysprydolyon a rodo yr yspryt glany dyn A megys y megir balchder Am pob vn o hynnyo eir a med6l a g6eithret velly y megir pob vn or g6/odieu ereill A megys y mae pob vn or g6edyeu yn kyfy6 keinheu velly y mae balchder yn gyf yr seith bri6ytTraether bellach am y kampeu ysprydolyon yssyd ynwrth6yneb yr g6ydyeu Seith ysyd or campeu hynnyyn erbyn y sseith Ac ef a ellir eu dyall Ar vn geirserith lythyra6c megys y seith bri6yt Sef y6 y geirh6nn6 kuchade Or k kymer karyat yssyd kyghor/6ynt Ae geingeu y geingeu dr6y 6rth6ynebu pobvn oe gilyd Ac velly am pob vn or seith camp yn


erbyn y seith6yt Or v kymer vuyda6t ysyd 6rth6/neb y valchder Or c kymer cymedrolder yssyd6rth6yneb y llythineb Or h kymer halyoni yssyd6rth6yneb y anga6rdeb Or a kymer anmyned ysyd6rth6yneb y irlloned Or d kymer di6eirdeb yssyd6rth6yneb y anni6eirdeb Or e kymer ehudr6ydyssyd 6rth6yneb y lesged Y prif 6ydyeu bratheu an/gheuolyon ynt y lad yr eneit ony byd medeginyaethae g6aretto Tri ry6 vedeginyaeth yn y herbyn nytamgen ediuar6ch med6l kyffes taua6t A phenytg6eithr megys y megir y g6ydyeu o ved6l a geira g6eithret Ac velly y teruyna y rann gyntaf org6ydyeu gochelad6y ar campeu aruerad6yTraether bellach am d6i6a6l garyat dr6y yr h6{n}ny kyssylltir krea6dyr du6 ai greadur dyn acyn gyntaf reit y6 g6ybot beth y6 karyat a pha6ed y g6ehenir keingeu karyat ac o ba ford y da6kyfya6n garyat Seint a6stin a dy6eit val hynnbeth y6 karyat karyat y6 neb vn vy6yt yn kyssy/

lltu deu beth ygyt neu yn eiduna6 eu kysylltudeu ry6 garyat yssyd nyt amgen karyat serch/a6l trigedic trag6yda6l a charyat ellylledic di/flannedic amsera6l Y kyntaf a dodir ar bethparhaus trag6yda6l ac a gyssylltir ac ef yndragy6yd yr eil a dodir ar beth amsera6l trag/hedic ac y gyt ac ef y treing ac y diflanna


Y kyntaf karyat perpheith y6 kanys peth perphe/ithg6byl tragy6yda6l a gar Sef y6 h6nn6 du6 yreil y6 karyat ampherpheith kanys ampherpheithy6 karu peth y galler y gassau ac am6ahanu ac efac anghen y6 ym6ahanu a pheth daruodedic Ykyntaf kuhudserch neu ann6ylserch kanys y dy/ly vot y serch ygyssyllto y sercha6l ae garyat yn tra/gy6yd Yr eil a el6ir ynvytserch kanys ynuyt y6serch a diflanno gyt ae sercha6l am hynny tremy/gedic y6 y kyfry6 garyat h6nn6 ar d6yll garyat Ykyntaf ysyd berfeithg6byl eidun serch anrydedush6nn6 kanys d6y6a6l y6 g6rth6yneb yr karyat ar/all kna6da6l Llyma y ford y da6 yr ann6ylserch ga/ryat g6ynuydic h6nn6 Y drinda6t vendigedic o nefkrya6dyr pob peth or a 6eler ar ny 6ler ynda6 ehunyssyd pob peth kanys dan tri pheth y kynhelir pobpeth nyt amgen gallu a g6ybot neu doethineba daeoni ar tri pheth hynny a b{ri}odolir a their per/son y drinda6t kanys yr tat y priodolir gallukanys ef yssyd holl allua6c a holl gyuoetha6cYr mab y p{ri}odolir doethineb a g6ybot kanys efy6 y g6ir doethineb a gymerth dyna6l gna6tac a 6yr pob ry6 beth Yr yspryt glan y p{ri}odolirdaoni a thrugared kanys ef yssyd holl druga/


ra6c kanys ef dr6y y drugared y kymerth y mabdyna6l gorf a anet o veir 6yry y teir persson hynnykyt boet pob vn onadunt yghyfreith g6byl du6 eis/soes vn du6 ynt yn vn d6y6older trag6yda6l hebvot yn v6y nac yn llei yn vn or personeu noe gilydnac yn y teir person ygyt noc yn vn onadunt nacvn onadunt yn gynt noe gylyd nac vn yn ol y gi/lyd namyn y teir persso{n} yn gymharyeit gyfuoedyongyttrag6ydolyon ac a el6ir o dirgeledic en6 Alphaet O Sef y6 hynny A ac O dechreu a di6ed a lly/thyren teir kogla6c y6 ac a ar6ydockaa teir perssony drinda6t yn y go{n}ghol vchaf y tat Yn y gogyl yssafor tu deheu y mab kanys ef a gyfeiste ar deheu du6dat Yn y go{n}gyl arall yssaf or tu asseu yr yspryt glankanys ef ysyd yn kyniryt karyat ann6ylserch yr6gy tat ar mab O llythyren gron y6 heb dechreu a heb

di6ed yndi kanys ym pob lle o beth kr6n y keir di6eda dechreu ac er hynny nyt oes na di6ed na dechreuarna6 ac am hynny y dy6edir di6ed a dechreu <y6> yn ychylch a honno a ar6ydockaa vnd6uolder y teir per/sson a yssyd dechreu a di6ed arna6 ef A llyna y kylchtri ac vn yssyd pob peth kanys ohona6 y mae pobpeth yn dyuot A thr6yda6 y da6 pob peth megys y dy/6eit pa6l abostol kyffelypr6yd y hynn a ellit y gymerylar gylch kr6n ped6ar kogla6t A ellyt ysgythruval hynn


val hynn nyt amgen g6neuthur kylch kr6nnar 6eith o Ac yn y kylch h6nn6 ysgythru A yndrichogla6c Ac yn y gogyl vchaf or a ysgythrudu6 tat yn y gogyl yssaf ar y deheu yscythruy mab du6 Sef y6 h6nn6 iessu grist yn y gogylarall or tu asseu yscythru yr yspryt glan ar fu/ryf colomen yn gyfla6n o dan yr h6nn a ar6ydockaakaryat ann6ylserch ysyd yn keniret y r6g y tat arSef y6 h6nn6 sercha6l garyat y tat ar y mab armab ar y tat O llythyren gron y6 heb na dechreuna di6ed arnei kannys ym pob peth a lle arnei ykeffir dechreu a di6ed h6nn6 a ar6ydockaa vnd6y/older y ter persson yn y van vchaf or kylch h6nn6yn lle y mae y d6yrein Llunyer y tat Yn y gogled ortu deheu yr tat Llunyer y mab Yn y deheu or tu as/seu yr tat Llunyer yr yspryt glan yn anuon neuyn keniret g6rychyon odan y garyat ann6ylserchyr6g y tat ar mab yn y gorlle6in y 6aeret Llunyer yregl6ys lan gatholyc o gyfredin luossyd fydlonnyonkrist o dynnyoin yr egl6ys ryuelus yma ac engyly/on yr egl6ys vudyga6l vry Bellach o dan yr an/n6ylserch garyat yssyd yn keniret yr6g y tat armab yr h6nn y kyfylybir yr yspryt glan ida6 Acyn 6ir ef y6 y dyg6yd g6rychyon yr egl6ys vudy/ga6l odyno ygkalonneu fydlonyon yr egl6ys ryuela6c


yma Ac er bychanet y6 y g6yrychyon hynny ny allantvot yn llei namyn yn v6y nor holl vedyssa6t Ka/nys kyt ys g6eler y 6rychyon h6nt nyt lei nork6byl dan yr hann6ynt ohona6 Sef y6 h6nn6 yr ys/pryt glan Ac nyt llei h6nn6 ehun noc vnolder y teirperson Yr ann6ylserch eut garyat h6nn6 a 6ahenir ynd6y geing vn y6 karu du6 yn v6y no phob ry6 beth acharu dy gyfnessaf yn gymeint a thi dy hun Carudu6 yn v6y no phob ry6 beth y dylyir y bedeir ffordnyt amgen a holl gallonn a holl eneit a holl nerth a hollved6l Sef y6 hynny yn deuall hyt na bo neb ry6 bethyn y gallonn a 6rthnepo oe garyat ef namyn rodi

di ida6 ef yr holl gallon kanys ef ehun ysyd yn yherchi pann dy6eit Vy mab moes ym dy gallon Sefy6 hynny holl e6yllys dy gallon hyt na bo g6aet yn ygallon hyt nas golly{n}ger oe garyat ef or byd reit oholl eneit Sef y6 hynny yn beruelys neu yn velysterhyt na bo digriu6ch na pheruelyster yn yr eneit na/myn du6 ehun Ac na charer neb o gyfya6n garyat namynef neu a dylyer y garu yr y garyat ef O holl ued6l Sefy6 hynny ygoua6dyr hyt nat el dros gof gennyt bythy garyat ef namyn kynal yn dy gof na cherych neb ry6beth yn v6y noc ef o nerth Sef y6 hynny yn gadarnnhyt na bo neb ry6 beth a allo dy 6ahanu y 6rth gariatdu6 Karu dy gyfnessaf a dylyy yn gymeint a thi dy


hun Sef y6 hynny na rybuchych ida6 dr6c ac nasmynnych m6y noc yt dy hunn Ac a uynut y rybucha6yt dy hun y vynnu yda6 ynteu Ac na ettych arna6ormod g6all nac eisseu m6y noc arnat dy hun hyty gellych yn gyffya6n y amdiffynn megys nat ym/lygrych dy hun yn ormod oe garu ef yn v6 no thi dyhun hyt na etych dim ar dy del6 y achup dy angendy hun heb y rodi y achup y angen ef kany ny dylyydi garu neb yn v6y no thi dy hun eithyr du6 kyt yskerych yn gymeint a thi dy hun Dy gyfnessaf y6pob vn o fydlonnyo crist Sef y6 h6nn6 pob crista/6n fydla6n ac yn bennhaf pa6b or a oruc da yt kytbych m6y r6ymedic yth ryeni ac yth gereint nocyth estronyon Ac yn v6y yth r6ym egl6ys6yr a chreuyd/6yr noth rieni ath gereint kna6tdolyon megys ym/ae pennach yr yspryt nor kna6t Ac yn bennaf o hyn/ny od 6yt greuyd6r dy gyt greuyd6r ath tadeu ysbry/da6lyon Pop ry6 garyat Arall or a dotter ar greadurarall eithyr a garer er du6 ynvytserch y6 ac ny heny6o 6rychyon yr yspryt glan Ac 6rth ha heny6 o gylch ydrinda6t yr h6nn ysyd bop ry6 beth Ar dim y troir a ch/yt a dim y holir Sef y6 dim absenn A g6rth6ynebedo pob ry6 beth Ac am hynny odieithyr kylch pob ry6 bethy mae a chyt ac ef y mae pecha6t kanys vn ry6 pecha/6t a dim Ac am hynny y kollir y pechaduryeit trige/digyon byth yn y pechodeu gyt a dim o acha6s ymada6


onadunt ar hynn ysyd bop peth dr6y dodi y hyn/vytserch ar dim Ac ymgyssylltu ac ef A bellachmegys y kyssyllta yr ynvytserch amsera6l a dimneu becha6t A dim y sercha6c dim velly y kyssyll/ta ann6ylserch trag6yda6l 6rth y sercha6c a du6 yrh6nn ysyd pob ry6 beth yn drag6yda6l Ac velly dr6yyr ann6ylserch garyat h6nn6 a del o 6rychyon yr ysprytglan yr h6nn yssyd ann6ylserch garyat y tat ar mab

ar mab ar tat Y kyssylltir kryadur dyn Ae grea6dyrdu6 holl gyuoetha6c Ac yvelly y teruyna yr eil ranor llyuyr h6nn nyt amgen no d6yua6l garyatTraether bellach am y dryded rann nyt am/genn am berle6ycuaeu a mar6huneu a delont ord6ya6l garyat h6nn ac o na6rad yr egylyonn G6edyyd aruerych or dy6edigyon campeu vchot dr6y ochely g6ydy6eu Ac ym6rthot ac 6ynt Ac o syrthy ynduntvedegyniaethu y bratheu dr6y y medyginaetheu ady6etp6yt vchot Reit y6 yt ymrodi yn g6byl o gal/lonn ac oll eneit a med6l yr dy6ydedic ann6ylserchd6y6a6l garyat a dy6etp6yt vry A chyt dylyych garupob vn or teir personn yn gymeint ae gilyd ar teirperson ygyt yn gymeint a phob vn ar neilltu A phobvn ar neilltu yn gymeint ar teir y gyt Eissoes o acha6skerennyd a chyfnessafr6yd ac adnabot dy gic ath 6aetath gyfelyp nes y6 yt ymdiryoni ar mab noc ar tatneu ar yspryt glan kanys ef a gymerth yn<n> kna6t ni


amdan6 a gat or yspryt glan Ac a anet o veir 6yryA her6yd hynny yn bra6t y6 kyt boet du6 dat yn tat yn Ar yspryt glan yn tamaeth yn Kanys y ga/ryat ef y6 ymborth yn heneideu ni Ac velly ydy6etp6yt yr bra6 yn y vreud6yt Kanys val yroedneb vn vra6t o greuyd y brodyr pregeth6yr yn y be/nyt Ac yn dodi y holl obeith yn ydrinda6t o nef acoe ho holl e6yllys y gallonn yn gnottau yn y ved6lyn mynych traet pob vn or teir personn arneilltu yn vn6ed A phei beynt gyndrycholyonnyr6g y d6yla6 Ac yn hynny dydg6eith y boredyd y/n y var6 hun ef a gly6ei lef arafber garueidlosy dy6edut 6rtha6 val hynn da ya6n y g6nei diyn karu ni pob persson ar neilltu ac eissoeskanys anha6d y6 ytti dyall traet y tat neuyr yspryt glan nae hatnabot wrth hynny ym/diryona yn garedic ar mab ac ymgar ac efKanys ohona6ch ch6i a throssa6ch y ganet Acy diodefa6d Ac a 6nelych di erda6 kymeredic y6genym ni Ac yni y g6ney megys ida6 ef Kanysvn ym ni ac ef yn tri y gyt Ac odyna glut6edia6yn sercha6l garedic a oruc y bra6t yr drinda6t o nefy ardangos ida6 beth kad6ad6y trigyedic yn y dra/gy6yda6l gof am y g6ynuydic d6y6a6l vendigeitvab h6nn6 dr6y ymdiret yn gadarnn yn y drinda/6t ar gafel y ganta6 yr hynn a archer yn lut ida6


yn gyfuya6n dr6y deil6g 6edi A g6dy hynny llith/ra6 talym o amser 6edy hynny hyt yny doethg6yl y drinda6t yn yr haf Yna y boredyd 6edy bot

y bra6t yn glut 6edia6 y drinda6t 6ed pylgein ybrodyr yny vu dyd ar bra6t yna 6edy ryoll6g oebenyt yr ys talym kynn no hynny Yna y boredydy syrtha6d mar6hun yspryda6l ar y bra6t Ac yn yvar6hun honno ef a 6elei her6yd y debic ef voty byt oll ar ben bryn vchel a pha6b yn ergrynu yrardercha6c 6eledigaeth a oed yn dyuot yn ebr6ydAc yna yn y lle ef a 6elei y bra6t y nef oll yn ymdorriac yn ymagori Ac yn goll6g ohonei glaerheulanueidra6l eglurder Ac yn y vann vchaf iddi me/gys 6ybren ganheit Ae hanueidra6l ofyn ar ba6pkanys hi a allei eglura6 pann vynhei A thy6yllu pa{n}nvynnei Ac or tu asseu y<r> ganheitlathyr 6ybren honnoydoed llathredicflam o dan araf dec serchla6n yn ky/niryt g6res a goleuni yr6g yr heul ae phaladyr acor tu deheu yr 6ybren gyntaf ydoed paladyr yr heulyn disgleira6 ac yn goleuhau yr holl vyt Ac yna y dy6et/p6yt 6rth y bra6t val hynn yr heul a 6eleisti yn gron{n}heb di6ed heb dechreu arnei vnolder teir personny drinda6t y6 heb dechreu a heb di6ed arnunt Yr 6ybre{n}vchaf ganheit Ac ar ba6p y hofyn y tat y6 o nef A dylyiry ofynhav o vaba6l ofyn Sef y6 h6nn6 ofynhav na


6neler dim na neb ry6 beth yn y erbyn or ae kodo efmegys y dyly mab da ofynhau y dat dr6y y garyathyt nas kodo Y lathredicflam 6ybren arall o dany6 yr yspryt glan ysyd dan yn keniret ann6ylserchyr6g y tat ar mab Ar paladyr disgleir lathyr or tudehev vn mab du6 dat yn leufer ac eglurder yr hollvyt Ac velly heuyt y gellir ac y dylyir ysgythru ykylch h6nn6 yma ar y mod y dy6etp6yt vry Ac yna y dy/6edir glut6ediau or bra6t dr6y 6ylouein Am ardangosida6 y mab a vei hyspyssach no hynny Ac yn ebr6yd 6edyhynny nachaf y kly6ei y bra6t yn arafber ymadra6ddy6edut 6rtha6 dyret Llyma y mab yn y dangos yttAc yn y lle nachaf y g6elei yn y disgleirlath ehlurloe6 o/leuni baladyr ar eilun mab dyn anueidra6l diuessurdrag6ydolserch ma6red eglurder y berffla6n deg6chmegys yn oet deudegml6yd val ydoed y g6ynuydic ar/gl6yd Iessu crist yn yr amser y dechreua6d dysgu yn ytemyl Ac yn mynych 6anegu Amrafael disgleirderdeg6ch Karueiserch oe beuer loe6 gochyon ganheitl6ysson deurud hyt nat oed neb ry6 greadur or ae g6/elei a allei arna6 na syrthei yn y var6le6yc o dra sercha thra dirua6r garyat Ar y perfeithg6byl anrydedusd6y6a6l deg6ch h6nn6 Ac nyt ryued kannys tragy6y/da6l vuched ac annorfen vy6yt antheruynedic edrychar y d6yva6l deilygserch 6yneb h6nn6 A chynn ny alleineb ry6 gryadur gynhal yn y gof nae ved6l vilkan/


vet rann disgleirder yr euryanllathyr deg6ch a oedarna6 eissoes kymeint ac a alla6d y bra6t y gynnalganta6 ef yn y ved6l o adu6yn bryt y nefa6l vab h6n/n6 ae ardercha6clun Llyma hyt y galla6d ef [genalh]Y mab mab melynn6yn mal yn oet de aduein/d6f a oed mal yn oet deudegml6yd <ac> yn gymhedra/6l y d6f a dyat y gorf o hyt a phrafder 6rth y oetPenn gogyngr6n g6edeid oed ida6 A g6allt penn/grychlathyr pefyr loe6 eureit velynlly6 arna6 yn vnfvryf A phei gellit llunya6 neu vedylya6 d6y ysgu/bell o van adaued neu o van gasnot o eur trina6ta6da hynny megys ar v6y no rych6ant o bop tu yr deu 6y/neb glaer6ynnyon A thoryat peda6lfuryf ar y g6alltar y dal Ac yn gyuu6ch ac y g6elit lla6er or klusteutoryat y g6allt ar ystlysseu y benn Ac ar y g6egil yn ar6/ein ardyrchafyat krocket wedeidl6ys ar y g6allt yn pen{n}/grychlathyr hyt ar yat Ac yno yn penllyfynl6ys gribe/diclo6 hyt ar yr iat 6rth 6astattav yr eur goron arna6A g6yndal g6astalyfyn eha{n}glathyr mereritli6 ida6 Adyrn6ed amyl yr g6r m6yaf yn y let a rych6ant ehal<a>ethyn y hyt oe eneidr6yd y gilyd Ac ydan hynny d6y bur/dyuaon hir veinnon Aeleu megys d6y veing or mu/chud glo6 duaf a vei ymy6n dirua6r greic or krissyalltneu or mererit llathyr6ynnaf <or> A allei vot neu gynhe/bic y d6y veinbleth o vein sidan glo6du Ar d6yla6eso ysgarlat klaer6ynnaf a vei Ac yr r6g y d6yael ar/ll6ybyr beuer ganheit disgleird{er} megys maen


mererit llathreit yghymherued byrllysc or balem glo/6duaf a uei Ac odyna ydan y deu amrant ganheitlathyrac ymbellule6 glo6duon arnunt megys ar yr aeleu ydoed deu rudellyon lo6duon lygeit b6mpaeit drem6alch/cheid Ac ohonunt yn g6anegu man dagreu karueid/serch megys man6lith mis mei neu van dafneu o a/ryant by6 a hynny o ann6ylserch garyat ar y fydlon/nyon greaduryeit Ar dagreu hynny a el6it g6lith yryspry<t> glan Y rei hynny a dyg6ydynt ymy6n kallonneu ypenyt dynyon a 6nelynt eu penyt yn deil6ng a diogelvei yno rygaffel rat y gan yr yspryt ae g6byl ann6ylser/ch garyat Yr r6g y deu rudellon lygeit y oed yn kyrchubyrgr6n destlusl6ys eneu Tr6yn vnya6nllun kyfla6n/dr6m froen agoret Ac yn g6anegu sercha6lvryt gary/at o arafber gyffro y d6yuolyon froeneu Ac yghylchy kyfla6n dr6yn h6nn6 ydoed deu glaer6ynnyon gann/heitbryt wyneb kygkrynnyon A rych6ant amyl yr g6rm6yaf yn y hyt Ac arall yn y let Y g6ynuydic 6ynebh6nn6 a oed gyndecket a chynnegluret Ac na ellit kyf/lybu ida6 neb ry6 greadur korfora6l na nefa6l vn day/ara6l megys g6yn eiry yst6yll neu 6yn ulodeu rosysneu lilys neu auallula6d neu 6a6n goruynyd neu

ysge6yll neu heul ysplennyd nefa6l megys lloer enedyd neu seren y mor6yr neu venus pan vei deckafyn y nefa6l gylch neu heul hafdyd pann vei eglurafyn ty6ynnu disgleirlo6 eglurder hanner dyd mismeheuin yn haf Ac odyna berfeithlo6 gochyon rudyeu


troelleid fuonlli6 yn disgleirya6 megys g6a6rvoredyd haf neu deu vlodeuyn o rosys koch neuheul wrth vcher yn mynet yn y hadef Ac yn ty6/ynnu ar vynyd o eur perfeithlo6 neu disgleir/6in glo6goch yn disgleira6 dr6y lester g6ydrinteneu Ac velly ydoed glo6gocheth y deuryd ynperfeitha6 klaer6ynder y kyssegredic 6yneb h6n/n6 ae glaer6ynder ynteu yn kymysc teg6ch arglo6gochyon rudyeu Ac ygyt yn egluraf disgle/irder Ar y melynlaes Amyl6allt a h6nn6 yn goleu/hau sercha6l deg6ch arnunt 6ynteu Ac odynapurlo6dued yr aeleu ar amranneu yn m6yhav e/glurder pob vn ohonunt ar y gilyd Ac 6ynteuoll yn m6yhau teg6ch yr holl gna6t A thg6ch yrkna6t yn el6hau eu teg6ch 6ynteu Ac odyna yroed yr anrydedus vab d6y 6efus yn kyfroi kyf/la6nserch garyat ar ba6p a pha6b arna6 ynteuAc ychydic ardyrchafyat arnunt yn eiduna6 ku/ssaneu sercholyon y gann y fydlonnyon greadury/eit Ac yn disgleira6 onadunt pann gyffroi ardyr/chafyat y sercholyonn 6euusseu megys man 6ry/chyon a gyuodynt o saf6rdan sychyon ysgyryonpedryhollt fenid6yd A pha6b ry6 safyrber blasa ch6eith arnunt hyt na<d> oed na sugur na blaens/p6dyr na mel kynnheit na g6in klaret ae kyfely/


pei A rei hynny a el6it g6rychyon serch yr yspryt glanac yn y lle y serthyynt yghalonneu y fydlonnyon losgracho ann6ylserch garyat yr yspryt glan a 6naent ac odynayn y byrgr6n destlusl6ys eneu ydoed man6ynnyon dan/ned ambellyon ymy6n glo6gochyon orchauaned yghy/lch taua6t arafber huolder ymadra6d Ac is la6 y byr/gr6n eneu g6edeid ydoed elgeth gron gaboledic 6astat/leuen Ac ydan hynny myn6gyl kylcha6c6yn hirl6ysAc <y>dan hynny hir6ynnyon 6edeidlun vreisgyonnvreicheu 6rth gyghrynnyon ysg6ydeu ar6reid6eithAc odyna d6yla6 hir6ynnyon kannheitlathyr A hire6ined bascallar k6rteissyon ar hir6ynnyon vyssedanueidra6l disgleirlo6 le6ychder Ac ar dyrchauyatd6yvronn vil6ryeid A chorf lle6eid ardercha6c acam y arch yn aduein vonhedigeidlun Ac odynabras 6ynnyon vord6ydyd kadyr6eith A chyg{n}gkrynn/yon linieu yrygtunt a hir6ynnyon vnya6nllun

esgeireu kyfla6ndr6m eithyr bot yn vreisgach ykrotheu vdunt yn agos ar y glinyeu noc eu mei/ned Ac ydan hynny tyneryon hir6ynnyon traeta chygkrynnyon hir6ynnyon vyssed arnunt g6yn/destlussyon Ac odyna tynerder yr holl yspryda6lgna6t destluslathyr kymeredic or yspryt glanna g6ynuydic anedic o ueir 6yry yn kyfle6ni kyfla6ndyat pob gna6t ac ef o drag6yda6l garyat an/

Coleg yr Iesy 23 t. 134

n6ylserch Ac am y mab sercha<6>curyt h6nn6 yd oed ykyfry6 6isc honn nyt amgen peis a hossaneu or ys/tinos teneu klaer6yn Sef y6 yr ystinos maeng6erthua6r klaer6yn a geffir yn yr yspaen eithaf aca ellir y nydu a g6neuthur g6isgoed or adaued h6nn6Ar 6isc a 6neler ohona6 a olchir yn y tan pan vutraoa byth y para ac a el6ir vryael kanys vr o efrei tan y6o gymraec A bytyneu o eur perfeithgoeth ar boblla6es or ard6rnn hyt ympen yr elin a rudem g6er/thua6r ympob b6t6n ac velly ydoed ar y d6y uronoe elgeth hyt y 6regys A chrys a lla6d6r or biss6nmein6yn ymdana6 Sef y6 y biss6n meinllin o 6latyr eift Ac esgidyeu or kord6aen purdu y ar6ydoc/kau y dyna6l gna6t a gymerth or dayar dy6yll ag6aegeu o eur yn kaeu ar vynygleu a llafnneu o e/ur yn gyfla6n o 6yn emeu o vyn6gyl y traet hytymlaen y vyssed Ac ar vchaf y beis glaer6en a ar6/ydockay kanheitli6 diargy6ed y g6erydon ydoedysgin o bali flamgoch 6edy y lli6a6 a g6aet pedeirmil a Seithugein mil o verthyri meibon diargy6/ed a las yn keissa6 crist yn y en6 ef kynn bo vnohonunt yn d6y vl6yd A hynny oll o veibon a oedyntyn y gylch ef yn kanu g6a6t ida6 ar ny allei neb vchy dayar nac is y dayar y chanu namyn 6ynt ehuneinac ystyr y 6a6t a genynt hyt y gallei y bra6t y dyalloed hynn Diolch6n yon yt dy rodyon yni veibonvaboed dirym Pe bem henyon val yn dynnyon


Kolledigyon dig6yn vydym Neu differeist pannyn rodeist g6aet a greeist yn greu fr6ythlym Ma/6r yn kereist yn g6yargeist yn bedydyeist bydoederdrym Yor crist keli 6rth dy uoli kly6 yn g6edi yng6aed a eirya6l Mae genym ni oth radeu di kynn ynproui pra6 budyga6l Gwaed heb daua6t heb gryfderkna6t heb rym keuda6t ki6da6t d6y6a6l yn kanug6a6d y du6 drinda6t di6ael vnda6t vn demyl d6y6a6lMa6l dileturyt yr tat ma6ruryt ar glan yspryt ky6/yt ky6eir Molyant mebyt meibon y byt y vab g6ynn/vyt g6ynuydedic veir Maen dineuda6t on kein vo/lya6t yn kanu g6a6t g6aed heb vngeir Y gyfunda6t

teir persona6t tragy6yda6t vnda6t y g6neir AmenA hynny ydoed y meibon merthyri g6erydon yn y ganuyn 6astat heb orfy6ys Ac 6rth yr ysgin o bali flamgochydoed pann or emin manurith yn ar6ydockau <y> peri/gloryon Rei ohonun o gor kamieitr6yd y g6erydon ereillo gethinder y penydyon g6ed6on A llinyn o eurllin orysg6yd y gilyd ida6 A maen karbonculus ar bopysg6yd yn kynnal deupenn y llinynn a rester o eurval kyflet a lla6 yngylchogylch yr ysgin yn gyfla6no rudenneu a g6yn emeu yn r6ymedigyon yn yr euryn gyfla6n Ac amdana6 yr oed 6eregys o gy6rein6e/ith 6edyr 6eu o van adaued eur yn gyfla6n o 6erth/fa6russon e{m}meu A maen karb6nkulus lle6ychla/thyr yn 6aec arna6 A g6aell o rudeur yn kaeu ar/nei A maen mererit disgleir6yn yn penn


ar <y> g6regys ac nyt oed 6rtha6 namyn ynseil o eur6edy yr y ysgythru yndi daryan ac yndi y grocar kethreu ar goron drein ar g6ae6 ar arueu e/reill oll y godefa6d crist ac 6ynt Ac a honno yr ynsei/lit kalonneu fydlonnyon crist ae hen6eu yn llyuyry vuched Ac am pe{n}n yr ardercha6c vab yr oed korono eur perfeithg6byl Ac yn r6ymedigyon yn yr eurdeudeg mein o ampherodron vein g6erthua6rus/son Ar karueiduab a oed yn kyfueisted cadeir adu6/yndec o asg6rn elifant disgleirlathyr ganheidr6ydyn r6ymedic o bop man o 6i6yon lafneu rudgoethe/[...]r yn gyfla6nnyon o pob ry6 ampherodron veing6erthua6r Ac amylder o glustogeu pali a rei sy/dan a rei eurllin ydana6 Ac yn y gylch ac ydan y tra/et Ac yn y lla6 deheu ida6 ac ydoed teyryn 6ialenno eur mal Ac is y la6 ar ben y 6ialen maen karbon/kulus lly6ychlo6 Ac y ar y la6 maen arall Ac o hyn/ny y vynyd y 6ialen yn teir keing yn ardangos teirpersonn y drinda6t o vn kyf vnd6yuolder yn lly6ya6teir Rann y vedyssa6t nef a dayar ac vfferm A phan6ehennei y sercha6l vab yspryt y d6yuolserch ana/dyl ef a gyuodei ohona6 o ber arogleu y ba6p yn ygylch yn gymeint ac nat oed neb ry6 arogleu aekyuartalei nac arogleu per aualeu na rossys nolilys na neb ry6 fr6yth llysseueu na myrr na g6t


na baam na sinam nac assia na neb ry6 yreit g6erua6rae keffylyppei Ac velly ydoed y g6ynuydic nafa6l uabyn kyfle6ni y pumsynn6yr o serch y radeu ef ehun nytamgen oe anueidra6l deg6ch yn kyfle6ni y gol6c oe a/rafber barabyl digriu6ch yn kyfle6ni y kly6edigaethac or per 6rychyon melysper a deuyn o 6anegyat y g6/euusseu ac o van dagreu y llygeit a syrthyynt yn y kal/

lonneu yn kyfle6ni y ssau6r vlas Ac or yspryda6 ana/dyl6ehynyat yn kyfle6ni yr arogleu Ac o dynerder yryspryda6l gna6t kymeredic or yspryt glan a ganedico veir 6yry yn kyfle6ni y pvmp synn6yr kyfredin ykorf oll Sef y6 h6nn6 kyflad neu gyh6rd Ac nyt ryuedy greadur y pvmb synn6yr eu kyfle6ni oe radeu ef Acodyna y syrthya6d y bra6t ger yr eur vab yn y var6 le6yco dra ann6ylserch garyat ar y d6yua6l uab h6nn6 Aegyuodi yn drugara6c a oruc yr adu6yn vab a dy6e/dut 6rtha6 kyuot a char vi bellach yn gymein ac y ge/llych v6yhaf Och argl6yd heb y bra6t Nyt oes diol6chym yr dy garu kanys nyt oes or ath 6elei ar nyth ga/rei Oes heb ef kanys nyt ymdangoss6n yt onyt yrvygkaru ohonat Ac ny chery di vi Yn gymeint acy karaf i di Ac et6a ny 6eleisti vi yn g6byl A phanym g6elych ti am kery yn amgen ystyr A manac yrprydydyon y rodeis i vdun gyfrann o yspryt [v]yn/igriu6ch i y ma ya6nach oed vdunt ymch6elutyr yspryt h6nn6 ym di6yll i noc y ganma6l ynvyt


serch gor6agyon petheu traghedigyon yn amsera6lBellach kanys o d6yua6l garyat an6ylserch yryspryt glan y ryd y dy6ededic yspryt [...][sydi] 6eledigaetheu yn y mar6huneu ar perly6ycvae adelont or sercha6l garyat h6nn6 6rth hynny y dangoss[er]pa furyf y gallont dyuot Ac yn gyntaf pa[...]ch y dyuot g6ybyd dy uot yn dibecha6t dr6y gredy o/honot y ia6nffyd yr egl6ys lan gatholic a bot gennytgyfla6n obeith yn y krea6dyr gann y obryn arna6 aobr6yolyon 6eithredoed kreuydussyon a g6ir garyatar du6 ac ar dy gyfnessaf di Ac ym6rthot a g6ydyeuac aruer or kampeu g6erthua6russyon Ac ympa/rattoi Ac ymluneitha6 yn dy 6ely 6edy pylgein a6r6edy hanner nos yn ol yr hun gyntaf neu yr d6y6edy g6elych vot dy annyan yn orff6yssa6l 6astat/6ed ardymer heb na r6y ormod na ry eisseu arneiyna dr6y 6ir garyat a ch6byl e6yllys dy galonn glan/vedylya am 6ir deg6ch y karueiduab d6yua6l a dy6/et6yt vchot a thebic y uot yr6g dy vreicheu a thi/theu yr6g y vreicheu ynteu yn ym6asgy ac ymgar/ru ac ef gann gadarn gredu ac ymdired [6rthaw]ac yna dr6y 6edia6 ef gal6 yn garedic yr ysprytglan a dy6edyt yr emyn h6nn or yspryt glan ar dal dylinieu hopya6 yda6 ac holl e6yllys sercha6l garyatDyret yspryt


Dyret yspryt sant krea6dyr byt bydoed eurnaf ynkalonneu an d6yuronneu vreinnya6l hynaf Gou6yan bryt tro yn kyngyt keingadyr 6aessaf Lla6na oth

ni ath garyati g6ra6l adaf Ti y6n kadrwr an dida/n6r y didanaf ffynnon vy6rat rod douyd dat o duvchaf Tan ann6ylyt serch anglendyt glandemyl eur/af Bys du6r deheu dothyon eireu eiryan 6anafSeithdyblyc rod o seith ry6 vod vud nefuolaf A rydyn ha6d yn ymadra6d meidra6l araf Emyn geliyn oleuni lo6no heul haf Sercha6l dinyeu yn synh6/yreu serch synh6yraf Kadar<n>haa ni rac trha tr6ynerth hytraf Pell yn elyn y 6rth pob dyn dyna6lanaf Dyro hed6ch yn dr6y el6ch o dro alaf val y gall/om ochel pob som symut 6aethaf Pob argy6ed aphob dryged dreic ar6raf Dyro 6ybot y tat dr6ydotdro d6yuolaf Ar mab g6ynuyt tir glan ysprytysprydolaf Molyant ma6red yr tat ryssed r6ysc ad/v6ynaf Ma6l dilesteir y vn mab mair mor6yn deckafAc anuonet mab argl6yd kret krya6dyr pennafYn an6yldan yr yspryt glan glein ann6ylaf AmenAc odyna ymdyro y ymgaru ar mab g6ynuydic othholl nerthoedb yn vn6ed a phei bydei ef yn gorfora6lyr6g dy vreicheu yny gly6ych o nerth y sercha6l ga/ryat h6nn6 y ry6 ber ver6ineb yn y gieu ar g6ytheuac ar hyt yr holl gna6t Ac yn y myn6gyl megysgolusgyon o dylieu mel kyntheit Ac yn y gal/lonn megys digrifserch waryeu yn peri yda6


megys pergaroli neu perhoppyein o nerth digriu6chy per ann6ylserch garyat h6nn6 ac yna g6ybyd y mae yman 6rychyon yr yspryt glan a dy6etp6yt vchot y ry uotyn ysgeinya6 o ardyrchafyat g6euusseu y kyssegredicvab yssyd yn dyuot yth vyn6gyl ath 6yuron Ac ymplelyr yspryt glan A dy6etp6yt vry y ry uot yn g6anegu me/gys man dagreu oe rudellyon lygeit yssyd yn dyuotyth gallonn Ac ymdyro yn v6yv6y yr pergaryath6nn6 dr6y dygynlut ym6asgu ar karyatuab kyt boettrahaus y neb y vedylya6 ym6asgu ac ef eissoes koffavot yn v6y y kar y sercha6l drugared ef ym6asgu a th/ydi yth garu noc y gellych di vedylya6 ym6asgu aegaru ef Ac yna koffa yn hyspys na throo dy ved6l ar neb ry6 beth kna6ta6l nac ar dim arall onyt arna6ehun A hyt y gellych lutaf gal6 ar yr enn6eu dirgele/digyon hynn dr6y y g6ir sercha6l adoli yn y ved6l achredu y6 g6yrtheu + Messyas + Sother + emanuel+ tetragramaton + Sabaoth + Adonay + Alpha + etO + Agios + Amen + Allel + A thr6y dygynlut sercha/6l al6 ar y sercholyon enn6eu hynny ymdyro ett6a avo m6y y garueithserch y nefua6l vab hyt yny gly6/ych yn dy gylch Adu6ynber arogleu ystor yn kyfle6niholl synn6yr dy froeneu ath oll eneit o digriu6ch y sa/v6r h6nn6 Ac yna g6ybyd dyuot yr ysprda6l anadylef attat ti yny 6yppych y uot ef yn gorfora6l ygyt a thikyn nys g6elych Ac yna dygynlut ar yr en6eu

vry al6 o g6byl e6yllys yny syrthyo arnat vynnych


berle6ycuaeu yn dissym6th hyt na mynut da yoll hebdunt Ac yna ony elly amgen rac ry6 sercha6lgaryat Al6 ar yr en6eu oll gal6 byth ar yr en6 ben/digedic h6nn + Iessu + vn mab meir 6yry + Ac yna o ch/ly6y y ry6 ganneu digriuyon per araflef g6ybyd ymae y egylyon ef ae kanant Ac o g6ely y ry6 ganneit6enn 6ybren yn deissyuyt yn kyfle6ni dy holl ol6c A/tholl galon o adu6ynserch trag6ydolder by6yt yn v6yyn disgleirya6 megys lluchedeu g6ybyd mae ef e/hun yn yspryda6l oruoledus gna6dolder ysyd yno Acyna dygynlut Al6 vyth + Iessu + vn mab meir 6yry Y/ny syrthyo arnat per var6 hun digrifdlos or mynychperly6ycuaeu A rac dy6etp6yt Ac yna o g6ely yn y va/r6hun honno Megys hun arall parafach nor hun gyn/taf yn dyuot yt g6ybyd dy uot odiethyr dy gna6to/lyaeth yn yspryda6l hun d6yvr6yt Ac yna o da6 kofrac perdigriu6ch yr hun homo gal6 oth sercha6lvryt ar + Iessu + yn dy ued6l Kyn ny ellych y dy6edutac odyna o g6ely dybygy di dy uot yn kaffael yn yrhun honno hun arall dryur6yt a uo perach ac ara/fach nogyt y rei ereill yna ymdyro oll yr ysprytar 6eledigaeth a 6elych yn honno ky6ir vyd Kanysygan yr yspryt glan y da6 Ac nyt reit y menegi yneb onyt y gyfrinachus gedymeith o greuyd6rna bocsachu am danei rac na del yr eil6eith arhun honno a ell6ir hun vudyga6l kanys budy/


golyaeth y6 y chaffael a budyga6l y6 y neb ae kaffoYr amser pennaf y6 or y dylyych y cheissa6 y6 du6 sa/d6rn 6edy hanner nos yn lut ar y dyd neu yghyf/r6g y nos ar dyd Wedy ry ymbaratoych kyn no hynnyo vnpryt a g6edieu du6 g6ener a du6 sad6rn A thr6y langyffes ymrodi yr drinda6t gyssegredic o nef Ac odynay dyd h6nn6 nyt amgen du6 sul kymer gymun korf c{ri}stAr nos honno o anryded yr drinda6t Ac o nerth a g6yr/theu korf c{ri}st Agatuyd ti a geffy hun Arall berachno honno A g6eledigaeth a uo perfeithach no honnoAc odyna diolch yr drinda6t dr6y dy6edut y geireu hy{n}nMolyant gogonnyant a ganer yn 6a6t yr drinda6t vn/da6t vn d6yuolder Goruoled ryued ae riuer ygyttat a mab yspryt klyt klut eglurderDywetter bellach am na6rad nef yr egylyon nefA pha ry6 dynyon a dylyer eu kyflybu ym pob vnor gradeu hynny Egylyon yn efrei a el6ir maloth Sefy6 hynny o gymraec kenhadeu Kanys kennattau amenegi e6yllys du6 a 6nant yr bobyl Na6 rad A dy/6eit yr ysgrythur lan y bot or egylyon nyt amgen En/

gylyon Archengylyon kadeireu Argl6ydiatheu Ty/6yssogyon Medyannheu Nerthoed Cherubin a sera/phin Engylyon a uanagant y dynyon negesseu by/chein A ry archer vdunt eu menegi A chyt ac 6ynty kyfleheir dynyon a 6yppont ychydic o betheu d6y


volyon Ac a dyscont hynny yn garedic drugara6c y reiereill Arche{n}gylyon ty6yssogyon yr e{n}gylyon ynt Kanysy petheu m6yaf a uanagant a rei ohonunt a ga6ssant yhen6eu Wrth eu gwassanaetheu Megys y tri hynn Miha{n}/gel Gabriel Raphael Mihagel a gyfyeithir Vn megysdu6 neu Allu du6 h6nn6 a anuonir yr lle y bo g6yrtheu neuAdas betheu Gabriel a gyfyeithir yn gedernyt h6nn6 a an/vonir yr lle y manacker d6yua6l gedernyt megys yr anuo/net y uenegi y ueir 6yr<y> y bot yn gyfla6n o gedernnyt yr ys/pryt glan Raphael a gyfyeithir yn vedeginyaeth du6 h6n/n6 a anuonir yr lle y bo reit 6rth iechyt yr eneit neu gna6tMegys yr anuonet y iachau thobias hen oe delli Gyt ararchegylyon Y kyfleir dynnyon A 6ypont gyfrinacheu nef/a6lyon gymedi6eu Ac ae manackon Ac ae dysgont y ere/ill yn garedic trugara6c Ty6yssogaetheu y6 y rei Y y bo y/danunt toruoed o engylyon Ac archengylyon 6rth g6pplaug6assanaetheu du6 Ac a uo{n}t yn kyfisted ac ef A chyt Ac6ynt y kynh6yssir dynnyon A arueeront or ysprydolyon ga{m}/peu yn ragorus rac pa6b ac a 6ledychont oe campeu areu kyt engylyon ereill vrodyr Medyanneu y6y rei y b<o> holl nerthoed yr e{n}gylyon g6rth6y/nebyon vdunt yn darest6ng hyt na ch/affont arg6edyeu yr byt 6rth eu myn/nu a chyt ac 6ynt y kynh6yssir dyn/nyon a rodo yr yspryt glan vdunt vedy/


ant y v6r6 kythreuleit a dr6c ysprydoed o gal/lonneu y rei ereill Kadeireu y6 eisteduaeu y ky/feistedo y krea6dyr yndunt 6rth 6neuthur y vro/dyeu ae gyfreitheu yndunt Ac yna y kymh6yssir dy/nyon a 6ledycho arnunt ehunein ac ar y g6eithre/doed Ae medylyeu dr6y ymrodi y offynhau du6megys y gallont varn<v> yn gyfya6n ar ereill Acy gallo du6 argl6yd dr6ydunt 6y amgenu g6/eithredoed y kyt vrodyr Argl6ydiaetheu y rei agaro Rac dy6yssogyon A chyt ac 6ynt y kyfleirdynyon gleinon a orchyfyckont oe gleindit ae ser/chogr6yd yr holl 6ydyeu a holl gna6dolyon eidu/nedeu Nerthoed nefolyon y6 neb rei rin6edeuneu 6yrtheu ryuedolyon a 6nel lluossogr6yd e{n}gy/lyon yn y byt yma Ac ygyt ac 6ynt y kynn6yssirdynnyon a 6nelont 6yrtheu a ryuedodeu Ac ar6/ydon rin6edeu Cherubin y6 vchelyon vedyanneu

Ar yr e{n}gylyon Ac e{n}gylyon 6yrtheu neu rin6edeu ygel6ir Ac a gyfyeithir yn lluossogr6yd g6ybodeu[namyn] amylder Keluydodeu Ac y gyt ac 6ynt ykynh6yssir dynyon a uont kyfla6nyon o nefolyon6ybodeu Ac ysprydolyon geluydodeu wrthatnabot y drinda6t o nef Seraphiny6 lluossogr6yd neu amylder se[r]/cha6l garyat Ar du6 yn ragorusholl radeu [yr eg]ylyon ac a gyfyeithiryn dan ennyn[...] yrygtunt a du6 nyt oes

Llanstephan 3 t. 408

E[...]P[...]


dyuot y ddioddef y ddodi ar y prenn crocyr rydhau plant addaf o geithiw ufernae uarw ae gladdu. A disgynnu y eneity anreithiaw uffern oe etholedigyon ea oedynt yndi. ar trydyd dyd y kyuo/des o ueirw. Ar deugeinuet dydd gwedyhynny ydd anuones yr yspryt glan aryr ebystyl ae disgyblon. A oedynt ygytynghaerussalem. Credu iessu grist ro/ddi meddyant a gallu yr ebystyl a thrw/yddynt wynteu y vrtholyon brelaty/eit yr eglwys y gaethau ac y rydhaueneideu y bobloed o bob ryw bechawtar a uei arnaddunt. A hynny drwy rin/wedde yr eglwys. Credu y kyuyt pa/wb yn y gnawt. ae dyuot rac bronncrist dydd brawt a barnu ar bawb her/wydd y weithret priawt. [...] nefdragwyddawl yr sawl ae gobrwyo aphoeneu uffern yr sawl ae haeddo.Gwedy cretto dyn yn ffyddlawndrwy y pyngkeu hynn hawdd

Llanstephan 410

vyd gantaw garu duw. llyma y modd ydyly ef y garu. Dyn a ddyly caru duwyn uwy noe eneit ehun neu y gorff acyn uwy no dyn or byt oll ac uwy na dapressennawl y byt oll megis y bei wellgan ddyn golli da y byt oll A colli kedy/mddeithias dynyon y byt a dioddef pobryw argwedd a thremyc or a ellit y wne/uthur ar y gorff. Dioddef pob ryw angh/eu gwaradwddus gyn no gwneuthur

pechot marwawl neu goddi duw oe uoddneu dan wybot iddaw. Gwedy duwdyn a ddyly caru y eneit ehun yn vwyno dim. A gwedy y eneit ehun eneit ygymydoc. A gwedy hynny y gorff ehuna chorff y gymydoc. Sef yw hynnydyna ddyly caru eneit y gymodoc ae corff aphuchaw y eneit a chorff y gymodockaffel y gyffelyb dda ac a buchei y gaffely eneit ae gorff ehun Ac y keissaw ganddyn garu duw yn uoy no dim ae gy/modawc megis ef ehun y gwnaethpw/


yt korff yr ysgruthur lan.Dwdy cretto dyn yn ffydlawn a cha/ru duw yn y modd y dylyo hawdvydd ganthaw wneuthur gorchymuyn duw Sef yw hynny erbynait y dengeirdeddyf ac eu kadw. a chyntaf or dengeiryw Na vit ytt euddwyweu yn y geirhwnnw ydd eirch duw dat holl gyuoy/thawc na wneler rinieu nac arfwyna/u na chyuarwyddodeu gwaharddedicgan yr eglwys. Ail geir yw na chym{m}enw duw yn orwac Sef y gwaharddduw yn y geir hwnnw pob ryw anu/don ac ouerlw. Trydydd geir yw delyd gof gyssegru duw sul yn y geir hwn/nw ydd eirch duw na wnel dyn ehun naewas nae aniueil nae uorwyn gweithretna phechawt marwawl yn dydd sul na<c>yn ddyd gwyl a waharddo yr eglwys.Kanys yn y dyddyau arbennic hynnyy dyly dyn weddiaw a gwneuthur gwe/ithredoeth y drugareth. Pedweryd geir


dedyf Aanrydedda dy dat ath uam yn ygeir hwnnw ydd eirch duw y ddyn wneu/thur diwall wasanaeth drwy vuylltaw<t>ac enrydedd yw dat ae vam ar kyffelybwassanaeth ac anrydedd a dyly dyn y w/neuthur yw brelat ae beriglawr ac ywdat cnawdol neu yw vam. Pymet geiryw na lath gelein yn y geir hwnnw yddeirch duw y ddyn na laddo ae law ehunnac oe arch nac oe gynghornac oe an/noc nac oe ystryw nac oe gyt synnawna roddo ehofyndr o amddiffin yr lleiddiatAc yn y geir hwnnw na wnel dyn argyw/

edd ar gorff dyn arall oe daraw neu oeddolu<r>yaw neu oe garcharu. Ac yn y geirhwnnw ydd eirch duw na ddycker ymborthna da na dynyon tlodyon racddunt trwygamwedd ac na ater dynyon tlodyon yvarw o eisseu ac na chattwo dyn lit ganth/aw o digasset yn erbyn y gymodawc.Chwechet geir yw na wna odineb yn ygeir hwnnw ydd eirch duw na bo kytcna/


wt y rwg gwr a gwraic oddieithyr prio/das. Seithuet geir yw na wna ledratyn y geir hwnnw yd eirch duw na dyckodyn dda y gymydawc heb wybot iddawnac o drais nac o anuodd nac o gymellnac o dwyll nac o ockyr. Wythuet geiryw na ddwc camdystolaeth yn y geirhwnnw ydd eirch duw na chadarnhodyn gelwydd trwy dwng neu trwy ycolletto y gymodawc oe glot neu oe dapressennawl. Nawuet geir dedyf ywna chwenycha na thy na thir dy gy/modawc Sef yw hynny trwy dwyllneu gamweth. Decuet geir dedyf ywna chwenycha wraic dy gymydawcnae was nae vorwyn nae aniueil. Sefyw hynny na chwennycha da kychw/ynnawl dy gymydoc trwy dwyll neugamwedGwedy catwo dyny dengeir deddyf rait yw idawymgadw rac gwneuthur neu gyts/synyaw yn vn or seith pechaw<t> marw/


awl. A chyntaf yw ohonunt pechawtsyberwyt. Sef yw hynny ymryuguo ddyn yn y geudawt a cheissaw ymdry/chaffel yn uwch noc y dlyo neu ymgy/uartalu o ddyn ac a vai vch noc ef. A che/ingeu y pechawt hwnnw ynt anvuy/lltawt a gwarthau dyn neu y ddr<e>mygugwneuthur ouer greuydd bot yn ryuy/gus er golut bydawl neu voned gam/peu da ar kyffelybedigyon withredoeddEil yw pechawt marwl yw. kenuigenSef yw kenuigen bot yn ddrwc ganddyn welet y gymodawc yn kynnydduar da bydawl neu campeu da neu gre/uydd neu vot yn dda ganthaw welet go/

uyt ar ddyn neu ddrwc yn damchweina/w iddaw Trydydd peth marwawl ywdigasset sef yw hynny cadw o ddynlit ganthaw a gwneuthur yn erbyn ygymydawc o achaw<s> collet neu gama wnelit iddaw a cheissaw ymddial acef trwy ddrwc neu gamwedd ar eirieu


neu weithredoedd. Pedwerydd peth marllesgedd a diogi A cheingeu y pechawthwnnw ynt ysgaelussaw gwassanaethduw yn yr amser y dlyo dyn i wneuth/ur neu y gyrchu. torri eddunet peidiawpeidiaw a phenyt a ddottei y periglawrarnaw anobeiddaw am drugared dduw.tristau y<r> colli da bydawl neu ddynyon. arkyfelebedigyon weithredoedd hynny. Py/met pech mar yw angawrder a chybydy/aedd. Sef yw hynny chwennychu o dyn ne/u geissaw da bydawl mwy no digawn.Sef yw digawn dyn bwyt a dillat meddselyf doeth neu wedy kaffei ddyn da by/dawl y garu yn ormawdd neu vot yn llawgaeat amdanw a cheingeu y pechawt hw/nnw ynt treis ac okyr a lledrat a phob tw/yll gyffnewit or a wnel dyn ar llall. Chw/echet P. m. yw glythineb. Sef yw hynnykymryt o dyn o achaws digrifwch cna/wdawl bwyt neu lyn mwy no digawn.a cheingeu y pechawt hwnw ynt keissaw


Ac ynay damuna y gwar digynhennusdyuot pawb ygyt ac ef y drydedd we/ddi or pater yssyd yn erbyn irllonedd pa{n}ddweter ffiat tua sicut in celo + i{n} terraSef yw ystyr hynny bit arnam ni dyewyllys di megis y mae yn y nef ac ynddaear y neb a eirch uelly ny myn gynhen{n}/u na chyffroi ar ddrwc yn gallon namyn dan/gos bot iddaw ef bob peth or a rangho moddAc ewyllys duw yr weddi honn y roddiyspryt a gwybot yny ddel y ddyscu y galonac y adnabot y doluryau drwy y maeyn y addef ac o annoc y pechawt A pha bethbynnac a gaffo o dda mae drugaredd duwiddaw. Wrth hynny trwy ediuarwch ir/llonedd a heddychir ac a edewir ar wir lewenydd a diddanwch wrth hynny y dwetcrist yn yr euengil Gwynn eu byt y rei

a ghenant ac a ddoluyrant ymman ka/nys wynteu o hyny a ddiddenir rac llawY bedwareth y weddi yssyd yn erbyntrstit Sef yw honno Panem n{ost}r{u}m


cotidianum da nobis hodie Sef yw dy/all hynny Dyro di arglwydd ynni ynbara beunyddyawl Sef yw y tristit hw/nnw blinder bryt gyt ac afflewenyddcallonn ac eneit A hynny a uydd pann vobryt aceneit yn chwerw heb chwenny/chu da tragwyddawl yna y mae reit yreneit claf waret ae gyweriaw o vywnwrth hynny yr yspryt kedernyt hwnn/w a ennynu calonn dyn y chwennych/u y wiryonedd. Wrth hynny y dwetcrist yn yr euegyl. Gwynn eu byt yrei y bydd newyn a sychet arnuntymman o ddamunaw y wirionethkanys y rei hynny a gaffant eilchw/yl eu kyfflawnder o bob melyster nef/awl a hynny yn dragwyddawl. Ybymet weddi yssyd yn erbyn chanta chybyddyaedd. Sef yw honno Di/mitte nobis debita nostra sicut + no<s>dimittim{us} debitoribus nostris. Sefyw hy{n}ny Maddeu di arglwydd in


yn pechodeu a wnaetham yth erbyndi megys y maddeuom ninnau y ere/ill oth drugareth ditheu yr ynn a wna/ethant yn herbyn ninneu Ac yr we/ddi honn y roddir rat Ac yspryt ky{n}g/hor yw hwnn a dysc y ddyn drugarha/u wrth ereill yny obrwyom ninneugaffel trugareth gan dduw Ac oherw/ydd hynny y dweit crist yn yr euegylGwynn eu byt y rei trugarawc kanyswynteu eilchwyl a gaffant trugareddy chwechet weddi yssyd yn erbynglythni yr honn a ddwedir Et nenos inducas in temptatonem Sefyw ystyr y geireu hynny Na ddwc di niarglwydd ymprouedigaeth diddanwchpechawt marwawl yr weddi honno yroddir rat ac yspryt a dyall yny voy bywyt a gaarnhao yr eneit. Sefyw hwnnw ymadrawth duw yn gw/ahardd y chwant oddiethyr ac velly ny

ddichawn eissiwedic gnawt goruot ar


ar ddyn wrth hynny Iessu grist ehuna wrthebawdd yr kythreul pan welesbot newyn ar grist gwedy vnprydyawohonaw deugein nos a deugein prytyr hwnn a annoges idaw torri newyny corff gan wneuthur bara or main acynna y dwawt Iessu nyt ymara ehunheb y duw y mae bucheth dyn. yny da{n}/gossei ef yn amlwc pryt pan borthireneit dyn or bara or main Sef yw hw{n}/nw rat a melyster a charyat. A phangaffo yr eneit chweith ar y bara hwn/nw bychan y prydera am yr amsera ddel rac llaw. Wrth hynny yn er/byn glythni y mae deall ysprydawlyr hwnn a wna llygat yr eneit yngyn graffet ac yn gyn oleuet ac gy{n}lanet megys y ganer or yspryt deall/us glendit callon yr wnn a obrynngwelet duw megys i dweidir yn yreuegyl Gwynn eu byt y rei glan eucalonneu kanys y rei hyny rac weneb


a welant duw Seithuet weddi a ddodir ynerbyn godineb. Nyt amgen Sed liberanos a malo amen Sef yw synwyr hy{n}nyRyddha di ni arglwydd y gan y drwc. Do/eth a synhwyrus yw neb a eirch rydit yrhwnn yrddir. rat ac yspryt bydwl y do/eth hwnnw a roddir pan gynnullo bryt heehun yn hollawl o ulas ysprydawl velyst{er}trwy ddamunet petheu nefawl ac uell/y ny wesgerir ac ny wneir dyn yn rydddrwy ewyllys a damunet y gnawt uythWrth .y. hynny yn erbyn diddanwch oddi/eithyr y roddir diddanwch ysprydawl ovywn yr eneit. Ac yn y ueint uwyaf ydechreuo ysprydawl vryt gaffel blas arwybot iddi heiun yn y veint honno y tre/mycka knawdawl uelyster Ac uelly panuo bryt dyn yn dygneueddus ac na ch/wenycho dim bydawl oddieithyr vellyyspryt doethineb a gychwyn yn y galony ardymeru y chwant oddieithyr ac y gw/eiriaw tygneuedd yndi heun yny gyn/


nuller meddwl ar bryt lewenydd yspry/dawl mywn calonn A herwydd hynnyy dwedir yn yr euegyl Gwynn eu byt yrei tygneuedus yn eu calonneu kanysy rei hynny rawneb a gerir yn ternasnef rac bronn crist arglwydd lle maellewenydd tragwyddawl heb drangk hebo<r>ffen Amen.EN y gredo y maent deuddec pwngkherwydd rif y deuddec ebystyl ygwyr a wnaethant y gret Pob vn oho/nunt a wnaeth pwngk gwahanredawlohonei a hynny a ddangosset gynt yn yrhen ddeddyf ar eilweith y veibion yr israelpan aethant o geithiwet yr eifft y wlatgaerusalem y wlat y roddes duw udduntvwy. Ac y diuaawdd y seith bobloedd aoedd yndi o achaws eu pechawt. Acvelly y gwnaeth duw ydechreu bytac etto y gwna yr greulawn bobyl nicretto ac ny bo uudd y gymryt deddueuduw adiua ef. Ar bobyl o vo ofyn duwarnunt ac vont vuth y gymryt dedd/ueu duw a uawrhaa ef ac anrydedda.


A llyma y tri achaws pennaf megysy dweit y proffwyt y symut brenhinaetho genedyl y genedyl.Pan ddoeth meibion yr israel drwyeurddonen idd erchis Iosue y gwra oedd dywyssawc ar y bobyl y deuddengwyr or deuddec llwyth kymryt deuddeng ma/in mawr o genawl yr auon or lle y buas/sei draet yr offeiriat dan arch ystauanYna y gwnaeth duw peth mawr er y bo/byl y ddangos peth oe allu ef. kanys yrholl allu a oedd ganthaw. Nit amgendissychu yr auon yn erbyn anyan a gaduy rann arall y redec parth ae haber yn/y aeth yr holl lu drwodd yn droetsych. Yngyffelyb y hynny y gwnaeth ar y mor pa{n}ddoeth y bobyl or eifft ac y boddes pha/rao ae lu yn eu hymlit ac y diangyssa{n}twynteu bobyl dduw yn iach. Drwy deu/ddengwyr o ddeuddec llwyth yr israel areil yw yt y dyellit deuddec ebystyl c{ri}stDrwy auon eurddonen y dyellit dysc


Iessu grist sef yw honno yr euengyl.Drwy y deuddeg mein a dynnwyt o berue/dd eurddonen yr arwyddockeir y deudd/ec pwngk yssyd yn y gredo y rei a gyffe/lybir yr deuddeng mein mawr calet o a/chaws cadarnet y gret yndi heiun aegwastatet kanys hynny a ddweit yr ys/pryt glan y para ffydd a chreuydd yndragwyddawl.Y Pwngk kyntaf or deuddec a berthy{n}ar y tat mawr or nef. Sef yw hw/nnw Credo in deu{m} patrem omnipotente{m}creatorem celi {et} terre. Sef yw ystyr y ge/irieu hynny Mi a gredaf ym duw dathollgyuoethawc creawdyr nef a dayarAr pwg hwnnnw a ossodes pedyr yn ygret. y chwech [...] a berthynant arIessu crist vn mab duw a gwir ddyn yrhwnn a kymerth cnawt o veir wyrykyn esgor a gwedy escor o weithret yr ys/bryt glan heb un achaws. kyntaf orchwephw{n}gk hynny yw Et in ih{esum}{christum}


filium eius unicum d{om}inu{m} n{ostrum}. pwyll ygeirieu hy{n}ny yw Mi a gredaf y Iessu g{ri}styn arglwydd ni map duw byw ar pw/gk hwnnw a ossodes andreas ebostolyn y gret yr eil pwngk yw Qui concep/tus est de spiritu {sancto} natus ex maria uir/gine Ar pwngk hwnnw. a ossodes Iagoebostol yr hynaf ystyr y geireu hynn ywyr hwnn a gahat o weithret yr ysprytglan ac anet o uair wyrry. Trydydd pw{n}g/yw. Passus sub pontio pilato crucifixusmortuus {et} sepultus. a hwnnw a ossodesIeuan ebostol. a hynn yw ystyr y geireuhynny. Iessu grist a ddioddefawdd dan ybrawt yr hwnn a elwit poncius pilat{us}ac a groget ac a vu uarw ac a gladdwy<t>Pedwerydd pwngk yw Descendit ad in/ferna a wnnw a ossodes thomas ebostolsef yw ystyr hynny Iessu grist a ddisgyn/nawdd. y uffern. Pymhet pwngk ywTercia die resurexit a mortuis ascenditad celos sedet ad dextera{m} dei patris om/


nipotentis Ar pwgk hwnnw a ossodes Iagoebostol y Ieuaf ac ystyr hynny yw y try/dydd dydd y kyuodes o veirw ac ydd ysgyn/

nawdd ar neuoedd ac y mae yn istedd arddeheu duw dat holl gyuoethawc. y chw/echet pwg yw Inde uenturus est iudica/re uiuos {et} mortuos a hwnnw phylib ebSef yw ystyr hynny oddyna y daw y uar/nu y rei byw ar rei meirw. Ac y dwc yrei da ganthaw y gymryt llewenydd yndragwyddawl. Ar rei drwc a uwrw ympo/eneu uffern. heb drangk heb orffen. ypymp pwngk diwethaf a berthynant aryr yspryt glan. kyntaf ohonunt yw Cre/do in {spiritum} {sanctum}. Sef yw hynny Mi a gredafyn yr yspryt glan ar pwngk hwnnw a o/ossodes bartholomeus ebostol. yr eil pw{n}gyw Sanctum ecclesiam catholicam arpwngk hwnnw a ossodes. Matheus ebostolSef yw hynny Mi a gredaf yr eglwyslan gyffredin. Trydydd pwngk yw.Sanctor{um} comunionem remissionem pec/

Llanstephan 3. 426

catorum ar pwngk hwnnw a ossodes sy/mon ebostol. Sef yw hynny. Mi a gredafgyffredinrwyth y seint a maddeueint eupechodeu Sef yw kyffredinrwydd y sei{n}tbot pawb. yn y nef yn gyffrannawc o o/gonyant y gilydd. Pedwerydd pwngkyw. Carnis resurrectonem. Sef ywhynny mi a gredaf kyuodi y meirw yneu priawt gnawt kyn dydd brawt y ky{m}/ryt o bawb ohonnunt y gan duw mal ygobrwyont. A phwy bynac a ystyryei hy{n}/ny ny phechei vyth yn uarwawl. A hyn/ny a ddyweit y proffwyt Coffa dy ddiw/edd ac ny phechy vyth yn varwawl acwrth hynny gwae ef ddirieit heb ofnduw yn y galonn. ac a at y ddiddanwchbydawl y dwyllaw ac a ery y dydd ma/wr kyfflawn o uar duw yr hwnn a ly/sc y mynyddedd ac y gollyngir y defny/ddyeu yn frydyeu tan or furuauen arbenneu y pechaduryeit ac yn y dyddhwnnw y dyrcheif gwirion y benn ac


y gwneir iddaw gwbyl iawnn am y gol/ledeu ae sarhaedeu y gan y rei enwir Arpwngk vchot a ossodes. Thaddeus Iudasebostol. y pymhet pwngk yw vitam e/ternam amen. Sef yw hy{n}ny Mi a gre/daf gaffel or seint buchet ogonet yn y

nef ygyt a duw yn dragywyddawl yr ho{n}/n a roddo duw y ninneu y gyt ac wynteuar pwngk hwnn a ossodes mathias ebostol.Ar deuddec pwngk hynn o annoc yr ysprytglan a gyweirasant y deuddec ebystyl y/n y gret kyn ymwahanu o honnunt vn ywrth y gilidd y eu rannu y bregethu trwyyr byt ac val y dwet Iessu grist yn yr eue{n}g/yl y rei a grettont ac a vedyddyer y rei hy{n}/ny a gaffant nef A rei ny chrettont ac nyvedyddyer y rei hynny heb amgen a antynghyuyrgoll tragywyddawl. lly{m}ma em/yn kiric santYn enw ac yn an./rydedd yn arglwydd ni Iessu gristar lan wyry veir ar glan giric verth/yr a iuliy y vam ef a holl seint nef ae


santesseu. An ryddhao duw yn arglwydni Iessu grist heddiw a heno a p<h>ob amserac an nodd[...]o ac an amddiffynno y ganholl brouedigaetheu kythreulic a phob ry/w ddrwc a chollet a pherigyl eneit a chorfac a gattwo yn da rac treis a lledrat acafles a themy[g] deissyfedic an tei rac tana dwfyr gymlawdd ac an diwallo ninneuon holl gyfreideu eneit a chorff. {Iessu} gristyn arglwydd ni a dernassa {Iessu}Crist a or/uydd {Iessu}Crist a orchyfun {Iessu} Crist drwyhaeddedigaetheu y glan kiric verthyr a iu/lit y vam an ryddhao ac an kyfyawnhaoac an kattwo ni Rac pob ryw ddrwc.a chollet a pherigyl eneit a chorff poetgwir y glan kiric verthyr cu eglurddoethvu oe vebyt yr hwnn a oedd verthyr a ch/all digreulawn a dysgwr nefolyon byng/keu ac a wrthwynebawdd y orchymynneualexander ac vyryawdd y wrthaw yr hyntarglwyddiawl vuchedd o bur galonn a do/ethder y gwr perffeith ny mynnawdd or/


wagyon betheu y byt hwnn. namyn botiddaw ef rydit llewenededigaetheu para/dwys ac a ddioddefawdd yr y triawl duwac vn arglwyth calet erlynedigaeth gos/peu dynyon ar y caryat crist vrenhin agymerth tanawl boen ar y gorff A thangredu yr drindawt duw addysg e bregethuo galonn a gallu a geneu a gweithret. ac

bregethei ehunn o ddioddefeint crist aegroc yr honn yr ymddyrchafaw gwir du/w a gwir ddyn rac kwympeu y byt hwnnac a ddysgei garu a gweddiaw teyrnas du/w megys y gochelei bobyl grist holl boe/neu uffernawl ac y geffynt baradwysnefawl pan elynt or byt hwnn o gwbylymadrawth a fyth gatholic Ni chaat nebddedwyddach yn y byt hwnn no chiric ymerthyr hwnn. Wrth hynny y galwwnninneu y santaidd ar gwyry giric ver/thyr yn ganhorthwy ynn megys oe a/dolwynn ef y gaffom ni ac y haeddomy egluraf obrwy yr hwnn a ddwetpw/


yt iddaw ef y gaffel y gyt a byddinoethegylyon yn oes oessoed Amen. Dallaarglwydd Iessu crist yn kuhuddwyr nian gwrthwynebwyr an drycweithret/wyr y bleiddeu ar llewot ar lladron ar ky/threuleit yn y modd y delleist drycweithre/twyr dy weisson di abraham isac a iagoyn enw y santeidd giric verthyr a Iulit yvam ef Amen. Amylha arglwydd Iessugrist yn da ni a chadw rac pob ryw ddrwcyn y modd yd amlheist daoedd dy weissonabraham Isac a Iago yn enw y santeiddgiric verthyr Amen. Duw a uriwo danne<d>ac a gaeo gweuusseu ac a waharddo dwyla/w a gweithredoedd y bleithau ar lladronan holl wrthwnebwyr ni an kyhuddwyran drycweithredwyr A duw a vyryo molesty llewot y wrthym ac y wrth yr ennymyn da ble bynnac y bo yn enw santeidgiric verthyr. a Iulit y vam ef amen.Pater noster Ave maria. Credo in deum


llyma dangos val val i dichawn ytat ar mab ar yspryt glan votyn vn duw teir person.Kyt boet perffeithach duw no chrya/dur or byt a hynny o ffyrdd heb rifarnunt eisoes ny allwn ni na dyall y ber/ffeithrwyth nae ddywedut ar yn tauawtnamyn drwy gyfryw betheu a ddyallwnac a welwn yn y cryaduryeit ac yn wedicyn eneit dyn a wnaethpwyt ar ddelw duwyn eneit bellach y mae cof a dyall neuveddwl ac ewyllis a chyt boent hwy yn yr

vn eneit a{n}geu beth pob vn ohonunt aegilith. a phob vn ohonunt yssydd yn y gi/lidd kanys y cof yssyd gof gantaw bob vnor tri ar meddwl a ddyeill pob vn or tri arewyllys a vyn ac a gar pob vn or tri Orcof weithon y genir meddwl ar meddwl hw{n}geir yw a furyfir ac a lunyir yngalonndyn Ac y gyt a hynny or coff ar medwl ydaw yr ewyllys velly yn duw holl gyuo/ethawc o achaws y uot yn yspryt dyall/


us dylyedus y mae tri pheth nat kyffelibyr tri hynn Sef ynt y tri pheth hynny ytat ar mab ar yspryt glan y tat yssyddmegys cof kanys ual y mae y cof yndechreu yr meddwl ar ewyllys ac or cofy daw meddwl neu eir ac ohonunt wy teir y daw ewyllys megys yspryt wirvelly y tat duw yssydd dechreu yr mabkanys or tat y ganet mab duw megysy genir geir or cof ac wrth hynny m[...]duw geir y tat yw a gair y gelwir [...]yt a hynny or tat ar mab y [...]e[...] gar/yat a chutundeb a unolyaeth yrwg ytat ar mab a hwnnw yssyd yssydyspryt glan ar tri hynn yma[...]o gymeint a gogystal ac un uonedd acun ddyall ac un allu kanys y tri yssydvn duw diwahan ar rei hynn heuyt y/ssydd ogyuoedd a phob vn yssyd yn y gi/lidd kanys ny bu y tat erioet heb vabiddaw ac ny bu erioet heb ddwedut geirac eissoes ny ddyawt namy{n}t vn geir


a chyt a hynny ny bu y tat ar mab eri/oet heb garyat ac unolyaeth ryngth/unt a hwnnw yr yspryt glan velly y dawor haul paladyr yr haul ac or heul arpaladyr y daw gwres ar tri hynn gogyf/oet ynt diethyr nat ynt vn anyan diw/ahan mal y teir person velly heuyt y dawnant o fynnawn ac or fynnawn ar nanty daw llynn ac vn dwfyr ynt y tri diwa/han dieithyr nat ynt ogyfoet. kanyskynt y bydd y dwfyr yn y fynnawnn nocy gret yr nant. a chynt y bydd yn y fy/nawn ar nant noc ydd a yn llynn wrthhynny nyt oes dim yn yr holl greadu/ryeit kyffelyb na tebyc o gwbyl yr vn

duw ar teir person a eissoes pwy byn/nac a ddyallo yn amlwc yr hynn a ddy/wetpwyt am eneit ac am y creadury/eit ereill haws yw iddaw welet A chre/du py wedd y mae y tat ar mab ar ysprytglan yn deir person dospartus ac ynvn dvw diwahan llyma val y ran/


nwyt yr ebystyl.Y deuddec ebostol a gymerssantranneu y byt y bregethu val hyn[{n}]Nit amgen Pedyr a gymerth ruueinAndryas achiam Iago yr yspaen Tho/mas yr India Ieuan yr asia Matheusmacedonia Phylib y galilea Bartho/lomeus liconia Symon zelotis egy[...]Mathias Iudea Iago brawt yr arglwy/dd caerussalem Pawl ar rei ereill ny ro/ddet rann briawt vddunt namyn pre/gethu yn kyfredin yr bobloedd lle y my{n}/nynt Coel llyuyr yw hynnKynnal di y sallwyr rw{n}g dy ddwy/law a dwet tri phader a thri auemaria A gwedy hynny dywet yr araw/dyr honn Benedicatur hora in qua de/us homo natus est A gwna arwyddy groc a dwet In no{m}i{n}e patris ac agorsallwyr a phy lythren gyntaf or lledw/neb a ymddangosso honno a uenyt<c> aca ddengys ytt mywn dy vreuddwt. a.


Buched dda a arwyddocka. B. Tangne/uedd yr bobloed. C. angheu y wr. D. lle/wenyd diruawr.E. Dial ryuedd y wrff anuundeb. G. lladdedigaedd ryw dynh. angheu y wreic. l. llewenyd ac enry/dedd. M. dolur a thrymuryt. N digriffwcha Iechyt. O. p. q. Chennychedigaeth. RR Gwr da vyd. S. angheu a chynghor/uynt. T. v. dial a ddaw am wr. x dolurY. Enrydedd. z Godineb a arwyddockaaRac y gwrthlys neur felwn kymer ydysc hwnn ynghymraec neu yn lladinCroessa yn gyntaf y ddayar a thavawtA dywet val hynn or llawr hwnn y doeth/ost. Increatus pater increatus filius in/creatus {spiritus} {sanctus} Imme{n}sus pater i{m}mensusfili{us} i{m}me{n}sus {spiritus} {sanctus}Eternus pater et{er}n{us}filius eternus {spiritus} {sanctus} Ac ygyt a hynny

dywet wrth groessi y ddayar. Mi a thyn/ghedaf di felwn yn enw y tat ar mab aryspryt glan val y doethost or ddayar yttvynet dracheuyn yr ddayar a diffrwyth/


aw yno ac yna croessi ath vawt y felwnar eilweith croessi y ddayar a dwedut ygwerseu or blaen a heuyt. Mi a dynghe/daf or byt yn enw y tat ar mab ar ysprytglan A chroissi y felwn ar drydedd weithcroessi y ddayar a dwedut y gwerseu ardynghet geir tra geir val y mae yn dys/gu or blaen erchi iddaw vynet yr ddayardrw rym y geireu gynneu + a. + B +l. + a. + fugite [piginti] {christus} vos p{er}seq{ue}/tur +. In no{m}i{n}e patris et filii et s{piritus sancti}llyma o yspryt gwido ar prior.Llyma y trethir o ymddiddan gwidoar p{ri}or llyma y pwngk a ddamchwe/inawdd wyth nos a diwarnawt kynn ynadolyc yn dinas Alesci pedeir milltirar hugein o dref vien. Oet yr arglwydoedd yna pedeir blynedd ar hugeint a th/rychant a mil. kyffenw or dyd vchotgwir vu varw bwrdeiswr a elwit gwi/do yr hwnn a wnaeth llawer o digofeinta thristwch y wreic briawt trwy hyt yr


wythnos kynn y nnadolic a duw gwylIeuan ebostol kychwyn a oruc y wreicy ty brodyr pregethwyr y ymddiddanar prior ae gouenit am y chyssyr aegouit A gwedy clybot or prior kywyn/uan y wreic addaw kanhorthwy iddi aoruc. a gwyssyaw i vrodyr yr kabidyl/dy y ymgy{n}ghor am y damchwein hw{n}/nw Sef y kawssant yn eu kynghor.anuon athro o ddilechtit a deu vrodervucheddawl y gyt ac ef y venegi y kys/syr y oreugwyr y dref Ac velly y gwna/ethant Ac wynteu or dref a roddassantdeu can wr aruawc wrth ewyllys priory vynet ygyt ac ef y ty y gwr marwA chynn eu mynet erchi a wnaeth yprior yr brodyr eu bot mywn glangyffes Ac velly y gwnaethant Ar p{ri}orgyn y vynet a gant offeren. Ac a gym/erth corff crist ac ae rwymawdd yg/kylch y vynwgyl A cherddet tu ar ty

a oruc dan ganu vidi aqua{m} egredie


teni Sef yw hynny dechreu gwassane/th y dwfyr swyn yn amser y pasc. Acef rannawdd y gwyr aruawc yn trithrayan yngkylch y ty mal yn arwydy drindawt a mynet yr ystauell a orucy prior dan ganu a bwrw dwfyr swynae vrodyr ygyt ac ef dan ganu Asp{er}gesme d{omi}ne Sef yw hynny gwassanaethy dwfyr swyn ygyt a phob gwers o sa/lym. Miserere mei A gwedy hynny canuveni creator. Sef yw hynny caneatyr engylyon ygyt a gweddi or ysprytglan A phan ddaruu hynny y w<r>eicyn ergrynedic a arwawdd y priorhyt ynggwely y gwr marw. A my/negi iddaw mae yno y clywssei hiefo lawer gwaith a chwynuan uawrganthaw ynna y roes y p{ri}or ganlef uchel arwydd y groc arnaw ga{n}ddywedut euegyl Ieuan Ac oddy/na eistedd a wnaethant a dwedut


gwassaneth y meirw a naw llith a se/ith salym ediuarwch ac enweu y sei{n}tac ar y diwedd pan ddwetpwyt y ge/ireu hynn. Oen Iessu crist yr hwn{n}a ddiffrweist bechodeu y byt truga/rhaa wrthym. Y clywynt lef gwanyn dywedut. Amen. A phan gigle/u y prior yr attep hwnnw erchi a orucyn ew y drindawt ar gwaet a wassga/rwyt o galonn vn mab duw or bei ge{n}/nyat a deddyf iddaw ymddiddan ac wy{n}tac nad elei or plas hwnnw yny ddarfeiiddaw roi attep ar a ovynnyt yddaw Aryspryt a ddywt Gouy{n}n yr hy{n}n a vynnychac y bop peth ar a vo kennyat ym mia attebaf iddaw Ac ar hynny nachaf ygwyr aruawc yn dyuot yr ty ac ynaac yna i gouynnawdd y prior. Beth wy<t>ti ae yspryt da ae vn drwc. yspryt dawyf i heb ef kanys creadur i dduw wyfac eissoes yn y meint y pecheis drwcwyf ac nyt amwnaf yr awr honn yn


ddrwc namyn am vy mot yn boenedicdros a wneuthym o ddrwc prior. Pa ys/pryt wyt ti ynteu aattebawth ysprytgwido wyf i heb ef prior. Angharedic ydwedy kanys. Gwido a deuynawdd malcristion da a thitheu yn gwneuthur ang/clot iddaw ef. Yr yspryt a attebawdd Nytwyf i angharedic tu ac attaw ef sef ach/aws yw Nyt erbynneis i y gan wido na/myn tuddedyn a{n}gheu. a minneu yr y ga/ryat ef a ymroddeis i lawer o boyneu acnyt yttwyf yn dwyn a{n}gclot iddaw kan/ys angclot yw geir drwc neu weithreta drosso dyn i ddiwedd drwc. a minneu ys/sydd yman yn ymddangos mal y bo hawsiddaw ef ym ryddhau or poeneu. Ac amhynny nyt wyf angharedic iddaw ef nacyn gwneuthur a{n}gclot iddaw. Ac er iddawef gaffel rinweddeu yr eglwys yn gwbylwrth y ddiwedd ny wnaeth ef gwbyl oo benyt am y bechodeu kanys nyt di/gawnn kyffes ony wneir kwbyl o be/


nyt am y bechodeu yn y byt hwnn y p{ri}ora ovynnawdd. A oes neb mywn truga/reth neu mywn barn dragwyddawl arhynt gwedy angheu. Gwido Ny mynduw ymi wybot hynny etto. kanysny ddichawn neb wybot y wrth y reia uont mywn trugareth neu boeneutragywyddawl onyt a uo yn eu plith p{ri}ory proffwidi a welssant oe bywyt yr hyn{n}a welei rac llaw a thitheu yn yspryt purpaham nas gwely di. Gwido wynt a w/elsant o ddangossedigaeth yr yspryt gla{n}ar engylyon uddunt. Myui amgen ys/sydd mywn poeneu ual na dderiw vy{n}gkw/byl buraw. Ac uelly nyt yttiw ynof i yryspryt glan o gwbyl ar kyffelyb egylyo{n}nys gwelaf y rei a ymddangossant yr pro/ffwydi yr gada<r>nhau y gret. ac o acha/ws nam barnwyt i ny welaf inneu uar/nedigaeth ereill. A pheis gwelwnn mw/y ydd ofynhawn i hynny no holl boeneu


y purdan P{ri} pa le ydd wyt ti g. yn y pur/dan P{ri}. yman velly y mae y purdan Gdeu ryw burdan yssydd purdan kyffredina phurdan gwaharedawl p{ri}. Ny eill ys/

pryt vot yn vn amser yn amryuaelyo{n}leoed G. yn y purdan kyffredin ydd w/yf i y nos ac yman y dydd p{ri}. pa le maetan pur G. ynghenawl y ddayar p{ri}. pa beth waethaf a wna y ddyn yn amserangheu g. kyfuaruotedigaeth kythreule/it yn hounedic delweu a llosgedigaethtan y germein aruthyr gyt ac ymgy/feddliw am bechodeu drwy geissiaw gant/aw ymadaw ae fydd p{ri} pa beth vwyaf aenertha ynteu yn yr amser hwnnw G Di/oddefeint crist a gweithredoeth mair uor/wyn a gweddieu y saint P{ri} Pa uod uydd hy/nny G. Pan vo marw dyn mywn pech/awt marwawl yd ymgyfedliwir ac efdrwy vawr a{n}gharyat nat erbynnawddrinwedd kyssegredic penyt yr hwn a iach/aa eneit dyn drwy weithredoedd dioddeuei{n}t


yr arglwydd o ar neb ae erbynnyaw drwyvucheth da ef a ddaw e{n}gylyon da attawgan ddywedut yn erbyn yr e{n}gylyon drwcNyt oes ywch dim ohonaw kanys brei{n}tdioddefeint yr arglwydd yssydd yn amddifi{n}yryngthaw a chwi. yna y dwedant yr e{n}g/ylyon drwc val hy{n}n y gwnaeth ef y pe/chawt. Yna y dwedant yr engylyon dayn erbyn pob pechawt Ac y dangossa{n}tpa vod y goddefawdd crist angheu ka/darn ac amryuelon boeneu dros boppechawt ohonunt Ac y dangossant we/ithredoed mair A hitheu yn roi kyuer/byn vddunt gan ddywedut ual hynnMi wyf vam Iessu crist brenhines nef.arglwyddes y byt. amherodres ufern.Ac o achaws vy mot i yn vrenhines nefy mae ym erchi ym arglwydd vap varn/u yr eneit yr purdan Ac o achaws vymot yn arglwyddes y byt mi a wnaf i/ddaw gaffel gobrwy am i weithredoeth daa wnaeth ynteu yn y byt Ac o achaws


vy mot yn amherodres yn ufern y maeym erchi ychwi kythreuleit na wnelochddim ar goedd yr eneit hwnn yna ydd ym/biliant y seint drostaw gan ddwedut arglw/ydd Iessu crist trugarhaa wrth yr eneit hw/nn kanys yn kic ni an gwaet an brawt ywef P{ri}. A oes wybot gennyt ti o weithret/

odoedd dynyon yn eu bwyt. G. Oes P{ri} O bahan y keneis i offeren heddiw G. Or ysprytglan P{ri}. Gwrthwneb y doedy kanys or mei/rw y geneis i offeren. G gwir a ddwedya gwir a ddwedaf inneu kanys heddiw ti akymereist vn weddi or yspryt glan yn yrofferen oll yn nerth yr honn a wnaeth yrefferen oll yn nerth yr yspryt glan acymplith yr oll efferenneu mwyaf a wnao nerth ynni offeren or drindawt neu oryspryt glan kanys duw a gennyattawddnerth yr rei hynny yn vwyaf or holl offe/renneu. P{ri}. pa offeren vwyaf yn gyfre/din a nertha yr eneit or purdan G pwybynnac a gano offeren yn ysprydawldros y gyueillt os or seint y kan kanet


kanet yn ysprydawl o vair yn gyntaf ollOs dros lawer y keny neu dros yr holleneiteu can offeren or meirw P{ri} Pa weddioreu wedy offeren a nertha yr eneit. G Se/ith salym ediuarwch gyt ac enweu <y> seintP{ri} Gwrthwneb y dwedykanys crist a w/naeth y pader ar a{n}gel aue maria ar epys/tyl y gredo ar seith salym athrawon yr eg/lwys ae gwnaeth y rei nyt kymeint o vre/int ar rei ereill. G herwydd breint y per/sonyau ae gwnaeth goreu ynt herwyddamgen ddyall a gossodyat gwell ynt y se/ith salym ediuarwch ac enweu seint ka/nys athrawon yr eglwys ae gossodeshwynt yr meddeginaethu eneit dyn orseith pechawt marwawl. P{ri} Pa betha ddyly y llygyon y dwedut dros y meirwG Eu padereu ac aue maria ar gredoa pheri kanu offerenneu kanys vellyy gwpleir yr hynn a vu yn eisseu orparth arall. P{ri}. pa beth a dal dywe/dut gwsaneth y meirw o naw llith G


llawer a dal kanys y na llith yssydd ynkyflawnhau yr eneit mywn gobeith yddyuot hyt ar naw radd yr egylyon y py/mp salaym ar osper tu ac att pymp syn/wyr tra uuant yn gwassanaethu duw yy pymp antem ymlaen y seilim tu ac attpymp gallu yr eneit. Sef ynt y rei yrhynny Gwybot cof ewyllys kynnydda cherddetyat tra vuant yn gwassana/

ethu duw y naw seilym ar bylgain yngwassanethu tu ac att naw ansawdd yryr eneit Sef ynt y rei hynny mywn Ieu/engtitt neu heneint neu dlodi neu ber/feithrwydd neu ddiweirdeb neu briodasneu wedddawt neu yscolheictawt neulygyaeth y pymp salym ar lawdes ygytar pymp antem yr kyflawnhau yr ene/it tu ac at y dengeir dedyf y rei a ddly/ei ddyn eu cadw yn gyfan y ddwy saly{m}nyt amgen. Magnificat a benedictusa ddwedir yr gobeith yr eneit weletdwywolyaeth crist [...] Beth waethaf


a wna yr kythreuleit G yr hwnn yssyddynot ti ac am dy vynwgyl P{ri} Pahamnat addoli di iddaw ef. G Mi a addolesyr nas gwelut ti. P{ri} ydd wyf i yn erchi it/ti drw nerth a gallu corff crist vyngan/lyn i maes or gell honn. G Mi a ganly/naf vy arglwydd yn llawen Ac yna y cly/wei sein yn y ganlyn megis pet beit yndascub pawment ac val ydd oedd yn dy/uot geyr llaw gwely y wreic y dechre/uawdd hi disgyrnu danneddgan roi llefmawr mal dyn ynuyt. A syrthyaw yr lla/wr megys marw A phan ymchoelawddy p{ri}or y roes y wreic lef gan ddywedutArglwydd dduw nertha vi or llauur hw/nn P{ri} Pa achaws y poyny dy wraicval hynn G hi ehun yssydd achaws oethristit P{ri} yn enw y tat ar mab ar ys/pryt glan a chymenediweu corff cristyr hwnn yssyd ygyt a mi yman yddwyf yn erchi ytt sefyll yn llonyth acatteb or a ouynner ytt. G Gouyn ditheuyr hynn


dut yr awr honn ual y llyffant am yr ocA thi a ddeuy y ddioddef y cant kymeintac a oddeueist hyt hynn A pan kigleiyr eneit hynny ucheneittaw yn gwyn/uanus a wnaeth Ac ual y gallawdduchaf gronan ychydic a oruc a ga/lw ar dduw ual hynn Iessu vab dd.edrych ar dy gryadur. A phan aeth efo vywn porth uffern y kythreuleit aa weiddyassant. ac a ddwedassant wr/thaw Ry hwyr y gelweist di ar dy dd/

uw heb hwynt. Ac nac arch di o hyn{n}allan iddaw ef drugarhu wrthyt o ddimkannyt oes obeith itti vyth bellach odrugaredd nac o orffowys ac ny welydi vydd weithon oleuni dydd A thedwchdy wneb di a gyffelybir y n hwnebeuninneu o hynn rac llaw yn dragwydd/awl Ac uelly y teruyna ymddiddany corff ar eneit Dyall breudwyt her/wydd y lloer.Y dydd kyntaf or llo/er or gwely ureuddwyt llewenydda arwyddocaa yr eil dydd or lloer or gwe/


ly vreuddwyt blinder a arwyddocaay trydydd dydd or lloer or gwely vreu/ddwt heddwch a arwyddicaa Y pedw/erydd dydd or lloer or gwely vreuddwtnyt arwyddoca ddim. Y pymhet dyddor lloer o gwely da y dichawn bot yn w/ir dyeithyr na vanac i neb. E chechetdydd or gwely nyt arwyddocaa ddim.Seithuet dydd [...] vydd pobpeth or a welych [...] dydd osgwely ebrwydd y [...] Nawuet dydos gwely y pedwyryd dydd y gwybyd/dy beth a arwyddocaa. y decuet dy/dd os gwely kelwydd vydd. Yr vn/uet dydd ar ddec os gwely gwir vyddac yn llewenydd y daw y deuddecuetdydd os gwely y pedwerydd dydd y keffyyr hynn a welych y trydydd dydd ar ddecos gwely yn y decuet dydd y gwybyddyY pedwerydd dydd ar ddec os gwely ynllewenydd y daw. y pymthecuet dyddos gwely nyt arwyddocaa ddim. Yrunuet dydd ar pymthec os gwely nybydd kywir y ddeuuet dydd ar pymth/ec os gwely y decuet dydd y keffy. Ydeunawuet dydd os gwely y pedwery/


dd dydd y keffy. y pedweryd dydd ar py{m}/thec os gwely yn llewenydd y daw. yrugeinuet dydd os gwely boddlawn ynebrwydd vyddy. yr vnuet dydd ar huge/in or gwely yn y decuet dydd ar hugei{n}tor dydd hwnnw y daw. yr eil dydd ar hu/geint y breuddwyt a welych yn llewe/nydd y daw. y trydyd dydd ar hugeint

or lloer os gwely yn vlinder y daw.Y pedwerydd ar hugeint os gwelyny ddaw vyth ar deruyn. Y pymetdydd ar hugeint os gwely tlodi a ar/wyddocaa. a breidd or dieingk. Y chw/echet dydd ar hugein y breuddwyt awelych llewenyd a arwyddocaa. YSeithuet dydd ar hugeint os gwelygwiryonedd a arwydo<c>a. yr wythuetdydd ar hugeint os gwely diogel ywy daw yn y modd y gweleist. y nawuetdydd ar hugeint os gwely y breuddwyta welych yn dda y daw y deuet dyddar hugeint or lloer y breuddwyt a we/


lych diogel vydd mae yn llewenydd y da[w]llyma rinweddeu offeren duw sulPymp rinwed offeren sul ynty rei hynn kyntaf ohonunt ywbot yn hwy dy hoeddyl o aruodd pobofferen vyth ac a wara{n}dewych. Eilyw maddeu ytt dy uywyt ampryt orsul y gilydd Trydydd yw maddeu yttdy uan pechodeu or sul y gilydd. Pe/dwerydd yw a kerthych y gyrchu dyofferen su y uot yn kystal ytt a pheias roddut yn dirddawn y dduw o wir drefdy dat. Pymhet yw ot a dyn yr pur/dan gorffwys a keiff yn gyhyt a phobofferen or a waradawho. Rinweddeugwelet corff crist ynt yn ol hynnPan ganer offeren maddeu ytt dy vw/yt ampryt y dydd y gwelych Dy am/adroddyon diffrwyth ny choffeir yttAnudoneu anwybot nyth geryddiramdanunt. Ny ddaw angheu deissy/uyt ytt y dydd hwnnw. Or byddy


marw y dydd y gwelyc breint kymunawla vyth arnat y dydd hwnnw a hynny o a/chaws kymryt y bara offeren dduw sulTra warandewych offeren sul ny hen/hey kyhyt a hynny. Pob kam or a gerd/ych y gyrchu dy offeren sul angel ae ky/ffrif ytt am bob cam gobrwy a geffy.Ny thric dryc yspryt ygyt a thi tra vychyn kyrchu offeren sul. Oth ogyuarchafdyssul ath ouynaf ar dy vul. py wnafam offeren sul Offeren sul os keyd.

drw ffydd a chret a chreuydd gwynn yuyt dy gweithyd Oth gyuarchaf oddrwc ath ouynhaf trwy deithi py w/naf or byth[af] hebddi Or byddy hebddiheb lauur arnat heb anghen. hyt yrwythnos na chwardd wen. llyma dysy ddyn moglyt racmeddwiKyneddueu medd/dawt ynt yn gyntaf y dileay cof y gwasgara y synwyr ydd ysgae/lussa y meddwl y distrywya y dyall ykyffry y chwant y llwgyr y tauawt y


plycca yr ymadrawdd y llwgyr y gwety plycca yr olwc y kynhyrua y gwithiy tawdd yr emmenydd. y gwahana ygieu. Ydd ystopa y clusteu y gynhyr/ua yr ymysgaroedd. y gwahana yr ho/ll aelodeu. Meddawt yssydd mam ma/thgenneu. Defnydd poeneu. Gwere/iddyn y pechodeu. Bonedd y beieu. Kyn/nwryf y penn. Treidledigaedd y syn/hwyr. Tymestyl y tauwt ystorym ycorff. Torredigaeth y diweirdeb. hag/rwch y moesseu. Gwylder anuonhedicAnnogyat y drwc. dybrydwch y uuchedAngclot adduwnder. Llygredigaeth yreneit. Medddawt yssyd vam yr aerua{u}Tat y gwythlonder. Mam y gande/irogrwydd. Tragwres y chwant. Pw/y bynnac a bieisso medddawt nyt dynyw. Pwy by{n}nac a bieisso meddawtny phieu ehun. Pwy by{n}nac a bieissony ddichawn ef weneuthur pechawtnamyn pechawt yw ef ehun. Medd/


dawt yssyd gythreul gwenyeithus. Gwe/nwyn melys. kandaredd ewyllyssawc Ge/lyn gwahoddedic a chanyadedic saraetadwythder a chewilydd. Pedwar gw<a>eta ddrycheif mywn dyn pan uo meddw nytAmgen. Gwaet llew a gwaet ab a gw/aet hwch a gwaet oen. Os gwet llew avydd trechaf yndaw pan uo meddw efa ymffust yny orffo ef ar bawb neu ynteua orffer. Os gwaet ab a vydd trechaf yn/daw ymgeingar kynhennus vyd ac oegynnen y syrth myw gwaradwydd. Os

gwet hwch a vydd trechaf yndaw chwy/du a wna a mynet y guscu mywn tomOs gwet oen a vydd trechaf yndaw pa{n}vo meddw syrthaw a chysgu a wna. A her/wydd selyf vab d{auy}d gwell y bernir y gwa/et hwnnw nor tri ereill. Pedeir blw/ydd ar ddec oedd oet yr arglwyddes veirpan ddisgynnawdd yr yspryt glan yn ybru. Teir blwydd ar ddec ar hugeint oedoet yn arglwyd ni Iessu crist pa ddiodde/

Llanstephan 3. 455

fawdd ym prenn croc yr prynu cristonogy/on da o gaethiwet uffern. Vn ulwyddynar bymthec y bu vyw yr arglwyddes veirgwedy hyny. llyma bryt y mab maly dangosses y nebun vrawt ar gael y da{n}/gos iddaw trwy y uynych weddieu ar duwE mab melynwyn adueindwf oedd valyn oet deuddengmlwydd. Ac gym/hedrawl y dwf a dyat y corff o hyt a phra/ffter wrth y oet. Penn gogyngrwnn gwe/eddeidd iddaw. A gwallt pengrychlathyrpeffyrlow eureit uelynlliw arnaw yn vnffunyt a phei gellit llunyaw neu veddyly/aw dwy ysgubell o uan adauedd neu o uangasnot o eur trinawtawdd. A hynny me/gys ar vwy no rychwant o bob tu yr dde/u wyneb glaerwy{n}nyon. A thoryat pedawl/furyf ar y gwallt ar y dal Ac yn gyfuch acy gwelit llawer or clusteu. Torryat y gwa/llt ar ystlyseu y penn ac ar y gwegil yn ar/wein ardrychafyat crocket weddeiddlwysAr gwallt oll yn bengrychlathyr hyt ar


yr iat. ac yno yn benllyfynlwys gribe/dicloew wrth gymhwyssaw yr eur cogoron arnaw. A gwyndal gwastatlyuynehanglathyr mereritliw iddaw. A dyrn/uedd amyl y gwr mwyaf yn y let a rych/want ehalaeth yn y hyt or eneitrwyd y gi/lydd. Ac ydan hynny dwy burloewdduonhirueinyon aeleu megys dwyueingk oror muchudd glowdduaf a vei ymywn dir/uawr greic or crissyant neu or mereritllathyrwynnaf or a allei uot neu gynhebicy ddwy veinbleth o uein sidan gloewddu arddwy lawes or ysgarlat claerwynnaf avei Ac yrwng y ddwyael arllwybyr pe/uyr ga{n}neit disgleirdec megys maen me/

rerit llathreid y{n} gymheruedd byrllysc orbaem gloewdduaf. Ac oddyna ydan ddeuamrant ganheithlathyr ac ambellulewgloewdduon arnunt mgys ar yr aeleuyddoedd deu ruddellyon lygeit bumpaeiddremwallcheidd. Ac ohonunt yn gwane/gu man ddagreu carueidserch megysman wlith mis mei neu uan ddafneu


aryant b<y>w. a hynny o anwylserch gareatar y ffydlonyon greaduryeit. Ar dagre/u hynny a elwit gwlith yr yspryt glany rei hynny a ddygwydynt mywn calonneu y penytddynyon a wnelynt eu penytyn deilwng A diogel uyddei yno rygafelrat ygan yr yspryt glan ae gwybyl an/nwylserch garyat. Ac rwng y ddeu ru/ddellyon lygeit yddoedd yn kyrchu byr/grwn ddestluslwys eneu. a thrwyn kyf/ladddrum unyawnllun froeneu agoret acyn gwanegu serchawl vryt garyat o araf/ber gyffro y dwywolyon froeneu. ac yg/kylch y nefawl drwyn hwnnw ydd oedd deuglae<r>wynyon ganneithbryt wyneb ky{n}ggry{n}/nyon. A rychwant amyl yr gwr mwyafyn eu hyt ac arall yn eu llet. Ar gwynuy/dic wyneb hwnnw a oedd kyndecket a chy{n}egluret ac na ellit kyffelybu iddaw neb rywgreadur corfforawl na neuawl megys gw/yn eiry ystwyll neu wyn vlodeu rosys neulilys neu auallulawt neu wawn goruynyddneu ysgewyll neu heul ysplennydd nefawl


megys lloer emdyd neu seren y morwyrneu venuf pan vei deckaf yn y nefawl gy/lch neu heul hafddyd pan vei egluraf yntywynnu disgleirloew eglurder am ha{n}nerdydd vis meheuin yn <h>af Ac oddyna deu ber/ffeith loew gochyon ruddyeu troelleiddffuonliw yn disgleiraw megys gwawr bo/redyd haf neu deu vlodeuyn o rosys cochneu heul wrth ucher yn mynet yn y ha/def ac yn tywynnu ar vynyd o eur perfeith/loew neu ddisgleirwin gloewgoch yn dis/gleiraw drwy lestyr gwydrin teneu. Ac ve/lly yd oed gloewgoched y ddeurudd yn per/ffeithaw claerwynder y kyssegredic wyn/neb ae glaerwynder ynteu yn kymyscutegwch ar gloew gochyon ruddyeu. Ac y

gyt yn egluraw disgleirder ar y melynlla/es amylwallt A hwnnw yn goleuhauserchawl degwch arnunt wynteu. Ac o/ddyna pur loewdduedd yr aeleu ar amran/neu yn mwyhau eglurder pob vn ohon/unt ar y gilydd. Ac wynteu oll y gyt ynmwyhau tegwch yr holl gnawt A thegw/ch yr holl gnawt yn gwanegu eu tegwch


wynteu. Ac oddyna ydoedd yr anrydeddusuab dwy wefus yn kyffroi kyflawnserchgaryat ar bawp a phawp arnaw ynteuAc ychydic arddrychafyat arnaddunt yneiddunaw cussaneu sercholyon y gan y fydd/lonyon gryaduryeit Ac yn disgleiryawohonuny pan gyffroei ardrychafyat y serch/olyon weuusseu megys man wrychyon agyudynt o sauwrdan sychyon ysgyryonpedryffollt fynitwydd. A phob ryw sauwrberblas a chweith arnunt hyt nad oedd na sugyrna blensbwdyr na mel kynt heit na gwinclaret ae kyffelyppei ar y rei hynny a elwitgwrychon serch yr yspryt glan. Ac yn ylle y syrthynt yngcalonneu y fydlonyonllosgrach annwylserch garyat yr ysprytglan a wneynt. Ac oddyna yn y byrgrwnddestlus eneu yddoedd manwynnyon ddan/nedd ambellyon mywn gloewgochyon or/chyuanedd ygkylch tauawt arafber vuyd/der amadrawd. Ac is y byrgrwn eneu gwe/ddeidd yddoedd elgeth gronn gaboledic was/tatlefyn Ac ydan hynny mynwgyl kylcha/wcwyn hirlwys Ac ydan hynny hirwyny/on weddeiddlun vreisgyon vreicheu wrth


gynggrynnyon ysgwyddeu arwreiddweithAc oddyna dwylaw hirwynnyon kanneitla/thyr a byrryon ewinedd ballasar kwrtaissy/on ar hirwynnyon vyssedd anueidrawl dis/gleirloew lewychder. Ac ardrychafyatdwy vron vilwryaidd. A chorff lleweidd ar/dderchawc. Ac am y arch yn adduein vo/neddigeiddlun Ac oddyna braswynnyonvorddwydydd kadyrweith a chyngrynnyo{n}linyeu yryngthunt a hirwynnyon vnya/wnllun esgeireu kyfladdlun dyeithyr botyn vreisach y crotheu vddunt yn agosar glinyeu noc yt eu meinedd Ac y danhy{n}ny tyneryon hirwynyon draet A chyngg/

ry{n}nyon vyssedd arnunt gwynddestlussyonAc oddyna tynerder yr holl ysprydawl gna/wt ddestluslathyr kymeredic or yspry glanA gwynuydedic eneid o ueir wyry ynkyfle/nwi kyfladdyat pob ffyddlawn gnawtac ef o dragywyddawl garyat annwyl/serch. Ac am y mab serchawcvryt hwnnwyddoedd y kyfryw wisc honn nyt amgenpeis a hossaneu or ystinos teneu claerwynSef yw yr ystinos maen gwyrthuawr cla/


erwyn{n} ac a keffir yn yr yspaen eithaf aca ellir y nyddu A gwneuthur gwisgoeddor adauedd hwnnw ar wisc a wneler oho/naw a olchir yn y tan pan vutrao ac bythy para ac a elwir vryel. kanys vr o efreitan yw o gymraec a bwtymeu o eur per/ffeithgoeth ar bob llawes or arddwrnhyt ympen{n} elin. A ruddem gwyrthuawrym bob bwtwm. Ac uelly yddoedd ar y ddw/yuron oe elgeth hyt y wregys a chrysa llawdyr or bisswn meinwyn ymdanwSef yw y bisswn meinllin o wlat yr eiff.Ac esgidyaeu or cordwan purddu yn ar/wyddoccau y dynawl gnawt a gymerthef or ddayar dywyll A gwaegeu o eur ynkaeu ar eu mynygleu A llaffneu o eur yngyflawn o wuwyon emeu o uyngleu ydraet hyt ymblaen y vyssedd Ac ar uch/af y beis glaerwen honno a arwyddockeiganneitliw diargwedd y gweryddon yd/oedd ysgin o bali fflamgoch gwedy y lli/waw a gwaet pedeirmil a seith ugeinmil o uerthyri mebyon diargywedd a lasyn geissaw crist yn y enw ef kyn bot vnohonunt yn ddwyulwydd. A hynny oll


o ueibyon a oyddynt yn y gylch ef yn canugwawt iddaw ar ny allei neb vch y ddayarna is y ddayar y chanu namyn wynt ehu/nein ac ystyr y wawt a genynt hyt y ga/llei y brawt y dyall oedd hynn.Diolchwn Ion ytt dy roddyon ynn ynveibyon vaboedd dirrym. Pei beymvnyon ual yn dynyon. colledigyon digwynvyddym. Neun differeist. pan yn roddeistgwaet a greeist yn greu ffrwythlym.Mawr yn kereist on gwyargeist yn bedy/ddyeist bydoedd erddrym Ior crist keli wrth

dy uoli clyw yn gweddi gwaet a eiryawl.Mae gennym ni oth radeu di. kynn ynprofi prawf budugawl. Gwaet heb daua/wt heb gryfder cnawt heb rym keudawtkiwdawt dynawl. Yn canu gwawt y duwdrindawt diw<a>el vndawt vndemyl dwy/wawl. Mawl dileturyt yr tat mawrurytA’r glan yspryt kywyt kyweir. Molyantmebyt meibyon y byt y vab gwynuytgwynuededic ueir. Maen dineudawt onkein volawt yn canu gwawt gwaet heb


ungeir. Yn gyfundawt teir personawttragwydddawt undawt y gwneir. AmenA hynny ydoedd y meibyon merthyri gwe/ryddon yn canu yn wastant heb orffowysAc wrth yr ysginn o bali flamgoch yddoedd pan or ermin manurith yn arwydd/ockau y perigloryon. Rei ohonunt o gor/kanneitrwyd y gweryddon. Ereill o geth/inder y penytddynyon gweddwon A llinyno eurllin or ysgwydd y gilydd iddaw. a maencarbwnculus ar bob ysgwydd yn kynnaldeupen y llinyn. a restyr o eur kyflet a llawyn gogylchynu yr ysgin yn gyflawn oruddemeu a gwynemeu yn rwymedigy/on ynn yr eur. Ac amdanaw yddoedd wre/gys o gywreinweith wedy ry weu o uan auan adauedd eur yn gyflawn o werthua/wrussyon emeu a maen carbwnculus lle/wychlathyr yn waec arnaw a gwaell orruddeur arnaw yn kaeu arnei. A maenmererit disgleirwy{n}n yn benn ar y gwre/gis. Ac nyt oedd wrthaw namyn inseilo eur wedy ry ysgythru yndi taryan. ac


yndi y groc ar gethri ar goron ddrein argwaew ar arueu ereill oll y goddefawddcrist ac wynt. Ac a honno ydd inselit calo{n}/neu ffyddlonyon crist ae henweu yn llyfyry vuchedd. Ac am benn yr ardderchawcuabydd oedd goron o eur perffeithgwbyl ac ynrwymedigyon yn yr eur deugin mein oamherodron mein gwerthuawrussyon.Ar adduwynuab a oedd yn kyfeisted cadeiraduwydec o asgwrn eliffant disgleirlath/yr ganneitrwyd yn rwmedic o bob ma{n}no wiwyon lafneu ruddgoetheur yn gyfla/wnyon o bob ryw amherodron mein gw/

erthuawr ac amylder o glustogeu pali arei sidan a rei eurllin ydanaw ac yn y gy/lch ac y dan y draet. Ac yn y llaw ddeheuiddaw ydd oedd teyrwialen o eur mal Acis y law ar benn y wialen maen carbwn/culus llewychlow ac ar y law maen ar/all. Ac o hynny y wialen yn deir persony drindawt o vn kyff vn dwyolder yn ll/wyaw teir bann y bedyssyawt nef a da/


yar ac uffern. wenei y serchawluabyspryt y dywyolserch anadyl ef a gyuo/dei ohonaw o ber arogleu y bawb yn gy/meint ac nat oedd neb ryw arogleu narosys na lilis na neb ryw frwyth na nebryw lyssewyn na myrr na gwt na bamna sinam nac assia na neb ryw ireitgwerthuawr ae kyffelypei. Ac uelly ydoedd y gwynuydic nefawluab yn kyff/lenwi y pump synwyr. Nyt amgen oeanueidrawl degwch yn kyfflenwi y go/lwc oe arafber barabyl digriffwchyn kyflenwi y clywedigaeth. Or per/wrychyon melyster a ddeunt o weny/gyat y gweuusseu ac o van ddagreuy llygeit a syrthynt yn y calonneu ynkyflenwi y sawrulas. Ac or yspryt/dawl anadyl wehynyat yn kyffenwiarogleu. Ac o dynerder yr ysprydawlgnawt kymeredic or yspryt glan aganedic o veir wyry yn kyflenwi y py{m}met synwyr kyfredin yr corf oll Sef


yw hwnnw kyflad neu gyhwrdd Ac nytryued y gryawdyr y pump synhwyr eukyflenwi oe radeu ef. Ac yna y syrtha/wdd y brawt geyr bron yr euruab yn yvarw lewic o dra annwylserch garyatar y dwywawluab hwnnw ae gyuodiyn drugarawc a oruc yr addwynuabgan ddwedut wrthaw kyuot a char vibellach yn gymeint ac y gellych vwy/af. Och arglwydd heb y brawt nyt o/es diolch ym yr dy garu. kanys nytoedd neb or ath welei ar nyth garei Oesheb ef kanys nyt ymddangosswn yttonyt yr vygharu ohonat. Ac ny che/ry di vyui yn kymeint ac y caraf i di Acetto ny weleist vi yn gwbyl a phan ym

gwelych ti am kery yn amgen ystyrA manac a manac yr prydyddyony rei y roddeis i uddunt gyfran or ysprytvyndigrifwch i mae iawnach oedduddunt ymchoelut yr yspryt hwn{n}wym diwyll i Ac ym moli noc y ganma/


wl ynuytserch gorwagyon betheu tran/ghedigyon yn amserawl Ac llyma ualrannwyt yr ebystylY deuddec ebostol a gy/mersant ranneu y byt y bregethu yn y modhwnn Nyt amgen Pedyr a gymerth ru/uein. Andras achiam. Iago yr yspaenThomas yr india. Ieuan yr asia. Math/eus macedonia Phylyb galilea. Bartho/lomeus ligonia. Simon zelotis.egip/tum. Mathias Iudea. Iago brawt yr ar/glwydd kaerussalem. Pawl ar rei ereillny roddet rann briawt uddunt namynpregethu yn gyfredin yr bobloedd yn ylle y mynnynt. llyma yr achossyonyd ymprydiwn dduw gwener yn am/gen no diwyrnawt arall or wythnosmal y tysta Ipocis Kyntaf acha/ws yw yimprytyaw duw gwener Duwgwener y gwnaedd duw addaf yn y yr ynysa elwir Ebron ac ae llunyawdd ar y ddelwhehun Eil yw duw gwener y gyrrwyt ad/af ac eua o baradwys y waelawt ufern


Trydydd yw duw gwn y lladdawdd kain abely urawt y merthyr kyntaf a uerthyrwyter caryat duw ac am hynny y cauas kainmelldith duw. Pedwerydd yw duw gweny doeth Gabriel angel yn ge{n}nat att veirpan disgynnawd brenhin nef ymbru yrarglwydes veir a chymryt cnawt heb gytgwr Pymet yw duw gwen y bedyddywytIessu crist. Chwechet yw duw gwen y mer/thyrwyt ystyffan v{er}th{ur} Seithuet yw duwy lladdwyt penn Ieuan vedyddwr. Wythuetyw duw gwen y dioddefawdd Iessu ympre{n}ncroc Nawuet yw duw gwen meir a{n}gheuDecuet yw duw gwen y dioddefawddAndras ar y croc ac y dywawt arglwyddheb ef llyma a ddioddefaf i yr caryat arnatVnuet ar ddec yw duw gwen y kauas elenluyddawc y groc ry ddaroedd yr Iddeon y ch/

uddyaw yn y ddayar o achaws ry ddioddefo grist arnei trwy enrydedd molya{n}nus De/uddecuet yw duw gw y merthyrwyt pedyra phawl. Trydydd ar dec yw duw gwener


y rydd duw uarnedigaeth ae draet ae ddw/ylaw ae ystlysseu yn waetlyt. Ac am hyn/ny kymeret bawb duw gwener yn y gofy wneuthur molyant y duw yndaw trwyvnprytyeu a gweddieu ac alussenneuDuw sadwrn da yw unprytyaw er mw/yn meir a nertha o dynnu yr eneiteuor poeneu. A hi a elwir fynnawn y dru/garedd y olchi ac y bruddhau pawb or aa alwo arnei. Ar weddwreic y wiryonedy gelwir ohonei y doeth Iessu grist Iacha/yawdyr y byt. Bendigeit uo y bobloedda wassanetho y uorwyn honno trwy ew/yllis addwyn buchwl. amen. Pwybynnac a ddwetto y weddi honn yrw{n}gdrychauel corff crist ac Agn{us} dei di/wethaf or tri y mae Bonifas Baby chwechet yn kennattau iddawdwy vil o ulwynyddedd y geniuergweith y dwetto yn hy{n}ny o amseryn uadeueint oe bechodeu a hynnya gennattawyt drwy eiryol ph{ilip} vreni{n}freigk.


Arglwydd Iessu grist yr hwnn a gyme/reist y kyssegrediccaf gnawt hw/nn ath werthuawroccaf waet o vru wyryarglwyddes veir ar un ryw waet oth san/teiddaf ystlus di yn allawr y groc a ddine/ueist dros yn iechyt ni Ac yn y gwynuy/dedic gnawt hwnn a gyuodeist o ueirwac a esgyneist ar nefoedd a thrachefyna ddeuy y uarnu ar vyw ac ar veirw ynyr vnryw gnawt ryddha ni drwy dygyssegrediccaf gorff di yr hwnn ydd y/dys yn y deimlaw yr awr honn ar yr all/awr o bob ryw affleindyt eneit a chorffac bob ryw berigyl drwc y rei yssydda rei a aethant ar rei a ddel rac llaw. ame{n}Llyma y swyn a wnaeth yr Iessucrist ac ae dangosses y tri broderda.O dri broder da pa le yr ewchchwi Ni a awn heb wynt y vynyd

oliuet y geissaw llysseu da a iachaontvratheu. O dri broder da ymchoelwchdracheuyn a chymerwch oel dolyf a gw/lan du a gwynn wy a dodwch wrth y bra/theu a dwedwch y swyn hwnn. Mi athdyghedaf di vrath drwy rat a grym ypump archoll y rei a vuant yn y gwir


dduw a gwir ddyn ac ae kymerthyn y san/teidaf corf er yn prynyu ni. Ac er y bron/neu y rei a ddyneist di Iessu grist hyt naddoluryo ac na ddrewo ac na vo dryc aro/gleu gan y brath hwnn mwy noc y gwna/eth dy vratheu di Iessu grist namyn vuIachedic megys y Iachassant bratheuIessu grist yn enw + y tat + ar mab +ar yspryt glan amen. A chanet tri pha/der yn enrydedd yr teir hoel a uuant yntraet yr arglwydd ae ddwylaw ar y grocA phader er enrydedd yr goron ddrein. Acyn ddiogel ef a iachaa y brath erbynyr unett dydd ar bymthec


kerddwryaeth kerd dauawt yw hynnPedeir llythyren ar hugeinkymraec yssyd nyt amgena. b. c. d. e. f. g. h. i. k. l. mn. o. p. q. r. s. t. u. x. y. w. ll Acor rei hynny rei yssyt vogalyeit.ereill yssyt gytseinanyeit. seithvogal yssyt nyt amgen a. e. i. ov. y. w. llythyr ereill yssyt gytseina/nyeit, kanys kytseinaw ar bogalyeita wnant. Reior kytseinanyeit yssydlythyr tawd ereill yssyd lythyr mudseith lythyren dawd yssyd nyt amgend. f. l. m. n. r. s. A sef achos y gelw/ir hwynt yn llythyr tawd kanystoddi a wnant mywn kerdd Sef ywmegis y toddant gwneuthur o ddwysillaf talgron yn leddyf pan vo rwngdwy lythyren dawdd val y mae my/dyr neu rwg llythyren vud ac vndawdd a bogal ymlaen y llythyren v/ud. val y mae mygyr. Ac o vellyy sillefir


y sillefir. y. yrygthunt dwy sillaf <talgron>wy vyd mydyr neu megyr. Ac wrthhynny y byrir ymeith y. or sillauat pansillafer kerdd a y sillefir val hynn. mydrmygr Ac velly y bydd vn sillaf leddyfkyfryw sillaf a honno a honno mywnkerdd. Naw llythyren mud ysyd nytamgen. b. c. g. h. k. p. q. r. ll. A ssefachaws y gelwir hwynt yn llythyr mudkanys bychan yw y ssein wrth sein yllythyr ereill. A phan vo dwy o hon/unt mywn diwed sillaf val y mae bruttneu vn ohonunt yn y diwedd A llythy/ren dawdd yn y blaen val y mae tantkorc kyfryw sillaf a o honno a elwir sisillaf vyddar nev sillaf vud ll yssyd gry{m}dwy .l. iddi .x. yssyd a grym a. c s id/di .z. yssyd lythyren roec ac nyd oesle iddi mywn kymraec nyt llythy/ren .h. herwidd mydyr namyn a/rwydd vchenet. Ac eissoes reit y/w wrthi mywn kymraec ac ny


ellir bot hebddi mywn kymraecwrth y darllein.Kanys or llythyr y gwneir y ssill/afeu wrth ynny reit yw gwybotbeth yw sillaf a pha ffuruf y gwahe/nir y sillafeu. Sillaf yw kynnulleit/ua lliaws o lythyr y kyt. kyt boet si/llaf neu eir weitheu o vn llythyrenval y mae .a. rei o dwy val y mae afo deir val y mae eur. rei o bedeir val ymae kerd rei o bimp val y mae gwerso hwech val y mae gwnawn. rei o se/ith val y mae gwnaeth. Ac ni byd mwyo lythyr bydd mywn vn sillaf no hy{n}nyRei or ssillafeu a uyddant drymyon ereilla vyddant yssgawnyon Sillaf ysgawna vydd pan vo vn or kytseinanyeit y hu/nan ynn y diwedd val y mae gwen llen.sillaf drom a vydd pan vo dwy or kyt/seinanyeyt vn ryw yn y diwedd val ymae gwenn llenn. Rei heuyt or sillaf/eu a vyddant leddyfon ereill a vyddantdalgrynyon


dalgrynyon sillaf dalgron vydd panvo vn vogal e hunan yndi beth

bynnac a uo o kytseinanyeit yn olnac ymlaen y bogal val y mae glanglut. sillaf leddyf a vyd o deir forddvn yw pan vo dwy vogal ygytyn sillaf. Ac vn yn goledduu att a/rall val y mae [...]


y llall val y mae glwys. A chyffrywsillaf a honno elwit pengam ledefkanys pengamu a wna vn or bogaly/eit tu ac at llall. Eissoes. heuyt reityw edrych pa furuf y bo y ddwy vogalynn y sillaf ae ygyt ae ar wahanOs i gyt y byddant val y mae gwyrsillaf dalgron vyd. os ar wahan ybyddant ac ychydic o oledduat yn ydwedwydat mal y mae gwyr sillafleddyf vyd yr eil ford y byd sillaf ledd/yf a elwir cadarnleddyf val y maetoryf taryf kerd mygyr mydyr armodd hwnnw a elwir cadarnledd/yf lledyf o achaw y llythyr tawd hyn/ny sillafueu kadarn [...]dwy or kytseinanyeit [...]y drydedd ford y byd sillaf [...]vo .y. neu .w. yn ol [...]ac yn y blaen vogal [...]eiry .w. val y mae berw [...]wedir. y. neu . w. or sill[...]


sillafer kerd a chyfryw sillafeu a reihynny a elwir tawddleddyf. o achawsy llythyr tawd a vyddant yn y silla/feu. sillaf tipton a vyd o gyswlltdwy vogal y gyt yn vn sillaf. valy mae llaw llew. deu ryw tiptonyssyd tipton dalgron a tipton ledyfPump tipton talgron yssyd nytamgen aw. ew. iw. yw. uw. awval y mae llaw. ew val llew iw valy mae lliw yw val y mae llyw vwval y mae duw eu heuyt yssyd tip/ton talgron val y mae kleu a honnoyw tipton ni cheir proest yn y erbynAc am hynny y gelwir hi tipton w/ib kany cheiff ae atepo ar broest Pe/deir tipton ledyf yssyd nyt amgenae oe ei. wy ae val y mae k kaeoe val y mae doe. ei val y mae

[...] wy val y mae mwy. Reit ywedrych am y ddwy lleddyf tipton rac[...] ae oe pa furyf y gwahaner


hwynt a pha furyf y kyssyllter hwyntyn vn sillaf y gyt. Ac wrth hynnyedrycher pan vont mywn geir llia/ws sillafawc sef yw hynny bot llaw/er o sillafeu yndaw yna reit yw ygwahanu yn amryuaelon sillafeuA phob vn ohonunt yn sillaf talgronval y mae kymraec a phan vont my/wn geir vnsillafawc y ledyf tiptonval y mae gwaec groec ey nyt tiptondim ohonei ka{n}ys damwein yw y cha/fel heb .h. rygtunt. Sillafa deruynomywn teir or bogalieit neu y boteir bogal yndi y gyt ar diwedd yn ter/uynu mywn dipton dalgron ar dechre/n mywn lledyf honno a elwir dip/ton dalgronleddyf val y mae gloywhoyw ar kyfryw sillafeu. Sillafeuereill a vyddant .o. gysswllt bogali/eit ac ny byddant diptonyeit [...]amgen. pan vo .i. neu .y. ymlaen bo/gal arall val y mae Ior ywrch [...]


kyfryw sillafeu hynny a elwir tiptondiethyr. Pan vo geir a dwy vogal yn yganol ac yn hir y vogal herwyd a/kan. sef yw hynny herwyd dywedw/ydat y geir val y mae gwenllianthynny a elwir bogal ymlaen bogalyn y mydyr. Pan vo sillaf ae [...][...] gadarnleddf ae dechreu yn ben/gamledyf val y mae brwdyr [...]honno a elwir dipton kadarnledyf.Pan vo sillaf ae diwed yn tawddledyfae dech<r>eu yn vyddar val y mae. kwll/dr honno a elwir byddarleddyf. Panvo sillaf ae diwed yn tawddleddyf aedechreu yn pengamledyf val y mae ke/idw honno a elwir tipton tawddledyfPan vo .I. neu y. ymlaen dipton nathalgron vo na lledyf yn vn sillaf ybernir y gyt a honno a elwir diptonlosgyrnoc val y mae dioer diawl. arkyfryw sillafeu Rei or sillafeu a vydd/ant. vyryon ereill a vyddant hiryon

Llanstephan 3. t. 480

deu amser a vyd y sillaf hir ac vn am/ser y sillaf ver Pan vo .n. yn ol .r. valbarn neu s. val y mae gwers honnoa elwir tromledyf pob sillaf ledyf hirvyd. Pob sillaf dalgron ber vyd Acvn amser a vyd iddi na tipton dalgro{n}na thalgron arall. kyt boet hwy dip/ton dalgron no sillaf dalgron arallAc velly rei or sillafeu lledduon a vyd/dant hwy noc ereill herwyd messuro lythyr Ac amseroedd a vo vdduntKanys or sillafeu y gwneir y geireukyflawn. wrth hynny reit ywbellach gwybot beth yw keireu. Ka/nys geireu yssyd raneu ymadrod per/ffeith wrth hynny reit yw gwybotby sawl ran ymadrod yssyd a ffeth ywpob vn ohonunt. dwy ran ymadrawdyssyd nyt amgen. no henw a beryf he/nw yw pob peth or arwyddoka keder/nyt neu ansoth damhweinol er keder/nyt kedernyt a arwyddocaa pob peth


or aller y welet neu y glybot. neu gyhw/rth ac ef. y welet y mae dyn prenn ma/en ar kyfryw betheu korfforawl kyffan/soddedic. y glybot val y mae gwynt neudrwst neu lef ar kyffryw betheu korffo/rawl heb y kyuanssoddi kyhwrth ac valy mae awyr neu liw. kedernyt hefyt a a/rwyddocaa petheu ysprydolyonn a sauontehunein val y mae eneit neu angel neuveddwl. ansodd damweinol yr kedernyta arwyddockaa pob peth ar ny allo seuylldrwyddo ehunan heb kyneliat o gadarniddaw val y mae gwyn du doeth kryfkany ddigawn y kyfryw betheu hynnyseuyll ehunein trwydun yn ymadrawdheb gadrn yn eu gynal. Beref yw pobpeth or arwyddocao gwneuthur neu ddi/odef kyt ac amser a fferson gwneuthurval y mae karaf dysgaf dioddef val ymae am kerir am dysgyr deu ryw henwyssyd vn priot ac vn gal<w>edic vn briotyw .r. hwn a gydweddi yr vn peth drwy


alwedigaeth val y mae madoc neu Ieu/an. henw galwedic yw yr hwn a gytwe/ddo y lawer o betheu drwy alwdigaeth. valy mae dyn neu angel. deu ryw henw priotyssyd henw bedydd a llyssenw. henw bedydval y mae madoc llysenw val y mae ma/dyn deu ryw henw galwedic henwgalwedic odidawc. ac enw galwedic ky/fansoddedic enw odidawc yw hwn ny bokyfansoddyat arnaw val y mae lliw he/nwkyuansodedic yw hwn a gyuansodero ddeu eir val y mae gynlliw. deu rywenw odidawc yssyd henw kyssevinawlac dis enw disgenedic henw kysseuina/wl yw yr hwn ny ddissgyno y gan ddimval y mae lathyr. henw disgynedic ywyr hwnn a ddigyno y gan yr henw kysse/vinawl val y mae llathyreit. ac vellyy daw geir gyfansoddedic y gan eir kyf/ansodedic kysseuinawl. val y mae gwyn/llathyreit y gan wynlathyr. deu rywhefyt yssyd enw gwan ac enw kadarn.henw gwan yw yr hwn ny sauo ehu/


nan yn ymadrod val y mae gwyn du do/eth. henw kadarn yw yr hwn a ssafo drw/yddo ehunan yn ymadrod val y mae gwrgwreic dyn. Geireu gwan a geireu ka/darn a ddlyant vod y gyt yn vn ryw rifac yn vn ryw geneddyl geireu gwan agymerant gymeirieit. a geireu kadar/n nys gymerant. sef yw gymerut kym/eirieit mwyhau ne leihav yn y synwyrgyntaf yr geir. Teir grad gymeirieityssyd possyeit a chymerieit a superlleitpossyeit yw yr hwn y bo y synwyr kyn/taf yr geir yndaw val y mae da drwckymerieit yw yr hwn a vwyhao neu aleiha synwyr y possieit val y mae gwellneu gwaeth Superlleit yw yr hwn ybo y synwyr mwyaf neu leiaf yndawac ny aller drostaw va y mae goreuoll neu waethaf oll Teir genedyl he/nw yssyd. gwryw a benyw a chyffre/din y rygtunt gwryw yw yr hwn aberthyno ar wr val y mae gwynn be/nw yw yr hyn a berthyno ar wreic val


y mae gwenn kyffredin yw yr hwn a

berthyno ar bob vn ac ar wryw ac arvenyw val y mae doeth. kanys ef a ddy/wedir gwr doeth a gwreic doeth ac amhynny doeth yssyd gyffredin yrygtuntkam amadrod hagen yw dywedut gw/enn gwreic gwyn Deu rif yssyd vnica lluossawc vnic yw vn peth val y maedyn lluossawc yw llawer val y mae dy/nyon. deu rywvnic yssyd henw vnic ehunan a<c> enw vnickynulledic Henw vnice hunan yw hwn ny bo yndaw gynulle/idua herwyd synwyr val y mae dyn. he/nw vnic kynulledic yw hwn y bo kynn/ulleitua yndaw herwyd synwyr val ymae llu. pobyl toryf. ar kyffryw eireudeu ryw enw kynulledic yssyd. henw kyn/ulledic vnic ac enw kynulledic lluossa/wc henw kynulledic vnic va<l> y mae llutoryf henw kynulledic lluossawc val ymae lluoed toruoed. Deu ryw veryf yssyd.beryf ryd a beryf archyuenedic beryf


ryd yw hon y bo digawn o sy{n}wyr yndi ehunan heb wrthrych wrth beth arall y{n}n yol val y mae kredaf. eistedaf beryf erch/yuynedic yw honn y bo a vo yn gwrth/rych wrth beth arall yn y ol val y mae gwe/laf klewaf. gwrthrych y mae yr ymadrodbeth a elwir neu beth a glwir. Pum modberyf yssyd nyt amgen managedic panvanaker peth val y mae. mi a garaf ac ar/chedic pan archer peth val y mae yf ddiawta damunedic pan ddamuner peth val ymae mynwn vy mod y gyuoethawc acamadedic pan vo peth val y mae pan ddel/ych ataf ti a geffy beis neu o gwney ymgyllell ti a geffy geinawc ac anheruene/dic. pryt na bo na rif na pherson yndawval y mae kanu karu dysgu. ac ar y modeuhynny oreu y bernir pan vont ymadrodyo{n}deu ryw kenedyl veryf yssyd gwneuthuredla dioddefedic. gwneuthuredic yw hon a arwy/dokaa gwneuthur ryw weithret val y maekaraf dysgaf dioddeuedic y hon a arwydo/kao diodef y ryw weithret va y mae am


kerir am disgyr. Deu ryw rif yssyd y veryfmal y mae y henw. Deu ryw veryf yssydodidawc val y mae gwnaf a chyfansodde/

dic val y mae perffeithwnaf. Tri amserberyf yssyd kyndrychawl a pherffeith a futur kyndrychawl yw yr hwn yssyd ynawr val y mae karaf. perffeith yw yr hw{n}na aeth ymeith val y mae kereis. ffutur ywyr hwn a ddel rac llaw val y mae karwyfgyt a hynny y mae amperffeith hw{n}n nyd a/eth ymeith gwbyl val y mae karwn a mwyno pherffeith yr hwn a aeth ymeith erys lla/wer dydd val y mae. karasswn. Teir perso{n}beryf yssyd y gyntaf. ar eil ar dryded. y gyn/taf yw hw{n}n ae ymadrod ymddidan e huna{n}val y mae vn yn rif vnic. a ni yn rif lluo/ssawc yr eil yw ho{n}n a ymadrodo wrth arallval y mae ti yn rif vnic. a chwi yn rif llu/ossawc. y dryded yw ho{n}n a ymadrodo o arallval y mae y arall yn rif vnic. ar lleill ynrif lluossawc. henw a beryf a dylyant voty gyt yn vn rif. ac yn vn person ac ony


bydant velly. kam ymadrawd vyd Ra{n}narall ymadrod yssyd a ddodir yn lle he/nw weitheu ac a elwir rachenw. Sefyw rachenw pop phet o a arwyddokaopersonalyaeth. neu vedyant. neu ymo/uyn personalyaeth val y mae. mi. ti. y a/rall. medyant val y mae meu teu. ym/ofyn val y mae. pwy pa beth. pedwarrachenw ar hugeint yssyd. deudec ynrif vnic a deudec yn rif lluossawc yn rifvnic y maent. mi. ti. y llall. hwn. honn.hwnnw. honno. pwy. pa beth. meu. teueidaw yn rif lluossawc y maent. ni. chwiereill y rei hynn y rei hynny. yn y eil reiy rei ereill. py rei py betheu einym einwcheiddunt. seith kyntaf yn rif vnic ac yn riflluossawc a arwydokaant bersonalyaethy tri diwethaf yn rif vnic ar rif lluossawca arwydokant vedyant. y pedwar kenolnyt amgen pwy pa beth pa rei py beth/eu a arwydokaant amouyn Geireu ereillar ni hanffont or ddwy ran ymadrod rako


henw neu racenw a beryf a arwydokantristit val y mae och. neu lewenyd valy mae oi. nyt ynt raneu ymadrod kw/byl. ac ny wnant namyn aghwanykauymadrod ae durnaw pob henw a phobracenw yssyd dryded person eithyr pe/

dwar rachenw. mi. ti. ni. chwi Deu e/nw vnic a dalant vn lluossawc val ymae Rys ac Einyawn agharat oleudydKanys or geireu y rei a elwir ra{n}neuymadrawd y gwneir ymadrawthwrth hynny reit yw gwybot beth ywymadrod a pha furyf y gwahaner yma/droddyon ymadrod yw kynulleidua llia/ws o eirieu ygyt. Deu ryw ymadrawdyssyd ymadrawd perffeith ac ymadra/wd amperffeith ymadrod perffeith avyd pan vo henw a beryf ygyt yn wedusval y mae Ievan a gar gwenllian. yma/drod amperffeith a vyd pan vo deu henwneu dri ygyt heb veryf val y mae gwrgwreic march. neu deu veryf neu deir


y gyt heb henw gyt ac wynt val ymae karu karu kanu dysgu. Deu rywymadrawd perffeith yssyd ymadrawddperffeith kyuyawn ac ymadrod perffe/ith aghyfyon. ymadrod perffeith kyfy/awn a vyd pan vo henw a gwydd nac ab/sen na gwryw na benyw ygyt. na geirgwan na geir kadarn y gyt yn vn rifnac yn vn genedyl. ac ony byd velly kamamadrawd ac agkyffyawn vydd vn henwkynulledic vnic a dal deu henw vnic ehu/nan. val y mae y bobyl a volant dydgu. ac[...] vnwed a hynny henw lluossawc adal deu henw he hunan.Teir ffigur yssyd an ymadrawd y ia/wnhau ymadrawd. ac y essgussawdros [...] ymadrawd a sef yw y figur lli/w y dekau ymadrawd vn ohonunt a el/wir ymgynull. a honno a vyd pan vo ra{n}/n a chwbyl yn ymadrawd a geir gwanyrygtunt yn arwydokau molyant. ne/u waradwyd a hwnnw yn dylyu y dwy{n}

Llanstephan 3 t. 490r

a<r> gwbyl ac nyt ar y ran. val y maegwr gwyn y law gwreic wenn y th<r>oetkyt boet benw y llaw a gwrw y gwyny gwynn hwnnw. hagen ny ddygir ar yllaw y llaw yssyd ran or gwr namyn ary gwr yssyd gwbyl. ac velly kyt boet gw/ryw y to troet a benyw gwen nyt ar ytroet yg dygir namyn ar y wreic acvelly yr essgussir dros wryw a benyw

ygyt yn ymadrawd y figur neu. r. lliwarall a elwir adangos a honno a vyd panvo y gwbyl yn vnic. a raneu yn lluossa/wc. a geir gwan yrygthunt yn arddan/gos molyant neu ogan a hwnnw heuyta ddyly y ddywyn ar y gwbyl. ac ar y ranval y mae gwr du y lygeyt gwreic wenwen y dwylaw ar figur honno a esgus drosvnic a lluossawc yn yr vn ymadrawd ydrydedd figur a elwir ymoralw a honnoa vyd pan vo yr yrauaelyon personeu ygyt yn madrawd val y mae yn yr eglynhwnn. Mi ywr gwas gweddeiddlas gwa{n}

Llanstephan 3 t. 490v

a vyd o vod y galonn dwysgawd bryd y dis/gwyl brynn o dawl is gwawl yn oes gwe{n}n.y berson gyntaf neu eril aeliw ar y drydedar dryded ny ddigawn galw ar vn or lleill.ar figur honno a esgussa dros wyd ac abasenyn amadrwd.Kanys or ymadrodyon perffeithyon kyffy/awnyon y gwneir mydyr a phrydyat.wrth hynny reit yw gwybot beth yw mydyra phrydyat a pha furyf y gwahaner wyntac y messurer ac yr amkaner. Mydyr neubrydyat kyfansoddyat ymadroddyon perfe/ithyon kyfyawyon o eireu addurn arddercha/wc a dekaer o eireu gwann <a>dwyn kymeredica arwydokaon molyant neu ogan a hynnyar gerd dauawt ganmoledic. Teir keing y/ssyd o gerd dafawt nyt amgen klerwryaethteulwryaeth a phrydyddyaeth. Teir keing aberthynant ar klerwryaeth ymsennu ac ym/ddaualu geir tra geir a danwaret. Teir ke/ing ereill a berthynant ar deulwryaeth tes/tunyaw. ac ymdafalu wers tra gwers a gor/derchgerdd


dderchgerd o gywydeu teulueid drwy eireuamwys. Teir keing ereill a berthynant arbrydyddyon englynyon ac odleu a chywydd/ev kerddwryaeth anawdd y kanyat ae dych/ymicTri ryw eglyn yssyd eglyn vnawdyl vnyawn. ac eglyn proest. aceglyn or hen ganyat Tri ryw eglyn vnaw/dyl yssyd eglyn vnawdyl vnyawn. ac eglynkrwka ac eglyn kyrch. eglyn vnawdyl vny/awn a vyd pan vo y penyll hir yn kyntaf ar

deu penyll vyryon yn y diwethaf a hwnnwgweitheu y teruyna yn y bogalyeit. gweitheukytseinanyait. pan deruyno yn y bogalyeitgweitheu y teruyna yn vn vogal val y maeyr eglyn hwn Pei kawn o kyflwr gyfle brouirin kyt bei ron vy grogi vy neges oedd vene/gi vy gofec ddyn ytti. Gweitheu ereill y ter/uyna eglyn vnawdyl mywn dwy vogal acyna gweitheu y te<r>uyna mywn dipton dalgro{n}val y mae hwn. Dilyneis kwyneis val ymklyw decant y dekaf o dyn. byw. dolur gorm/odd a dodyw dylyn pryd ewyn prid yw. Gwe/Gweithieu


itheu ereill y teruyna mywn tipton ledyfval y mae hwn. vn dwyll wyt o bwyll o ball.dramwy hoed. a hud mab mathonwy vn/wed yth wneir a chreirwy henwir vrytryhir vrat rywy pan teruyno yr eglyn yn ykytseinanyeit yn<a> gweitheu y teruyna ynvn vogal a chonsonans val y mae eglynhwnn. llawnwys lys yw rys ros gyniretkad kedernit edelfled lliw diuei llywyadyrdyuet llew llafn gyniweir kreir kred. Gwe/itheu ereill y teruyna yr eglyn mywn dwyvogal a chonsonans. ac yna gweitheu y ter/uyna. mywn dipoton dalgron a chonso/nans val y mae hwn. O ouer o iawndervndawd hwyl anaw haelonir vydyssawtwrthyt eil arthur yrthwawt kadwgawnkadyr fynnawn fawt. Gweitheu ereill yteruyna yr eglyn mywn dipton ledyf a cho/nsonans val y mae hwn. kathleu eos nosyn oed. y kygleu meu gofeu goual hoed.koethlef herw odef hiroed. kethlyd keinawenyd koed. Eglyn krwka a vyd pan vo


y penill hir y diwethaf ar ddeu eir vyryonyn gyntaf val y mae hwn. kyd ymwnelkywyd bryd brys yn llawen llewych ystylyslleduyryd kalonn donn ef ae dengys grudlliw blaen grud generys. Eglyn kyrcha vyd pan vo y ddeueir vyryon yn gyntafar geir yn ddiwethaf a hwnnw a vyd ar geirkyrch yndaw ac ny byd namyn teir awdwlyndaw o achaws y geir kyrch val y maehw{n}n. hunys hirloyw y hystlys gwymp yllun yn y llaesgrys gwnlliw owyn gwen do{n}niawn. o dwfyn eigiawn pan dyucys. Tri ry/

w eglyn proest yssyd proest dalgronn alledyfproest a phroest gadwynawc. proestdalgron gweitheu y teruyna yn y bogaly/eit pan deruyno pedeir awdyl yr eglyn my/wn pedeir bogal amyrauael. a hwnnwa elwir proest y bogalyeit val y mae hw{n}nDoeth y veirdd heirdd hardd westi hael ru/ffut oe rud ae ra kymraw pan delit kym/ro. kymereist aduwyndawt kymry. Gwe/itheu ereill y teruyna eglyn proest dal/


gron yn y kytseinanyeit pan deruynopedeir awdyl yr eglyn yn yr vn gonso/nans ac ymrauaelon vogalyeit val ymae hwn. dy garu gorhoen eglur ag/harat gwenwynurat gwyr. hoyw ga{n}/gen hy a gygor hawl eneit y direidwr.gweitheu ereill y teruyna yr eglyn mydipton dalgron val y mae hwn{n}. Agha/rat hoyw leuat liw. yghyfreith lewych[...] law. wyf oth garyat. glwyfgatglew. ynvyt drwy benyt ym byw. lledyfbroest gweitheu y teruyna yn y bogalyeitpan deruyno pedeir awdyl yr eglyn. mywnpedeir ledyf dipton amryual val y mae[...] kae a gefeis dawngeis doe. ku vyd kofryd rod eruei yn eil groes ym oes a mwy an/wylgreir kyweir ywr kae. Gweitheithenereill y teruyna yn y kytseinanyeit panderuyno pedeir awdyl yr eglyn mywn pe/deir lledyf dipton amryual. ac yn yr vngonsonans val y mae hw{n}n llawen dan[...]n lenn laes lledyf olwc gloyw


amlwc glwys llathrlun maenol a uoleis.llaryeid vonedigeid voes. Proest gadwynoca vyd pan vo yr awdyl gyntaf yr eglyn ynattep. yr drydedd. ar eil. yn attep y bedwa/red. a gweitheu y byd proest gadwynoc dal/gron val yr eglyn hwn. Mynwn kyt yt gwe/gawn gwc. myn dy gael rin adael rec. yn /gobant ygobell mwc. ygobeith tywynweithtec Gwitheu ereill y byd lledyf proest gadw/ynoc val y mae hw{n}n. Nar heul yn hwyl aw/yrneid. nar lloer nyt gwell y lliwyd. yn lla/thr wiw wed yn llathreid yn llathru no lleu/ku llwyd. Eglyn or hen ganyat a vyd o deirawdyl. a gweitheu y byd o dri geir byryono seith sillaf y bob vn ohonunt val y mae hw{n}n

Chwedid mwyalch mywn kelli. nyd ard nyterdir iddi nyd llawenach neb no hi. Gweitheuereill y byd o bennill hir. o vn sillaf ar bymtheca phenn byrr o seith sillaf val y mae hwnnOnyd ynad a darlleat llyfreu ac eireu ynwast areith mywn kyfreith ny at. Mesur eg/lyn vn awdyl nac vn awdyl vo na chrwka


yw dec ar hugein vn ar bymthec yn y geirhir. a seith ym bob vn or deueir vyrryon.ac yn y geir hir gweitheu y byd y awdylkyntaf yr geir yn y seithuet sillaf ac ynadodedic dros yr awdyl a vyd tri sillafoc.gweitheu ereill y byd yr awdyl yn yr wyth/uet sillaf ac yna y geir toddedic dros yr aw/dyl yn deusillafawc. Gweitheu ereill ybyd yr awdyl yn y nawuet sillaf. ac ynay geir toddeit dros yr awdyl a dyly vod ynvn sillafawc Ac yn vnwed a hynny y bydyn y kwpwl o doddeit. Ac yn y pennill hirMessur eglyn proest yw wyth sillaf arhugein. seith mywn pob vn or pedw/ar pennill. Messur eglyn kyrch yw wythsillaf ar hugeint seith sillaf mywn pobvn or ddeu penill vyrryon. a phedeir si/llaf ar dec ynn y penill hir. a sillaf gyrcha dyly vod yn y seithuet sillaf ar sillaf agyrcher a dyly vot yn yr vnuet sillaf arddec. Ac velly y teruyna messureu yr egly/nyon ae amkane hyd. hynn y dywetpwytam yr eglynyon. dywetter bellach am yr


eil gein o brydydyaeth nyt amgen am odleuae messureu. ae hamkaneu. pump messurkyfredin or dechreu a vu ar odleu. nyt amge{n}Toddeit a gwatodyn a chyhyded hir. a chyhy/ded verr a rupynt. Toddeit a vessurir o ben/nilleu hiryon oll o bedeir sillaf ar bymthecpob penill val y mae yr awdyl hwnn. Nit di/geryd duw neut digarat kyrd neut lliw gw/yrd y vyrd o veird yn rat Neut lliaws vrwynkwyn kanwlat yghystud oth attall Ruddudgwayw rud rodyat. ae chynal velly hyt ypen Gwawtodyn a vyd o deu benill byryono naw sillaf pob vn ohonunt a phynnill hiro pedeir sillaf ar bymthec val y mae hwn.Meddylyeis y dreis o trasyml vryd. medwlmedw gymwyn anvwyn ynvyd. medyly/af am naf am nawd gyt esmwyth. nid me/

dwl diffrwyth mod ymdiffryd. kyhydeddhir a vyd o pennilleu hiryon oll. o bedeir sillafar bymthec bob vn ohonunt. ac yn y penn/yll hwnnw y byd tri phennill byrryon deuo pump sillaf pob vn ohonunt yn atteb y gi/lid. a phennill arall o naw sillaf. ac yn y


y pymet sillaf yn atep yr ddeu bennill gyn/taf ac wrth diwed awdyl y penill kyntafy kynhelir yr awdyl oll. val y mae hwnnTrindawt parawt pur traws maws mo/es eglur trwy rat mat modur mur mire/inwch. tro vi ri radlawn trafynior dyfyn/nor dawn. tref nef naf kyfyawn digawndegwch. ae chynal velly hyt y penn. kyhy/ded verr a vyd o penhilleu byrryon oll o wythsillaf pob vn ohonunt val y mae hw{n}n.Gwan wyf o glwyf trymheint gwen ffraetham gwnaeth gne gofeileint gwe{n}yeith ywgweith y gwythlawn deint gwynder lleuferlloer am bylgein. Rupynt a vyd o penilleuhiryon oll. o deudec sillaf pob vn ohonuntac yn y penill hwnnw y byd tri phenill byrry/on. o bedeir sillaf pob vn ohonunt ar deugyntaf yn atteb pob vn i gilid. ac wrth diwedawdyl y penill diwethaf y kynhelir yr awdyloll. ar eil sillaf or trydydd penill yn atteb yrdeu pennill ereill. val y mae hw{n}n. Trinda/wt fawt fer. tref nef nifer gwarder gwirdat trech vyd no neb trwy dawn atteb tre/


idwn attat. Gwedy hynny y dy<chy>mygwytpedwar messur ereill nyt amgen. Byrra thoddeit a gwawdodyn hir a chehydednaw ban a chlegyrnach. Byrr a thoddeita vyd o bennill hir yn gyntaf o vn sillafar bymthec megis dryll eglyn vnawdylac oddyna kymein ac a vynner o bennill/eu byrryon o wyth sillaf pob vn ohonu{n}tAc yna pennill hir o vn sillaf ar bymthecmegis y gyntaf ae chyna velly hyd ypen val y mae hwnn. Thomas a Rop/pert rwyd par gwerssyllic rwyf ryfyc ry/uelgar. ruthur arthur areithraw essgarreithion gawr rwythawr llawr llacharrwym kynigin kynegy diwattwar rwymkedyrn kadarn. o var rwysg tan a gwyna/wn. val twrwf gwynyar drut molut clutclot wasgar. Gwawdoddyn hir a vyd. o pen/

nille byrryon o naw sillaf pob vn ohonunt.A phedeir sillaf ar bymthec yn y penill hiryn ol. vn furuf a gwawdodyn arall eithyrbod o benilleu byrryon yndaw kymeint


ac a vynner val y mae honn. Gwa{n}n iawnwyf o glwyf er gloyw vorwyn. gwae avaeth hiraeth brif arvaeth wrwyn. gwyrvyghaglonn donn defnyd vyghwy{n}n gwn{n}ar vyrr y tyrr kynn bo terwy{n}n. am na dda/w y law y lwyn a bwyllaf. a garaf at/taf atteb addwyn. kyhydedd naw ban avyd o benilleu byrryon oll o naw sillaf pobvn <o>honunt val y mae ho{n}n. Wrthyt grea/wdyr byd. bid vygobeith. wrthyf byd dru/gar hywar hyweith yth argae neud gw/ae nyt gwael y gweith. wrth dynyon gw/ylon y bo goleith. wrth hynny duw vryvrenhin pob ieith yth archaf dagneueth<f>kein llef kanlleith. Ae chynal velly hyty pen. klogyrnach a vyd o deu penill vyry/on o wyth sillaf pob vn ohonunt yn at/teb i gilid. a phennill hir o vn sillaf ar bym/thec. ac yn hwnnw y byd. tri phenill vy/rryon. deu o pumb sillaf pob vn. ac ynatteb y gilid yn ymrauaelon odleu a phen/nil arall hir o chwech sillaf ac yn y drydedsillaf ahonaw yn atteb yr ddeu penill vyr/


ryon diwethaf. A diwed awdyl y penill hw/nw yn atteb yr deu penill gyntaf. Ac wrth y r/hei hynny yn kynnal yr awdyl oll val y ma/e honn. y baren aren arvoloch. y bebyll aey byll y ball koch. aml ywch beird y vud.emyrth llys nyw llud. emys rud ruthurgwyduoch. Ar mod hwnnw a elwir dull kyn/ddelw. Tri messur ereill a veddylyawd einy/awn offeiriat nyt amgen. hir a thoddeidkrych a chwtta a thawdgyrch gadwynawchir a thodeit a vyd o pedwar penill byrryono ddec sillaf pob vn ohonunt val y mae ho{n}nGwynnvyd gwyr y byd oed vod agharatGwenn vun yn gyfun ae gwiwuawr garyatGwann llun am llud hun hoendwc barabladGwynlliw eiry difriw difrisc ymdeithiat Gwe{n}ndan eur wiw lenn ledyf edrychyat. gwyl ywvannwyl yn y hwyl heul gymheryat. Krycha chwtta a vyd o hwecheir byrryonn a seithsillaf ym pob vn ohonunt a phennill hir o

bedeir sillaf ar dec a geir kyrch ynda val yhonn. llithrawd ys ranawd ys rad. llathyrgof ynof anynat kymry kymereist dyad


llwyr y gwnaneth mygyr aruaeth mad. lly/as gwas gwys nas diwas lliaws geir hy/naws garyat. lledyf gein riein llun mein/war lliw llewychgar angharat. Tawdgrychgadwynawc a vyd o gypleu hiryon oll opedeir sillaf ar hugein yn y kwpwl ac yn ykwbyl hwnnw y byd pedwar penill hiry/on o vn sillaf ar bymthec pob vn ohonuntac yn y penill hir hwnnw y byd tri phennillbyrryon deu o pedeir sillaf pob vn ohonunta phennill arall o wyth sillaf ar deu penillvyrryon gyntaf or penill hir kyntaf pob vnohonunt. yn atteb y bob vn or deu pennill vyr/ryon gyntaf. or eil pennill hir nyt amgen yyr kyntaf ar eil yr eil ar bedwared sillaf or pen/nill byrr wythsillauawc diwethaf yn attebyr eil pennill byrr pedwar sillauawc. arpedwar pennill hirion gyntaf or deu penillhiryon gyntaf diwaethaf yn atteb pob vny gilid. a diwed awdyl pob vn o pedwar pen/nill hiryon yn atteb y gilid ac nyt reit attebo vwy nor kwbyl pedwar pennillawc ony o/ny mynir eithyr reit yw y bot yn gyghon/gyon. a diwed y kwpyl hwnn dechreu y lla/


all a diwed yr holl awdyl yn attep yr geir ky/taf or dechreu. ar mod hwnnw a gaffat ormydyr wrth mod lladin val y mae honn. Bu/dyant y veird vyrdeu dramwy dramawr o/fwy ofec hael nud hoywon a heird gan hardvacwy vydant hwy rwy oe ra ae rud arueupybyr eruei dymyr aruawc vrehir arf gwyrgwayrud. aryal milwyr eireu myuyr eryrryswyr Rys ap gruffud. Ac velly y teruynamessureu yr odleu.Hyd hynn y dwespwyt am y dwy geinggyntaf. o brydyddyaeth. nyd amgen ameglynyon ac odelu. Tri ryw gywyd yssydkywyd deueir ac awdyl gywyd a chywydllosgyrnawc Deu ryw gwyd deueir yssyd.kywyd deueir hirion a chywyd deueir vyrry/on kywyd deueir hirion a vessurir o seith si/llaf pob vn or deueir. val y mae hwnn.Breichfyryf a<r>chgrwnn byr y vlew llyfn lly/gadrwth pedreindew. kyflwyd koflith ge/

irch ymgaff. kyflym kefn vyrr kadarnn gengraff. kyflawnn o galon a chig. kyfliw blo/deur banadl vrig. kywyd deueir vyrryon avessurir o pedeir sillaf pob vn or deu eir val


val hwnn. hardec riein hydwf glwysgeinhoyw liw gweni huan debic. hawd dy garuheul yn llethru audyl gywyd a vessurir o be/deir silla ar dec a geir gyrch yndaw ac ynvn awdyl y byd y kywyd oll val y mae hwnO gwrthody liw ewyn. gwas diuelyn gu/dyneu. yn ddiwladeid da y len. ae awen yn ylyfreu kael yt vilein aradgaeth yn waethwaeth y kynedueu. kyhyded losgyrnawca vesurir o deu eir neu dri neu bedwar o wythsillaf pob vn ohonunt a phennyll llosgwrnyn ol o seith sillaf yndaw. ac wrth diwedawdyl y pennill hwnnw y kynnhelir y ky/wyd oll val y mae hwnn. lliw eiry glen{n}ydmynyd my{n}neu lluoed ath uawl gwawl gw/awr deheu. llathrlun goleu oleuddydd lli/fawd vy hoen o boen beunyd. lludyawdym hun lun bun lloer byd lleduryd nydbywyd am byd. ae gynnal velly hyt y pen.Bellach kanys dywespwyt am y teirkeink prydydyaeth nyt amgen egly/nyon ac odlev a chwydeu. iawn yw weith/on dywedut am y beieu ar kameu a dy/lyer eu gochel mywn pob kerd dauawd


kanmoledic. mywyn tri lle ar kerdda<ua>wd y gellir beiw. nyt am/gen yn y kymeryadeu ar kygha/ned ar odleu a chyda hynny yn yr ystyr arsynwyr. ar dechymic y kymeradeu a vyd/ant mywn dechreu y pennilleu. ar kyg/haned yn y kenawl ar odleu yn y diwed.pob twyll awdyl a phob twyll kyghanetha phob twyll kymeyad bei a cham vyd my/wn kerd Bei heuyt mywn kerd yw vnica lluossawc ygyt val pei dywettit kanwrpan dylyit dywedut kannwyr Bei yw gw/ryw a benyw ygyt val pei dywettit gw/reic kryf neu wr kref pan dylyit dywe/dut gwr kryf a gwreic kref. Bei yw gw/yd ac absen ygyt a hynny a vyd o dwy ffordvn yw pan dotter dwy person amryualygyt mywn ymadrod val pei dywettitmi a wyr prydu pan dylyit dwedut mi

a wn prydu. eil ford yw pan dotter deu am/ser amryual ygyd mywn amadrawd valpei dywettit mi a brydaf pei gwypwn ypwy. pan ddylyit dywedud. mi a prydwn


pey gwypwn y pwy. Bei ar gerdyw trwm ac ysgawn nyt amgenbod y pell y neill awdyl yn dromar llall yn ysgawn. llyma reol y adna/bot trwm ag ysgawn nyt amgen nolluosogi y gair ae amlaeu megis peibyddei heb wybod beth yw kalon{n} ae trwmaeysgawn yw lluossoker ef a dwetter kalon/neu a chanys trwm yw yn y geir wedyi lluossogi wrth hynny trwm vyd yn y geirkyn y luossogi. Ac yn y wed honno ony wysbeth yw amkan e trwm ae ysgawn lluos/soker ef a dywetter amkaneu ac wrth yvod hwnw yn ysgawn wrth hynny ysgawnvyd yn y kyntaf ac ar y reol honno yr ad/nabyddir beth vo sillaf pettrus ae vn si/llaf. ae dwy. val y mae bygwl lluossokeref a dywetter bygylu A chanys tri sillafa/wc yw bygylu wrth hynny deu sillafawcyw bygwl Ac o lluossogir bagyl a dywe/dut bagleu. kanys deusillafawc vyd ba/[...]u kany dyly bod yn y geir wedy lluosso/gi namyn vn sillaf ragor rac y geir kyn


kyn y luossogi. Bei yw mywn kerdd bodlledyf a thalgrwn bot y neill ban yn led/yf ar llall yn dalgrwn Bei ar eglyn ywproest ac vnawdyl vod y neill dryll yr eg/lyn yn vn awdyl ar llall yn proest. Bei areglyn yw bod mwy o odleu na phedeir onibyd mywn eglyn hir a mesur deu eglynneu dri arnaw. Bei ar eglyn yw bod yr vngeir yndaw dwyweith oni byd teirgwe/ith oni byd hirgyllaeth neu asmalawchkaryad yn egus drostaw. hirgyllaeth valy mae yr eglyn hwnn. gwrthgrych eurgre/ir peir pendeuic. ydd wyf y gan duw gwy{n}/nvydic hir y lygad loeger o dric a wrth/rych deigyr hywlych dic. ysmalwch kary/at val y mae yr eglyn hw{n}n. Gwen dan a/vr wiw len ledyf edeychyat gwyl y gwe/leis angharat a gwa{n}n o bryd erwan bradym gwyl gwylwar agharat. Bei ar yreglyn yw hir a byrr nyd amgen na bod

y neill bennill yn ry hir ar llall yn ry vyrr.Bei ar eglyn yw bod yndaw molyant adechan ygyd val pei dywettit riein ad/


adwyn aniw<e>ir. Bei ar eglyn vnawdylyw bod y dwy awdyl or deu pennill vyryonyn lliaws sillafawc Sef yw yr eglyn hwn/nw. eglyn karn ymorddiwes val y mae hw{n}nPei prynwn seithpwn sathyrgruc yth ovaeth saeth seuthuc. mein ae nad yn hiradducBei ar eglyn vnawdyl yw y vod yn din abSef yw hynny bod y dwy awdyl diwethaor eglyn yn vn sillafawc val y mae yr eg/lyn hwn{n} Gwan iawn wyf o nwyf o nawsanun hoen am ddyn hael gwedeidlun. gwena gloyw a hoyw ehun. gwynvyd gwyr ybyd yw bun. Mwyaf bei ar eglyn ac ar pobkerd davawt kanmoledic ac ar pob ama/drawd yw bod yndaw eissev beryf kanyseneid ac ystyr a synnwyr eglyn a phob yma/drawd perffeith yw beryf. val y mae yn yreglyn hwnn eisseu beryf. Kyrnic llym trych/ic llam trwch. ysgerygl tyt erthygl taterthwch kyrn dyrn deirnwen kern keirn v/wch. karn sarn darn dwrd korn hwrthhwc. nyt bei ar eglyn kanu o arall eglyna vo gwell nog ef. namyn o byd yr eglyn


heb vn or beieu kyfrethawl vchot arnawbarner ef yn dda o byd dychymic ac ystyryndaw. kyd barner arall yn well ar try/dyd yn oreu oll. herwy y teir grad gymer/yeit a dywetpwyt vchod. o byd geir my/wn kerd a deu ystyr arnaw ystyr da ac ys/tyr drwc os brydyad vyd baner ef herwydy synnwyr da os kerd ddechan vyd barnerherwyd y synnwyr ddrwc. kanny fryttaneb yr drwc ac ny dechana neb yr da. aco byd deu ystyr dda neu ddeu ystyr ddrwcac ar vn geir ygyt barner herwyd y gw/eddo nessaf ac goreu yn y synnwyr onybyd kael gwybod yn yspys bod ewyllysy neb ae kano yn y gwrthwyneb.Reit yw gwybod bellach py furud y mo/ler pob peth or y prytter iddaw. deuryw beth y prydir idaw. nyd amgen pethysbrydawl a pheth corfforawl peth ys/brydawl val y mae duw a mair ar seintpeth corfforawl val y mae dyn neu anni/

vel neu le duw a volir o ddwyolder a med/yant a [...] hollallu a hollddaioni a holl ddo/ethinab a holldrugared a haelyoni


a gwrder a dosparth barneu kyuyawna chryedigaeth nef a dayar a phetheuereill dwyuol anrydeddus Meir a voliroe gwyrdawt ae gleindit ae santeidrw/yd ae thrugared ae haelyoni. ae thegwcha phetheu ereill nefolyon y moler y mabonadunt Seint a volir o santeidrwyd agleindit buched a gwyneitheu a nertho/ed ysprydolyon a petheu ereill dwyvolDeu ryw dyn a volir gwr a gwreic Deuryw wr a volir yscoleic a llyg. Deu rywyscolaic a uolir preladyeit val esgyb neuarchesgyb a darestygedigion val athra/won a phersoneit. Preladyeid a volir odoethineb a chymendawt a chyfyawndera thrugared. a haelyoni a thegwch a che/dernyt yn kynnal kyffreith eglwys a char/dodeu a pheu ereill eglwisic anrydeddusPersoneit a volir o gymhendawd a doeth/ineb ac alusseneu a haelyoni dedduawl.a deuodeu da a gwirion hyny a thegwch a ch/yfreitheu wrth gynnal iawn yr eglwyse/u a phetheu ereill anrydeddus. Athrawona volir o ddoethineb a chymendawd a hael/


yoni a thegwch a deuodeu da a dyfynder dy/all ac ethrylith ac goruchelder kelvyddo/deu a synnwyreu a buddygolaetheu yn ym/ryssoneu a phetheu ereill yscolheigyid Deuryw wr llyyg a volir arglwyd a breyr ar/glwyd a volir o ddewrder a milwryaeth aglewder a mawrvyd a gallu a medyanta nerthoed korff a doethineb a chymendawta haelyoni a thegwch pryd a thelediwrwydkorff a phetheu ereill ardderchogyon. Bre/hyr a volir o ddewrder a milwryaeth a glew/der a thegwch pryd a thelediwrwyd korffa haelyoni a doethineb a chymendawt a di/grifwch a digrynwryaeth a chywirdeb wrtharglwyd a petheu mawrvrydusson dwyryw wreic a volir riein a gwreicda Gwreic/da a volir o ddiweirdeb a phryd a thegwcha doethineb. a chymendawd a dissymlder ge/irieu a gweithredoed a deuodeu da ac [...]pherthyn moli gwreicda herwyd serch

a charyat kan ny pherthyn idi orderchgerdRiein a volir o bryd a thegwc a diweirdeba dissymylder a charevedrwyd a ll[...]/yd a hegarwc a huodylder parableu [...]/


ned a deuodeu da ac idi y perthyn sercha chryat. ac vnwed a hynny y molir mabkreuydwr a chreuydwreic a volir o sante/idrwyd a gleindit buched a chardodeua molyanrwyd duw ar seint a seilym a gw/edieu ac vnprydyeu a gweithredoed ys/prydolyon a phob perffeithrwyd or a ber/thyno ar volyant duw ar seint Ni pher/thyn ar brydyd ymyru ar glerwryaether aruer ohoni kanys gwrthwneb yw y greffteu prydyd. kanys ar glerwr y per/thyn goganu ac agloduori a gwneuthurkewilid a gwaradwyd ac ar prydyd y perth/yn kanmawl a chloduori a gwneuthur cloda llewenyd a gogonyant A chyda hynny nyellir dosparth ar glerwryaeth kanys kerdanosparthus yw ac am hynny nac ymy/red prydyd yndi ef a bethyn hagen ar pry/dyd ymyru ar deulwryaeth a barnu arneikanys kerd dosparthus yw a disgyblaethy prydydyaeth yn y lle y prytto prydyd nipherthyn credu gogan clerwr. kanys trechy dyly vod molyangerd prydyd. no gogan/


gerd klerwr. swynogleu a dewindabaetha chwaryeu hudolyaeth ny rwy berthynar prydyd ymyru yndunt nac arver oha/nunt. hengerd ac ystoryaeu yscriuenedicac gouyneu o anryded ac odidawc attebyonherwyd keluydyd a gwirioned da yw y pry/dyd eu gwybod wrth ymddiddan a doethy/on a diddanhau rianed a digrifhau gwyrdaa gwraged da kanys kyffran o doethineb an/ianawl yw prydydyaeth ac or yspryt glany pan henyw ae hawen a geffir o thrylitha cheluydyd aruer. A llyma y nerthoed yspre/dolyon a berthynant ar prydyd nyt amge{n}hufyddawd a haelyoni deduawl a diweir/deb ac ysprydawl garyat a chymedrolderbwyd a llyn a hynnawster a dilescrwyd dw/yvawl y rei yssyd wrthwyneb yr seith bech/awt marwawl nyt amgen balchder a ch/yghorueint trahaus a chybydyaeth a go/dineb a glythineb a llid. a llesged y rei a les/

gant y corff ac a dalant ladant yr eneitac a lygrant awen prydydaeth ac a bylanty ssynhwyreu.


Hyd hyn dywettpwyt am teir keingprydyaeth ac a berthyn arnunt nydamgen Teulwryaeth clerwryaeth a phry/dydyaeth dywetter bellach am trioed kerddTri bei kyffredin yssyd ar gerdd tor messura drygystyr a cham ymadrawd. Tri thormessur yssyd hir a thywyll gerd a gormododleu. Tri ryw drycstyr yssyd kam dechymicac amherthynas ac eisseu eneit. Tri chamymadrawd yssyd vnic a lluossawc y gydgwryw a benyw y gyd gwyd ac absen y gydTri amherthynas molyant a gogan y gydrwy ac eisseu ygyd ac anlye Teir ran ym/adrawd yssyd henw rakenw a beryf Tri ry/w ymadrod yssyd ymarawd perffeith acymadrawd kyffyawn ac ymadrawd ad/durn Teir ran prydyddyaeth yssyd sillafa geir ac ymadrawd Teir ryw sillaf yssydsillaf dalgron a sillaf ledyf a sillaf tipon Teirryw sillaf dalgron yssyd tipton talgron a [...][....] ledyf a thalgron gwtta. Teir ryw[...]yd pengam ledyf a thawdledyf[...]edyf Teir sillaf dipton yssyd dip/


ton dalgron a dipton ledyf a dipton wibTeir dipton gymysc yssyd dipton dalgro/nledyf a dipton pengamledyf a diptontawdledyf Teir ryued yssyd dieithyr a dip/ton losgyrnawc a dipton wib Teir sillafo[...] ganyad yssyd dipton dalgronledyf adipton losgyrnawc a sillaf vydarledyf Teirsillaf kadarn ganyat yssyd tromledyf [...]/ddarledyf a chadarledyf Teir sillaf [...]/wn y ganyad yssyd sillaf dalgron a sillafpengamledyf a sillaf vvd Teir sillaf ny cheir proest yn y herbyn dipton tawdledyf a dipton talgronledyf a dipton wib. Tri bei gwanredol yssyd ar gerd nyt amgen ar eglyn proest ac vnawdyl trwm ac ys/gawn lledyf a thalgrwn Tri bei gwahan/redawl yssyd ar eglyn vnawdyl karnymo/ddiwes a thin ab a drycossodyat ar yr odleu Tri pheth a gytbreinant ymadrawd ac [...] teilygant ehudrwyd parabl a chywr [...] synwyr ac annyanwl dyall y datk[...]

Tri pheth a gybreinyant yma[...] datkeinyat a [...] synwyr [...]/


tyryawl wall y barablwr Tri ryw gerddauawd yssyd clerwryaeth a thelulwry/aeth a prydydyaedd Tri pheth a berthynant ar klerwr gogan ac ymbil a gwara/dwyddaw Tri pheth a berthynant ar deuluwr haelyoni a digrifwch ac er[wy]/neit da yn deulueid heb ryw ymbil am/danaw Tri pheth a berthynant ar brydyd cloduori a digryfhau ac wrthneu gogan/gerd Tri pheth anurthant gerd y datka/nu yn anamser heb y gouyn ae chanu yn amherthynas nyt amgen noc yr neb nys dylyei ac eisseu barnwr a wypont var/nu Tri pheth a vrddassant gerd ehudrwydac ehofynder parabyl ac ethrylith y dat/keinad ac awdurdawt y prydyd a chyua/rwydyt ar gerddwryaeth yn barnu Tri pheth a hoffnant gerd dyfynder synwyr ac ystyr ac odidawc ddechymic ac awdur/dot y prydyd. Tri pheth a hanhofnantgerd baster ystyr a sathredic dechymic ac anurddas y prydyd Tri pheth a gywre/inant gerd kywreint kyuanssodyat ym/


adroddyon ac amylder Kymraec wrth y kyuanssodi a dechymycuawr kerthw/ryaeth wrth gywreinaw y kerd Tri pheth a aghywreinant gerd eisseu mod y ky/fanssoddi ymadroddyon ac anamylder Kymraec ac agherdwryaeth Tri pheth a amlaant awen kerddawr hengerd a barddoniaeth ac ystoryaeu Tri pheth a bylant awen kerddawr aghyuarwydyd ac agherddwryaeth aghanmawl Tri pheth a lwgwr o gwbyl awen kerdawr tra meddawd a thra godineb a thra ysgymundawd Tri pheth a dyly kerdawr y gochel llynna a phutteina a chlerwryaeth.Tri pheth a dyly kerdawr y kanmawl ha/elder a digrifwch a cherdwryaeth Tri pheth a ardustrua kerdawr noethi ac anadna/bot ac aghanmol Tri pheth a vawrha ker/dawr gwisgoed a chytnabod a chanma/wl Tri pheth ni chyngein mywn kerd anwadalwch ac ysmalhawc ac agherdw/ryaeth Tri y kae kerd arnaw heb vyned

yn eu herbyn hengerd yr hen brydydyon


MAE’R DUDALEN OLAF HON YN ANNARLLENADWY

BL Cotton Titus D.xxii 4r

Llynma gy<f>r6ythyt a chouyon ageir n yr yscriptur lan o i6rthy trabluthe gouudyon a dolureu a dis/kynnant kynn6ll kyn teruin bydachos anwir ac angret y rei a ossodesyr vchel argl6yd o neef kyn kymrytkana6d or blayn hyt y traythir her/wyth dysk y yspryd ef o giudode yprof6ydi a gwedy kymryd kna6d ydangosses crist argl6yth yr eilweithyr vnri6 pynkeu ny gyfreitheu ef y reia ydys yn vynych ny traythu my6ngwasnaythe yr egl6ys. Y trabluthehyn a doant gyntaf o angheredigyr6ykynvigen a thra tr6y geissa6 pob vn

BL Cotton Titus D.xxii 4v

ragori ar y llall my6n tragrymdergallu byda6l medeant a ma6rethpan diskynnant o achos sythter ka/lonneu a anghytundeb y trablutheuma6r y rei a edewis crist argl6yth ge/nym yn yscriuenedic dan y henwiny gyssegredic euegil ef. nyd amgentrablutheu nog y pleid kyuod yn erbynpleid. tarnas yn erbyn tarnas. bra6dyn erbyn bra6d. taad yn erbyn y mab.y mab yn erbyn y taad. ac aruthredi/gyon ar6ython a diskynnant o neef.ac ereill a ymdangossant nyr he6l.ny syyr. ny lle6at. tr6y gymmysc ma/r6walaytheu. crynnant dayar a newy/


neu. ac aruthredigyon ar6ythonmy6n tonneu a lleiseu y moroythar llifdyuyreth. a g6ybythed pa6bmed crist pan diskynnant bod tar/nas nef yn agos nyd amgen no dydbra6 a teruyn byd. Bellach gwe/dy pan daruythant yr ar6ython hynh6yla6 ny teruyneu y ymdagossantereill o newyth y rei a uythant yn v6y

o dolureu a galareu. hyd na bo ha6dy dyn yn vy6 y d6yn nay diothef.y gouudyon hyn herwyth daro/ganneu a diskynnant nyr amsery del melltigedic angcrist yr h6n ysyd reid a gotheuus gan dew y dyuod


y 6ybod gwastadr6yth a fyrfder agaffer my6n dyn ny fyth 6rth y bro/ui. Angcrist bellach herwyd deallrei or doython ac athra6on y kylueth/dodeu a ymdegis nyr amser y bo cristyn vyl pedwar cant a their blynetho oydran. ar h6n a wetto geni agcristo gyd annyan g6r a g6reic nyr d6yll6yd achos herwyth yr yscriptur lanac ymmadra6d Ieuan abostol ny ly/uir a elwyr apocalipsis nyr amserhynny y datr6ymir y kuthreul pe/naf yn y messur y bu datr6ymedicyn amser yr ymmera6dyr ffredericpan wnayth lla6er o ouudyon ar yr


escob ma6r ay dy6olyon bobloyth acymdegys ef yg carusalem ac nyr ar/daloyth y tram6ya6th crist dan pregethuyua6r en6 ef. ac yn tystolauthu mayef y6 gwir crist ac ef uyd ac a uu ac a syth.Nyr amser hynny y datcloantd6y anfythedolyon genethlaeid nydamgen no Gog a magog y rrei aydewis yr ymmera6dyr Elisaunderyn gloedigyon my6n ynyssoyth arystlysseu y moroyth hyd ar yr amsery doe Angcrist y rei hyn a doant aca ymdangossant yr g6rhau ythaucredu a gwerthu ythau ac yr kydarn/hau. kyn6rthau a ma6rhau y uchel


en6 ef my6n dy6olyayth. Yr ag/crist h6n tr6y vod dy6 yn gothefa ymde{n}gys yn gybelled my6n ma6/reth a methyant aruthter a creu/londer hyd pan varno ef na bo dynyn vy6 a allo rodi kyuerbyn y/tha6. Ef bellach tr6y vot dy6yn gothef a wna ac a dengys yn

rith gwyrtheu llawer o anreueth/odeu ma6r tr6y d6yll hudolyaythy rei ny welsit gynt a rei herwythtyb dyn my6n gwangred na alleineb y gnuthur onyd gwir dy6ehun. Bellach yr ynreuethodeuhyn a chymmysc gwangred a dall/


ant synh6yreu y dynnyon hydpan diskynnant anirif o bobyly dayar yr credu a gwethu ytha6.Ar sa6l a drigant my6n fyrf/der y cred tr6y rothi kyuerbyn y/tha6 herwyth y gallu a dreweniro chlethyfeu a edewir my6n am/march ma6r hyd he6lyth a mes/syth. at y rrei y henuyn y gwirdy6 yr ymbarch ac vynt ang/ylyon yth y kyrchu ay coranu ynverthyryon kyssegredigyon nyneef kyn ori y gwayd. Acereill a ouynnokahant y greu/londer ef a gilant y ogoueu y crei/


gyth ar tarrenni ac yna y ochuahanty geni dan dywedud y geireu hyn ych/wi greigyth ar tarrenni k6yth6ch ar/nym yr yn diuyrru. Y gouudyonhyn a gerthant ac a ymdangossantyn dolurus dros 6yneb y dayar dangynnythu a pharau hyd teir blynetha hanner y rei nyd ha6th y gothef.gan a uethant o trablutheu. ryueleu.new6neu. a llathuaeu. nyr amserhynny ha6th vyd gwelet dagreu llith/redigyon hyd gruthyeu y gwyr arg6rageth ar meiboneu disyn6yryon.ha6th vyd gwelet dyn yn garthu d6y/la6 a lleis tuchan ganta6. ha6th vyd


clybod dyn yn wynnychu y ageuheb y dyuod ytha6. Bellachar diweth y teir blyned a hannery kyffroant deu or prof6ydi gyntmegys Enoc a heli y rei yr pananet ysynt vy6edigyon a rei agyuodassant yr angylyon tr6y

wrtheu dy6 nyr hen oyssoyth acay dugassant y parad6ys dayra6lny lle y maynt yn gyrf ac yneneideu yn ymaros ar amser y dely gelyn agcrist. ac yna y doant acy ymdangossant ytha6 ef ar he6/lyth kayrussalem dan ymlid ac ym/gyuethli6 ac ef y greulonder y an/


gred ay d6yll hudolyayth tr6y y reiy t6yllassei ef pridwerth y gwir dy6yr y colli. ynteu tr6y gymrydyn sor arabu arna6 ef d6yn ruthurythunt a wna my6n ynuydr6ythy gythreulayth ay llath dan ado y kyrfyn ammarchus hyd yr he6lyd tridieu a their nos dan drayd y gely/nyon. ac ar diweth y tri diwarnottr6y w6rtheu y gwir dy6 y kyuo/dant o vyir6 yn vy6 y g6r nyt yme/dy ay wasnaythgar kywir ar y ner/thu my6n gouudyon. A gwedypan darfo yr angcrist h6n tr6ydy6 yn gothef yn hyd y teir blyneth


a hanner tr6y y arsageu ef a chreu/londer y glethyf caffel y hynt ar d6y/lla6 prydwerth dy6 tr6y y harweiny agred. yna ar diwed y teruinkyffroi a wna yr argl6yd o neef dandangos y va6r allu a than trugarauny dy6olyayth 6rth y gwan sucledicannyan my6n dyn 6rth y brouidiskyn a wna oy eistethua ef ny neefdan rodi kyuerbyn yr gelyn ar doyvelltigedic ganethlaet megys goga magog ar vynyth oliffer ne lley d6g yr argl6yd rurthur yr pryfgormyn my6n kydernid y lit dany dara6 dyrna6d aruthur o yspryd


y ene hyd pan syrtho y t6ylla6dyryn drylle hyd y lla6r megys tr6s prenma6r yn garthu 6rth y g6ympoar eil dyrna6d ar y yr d6y geneth/laed hyd pan syrthant 6nteu yn ga/deu meir6 hyd y mynyth dan y ha/

da6 yno yn ammarchus yn u6deu yg6n ac y neueilieid gwyllton. Ag6ybythent pob rei na rann6yd bodgwastad heth6ch ny thayar herwythy daroganneu na gwastad kyredigr6/yd na chyd6ybod glan my6n calon/neu y dynnyon yn hyd yr amser. ybo yr angcrist heb dyuod. ac am/bellach vyd nyr amser y bo ef yn ma/


ystroli hyd pan gwedy y teruynneref y ageu. A gwedy y copleir y di/uyrru ef ny messur y dywesp6ydvchod a mynet y geir a messur y we/thel dros 6ynebeu ynissoyth y byd y/na y hanabythant holl cryaduryeidy dayar daruod my6n hir amser ooysseu y t6ylla6 ay trossi o iar forthy ia6n gred dan ymmada6 ay geudy6/eu tr6y y rei y buasseint la6er o am/seroyd my6n kethiweth kythreuleid.Yna y ymhoylant holl bobloythy byd at vn dy6 ac y vn gred nydamgen noc y gred y cristynogyondan reol y gwir dy6 yr h6n ysyth


dechre a gorfen crea6dyr y creaduri/eid. taad. maab ac yspryd glan. ynvn ri6 dy6 daad yn ri6 dy6 vaab.yn ri6 dy6 yspryd glan. teir perso/nyeid ny drinda6d. Ac gwedypan darfo yr holl vyd athnabod yargl6yd a throi gwethu a g6rhauytha6 or amser hynny y parahantmy6n diwadalr6yd dan reol y gwirdy6 my6n fyrfder y ia6n fyth hyddiwed byd ac hyd na bo raclla6 dros6ynebeu ynessoyd y dayar onyd vnbugeil. ac vn buarth. Nyr amsery byth hir heth6ch a llonyth6ch ky/redigr6yd a chytundeb gwirioned


a chyd6ybod glan my6n calonneuy dynnyon ar bob gweithred. Arpynkeu hyn a barhaant hyd ar pym/thec diwarnodeu kyn dyd bra6 nyrei herwyth deall a gauas sant Ie/

rom my6n llyfer ieith ebre6 y dengisy bra6d6r aruthredigyon ar6ythonkyn diskynno y varnu. Nyd am/gen noc yn y dyd kyntaf y kyffro/ant y moroyth ac y llifdyuyreth acy kyuodant deugeint cupit o vchtero iar 6ynebeu yr holl creigyth.yr eil dyd y gostygant oy huch/der dan drio a gost6ng ved ar dyuyn/der hyd pan allo orbreith drem y lly/


gad y harganuod. y trydy dyydy ymdangossant yr holl dyuyrethar y messur y buasseint yr pan fur/u6yd gyntaf. y pedwyry dyd yymdangossant pysca6d ac holl crya/duryeid o naturyayth y moroyth arhyd a lled 6ynebeu y dyuyreth dandodi garmeu ac aruthredigyon wich/leisseu hyd pan ouynocahant yn ua6ry sa6l a uythant yn rodi gostek vth/unt ac ystyr y lleiseu hynny nyd ath/nabythir o neb onyd or gwir dy6.y pymmed dyyd dyuereth yr hollvyd y rei ysynt dan rygedua yr heulyn digylchwynnu y dayar a diflan/


nant ac a ymdoant yn dir sych heby gweled m6y. y weched dyd ny bydpren coyd na llyssewyn a dyffo o an/nyan y dayar nyd ymrotho o hana6 gl6/b6r megys gwlith a lli6 gwayd arna6.y seithued dyd y dinustrir seil yrholl vyd megys kestyll. tei. a threui dany hada6 yn drylledigyon hyd y messyth.yr 6ythued dyyd y kyffroant ykerric o bob ardal yr byd ac y ymlath/ant tr6y rodi dyrnodeu yssic pob unyth y gilyth yn erbyn annyan. Yna6ued dyyd y byd crynuau dayar yngyffredin hyd na chaffer my6n couyonbod y gyffelyb yr pan furu6yd byd.


y decued dyd y syrthant y creigythar tarrenni y dyuynder y dyffrynno/yth tr6y y rei y kyuucheteir yr holldayar yn cla6r gwastad. yr unued

dyd ar dec y doant gwethillyon y cry/aduryeid oy gygoue6 dan rodi rydec/uae o le yn lle megys ynuydyon nagallu or vn rodi atteb yr llall. ydeudecued dyyd y ymdangossant aruth/redigyon ar6ython or neef ar syyr orfuruauen a g6ythant. y trydy dydar dec y kyffroant eskyrn ymeir6 acy kyuodant o dyuynder y prith hyd ar6ynebeu y pylle6. y pedwery dyydar dec y gwethillyon a ydewir o natu/


ryayth dyn yn uy6 a uythant veir6.y pymthecued dyyd y da6 taan oarch dy6 ay allu yr h6n a lysk yr holldayar hyd ar dyuynder vffern ac ardiwed hyn y diskyn dy6 y varnu.Teruyn dyyd bra6 bellach nysg6yr dyn ny byd nac agel ny neefac ny 6ybythir ved ar yr amser ydangosser o geudod y gwir dy6 yhun.eis6ys ymay athra6on y kyluethdo/deu bes metrent yn ia6n yn b6r6tyb y teruynna byd ar diwed y seith/ued mil o vlynythoyd yr dechre byd.llymma bellach ystyr y tyb herwythyr crea6dyr ar y dechre furuya6 am/


ri6 o pynkeu ar y s<e>yth. megys seithdiwarnod yn ryoli pob 6ythnos ved ardiwed byd. seith planede y furuauen oallu dy6 yn digylchunu ac yn goluhaubyd heb orf6<w>ys. y naturyayth athodes dy6 yndun h6y ysyd yn rodiyr moroyth gyuod a gost6ng. ac ynparannu y fr6ytheu y dayar kynnu/thu ac aythuedu. Ac gwedy y gristgymryd kna6d y gnayth yr eilweithamri6 pynkeu ar y seith. megysseith rinwethe yr ecgl6ys tr6y y reiy ymglymma6d dy6 a dyn yr y gy/dyr<n>hau ay gad6 my6n dy6olyaythy fyth. seith gweithieu y pader yr di


fr6ytha6 pechoddeu. Seith gwith/redoyd y drugareth tr6y y rei 6rthy gnuthur y gobr6ir neef gwedy

ageu. Bellach by beth bynnaca damweino am dyb yr athra6onar dyyd bra6 y uod velly ac na bovelly herwyth na mynna6d dy6 ydyn nac y agel y 6ybod ac herwythna ellir b6r6 tyb ar hyspysr6yd.dehuach ydyu kydymaros a dy6hyd pan dangosso ef yn aml6c y rinyssyd cloedic ny ascre. Dyyd bra6bellach nyr amser y gossodes y gwirdy6 y dyuod. dyuod a wna yr h6na uyd pan del ouyna6c a dolurus


herwyth yr ymmadra6d a ydewissant austin gennym yn yscriuene/dic. A llymma ystyr yr ymma/dra6d by beth bynnac a wnelof I hebef. e kysku. e gwyla6. e kyuod. e iste.e gorfowys. e kerthed. rac meintvy ouan vrth pan del y dyyd dolurustybyo a wnaf bod lleisseu kynhiri/eid dyyd bra6 heb orf6wys ymcluste ym kyffroi ac ym gwyssa6dan dywedud y geir h6n dabreyr varn. y varn bellach pandel a rodes yr uchel taad yd y uaabherwyth yr maab diskyn ac ym/gymysku ac annyan dyn a dros


yr annyan hynny ymroi a wna/yth y boyneu. collet oy wayd ac ag/eu yr y prynu or kethi6ed. ac orachos hynny y rodes yr uchel taadholl varneu y byd yth y uab yry reoli 6rth y ewyllus. Nyr am/ser bellach y diskynno crist vn maabdy6 y varnu ymdangos gyntafa wna ar cr6ybren wen nyr aw/yr a milioyth o seint ac agylyongyda ac ef. nyr amser hynny yrtayred vo yr heul ny naturyaythyn tywynnu ny dywynykka hyn/nu yn uoy noc nyr vn ansod y gwe/lir yr heul yn rodi glemd6yll tr6y


y cr6ybyr ymblayn ka6ad or gla6 oiorth y trama6rder goluer a ymden/

gys o gorf yr argl6yd 6rth edrycharna6. yna y henuyn y bra6d6rpedwar or agylyon vn o bob kogylor byd yr gwyssa6 6rth lleisseu y kyrnhirreid holl creaduryeid neef dayarac vffern. ac ystyr y lleisseu vydh6n de6ch yr varn. de6ch yr varn.yna 6rth aruthter llef y geir a lleis/seu y kyrn y kyffroant holl crya/duryeid ac y doant ar y lla6n dutho bob ardal hyd pan ymdangossantrac bron y bra6d6r llin plant adaf.agen a doant yn gyrf ac eneideu.


a phob dyn yn uychan ac yn ua6rnyr oydran y bu crist ac yn hyda lled y del6 ef pan piodeua6d yr ageu.yna o arch y bra6d6r y kywyn/nant yr agylyon ac y dyholant yrei daa o blith y rei dr6g megys ydeholant y bugelyth y deueid o blithy geiuyr ac y gossodant y rei daaar yr ystlys dehe yr argl6yd a reidr6g ar yr ystlys asseu Bellachgwedy pan darfo gossod pob pethny lee y ymdengys crist vn mabdy6 yn annyan ni yr creaduryeidny del6 y buassei ef ny byd yn goth/ef lleas yr y prynu. dan dangos y


archolleu ae welieu ar holl deuyn/nytheu a uuasseint ny deruynnumegys croys gway6 hoylon ar go/ran drein yna kyffroi a wnany dy6olyayth dan v6r6 golygonar y cryaduryeid a uythantar yrystlys deheu ytha6 a gween la6wenganta6 dan dywedyd y geire hyn.De6ch vendigedigyon veibon ymtaad I or neef ymarthel6ch a chym/mer6ch ych ran or darnas a bara/toed ychwi o dechre byd. cad6 vyghe/ureitheu a wnaythochwi. crymmuac vthuthau y dysk vy ecl6ys I aygwasnaythu oy gouynnyon. trugar/


hau a wnaythoch 6rth leuein y ty/

lodyon ny agenoctid tr6y rodi b6/yd yr newyna6c. diod yr sychedic.ran duthed yr kuthya6 y kyrfnoython. kydg6yna6 a wnaythocha dithanu y gweinon cleiuon arkarcharoryon ny gouudyon kyd/doluryo a wnaythoch ar meir6 dany hebr6ng y hir orf6wys tr6y we/thieu a chardodeu. torri ymrissoneur6g gwyr a gwyr yr y d6yn y ga/ryad a chytundeb. gothef colli ychgwayd a wnaythoch hyd he6lyth a th/omyth o garyad arnaf. I. hyd y bu wellgenn6ch diothef yr ageu ammar/


chus noc ymaythu a mi my6n digo/ueint. Minneu hethi6 dros a wnay/thoch o weithredoyth daa a chyredi/gr6yth y mi. ac yr sa6l a ymardel/weint a mi yn barnu y chwi hethi6ac yn rodi dragywytha6l istethuaeny neef. ny lle y caffoch bynuyth we/let ych argl6yd ny dy6olyayth ynymborth ac yn uy6yd ychwi. acny lle y kaffoch dragywytha6lheth6ch llewenyth. a digriu6ch hydna allo pen na thauod y draythunay amkanu. yna ar diwed ygeir y klywir y cryaduryeid o nerthy penneu ac aw6ch y callonneu yn


dodi ga6r lywenyth ac yn c6ytha6hyd y dayar dan rodi diolch ytha6dros y ua6r rod ay drugared. Bell/ach gwedy pan darfo teruynnu barnyr ystlys deheu. yna ymhoylyd yn wim/m6th a wna a golygyon aruthurganta6 yr ystlys asseu ny lle y ym/dangossant yr holl deuynnytheu auuasseint 6rth y deruynnu megysy dywesp6yd vch6t y archolleu a/gen ay welieu a atkyuorant ac a ym/dinuant o wayt hyd pan weler ydauyne llithredigyon yn ammal arhyd y gna6d yna y d6eid ef y geirehyn y chwi agheredigyon geneth/


loed edrychoch ar a diotheueis o poyneuac ammarch dryssochwi yr ych d6ynach rythau o gethiwed y kythreuleidrakko. ychwithe dros vyygheredicr6/yd I bod yn well genn6ch yr hyd ybuoch ny byd droi ym erbyn tr6ydorri vyghyureitheu am gwaharth/on a thr6y ymherchi y sa6l a ymar/delweint a mi no g6rhau a gwethuyym. or achos hynny llymma vi heth/i6 yn dyuod yr ymli6 a chwi am ychagheredicr6yd ac yr gnuthur dialdros a wnaythoch o weithredoyddr6g ychwi y<n> gyntaf y rei a ym/royssoch ych bod yn argl6ythi heb


ych bod treissa6 ac yspeila6 y kyf/fredin bobyl a wnaythoch oy gallutr6y ych kydernid ach ma6reth heby ia6nhau. ychwitheu a uuochvra6dwyr dr6g tr6y droi y kyfreithdaa ar y gorth6yneb yr gwerthe agwabreu. ychwitheu auuochs6ythogyon dr6g yn yspeilo y kyf/fredin bobyl yr d6yn daa anwiryr argl6ythi. ar eil yspeilo y6 tr6yy kymmell y rodi gwabre ychwi/theu rac ych ouan. ychwitheu adorrassoch ych ll6e my6n kyffreitheutr6y d6yn tiir. dayar a daa yn an/wir dros werthe a gwabre. ych/


withe a dreissassoch vy ecl6ys oy ia6nay dylyed megys oy degemmeu offryn/geu. renteu a y chyfreitheu. ychwi/theu yr egl6yswyr a rothassoch kyfle/baythe dr6g tr6y y bu ha6s gan ybobloyth gyffredin ymroi y pechodac y weithredoyth dr6g. ychwitheugoganu y dynnyon a wnaythoch ayllysenwi my6n kynuigen tr6y gel/wytheu a dechmygyon dr6g hydpan baraoth hynny byth vthunt6yyn gywilyth ac ammarch. ychwitheua dreissassoch y gweinon oy tiir aydayar tr6y y kad6 my6n kamwethhyd ageu heb y edryd. ychwitheu


a dreulassoch ych einoys my6n go/dineb torri ych priodasse ymgym/maru ach kydwayd ac ymgal[ein]ach gortherchade my6n ambech/r6yth dros waharthon vy egl6ys.ychwitheu a rodassoch ych daa arokkyr yr kaffel yr ennill ma6roiar y benthic kyuan. ychwitheukynll6ynwyr vuoch yn dieny[idio]vym pridwerth yr bychydic [o achos]/syon. ychwitheu lladron kyffredinvuoch dan d6yn da y kywiryon [....]dreis a chydernid ych clethyueu. ych/witheu creftwyr a masnachwyrfeilst vuoch yn t6ylla6 y kyffredin


bobyl ar ych masnache tr6y li6 ll6p6ys a messur. ychwitheu setwyraghewiryon vuoch 6rth ymado armeir6 treul6 y daa 6rth gardode agwasnaythe dy6a6l ychwitheu tr6yd6yllodrayth ny droi yn reid ac ynwassaneth y chwyhunein. A chy/da hynny anrugaroc vuoch yn kyf/fredin 6rth leuein y newynoc yn er/chi b6yd yr karyad arnaf. 6rth ysychedic yn erchi dia6d. 6rth y no/yth yn erchi peth y guthya6 y gy/wilyth ac agharedigyon vuoch6rth ych kydwayd ny cleuydeuay carchareu heb y hedrych yr y


dithan ny gouudyon. hyd y buwell gennoch bob amser ymroi yweithredoyth dr6g tr6y ryuic ykythreuleid racko hyd angeu nocymroi ym kyfreitheu yr dysk a re/buth y6ch y ouynokau y diwar/nod hethi6. ac yr disk6 a rebuthychwi y benydyo <ac> yttiuaru ac yria6nhau y kamweth hyn <kyn> ageu.Bellach gwedy pan darfo ymge/uethli6 a pha<6>b ny rath megys ydywesp6yd vchot ny byth yr vna allo rodi gwad dros y ran nadihurdeb. yna y d6eid y bra6/d6r my6n kydernid y lid y geire hyn


e6chwi velltigedigyon genethlaedyr taan poynedic paraus yr h6n abaratoed yr kythreul pennaf ay ygy/lyon yr dechre byd. Ar diwethy geire hyn y clywir y colledigyon.my6n crynuau yn rodi garmeuaruthredigyon o nerth y penneudan oll6ng dagre yn ammyl hydy gruthie a than ochuanu yr amsery ganned heb orf6wys. yna heboir gwedy rodi y varn y ymgyf/froant y kythreuleid heb 6ybot yrif ac y ymgymyscant ar colledi/gyon truein dan y tynny ay llus/ko yn ammarchus ved ar ogu6ch


y lle y poynir ac othyno y tauylua wnahant yn wimm6th ac yn di/arbed y dyuynder vffern or lle nybyth eil b<r>ynu nac eil ymhoylydnac amgen obeith no thrigo ynodan reol y kythreuleid my6n taantywyll6ch a brynti. Sine fine.


yma y treithir o ach dewi ac o dalym oe vuched.Davyd vab sant. vab keredic. vab kuneda.vab edyrn. vab padarn beisrud. vab deil vab gordeil.vab d6fyn vab gord6byn. vab amguoel. vabamweryc. vab omit. vab pern. vab dubum. vabongen. vab avallach. vab eugen. vab eurdoleu.vab chwaer veir wyry mam iessu grist.KEredic vrenhin a wledycha6d dalym o vl6nyded ac oe en6 ef y kafas keredigya6n y hen6.a mab a vu ida6. ac en6 y mab oed sant. ac y h6n/n6 yd ymdangosses a{n}gel yn y hun. a dywedut 6r/tha6. Auory heb et ti ey y hely a thi a geffy tri dy/vot geyr lla6 avon deiui. Nyt amgen karw a gleis/syat a heit o wenyn ymy6n prenn 6ch penn yr auonyn y lle a elwir henllan yr a6r honn Dyro dylyety tir y vab ny anet etto. ef a bievyd deu le hyt dyd


bra6t y rei a dywesp6yt uchot linhenllan a lico/nmaucan. O dyna y doeth padric hyt ygglyn ro/syn ac y medylya6d d6yn yno y vuched. ac agela doeth att badric ac a dywa6t 6rtha6. ada6 di heb

ef y lle h6n y vab ny anet etto. Sef a oruc llidia6a dywedut. Paham y tremyga6d yr argl6yd ywas a vu yr yn vab yn g6assanaethu ida6 dr6yofyn a charyat. y ethol ohana6 ynteu yr a6r honmab ny anet. ac ny enir hyt ympen deg mlynedar hugeint. ac ymbarattoi a oruc padric ynda6 e/hun ac ada6 y lle h6nn6 yr argl6yd grist. ar argl6/yd eisseoes a garei badric yn va6r ac annuones ag/el atta6 oe duhuda6. ar agel a dywa6<t> 6rtha6. pa/dric byd lawen yr argl6yd am anuones i attat ti.y dangos ytt yny<s> gwerdon. or eistedua yssyd yg/glyn rosin. ac a elwir yr a6r hon eistedua padric


kanys ti a vydy ebostol yn yr ynys a wely di. a thia diodefy lawer yno yr karyat du6. a du6 a vydygyt a thi beth bynnac a wnelych. ac yna y llonyd6ytmed6l padric. ac y gedewis padric y dewi y lle h6n/n6. a pharattoi llog yn y borthloed ida6 a chyuodia var6 g6r a gladyssit yno ar y morua yr ys pym/thec mlyned. cruchier oed y en6. a mynet a orucpadric y Iwerdon. ar g6r h6nn6 ygyt ac ef ah6nn6 g6edy hy{n}ny a vu escob. ac ym pen y degmlyned ar hugeint gwedy hynny. val yd oed ybrenhin a elwit sant yn kerdet ehun. nachaf lei/an yn kyuaruot ac ef. Sef a <o>ruc ynteu ymauaela hi. a d6yn treis a<r>nei. ar ll<e>ian a gafas beichogi. e/n6 y ll<e>ian oed nonn. a mab a anet idi. a dauyd aroet yn en6 arna6. a g6r ny bu idi hi na chyntna g6edy diweir oed hi o ved6l a g6eithret.


Kyntaf g6yrth a wnaeth dewi. or pan gafas hi vei/chogi. ny mynna6d hi v6yt namyn bara a d6fyr y/n y hoes. ac ny lewes dewi v6yt namyn bara a d6fyrEil g6yrth a wnaeth dewi ae vam yn mynet yr eg/l6ys y waranda6 pregeth gildas sant. gildas a dechreu/a6d pregethu ac nys gallei. ac yna y dywa6t gildas.Ewch oll or egl6ys allan heb ef. ac elch6yl profi pre/gethu a oruc ac nys gallei. ac yna y govynna6d gil/das a oed neb yn yr egl6ys onyt efo ehun. y d6yfiyma heb y ll<e>ian yr6ng y dor ar paret. Dos di heb ysant odieithyr yr egl6ys. ac arch yr pl6yf oll dyuotymy6n. a phob vn a doeth y le y eisted ual y buasseiac yna pregethu a <o>ruc y sant yn eglur ac yn uchel.yna gouynna6d y pl6yf ida6 paham na elleist dipregethu ynni gynneu a ninneu yn llawen yn damu/na6 dy wranda6 di. gelwch heb y sant y lleian ymy6n


a yrreis i gynneu or egl6ys. heb y nonn. llyma vyui.heb y gildas. yna y mab yssyd ygcroth y lleian hon ys/syd v6y y vedyant ae rat ae urdas no myui. kanysida6 ef ehun y rodes du6 breint a phennaduryaeth hollseint kymry. yn dragywyda6l kyn dyd bra6t a g6edy.ac am hynny heb ef nyt oes ford ymi drigya6yma h6y o achos mab y lleian racko yr h6nn y rodesdu6 ida6 pennaduryaeth ar ba6p or enys hon. a reity6 ymi heb ef vynet y ynys arall. a gada6 yr mabh6nn yr ynys hon. g6yrth arall a wnayth dewi ynyr a6r y ganet ef. ef a doeth taraneu a mellt. a ch/arrec a oed gyferbyn a phen nonn a holles yny vuyn deu hanner. ac a neidya6d y neill hanner idi drosben y lleian hyt is y thraet pan ettoed hi yn esgor.G6yrth arall a wnayth dewi pan vedydwyt ef aymdangosses fynna6n or dayar lle ny buassei fyn/


nya6n eiryoet. a dall a oed yn dala dewi 6rth vedyda gafas yna y ol6c. ac yna y dall a wybu vot y mabyd oed yn y dala 6rth vedyd yn gyfla6n o rat du6.a chymryt y d6fyr bedyd a <o>ruc a golchi y wyneb acef. ac or a6r y ganet dall wynebcla6r oed ac ynay ol6c a gafas a ch6byl or a berthynei a<r>nei. Sefa wnaeth pa6b yna moli du6 val y dylyeint. ylle y dysg6yt dewi ynda6 a elwit vet{us} rub{us}. sefy6 hynny yngkymraec yr henll6yn. yno y dis/g6yt ida6 ef seilym yr holl vloydyn ae llithion arofferenneu. yno y g6eles ygyt disgyblon ef colomena gyluin eur idi yn disgu dewi ac yn gwareu y/n y gylch. odyna yd aeth dewi hit att athro a elwitpaulinus a disgybyl oed h6nn6 y escob sant a oedyn ruuein a h6nn6 a dysga6d dewi yny vu athroAc yna y damchweina6d colli o athro dewi y lygeit


o dragormod dolur yn y lygeit. a gal6 a <o>ruc yr athroatto y holl disgyblon ol yn ol y geissa6 y ganthuntganhorth6y am y legeit. ac nyt yttoed yr vn yn yallel ida6. ac yn diwethaf oll gal6 dewi a <o>rug. Dauydheb yr athro edrych vy llygeit y maent ym poeni.argl6yd athro heb y dewi. nac arch ymi edrych dylygeit yr ys deg mlyned y deuthum i attat ti. y dysgunyt edrycheis etto yth wyneb. sef a <o>ruc yr athroyna medylya6 a ryuedu y kewilyd a dywa6t y mab.kanys velly y mae heb ef 6rth y mab dyro dy la6 arvy wyneb i. a bendicka ve llygeit a mi a vyd holliach.a phan rodes dauyd y la6 ar y lygeit ef y buant holliach.ac yna y bendiga6d paulin{us}d{auy}d o bop bendith ageffit yn ysgriuennedic yn y dedyf hen ac yn y ne/wid. yna y doeth agel at paulin{us} a dywedut 6rtha6

val hyn. amser heb ef y6 y dauid sant vynet odyma


y wneuthur y petheu yssyd dyghetuen y gandu6 ida6 eu g6neuthur. Odyna y doeth dewi hyt yg/glastynbri. ac yno yd adeila6d ef egl6ys. Dewi a doethyr lle yd oed d6fyr yn lla6n o wen6yn ac ae bendi/ga6d. ac a wnayeth y d6fyr h6nn6 yn d6ym yn hytdyd bra6t a h6nn6 a elwir yr enneint t6ymyn.odyna y doeth dewi hyt ygkowlan a hyt yn repe/c6n. odyna y doeth y gollan a glasg6in. odyna ydadeila6d llan llieni ygglan hafren. odyna y rodesgwaret y bebia6c brehin erging a oed yn dall. O/dyna ydeilya6d egl6ys ygg6ent yn y lle a elwirraclan. odyna yd adeila6d egl6ys yn y lle a elwir lla/gyuelach yggwyr. Deu sant a oedynt ygketweli a el/wit Boducat. a nailtr6m. a ymrodassa{n}t yn disgyb/lon y dewi. Odyna yd ymchoela6d dewi hyt y lle aelwit vet{us} rub{us}. ac yno yd oed esgob a elwit


goeslan a h6nn6 oed vra6t fyd y dewi. a dewi adywa6t vrtha6. agel yr argl6yd a dywa6t ymimae o vreid yd a vn o gant or lle h6n y deyrnasnef. ac a dangosses ymi lle arall. ac or lle h6nn6nyt a neb y uffern or a vo fyd da a chret ganta6.ac or rei a gader ym mynwent y lle h6nn6 heuytnyt a neb y uffern. a dydg6eith y doeth d{auy}d ae disgyb/lon. Nyt amgen. aedan. ac eliud. ac ysmael a llawerygyt ac 6ynt yr lle a vanagassei du6 udunt. Nytamgen hyt ynglyn rosyn. hodnant y gelwir y lleh6nn6. Kyntaf lle ydan yr awyr y kynneuassant6y tan vu yno. a phan gynneuassant 6y y tanyno y bore glas y kyuodes m6c. ac y kylchynna6dy m6c h6nn6 yr ynys honno oll a llawer o iwer/don. a hynny or bore glas hyt bryt gosber. ac ynayd arganuu tywyssa6c a elwit boya ac yscott oed.


y niver h6nn6. ac o lit eisted a oruc my6n creic uchelor bore hyt bryt gosber heb v6yt a heb dia6t. ae wre/ic a uedra6d arna6 yno. ac ovynna6d ida6 pahamna mynnei na b6yt na dia6t. Dioer heb ef trist 6yfa llidia6c. m6c a weleis hedi6 yn kyuodi o hodnant.ac yn kylchynnu llawer o dinassoed. y g6r heb ef agynneua6d y tan h6nn6 y vedyant ef a gerda y fordy kerda6d y m6c. Heb y wreic 6rtha6. yr 6yt yn ynuyt.kyuot y ueny heb hi a chymer dy wyr ygyt a thi allad y neb y gynnya6d y tan h6nn6 ar dy dir diheb dy gennat. ac yna y doeth boya ae sg6iereit y

gyt ac ef ar ved6l llad dewi ae disgyblon. a phandoethant parth ar lle yd oed dewi y dyg6ydassa{n}t yn ycryt hyt na ellynt 6y wneuthur dim dr6c y dewinac y disgyblon onyt eu gwattwar a dywedut gei/reu tremegedic yn eu kyueir. ac ymchoelut adref.


Ac ual y bydynt uelly nachaf wreic boya yn ky/uaruot ac 6ynt. ac yn dywedut 6rthynt yn buge/lyd ni a dywedyssa{n}t ymi ryuar6 yn holl ysgryb. nytamgen yn g6<a>rthec. an ychen. an greoed an dyueit.ac eu bot oll yn veir6. ae llygeit yn agoert. ac ynak6na6 ac vda6 a griduan a oruc boya ae wreic aedyl6yth a dyweduc. y sant heb 6ynt y buam ni yn ywattwaru a wnayth hyn. sef y ca6ssant 6y yneu kynghor g6edia6 y sant a cheissa6 y vod ef ay dy/lwyth. ac yna y rodes boya yn dragywyda6l hodna{n}ty dewi. ac ymchoelut adref a oruc boya ae dylwythy gyt ac ef. a phan doethant adref 6ynt a ga6ssa{n}teu haniueileit yn vy6 ac yn iach. ac yna y dyw/a6t gwreic boya 6rth y lla6 vorynnyon. E6chheb hi hyt yr auon yssyd geyr lla6 y sant a dios/g6ch ych dillat ac yn noeth dywed6ch 6rthunt


geireu aniweir kywilydyus. holl disgyblo{n} dewia vu anha6d ganthu{n}t diodef y kywilyd h6nn6.ac a dywedassa{n}t 6rth dewi. fown odyma ymeithheb 6ynt. ny all6n ni diodef hyn. nac edrych ar ygwraged dr6c. ac yna y dywa6t y sant. Ponytg6ell ynni peri udunt 6y ada6 y lle h6n ynni. acyna dewi ae disgyblo{n} a dyrwestassant y nos honnohyt trannoeth. Trannoeth y dywa6t gwreic boya6rth y llysuerch. tydi vor6yn heb hi kyuot ac a6nyn d6y y l6yn alun y geissya6 kneu. heb y vor6yn6rth y llysuam para6t 6yfi y uynet. a cherdet. a w/naethant hyt yggwala6t y glyn. a phan doetha{n}tyno eisted a oruc y llysuam a dywedut 6rth yllysuerch. Dyro dy ben ym harffet a mi ae dihae/daf heb hi. Sef a oruc y vor6yn da diweir warrodi y phen yn arffet y llisuam. Sef a oruc


y llysuam tynnu kyllell a llad pen y vor6yn santes.ac yn y gyueir y dyg6yda6d y gwaet yr lla6r yd ym/dangosses fynna6n. a llawer o dynnyon a ga6ssa{n}tyechyt a g6aret yno. a hit hedi6 y gelwir y fynna6nhonno fynnon duna6t. kanys duna6t oed en6 yvor6yn. yna y foes y llisuam dr6c. ac ny 6ybu nebor byt h6n py ageu ae duc. A boya a dechreua6d

dryc aruerthu a dewi ae disgyblo{n} a lawenhaassa{n}t.yna y medylya6d boya lad dauyd ae disgyblo{n} aceissyoes sef y damchweinya6d y bore drannoeth dy/uot y elyn hyt y t6r yd oed boya ynda6 yn kysgu.g6edy kaffel y pyrth yn agoret a llad pen boya y/n y wely. ac yn diannot y doeth tan or nef a llosgiyr holl adeilyadeu hyt y lla6r. g6ybydet pa6b rylad or argl6yd du6 boya a satrapa y wreic o achosdewi. O dyna yr adelya6d dewi ygglyn hodnant.


ac ny oed yno dim d6fyr onyt ychydic o dyfyrrygeda6c. ac yna y g6edia6d dewi ar yr argl6yd.ac yn diannot y kyuodes fynna6n egl6r. acyn oes dewi ygglyn hodnant y bu y fynna6nho{n}no yn llawn o win val na bu arna6 yn y oesef eisseu g6in da, llyna rod deil6ng y gan du6yr ry6 wr h6nn6. yn ol hynny g6eslan escob bra6tfyd y dewi a disgyb<l> y dewi a elwit eliud yll deua dyrwestaussa{n}t y geissa6 gan du6 fynhonneu o d6fyr croe6. kanyt oed dim yn y dinaso dwfyr. ac rac sychet yr amser. ac yna y ka6s/sant y gan du6 d6y fynha6n. ac a elwir hythedi6. fynha6n gveslan. a fynha6n eliud.ar crupleit ar deillyon ar cleiffyon a geffyntwaret yn y d6y fynha6n hynny. ac ym myschynny yd oed aedan sant yn y egl6ys ehun


yn dinas g6er6in yn g6edia6. nyt amgen nospasc ehun. nachaf agel yr argl6yd yn dyuotatta6. ac yn dywedut 6rtha6. Tydi wrda g6yn/uededic pony wdost ti heb ef yr hyn yr ydysyn y darparu y dauyd sant dy athro di yglynrosyn. Na wnn dioer heb yr aedan. Heb yragel. neur dery6 y dri o dyl6yth or uanachla6cgweuthur y vrat. nyt amgen dodi g6en6ynymy6n bara ar bara h6nn6 a rodir ida6 ef a/vory o v6yta. 6rth hynny anuon gannat hytatt dy athro ac arch ida6 ymoglyt y bara arg6en6yn ynda6. Sef a oruc y sant tristau ac6yla6. argl6yd heb ef pa del6 yd anuonafi gen/nat yno. mor vyrr y6 yr oet. ac emae ac nytoes lo{n}g yn bara6t ual y galler y chaffel. anuondi heb yr agel dy gyt dysgybyl nyt amgen scuthyn


hyt y traeth. a mi a baraf ida6 vynet dr6od. Sefa oruc scuthyn yn llawen g6neuthur yd oedityn y erchi ida6. a dyuot parth ar traeth a cherdet

yn y d6fyr racda6 yny doeth y d6fyr ida6 hyt y li/nyeu. ac yn deissyfyt llyma aghenuil or mor yn ygymryt ar y gefyn. ac yn mynet ac ef drwodyny vu ar y tir arall. ac erbyn hanner dyd du6pasc yd oed ef gyt ae athro. ac val yd oed dewi yndyuot or egl6ys g6edu offerenneu a gwedupregetheu y holl vrodyr. nachaf y g6elei y gen/nat yn kyfaruot ac ef yn y lle a elwir bed ysco/lan. Sef a <o>ruc dewi yna bot yn lla6en vrtha6. amynet dwyla6 myn6gyl ida6. ac amovyn ac efam ansa6d aedan san<t> y disgybyl. a g6edy daruotyr gennat menegi ida6 ef o g6byl ansa6d aedany dysgyb<yl> gal6 a <o>ruc scuthyn dewi atta6 ar neilltu


a datkanu ida6 y gennad6ri. a mygys ar mody dywedassei yr agel 6rth aedan sant. sef a orucdewi yna tewi a medylya6 a thal6 diol6ch ma6ry du6 a dyuot racda6 yr uanachla6c a g6edy eis/ted o ba6p yn y mod y dylyynt. g6edy daruot ygras. kyuodi a oruc y diagon a wassanaythei ardauyd y wassanaethu ar bara g6en6nic gan/ta6. Sef a <o>ruc scuthyn kyuodi yuyny a dywe/dut tydi eb ef ny wassanaythy di hedi6. myuiheb y scuthyn a vyd gwassanaeth6r hedi6. sefa oruc h6nn6 mynet y eisted a synnya6 arna6yn va6r. ef a wydyat kared a oed yn y ved6l. acyna y kymerth dewi y bara g6en6ynic ae ran/nu yn dei<yr> rann. a rodi vn y ast. a oed yn seuyllallan o dieithir yr dr6s ar a6r y llewes yr ast ybara y bu allmar6. ac y syrthya6d y ble6 oll enkyt


y trewit yr amrant ar y llall. a thorri y croen yamdanei a syrthya6 y holl berued yr lla6r. sef a o/ruc yr holl vrodyr pan welsant hynny synnya6yn ua6r arnunt. ac yd anuones dewi yr eil ranor bara y vran a oed yn gorwed ar y nyth y my/6n onnen y freutur ar auon a oed y tu ar deuheu.ar a6r y kymerth y vran y bara yn y gyluin hi asythya6d or pren yn var6 yr lla6r. y dryded ranor bara g6en6nic a gymerth dewi ehun ac aebendiga6d ac ae b6ytaa6d. sef a 6naeth yr hollvrodyr edrych arna6 a ryued6 yn va6r ac ovyn/hau yn ormod am dewi ac yna y menegis dewiy damchwein yr holl vrodyr. nyt amgen bot ytwyll6yr yn keissya6 y wen6yna6. ac yna y ro/des yr holl vrodyr eu melltith ar y g6yr hynny.ac ygyt a hynny dodi ar y tat or nef vyth na


cheffynt yn dragywyda6l gyfran o deyrnasg6lat nef. ac g6edy kadarhau fyd a chret yn yrynys hon. holl lauurwyr yr ynys a doethanty gyt hyt yn dor sened vreui. ar esgyb ar athra6/on. ar offeireit ar brenhined. ar tywyssogyon arieirll ar bar6neit. ar goreugwyr. ar ysg6iereit.ar creuydwyr yn ll6yr. a pha6b heb allu rif ar/nadunt a ymgynnassant y sened vreui. ac am/mot a wnaethp6yt yn y gynulleitua honno.p6ybynnac or sened or seint a bregethei ual yclyw<y>i y niuer h6nn6 yn gyffredin gadu h6nn6ohonunt yn bennadur ar seint ynys brydein. acyna y dechreaud y seint pregethu bop eilwers. acyna y dywa6t vn dros y kyffredyn y kanuetdyn or gynnulleitua hon heb ef. ny chly6 dimor bregeth yr yty6ch yn llauurya6 y ouer o


g6byl. yna y dywa6t pa6b or seint 6rth y gilydnyt oes neb ohanam ni a allo pregethu yr ni/uer h6n. a ni a prouassam bob eilwers. a ni a we/l6n nat oes ras y neb ohanam ni bregethu yrniuer h6n. edrych6ch a medyly6ch a 6da6ch ch6ia oes neb mor deil6g ac y gallo pregethu yr ni/uer h6n yma. yna yd atteba6d pa6lin{us} santa hen esgob sant. a hen esgo oed ef. Miui hebheb ef a 6nn was ieuangk tec adu6yn. ac agel ynwastat yn gedymdeith ida6. a mi a atwaen hebef y vot ef yn gymen. ac yn diweir ac yn carudu6 yn va6r. ac a 6n y car du6 ynteu. ae votyn gyfyranna6c ar yr holl voesseu da. Miuiheb ef a 6n mae m6yaf dyn rat du6 arna6yn yr ynys hon y6 h6nn6. a dauyd sant ygelwir. yn gyntaf ef a dysga6d llen <y> berthynei


ida6 y dyscu ar y dechreu. a g6edy hy{n}ny ef a dys/ga6d y genyf inneu yr ysgruthyr lan. ac a vuathro. a yn ruuein a urd6yt yn archesgob. a mia weleis heb ef agel yn dyuot atta6 ac yn gal6arna6 ac yn erchi ida6 vynet y wlat y gyuan/hedu y lle a barthassei du6 yda6 y teyrnas de/metica. sef y6 honno myny6 yn y deheu. e6cha gel6ch h6nn6 ef yssyd yn caru du6 yn vaurac yn pregethu o grist. a miui a 6n mae ida6ef y rodes du6 y gras. ac yna yd anuones yseint gennadeu hyt yn dinas rubi. y lle yd oeddauyd sant g6as du6 yn g6edia6. ac yn disgu.a phan gigleu ef neges y kennadeu. llyma yratteb a rodes ef udunt 6y. nyt amgen. nyt af i

heb ef yno. ys gwell gennyf wedia6 du6 ymae6ch ch6i heb ef yn tagnefed du6 ay garyat. Ac


eilweith y seint a waha6dassant dewi sant. acynteu a rodes yr vn atteb a rodassei gynt. ar dry/deth weith o gyttundeb yr holl seint yd anuonetatt dewi yn gynnadeu y deu sant bennaf a oedyno. nyt amgen deinyo<e>l. a dubrici{us}. ar nos kynno dyuot y kynnadeu att dewi. Dewi a dywa6t6rth y disgyblo{n}. vy meibyon i. g6ybyd6ch chwi yda6 kennadeu yma auory. e6ch y bysgotta yr mora dyg6ch yma d6fyr gloe6 or fynna6n. ar ken/nadeu a doethant y dyd y dywa6t dewi vrthunt.ac ynteu a baratoes udunt 6y eu kinya6. dysgyb/lo{n} dauyd a radassant ar y b6rd rac bron y seintpysga6t digoned a dyfyr or fynna6n. ar d6fyra aeth yn win ar hynt. a d{auy}d a dywa6t 6rthuntB6ytte6ch vrodyr yn lla6en. ac yna y dywa6ty deu sant 6rtha6. Ny chymer6n ni na b6yt na


dia6t heb 6y onyt edewy ditheu dyuot y gyta ninneu yr sened va6r enryued y lle y mae lluny ellir eu rifa6 yth aros di. 6rth hynny heb 6yntdabre ygyt a ni yr du6 ac yr bendith hynny o seinto{n}y my{n}ny haedu eu melltith. heb y dewi yna mia af heb ef yr caryat du6 att y kedymdeithyon hyn/ny. Eissyoes heb ef yr hyn a erch6ch ch6i ymi. nysgallaf. myui heb ef a gerdaf ygyt a ch6i hyt y sened.a ch6itheu g6edi6ch y tat pennaf yny rodho efganhorth6y ynni druein. a minneu ach g6ediafch6itheu vrodyr yny gymer6ch ch6itheu v6yta dia6t or alussen ar garda6t a rodet ynni ornef. A g6edy hy{n}ny kyuot a oruc dewi ygyt ar ken/nadeu y sened vreui. a chyn eu dyuot yr gynulleit/ua. nachaf y g6elynt yn dyuot yn eu herbyn g6/reic g6edy mar6 y hun mab. ar wreic yn g6eidi


ac yn disgyrya6. a phan weles dewi y wreic yn ydrycyruerth h6nn6. kyssefyll a oruc a goll6gy kynnadeu or blaen. sef a oruc a wreic druana gl6yssei glot dewi syrthya6 ar dal y deulin amenegi ida6 bot y hun mab yn var6. sef a wna/eth dewi yna trugarhau 6rthi. a throssi gyt a hiyr lle yr oed y mab yn var6 yn ymyl auon a el/wit teiui. a dyuot yr ty lle yd oed gorf y mab ag6edia6 yr argl6yd a dywedut vy argl6yd du6i ti a disgynneist o arfet. y tat or nef yr byt h6n

on acha6s ni bechaduryeit on prynu o safyn yrhen elyn. trugarhaa argl6yd 6rth y wreic wed6hon. a dyro idi yn vy6 y hun mab yn y eneit dra/chefyn ual y ma6rhaer dy en6 di yn yr holl dae/ar. a phan daruu y dewi y wedi kyuodi yn holliacha wnaeth y mab mal pet uei yn kyuodi e gysgu.


a dewi herwyd y la6 deheu yn y gyuodi. ac yn yrodi yn holliach idy vam. Sef a oruc y mab or lley kyuodet o veir6 kanlyn dewi o ved6l a g6eithret.ac ef a vu dr6y lawer o vl6nyded ygyt a dewi yng6assanaethu du6. a pha6b or a welsant hynny avolyassant du6. odyna y kerda6d dewi ygyt a chen/nadeu y seint hyt y lle yr oedynt yn y aros a phandoeth d{auy}d yno y kyuodes yr holl seint yn y erbynpan y g6elsant ef yn dyuot. a chyfarch g6ell ida6.a syrthya6 ar dal eu glinyeu ac erchi ida6 pre/gethu gan drychafel ohana6 y ben bryn uchel.y lle y buassei pregeth gyn no hynny ac esgussa6a wnaeth ef ar dalym o amser 6rthu{n}t 6y a dywe/dut na beidei ef ac na allei wneuthur yr hynyd oedynt 6y yn y erchi ida6. eissyoes ef a gymerthbendith y kyffredin ac a vuydhaa6d udu{n}t. a g6rthot


a oruc ef esgynnu y ben y bryn. a dywedut namynnei ef le y seuyll onyt ar y lla6r gwastat.a dechreu pregethu o dyno a oruc dewi o gyfreithgrist ac euegyl. a hynny megys llef corn eglur.ac yn aml6c hynny y bop dyn yr pellaf yn gynegluret ac yr nessaf. ac yn gyn gyffredinet ac ybydei yr heul y ba6p pan vei ha{n}ner dyd. a hynnya vy6 ryued ga{n} ba6b. a phan ytt6et dewi ar war/thaf y lla6r g6astat a dywetp6yt uchot yn pre/gethu y kyuodes y lla6r h6nn6 megys mynyduchel dan y draet ef. a pha6b or gynnulleituahonno an edrych ar hynny. yr h6n yssyd etto ynvryn uchel yn aml6c gan ba6b. ac yn wastattiro bop parth ida6. ar g6yrth ar ryueda6t h6nn6a 6naeth du6 yr dewi yn llan dewi vreui. ac ynayn gyttun y rygthunt ehunein moli dewi sant


a wnaethant. ac adef yn gyfun y vot ef yn dy/wyssa6c ar seint enys brydein gan dywedut ualhyn. megys y rodes du6 pennadur yn y mor arbop kenedyl or pysga6t. ac megys y rodes du6pe{n}nadur yn y daear. ar y adar. velly y rodes ef dewiyn be{n}nadur ar y dynnyon yn y byt h6n. ac yn y

mod y rodes du6 mathe{us} yn Iudea a lucas ynalexandria. a christ ygkaerussalem. a phedyr ynruuein. a martyn yn freingk. a sampson ynllyda6. y rodes y dauyd sant vod yn ynys brydein.ac 6rth hynny y g6naethp6yt dewi sant yn ben/nad6r. ac yn dywyssa6c ar seint ynys prydein.am bregethu ohana6 yn y sened va6r honnoyr holl bobyl. yn yr hon ny alla6d neb pregethunamyn efo. ar dyd h6nn6 holl seint yr ynyshon ar brenhined oll a ostygassant ar eu glinneu.


y adoli y dewi ac y rodassant ida6 vot yn be{n}naf oseint yny<s> brydein. ac ef ae haeda6d. ar dyd h6n/n6 y rodet y dewi y noduaeu. ac amymdiffyn y bobkyfry6 dyn or a wnelei dr6c ac a ffo<e>i y na6d dirdewi. Hon y6 nadua dewi y ba6p or a vo yn dinasrubi yn na6d dewi. ac y dan y amdiffyn or bydreit ida6. kennat y6 yda6 vynet o dyui hyt ardeiui. ac or byd reit yda6 vynet a vo m6y aet.yn ragor rac pob sant a brenhin a dyn yr enyshon. Nodua dewi y6 pa le bynnac y bo tir kys/segredic y dewi sant. ac na lyuasso na brenhin natywyssa6c nac escob na sant rodi na6d ida6 ym/blayn dewi. kany<s> efo a gafas na6d ymblayn pa6b.ac nys cafas neb yn y vlayn ef. kany<s> ef a ossodesdu6 a dynnyon yn bennaf or holl ynys. ac ynayd ysgymuna6d hynny o seint o duundeb y


brenhined y neb a dorrei nodua dewi sant. Ac odyna ual yd oed dewi du6 ma6rth diwethaf o visch6efra6r yn g6randa6 ar yr ysgoleigyon yn g6as/sanaethu du6. nachaf y clywei agel yn ymdidanac ef ac yn dywedut 6rtha6 val hynn. Dauyd hebyr agel y peth a geisseist yr ystalym y gan dyargl6yd du6 y mae yn bara6t ytt pan y my{n}nych.Sef a oruc ynteu yna drychafel y wyneb y vy/ny a llawenhau. a dywedut val hyn yr a6r honargl6yd kymer di dy was yth dagneued. sef a orucyr ysgolheigyon a oed yn g6aranda6 y deu y/madra6d hynn synnya6 arnut yn ua6r. a syrthy/a6 megy<s> dynnyon meir6. ac yn yng ar hynnynachaf y cly6ynt lef didan ac arogleu teckafyn llenwi y dinas. sef a oruc dauyd yr eilweithdywedut yn vchel. argl6yd iessu grist heb ef.


kymer vy eneit. ac na at vi a vo h6y y drigya6yn y drygeu hyn. ac yn ol hynny 6ynt a gly6/

ynt yr eilweith yr agel yn dywedut 6rthdewi. Dauyd sant ymbarattoa. y dyd kyntaf ova6rth ef a da6 dy argl6yd di iessu grist a na6rad nef ygyt ac ef a decuet y dayar yth erbyndi. ac a eil6 ygyt a thi o rei a vynnychdi. oysgolheic a lleyc a g6iryon. a phechadur Ie/uangk a hen. mab a merch. g6r a g6reic croes/fan a phuttein. idew a sarassin. a hynny a da6ygyt a thydi. ar brodyr kymeint yr vn pangly6ssant hynny dr6y 6yla6 a ch6yna6 ac v/da6 ac ucheneidya6 a drychauassant eu llefac a dywedassant. Argl6yd dewi sant heb 6ykanhorth6ya yn tristit ni. ac yna y dywa6tdewi vrthunt 6y gan eu didanu ae llawenhau.


vym brodyr byd6ch wastat ac vn ved6l. apha beth bynnac a welsa6ch ac a glyssa6ch y ge{n}nyfi.ked6ch ef a gorfenn6ch beth m6y. Or dyd h6nn6hyt yr 6ythuet dyd nyt aeth dewi o egl6ys obregethu a g6edia6. y chwedyl eissyoes yn oetvn dyd a aeth dr6 yr holl enys hon ac Iwerdongan yr agel. sef ual y dywedei yr agel. G6y/byd6ch ch6i pany6 yn yr wythnos nessaf yssydyn dyuot. yd a dewi sant a6ch argl6yd ch6i orbyt h6n yma att y argl6yd. yna y g6elit ym/gyfredec gan seint yr enys hon. a seint I/werdon o bop parth y{n} dyuot y ymwelet adewi sant. O b6y yna a allei diodef wyloueiny seint. neu ucheneideu y meud6eit neu yroffeiryeit ar dysgyblon yn dywedut. p6y andysc ni. k6yn y personyeit yn dywedut. p6y


an kanhorth6ya ni. anobeith y brenhined yn dy/wedut. P6y an hurda ni. p6y a vyd tat kyn dru/garoket a dewi. p6y a wedia drossom ni ar ynhargl6yd. k6ynuan y tlodyon ar clifon yn uda6.y myneich ar g6erydon ar rei pria6t ar penyt/wyr. y g6eissyon ieueingk ar morynyon. y meibonar merchet. ar rei newyd eni ar eu bronneu yngoll6ng eu dagreu. Beth a draethaf i onyt yrvn k6yn oed gan ba6p. y brenhined y{n} k6yna6eu bra6t. yr hyneif yn k6yna6 eu mab y mei/byon yn k6yna6 eu tat. Du6 sul y cana6ddewi offeren ac y pregetha6d yr bobyl. aegyfry6 kyn noc ef ny cly6sp6yt. a gwedy efbyth ny clywyr. Nys g6elas dyn eiryoet ysa6l dynnyon yn vn lle a oed yno. A g6edydaruot y bregeth a<r> offeren y rodes dewi y{n} gyf/


fredyn <y> vendith y ba6p or a oed yna. A gwedydaruot yda6 rodi y vendith y ba6p y dywa6tyr ymadra6d h6n. Argl6ydi vrodyr a ch6io/ryd byd6ch lawen a ched6ch ych fyd ach cret.a g6ne6ch y petheu bychein a glywssa6ch ac awelsa6ch y gennyfi. a minneu a gerdaf y fordy aeth yn tadeu ni idi. ac yn iach y6ch heb y dewiA phoet grymus vo y6ch heb y dewi. A phoetgrymus vo y6ch vot ar y daear. ac vyth bellachnyt ymwel6n ni yn y byt h6n. yna y clywitga6r gyffredin yn kyuodi gan g6yuan ac 6y/louein. a dagreu. ac yn dywedut. Och na l6ngky daear ni. Och na da6 tan yn llosgi ni. och na da6y mor dros tir. och na syrth y mynyded ar yng6arthaf ni. A pha6b haeach a oed yna yn my/net y agheu. O du6 sul. hyt du6 merchyr gwedy


mar6 dewi ny lewssant a b6yt na dia6tnamyn g6edia6 dr6y dristyt. A nos va6rthygkylch canu y kyeilya6c nachaf lu o egyly/on yn llenwi y dinas. a phob ry6 gerdeu a di/grif6ch ym pob lle. yn y dinas yn lla6n ac ynyr awr vore nachaf yr argl6yd iessu gristyn dyuot ac ygyt ac ef naw rad nef megysy gadaussei yn y va6rhydri. ar heul yn egluryr holl luoed. A hynny du6 ma6rth y dydkyntaf o galan ma6rth y kymerth iessu gristeneit dewi sant ygyt a ma6r vudugolyaetha llevenyth ac ynryded g6edy y newin ae sych/et. ae anwyt. ae lauur. ae dyrwest. ae gar/dodeu. ae vlinder. ae dralla6t. ae brouedigay/theu. ay vedul am y byt. y kymerth yr egy/lyon y eneit ef. ac ae dygant yr lle y mae


goleuni heb diwed a gorf6ys heb lauur. a llywenydheb dristit. ac amled obop ry6 da. a budugolyaetha chlaerder a theg6ch. y lle y mae molyant rysswyrcrist. y lle yd ysgaelussir y kyuoethogyon dr6c.y lle y mae iechyt heb dolur. a ieuengtit heb he/neint. a thgnefed heb anuundeb. a gogonyantheb orwagr6yd. a cherdeu heb vlinder. a gobr6ye6heb diwed. y lle y mae abel y gyt ar merthyri.y lle y mae enoc y gyt ar rei by6. y lle y maenoe ygyt ar llonwyr. y lle y mae abrah{a}m ygytar padrieirch. y lle y mae melchisedec ygyt ar offei/reit. y lle y mae iob ygyt ar rei da eu diohefy lle y mae moysen gyt ar tywissogyon. y lle

y mae aaron ygyt ar esgyb. lle y d{auy}d gyt ar bren/hined. lle y mae ysaias gyt ar proff6ydi lle y maemeir gyt ar g6erydon. lle y maepedyr gyt


ar ebystyl. lle y mae pa6l gyr a g6yr groeclle y mae. Thom{a}s gyt a g6yr yr india. lle ymae Ieuan gyt a gwir yr asya. lle mae matheugyt a gwir iudea. lle mae lucas gyt a gwirachaia. lle y mae marcus gyt a gwir alexandria.lle y mae andreas gyt a gwir sythia. lle ymaeyr egylyon. ar a<r>chegylyon. a cherubyn. a sera/phyn. a brenhin y brenhined yn yr oes oessoedAmen. Ac ual y koffayssam ni dewi yn y vvch/ed ehun ae wreithredoed ar y daear yma vellyy bo kanhorth6ywr ynteu ac y grymhao yeiry<a>6l y ninneu geyr bron y g6ir grea6/dyr ar gaffel trugared rac lla6. Amen.llyma val y treithir o ebostol y sul.Llymayr achaws y da6 bar du6 yn a6chplith ch6i. a methyant ar ych llafur ac ar


a vedoch o da. ac y da6 pobyl y paganyeit y dodia6ch kyrff ygkeithiweth achubedic o acha6s nachedwch du6 sul santeid bendigedic yd amylha/ant yn a6ch plith cribdeiledigyon vleideu a ch6nkandeira6c. a<c> 6ynt ach sodant yn dyfyndery govit. a minneu a ymcholyaf vy wyneb yvrthy6ch ac y 6rth a6ch tei ar y wnaeth ych d6y/la6. Pob kyfry6 dr6c or a wnaetha6ch yn erbynvy santeid egl6ys i. mi ae dialaf. mi ach rodafyggoresgyn alltudyon. a mi ach sodaf megys ysodeis gynt souir ac ovir. a lyngka6d y dayarvynt yn vy6 am eu pechodeu. a ph6y bynnaca dramhwyho yn dyd santeid sul noc ym egl6ys i.kanys ty o wedi y6. neu y bererindodeu seint.neu y of6y cleifyon. neu y gladu meir6 neu ydagneuedu y r6g digassogyon. a wnel amgen


weith y hynny. megys eilla6 gwallt neu vary/feu neu y kneifya6. neu o<l>chi penneu neu dillat.neu pobi bara. neu weith arall g6ahardedic ganyr egl6ys yn dyd arbennic sul. ny chaffant ygan du6 yn dyd ac yn nos yspryda6l vendith.namyn yr emelltith a haedassant yssywaeth.a mi a anuonaf yn eu tei glefydyeu anorffen/nedic arnunt ac ar eu plant a mall ar eu ha/niueileit. a ph6y bynnac a dadleuho yn dyd sul

nac a vrattaho. nac a wnel amryssoneu neu byg/keu aghyfleus. namyn g6edia6 o ewyllys buche/da6l ym hen6 i. ac ym egl6ys mi a anuonafyn eu plith amryuaelon golledeu yn aml6c hytpan vethont. G6arandawet yr holl bobloedagcredadun. a g6aranda6 di o genedylaeth dr6caghyfya6n ar yr hynny ny mynny gredu


ida6 oth vod. Bychan ia6n y6 dy dydeu. a pheu/nyd y maent dy dydyeu ath diwed yn bryssya6ac yn dynessaeu ar dy diwed. a minneu a wyfb6yllic 6rth bechaduryeit daeara6<l> y edrych aymchoelont y wir benyt ac ediuar6ch a chyffeslan. gwaranda6et holl bobloed y bressen na ro/dont ehofyndra y dyngu ca<m>lyeu yr vygcary/at i. nac y amherchi vy egl6ysseu. nac y wneu/thur lledradeu yn dyd santeid sul. acha6s. ydyd h6nn6 y kyuodes yr argl6yd o veir6 yn vy6.ac yd esgynna6d ar nefoed. ac y mae yn eistedar deheu du6 dat holl gyuoetha6c. ac odynoy da6 y uarnu ar vy6 ac ar veir6. ac yn chwechdiwarnawt y g6naeth du6 nef a daear acyssyd yndunt yn holla6l o greaduryeit y reia welir ar rei ny welir. ac yn y seithuet dyd y


gorffowylla6<d> oy holl weithredoed. ac welly ymynnaf inneu y ch6itheu orf6ys o weithredoedbyda6l pa6b ryd a chaeth. a chad6 du6 sul o bryt/na6n du6 sadr6n hyt pan gyuotto yr heul du6llun. neu vinneu ach amelldigaf ch6i rac bronnvyn tat yssyd yn y nef. ac ny wledych6ch ygyt a mi.nac ygyt am egylyon yn teyrnas goruchel/der nef. ac ony chedwch gywirdeb tu ac att ychalltra6on. a chad6 du6 sul. yn gyfnodedic dila/uur mi a anuonaf tymhestloed arna6ch acar ych llauur hyt pan bericlont. ac na chaffochymborth diouit. Dyg6ch ych degemeu yn gywirym egl6ys i. dr6y ewyllys bucheda6l. a ph6y byn/nac nys dycko y deg6m yn gywir or da a ven/fygya6d du6 ida6. ef a geif bar du6 ar y eneitae gorf. ac ny wil buched dragywyda6l yn lle


y mae y gobeitha6 y welet. namyn newyn a vydarnu{n}t. kanys pobyl agcredad6y ynt yn def/nydya6 bar neu ufferna6l udunt. a minneunys madeuaf udunt yn yr oes oessoed onychatwant vyg gorchymynneu i. P6y bynnac

a gattwo du6 sul santeid mi agoraf uduntfenestri nefoed. ac a amym<y>lhaaf bop da udunto lauur y d6yla6. ac a h6yhaaf eu bl6ynyded yn ybyt h6nn yma tr6y iechyt a llewenyd daeara6l.ac ny byd trabludeu goualus yn eu gverina mi. a mi a vydaf ganhorthwywr uduntac 6ynteu a uydant lawuaeth y minneu. Ag6ybyd6ch mae mi yssyd ia6n argl6yd ac natoes argl6yd namyn mi. kanys mi a dileaf bobdr6c a goueileint y 6rthych. Or byd offeiryatny thraetho yr ebostol hon ym pobyl i a<e> my6n


tref. ae my6n egl6ys. ae my6n dinas. vy mara disgyn arna6 yn dragywyda6l. Traethent yrbobyl ual y crettont yn du6 sul arbennic acual y gallont haedu trugared nef. kanys du6ehun a anuones yr ysgriuenedic rybud honnyr pechaduryeit hyt ar alla6r egl6ys pedyr apha6l in ruuein oe rybudya6 am weith sula g6yl. Mi y6 pedyr esgob antyoys a dy{n}ghafmyn gallu du6 yr h6nn a grea6d <y> nef ar dae/ar ac yssyd yndunt. ac a gre6d dyn ar y del6 ae furyf eh6n. ac myn iessu grist mab du6bu6 a groget drossom ni yr h6nn a da6 yvarnu ar vy6 ac ar veir6. Ac myn yr ys/pryt glan. ac myn y drinda6t vnda6t diwa/hanedic. ac myn y pedwar euegylywr. ac myny pedwar proff6yt ar hugeint. ac myn y deu/


dec ebostol. ac myn y wynuydedic ueir wy/ry vam crist. ac myn kyrff y seint ny wnaethdyn yr ebostol honn. namyn y chaffel aralla6r bedyr ybostol g6edy y hanuon o iessugrist or nef yn wir.llyma y p{ro}loc ymblayn buched margret.Y clot ar enryded ar kyfar6s a daler y dyngle6 g6edy y vudugolyaeth a ennyc ac abeir y ereill g6neuthur y kyry6 lewder yr kaffely kyfry6 enryded ar clot ar kyfar6s h6nn6.wrth hynny g6edy g6elet or ebystyl ac o lawero dyston kywir. a g6edy pregethu o honu{n}t 6ykymryt o vab du6 yn hannyan ni ymbru yrargl6ydes veir. ac yn yr anyan tyner weryda6lh6nn6 diodef o hona6 ef yrom ni newyn a sycheta llafur. nothi ac eisseu da. ac yn y diwed y vrata6.


oe werthu y bechaduryeit y rei ay r6yma6d

ef. ac ae frowylla6d ac ae bonclusta6d. ac aboerassant yn y lygeit. a th<r>6y gam dystoly/aeth ae barnassant y agheu. ac ynteu yn wiry/on. a g6edu y gamvarnu ef a diodefa6d o g6bylyn dig6yn didrist y grogi ae gladu yr goruotar dri gelyn dyn. sef ynt y rei hynny. y kna6t.ar byt. ar kythreul. ac o acha6s y vudugoly/aeth honno y kychwynna6d o veir6. ac ymaemolyad6y ef ygan yr holl greaduryeit ac yrodes du6 ida6 by6yt diboen diagheu yndrag6yda6l. ac y drychafa6d y oruchelder nefac y kyfeisteda6d y tat du6 ef ar y neilla6yn ogyfuch ac ef yn vrenhin ar yr holl grea/duryeit ac yn vra6d6r by6 a mar6. wrthhynny weithyon megys y dywetp6yt ar y dech/


reu g6edy g6elet or ebystyl a chlybot a chreduor bobyl ym pab kyfeir diodeifyeint iessu gristae vudugolyaeth ae ogonyant gredy y vudugo/lyaeth. yd ysgaelussa6d o seint a santesseu eubywyt breua6l amsera6l yn y byt yma yr kaf/fel kytwledychu a iessu grist yn y nef. ac 6rthhynny tr6y agkreiff mab du6 yr ymedewisllawer ar byt ac ae olut pressenna6l. ac y dae/thant yn aghenogyon yr du6. megys y g6/naeth y confessoryeit. ar rei ereill a beidyas/sant a phob ry6 weithret kna6da6l mal yg6naeth y g6erydon. ar rei ereill ny bu diga6nganthunt hyny yny diodefassant merthyro/lyaeth. ac yny rodassant eu corforoed ae henei/deu yr du6. Nyt y g6yr y rei yssyd anyana6ludunt bot yn da eu diodef ac eu p6yll namyn


g6raged a morynnyon ar meibyon bychein ys/syd anyana6l udunt gymryt ovyn a gadu eu ply/gu. a goruot arnunt. ac eissyoes dr6y rat yr ys/pryt glan 6ynt a safassant yn div6gyl diysgoc ynerbyn gelynnyon crist. ac a gynhalyassant y gretef hyt agheu. a chanys vn or rei pe{n}naf or seintar santesseu a dilyssaf yn kynnal gret grist acyn diodef merthyrolyaeth yr du6 vu vargretsantes. megys y mae aml6c y ba6p or a vynnoedrych a g6aranda6 y molyedic vuched hi a gyn/hulla6d ac a ysgriuenna6d theotin{us} g6r lla6n offyd a doethineb du6. a chyfar6yd yn dyfynder yrysgruthur lan. ac val hyn y dechrea6d ef datka/nu oe buched hi. llyma vuched y wynuededic varg{re}t.Y wynuededickaf vargret a oed verch y dewdosg6r breinha6l bonhedic yn y kyfamser h6nn6.


dyeithyr y vot yn adoli geu dwyweu. ac nytoed ida6 ef vn verch dyeithyr margret ehun.ffydla6n agen oed hi a chyfla6n or yspryt glan.Hon yman yn y lle g6edy y geni a anuonet ydinas a oed geyr lla6 antioys. mal ar deudecgyrua march o dyno y dyscu. A g6edy mar6 ymam hi. y mamaeth ae maga6d yn uanolachac yn diwydach no chynt. furueid hagen oed hia thec ia6n. ac yn y g6ir du6 y credei. ac ef yn was/tat a wediei. A phan yttoed hi yn dengml6yd yty y mamaeth lle y carei hi drigya6. clybot a oruchi g6rolyaeth y seint yn erbyn agcret. ac eu budu/golyaeth a meint a dineuit o waet seint a san/tesse6 yn y kyfamser h6nn6 yr karyat du6. acam en6 iessu grist. hitheu bellach yn lla6n or ys/pryt glan a ymrodes o g6byl y du6 y g6r ae ham/


diffynna6d hi. ac a rodes rat idi y gad6 y g6yr/da6t ae diweirdeb megys y rodes yr holl werydon.a chyn bei bonhedic hi a thec a charueid. kyufuet vuhi ac na wrthwyneua6d kad6 deueit y mamaeth gyta morynyon ereill. ac yn yr amser h6nn6 y damchwei/nya6d dyuot oliuer pe{n}nadur o wlat yr asia y di/nas antioys. acha6s hagen y hynt oed keisya6methlu cristonogyon aceu d6yn y angcret apheri y ba6p y fforth y kerdei o vrenhinyaeth y arall adoli y eu dwyweu ef. a thremygu iessu grist.a pha le bynnac y clywei ef vot crista6n or lleyd archei ef a gyuyneu heyrn eu r6yma6. a chytac y g6eles ef vargret santes yn kad6 deueit ymamaeth y chwennychu a oruc a dywedut wrth ywassanaethwyr. ewch ym ar vrys a del6ch y vo/rwyn racko a govynn6ch idi ae ryd. ac os ryd


mi ae kymeraf yn wreic ymi. a da vyd idi ymllys o acha6s y theg6ch. a g6edy y daly hi or marcho/gyon a anuonassei y pennadur h6nn6 y dechreuisyr ogonedus vargret gal6 ar iessu grist a dywedutual hyn. trugarhaa 6rthyf argl6yd trugarhaa.a chyt a dynyon enwir na at distry6 vy eneit na chollivy muched gyt a gwyr creula6n. Par ymi argl6/yd iessu grist digrifhau ynotti. 6rth dy voli. Na atargl6yd udu{n}t barnu vy eneit y boen. ac na at ly/gru vy{n}gcret. na butrau tr6y becha6t vyngcorf.ac na at y enwir dybryd6ch ac anoethineb kythreulsymut y synnwyr ar gret a rodeist ti ymi. namyn

anuon agel attaf ym llywyaw ac ym dyscu y attebyn div6gyl obeithla6n. kanys mal y g6elir ymiyd6yf megys dauat ymplith bleideu. tebyc 6yf yy sperwan neu y uchedyd r6ng crauageu heba6c.


megys brithill 6yfi g6edy dyg6ydei my6n r6yt.Kanhorth6ya vi argl6yd. g6aret arnaf i argl6yd.ac nac ada6 vi yn d6yla6 pechaduryeit. ac ual ykigleu y marchogyon a anuonassit att vargrety doethineb hi ae geireu. ymchoelut a wnaetha{n}tatt eu hargl6yd. a dywedut 6rtha6. Nyt oesar y vorwn a welsam movyn dy allu di. ac nywassanaetha hi ac nyt udfudhaa yth dwyweu di.namyn du6 hollgyuoetha6c a adola. a iessu g{ri}sta bregetha y g6r a groges yr idewon. a phan gigleuoliuer y geireu hynny lli6 y deurud a symuda6d.ac yna yd erchis ef y dwyn hi rac y vron ef. ag6edy y dyuot. ef a dywa6t 6rthi. O pa genedylpanwyt ti. a dywet ym a wyt ryd a bonhedic.margret a wrtheba6d ida6 ryd 6yf i a christo/noges 6yf. yr ucheluaer a dywa6t p6y dy en6 di.


hitheu a dywa6t margret ym gelwir i. ynteu ynaa dywa6t. Pa gret yssyd gennyt ti. Margret a dy/wa6t. mi a gredaf yn du6 hollgyuoetha6c ac yniessu grist y vab ef an hrgl6yd ni. y g6r a ged/wis vygg6yrda6t i hyt hyn. a minheu yn diuagyldihala6c. Oliber a dywa6t. os gwir hynny crista wediy di. ac arna6 y gelwy 6rth dy reit. y g6ra groges yr idewon. margret a 6rtheba6d. dy rienidi a grogassant iessu grist. ac 6rth hynny neurderynt 6y. efo hagen a bery yn dragywyda6l.ac ny byd teruyn na diwed ar y vrenhinyaethef. ac yna y sorres y bra6d6r. ac yd erchis b6r6y wynuydedic vargret ygcarchar hyt tra uei efyn keissa6 ystry6 a dechymyc pa wed y gallei efgoruot ar y haruedit hi am y chret ae g6yrda6t.


ac 6rth hynny yd aeth ef odyno y dinas antioysa oed geyr lla6 y adoli y eudwyweu ef deillon amutyon ac y geissya6 nerth y ganthunt 6y y hyn/ny. ac ympen yr eildyd yd eisteda6d ef megysbra6d6r yn y lle y bydei y varn. ac yd erchis d6yny wynuydedic vargret rac y vron ef. a g6edy ydyuot ef a dywa6t 6rthi. trugarhaa vor6yn 6rthdy gorff ath deg6ch. ath dynr ieuengtit. g6aran/da6 di vygkygor i. ac adola vyn d6yweu i. a mi a

rodaf ytti gyuoeth ac enryded m6y noc y neb omholl dyl6yth. margret santes a wrtheba6d Du6 awyr heb hi y neb a groesses vyggwyrda6t i. hyt naelly di vyntrossi i. nam kyffroi y ar fford y wirio/ned yr hon a dechreueis y chad6 ae chynnal ac a ym/deeis hyt hyn. kanys h6nn6 a adolaf i y neb y kyf/fry y daear racda6. ac y cryn y mor. ac y byd of/


na6c y g6ynnoed. ac yna y dy6a6t y bra6d6r. O/nyt adoly di vyndwyweu i vygcledyf a drywanaac a veistrola dy gna6t ath esgyrn a baraf eu llosgi.ac or g6arandewy di vygkygor i. a chredu ac adolivyndwyweu i. ni a vyd6n vn eneit ac vn garyat.Margret yna a dywa6t. neur dery6 ymi rodi vygg6yrda6t y arall. megys y kaff6yf gorffowys gytar g6erydon glan. Crist a rodes y eneit ae gorf hytagheu drossom ni. A minneu a rodaf vy eneit amcorf yrda6 ynteu. nyt oes arnaf i ovyn dy agheudi. kanys crist am croesses i. ac ar6yd y lan grocef. ac yna yd erchis oliver vra6d6r oe geisseit ef yg6yr a notteynt holi y cristonogyon a dilyt ar/nu{n}t pa wed y credynt. y drychafel hi yn yr awyrae maedu a g6ial meindost. y wynuydedic vargrethagen a edrycha6d tu ar nef. a dywedut val hyn.


ynot ti vargl6yd i y mae vyggobeith i. na at 6yntymg6arad6yda6. naat ym gelynyon vygwatt/waru kanys p6ybynnac a ymgynhalyo a thydiny watwerir. ac ny warad6ydir. ac ar hyntgwedy hynny y g6edia6d margret yr eilweithval hyn. edrych arnaf a thrugarhaa 6rthyf ar/gl6yd a rydha vi o d6yla6 dynyon enwir ac o la6y kig6r h6n yma rac ar dam6ein crynu neuwanhau vygcallon rac y ofyn ef. anuon ymvedeginyaeth a iechyt o nef megys y bo ysga6/nach gennyf vy archolleu a llei vyn dolur. acymchoel vym poen yn llewenyd a drigrif6chym. a thra yttoed hi yn g6edia6 velly yd oed ykeisseit yn maedu y chorf tyner hi ae gwaet ynrydec yn ol y g6ial yn ffrydeu megys d6fyr o


fynna6n loe6. ac ygyt a hynny yd oed y ryg/hyll ar y la6n llef yn dywedut val hyn. cret yn ydwyweu vargret. ac ef ath wneir yn bennaf ormorynyon. ac yna pan weles y neb a oed yn se/uyll yn y chylch meint y phoen. a meint a ordiuenitoe g6aet. yd wylyassant 6ch y phen yn dost. a rei o/

honu{n}t a dywa6t 6rthi. margret g6ybyd di botyn dygyn gennym ni g6elet y dihenyd a wel6nar dy gorff di. a ryued na wely meint y teg6chyd6yt yn y golli o acha6s dy agcret. pony welydi y bra6d6r yn dic ac yn irlla6n 6rthyt ti. ac ynkeissya6 ar vrys dy distry6. or byt h6n a dileu dygorff or daear. cret ida6 ef a byd vy6. margret awrtheba6d. Och ar kyghorwir dr6c. och ar bra6d/wyr enwir beth a erch6ch ch6i ymi. os vygcorff ia dihenydyir. vy eneit. a geiff gorff6ys a llewenyd


tragywyda6l. ac 6rth hynny ia6nach oed ych6igred6 ym g6ir du6 i y neb a dicha6n agori pyrthparat6ys y6ch. nyt adolaf i vyth a6ch d6yweuch6i mutyon a bydeir a wnaeth dynyon ae d6ly/la6 ac yna y dywa6t hi 6rth y bra6d6r. O gi di/gewilyd gwna di weithredoed dy dat y maeymi du6 yn ganhorthorth6ywr. a chyt rodermedyant ytti a gallu ar vygkorff i. Iessu gristhagen a amdiffyn ac a gymer vy eneit i oth la6di. ac yna yd erchis y pennyadur drychafel ychorff hi yr eilweith yn yr awyr. ac a g6ial lly/myon drylla6 a r6yga6 y chna6t. ac yna y drych/afa6d y wynuydedic vargret y challon ar du6.ac edrych yn y nef a dywedut. Neum kylchyn/na6d i g6n llawer a chyghor ma6rdrygya6cyssyd ym herbyn. Tydi hagen vyn du6 i e/


drych vot yn borth ym. ac ysglyff vy eneit ygan y cledyf deu vinya6c. a rydhaa vy vuyll/ta6d o d6yla6 y ki h6n. kadarnhaa vi iessu g{ri}sta dyro ym yspryt bywya6l mal y trywanovyngg6edi yn y nefoed. ac anuon ym golomeno nef gyfla6n or yspryt glan a deuet yn gan/horth6y ym megys y gall6yf cad6 vygg6yr/da6t yn diuei. ac ymlad tal yn tal ar neb a ymer/bynyo a mi. ys g6el6yf vyggelyn yssyd yn ym/lad a mi g6edy y dileu ae oruot. Gorchyvycka dief megys y rodych hyder ac ehovynder yr hollwerydon y gyffessu ac e adef dy en6 di bendi/gedic yn yr oes ossoed. y kigwyr hynn v6yv6ya oedynt yn gordineu y g6aet hi. ac yn diheny/dya6 y chorff santeid yny oruu ar y cre6la6ntreis6r cudya6 y lygeit ac ael y uantell kanny


allei edrych ar yr aruthyr boen honno. ac vellyy g6nai ba6p or a oed yn y chylch. ac yna y dy/

wa6t y bra6d6r. Beth y6 hyn vargret ponytvuydhey di ymi. a chyt synnya6 a mi ac adolivyn d6yweu. ac or g6ne6 di hynny nyt dihe/nydyir. ac onys g6ney vygyledyf a veistrolhaac a drywana dy gorff di. ath esgyrn a wasga/rir ar dra6s y tan. g6ynuydedic vargret a dy6/a6t. O enwir digewilyd va6rdrygya6c vra6/d6r o thrugarhaaf i 6rth vygcorf her6yd dygynghor di vy eneit ynheu a gyfyrgollir ual yteu ditheu. ac rac hy{n}ny vygcorf i a rodaf y boenimegys y coronhaer vy eneit yn y nef. ac yna yderchis oliver y b6r6 hi yn y charchar amgylchhanner dyd. ac val y doeth hi o vy6n y carchary dodes ar6yd croc crist arnei. ac y g6edia6d


ual hyn. Argl6yd du6 heb hi tidi a dospartha pobia6n vra6t tr6y dy doethineb di. rogot ti ycrynant yr holl oessoed. dy ovyn di yssyd ar ba6pyr meint vo y allu. gobeith 6y ti y bot diobeith.y g6ir vra6d6r edrych arnaf. kanys vn verch oed6ni ym tat. y g6r am hedewis ac 6rth hynny yd adoly/gaf inneu ytti nam hedewych. Par ymi argl6ydwelet vyggelyn yssyd yn ymlad a mi. y mamaethhi weithon a oed yn g6assanaethu idi tr6y fe/nestyr y carchar ar vara a d6fyr. ac yng6aran/da6 ar y g6edieu. ac yn eu kad6 yn y challon ynhyspys gofya6dyr. ac yna yn dissymwth yd ym/dangosses idi o gongyl y carchar. dreic aruthyramli6 y wallt ae baryf mal yn eureit a danhedheyrn ida6 ae lygeit yn disgleria6 ac oe froe/neu m6c a than yn kerdet. ae daua6t a oed dan/


llyt ygkylch y war ae v6n6gyl yn troi. a chledyfg6ynnyas yn y la6. ac arogleu dr6c a bryntia wnaeth yn y carchar. a garym leis gadarndost a dodes ef. ar tan oe safyn a oleuha6d yrholl garchar. ac ofyn praff a gymerth margretsantes pan weles hynny. a glassu mal gla<s>well/tyn a wnaeth. a chryt a gymerth mal dyn ym/ron agheu. a chrynu a wnaeth y holl esgyrn.ac ny doeth cof idi rac meint y <h>ofyn clybot o du6y g6edi. ae vot yn dangos idi y gelyn a oed ynymlad a hi. kanys hynny a adolygassei ar y g6e/di. ac eissoes dyg6yda6 a oruc margret ar ben ydeulin yr lla6r. a drychafel y d6yla6 ynggwedi ardu6 a dywed6t val hyn. Du6 ny ellir y welet a lly/geit kna6da6l yr h6{n}n y cryn yr eiga6n racda6.y neb y gadarnhawys paradwys. ac a ossodes ter/uyneu


uyneu yr moroed. ti a yspeileist uffern. ti a oruu/ost ar y kythreul. ac a warcheeist y dreic va6r aru/thyr. Ed<r>ych di arnafi. a thrugarhaa 6rthyfi. ac na atyr a{n}ghenvil h6n argywedu ymi yr h6n yssydheb ohir yn keissa6 vy llyngk6. a thra yttoed hiyn dywedut hynny y dreic ae safyn yn llet ae kyr/cha6d. ac a dyg6yda6 arnei ac ae llyngka6d. sefa wnaeth ar6yd y groc a dodassei hi arnei. tyfu y{n}g/geneu y dreic a mynet voyvoy yny holldes yn deugel6rn. a chywynnu a oruc y wenuydedic vargretyn didr6c diasgengoel. ac ygyt a hynny edrycha oruc margret ar y lla6 ass6 idi. a hi a welei dia6larall ae dwyla6 yn r6ym ar dal y deulin. a phanweles hi y kythreu<l> h6nn6 velly g6edia6 a oruc hival hyn. a dywedut. llawen 6yfi a goruoledusargl6yd du6 kolovyn fyd iessu grist bre{n}hin di


varva6<l> crea6dyr doeth a dechreu y aneiryf oseint ac egylyon. gr6ndwal kadarn y<r> holl defny/dyeu. yr a6r honn y g6elaf i vygcret yn blodeua6.yr a6r hon y g6elaf llewenyd vy eneit. llymavi g6edy rywelet y dreic coch g6edyr v6r6 ydanvyn traet yr lla6r. llyma y drycwynt ae wryntig6edyr enkil. Mi a welaf y wen6yn ef ae gyndaredyn enkil ragof i. ac yn troi ida6 ef drachefyn.Mi a welaf ar6yd y groc yn blodeua6. Mi a we/laf vygcorf i a hyna6s arogleu ganta6. Mi a we/laf ole6 yn dyuot attaf. mi a welaf vy llywenydllyma <vi> wedyr gyuodi yn iach. y dreic le6 a ledeis.ac a seithreis dan vyn traet. ar gobeith a oedgennyf yn du6. ac 6rth hynny y diolchaf y du6kanys tydi yssyd na6d ac amdiffyn yr hollgreaduryeit. Tydi yssyd vudugolyaeth yr holl


greaduryeit ar merthyri. tydi yssyd lywya6dyryr sa6l yssyd vy6. tydi yssyd iach6ya6dyr pa6b ahynny yn oes oessoed. a phoet g6ir a phell vo hynny.A thra yttoed hi yn dywedut hynny ar y g6edi ykychwynna6d y kythreul ac yma<w>el a lla6 y wyn/uededic vargret. a dywedut val hyn. Margretheb ef. bit diga6n gennyt ti a wnaethost gorf/fo6ys bellach a gorthrymu vym person i. g6astatia6n a pharhaus y g6ediy di. Myui a anuoneisy coch vym bra6t yn rith y dreic yth lyngku di.ac y dileu dy gof ath en6 or daear ac or byt h6n.ac y lygru dy vor6ynda6t ac y dist<r>y6 dy deg6ch.

a thitheu ae lledeist ef ac ar6yd croc crist. Ac ygyt a hy{n}ny yd 6yt tr6y dy wedi yn keissa6 vy lladinneu. ac yna y kymerth margret y kythreulhervyd g6allt y ben. ae dara6 6rth y daear. a dodi


y throet ar y warr. a dywedut 6rtha6. Peitbellach a dywedut am vy mor6ynda6t i. ymae ymi du6 yn ganhorth6y6r. Gorffowysdia6l mawrdrygya6c aruthyr a drycrywya6cy genedyl. Gwastatta lofrud. crist yssyd gan/horth6y6r ymi. Gorffowys vudret tanbeitenwir. aghynnil. a6dur vffern. oen y grist6yf i. a dof a chartrefic 6yf yn y ia6n ffyd.llawuor6yn 6yf y grist. a chymar 6yf y du6.y g6r a vo bendigedic yn yr oes oessoed. Athra yttoed hi yn dywedut hynny yn dissy/m6th yd echtywynna6d lleuuer ympress6yl/uot y carchar. ac ar6yd y groc a welat yngyfuch ac or daear hyt y nef. ac y gyt ahynny y disgynna6d colomen ar ben y hysg6/yd hi a dywedut 6rthi. g6yn dy vyt ti vargret.


kanys yr holl seint yssyd yth aros ymporthparad6ys. ac yna y dywa6t margret yttiargl6yd y diolchaf i hynny. ac ynn y lle g6edyhynny y troes hi ar y kythreu. ac y dywa6t6rtha6. Datkan di ymi pa ry6 anyan yssydytti. y kythreul a dywa6t yna. Mi a adolygafytti wassanaethuor6yn santes y du6 drycha/fel dy droet y ar vynggwarr. a mi a datkan/af ytti vynggweithredoed. ac velly y g6naethhi. ac yna y dywa6t y kythreul. Dialwr y6 vyen6 i g6edy belsebub. sef oed h6nn6 du6 ykylyon. rac meint o gylyon a dyg6ydynt ar ydel6 ef. o acha6s g6aet yr aniueileit a ledit ynaberthu rac y vron ef llawer o weithredoed allafur g6irion a lyngkaf i hyt ymperued vyng/croth. sef y6 hynny llawer o weithredoed da


a diffr6ythaf i. ac yn erbyn pa6b yd ymladaf.ac ny alla6d neb hyt hyn vyggoruot i. a llymavi vedyr oruot arnaf o hanot ti. aml6c y6 natdim an nerth ni nac an gallu pan allo mor6ynieuangk dyner yn kewilydya6 an g6arthauval hyn. a llawer gyt a hynny a dywa6t ef. acyna yd atteba6d Margret. Or kythreul enwi/raf byd vut or lle a tha6 heb vn geir a dos y/

meith. a dydg6eith arall g6edy hynny yd erchisy bra6d6r dwyn Margret rac y vron ef. ac ualyd aeth o diethir y karchar y dodes ar6yd y grocarnei. a g6edy seuyll o honei rac y vron ef.y dywa6t 6rthi. Margret kytsynnya a myviac adola vyn dwyweu. kanys da y g6eda ytthynny. y santes a wrtheba6d. ytti bennadur yg6eda adoli vyn du6 i. a iessu grist y vab. ynteu


a dywa6t. Noeth6ch hi a chrog6ch yn yr awyr.ac ennynn6ch y hystlysseu a fflameu g6ressa6c. ackeisseit heb ohir a wnaethant y arch ef. a thrayttoed<ynt> 6y yn llosgi y chorf santeid hi yd oed hitheuyn g6edia6 ual hyn. vy argl6yd du6 i llosc vyarenneu. i. am kallon hyt na bo ynof enwired.y brawd6r a dywa6t. kytsynnya a mi ac aber/tha yr d6yweu. Margret santes a wrheba6d.Nyt chytsynnyaf i a thydi ac nyt adolaf dy dwy/6eu di mutyon a by<d>eir. ac yna yd erchis y braw/d6r r6yma6 y phen ae thraet. ae b6r6 ymy6nllestreit o d6fyr br6t ae dihenydya6 ae phoeniyn h6nn6. Ar keisseit poenwyr a wnaethanty arch ef. G6ynuededic vargret hagen gandrychafel y llygeit tu ar nef a dywa6t vy ar/gl6yd gogonedus yn dragywyd torr y r6ymeu


hyn. a minneu a abe<r>thaf ytti aberth o voly/ant. G6na di ymi y d6fyr h6n megys d6fyrfynna6n fynhon6s hyna6s. bit leyndit ymiac aml6c waret. bit ffonst didrei di diffyc.Deuet golomen gyfla6n or yspryt glan y ven/diga6 y d6fyr h6n yth en6 di. ac ym golchi. acef. val y gall6yf gaffel buched dragywyda6l.Cadar<n>haet y d6fyr h6n vy eneit i. ac eglurhaetvy synh6yreu. a g6rthladet y 6rthyf i vy holl be/chodeu. a bedydyet vi yn en6 y tat ar mab aryspryt glan yssyd vendigeit yn oes oessoed.ac yn yr a6r honno y doeth kynn6ryf ma6ryn y daear. a cholomen o nef a doeth a chorono eur yn y gyluin ac eisted ar ysg6yd y wyn/uydedic vargret ar hynt a oruc. ac heb ohir yrydhawyt y dwyla6 ae thraet y maes or d6fyr


ac y gollyng6yt y r6ymeu. ac yd aeth ar ythraet ymaes or d6fyr dan voli a bendiga6.ac yna y dywa6t hi. Du6 argl6yd a wledych/a6d. g6mpter a theg6ch a wisga6d. ef a wis/

ga6d dewred a chedernyt. ac a wisga6d ar yuchaf grym a nerth. ac yna y clywsp6yt llefo nef yn dywedut 6rthi. Dyret vargret y or/fowys ac y lewenyd iessu grist dy argl6yddi. Dyret y deyrnas gwlat nef ac elch6yl yllef a dywa6t. g6yn dy vyt ti vargret kanyscoron y g6ir vywyt a gymereist ath wyr/da6t a gedweist. ac yn y a6r honno y credas/sant pum mil. o wyr heb wraged a meibona morynyon. Ac yna yd erchis oliber enwirlad penneu pa6b or a gredassei y grist. ac enhyt a6r wedy hynny yd erchis oliber llad


pen margret a chledyf. ac heb ohir yd ymauaela6dy keisbylyeit yndi ae dwyn o diethir y dinas. a g6e/dy dyuot yr lle. Malcus a dywa6t 6rthi. Estyn dywarr ac aruoll dyrna6t y cledyf. ar wynuydedicvargret a dywa6t arho ychedic yny wediwyf. acyny orchymynn6yf vy yspryt yr engylyon arseint. Malcus a dywa6t. adol6c kymeint ar a vyn/nych o amser a thi ae keffy. ac y dechreua6d hi wedi/a6 ac y dywa6t val hyn. Du6 heb hi kanys tydia vessureist ath la6 nef a daear ac a ossodeist yrmor deruyneu. Na thebyget neb vot lla6 neudroet y du6 pan wnaeth y nef ar daear ar mo/roed. namyn lla6 du6 y6 y nerth ae allu aedoethineb, a dodes messur a theruyn ar bop crea/dur. Du6 heb hi g6aranda6 vyg g6edi. a chan/hatta y bob dyn or a yscriuenno vy muched i


am g6eithroded. neu ae darlleo. neu ae g6aran/da6ho. yscriuenn6 y en6 ynteu yn llyvyr y gwirvywyt. a phan archo ef ytti vadeueint o becho/deu ym hen6 i. na omed ef. a ph6 bynnac a adei/lo egl6ys ym hen6 i. neu a gosto oe lafur ehungoleuat yn yr egl6ys yrof i. na d6c ar gof yr dialarna6 y gamweithredoed ac argywed. a ph6ybynnac yn y vra6t aruthur a ordiwedher ar ycam. or geil6 ef arnaf i. ac adol6c vym porth.ryd/ha di ef oe boen. a ph6y bynnac y bo ganta6 yn yty vyg g6eithred i. am buched ynn yscriuenne/dic na at ei digasu yndau wreic y ar etiued.ac na at eni ynda6 etiued cloff na dall namut. ac na at yr yspryt budyr kaffel methylarna6. ac ot eirch madeueint oe bechodeu tru/garhaa vrtha6. a thra yttoed hi yn dywedut


hynny a llawer yn ychwanec ar y g6edi y doethtyrueu ma6r aruthyr. ac y gyt ar tyrueu ydoeth colomen a del6 y groc gyt a hi. ac ymdi/dan ar wynuydedic vargret a oruc. ac rac o/fyn y tyrueu ar ar6ydon ereill a weles pa6b ora oed yn y chylch y dyg6ydassant yn ll6r6 eu h6y/nebeu yr lla6r. G6ynuydedic vargret hagen pa{n}weles hi wyrtheu du6 ae nerth y dyg6yda6drac y vron ef. ac yna yd emneida6d y golomenarnei. ac y dywa6t 6rthi. g6yn dy vyt ti var/gret ymplith yr holl vraged. a phob peth or a a/dolygeist ar dy wedi. du6 ae kanhada6d ytti.a dyret ti vyngkaredic i. yr lle yssyd darpare/dic ytt. a mi a agoraf yt borth teyrnas gwlatnef. ac yna y kymerth hi y chennat y ganba6p or a oed yn y lle. ac y gorchymynna6d


hi 6ynt y du6 ae hyspryt hitheu a orchymynna6dy eggylyon a seint nef. A g6edy daruot idiwedia6 ymdrychafel a oruc y uyny. A dywe/dut 6rth y g6r a dathoed ar vedyr llad y phen.kymer dy gledyf a thara6 vi bellach. ac yn/teu a wrthneua6d hynny o acha6s eglurderg6yrtheu du6 a welsei. ac a gly6ssei. Margretsantes a dywa6t 6rtha6 ef. ony threwy di vyui.ny bydy gyfranna6c o lewenyd paradwys y/gyt a mi. ac yna y diweinya6d y poyn6r ygledyf. ac y llada6d y phen ac vn dyrna6t.ac ar y dyrna6t h6nn6 y g6edia6d hi ual hyn.Argl6yd nac ymli6 ar neb yssyd yn g6neu/thur y dihenyd h6n arnaf yr y g6eithret h6n.ac na cheryd udunt. ac ar y geir h6nn6 y g6rae trewis a dyg6ya6d yr lla6r. ac yna y dis/


gynna6d egylyon du6 ac y ducsant y heneithi y nef. dan voli du6 a dywedut ual hyn. ar/gl6yd du6 nyt oes du6 tebic ytti yr holl dwy/6eu. ac nyt oes du6 un ry6 y weithredoed a thiSant. Sant. Sant. 6yt ti heb 6ynt hyt ympenteirg6ith o acha6s y drinda6t. ac argl6yd du6yr holl luoed ar holl nerthoed. kyfla6n ynt ynef ar daear oth ogonyant ti. Iacha di ni yng/goruchelder nef. Bendigedic vo brenhin yrisrael a doeth yn en6 du6. cleifyon weithyoncloffyon. a dynyon bydeir. a mutyon. ynvyty/on kythreulic. ac effrydyon a doethant atteiy geissya6 g6aret. a 6ynt a ga6ssant waretoc eu heint. ae clefydyeu tr6y obr6yeu y wyn/uydedic vargret. Minheu hagen theoten{us}

a dugum gorff y wynuydedic vargret. ac ae


gossodes y my6n bedra6t g6edy g6eirya6 acireit g6erthua6r yn enrydedus. a mi ae g6as/sanaetha6d hi tra vu yn y carchar. ac a yscri/uenneis y budugolyaeth ae hamryssoneu yrei a wnaeth hi yn erbyn oliber enwir. Dio/def hagen a wnaeth hi y deudecuet dyd kynkalan a6st tr6y rat a roed yn iach6ya6dyrni iessu grist. y g6r yssyd vy6 a phyth a vydby6. ac a wledycha tr6y yr oes oessoed heb diweda heb orffen yn dragywyd. Ida6 ef y bo pobg6ir volyant. a thragywyda6l ogonyant ygan yr holl greaduryeit. a y nineu madeu/eint on pechodeu a g6ir lewenyd didiffycdiorffen gyt ar tat ar mab ar yspryt glan.poet g6ir. Ame{n}. Buched seint y katrin.Argl6ydi g6arande6ch a dyell6ch yr hyn


a dywedaf y6ch. or wyry vendigeit a elwir seinty katrin. Merch oed hi y vrenhin constantinobylyr h6n a elwit yn lladyn alexander. yr honn adechreua6d oe hy<e>uengtit wassanaethu du6.Ny dywa6t kelwyd eiryoet. ac nyt oed oet ar/nei namyn deuna6 ml6yd pan vfudhaa6d yg/gwassanaeth du6. ac mor6ynda6t y du6.YN alexandria yd oed vrenhin a gassai du6ar seint yn va6r Maxen y gelwit. ac a gafasemelltith du6 ar cristogyon. ac ef a wnaethgwled ua6r. ac a orchymynna6d y ba6p oe wlatdyuot yno y aberthu oe d6yweu ef. ar neb nydelhei atta6 y dodit ygkarchar. y rei kyuoeth/a6c a doethant yno ac anregyon ma6r gantu{n}t.ar rei tla6t a hanregassant ef her6yd eu gallu.yn y wlat honno yd oed vorwyn wyry a elwit


katrin. ac ny deuei hi y wassanaethu ef. nac ywneuthur aberth y eu dwyweu. ac ynteu a er/chis heb ohir d6yn y vorwyn atta6 ef. ac 6ynteuae dugassant hi. ar g6r dr6c h6nn6 a dechreua6ddywedut 6rthi. Ha vorwyn dec heb ef y b6y ycredy di. mi a orchymynnaf ytti gredu ym du6 i.ac ony chredy megys y crett6yf inneu. myn yffyd a dylyaf y apolin. a theruaga6nt uchel mia baraf dy diuetha heb ohir. ath grogi mallleidyr. neu dy dodi ygkarchar kadarn. hytna welych nath draet nath d6yla6 os y iessu

y credy di. Mi a gredaf heb y katrin y vabmeir yr h6n a rodes eneit a bywyt a synn6yra nerth a grym ymi. y h6nn6 y credaf i. ac ef aenrydedaf. ac ynda6 y mae vyggobeith. vygcorfa elly di y lad. Mi a gredaf hagen om callon yn


yr argl6yd a dicha6n llad yr eneit ar corf.a maxen a lidya6d yn va6r pan dywa6t hio du6. ac yna y gelwis ef rei oe wasnaeth/wyr. ac erchi udunt dodi katrin ygkarcharar vor6yn a garchar6yt. ac eissoes du6 a ro/des trugared idi a rodi ry6 oleuni yny ytto/ed yr eol oll yn oleu yr egylyon a doethanty waeret. a ry6 lewenyd a wnaethant yrvor6yn hyt nat oed vn dyn yn y byt a alleiy dywedut. na challon. y vedyllya6 nacysgolheic y yscriuennu. Mor6yn du6 nacofynha di namyn cret yn gadarn. y maedy le wedy y arl6ya6 rac bron du6. ac yno y dodi<r> coron am dy ben di. Maxen a elwisy wyr atta6 ac a ovynna6d kyghor udu{n}tpa del6 y gallei ef troi med6l y vorwyn


y 6rth du6. a g6assanaethu apolin y du6 ef.y gyghorwyr a erchis ida6 anuon yn diannotyn ol yr athra6on goreu oe wlat o dilechtitac astronomi. megys <y> oruot ar y vor6yn.yr athra6on a doethant hyt yno. A maxen adywa6t 6rthunt val yd oed y vor6yn ffol a el/wit katrin ny chredei oe du6 ef. or gell6chch6i y goruot hi. mi a rodaf y<6>ch diga6n oeur ac aryant. yr athro kyntaf a doeth ynoa dywa6t 6rth y vor6yn heb ohir. Tidi hebef a dyly dechreu. Kanys oth acha6s di y doeth/am ni yman. ac y ka6ssam ni lavr ma6r.ac o acha6s hynny y dylyy di dangos dysynh6yreu. ac o dyna gofyn yn synh6yr nin/heu. y vorwyn a dywa6t dan owenu. ynwir y dywedaf i ytti. bychan y clotuoraf i ch6i.


kannyt atwaena6ch ch6i vy du6 i. a chanys dylyaf i dywedut ohana6 ef. g6rthod6ch ch6ia6ch keluydyt yrda6 ef. yna y dywa6t yr ath/ro. merch y dec heb ef y b6y y credy di. Pahamy g6rthody di yn dwyeu ni atteb ym heb ohir.Mi a gredaf heb hi y vn mab meir a anet or wy/ry lan heb pecha6t a heb folineb. ac heb gymysc

ynda6 o dr6c. ac a odefa6d agheu kadarndros yn pecha6t ni. a thr6yda6 ef yn rydhaw/yt o boeneu uffern. acy deu6n yr llewenydbrenhina6l yr h6n ny deruyd vyth. yna y dy/wa6t yr athro. yn a6r y clywaf i folineb hebef. kymryt o iessu kna6t heb pecha6t a hebfolineb. yr erbyn dylyet y6 hynny. bot mabyr wyry. ny allei hynny vot vyth. a gallu kaf/fel hynny heb pecha6t. Kelwyd a dywedy heb


y vorwyn a chanys o vab y dywedy di. bychania6n y6 dy synh6yr. Iessu a doeth or yspryt glan.ny wnaeth du6 anedigaeth o veir y ganet ef.Iessu a doeth tr6y yspryt glan attei hi. megys ymae yscriuenedic yn y gret. a h6nn6 yssyd holl allu/a6c ac ny oes dim a allo bot yn y erbyn ef.Paham weithyon na allei ef y eni or wyry. at/teb ym bellach heb hi athro kelwydawc. H6nn6a atteba6d tr6y tr6y lit ma6r ac o vreid y galleief dywedut. rac llit. ac yna y dywa6t ef. Mia brofaf heb ef nat oes wirioned yth atteb di.ot ytti6 megys y dywedy di. du6 yssyd dyn a du6yssyd vab. pa del6 y gallei vab du6 var6 nagodef agheu mar6a6l. ny dicha6n ef mar6gan ia6n kanyt oes agheu yn y anyan ef.Os mar6 vyd dyn. ny dicha6n ef godef agheu


megys du6. na dyuot yn vy6 g6edy bei var6.Pa del6 y dicha6n dyn goruot agheu. Os du6ynteu a vu var6. cam oed hynny heb ef. acyn erbyn anyan yd 6yt yn dy6edut. ac ynerbyn dylyet du6 neu dyn y dicha6n ef var6.A reit y6 y vot ef ae yn du6 ae yn dyn. kannydicha6n ef vot namyn yn vn o honnunt.Pan deruyna6d ef y ymadra6d. hitheu a at/teba6d mal mor6yn doeth. yn erbyn y wirionedy mae dy ymadra6d di heb hi. 6rth na mynny gre/du. ny chredu di vot yn wir a dywedaf i. botiessu yn du6 ac yn dyn. or mynny di wybot ywirioned. g6aret y syberwyt yssyd yth gallon.ka{n}nyt oes wirioned ygyt a thi. Dyret ti yn dis/gyb<le> ymi. heb katrin. a mi a baraf ytt wybot ywirioned. yna y dywa6t yr athro mi a gredaf


heb ef yr yspryt glan. ac yr mab ac y du6 holl/gyuoetha6c. ac a 6rthodaf vaxen druan. yr ath/ra6on ereill a gredassant megys hynny. a maxen

heb ohir a beris llosgi yr athra6on. eissoes du6 adangosses y drugared ef. ny meda6d dim or tanarnunt 6y nac ar eu dillat. yr egylyon a doeth/ant yno. ac a dugassant yr eneideu hynnygeir bron du6. Ac yno y dodet coron am benpob vn ohonunt. ac yna y wa6t maxen 6rthgatrin. Ha vor6yn dec heb ef. cret ti etto ymkyfreith i. a mi ath gymeraf yn wreic ym.a myvi a vyd brenhin. a thitheu yn vrenhines.a mi a baraf wneuthur del6 yn y dref a elwiralexandra o eur oll yn gyffelyb y du6 a ph6ybynnac a el y fford yno 6ynt a uvydhaant ytti.ac val hynny yth enrydedir. yna yd atteba6d


y vendigeit gratrin. yd 6yt yn ynuydu hebhi yr argl6yd a garaf i. ac ny pheidyaf aygaryat ef. yr dim byda6l. gorwac oll y6 dyymadra6d di. ymada6 o honaf i. am hargl6ydyr h6n yssyd grya6dyr nef a daear yr g6r dr6cysgymyn. teil6g oed6n ym llusga6 6rth vygcro/gi. ac yna y llidya6d maxen yn va6r. ac y gelwisy wassanaethwyr atta6. a dywedut 6rthunt.kymer6ch yr ynvyt hon a r6ym6ch hi 6rthbren. a maed6ch hi a g6ial. yny debyckoch ymar6. ar g6yr dr6c hynny ae maedassant hi.yny redda6d y g6aet allan ym pob lle ar ychorf. mal y redei d6fyr y gaeaf. ac ynyyttoed y chna6t g6yn hi yn velyn megysy violet. a maxen a dywa6t yna 6rth ga/trin. G6rthot heb ohir vab meir ac onys


g6rthody ti a golly dy vywyt. yna y dywa6tmor6yn du6. a druan ynvyt y dywedy di.vym poen i. am dolur yd 6yf yn eu diodef yrkaryat du6. yn wir y dywedaf ytti. melyssachy6 gennyf 6ynt nor mel. ar llefrith melyssaf.kymer6ch hi heb y maxen a dod6ch y my6ncarchar kadarn hyt na chaffo hi na b6yt nadia6t. ygcarchar y dodet hi. ac eissoes iessumab meir ny ada6d y wassanaethuor6yn hebgof. ef a anuones y egylyon attei y rei a rodassanty ry6 lewenyd hyt nat oed vn dyn yn y byta allei dywedut. y llywenyd h6nn6 ar digrif6ch.na challon. y vedylya6 nac yscolheic y yscri/uennu meint y llewenyd h6nn6 ar digrif6cha wnai yr egylyon y gatrin ar llewenyd h6n/n6 a gly6ei borffir. ac ynteu a aeth at y vren/


hines. ac a dywa6t idi y llewenyd a glywei ef.yn yr eol. ac yna yd aethant yll deu yn dirgeltr6y obeith da yn du6. ac ny wydyat maxenvrenhin dim oe mynetyat 6y. yn y geol y g6e/lynt 6y oleuat. hyt nat oed ha6d yd dyn yn ybyt oll dywedut y decuet ran y kerdeu ar di/dan6ch ar llewenyd a oed yno. ac yna y gal/wassant 6y ar gatrin. mor6yn du6. ac y dy/wedassant neur droes yn callonneu ni oll attiessu grist mab meir. ac ygkarda6t g6ediadrossom. a ni a ymwrthod6n a yolkyn. a ther/uaga6nt ac apolin. ac a gred6n y diodeify/eint du6 ae gyuodedigaeth. ac yna y dywa6ty vor6yn. y iessu grist du6 trugara6c crea6dyrpob peth y diolchaf i hynny. Merthyri vyd6chch6i yr y garyat ef. ac nac ofynhe6ch dim. ac


aat vaxen yd aethant drachefyn. Maxen y g6rdr6c h6nn6 a beris d6yn kattrin rac y vron ef.ac a beris y phoeni o lawer amry6 boeneu.Maxen heb y vrenhines. cam ma6r yd 6yt yn ywneuthur a chatrin yr credu o honei y du6. acy iessu yr h6n a wnaeth pob peth. tat a maba holl gyuoetha6c y6 ef. a truan a vaxen camyd6yt yn y wneuthyr. yn enryded yr tat ma6ra meir y vam. ac y du6 hollgyuoetha6c yd ym/rodaf i. a maxen druan a 6rthodaf. a therua/ga6nt ac apolin Nyt oes arnaf i ovyn dy boeneudi. ac yna y dechreua6d maxen ynuydu. a gal6y wassanaethwyr atta6. ac yd erchis uduntkymryt y vrenhines ae maedu a g6ial breisc y/ny vei var6. a g6edy hynny crog6ch hi heb efher6yd y g6allt. a thorr6ch y bronneu ymeith.


a phan vo mar6 na chled6ch hi namyn rydhe6chy chorff yr k6n. Pan gigleu porffir hynny y dy/wa6t ynteu. Maxen gi taea6c truan 6yt ti. a ch/yfla6n 6yt or dieuyl. dy wreic a bereist y hageu.Paham druan na leuessit cladu y chorff hi. tei/l6ng oedut ti yth lusga6. yna y dywa6t maxen.6rth y wyr. kymer6ch borffir heb ohir a dyg6ch yeneit y ganta6 ae aelodeu. A phorffir a gyuodesy ar y veingk. ac a gymerth yscol yn y la6 aphedeir mil a lada6d o wyr maxen rac y vron.ar gyment arall a vratha6d. a maxen yn edrych.Ac yna yd ofynhaa6d maxen ac y cryna6drac ofyn o debygu y lledit ynteu yn y diwed. a cha/trin pan weles hynny a dywa6t 6rth borffir. Peit

a llad. a choffa diodeifyeint du6 yn hargl6yd niiessu grist mor vvyd y godefa6d ef heb ymlad


heb ymgeinya6. os yr du6 y mynny di dy va/r6. a bot yn verthir yr du6. ny dylyy di ym/lad. namyn uvydhau y agheu. yna y dywa6tporfir yd6yf i ar y cam. Mor6yn du6 g6ediadrossof i ar iessu. ac y titheu yd ymrodaf i.argl6yd hollgyuoetha6c. a maxen druana 6rthodaf. ar ysgol yna a v6rya6d ef oe la6yny dorres yn drylleu oll. Maxen yna a orchy/mynna6d llysga6 porffir ar vrenhines a lladeu penneu. ar egylyon a duc eneideu y rei ben/digeit hynny rac bron iessu grist val ydaethant oe kyrf. Dy6et heb y maxen 6rthgatrin. G6rthot ti vab meir. ac ny cheffyvn dr6c ar dy gorf. cret ym dwy6eu i.ac ymi. a mi a uadeuaf ytt bop pethMi a gredaf y du6 hollgyuoetha6c heb hi.


yr argl6yd a wnaeth pob peth. ac or mynny di/theu gredu ual hynny. yna y bydy di vygkar/yat i. ac yd ymrod6n y wassanaethu an crea6/dyr. Maxen a weles yna na mynnei hi dim oeewyllys ef. namyn credu a wnai hi y iessu mabmeir. y hargl6yd hi. ygkallon maxen ydoeddirua6r dolur a llit 6rth y vor6yn wyry.yno yd oed g6r a elwit cursates yr h6n a ga/fas emelltith du6. Argl6yd vrenhin heb yt6yll6r h6nn6 mi a baraf ytt beiryant hebohir ae hofynhao hi yn va6r. ac yna y g6/naeth ef pedeir rot. a phob vn ohonu{n}t yntroi yn e<r>byn y gilyd. a danned o dur vdunt.ac <ar> y rei hynny y dodet y vor6yn. katrin a e/drycha6d parth ar nef. ac a wedia6d ar du6ual hyn. y brenhin uchaf mi a adolygaf


ytti trugared ym heneit. ac yr a6r hon yd6yf ym hageu. ac ym g6aet ym bedydyir. i.y dynnyon truein dr6c a droassant y rodeuyn ebr6yd. eissyoes iessu vab meir ny ada6d efheb gof y vor6yn. y egylyon ef a anuonesattei. ac a dorrassant y rodeu. ac eu dryllyeullymyon 6y or truein a gcredadun a ladassantdegmil a deugeint. a llawer oc a weles y g6/yrtheu hynny a gredassant yr argl6yd du6.a thr6y vaxen y llas y rei a grada6d oll. ac eu

heneideu a aethant y barad6ys. a maxenvrenhin a lidya6d am lad y wyr. ac a vedyly/a6d pa del6 y gallei ef llad y vorwyn. ac ynay dywa6t ef 6rth vor6yn du6 ymadra6dgeu. Medylya di vorwyn dec etto a chret ymdwy6eu. i. ac acha6s dy decket ti. a geffy


dy eneit. ac yna yd atteba6d mor6yn du6.ny thal dim dy ymadra6d di heb hi. nyt oesarnaf i ofyn dim oth boeneu di. kanys olewenyd tragywyda6l yd 6yf diogel. i. yrh6nn ny deruyd vyth. y truan vaxen a dy/wa6t yna 6rth y wyr. Argl6ydi beth a gyg/hor6ch ch6i ymi. pa del6 y dielir y hynuytr6/yd ar gatrin am na chret hi ym d6yweu i.yna y dywa6t y gwyr dr6c o vn llef. Dy/g6ch hi y maes or dref y lad y phenn. ac y/na y ducp6yt y vor6yn or dref allan. ac ydyspeil6yt. a llawer gw6reic a oed yna yn wy/la6 ac yn k6yna6 am gatrin mor6yn du6. vntruan or dynyon emelldigedic hynny a dynna/6d cledyf llym. ac a erchis idi estynnu eu phen.a g6edy hynny heb ef. ti a golly dy ben tec.


vymbra6t y tec heb hi arho ychydic vn wedia wnaf i ym hargl6yd crea6dyr nef a daear.tat a mab ac yspryt glan. vn du6 yn yscriuen/nedic. y brenhin uchaf mi a adolygaf ytt tru/gared ym heneit. ac y bop crista6n or a gret/tont ynot ti yn gadarn. Mi a adolygaf hytyr dy en6 uchel di. argl6yd. y neb a gretto ymdiodeifyeint. i. ac ae koffao diffryt y rei hy{n}nyrac eu gelynyon a rodi trugared oe heneid<y>eu.ar neb a del att vy corff i. ac ae keissyo tr6y dyen6 di. rodi yechyt udunt oe heineu. y bren/hin uchaf. yn y drinda6t. dyro ymi waret yrdynyon truein hyn yman yssyd ym poeni. yrdy drugared di madeu udunt. y ffolineb h6nkanny wdant beth y maent yn y wneuthurymi. a mineu ae madeuaf udunt. ac yth la6


ditheu argl6yd y gorchymynnaf i vy yspryt.yna y doeth agel att gatrin. ac y dywa6t6rthi. Gennyf i yd anuones iessu vab meiry ganhatau ytti oll yr hyn a ercheist ida6.Dyret heb ohir or boen hon y lywenyd diogeltragywyda6l. yna y dywa6t katrin 6rth y g6r tru/

an. llad di vym pen i. yr a6r hon. kanys vy argl6/yd i a anuones attaf i. y erchi ym dyuot yr lle/wenyd ny deruyd vyth. ar g6r dr6c h6nn6 a la/da6d y phen hi yna. a llaeth yn lle g6aet a re/da6d allan. ar egylyon a dugassant eneit y vo/r6yn vendigeit yr nef. ae chorff a gladassant ymmynyd synai. ar neb a del yno y geissya6 g6a/ret a iechyt ac a grettony y diodeifyeint hi6ynt ae kaffant. a phedeir ffr6t yssyd yn re/dec tr6y y bed hi oe bronneu o ole6. Tr6y y rei


hynny y kafas llawer o wyr a g6raged wa/ret. ac nyt oes neb dyn a wypo eu rif. a hyn/ny a wnaeth du6 yr di hi. a ninneu a adoly/g6n y du6 yn iach6ya6dyr ni trugared ynheneideu. ac a rodho yni vywyt yn y byt h6nyma. megys y gallom dyuot y diwed da a cha/ru du6. ae wassanaethu megys y delhom yrllewenyd ny deruyd vyth yr caryat seint. ykatrin. Ame{n}.

Peniarth 263 col. 1

[P]Elleas aoed vren/hin ygha/stell a el6itpelopeusA bra6t a oed ida6 a el6it Esona h6nn6 a oed a mab ida6 a el/wit Jason a h6nn6 a oed da ygampeu ac a rodei nerth y ba/6b or a oed dan deyrnas pelleasA charedic oed ganta6 ef hollbellenigyon. A charedic oed yn/teu y gantunt h6y. A g6edy g6/elet o pelleas vrenhin Jasonyn garedic y gan bob dyn. of/yn a gymerth pelleas 6neu/thur y vrat ohona6 ef ae6rthlad ef oy teyrnas. Ac oacha6s hynny yd ede6is pel/leas y Jason pob peth or a/llei ef yr mynet o hona6 efyr ynys a el6it colcos y gei/ssa6 yr h6rd a oed a chroen eureitida6 ae d6yn y treis canyshynny a vydei glotua6r yviloryaeth ef. A g6edy clyboto Jasson ymadra6d y bren/hin megys yd oed de6r ef a

ma6rvrydyus. Ac y mynneief 6ybot deuodeu pob lle canysef a dybygei y vot yn glot/

Peniarth 263 col. 2

va6russach rac lla6 bei dycceief y treis y croen eureit o yn/ys colcos. Ac yna y dy6a6tJason 6rth pelleas yd ae ef yrlle yd archyssei ef ida6 vynetpei caffei ef nerth a chydymdei/thon. Ac yna y peris y brenhingal6 ar argus saer ky6rein acerchi a 6naeth ida6 g6neuthurllong deckaf a allei ef her6yde6yllus Jason Ac yna yd aethch6hedyl dr6y holl roec botargus yn g6neuthur llong yJason y geissa6 y croen eureito ynys colcos. Ac yna y deuth/ant y gedymdeithon ef o pobg6lat at iason ac ada6 a 6na/ethant h6y vynet y gyt ac efa diolch a 6naeth yn va6r v/dunt h6y. Ac erchi a oruc vd/unt vot yn bara6t erbynpan vei amser y gych6ynuudunt h6y. Ac yna y g6naeth/p6yt y llong. A phan doeth yramser anuon a 6naeth ia/son llythyreu at y g6yr aadeusynt h6y vynet y gytac ef. Ac 6ynt a deuthant ygyt yr llong a el6it argo.pelleas vrenhin a orchymyn/6ys dodi yn y llong yr h6n

Peniarth 262 col. 3

a vei reit udunt h6y ac an/noc a 6naeth ef y Jason. acy pa6b or a athoed y gyt acef g6neuthur yn 6ra6l y g6/eithret yr h6nn yr oedyntyn mynet oe acha6s. ar {hynn}a oed ved6l gantunt y 6ne/uthur yn g6byl. A pheleasa dy6a6t nyt arnim ymaedangos heb ef y iason y neba vynno y uynet ygyt ac efy ynys colcos namyn y neba vynno adnabot llong6yr

kyuar6yd a g6yr de6r kynn/ullet y hun a de6isset canysclot oed y g6eithret h6nn6y 6yr groec ac yn en6edicy iason ae gytymdeithon.Ac yna y kerda6d ef yrmor. ac 6edy dyuot ohona6hyt yn troya yr tir y deuthef yr borthua a el6it simo/nenta ac oll y daethanth6y yr tir. ac yna y datka/n6yt hynny y lamedon vr/enhin ry dyuot llong yn ry/ued yr porthua simonentaac yn honno lla6er o 6eiss/on ieueinc o roec yndi. acg6edy clybot ohona6 ef hyn/ny kyffroi a 6naeth ef yn va/

Peniarth 263 col. 4

6r ac ystyrya6 y bydei kyf/fredin perigl yr 6lat. Bei kan/hattei ef y 6yr groec lletty/a6 yn y gyuoeth ef 6rth hyn/ny yd anuones ef genhadeuyr borthua y erchi y 6yr gro/ec enkil oe teruyneu ef aconyt vuydheynt h6y y ei/rieu ef. o nerth arueu. efae gyrrei 6ynt6y or ynys.A thr6m y kymerth iasonae gytymdeithon {arnadunnt}creulondeb laomedon vren/hin na 6nelit treis ida6 efnac oy 6lat. 6rth hynny ynlle sarhaet y kymerssanth6y ac eissoes ofynockaua 6naethant eu lluoessogr6/yd h6y estra6n genedyl. 6n/euthur cam a threis ac 6yor trigynt yno dros y orchy/garch ef pryt na beynt ba/ra6t h6y y ymlad. ac 6rthhynny mynelit y6 llong aorugant h6y. ac enkil y 6rthy tir a cherdet racdunt hyn/ny deuthant y ynys colcos.ar croen eureit a dugassanth6y y treis. ac ymhoelut a/dref a 6naethant h6y ynlla6en g6edy kael eu neges

Peniarth 263 col. 5

ac eissoes erkolf a gymerthyn dr6m arna6 y ke6ilyd arg6arad6yd. a 6nathoed iasonae gedymdeithon yn mynetparth ac ynys colcos. a dy/uot a 6naeth ef at castor apholux y gytymdeithon g6yrardercha6c y my6n arueua ma6r y gallu yn ynyssporta ac adol6yn vdunth6y dyuot yn lle ac amsery gyt ac ef. y dial y sarhae/eu ef ual na diaghi lame/don vrenhin troea dial ar/na6 lludyas y 6yr groec or/ffo6ys yn y porthua ef. acada6 a 6naeth castor a pho/lux g6neuthur a uynneierk6lf ac odyno yd aeth er/k6lf y ynys salaninam attelamonem. Ac y erchi ida6dyuot gyt ac ef y troea ydial y sarhaet ef a sarhaedeug6yr goroec ac ada6 a 6na/eth ynteu y vot yn bara6ty 6neuthur yr hynn a vyn/nei erk6lf. Ac odyno ydaeth ef y ynys friga atpeleus y adol6yn ida6 vyn/et y gyt ac ef y troeaf. Acynteu a dy6a6t yd aei y gyt

Peniarth 263 col. 6

ac ef y troeaf yn lla6en. Acodyno yd aeth ef y ynys pi/la at nestor a gofyn a 6na/ef nestor ida6 ef beth a vyn/na6d yno. A dy6edut a 6na/eth erk6lf . y vot ef yn gy/gyffroedic o dolur her6ydmynu ohona6 ef ty6yssa6llu y troea y dial sarhaedeug6yr groec. a nestor a mo/les ef am hynny. ac a ede6isy holl allu y gyt ac ef. Acg6edy dyall o erk6lf y e6y/llys pa6b am y neges ef.paratoi a 6naeth ef deudecllog a de6is marchogyon yn/duunt. Ac 6edy dyuot yr

amser y vynet. llythyreu aanuones at pa6b oe gytym/deithon. Y rrei a ede6synt dy/uot y gyt ac ef. a dyuot a6naethant h6y y gyt ac ef.Ac odyna kerdet dr6y y morsegeum parth a throea. arhyt y nos y deuthant h6y yrtir. Ac odyna y dugassanterk6lf athelanon a pheleuseu llu allan oe llogeu h6y.ac a ada6ssant. castor a pholuxa nestor y my6n y llogeu ahynny o ystry6 a challder.

Peniarth 263 col. 7

Ac odyna y datkan/6yt hynny y lao/medon vrenhin troea rydy/uot llyges o roec drwy vorsegeum y 6lat ef. Sef a 6na/eth ef ac amylder o varchogy/on y gyt ac ef. dyuot yr lleyd ythoedynt h6y a dechreuymlad ac 6y. erk6lf ynteua athoed yr castell a el6it {ilium}a rei ynuydyon a 6elas ef hebvedru ymoglyt yno a dechreuy llad. Ac yna ymhob tu ydatkan6yt y laomedon ry/ost6g oe elynyon ef gastellilium y dan y goed h6y. Ath/rac y gefyn yd ymhoeles yn/teu tu ac yno. Ac yn yr hynthonno y deuth y groec6yr y,n y erbyn. Ac y llada6d erk6lfef. tylamon ynteu yn gyntafa aeth yr castell h6nn6 ymy6n yr h6nn o acha6s yde6red ef y rodes y erk6lf. e/soniam verch laomedon vr/enhin y rei ereill oll ynteua oedynt veibon y laomedona las. Nyt amgen no philus.anoclantis. ac ampiter. P/riaf hagen vab laomedonac yttoed yn troea yn lle a/

Peniarth 263 col. 8

rall y gossodyssit y tat efdrosta6. erk6lf ynteu a rei a

dathoydynt y gyt ac ef a gy/merassant anreith va6r acae dugant y eu llogeu. Acodyna atref yd ymoelyssanth6y. athelamon ynteu a ducesoniam gyt ac ef. Ac ynapan datkan6yt y priaf yrlad y tat ae gaer6yr a d6ynyr anreith va6r heuyt. a d6/yn esoniam y ch6aer a roes/sei y erk6lf y telamon. acar ost6g troea mor 6arad/6ydus a hynny o 6yr groec.tr6m y kymerth ef arna6 achyrchu castell ilium a 6naeth.ac hecuba y 6reic gyt ac efae veibon nyt amgen hector.ac alexander. a deiphibus. achelenus. a throilus. ac andro/macha. a chassandra.a pholixena. y verchet a meibon ere/ill o orderchadeu heuyt y gytac ef. buyssynt var6 meibonereill ida6 ef o orderchadeu. yrei ny dy6edei neb eu han/not o genedyl vrenhina6lonyt y rei a hanoedynt o6raged dedua6l. Priaf ha/gen g6edy y dyfot y gastell

Peniarth 263 col. 9

ilium peri g6neuthur muroedma6r ehalaeth ar dinas yngadarnach a 6naeth ef a he/uyt gyt a hynny y peris efbot yno luoessogr6yd o bobylhyt na chy6arsagit h6y ynan6ylvt udunt megys y ky/6arsag6yt ac y goruu6ytlaomedon y tat ef. a neuad vr/enhina6l a adeil6ys ef heuyt. Acalla6r y iubiter ae del6 a gys/segr6ys ef yno. Ac ef a an/uones nestor y ynys poenia.ac ef a 6naeth pyrth vchelkedyrn y gaer troea. A lly/ma y hen6eu h6y. antimo/dra. dardam. ilea. seca. teribo/rica. troiana. Ac g6edy g6e/let ohona6 ef caer troea yngadarn ac yn diogel. ef a ar/hoes amser. A phan 6elas

vot yn ia6n ida6 ef dial ytat. ef a erchis gal6 atta6antenor. Ac a dy6a6t 6rth/a6 y mynnei ell6g canhaty roec y ouyn ia6n y 6yr go/roec am y kameu a sarhae/deu a 6naethoydynt 6y ida6ef. Nyt amgen noc agheuy tat. a dygedigaeth y ch6aerida6. Ac g6edy gorchymyn

Peniarth 263 col. 10

o priaf y antenor myneta 6naeth ef y log. ac ef adeuth hyt y lle a el6it mag/nesia at peleus. Ac ef a aeharuolles peleus ef. ac aelletya6d tri di6rna6t. arped6eryd dyd. ef a ouyna6dida6 beth a vynnassei. acantenor a uenegis yr hyna orchmynassei priaf ida6erchi y 6yr groec edryt e/sonia a g6edy clybot o pele/us hynny yn orthr6m ykymerth ef arna6. o achosg6elet perthynn o hynnyarna6 ef. ac ef a erchisida6 ada6 y 6lat ae teruyn/neu et ar hynt. Ac anten/or heb ohir a aeth y log.Ac odyna y duc ef y hyntyr 6lat a el6it boecia. Acyn salamania y deuth efat telamon. A dechreu er/chi ida6 a 6naeth anuon e/sonia y ch6aer priaf. a dy6e/dut nat oed ia6n kynnalmoryn o vrenhina6l ge/nedyl ygkeithi6et. a thela/mon a atteba6d y antenorAc a dy6a6t na 6naethp6/yt oe bleit ef dr6c yn y byt


y priaf namyn rodi esoniaida6 ef o acha6s y de6redac nas roi ef hagen y neb.ac 6rth hynny ef a erchisy antenor ada6 yr ynys. acantenor ynteu a gyrcha6d

y log ac a deuth yr 6lat ael6ir poenia. Ac odyno atgastor a pholux ac yn dihoiref a erchis vdvnt h6y. yny diga6n 6nelynt h6y ypriaf ac hynny atueryntesonia y ch6aer ida6 ef achastor a pholux. 6ynteu ady6edyssant na 6naethdy/ny vn cam y priaf. nam/yn g6neuthur cam o lao/medon udunt h6y yn gyn/taf. a gorchymyn a 6nae/thant y antenor eu kilya6or 6lat ac 6ynteu a deuthy pilum at nestor. ac a dy6/a6t ida6 pa acha6s y doethhyt yno yr h6nn megysy kigleu. ac y dechre6ys gy/6ethyl ac antenor. pahamy llauassei dyuot y roec g6/edy yr godi o 6yr troea 6y/nt h6y kyn no hynny. acyna pan 6elas antenor nachaei dim oe negesseu. ac


mor 6arad6ydus y treithynth6y o priaf yr llog yd aethef. ac atref yd ymchoela6da datkann y priaf vrenhina 6naeth ef pa 6ed y hatte/b6ys pob vn a pha 6ed yrtraethyssei pa6b amdana6ynteu. ac ef a annoges ypriaf y dilit h6y dr6y ym/ladeu 6rth na 6ydyn h6ydim oe e6yllys ef ac oe voth.Ac yna ar hynt priaf a er/chis gal6 y veibon ae hollgytymdeithon atta6. nytamgen noc antenor. ac an/chises. ac eneas ac ulcolontaa pholidomantem. a phantuma lampetem ae holl veibona enyssit ida6 oe orderchadeu.a phan deuthant h6y y gyt.ef a dy6a6t 6rthynt ida6 an/uon atenor ohonas ef yngennat y roec youyn ia6ny rei a ladyssynt y tat ac er/chi edrych ac edryt y ch6aer

ida6. ac na cha6ssei antenordim oe negesseu namyn y6arad6yda6 ac anuon oho/na6 ynteu yn y eireu onymynynt h6y 6neuthur ye6yllys ef. g6elet bot yn ia/


6n ida6 anuon llu ma6r yroec a phoeni y neb a dyly/eu y poeni hyt nat aruer/ei 6yr goroec o gy6ylydy/a6 g6yr troea. ac annocy veibon a 6naeth priafy vot yn dy6yssogyon orymlad h6nn6 ac yn penafector. canys ef oed hynaf oeveibon. Ac yna y dy6a6tector y mynei ef dial e6yll/ys y tat ac am aghen laome/don y hentat. pa ry6 gameubynnac a 6nathoedit y 6yrtroea o bleit g6yr groec y my/nei ef eu dial. Ac ef a dy6a6tvot yn ofyn arna6 na ellyntd6yn yr penn yr hynn a ve/d6lyssant 6rth vot ymladlla6er o ganhorthodron y 6yrgroec rac lla6 a g6yr ymladda yn europa a bot g6yr yrasia ynteu yn llesc yn ym/ladeu ac yr 6rth hynny natoed ha6d kael llyges. Ac o/dyna alexander a dechreu6ysannoc parattoi llyges aehanuon y roec a chymryta 6naeth ef arna6 y uot yndy6yssa6c ar y llyges rac lla6os y tat ae mynnei canys ym/


diret a 6naei ef caffel clotoe deleitr6yd 6edy y gorffeiar y alon a dyuot yn iachatref a budygolyaeth gan/ta6. ac ef a dyuot g6edy yhela yr fforest a el6it ida ry6elet ohona6 ef dr6y y huny du6 a el6it mercurius acyn d6yn atta6 teir d6y6esnyt amgen no iuno d6y/

6es teg6ch. a venus d6y6esgodineb. a minerua d6y6esy nerth. Ac erchi ida6 ef var/nu pan un teccaf onadunt.ac yna yd ede6is uenusd6y6es ani6eirdeb ida6ef o barnei ef y phryt hiyn deccaf parei[…] ida6 efy 6reic deccaf a vei yggro/ec. ac g6edy clybot o ho/na6 ynteu hynny ef aebarn6ys hi yn deccaf.ac o hynny y gobeith6yspriaf caffel o alexandergan venus canhorth6yrac lla6. Ac yna deipheb/us a dy6a6t vot yn daganta6 ef kyghor alex/ander. canys gobeitha6yd oed ef caffel etryt osoniam. a ia6n am y


kameu a 6naethp6yt y 6yrgoroec. os llyges a anuonity roec mal ydoedynt yn eudarparu. helenus ynteu a de/hogles ac a de6in6ys rac lla6y distri6 g6yr goroec caerdroea ac oe lyna6l la6 y lle/dit yno y brodyr h6y aceu rieni. Troilius ynteulleiaf mab y priaf oed her/6yd oed. ac nyt oed leiaf he/r6yd nerth namyn ryss6rcadarn a annoges ymlada g6yr groec megys hectorac na dylyit kymryt ofyngeireu helenus. ac y uellyy reggis lyt y ba6b darparullyges ae hanuon y roec.priaf ynteu a anuones a/lexander a deiphebus yr 6l/at a el6it poenia y de6is ma/rchogyon ac a erchis yrbobyl dyuot y gyt yr 6ys.Ac ef a 6naeth yr meibonieuaf ida6 uot 6rth gyg/hor y rei hynaf. Ac ynag6edy dyuot pa6b y gytac ef. a dangos udunt h6/y eu cameu ac eu sarhae/

deu a 6naethoed g6yr groecy 6yr troea. ac 6rth hynny


anuon ohona6 ef antenoryn gennat ida6 y roec y erch/I eturyt esoniam y ch6aer i/da6 a g6neuthur ia6n y 6yrtroea a g6arad6yda6 ohonunt6ynteu antenor na cha6ssei efdim oe negesseu. Ac o achoshynny y raghei y vod ynteuell6g alexander a llyges gan/ta6 y dial o gedernit agheug6yr troea ar cameu a 6nath/oedit vdunt. A phriaf a erch/is y antenor dy6edut megysy trethyssit ef y groec. ac ante/nor ynteu a annoges g6yrtroea ae gytymdeithon ef nachymerynt ofyn ymlad yn 6y/chyr a g6yr groec. Ac a uene/gis y echydic o de6yssogyon a6naethoedit ac ef y groec.ac yna priaf a ovyna6d p6yny raghei y vot yn ymlada g6yr groec. Ac yna pardiusgall a uenegis y priaf ac yrg6yr nessa ida6 yr hynn a gly6y/ssei ef gan efebus y tat. or dyc/cei alexander 6reic o roec. y by/dei vchaf dyd h6nn6 ar troea.Ac 6rth hynny bot yn degachvdunt h6y d6yn y buched yndagnouedus noc ymdangos


ymperigil. a cholli eu ryditdr6y deruysc. ac yna tremy/gu a 6naeth y bobyl a6durda/6t pardius a gofyn yr bren/hin beth a vynnei ef y 6neu/thur. a phriaf a dy6a6t y myn/nei darparu llogeu y vynety roec. ac na vydei arnunt h6yeisseu kyfreideu y g6nelynt yllogeu. ac 6y na dim or a veireit yn ymladeu 6rthynt ahyt pan vuydheit ygemedi/6eu y brenhin. Priaf a diolch/es yn va6r vdunt a gell6g

y gynulleitua ymeith a 6naethef ac anuon hyt y forest a el/6it ida. y torri defnydyeu ac y6neuthur llogeu yn gyntaf acy gellit. ac ef a anuones hectory vab y troea ym pob lle y gy/6eiria6 llu. a hynny a vu para/6t. ac yna cassandra verch pri/af g6edy clybot y that a dechre/6ys dy6edut yr hyn a doei raclla6 y 6yr troea. Os priaf aymgadarnhaei yn y darpar acanuon llyges y roec. Ac yn hyn/ny yr amser a doeth a phara6tvu y llogeu. a dyuot y gyt a 6na/eth y marchogyon a etholasseialexander a deiphebus ympoe/


nia a phan 6elsant h6y y lluyn mord6y<a6>. priaf a ymadro/des ar llu. Ac a ossodes alex/ander yn dy6yssa6c arnunt.ac a anuones gyt ac ef dei/phebus. ac eneas a pholida/mantem. ac ef a orchmyn6ys y alexander uynet yngyntaf yr 6lat a el6it liu/conia. Ac val y del y sportaat castor a pholux y erchi vd/unt h6y eturyt esoniam ag6neuthur ia6n y 6yr troeaAc os gomedynt h6y anuonkennat attat<a6> ef ar hynt. Acyna alexander a vord6ya6dtu a groec. Ac a duc y gytac ef y 6yr a athoed ynokyn no hynny. a g6edy ych/ydic o dieuoed ef a deuth al/exander y roec a chyn y dyuotef yr ynys a el6it citheraa menelaus ynteu yn mynetat nestor yr ynys a el6itpilus y deuth yn y hynt ynerbyn alexander. Ac anry/uedu a 6naeth ef y llygesvrenhinha6l honno pa duy daei. Ac edrych a 6naethpop rei ohonunt h6y. ac an/ryuedu heb 6ybot pa du yd


aei y gilyd. Castor a pholuxynteu a doethant yr 6lat ael6it argos at clemestra euch6aer h6y. ac a ducassantg6reic o roec hermion gyt ach6y. ac yn y dieuoed y deuthalexander yr ynys a el6it cith/era yd oed 6yl iuno d6y6esy teg6ch. Ar y lle yd oed te/myl y venus d6y6es godin/eb yr abertha6d g6yr troea.y iuno. ar neb a oedynt ynyr ynys a anryfedyssantg6elet y llyges vrenhina6lhonno. Ac a ovynassant yrneb a dathoedynt gyt ac al/exander. Pa rei oedynt. apheth a vynassynt. Ac 6yn/teu ae hattebassant. ac a dy/6edassant. y mae alexandera oed yno canhat y ganpriaf vrenhin at castora pholux. a g6yr troea y reiereill y gymryt ia6n y gan/tunt am y cameu a 6natho/edynt.A phan doeth alexan/der yn ynys cithara. y me/dylya6d. Elen vanna6cg6reic menelaus vrenhinoe dryc e6yllys hi nat ytto/ed gartref yn ynys ysporta


a reggi y bot hitheu yn ym/roi y alexander. 6rth hynnyhagen hi a gerda6d y gastellhelean a oed yn y mor. yr lleydoed temyl y diana d6y6esy teg6ch. Ac y appollonius du6yr ygnetyaeth y lle y darpar/assei hi g6neuthuir g6assana/eth d6y6a6l. Ac yna pan dat/can6yt y alexander rydyuotelen vanna6c parth ar mor.Ac yn gytuydus oe teg6chynteu yn y herbyn hi. ef a dech/reua6d kerdet yn ch6anna6coe g6elet. Ac yna ef a dy6es/p6yt y elen yr dyuot alexan/der vab priaf vrenhin y cas/tell elean y lle ydoed elen. yr

honn a ch6enychei y 6elet yn/teu yn va6r. A phan ym6el/sant h6y ygyt. ennynu a 6na/eth pob vn ohonunt o garyaty gilyd. Ac ymadra6d a 6nae/thant h6y yn buchanus care/dic ygyt a thalu diol6ch pobeil6ers. Ac yna alexander aorchmynnya6d y pa6b bot ynpara6t yn eu llogeu megysy gellynt h6y llathrudya6elen ae d6yn gantunt or te/myl honno a cherdet hyt y nos


ac eu llyges ymdeith. ac 6edydyuot y nos ar6yd a roessanth6y a chyrchu yr temyl a 6na/ethant. Ac oe c6byl uod elena gymerssant. ac ae ducantyr llog a g6raged ereill he/uyt ygyt a hi. Ac ual y g6e/las y castell6yr yr d6yn elenymlad yn hir ac alexander a6naethant h6y a cheissia6 eulludyas. Ac eissoes alexandero luoessogr6yd y gytymdeith/on ef a oruu arnunt h6y.Ac a yspeila6d y temyl. ac aduc lla6ered o dynyon yghar/ar ganta6 yn y llogeu a cher/det ae lyges ganta6 a 6naethef ac ardufnocau ymchoelutattref. Ac y porthua tenedony deuth ef ae lyghes yr tir aco eirieu tec didanu elen a oedyn trist a 6naeth ef. Ac anuonkenat at y that y datkanu ygyfranc. Ac yna g6edy clyboto venelaus ry d5yn elen. efa deuth ygyt a nestor o pilusynys ysporta. Ac a anuonesy argos at agamenon y vra/6t y erchi ida6 dyuot atta6.ac yn y kyfr6ng hynny alex/ander a deuth at y tat aran/


reith va6r ganta6. ac a datca/na6d ida6 pa gyfranc yn ll6yr.a lla6en vu priaf a gobeitha6

o acha6s y gorderchat h6nn6yd atuerei g6yr groec esoni/am y ch6aer ida6 ef. a dugy/ssynt kyn no hynny y troea.a didanu elen a oed yn trista 6naeth ef ae roi yn 6reic yalexander. Ac yna val y g6elascassandra verch priaf. elen hia dechre6is de6inya6 a doeduta d6yn ar gof yr hynn a rac/dy6edassei am yr hynn y llidy/a6d priaf ac y gorchymyna/6d y actynu a the6i ac ef a/gamennon ynteu yna g6edyy dyuot y ynys sporta a didan/ha6ys y vra6t ac ef a erchisbod ida6 ef anuon k6yn6yr tr/6y holl roec. ac y gynull kyt/ymdeithon megys y gellynth6y vynet yn hyborth y ym/lad a g6yr troea. ar kennadeua deuthant drae kefneu. Ac y/na g6edy dyuot. achilles . Aphetrocus. a thelopolenius adiomedes y ynys sporta da vuganyunt h6y paratoi llygesa llu ma6r y dilit ac y dial ysarhaedeu ar 6yr troea. Ac y/


na 6ynt a 6naethant agam/ennon yn amhera6dr ac yndy6yssa6c arnunt. Ac elch6ylyd anuonyssant h6y genna/deu y holl roec y erchi y pa6bdyuot a llyges Ac ae lluoedgantunt yn gy6ir ac yn bar/a6t y porth antinoes mal ygellynt h6y odyno kerdet ygyt y troea y dial eu ke6ilyd.A g6edy clybot o gastor a phe/lux yr d6yn elen eu ch6aer y/velly kyrchu eu llogeu a 6nae/thant h6y ae hymit hyt yn tro/ea. Ac g6edy y kych6ynn h6yo draeth lepseus o dryc dymhes/loed y llygr6yt h6y hyt natymdy6ynnygassant h6y vyth.Sef y bu yn gredad6y g6edyhynny eu g6neuthur 6y ynd6y6eu heb y mar6 vyth. Acyna y keiss6yt 6y a llogeu. O/

dyno hyt yn troea. Ac ny cha/uas y kennadeu pan doethantatref nac 6ynt h6y na dimy 6rynt.DAr/ed goroec yr h6nn ayscriuen6ys ystorya. g6yr tro/ea a dy6a6t ryuot ohona6 efyn y llud hyt pan gahat troeaa g6elet ohona6 ef y ty6yssogy/


on hynn yma. pan vei dag/neued a chygreireu yr6g g6yrtroea. a g6yr goroec. A ryuotohona6 ef 6eitheu yn y hym/ladeu h6y. a ryglybot ohona6ef gan 6yr goroec pa ry6 bryta pha ry6 anyan a oed yrydynth6y yn gyntaf y traeth6n nio 6yr groec. Castor a pholuxpob un oed kyffelyb y gilyd o6allt pengrych melyn a llyge/it ma6r. Ac 6yneb tec da yfuryf. a chorff hir 6nyon. E/len vanna6c y ch6aer oed gy/ffelyb udunt h6y tec oed hiac ufyd y med6l. Ac eskeir6reicda oed. a man oed yr6g y d6yael. ac am hynny y gel6it hielen vanna6c. a geneu bych/an a oed idi. agamennoncorff tec oed ida6. Ac aelodeugredua6l a g6r kymen callbonhedic oed kyuoetha6c. me/nelaus y vra6t brenhined go/roec a oedynt elldeu. oed 6r ky/medra6l o gorff coch arderch/a6c kymeredic. hygar. Achiloed vab y peleus vrenhin otetis d6yes y moroed oed ida6d6yuron lydan. ac adu6yndry/ch. ac aelodeu creula6n gredua/


6l ma6r llathredic a g6alltpengrych melyn. g6areda6c 6r/th 6an de6raf ymy6n arueuac 6yneb hyfryt a hir oed a ha/el. Petroclus y vra6t uaethae gytymdeith. oed ida6. d6yuron

tec a llygeit gleisson ma6r g6rky6ylydyus hyspys call oed ahael. Aiax olileus g6r petrogyloed a chorff eryr. ida6 ac aelo/deu gredua6l cadarn a g6r digr/if oed. Aiax telamonius. llefeglur oed ida6. a g6r gredua6lcreula6n yn erbyn y elyn. acann6yt mul ganta6. a brigerpengrych du vliyes g6r cadarnlla6n o vrat ac 6yneb lla6ena chorff kymhetra6l kymen acygnat oed. Diomedes g6r ca/darn a chorff petrogyl ida6. ac6yneb adu6yn creula6n a g6y/chraf yn ymlad. a llef uchel. acymennyd t6ym dr6c y emeneda gle6 oed. Nescor g6r ma6rhir llydan call tr6yngam a ch/ana6t g6yn ida6. Proteselausg6r g6yn. adf6yn drych buanda y ymdiret drut. Neocolomusg6r ma6r pryderus llydia6cbloesc. ac 6yneb da tr6yn a lly/geit duon ac aelodeu ma6r.


Palamedes oed 6r hirvein cla/ear ac ygnat ma6rurydus.Pilodarius oed 6r bras gred/ua6l syber6 trist. Machan oed6r ma6r cadarn hyspys call of/yna6c trugara6c. Meiryon o/ed 6r coch a chorff er6in kyme/dra6l ida6 sarhaedus g6ydyncreula6n nyt oed a mynedus.Briseida g6reic agammennonoed furneid nyt oed hir a cha/na6t g6yn a g6allt melynac aelodeu duon a llygeit a th/raet adf6yn a chorff kyfya6na dy6ed6ydat clear ky6ilydyusac ann6yt mul g6ar. Prytg6yr troea 6eithon.Priaf vrenhin troeag6r ma6r oed ac 6y/neb tec ida6 a llef hyna6s. achorff eryr. Ector vab priafg6r bloesc oed g6yn pengrychcain ac aelodeu buan ida6 ac6yneb enrydedus carueid ynykeryd teil6g ac adas y garyat.

Diephebus g6r cadarn oed.Elenus g6r doeth caruyd abras oed y hynny oed tebicy6 tat o furyf a pryt ac anhe/bic o annyan. Troilus g6rma6r tec oed gredua6l a cha/


darn ar y oet. Alexander g6rhir6yn oed cadarn. a llygeittec. a g6allt melyn man. ageneu adu6yn a llef hyna6sida6 buan oed ach6anna6coed y gyfoeth. Eneas g6rcoch oed petrogyl kymendy6ed6ydat a chadarn y gyg/hor g6ar ac adu6yn. a lly/geitma6r duon ida6. Ante/nor g6r hiruein buan. ac ae/lodeu ble6a6c a chall oed. E/cuba 6reic priaf vrenhing6reic va6rdec corff eryr oed.Ac ann6yt g6ra6l kyfya6ngenti. a g6ar oed. Andromac/ta g6reic hir6en furueid allygeit eglur idi hi a oed hy/na6s. ac ygnat di6eir a chla/ear oed. Cassandra g6reic ky/medra6l oed a geneu bychancoch a llygeit eglur a dehogyl/6reic oed yr hyn a delei rac lla6.Polixena g6reic hir6en fur/ueid vynyglir oed llygeit ad/u6yn a g6allt melyn hir acaelodeu ky6eir a byssed hiryonac eskeired crynyon. a thraetllunyeid idi. yr hon oe theg6/ch a ragorei ar pa6b. ann6ytmul hael oed a di6eir.


Ac yna y deuth g6yrgoroec ae llygesgantunt yr 6lat a el6it athe/nas yn gyntaf y deuth aga/memnon or dinassoed a el6itmecene. a chant llog ganta6a menelaus or ynys a el6itysporta a thrugein llog gan/ta6. A thelaus . A phrotenor.A pheleas. 6ynteu o uoecia

y deuthant. a dec llog a deu/geint ganta6. A scolapusac alimerus or 6lat a el6itorchomenus a dec llog ar hu/geint ganta6. Epithropus.Ascedius or 6lat a el6it poli/des a deugeint llog ganta. Ai/ax telamonnis ynteu a ducy gyt ac ef osalaminia teu/crum y vra6t. bublator. ani/phimacus. droeus. cefeus.poxilinus a deugeint llog gan/tunt. Polimestor ac ugeintllog ganta6. Nestor or 6lata el6ir pilus. a phet6ar vge/int llog ganta6. Toas or 6l/at a el6it t6l6s. a deu ugeintllog ganta6. Aiax oileus or6lat a el6ir lucris. a deu na6llog ar hugeint. Ueneriasor 6lat a el6ir […]. teir llog


ar dec a deugeint. antipus aphylib or 6lat a el6ir calidonaa deuna6 llogar hugeint. Ido/menus. Ameremones or 6l/at a el6ir creca a phet6ar vg/ein llog. Ulixes or 6lat ael6ir doec a deudec llog. Pro/teselaus. A phrodarcus or 6lata el6ir pilaca a deugeint llog.Emelius oporis a dec llog.Patanius a machaon meilvncolapus or 6lat a el6ir tria. aphedeir llog ar dec a deugeint.Achil a phetroclus or 6lat ael6ir pathia. a dec llog a deuvgeint gantunt. Telebeleuso ynys rodo a na6 llog ganta6.Euriphilus a dec llog. antipus.Ac amphimacus oelides. ac vnllog ar dec. Pulibetes or 6lat ael6ir larisa. a deugeint llog gan/tunt. Diomedes ac ursalus.ac aeleus or 6lat a el6ir arpis.a phet6ar vgeint llog gantunt.Piloctenus or 6lat a el6ir meli/boea a phedeir llog ganta6. Ge/neus o ciproa. ac vgein llogganta6. Protoleus o maneciaa deugeint llog. A[g] apenor o

arcadia a deugeint llog. Inesti/us o ateius a dec llog a {deugeint}


ganta6. Llyma bellach riue/di pysa6l ty6yssa6c o oroecoed yno y gyt. 6yt ty6yssa6ca deugeint. a riuedi o llogeuheuyt y gyt. dec llog ar hu/geint a chant mil.Ac yna g6edy eu dy/uot h6y y athenas.agamemnon a el6is y ty6ys/sogyon y gyt. y gymryt kyg/hor. a chyghori a 6naeth efac annoc dial y sarhaedeuh6y ae ke6ilyd yn gyntaf. acef a ofyna6d ac a oed da gan/tunt h6y hynny. Ac annoca 6naeth ef heuyt kyn nocyd elynt yr 6lat a el6it del/pheos anuon drachefyn atapollo y ymgynghori ac efam y defnyd oll. adunna6 a6naeth pa6b ae gyghoref. ac yr neges honno.yd aeth achil. a phetroclus.Ac yna yd oed priaf gar/tref yn g6neuthur y key/ryd. ac yn annoc o va6r/uryt y hamdiffyn. ac yncadarnhau castell troea offossyd a chlodyeu. ac annocheuyt a 6naeth priaf ac er/chi y 6yr y 6lat vot yn bara6t


yn erbyn g6yr goroec a oe/dynt yn ty6yssas lluyd ant/heruenedic y holl roec dr6y eug6ladoed h6y. annoges heuyty 6yr y 6lat vuydhau oe archef megys y gellynt o vra6r/vryt eu hamdiffyn. A phandoeth achil. a phatroclus yrynys a el6ir deipheos y daeth/ant y demyl apollo a oed ynyr ynys. a g6edy eu dyuot yrdemyl yd archyssant eu har/ch. Ac yd atteb6yt uduntval na 6elynt p6y ae attebei

ac y dy6esp6yt vdunt y gor/uydei g6yr goroec. Ac yn ydecuet vl6ydyn y gostygynh6y 6yr troea. Achil hagena 6naeth val y gorchymyn6/ys agamemnon amhera6/dr goroec ida6 ef am y g6ei/thret h6nn6. Ac yn yr am/ser h6nn6 yd athoed yffeirattroea calcas y enn6 a phro/ff6yt oed y d6yn abertheu.Dros y pobyl ef y apolloac y erchi a 6naeth ef y archyn y temyl y gyt tyrnas6yr.ac vn ry6 attep ac a rodesy achil. a rodes ida6 ef am6yr troea. ac erchi a 6naeth


ef vdunt h6y yny dyall pandelei lyges y marchogyon o roecyn erbyn g6yr troea nat enki/lynt odyna yny geffynt troea.Ac yna g6edy dyuot achil achalcas yr demyl y gyt ac euhattebyon gantunt a lla6en/hau yn y lletty a 6naethanth6y a chadarnhau y ketymdei/thas y rydunt. ac y gyt y ker/dassant h6y hyt yn athenas.ac achil g6edy gal6 y 6yr ygyt a adrodes udunt ual yr da/roed ida6. A lla6enhau yna a6naeth g6yr goroec a chymrytcalcas gyt ac 6y ac ell6g yllyges a g6edy y attal h6y o dy/mestyleu yno. a chalcas dr6y yde6indabaeth ef a gauas botyn y ia6n 6ynt ymhoelut amynet yr vrenhinyaeth a el/6it a6liden. Ac yno y deuthanth6y. ac agamemnon a vodlon/ha6ys y dyana d6yes y teg6chac a erchis y gytymdeithon efell6g eu llyges a cherdet partha throea. ac arueru o philottenyn dy6eyssa6c vdunt yr h6na dathoed y droea gyt ar g6/yr a dathoedynt yn y llog ael6it argo. odyno y deuth efyr tir


yr tir a llyges yr castell a el/6it beibus yr h6nn a oeddan hamherodraeth priaf vr/enhin ac ymlad a 6naethanta g6edy cael lle ac eu han/reith keredet racdunt a 6na/ethant 6y a dyuot yr ynysa el6ir tenedum. ac y deuth/ant h6y ygyt. Ac yno y ran/na6d agamemnon yr an/reith a gal6 y ty6yssogyonyn y gyghor a 6naeth ef. Acodyno anuon cannadeuat priaf y 6ybot a vynneief eturyt. Elen ar anreitha dugyssei alexander. A chana/deu a etholet nyt amgen. Di/medes. Ac vlixes y vynetat priaf. A phan ytoed y can/hadeu yn vudhau y orchyg/arch agamemnon anuona 6naethp6yt achil a thelepusy anreitha6 y 6lat a el6itmoesia. Ac at teufras vren/hin y deuthant ac anreitha gymerssant h6y a theufrasa deuth yn y herbyn a llu ma/6r ganta6. Ac achil a yrra6dffo ar y llu h6nn6 ac ae brat/ha6d ynteu. Ac yna telephus6edy y u6r6 ef yr lla6r ae


hamdiffyn6ys rac y lad o a/chil. y goffau y tr6ydet a ga6/ssei ef. Ac ef yn vab y gytac erk6lf y tat yn llys teuf/ras coffau heuyt a 6naethyr y lad o erk6lf diomedesvrenhin creula6n yr h6nna oed yn ryuelu yn yr am/ser h6nn6 arna6 ef ac y rodiyr holl vrenhinaeth y teufras.Ac 6rth hynny bot telepusuab erc6lf yn rodi canhorth/6y ida6. Ac yna ual y g6ybuteufras na allei ffo rac agheuor brath a rodassei achil ida6.Ac ef yn vy6. ef a rodes yvrenhinyaeth ar 6lat a el6it

moesia y telepus ac 6edy ma/r6 y brenhin telepus a berisy gladu yn anrydedus. Acachil 6rth hynny a annogesy telephus ynteu kynnal yvrenhinyaeth ne6yd yn da. Acynteu a dy6a6t 6rth achil botyn nerthach yr llu o byd ma/r6 rodi b6yll6r6 o 6enith adelei or dyrnas vl6ynydedno mynet y ymlad ohona6y troea ac yuelly y press6y/l6ys telephus. Achil ynteuodyno a ymhoeles y ynys


tenedum at y lu ac anreithva6r ganta6 ac a datkana6dy gamemnon ae getymdeith/on eu kyfranc ac agame/mnon a vu hoff ganunt hyn/ny ac ae molyssant. Ac ynhynny y deuth y canhadeuat priaf ac vlixes a venegisgorchygartheu agamemnon.Ac erchis eturyt elen ar an/reith a dugassei alexander. ag6neuthur ia6n y 6yr gro/ec ac ym6ahanu yn tagnoue/dus. Ac yna priaf a duc argof y sarhadeu a 6naeth y g6/yr a dathoydynt yn y llog ael6it argo. Ac yn y llogeu e/reill gyt a gi ida6 ef. ac ag/heu y tat a ledyssynt ar y/mlad a vuassei gantunt artroea. A cheithineb esonia ych6aer Ac odyna pan an/uones antenor yn gennaty roec yr traethu ohonunth6y amda<na>6 ef yn 6arad6y/dus. Ac am hynny. ky6ilyd/yus vu ganta6 yr hed6chac annoc y ryuel a 6naethef a chyt a hynny ef a orchy/n6ys g6rthlad canhadeu g6/yr groec oe vrenhinyaeth ef.


Ac ymhoelut a 6naeth y can/hadeu y gastell tenedum a dat/

cann atteb priaf. Ac odynolly6ya6 eu ryuel yn gyfr6ys a6naethant 6y. Ac yna y deuth/ant y ty6yssogyon hyn ymaae llu gyt a h6y yn borth y pri/af yn erbyn g6yr groec. y reia vanag6n ni eu hen6eu acen6eu y g6ladoed pan hanoe/dynt yn gytrycha6l. yn gyn/taf or 6lat a el6ir Cilia y deuthfunclarus. ac ampidrastus.Ac o colophica y deuth. amplu/macus. a nestus. Ac o licia.sarpedon. a gla6cus. O laris/sca. Ypotogus. ac eneucius.O coxima. keimus. O tracia.Pirius Ac alcamus. O frigi/a antipus ac ascamus a pho/ricius. O becino. Epitrophi/us. Aboecius. O paphiaconia.Silomenes. O ethiopia. Per/ses. A memnon. O tracia Pir/cus. Ac archilocus. O agressia.Adarstus. Ac amphicius. O ali/sconia. Epytrophus. Ac ar yty6yssogyon hynny y gossodespriaf. ac ar y lluoed hector yndy6yssa6c. Ac yn bennaf. Acodyna deiphebus ac alexan/


der. A throilus. Ac eneas Ac an/tenor a menerin. Ac yna tra yt/toed agamemnon yn ymgyg/hori am eu dadyl. y deuth nav/philus. Palamides a dec llog arhugeint ganta6. A dy6edut a 6n/aeth 6rtha6. yr ymgymyscu cle/uyt ac ef dr6y vlinder a llafurhyt na allei vynet y athenasgyt ac ef a g6yr goroec ynteua diolchyssant yn va6r ida6 pe/llet y dathoed pryt na alle beigan ia6n dyuot y pellet h6nn6.Ac yna agamemnon a ym/gyghores ae gytymdeithon aey dyd ae hyt nos y g6nelynth6y y teruysc. a phalamidesa dy6a6t bot yn reit kyrchutroea li6 dyd. y dangos eu galluyn erbyn eu galon. Ac ar hyn/ny y duun6ys pa6b. Ac yna

agamemnon o gyghor y 6yra anuones kenhadeu y voesiaac y leoed ereill. ac a gynull6ysy lu ygyt ae moli h6y a 6na/eth ef ae hannoc a gorchymynvdunt yn graf ac yn garedicym6aranda6 a bot y llyges ynbara6t. Ac ual y rodet yr ar/6yd kych6yn ymeith a 6naeth/ant ae llyges. Ac y traetheu tro/


ea y deuthant a g6yr troea aamdiffynn6ys eu g6last yngadarn a d6yn kyrch a 6na/eth proteselaus ty6yssa6c yrtir a gyrru fo ar 6yr troeaa llad lla6er ohonunt. Ac ectora deuth yn y erbyn ac ae llad/a6d ac a deruysg6ys y rei e/reill yn va6r. Ac 6edy enkilo ector yr lle y gyrryssit ffoar 6yr troea. ynteu a yrra/6d ffo ar 6yr goroec. Ac y/na g6edy g6neuthur aeruava6r o pop parth y deuth achilac yd ymoeles yr holl lu drac/kefyn ac y kymhella6d y lluarall ymy6n y troea. Ac ynay nos ae g6ahan6ys h6y a/gamemnon a duc y holl lu orllogeu yr tir ynteu ac a gy/feistyd6ys y cestyll. A thran/noeth hector a duc y lu y maesor gaer a mynet ymy6n ycastell g6yr groec a 6naethef ac yna agamemnon olef ma6r a dysg6ys y nifer pa6ed yr ymledynt. ac ymladyn greula6n lidya6c a 6nae/thant. Ac yna y llas mencia/des ty6yssa6c o roec ar g6yrtrechaf a de6raf a ledit yn


gyntaf. canys m6yaf yd ym/yrrynt. Ac yna heuyt hectora lada6d patroclus. Ac ae ky/merth or aerua ac ae hyspe/ilya6d. Ac odyna yd ymlyn/6ys ef meirionem. Ac y lla/

da6d. A phan yttoed ef ynmynu y yspeila6 y deuth.monestius. ac y bratha6dector yn y vord6yt. Ac ynteuyn vrathedic a lada6d lla6/er o vilyoed. ac amdiffynn6ysy maes o 6yr goroec. Ac a ffoeshyt pan deuth aiax {telamonius}yn y erbyn. Ac ual yr oedyntyn ymlad yr adnabu ector han/uot telamonius oe genedyl ef.canys mab oed aiax y esoniach6aer y priaf y tat ynteu. Acg6edy daruot hynny hector aorchmyn6ys gal6 drachefyny tan or llogeu. Ac ymadra6da 6naeth pop vn ae gilyd oho/nunt pop eil6ers ac yn gyfeill/on y daethant h6y odyno. A th/rannoeth adol6yn a 6naeth g6/yr goroec. kygreir d6y vlynedmegys y gallei achil k6yna6patroclus y vra6tuaeth a g6yrgroec k6yna6 y kyfeillon a/gamemnon a anryded6ys corff


pathesalaus o anrydedus 6assa/naeth. A phryderu a 6naeth amgladu y kyrff ereill oll. Ac achila dychymyg6ys g6aryeu odi/da6c anrydedus y 6assanaethcorff patroclus y vra6tuaetha thra yttoed y kygreir. ny orff/6ys palamites ty6yssa6c o roecyn dachymygu brydychu a dy/6edut a 6naeth ef bot agamem/non yn anheil6ng y vot yn vren/hin. Ac y orchygardu llu ae uotyn anygnat. Ac ef a dangossesyr hyn a haed6ys ef gyr brony llu. yn gyntaf y krycha6d yr tir or llogeu. A chadarnhau cas/tell g6yr goroec a damchythedi/gaeth y g6yluaeu a rodedigaethyr ar6yd a d6yn cof am y messu/reu ar p6ysseu a dysgu yr llua g6edy annoc hynn o palame/des na ellit gorchygarthu gyta niuer bychan. kyt rodit ida6ef gorchygardu ymlaen pa6bor a dathoed yno y gyt a g6edy

ymrysson o honunt h6y am danyr amherodraeth pop eil6ers.yr ymlad a gymerth o ne6ydg6edy yspeit d6y vlyned. Acyna agamemnon. ac achil. adiomedes. a menelaus a oedynt


ty6yssogyon ar lu groec Ac orparth arall y deuth ector a th<r>oilusac eneas yn eu herbyn. Ac ynoy bu ladua va6r pop parth. Acy llas y g6yr de6raf. Ac y llada6dector hosten ac archilaus a phro/tenor ty6yssogyon o roec ar nosae g6ahan6ys ar nos honnoac agamemnon a el6is y holl ty/6yssogyon ygkygor ac annogesvdunt yn holla6l kerdet {ohonunt}yr ymlad a dilit ector yn bennafpeth a 6nelynt ar bore tranoethy ty6yssa6d ector ac eneas acalexander y llu 6ynteu. ac y buaerua va6r. Ac y llas lla6er opop parth. amenelaus ac aiaxtelamonius a ymlynassant al/exander yn graf ac ynteu aymhoeles arnunt h6y. Ac a saethy brath6yt amenelaus yn y vor/d6yt. Ac yna ny orff6yss6ys.menelaus 6edy y gyffroi o dolurac aiax ac lucrius ygyt ac efyn ymlit alexander yny deuthector ac eneas ae amdiffynae d6yn gantunt or vr6ydyrymy6n yr gaer ar nos a deuthac a 6ahanh6ys yr ymlad. athrannoeth achil a diomedes aa ty6yssant y llu. Ac yn eu her/


byn h6ynteu ector ac eneasae llu a deuthant. ac aeruava6r a vu ac ector a lada6darchoni{m}. a phalomonen ac e/pitrophus. A depenor a scedrus.a drocus a pholliximus ty6ysso/gyon o roec. Ac eneas a lada6damphimacus a nereus. Ac achila lada6d enfermus. Ac Inpoce/nius a filargus. ac astrenus.

a diomedes a lada6d Zanapusa mesten. Ac yna pan 6elas a/gamemnon yr dyg6yda6 y reicadarnaf o ty6yssogyon peida6ac ymlad a 6naeth a g6yr tro/ea 6ynteu a ymochoelassantyn lla6en. oe kestyll drachefynagamemnon val yr oed nota/edic a el6is y ty6yssogyon ygyty gymryt kyghor. ac annogesvdunt na pheitynt ar ymladeuyr llad y ran v6yaf oe g6yr 6rthy vot ef peunyd yn gobeitha6dyuot llu o voesia yn borth ida6.A thrannoeth agamemnon acymlada6d y holl llu ae holl ty6y/ssogyon yr vr6ydyr. Ac yn euherbyn yr oed ector yn ty6yssa/6c ar 6yr troea. Ac ymlad ynduring 6ychyr o pob parth a 6na/ethant yny vu aerua ua6r. Ac


pop tu y dyg6ydassant lla6ero vilioed. A heb yn y byt yr/dunt heb gygreireu yr ymalad/yssant pet6ar vgeint ni6arna/6t pennyd tu un tu yn va6rury/dus. Ac yna pan 6elas agamem/non lad lla6er o vilioed peunydoe 6yr. Ac na chai o ennyt claduy 6yr val y lledit anuon kenna/deu a 6naeth at priaf y adol6ynkygreir ida6 ef teir blyned. Acvlixes a diomedes a vuant gen/hadeu at priaf. Ac a deuthantatta6 ac a dolygyssant kygreirida6 val ydoed gorchygarth ar/nunt. Megis y kehynt gladuy rei meir6 a mediginaethu y reibrathedigion ac atgy6eira6eu llogeu a chadarnhav eu llua chyrchu b6yllyryeu vdunt. achyt nos yr aeth y canadeu atpriaf y kyuaruu a h6y delo[...]o 6yr troea a lla6er o 6yr ereillgyt ac ef. Ac a ovynnassantvdunt beth a gerdynt y vellyyn arua6c hyt nos parth arcastell. Ac vlixes a diomedes ady6edassant y bot yn gannadeuat priaf y gan agamemnon.

A phan gigleu priaf dyuot y


kannadeu ar traethu ohonuntohonunt h6y yr hyn a damu/nei ef gal6 a 6naeth y holl ty/6yssogyon yu gyghor ac ef adatkan6ys vdunt yr dyuotkennadeu y gan agamemnoni adol6yn kygreireu deir blyned.Ac ector a gymerth yn dr6c ar/na6 hyt yr oed y adol6yn. Acyna priaf a ovynn6ys a oedda gan pa6b rodi yr oet. Ac yba6b yn gyfun y regis bod g6/neuthur kygreir teir blyned ag6yr goroec. Ac yna g6yr gro/ec. a adne6ydassant eu niueroedA phob rei ohonunt o pop partha vedeginaethassant eu brathe/digion ac a gladyssant eu mei/r6 yn anrydedus. Ac yn hynnyy daruu yspeit y teir blyned. Acy deuth oet yr ymladeu. Ac ectora throilus ac eneas a ty6yssas/sant eu llu y maes. agamem/non a menelaus. Ac achil. acaerua va6r a vu rydunt. ac yn yrymgyfaruot h6nn6 ector a lada/6d fi<r>gus ac antipus. Ac Mino/nem ty6yssogyon o roec. ac a/chil a lada6d liconius ac eufra/bus a lla6er o vilioed or bobl


o bob parth a dyg6ydassant.Ac yn greula6n 6ychyr yr ym/ladassant. dec di6rna6t ar hu/geint y gyt. Ac g6edy g6eleto priaf yr lad oe lu. kennadeua anuones at agamnon y a/dol6yn kygreir h6emis ida6ac o gytsynnedigaeth y gyg/hor6yr agamemnon a ganata/6ys y gygreir. Ac amser yrymladeu a deuth. a deudec ni6ar/na6t du untu yn greula6n yrymladyssant a lla6er or ty6ys/sogyon de6raf o bob tu a las. alla6er a vrath6yt a lla6er y/n y mediginaethu a vuant

veir6. Ac yna agamemnona anuones gennadeu at priafy adol6yn kygreir dec ni6ar/na6t ida6 val y gellynt gladuy g6yr a ladyssit vdunt. A pri/af 6edy kymryt kygor y 6yr daa rodes yr oet. A g6edy dyuotyr oet a dyuot yr amser. andro/macha g6reic ector a 6elas dr/6y y hun na dylyei ector uynetyr ymlad y dyd h6nn6 a phandatkan6ys hi y breud6yt ida6ef. g6reigya6l ia6n vu ganta6y geireu hynny. Ac yna andro/


maca yn drist a anuones atpriaf. y peri ida6 6ahard y ectornat elei y dyd h6nn6 yr vr6y/dyr. Ac yna priaf a anuonsalexander. Ac elenus a throilusa memnon yr vr6ydyr. Ac ynhynny y dechre6is g6yr groecdy6edut yr dyuot dyd y vr6ydyr.Ac y dylyit kynnal amot ac6y. A thraethu lla6er o eireug6arad6ydus am 6yr troea. hec/tor ynteu val y kigleu hynnya gabl6ys andromacham yn6a6r am y geireu. Ac erchi y ar/ueu a 6naeth ac ni all6yt y at/tal yn vn 6ed. Ac yna adroma/ca o 6reigeiga6l g6ynuan a 6y/ssy6ys y gyt 6yr y castell ac aryda6d at priaf vrenhin ac auenegis ida6 y breud6yt. Ac aruynet ector ar efr6st ma6r. par/th ar vr6ydyr. A chrymu ar taly deu lin yn troet y brenhin. Acynteu a erchis y6 y vab a oedyn seuyll gyt a hi gal6 ectordrae y gefen. Ac a orchmynn/6ys y priaf uynet yr vr6ydyrgofyn y ector a yttoed yn y at/tal gyt ac ef. Ac yna pan 6e/las agamemnon. ac achil


a diomedes ac aiax nat yttoedector yn yr ymlad g6ychraf yrymladyssant. Ac y lladyssant

lla6er o ty6yssogyon troea. Acyna pan giglef ector y k6nn6/r6f ar teruysc a oed ar pob vnor lluoed o pop parth ar dyuallaur a oed ar 6yr troea yn yvr6ydyr. kyrchu yr vr6ydyra 6naeth. ac ar hynt ef a lad/a6d idomedius. ac a vr<a>th6ysipicus. Ac a vratha6d stenelusae 6ay6 ac ae bratha6d yn y 6or/d6yt. A phan 6elas achil yr dy/g6yda6 lla6er o ty6yssogyon gro/ec gan deheu ector. A medylyeita 6naeth achil. Ony ledir ectory dyg6ydei riuedi a vei v6y o6yr groec rac lla6 gan y deheuef ae vryt a dodes achil arna6 ygeissa6 ymgyuaruot. ac ef arymlad a gerda6d racda6 ual kyntAc ector a lada6d pilibetem yty6yssa6c de6raf o roec. A thrayttoed ef yn mynu y yspeila6.y deuth achil yn y erbyn ac y/no y bu ymlad dirua6r y ueintAc y kych6yn6ys ga6rua va/6r or castell ac or holl lu. Ac y/na ector a vratha6d achil yn y


vord6yt. Ac yna achil yn ach/ubedic o dolur yn v6y ac yn gra/ffach a ymlyn6ys ector ac nytymdi6ed6ys ac ef yny lada6def ector. Ac yna g6edy llad ector.ef a yrra6d fo ar 6yr troea. acae hymlyna6d gan neuthur aer/ua va6r o rei codedic hyt ymhy/rth y castell. Ac yna memnona ymhoeles ar achil. Ac ellteuyr ymladyssant 6y yn during.Ac or di6ed yn lludedic ym6aha/nu a 6naethant. ar nos yna a6ahann6ys yr ymlad. ac achilyn vrathedic. ac ymhoeles orymlad at y 6yr. ar nos honnog6yr troea a g6ynassant ectora g6yr groec y rei a ladyssit ohonunt 6ynteu. A thrannoethmemnon au ty6yssa6c ymladeug6yr troea yn erbyn llu groec.Ac yna agamemnon a gygho/res. ac annoges y llu keissa6

kygreireu deu vis. val y gall/ei pop rei ohonunt gladu yg6yr a ladissit vdunt ac arhynny kennadeu a gerdassantat priaf. A g6edy cael kygreirdeu vis y damunyssant drae ykeuen y deuthant. Priaf hag/


en val yr oed deua6t gantunt6y gyr bron y pyrth yn anryde/dus a glada6d ector y vab heb yvot yn bell y 6rth ved ilii vren/hin a thra parha6ys y gygreirny orff6yss6ys palamides ync6yna6 rac gorchygarth y bren/hin yr eil6eith. Ac yna agamem/non a adnabu y brat ac a dy/6a6t y peidei ef ar lly6odraethhonno yn lla6en 6rth y kyghorh6nn6 a gossottynt h6y y neb avynnynt yn y le ef. A thranno/eth agamemnon a 6isg6ys ybobl y gyt. ac a dy6a6t na buch6ana6c ef erioet yr amhero/draeth honno ac y dy6a6t naskymerth ef hi onyt o ved6l ia/6n a pha di6 bynnac y mynynt6y y rodi hi vot yn diga6n gan/ta6 ef. or gallei dial y sarhaedeuar y elynyon a ll6ya6 yn ia6ny vrenhinhinyaeth yn y 6lata el6it micenis. Ac ef a erchisy ba6b dy6edut y e6yllys. Acyna palamides a dangosses yethrylidoed ef ae byrllidoed. ag6yr groec a rodyssant yr ym/herodraeth yn lla6en y palami/des. Ac ynteu a 6naeth diolcheu


ma6r udunt 6y. Ac a aruolles yramherodraeth ac a 6naeth y g6as/sanaeth a dylyei drosti. ac achilyna ae cabl6ys 6y am symut yamherodraeth. Ar amhera6dyrac yn hynny y daruu y gygreir.a phalamides a gyuassodes y lu. acae hannoges. Ac yn y erbyn ynteuy deuth deiphebus a g6yr troea.a ymladyssant yn llidia6c a sarpe/

donlicion ty6yssa6c o roec a 6naethteruysc ma6r ymplith g6yr groeca lla6er a lada6d ac a sarha6d ohonunt. ac yn y erbyn ef telephe/lenus a deuth. a g6edy ymlad oeseuyll yn hir ohonunt telephelen{us}a vrath6yt yn dr6c. hynny dyg6y/da6d. Ac odyna y deuth pressesvab menestius. a g6edy ymladohona6 yn hir. Sapedon ae llad/a6d ef ac odyno yn vrathedicada6 y vr6ydyr a 6naeth sarpe/don.Ac y velly dr6y lla6er o dieu/oed y gyt y bu yr ymladeu. Acy llas lla6er o ty6yssogyon o pobparth namyn m6yaf a las o6yr troea. Ac yna g6yr troeaa anuonyssant gennadeu at 6yrgroec y adol6yn kygreireu vl6y/dyn udunt. A phalmides a 6naeth


kygreireu vl6ydyn ac 6yntAc o pob parth cladu eu g6yrmeir6 a 6naeth. a medeginae/thu y rei brathedic. A g6edyymfydya6 ym6ybot a 6naeth/ant 6y a pop parth. A myneta 6naeth g6yr groec y edrychkestyll g6yr troea yn edryt ke/styll g6yr groec. Ac odyna pa/lamides a anuones agamem/non. y lespeus. Ac y teslus. acvlcanus y rei a 6naethoed a/gamemnon kyn no hynny yngynnadeu ida6 y gy6eira b6y/ll6r6 ac y d6yn g6enith o voe/cia y gan telephus ida6. a phandeuth agamemnon yno ef adatkan6ys brat palamidesyn y gyfeir vdunt. A thr6m vuganta6 hynny. ac ynteu a dy/6a6t nat dr6y uolest nac y dr/eis arna6 ef y dugyssit yr am/herodraeth racda6. namyn yg6rthot o hona6 ef oe r6yd ewy/llys ehunan. Ac ef a erchis v/dunt 6y paratoi b6yllyryeua llen6i eu llogeu ohona6. Acyna yddoed palamides ynteuyn cadarnhau y gestyll ac ynymgylchynu o diroed a muro/

ed cadarn. Ac g6yr troea a o/


uynnyssant paham ydoed g6/yr groec y luyda6 ac yn adne/6ydu y muroed ac yn ch6ana/cav clodyeu. ac yn ky6eira6pop peth mor garedic a hynnyAc 6edy ym6ahanu o 6yr tro/ea a g6yr groec. a chladu adaruot y vl6ydyn. Priaf vr/enhin ac ecuba y 6reic a pholix/ena y verch a g6yr troea y reiereill a deuthant hyt ar ved ec/dor. Ac achil a deuth yn y erbyn.Ac edrych a 6naeth ar polixenaae pryt hi ae theg6ch. a aethyn y ved6l ef a dechreu a 6nae/th y charu yn va6r. Ac o dynatreula6 y vuched a 6naeth efyn lle<s>ged ac yn seguryt o gary/at y vor6yn. a llidia6c y kymer/th ef arna6 d6yn rac agamem/non yr amherodraeth a gossotpalamides yn bennaf arnei.Ac 6rth hynny megys y kym/hellei garyat y vor6yn gorch/ymyn a 6naeth y fydlonaf 6asef. ffrigius y hen6. vynet atecuba g6reic priaf y erchi poli/xena y merch hi yn 6reic y achilac a rodit hi ida6 ef ynteu aymhoelei adref draegefyn aevrimidones nyt amgen no


g6yr y 6lat ef ygyt ac ef ara6r y g6nelei ef hynny. Ac y g6/naei y ty6yssogyon ereill oll ygyffylybr6yd. ar g6as a gerda6sra<c>da6 ac a datkana6d y ecuba yrhyn a orchmynyssei achil ida6. Ahitheu a dy6a6t vot yn da gentihi hynny. or bei da gan priaf yg6r hi. A thra veihitheu yn ym/gyffroi a phriaf. erchi a 6naethhi yr negess6as ymhoelut draey gefyn agamemnon a ymhoe/les ae niuer ma6r ganta6 o lo/geu gyt ac ef at y lu. Ac ecubaa ymadrodes a phriaf am dadyl

achil a phriaf a dy6a6t na ellitvelly ny nyt yr tebugu ohona6ef na bei teil6ng y achil y ym/gyuathrachu ac ef namynkyt roei y verch ida6 ae enkil efodyno nat enkilyei y ty6yssogy/on ereill m6y no chynt. Ac onybei hynny ynteu uot yn dr6c acyn 6ir ganta6 ef rodi y vercheu gelyn. Ac 6rth hynny or myn/nei achil hynny bei tragy6yda/6l dagneued y rydunt. ac enki/lyei y llu yn gyntaf a chadarn/hau y dagndued. ac or g6neleief hynny ynteu a rodei y verchida6 ef. Ac y velly anuon a 6n/


aeth achil y 6as at ecuba val y/doed ossodedic yrydunt y 6ybotbeth a ga6ssei priaf yn y kyghoram y neges ef. Ac ecuba a adro/des oll yr g6as yr hyn a gafasgan priaf. ar g6as ae datcan6ysy achil. Ac yna achil a g6yn6ysyr lludya6 holl roec a throea ynymlad o acha6s vn 6reic. nytamgen noc elen vanna6c. Achyt yr amser yr yttoedynt ynhynny ar sa6l vilyoed o dyny/on ar a ladyssit yno. a bot eurydit h6y yn r6ymedic ac 6rthhynny bot yn reit tagnoueda g6asgaru y lu. Ac yna y dar/vu y vl6ydyn a theruyn y gyg/reireu. A phalamides a ty6yss/6ys y llu y maes ac ae dysg6ysa deiphebus ae lu a deuth yn yerbyn ac achil ynteu o lit amy 6reic nyt aeth yr vr6ydyra phalamides a gauas acha6sac a grych6ys deiphebus acae llada6d. ac ymlad an hagara gyuodes yrydunt a gyrruffo arnadunt o pob parth a mi/lioed lla6er o dynyon a dyg6y/dassant. A phalamides a ymchoe/les at y vydin yn gyntaf acae hannoges 6y y ymlad yn da


ac yn y erbyn ef y deuth sarpe/don yn 6ychyr a phalamidesae llada6d ef ac ual y daruuida6 y lad ef. a ymhoeles at yvydin yn lla6en ac yn va6ur/ydus ac yn o gynedus ac alex/ander paris ae byrry6ys ef asaeth ac ae brath6ys yn y vyn/6gl. a g6yr troea a ymhoelas/sant ac a gyttaflyssant ergyt/tyeu y rei ereill. Ac yvelly y llaspalamides. Ac <ual> y llas y brenhiny dyg6ydassant g6yr groec. ag6yr troea a 6naethant deruyscmawr arnunt. Ac 6ynteu a ffoa/ssant eu kestyll. a g6yr troea aeymlynyssant ac ymladyssantar kestyll. ac ascynnyssant yneu llogeu. Ac y achil y datkan6ythynny ac ynteu ae kymerth ar/na6 val nas g6ybydei dim y 6r/tha6. Ac eissoes aiax ae hamdi/ffynn6ys 6y yn gadarn ar nosa 6ahan6ys yr ymlad. a g6yrgroec yn eu kestyll a g6ynyssantpalamides ae gyfya6nder a g6a/redogr6yd ae daeoni a g6yr tro/ea 6ynteu or parth arall a g6/ynyassant sapedon. a deuphebusAc yna. Nestor ty6yssa6c o roec


a oed m6yaf a hynnaf or vydina el6is hyt nos y ty6yssogyony kyghor. ac ae agyghores acannoges udunt 6neuthur aga/memnon yn amhera6dyr arnu{nt}.Ac ef a duc ar gof vdunt. tra vubennaf ac amhera6dyr ef yr dy/borthi ohonunt 6y y hamladeuyn r6yd aryuot yn diga6n det6y/dyt eu llu. Ac ef a erchis y pa6ldy6edut a raghei y bod h6y y hyn/ny. A pha6b a gyuun6ys ac ef.a g6neuthur agamemnon a 6/naethant h6y yn amhera6drac yn bennaf arnunt. A thran/noeth g6yr groec <troea> yn 6ychyr agerdassant yr vr6ydyr. Ac aga/memnon ad duc y lu ynteu ymaes yn eu herbyn a pha6b orlluoed a ymladyssant yn da. ac

6edy dyuot y ran v6yaf or dydTroilus a gerda6d yr vydingyntaf ac a lada6d y groes6yr.Ac diffeith6ys y groec6yr. ymaes ohonunt ac ae ffoes hythet eu kestyll. A thrad6y g6yrtroea a deuthant ae llu y maesac yn y herbyn 6ynteu agam/emnon a dysg6ys y vydin. Acaerua ua6r a vu a phob vn or


lluoed a ymlada6d yn da yn eukyfeir. A throilus a lada6d lla6/er or ty6yssogyon groec. Ac yvelly yd ymlada6d seith ni6r/na6t du untu yna agamem/non a erchis kygrereu deu uisA g6edy ymgadarnau ohonuntagamemnon o anrydedus 6as/sanaeth a glad6ys palamidesa pha6b rei ohonunt o pop par/th a gladyssant eu ty6yssogyonae marchogyon urda6l ereilloll yn anrydedus. A heuyt aga/memnon a anuones tra uu ygygreir vlixes a nestor a diome/des at achil y erchi ida6 uynetyr vr6ydyr gyt a h6y ac achilyn trist am yr ossot ohona6y ecuba vynet y6 6lat neu yn/teu yn diheu nat ymladei dim6rth y uot ef yn caru polixenayn dir6a6r. ef a dechre6is cab/lu y cannadeu a dathoydyn at/ta6 6rth vot yn 6ell y dylyynth6y geissia6 tragy6yda6l tag/nefed y rydunt a g6yr groecac ef a dy6a6t nat ymladei ef.ar cannadeu a vanagyssanty agamemnon yr ym6rthoto achil yn diamrysson ac nat


ymladei. Ac yna agamem/non a el6is y holl ty6yssogy/on ykyghor. ac ouynn6ys y6llu beth a dylyei ef y 6neuthurac ef a erchis vdunt 6y dy6e/dut yr hynn a dybygynt yvot yn ia6naf. A menelaus

a dechreuis annoc agamem/non y vra6t ef ae lu y ymladac a dy6a6t na dylynt 6yo/fynhau er yscussa6 o achil na/myn annoc ida6 uynet y ym/lad ac anat oed yn troea g6rkygadarhet ac ydoed ector. Acyna diomedes ac vlixes a dech/reussant dy6edut nat oed leikedernit troilus noc ector onytoed gadarnach acha6s ynteuoed enbydyach ac elldeu ymlad.Ac yna y daruu y kygreireuac y deuth amser yr ymlad. acyna agamemnon a menelausac aiax a locrinus a ty6yssany llu y maes ac yn y erbyn6ynteu g6yr troea a 6naeth/ant y kyffelybr6yd ac ymladyn agar6 a 6naethant. Ac aerua va6r a vu. A throilius a vra/th6ys menelaus ac ef a lada6dlla6er o 6yr groec ac a ymlyn/


n6ys y rei ereill yn ag[...]euedu[...]ac yn hir ar nos a 6ahan6ysyr ymlad. A thrannoeth troilusac alexander a dugant y maesy llu ac yn eu herbyn y deuth/ant holl 6yr groec. Ac ymladyn 6ychla6n a 6naethant. a thro/lius a vrath6ys diomedes a d6/yn ruthur a 6naeth y agamem/non heuyt ae vrathu. Ac ef alada6d lla6er o 6yr groec. Ac yvelly yr ymladassant 6y dr6ylla6er o di6arnodeu yn 6ychyrac ef a las llaer o vilyoed o pobparth a g6edy g6elet o aga/memnon y vot ef yn colli y ranv6yaf oe lu pennyd ac nat o/ed allu ganta6 y ymlad a g6yrtroea adol6yn kygreireu a 6na/eth ef ch6emis.Ac yna y kynull6ys pri/af y kyghor atta6 acy menegis vdunt adol6yng6yr groec a g6yr troea ade6edassant nat oed ia6n u/dunt 6y rodi kygreir kyhyta honno y 6yr groec. namyn

bot yn 6ell vdunt ymlad ac 6ya mynet y6 llogeu. Ac yna yd


erchis priaf y pa6b dy6eduty dull a chan pa6b onadunt ybu da g6neuthur adol6yn g6yrgroec am y gygreir. Ac y vellyy rodes priaf gygreir vdunt.agamemnon y rei meir6 yn an/rydedus. Ac a vedeginaeth6ysdiomedes a menelaus. ac a oe/dyn vrathedic. a g6yr troeaa gladyssant y rei meir6. aca veginaethyssant y rei brathe/dic. Ac yn gyffelyb y hyn travu y kygreireu o gyffredingyghor yd aeth agamemnona nestor ac achil yn annoc acy adol6yn ida6 ef dyuot yr y/mlad. achil hagen yn drist adechre6ys ym6rthot a hynnyac a dy6a6t nat aei ef yrvr6ydyr namyn bot yn reitvdunt adol6yn hed6ch. ac adechre6ys vedylya6 yn oualusna allei ef nekau agamem/non o dim. Ac yna yd ede6isachil pan delei amser yr ym/lad anuon y varchogyon at/unt 6y ac escusa6 drosta6 yn/teu agamemnon a diolchesyn va6r hynny ida6 ef am/


ser yr ymlad a doeth a g6yr troeaa gynull6ys y llu ac yn eu her/byn 6ynteu y doeth g6yr goroecAchil hagen yn gysseuin a gy6/eir6ys y 6yr ef mirimdones ybara6t ac ae anuones at aga/memnon a m6y vu yr ymlada chreulonach o dyuot marcho/gyon achil. troilus yn y gysse/uin vydin yn llad g6yr groecAc yn ffo g6yr achil. Ac yn euymlit hyt eu lluesteu. Ac yn eullad rei ac yn brathu ereill. Acyna y deuth aiax thelamoniusyn y erbyn ef. a g6yr troeaf aeymhoelyssant gan vudugolya/

eth y6 castell. ar dyd trannoethagamemnon ae lu a doethant a/llan ar ty6yssogyon oll a g6yrachil. Ac yn eu herbyn 6ynteuy doeth troilus ac alexander ynlla6en yn eu bydin a g6edy darpa/ru yr ymlad y deu lu a ymladda/6d ar vr6ydyr a barha6d dydeulla6er. o vilyoed a dyg6yd6yso pob parth troilus a ymlyn/6ys g6yr achil ac ae llada6d acae foes. a g6edy g6elet o agame/mnon llad y ran v6yaf oe 6yr


ef adol6yn kygreir a 6naethdec di6arna6t ar hugeint valy gellynt yn hynny o teruyncladu y rei meir6 a medegyny/aethu y rei brathedic. ar kyg/reir yn lla6en a ganhad6yspriaf udunt a phob rei ohon/unt o pob parth a gladyssanty rei meir6. Ac amser a deuth acyna g6yr troea a deuthanty maes ae llu yn eu herbyn.Agamemnon a gymhell6ysy holl ty6yssogyon. ac ymlada 6naethant. Ac aerua va6ra vu yrydunt. A g6edy dyuoty ran v6yaf or dyd troilusa lada6d ac a vri6a6d y reia oed yn y erbyn. a g6yr groec. afoassant a son va6r gantunta phan 6ybu achil bot troi/lus yn ryuelu yn greula6nac yn d6yn krycheu ar 6yrgroec ac yn eu llad y 6yr yn/teu mirimdonies. ef a aethyr ymlad ac yn y lle y herbyn/n6ys troilus ef ay brath6ysac y velly yr ymhoeles achilor vr6ydyr yn vrathedic h6/ech ni6arna6t y bu y vr6ydyr


6astat heb dyuot achil idi oacha6s y brath a ga6ssei. Arseithuet di6arna6t. Achil aystyry6ys. ac annoges ac aerchis y 6yr ymgeissa6 a th/

roilus ae gyrchu yn 6ra6l ag6edy treula6 y rann v6yafor dyd. troilus yn lla6en ary varch yn fo g6yr groec. Acval yd oedyn yn fo. y doethg6yr achil yn y erbyn. Acachil ar groec6yr ygyt ac6ynt. Ac y kyrchyssant troi/lus. A throilus a lada6d riue/di va6r ohonunt. val ydoed/ynt yn ymlad y brath6ytmarch troilus. Ac y llada6dAc y dechreu6ys y dynnu orvr6ydyr. A ny all6ys k6plauhynny canys y ty6yssa6c ael6it mener a doeth ac a de/hores corff troilus racda6ac ae brath6ys ynteu. Achila ymhoeles or vr6ydyr ynvrath<edic>. A mener a ymlyn6ysa phan 6elas achil ef yn yymlit. y aros a 6naeth acyn digl6yf or brath. ymladverr ennyt o achil ac ef aelasd. A mener ae brath6ysynteu deuvrath ac y velly


yr ymhoeles or vr6ydyr. Ac6edy llad ty6yssa6c g6yr troea.y g6yr a ffoassant yr castell. arnos a duc yr ymlad racdunt.Ac y caeassant y pyrth. A thran/noeth yr anuonnes priaf gen/nadeu at agamemnon. y erchiida6 kygreir vgeint ni6arnot.A hynny a gauas. Priaf a be/ris cladu troilus a mener ynanrydedus. a rei ereill a beriscladu eu rei meir6. Eccubahagen yn trist. o daruot y achilllad y deuvab hi yn 6eisson de/6r. nyt amgen. ector a throilusa aeth yn y chyghor g6reica6ldr6c pa 6ed y dialei hi y doluram y meibon. Sef a 6naeth hig6edia6. annoc alexander ymab hi y dial y vrodyr. Ac y6neuthur brat achil ae ladheb 6ybot ida6. Sef yd archys/sei achil y ecuba rodi polixenay merch hi ida6 ef yn pria6t.

Ac y dy6a6t hi eireu yd an/vonei hed6ch ac y kedernhe/ynt y gym6edi yrydunt. gos/sot yr oet a 6naeth 6y amhynny y temyl appollo aedyn agos y porth y gaer ar dar/paru brat yn para6t y achil.Ac ada6


Ac ada6 a 6naeth alexandery ecuba proui g6neuthur. sefoed yn eu bryt y nos. kyn y vratde6is nifer or g6yr de6raf yntroea. ae dodi yn hymyl y temylappollo erbyn dyuot achil yroed hecuba megys y medyly6/ys ac y dy6a6t 6rth alexandera anuones at achil megys ygan priaf y rodi polixena ida6 ynpria6t. Ac y erchi ida6 dyuot ytemyl appollo y g6plau y gyny/wedi. Ac achil a vu la6en ganhyny o serch polixena a thran/noeth a ossodes oet yn y demyly g6plau y neges. Ac yn hynnyachil ac antilocus mab y nes/tor a deuthant yr lle gossodedicac a aethant y gyt yr demyl.Ac o pop parth vdunt y byr/6yt ergydyon. Ac yd annogespa6b or bra6t6yr y gilyd o vnvryt ac yna achil ac antiocusa droyssant eu mentyll am ybreicheu asseu vdunt ac dyn/nassant gleuydeu. Ac yna y lla/da6d achil la6er o 6yr. Ac alex/ander a lada6d antilocus. ac avrath6ys lla6er o vratheu yn


achil. Ac achil yna or brath/eu hynny kyt bei de6r yr ym/ladei a golles y eneit. Ac alex/ander a erchis b6r6 y gorffef y dayar ar b6ystuileit. Acadol6yn a 6naeth helenus na6nelit hynny. namyn rodi ygorff y 6yr achil a g6yr groeca gymerssant y gorff a chorffantilocus ac ae dugassant

gantu eu lluesteu. agamem/non a beris cladu y g6yr lla/dedigion hynny yn anrydedus.Ac a adolyg6ys y priaf botbed achil gyt a bedeu g6yr tro/ea a g6neuthur yno 6aryeuAc ar6ylat tec ymdana6. O/dyna y gel6is ef 6yr groecygkyghor ac yd erchis vduntrodi arueu achil a phop petha oed eida6 ef gyt a hynny odysseu a da arall y aiax kyfne/ssaf y achil. ac aiax a dy/6a6t canys oed vab y uaby achil. nyt amgen no nepto/lonus nat oed ia6nach y nebgael y arueu ae da noc ida6ef a chyghoir a 6naeth g6a/ha6d nepolonius yr ymlad


a rodi ida6 holl da a holl arueuy tat. A da vu gan agamem/non gyghor aiax ac ef a an/uones menelaus at licomedesy6ythyr neoptolnius y erchiida6 anuon y nei yr ymlada licomedes a anuones neo/ptolnius y nei yn lla6en at6yr groec. Ac yna g6edydaruot y kygrereu. agame/mnon a deuth ae lu y maesac ae dysg6ys ac ae hanno/ges yn graff ac yn eu her/byn 6ynteu y deuthant g6yrtroea or gaer. Ac ymlad a6naethant. Ac yn y vr6ydyrgyntaf aiax a ymrodes ynoet asson va6r yn y llu alla6er a dyg6ydyssant o popparth. ac alexander a anel/6ys y v6a ac a lada6d o6yr groec ac a vr<a>th6ys ai/ax yn y ystlys yn hoeth acynteu yn vrathedic. A ymy/lyn6ys alexander. ac nyt y/mede6is ac ef ynny llada/6d. Ac aiax yn dolurus orbrath ac yn lludedic. Ac ym/hoeles yr lluesteu. ac val y


tynn6yt y saeth ohona6 y buvar6. a chorff alexander a duc/p6yt yr gaer. a diomedes 6ra/6l ved6l a duc ruthur. oe alona g6yr troea a foassant hyt ypyrth a chad6 y pyrth a a 6n/aethant 6y 6edy y ymlit o dio/medes hyt y gaer. Ac yna aga/memnon a duc y lu yghylch ycastell ar nos hyt y bore yr eis/ted6ys g6yr groec ygkylch ycastell. ar muroedd. Ac y gosso/dessant 6erssylleu y 6ylat bobeil 6ers. a thrannoeth priafa glad6ys alexander a ch6yn/uan va6r genti ae hymlyn6ys6y. A phriaf vrenhin ac ecu/ba y 6reic ae kymerssant. himegis merch vdunt ae didanua 6naethant yn garedic. Acnyt ada6ssei hi troea oe bodac ny damuni uynet at 6yrgroec. A thrad6y agamemnona chreu6ys ystyrya6 d6yn lluhyt y pyrth. A gal6 g6yr troeayr ymlad. A phriaf a erchis y6yr gadarnhau y muroed yn ykylch a the6i hyt pan delei deleiy 6reic a el6it pantissilia a ga/


l6 y 6yr yn borth udunt a el/6it amazones a phentiailiea.a llu ma6r genti yn erbynagamemnon. Ac ymlad ma/6r a vu b6rn o di6arnodeu ahir vu y vr6ydyr a groec afoassant eu lluesteu. Ac ynay ky6arsag6yt h6y yn va6r.ac o vreid y seuis diomedesyn ymlad yn erbyn pentisileaa phei na bei hynny hi a erreiy logeu g6yr goroec ac a llos/gassei. Ac ae distry6assei yrholl lu pei na delei y nos ynborth udunt. Ac y velly yd et/telis hi h6y yn y lluesteu. pen/tisilea hagen a ymdangossespennyd yn y vr6ydyr ac alada6d g6yr groec. ac ae get/6is yr ymlad agamemnon

o gyghor g6yr groec a gadarn/ha6ys y lluesteu. ac ae hamdi/ffynn6ys ac nyt aeth ef yvn vr6ydyr yny deuth menel/aus. a phur uab achil y gytac ef. A g6edy dyuot menelausat 6yr groec. ef a rodes hollarueu achil y pyr y vab. Aco dyna pir a doeth y drych bed


y tat a dirua6r g6ynuan gan/ta6. Ac yna pentisilea val ygnotassei a dysg6ys y lu. aca deuth hyt yn lluesteu g6yrgroec ac yn y herbyn hitheuagamemnon a deuth ae luac ual yr ymgyfarvuantpir uab achil ty6yssa6c yg6yr a el6it mirmidones a6naethant aerua6r ar 6yrtroea. Ac ual y g6elas pen/tisilea hynny ymlad yn ga/darn a 6naeth yn y vr6ydyrA thr6y talam o di6arnodeuy gyt yr ymladyssant 6y yn6ychyr ac y lladyssant la6ero pop parth. a pentisilea a vra/th6ys pir. ac ynteu yn achu/bedic o dolur a lada6d pentisileay iarlles y 6lat a el6it amaz/onia. a g6edy daruot hynnypirr a ymgymhell6ys holl lutroea yr gaer. Ac o vreid 6edyyr ymgynull ohonunt y ka6s/sant 6t fo. Ac yna g6yr groecae llu a damgylchynassant ygaer hyt na chaei 6yr troeana mynet y my6n na dyuoty maes odyno dr6y vn geluydyt.


Ac yna antenor a pholidarnasac eneas a deuthant at priafy erchi ida6 keissa6 ymrydhauodyno ac ymgyghori am yrhyn a delei rac lla6. A phriafa el6is y gyghor6yr atta6. aca erchis vdunt 6ynteu dy6e/dut yr hynn a odologyssyntac a yttoydynt yn y damuna6.

Ac yna antenor a duc ar gofyr lad o 6yr groec ty6ssyogy/on ac amdiffynn6yr troeanyt amgen noc hector acalexander. a throilus ac yrdrigya6 ohonu 6ynteu lla6ero 6yr cadarn. nyt amgen nomenelaus. agamemnon aphir vab achil g6r nyt lleiy gadarnet noe tat. a diome/des. Ac aiax. a locrius a llaero 6yr ereill. Ac yn bennaf her/6yd doethineb nestor ac vlixesac yn eu herbyn bot g6yr tro/ea yn 6archaedic. ac yn vri6e/dic ac annoc a 6naeth etryt.Elen vdunt a dugassei alex/ander ae gytymdeithon o roeca g6neuthur tagneued yrydunt.Ac g6edy treula6 a thraethu


lla6er o eireu. Ac o gyghoreuam dagneued ohonunt 6y. ky/ch6ynu a 6naeth amphimacusmab y priaf g6as ieuanc de6ra chy6aethyl ac antenor. Acar neb a oed yn kytsynyeit acef a chablu y geireu a 6naethac annoc mynet ae lu y maesA d6yn kyrch vdunt yn y llue/steu yny vei y neill vei beth ae6ynt6y a orffei ar 6yr groech6ynt6y a oruydit yn ymladdr6s eu g6lat ac 6rth dodi oamphimacus deruyn ar y ama/dra6d. Eneas a gyuodes ac oamadrodyon tec araf a 6rth/6yneb6ys parabyl amphima/cus. Ac annoges deissyueit dag/neued y gan 6yr groec yn grafa pholidamas a annoges y ky/fry6. Ac 6edy daruot udunt 6yn/teu dy6edut y hamadra6d pri/af a gyuodes yn va6r vrydusy uynyd Ac a dyborthes lla6ero drygeu yn y erbyn Antenor. acEneas ac a dy6a6t y bot h6y ynty6yssogyon y geissa6 ymlad. Acy beri anuon kennadeu y roec aphan ym6elas antenor ac ef


yn gennat ehunan na di6a/d6ys ef y traethu yn irlla6nac yn 6arad6ydus o 6yr groec.Ac ar annoc ohona6 ynteuyr ymlad. Ac odyna y dy6a6tvot eneas gyt ac alexander ynd6yn elen ar anreith o roec ac6rth hynny yn diamryssonnat aei ef yr hedychu. A phri/af a orchymyn6ys y ba6b botyn bara6t ar6yd val yr agority pyrth y d6yn kyrch. Ac a dy/6a6t yn dieheu vdunt ae ag/heu ae goruot. Ac yna g6edydy6edut ohona6 y geireu hynyma ae hannoc. ef a ede6isy kyghor. ac a duc amphima/cus gyt ac ef yr neuad. A ph/riaf a dy6a6t 6rth amphima/cus y vab vot ouyn arna6ef y g6yr a anogassei yr he/d6ch rac brathau ohonunt6y y gaffell. Ae bot h6y lla6ero niuer yn kytsynyeit ac 6yn/tev. Ac 6rth hynny bot yn re/it eu llad. Ac. os velly y g6ne/lit y vot ef yn amdiffynn6rar y 6lat. ac y goruydei amphi/macus rac lla6 ar 6yr groec


a phriaf a erchis y amphi/macus. bot yn fydla6n. Ac ynvuyd ac yn bara6t gyt a g6yrarua6c. ereill y 6neuthur ydarpar ac val y gallei ef 6n/euthur. 6neuthur hynny hepdyp. tranoeth ef a a dy6a6t yg6naei ef dirua6r 6assanaethAc y g6ahodei ynteu 6rth ys6per. Ac yna pan veynt 6yar y s6per y erchis priaf yamphimacus a g6yr yn arua/6c yn ty6yssa6c dyuot am ypen ae llad kymeint vn. Acamphimacus ae ede6is ida6y g6naei ef hynny yn lla6en.Ac y velly y g6ahan6ys ef y6rth priaf. Ac yn yr vn di/6arna6t yr ymgynullyssant

yr vn lle. At antenor. ynteupolidamas ac vlcalegon. acamphimadas. Ac yolaus. Acy dy6edassant 6rtha6 y bot 6yyn anryuedu yn va6r g6yd/ynder priaf vot yn 6ell gan/ta6 ef eu ma6r ef ae holl 6l/at yn vrathedic y my6n nog6neuthur hed6ch yryda6 ag6yr groec. Ac antenor a dy/


6a6t pa 6ed y cai ef a h6yn/teu rydit a g6aret o hynny otymfydyynt 6ynteu ac ef peias dy6ettei arna6. ae uot ynvn ac ef a pha6b o honunth6y a rodes kedernit ida6 arhynny. Ac yna pan 6elas an/tenor y gallei ef dy6edut y da/par yn diogel ida6. ef a anuo/es at eneas y venegi ida6 yg6neynt 6y vrat y 6lat. Acyd ymogelynt 6ynteu. a reieidunt. Ac yd anuonynt gen/nat at agamemnon am hyn/ny ar ny fhypyit. Ac a frysty/ei y 6neuthur eu brat. Ac ysty/ryeit a 6naeth antenor yr gy/uot priaf yn irlla6n llidia6cor kyghor am annoc ohon/a6 ef tagneued. a bot ofyn/arna6 ynteu. rac g6neuth/ur o priaf ry6 gygor ne6/yd am i brat 6ynteu. Ac yvelly yr ystyry6ys pob reiohonunt ar gylch. Ac arhynt yr anuonyssant 6y po/lidamas heb 6ybot y neb. ca/nys oed leiaf lit g6yr groec6rtha6 ef at agamemnon. A


pholidamas a doeth hyt yn llu/esteu g6yr groec. yn y lle y do/eth agamemnon. ac a 6naeth6rtha6 y negesseu yn graf. acyna agamemnon heb 6y/bot hyt nos a el6is y holl ty6ys/sogion ygkyghor. Ac a rodesvdunt gennatori polidamas.

Ac a erchis y pob rei ohonuntdy6edut yr hyn a gyghorynta chyghor a vu gan pa6b ona/dunt rodi cret yr brat6yr. Acvlixses a nestor a dy6a6tyssantbot arnunt ofyn y vrat hon/no. Ac yn deissyuedic. pirr a6rthne6ys y geireu h6y a thrayttoedynt 6y yn amrysson yrudunt y velly duuna6 a 6n/aeth g6yr groec a chymrytar6yd y gan polidamas ac an/uon gan sinon a gerda6d par/th a throea ac ny roesit ynaet6a all6edeu y pyrth y gany g6archeit6eit y amphim/acus. Ac ual y rodes ef yr ar/6yd a chlybot llef eneas ac an/chises ac antenor. ef a g6p/la6ys. ac a gadarnha6ys yvrat ac y deuth drae gefyn


ac a dy6a6t hynny y aga/memnon. Ac yna y bu da gan6yr groec rodi cret y ba6b.ae cadarnhau tr6y lyein. Acos y nos honno y rodynt 6yy castell y ket6it cret y6rth an/tenor. Ac vlcallegon ac am/phimadas ac eneas ac oelafur ac oe rieni oll ae g6ra/ged ae meibon. ae kereint ollae kyfeillon ar sa6l a gytsy/ny6ys am hynny y roditkennat vdunt y gael y geud6yeu. Ac eu da yn holla6l. ag6edy datkanu yr amodeuac ymr6yma6 yr annogespolimadas hyt nos d6yn yllu yr porth a el6it scea y lleyd oed y maes y h6nn6 llunpen march yn yskythredic.Ac y dy6ot y bedei y nos ynganhorth6y vdunt yn<o>. Ante/nor ac anchises yn agori yporth y lu g6yr groec. ac ydygynt leuver gantunt ynar6yd yr kyrch ac y dyuot ybydei rei o 6yr troea yno ynbara6t heuyt y d6yn g6yrgroec y neuad y brenhin. A


g6edy amlyccau yr amodeuelch6yl. palamides a deuth traegefyn yr castell ac a datkan/6ys y gyfrang. ac a dy6a6tam eneit antenor ac eneas6rth 6neuthur ohona6 ef yamot yn gall nat oed reit v/dunt vn ofyn. Ac ef a erchisvdunt ac eu g6yr yn holla6lhyt nos vynet yr porth sceaae agori y 6yr groec. a dan/gos eu lleuuer a d6yn y lluy my6n. Ac yna antenor aceneas a vuant para6t yn yporth ac ae hagoryssant ypyrr ae lu. Ac o lyein a ga/darnassant y gret yrydunt.Ac ef. Ac odyno antenor aeduc ef y neuad y brenhinyn y lle yd oed holl porth g6/yr troea a phir a duc ruthuryn y plith . Ac a lada6d yn di/barch. Ac a ymlyn6ys priaf.a cher bron alla6r iubiter aellada6d. A phan yttoed ecubayn fo y deuth eneas yn y her/byn ac y rodes hi polixenay merch ida6 ef yr hona rodes eneas eu chudya6

Peniarth 263 col.79

ac anchises y dat ef. Andro/macha a chasandra 6ynteua ymguthyassant yn temylminerua d6yes y uerch. Acar hyt y nos. ny orff6yss6ysg6yr groec yn diffeitha6 tro/ea. Ac yn d6yn y hanreith/eu. A g6edy goleuhau y dyd.agamemnon a el6is y holldo6yssogyon y temyl miner/ua d6yes y verch y 6neuthurdiolch am yr d6y6eu ae luac eu moli. Ac ef a erchisdodi yr holl anreithav. Ac efa ran6ys yr anreith y ba6byn gyffredin. Ac a ovyn6ysheuyt yr llu a vynnynt gy/nal aruoll 6rth antenor ac

eneas y g6yr a 6nathoed vr/at y 6lat vdunt ar holl lua dy6edassant y mynynt. Acyna agamemnon a ganha/d6ys vdunt eu holl da. Aceneas a diolches yn va6r yagamemnon ac y ty6ysso/gyon groec. a rei ereill. a ch/offav a 6naeth antenor y a/gamemnon yr annoc o elen/us vab priaf a chassandray ch6aer yr hedychu vyth.


Ac eturyt elen vanna6c. a ga/du cladu achil. Ac 6rth hyn/ny agamemnon a ganhad/6ys eu rydit y elenus ac ycassandra. ac y elen vanna6ca eiroles ar agamemnon drosecuba ac antromacca y goffauy bot hi erioet yn garedic gan/tunt h6y. Ac o gyffredin gyg/hor agamemnon a ganhat/6ys y heneideu y ecuba ac an/dromacha. Ar pet6ryd dydy mynyssynt 6y yn holla6lmord6ya tu a groec. ac ractymhestleu ma6r yn eu llu/dyas y goruu arnunt drigi/a6 yno dr6y dalam o dieuoed.a chalcas. a dy6a6t oe de6in/dabaeth na daroed bodlonocauyn g6byl yr vffernolyon d6/y6eu. Ac yna y deuth cof po/lixena y pirr o acha6s yr hony lladyssit achil y dat ef. Acef a geiss6ys honno yn llosso/gr6yd y rei caeth Ac nys ca/vas. Ac y agamemnon ynteua orchmynn6ys y antenory cheissa6 yn graff ae d6ynatta6 ef os caffei. A phandoeth ef at eneas. ef a gauas


polixena yno yn ymgudya6.Ac ef ae duc hi at agame/mnon Ac ynteu ae tramyd/g6ys hi ar ved achil y tat efa ladyssit oe acha6s hi. aga/

memnon a sorres 6rth eneasam gudya6 ohona6 polixena.Ac ef a erchis ida6 ada6 g6lattroea ae holl nifer gyt ac ef.ac eneas a vudha6ys y archef Ac a ede6is troea ef ae nifer.BErettaen or/eu or ynysset.yr hon a el6itgynt y 6enn y/nys yg golle6ina6l eigya6n.yr6g freinc ac i6erdon ymaegossodedic. 6yth cant milltyrysyd yn y hyt. A deucant yn yllet. A pha beth bynnac a voreit y dyna6l aruer o andyffy/gedic fr6ythlonder hi ae g6as/sanaetha. y gyt a hynny kyf/la6n y6 o pob kenedyl m6yn ametal. heuyt fr6ythla6n y6or maestired llydan amel. Abrenneu ardercha6c adas ydir dy6yllodraeth tr6y y reiy deuant amrauaelyon gen/edloed fr6ytheu. yndi heuyt


y maent coedyd a ll6yneukyfla6n o amgen genedloedaniueilyeit a b6ystuileit. acy gyt a hynny amlaf kenuei/noed. or g6enyn o blith y blo/deuoed yn kynnulla6 mel.Ac y gyt a hynny g6eirglo/dyeu amyl adan 6yrolyonvynyded. yn y rei y maentffynnoneu gloy6 eglur orrei y kerdant frydyeu. Ac alithrant gan glaer sein. a mur/mur ar6ystyl kerd. A huny6 y rei hynny yr neb a gys/go ar eu glann. Ac y gyta hynny llynneu ac auono/ed kyfla6n o amrauael ge/nedloed pysca6t yssyd yndiAc eithyr y perued vor y/d eir drosta6 y freinc. Teirauon bonhedic yssyd yndi.Nyt amgen. Temys. Ahynny. Hafren. A rei hyn/ny megys tri breich y maentyn rannu yr ynys. Ac ar

hyt y rei hynny y deuantamrauael gyfne6ituaeu.or g6ladoed tramor. Ac ygyt a hynny gynt ydoed yn/di. 6yth prif dinas ar hu/


geint yn y thecau. a rei ona/dunt hedi6 ysyd yn diffeithg6edy di6reida6 y muroedyn 6allus. Ac ereill et6a ynseuyll yn iach. A themleuseint yndunt yn moli du6.A muroed a chaeroed arder/cha6c yn eu teckau. Ac yny temleu kenueinoed a ch6uennoed o 6yr a g6raged entalu g6assanaeth dylyedusyn amseroed keugant y eucrea6dyr yn her6yd criston/oga6l ffyd. Ac or di6edpymp kenedyl ysyd yn ychyuanhedu. Nyt amgen.normanneit. A brytanneit.a ssaesson. a ffichteit. Ac ys/cotyeit. Ac or rei hynny ollyn gyntaf y bryttannyeitae g6ledych6ys o vor rudkyt ymor i6erdon. hyt pandeuth dial y gan du6 ar/nadunt am eu syber6ytygan y fichdeit ar saesson.A megys y deuthant y gor/messoed hynny ni ae dam/le6ych6n rac lla6. yma yteruyna y prolog


ENyas ysg6yd6yng6edy daruot ym/ladeu troea a distri6 y gaera foes. ac ascanius y vab ygyt ac ef. Ac a doethant arlogeu hyt ygg6lat yr eidal.yr honn a el6ir yr a6r hong6lat ruuein. Ac yn yr am/ser h6nn6 ydoed latinus ynvrenhin yn yr eidal. y g6r aaruolles eneas yn anrydedus.Ac yna g6ydy g6elet o turnvrenhin rutyl hynny kyg/

horuynnu a llidya6 a orucac ymlad ac ef. A goruot a6naeth eneas a llad turnvrenhin rutyl. A chaffel yreidal. A lauinia merch lati/nus ida6. Ac yna g6edyymlen6i dieoed buched e/neas. Ascanius y vab yn/teu a 6naethp6yt yn vren/hin. A g6edy drychauel ys/canius ar vrenhina6l gy/uoeth ef a adeil6ys dinasar auon tiberis. A mab aanet ida6. Ac y dodet arna6en6: siluius Ar g6as h6nn6g6edy ymro<di> y ledrada6l odi/neb gorderchu a oruc nith


y lauinia ae beichogi. A g6edyg6ybot o ascanius y tat ef hyn/ny erchi a 6naeth oe de6inyondy6edut ida6 p6y a ueichogas/sei y uor6yn. A g6edy de6inya6o nadunt. A chaffel g6ybot di/heur6yd or peth h6nn6 6ynt ade6edassant uot y uor6yn yn ue/icha6c ar vab a ladei y vam aedat. A g6edy darffei ida6 trei/gla6 lla6er o 6ladoed y dayaror di6ed y da6 ar vlaen6ed go/ruchelder anryded. Ac ny thy6/yll6ys eu de6indabaeth 6ynt.canys doeth eu de6indabaeth.Ac yna g6edy dyuot oet y vo/r6yn y esgor. ar y theuydle ybu uar6. Ac uelly y llada6d yvam. Ar mab a rodet ar vaethAc y dodet brutus arna6 a gwe/dy meithrin y mab ae uot ynbymthegml6yd. di6arna6t ydoed y g6as yn canlyn y datyn hely. Ac ual ydoedynt yue/lly nachaf car6 yn kerdet hei/bya6. Sef a oruc brutus ane/lu b6a a gell6g saeth. Ac ynkeissa6 llad y car6 y g6ant ydat ar saeth y adan y vron. acy bu uar6. Ac y velly y llada6d.


y dat. A g6edy mar6 y dator ergyt h6nn6 y deholes g6/yr yr eidal brutus. Canytoed teil6g ganthunt kymrytyn vrenhin arnadunt g6ra 6nelei kyflauan gymeinta llad y vam ae dat. A g6edyy dehol y daeth ynteu hytyggroec. Ac y g6elys g6ely/gord o etiued helenus vabpriaf ygkeithi6eit a dan pan/drasus vrenhin groec. Pyrrvab achil. a dugassei y gen/edyl honno ganta6 g6edydistri6 troea yn dial y dat.Ac ae g6archayassei yg kei/thi6eit 6ynt yn gyhyt a hyn/ny o amser. Ac yna g6edyadnabot o vrutus y genedltrigia6 a 6naeth y gyt ac6ynt. Ac yn y lle g6edy kyne/vina6 brutus. Ac ymadna/bot a pha6b o hona6 kyme/int vu y da6n yn eu plithyny oed garedic. a chymere/dic y gan y brenhined ar ty/6yssogyon yn v6y no neb oegyuodyon. a hynny a oed id/a6 oe bryt ae de6red ae hael/der ae dayoni. ae vil6ryaeth


ae glot. A sef achos oed hyn/ny doethaf oed ymplith ydoethyon. de6raf ymplithy rei ymladgar. Ac ygyt ahynny. pa beth bynnac a dy/6anaei ida6 nac eur nac ar/yant na meirch na dillat.hynny oll a rodei ef oe gyt/varchogyon. Ac y ba6b orae mynnei y ganta6. A g6e/dy ehedec y glot ef tros 6la/doed groec yd ymgynnulla/ssant atta6. pa6b or a han/oed o genedyl droea o bob llehyt ydoed teruyneu groec.Ac erchi ida6 ef bot yn ty/6yssa6c arnadunt. Ac eurydhau o geithi6et g6yr gr/oec a hynny a gedernheyntac a dy6edynt y allu yn ha/

6d canys kymeint oed euniuer g6edy ymgynnulla6ygyt ac ydoedynt. seith milo 6yr ymlad heb y g6ragedae meibon. Ac ygyt a hynnyheuyt ydoed y g6as ieuancbonhedickaf yggroec o barthy tat. y vam ynteu a hanoedo genedyl troea. A sef oed en6y g6as h6nn6 assaracus. A


h6nn6 a oed yn ganhorth6ya6kenedyl troea. Ac yn ymdiretyndunt ac yn gobeitha6 caffelnerth ma6r y gantunt. A sef a/cha6s oed hynny g6yr groec aoedynt yn ryuelu arna6 y gyta bra6t vn dat ac ef. A mamh6nn6 ae dat a hanoed o roec.A ryuel a oed y rygthunt amtri chastell a ada6sei y tat y as/saracus yn y var6olaeth yn ra/gor y vra6t. A rei hynny ydoed6yr groec yn keissa6 d6yn yarna6 6rth na hanoed y vamef o roec. Canys mam a thaty vra6t a hanoed o roec. Ac6rth hynny ydoed borthach g6/yr groec oe vra6t noc ida6 ef.Ac yna eissoes g6elet o vrutusamylder y g6yr ac eu heirif. Ag6elet kestyll yn gadarn ac ynbara6t ida6. ha6d vu ganta6vuydhau vdunt a chymrytty6yssogyaeth arnadunt.Ac yna g6edy drycha/uael brutus yn ty6y/ssa6c gala6 atta6 g6yr troeaa oruc o bob mann a chadarn/hau kestyll assaracus a 6naethAc eu llen6i o 6yr ac arueu a


b6yt. A g6edy daruot hynnykych6yn a 6naeth ynteu. ef acassaracus ar holl gynnulleituaor g6yr ar g6raged ar meibonar amreitheu gantunt hyt ynynyal6ch y diffeith ar coedyd.Ac odyna y danuones brutus

llythyr hyt ar pantrasus vren/hin groec yn y mod h6nn.Brutusty6yssa6c g6edillyonkenedyl troea yn anuon an/nerch y pantrasus vrenhin gr/oec. A menegi ida6 nat oed tei/l6ng ida6 attal yg keithi6et e/glur vrenhina6l genedyl o lindardan nac eu keithi6a6 yn am/gen noc y dylyynt yn her6ydeu boned. Ac 6rth hynnyym/ae brutus yn menegi ida6 botyn 6ell gantunt 6ynt eu pre/ss6yla6 a chart<r>efu yn y diffe/ith. Ac ymborth malaniuei/leit ar gic amr6t a llysseugan rydit noc yn y kyuanedar 6ledeu a melyster y dan ge/ithi6et. Ac os codi goruchel/der dy vedyant ath gyuoethdi a 6na hynny. na dot yn euherbyn namyn madeu vdunt


Canys anyan a dylyet y6 ypob caeth llauurya6 o pobford y ymchoelut ar y henteilygda6t ae rydit. Ac 6rthhynny yd arch6n ni dy truga/red di. hyt pan genhetych divdunt h6y. press6yla6 yn ycoedyd y foassant yth teyrnasdi gan rydit. ell6ng 6ynt gandy ganyat y 6ladoed y byt ygeissa6 press6yluot heb geithi/6etA g6edy g6eleto bandrassus y llythyrh6nn6 ae darllein rac y vron.gal6 atta6 a oruc y gyghor6yr.A sef a ga6ssant yn eu kyghorlluyda6 yn eu hol. Ac eu hym/lit. canys bl6ng vu gan 6yrgroec y genedyl a vuassei y sa6lvl6ydyn hynny ygkeithi6etadanadunt llauassu onadunt6ynteu anuon y ry6 llythyrh6nn6 attunt h6y na medyly/a6 onadunt keissa6 b6r6 g6/ed geithi6et y arnadunt. Ac6rth hynny y cauas g6yr gro/

ec yn eu kyghor lluyda6 yneu hol a cheissa6 eu kymell yeu keithi6et. Ac val ydoed pan/drassus ae lu yn kyrchu y dif/


feith y tebygynt vot brutusynda6. Ac val ydoedyn ynmynet heb la6 y castell a el/6it sparatintus. eu krychuyn dirybud a oruc brutus v/dunt a their mil o 6yr arua6cganta6. canys yn diar6yboty doeth brutus a hynny o 6yrygyt ac ef. Ac eu kruchu aoruc g6yr troea vdunt yn6ychyr diafyrd6l a llad aer/ua dirua6r y meint onadunt.A fo yn gy6ilydyus a orucpandrassus a g6yr groec ygyt ac ef y pob man or y te/bygynt caffel dianc. A cheissa6mynet tr6y auon a oed geyreu lla6. sef oed y hen6 akalonac yn keissa6 bryssya tr6yrauon y perygl6ys aneiryf o/nadunt. A lla6er a vodassantA lla6er or a diaghei heb euy bodi a ladei 6yr troea ar ylann. Ac yn y 6ed honno g6/neuthur deudyblyc aerua o/nadunt. A g6edy g6elet o anti/gonus bra6t pandrassus vren/hin groec hynny. dolurya6 a6naeth yn u6y no meint a ga/l6 y gytymdeithon g6asgaredicatta6. Ac eu bedina6. ac yn gyf/


lym krychu g6yr troea. canysclotuorach a thegach oed gan/ta6 y lad gan gyrchu ac ymladnoe uodi gan fo yn hagyr. Acymlad a 6naeth ef ae vydin yn6ychyr ac yn 6ra6l ac ny dygry/noes ida6 namyn ychydic. ca/nys para6t oed 6yr troea aceu haruau yn 6isgedic gy6eiramdanadunt. A g6yr groec no/ethon diaryf oedynt. Ac 6rthhynny gle6ach oed 6yr troea.

Ac yn y 6ed honno ny orff6yssys/sant oc eu llad yny daruu eudistry6 yn g6byl hayach. A da/ly antigonus bra6t y brenhinac anacletus y gytymdeith. Acar hynny y vudugolyaeth a ga/uas brutus yn y mod h6nn6.Ac yna g6edy caffel ovrutus y vudugoly/aeth honno gossot a oruc h6e/chant marcha6c ymy6n cas/tell assaracus ae gadarnhauor petheu a vei reit y gyt ahynny. A chyrchu a oruc ynteuy diffeith ar dryll arall oe lu ygyt ac ef yn y lle ydoed yr an/hedeu ar g6raged ar meibonar nos honno g6edy hynny.coffau a 6naeth pandrassus


ry fo ehun a dolurya6 yn va6rry lad y 6yr a daly y vra6t achynnulla6 a 6naeth atta6 yfoedigyon oc eu llechuav. Aphan oleuha6ys y dyd y dyd tra/noeth krychu a oruc am benn ycastell. canys yno y tybygei ry/uynet brutus ar carcharoryonganta6. A g6edy edrych ohon/a6 ansa6d y castell ac edrych yngraff. rannu y lu yn vydinoeda oruc. ygkylch y castell. Ac erchiy ba6b g6archad6 y rann. ac ym/lad ac ef o bob keluydyt or ygellit. Ac y velly o pob keluy/dyt llauurya6 a 6naethant ygeissa6 y distry6 yn oreu ac ygellynt. Ac g6edy bydit yn yhonno yn treula6 y dyd y gosso/dit rei diflin y ymlad ac efy nos hyt tra vei y rei lludedico ymlad y dyd yn gorffo6ys. acereill diflin a ossodit y 6ylya6y pebylleu rac ofyn kyrch dei/ssyuyt y gan eu gelynyon. Aceu gelynyon. Ac or parth ar/all ydoed 6yr y castell yn am/diffyn eu ty ac heneideu. Ac opop keluydyt or y gellynt 6yn/teu g6rth6ynebu y eu peiryan/eu 6ynteu. A g6ers yd ymled/


ynt 6ynteu o taflu. A g6erso saethu. G6ers o v6r6 br6n/stan todedic am eu penn. Acy velly yd ymdiffynt yn 6r/a6l. Ac yna g6edy gossot o6yr groec h6ch 6rth y ty a de/chreu y gladu y adana6 sefa 6naethant 6ynteu b6r6 d6/fuyr br6t a than g6yllt or tyam eu penn h6y. Ac y vellyeu kymell y ffo y 6rth y ty.Ac eissoes or di6ed o eisseu b6/yt a phenydya6l ymlad yneu blina6 anuon kennadeua 6naethant hyt ar vrutusy erchi canhorth6y am ryditudunt. canys ofyn oed arn/unt eu g6{an}hau o eisseu ymbor/th goruot arnadunt rodi euty. Ac g6edy kennattau hyn/ny y vrutus medylya6 a oruc pa 6ed y gallei eu rydhau.Ac ofynhau a oruc yn va6rnas gallei rac ouyn colli ymeint g6yr oed ida6. Ac natoed ganta6 ynteu eithyrhynny mal y gallei rodi catar vaes y 6yr groec. A g6edymedylya6 pop peth ohona6.Sef y cauas yn y gyghor d6/yn kyrch nos am eu penn. A.


cheissa6 t6ylla6 eu g6yl6yr.A chany allei ynteu hynny hebganhorth6y rei o 6yr groec ga/l6 anacletus ketymeith anti/gonus a oruc atta6 a dy6e/dut 6rtha6 yn y 6ed honn.gan dispeilya6 cledyf arna6.Ae tydy 6r ieuanc. ony 6neydi yn gy6ir vuyd yr hynna archaf i ytti. llyma teruyndy di6ed ti. Ac antigonusar cledyf h6nn. A sef y6 hyn/ny pan vo nos heno y medy/lyaf d6yn kyrch am ben g6/yr groec mal y caff6yf g6n/euthur aerua dirybyd ar/

nadunt. A sef y mynnaf t6y/lla6 ohonat titheu eu g6yl/6yr h6y ac eu g6erllysseu.canys yndunt h6y yd oed re/it yn gyntaf ymchoelut yrarueu mal y bei ha6s i nin/heu krychu am benn y llu. Ac6rth hynny g6na titheu me/gys g6r call doeth y megysyd6yf. vi yn y herchi yti yngy6ir fydla6n pan del y noskerda parth ac at y llu. A ph6ybynnac a gyuarffo a thi dy6eit


6rtha6 yn gall ry d6yn antigo/nus ohonot o garchar brutus.Ae ry ada6 ohonot ymy6n gl/yn dyrys coeda6c heb allu y d6ynh6y no hynny rac trymet yrhe/yrn oed arna6. A g6edy dy6et/ych hynny. d6c h6yny6y attaf imal y gall6yf eu caffel 6rth vye6yllus.Ac yna g6/elet o anacletus y cled/yf noeth vch y benn. Ar geireua dy6edei y g6r yn gogyuada6y agheu: ada6 a 6naeth gan tyg/hu ll6 g6neuthur hynny ganrodi y eneit ida6 ac y antigon{us}y gedymdeith. A g6edy cadarn/hau yr aruoll yrygtunt pandoeth yr eil a6r or nos. kych6yna 6naeth anacletus parth ac ary llu. A g6edy y dyuot yn agosyr llu. nachaf y g6yl6yr o popparth yn y arganuot. ac yn ym/gynnull am y benn. Ac yn go/uyn ida6 pa ansa6d y ca6sseidyuot o garchar brutus. A dy6e/dut a 6naeth ynteu nat yr bry/dychu ry dathoed namyn ry di/anc o greula6n garchar g6yrtroea. Ac y erchi vdunt 6ynteudyuot


dyuot y gyt ac ef hyt y lle ydoed antigonus yn llechu g6e/dy y d6yn ohona6 o garchar

brutus. hyt yno cany allei yd6yn bellach no hynny rac p6ysyr heyrn. Ac ual yd oed rei o na/dunt yn amheu beth a dy6edei aeg6ir ae geu. nachaf vn or g6y/l6yr yn y adnabot. Ac yn me/negi hynny oe gytymdeithon.Ac yna heb petrussa6 gal6y g6erllysseu a 6naethant a my/net y gyt ac ef hyt y lle y dy/6edassei ry ada6 y gytymdeitha g6edy eu dyuot hyt yno ky/uodi a 6naeth brutus ae vydinganta6 yn arua6c ac eu lladyn ll6yr. Ac odyna kerdet aoruc parth ac ar y llu a rannuy lu yn teir bydin a gorchym/yn y pa6b kerdet yn da6el. Achrychu o pob parth yr llu hebfrost gan neb. Ac na ladei nebonadunt vn g6r yny elehivrrutus hyt ympebyll y bren/hin yn gyntaf. Ac yna pangly6yn y gorn ef g6nelei pa6b yallu.A g6edy eu dys/gu y velly o vrutus6ynt kerdet a 6naethant yn da/6el. Ac yn ryolus yny doethant


ymplith y lluesteu pa6b yn ygyfeir ac y velly aros yr ar/6yd teruynedic a oed yryg/thunt ac eu hargl6yd. Ac ynag6edy dyuot brutus y dr6s pe/byll y brenhin yr lle y damuna/ssei y duot ida6 heb annot ycanp6yt y cornn yn ar6yd.Ac yna nys annodef neb oe6yr namyn mynet y my6nar tor y kysgaduryeit a rodidyrnodeu agheua6l vdunt. Acyn y 6ed honno er6ydra6 y pe/bylleu ar lluesteu. Ac y vellygan g6ynuan a disgyryen yrei meir6 y dyffroei y rei by6.A megys deueit ymplith blei/deu heb 6ybot ford y fo yd ar/hoynt eu hageu. Nyt oed vd/unt na6d cany cheffynt oennyt g6isga6 eu harueu ny

cheynt 6ynteu fo mamyn ry/dec yn noeth diaryfot ymplitheu gelynyon arua6c. Ac yn lle/dit. Ac o dianghei neb. Ac y/chydic oe eneit ganta6 racmeint y a6yd yn fo bri6a6 acyssiga6 a 6naei ar gerryc adrein a mueri. Ac y gyt vellyy collynt eu g6aet ac eu hene/ideu. Ac o darffei y rei onadunt


o nerth ae taryan ae arueuereill caffel lle y ymgydya6.tr6y ty6yll6ch y nos ymplithy kerryc y syrthynt yny vri6/ynt yn annauus. Ac o diag/hei neb or dam6ein tyghetue/na6l h6nn6 y bodynt ar y dyf/red gyr eu lla6. Ac y velly bre/id oed o diaghei neb yn dian/af o ry6 dam6ein direidi h6n/n6 ac ef. A g6edy g6ybot o6yr y castell bot eu hargl6ydyn llad eu gelynyon y vellydyuot allan or castell a 6nae/thant 6ynteu a deudyblyguaerua onadunt a megys y dy/6etp6yt vchot kyrchu a 6naethbrutus pebyll y brenhin ae da/ly ac erchi y garcharu. Canysm6y les a tebygei y uot oe gar/charu noc oe lad. Y doryf a o/ed y gyt ac ynteu ny orff6ys/sei honno o lad heb drugareda gyfarfei a hi. Ac yn y 6ed h{on}/no y treul6yt y nos yny doethy dyd. ynyd oed aml6c g6eletmeint yr aerua a 6nathoedynt.Ac yna lla6enhau a 6naethbrutus a rannu yr yspeileu


a 6naethp6yt yr6g y 6yr ef.A hyt tra ytoedit yn rannu yryspeil yd aethp6yt ar brenhinygkarchar yr castell. Ac yd er/chis brutus cadarnhau y castella chladu y calaned. A g6edy dar/uot hynny ymgynulla6 a 6na/eth brutus ae lu ygyt a dirua6r

le6enyd a budygolyaeth. a myne/t yr diffeith yr lle ydoed yr an/hedeu ar g6raged ar meibon.Ac yna brutus a el6isy hynaf6yr atta6 yymgyghori pa beth a 6nelei ampandrassus vrenhin groec.Canys hyt tra vei ef y eucarchar h6y. Ac yn eu medyant.dir oed ida6 6neuthur a vynhy/nt. Ac yna y rodet amrauaely/on gyghoreu. Rei a gyghori er/chi ida6 rann oe teyrnas ganrydit. Ereill a gyghorei erchicanyat y uynet y ymdeith arhynn a vei reit y hynt gan/thunt. A g6edy eu bot yn yramrysson h6nn6. kyuodi a 6n/aeth vn o nadunt y uynyd.Sef oed y en6 menbyr a dy6e/dut bot yn oreu kyghor udunt.


Ac yn iachaf kymryt canyaty uynet ymdeith o mynnyntiechyt vdunt ac y eu hetiuedg6edy h6y. Canys or rydheynth6y y brenhin. A chymryt ranoe gyuoeth ganta6 y bress6y/lya6 yndi ymplith g6yr groecef a tebygei na cheffynt tra/gy6yda6l hed6ch yn eu plithor dyd h6nn6 allan. Canys 6y/ryon a gor6yron y rei lladedi/gion a goffeynt eu gelynyaethac 6ynt yn tragy6yda6l. Aceu hetiued 6ynteu. Ac or dar/ffei bot br6ydyr yrygtunt ni/uer groec beunyd a amlaei aniuer troea a leihaei. Ac 6rthhynny y kyghorei kymryt yverch hynaf y pandrassus yrhon a el6it ygnogen yn 6reicy eu ty6ysa6c. A llogeu a phobpeth or a uei reit udunt 6rtheu hynt. Ac os hynny a geffitkymryt canyat y uynet y le ygellynt caffel tragy6yda6l hed/6ch.A g6edy daruoty vembyr teruynuyr ymadra6d h6nn6 vuydhau

a 6naeth yr holl gynnulleitua


y6 gyghor. A d6yn pandras/sus y perued y gynnulleitua.A 6naethp6yt a dy6edut ida6i dihenyd yn diannot ony 6ne/lei yr hynn yd oedynt yn y a/dol6yn. A thra ytoydit 6rtha6yr ymadra6d hynny y dodetynteu y my6n cadeir oruchelmal y dylyei vrenhin. A g6edyg6elet ohona6 gogyuada6 yagheu atteb a 6naeth yn y 6edhonn. Canys tyghetuenen anrodes in yn a6ch medyant ch6idir y6 ym 6neuthur a6ch myn/nu ch6i rac colli an vuched yrhonn nyt oes a uo g6erthuo/rach na digrifach no hi yn ybyt her6yd y g6elir y mi. Ac6rth hynny nyt ryued y phry/nu o pob ford ac y galler y cha/ffel. a chyt boet g6rth6ynebgenyf i rodi vy merch eissoesdidan y6 genyf yr rodi <yr g6as> ieuancclotua6r h6nn. A heni6 o eti/ued priaf vrenhin troea. acanchises. ar boned yssyd ynda6ynteu yn blodeua6 mal y gelliry 6elet yn eglur. A ph6y a alleiell6g kenedyl troea hedi6 yn


ryd yr honn ry vuassei y sa6lvil vl6ynyded. ac amseroeda dan vrenhined groec ygkei/thi6et p6y keuei a geissei la/vurya6 y gyt ac 6ynt6y y gei/ssa6 rydit o ry6 geithi6et hon/no. A chan gall6ys y g6as ieu/anc h6nn hynny mineu a ro/daf vy merch ida6 ef yn lla6enac eur aryant a llongeu a ph/ob kyfry6 beth or a uo reit yhynt 6rtha6. Ac o byd g6ellgen6ch pryss6ya6 y gyt a g6/yr groec mi a rodaf y6ch tra/yan vyg kyuoeth yn ryd tr6yhed6ch y gyuanhedu. Ac onymynn6ch namyn mynet ym/

deith mal y bo hyfrydach gan/h6ch. mi a drigyaf ygyt a ch/6i megys g6ystyl yny vo pa/ra6t pob peth or a ede6it y6/ch. A g6edy daruot cadarnhauyr ammot y velly yrygthunt.yd anuonet y pop porthua ora oed yghylch teruyneu groecy gynnulla6 eu llongeu. A g6/edy d6yn y llongeu oll y vnlle eu llen6i a 6naethp6yt opop peth or a vei reit 6rth hynt.


A rodi y vor6yn a 6naethp6yty vrutus. ac y ba6b ar neilltuy rodet yn her6yd y uoned aeteilygta6t eur ac aryant a th/lysseu a mein ma6r6eitha6cyn amyl. A g6edy daruot hyn/ny yd ellyg6yt y brenhin oe gar/char ac yd aeth g6yr troea yneu llogeu yn ryd o geithi6et g6yrgroec.Ac yna y gos/sodet y vor6yn yr hona el6it ignogen g6eric vrutusyn y k6rr ol yr llog ac igvan ach6ynuan a gymerth yndi amada6 y rieni ae chenedyl ae g6latAc ny throssei y llygeit y ar y g6/lat yny gudy6ys y 6egil y traethac yn hynny o yspeit ydoed vru/tus yn y didanu hitheu. Ac yndy6edut 6rthi yn glaer. Ac yrhynny ny tha6ei yny dyg6yd6yskysku arnei. Ac yuelly y ker/dyssant deu dyd a nos6eith arg6ynt yn r6yd vnya6n yn euhol. Ac yna y deuthant hyt ynynys a el6it legicia. ar yny hon/no diffeith oed yna g6edy ryanreitha6 gyn no hynny ynll6yr genedyl a el6it y piratas.


Ac yna ell6g trychan6r arua/6c y edrych pa ry6 tir oed h6n/n6 a pha ry6 genedyl ae pres/s6ylei. A g6edy na 6elsant gy/uaned yndi namyn yn gyf/

la6n o amrauel genedyl ani/veileit a b6ystuileit. a llad lla/6er a 6naethant or rei hyn/ny ac eu d6yn ganthunt yeu llongeu. Ac yna y doethanty hen dinas diffeith oed yn yrynys yd oed temyl y dianadu6es yr hely ynda6. ac yno ydoed del6 diana yn rodi g6rtheby ba6b or a ouynnit idi. Ac ydoeth y g6yr hynny a gortht6mveich arnadunt or aniueileity eu llogeu a menegi a 6naeth/ant y vrutus ae gytymdeith/yon ansa6d yr ynys. A chyg/hori a 6naethant y eu ty6ys/sa6c mynet yr temyl. Ac yaberthu yr d6y6es ac y ofynpa 6lat y caffei bress6ylya6y6 chyuanhedu yn dragy6yda6lida6 ac y6 etiued. Ac o gyt gyg/hor. y kymerth brutus gyry/on de6in a deudec oe hynafg6yry gyt ac ef. Ac y daethant hyt


y temyl ac y dugant pob pethor a oed reit her6yd eu deua/6t 6rth aberthu ganthunt.A g6edy eu dyuot yr temylg6isca6 a 6naethp6yt corono 6in6yd am benn brutus. Acyn her6yd hen gyneua6t kyn/eu a 6naethp6yt teir kynneuyr tri du6 nyt amgen iubi/ter. a mercurius a diana. Acaberthu y pop vn onaduntar neilltu. Ac odyna yd aethbrutus ehun rac bron alla6rdiana. a llestyr yn y lla6 yn lla/6n o 6in. a g6aet e6ic 6enn.A drychauel y 6yneb a 6naethgyuar6yneb ar du6es a dy/6edut 6rthi yr ymadrod h6n.Ae tydy du6es gyuo/etha6c. ti yssyd ar/uthur yr beid coet. yt ymaecanyat treiglya6 a6yroly/on l6ybreu. a gell6g eu dyly/et y dayarolyon. Ac vfferno/lyon tri dy6eit ti imi pa da/yar y press6ylaf. yn diheu

yndi. A pha eistedua yd anry/ded6yf i tydy tr6y yr oessoedo temleu a g6erina6l coreug6erydon.


A g6edy dy6edut hyn/ny ohona hyt ympen na6eith treiglya6 yg/kylch yr alla6r a 6naeth pe/deir g6eith a dineu y g6in o/ed yn y la6 ymy6n geneu ydu6y6es a thannu croen yre6ic 6enn rac bron yr alla6rac ar h6nn6 gor6ed. Ac amy tryded rann or nos pan o/ed esm6ythaf ganta6 y hyn.y g6elei y du6es yn seuyllrac y vron. Ac yn dy6edut6rtha6 val hynn. Brutusheb hi y mae ynys parthh6nt y freinc yn gat6edicor mor o pop tu idi. a vu gy/6ri gynt yn y chyuanheduyr a6r honn diffeith y6 acadas yth genedyl di. kyrchhonno canys hi a vyd tragy/6yda6l eistedua it. ac a vydeil tro yth lin di yno y ge/nir brenhined oth lin di. yrei y byd darystygedic am/gylch y dayarA g6edy y 6eledigaethhonno dyffroi a 6na/eth brutus a phetrussa6 beth


yr 6elsei ae breud6yt ae du/6es yn menegi ida6 ynteuy lle a bress6ylei a gal6 y get/ymdeithon a oruc atta6 a me/negi vdunt y 6eledigaeth. adirua6r le6enyd a gymerassa/nt yndunt ac annoc mynety eu llongeu. Ac ar y g6yntkyntaf a geffeynt yn her6yd.h6ylly y geissea6 y 6lat a ua/nagassei y du6es vdunt. A chy/ch6yn a 6naeth y eu llongeua drychafel h6yleu a chruchuy diffeith vor. A dec nieu ar

hugeint y buant yn kerdethyt yr affric. Ac odyna y doe/thant hyt ar alloryeu y phi/lyste6ydyon a hyt yn llyn yrhelyc. Ac odyna y daethanthyt y r6ng ruscan a myn/yded azaras. Ac yna y buymlad ma6r arnunt y gangenedyl y piratas. A g6edygoruot onadunt h6y. kymrytlla6er o yspeileu y piratas a6naethant. Ac odyna y kerdas/sant dros auon malyf yny do/ethant hyt yma6rytan. Ac ybu reit vdunt yna o dolodi b6yt


a dia6t mynet yr tir oc eullongeu. ac anreitha6 y 6lat a6naethant or mor y gilyd. Ag6edy llen6i eu llongeu y doeth/ant hyt ygcolofneu hyrc6lfac yd ymdangosses y voruor6ynvdunt a damgylchynu eu llong/eu. Ac y bu agos ac eu sodi og6byl. Ac odyna y doethanthyt y mor tyren. A cher lla6y mor h6nn6 y ca6ssant pedeirkenedyl o alltudyon . tro rei afoassei. y gyt ac antynor o troac yn dy6issa6c arnaduntcorineus. g6r hyna6s oed h6n/n6 goreu ygyghor or g6yrm6yaf y nerth ynteu ae le6/der ae gedernyt. Pei ymdre/chei a cha6r ef ae b6ryei maly mab lleiaf. A g6edy ym ad/nabot g6rhau a 6naeth cori/neus y vrutus ar bobyl a oedy gyt ac ef a h6nn6 ym poblle or y bei reit 6rth 6r a gan/horth6yei vrutus. Ac odynay doethant hyt ym porth ly/gerys ygg6asg6yn. a b6r6aghoreu. Ac yna y gorff6ys/sassant yn edrych anssa6d y


6lat seith nieu.Ac yn yr amser h6n/n6 yd oed goffar

fychty yn vrenhin yg g6as/6yn a pheita6. A g6edy cly/bot o h6nn6 disgynnu estra/6n genedyl yn y 6lat anuona 6naeth attunt y 6ybot betha vynnynt ae ryuel ae he/d6ch Ac ual ydoed genna/deu goffar yn dyuotkyuaruuant a chorineus. adeu can 6r ganta6 yn helyfforest y brenhin. y brenhina gofyn a 6naethant p6ya ganattassei ida6 hely foresty brenhin. canys hen deua6ty6 yr y dechreu na dylyei nebhely fforest y brenhin na llady anyueileit heb y ganyat.Ac y dy6a6t corineus nacheissassei ef erioet canyatam y kyfry6 a hynny. Ac y/na sef a 6naeth vn or kenna/deu. sef oed y hen6 ymbertannelu b6a a b6r6 corineusa saeth. Sef a 6naeth corineusgochel y saeth. ac ysglyffyeity b6a o la6 ymbert. ac ar b6a


bri6a6 y benn yny oed yemenyd am y deuglust. a de/chreu fo a 6naeth y lleill aco vreid y diaghyssant y gan/ta6 ac y managassant hyn/ny y eu hargl6yd. A thristaua 6naeth yn va6r. A chynull/a6 llu y dial agheu y gennatarnadunt. A g6edy g6elet ovrutus hynny cadarnhau ylongheu a 6naeth ynteu a go/ssot yndunt y g6raged ar mei/bon. Ac ynteu ar holl gynnu/lleitua or g6yr a aethant ynerbyn y brenhin a g6edy by/dina6 o pa6b eu g6yr o popparth ymlad a 6naethant yngalet ac yn greula6n. A gwe/dy treula6 lla6er or dyd yn y6ed honno. ky6ilydya6 a 6na/eth corineus. h6yret yd oedyntyn caffel y vudugolyaeth nallauassu or ffichteit bot mor le6a hynny yn eu herbyn. Ac yna

sef a 6naeth corineus gal6 ygle6der atta6 a chymryt y 6yrehun y gyt ac ef a mynet arneilltu yn y parth deheu yrymlad a g6edy ky6eirya6 yvydin ohona6 kyrchu y ely/


nyon a oruc yny aeth ehunyn eu perued. Ac ny orff6y/ss6ys yny kymhell6ys ar foA g6edy colli y gledyf y dam/6ein6ys ida6 caffel b6ell deu/6yneba6c. ac a honno y g6aneia gyfarffei ac ef o 6arthaf ypenneu hyt yg6adneu eu tra/et. A ryued oed gan pa6b or aeg6elei de6rder y g6r ae gryfderae gedernit gan ysgyt6eit b6y/all deu6yneba6c y gyrryei ofyna ffo ar y elynyon gan ymad/rod ac 6ynt ual hynn. Pa le6yr ofyna6c llesc y ffo6ch6i.ymchoel6ch ac ymled6ch. A cho/rineus g6ae <ch6i> druein rac ky6ei/lyd. y sa6l vilyoed ydych ynfo rac vn g6r a chymer6ch ynlle didan hageu gaffel ffo ragofvi. canys kymhell6ys y creulo/nyon ge6ri ar fo ragof ac aelledeis pop tri pop pet6ar.Ac yna 6rth hynny. Sefa 6naeth suardus ty/6yssa6c. kymryt trychan6r ygyt ac ef. A chruchu corineusa gossot arna6. Sef a 6naethcorineus erbyn y dyrna6t ary daryan. a gossot ar 6yall ar/


na6 ynteu ar 6arthaf y he/lym yny holltes yr helym arpenfestyn. ac a oed o hynny hyty lla6r. A g6neuthur aerua dir/ua6r y meint or lleill. Ac ny or/ff6yss6ys corineus or ruthurh6nn6 yny oed canm6yaf y e/lynyon yn anauus ar ny lado/ed onadunt. Ac y velly yd oedcorineus ehun yn erbyn pa6bA pha6b yn y erbyn ynteu. A

phan 6elys brutus hynny.kyffroi o garyat y g6r a 6na/eth a chruchu ae vydin yn gan/horth6y y gorineus. Ac yna ydoeth y lleuein ma6r ar gorderi.Ac y bu aerua drom greula6no pop parth. Ac yna heb hoiry cafas g6yr tro y vudygolya/eth. ac y kymhell6yt y fichteitar fo. A g6edy fo goffar hyt ynteruyneu freinc y k6yn6ys.6rth y gytymdeithon rac yr es/tra6n genedyl a ymladassei acef. Ac yna yd oed deudec bren/hin ar freinc yn aruer o vnteilygda6t ac o vn gyfreith arei hynny o gytduundeb a ada/6ssant mynet y gyt a goffar ydial y sarhaet ae ge6ilyd ae


gollet ac y 6rthlad yr estra/6n genedyl o teruyneu y 6lat.A g6edy y vr6ydyr hon/no ar vudugolyaethhonno lla6enhau a 6naeth bru/tus ae gytymdeithon a chyuoe/thogi y 6yr o da y rei lladedigi/on a diffeitha6 y 6lat ae llosgia llen6i y llogeu oe da. A g6e/dy distry6 onadunt y gene/dyl honno ar 6lat yn y 6edhonno y doethant <hyt> yn dinasturon yr honn a dy6eit omyry mae ef ae hadeil6ys yn gyn/taf. a g6edy g6elet yno lle ca/darn adeilyat castell a 6naethyno o bei reit ida6 krychu dio/gel6ch mal. y caffei yn bara6t.Canys ofynhau ydoed dyuotgoffar a thy6yssogyon freinc a lluarua6c ganthunt y ymladac ef. A g6edy g6neuthur ycastell y bu deu dyd yn aros dy/uodetigaeth goffar. ae lu tr6yymdiret yn y gle6der ae yieng/tit. A g6edy clybot o offar botg6r tro yn castellu yn y gyuoeth.ny orff6yss6ys na dyd na nosyny doeth yno. A g6edy g6eletkestyll brutus gan edrych yn


hagar6 arnunt dy6edutyr ymadrod h6nn a oruc.Och ar tristyon tynghetue/neu llauassu o alltudyon cas/tellu ymperued vygkyuoethi. ual hynn. G6isg6ch a6charueu 6yr. A bydin6ch a ch/rych6ch yr hanner g6yr rac6megis deueit a renn6ch yngeith 6ynt. ar hyt y kyuoetha g6isga6 eu harueu a 6nae/thant yn erbyn eu gelyny/on a g6neuthur deudec bydinac or parth yd oed vrutus ynbydina6 nyt yn 6reigya6lnamyn dysgu y vedinoedyn drybelit brud mal y dyly/nt krychu neu gilya6. Aheb annot ymlad a 6naeth/ant yn drut Ac yn galet.Ac y g6naeth g6yr tro aer/ua dirua6r y meint oc eugelynyon hyt ar d6y vil haeach gan eu kymell ar fo. Acyn y lle m6yaf vo y niuermynychaf y6 dam6eina y vu/dugolyaeth. A canys m6yteir g6eith oed lu freinc nocvn brutus ket rybylit or dech/reu 6ynt or di6ed ymgy6eir/ya6 a chrychu g6yr tro a llad


lla6er onadunt ac eu kymellyr castell trachefyn. A medyly/a6 a 6naethant y g6archae y/no yny vei reit udunt tr6yne6yn ymrodi yn y6yllys yfreinc. A g6edy dyuot yn nosy cauas g6yr tro yn eu kyghormynet corineus ae 6yr ganta6allan hyt ymy6n ll6yn coetoed ger eu lla6. A llechu ynohyt y dyd a phan delei y dydmynet brutus ae lu allan yymlad ae elynyon a phan veigadarnaf yr ymlad dyuot co/rineus ae uydin gantha6 orparth yn ol y elynyon. ac eullad. A megys y dy6edyssant

y velly y g6naethant o gyt/duundeb. a thranoeth pan do/eth y dyd bydina6 a 6naethbrutus a mynet allan yr ym/lad. A freinc a gyuodes yn yherbyn. Ac yn y lle y syrthy/6ys ac y brath6yt lla6er opob parth. Ac yna y llada6dg6as ieuanc o tro nei yr bren/hin. sef oed y hen turn ac vnchedyf ch6ech can6r. nyt oedhagen eithyr corineus yn yllu 6as de6rach no h6nn6.Ac eissoes y damgylchyn6ys


lluoessogr6yd oe elynyon efAc y llas turn Ac oe en6 efy geil6 yr hynny hydi6 tur/on. Ac ar hynny y doeth co/rineus a their mil o 6yr arua/6c ganta6 yn ol y freinc yndiar6ybot a g6neuthur aeruadrom onadunt.A phan 6elas y freinchynny kymra6 a 6na/ethant o dybygu bot yn v6ynoc ydoed y llu a chymryt eufo ac eu kymell a oruc g6yrtro ac eu llad ac eu g6asga/ru. yny ga6ssant y vudugo/lyaeth a chyt bei ma6r defnydlle6enyd y vrutus o acha6sy vudugolyaeth honno tristeissoes oed am ry lad turn ynei. A bot y niuer beunyd ynlleihau ae elynyon yn amylha/v ac yn betrus ganta6 or di6/ed pa di6 y dam6einei y vu/dugolyaeth. Sef a gauas y/n y gyghor tra vei y ran y v6y/af oe lu ganta6 yn iach my/net yn y lingeu gan glot yvudygolyaeth honno Ac o gytgyghor yd aethant eu llongeuA llen6i eu llogeu o pop ry6 daa golut. A chan hir r6yd 6ynt


y doethant yr ynys a oed ad/a6edic vdunt tr6y d6y6a6l

6rtheb y porth totneis yr tir.Ar amser h6nn6 y ge/l6it hi y 6en ynysa diffeith oed eithyr echydico ge6ri yn y chyuanhedu techagen oed y hansa6d o auo/nyd tec a physga6t yndunta choedyd a b6ystuilet yn/dunt yn amyl. a bodla6nvuant yr lle y bress6yla ynda. Ac g6edy g6elet or ke6ri6ynt yn damgylchyny yr y/nys fo a 6naethant y ogof/eu y mynyded. Ac yna ganganyat brutus. y ran6yt yrynys ac y dechreu6yt di6y/llya6 y tired. Ac adeilyattei. Ac yn ychydic o amserg6neuthur dirua6r gyua/ned yndi. Ac y myn6ys bru/tus gal6 yr ynys oed y en6ef bryttaen. Ar genedyl ynvrytanyeit. Ac o hynny allany ieith a el6it gynt ieith troneu gamroec. A el6it g6edyhynny bryttanec. Ac or dysch6nn6 y myn6ys corineusgal6 y rar ynteu or ynys ker/ny6 ar bobyl yn gorneueir


canys pan ran6yt y cauascorineus de6is. ac y de6iss6ysy ran honno canys yno ydoed amlaf y ke6ri. Ac natoed ganta6 ynteu dim digri/fach noc ymlad a rei hynny.Ac ymplith y rei hynny ydoed vn antyghetuena6l yueint a deudec cuuyt yn y hyta chymeint y angerd ac ytynei der6en oe g6reid meg/ys g6yalen vechan gan yhysgyt6eit vn 6eith. Ac ualydoed vrutus di6arnot ynaberth y diana yn y borthuay disgynnassei yndi nachafy ca6r h6nn6 yn dyuot ary vgeinuet or ke6ri ereill ygyt ac ef ac yn g6neuthurcreula6n aerua or bryttan/yeit. Ac eu damgylchynnu

a 6naeth y bryttanyeit aceu llad oll eithyr yr vn ca6rma6r h6nn6 a archassei vru/tus y gad6 y 6elet ymdrechyrygta6 a chorineus. canytoed dim digriffach ganta6no g6elet y ry6 gat6ynt hon/no ac y ymdrech yd aeth cori/


neus ar ca6r. A phob vn ona/dunt a gymerth gauel ard6rnar y gilyd. Ac ymdrauodi ag6assgu a 6naeth y ca6r cori/neus atta6 a thori teir assenynda6. vn yn yr ystlys deheua d6y yn yr ystlys asseu. a lli/dia6 a 6naeth corineus. adrychafael y ca6r ar y ysg6/yd a chrychu pen carrec vch/el vch pen y ca6r a b6r6 yraghynuil h6nn6 y ar y ysg/6yd tr6y ysgithred kerricyny vu yn drylleu yny go/ches y tonneu gan y 6aetac yr hynny hyt hedi6 y gel/6ir y lle h6nn6 llam y ca6r.Ac yna g6edy rannuo vrutus y teyrnasyr6ng y 6yr ynteu. y edrych/6ys ynteu lle y bei teil6ngganta6 y adeilat dinas yn/da6 ac y doeth hyt ar auontemys. Ac yno y cauas y llea vu adas gantha6 6rth adei/lat. Ac yno yd adeil6ys dinasac y gel6is ef tro ne6yd aren6 h6n6 a barha6ys arna6hyt yn oes llud vab beli bra/


6t y gas6alla6n vab beli y g6ra ymlad6ys ac vlkassar am/hera6dyr rufein. A g6edy caffelo lud y vrenhinyaeth. y cadarnha/6ys ynteu y dinas o geyryd athyroed anrydedus. Ac y gel6isoe en6 ehun caer lud. Ac or a/cha6s h6nn6 y bu teruysc yr/ygta6 a nynya6 y vra6t amgeissya6 diffodi en6 tro oc eu

g6lat a chanys traeth6s gildaso hynny yn ll6yr y peideis ineurac hacrau om tla6t ethrylithy ymadra6d g6r mor hua6dylgyfr6ys a h6nn6.A g6edy daruot y vrutusadeilyat y dinas me/gys y dy6etp6yt vchot gossotky6yda6r a oruc ynda6 a rodikyfreitheu a breinhyeu. vdunttr6y y rei y gellynt buchedocautr6y hed6ch A thagneued. Acyn yr amser h6nn6 ydoed helyoffeiryat ym mlaen pobyl yrysrael y g6lat iudea. Ac ydoedarchystauen yg keithi6et gany phylysteissyon. Ac ydoedyntyn g6ledychu tro meibyon ec/tor. g6edy ry deol meibyon ante/


nor ohenei ymeith. Ac yn yreidal yd oed siluius eneas yntrydyd brenhin g6edy enease6ythyr y vrutus vra6t y tat.Ac yna g6edy ky6eir/ya6 pop peth ar hytyr ynys yn tagnouedus ac adeilyat y gaer ar dinas kysgua 6naeth brutus gyt ae 6reica thri meb a anet ida6. Sef o/ed eu hen6. Locrinus. Camberalbactus. Ac ym pen y pet6eredvl6ydyn ar hugein g6edy y dy/uotedigaeth yr ynys y bu ua/r6 brutus. Ac y clad6yt yn ydinas a adeilassei ehun yn an/rydedus. Ac yna y ran6yt yteyrnas y veibyon ynteu. Alocrinus canys hynaf oed agymerth y rann perued orynys yr honn a el6it lloegyroe en6 ef. Ac kymerth. cam/ber or tu arall y hafren yr h{on}na el6ir oe en6 ef kymry. Acy kymerth albanactus y gog/led yr honn a el6is ynteu oeen6 ef yr alban. A g6edy eubot y velly yn tagnouedustr6y hir amser y doeth humyr


vrenhin duna6t a llyges gan/ta6 hyt yr alban. A g6edyymlad ac albanactus y lada chymell y bobyl ar fo hytar locrinus. A g6edy g6yboty gyfranc honno o locrinus.kymryt kamber y vra6ta oruc y gyt ac ef a chynn/ulla6 eu llu a mynet yn er/byn humyr vrenhin duna/6t hyt yglann yr auon ael6ir humyr. Ac ymlad acef ae gymell ar fo. Ac yn yfo h6nn6 y bodes ar yr auonAc yd ede6is y en6 ar yrauon yr hynny hyt hedi6.A g6edy caffel o locrinus yvudygolyaeth honno ranuyr yspeil a 6naeth yr6g ygetymdeithon heb ada6 ida/6 ehun dim eithyr teir mo/r6yn anryued eu pryt aceu teg6ch yn y llongeu. Arhynaf or teir mor6yn hyn/ny oed verch y vrenhin ger/mania. Ac a dugassei hu/myr ganta6 pan vuasseiyn anreitha6 y 6lat honno.Sef oed en6 y vor6yn hon/no essyllt. Ac nyt oed ha6d


caffel dyn <kyn> decket a hi yn yrholl vyt. g6enach oed y ch/na6t nor echty6ynedic as/g6rn moruil. Ac no dim ora ellit diaerhebu ohona6. adirua6r serch a charyat adodes locrinus arnei. A myn/nu y chymryt yn 6reic 6elyida6. A g6edy clybot hynnyo corineus lludya6 a oruc.canys kyn no hynny yr 6n/athoed locrinus amot ygymryt y verch ef yn bri/a6t. a dyuot a 6naeth cori/neus ar locrinus a dan trei/glya6 b6yall deu 6yneba6cyn y la6 deheu ida6 a dan dy/6edut y ry6 ymadrod h6n.Ac y velly locrinus. y tely

di ymi. y sa6l vrath a g6e/li a gymereis i dros dy tatti tra vum yn kynudu ida6.kymryt alltudes hedi6 yn6reic it ny 6dost o pa le panheni6. A g6rthot vy merchinneu. ednebyd hagen natprytuerth yt hynny tra vonerth yn y breich deheu h6nyr h6nn a lada6d y sa6l ge/6ri ar traetheu ynys pryt/


ein ac y velly y gouada6yn vynych dan dreiglya6b6yall ac y daeth eu kedym/deithon y tagnouedu a chy/mell ar locrinus kymrytmerch corineus yn 6reic ida/6. Ac y kysg6ys locrinus gan6endoleu merch corineus. Acyr hynny ny leiha6ys cary/at essyllt ganta6. namyn ygossot ymy6n dayardy ynllundein. Ac o ann6ylleit ida6oe g6assanaethu yn dirgel acac oe g6archad6. Ac yno y deu/ei ynteu y gudyadan attei hi.Ac y velly y bu yn mynnychuseith mlyned. heb 6ybot y nebeithyr y ann6yleit. namynyn rith g6neuthur aberth yrd6y6eu yd aei yno. A beichogia gauas essyllt. a merch a vuidi. Ac ar honno y dodet hafren.A beichogi a guas g6endoleua mab a mab a anet idi hith/eu ar h6nn6 y dodet mada6c.Ac y rodet at corineus y hendat. ae vaeth. Ac ym penn ys/peit g6edy mar6 corineus e/mada6 a 6naeth locrinus ag6endoleu a drychafel essyllt


yn vrenhines. A llidya6a 6naeth g6endoleu eithyrmod a mynet hyt yg kerni6a chynulla6 y llu m6yaf aryuelu ar locrinus ac ar lanyr auon a el6ir sturam ym/

gyuaruot. Ac o ergyt saethllad locrinus. Ac yna y ky/merth g6endoleu lly6otraethy teyrnas. Ac mal ydoed yngirolyaeth corineus y thaterchi bodi essyllt ae merchyn yr auon honno ac y dodetar yr auon hafren o en6 yvor6yn. yr hynny hyt hedi6a phymthec mlyned y g6le/dych6ys g6endoleu g6edyllad locrinus. A dec mlyned ybuassei locrinus yn vrenhinkyn y lad. A g6edy g6elet o6endoleu mada6c y mab ynoedran y gallei bot yn vren/hin gell6g y vrenhinyaethida6. a chymryt ohenei hitheukerny6 yn y hymborth idi. Acyn yr amser h6nn6 ydoed sam/uel proff6yt iudea a siluiusyn yr eidal. Ac omyr et6a yntraethu y gathleu.A g6edy vrda6 mada6c


yn vrenhin. g6reic a gymerth.A deu uab a vu ida6 ohenei. sefoed en6eu y rei hynny membyra mael. A deugein mlyned yng6ledychu tr6y duundeb a hed/6ch. A g6edy mar6 mada6c. ter/uysc a gyuodes yr6ng y deu vabam y kyuoeth. A membyr eisso/es a 6naeth datleu ae vra6t arvessur tagneuedu ac ef. Ac y/na g6neuthur brat6yr ida6 aelad. A g6edy llad mael. creulon/der a gymerth membyr ynda6yny lada6d hayach holl dylydo/gyon y teyrnas rac ofyn trei/ssya6 onadunt arna6. Ac ym/ada6 ae vreic. mam eura6c ca/darn y vab a chydya6 ar g6yryn erbyn anyan yr hynn oedgassach gan du6 no dim. Acual ydoed yn hely di6arna6tyn yr vgeinuet vl6ydyn oeargl6ydiaeth y 6rth y getym/deithon my6n glyn coeda6cy doethant am y ben lluossogr6/yd o vleideu kyndeira6c ac y

lladyssant.Ac yna g6edy mar6 membyryd vrd6yt eura6c y vab yn vr/enhin. y g6r kyntaf g6edy bru/tus a aeth y freinc a llyges gan/


ta6. A g6edy lla6er o ymladeua llad y bobyl dyuot atref ganvudugolyaeth ac amylder go/lut ganta6. a g6edy hynny aadeil6ys dinas or parth dra6y humyr ac ae gel6is oe en6ehun caer efra6c. Ac yn yr am/ser h6nn6 ydoed dauid broff6/yt yn vrenhin ygkaersalem.a siluius latinus yn yr eidal a/gat a natan ac asaph yn pro/ff6ydi yn yr israel. Ac odynayd adeil6ys efra6c caer alclutkyuerbyn ac ysgotlont a cha/stell mynyd. A g6edy yr h6nna el6ir yr a6r honn castell y m/orynyon ar mynyd dolurus.A g6edy hynny y ganet ida6vgein meib o vgein 6raged o/ed ida6 a dec merchet ar huge/int. A deu vgeint mlyned ybu yn g6ledychu. Sef oed en6y veibyon. Brutus taryanlas oed y mab hynaf ida6. ma/redud. seissyll. Rys. morud. blei/dut. Iago. botlan. kyngar. ys/pladen. G6a6l. Dardan. eidal.Iuor. hector. kyngu. gereint.Run. Asser. Ho6el. A sef oeden6 y verchet. Gloy6gein. Igno/gen. Euda6s. G6enllian. G6a/6rdud


6rdud. Agharat. G6endoleu.Tagl6yst. Gorgon. Medlan.Methael. Eurar. Maelure. cam/reda. Ragau. Ecub. Nest. ke/in. Stadud. Ebren. Blangan.Auach. angaes. galaes. tecafmor6yn oed honno yn vn y/ny a hi. G6eiruil. Per6eur.Eurdrech. Edar. Anor. Stay/

dalt. Egron. A rei hynny. aanuones efra6c ar siluiusy gar oed yn vrenhin yn yreidal. ac y rodet yno y 6yrbonhedic dlyeda6c. Ar meiby/on a aethant y germaniaasser yn dy6yssa6c arnad{un}t.A perth y gan siluius gan/thunt. ac y goresgynassanta hi ae phobyl. A brutus ta/ryan las ehun a drigy6ysyn yr ynys hon. 6rth ly6y/a6 y kyuoeth g6edy y dat.A deudec mlyned y g6ledych/6ys ynteu. Ac an ol brutusy doeth lleon y vab ynteu.G6r a gar6ys hed6ch vu h6n/n6. A g6edy g6elet ohana6y gyuoeth yn daguedus a/deil6ys dinas yg gogled yr


ynys. Ac ae gel6is oe en6ehun caer lleon. Ac yn ni6edy oes y llesg6ys ar amser h6n/n6 yd erchis selyf ab dauidadeilyat temyl ygkaerusa/lem. Ac y doeth brenhines sa/ba y 6aranda6 y doethineb.Ac y daeth siluius epitus ynvrenhin yn lle y dat. Ac ynaval y dy6etp6yt vchot 6edyllesgu lleon y kyuodes teruyscr6ng y ki6da6t6yr ehun.A g6edy mar6 lleon ydaeth. Run paladyrvras y vab ynteu yn vrenhin.Ac vn vl6ydyn eisseu o deuvgeint y bu yn g6ledychu. Ah6nn6 a duc y pobyl oc eu ter/uysc ar duundeb. Ac a adeil6/ys caer geint a chaer 6ynt.A chaer vynyd paladur. yr hona el6ir caer septon. yn y lle y buyr eryr yn dy6edut darogan/heu tra adeil6yt y gaer. ac ynyr amser h6nn6 ydoed capissiluius yn vrenhin yn yr eifftac aggeus ac amos ac yenac azarias yn proff6yt ynyr israel.


A g6edy mar6. Runy doeth bleidud y vabynteu yn vrenhin ac y buvgeint mlynyd yn g6ledy/chu ar g6r h6nn6 a adeil6yscaer vadon ac a 6naeth y/no yr enneint t6ym yr me/deginyaeth yr rei mar6ol.ar g6eith h6nn6 a aberth6/ys yr d6ys a el6it miner/ua. Ac y dan yr enneinth6nn6 a ossodes tan hebdiffodi. Ar amser h6nn6y g6edi6ys helieas brof/f6yt hyt na bei la6. ac ybu heb dyuot ch6e mis atheir blyned yg g6lat ca/erussalem. Ar bleidud h6n/n6 a dysg6ys nigromansyn gyntaf yn yr ynys honAc ny orff6yss6ys o dechy/mygu ky6reinr6yd yny6naeth daned ida6 ehun. Aphroui ehedec. Ac yn hynnyy syrthy6ys ar temyl appo/llo yn llundein ac yd yssig/6yr oll ac yno y clad6yt.Ac yna g6edy ma/r6 bleidud y drechef/


uit llyr y vab ynteu yn vr/enhin. A thri vgeint mlyn/ed y bu yn lly6a6 hi yn 6ra/6l ac adeil6ys dinas ar a/uon soram. Ac ae gel6is caerlyr. Ac yn saesnec y gel6ir lei/cestyr. Ac ny bu ida6 vn mabnamyn teir merchet. sef y6en6 y verchet goronilla. ra/gau cordeilla. A dirua6r ycarei eu tat h6ynt. A m6yafeissoes y carei y verch ieuafida6 cordeilla. A phan yttoedyn llithra6 parth a heneintmedylya6 a 6naeth pa 6edyd ada6ei y gyuoeth g6edy efy6 verchet. Sef a 6naeth pro/ui p6y v6yaf oe verchet agarei 6rth rodi idi y ran o/

reu or kyuoeth gan 6r. A ga/l6 a 6naeth atta6 y verch hy/naf ida6 goronilla a gouynidi pa veint y carei hi ef. athyngu a 6naeth hitheu yrnef ar dayar. bot yn v6y ycarei hi euo noe heneit ehun. a chredu a 6naeth ynteuidi hi hynny a dy6edut 6rthican oed kymeint y carei hi


euo a hynny y rodei ynteutrayan y gyuoeth genthi hiyr g6r a de6issei yn ynys pry/dein. Ac yn ol honno gal6atta6 ragau y verch eil hy/naf ida6 a gouyn idi pa ue/int y carei hi euo. A thyngua 6naeth hitheu en gyuoethnef a dayar na allei dy6ed/ud ar y thaua6t leueryd.pa veint y carei. a chredu a6naeth ynteu hynny ac a/da6 idi hitheu y rodei yr g6ra dy6issei a thrayan y gyuo/eth genthi. Ac yna y gel6isynteu y verch ieuaf ida6atta6 a gouyn idi pa veinty carei ef. Ac y dy6a6t hi/theu ry garu ef erioet me/gys y dylyei verch garu ythat. Ac nat yttoed et6ayn peida6 ar caryat h6nn/6. ac erchi ida6 g6aranda6yn graff pa ueint oed hyn/ny. A sef oed yn y veint ybei y gyuoeth ae iechyt aede6red. A blyghau a llidya6a oruc ynteu. a dy6edut6rthi can oed kymeint y


tremygassei hi euo a hyn/ny val na charei hi euomegys y ch6ioryd y lleill ydiuarnei ynteu hihi nachaffei neb ry6 ran or yn/nys y gyt ac 6ynt6y. nydy6a6t ynteu na rodei hi/hi y 6r ny hanffei or ynys.

o dam6einei yr kyfry6 6rh6nn6 y herchi heb argy/ffreu genthi. hyn heuyta gadarnhaei hyt na la/uuryei y geissia6 g6r idiheuyt megys yr lleill. Ca/nys m6y y carassei hihinor lleill a hitheu yn y tre/mygu ef yn v6y nor lle/ill. A heb hoir o gyt gyghory 6yrda y rodes y d6y ver/chet hynaf ida6 y ty6ys/sogyon yr alban a cherni6a hanner y gyuoeth gan/thunt hyt tra vei vy6 ef.A g6edy bei uar6 y kyuo/eth yn g6byl vdunt 6ynt/eu yn deu hanner. Ac ynag6edy clybot o aganipusvrenhin freinc clot a phryta theg6ch cordeilla. Anuon


kennadeu a 6naeth oe her/chi yn 6reic ida6. A dy6edut6rth y that y genatori. acy dy6a6tynteu y rodei y ver/ch ida6 ef heb argyfreu candaroed ida6 rodi y gyuoethae eur ae aryant y gan yd6y verchet y lleill. A phangigleu aganipus tecket yvor6yn. A theledi6et kyfla/6n vu oe charyat a dy6eduta 6naeth bot ida6 ef diga6no eur ac aryant. Ac nat oedreit ida6 ef 6rth dim namyng6reic teledi6 dylyeda6c ycaffei plant ohonei yn eti/ued ar y gyuoeth. Ac yn di/annot y cadarnha6d y prio/das yrygthunt.Ac ym pen yspeit ygkylch di6ed oed lyry goresgyn6ys y gouyonarna6 y gyuoeth a gynhal/assei ef yn 6ra6l tr6y hiramser. Ac y ranassant yrygthunt yn deu hanner.Ac o gymodloned y kymerthmagla6n ty6yssa6c yr alban


llyr atta6 a deu vgein march/a6c y gyt ac ef rac bot yngy6ilyd ganta6 bot heb var/chogyon 6rth y osgord. A g6e/dy bot llyr yn y 6ed honno ygyt a magla6n. blyghau aoruc goronilla rac meint aed o varchogyon gyt ac ef.Ac rac eu g6assanaeth6yr6ynteu yn teruygu y llys.A dy6edut a 6naeth 6rth y g6rbot yn diga6n deng marcha6car hugeint y gyt ae that acell6ng y lleill ymdeith. A g6e/dy dy6edut hynny 6rth lyrllidia6 a oruc ac ymada6 amagla6n a mynet hyt arhen6yn iarll kerny6 y da6 yllall. Ae erbyneit or ty6yssa6ch6nn6 yn anrydedus. ac nybu ben y vl6ydyn yny dar/vu teruysc en r6ng eu g6as/saeth6yr. Ac 6rth hynny ysorres ragau y verch 6rtha6ac erchi ida6 ell6ng y var/chogyon y 6rtha6 eithyr pu/mp ae g6assanaethei. A th/ristau a 6naeth ynteu o die/


ithyr mod. A chych6yn ody/na elch6yl hyt ar y verch yrhynaf ida6 o tybygu trugar/hau o honno 6rtha6 ae gynalae varchogyon y gyt ac ef.Sef a 6naeth hitheu tr6y yllit tyngu y gyuoetheu nefa dayar na chaffei ohir onytellygei y holl varchogyon yymdeith eithyr vn ygyt acef ae g6assanaethei. a dy6e/dut heuyt nat oed reit y 6rkyuoet ac euo lluoessogr6/yd y gyt ac ef na theulu na/myn vn g6r ae g6assanaeth/ei. A g6edy na chaffei dim ora geissei y gan y verch ell{6n}gy varchogyon ymdeith eithyrvn a trigy6ys y gyt ac ef.A g6edy bot y velly rynna6d

d6yn ar gof a oruc y gyuo/eth ae teilygda6t ae anrydedae vedyant. a thristau yn va/6r a medylya6 gou6y y verchadoed y freinc ida6. Ac ouyn/hau hynny heuyt a 6naethrac mor digaryat y gellygas/sei hi y 6rtha6. Ac eissoes ny


all6ys diodef yu dianrydedumal y daroed a chych6ynparth a freinc a phan yttoedyn mynet yr llong ac na 6eleineb 6rth y osgord namyn ary trydyd gan 6yla6 y dy6a6tyr ymadrodyon hyn. Ae ch6i/ch6i yr atal6edigyon tyghet/ueneu pa le y kerd6ch ch6idros a6ch gnotaedic hynt paacha6s y kyffroassa6ch ch6ivivi yrroet y ar vygg6astatdet6ydyt. Canys m6y poeny6 coffau kyuoeth a phryt/uerth6ch g6edy coller no ch/yt diodef achanoctit heb or/dyfneit prytuerth6ch kynno hynny. M6y p6y y6 gen/yf. yr a6r honn coffau vygkyuoeth am anryded yn yramser h6nn6 yn yr h6n ydo/ed y sa6l can mil o varchogy/on ym damgylchynu yn ker/det y gyt a mi. pan vyd6nyn ymlad ar kestyll ac ar di/nassoed. Ac yn anreitha6 ky/uoeth vygelynyon no diodefy poen ar achanoctit a 6naeth


y g6yr hynny ymi y rei avydynt yna dan vyn raet.Och vi a d6y6eu nef a da/yar pa bryt y da6 yr ams/er y gall6yf i talu ch6yl y/n y g6rth6yneb yr g6yrhynny. Och cordeilla vygcaredic verch i mor 6ir yrymadrod teu di pan dy6e/deisti pan y6 val y bei vygallu a medyant am kyuo/

eth am ieuegtit pan y6uelly y carut ti vyui. Ac6rth hynny tra vu vygky/uoeth i a gallu rodi rodyon.pa6b am carei. Ac nyt mihagen a gerynt namynvy rodyon am donyeu. Aphan gly6ys y rei hynnyy kylyassant 6ynteu. Ac6rth hynny pa furuf ygallaf i rac ky6ilyd ado/l6yn verch na chanhorth/6y y genyt 6rth rysorriyn gam ogonaf i 6rthytti am dy doethineb di athrodi y 6r yn tremegedicgan debygu bot yn 6aeth


dy di6ed di noth 6ioryd ylleill. a thitheu yn 6ell ac yndoethach noc 6ynt6y. Canysg6edy a rodeis i o da a chyuo/eth udunt h6y y g6naethanth6y vy vi yn alltut om g6latam kyuoeth ac yn achana6c.Ac adan g6yna6 y aghyfnerthae hanghenoctit yn y 6ed h{on}noef a doet hyt yg cariz y dinasydoed y verch ynda6. Ac anuona 6naeth ar y verch dy6eduty ry6 aghyfnerth yr gyuaroedac ef. A g6edy dy6edut or ge/nat nat noed namyn ef aeys6ein. Sef a 6naeth anuonamylder o eur ac aryant acerchi mynet ae that odynohyt ymy6n dinas arall a ch/ymryt arna6 y uot yn glafa g6neuthur enneint ida6 acardymeru a symuda6 y dillata chymryt atta6 deu vgeintmarcha6c ac eu ky6eiria6 ynhard syber6 o veirch a dillatac arueu. A g6edy darffei hyn/ny anuon oe vlaen ar agani/pus vrenhin ac ar y verch y


vot yn dyuot. A g6edy dar/uot g6neuthur kymeint a

hynny. anuon a 6naeth llyrar y brenhin ac ar y verchynteu y uot ar y deugeinuetmarcha6c g6edy ry dehol oedeu dofyon o ynys prydeinyn dyuot y geissia6 porthganthunt y oresgyn y gyuo/eth dracheuyn. A phan gigleuy brenhin hynny. kych6yna 6naeth ef ae 6reic ae teu/lu en herbyn yn anrydedusmal ydoed teil6g erbyn g6ra vei gyhyt ac euo yn vren/hin ar ynys prydein. A hyttra vu yn freinc y rodes ybrenhin ly6odraeth y gyuo/eth ida6 val y bei ha6s ida6caffel porth a nerth y ores/gyn y gyuoeth tracheuynAc yna yd anuonetg6ys dros 6ynebteyrnas freinc y gynnull/a6 y holl de6red 6rth eu hell/6ng y gyt a llyr y oresgyny gyuoeth trachefyn ida6. Ag6edy bot pob peth yn par


a6t. kych6yn a oruc llyr achordeilla y verch ar llu h6n/n6 ganthunt. A cherdet ynydeuthant ynys prydein acyn diannot ymlad ae dofy/on a chaffel y vudugelyae/th. A g6edy g6edu pob pethor ynys ida6 y bu var6 llyryny treded vl6ydyn ac y buvar6 aganipus vrenhinfreinc. Ac yna y kymerthcordeilla lly6odraeth y teyr/nas yn y lla6 ehun. Ac yclad6yt llyr ymy6n dayar/ty a 6naeth ehun dan auonsoram. Ar temyl honno ry6naethoed yn anryded yrdu6 a el6it ena bifrontis/iani. A phan delei 6ylua ytemyl honno y deuei holl gr/efft6yr y dinas ar 6lat oeanrydedu. Ac y dechreuit pobg6eith or a dechreuit hyt ympenn y vl6ydyn a g6edy g6/

ledychu pym mlyned o gor/deilla yn tagneuedus y kyuo/des y deu nyeint yn y herbyn.margan vab magla6n ty6y


ssa6c yr alban. A chuneda uabhen6yn ty6yssa6c kerny6. allu arua6c ganthunt. ae dalyae garcharu. Ac yn y carcharh6nn6 o dolur colli y gyuoethy g6naeth ehun y lleith. Acy rannassant 6ynteu y gy/uoeth yrygthunt. Ac y doethy vargan or tu dra6 y hum/yr y gogled adan y theruynac y doeth y guneda y parthyma y humyr lloegyr a chym/ry a cherny6. A chyn pen d6yvlyned y kyuodes amuundebyrygthunt 6ynteu am uotpendogyn y gyuoeth ganguned<a>. ac ef yn ieuaf a mar/gan yn hyna<f>. ac ar y ranleihaf. A chynnulla6 llu a 6/naeth margan. ac anreith/a6 kyuoeth kuneda o tana chledyf. A dyuot a 6naethkuneda yn y erbyn ae erlito bob lle yny doeth hyt yg/kymry. Ac ar uaes ma6ryd ymgyuaruot. Ac yna yllas margan ac oe en6 ef ygel6it y lle maes margan


yn y lle y mae machla6c var/gan. A g6edy y vudugolya/eth honno y kymerth kume/da holl ly6odraeth ynys pry/dein. Ac y g6ledych6ys yntagneuedus deng mlynedar hugeint. ac yn yr amserh6nn6 ydoed isaias yn prof/f6yt ygkarusalem ac yn yrvn amser yd adeil6yt rufeiny gan y deu vroder. remus aromulus. deudyd ac 6ythnodkyn calan mei.Ac g6edy mar6 kune/da y doeth ry6alla6n

y vab ynteu yn y ol ac yn o/es y g6r h6nn6 y bu gla6 g6/aet. Ac y bu var6 y dynyongan y kacc6n yn eu llad tr6yy gla6 g6aet. Ac yn ol h6nn6y doeth gor6st. Ac yn ol h6nn6y doeth seissyll. Ac yn ol seissyll.Iago vab gor6st y nei ynteu.Ac yn ol iago y bu kynuarchvab seissyll. Ac yn ol kynarchy doeth gorony6 digu. Ac yh6nn6 y bu deu vab. porrex. afernex. A g6edy mar6 eu tat


y kyuodes teruysc yrygth/unt am y vrenhinyaeth acheissa6 or porex llad y ffernexo vrat. A g6edy g6ybot hyn/ny o fernex fo hyt yn freinc.A dyuot a phorth y gan suar/dus vrenhin freinc. Ac ym/lad a porex y vra6t. Ac y llasar gynnuulleitua a doeth gan/tha6. A g6edy g6ybot or vamlad y mab. Sef a 6naeth hith/eu keissa6 llad y mab by6yn lle y mar6. A g6edy caffelohonei yn kysgu ydaed hiae mor6yn ae lad. Ac ynay ran6yt yr ynys yn pumpran tr6y duundeb y g6yrda.Ac ym pen g6ers ykyuodes g6as clot/ua6r. Sef oed y en6 dyfyn/6al moel mut. mab clydnoty6yssa6c kerny6. A g6edymar6 klydno a chaffel o dyf/yn6al y kyuoeth reuelu a 6/naeth ar pymer vrenhin lloe/gyr. A g6edy llad pymer. yduunassant yn y erbyn Nidy/a6c vrenhin kymry Ac Sta/


ter vrenhin y gogled a dech/reu llosgi kyuoeth dyfyn6alae anreitha6. A dyuot a 6na/eth dyfyn6al a deng mil o 6yrarua6c gantha6 yn eu her/byn a rodi cat ar vaes vdunt.

A g6edy g6elet o dyfyn6alh6yret ydoed yn caffel y vu/dugolyaeth d6yn atta6. 6ech/chan6r or g6yr de6raf ida6 aoruc. A g6isga6 amdanuntarueu y g6yr a ladyssit oc eugelynyon a cherdet tr6y eu ge/lynyon yn rith kytymdeithionvdunt hyt yn y lle yd oed ny/dya6c ac stater ac ym peruedeu bydin eu llad. Ac yna y dio/dassant yr arueu hynny acy g6isgassant yr eidunt ehunrac ouyn ey g6yr ehun yn ar/ueu y gelyyon. Ac yna ymch/oelut ar eu gelynyon a chaffely vudugolyaeth. A goresgynyr ynys a 6naeth ae d6yn ary theilygda6t. a g6neuthurcoron eur a mein ma6r6erth/a6c yndi ida6. A gossot kyf/reitheu arnei or rei y mae y


saesson yn aruer ett6a. A ro/d noduaeu yr dinassoed arte[m]leu mal y gallei pa6b ora uei reit vdunt krychu ynodiogel6ch. Ac aros y bre/int h6nn6 yr priffyrd agrychei y dinassoed. Ac yrereidyr allan ar y messydyn vn ffuryf ac yr temleua hyt tra barha6ys dyfyn/6al y pyl6ys cledyfeu y lla/dron ar treiss6yr ar cribdei/l6yr. Ac yn y dyd ef ny la/uassei neb treissia6 y gilyd.Ac ym pen y deu ugeintmlyned g6edy kymryt oho/na6 y goron y bu var6 acy clad6yt gyr lla6 temyl a6nathoed ehun yn y vy6ytyn anryded yr d6yes a el6itkyt diuundebA g6edy mar6 dyfyn/6al y kyuodes ter/uysc yr6ng bely a bran ydeu uab ynteu am y kyuoeth.A g6edy lla6er o gynhen adadleu y tagneued6yt tr6ygytymdeithon gan amot ga/


du coron y teyrnas y velican oed hynaf lloegyr a chy/mry a cherny6 genthi canoed dylyedocaf gadu yr hy/naf yn vrenhin. A gadu yvran or parth arall y humyra bot yn darestygedic or vra/6t. A g6edy daruot eu tagne/uedu yn y 6ed honno pympmlyned y buant tr6y hed6chyn lly6ya6 eu kyuoeth. Ac yn/a y doeth meibyon anuundeby teruysgu y yrygthunt. Acy 6arad6yda6 bran am y votyn darystegedic oe vra6t ac6ynt yn vn vam vn tat. Acyn vn dylyet ac yn gyn de6retAc yn gyn deccet ac yn gynhaelet a choffau ida6 or doth/oed ty6yssogyon ereill y ry/uelu ac ef ry oruot ohona6.A chan oed kystal y defnyd ahynny erchi ida6 torri ae vr/a6t yr amot a oed 6arat6ydida6 y vot yrythunt. Ac er/chi ida6 kymryt yn 6reic id/a6 merch elsyn vrenhin llych/lyn hyt pan vei tr6y porth


h6nn6 y gallei caffel y gyuo/eth ae dylyet. A chymryt ky/ghor yr anhed6yr t6yllodrusa 6naeth. A mynnu y vor6ynyn 6reic ida6. A thra yttoedynteu yn llychlyn dyuot belihyt y gogled a llen6i y kestyllar dinassoed oe 6yr ehun. Acae cadarnhau o pob peth ora vei reit a phan doeth ar vr/an hynny kynnulla6 y lly/chlyn6yr a 6naeth ynteu. Achy6eirya6 llyges dirua6ry meint a chrychu ynys pry/dein. A phan oed lonydaf gan/tha6 yn r6yga6 moroed na/chaf g6ithlach vrenhin den/marc a llyges gantha6 yn yerlit o acha6s y vor6yn. A

g6edy ymlad o nadunt o da/m6ein y cauas g6ithlach yllong yd oed y vor6yn yndiae thynnu a bacheu ymplithy llongeu ehun. Ac ual ydo/edynt y velly nachaf g6yntkythraul g6rth6yneb yn eug6asgaru pa6b y 6rth y gilydonadunt. Ac or ry6 dam6ein


y byryet llong 6ithlach arvor6yn y gyt ac ef y tir ygogled yn y lle ydoed veliyn aros dyuodedigaeth brany vran. pedeir llong y doeth/ant ar pet6ared a hanoedo lyges vran a phan datka/n6yt hynny y veli lla6en odrycket dam6ein h6nn6.A g6edy yspeit ychy/dic o dieuoed g6edydyuot bran yr tir ae lygeserchi a 6naeth tr6y gennadeuy veli eturyt y gyuoeth ida6ae 6reic ry dallyassei ynteugan vygythya6 onys atue/re yn diannot o chaffei leac amser y lladei y ben. A g6/edy y naccau o veli o pob pe/th o hynny. kynnulla6 ymla/d6yr ynys prydein a orucy dyuot y ymlad a bran acar llychlyn6yr. oed y gyt acef a dyuot a 6naeth branae lu ynteu hyt yn ll6yn ycalatyr 6rth ymgyuaruot.A g6edy eu dyuot ygyt lla/6er o greu a g6aet a ellyg6yt


o pob parth. A chynhebic y dy/g6ydei y rei brathedic y ytgan vedel6yr kyflym a goruota 6naeth y bryttanyeit a chy/mell y llychlyn6yr y eu llong/eu. Ac yna y dyg6yd6ys py/mtheg mil o 6yr bran nydiengis hagen hayach ona/dunt yn difri6 dianaf. Acyna o vreid y cauas bran

vn llong o dam6ein ac ydh6yl6ys parth a freinc ygytymdeithon ynteu y lleillmal y dyckei eu tyghetuen yfoassant.A g6/edy caffel o veli y vu/dugolyaeth honno a dyuot hytyg caer efra6c o gyt gyghoryd ellyg6yt brenhin denmarcae orderch yn ryd y gan tra/gy6yda6l darystegedigaetha theyrnget a g6rolyaeth ygan vrenhin denmarc y ynysprydein. Ac yna g6edy natoed neb a elhei yn erbyn beliyn y teyrnas cadarnhau aoruc kyfreitheu y tat a gossotereill o ne6yd. ac yn benaf yr


temleu ar dinassoed ar fyrdac y peris g6neuthur fyrd bre/niha6l o veina chalch ar hytyr ynys o penryn kerny6 hytyn traeth catneis ym prydeinAc yn vnya6n tr6y y dinas/soed a gyfarffei a hi. A ffordarall ar y llet o vyny6 hytyn norhamt6n yn vnya6ntr6y y dinassoed a gyuarffei.a hitheu a d6y ford ereill ynamrysga6 yr dinassoed a gy/uarffei ac 6ynteu ac eu kyse/gru a rodi breint a nodua vd/unt mal y rodassei y tat. A ph6ybynnac a vynno g6ybot y bre/ineu hynny darlleet kyfreitheudyfyn6al.Ac valy dy6ettp6yt vchoty doeth bran y freinc yn gyf/la6n o bryder a gofal am y deolyn 6arad6ydus o tref y tat yalltuded. Ac nat oed obeith ga/llu enill y teilygda6t drachefynA g6edy menegi y pob vn oty6yssogyon freinc ar neilltuac na ch<af>as na phorth na nerthor di6ed y doeth hyt ar segyn


ty6yssa6c byrg6yn. A g6edyg6rhau y h6nn6 ohona6 ky/meint a gauas o caryat achytymdeithas y gan y ty6ys/sa6c h6nn6 a g6yrda y teyr/nas ac nat oed eil g6r nessafyr brenhin namyn ef yny oedeuo a lunyeithei negesseu yteyrnas. Ac a dosparthei ydadleueu. Sef kyfry6 6r oedvran tec oed o bryt a gosgeda doeth a chymen a dosparth/us oed ac ethrylythus. 6rthhely a ch6n ac ac adar mal ydylyei teyrn. Ar ty6yssa6c agauas yn y gyghor rodi vnverch oed ida6 yn 6reic y vran.Ac ony bei etiued o 6as cany/adu y vran y gyuoeth gany verch o bei hyn noc ef. Aco bei. Ac bei ida6 ynteu ada6porth y vran y oresgyn y gy/uoeth ehun. a hynny o gyt/duundeb ieirll. a bar6nyeit amarchogyon vrda6l. Ac o dy/na ny bu pen y vl6ydyn y/ny vu var6 segyn ty6yssacbyrg6yn. ar g6yr a garei vran


gynt yn va6r oe gytymde/ithas ny bu anha6d ganth/unt darest6ng oe 6rolyaeth.A g6edy tynnu pa6b yn vnved6l. ac ef medylya6 a o/uc dial ar veli y vra6t ysarhaet. ac yna heb annottr6y gyghor y 6yrda kygrei/ra6 a freinc ac val y caei ynhed6ch kerdet tr6ydunt aelu hyt yn traeth flandrysy lle ydoedynt eu llongeu ynbara6t. A g6edy eu dyuotyno. h6ylya6 yny doethanty ynys prydein. A phan doethy ch6edyl ar veli. kynnulla6a 6naeth ynteu y ieuengtita de6red ynys prydein yn yerbyn ef. A phan 6elys tan/6en mam y g6eisson y bedi/noed yn ch6ana6c ac yn ba/

ra6t ymgyuaruot bryssy/a6 a oruc hitheu tr6y ergry/nedigion gameu hyt y lleydoed vran y mab a oed da/munedic ganthi y 6elet. noe/thi y d6y vron tr6y dagreuac eigyon ac erchi ida6 co/


ffau pany6 yn y chalon ycre6yd yn dyn o beth nyt o/ed dim. Ac erchi y aredicvab coffau y poen ar gof/yt a ga6ssei yn y ymd6ynna6 mis yn y challon achan hynny erchi ida6 ma/deu y vra6t y llit ar bar aoed ganta6 6rtha6. Cany6naethoed ef defnyd barida6 ef. Canyt beli yr diol/chassei ef o ynys prydein.namyn y gam6ed ae ag/hymhenda6t ehun. panduc brenhin llychlyn amben y vra6t y geissa6 y di/gyuoethi. Ac ar hynny. Sefa 6naeth bran hedychu acvudhau oe vam a b6r6y arueu a dyuot hyt ary vra6t. A phan 6elys be/li bran y dyuot tr6y ar/6yd tagneued diot y ar/ueu a 6naeth ynteu. Amynet d6yla6 myngylelldeu a chymot y deu lu adyuot y gyt hyt yn llun/dein.


Ac ym pen yspeitg6edy eu bot y gytyn ynys prydein oc eu kytgyghor y kych6ynassantparth a freinc a llu dirua6ry veint ganthunt a chyt beitr6y la6er o ymladeu y kym/ellyssant holl ty6yssogyonfreinc yn 6eda6l darystyge/dic vdunt a chan vudygo/lyaeth ar ffreinc y gyt a6ynt kyn pen y vl6ydyn a

gyrchassant parth ar rufe/in a dan anreitha6 a g6rth/6ynpei vdunt heb trugared.Ac yna yd oed gabi/us a phorcenna ynamser odron yn rufein. Ag6edy g6elet or g6yr hyn/ny na ellynt ymerbyn abeli a bran. dyuot yn vu/yd a 6naethant y rodi da/restygedigaeth vdunt acvuydhau. Ac ada6 teyrn/get vdunt o rufein pobbl6ydyn gan genat se/ned rufein. yr gadu tag/neued vdunt. A rodi g6ys/


tlon a chedernyt ar gy6ir/deb. A g6edy ymchoylut be/li a bran y 6rth rufein a chry/chu parth a germania edi/uarhau a 6naeth g6yr rufe/in g6neuthur y tagneuedna rodi eu g6ystlon y velly.Sef a 6naethant tr6y d6/yll lluyda6 yn eu hol a my/net yn porth y 6yr germa/nia. A phan doeth y ch6edylh6nn6 ar veli a bran. Sef a6naethant llidya6 yn v6ymeint am ry 6neuthur. ac6ynt kyfry6 d6yll a h6n/n6. A medylya6 pa furuf ygelynt ymlad ar deu lu a g6/yr rufein. Ac a g6yr germa/nia. Sef y ca6ssant yn eukyghor trigia6 beli ar bryt/tanyeit gantha6 y ymlada germania ac y6 darest6g.A mynet bran a freinc a b6r/g6yn gantha6 y geissa6 di/al eu t6yll ar 6yr rufein. Aphan doeth diheur6yd o hyn/ny ar y rufeineit. Sef a 6n/aethant h6ynteu bryssya6


drachefyn y geissya6 rufe/in o vlaen bran ac ada6g6yr germania. A g6edy

caffel o veli y ch6edyl h6nn6.Sef a wnaeth ynteu ef aelu yn nos honno eu pydy/a6 h6ynt6y ymy6n glyndyrys a oed ar eu ford. Aphan doeth g6yr rufein tra/noeth yr glyn h6nn6 y g6/elynt yn echty6ynygu ganyr heul yn disgleirya6 ararueu eu gelynyon. A chy/mra6 a 6naethant o teby/gu y mae bran ae lu a oedyn eu ragot. Ac yna g6e/dy krychu o veli 6ynt yndianot. Sef a 6naeth y ru/feinyeit g6asgaru yn diar/uot. a fo yn 6arad6ydus.ac eu herlit a 6naeth y bryt/tanyeit vdunt yn greula6ntra barha6ys y dyd a dan 6n/euthur aerua drom onad/unt. a chan y vudygolyaethhonno yd aeth hyt ar vrany vra6t a oed yn eisted 6rthrufeint. A g6edy eu dyuot y


gyt dechreu ymlad ar di/nas a bri6a6 y muroed acyr g6arad6yd y 6yr rufeindrychauael corog6yd racbron y gaer. a menegi vdu/nt y crogynt eu g6ystlonyn dianot ony rodynt ydinas a dyuot yn eu he6y/llys g6edy g6elet o veli abran 6yr rufeint yn ebry/uygu eu g6ystlon. Sef a6naethant 6ynteu gan fe/lemychu o antrugara6c yr/lloned peri crogi pet6ar g6/ystyl ar hugeint o dylyedogy/on rufein yg g6yd eu ryeniac eu kenedyl. Ac yr hynnyyn v6yaf oll parhau a6naeth y rufeineit tr6yengirolyaeth yn eu herbyn.Canys kennadeu ry doetho/ed y gan eu deu amhera6/dyr y dy6edut y doyn tran/noeth y eu hamdiffyn. Sefa gauas g6yr rufein yn

eu kyghor pan doeth y dydtranoeth kyrchu allan ynarua6c y vynnu ymlad aceu gelynyon a thra ytoedynt


yn llunyaethu eu bedinoed.nachaf eu deu amhera6dyryn dyuot megys y dy6edadoedg6edy yr ymgynulla6 yr hyna dighassei oc eu llu heb eu llad.A chrychu eu gelynyon yn diry/byd drach eu kefeneu a g6yry dinas or tu arall a g6neuthuraerua dirua6r y meint or bryt/tanyeit ac o 6yr byrg6yn Ag6edi g6elet o veli a bran lladaerua gymeint a honno oc eumarchogyon g6ellau a 6naeth/ant 6ynteu a chymell eu gely/nyon dracheuen. A g6edy lladmilioed o pob parth y dam6ei/n6ys yr brytanyeit caffel yvudygolyaeth a llad gabiusa phorcenna ar hensollt cudy/edic oed yn y gaer h6nn6 arann6yt y eu kytymdeithon.Ac yno y trigy6ys bran ynamhera6dyr yn rufein y g6n/euthur yr argl6ydiaeth nychly6yt kyn no hynny y ch/reulonder. A ph6y bynnac avynno g6ybot g6eithredoedbran 6edy hynn edrychetystoryaeu g6yr rufein. Ca/


ny pherthyn ar yn dyf/nyd ni.[A]c ynay kych6yn6ys be/li ac y doeth y ynys pry/dein. Ac yn hed6ch tagne/uedus y treul6ys y dryllarall oe oes. Ac odyna ydechreu6ys cadarnhau ykeyryd ar dinassoed ar ke/styll yn y lle y bydynt ynllesgu ac adeilat ereill o ne/6yd. Ac yna yd adeil6yscaer a dinas ar auon 6ysc

yr honn a el6it tr6y la6/er o amser caer 6ysc. Acyno y bu trydyd archesgo/bty ynys prydein g6edyhynny. A g6edy dyuot g6/yr rufein yr ynys honny gel6ir caer llion ar 6ysc.A beli a 6naeth porth ynllundein anryued y veintae 6eith. ac oe en6 y gel6iret6a porth beli. Ac adana6y mae disgynua y llogeu.Ac yn y oes ef y bu amyl/der o eur ac aryant me/gys na bu yn gynhebicyn yr oessoed g6edy ef.


A phan doeth y di6ed aevar6 y llosget y esgyrn ynllud6. Ac y dodet ymy6nllestyr eur ympen t6r a6nathoed ehun yn llundein.A g6edy mar6 beliy doeth g6rgan va/raft6rch y vab ynteu ynvrenhin. g6r vu h6nn6 a6eledych6ys g6eithredoedy tat tr6y tagneued a ia6n/der a chynal y teyrnas racestra6n genedyl yn prud adan gymell y elynyon yndylyedus darystygedigaethida6. Ac ymplith y 6eithre/doed y dam6ein6ys naccauo vrenhin denmarc y teyrn/get a talassei y tat ac a dy/lyei y talu ida6 ynteu a chy/6eirya6 llyges a oruc yn/teu a mynet hyt yn denma/rc. a g6edy creula6n ym/lad a llad y brenhin. kym/ell y pobyl y 6eda6l dary/stygedigaeth ida6. Ar teyrn/get val kynt y ynys pry/dein. A phan yttoed yn dy/uot parth ac ynyssed orc


trachefyn. nachaf yn ky/faruot ac 6ynt dec llog

ar hugeint yn lla6n o 6yra g6raged. A g6edy gofynudunt o pa le pan hano/edynt. A phy <le> y deynt. y ky/uodes eu ty6yssa6c. Sefoed y en6 Bartholomi. acadoli y 6rgant. Ac erchina6d ida6 a dy6edut yr di/hol or yspaen. Ac eu botvl6ydyn a hanner yn cr6y/dra6 moroed yn keissa6lle y gyfanhedu yn da6 acerchi ida6 ran yn vuyddarystygedic o ynys pry/dein y chyfanhedu dan tra/gy6yda6l geithi6et yr neba uei vrenhin arnei. canyellynt diodef mord6y ynh6y no hynny. A g6edyg6ybot eu neges. truanhava 6naeth g6rgant 6rthyntac anuon kyfar6ydyt vd/unt hyt yn i6erdon a oeddiffeith yna. Ac yna y ro/des G6rgant varyft6rch


yr ynys honno yr g6ydylyn gyntaf eiroet. Ac ynay daethant y i6erdon. Ac ykynydassant yno yr hynnyhyt hedi6. Ac y doeth g6rg/ant y ynys prydein. A g6edytreula6 y oes tr6y tagnef/ed ae var6 y clad6yt ygkaer llion ar 6ysc. y lle yrdaroed ida6 y teccau ae ga/darnhau g6edy mar6 y tat.Ac yn ol g6rganty doeth kuhelyn yvab yn vrenhin a thra bar/ha6ys y oes. yn tagnefe/dus y traeth6ys y teyrnas.A g6reic oed ida6. Sef oedy hen6 Marcia. Ar 6reic hon/no oe hetrylith a dechymy/g6ys kyfreith a al6ei ybrytanyeit kyfreith marcia.ar gyfreith honno a troesaluryt vrenhin o gymra/ec yn saesnec.A g6edy mar6 kuhe/

lyn y doeth y vren/hinyaeth yn lla6 marcia


A seissyll y mab. canytoed oet ar y mab namynseith mlyned pan vu ua/r6 y tat. Ac 6rth hynnyy gad6yt y vrenhinyaethyn lla6 marcia canysdoeth ethrylithus oed. Ag6edy y mar6 hitheu. ybu seissyll yn vrenhin. Ag6edy seissyll y doeth kyn/uarch y vab ynteu yn vr/enhin ac yn ol kynuarch.y doeth Dan y vra6t yn/teu yn vrenhin ac yn oldan y doeth morud y vabar g6r h6nn6 clotua6rvu pan nat ymrodei ygreulonder. Pan littyeihagen nyt arbedei nebm6y noe gilyd. tec oed yn/teu a hael. Ac nyt oedvn dyn de6rach. Ac yn yamser ef y doeth brenh{in}moren y gogled a lluma6r ganta6. Ac ydoedmorud yn y erbyn. a g6e/dy bot ymlad yrugtunt


a chaffel o vorud y vudy/golyaeth. erchi a 6naethd6yn pa6b oe elynyong6edy y gilyd atta6 y eullad y gyflen6i y greulon/der. A hyt tra vei yn gor/ffo6ys yd archeei eu bl{in}g/a6 yn vy6 rac y vron.A g6edy eu bliga6 eullosgi. Ac ar hynny y do/eth ry6 v6ystuil arugary veint y 6rth vor i6er/don. A dechreu llynkua gyuarffei ac ef o dy/nyon. Ac y daeth ynteuehun y ymlad ac efo.A g6edy treula6 y arueuyn ofer. y krych6ys yr

aniueil ef ae lyncu malpyscodyn. Ac o hynnyallan ny 6elat nac efnar aniueil. A phumpmeib a vu ida6. ar hyn/af oed gorbonia6n a h6/nn6 a gymerth lly6odra/eth y teyrnas. h6nn6 hag/en araf a thagneuedus


oed. Ac ymlaen pop pethy talei teil6g enryded yrd6yeu. Ac odyna vnya6n/6iryoned yr bobyl. Ac at/ne6ydhau a oruc temleuy d6yeu ar dinassoed. Ag6neuthur ereill o ne6ydAc yn y amser ef kyme/int vu amylder eur ac ar/yant a goludoed ereill. Acnat oed vn or ynyssoeda allei ymgyfylybu idi.Ac ymplith hynny oll ykyfoethogei ynteu yn ha/el pa6b or tlodyon mal nabei reit y neb 6neuthur nathreis na lletrat na chrib/deil ar y gilyd. A g6edy yvar6 yn llundein. y drych/af6yt arthal y vra6t ynvrenhin. Ac anhebic vu er/thal y vra6t kyn noc ef. ybonedigyon a ostygei. ar an/lyedogyon a vrdei. A g6edyna allassant y dylyedogyony diodef. duuna6 yn y erb/yn ae di6reida6 o gadeir yteyrnas a orugant. a dodi


elidir y vra6t yn y le. Acym pen y pymp mlynedg6edy y vot yn vrenhin.yd oed di6arnot yn helyyn ll6yn kaladyr. nachafarthal y vra6t y g6r a de/holyssit oe vrenhinyaethg6edy ryuot yn cr6ytra6g6ladoed ereill am porthy geissia6 y gyfoeth trache/

fyn ac ny cha6ssei dim. sefa 6naeth elidyr truanhau6rtha6. Ae d6yn ganta6hyt ygkaer alclut ae dodiyn y ystauell ehun yn am/gelydus. A chymryt cleuytarna6 a oruc elidir. Ac an/uon ar yr holl 6yrda yerchi dyuot oe 6ybot. Ag6edy eu dyuot yn ll6yrhyt y dinas. erchi y pa6bonadunt g6edy y gilyd ym/6elet ac ef. Ac val y deleipop vn. g6yr yn barna6tganta6 ynteu y dala 6yntac y llad ony 6rheynt yarthal y vra6t. A rac of/yn eu llad y g6rhayssant


y arthal. A g6edy g6neu/thur hynny y doethant hytygkaer efra6c. Ac y kymer/th elidyr y goron am y penac y dodes am pen y vra6tac 6rth hynny y gel6it yn/teu elidir 6ar. Ac ynay g6ledych6ys arthal degmlyned i gan ymchoeluty ch6yl yn y g6rth6yneb. vr/da6 y dylyedogyon. Ac est6gy rei andylyeda6c a g6neu/thur ia6nder. A pha6b. a ph/an vu var6 ygkaer lyr yclad6yt.Ac y/na eil6eith y doethelydir yn vrenhin. Ac ympen rynna6d y kyuodes pe/redur a o6ein y deu vroderieuhaf yn y erbyn. A g6edyymlad ac ef. dala elidir aedodi yn llundein ygkarchar.a ranu yr ynys. Sef maly rannassant. lloegyr a chy/mry. a cherni6. y o6ein. Argogled y predur. Ac ympen y seith mlyned y bu va/r6 o6ein. Ac dyg6yd6/


ys y kyuoeth yn lla6 pe/redur. Ac ym pen yspeitg6edy lly6ya6 y teyrnasyn hygar tagneuedus. Apha6b yn vodla6n ida6 ybu var6 peredur. Ac y/na y doeth elidir y tryded6eith yn vrenhin A phanaeth or byt h6nn. yd ede/6is areiffeu da yn y ol. Ag6edy mar6 elidir y doe/th rys vab Gorbonya6nyn vrenhin. A h6nn6 a de/lis o g6byl yn ol g6eithre/doed elidir y e6ythyr. Ag6edy mar6 Rys y doethmargan uab arthal. Ah6nn6 o dysc y rieni a 6nae/th ia6nder a g6iryoned. Ag6edy mar6 margan. y do/efi. Einya6n y vra6t yn/teu yn vrenhin. A phellaua 6naeth h6nn6 y 6rth 6ei/thredoed y vra6t. Ac am ygreulonder y byry6yt yn ych6echet vl6ydyn oe teyr/nas. Ac yna y doeth id6alvab o6ein y gar yn y le. a


h6nn6 a 6naeth ia6nder ag6iryoned rac ofyn dam6e/in y gar. Ac yn ol id6al ydoeth Run vab predur. acyn ol Run y doeth gereintvab elidir. Ac yn ol ger/eint y doeth cadell y vabynteu. Ac yn ol cadell ydoeth coel. Ac yn ol coel ydoeth porrex. Ac y Por/rex y bu tri meib. fulgen.ac eidal. Ac andry6. A reihynn a 6ledych6ys popvn ol yn ol. Ac yn eu hol6ynteu. y doeth vryenvab andry6. Ac yn y olynteu y doeth eluyd. Ac ynol eluyd y doeth clyda6c. Acyn ol clyda6c y doeth clydno.Ac yn ol clydno y doethGor6st. Ac yn ol gor6sty doeth Meirya6n. Ac yn

ol meirya6n y doeth blei/dut. Ac yn ol bleidut ydoeth kaph. Ac yn ol caphy doeth o6ein. Ac yn olo6ein y doeth seissys y do/eth bleg6ryt. Ac ny bu


yn yr oessoed kanya6dyrkystal ac ef. A rac daet ycanei y gel6it du6 y g6a/ryeu. Ac yn y ol ynteu ydoeth arthmael y vra6t Acyn ol arthmael y doeth ei/dol. Ac yn ol eidol y doeth.Bydyon. Ac yn ol bydyony doeth Ryderch. Ac yn ol ry/derch y doeth sa6yl pen vch/el. Ac yn ol sa6yl y doethpyrr. Ac yn ol pyrr y doethkapoyr. Ac yn ol capoyr ydoeth manogan y vab g6rprud hyna6s oed h6nn6.Ac yn ol manogan y doethbeli ma6r y vab ynteu.A deu vgein mlyned y buvrenhin beli ar ynys pryde/in. a thri meib a vu ida6.llud vab. A chas6alla6n. anynya6. A g6edy mar6 belima6r. y drychaf6yt llud ymab hynaf ida6 yn vren/hin. y g6r a vu g6edy hyn/ny ogonedus adeila6dyrcaeroed a chestyll a dinas/soed ereill. ef atg6eir6/


ys tyroed llundein ae mu/roed a chyt bei ida6 la6ero dinassoed ereill. h6nn6eissoes a garei yn v6y norvn. Ac 6rth hynny y gel/6it caer lud. A g6edy hyn/ny tr6y lugru y hen6 ygel6it llundein. A phanvu var6 llud y clad6ytyn llundein geir lla6 y por/th a el6ir et6a oe en6 efporth llud ygkymraec. Acyn saesnec. ludysgat. A deu

uab a vu ida6 auar6y. atheneuan. A phan vu var6llud nyt oed oet ar vn o/nadunt val y gellit y 6n/euthur yn vrenhin. Ac 6r/th hynny y g6naethp6ytCas6alla6n eu he6ythyryn vrenhin. Ac ymdrycha/el a 6naeth ynteu yn ha/elder a dayoni yny yttoedy uolyant dros y teyrna/ssaed pellaf. Ac 6rth hyn/ny y kafas ynteu bot ynvrenhin. Ac eissoed her6ydy 6arder ef ny mynn6ys


ef bot meibon llud yn di/ran or teyrnas namyn ro/di y auar6y lundein a iar/llaeth geint. Ac y teneuaniarllaeth gerny6. Ac ida6ehun coron y teyrnas.Ac yn yr amser h6n/n6 megys y keffiryn ystoriaeu g6yr rufeing6edy daruot y vlkassaroreskyn freinc a dyuot hytyg glan y mor ar traeth r6y/den. Ac g6edy arganuot o/hona6 odyno ynys prydeina g6ybot py tir oed. A ph6ya oed yn y chyfanhedu. y dy/6a6t pan y6 vn genedyloed 6yr rufein ar bryttany.canys o eneas yd hanoe/dynt 6y ar brytanyeit. Aceissoes om tebic neur der6vdunt digenedlu y 6rthymni cany 6dant beth y6 mil/6ryaeth. 6rth eu bot ymy/6n eigia6n odieithyr y bytyn pryss6yla6. Ac 6rth hyn/ny heb ef debygaf i ha6dy6 eu kymell y talu teyrn/


get y rufena6l amher/odraeth megys y tal yrholl vyt. Ac eissoes hebef ia6n y6 anuon y erchi

teyr<n>get udunt. kyn llafu/rya6 g6yr kymeint a g6/yr rufein y eu kymell.A rac codi priaf hen anhentat gan ell6g g6aetan kereint. Ar ymadra6dh6nn6 a dodes vlkassary my6n llythyr. Ac a an/uones ar gas6alla6n vabbeli brenhin y brytanyeit.A phan datcan6yt y gas/6alla6n y llythyr. sorri aoruc ac anuon llythyr arvlkassar a oruc ynteu yny mod h6nn.Kas6alla6n brenhiny brytanyeit ynanuon annerch y vlkessar.A ryfedu meint sychet a6hant g6yr rufein. y eurac aryant mal na atantdynyon o dieithyr y bytval yd ym ni heb ef yn di/odef perigleu yr eigia6n y


my6n ynyssed heb gymellteyrnget ar nadunt. A mene/gi ida6 nat oed diga6n gan/ta6 geissa6 teyrnget namyntragy6yda6l geithi6et. A b6r6eu rydit y gantunt yr honyd oedynt 6y yn buchedocauohonei. A menegi y vlkessarnat her6yd keithi6et y dylyei adol6yn vdunt. namynher6yd kerenyd. canys o vnllin pan hanoedynt. canysrydit a ordyfynassynt 6y yngymeint ac na 6ydynt bethoed geithi6et. A rydit honnobei keissei y d6yeu y genhym.ni a lafuryem yn y veint ygallem an hamdiffyn. Ac 6r/th hynny menegi y vlkessaran bot ni yn bara6t y ymladdros an g6lat ac an rydita thros y teyrnas os efo ageissei dyuot y ynys prydeinmegys y gogyfada6i.A g6edy datganu yllythyr h6nn6 y vl/

kessar kynnulla6 llyges a6naeth ynteu 6rth d6yn ar


6eithret yr ymadra6d a an/uonassei yn y lythyr ar gas/6alla6n. A g6edy caffel da/munedic 6ynt. drychaffeleu h6yleu a dyuot y aber te/mys yr tir. Ac yna y doethkas6alla6n a holl gedernytynys prydein ganta6 yneu herbyn y am beli ty6ys/sa6c y ymlad eu ae penteu/lu ae deu nyeint. auar6yty6yssa6c llundein. A thene/fan ty6yssa6c kerni6. A ch/reidu brenhin prydein. A g6/arthaed brenhin g6yned.A brithael brenhin dyuet.Ac y am hynny. ieirll a bar/6nyeit a marchogyon vrda/6l. Sef y ca6ssant yn eukyghor krychu vlkessar y/n y pebylleu kyny dyuot yr6lat. kan tebygynt bot ynanha6s y 6rthlad g6edyy kaffei ae dinassoed aekestyll. A g6edy llunyaethueu bydinoed. kyrchu g6yrrufein yr pebylleu yn dian/not. Ac yna y bu kyn galet/


tet y vr6ydyr. hyny ytoedy ty6eirch yn rydec or g6a/et mal pei delei deheu6yntyn deissyfyt y todi eira are6. Ac val ydoedynt ynyr ymffust h6nn6. y kyfra/uu y vydin ydoed Nyny/hya6 vab beli bra6t kas/6alla6n. Ac uar6y vabllud y nei yn ll6ya6. A byd/in vlkessar a llinyaru by/din yr amhera6dyr. Ac arhynny yd ymgyfaru nyn/hya6 ac vlkessar a dirua/6r le6enyd a gymerth Ny/nya6 ynda6 am dam6ein/a6 ida6 caffel ymgyfaruot

a g6r kyfurd a h6nn6 ac yndianot ymgrychu A phan6eles vlkessar Nynhya6yn y grychu a chledyd noeth.troi y taryan yn 6ychyrgyfflym a oruc ac erbyne/it y dyrna6t arnei. A me/gys y gad6ys y nerthoedida6 gossot a 6naeth ynteua chledyf ar nynya6 ar 6ar/thaf y helym ar penfestyn


a cheissa6 yr eil yn gyf/lym mal y bei agheua6l.A phan 6eles Nynhya6 hy/nny. erbynyeit y dyrna6ta oruc ar y taryan a chym/eint vu y dyrna6t ac y/ny lyn6ys y cledyf yn ytaryan. a rac ruthyr y by/dinoed yn te6hau am eupen. y bu reit yr amhera/6dyr ada6 y gledyf yn ytaryan gan nynhya6 heby gaffel oheni. A g6edy ca/ffel o nynhya6 y cledyfh6nn6. y g6naeth aeruadirua6r y meint oe elyny/on. A g6edy treula6 y ranv6yaf or dyd yn y 6ed ho/nno. or di6ed y goruu ybryttanyeit. ac y ca6ssa/nt y vudugolyaeth. Acy ffoes vlkessar yr llogeuyny oedynt 6asgaredigi/on y vydinoed. A chym/ryt y mor yn lle castellvdunt a dirua6r le6enyda gymersant am gaffel


hynny o diogel6ch. Ac yneu kyghor y ka6ssant nadilynynt ymlad ar brytta/nyeit h6y no hynny. Ac vf/ydhau a oruc yr amhera6/dyr 6rth gyghor y 6yrda ah6ylya6 parth a freinc.A g6edy y vudygolya/eth honno dirua6r

le6enyd a gymerth kat6a/lla6n ynda6. Ac yn gyntaftalu molyant y eu d6yeu.Ac odyna rodi rodyonma6r y pa6b oe 6yr. otir a dayar. eur ac arya/nt a goludoed ereill meg/ys y dirperei eu hanryded.Ac eissoes yr hynny gof/alus oed am vot nynhy/a6 yn vrathedic ac yramheu y vy6 a chyn peny pythe6nos y bu var6 acy clad6yt yn llundein geirlla6 y porth tu ar gogledg6edy g6neuthur ar6yly/ant ida6. a dodi cledyf vl/kessar yn yr yscrin gyt ac


ef. yr h6nn a ducasei ynteuyn y taryan pan ymladyseiac ulkessar. sef oed en6 ycledyf h6nn6 agheu glas.sef acha6s y gel6it uelly.6rth nat oed dim or yd an/6atei arna6 a vei vy6.Ac yna g6edy dyuotvlkessar hyt yntraeth freinc. sef a 6naethy freinc medylya6 b6r6yr argl6ydiaeth y ar na/dunt 6ynteu 6rth y dyuotar ffo y 6rth y bryttanye/it a thebygu y vot yn 6a/nach o hynny. ac attad/unt y dothoed bot y 6eil/gi heuyt yn gyfla6n olyghes gan gas6alla6nyn y ymlit. Ac 6rth hyn/ny gle6ach oed y ffreincyn keissa6 y 6rthlad oceu teruyneu. A g6edy g6/elet o vlkessar hynnyymgallau a oruc ynteuac ny myn6ys ymrodiy ympetruster ymlad da/


m6ein ar pobl greula6nhonno. namyn agori y

drysor a rodi y pa6b amyl/der o eur ac aryant. a bod/lonhau pa6b or bonhedi/gion ar dyledogyon aceu tagneuedu uelly ac eud6yn yn vn ac ef. A ygyta hynny ada6 eu breint aceu dylyet y pa6b or ae co/llassei. Ae rydit y ar uei ga/eth. Ar g6r a oed gynt an/trugara6c megys lle6 di/6al creula6n lluchadenna6cg6edy eu hyspeila6 ac eutreissa6. yr a6r honno yd/oed h6nn6 megys oeng6areda6c. ac ny orff6ys/s6ys or g6aredogr6ydh6nn6 tr6y eu claerhauac eu hedychu ac eu tag/neuedu hyny duc yn vnac ef. Ac yn yr amser h6n/n6 nyt oed na chy6yd nacymdidan gan neb namynam ffo vlkessar a budygo/lyaeth a goruot y brytany/eit.


Ac ym pen y d6yvlyned eil6eithparatoi llyghes a oruc vl/kessar y geissa6 dial argas6alla6n y sarhaet ar6nathoeth ida6. A phan gi/gleu. Gas6alla6n hynny.cadarnhau y gestyll a oruca g6neuthur ereill o ne6yda gossot keit6eit cadarn ympop porthua yghylch ynysprydein a g6neuthur sycheuplymedic o heyrn ar hytcana6l teymys a gossoty rei hynny 6rth gad6yn/eu 6rth tyllu y llogheu ydanadunt a delynt yno. ac odyna y doeth cas6alla6n aholl gedernyt yr ynys gan/ta6 y 6archad6 yr aruortirracda6.A g6edydaruot y vlkessarcaphel pop peth yn para/

6t. kych6yn ar y mor ganluossogr6yd ganta6 parthac ynys prydein. A phanyttoedynt yn dyuot ar hyttemys y bri6ys eu llogheu


gan y sycheu kudyedic y/n y dyf6r ac y perigl6yslla6er yn deissyfyt dirybyd.a g6edy g6elet hynny onad/unt. keissa6 y tir a orugantyn angerda6l. A phan 6elescas6alla6n hynny g6edy co/di ar6yd oe gytuarchogyoneu krychu yn diannot. Ag6rth6ynebu yn 6ra6l a or/uc g6yr rufein. kyt rydiode/feint dirua6r perigyl ar y dy/f6r a dodi eu gle6der yn llemur yrydunt. Ac yna y g6/naethp6yt aeruaeu o popparth ac eissoes can oed m6y/af nifer y brytanyeit y ca6s/sant y vudygolyaeth g6edyg6anhau g6yr rufein ag6edy g6elet o vlkessar yrdyg6yda6 yn y ran ua6hafa g6aethaf or ymlad. ym/choelut y longeu a oruc achymryt y 6eilgi yn lle go/funet ida6 a chan 6ynt ty/mestla6l h6yla6 hynny doe/thant traeth moryan yr tirAc odyna y daeth hyt yg


kastell odnea yr h6nn ry6nathoeth kyn noe vynetynys prydein rac ofyn ym/choelut y freinc arna6 o del/hei ar ffo o ynys prydeinmal y dymchoelyssynt gynt.Ac 6rth hynny ry6nathoedynteu y kastell h6nn6 arlan y mor mal na ellit y lu/dyas ida6 pan delei y ar ymor.A g6edykaffel o gas6alla/6n yr eil vudugolyaeth ym/

len6i a 6naeth o dirua6r le/6enyd a gossot g6ys dros6yneb ynys prydein y er/chi y pa6b or ieirll ar bar/6nyeit ar marchogyon vr/da6l dyuot 6ynt ac eu g6/raged hyt yn llundein y 6n/euthur aberth ac y talu dy/lyedus enryded a molyanty eu tatolyon d6yeu tr6y yrei yr ke6ssynt 6ynteu vu/dugolyaeth d6y 6eith ar am/hera6dyr rufein ac y 6neu/thur g6ylua enrydedus vd/unt 6ynteu. A g6edy dyuot


pa6b hyt yn llundein 6r/th y dyuyn h6nn6 poph6nn6 kyfry6 aneueil aducp6yt yno 6rth eu haber/thu mal ydoed deua6t ynyr amser h6nn6. Ac ynay llas deu vgein mil o 6ar/thec. A chan mil o deueit acamry6 genedloed adar ysa6l ny ellit yn rif a degmil ar hugeint o amry6genedloed b6ystuileit g6/yllt. A g6edy daruot taluteil6g anryded yr d6yeuher6yd eu deua6t. 6ynt aathant y 6ledu or dryll a/rall. A g6edy daruot treu/la6 lla6er or dyd yn y 6edhonno. y dryll arall or dydar nos a treul6yt tr6y am/ryfaelyon gerdeu a didan/6ch a g6aryeu megys y de/6issei pa6b ac yn y g6ary/eu hynny y dam6ein6ys ydeu 6as ieueinc ardercha/6c nei yr brenhin . a nei yauar6y mab llud ty6yssa6cllundein tyfu amrysson y


rygtunt yn b6r6 palet.Sef oed nei y brenhin hi/reglas. a nei y auar6y oedkuhelyn. A g6edy ymgein/

ya6 onadunt. Sef a oruckuhelyn dispeila6 cledyfa chyrchu hireglas nei ybrenhin a llad y pen. A ch/ynh6r6f ma6r a gyfodesyn y llys. A chy6edyl a doethar Gas6alla6n A llidia6 aoruc am ry lad y nei. Ac er/chi a oruc y auar6y uabllud d6yn y nei y diodefbra6t llys arna6 am ygyflauan a 6naethoed. Ag6edy g6elet o auar6ybryt y brenhin yn gyfro/edic am rylad y nei acyn llitya6c. g6rtheb a or/uc ida6 mal hyn gan pe/drussa6 rodi y nei 6rth e/6yllys y brenhin. Dioerheb ef llys yssys i mineu.Ac ym llys i y dyly vyg6r iatteb o pob peth or a yr/rer arna6. Ac os holi ku/


helyn a vynei. dy6edut ymae llundein y dylyei 6neuthur ia6n. canys y llys hon/no oed hynaf a phenaf ynynys prydein yr y dechreu.Ac ynteu auar6y yn eida6honno. Ac ynteu a 6naei y/no dros y 6r mal y barnei lyslundein. Ac g6edy na all6yscas6alla6n caffel y g6r y var/nu arna6 6rth y e6yllys. gogyfada6 auar6y a oruc gantyngu yd anreithei y gyfoetho tan a hayarn. ony rodei yg6r y varnu arna6 yn llysy brenhin am y gyflauan a6naethoed. Ac o achos hynnyllidya6 yn v6y a oruc auar6y.Ac anheilygu rodi y nei yne6yllys y brenhin. ac yn dian/not kych6yn a oruc cas6alla/6n a dechreu anreitha6 kyfo/eth auar6y ae losci ac yr hyn/ny eissoes sef a 6nai auar6ytr6y a char a chydymdeith kei/ssa6 tagnefed gan gas6alla6n.a g6edy na chaffei tagnefed


o neb fford y ganta6. Sefa 6naeth anuon y ganta6y geissa6 nerth a chanh6y ygan vlkessar amhera6dyrrufein tr6y lythyr yn y modh6nn.Auar6y mabllud ty6yssa6c llun/dein yn anuon anerch y vl/kessar. A g6edy damuna6 gy/nt <ageu> damuna6 6eithon y iech/yt. Ediuar y6 genyfi ytherbyn ti pan vu yr ymladeurot a chas6alla6n an brenh{in}nineu. canys pei yr beit6n iheb amheu ti a oruydut. ac auydut uuduga6l a chymeinto syber6yt a gymerth ynteug6edy caffel vy nerth . Ac ymae ynteu 6eithon ymdigy/foethi ineu. ac velly y mae efyn talu dr6c dros da imi my/vi ae g6neuthum ef yn treftat/a6c. Ac ynteu yssyd ym ditr/eftadu inheu. myui ae gosso/deis ef yr eil6eith ar y vren/heinyaeth ynteu yssyd yn ch/6enychu vyn dihol inheu a mi/


neu a al6af tystolyaeth nefa dayar na heideis i defnydy var ef gan ia6n. eithyrna rod6n vy nei y dihenyduyn 6irion. Ac edrychet dydoethineb ti defnyd y lit ef.Dam6einia6 a 6naeth y deunyeint inni ch6are palet.A g6edy goruot om nei i.Sef a 6naeth nei y brenhinllidia6 a chrychu y llall y llalla chledyf. Ac yn hynny y syr/th6ys nei y brenhin ar y gle/dyf ehun yny aeth tr6yda6a g6edy dyuot hynny ar ybrenhin. yd ercheis ynteuvy nei i y dihenydya6 drosy llall ac 6rth nas rodeis i.y mae ynteu yn anreitha6

vygkyfoeth i ac yn y dist/ry6. Ac 6rth hynny yd6yfinheu yn g6edia6 dy truga/red ti. Ac yn erchi nertha chanhorth6y y genyt tiy gynhal vygkyfoeth i. hytpan vo tr6y vy nerth in/heu y keffych titheu teilyg/


da6t teyrnas ynys pry/dein. Ac nac amheuet dybruder ti dim or ymadrod/yon hynn. canys or def/a6t honn yd arueranty rei ma6r6a6l. g6edy ir/lloned kymod ar tagnefed.A g6ed<y> ffo. ymchoelut arvudygolyaeth.A g6edy edrych ovlkessar y llythyrh6nn6. sef a ga/uas o gytghor y 6yrdanat elynt y ynys prydeinyr geirieu y ty6yssa6c h6n/n6 ony delei 6ystlon di/fleis a ellit eu credu. A g6e/dy kennattau hynny y a/uar6y yn diannot yd an/uones kynan y vab a degh6ystyl ar hugeint o dyly/edogyon y gyfoeth y gytac ef. A g6edy dyuot y g/6ystlon. kych6yn a oruc vl/kessar ar y mor ar llu m6y/haf a gafas a dyuot y do/fyr yr tir a phan gigleugass6alla6n hynny. yd oed ynymlad a llundein. Ac ym/


ada6 a oruc ar dinas a brys/sya6 yn erbyn yr amhera6d/yr ae lu. Ac ual ydoed yndyuot parth a cheint. nachaf6yr rufein yn pebyllya6 yn lleh6nn6. canys auar6y ae du/gassei hyt yno 6rth d6ynkyrch deissyfet am pen cas/6alla6n y ell6ng y gaer yganta6 a phan 6yl g6yr ru/

fein y brytanyeit yn dyuotattunt. g6isca6 eu harueu a6naethant a chy6eira6 y by/dinaoed ar bryttanyeit or par/th arth arall a ymlaethyssantyn vedinoed. Ac yna y kymer/th auar6y vab llud pymthegmil o varchogyon arua6c gytac ef. ac eu d6yn y l6yn coeta oed yn agos mal y gallei o/dyno d6yn kyrch nos dirybudam pen cas6allan ae gytym/deithon. A g6edy daruot lluny/aethu y bydinoed yna y g6na/ethp6yt aeruaeu creula6n opop parth. ac o pop parth ydyg6ydynt yn lladedic mal ydyg6ydei d[eil ga]n 6ynt hytref.Ac ual ydoedynt yn yr ymfusth6nn6


h6nn6 y velly. kyrchu a orucauar6y ae varchogyon gan/ta6 or ll6yn bydin cas6alla/6n or tu drachefyn. ar vydinhonno a oed anreithedic orparth arall gan ruthyr g6yrrufein. Ac yna rac ky6arsa/gedigaeth y ki6ta6d6yr ehunny all6ys seuyll yrydunt. Ac6rth hynny ynyd oedynt 6as/garedigion y getymdeithonada6 y maes a oruc kas6alla/6n a ffo ac yn agos uduntyd oed mynyd carega6c. acym penn y mynyd yd oed ll6/yn coet te6 dyrys a hyt ynoy ffoes cas6alla6n. a g6edyy dyg6yda6 yn y ran 6aethafor ymlad. A chaffel pen y m/ynyd ae oruchelder g6rth6y/nebu yn 6ra6l y eu gelyny/on a oed yn y hymlit gan gei/ssya6 drigia6 ar eu torr. Aceissoes serthet y mynyd aedryss6ch o geryc a choet a vuamdiffyn yr brytanyeit. maly g6naethant aerua dirua/6r oc eu gylynyon. Ac ynasef a oruc vlkessar gossot ylu ygkych y mynyd y 6archa/

d6 rac dianc neb odyno. can/


ys y ved6l oed ar gymell ybrenhin y darest6g ida6 tr6yne6yn yr h6n ny allei y gy/mell tr6y aruau ac ymlad.O enryded genedyl y bryta/nyeit a gymellassant d6y6e/ith y g6r h6nn6 ar ffo yrh6nn ny all6ys yr holl vytg6rth6ynebu ida6. Ac 6ynteuyr a6r h{on}n yn ffoedigion rach6nn6. Ac eissoes yn g6rth/6ynebu ida6 yn 6ra6l ac ynpara6t y diodef agheu droseu g6lat a throstunt ehuneinac ym pen yr eil dyd g6edyg6archae kas6alla6n ym/pen y mynyd h6nn6. Ac natoed na b6yt na dia6t. ofyn/hau a oruc cas6alla6n racne6yn. bot yn dir ida6 ymro/di ygharchar vlkessar. Sefa oruc anuon ar auar6y y er/chi ida6 y tagnefedu ac vlke/ssar rac y genedyl colli teilyg/da6t y teyrnas g6edy darffeidala kas6alla6n. a menegi id/a6 kyt ryfelei ef dalym arauar6y yr y darest6g ae gos/pi na mynnei ef eissoes yagheu ef yr hynny. a g6edymenegi hynny auar6y. yna


y dy6a6t ynteu nat oed ha/6t caru ty6yssa6c a vyd g6/ar ar ryfel megys oen. Aca vyd creula6n a dy6al me/gys lle6 ar yr hed6ch. Oia d6yeu nef a dayar yr a6rhonn y mae ym g6edia6 i.y g6r a oed argl6yd arnafinheu gynheu yr a6r hony mae ef yn damuna6 y tag/nefedu tr6y darystygediga/eth vlkessar y g6r a oed dagan vlkessar kyn no hynkaffel tagnefed y ganta6ac 6rth hynny ef a dylyei

vedylya6 ac edrych yn ia/6n 6rth y g6r h6nn6 tr6yyr h6nn y gall6ys ef g6r/thlad amhera6dyr rufeinoe teyrnas ae d6yn idi ytryded 6eith oe anuod. Ac6rth hynny nyt oed ia6ndadleu a miui ygkam nacyn en6ir. can gelleis g6n/euthur y g6assanaeth h6n/n6 yna. ac yr a6r honn g6/neuthur h6nn. ac 6rth hyn/ny anoethineb ac aghymen/da6t y6 g6neuthur sarhaedeu


ac ymgeinuaeu yr neb ykaffel y vudygolyaeth tr6y/da6 yn 6astat. kany eill vnty6yssa6c caffel budygolya/eth heb y g6yr a ellyganteu g6aet yn ymlad drosta6.Ac yr hynny eissoes o gallaf imi ae tagnedaf ef ac vlkes/sar kan dery6 dial arna6 yndiga6n y sarhaet a 6naeth ymi pan ytti6 yn g6edia6 vyntrugared i. a chych6yn a orucauar6y a dyuot gan vrys hyty lle yd oed vlkessar a dyg6y/da6 yn darystygedic rac yvron ef gan dy6edut 6rth/a6 yr ymadra6d h6nn llyma6eithon goleu ac aml6c y6yn diga6n rydieleist ti dylit ar gas6alla6n. G6na 6ei/thon trugared ac ef. beth avynny ti y ganta6 ef amgennoc vfydda6t a darystygedi/gaeth a thalu teyrnget yrufeina6l teilygda6t o ynysprydein. A g6ydy nas rodes vl/kessar atteb ida6. y dy6a6t a/uar6y 6rtha6 megys hyn. Ti/di vlkessar heb ef. hyn ae de6e/


is i itti g6edy goruydut argas6alla6n darystygediga/eth a theyrnget itti o ynysprydein. llyma gas6alla6n

g6edy goruot arna6. llymaynys prydein yn darystyge/dic it. tr6y ve nerth i amcanhorth6y. beth a dylyaf i y6neuthur ymlaen hynnyitti. Nyt ef a 6nel crea6dyrnef a dayar diodef ohonof ikarcharu kas6alla6n vy ar/gl6yd. Ac ynteu yn g6neu/thur ia6n imi am y sarhaetry6nathoed imi. ednebyd tivlkessar nat ha6d llad kas/6alla6n a myui yn vy6 y g/6r nyt ky6ilyd genhyf ro/di vy nerth ida6 ony bydy6rth vygkyghor. ac ynarac ofyn auar6y arathaua oruc vlkessar. a thagnefe/du a chas6alla6n a chymrytteyrnget o ynys prydeinpop bl6ydyn y ganta6. Sefoed meint y teyrnget. teirmil o punoed aryant lloegr.Ac yna y daethant yn gyt/ymdeithon vlkessar a chas/


6alla6n vab beli. ac y rodespop vn y6 gilyd rodyon ma/6r6ei66ei6tha6c o eur ac ar/yant a thlysseu arbenyc acy bu vlkassar y gayaf h6n/n6 yn ynys prydein a phandechreuis y g6an6yn dyuot.y kych6yn6ys parth a ffreinc.Ac ympen yspeit o amserkynnulla6 llu ma6r a 6naethvlkessar ac ar llu h6nn6 yd/d aeth parth a rufein yn er/byn pompeius y g6r a oedyn lle amhera6dyr yn yr am/ser h6nn6 yn dala yn y erbynynteu. a chany pherthyn aryn defnyd ni thraethu o 6ei/thredoed g6yr rufein yn y boebryfygedic y rei hynny ym/choel6n ar traetha6t nuhu/nein. Ac ym pen y seithmlyned g6edy mynet vlkes/sar o ynys prydein y bu va/r6 cas6alla6n vab beli. acy clad6yt ygkaer efra6c

gan vrenhinya6l ar6ylyant.Ac yn ol kas6alla6ny g6naethp6yt tene/fan vab llud yn vrenhin.


canys auar6y ar athoethy rufein y gyt ac vlkessara h6nn6 a teyrnas6ys y teyr/nas tr6y hed6ch a thagnefed.g6r de6r oed tenefan ac a ga/rei kyfya6nder a g6iryonedyn y amser.Ac g6e/dy mar6 tenefan. yg6naethp6yt y vab kynue/lyn yn vrenhin. Marcha6cg6ychyr trybelit oed gynue/lyn ac vlkessar ae magassei.ac ae hurdassei yn arueu acae dyscassei y mil6ryaeth achymeint vu garyat g6yrrufein gan h6nn6 a chyt ga/llei attal eu teyrnget oe han/uod y rodei vdunt heb oruoty gymell nae erchi ar amserh6nn6 y ganet iessu yr arg/l6yd iessu grist holl gyfoeth/ath a6c. or argl6ydes di6eirveir 6yry vendigeit y g6r abren6ys y cristonogyon yr creuy galon a oedynt r6ymedic ogad6yneu diefyl.A g6edy bot kynuelynvab tenefan yn vren/hin deg mlynedy ganet deu


vab ida6. ar hynaf a el6it g6y/dyr. ar ieuhaf a el6it g6erydadar e6ina6c. a g6edy eilen6idie6ed buched gynuelyn. yg6naethp6yt g6ydyr yn vr/enhin ac y dechre6ys attalteyrnget g6yr rufein. Ac y/na y doeth gloy6 amhera6d/yr rufein a llu ganta6 y ynysprydein y gymell y teyrngettrachefyn. a lelius hamo ty/6yssa6c y ymladeu gyt ac efyr h6nn ny 6naei yr amhera/

6dyr dim heb gyghor. Ac y do/ethant y porthestyr yr tir. Acyna y dechreussant kayu y py/rth y dinas a mur maen malna chaei neb o vy6n vynet a/llan. canys eu bryt oed eu g6/archae. ae kymell tr6y ne6yny 6eda6l darest6gedigaeth vd/unt. A g6edy dyuot y ch6edylar vyrder kynnulla6 a oruc yn/teu holl ymlad6yr ynys pry/dein yn y erbyn. A g6edy dyuoty deu lu yn gyfagos. a bydina6o pob parth. dechreu ymlad amolestu y elynyon a 6naethg6ydyr yn 6ychyr. A m6y


a ladei ehun no ran v6yaf oelu. Ac ar hynny ydoed yr am/hera6dyr yn krychu y logeuda ffo pan aeth yr emelltige/dic t6yll6r brad6r gan hamo.a chymryt arueu vn or bry/tanyeit ar ladoed. Ac yn yr ar/ueu hynny annoc y brytan/yeit megys kyt bei vn ona/dunt ac ada6 udunt y vudy/golyaeth o pherheynt velly.canys ieith a deuodeu y bryta/nyeit a dyscassei ymplith y g6y/stlon a oed yn rufein o yny pry/dein. Ac uelly kerdet yn ystr6/ys tr6y y bydinoed hynny do/eth geir lla6 y brenhin. A phangauas lle ac amser tara6 y benhyt y maes a chledyf. A llithra6tr6y y bydinoed hyny doethar y lu ehun gan yr yscymunvudygolyaeth honno. A g6e/dy g6elet o 6eiryd adare6ei/na6 ry lad y brenhin. b6r6 yarueu ehun a oruc. A g6isca6arueu y brenhin. Ac annocy gytymdeithon y ymlad. Agyrru angred yndunt megyskyt bei euo uei y brenhin. A


pha6b a vu 6rth y dysc ynteucany 6ydynt et6a dyg6ydedi/

gaeth eu brenhin. a g6edy ym/lad yn drut ac yn galet. 6ynta 6naethant aerua dirua6r oceu gelynyon ac or di6ed llithra6a oruc g6yr rufein a ffo yn d6yran. Ac y kyrch6ys Gloy6 arneill yn vri6edic ganta6 y6logeu a chymryt y diogel6chmegys o gestyll. A hamo a ranarall ganta6 a grych6ys y co/et cany chauas o yspeit my/net y6 logeu a thebygu a or/uc G6eiryd bot gloy6 yn ffoyr coet y gyt a hamo. Ac 6rthhynny ny orffo6yss6ys G6eir/yd oc eu hymlit o le i le ynygordi6eda6d ar lan y mor y llea el6ir oe en6 ef norhamt6nAc yno yd oed porthua adasy disgynua llogeu. Ac val ydoed hamo yn caffel y llogeuhynny nachaf 6eiryd yn dyuotyn deissyfyt am eu pen. Ac ynallad hamo. Ac yr hynny hythedi6 y gel6ir y porthua honnonorhamt6n yn saesnec. A phor/th hamo yg kymraec. A thra


yttoed 6eiryd yn ymlit ha/mo. yd oed gloy6 amhera/6dyr rufein g6edy kynull/a6 yr hyr a diaghhassei oelu ac ymchoelut trachefyn.Ac ymlad ar dinas a el6ityn yr amser h6nn6 kaer be/ris. Ac a el6ir yr a6r honnporchestyr. ac yn dianno g6/edy kaffel y gaer ae g6eresc/yn a g6ascaru y muroedd. ky/ch6yn a oruc yn ol g6eirydar athoed hyt yghaer 6ynt.A g6edy y dyuot hyt yno de/chreu ymlad ar gaer. A myn/ny g6archae g6eiryd yny del/hei yn y e6yllys rac ne6yn.a phan 6elas g6eiryd y 6ar/chae yn y dinas. ky6eira6y lu a oruc yn vydinoed a ch/rychu allan 6rth rodi katar vaes yr amhera6dyr euomor diu6gyl a hynny. Sef a

6naeth anuon atta6 y geis/sa6 tagnefed a duundeb yganta6. canys ofyn oed gan/ta6 a pherigyl gle6der a che/dernyt y brytanyeit. ac 6rth


hynny diogelach vu ganta6tr6y syn6yr a doethineb eug6rescyn noc ymrodi yn pe/trus y ymlad ac 6ynt. Sefyd anuones gan y gennadeurodi y verch y 6eiryd yn 6r/eic ida6 gan gynhal y vren/hinyaeth ynys prydein dangoron rufein. Ac o gyt gyg/hor g6yrda ynys prydein aedoethon y kafat g6neuthury tagnefed. a chymryt merchyr amhera6dyr yn 6reic yrbrenhin. A dy6edut hefyt a 6/naethant 6rth y brenhin. natoed 6arad6yd ida6 darest6gy hamhera6dyr rufein. panvei yr holl vyt yn g6edu ida6.Ac velly tr6y ry6 amadro/dyon hynny vfydhau a orucG6eiryd y eu kyghor. a dares/t6g y amhera6dyr rufein.Ac yn diannot yd anuonesgloy6 yn ol y verch 6rth yrodi y 6eiryd. A thr6y porthg6eiryd ae ganhorth6y g6e/dy hynny y g6resgynn6ysgloy6 yr ynyssed erill yn y gylch.


A g6edy mynet y ga/yaf h6nn6 heiba6a dyuot g6anh6yn y doethy kenadeu o rufein a merchyr amhera6dyr ganthunt.ac y ducasant ar y that.Sefoed y hen6 g6en6issa. Acenryfedot oed y theg6ch opryt a gosged. A g6edy y ro/di y 6eiryd. m6y y karei efhi nor holl vyt. Ac 6rth hyn/ny y mynn6ys ef enrydeduy lle kyntaf y kysg6ys gen/ti o trag6yda6l gofedigaeth.

Ac erchi a 6naeth g6eirydyr amhera6dyr adeilat di/nas yn y lle h6nn6 y gad6cof ry6neuthur neithoryeukymeint a rei hynny tr6yyr oessoed. Ac vfudhau aoruc yr amhera6dyr 6rthhynny. ac adeilat dinas achaer. A gal6 h6nn6 yn tra/gy6yd oe en6 ef kaer loy6.Ac ygkyffinyd r6g kymrya lloegyr y mae y dinas h6n/n6 ar lan hafren. ac y gel/6it caer loy6 yr hynny hyt


hedi6. a gloechestyr y gel/6ir yn saesnec. Ac ereill ady6eit mae acha6s mabyr amhera6dyr a anet y/no a el6it gloy6 g6lat ly/dan. Ac eissoes or acha6skyntaf a dy6esp6yt. yd a/deil6yt dinas. Ac ynyr amser yd oed 6eiryd a/dar 6ina6c yn g6eledychuynys prydein y kymerthyr argl6yd iessu grist diodei/feint ym pren croc y prynuy cristonogyon o gaethi6etvffern.A g6edy a/deilat y dinas ahedychu yr ynys. ymchoel/ut yr amhera6dyrparth a rufein a gorchym/yn y 6eiryd lly6odraethyr ynyssed yn y gylch. ygyt ac ynys prydein. aramser h6nn6 y seil6ys pe/der ebostyl egl6ys yn gyn/taf yn yr antios. Ac ody/na y doeth rufein. Ac ynoy deleis. Teilygda6t paba6lescoba6t. Ac yd anuones


marc a gelystor hyt y reiffty pregethu euegyl yr arg/l6yd iessu grist holl gyuoe/tha6c yr h6nn a yscrifenas/

sei ehun o 6eithredoed mabdu6. A g6edy mynet yramhera6dyr rufein. kym/ryt a 6naeth. G6eiryd syn/6yr a doethinab ynda6. Acatne6ydhau y kaeroed arkestyll yn y lle y bydynt ynllibina6 a lly6ya6 y teyrnastr6yolder a g6iryoned megysyd oed y en6 ae ofyn yn he/dec tros y teyrnassoed pell/af ac yn hynny eissoes kyuo/di syber6yt ynda6. A thremy/gu argl6ydiaeth rufein acatal eu teyrnget ae gymr/yt ida6 ehun. Ac 6rth hyn/ny yd anuones gloy6 vas/pasianus a llu ma6r gan/ta6 hyt yn ynys prydeiny tagnefedu a g6eiryd neuy gymell y teyrnget arna6dr6y darystygedic y 6yr ru/fein. A g6edy eu dyuot hytymporth r6ytyn. nachaf6eiryd a llu ma6r ganta6yn eu herbyn ynyd oed aru/


thur gan 6yr rufein eu niuerac eu hamylder ac eu gle6der.Ac 6rth hynny ny lauassas/sant ktychu y tir ar eu torr.namyn ymchoelut eu h6yleua chruchu racdunt yny doeth/ant hyt yn traeth totneis yrtir. A g6edy caffel o vaspasia/nus ae lu y tir. y krychyssantparth a chaer penh6ylcoet yrhonn a el6ir yr a6r honn exon.A g6edy dercheu ymlad argaer honno. ympen y seith/uet dyd nachaf 6eiryd ae luyn dyuot ac yn dianot ynymlad ac 6ynt. Ar dyd h6n/n6 y llas lla6er o pob parth.ac ny chafas yr vn y vudy/golyaeth. A thranoeth g6e/dy bydina6 o pop parth ydoeth y vrenhines yryduntAc y tagnefed6ys eu ty6ysso/gyon. Ac odyna yd anuony/ssant eu kytuarchogyon hyt

yn i6erdon. a g6edy mynety gayaf heibia6. ymchoeluta 6naeth vaspasianus partha rufein. A thriga6 a orucg6eiryd yn ynys prydein. ag6edy dynessau G6eiryd par/


th a heneint. karu g6yr rufe/in a oruc a thraethu y teyr/nas tr6y hed6ch. A thegnefeda chadarnhau kyfreitheu aoed ossodedic yr y dechreu.A gossot ereill o ne6yd. arodi rodyon ma6r ehalaethy ae harchei. Ac velly y he/d6ys y glot tros teruyneueuropa. Ac y gyt a hynnyy ofyn ae garu a oed ar 6y/yr rufein. A m6y a dy6eitymdana6 ehun yn rufein.noc am vrenhined holl teyr/nassoed y byt. A hynny ady6a6t iuuenal 6rth. Neroamhera6dyr rufein. pany koffa6ys yn y lyfyr ef. Tia geffy heb ef vrenhin creu/la6n kadarn yth erbyn o y/nys prydein. A heb petruster.G6eiryd adar6einda6c oedh6nn6. Nyt oed yn ymlad g6rkadarnach noc ef. Nyt oed arhed6ch g6r arafach. nyt oedvn digrifach. nyt oed yn rodida g6r haelach. A g6edy teruy/nu die6ed y uuched ae var6.y clad6yt yg kaer loy6 y my/6n temyl ar 6naethoed ehun


yn enryded yn enryded y loy6amhera6dyr rufein.A g6edy mar6 G6e/iryd y doeth meu/ryc y vab ynteu yn vren/hin. G6r enryfed y prudderae doethineb oed h6nn6. Acym pen yspeit g6edy y uotyn g6ledychu. y doeth Rodricbrenhin y ffichteit o sithiaa llyges va6r ganta6 yr al/

ban yr tir a dechreu anreith/a6 y g6ladoed hynny. A dy/uot a oruc meuryc yn y er/byn a chynnulleitua ua6rganta6. Ac ymlad ac ef ae lad.A g6edy caffel o veuryc y vu/dugolyaeth honno drycha/fel maen ma6r a 6naeth ynar6yd caffel y vudygolyaethohona6. yn y 6lat a el6it oeen6 ef 6intymar. Sef y6 hyn/ny yngkymraec g6ys meu/ryc. ac yn y maen h6nn6 ydyscriuen6yt g6eithredoed me/uryc 6rth gad6 kof byth.Ac g6edy llad Rodric.y rodes meuryc ranor alban yr bobyl orchyfyge/dic a dothoed gyt a rodric y


pryss6yla6 yndi. ar 6lat arodes ef vdunt 6y a el6it kat/neis. ar 6lat honno diffeithoed heb neb yn y chyfanhedu ag6edy nat oed 6raged uduntSef a 6naethant erchi yrbrytanyeit eu merchet aceu caresseu yn 6raged vd/unt. Ac eu naccau a 6naeth/p6yt vdunt. canyt oed tei/l6g gantunt rodi eu merch/et nac eu caresseu vdunt.Sef a 6naethant 6ynteu my/net hyt yn i6erdon. A odyn/o d6yn g6raged vdunt. Aco rei hynny kynydu plantac etiued a thyfu pobyl. Acpobyl honno y6 y g6ydylffichti. A llyna megys y doe/thant ar acha6s y kynh6y/ss6yt yn gyntaf erioet y/n yr ynys honn. Ac yr hyn/ny hyt hedi6 y maent ynormes heb uynet odymaa chanyt arueitheis i t[...]ethuor g6yr hynny nac or ysco/tyeit. y rei heuyt dachre6yskynydu eu kenedyl or rei hyn/


ny ac or g6ydyl. y peideisa hynny ac ymchoeluty traethu om defnyd vuhun.A g6edy tagnefeduo veuryc yr holl y/nys or mor y gilyd. dechreucaru g6yr rufein a oruc acell6g teyrnget. ac o agrifa dysc y tat. kadarnhau ykyfreitheu a llunyaethupop peth yn adu6yn ar hyty teyrnasA g6e/dy eilen6i o veur/yc redec y vuched. y doethcoel y vab ef yn vrenhinyn y ol ar g6as h6nn6 yn ru/fein y magyssit. Ac eu moes.ac eu deuodeu a dyssgassei. ac6rth hynny yd oed ynteu ynr6ymedic o garyat 6rthunt6ynteu. Ac yn talu teyrngetvdunt heb 6arafun. canysyr holl vyt a 6elei yn arystyge/dic udunt yn yr amser h6n/n6. Ac ar vyrder ny bu yn vren/hin yn ynys prydein a en/rydedei dylyedogyon y teyrnasyn 6ell no choel nac ae kat/


6ei yn tagnefedussach. Ac vnmab a anet y goel. Sef oedy en6 lles. A g6edy mar6 koely doeth lles y vab yn vrenhina holl 6eithredoed da y tat aerlyny6ys ac a 6naeth llesyn gymeint ac y tebygyt ymae ef oed koel ehun amedylya6 a oruc hyt ar el/euterius pab y erchi ida6 an/uon atta6 6yr fydla6n prege/thei gristnogaeth ida6 a chreta bedyd. canys y g6yrtheuar 6nathoed yr ebystyl ynpregethu ar hyt y byt ardaroed kyfroi a goleuhau ygalon ef ae ved6l parth adu6. Ac 6rth hynny yd oedef yn damuna6 g6ir ffydo dihe6yt y vryt. ac enteuae kafas. A g6edy g6elet

or pab h6nn6 y grefydusdamunet ef ae darystygedi/gaeth. Sef yd anuones at/ta6 deu 6r grefydus gyfla/6n dyscodron a seilyedic y/n y lan gatholic. y bregethuida6 ac y6 pobyl deuotediga/


eth yr a<r>gl6yd iessu gristyg cna6t. ac eu golchediga/eth 6ynteu tr6y lan ffyn/a6n vedyd. Sef g6yr oedy rei hynny. d6y6an. A ffa/gan. A g6edy dyuot y g6/yrda hynny hyt yn ynysprydein a phregethu y lesvab coel. ae vedydya6 aeymchoelut ar grist oe hollgalon. dechreu a 6naeth ypobyl yn y lle redec attaduntac o dysc ac agreist eu bren/hin credu y du6 ac eu bedy/dya6 yn en6 crist. tr6y ffydgatholic. Ac velly eu rifa6ymplith y gelynyon genue/inhoed. ac eu talu y grist eucrea6dyr 6ynt. Ac ysef a6naethant y g6ynuytedigy/on athra6on hynny g6edydaruot udunt dileu camgretor holl ynys. y temleu a oedg6edy eu seilya6 yr geu d6y/eu. kyssegru y rei hynny aceu haberthu yr g6ir du6 holl/gyfoetha6c ac yr ebystyl arseint. a gossot yndunt amry/


fal genueinoed o vrdas ylan egl6ys y talu d6y6a6l6assanaeth y eu crea6dyryndunt. Ac yn yr amserh6nn6 yd oedynt yn ynysprydein y talu enryded yrgeud6yeu. 6yth temhyl arhugeint. A their prif temyly ar hynny a oed uch noc6ynteu. Ac 6rth gyfreitheuy rei hynny y darystygei yrei ereill oll. Ac o arch yr e/

bostola6l 6yr hynny y ducp6/yt y temleu hynny y ar geud6yeu. Ac yd aberth6yt ydu6 ac yr argl6ydes veir. Acym pob vn or 6yth temyl arhugeint gossot escot escobAc ym pop vn or teir tem/yl arbenhic hynny gossotarchescob a rannu yr 6ythtemyl ar hugeint yn teirran 6rth vfydhau yr triarchescob. Ac eisteduaeuy tri archescob yn y tri llebonhediccaf yn ynys pry/dein. nyt amgen. llundein.a chaer efra6c a chaer llionar 6ysc. Ac yr tri dinas hyn/ny darest6g yr 6yth ar hu/


geint. A g6edy rannu ynysprydein yn teir ran y dyg6y/d6ys yn ran archescob caerefra6c deifyr ar bryneich aralban megys y keid6 humyr.Ac 6rth archescoba6t llunde/in y doeth lloegyr a cherny6.Ac odyna kymry oll megysy keid6 hafren 6rth archesco/ba6t kaer llion ar 6ysc.A g6edy daruot yr deu6rda hynny gatholicllunyaethu pop peth yn 6edusor a perthynei parth ar lanffyd. ymchoelut a oruganttra eu kefyn parth a rufein.a datganu y eleuterius pappop peth or a 6nathoedynt.A chatarnhau a 6naeth y pappop peth or a 6nathoedynt6ynteu. A g6edy caffel onad/unt y kedernyt h6nn6. yd ym/choelyssant trachefyn y ynysprydein a lla6er o gytymthei/thon d6y6a6l y gyt ac 6ynt.A thr6y dysc y rei hynny ynenkyt bychan. y bu gadarnffyd y brytanyeit. A ph6ybynnac a vynno g6ybot en/6eu y g6yr hynny. keisseit y/


n y llyfyr a yscriuen6yt Gil/das o volyant emreis 6ledic.canys yr hynny a yscriuen/ei g6r kymeint a h6nn6 e/glur traetha6t nyt reit imiy atne6ydu ef.A g6edy g6elet o lesdi6yll6yr cristonoga/6l ffyd yn kynydu yn y teyr/nas. dirua6r le6enyd a gym/erth ynda6. Ar tired ar kyfo/eth ar breinheu a oed y temleuy d6yeu yn kynt. y rei hynnya rodes ef y du6 ar seint yntragy6yda6l gan eu hach6en/egu yn va6r o tir a dayar abrenheu a noduaeu a rydit.Ac ym plith y g6eithredoedda hynny. y teruyn6ys llesvab coel y vuched ygkaerloy6. Ac yd aeth or byt h6ny teyrnas vab du6. ae gorffa glad6yt yn enrydedus yn yregl6ys pennaf yn y dinas. Asef amser oed h6nn6 vn vl6y/dyn ar bymthec a deugeinta chant g6edy dyuot cristymru yr argl6ydes veir 6yry.A g6edy mar6 lles acnat oed ida6 vn


mab a 6ledychei yn y ol. ykyuodes teruysc y r6g y bry/tanyeit. Ac y g6ahan6ysargl6ydiaeth g6yr rufeiny ar yr ynys hon. a g6edyclybot hynny yn rufein. sefa 6naethant anuon seuerussened6r a d6y log o 6yr ar/ua6c ganta6 y gymell y/nys prydein 6rth eu harg/l6ydiaeth val kynt. A g6/edy dyuot seuerus hyt yrynys honn a bot lla6er oymladeu creula6n y rygta6ar brytanyeit. g6rescyn ranor ynys a 6naeth. A ran a/rall ny all6ys y g6rescynnamyn o vynych ymladeueu gofalu heb peidia6 ac

6ynt yny diholes drosdeiuyr a breneich hyt yralban a sulyen yn ty6yssa/6c arnadunt. Sef a 6na/eth y deholedigion hynnykynnulla6 m6yhaf a all/assant or ynyssed yn eukylch a gofalu eu gelyny/on tr6y vynych ryfel a br6/ytreu. A thr6m vu gan se/uerus diodef eu ryfel yn


6astat. Sef a 6naeth erchidrychafel mur yr6g yralban a deifyr a bryneichor mor p6y gilyd ac eug6archae mal na cheffyntdyuot dros teruyn y murh6nn6. Ac yna y gossodettreul kyffredin 6rth adei/lat y mur. h6nn6 or mory gilyd. ar mur h6nn6 apara6ys tr6y la6er o am/ser. Ac ae hetelis yn vynychy 6rth y brytanyeit. A g6e/dy na all6ys sulyen kynalryfel a vei h6y yn erbynyr amhera6dyr. mynet aoruc hyt yn scithia y gei/ssa6 porth y gan y ffich/tyeit y 6rescyn y kyuoethtrachefyn a g6edy kynn/ulla6 ohona6 holl ieuectita de6red y 6lat honno. dy/uot a 6naeth y ynys pry/dein a llyges ua6r ganta/6. A g6edy eu dyuot yrtir. kyrch am pen kaerefra6r a oruc a dechreuymlad ar gaer. A g6edy


kerdet y ch6edyl yn honeitdros y ternas yd ymedisy ran v6yaf or brytanyeity rei a oed gyt ar amhera/6dyr. ac y daethant ar suly/en. Ac yr hynny eissoes nypheitassant yr amhera6dyrae lu ae darpar. namyn ky/

nnulla6 g6yr rufein ac atrigassei or brytanyeit ygyt ac ef a chruchu y lle ydoed sulyen ac ymlad ac ef.Ac yna eissoes pan oed ga/darnaf yr ymlad. y llas se/uerus amhera6dyr a lla6eroe 6yr y gyt ac ef. Ac y bra/th6yt sulyen yn agheua6l.Ac y clad6yt seuerus ygka/er efra6c. a g6yr rufein agynhelis y dinas ar naduntyr hynny. a deu uab a ede6isseuerus. Sef oed eu hen6eubasianus. A geta. basianusaghen a hanoed y vam orynys hon. A mam y llall ahanoed o rufein. A g6edy ma/r6 eu tat. Sef a 6naeth g6/yr rufein drychafel Geta yn


vrenhin ae ganma6l yn v6y/af 6rth hanuot y vam o ru/fein. Sef a 6naeth y brytan/yeit eissoes ethol basianusyn vrenhin. Ae ganma6l.6rth hanuot y vam or y/nys honn. Ac 6rth hynnySef a 6naeth y brodyr y/mlad. Ac yn yr ymlad h6n/n6 y llas Geta. Ac yna y ca/uas basianus y vrenhinyae/th tr6y nerth y brytanyeit.Ac yn yr amser h6nn6ydoed g6as ieuancclotua6r yn ynys prydein.Sef oed y en6 cara6n ac nyhanoed o lin teyrneid nam/yn o lin issel. Ac eissoes g6e/dy caffel clot ohona6 yn lla/6er o ymladeu oe de6red aeffynyant kych6yn parth arufein a oruc y geissia6 can/hyat y gan sened rufein y 6ar/chad6 ohona6 ar logeu ar/uortir ynys prydein rac estra/6n genedyl. Ac ada6 o da udu/nt am hynny diga6n pei ken/hettit ida6 brenhinyaeth ynys


prydein. A g6edy t6ylla6 o/hona6 sened rufein tr6y y ry6ede6idio<n> t6yllodrus hynny.a chaffel canhat yr hyn ydoed yn y cheissa6. ymchoeluta 6naeth parth ac ynys pry/dein a negesseu ganta6 tr6ygedernyt yscriuenneu a lly/thyreu agoret ac inseilieusened6yr rufein 6rthynt. Ag6edy y dyuot ynys pryde/dein. kynnulla6 amylder ologeu a oruc a gal6 ata6holl ieuenctit ynys prydein.A chych6yn yr traetheu. Ag6neuthur kynhyr6f ma6ryn y holl teruyneu. Ac y gyta hynny d6yn kyrcheu my/nych yr ynyssed yn y gylch.Ac eu hanreitha6 ac eu llosci.a distry6 eu kestyll. a llad eutirdi6hyllodron. A thra ytto/ed ef uelly pa6b or kribdeil/6yr ereill a grychei atta6y 6rhau ida6 Ac ar pen ys/peit vech<an> kymeint oed ynifer ac nat oed ha6d y vnty6yssa6c ym erbynyeit ac


ef na g6rth6ynebu ida6 ac 6r/th hynny. Sef a oruc cara6nymdrychafel yn syber6yt. acanuon a 6naeth ar y brytany/eit y venegi vdunt pei g6/nelynt euo yn vrenhin g6e/dy darffei ida6 ef yn gyntafg6asgaru ac eu llad. y diffe/rei ynteu ynys prydein racestra6n genedyloed. ac y ham/diffynnei rac pa6b gormesor a delei idi. A g6edy caffelo hona6 eu duundeb. ymlada oruc a basianus. a g6edyy lad. kymryt a 6naeth ca/ra6n lly6odraeth y teyrnasyn y la6. canys y fficheit ardeugasei sulyen ganta6 ar 6n/athoed ida6 ef brat basianuse6ythyr vra6t y vam y basi/anus oed sulien. A phan dey/

lynt y ffichteit canhorth6y/a6 eu brenh{in} nyt ef a 6nae/thant 6ynteu. namyn kym/ryt g6erth y gan Gara6na llad basianus. A sef a orucg6yr rufein ynuydu a heb6ybot p6y vei eu gelynyonp6y vei g6yr ehunein ada6y maes a ffo. A g6edy caffel ogara6n y vudygolyaeth hon/


no. y rodes ynteu yn yr albanlle yr ffichteit y pryss6yla6ynda6. Ac yr hynny hyt he/di6 y maent yno.A g6edy clybot yn ru/fein ry6rescyn o ga/ra6n ynys prydein a llad g6/yr rufein ae g6asgaru ac eudehol. Sef a 6naeth sened rufe/in anuon allectus a their llego 6yr arua6c ganta6 6rth ge/issa6 llad y creula6n h6nn6. Acy d6yn ynys prydein 6rthdarystygedigaeth g6yr rufein.Ac heb vn gohir g6edy dy/uot allectus ynys prydein acymlad a chara6n ae lad. Ykymerth allectus lly6odraethynys prydein yn y la6. ac yg6naeth molest a chreulonderar y brytanyeit o achos ry ym/ada6 onadunt ac argl6ydia/eth g6yr rufein a g6rhau yGara6n. Sef a 6naeth y bry/tanyeit heb allu diodef hyn/ny duuna6 y gyt a g6neuth/ur asclepiodotus ty6yssa6c ker/ny6 yn vrenhin arnadunt. Acodyna kynulla6 llu. ac ymlada g6yr rufein. A phan yttoedallectus yn llundein yn g6neu/thur


thur g6yluaeu y6 tatolyond6yeu pan gigleu ef bot y bry/tanyeit yn dyuot am y pen.peidia6 a 6naeth ar aberthu yd/oed yn eu g6neuthur a myn/

et odieithyr y dinas ae geder/nyt ganta6. A g6edy botymlad yrydunt. Aerua dir/ua6r y meint a las o pob par/th. Ac eissoes asclepiodoctusa oruu ar brytanyeit. A g6as/garu bedinoed g6yr rufeinac eu kymell ar ffo. Ac yn yrerlit h6nn6 llad allectus alla6er o vilyoed onadunt aphan 6eles lelius gallus kyt/ymdeith allectus rygaffel orbrytanyeit y vudygolyaeth.Sef a 6naeth ynteu kynulla6yr hyn a diaghassei or kytym/deithon a chyrchu kaer llun/dein a chaeu y pyrth a chyn/nal y dinas arnadunt. o te/bygu gallu gochel eu hageuvelly. Ac eissoes. Sef a 6na/eth asclepiodotus eu g6archaeyno 6ynt. Ac anuon ar popty6yssa6c yn ynys prydeiny venegi yr daruot ida6 ef


ry lad allectus a lla6er oviyoed y gyt ac ef ae votynteu yn g6archaeu yr hyna diaghassei onadunt yg/kaer lundein. Ac 6rth hyn/ny erchi y pa6b yn gytduundyuot ae holl porth gantunty geissa6 di6reida6 g6yr ru/fein yn ll6yr or ynys hon.canys tebygei ef bot ynha6d hynny hyt tra vydy/nt yg6archae velly. Ac 6rthy 6ys honno y doethant ynll6yr pa6b or a hanoed o ge/nedyl y brytanyeit. A g6e/dy eu dyuot hyt yno a g6n/euthur amryfal peiranneu.y ymlad ar gaer ac ar mu/roed yn galet a orugant. Ag6edy g6elet o 6yr rufeinhynny annoc a 6naethanty eu ty6yssa6c ymrodi ac6ynt yn drugared asclepio/dotus ac erchi eu gell6g yymdeith or ynys heb dimda gantunt namyn eu hen/

eideu. can daroed oll eu lladnamyn vn lleg a oed ett6ayn ymgynnal. Ac 6rth y


kyghor h6nn6 yd ymrodas/sant en e6yllis y brenhinar brytanyeit. Ac val ydoe/dynt yn kymryt kyghoram eu holl6g. Sef a 6nae/thant g6yr g6yned eu kry/chu. Ac ar yr vn ffr6t agerdei tr6y lundein llad ga/llus ty6yssa6c ae holl kyt/ymdeithon. Ac oe en6 ef ygel6ir y lle h6nn6 yr hyn/ny hyt hedi6 ygkymraecnant y keila6c. A galobr6cyn saesnec. A g6edy goruotar 6yr rufein ac eu llad. ykymerth asclepiodotus corony teyrnas ae lly6odraeth tr6yganhat a duundeb pobyl y/nys prydein. A thraethu ykyfoeth a oruc o vnya6n6iryoned a hed6ch tr6y ysp/eit deg mlyned. A g6ahardcribdeil y treiss6yr a phylucledyfeu y lladron a oructr6y hynny o amser. Ac y/na y kyuodes creulonder. di/oclicianus amhera6dyr ru/


fein tr6y yr hon y dile6ytcristonogaeth o ynys pry/dein. yr honn a gynhalys/sit yndi yn gyfan yr ynoes lles vab Coel y bren/hin kyntaf a gymerthcret a bedyd yndi. canysmaxen ty6yssa6c ymlad/eu yr amhera6dyr creul/a6n h6nn6 a dothoed yrynys a llu ma6r ganta6ac o arch a gorchymyn yramhera6dyr a diuaa6d yregl6ysseu. Ac y llosget ac6ynt ac a gahat o lyfreu yryscrythur lan ac y gyt ahynny y merthyr6yt ethole/

digion effeireit a christno/gyon ffydla6n oed ufyddarystygedic udunt. y dan6ed mab du6. mal y kerd/ynt yn toruoed y teyrnasnef. Ac yna y damlle6ych6/ys mab du6 y trugared hytna mynnei vot kenedyl ybrytanyeit y llych6ino ty6y/ll6ch pechodeu. namyn go/leuhau onadunt ehunein


egluraf lampeu gleinyonverthyri. Ac yr a6r ymaebedeu y rei hynny ac eu hes/cyrn ac eu creireu yn y lleo/ed y merthyr6yt yn g6n/euthur dirua6r 6yrtheua didan6ch yr neb a edrycharnadunt. pei na bei g6yn/uanus ac 6ylofus y grist/onogyon clybot ry6neuth/ur o estra6n genedyl pa/ganyeit ar ffydla6n grist/onogyon ac eu pria6t ge/nedyl ehunein y kyfry6.Ac ymplith y bendigeityonbobloed merthyri o 6yr acg6raged y diodef6ys seintalban o uerolan. Ac y gytac ef Iulius ac aaron ogaer llion ar 6ysc. Ac ynay kymerth seint alban am/phibalus yd oedit a6r pya6r py a6r yn y d6yn oeverthyru ac y kudy6ysyn y ty ehun. Ac 6edy nathygyei hynny. y kymerthy 6isc y ymdana6 ehun ac


yd ymrodes y merthyroly/aeth trosta6 gan euelychucrist y g6r a rodes y eneitdros y deueit. Ac yna y deu6r ereill tr6y aghyly6edicboeneu ar eu corfforoeda ellyg6yt y 6lat nef. tr/6y verthyrolyaeth.Ac odyna y kyuodes

iarll caer loy6 koelyn erbyn asclepiodotus ag6edy ymlad ac ef y lla/da6d ac y kymerth ehuncoron y teyrnas. A g6edyclybot hynny yn sened rufe/in. lla6enhau a oruganto hageu y brenhin a gyn/hyruyssei eu hargl6ydia/eth. a g6edy d6yn ar gofonadunt eu collet yr pangollassynt argl6ydiaethynys prydein. Anuon aorugant. Constans sena/d6r y g6r a 6rescynasei yryspaen 6rth rufein. g6rdoeth gle6 oed h6nn6. A g6ra lafuryei yn u6y no neb


ych6anegu kyfredin argl6y/diaeth rufein. A phan gigleuGoel bot y g6r h6nn6 yn dy/uot ynys prydein ofynhaua oruc ac ef. can cly6sseinat oed neb a allei g6rth6y/nebu ida6. Ac 6rth hynnypan doeth constans yr tir.Sef a 6naeth koel anuonatta6 y erchi tagnefed. Acy gynnic darystygediga/eth ida6 o ynys prydein. ganadu koel yn vrenhin a thaluy gnotaedic teyrnget y 6yrrufein. A g6edy datcanu hyn/ny y gonstans. y rodes tag/nefed vdunt. Ac y kymer/th g6ystlon y gan y brytan/yeit ar hynny a chyn pen ymis g6edy hynny y cleuy/ch6ys coel o 6rthr6m heinta chyn pen yr 6ythuet dydy bu var6 coel.Ac g6edy mar6 coely kymerth constanscoron y teyrnas. Ac y ky/merth vn verch oed y go/el yn 6reic ida6. Sef oed


y hen6 elen verch koel a hon/

no vu elen luyda6c. Ac ny ch/at yn yr yssed a gyfflypei yrvor6yn honno o pryt a the/g6ch. Ac nyt oed ygkyluydo/deu a g6ybot y chyffelyp. can/ys y that a barassei y dyscuvelly 6rth nat oed etiued ida6namyn hi mal y bei ha6s idily6ya6 y teyrnas g6edy ef.A g6edy kymryt o Gonstansyn 6reic ida6. y ganet mabvdunt. Sef y dodet ar y mab.Custenhin. Ac ympen degmlyned g6edy hynny y buvar6 Constans ac y clad6ytygkaer efra6c. Ac yd ede6isy vrenhinyaeth y Gusten/hin. Ac ym pen ychydico yspeit bl6ydyned ymdan/gos a oruc Custenhin o votynda6 boned ma6r a dylyetac ymrodi y haelder a dayoni.A g6neuthur ia6nder yn yargl6ydiaeth. Ac ymdangosmal lle6 dy6al yn y argl6y/diaeth y rei dr6c. A megysoen g6ar y rei da.


Ac yn yr amser h6n/n6 yd oed g6r creu/la6n engirya6l yn amhe/ra6dyr yn rufein. Sef oedy en6 Maxen. Ar bonhedi/gion a gy6arsagei ac y dar/ystygei o gyffredin argl6y/diaeth rufein. Sef a 6nae/thant y bonedigion ar dy/lyetdogyon hynny g6edy eu dehol or creula6n amhe/ra6dyr 6ynt o tref eu tat.dyuot ar Gustenhin hytynys prydein. Ac ynteuae haruolles 6ynt yn von/edigeid. Ac eissoes g6edydyuot lla6er o nadunt arGustenhin. y gyffroi a oru/gant yn erbyn y creula6n6r h6nn6 gan g6yna6 6r/tha6 eu halltudoed ac eu tru/eni yn vynych. A chan an/noc ida6 gorescyn maxen

ae dihol. canys o genedylrufein yd hanoed Gusten/hin. Ac nat oed ac eu dyly/hei 6ynteu yn gystal ac e/uo. Ac 6rth hynny adol6yn


ida6 dyuot y gyt ac 6ynty orescyn tref ac y eturyteu dylyet udunt ac y 6aretgormes o rufein a thr6y yry6 ymadrodyon hynny ky/ffroi a oruc custenhin. A chy/nulla6 llu ma6r a mynetgyt ac 6ynt hyt yn rufein.A g6rescyn yr amherodraethyn eida6 ehun. Ac odynay kafas lly6odraeth yr hollvyt. Ac yna y duc custen/hin y gyt ac ef. tri e6ythyry elen. Ac <s>ef oed eu hen6eu.Trahayarn. A lle6elyn. ameuryc. Ar try6yr hynnya ossodes ef yn vrdas senedrufein.Ac yn yramser h6nn6 y ky/uodes eudaf iarll ergig aceuas yn erbyn y ty6yssaog/yon ar ada6ssei custenhinyn cad6 lly6odraeth yr y/nys y dana6. A g6edy ym/lad o Eudaf ar g6yr hyn/ny ac eu llad kymryt e/hun coron y teyrnas a lly6/odraeth yr ynys yn g6bl


A g6edy menegi hynnyy Gustenhin. Sef a orucynteu anuon Trahayarne6ythyr elen a their llego 6yr arua6c ganta6 y6erescyn yr ynys drache/fyn. A g6edy dyuot Tra/hayarn yr tir yr lle a el/6ir kaer peris. y kafasy dinas h6nn6 kyn peny deudyd. A phan gigleuEudaf hynny. Sef a 6na/eth ynteu kynnulla6 holl

ymlad6yr ynys prydein.A dyuot yn y erbyn hytyn emyl caer 6ynt y llea el6ir maes vryen. Acyna y bu vr6ydyr yry/dunt ac y goruu eudafac y kafas y vudygoly/aeth. Ac ydoedynt vri6e/dic a lladedic y 6yr. ffo aoruc Trahayarn y log/eu. Ac yna tr6y vora6lhynt yd aeth hyt hyt yralban. A dechreu anreith/a6 y g6ladoed ac eu llosci


a llad bileinllu. A phan gig/leu eudaf hynny. Sef a or/uc ynteu yr eil6eith kyn/ulla6 llu a mynet yn y olef hyt yr alban. ac yn y 6lata el6ir 6estimarlont rodibr6ydyr y trahayarn. Aceissoes kilya6 or ur6ydyra oruc eudaf heb vudygo/lyaeth. Sef a 6naeth ynaerlit eudaf o le y le ar hytynys prydein yny duc y ar/na6 y dinassoed ar keyrydar kestyll ar g6ladoed a cho/ron y teyrnas. A g6ydy di/gyfoethi Eudaf yd aeth efhyt yn llychlyn. Ac eissoestra yttoed ef ar y deol h6n/n6. Sef a oruc ada6 gany getymdeithon ae gereintllauurya6 llafurya6 y gei/ssa6 a diua Trahayarn asef a 6naeth iarll y kastellkadarn. canys m6yaf orbyt y karei ef eudaf malydoed Trahayarn di6ar/na6t yn mynet o lundein


Sef a 6naeth yr iarll h6n/n6 ar ganuet marchoc ynllechu ymy6n glyn coeda/6c y fford y doei. Trahay/rn. Ac yn y lle. A phangigleu eudaf hynny ym/

choelut a 6naeth trachef/yn hyt ynys prydein. Ag6ascaru y rufein6yr oheni. Ac g6isca6 ehun co/ron y teyrnas Ac ar vyr/der ymgyfoethogi a oruco eur ac aryant a chyfoe/th. hyt nat oed ha6d caff/el neb a vei arna6 y ofynnae eryneic. Ac o hynnyallan y kynhelis eudaf yynys prydein hyt yr am/ser y buant Gracian avala6nt yn amherodronyn rufein.Ac ygkylch di6edy oes ymgygor a6naeth eudaf ae 6yrda py6ed yd ada6ei y gyfoeth g6/edy ef. canyt oed etiued id/a6 namyn vn verch. A rei


a gyghorei ida6 rodi y ve/rch y vn o dylyedogyonrufein ar teyrnas genthimal y gellit kynal yr yn/ys yn gadarn ac yn tagne/uedus rac <lla6>. Ac ereill a gyg/hori ida6 rodi y verch yvrenhin o 6lat arall a di/ga6n o eur ac aryant gen/thi. A rodi y gyfoeth oll ag6edy ynteu y Gynan me/irada6c nei y eudaf ac eis/soes y kyghores carada6ciarll kerny6 y brenhin yg6aha6d atta6 Maxen 6l/edic a rodi ida6 y verch arkyfoeth g6edy ef genthi.Ac o hynny y tybygei efcaffel tragy6yda6l hed6ch.canys mab oed vaxen yle6elyn e6ythyr elen luy/da6c megys y dy6esp6ytvchot y vynet or ynys hongyt a chustenhin uab elen.a mam maxen a hanoedo dylydogyon rufein ac yn/o y ganydoed ynteu. Ac ar


vyrder o vrenhin genedylo vam a that yd hanoed.A chynhyruu y llys yn va/6r a 6naeth kynan meir/yada6c nei y brenhin o a/cha6s rodi or iarll y kyg/hor h6nn6 yr brenhin. ca/nys y vryt ef ae ved6l oed6rth y vrenhinyaeth. Ac ir/lla6n yd ede6is y llys. Ac y/na eissoes. Sef a 6naethkarada6c iarll kerny6 an/uon meuryc y vab hyt ynrufein y venegi hynny yvaxen. Sef kyfry6 6r oedveuryc. G6as ma6r tecteledi6 clotua6r o de6red ahaelder. A phy beth bennaca dy6ettei ar y taua6t. ef aekadarnhaei oe 6eithretae arueu. A g6edy dyuotMeuryc rac bron Maxenkymeredic vu ganta6 efymlaen pa6b yn enrydedAc yn yr amser h6nn6 ter/uysc a ryfel ma6r a oedr6g maxen a deu amher/a6dyr ereill oed yno. Gra/


cian a vala6nt y vroder e/hun. canys y rei hynny adaroed vdunt g6rthlad max/en or tryded ran or amhero/draeth a hynny a oed 6rth/tr6n ganta6 ynteu. A g6e/dy g6elet maxen o veurycyn gy6arsagedic y gan yramhera6dyr. Sef y dy6a6tmeuryc 6rtha6 yr ymadra/6d h6n. maxen heb ef py a/chos y diodefy ti dy tremyguval hynn. A fford y titheu yym6aret. Dabre ynys pry/dein a chymer coron y teyrn/as ae brenhinyaeth canyseudaf vrenhin yssyd hena chlafus. Ac nyt oes dim adamuno namyn caffel dyly/eda6c o rufein 6rth rodi yverch ida6 ae vrenhinyaeth

genthi. canyt oes ida6 eti/ued namyn hi. Ac 6rth hyn/ny y kafas yn y gyghor efae 6yrda rodi ytti y verchae teyrnas genti. Ac or ach/a6s h6nn6 ym hanuonetinheu yma. Ac o mynny


titheu dyuot gyt a miuihyt yno. pop peth a vydpara6t it o hynny. A g6e/dy keffych hynny o amhyl/der eur ac aryant a marcho/gyon ynys prydein ae chy/nif6yr y gelly g6rescyn yramherodron. Ac odyna yrholl vyt. canys o ynys pry/dein y kafas custenhin dygar di amherodraeth ruf/ein ac odyna yr holl vyt.a lla6er y gyt ac ynteu. Aco ynys prydein a gynydas/sant rufein.Ac 6rth yr ymadro/dyon hynny y ky/ch6ynn6ys maxen y gyta meuryc vab karada6chyt yn ynys prydein. Acar y fford eissoes yn my/net y darystyg6ys kaereuffreinc a dinassoed ac y g6/rescyn6ys 6ynt. A chynull/a6 lla6er o s6llt 6rth y rodioe varchogyon ac amlauy teulu. A g6edy g6rescynffreinc ac amlau ohona6


y lu. kych6yn a oruc ar ymor a g6ynt hyrr6yd y/n y ol. A dyuot norhamt6nyr tir. A phan genhata6ythynny yr brenhin. dirua6rofyn aeth arna6 o tebyguy mae y elynyon oedyntyn dyuot y 6rescyn y gyfoe/th. A gal6 atta6 kynan.meiryada6c y nei. Ac erchiida6 kynnulla6 holl ym/lad6yr y teyrnas a mynet

yn eu herbyn ac yd oed gy/nulledic llu dirua6r y ve/int. kych6yn a oruc kyn/nan meirada6c parth anorhant6n yn y lle ydoed pe/bylleu maxen ae lu a phan6elas maxen llu kymeinta h6nn6 yn y kyrchu. ofyn/hau a oruc o pop vn o d6yfford. o veint y llu. Ac o 6y/bot gle6der y brytanyeit.Ac nat oed ganta6 ynteuvn gobeith o tagnefed. Agal6 y henhafg6yr atta6a oruc a meuryc vab keiry/ada6c. Ac erchi kyghor


vdunt am hynny. Ac yn/a y dy6a6t meuryc argl6/yd heb ef nyt oes les in/ni o ymlad ar g6yr racc6.Ac nyt yr mynnu ymlady doetham yma. nac yrkyffroi y g6yr racco yndybryt yn an herbyn hebacha6s. namyn tagnefedyssyd ia6n y erchi vdunta llety yny 6ypom ved6ly brenhin ymdanam ae e/6yllis. A dy6edut a 6na6nan bot a channad6ri genh{ym}y gan amherodron rufeinar eudaf vrenhin ynys pr/ydein. Ac velly tr6y yma/drod clayar keiss6n tagne/fedu ac 6ynt. A g6edy botyn raghad6y bod y pa6bonadunt y kyghor h6nn6.Sef a oruc meuryc kym/ryt deudeg6yr o 6yr ll6y/don adu6yn doethon acheig oli6yd yn y lla6 de/heu y pop vn onadunt. Adyuot hyt rac bron kyn/


an. A g6edy g6elet or bry/tanyeit y g6yrda adu6ynenredus hynny yn ar6einoli6yd yn eu deheuoed yn a/

r6yd tagnefed a hed6ch. Sefa 6naethant kyuodi yn en/rydedus yn eu herbyn. Ac ygyt y deuthant rac bron ky/nan y hanerchassant o p/leit amherodron rufein aesened. A menegi ida6 a 6na/ethant ryanuon maxen achennad6ri ganta6 y ganamherodron rufein ar eu/daf vrenhin ynys prydein.Ac yna y gou6n6ys kyn/an meirya6da6c pa acha/6s yr doethoed llu kymeinta h6nn6 ganta6. A dy6edutnat oed tebic y gerdedyatkennadeu. namyn y ger/det gelynyon a vynnyntanreitha6 g6ladoed. Ac y/na y dy6a6t y kynnadeuoed tec kerdet g6r kyfurda maxen yn annogonedusheb luossogr6yd o gytym/


deithon enrededus y gytac ef. canys uelly y maeteil6g kerdet y gyt a ph/op vn o amherodron ru/fein. rac caffel {per}igl a chy/6ylyd y gan eu gelynyonkerdet toruoed lla6er abedinoed eu cad6 y ffordy kerdont. tagnefed a gei/ssant. tagnefed a dyborth/ant. ac ar6yd y6 hynny.yr pan doethant y tir yrynys hon. ny gryn na sar/haet na threis y neb nam/yn yr eur ac aryant pry/nu eu kyfreideu megyskenedyl dybor<th>a6dyr hed/6ch heb geissa6 nac y tre/is nac yn rat dim y ganneb. Ac ual ydoed kynanmeirya6c yn petrussa6beth a 6nelei ae ymlad ac6ynt ae hedychu. dynes/sau atta6 a 6naeth kara/da6c iarll kerny6 a g6yr/da gyt ac ef a chyghorihedychu ac 6ynt. A chyn


bei dr6c gan kynan rodihed6ch a 6naethp6yt vd/unt. A d6yn maxen y gytac 6ynt hyt yn llundeinar eudaf vrenhin y bryta/nyeit. A datganu ida6 malyr daroed.Ac y/na y kymerth ka/rada6c iarll kerny6 g6yr/da y gyt ac ef. A g6edy eudyuot rac bron y brenh{in}.dy6edut a 6naeth ual hynargl6yd heb ef. llyma yrhyn ydoed y g6yr ath ga/rei ti yn damuna6 eiroet.A du6 yn llunyaethu hyn/ny hedi6 ac yn y anuon y/man 6rth dy uot titheu yncad6 ffydlonder 6rth du6.Sef y6 hynny tidi a vuostyn ymgyghori ath 6yrdapy beth a 6nelut am elendy verch ath gyfoeth. canyttoedut yn treigla6 partha heneint val nat oed ha/6d it ly6ya6 dy teyrnash6y no hynny. Ac yna rei


a gyghorei yt rodi corondy teyrnas y Gynan Mei/ryada6c dy nei. a rodi dyverch y dylyeda6c o 6latarall. canys ofyn oed ar/nadunt dyuot darystyge/digaeth y teyrnas o deleivrenhin a chyfreith arna/dunt. Ereill a gyghoreiyt rodi dy verch y vn odylyedogyon y teyrnashonn val y bei vrenhing6edy ti. Ac eissoes y ranv6yaf oth 6yrda a gygho/res it keissa6 vn o amher/a6dyron rufein y rodutdy verch ida6 ath gyfoeth6edy ti. canys velly y tyby/gynt caffel hed6ch a rufe/

inya6l amherodraeth aehamdiffynei. A llyma he/di6 argl6yd g6edy ryan/uon o du6 y g6as ieuanch6n yman iti yr h6nn aheny6 o rufeina6l amhero/dron a brenhinolyon vry/tanyeit. Ac y h6nn6 om kyg/hor i y rody di dy verch ath


gyfoeth g6edy ti. Ac y gyta hynny edrych ti bot yngystal y dylyet ef ar ynysprydein ar teu ditheu. canyscar agos y6 y gustenhin anei y goel an brenhin nineu.Ac ny dylyit g6arafun yrg6r h6nn6 y verch ar vren/hinyaeth. ac vfudhau a 6/naeth eudaf yr kyghor h6n/n6 ac o gyffredin gyghorynys prydein ae g6yrda. yrodet elen verch eudaf ar te/yrnas genthi y vaxen mablle6ely. A phan 6elas kyn/nan Meiryada6c hynny.blyghau a oruc a llidya6a mynet parth ar alban achynulla6 llu dirua6r a ry/uelu ar uaxen ac ar llu h6n/n6 gantha6 dyuot tr6yhumyr ac anreitha6 y g6/ladoed hynny o pob parthida6. A g6edy menegi hyn/ny y vaxen. kynulla6 a o/ruc Maxen y llu m6yafa all6ys a mynet yn erbynkynan a rodi kat ar vaes


ida6 ae yrru ar ffo. Ac eisso/es ny pheid6ys kynan na/myn kynulla6 y lu ail6eithac anreitha6 y g6ladoedyn y gylch val kynt. A g6e/itheu gan vudygolyaetha g6eitheu hebdi yd ymcho/elei vaxen y 6rtha6. Ac ordi6ed eissoes g6edy g6ne/uthur o pop vn colledeu ma/

6r y gilyd. kymodi a oru/gant tr6y eu kytymdeithona dyuot yn garyat.Ac ym pen yspeit pu/mp mlyned syber6a/u a or maxen o amylder eurac aryant a s6llt a marcho/gyon a chyni6yr. Ac yn ylle paratoi lleghes a 6naetha chynulla6 atta6 holl ym/lad6yr ynys prydein. Aca all6ys y gaffel o leoed e/reill. A g6edy bot pop pethyn para6t. kych6yn a orucparth a llyda6 y 6lat a el6irbrytaen vechan yr a6r honA g6edy y dyuot idi. dechreuymlad ar pobl a oed yndi


o ffreinc. Ac yn y di6ed yllas himbalt eu ty6yssa6c.A phymtheg mil o 6yr ar/ua6c y gyt ac ef. A g6edyg6elet o vaxen meint oedyr aerua o nadunt a g6y/bot yn ha6d g6ydy hyn/ny eu darest6g yn g6byl.Gal6 kynan Meiryada6ca 6naeth atta6. Ac y dany ch6erthin dy6edut 6rth/a6 val hynn ar neilltu y6rth y bydinoed. kynanheb ef llyma vn or g6la/doed goreu yn ffrein<c> g6edyy darest6g. gobeith y6 gen/yf 6eithon caffel y rei ere/ill. Ac 6rth hynny bryssy/6n y gymryt y kestyll arcaeroed ar dinassoed kynmynet y ch6edyl h6nn6 ynhoneit dros y g6ladoed acymgynulla6 pa6b ygytyn an herbyn. canys o cha/ff6n y teyrnas hon. nyt o/es petrus genyf caffeloll ffrenc yn einym. Ac 6r/th hynny na vit ediuar ge/


hyt canhyadu imi dy dyly/

et ar ynys prydein. kytbei gobeith it y chaffel. ca/nys py beth bynnac ar go/llych ti yno. mneu ae hen/illaf iti yma ac yn gyntafmi ath 6naf yn vrenhinar y 6lat hon ac ae llan/6n oc an kenedyl nuhun/ein g6edy darffo in v6r6estra6n genedyl oheniyn ll6yr. Ac odyna honna vyd aeil vrytaen. A hyty g6elir imi g6lat ffr6yth/la6n y6 honn. o yteu am/ryfal ac auonyd kyfla/6n o pyspysca6t. a choe/dyd tec a fforesteu adasy hely. A her6yd y gel6irimi nyt oes 6lat garu/eidach no hon. Ac ada6 ky/nan yna kad6 tragy6y/ta6l fydlonder ida6 ynteugan vfydhau ida6 a dio/l6ch yr hynn a ada6ssei.Ac yna eil6eithky6eira6 a 6nae/


thant eu llu yn vydinoeda mynet hyt yn rod6m.Ac yn diannot g6rescyny dinas. canys clybot orffreinc creulonder g6yr ru/fein ar brytanyeit. Sef a6naethant ada6 y g6rag/ed ar meibon a ffo yr kes/tyll ar keyryd cadarn. Ere/ill yr coydyd ar kerryc armynyded diffeith y geissa6amdiffyn eu heneideu. Acnyt arbedei 6yr rufein arbrytanyeit nac y va6rnac y vychan nac y hennac y ieuanc namyn yrg6rgaed ehunein a g6edyudunt g6rescyn yr holl6lat a distry6 y pobloedac eu dileu yn ll6yr. ka/darnhau y kestyll ar keyr/yd ar tyreu a 6naethanto varchogyon ynys pry/dein a g6neuthur ereill o

ne6yd ynyd oed gymeinteu hofyn ar pa6b or a gly/6ei eu creulonder tros y


teyrnas ffreinc ac ydoe/dynt pa6b ar ffo. rei yrac yr dinassoed cadarn.Ereill y 6ladoed y byt yneu kylch y geissa6 nodety eu heni<ei>teu.Ac yna ell6g g6ysa oruc maxen hytynys prydein 6rth gynu/lla6 can mil or pobyl issafeu breint or meibon ar tir/di6hyllotron ar llafur6yr.Ac ygyt a hynny deugeinmil ar hugeint o varcho/gyon arua6c. ac anuonhynny hyt yn llyda6. hytpan vei y can mil raccoo pobyl a gyfanhedei y 6l/at o ar ac eredic a di6hy/llodraeth y dayar ar deg m/il ar hugeint or marcho/gyon yn argl6ydi arna/dunt 6ynteu ac y eu ham/diffyn rac gormessoed arac eu gelynyon. A g6edydyuot y nifer h6nn6 hytar vaxen. ef ae rann6ys


dros 6yneb llyda6 ac adangosses y ran y pa6bae achub ar neilltu ac y/na y g6naeth maxen ly/da6 yn eil brytaen. Ac y ro/des hi y gynan meryada6c.A g6edy daruot ida6 lluny/aeth pop peth velly. kych/6ynnu a oruc parth ac ei/thafoed freinc a ran arallor llu ac y darystyg6ys 6y/nt 6rth y argl6ydiaetho g6byl tr6y vr6ydreu acymladeu. Ac y gyt a hyn/ny holl germania dan ytheruyneu. A g6edy botpob lle o hynny yn daryst/

ygedic ida6. y gossodeseistedua y teyrnas yn ydinas a el6it creueris. Acyna y dechreuis ryueluar y deu uroder. Gracian.A uala6nt a oedynt am/herodron yn rufein. A g6/edy llad y neill y deholesy llall o rufein ymdeith.Ac yn yr amser h6n/


n6 ydoed 6yr ffreinc ag6asg6in. A pheitta6 yn re/uelu ar kynan meryada/6c ac ar y brytanyeit er/eill a oed yn llyda6 tr6y vy/nych ymladeu. Ac ynteuyn 6ra6l ac yn 6ychyr ynymdiffryt. ac yn ymgyn/nal racdunt h6y gan ta/lu aerua dros y gilid. Acyna g6edy hedychu y ryg/thunt. medylya6 a oruc ky/nan keissa6 di6edi oe gyt/uarchogyon o 6raged dy/lyeda6c 6rth hilya6 planta gynhalei y 6lat ar kyuo/eth yn tragy6yda6l. Ac ualna bei neb kyfathrach yrygtunt ar ffreinc na chy/mysc yn y genedyl namyneu bot yn ia6n vrytanyeit.Sef a 6naeth kynan anuonar duna6t vrenhin kerni6y erchi y verch yn 6reic ida6ef. canys honno yd oed yn ycharu yn v6yaf g6reic her6/yd y boned ae dylyet ae ph/ryt ae gosged ae theg6chae di6eirdeb. Ac y am hyn/


ny erchi ida6 a oruc kynantr6y lythyreu kynnulla6a vydei 6ed6 o verchet dy/lyedogyon ynys prydein6rth eu rodi y6 dylyedogy/on ynteu a chynnulla6 m6y/af a allei eu kaffel o 6ragedg6ed6 ereill a uei is eu bre/

int nor rei hynny 6rth eurodi yn llyda6 y gyfry6 acy dylynt. Sef oed y duna6th6nn6. bra6t y garada6cy g6r a dy6esp6yt vchot.ac a dathoed yn lle y vra6tyn vrenhin. A phendurafheuyt oed yn ynys pryde/in. canys ida6 y g6rchy[nn]a/ssei vaxen lly6odraeth yn/ys prydein pan athoed o/heni a hyt tra vei ynteu o/dieithyr yn g6neuthur yg6aryeu hynny.A G6edy dyuot arduna6t y gennad6/ri honno vfydhau a 6naeth6rthi ac anuon g6ys yndiannot a oruc dros 6ynebynys prydein y gynnulla6y g6raged hynny mal ydarchydoed

Peniarth 23 1r

Eneas gwedi ymladd [...]a distriw y gaer ac sga[n.]/us i vab gyd ac ef a | ddo[...]/ant ar longeu hyd y | wlada elwir yr awr honn ytaliac a | elwid yna yr edal ac ynyr amser hwnnw latinvs oedyn vrenin yn yr eidal argwr hwnnw a arvolles ene/as yn llawen. a phan weles tvr6n vrenin rvtul hyn/ny kynghor6ynnv a oruc wrthaw ac ymlad ac efa gorvod a | oruc Eneas a lladd tvrun vrenin. A chaffelbrenhiniaeth yr eidal a lavynia v{erch} latinvs yn wreickiaa | chwedi tervynv o hoydyl eneas y gwnaeth<wyt> ysgani/vs i vab yn vrenin. Ac wedi dyrchavel ysganivsyn vrenin ef adeilawdd dinas ar avon diberun amab a aned iddaw ac y dodet yn henw a<r> hwnnw siliusAr mab hwnnw wedi ymdrychavel ymroddi a orvcyn lladrad yngodineb a gordderchv nith i lavynia aibeichiogi A phan wybv i dad ef hynny erchi a orucoy ddewinion dywedvd iddaw pwy a veichiocassaiy vorwyn. Ar dewinio<n> a | ddywod iddaw vod y vorwynyn veichiawc ar vab a | lladdai i vam ai dad ac ni thw/yllassai ev dewindabeth wynt erioed canys doeth y[.]

Peniarth 23 1v

[.]ynn a | ddoydassant A | phan <ddoeth>oed ir vorwyn y esgor

[....h]ylevyd y bv varw ac velly y | lladdawdd ef i vam.[....]vtus a | ddodet yn henw ar y mab ac ar vaeth y | roded[. m]ab ai vag6 oni v6 bymtheng | mylwydd a diwr/[.]awd ydd | aeth y | mab i ganlyn i dad i hely ac argan/[.]od karw yn agos attaw ac annel6 i 6waf a oruc y mab ac yn keisiaw medrv y carw sef y medrawddi dad adan i | vron yny golles y | enaid ac velly y | lladda/wdd i dad Ac yna y | deholes gwyr yr eidal vrvt{us}oddyno cans nid oedd deilwng ganthynt yn vren[i{n}]arnaddvnt gwr a | laddai i vam ae dad. Ac y | doethyntev hyd yngroec ac yno <y | gweles> y gwelygor<dd> o etiveddelen{us} vab priaf yn gaeth dan bantrassvs breningroec. Pyr vab achel a | ddygassai y genedyl hon/no ganthaw gwedi distryw tro ynial i | dad. ac aigwarchassai yno wynt yn gaeth Ac yna panadnabu vrvtus y genedyl honno trigaw ygydac wynt oni oedd ganevin a cheredic ef gan y bre{n}/hinedd ai tywyssogion yn vwy no neb oy gyvo/ydion a hynny oy bryd ai | ddewredd ai haelder aivilwriaeth ai glod. Sef achaws oedd hynny do/eth oedd ymplith y | doythion a dewr ymplith y | raiymladdgar ar hynn a ddamweiniai iddaw o | dda efai rroddai oi gydvarchogion ac i | bawb or ai har/chai iddaw. Ac wedi ehedec y | glod dros wynepholl roec ymgynvllaw a orugant attaw pawbor a | hanvoedd o genedyl dro ar a | oedd dros wynepgroec. Ac ervyn i vrvtus vod yn dywyssawc

Peniarth 23 2r

arnadd6nt ac eu rrydhav o gaethiwed gwyr gro[e.]can yr | oyddynt o | rivedi o wyr heb wragedd a meibionsaith mil Ac ygyd a hynny ydoedd gwas Jevangk boneddikaf ar a oedd yngroec a | hanoed o barth i vamdad i vam yntev a hanoedd o genedyl dro. Sef oedd i henw asaracus. Ac [y]doed y gwas hwnnw yn wastad yn kynhorthwaw kenedyl dro am hanvod y vam o dro. Ac ydoedd wyr groec ynryvelv arnaw yn wastad ygyd a | brawd a oedd iddaw a hanoedd i vam ai dad o | roec am adaw oy dat dri chastell y asaracus yn ragor ac yn | keisiaw dwyn y | kestyll drachevyn ydoedd wyr groec ygan asaracus Ac <yna> pan weles brutus hynny a gw/ylvd ohonaw rivedi y | lv a | gweled y | kestyll yn ba/rawd iddaw ef a gymmerth vot yn dywyssawc ar/naddunt i geisiaw rydit vddvnt.Ac yna wedi ymdrychavel o vrvtus yn dyw/yssawc ymgynvllo igyd a oruc pobil dro a ch/adar<n>hav kestyl asaracus ac eu llenwi o wyr ac arveua | dognedd o vwyd a diawd A | phan ddarvv iddawhynny mynet ef ac asaracus a | chwbyl oc eu hollniver ganthvnt namyn a | edow<sid> yn | y kestyll diffeith goydydd a | dwyn ganthvnt yno eu gwragedd ac eu

meibion a | chwbl o[i] hanreithiev. Ac odyno anvon llythyr a | oruc brvtus hyt ar bentrasivs vrenin ar | a/ [mad]rawdd hwnn ynddaw. llythyr brvtus at ben/trasiusBrvtus dywyssawc a drivlingw<e>dillion kenedyl dro yn anvon anner{ch}

Peniarth 23 2v

[...]entrasius vrenin groec a | manegi iddaw nad oedd dei/[.]wng iddaw atal ganthaw yn gaeth eglvr vrenhinawlgenedyl o | lin dardan nac ev keithiwaw yn amgen nocy | barnai eu bonedd Ac am hynny y | may brvtus yn ma/negi iddaw bod yn well ganthvnt preswyliaw yn | ydiffaith ac ymborth val aniveilieid ar gic amrwd aa | llyssev gyd a ridid noc ymborth yn y kyvannedd ynkaffel gwleddav dan gaethiwed. Ac os kodi dy orvchelderdi ath gyvoeth a | wna hynny na dyro yn eu herbynnamyn dyro vaddevant vddvn cany<s> annyan yw i ba/wb kaeth keisiaw rydid o | bob fordd a dyvod ar i | hendeilyngdawd. Ac am hynny ydd archwn i dy drvgaredddi hyd pan ganhietych di vdvnt wy preswyliawyn | y | koedydd y | ffoassant vddvnt gan rydid. nev gani/hataa vddvnt vynet yn rryd y | wladoedd y byd i bres/swyliaw yn ddigaethiwed.Ac yna wedi gweled o bentrasius y | llythyr ai ddarllainrac i vron. Galw a oruc ataw y | gyngor sef kowsantyn eu kyngor kynvllaw llv ac ev hymlid o lid a blyngderwrthvnt am eu bod yn gaeth gyhyt ac i | bvessynt a | llavas/sv onadvnt anvon y ryw lythyr a hwnnw ar vrenin g{ro}ecAc yna y ky<nvll>awdd pent{ra}sius y | lv igyd a | chyrchv y | diffaithy | tebygai vod brvtus yn!ddaw Ac val ydd oyddynt ynmynet heb gastell sparatinus eu kyrchv a | oruc brvtus atheir mil o wyr arvawc ganthaw ac wyntev heb wybotdim o hynny cans yn | ddiarwybod y dodoedd brvtus ynoo hyd nos yn gyrch am eu penn. Ac yna ev kyrchva oruc brvtus vddvnt yn ddiannot ac yn wrawl wychyr

Peniarth 23 3r

a gwnethvr aerva ddirvawr i maint onaddvnt [-]yn gwilyddvs ovynawc fo a oruc pentrasi{us} ai l6 [i bo.]lle or i | tybygynt gaffel noddet a bryssiaw a orvgant [ar f.]ac <eu> brenin un eu blaen a | cheisiaw myned trwy avon a oeddagos vddvunt a henw yr avon oedd asgalon ac yn keisi/aw mynet drw honno peryglv llawer onaddvnt. A b{ru}t{us}yn i | hymlid ac yn devddyblyga aerva onaddvnt yr/rwng lladd a boddi. A phan weles antigonius brawdpa<n>trasi{us} vrenin y | aerva ho{n}no dolvriaw yn | vawr a | oruca galw attaw oy niver gwasgarawc yny gavas <vyddin> dday meint. Ac yna yn gyflym kyrchv gwyr tro a | oruckans oedd gwell ganthaw a | thegach a | chlodvorussach

i ladd yn kyrchv ac yn ymladd noy voddi yn wra/dwyddus yn ffo. Ac yna ymchwelvd a orucanticonius yn ffynedic wrawl a newidiaw <dyrnodiev> a gw/yr tro ac ni thykiawdd iddaw cans gwyr troparawd oeddynt ac addvrnedic o arvav. A gwyrA gwyr groec noythion oethynt a diarvod. Ac ynay gorvv wyr tro ar wyr groec ac ev llad gan mwyafoll a daly anticonius brawd y | brenin ac anakletuskydymaith iddaw.Ac yna wedy gorvod o vrutus yn | y vrwydyr hon/no gossot a oruc chwechannwr o varchogion ar/vawc y mewn kastell i asaracus a | chyweriaw y castello bob anghenrait ac oddyna ydd | aeth brutus ai lvhyd y lle ydd | oed y gwragedd ar meibion yn eu harosyn y diffeith. Ar nos ho{n}no dolvriaw a orvc pan/trasius yn vawr o achaws daly anticonius i vrawd

Peniarth 23 3v

[-] ynteu eh6nan a lladd llawer oi wyr kynvllaw[.] | oruc a | ddihengis o wyr. A | thrannoeth pan olehawddy dydd kychwyn a | oruc a hynny ganthaw a dy6odam ben y kastell y | tybygassai vod brvtus ynddaw arkarcharorion. Ac wedi edrych o bantrasi{us} ansawddy kastell yn llwyr rannv a oruc y llv yngylch y | cas/tell ac erchi i bawb onaddvnt cadw cadw yn i | gy/vair y | bai yn ddiogel a gorchymvn a oruc i | bawb o/naddunt o bob kelvyddyd ymladd ar castel yn orev acy | gellynt Ac yna yr | aeth pawb onaddvnt yn | i <le> Ac obob arver ymladd or a wyddynt o devlv a | chladdv wynta ymladdassant ar castell val ydd | erchis y brenin vdd/vnt ac dan ossymvd y | royddynt y rai dewraf ona/ddvnt yn ymladd ar castell ar llaill a vyddaiyn gwiliaw r pebyllai rrac kyrch disyvyd gan vrvt{us}am eu pen. Ac yn eu herbyn wynteu yddoedd y gwyror castell yn amddiffin eu ty ac eu heneidieu yn orevac i | gellynt ac yn bwrw dwfyr brwd am | ben eu perian/nev a | than gwyllt yny foassant ywrth y | ty. Ac yny | diwedd y | bv raid vdvnt anvon kanhiade at vrvtus i vy/negi iddaw eu govyd ai perigyl ac erchi iddaw euhamddiffin rac | bot yn rrait vddvnt rodi y ty o eis/siav bwyd A phan giglev vrut{us} hynny meddyliawa govalv am i hamddiffin a | oruc. ac yn | y diwed y | ka/vas yn ev gyngor dwyn kyrch nos am eu pen ac evkeissiaw velly wynt yn ddiarvot a cheisiaw twyllaweu gwilwyr ac eu gwersylltev. Sef y kavas brutusyn eu gyngor galw attaw anacletus kydymddaith

Peniarth 23 4r

anticonius a | thynnv y | gleddef allan a dyw[-]/thaw val hynn.O dydi was ievang llyma dervynv dy vvchedd

di ac anticonius ar cleddef hwnn yn ddiannoty lladdaf ych dev ben chwi ony wnei di a archaf i ynffyddlawn. Nid amgen pan vo nos y | chwinsaf dyvynet ti y dwyllaw y gwilwyr gwyr groec yni | dde/lynt ar dalym oddiwrth y llv ym erbyn i val i | kaffwyfeu divetha a | chaffel wedi hynny dyvod yn ddirybyd amben ev llv. Ac val hynny y | gwnei heb!y brvtus mynetyn | yr ail awr or nos yna ara ddivervawt yny geffychymddiddan a | rai onad6nt a | doydvt val hynn. Antico/nius a | ddvgvm i ar vynghevyn o garchar brutus allawer o heyrn arnaw hyd mewn glynn coedawc dy/rys a rac a oedd o heyrn arnaw ni elleis i ddwyn efbellach no hynny. Ac wedi i doytech di hynny heb ybrvttus y | devant y gyd a | thi oni ymgaffwyf ac | wy{n}tA ffan weles anacletus y cleddef yn noeth ynllaw vrutus a | chlywed i | eiriav krevlon adawa oruc gwnevthur pob peth val ydd | oedd yn | i orchymvniddaw. A roddi a oruc brutus vddvnt wyntev evheneidiav ef ac anticoni{us} ac eu rrydid A chadarn/hav yr ammot a orugant yryngthvnt. A phanddoeth yr ail awr or nos y kerddawdd anacletusymeith a dyvod yny vydd yn agos yr gwilwyrac ymddiddan ac wynt. Ac <yn> y lle govyn a orvgantpa fvnut y | cawsai ddiangk. ay ammev or gwil/lwyr a | thyngv o!hanaw yntev nat oed ganthaw

Peniarth 23 4v

[....a] thwyll na brad Namyn diang a wnevthvm orkarchar krevlonaf y | bv ddyn ynddaw Ac yn awch +gw/ddiaw+ chwi ydd | wyf i hyd pan ddeloch i gyd a mi ymay anticonius yn llechv ymplith drein a gwythw/eli Ac yna yn | ddiannot y | daeth y gyt ac ef kwbwlor holl wersylltwyr hyd y lle y | gwnaddoedd oed a brvt{us} Ac yna yn gyvlym y | lladawd brut{us} kymmeint vn Acyna yn gyflym dawel ddistaw dyvod yny vvant o | bopparth yr llv val i llyniesynt ac oi hstriw Sef ydoedyn arwydd yryngthvnt. kyn kyflavanv o | neb onad/dvnt ar i | gilid canv corn brvt{us} pan ymergytiei v{ru}tusi ddrws pebyll pent{ra}si{us} ac o hynny allan gwnelei bawborev a | gallaiAc yna wedi <dyvod> brutusy | drws pebyll y | brenin yn ddiannot canv i gorna | beris brutus Ac yn gyflym wychyr chwannawc ky/mynv y keissiadvryd a | thrwy angheual ddyrnodieveu divetha A | chan gwynvan y | rrai lladdedic yn mynety Angheu diffroi y rrai trychion kysged6rieit a oeddvyw. Ac vegis devaid ymplith bleiddiev yr aroynt ar/naddvnt ev han<g>ev canyt oed vddvnt ffordd or byd naci ffo na chaffel o enkyt gwisgaw dim oi harveu. Ac eu llada wnaethwyd vddvnt ac ev hysigaw o!ny bai ymbell vna vei arvev amdanw Ar hwnn a vei velly briwaw ac ysi/gaw a | wnaynt yn keisiaw ffo gann dywylled y nos a dry/

ket y | ffyrd ac amled y kerric. A pha amkan bynnac a | di/

Peniarth 23 5r

hengis yn vyw ni ddiengis yr | vn dianaf A | ffan [....]y | gwyr or castell dyvod brutus yno Dyvod allan aorvgant wyntev a devdyblygv aerva onadvnt. Ac we/di dyvod brut{us} ir pebyll peri daly y brenin a orvc o deby/gv bod yn well ydaw hynny noi ladd Ar nos honnoa | drevliassant yn ddiveth kwbwl or bobyl hono Affan welsant dranoeth yr aerva llawen vv gan vrvt{us}ai niver. a rann6 ev da a | wnathbwyd i bawb valryglyddynt. A | mynet a oruc brut{us} a<r> bre{n}hin yr cas/tell. Ac yna kadarhav y castell a orvc brvtus onewyd a | fferi kladdv y | kalanedd Ac oddyna ymgy/nvllaw a oruc llv brutus ygyd a | th<r>wy dirvawr lew/enydd ydd | aeth brut{us} a | lv hyd y lle ydoedd ev hanhedavyn <y> diffeith ac ev hengved.Ac yna y gelwis y gelwis brut{us} attaw y | gyngor aiorevgwyr y | edrych beth a | wnelai am bentrasi{us}vrenin groec canys pa | beth bynnac a erchynt idawtra vai yngharchar ef ai roddei er cael rydit Ac y | dy/wydassant amravaelion gyngorev ac amravael/llion ymadroddion yni ddigiawdd brvt{us}. Ac ynay | dywawd mebyr wrth vrvt{us} pei kyngor vynghy{n}g/or i arglwyd mi ai doydwn. Am kyngor i yw Nidamgen no cheissiw kennyad drwy vod i vyned ymaitho dervynev groec val y | bo hedwch ith | etiveddion cansni ellwch chwi nac ych ytiveddion ymgynnal ar der/

Peniarth 23 5v

[-] groec hyt dydd brawd or dyd ddoe allan kansnid oes vn lle dros wyneb groec ni bo kenedyl agosir yni6er a | laddassawch chwi ddoe. A<c> o byd brwydyrywch bellach ac wynt eu niver wy a amylha ar | ein/vchithev a | leiha. Ac am hynny y kyngoraf i chwi kym/ryd y verch hynaf i bentrasi{us} vrenin groec hon a elwirengi<no>ge{n} yn wraic yn tywyssac. Ac ygyd a hynny do/gyn o longev da diogel a dogyn o evr ac ariant agwin a gwenith ac olew a | ffob da or | a | vei raid vddv{n}twrthaw ba ford bynnac y | kerddynt Ac os hyny agaffwn drwy vod pantrasius kymerwn i | genniatir lle in trosso duw y | brsswyliaw gan heddwch.A ffan ddarvv i vebyr y vebyr yr ymadraddhwnnw pawb a vv vodlawn ir kyngor. Ac ynlle y | dycpwyd pantrasius yn vydd yn | y | kymherveda gossot cadeir vchel danaw a dywedvd wrthaw onywnelei hynn a archent wy yna lledit i benn yn ddian/nod Sef val idd atebawd yntev yna. Kany<s> y kythra/vl ddwywev am roddassant vyvi ac aticonius vymmyrawd ac anacletus an kydymaith rrwng awchdwylaw chwy dir yw ym wneuthur yr hyn a vy/

noch rac tervynv vy | mvchedd kanyt oes y ddyn dimwrvawrokach noi vvchedd. A | chyd boed gwrthw/yneb gennyf roddi vy merch ir gwas ivang klod/vawr a henyw o etivedd priaf hen vrenin tro acenchises Ac am hynny y boned ysydd ynddawyn blodevaw mal y | gwelir yn amlwc eglvr. A | phwy

Peniarth 23 6r

hediw or tywyssogion a | allai ellwng kened[yl] [...]onid brvt{us} Ac am hynny minev a | roddaf iddaw [ef]vy merch ac a roddaf iddaw kwbwl or a erchiso bob da. Ac o | myn hevyd a vo mwy mi a roddafiddaw a o byd gwell ganthaw mi a roddaf iddawtrayan groyc iddaw ai genedyl y | brysswyliawynddi. Ac oni mynnwch namyn mynet ymaithmi a drigaf gida chwi ar vraint gwystyl ynygaffoch yn barawd bob peth or a archassawch.Ac yna wedi dwyn y llongev i vn lle a darvot evllenwi o bob da a vai raid i arver dyniawl wrth/aw roddi y verch a oruc pantrasi{us} i vrut{us} ac i ba/wb or neilltv herwydd i vraint a vonedd ai | ddew/redd y roddet avr ac ariant a | thylysseu mawrw/eirthiawc. A gwedi gwneuthvr pob peth o | hynnyellwng a orvgant vrenin g{ro}ec a myned brvt{us} aiwyr yr llongev yn rrydd o gaythiwed gwyr g{ro}eco hynny allan vyth.Ac yna y | gossodet enginogen v{erch} pantrasius v{re}ning{ro}ec yn | y llawr ol ir llong Ac yn vynych yrwgdwy law brvt{us} llewygv a wnai hi. Ac igyd ac eigiona wylo y | kwynai adaw i | rieni ai gwlad. Ac ni throhi i hwyneb hyt tra weles dim o dir g{ro}ec ai golwcac yny gvddiodd y | traythev ygan i | golwc. Ac yn hy/ny ydd | oedd v{ru}tus yn i diddanv ac yn i dvhvddo oi gw/asgv attaw ai charv ai chvsanv a | doydvd yn glay/ar wrthi ac ni thykiws hynny ddim oni syrthodd.

Peniarth 23 6v

[-] velly y | bvant yn hwyliaw ddav ddydd a nossw/[-] gwynt yn ev hol. Ac y | doythant hyd y | lle a | elwirleogetia a diffaith oedd yr ynys hono yna ac ynaidd | ellyngawdd brvt{us} drychannwr arvawc i edrychpa ryw dir oedd ac nid oedd neb yn i chyvanheddvnamyn bwystviledd a | lladd lawer or rai hynny a orv/gant ac ev dwy<n> ganthvnt ir llongev. Ac yna Ac i | dy/wennassant ar hen ddinas yn ddiffaith ac ynddawtemyl i diana. a honno a roddai atteb i | bob peth ar aovynnit iddi. Ac ir llongev y | doeth y | gwyr ac a be/ichiev o gic hely arnaddvnt A mynegi i vrutus yrhyn a welsynt yn yr | ynys. Ac i | kynghorau<ssant> i vrvt{us}mynet ir demyl ac aberthv yno er anrrydedd ir ddwy/wes val ydd oedd ddevawd yna a | cheisiaw genthi mane/

gv idaw diav pa le y | caffei orffowys i bresswyliawiddaw ac oi genedyl. Ac yna o gyffredin gyngorydd | aeth vrvt{us} ac eirion ddewin gyd ac ef a devddengw/yr oi hynafgwyr a dogyn ganthvnt o ddefnyddiev a ber/thynai i hynny Ac wedi ev dyvod yr demyl gwisga/w a oruc brut{us} am i ben coron o winwyd ac val ydd o/edd henn ddevawd yna kynnev tair kynnev o danar ddrws y | demyl ir duw<iev>. Nid amgen iubit{er} mer/cvrius a diana. a gwnethvr aberth i bob vn onadd/vnt ar neilltu. Ac yna ydayth brut{us} ehvnan rac bronallawr diana a | llestreid o win a gwaed ewig wen yni | law a | drychavel i | wyneb yn erbyn y ddwywes a doy/dyd wrthi val hynn. O dydi gyvoethocka ddvw/

Peniarth 23 7r

ies tydi ysydd arvthyr ir beiddi koet yty y | maekennad kerdded drwy awyrolion lwybrev ity he/vyd y may kennad ellwng ev dylyet dayarawlac vffernolion dai. Ac wrth hynny dywaid tiimi yn ddieu pa esteddva ith anrrydeddwyf vidydi oes oessoedd o demlev a | gwyriawl y gorevor gwyryddon.Ac wedi dywedvd ohona/w hynny dair gwaith ar | vn | tv troi a | orucpedeir gwaith ynghylch yr arallawr a dinev y | gwina oedd yn y | law yn | y gynnev A | thanv kroen yr ewicwenn rac bron yr allawr ac ar i warth gorwedd a ch/ysgv Ac am y drydedd awr or nos ac ef yn kysgvy | gwelai y ddwywes yn sevyll rac i vron ef ac yndywedud wrthaw val hyn. Brvtus ep <y> Ddy<w>wesmay <ynys> yn y weilgi or tv hwnt i frainc a mor o bobtv iddi yn gayedic a | chevri a vv gynt yn i chy/vanheddv ac yr awr honn y may yn ddifaith acaddas yw iti ac ith rieni yr ynys honno i brys/swyliw yn dragywyddawl. A honno a | vydd ail troith etiveddion ac yno y | genir brenhinedd oth lindi y | rai a vydd darystyngedic y | ddayar vddvntoll.Ac wedi gwelet ohonaw y welediga/eth honno diffroi a | wnaeth a | phetrvssiawam hynny can ni wyddiad pa beth a welsai aipeth y | gallai gredv iddaw a peth nis gallai. Ac ynagalw a oruc attaw i | gydymeithion a | mynegi v/ddvnt hyny a welsai ac yna i | kymerassant ddirvawr

Peniarth 23 7v

[.]aweny[..] ynddvnt Ac yn gyflym mynet yn ev llong/eu A phan gowsant wyn<t> vniawn gyntaf ydd | hwyl/liassant i eigiawn y | mor i | geisiaw y wlad a vanegisy | ddwywes iddaw drwy i | hvn Ac yna yn ddiannoddrychavel eu hwyliav a orvgant A chyrchv y diffa/

ith vor Ac wynt a vvant yna ddeng | niev ar | hvgeinyn hwyliaw oni ddoythant i affric Ac oddyno i doy/thant hyd ar allorev y pilistewisson a hyd yn llynyr helic. Ac oddyna y doythant yrrwng rvsgana mynydd azaras Ac yno y bv ymladd mawr ar/naddvnt gan genedyl piratas. A | gorvod a orvcbrvtus ar y rrai hynny a dwyn llawer oi da irllongev Ac o!ddyno y | doythant dros avon malifoni ddoythant hyt ymawritan. Ac yna y | doetha{n}tir tir ac ysbeiliawr wlad oll oi da oni vv law<n> i | llong/ev Ac oddyno y doythan i golovnev erkwlf Acyna yd ymddangosses vddvnt y | morvoryniona dangylchynv i llongev ac ebychv ar i soddi ollAc wynt a gowsant yn eu dychymic hethryl/lith gwnevthyr tyrvev drwy sgyrsio kowgavhyd pan foassant ymaith y morvorynnion. AcAc wedi i diangk oddyna y | doythant hyd ymortyren Ac yn | agos i | hynny y cawssant pedeirkenedyl o alltvdion tro a | ffoassant gida ac an/tenor o dro Ac yn dywyssawc arnaddvnt ydo/edd cornevs gwr hynaws cadarn a chynghorwr

Peniarth 23 8r

da a | milwreidd y | nerth a | chryfder oedd gornevs [-]ydnabvant ev hanvot o genedyl dro Dyvot a oruc cor/neus i wrhav i vrut{us} ef ai niver Ar bobyl hono o hynny allana | elwid o henw ev tywyssawc kornevieit. Ac igyd i kerddas/sant oddyna oni ddoythant hyd yngwassgwyn hyd ymporth ligeris Ac yno bwrw angorev a or6gant a | gwrfow/ys saith niwrnawd.Ac | yn yr amser hwnnw yddoedd goffar ffichdi yngwleddychv gwasgwyn a | pheitwf A | phan gyglevgoffar ddysgynnv estrawn genedyl yno anuon a | oruci ovyn beth a | vynnynt ai ryvel ai heddwch Ac val yddo/edd kennadev goffar yn my<ned> tv ar llongev y | kyvarvv cor/nevs a devkan<wr> ygyt ac ef yn hely <yn> forest ir | brenin. Acyna y govynawdd y | kennadev pam idd | helid forest y bren{in}heb gennad. Ac yna y | dywod Cornevs na | cheissiawd eferioed kennyat dyn hely forest ac nas keisiai yna i | honnoSef a oruc y | kenhiadev yna anelv bwa a | bwrw corne{us}a sayth ac ymbert oedd henw hwnnw. Sef a oruc corne{us}gochel y | sayth ac yn gyflym kyrchv ymbert a | thynnvi vwa ihvn oi law ac a hwnnw briwaw penn ymbertoni vv i ymennydd ar led ymaes. Ac yn | y lle fo y | ken/nadev o | nerth ev traed i vynegi hynny oi harglwydd Acyna tristav a | oruc goffar a | chnvllaw llv i vynnv dial ang/ev y | gennat. A pha{n} wybv vrut{us} hynny cadarnhav i | long/ev a oruc a mynet ir <tir> ef ai wyr ymladd a byddinaw i wyryn ddec ryol a | goffar or tv arall ac yna y | bv ymladd

Peniarth 23 8v

[c]aled rryngthvnt oni <vv> byrnhawn Ac yn<a> kywilyddiawa oruc corne{us} hwyred yr | oddynt yn gorvod arnaddvnta mynet a orvc <ar tv> dehev ir ymlad ac ev harvodi yn dda allidiaw a | oruc o hvr ac enynnv o angerdd ac yn gyflymwychyr tyll6 ev | elynion a | dyvod hyd i kymherved aylladd ac ev heb orffowys yny | foassant oll a | gadaw y | ma/es ac yna y | torres i gledd<e>f ac y | damweiniawdd iddawyntev bwyal ddevviniawc ac a honno y | trawei y | neba | gyfarffai ac ef ar vn dirnawd oni vai varw nevyn ddiobaith a rryvedd vu gan vrvt{us} a | chan ai gwelaimaint glewder cornevs ac yna y | dywawd cornevs wrth/ynt ac wynt yn fo ymchwelwch ymchwelwch drvein ywnethvr canywent a | chornevs gwae chwi rrac kywliddfo rac vn gwr ac eissioes kymerwch chwi yn lle da caf/fel fo cans mi a leddais y kevri yn vynych pob dri bobpedwar ac ev hellwng i vffern. Ac yna pan giglevsuardus dywyssawc yr ymadrawdd hwnnw gangornevs ymchwelvd a orvc a | thrychannwr ygyd acef a gossod ar gorne{us} a | goche<l> y dyrnawd a | oruc corne{us}ai erbynniaid ar y | darian ac yn gyflym dyrchavel y | bw/yll a | tharaw suardus yngwarthaf i benn oni vydd y | vw/yall drwyddaw hyd y | llawr Ac yn gyflym mynet yn | oly lleill dan dri y | vwyall a | gwnevthvr aerva vawr o!na/ddvnt a roi anvat dyrnodiev anghevawl ac yn ky/mynv yr rrai bychain hynny ac yn llad ac anavv agyvarffai ac ef Ac yna y | gweles brvt{us} hynny ac yn gyf/lym achvbeid cornevs a | oruc ay nerthv a hynny oi gari/ad A | roddi gawr

Peniarth 23 9r

ad a | roddi gawr a | orugant arnaddvnt a | brwydraw yngaled yny glywid twrwf yr ymwrd yn dedrinaw yn yr awyr Ac yna y | llas llawer o bob tv ac or diwed gwyr tro a orvv achymell goffar ay | wyr ar ffo ac <ni> orffwysws a ffo oni doeth i ffra/ingk A | chwynaw wrth wyr ffreink a orvc goffar dyvod estra/wn genedyl am | ben i | gyvoeth i oresgyn arnaw Ac yn amserhwnnw yd oedd yn fraingk deuddeng brenin a o vn arglwyd/diaeth idd | arverint a hynny o vrenhinedd a ddyhvnassant agoffar ac aethant gyd ac wynt ac ev gallv i yrrv estrawn ge/nedyl or wlat.Ac wedi y vrwdyr honno ar vvddigoliaeth llawen vv ganvrut{us} y | damwein ac ymgywethogi a oruc y | wyr o dda yrrai lladdedigion. Ac yn gyflym ymvyddinaw a orvgant amynet y oresgyn y wlat a llogi y | dinessyd a llenwi ev llongevo bob da or a oedd yn y wlat a lladd y bobyl a orvgant amynnv i | delev hyd ar ddim Ac wedi darvod yddaw distrywi/aw kanmwyaf y wlad ef a | ddoeth hyd y lle a elwir yr awr | honndinas turn. a rai a | ddywaid y | may ef ai hadeilws gyntaf.Ac wedi i ddyvod hyd yno a | gweled kyfle kadarn hoff vv gan/thaw o bai angen iddaw enkil. Ac yn y lle messvra y kastyllai wnevthur o bai raid iddaw enkil rac goffar ar ffreincAc wedi darvod gwnevthur y castell ni bv namyn dav

ddydd yny ddoeth goffar val yd ymglywai ac wynt.Ac yna pan wybv offar bod gwyr tro wedi castellv nyorffwyssawdd oni ddoeth hyt yno A | phan weles y gw/aith glas!awenv a | oruc a | doydud val hynn. Och rac dry<c> dyng/hedven llyvassv o | alltvdion kastellv ymhervedd vyng | kyvoethval hynn Ac yn ddiannot peri oi lv wisgaw arvev amdana/ddvnt a | doydud wrthvnt val hynn kyrchwn heb oir yr han/

Peniarth 23 9v

[...] gwyr racw a daliwn wynt megis devaid ymegis<..> keil arannwn wynt yn gaeth ar hyt y kyvoeth. Ac yna byddinaw a orvgant yn deuddec byddin. Aphan wybv vrut{us} ev bod velly byddinaw a oruc yn/tev i | lv yn gywraint ystrywgar gan ddysgv i | lv i arosac i | gyrchv nev o bai raid enkil ac yn ddiannoc ymlada | orvgant ac yn dirving Ac ar <yn> y dechrev y bv orev gwyrtro a lladd llawer oi gelynion oni vv agos i | rif dwyvilac ev kymell i | ffo Ac eissioes y | lle bo mwyaf o | rivedi gnot/taf yw dyvod y | vvddigoliaeth Ac yna ymgnvllaw aorvc goffar ai llv ygyd ac ef ac o | gyd gyngor i wyrdarannv yn ddav hanner ac o bob | tu i wyr tro [.]yvod | v/ ddvnt a lladd llawer o!nadvnt ac ev kymmell yw cas/tell. A meddyliaw a orvc goffar ev gwarchay ynoyny vyddynt varw o newyn nev oni ymroddyntyn gaith Ac wedi dyvod y | nos sef y | kavas brvtus yn | ygyngor ef a | chornevs ellwng kornevs allan or castellef ai wyr hyd mewn llwyn coed agos vddvnt a llechvyno oni vv ddydd A | phan ddelai y dydd <dyvot> brvt{us} ai lv allana dechrev ymlad ai elynion Ac wedi y | dechrevnt ymladdyvod corneus ai lv yntev or tv arall vddvnt ac ar | hyn/ny y trigassant Ar bore drannoeth ydd | aeth brvt{us} allan adechrev ymladd ar ffrainc a lladd llawer o bob tv Sef awnaeth gwas ivang a | oed yno a hanvoedd o | dro a nai ivrvt{us} oedd ac nid oed yn y llv vn gwas ddewisach nohwnnw turn oedd i | henw Ar gwas hwnnw a laddawddai vn cleddef chwechannwr Ac eisioes y | ffreinc ai lla/ddawdd yntev Ac oi henw ef y | kavas y lle honno i | henwer hynny hyt heddiw Nid amgen dinas tvrn ac y | cladd/

Peniarth 23 10r

wyd Ac yn agos ar ladd tvrn y | doeth cornevs ai lv adodi gawr ar y | ffreinc ac ev kymynv a llad llaweronaddvnt.Ac yna pan wybv y | ffreinc ddyvodcornevs ay lu sannv a orvgant o debygv eu bodyn amlach noc ydd | oeddynt ac yn ddiannot fo a | orvga{n}tac ev hymlid a orvc gwyr tro ac eu lladd ai gwasgarva | chaffel y vvdigolieth.Ac yna llawen oedd vrut{us} am orvod ohonaw a | thristoedd am ladd tvrn i nai ac eniver brvt{us} a oed hevydyn lleihav a | ffetrvs vu gan vrvt{us} trigaw yno Ac yn ev

kyngor y kavas myned yw llongev a llenwi ev llong/ev a orvgant o bob da or a oedd raid i | ddyniawl arverwrthaw Ac oddyna y doythant a | gwynt vniawn ynev hol ony doythant y | borth doryneis ir tir yr lle yddoedadawedic vddvnt dyvot o vanec y ddvwies.pann doeth brutus gynta y ynys brydeinAc yn yr amser hwnnwy gelwit yr ynys honAlbion Sed yw hynny y wenynys a diffaith oed ynahi onyd ychydic o | gevri. techagen oedd yr ynys hon ynaA llawer o avonydd tec acamryw genedyl bysgawdynddvnt. A choydydd tecammyl ac amravaylion bw/ystviledd a bodlawn vv vrutus yr a weles yno A | chrwy/draw yr ynys oll a | orvgant a | gweled y kevri A ffoa wnath y | keuri rracdvnt o | vewn gogovev a | oedd

Peniarth 23 10v

[.]mewn mynyded Ac yna rannv y | wlad a orvgant drwygenniad brut{us} Ac yn | y | lle dechrev adeilad a | diwyll tiredac ar ychydic o amser nevr ddaroed i | chyvanheddv hydna wydiat neb na bai ynddi kyvanheddev hir ys/beid kynn no hynny. Ac o hynny allan y peris brut{us}galw yr iaith a | elwid hyd yna iaith dro nev gamroecbrythonec o | hynny allann. Ac yna y peris cornevsgalw yr rran a | doeth ydaw yntev or ynys kernyw arbobyl yn gornyeuyeit yr hynny hyd hediw. A dewisi | le a vynnws or ynys a | gavas cornevs Ac vn or petha | wnaeth y | gornevs dewissaw yno amled oedd y | kev/ri ac nad oed ddigrivach gan gornevs dim no chaf/fel kyhwrd ar kevri ac ymadoedi ac wynt. Ac ymplith y | kevri hynny y | doeth y | ryw anghenvil gog/magoc a devddec kvfyd oedd y hyd a chimaint oedy nerth ac y | kymerei y | dderwen ac y | tynnei oi gwreiddan i hysgydwyd megis gwialen goll vechan. Ac valydoed brutvs diwrnawd yn aberthv gwylva <yn> y | borth/loed y dodoed ir tir nychaf y gwelei geomagoc acvgain or kevri gyd ac ef. Ac yn ddiannot y gwne/thvr aerva or brytanieid ac yn | y lle ev damgylchynva orvc y | brytanieid vddvnt ai llad oll onyd geo/magoc ehvn canvs brut{us} a | beris gadv hwnw ynvyw i edrych ar gornevs yn ymdrechv ac ef a ynlle bwrw i arve6 a orvc ac yn gyflym ymdrechvar kawr a | chymrvd gavel ardwn o bob vn ar i gi/lid ac ymdravodi yn gadarnffyryf a | orvganta | gwasgv cornevs a orvc y kawr yny dorres

Peniarth 23 11r

tair assev i gorneus or tv dev a | dwy or tv asswyna llidiaw a oruc cornevs a | galw y nerth attawa | dyrchavel y cawr ar i ysgwydd ac yn gyflymafac y | gallawd mynet ac ef i ben klediwic o gra/ic ai vwrw ony vyd yn ddrylliev yssic ar ysgi/thred kerric ac ony vyd y don yn kochi gan | iwaed ac ony vyd yntev yn varw ac er hynnyhyd heddiw y | gelwir y | lle honno llam y kawr:Ac wedy darvot y vrut{us} rannv yr ynys honnrwng i wyr troi a oruc pob lle i | geisiw adasidaw i adeilad idaw i hvn ac or diwed ef a | ddoeth oniweles avon a | elwis temys a | cherded a | oruc o bob tvir avon honno oni gavas y | bv vodlawn i | adeiladdinas A phan vv barawb y | dinas y | gelwis tronewyd Ar henw hwnnw a vv ar | y | dinas yny ddoethllvd vab beli. brawd oedd y | gwr hwnnw i gasswalla/wn vab beli y gwr a ymladdawd ac vlkassar yme/rodyr rvvein Ac yna wedi caffel o lvd y vrenhini/aeth y kadarnhaws y dinas ac oy enw ehvn a be/ris e | galw caer lvd: Ac am hynny y bv ymryssonmawr yrwng nynniaw i vrawd ac ef am dynvhenw tro newydd y | ar y | dinas ar gynnen honnoar ymrysson canys gildas ai traythws yn llwyrac yn graff hynny.Ac wedi darvod i vrut{us} adeilat y | dinas hwnnwgossod pobyl oi wyr ehvn a orvc ynddi arroi kyfreithiev a breiniev vddvnt i ymgynnaldrwy hedwch:

Peniarth 23 11v

Ac yn yr amser hwnnw yddoedd heli effeiriad yn | gw/leddychv ymlaen pobyl yr israel yn iudea Ac ynyr amser hwnnw y | bv arch ystevyn yn gaeth gany pilistewyssyonn Ac yn yr amser hwnnw hevyd y/doed yn goresgyn tro ac yn i gwleddychv meibionector gwedi deol meibion antenor o!honai ac yn | yreidal ydoed silius yn | gwleddychv gwedi eneas ysgw/yddwynn ewythyr i vrvtus oedd hwnnw Ac gw/edi darvod i vrvt{us} gwastav ynys brydein oll ky<s>gv aorvc ygyd ai wraic a phlanta ohonanai sef y bviddaw tri | meib ai henwev vv Locrinus camber acAllanacus Ac ymhen y pedeir blynedd ar hvgainwedi dyvod brut{us} ir ynys honn y | bv varw Ac y | perisy | meibion yn | y <dinas> a adeilassei ihvn yn anrrydeddus aci | rannassant ynys brydein yn dair rann yryngthvntac ydd | aeth pob vn onaddvnt ar i rann.locrin6syw hwnAc yn<a> y | kymerth locrinusy | rann bervedda or ynys acoi | henw ehvn y roes henw arnaier hynn hyd heddiw. lloygyr Ac

yn nessa i hynny y kymerth cam/ber or tv arall i | hafren y ranna elwir kymrv Ac y kym/merth allanac{us} y rann a elwiroi henw ef er hynny hyt heddi/w yr alban. ac wedi eu bodvelly wynt yn | gwleddychv drwy hir o ysbeid y do/eth hymmvr vrenin hvnawc a | llynges ganthawyr alban ac ymlad ac allanac{us} ai lad a | chymellpobyl yr alban ar fo hyd at locrinus.

Peniarth 23 12r

A ffann wybv locrinus hynny dygyvor a | orvg[a..]ev allv am benn hvmyr ac ymlad ac ef aygymell ar fo yni voddes yn | yr avon a | elwir hym/vr er hynny hyt heddiw oi henw ef y brenin hwn/nw. Ac wedi caffel o locrinus y vvddigoliethyna kyvoethogi i wyr a oruc o da y | rai lladdedica chymryd iddaw ihvn y llongev Ac yn | y llongevy | kavas teir morwyn tecka ar a | welsai nep ar | ben/naf o!nadvnt oed verch i vrenin o germania. Aca ddygassei hvmyr ganthaw odyno pan vvassaiyn anreithia y wlad honno Sef oedd henw y vo/rwyn honno Essyllt a | thec oed ac a welid oi chy/nawd gwynnach oed nor alaw nevr eyry vnosnev y lilliwm y | diarrebir o!honaw.Ac yna ennynnv a oruc locrinus o gariad yvorwyn Ac yn | diannot i | chymryd y<n> wraicwely idaw a | ffeidiaw a gwendolev ver{ch} gorneusa oedd wreic briawd idaw A | ffan giclev gorneushynny llidiaw a oruc yn vawr am dori ai verch ef hyn a adowssai y | gadw a hi ac ai that.Ac yn | ddiannot mynet a | oruc corne{us} yny weleslocrinus Ac yn vygythvs lidi<a>wc a | bwallddevviniawc yn | y law dehev yn | y throy yn chwim/wth a | dywedyd wrth locrin{us} val hynn ai vellyy | teli di imi am gymryd brathev anghevawlyngwassaneth y dat ti tra vvm yn ymladdac estrawn genedyl drostaw ef yn kynnydvkyvoeth iddaw ef ac oi etivedd A | thithev he/ddiw yn gwrthot vy merch i ac yn kymrydalltudes ni wys pa le idd henyw Etnebyd di

Peniarth 23 12v

[-] hynny yn rat hyt tra vo nerth y | braich hwnnval y may yr hwnn a | dvc ev heneidiav or keuri ardraethev ynys brydein. A | chan ddywedvd y | geirievhynny troi y | vwyall a wnai yn | y law yn mynnv kyr/chv locrinus a | hi Ac yna y | doeth gwyr y ryngthvntac y gwnaethbwyt tanghynevedd Nid amgen nochymryt merch gornevs o locrin a | chysgv gyd a hi

Ac nid oed lai y | karei ef essyllt er hynny no chyntAc ef a | beris gwneuthur dayardy yn llvndein iddiac anwylieid iddaw yny gwassanaethv yno yn ddirgelcan ny lyvassei amgen no hynny rac o6yn cornevsAc velly y | bv yn mynet atti pan vynnai saith myly/nedd ar vn tv yn esgvs mynet i wneuthur aberthdirgeledic ir dwywev. Ac yn hynny beichiogi a | gavasa merch a anet or beichiogi anryved i theket. Sef y | ro/ddet yn henw arnai hafren. A | gwendolev a | gavas veich/iogi a o hwnnw y ganet mab Ac at gorneus i daity | rodet y mab ar vaeth.Ac y | lle wedi marw corneus peidiaw a oruc loc<r>/inus a gwenddolev a | chymryt essyllt yn vren/hines ar gywoed. Ac yna llidiaw a oruc gwendolevyn vawr a mynet ay | chyfoeth i hvn hyt ynghernywa | chynvllaw llv mwyaf ac a | allawd a ryvelv arlocrinus Ac yn | y diwed ar lan avon a elwir ysto/ran ymgyvarvod a orvgant a | bod brwydyr galedAc yna o ergid sayth y llas locrinus Ac yna y | da/eth gwendolev ymeddiant y dernas yn gref gre/vlon megis i bv i | that ac yn | lle y | peris boddi ess/yllt ai merch mewn avon Ac o hynny allan y ge/lw[i]d yr avon o | henw y vorwyn honno hafren.er hynny hyt hediw.

Peniarth 23 13r

Ac yn wedi llad locrinus y | bv [....]/ddolev yn | gwleddychv pymthengmlyned a dec y | bvassai loc<r>inusa | ffan weles gwenddolev madoci mab yn wr prvd addwyny peris i wnevthur yn vreninar gyvoeth i dat. Ai mynet hith/ev i gernyw ar gyuoeth i | thaty ymborth Ac | yn | yr amser hwn/nw yddoed samuel broffwydyn | gwleddychv yn iudea Ac yddoedd sili{us} eneas ynyr eidal. Ac omyr vard yn travthv catlev yn e/glvr yn | yr amser hwnnw.madawcAc wedi vrdaw madawc ynvrenin gwraic a vynnawda dev vab a vv iddaw o!honai.nid amgen mebyr a mael a dev/gein mylyned y | bv vadoc yngwleddychv yn garedic gan igyvoeth Ac wedi marw madocy kyvodes anehvndeb yrwng ydev vab am y kyvoeth kans pobvn onaddvnt a vynnai vod yn vrenin ehvn mebyrap mad{awc}

Acyn<a> sef a oruc mebyr o ystriw gwne/thur oed i ymdidan ai vrawd agwnethyr bradwyr o lad Ac wedillad mael y vrawd y | kymerthmebyr y | kyvoeth iddo ehvn Acni ffeidiawd mebyr ai | grevlonderony beris lladd canmwyaf dyle/ dogion y dernas Ac ef a oruc beth

Peniarth 23 13v

[-]th no hynny yn erbyn duw Peidiaw ai[.]raic ydoed iddaw vab da ohonai ac efrawc oedi | henw A | chydiaw a gwyr yn erbyn dedyf duwAc ymchwelvd yr annian yn | i wrthwyneb Acval yddoed mebyr diwrnawd yn hely yn | yr vgein/ved vlwdyn oi vrenhinieth Gwhanv a oruc oddiwrth i wyr mewn glyn coedawc Ac yna y | do/eth lliossowcrwyd o vleidiev yn i gylch yn gyn/ddeirioc ac ai lladassant ef Ac yn yr amser hwn/nw yddoed sawl yn vrenin yn iudea ac euristeusyn lacedonia. EfrawccadarnAc wedi colli mebyr ydd | vrdw/yd effrawc cadarn yn vrenina gwr mawr tec hydwf cadarnoed hwnnw. A devddeng mlynedar | hvgaint y | bv yn vrenin. Ar gwrhwnnw gyntaf wedi briaf a aetha | llynges ganthaw i ffreinc Ac we/di llawer o ymladdadev a lladgwyr pan ddoeth drachevyn efa aedeilawd caer y parth drawi hymvr ac oi henw ef ehvn ai gelwis kaer effra/wc. Ac yn | yr amser hwnnw ydoed dauid proffw/yd yn vrenin yngkaerselem a sili{us} latin{us} yn yreidal A gat a niathan ac asser [..] broffwydiyngwlat yr isr{ae}l Ac yna he[-] adeilawdeffrawc goverbyn ac ysgotlond [....] a elwir caeralklvt a | chastell mynydd agned yr hwnn a | elwircastell y | morynion ar mynyd dolurvs.Ac wedy hynny y ganed i effrawc vgainmeib o [-] wragedd A deng | merchedar | hvgain A llyma henwev y | meibion nid amgen

Peniarth 23 14r

Brvt{us} darian las Iago Gwawl. Kyng[.]Mredvdd. Bleiddvd Dardan GereintSyeisyl. Bodran. Eidol. Rvn.Rys Kyngar. Ivor Asser.

Morvdd. Spladen Ector Hywelllyma henwev y merched weithion. sef yw hynny:Gloywgein Agharat. Mechael Gwawl GwladvsInogen Gwendolev Ovrar Eeckvl EbreinEudos. Tangwystyl Maelure Nest BlanganGwenlliant Gorgon Mamreda. Kein AvallachGwawrdyd Medlan. Rogav Ystarud AgnesGalaes. Gwirvil Perwyr Eurdec Edra.A rai hynny a anvones ev tad hyt yr eidal ar si/lius oed vrenin yno yna. Ac yno y | rodet wynti wyr dyledoc bonhedic Ac yn y lle wedi hynny ykyweiriadd ef llynges ac asser yn dywyssoc arneiAc yddaethant hyd yn germanea a | fforth ganthvnty gan silius latinus Ac wynt a oresgynnassant kwbilor wlat Ac ni thrigawd neb onadvnt ygyt ac effra/wc namyn brvtus darian las ehvn i | gymeryd llyw/odraeth kyvoeth i dad. lleon gawr gawr vab brut{us}Ac y ol brut{us} y doeth lleon i | vabyntev yn vrenin a hedwcha | garawd y gwyr hynny A lleona beris wnethur caer ac ai gelwiskaer lleon <gawr>. Ac ar ddiwedd i oes lles/cv a oruc Ac yn yr amser hwn/nw yd | adeilawd sele vab dauidtemyl ir arglvydd ynghaersselemAc yna y doeth sibilla vrenhinesy wrandaw doethineb ar selyf vrenin Ac yna ydoeddsili{us} egypt{us} yn | vrenin yn yr eidal yn lle e | dad Ac yna

Peniarth 23 14v

[...]yvodes tervysc yn | y kyvoeth o achaws llesged lle/on yniwed i | oes.[...][.]ala/[...]vrasAc wedi marw lleon y | doeth Rvnddvvras vab lleon yn vreninSef yw hynny o gymraec rvn ba/ladyrvras ac vn 6lyned eisiev o ddev/geint y | bv rvn yn gwledychv. Athangneveddv y | kyvoeth a orucrun a | pheri adeilat caer gaint a | ch/aer wynt a chaer mynyd y paladyryr honn a elwir yr awr honn caersepton. Ac yna y | dywod yr eryr tra yttoed ef ynadeilat y | mvroeth hynny llawer o ddaroganev. A pheitybiwn i ev bot yn wir mi ay hysgrivennwn valrai merdin emrys Ac yn yr amser hwnnw ydoedcapius silius yn vrenin yn yr eift ac eus ac amosac yeu a iohel ac araias yn proffwydi ynghaer/vsselem ar isr{ae}l.

Marw RvnBlevdvdAr <wedi> marw rvn y doeth bleiddvdi vab yntev yn vrenin ar yr ynyshonn vgein mylyned ar gwr hwn/nw a orvc kaer vaddon gyntaf ac aberis gwnethvr yr ennaint <twym> yn gym/heidrawl y | wres i | rei peryglvs o | he/inniev ar weithred honno a | abertha/wd ef yn enw y ddwywes a elwidminerva. Ac ydan yr ennaint y | rodestan na ellit byth i | diffodi Ac yn yr amser hwnnwy gwediws elias broffwyd na bei dim or glaw ac efa | gavas hynn. tair blyned ar vn tv a hanner a hyn/ny yngwlad gaervssalem Ar bleiddud hwnnw a | vv

Peniarth 23 15r

wr eithryllvs Ac a ddysgawdd nigynmars gyntaf eri/oed yn | yr ynys honn Ac ygyt a hynny ef a orucrryw ddechymmic iddaw ehvn oi gywreinrwydi brovi ehedec A | thrwy y gelv<yd>yd honno ydd | ehedawdyn yr awyr Ac ef a syrthiawdd ar demyl appolloyn llvndain Ac yna y bv varw ac yno y claddwydllyrAc yna y | doeth llyr i | vab yntevyn vrenin ac y | bv yn gwleddych/v yr ynys honn lv mlynedd ar gwrhwnnw a edeilws dinas ar avonswrram y dinas a elwir o gymraeckaer lyr Ac yn saesnec leisestyr Acni bv i | lyr vn mab namyn tair mer/ched Sef oedd i | henweu. cor<o>nillarogav. Coridilla. a mawr y | ka/ra ef i verchet A mwyaf y | karai lyr cordoilla yverch ievaf iddaw. A | phann wybv lyr i | vot ynessavar henaint meddyliaw a | oruc pa ffyryf a adawaief ar i | verchet ai gyvoeth Sef a oruc provi i | verchetpwy vwyaf ai karei val y | kaffai yntev roddi y ranorev or kyvoeth ar gwr a vynnai i honno A govyna oruc yn gyntaf i Goronilla i verch hynaf. paveint pa vaint y karai i that A thyngv a oruchonno y | karai yn vwy no nef a fflant y ddayarac noi henaid ehvn Sef a oruc llyr Credv hy{n}nya dywedvd wrthi hithev canys velly y mae dy ga/riad Ti a | geffi y gwr a vynnych ym ternas a | thra/yan vynghyvoeth Ac gwedi hynny galw a | orucar rogav i verch a govyn idi pa | vaint y carei hii | that Sef ydd | attebawd honno val ydd | attebawddi | chwaer A | thyngv llw mawr na allai hi ar | i | tha/

Peniarth 23 15v

vawd mynegi <maint> y | karai i that. Ac yna y | dywawt yntev ykaffei hi yr ail gwr a | vynnai yn dernas ar ail rann oygyvoeth Ac yn olaf y | govynnawd i gordoilla i verchyevaf iddaw pa vaint y | karei hi i | that. Sef a oruc hi ynrith i | brovi ef dywedvt val hynn. Arglwyd dat hep hiy mae merch a | ddywait karv i | that yn vwy nog i karoSed yw meint y karaf i dydy arglwyd val y bo dy ve/diant ath | allv ath | iechyd athewredd. A | phan giglev i | thatyr ymadrawd hwnnw llidiaw a oruc a | thebygv y mayer difrawt idaw ef i | doydassai hi hynny. Ac yna. y | dyw/awd llyr can tremygaist di dy dat oi garv minev athdremygaf dithev hyd na cheffych dim om kyvoeth namy{n}a gaffo dy chwioryd eithyr na ddoydaf i na roddwyf | idydi i wr ni hanffo or ynys honn canys merch ymwyt Ac yn ddiannoc yna y rodes deuparth y | gyvoethir ddwy verchet ar ddav wr a vynnassant a hynny ogyngor i wyrda Sef y | gwyr a | rodet vdvnt tywyssawckeyrnyw a | thywyssawc yr alban Ac yn | y lle ykyglev anganip{us} brenin frainc vod cordailla yn we/dw ac yn glotvawr o | gampev da. Ac anvon kanhi/hadev a | oruc anganipus oy | herchi yn wreica idawA | phan giglev llyr y | gennatwri honno coffav a oruciddi y | geiriev pan provassei y | merchet ereill a llidi/awc oed wrthi am hynny Sef atteb a | rodes llyr ir kan/nadav dywedud wrthunt y | rodei ef y vorwyn honnoy anganip{us} ac na rodei da or byd gyt a hi canysoi dwy verched ereill y rodassei kanmwyaf i gyvo/eth tra | vei vyw ef a | ffan vei varw i vddvnt ell dwykwbwl or kyvoeth A phan giglev anganip{us} yr

Peniarth 23 16r

attep hwnnw ygan llyr rac daet y | klowssai ef vo [ca.]/pev y vorwy<n> a | thecked oed idd anvo<ne>s yntev yr eil kenna/dev ar | lyr i vynegi idaw nad yr keissiaw da y | gwraickae ef namyn yr keissiaw gwraic vonheddic o waeda | champev da arnai ehenn i geisiaw plant a | vei etivedar i gyvoeth gwedi ef Ac oddyna y danvonet cordoillahyt yn freinc yn wreic y anganip{us} vrenin.Ac ympen ysbeit wedi hynny amdroni a orucllyr ac ymdreiglaw yn henaint A | chyvodi a orucy | ddev veibion yn | i | herbyn a | goresgyn i | gyvoeth oll Nitamgen no thywyssoc kernyw. A | thywyssoc yr albanA rannv y | kyvoeth yn ddev hanner yryngthvnt ylldev Ac yna y | kowssant yn ev kyngor attal o vaelgwndywyssoc yr alban lyr ygyd ac ef a devgain marcha/wc wrth i osgord o gossymdeithiaw yn enw llyr. Acyn hynny blynghav a oruc coronilla i verch rac march/ogion llyr mor anvoddawc oedynt yn tervysgv y llysoni cheffynt pob peth or a vynnynt. A | doydud botyn ddigawn y lyr kynnal deg marchoc ar | hvgein ygytac ef A | phan giglev lyr hynny llydiaw llidiaw aoruc yn vawr A | mynet odyna hyt ar hyd ar he{n}nw/

yn dywyssawc keyrnyw a rogev y verch Ac ynaydd | erbynniawd henwyn ef yn anrydeddvs ac y | bvyno vlwyddyn. Ac yna y | darvv ymddoydvt yrwngmarchogion llyr a gwassanaethwyr henwyn Acyna y | dwot rogev vod yn ddigawn i lyr pvm marchocygyt ac ef Ac yna y sorres llyr wrth honno A | myneteilwaith hyd yr alban A | thybygv y kaffai y erbyn/niait val kawssai gynt Sef a orvc cornilla yna ty{n}gv

Peniarth 23 16v

[...y lid] na chaffai ef gynnal ygyt ac ef yno namyn vnmarchoc ai gwassanaythai yn | yr oedran gwr yddoedef Ac na ddyleai ef keissiaw vn tevlv Ac yna y | bv ddiridaw ellwng y marchogion oll ymaith eithyr vn a dri/gawdd ygyd ac ef Ac wedi bod ryndawd ohonawdwyn ar gof a oruc y | gyvoeth ai hen deilyngdawd aianrryded a | thristav yn vawr a medyliaw a | wnaeth ma/int i dysgynnassei mewn angkanoctid a medyliaw he/vyt govwyaw y verch a ryathoed i freinc Ac ovynhavhynny hevyt a oruc rac mor digarat y gollyngassaiody ganthaw Ac eisioes ny allawd ef a | uei hwy no hyn/ny aniuyget ac ammarch kymmeint a a | oed arnaw Acyna kychwyn parth a ffreinc a wnaeth Ac gwedy my/net ymewn y | llong ac na welai neb wr<th> i osgord efnamyn vn marchawc a dev wr ereill dywedvt yr yma/drawd hwnn adan wylaw a | gridvan A chwchi yr an/alwedigion dynghetvennev pa le y kerddwch drosawch gnotaedigion hynt pa achaws yd ardyrchavas/sawch chwi vyui erioet a oruchelder anryded Canysmwy<a> poen yw cofadaw prydverchwch a chyvoethgwedy y | coller a dioddef anghanoctit heb orddyfnet pryt/uetrwch kyn no hynny mwy gorthryma heddiw cofyr amser hwnn<w> y | bydei ym kylch y sawl ganmil o var/chogion yn anreithiaw gwladoed vyngelynion ac yndistriw kestyll ac ev dinassoed no godde y | boen ar ang/hanotit a wnaeth y gwyr hynny ymi y | rei a vydyntyna adan vyn traed i Ow dyw nef a dayar a ddawamser y gallwyf i talv chwyl yngwrthwynep yr gw/yr hynny y | rai a | oruc i minnev vot yn yr anghanoc/tid hwnn Och vi gordoilla vynghyredic verch morwir yr ymadrawd a doedaist panyw val y | bai vyng/allu

Peniarth 23 17r

allv am meddiant am kyvoeth a gallv rodi [-]/not pan yw velly y karud ti vyvi Ac wrth hynny tra vv vynghyvoeth i a gallv rodi da ohonof pawbam karei Ac nid vyvi hagen a gerynt hwy namyny | rodion mawr am daioni A phan giliawd y | reihynny y | kiliassant wyntev Ac wrth hynny o baford vyngharedic verch y llauassaf vi rac kewilid

kyrchv dy gynyrcholder di o achawch ry sorri ohonafwrthyti am yr ymadroddion hynny yn dianrydvssa{ch}noth chwiorydd y rai gwedi y | sawl anryded a rodeisvdunt hwy am gwnaethant inhev yn ddianrydedAc ydan gwynvan ac anghyfnerth ac anghanoctityn | y wed honno ef a | ddoeth hyd ymharys y | dinas ydo/ed y verch yndaw Ac anvon kennat a | wnaeth aty | verch y | uynegi idi y | ryw anghanoctit a gyvarvoedac ef ac nad oed idaw na bwyd na diawd na dillatac yntev yn dyvot i geisiaw i | thrvgared hithev.A | phan giglev y | verch yr ymadrawd hwnnw wylawa orvc a | govyn pa sawl marchawc a | oed ygyt ac efac yn | y wassanaethu Ac gwedi dywedud or gennatnat oed namyn ef ac vn yswain Sef a | oruc hithevkymryt amylder o evr ac ariant ac anuon yn llawy | gennat ac erchi mynet at i | that odyno hyd yme/wn dinas arall a | chymryt arnaw y | vod yn glafa gwnevthvr ennaint idaw ac ardymherv a sym/vdaw i | ddillat a chymrvt ygyd ac ef devgain march/awc ac ev kyweiriaw yn hard gymeredus o | veircha dillat ac arveu ac gwedi darffai hynny anuon oivlaen ar anganipus vrehin frainc ac ar y verchyntev i | ddywedvt y | vot yn dyvot Ac gwedy gwne/thur pob peth o hynny anvon a oruc llyr gennatat y | brenin ac at i verch i vynegi y vot ar y | devgeinvet

Peniarth 23 17v

[-]awc gwedi i deol oi da6 veibion o ynys brydein[..] dianrydedvs ai vod yntev yn dyvod i geisiaw porthy ganthvnt i oresgyn y | dernas drachevyn. A | phan gig/lev y | brenin hynny kychwyn a oruc yntev ef ai wra/ic ai devlv yn anrrydedus yn | y erbyn mal idoed dei/lwng erbynniaid gwr kyuurd a hwnnw a vai ynvrenin yn gyhyt ac y | bvassai ef. A | hyd tra vv ef ynfreinc y | rodes y | brenin llyvodreth yr holl deyrnas frainchyt tra vydynt wyntev yn knvllaw iddaw ef wrthoresgyn <y | gy6oeth> i hvn iddaw Ac yna ydanuonet gwys droswyneb freinc y gnvllaw llv mawr a holl varchogionarvawc ternas freinc wrth eu hellwng ygyd a llyri oresgyn ynys brydein drachvyn. Ac gwedy botpob peth yn barawd kychwyn a orvc llyr a | chordo/illa y verch ygyd ac ef | ar llv hwnnw ganthvnt ynydoethant ynys brydein. Ac yn diannot ymlad ynerbyn y | dev veibion a oruc a | chaffel y | vvdugolieth Ac gw/edy gwedv pob peth idaw yn y dryded vlwydyn gwedihynny y | bv varw llyr Ac y | bv varw anganipus breninfreinc Ac yna y | kymerth cordoill[-]odraeth y dernasyn i llaw i hvn.Cordoillaverch lyrAc yna y | cladwyt llyr ymewn dayardya | wnaddoed adan avon sorram yngha/

er lyr ar demyl honno a | wnaddoed ef yn anrrydedd yr dvw a elwid biffrontis ianiA | phan ddelai wylva yn | y demyl hon/no y devynt holl gyffreithwy<r> y | dinashwnnw a | rei or wlad hyd yd ymge/reydynt yw anrydedv Ac yno y | dech/revynt pob gwaith or y dechrevynt hyt ymhenn y vlwy/

Peniarth 23 18r

dyn or vn amser. Ac yna gwedy gwlechv o gordoill[a]ysbeit pvm mlyned yn hedwch dangnevedus y | kyuo/dassant y | deu neieint veibion y | chworvd nid amgen no mor/gan vab maylgwn a | chvneda vab henwyn a | dechrev ry/velv arnai. Canys blwng ac anheilwng oed ganthvntbod llywodreth ynys brydein wrth vediant gwraic pobvn hagen or dev | was ieveink hynny moledic a | chlo<d>va/wr oyddynt Ac yna kynullaw llv mawr a orugant acny orffwyssassant yn i hanreithiasant y gwladoed ac ordiwed y daly hithev ai charcharv. Ac yn y carchar hwn/nw o dolur colli y | chyvoeth y gwnaeth ehvn i dihenyd.morgana kynvda.Ac yna y | rannassant yr ynyshonn yryngthvnt Sef valy rannassant Gadv i vorgan y | pa/rth draw y hyumvr ar gocled yngwbwl Ac y | gynvda y doeth kym/ry a lloygyr a chernyw Ac ny bv/ant velly namyn dwy vlynedyny doeth athrodwyr a garai der/vysc ar vorgan. Ac yn diannotperi ido ryvelv ar gynvda y gevynderw a llad a | llosgiar i | gyvoeth A | phan giglev genvda hynny kynullawllv a oruc yntev a dyvod yny ymgyvarvv a morgana bod brwydyr galed a llad llawer o | boptv Ac or di/wed y | gorvv ar vorgan ffo Ai ymlid A oruc kynvdaidaw o le bygilid yny doeth i vaes mawr llydan yng/hymry Ac yna y bv vdvnt vrwydyr ac y llas mor/gant yna. Ac er hynny hyt hediw y gelwir y maeshwnnw maes morgan. Ac | y | mae yno manachloca | elwir manachloc vorgan. Ac yna y doeth cv/

Peniarth 23 18v

[-]vn yn vrenin ar gwbwl o ynys brydein Ac y | bu yn[.]wledychv dengmylyned a devgain Ac yn yr amser hwn/nw ydoed ysayas yn profwydi ynghaerusselem Ac ynayd | adeilawd dav vroder oc ev dehvndeb Rvvein Nid amgenev | henwev Romulus a remus a hynny dev ddyd ac wyth/nos kyn dyw calan mai y dechrevassant.[-]awnAc wedy marw cvneda y doeth

Riwallawn i vab yntev yn vreni{n}a gwr ievangk tangnevedus tanghed/vennawl oed hwnnw A | thrwy gari/at a | chlod y gwledychawd hwnnw travv vyw Ac yn oes hwnnw y | bv glawgwaed teir nos a | thridiev Ac y | bv va/rw y | dynion rac amlet y | kacynot ynev llad drwy y glaw gwaed hwnnw Ac yn | ol hwn/nw y bv vrenin Gwrwst y vab yntev Ac yn olhwnnw Seissyll Ac yn ol seissyll y doeth yagovab gwrwst nei i seissill oed hwnnw Ac yn oliago y | doeth kynvarch vab seissill Ac yn ol kyn/varch y doeth gwrvyw!digu yn vrenin. Ac yr gwrhwnnw y | bv dev vab ar hynaf a elwid feruex ar llalla | elwid porrex ffervexa phorrexA phan vv varwev tat y | bv anehvndeb rwng ydev vab ievaingk hynny am y ky/voeth Sef a orvc porrex yna ke/isiaw lladd i vrawd yna o dwylla brat A phan wybv feruex hyn/ny ffo a | oruc yntev hyd yn fre/inc Ac yna y | kauas porth gansirardus vrenin freinc. Ac y | doeth

Peniarth 23 19r

i ynys brydein drachevyn. Ac ymlad ay vrawt [-]Ac yn yr ymlad hwnnw y | llas fferuex ar gynnvlleidvaa ddoeth ygyd ac ef Ac gwdy gwybot oc ev mam oeddvyw yn yr Amser hwnnw y damwein hwnnw llidiawa oruc yn vwy no messur wrth porrex Ac nyd <aeth> y llid oho/nai ony gavas le ac amser i ddial i llid Sef val y | kavasdyvot oy stavell ac ef yn kysgv hi ai llaw vorynnionai drylliaw ef yn llawer o drylliev man Ac velly y llad/dawd hi i mab byw y mal y mab marw a nidon oed he/nw y | wraic a oruc hynny am i mab. Ac o hynny all/an trwy lawer o amser y | kyvodes rwyc a | thervisc rw{n}gkiwadawdwyr yn | y ynys honn ony vv raid i rannvyn bvm rann rwng pvmp brenin a rai hynny a vvymladev mynych yryngthvnt.dyvynvoelmoelmvdAc ympen llawer o amser wedyhynny y | kyvodes Gwas ievangkclotvawr a | elwid dyvynwal moel mvda mab oed hwnnw i glydno dywyssockeyrnyw a llawer oed ar y gwas hwn/nw o gampev rac dyn yn ynys bryde/in. O bryd a dewred a maint a doethi/nep a haelder ac ethryllith Ac wedi

marw i | dat dechrev ryvelv a orvc ar vrenin a oed yn llo/ygyr pymer oed i henw ac yn y lle llad hwnnw Ac y/na y | trigassant ar dyhvna ygyt Andawc vrenin kym/ry Ac ystater vrenin y | gogled ac yn dyhvn anreithiawkyvoeth dyvynwal a | llad a | llosgi y | ford y | kerddassant A pha{n}giglev dyvynwal hynny kynvllaw llv a orvc yn | i her/byn dec mil ar | hvgain o wyr arvawc ac yn diannot ro/di kat ar vaes yr dev vrenin a blynghav a orvc dyvynwal

Peniarth 23 19v

[-]yr ydoed yn gorvot. A galw attaw chwechannwr[-] gortewis ac erchi i bob <vn> o hynny gwisgaw arvevy gelynion y rai a ladessit amdanvnt Ac yntev ehvna vwryawd i arvev a | gwisgaw arvev gwr lladedic am/daw a doydyt wrthvnt val hynn kanlynwch vyvi a gw/newch a gwnewch val y | gweloch vinev yn | i wnevthurAc yna kerdet racdunt a | wnaethant drwy eu gelynionmegis kyd bydynt vn o!honvn ihvnan yny doethantyny y doeth hyd ydoed nydawc ac stater ac annoc i gydym/eithion a oruc ac ymherved ev bydin ev llad ell dev Ac ynddiannot y | diosgassant eu gelyniawl arveu y amdana/ddunt a | chymryt eu harveu eu hvnein amdanaduntrac eu llad ac ev gwyr ehvn. Ac yn | y | lle ymchwelvar eu gelynion ac ev gyrrv ar ffo a chaffel y vvdigoli/aeth Ac yna kerdded a | orvgant dros y | gwladoed y bren/hined hynny gan i goresgyn a | gwasgarv y mvroed arkestyll a distriw y bobyl wrth y | arglwydiaeth ehvn achymryt ynys brydein or mor bwygilidd yn eidawehvn. Ac wedi darvot idaw hedychv a | thngneve/ddv pob peth ef a orvc coron o evr a | gemev ac a | dvc yrynys ar i | hen deilyngdawd Ac odyna gossot kyfrevarnei or rei id arverynt y | sayson etaw Ac odyna rodinodvae a breiniev yr dinassoed ac yr temlev megisy | hysgrivennod gildas drwy lawer amseroed gwedihynny megis y | gallei y | nep a | wnelai gam gaffel di/ogelwch Ac ef a rodes yr vn ryw vreint hwnnw yrerydyr a diwyllodron y | dayar ac yr priffyr a gyrchy{n}ty prifdinassoed a<r> pethev hynny oll yn gymmeint eubreint ac eu nodva ar rei y | temlev Ac ygyd a hynnyyn oes dyfynwal y pylywyt cledyuev y lladron a ch/ribdeil y treiswyr Ac yn | y oes ef ni lyvassai neb gw/nevthvr cam na threis ai | gilid Ac wedi kyflenwi

Peniarth 23 20r

devgain mlyned ohonaw gwedi kymryt coron y [....]/hiniaeth y | bv varw ynteu ac yn llvndain y | kladwyd g[..]/llaw temyl dangneved a | wnaethoedd yntev wrth gadarn/hav kyfreithiev a | wnaethoed yntev Beli a branAc wedi marw dyvynwalydoed idaw dav vab nid

amgen beli a bran ac anehvn/deb a vv yryngthvnt am y vren/hiniaeth ac am y goron Ac yny diwed y gwnathbwyd tang/neved. yryngthvnt Nid am/gen gadv coron y | dernas i velicans hynaf oed a | chymry a | lloy/gyr a | cheyrnyw a hynny oedhen | devod gan wyr tro gadv y mab hynaf yn vrenin.Ac y | vran y | rodet y goled val y | keidw hymvr a bot yn dywys/sawc oi vrawt ac ar y | dangneved honno y | trigassant v mly/ned Ac yna y | kyvodes athrodwyr a dywedud wrth vrany vot yn llesc ac yn wreigyeid am adv y veli y vrawt y gorona chanmwyaf yr ynys Ac yntev yn vnvam ac yn vn!datac efo. A dewedut wrthaw nat oed waeth i | gampev no rei <beli>ac nat oed waeth marchoc A phan doeth selph dywyssawcnormandi yr ynys ty!di ay gyrrawd ymaith ar fo Acwrth hynny kans vn!vam vn!dat ac nat wyt waeth gwrnoc ef nac estwng idaw kymer yn wreicka yty merchi hellyn vrenin llychlyn val i gellych oi nerth gellwng dydyled ygan dy vrawt Ac wrth gyngor yr athrodwyr y bvvran A | mynet a oruc hyt yn llychlyn A mynny merchy brenin yn wreicka val y kynghorei yr athrodwyr idawA phan giglev veli hynny dyvot a oruc a llv mawrganthaw a goresgyn kwbwl or gogled ac a oeddan vran oll a rodi gwyr idaw ihvn yn | y kestyll oi gwar/

Peniarth 23 20v

[-] rac vran A phan giglev vran goresgyn kwbwl oygyvoeth o veli i vrawd yn diannot peri a oruc yntev knvll/aw a gaffat vwyaf o | lychlynwyr a dyvod a | llynges va/wr ganthaw parth ai gyvoeth ehvn. Ac val y | bydyn dyuot ar y | mor nychaf yn | ymodiwes ac ef vrenin daciaa llynges vawr gan hwnnw cans hwnnw a oed yn ka/rv y vorwyn a oed yn dyvot gyt a bran yn wreckaidaw. Ac ymladd a orugant am vorwyn ar y morA gwthlach a gavas bwrw bachav ar y llong ydoed yvorwyn yndi ai thynnv ymlith i longev ihvn Ac valydoedynt velly yn ymlad nychaf coretwynt anveidra/wl i veint yn kyvodi ac yn | ev gwasgarv pob vn ona/dunt iwrth i | gilid Ac yna o anynghedven a direi/di y | troes y gwynt gwthlach ai orderch i dir yr albanAc y | doeth niver y wlad am y | benn ai daly ef ai orderch ayniver ai hanvon hyd ar veli cans agos yno ydoed acnid oed vn llong yno namyn tair A dengmarc oedhenw y | wlat honno A | phan giglev veli hynny a | botyn eidaw bran i | vrawt vn or teir llong llawen vv gan/thaw hynny am gyvarvot hynny o dristwch a bran.Ac yn gyvagos i | hynny ef a ddoeth bran ac a | a ymgyn/helis i gyt oy longev i ysgotlont yr tir Ac anvon ken/nihadev a orvc bran ar veli y erchi idaw y gyvoeth ehvn ay wraic ac onys caffei o vod ef ai mynnai o

anvod a hynny yn vygythus. Pan giglev veli hyn/ny ni mynnawd dim namyn mynet i ymlad abran Ac ir lle a | elwir llwyn kaladyr y | doethant ylldev ai llvoed i vynnv ymlad Ac ymgyrchv a orvgantyn grevlawn a | llad llawer o bop tv yni welit wyntyn digwydaw yn gynebrwydet ac i digwydai yr yt

Peniarth 23 21r

y kynhayaf gan vedelwyr da Ac or diwed beli a [....]a gyrrv bran ai lechynwyr y | eu llongeu a llawer ynvrathedic o bop <t6> a llawer wedi eu llad. Ac ny bv lei col/llet bran oy wyr no pymthegmil Ac o | vreid y | cauasbran vn or llongeu a mynet yn honno hyt yn frei{n}gar lleill oll a aethant y ford y dangosses eu tanghedvenevvddvnt ar fo. Ac wedi caffel o veli y vvdvgoliethmynet a orvc hyd ynghaer effrawc a dyvynnv attawyno holl wyrda y gyvoeth Ac ar hynny y | danvones gwth/lach vrenin dacia kennat ar veli or lle ydoed yngharchari | gynnic idaw gwrhav idaw ef ai wyr ai gyvoeth yry | ellwng ef ai orderch yn ryd oy wlad Ac ef a rodaiwstlon ar hynny ac ar dyyrnget pob plwydyn o das/sia i . denmarc yr ev rydhav wyntev Ac yna y kauasboli yn y | gyngor y | ellwng ef ay orderch yn ryd i dem/marc. Ac yna wedi nat oed nep gyt<a> beli yn me/ddv ynys brydein namyn ehvn ac atnewydhav a oruckyvreithev y | dat a | gorchymvn kynnal y | wirioned Acyn enwedic am y | breint a | rodassai y | dat yr dinessydac ir fyrd Ac yn diannoc y peris y holl seiri meinynys bredein gwneuthur ffyrd gossodedic o vein a | chal/ch ar hyt ynys brydein ac ar i | thraws. Nid amgen obenryn pennwed yngheyrnyw hyt ymhenryn bla/thon ym prydyn a honno yn vniawn drwy bob di/nas or a | gyvarffei ac wynt A phordd ar ail ar lletyr ynys o vor ywerddon i vor rvd Ac yn anosgany p{er}is gwnevthur o | bob lle yn yr ynys ffyrd a delei yrei hynny ac eu kysegrv a | wnaethwyd vddvnt a ro/di breint a nodvaev vddvnt val y | rodassai y | dat. Aphwybynnac a vynno gwybot y breiniev hynny

Peniarth 23 21v

[-]f[....]hiev dyvynwal moel mvd.Ac yna [.]r bot beli yn yr ynys honn yn y llywiaw yndangnevedus. ydoed bran y | vrawd yn frainc yn ova/lus ac yn gwilydvs am i deol oi vrawd oy gyvoeth ac nawydiat pa beth a wnai. Sef ydaeth ar bob vn o dywysso/gion freinc ar neilltv ar i | devdecvet marchoc a doydvt i bobvn o!nadunt i damwain ai ovid ai gywilid. Ac yn | y diw/ed y doeth hyd ar segin dywyssoc byrgwyn ay arvoll aorvc hwnnw yn llawen a hwnnw a rodes y garyat arvran hyt nat oed yn y dernas yr ail a garei ef yn gy{m}me/int yn aeth bran y | wnevthur dadlev | e ac ony gavas ev

holl gyfrinach ai anwybot Ac yny yttoed yn gimeinti gariat arnaw ac yny rodes y verch idaw ac o bai hynbran noc ef adaw kwbwl oy gyvoeth ay dryssor idaw.Ac ef a beris segin i vran vnolieth a | chariat holl dywys/sogion freinc yny oed gyn garedicket ef yno ac vn ortywyssogion. Ac yna y | roed y | vorwyn i vran ynwreicka idaw a llywodraeth byrgwyn oll. Ac ny bv benblwydyn wedi hynny yny vv varw segin dywyssocbyrrgwyn Ac <o> hynny allan mwy y | karei y | tywyssogionvran no thra vv vyw y | chwygrwn canys ef a rodei vdvntyr evr ar ariant a meirch ar arvev ar tylyssev mawrw/eirthioc ac ae gwahodei yn anrydedvs i gymrvd gw/ledev. Yny oed hylithyr gan bob tywyssawc yn freincystwng y | vran a rodi idaw i wrogaeth a hynny a | orv/gant oll. Ac yna wedi darvod y vran caffael gwro/gaeth pawb onadvnt y dywot wrthynt ar neilltv amborth y dyvot i ynys brydein. Ac yna paratoi llyngesa orvc A phan vv barawd y llynges ef a doeth ar | dyw/yssogion freinc i erchi vdvnt i adaw drwy ev kyvoeth

Peniarth 23 22r

y dyvot hyt i lynges A hynny a gavas yn llawen [a | p...]tywyssoc o ffrainc a | rodes idaw hynn a erchis.A phan vv barawt ganthaw y lv ay lynges dyvota orvc i dir ynys brydein. A phan giglev veli hyn/ny kynvllaw i | holl allv a orvc a dyvot yn erbyn i vrawdyny vvant ar vn maes y | dev lv ac ymvydinaw i vyn/nv ymlad a orvgant. Sef a orvc ev mam a oed vywyna ac yn ymwrandaw rac ymlad oi meibion dyvotir lle ydoed vran y | mab nys gwelsei ys hir o amser Aphan y gweles noethi i dwyvron a oruc a dywedvt wr/thaw val hynn. gan noethi i | ffenn oi dillad.O dydi vynghyredic vab vab i coffa di hediw y maey ddwy vron hynn a | dyneist ac ym callon i bvost nawmis ac ith greawd kreadyr nef a dayar ac ith wna/eth yn dyn o beth nid oed dim ac idd | evthym innevymperigyl angev ith | esgor di pan doethost yr byd yndyn A | thonnwen oed henw y wreic honno. Ac amhynny vy arglwyd vab gwna dithev dangneved he/diw ath vrawd ac na daly na llit na bar wrthaw ca/nys evo ysyd ar yawn ac ny oruc dim yn gam ytherbyn di canys pan evthost!i gyntaf or ynys honnnyt oi gam ef yd | evthost namyn yr dal yn y erbyn.A | phan evthost yr eilwith yr eilwaith oth yrrv gorevv yt dy vynet canys o!wr bychan y veddiant oed/dvt yna. ti a | gynydaist o hynny allan yny ydwythediw yn vrenin ymyrgwyn ac yn ben ar dywysso/gion freinc Ac wedy darvod oy vam dywevdvt lla/wer wrthaw am hynny drwy wylaw ac eigion Sefa orvc bran. yna vvythav wrth gyngor y vam achlaearv y | annian a | llei!hav y | lit A dyvot ygyt ay vam

Peniarth 23 22v

[-] veli y vrawt. A phan weles beli y vrawt yn dyvot at/[t]aw velly Sef a orvc yntev diosc y arvev yn gyflym acerbynniaid y | vrawt yn dangnevedus garedic a mynetdwylaw mwnygyl ac ymgarv mal y | dyleai vrodyr a | dam/dyblygu kvssanav a | chymodi yn dianot a orvga<nt> a diosceu harveu or dev lv a mynet odyno hyt yn llvndeinigyt Ac o | gyd gyngor yno ydaethant dros y | mor ioresgyn y gwladoed vdvnt igyt Ac ny bvant yn ymgw/eiriaw i hynny namyn blwydyn. pan aeth beli a brani rvveinAc yna kychwyn a orvgant yn dy/hvn drwy y mor a goresgyn y gwladoed y ford ykerdassant ar wlat a wrthneppai vdynt y hanreithiawa | wnaent A | phan giglev wyr freinc hynny yr holl vren/hined a | dyhvnassant igyt a | rodi cat ar vaes vdvnt a | gor/vot a orvc beli a bran arnadvnt ac ev kymell y fo ac ary ffo ev daly yr holl vrenhined yny vv raid vdvnt gwrha/v y | veli a bran Ac yna y | bvant vlwydyn Ac wedi adawonadvnt y | gwladoed hynny ydaethant ac ev holl allvganthvnt hyt yn rvvein a llad ac anreithiaw y | nep a wrth/neppai vdvnt heb drvgared or byt.Ac yna ydoed yn rvvein dav amerodr. Sef oed henw/ev y ray hynny Gabi{us} a | phorssen{n}a ac o gyd gyng/or y delynt amerodreth rvvain yn yr amser hwnnw Aphan doeth beli a bran y | dir rvvein Anvon a orvc gabiusa phorssenna kenniadev attadvnt y gynnic vdvnt o dv/hvn gynghor sened rvvein anvedred o evr ac aryanta | thylyssev Ac ygyd a | hynny hevyt tyrnget bob blwdyno rvvein er hedwch vdvnt wyntev. Sef a orvc beli a brankymryt gwyslon o rvvein ar hynny A mynet odynaparth a germania ac ev gallv ganthvnt Ac yn | y lle wedi

Peniarth 23 23r

eu mynet o rvvein torri a oruc Gwyr rvvei[....]wynt A | mynet niver o!nadvnt yn borth y wyr ger/mania yn erbyn beli a bran. A phan giglev veli abran torri o wyr rvvein ac wynt llidiaw a orvc/ant yn vwy no messvr can nyd oed hawd vddu{n}tymlad ar ddev lv Ac yn ev kyngor y cawsant ada/w beli a ran vawr or llv ganthaw yn ymlad a gw/yr germania A mynet o vran a ran arall y ymlada gwyr rvvein. Sef a oruc gwyr rvvein pannwelsant hynny gwhanv a gwyr germania ac ym/chwelvd tv a rvvein o vlaen bran ay lv A phanwybv beli hynny sef ydaeth yntev ai lv o hyd nosy vewn glynn a oed agos ar fford gwyr rvveinac aros yno oni vv dyd A phan doeth y dyd y/nychaf wyr rvvein yn dyvot yr glyn Ac yna yndiannot ev kyrchv a | oruc beli vdunt ac ev gwas/

garv yn dilesc Ac wyntev wyr rvvein yn llesca ddechrevassant gwasgarw a ffo ac ev hymlit aorvc beli ay wyr wynt gan ev llad ac ev hanavvhyt <tra> barawd y dyd. Ac wedy gorvot o veli yn y llehonno ef a aeth ai lv yn ol bran hyd yn rvvein aphan <ydoed> doeth beli a bran ay allv yn eiste wrth y ga/er y trydyd dyd oed hwnnw Ac wedy ev dyvotyll | dev llavvriaw a orvgant ymlad ar gaer yn w/rawl ystrywgar a gwnevthvr amylder o beirianna/v i | daflv ac i esigaw llawer or mvroed Ac ygyt ahynny yr anghwanegv kywilid y | wyr rvveingwnevthvr kogwyd vchel a beris beli a bran ynemyl porth y | gaer ac anvon ar wyr rvvein y me/wn y krogid y | gwystlon ar y kogwyd hwnnw

Peniarth 23 23v

[..y] roddynt y | gaer yn ebrwyd Sef a oruc gwyr <rvvein>ebryvygv ev gwystlon a cheissiw kynnal ev caer acev dinas arnadvnt o | bob ystriw ac o bob dyfnyd ynerbyn beli a bran Ac yna y | kavas beli a bran yn | evkyngor krogi y gwystlon gwyr rvvein yngwydi llygaid Ac ni wnaeth gwyr rvvein yr hynny na/myn <kadw> ev kaer arnadvnt canys kennadev a | danvonasseie dev amerodyr attadvnt y | doydvt y | devynt dranoethoc ev hamdyffin ac rrodi kad ar vaes y veli a bran.A hynny a oruc gwyr rvvein aros hyd trannoeth a dyvot allan or gaer a chwbyl oc ev gallv a dechrevbydinaw a orvgant ac val y bydynt velly nychafyn dyvot attadvnt gabius a fforsenna y dev ame/rdyr mal yd | adosynt dyvot ac ev gallv ganthvntyn vidinoed parawt Ac or tv arall vddvnt gwyrkaer rvvein. Ac yn diannot ymgyrchv a orvgantac ymlad yn chwyrn a gwnev<th>r aerva dirvawr i ma/int o bob tv Ac yr hynny tristev yn vawr a orvc be/li a bran am ev dyvot o bop tv vdvnt ac ennynnva | orugant o | lid ac angerd ac annoc ev gwyr a orv/gant yny gowssant le ac amser y | lad y dev amero/dyr Ac yna yn diannoc kyrchv y gaer a | orvganta | chymryd kwbwl or swllt ay rannv yryngthvntAc wedi caffel o veli a bran y | vvdigoliaethhonno y | trigawd bran yna ym amerawdryn rvvein ac yn gwnevthvr arglwyddiaethevny | chylysti<d> y chrevlonder kyn no hynny yn rvveinA phwy bynnac a vynno gwybot gweithredoeth brano hynny allan darlleed ystoria ymerodron rvveincanys yno ydd | ysgrivennwyd or pan aeth yn ame/

Peniarth 23 24r

rodyr hyd hediw.Ac yna y doeth. beli ynys brydein drachevyn. Aa | thrwy hedwch a | thangneved y | trevlyawd

diwed y | oes ac atnewydhav y kyfreithiev ac ev ka/darnhav a oruc ac atnewyddvr kaeroed ar kestylly | lle y | beint yn amharv a | gwnethur ereill o | newydAc yna ydd | adeilawd kaer a dinas ar avon wysc acy | gelwis kaer wysc Ac yno y | bv y | trydyd archesgobvtor a vv yn | ynys brydein Ac ymhen llawer o amserwedi dyvot gwyr rvvein yr ynys honn y | gelwithi caer llion ar wysc. Ac yno y gnotheynt vot y | ga/yaf Ac ef a beris gwnethvr yn llvndein porth anry/ved y | weith o dogned ethryllith a chywreinrwydAc a elwid oy henw ef porth beli ynghymraec acyn saesnec belynescat ac vw<ch> | ben y porth hwnnw yperis gwnevthvr twr arryded y veint ay vchet.Ac ydann hwnnw y mae portloed adas y | dysgyn/va llongev. Ac ny mynnawd beli o hynny allankevrereithiev or byt namyn kyfr{eithiev} a | wnaddoedy | dat a | gwirioned igyt a hynny Ac am hynny ybv gyflawn yr ynys o bob ryw olvt pressennawlA phan vv varw y llosget y | gorf ac y | doded llvdwy esgyrn mew<n> llestyr ar llestyr a rodet ymheny twr a ddoedassam ni vchot.Ac wedi yntev y doeth gwr/gant varyfdrwch vab belia hwnnw a darparawd llyngesvawr ac aeth hyd yn llychlynac orysgynnad yno A | chan glota bvddigoliaeth ac doeth ynys

Peniarth 23 24v

[-n] drachevyn Ac val y byd ar y mor yn dyvotynychaf y gwelynt yn kyvarvot ac wynt deg | llongar hvgain A gwrgant ac ev kyrchawd ar vedwlymlad ac wynt a | dyvot yni vyd y | llongev vwrdvwrd Ac yna y | doeth ev tywyssawc marchlomioed i | henw a gostwng ar ben i lin rac bron gwrgantac ydolwyn iddaw yr mwyn i goron lle i bresswylliyn dragywydawl y arwain kaethiwed ydaw a tha{n}i | etyveddion. Ac yna y | kavas gwrgant yn ev gyng/or anvon kennadev yn | ev blaen i | dangos ywerdonvdunt oed yn diffeith yna. Ac erchi vdvnt ddiwylly | dayar ac velly y | gorvgant ac yno y | may ev ken/hedleth etto ac or ysbaen pan hanoydynt. A | phanvv varw gwrgant y clatpwyd ynghaerllion ar wyscAc eil arvgeint yn vrenin ar yr ynys honn vv wrga{n}tkyhelynAc | wedygwrgant varyf drwch y kym/merth kvhelyn vab gwrgant lly/wodraeth y | dernas yr hwnn ac lly/wodraethawd yn hynaws ac ynwar hit ynywed i | oes A gwra/ic vonhedic doeth a | oed idaw a elw/

id marcia a dysgedic oed yn yrholl gelvyddodev A honno ymplith llawer o aglyw/edic bethev a dechm<yg>awd o briawd ethrylith y gyf/raith a elwit rwng y | brytaniaid marcian Ar gyf/reith honno ymplith y pethev eraill a ymchwela/wd Alvryd vrenin o vrythanec yn saysnec ac aigelwis mechenlege Ac gwedi marw kuhelynllywodrae<th> y dernas a drigawd yn llaw y racdywdicVrenhines

Peniarth 23 25r

vrenhines honno ac yw mab yr hwnn a | elwit S[-]ac wrth hynny nid oed adas o oydran y | lywodreth tern[as]Ac o achaws hynny kans grymvs <oed> o gyngor a doethinepy | kymerth y | vam holl lywodraeth y | dernas yn | y llawehvnan A | phan aeth hithev or lever y | vvched honn.Yna y | kymerth Seisill lywodraeth y | dernas yn llaw e/hvnan. Ac wedy seisill y | doeth kynvarch i vabyntev yn vrenin. Ac <yn> ol kynvarch y | doeth dayret yvrawt yntev yn vrenin morvddAc yn ol dayret y | doeth mo/rvd vab dairet yn vrenin a hwnnw dirvawr oedd ma/int y glot ae haelder pei nad ymrodei yn ormod krevlon/der A phan littiai nid arbedei nep yni ladei o chaffei arvevAc ygyt a hynny tec oed o | edrych arnaw a hael ynrodi ac nid oed yr ail a vei gyndewret ac ef yn | y dernasAc yn | y amser ef y | doeth brenin moryan a llv mawr gan/thaw yr gogled a | dechrev anreithiaw y | gwladoed Ac yni | erbyn y | doeth holl gynulleidva ivengtit ynys brydeinor a | oed eidaw ef ac yn diannot ymlad ac ef A mwya ladei ef ehvnan noc a ladei y | ran mwyaf oe lv Acwedi kael o!honaw y vvdigoliaeth ni diengis yr | vn nysnis lladdei ef kans erchi a wnai dwyn attaw yr hwnyn ol i | gilid ual y | lladei ef ehvn yntwy oll ac yvellyid ymlenwis ef y grevlonder. Ac wedi blinaw ohona/w gorffowys ychydic a gorchymyn ev blingiaw ynvyw ac wedi hynny ev llosgi. Ac ymplith hynny aphethev ereill oi dywalder ae grevlonder y damweini/awd denghetven y dial y enwired arnaw Sef oed hyn/ny y | rryw vwystvil a doeth ywrth vor ywerdon ac nichlywsit eirioet kyfryw aniveil y grevlonder ac ef Ahonno hep orffowys a lyngkei diwyllodron y tir

Peniarth 23 25v

[-]ynt gerllaw y weilgi a belua y | gelwit Ac wedi kly/wed o vorvd y | chwedyl hwnnw ef a | doeth ehvnan y ym/lad ar bwystvil ac wedi trevliaw o!honaw y arvev ynover yr anniveil hwnnw ai savyn yn agoret ai kyrch/awd ac ai llyngkawd mal pysc bychan heb vn arswyd[...]nia

Pvm maib a oed idaw a hynaf oed gor/vynniawn a hwnnw a gymerth llyw/odraeth y dernas Can nid oed yn yr am/ser hwnnw gwr yawnach noc ef namwy a garai wirioned nac a lywiai ybobyl in garedigach Canys gwastydoed i | voys ai deuodev ai annian a dyledusanryded a dalai yr dwywev ac vniawnwirioned ir bobyl a | thrwy holl deyrnasynys brydein temlev y dvweu a atnewydei ac eraill o ne/wyd a adeilei Ac yn y | holl amseroed ef kymeint vu amyl/der a | rodres yn yr ynys o | nerthoed a golvt ac nad oed vnynys yn | y chylch a | gefylybyd Canys annoc a | wnai y bre/nin y diwyllodron y | tired diwylliaw eu tir yn fynedic acyntev ae katwei wynt rac treis ev harglwydi. Ac gwe/ision iveingk ar ymladwyr a | gyuoethogei o | eur ac arianta meirch ac arvev hyd nat oed raid y | neb gwnevthur camna thrais yw gilid Ac yrwng y gweithredoed hynn a | lla/wer o devodev da eraill talv dyleyt yr anian a oruc acor llever honn yd aeth ac ynghaer lvndein y clatpwytyn anrydedusArch[a]lAc gwedy gorvynniawn y | doeth archaly | vrawt yntev yn vrenin. Ac ympob peth hagen gwrthwynep oed efy | weithredoed y vrawt Canys y | rai bon/

Peniarth 23 26r

hedic dyledawc a hestyngei a | rei anvonhedic aneleda vrdei ac a | dyrchavei a rai berthawc a | chyvoethawc a an/reithiai a | chynullaw antyrvynedic swllt Ac gwedy gw/elet o wyrda y dernas hynny ni allassant y diodef a vei hw/y namyn yn gytvhyn kyvodi yn | ev erbyn ai wrthlad ogadeir y dernas ac vrddaw elidir y vrawd yn vrenin yrhwnn gwedi hynny o achaws y | drvgared a wnaeth aivrawd a elwid elidir war. Sef oed hynny gwedy y votef yn llywiaw y | dernas pvm mlyned ac yn hynnydiwrnat yd oed yn hely yn fforest llwyn kaladyr ef agyvarvv ac ef archal y | vrawd yr hwnn a deolessit orkyvoeth ai vrenhiniaeth gwedy krwydraw pob gwla[t]yn keisiaw nerth a | chanhorthwy i oresgyn y | gyvoeth dra/chevyn a heb gaffel dim. Ac gwedi <na allei> a vai hwy diodefyr anhanoctit adoed arnaw ymchwelut drachevyn y ynysbrydein a | wnaethoed a dec marchawc ygyt ac ef ac ynmynet i ouwy y gwyr ry welsynt gydymeithion idawgynt yn neilltuedic ac yn kerded drwy y coet hw{n}nwy | kyvaruu ac elidir a redec a oruc attaw a mynet ddw/ylo mwnwgyl idaw ai damblygv o gvssanev Ac gwe/di wylaw a | chwyna<w> yn hir i anghyfnerth ai drvenief ai dvc ganthaw hyt ynghaer alklvt ac ef ai kvdi/awd yn | y ystavell. Ac wedi hynny dechmygv y votyn glaf ac anuon kennadev a | wnaeth dros bob gw/

lat yn ynys brydein ac erchi i bawb or tywyssogiona oedynt adanaw ef dyuot yw edrych ac wedi dy/vot pawb hyt y | dinas erchi a oruc i bob vn ar neilltvdyvot attaw yw ystavell yw edrych yn dawel a hepfrost Cany ef a | doedai bot yn argywedus yw ben o de/lei lawer onadvnt i gyt Ac ysef a oruc pob vn o!/

Peniarth 23 26v

[-t] credv hynny a dyvot pob <vn> ol yn ol megis i | har/chassei a megis y | delei bob vn y | gorchmynnei elidiryr gwasnaethwyr a oed ossodedic ganthaw y hynnykymryt pob vn mal y | delai a lladd i benn oni wneleiwrhaei eilwaith archal y | vrawt ac yvelly ac velly ygwnai pob vn ar neilltv Ac velly y | tangnevedawdef bawb ai vraw<d> ac or diwed gwedi kadarnhav ygerennyd honno yryngthvnt elidir a gymerth archaly vrawd ac ai dvc ganthaw hyd ynghaer evrawtac yna y kymerth ef y goron oddiam i | ben i hvnan aidodi am <ben> y vrawd Ac wrth hynny y | kavas yntev yrhenw hwnnw o hynny allan elidir war. Ac odynadec mlyned y bv archal yn gwleddychv a | pheidiawa | wnaeth ar drycdevodev a vuessynt arnaw gyntAc odyna allan anrydeddu y | bonedigion ar daledogi/on ac ostwng y | rei aneledawc a | thalv y bawb y dy/let ac or diwed y | cladwyt ynghaer lyr yn anryde/dus wedi i varw. Pan doeth eilwaith yn vreninAc yna eilwaith y gwnaythbwyd elidir yn vreni{n}wedi marw archal. Ac yna sef a orvc elidir er/lyn devodev gorvynniawn y brawt hynaf idaw ym/hob peth Ar dev vroder yevaf idaw a | gynnvllassantllv a dyvod yn erbyn elidir Sef oed i henwev y | reihynny ywain a pharedvr. Ac yn dyannot ymlada orvgant ac elidir a daly elidyr a orvgant ai dodiymewn twr yn llvndein yngharchar a | rannv yr y/nys yn dev | hanner ryngthvnt. ywaina pheredurSef val y rannas/sant o hymvr y | vyny i ywain sef yw hynny kym/ry a lloygyr a chernyw Ac o hymvr obrv hyt ym/

Peniarth 23 27r

henryn blathan i baredur Ac ni bv vyw <yw[ain]> nam[yn]saith mylynedAc yna y digwyddawd y kyvoeth oll yn llawparedur ac yna y llywiawd paredur y kyvoethyn llonyd dangnevedus hyd na doe kof ir kyvoeth dimywrth i vrodyr rac daet i arglwydiaeth ef ac yn hyn/ny y bv varw paredurA phan vv varw p{ar}edur y | gwnaeth/

bwyd elidir war y dryded waithyn vrenin a llywiaw y kyvoeth a orucdrwy wirioned a hygarwch tra vv vywac ef a | edewis o gyfreith da gwedi efpan <vv> varw Ac yna wedi marw eli/dir y | gwnaythbwyd rys vab gorvyn/niawn yn vrenin a hwnnw a delis ymhob peth or a w/eles gan elidir y | ewythyr o wirioned ac iawnder ynyvv varw Ac yna wedy marw rys y doeth morganvab archal yn vrenin a hwnnw hevyd a oruc iown/der a gwirioned ar y kyvoeth tra vv vyw. Ac ynawedy marw morgan y | doeth einiawn i vrawt ynvrenin a | chrevlonach vv hwnnw no nep or lleill ac nibv yntev yn vrenin namyn chwe blyned ony bwriw/yd oy dernas am i grevlonder Ac yna wedi bw/rw einion y | dodet idwal vab ywain yn vrenin a hw/nw a oruc iawnder a | gwirioned rac ovyn y | damweina <d>aroed y einion i | gar am grevlonder Ac wediidwal y doeth rvn vab paredvr yn vrenin Acwedi i bu y | doeth gerein<t> vab elidir yn vrenin Acyn | ol gereint y doeth cadell y vab yntev Ac yn | ol

Peniarth 23 27v

[-]eth koel Ac yn | ol koel y | doeth porrex ac ir por/ex hwnnw y bv dri | maib sef oed ev henwev fulgen{us} eidalac andryw a rei hynny a vvant vrenhined pob vn wedii | gilid o!nadvnt Ac yn ol y | rei hynny y | doeth vrienvab andryw Ac yn | ol vrien y doeth elvyd Ac ynol elvyd y | doeth y klydawc Ac yn ol klydawc y | doethklydno Ac yn ol klydno y | doeth gwrwst Ac ynol gwrwst y | doeth meiriawn Ac yn ol meiriawnbleidvd Ac yn ol bleidud caph Ac yn ol caphywain vrenin Ac yn ol ywain seisill. Ac ynol seisill y | doeth blegwryd ar gwr hwnnw ny bv yn | yoes cantor kystal ac ef nac a wydiat gelvydyd mvs/svc kymmeint ac ef a rac daet y | gwydiat ef y | gelvy/dyd honno y | gelwit ef dvw y | gwarev Ac yn | ol blyc/gwryt y doeth archmael i vrawt yntev yn | vrenin.Ac <yn> ol archmael y | doeth eidol Ac yn ol eidol y doethrydion Ac yn ol rydion ryderch Ac yn ol ry/derch sawl ben issel Ac yn ol sawl ben issel y | doethpyr yn vrenin Ac yn ol pyr y | doeth capoyrAc yn ol capoyr y | doeth kweilliw yn vrenin mabcapoyr oed hwnnw a hwnnw vv mynogan tad belimawr a | phrvd oed y | gwr hwnnw a hynaws a gwiri/oned a vynnai ac a wnai ymplith y | bobyl.Ac yn ol hwnnw y | doeth y | doethbeli mawr vab mynogan ynvrenin a devgain mylyned y | bv yngwledychv ac ir beli hwnnw ybv dri | maib sef oed ev henwev llvdda | chyswallawn a nynniaw Ac me/

gis y dywaid y | kyvarwydyd y

Peniarth 23 28r

pedweryd mab vv idaw llevelvs a llvd oed hyna[f o..]/ddvnt a hwnnw gwedy marw i | dat a | gymmerth llywo/dreth y | dernas ac odyna y | bv ogynnedvs ac adeiladwr key/ryd a | chestyll sef a atnewyddawd mvroed llvndein ac o a/dvrnedic dyroed ef ai damgylchynawd Ac gwedi hyn/ny ef a orchmynnawd ir kiwdawdwyr a | adeilai tai yn/ddi megis na bai yn <y> ternassoed ym pell yn | y chylchyn vn dinas o adeiladev na thei kymbryd ac a veiyndi Ac i gyd a hynny ymladwr da oed a hael ac e/helaeth yn rodi bwyd a diawd i | bawb or ai keisiai a | chytbai iddo <kestyll> a dinassoed honno a garei ef yn vw<y> noc y/r | vn Ac yn honno y preswyliai ef y | ran vwyaf orvlwydyn Ac wrth hynny y | gelwid hi kaerl!lvd acor diwed kaer lvndain. Ac gwedi dyvod estrawn ge/nedyl idi i gelwid yhy llwndwn nev yntev llwndrysllevelvs hagen a | garei ef yn vwyaf oi vrodyr canys gwrprvd doeth oed Ac gwedi clywed o levelvs ry va/rw brenin frainc heb adaw etiued namyn vn verch acadaw y | kyvoeth yn llaw honno ef a doeth ar lvd y | vra/wyd ac erchi idaw kyngor a nerth idaw i vynet i fra/inc i erchi y vorwyn yn wreica idaw Ac yn y lle ykytsynniawd y | vrawt ac ef ac ev a vv da ganthawy kyngor ar hynny Ac yn y lle paratoi llongev acev llenwi ac ev llenwi o varchogion arvawc a chy/chwyn parth a ffrainc Ac yn | y lle gwedi ev disgyn/nv anvon kennadev a orvgant y | vynegi i | wyrda fra/inc ystyr y neges y doythoydynt yw cheisiaw aco gyt gyngor gwyrda freinc ai thywyssogion y | ro/det y | vorwyn i levelvs a | choron y dernas i gyt a hiAc gwedi hynny ef a lywawd y kyvoeth <yn> brvd

Peniarth 23 28v

[..] yn dedwid hyt tra | barawd y oes Ac gwedy llithrawtalym o amser tair gormes a digwyddawd yn ynys bryde/in ar ny ryglowsei nep or hen oessoed gynt eu kyfrywkyntaf oed onadunt y | ryw genedyl a elwid coranyaida | chymeint oed ev gwybod ac nyt oed ymadrawd ora gyvarffai y gwynt ac ef nis nis gwypynt ac wrthhynny ni ellit vn | drwc vdvnt Ail oedd diasbata | dodit bop nos galanmai vwch ben pob aelwyd yn y/nys brydein a honno a ai drwy galonnoed y | gwragedar dynion yn gymeint ac y | kollei y gwyr ev lliw ac evnerth ar gwraged a | gollynt ev bevchogiev ar meibionar merched a | gollynt ev synhwyrev ar gwyd ar ani/veilieid a edewynt ev ffrwythev Tryded yw yr me/int vei y | darmerth ar arlwy a baratoid yn llyssoed ybrenhined kyt bei arlwy vlwyddyn o vwyt a diawtny cheffit byth dim o!honaw namyn a drevlit yn yr vn

nos gyntaf. Ac eisioes kyhoed oed yr ormes gyn/tas ar ddwy ereill nyt oed nep a wypei pa ystyra oed vdvnt Ac wrth hynny llvd vrenin a gymerthpryder mawr a goval ynddaw cany wyddiat pa fforddy kaffei waret or gormessoed hynny a | galw ataw a or/vc holl wrda y | gyvoeth a govyn vdvnt gyngor pa | betha wnelynt yn erbyn y gormes hynny Ac or diwed o gyf/fredin <gyngor> y | gwyrda llvd vab beli a aeth hyt ar levelvs yvrawd brenhin freinck canis gwr doeth a mawr y | gyng/hor oed hwnnw y geisiaw kynghor yganthaw Acyna paratoi llynges a | wnaethant a hynny yn dergelac yn distaw rac gwybot or genedyl honny ystyry | neges nac o | nep eithyr y | brenhin ay gyngorwyrAc goedi bot yn barawt y llynghes ll6d a aeth

Peniarth 23 29r

yndunt a dechrev holldi y | moroed Ac gwedi klywed [.]lefles y | chwedlev hynny can ny wydiat ef achaws n[.]neges llynges y vrawt yn | y lle yntev a gynullawdllynges or parth arall dirvawr y | maint ac aeth yrmor yn erbyn y vrawd ac gwedi gweled o lvd hyn/ny ef a | edewis i holl longev ar y weilgi allan namy{n}vn ac yn yr vn llong honno y | doeth yn erbyn y brawtAc yn lle llevelvs pan weles hynny yntev ymewnvn llong arall a aeth yn erbyn y | vrawt yntev Acyn y lle llevelvs pan weles hynny Ac wedi ev dy/vod ygyt pob vn onadvnt a aeth ddwylaw mwnw/gyl yw gilid a o | vrodoriawl gariad pob vn onadvnta groessawd y | gilid Ac gwedi mynegi o | lvd idaw ys/tyr y | neges y vrawt a dywawd ygwydiat ef ehvnpa achaws ry dodoed yr gwladoed <y gormessoedd> hynny Ac gwedywynt a gymmerassant gyngor y ymdidan yn amgenno hynny wynt megis nat elai y | gwynt am ev hym/madrawd a gwybot or coraniait yr hynn a | dywedy/nt Ac yna y peris lleuelis gwneuthur corn hir athrwy y | corn dywedvt Ac gwedi bot yn barawty corn a dechrev doydvt drwy y corn ni chae yr | vngan i | gilid namyn ymadrawd gochwerw goat/kas Ac yna adnabot o | leuelis ry vynet kythrevly/aeth yn y corn Ac yna y peris golchi y corn a | gwinac o rinwed y gwin mynet y gythrevliaeth or corn Acgwedi hynny ef a dyvot y | rodei y | ryw bryvet ar i vra/wt ac erchi idaw adv rai onadvnt yn vyw y | hiliawra<c> ovyn damwain eilwaith y | ryw bryved hynny ynormes a chymryt ereill or pryvet ac ev briwaw ymplith dwfr ac ef a gadarnhai bod yn da hynny y dis/

Peniarth 23 29v

[-]enedyl y coraniait nid Amgen gwedi y | delei adref[y]w dernas ehvn galw pawb attaw ygyt oi bobyl ac or coro/nieid i vn dadlev y | vynnv gwnevthvr tangneved y ryng/

thvnt Ac yna gwedi y | delei bawb ygyt kymryt y | dwfrhwnnw ai vwrw yn gyffredin ar y bobyl ac ef a gadar/hai y bydynt varw y | coroniait ac nat argywedei arneb oi genedyl yntev ehvn : Yr ail ormes heb ef ith gy/voeth ysyd dreic yw honno a | dreic arall estrawn ysydyn ymlad a hi ac yn keisio i goresgyn. Ac wrth hynnyrac llit y | ryd ych draic chwi y | diasbat engiriawl honnoac val hynn y gelli gaffel gwybot hynny Gwedi idd e/lych adref mesvr yr ynys i | hyt ai lled ac y | lle y | keffych y | pw/ynt ymherved yr ynys par gladv yno. Ac gwedy hyn/ny par rodi kerwyn yn llawn or med gorev a aller i w/nevthvr ymewn y klad hwnnw a llenn o bali ar wynepy gerwyn ac odyna ith berson dy hvnan byd yn i gwi/liaw ac yn<a> ti a weli y dreigiev yn ymlad yn rith arv/thyr anniveilieit ac or diwed gwedi darffo vdvnt vlinawo engiriawl a girat ymlat wynt a | syrthiant yn rithdev borchel ar warthaf y | llen ac a | svdant ac a dynnanty | llen ganthvnt hyt yngwaelawd y | gerwyn ac a yva<n>ty med yn gwbwl ac a gysgant ac gwedi hynny Acyna yn y lle plycca dithev y | llen yn ev kylch hwy acyn | y lle kadarnaf a geffych ith gyvoeth ac ymewn kist/vaen klad!wynt a | chvd ymewn y | daear a hyt tra bont yny | lle honno ni daw gormes o sayson ynys brydeint o learall : Achaws y | dryded ormes yw Gwr lletrithiawccadarn ysyd yn dwyn dy vwyt ar darmerthev hwnnwdrwy i hvt ai lletrith a | bair i bawb gysgv Ac wrth

Peniarth 23 30r

hynny y | mae rait y | tithev yn dy berson dy hvnan [gw.]/lia dy darmerth ath arlwy a rac gorvot o gysgv arnatbid gerwyn yn llawn o dwvyr oer ger dy | law a | pha{n}vo kysgv yn treisiaw arnat ti dos ymewn y | gerwynAc yna yd ymchwelawd llvd drachevyn yw wlatac yn diannot y | dyvynnawd ef bawp oe gyfuoethyn llwyr ac or coraniait hevyt a | megis y dysga/wd levelvs briwaw y pryvet a oruc ymplith dw/vyr a bwrw hwnn a oruc ar bawp yn gyffredin.Ac yn | y lle y holl goronyeit yn llwyr a | vvant varwheb eidigavel nep or brytanieit. Ac ymewn ys/beit gwedy hynny llvd a beris mesvraw yr ynysar i | hyt ac ar i | lled ac yn rytychen y | kavas pwynty | kanol ac yn y lle honno ef a beris gossot kerwynor med gorev a allwyt y wnevthvr a llenn o baliar i wynep Ac ef ehvnan y | nos honno a gwilia/w<dd> Ac val yd oed yvelly ef a welei y | dreigiev yn ym/lad ac gwedi darvot vdvnnt vlinaw a diffygyaw o ym/lad wynt a | ddigwydassant yn | y gerwyn ac gwedyyvet y | med onadvnt kysgv a wnaethant ac yn ev kylchy | plygawd llvyd y | llenn ac wynt yn kysgv ac yn lle di/ogelaf a | gavas yn ninas emrys yn yr!yri ymewn kist/vaen y kvdiawd ac yvelly y | peidiawd y diasbat dym/hestlvst ae gyvoeth : Ac wedy darvot hynny y | brenin <a | beris>

arlwy gwled dirvawr y meint. Ac gwedi bod ynbarawd y | wled ef a | beris gosot kerwyn yn llawn o ddw/vyr oer ger y | law ac i hunan yn i briawt berson ai gw/iliawd Ac val y byd yvelly yn gwiliaw ef a gly/wai lawer o amravelion gerdev ar rai hynny yn i

Peniarth 23 30v

[-] yntev i gysgv Ac yn y lle Sef a oruc yntev rac y | orch/[..]gv o gysgv a llesteiriaw ar i | darpar mynet yn | y dwvyr ahynny yn vynych Ac or diwed nychaf gwr dirvawr y | ve/int yn wisgedic o arvev trwm kadarn Ac yn dyvod yme/wn a | chawell ganthaw a megis y grnotassei yn rodi yr holldarmerth o | vwyd a diawt ymewn y | kawell Ac yn kychw/yn ymeith ac ef Ac yn y lle llvd a | gychwyn!awd yn ol yn/tev ac a | dyvod wrthaw val hynn. Aro hep ef aro kydgwnevthost <di> ymi sarhadev a | cholledev kynn no hynn nytaei weithyan yny varno y | kledyveu ath vilwriaeth di dyuot yn drech ac dewrach no myvi. Ac yn diannot ynteva osodes i gawell ar y llawr ac aros ataw a | wnaeth Ac ynagirat ymlat a | vv yryngthvnt a | newidiaw dyrnodiev ar tanyn hedec or kledyvev ac or holl arveu ereill. Ac or diwed ydyngheven a | racweles damweiniaw y vvdigoliaeth yr bre/inin gan vwrw yr | ormesswr yryngthaw ar dayar Ac gwe/di gorvod arnaw o rym ac o angerd erchi nawd a orucar brenin a dyvod val hynn wrthaw yntev. Pa wed hepef y | gallaf vi rodi nawd ytti y | gyniver collet a sarhaatar a wnaethost tithev ymi ac y<n>tev a | dywawt yn attepidaw ef val hynn Dy holl golledev erioet or a wnethymmi yti mi ai hynillaf yn gystal ac y | dvgym ac <o> hynn all/an mi ny wnaf gyffelip Ac ygyt a hynny gwr ffydla/wn vydaf yt byth bellach ar brenin a gymerth hynny yganthaw Ac velly y | gwaredawd llud y | tair gormes hyn/ny i | ar ynys brydein ac a hynny hyt yn | diwed i oes yndedwyd ac yn hedychawl y | gwledychawd: Ac ynaor diwed gwedi marw lvd vab beli mawr y | kvdiwyti gorf ef ynghaer lvndein ger llaw y porth a elwir

Peniarth 23 31r

ettaw yngkymraec oi henw ef porth llvd ac yn sa[-]lwd gat Dav vab hagen a vv iddaw nid amgen Aua/rwy vab llvd A thenevan vab llvd. Ar rai hynny wrthnad oed arnadvnt megis y gellynt lywiaw y | dernasy | gwnaethbwyd kaswallawn vab beli brawd i lvd vab beli yn | vre/nim. Ac yn | y lle gwedi i vrddaw efo goron y | dernas ef a | gymerth yndawhaelder a daioni a | chlod a | moliant yngymmeint ac oni oed y | glot ef yn ehe/tec dros y | gwladoed ar tyrnassoyd ym/hell ywrthaw Ac ynat oed nep a | w/ravvnai idaw ef y | vrenhiniaeth odiar

y | meibion Ac er hynny ni mynnawdef dilorni y | meibion namyn rodi vdvnt rann da or kyvo/eth nid amgen no rodi i dynevan iarlled gernyw aci Avarwy lvndein ac iarlleth gaint Ac yn | i ran yntevyr ynys y | am ben hynny ar goron yn ragor hevyd.Pan doeth vlkassarAc yn yr amserhwnnw y | doeth vlkassar ymeradyr rvvein ioresgin freinc ac ef a | doeth hyt ar lann y | mor hyt oni vvar draeth rwyten. Ac odyna y | darganvv ynys brydeina govyn a orvc pa ryw dir oed hwnnw A | ffa rywgenedyl ai gwledychei. Ac yna y | mynegid idaw dam/mwein yr ynys oi dechrev a dyvodiat y | bobyl idiac yna y | dyvot yntev yrof i a dvw heb ef o vn gene/dyl ar brytanieit id | henym ni kanis o genedyl droyd henym Ar vn eneas yw yn taid ac ohonaw ydhenym ac o | etived brvt{us} vab silivs vab ysganius vab

Peniarth 23 31v

[-] yw pobyl yr ynys rackw Ac er hynny ep ef ni a | vyn/nwn tehernget y ganthvnt kyd hanffom o vn llin cansyttym yn kaffel teyrnget o bob gwlat. Ac onys kaffwnoc oi bod ni ai mynnwn ac oi hanvod pe na bai drwc ynkodi priaf hen yn hendat ni ar eidvnt wyntev o | byd diryn ellwng eu gwaet a llygrv yn hen | garennyd ysyd ryng<om>llythyr vlkassarAc yna ydanvones vlkas/sar llythyr at kaswallan vab beli A | phan wybv gas/swallan ystyr y | llythyr llidiaw a oruc yn vwy no messurac anvon llythyr arall ar vlkassar ar geiriev hynn yn/ddaw yn ysgrivennedicllythyr kasswallawn.Kasswallawn brenin y brytaniait yn anvon anner/ch y vlkassar amerodyr. Ac yn mynegi idaw natoed rait i | wyr rvvein vot arnadvnt sychet evr nat ari/ant ynys brydein yn gymeint ac i delynt i vygythiawi phobyl <ac> na cheffynt deyr<n>get yr yn bod ni yma yn ei/giawn mor yn preswyliaw drwy rydit A | choffaet vl/kassar yn hanvot ni o vn waet o hil eneas ysgwydwyn a | choffaed y | dylewn vot yn gystylledic o gadarngariat a | choffaet na ordivynassom ni vot yn gaethAr deyrnget honno pei keisiai y dwywev y dwyny gennym ni ai llvdiem os gallem. Ac am hynny ydnebyddet vlkassar yn bot ni yn barawt i ymladac evo dros yn rydit o daw ef i ynys brydein.Ac wedy gwelet o vlkassar y llythyr a gwybot bethoed yndaw paratoi llynges a orvc A phan gavasA | phan gavas <wynt> vniawn gyntaf oy ol dyvot a orugantai llynges yny vvant yn aber temys ir tir Ac ydoedgasswallawn yna yn | y erbyn a holl allv ynys brydein

Peniarth 23 32r

ganthaw yn | y lle a elwir kastell dovyr a chymryd k[y....]a | orugant pa | delw y | llvdynt vlkasar yr tir a | phenn tev/lv oed i gysswallan a beli oed i henw ac o gyngor y gwna/i ef pob peth Ac ydoed ygyt ac ef i | ddev neieint. Nidamgen avarwy dywyssawc llvndain A | thenevan tyw/yssawc keyrnyw Ac ydoed yno tri brenin a oed ostyng/edic y gasswallan Nid amgen kedyn vrenin prydyna gwerthaed vrenin Gwyned A brychwel vrenin dy/ved Sef a orvc kasswallan o dyhvn gyngor y | niverhwnnw kyrchv vlkassar kynn i dyvon a | vei bellach yrtir ynys brydein no hynny ac yn ddiannod i | kyrchvkyn adaw onadvnt <y | traethav> Ac ymgymysgv ac ev <g>elyniona orvgant ac ymlad yn chwyrn ac yn llidiawc o bobtv yny yttoed y gwaet y rai meirw y | llivaw y | dayaryn vn ffvnyt ac y | bydei eiry yn todi gan dehewynt.Ac val y | bydynt yn ymgyvogi velly nychaf y | vydinydoed nynniaw val beli yndi a | thynevan vab llvd naikasswallan yn ymgyvarvod ar vydin ydoed vlkassar yn/di Ac ymfvst a orvgant yn | diannot ac yn llidiawc Acyn hynny ymgyvarvot a oruc vlkassar a nynnyw vabbeli Ac nid oed well dim gann nynnyaw no chaffel ky/vwrd a gwr kyn dewred ac vlkassar Ac ymfvst a orv/gant oni lynawd klede vlkassar yn arvev nynniawA rac maint o niver a digwydawd am benn vlkasy | bv raic idaw enkil ac adaw y gledef ynharian nyn/iaw yglyn Sef a orvc <nynnyaw> yna ymadaw ai gledef i hvnAc a | chledef vlkassar llad a | gyvarvv ac ef Ac val ybydai nynniaw velly yn kvraw y | tywyssogion Ac ynaydoed y<n> kvro y tywyssogion gwr a elwit labienn{us} ac

Peniarth 23 32v

[-d] nynnyaw ai lladod Ac or diwed y kavas kassw/[....]wn y | vvdigolieth A gyrrv vlkassar ar fo oi bebyllav ac oi[...]ngev A phan vv nos yd aethant yw llongev oll yr hynn a di/anhassai onadvnt a | mynet a orvgant velly yn vriwedic ydir freinc drachevyn. Ac yna dirvawr lywenyd a | gym/merth casswallaw yndaw Ac yn gyntaf peth y gorvc talvmoliant i dvw Ac wedi hynny Ac wedi hynny galw attawholl wyrda ynys brydein a rodi i bawb onadvnt tal i wasana/eth val i reglydynt o dir a | dayar a meirch ac arvev ac avr acariant a rodion anveidrawl eu maint. Ac nid oed vychany | oval ynte am nynnyaw y vrawt a oed vrathedic o vrath pe/rigyl ac ny wydynt a vydei vyw a hwnnw a gowssai panvv y kyfranc yrythaw ac vlkassar ac o | hwnnw y | bv varwnynnyaw vab beli Ac yn llvndein y | kladwyt ger llaw yporth tv ar gocled ir gaer A bre{n}hinawl wassaneth a | wnaeth/bwyd idaw Ac igyt ac ef yn yr ysgrin y | rodet klede vlka/sar a | gowssai yn | y vrwydyr Sef oed henw y klede angevglas Sef achaws y | gelwid ef velly canyt anwaedaief vyth ar dyn a | diangei ai enaid yndaw.Gorvot

kasswallanAc yna wedy ymchwelvt o vlkas/sar y | gevyn ar fo val dywetpwyd vchot a dyvoteilwaith parth a | ffreinc Sef a | oruc gwyr freinc yna myn/nv y | lvdias ef yr tir can daroed y yrrv ar fo o ynys bry/dein. A | phan wybv vlkassar hynny ymgennatev a orvcac wynt A rodi vdvnt avr ac ariant ai verch ai arvevai dylyssev mawrweirthiawc. Ac adaw vdvnt yr ar/glwdiaeth a erchynt Ac yvo a gynnebygynt wy gynno hynny i lew diwal llvchedveiniawl annwar Ac ynatebic oed i oen gwar yn brevv yn issel. Ac yna y | kym/merth

Peniarth 23 33r

merth gwyr freinc vlkassar attadunt drw[y -]a | thangneved ac ymnevthvr yn dvhvn. Ac ydoed a[...]/wydev yna yn honnaid ym!hop lle ffo vlkassar rac y [...]/taniait Ac ymhen dwy vlyned wedi hynny myneta | orvc vlkassar y ynys brydein y | vynnv dial i | gewilidar y | brytaniaid A ffan wybv gasswallan hynnycadarnhav y | gestyll a orvc ai dinessyd Ac ymhopporthloed y peris llawer o varchoigion arvawc oceu gwarchadw Ac ef a | beris kasswallawn gossot arhyt kanawl temys y ford y darymredi y llongev yvynet i lvndein sychev heyrn kyn vrasset a mordw/yt gwr ac ev plymv ac ev gossot wrth gadwynaheyrn ac ai blaynev y | vy<nv> ar dwvyr yn | ev kvdiawval id hollai y | llongev a | delei arnadvnt yni vodeiev gwerin. A phan darvv y | gasswallawn perigwnevthvr pob peth o hynny ony oydynt diogel yddaeth yntev ai allv o yvengtid ynys brydein oni vvynglan y morPan doeth vlkassar eilwaith yynys brydeinAc yna pann gavas vlkasar kwbwl oidarpar yntev yn parawd mynet a oruc yntevai holl allv ganthaw tv ac ynys brydein i vynnvi goresgyn a hynny yn llidiawc A | chyrchv a oruc yllongev ar hyt temys oni doethant yr lle ydoed ysychev heyrn wrth y cadwynev Ac ni wybvant dimyny beryglawd oy longev mwy no rivedi mil ynsodedic wynt ac ev gwein. A llawen vv gann gas/swallaw<n> hynny A hynn a | dihengis onadvnt a | doethir tir <yn> daer Ac ymgynvllo ygyt a | gwrthnebv ir bry/tanyad yn wychyr dyhvn Ac yn diannoc ymgyrchva orvgant yn diarbet yny gollet llawer o bob tv o

Peniarth 23 33v

[-]ch Ac amylhav a wnai yniver y brytaniaid[.] a gollit onadvnt ac ni devei nep at wyr rvvein AcAc or diwed gorvod a oruc <y | brytanieit> a | gyrrv vlkassar ac a

dienghis oi wyr ev llongev A mynet ar longeva orvgant yr mor A hwyliaw drwy dymestyl o wy<n>tyny doythant y | draeth moryan. yr tir Ac yna i | daethy gastell a | elwit castell odnea Ac ihvn y | parassai wne/thvr y | kastell hwnnw kynn i dyvot y ynys brydein ary chwyl hwnnw A hynny rac ovyn y <bydei> anwadal yfreinc wrthaw val y b6essynt gynt A o | thorryntac ef mal y | gallei yntev ymdiala ac wynt or cas/tell hwnnw o bei anghen idaw hynny.Gorvod kas/swallan.Ac yna wedi gorvot o kasswallawn yreilwaith llawen vv am hynny A dyvynnva orvc attaw i | lvndein a oed yn ynys brydein o ieirlla barwniaid a marchogion vrdolion ac ev gwra/re6 igyd ac wynt hyt yn llvndein i wnevthvr aber/th yw tadolion dwywev ac y gynnal gwylua an/rydedus vdvnt. canys drwy alw eu nerth y gor/vvant ar vlkassar dwywaith hyt hynny. Ac yndiannot y | doeth pawb wrth y dyvyn hwnnw hytyn llvndein. A phob ryw genedyl eniveilieid a gy/nvllwyd yno a devgenmil o warthec a las yno achanmil o deveid ac ni ellit rif ar yr adar A dengmil ar | vgein o genedyl bwystviled gwylltion orkoydyd Ac yn gyntaf y gorvgant val ydoed deva/wd yna talv yawn anryded yr dvwies Ac wedihynny y | daythant y vwyta a rodi pawb i eisteval i reglydynt ev hanryded Ac wedi darvotbwyta yvet a orvgant yn gymheidrawl lonyd

Peniarth 23 34r

a threvliaw ev hamserdrwy am<ra>vaylion warev mal y | dewissa bawb i wnethu[.]Ac val y | bydynt velly ynychaf dev | was ieveinc y bw/rw paelet ar naill o!nadvnt oy<d> nai i | gasswallan arllall o<ed> nai i avarwy vab llvd ac annwyl oyd gan bobvn o!nadunt i neieint a darvot a vv y ryngthvnto ymdywedud yn gyntaf. Ac ithellas oed henwnai kasswallan. a | chyhelyn oed nai Avarwy. Sef aorvc a orvc kvhelyn llad penn ithellas. yn diannotAc yn | y lle ydaeth y | chwedyl ar gasswallawn a lli/diaw kasswallawn yn vawr am hynny. Ac erchia oruc i avarwy dyvot ef ai nai i ode brawd a vyn/nid i varnv arnaw o wyr llys gasswallawn Sef a o/rvc Avarwy gomed kasswallawn o hynny a doydvdvod llys iddaw ehvn. Ac os govyn iawn a | vynnaiam i nai deva i lvndein canys hynaf llys yn ynys bry/dein a | ffenna oed lvndein ac avarwy bioed honno.Sef a oruc kaswallawn yna bygythiaw avarwyo ryvelv arnaw o dan a hayarn Ac <nid> ai Avarwy yn ihewyllys ef yr hynny. sef a | oruc kasswallan yn di/annot mynet am | ben kyvoeth avarwy a dechrev llad

a llosgi arnaw Sef a oruc a oruc Avarwy kynnici gasswallan tangneved val y | gwnelei wyrda ryng/thvnt ai gwaith ai dwy ai tair A wedi nas mynnai.Sef a | orvc avarwy anvon llythyr ar vlkassar i gei/siaw nerth ganthaw yw amdifric rac kasswallan argeiriev hynn yn ysgrivynnedic yn y llythyrllythyravarwyAvarwy vab llvd dywyssawc llvndeinyn anvon annerch i vlkassar a dwevdud val

Peniarth 23 34v

[....] mi a | vvm gynt yn damvnaw dy angev ac ydwyfwithian yn damvnaw dy iechyd Ac edivar vv gennyf dalyith erbyn. Ac weithian mi a vyda dyhvn a | thi. Ac o dra/ryvic a balchder am dy yrrv di dwywaith hyt hyn o ynysbrydein oth anvod y | mae ym digyvoythi inev oi dra a val/chder a | mi a dylwn or kyvoeth kystal ac yntev a mi avvm gynhorthwy idaw ar vod yn vrenin. Ac | yn | y llythyry | rodet ystyr y | darvot. Ac am na rodeis i vy nai oy dieny/dv dros y nei yntev y | may im digyvoythi. Ac am hyn/ny ydwyf ynev arglwyd ith wediaw di am nerth y gen/nyd i ymgynnal am kyweth a | thrwof ynev y keffi di vodyn bennaf yn ynys brydein. Ac nac amev di vod yn wirkwbwl o hynny cannyt oys yn | y llythyr na thwyl nabrad Ac o dwyll a brat yd | arver rei marwol wedi na ally{n}tamgen. Ac wedi darvot i vlkassar gwybod ystyry | llythyr dyvot a orvc i gymryt kyngor ef ai wyrda Sefa gowsant yn ev kyngor nat elynt i ynys brydein er gei/riev avarwy vab llvd oni rodei wystlon da ar a doydassaiAc yna yn diannot ydanvones Avarwy kynan i | vabar i devdecvet ar | hvgein orhai bonedicka ar a oed yn ygyvoeth yn wystlon. Ac wedi anvon y gwystlon ar vlk/assa<r> pann gavas wynt vniawn gyntaf y | doeth aylynges i dovyr. Ac yna y | doeth kasswallawn yn ymlada chaer lvndein ac yn anreithiaw y gwladoed yn y chylchA | phan giglev ef dyvot vlkassar ir tir y doeth yntevai allv y i erbyn ir glyn ysyd yn agos i gaer geintAc yna tynnv i | pebyllev a orvc gwyr rvvein A pha{n}welsant y | brytaniait yn agos attadvnt gwisgaw am/

Peniarth 23 35r

danadvnt eu harveu a orvgant Ac yn diannoc [y-]/gv a | orvgant a newidiaw anghevolion dyrnodiav y[-]/vlon enwir Sef y | dodoed avarwy vab llvd a phvm mil [.]varchogion arvawc ganthaw i | lwyn coet a oed ar die/thyr yn lleghv yny welynt gyfle ac amser i nerthav vlkas/sar pan vai angen idaw. Ac ymfvst a orvgant yn gynngrevlonet ac yny oedynt debic yn digwydaw ir dail i | ary gwyd y mis hydvre pan vai vawr y gwynt Ac <val> ydd | oy/dynt velly ynychaf avarwy ai bvm mil o wyr ganthaw

Ac yn disyvyd eu kyrchv or tv drachevyn vdvnt a dodi ga/wr arnadvnt a dechre ev tyllv ac ev gwasgarv oni vv dirvdvnt adaw y maes a fo. Ac yn agos vdvnt ydoed my/nyd karegawc ac ymhen y mynyd ydoed llwyn o golltew dyrys A hyd y lle honno y | ffoes kasswallawn pan vvraid idaw Ac or lle y | kynhelis vrwydyr a llad oy ely/nion kans val y delynt i | dringaw y mynyd kasswallan ai wyr ai lladai kynn ev dyvot i benn y | mynyd. Sefa orvc vlkassar yna kany thykiai oresgyn pen y my/nyd y ar gasswallan gossot kwbwl oy lv y mynyd ac oygwarchay velly ony <vai> da gan gasswallan dyvot i wedvi vlkassar nev ony vai varw o newyn ef ai wyr canyallai i ostwng drwy ymlad. Ac am y gymell yno o vlka/sar y | dyvot lvcan o cesar o voliant yr brytanieit vlkassara | dangosses i | gevyn ar ffo yr ffynedigion vrytanieit Acwedy y | warchay yno nosswaith a diwrnaw<d> heb na bw/yd na diawd ovynhav a | oruc kasswallawn na chaffaidyvot odyno ony ymrodei yngharchar vlkassar Sefy | kavas yn ev gyngor anvon ar avarwy vab llvd iberi gwnevthur tangnheved yryngthvnt rac colli

Peniarth 23 35v

[-] kasswallawn a dwyn i rvvein Ar geirie[-]wytpwyt wrth avarwy drwy ymgystlwng ac[..] | gan gasswallan a | thrwy adaw idaw na mynnai gas/swallan dim namyn a | vai da a | dyhvn gan avarwya | phan giglev avarwy y genadwri honno. y dywa/wt yntev Nid hawd karv tywyssawc a vo gwar val oenpan vo ryvel Ac a vo val llew pan vo hedwch ys da wr ywdvw y | gwr a | oed arglwyd arnaf gynnev ac yr awrhonn yn vyngwediaw i beri tangheneved yryngthawac vlkassar. Ac a<m> hynny y | dylei yntev ystwng i vedwlam dadlev a myvi yn gam cans myvi a ellais wnevthury | gwassaneth hwnnw yna. Ac yr awr honn yr | wyf yngallv gwnevthyr hwnn. A | medyliet pob tywyssocnat evhvn a ynnill na thir na chyvoeth idaw nac aikynnail namyn y gwyr a ymlado drostaw. Ac yr hyn/ny o gallaf i wnevthvr tangneved mi ai gwnaf canysderyw imi dial y | sarhaet a oruc ef imi pan vo ef ynerchi ac ymgwediaw a<m> drvgared. Ac yna yndiannot ydaeth avarwy oni vyd rac bronn vlkassarA digwydaw ar dal y dev lin gar y vronn a doydvt valhynn. Arglwyd amerodyr y mae yn amloc darvotyt dial dy lit ar gysswallawn a gwna dangnevedyryngot ac ef A digawn yw yt arglwyd o | dial arna/w a wnevthost. Ai vot yntev hevyt ith wediaw diam drvgared Ac ef a dal teyrnged pob blwydyn oynys brydein. A thewi a orvc vlkassar heb rodi ida/w vn atteb. Ac eilwaith y | dywot Avarwy wrthaw negeskasswallan ac nis attebawd. A dryded waith y dywotwrthaw val hynn vlkassar eb ef nid adewis i yttynamyn a | wnevthym ystwng ynys brydein yt Ac

Peniarth 23 36r

adaw teyrn<get> ytty <bob> blwydyn ohonai. Ac nyt e[f -]vlkassar y | wnevthvr o!honof vi na gadv llad ca[...]/allawn nay garcharv a myvi yn vyw Ac nid kyw[.]/lid gennyf hevyt i nerthv ony bydi di wrth vyng/hyngor Ac ytnebyd di vlkassar nad hawd llad kas/swallawn nai garcharv a | myvi yn vyw.Ac yna rac ovyn avarwy vab llvd y gorvc vl/kassar tangneved yryngthaw a chaswallan vab beliSef tangneved a orvgant talv tyrnget bob blw/dyn o ynys brydein nyt amgen tair mil o bvnnoedo ariant lloygyr. A | than yr ammot hwnnw tang/neved a orvgant. A rodi o bob vn onadvnt yw | gilidrodion mawr a | thlyssav. Ac yna y gayaf hwnnw ytrigawd vlkassar yn | ynys brydein. A | phan dechreva/awd y gwaynwyn dyvot ydaeth dros y | mor hyt ynrvvein Ac odyna gwedi hynny mewn ysbait kynul/llaw llv mawr a | wnaeth a mynet hyt yn rvvein ynerbyn pompeius y gwr a oed yn kynnal yr amero/draeth Ac yna gwedi mynet ysbeit <saith> mylyned y | bvvarw kasswallawn Ac ynghaer efrawc y | kladwytyn anrydedvstenevan vab llvdAc yn | ol casswallawn y | gwnayth/bwyd tenevan vab llvd yn vre/nin iarll keyrnyw oed hwnnw ca/nys Avarwy vab llvd aethoed partha rvvein gyd ac vlkassar ymladwrda a | ryvelwr oed tenevan a gwr agarei oed iawnder a | gwirioned acai gwnai a phawb.Ac yn ol tenevan y | gwnaethbwyd yn vrenin

Peniarth 23 36v

kynvelyn y vap yntev a marchawc gwychyroed hwnnw ac amerodyr rvvein ai magas/sai yntev ac a rodassai arvev idaw Acwrth hy{n}ny kymeint oed gariad gwyrrvvein ganthaw a | chyt gallei atal ev te/yrnget racdvnt nas attalliai ac yn yramser hwnnw pan yttoed kynvelyn ynvrenin yn yr ynys honn y ganet iessvgrist yn arglwyd ni or wyry vair vorwyn y gwr er i werth/vawr waet ef a brynnawd kenedyl dynion o geythiweddivyl vffern.pan aned iessv grist or wyry vairGwydyrAc wedi gwledy{ch}v o gy{n}velyn ynys b{ry}dein de{n}g | mylyned y | ga/ned dev vab idaw sef oed y rei hynny gwydyr a gweyrydac or diwed gwedi kyflenwi o gynvelyn

diwed y vvched ef teyrnwialen y kyvo/eth a | llywodreth y dernas a | digwydawdyn llaw wydyr Ac atta<l> y deyrngeta oruc i ar wyr rvvein ef a doeth gloywymerodyr a llv mawr kanthaw ac y/gyd ac ef y | doeth ha{m}mo tywyssawc

Peniarth 23 37r

tevlv ef oed hwnnw a | thrwy i gyngor ef y | llvniei[..]y[.]bob peth or a wnelit. Ac yna gwedy disgynnv gloywymhorth caer beris ef a dechrevawd cav pyrth y | dinasa mvr maen a | llvdias y | kiwdawdwyr y | dyvot allancanys ef a | vynnei ev kymell y | wedv idaw neu ynteuhep drvgared eu gwarche yny vydynt veirw o newynAc yna gwedi gwybod yn honnaid dyuodigaythgloyw yr ynys honn Gwydyr yn diannot a gnvllawdholl <o> varchogion ynys brydein ai holl | wyr ymlad ac yn er/byn gwyr rvvein y | doythant Ac wedi gwisgaw a | bydina/w yn diannot kyrchv gwyr rvvein a orvgant Ac ynwychyr dechrev ymlad a | orugant a mwy a ladei wydyrehvnan ai vn kledyf oe elynion noc a | ladei y [ran] vwyafoi lv A | phop awr y medyliei loyw fo A chyrchv y | llongeva gwyr rvvein yn hollawl yn gwasgarv Sef a oruc ytwyllwr a | elwid hammo o dwyll ac ystriw diosc i ar/vev i hun y | amdanaw a | gwiscgaw arvev vn or bryta/nieid <ladessid> ac yna o | dwyll ac ystriw annoc y | brytanieida orvc can gwydiad ev | haith ygann y | gwystlon aaethoydynt hyt yn rvvein gynt Ac velly ygorvc yr hammo hwnw yny ymgavas a gw/ydyr vrenin ynys brydein A | phan gavas le acamser llad penn gwydyr a orvc Ac yn chwimwthmynet i blith y | wyr i hvn wedy yr ysgymvn honoGwey/rydd.A phan weles gwyryd adarweiniawc llad gwy/dyr y vrawt yn diannot gwisgaw a | oruc gweyrydarvev gwydyr a | bwrw y arvev ihvn ymaith Ac an/noc a orvc y | brytaniaid a gyrrv grym yndvnt hyt<na> wydiat neb hayach onadvnt colli ev brenin ac ym/lad yn gadarn ffyryf a | orvgant yni vv dir y wyr rv/

Peniarth 23 37v

[....] enkil Ac yn | y | diwed adaw y maes a | orvgant a | ffo[.]n dwy rann. Nid amgen no mynet gloyw ameraw/dyr ai ran ef or llv ir llongev ac enkil yr mor A my/net hammo ae ran yntev or llv yr koed am na cha/vas fford ir llongev Ac ev hymlid a orvc gwyrydwynt yny doythant yr lle yr | oed y | llongev nid am/gen oed y lle honno no northampton. A | phan wybv we/yryd mynet hammo yr koet yr koet ydaeth yntev yrkoet yn y ol ay ymlid ai hwntyan o | le i | le yny doeth y | bor/

th hampton. Ac val ydoeth ha{m}mo yn mynet yr llongevy | llas ac o achaws y | lad ef yno y | gelwit y borth ho{n}noporth ha{m}mo yr hynny hyt hediw.A thra yttoed weyryd yn ymlit hammo ydoed gloywamerawdyr a hynn a | dihanghassai oy lv wedydyvot yr tir a | mynet i ymlat ar gaer a elwid yna kaerberis Ac yr awr honn y | gelwir h porthcessyr Ac ynawedy caffel ohonaw y | gaer honno ef a aeth yn | ol gw/eyryd gyntaf ac y | gallawd hyt ynghaer wynt Acyn | dyannot ymlad ar gaer a orvc A mynnv <yn> y | gaerhonno gwarchae gweyryd oni vai varw o new/yn nev oni ymrvdei yngharchar. Sef a orvc gw/eyryd yn | diannot agory pyrth y | gaer a mynetallan ef ay lv yn diswmwth i vynnv ymlad a gloywSef a gavas gloyw yn | i gyngor anvon keniadev arweryd a gwnevthvr <tangneved> yryngthvn. Nid amgen no ro/di o loyw | i verch yn wreickia i weyryd a | gwnethvrtangneved a chynnal yr ynys brydein. y dann yme/rodraeth rvvein. Ac yna o gyngor i wyrda mynnvmerch low amerodyr a orvc gwyryd yn wreickia idawa phan darvv vdvnt ymrwymmaw yn | y | gyvathrach

Peniarth 23 38r

honno ac ymwnevthvr yn y gymydaithas y per[..] g[..]/yw amerawdyr mynet keniadev hyt yn rvvein a dy/vot ar | verch yma oy rodi yn wreickia i weyryd Ac onerth a chynhorthwy gweyryd y gerysgynnawd glowynys orc oll. Ac wedy mynet y gayaf hwnnwheibiaw yn y | gwaynwyn nessa y hynny y | doeth ymay | vorwyn vawrhedic honno Sef oyd henw y | vorw/yn honno yn lladin genuissa. Ac ynghymraec genill/es: Ac nid oed yn yr ynys b{ry}dein vn vorwyn kyn dec/ked a honno Ac yn ddiannot kysgv a orvc gweyrydygyt a hi Ar dinas kyntaf y kysgassant yndaw igyta beris gloyw y | wnevthvr o | newyd Ac er hynny hythediw y gelwir y lle hwnnw kaer low ereill a dywitpan yw am eni vab y weyryd a elwir glowyw gw/lad lydan. Ac yn | yr amser hwnnw <a gweyryd> yn gwled/dychv yn | ynys b<r>ydein y kymerth Iessv grist diodeve/int ar bren y | groc er prynnv pvmoes byd o boenevvffern de passio{n}edo{mini} n{ost}ri ih{es}uchr{ist}i.Ac yna we/di adeilad y | gaeri hedychv yr ynysay | thangnevedvmynet a orvc gloywamerawdyr y rvve/in a | gorchymvn iweyryd llywodreth

ynys b{ry}dein o hynnyallan ar ynyssed ere/ill a oresgynnasseiAc yn yr amser <hwnnw>y | seiliawd pedyr eglw/

Peniarth 23 38v

[.. c]yntaf erioet in antiochia ac o!dyna y doeth y rv/vein ac ith | adeilawd yno vrdassaid <pabawl eistedva> o aniffic kywrein/rwyd ac o!dyna ydanvones ef marc yvengylstor hytyr aift y bregethv yno or yvengil a doydassai gristyhvn ygenev marc yvengylwr ac id ysgrivennassaiihvn oy draythawd. Ac yna wedy mynet yr yme/rawdyr i | rvvein kynydy a | oruc gweyryd ar glot A | phw/yll a | doethinep a | pheri adnewhav y kayroed a dinas/soed ar kestyll y | lle i bydynt yn adveiliaw A | chynnaly kyvoeth drwy gyviownder a gwirioned yny heda/wd i | glot ymhell y wledyd ereill Ac yny yttoyth i o/vyn ar lawer o vrenhined rac kadarnet gwr oedAc o ryvic a balchder tremygv a orvc talv teyrnget ywyr rvvein. Ac yna pan wybv gloyw amerodyrhynny y danvones yntev vasbasianvs a llv mawr gan/thaw hy<d> yn ynys brydein. y | vynnv kymmell y | deyrngetAc yna y | doeth vaspasianus ay lv i borth rwytun yr tir Ac | ynay | doeth gweyryd a llv mawr ganthaw ay lvdias yr tir a | orucSef a | oruc gwyr rvvein yna hwyliaw yny vvant ym porthdotyneis yr tir a | orugant Ac ny orffwyssassant. yny doyth/ant hyt ynghylch kaer lwytkoet yr honn a | elwit wedyhynny exon. Ac eiste wrth honno a oruc ac ymlad a hiAc ymhen y seithved tyd oy | dyvodiat vo yno y doeth gw/eyryd a llv mawr ganthaw yno Ac yna ymlad a oruganta llad llawer o bob parth Ac ni chavas nep onadvnt yvvdygoliaeth y dyd hwnnw. A | thrannoeth y | doythant igyti vynnv ymlad Ac yna y | doeth y | vrenhines yrwng y | davlv Ac y peris tangnevedv. Ac o | gyt dyhvndeb anvon aorvgant ev kennadev. Ac wedi mynet y | gauaf hwnnwheibiaw mynet a orvc vasbisianus parth a rvvein. A ga/daw gweyryd yn vrenin ar y ynys honn. Ac val y nessa/

Peniarth 23 39r

wd Gweyryd ar henaint mwyvwy y karawd ef wyr [..]/vein ac y karawd lywiaw y | dernas drwy wirioned a chy/viownder val y bvassai orev erioed a | rodi rodion mawrAc yna y daeth y | glot ef dros | wynep ewrwpa. Ac ygyta hynny yr | oyd i | ovyn ai garv a wyr rvvein hyt na doydit am neb yno kymeint ac amdanaw Ac am hy{n}nyy | dywawd wrth neppo amerawdyr bot nep bvn dallpann y | koffawd yn | y lyvyr ti a | geffi eb ef vrenin krevlonith erbyn o ynys brydein a diamev yw may gweyryd ywhwnnw ac nyd oed yn ymlad gwr gadarnach no gwey/ryd ac nyd oed ar hedwch gwr vnbenneydiach a digrif oed

a hael Ac yn y | dywed y | bv varw ac ymewn temyl a | wna/doed yhvn ynghaer loyw y | klatbwyt yn anrydedvs valy deleai vrenin.Mevric vab GweyrydAc wedi marw gweyryd y doeth ynvrenin mevric y | vab yntev a gwrprvd doeth oed hwnnw Ac ym penn ys/beid o oes vevric yn vrenin y doethrodric vrenin ffichdyeit a | llynges va/wr ganthaw yr alban ir tir a dechrevllad a llosgi A phan giglev veuric hyn/ny yn diannot kynvllaw llv mawra dyvod yn erbyn rodric a | brwydrawac ef a gorvot o vevric Ac yn arwyd ar gaffel ohonawy | vvdigoliaeth y | peris mevric dyrchavael maen mawra | elwit wedy hynny o saysnec wyntymar Ac ynghym/raec y | gelwid gwys mevric. Ac yn | y maen ydd | ysgriven/nwyd gweithredoeth mevric oy gadw vyth Ac | wedillad rodric yn | y kyfrangk hwnnw y rodes mevric yrbobyl orvydedic honno rann or alban y brysswyliaw

Peniarth 23 39v

[-]id amgen y lle a | elwir catynneis ar lle honno dif/[-] oed yn yr amser honnw a | chan nad oed wragedyr bobyl honno yd | erchit yr bobyl honno brytanyaidrodi vdvnt eu merchet ac ev karessev ac ny mynnawdy brytanyait dym o hynny. Sef ydaeth y | bobyl honnohyt yn ywerdon y | gymryt gwrageth Ac velly yd ym/laassant y bobyl honno Ar bobyl honno a elwir gwydylffighdieit a llyna yr achaws y gelwir hwynt gwydylffichtieit. Ac y | maent etto yn ormes ar y brytaniaitAc yna wedy caffell o vevric y vvdigoliaith y kynhelisynys brydein yn danghnevedvs ac <talawd> y teyernget y wyrrvvein A chynnal y | devawt orev a gynhelis y dat yn | y/nys brydein. CoelAc yna wedy marw mevric y | doethCoel i vab yntev yn vrenin Ac ynrvvein y | megessit y mab hwnnw amoes a mynvt gwyr rvvein a wydi/ad: A | thalv eu teyrnget a orvc hw/nw y rvvein val ydoed bob gwlad acanrydedv a orvc holl dyledogion ynysbrydein A chynnal hedwch val y dady | tra vv vyw.pan doeth cred gyntay ynys brydein.lles vabkoelAc vn mab a vv y | koel sef oedy henw lles vab coel Ac wedy marwkoel y | doeth lles i vab yn vrenin Ac

erlit a | orvc lles gweithredoeth da i datoll Ac yna y | kavas lles yn | y gyngoranvon llythyrev ar eletherivs bab yerchi idaw gan les anvon yma wyrffydlawn i bregethv geiriav dvw drw/y gret grist canys <klwsei> lles y | gwyrthiev a

Peniarth 23 40r

wnadoed dvw or pregethev a | dwydassei yr ebysty[-]cret yndvnt Ac ev bedydiaw ac ev dwyn y | dwywaw[.]vedyd Ac yna pann weles y pab y | llythyrev lles vabcoel da vv ganthaw hynny Ac ef a anvones y brege/thv yma dev wr da. Nid amgen ev henwev dwywan aphagan oed ev henwev Ac wedi ev dyvot yma a dech/rev pregethv a | phawb a | doeth arnadvnt oy bedydiawo hynny allan ac y ymgadarhav yn fyd grist ac ygredv a | doydynt o enedigaeth crist Ac i gredv yr dys/gedigion ffrwythlawn hynny ac yr geiriev a dywe/dynt o enedigaeth crist ac oy diodeveint Ac wedidyvot dwywan a phagan yr ynys bydydyaw aorvgant lles vab coel or bedyd y bydywyd crist a chw/bwl or a doeth attadvnt o bobyl ynys brydein ac ev ky{m}/rvd ygret grist. Ac yna y peris dwywan a phaganam y temlev a oed yn enw y gev dvwyev eu kysse/grv yn enw crist ay saint y wasnaethv dvw yndvntAc yn yr amser hwnnw ydoed yn ynys brydeinyn gwassanaethv gav dvwyev yndvnt wyth dem/myl ar | hvgeint A | thlair prif demyl ar hynny ynvchaf. Ac kyfreithiev a | wnelit yn y teir lle hynny awnait yn | y lleill oll Ac o gyngor y gwyrda hynnyy | gossodet esgyb kyssegredic ymhob temyl or wythar hvgein Ac archesgob a osodet ymhob vn or tairprif demyl Sef oed henwev y | tair ystedva yr | oedy tri archesgob yndvnt. llvndein A chaer effrawca chaer llion ar wysc yn y lle a | elwir gwlad vorgan.Ac yr tri dinas hynny y | darystyngei kwbwl o ynysbrydein ac yr tri archesgobty Ac yn rann archesgobcaer efrawc yroed kwbwl or alban val y keidw hym/

Peniarth 23 40v

[..] Ac yn rann archesgob llvndein ydoeth lloygyr a | cheyr/nyw Ac yn rann archebgob kaer llion ydoeth kym/ry val y keidw hafren ac y tervyna y wrth loygyra phrydyn. Ac yna pan darvv i dwywan a pha/gan adaw kywair dwywawl <fyd> ar yr | ynys honn.mynet a orvgant tv a rvvein a mynegi ir pab kw/bwl ac ev damweyn a | llawen vv gan y pab klywethynny A chadarnhav pob peth o hynny a | orvc oyodvrdawd ef a sened rvvein Ac anvon a orvc yr eilwaith y | gwyrda hynny yr ynys hon a gwyrda ere/ill dwywawl gyd ac wynt a dangos val i | rodassai yn/

tev y gedernyd ef ay sened A | thrwy ychydic o enkytydoed y brytanyeit yn gynn gadarnet eu ffyd ar cr/istnogion cadarnaf A | phwy bynnac a vynno gwybothenwev y | gwyr hynny darllet y llyvyr a orvc gildasyn voliant y emrys wledic drwy dogned ethrylith:Ac yna gwedi gwelet o les y | g{ri}stnogawl dedyfyn kynydv yn y dernas y | kymmerth yntev dir/vawr lewenyd yndaw Ar tir a oed gynt yn eydawtemlev y gev dvwiev a | rodes lles yn dragywyda/wl yn enw dvw ar saint o hynny allan adan grist/nogawl dedyf y | gynnal gwassaneth ay gyfreithievhyt dyd brawd gan ev hangwanegv o bob da a | thira braint a rydit Ac ac ef yn gwnevthvr y pethevhynny a | llawer o weithredoed da ereill y bv varwlles ynghaer lo<e>w ac yn yr eglwys bennaf yn | ydinas hwnnw y clatbwyt. Sef oed yr amser hwn/nw o oed iessv grist vn vlyned | ar | bymthec a devge/int a chant or pan doethoed iessv ymrv yr arglw/ydes vair wyryf vendigedic Ac wedi marwlles

Peniarth 23 41r

Lles can nyt oed idaw vn mab y | kyvodes [-]ac anvhvndeb rwng y brytanyeid a gwyr [-]gwedaw am ynys honn yma.Seve[...]A ffan giglev wyr rvvein vot yrynys honn velly y danvonassatwyntev o | rvvein Severvs senedwr orvvein a dwy leng o wyr ganthaw yoresgyn yr ynys oy daly ydan rvveinval y | bvassai gynt. Ac wedi dyvotseverus yr ynys honn ymlad yn gre/vlon a orvc ac ni thykiawd ydaw.Ni chavas ef <or> ynys yn | y diwed na/myn ev dehol dros deivyr a bryneirch hyt yr alba{n}A svlien oed henw ev tywyssawc A hwnnw a gy{n}/nvllassei attaw yn vynych niver or ynyssoed ynborth idaw i | gynnal kadev a severvs Sef a orucsevervs yn y diwed rac ymlad ac wynt perigwnevthvr mvr yn yr Alban or mor bygilido deivyr a bryneirch A gadv y mvr hwnnw acoy gwarchae can ny ellynt dyvot drostaw A ran/nv y gost y gwaith hwnnw ar gwbwl or ynysyn gyffredin a beris severus Ar mvr hwnnwa barhawd drwy hir o amser ac a dyffyrch rvth/vr ev gelynion y wrth y | brytanieid Ac yna y ka/pwyt englyn nyt amgen Gorvc severus gw/aith kam yn draws dros ynys. Rac gweringythrawl gwal vein. Ac yna wedi na allwssvlien kynnal kadv yn erbyn severus Sefydaeth hyt y | wlad a elwir scthia i geisiaw nerth

ygan y ffichdiait i oresgvn y wlat drachevynAc wedi <kn6llaw> ohonaw holl ivengtyd y wlat honno

Peniarth 23 41v

[-.]c ef ar niver hwnnw yny vyd ynghylch ka/[-]wc a | dechrev ymlad ar gaer Ac wedy mynet y[-]yl hwnnw ar hyd ynnys brydein sef a orvc y bry/[t]anieit yna kan mwyaf oll dvhvnaw a svlien ac y/madaw a severus. Sef a oruc severus yna kynvllawa | oed dyhvn ac ef or brytanieid ac a | oed oy | wyr ehvnAc ymlad yn | wychyr grevlawn a svlien. Ac yna y | bra/thwyd svlien ac or brath hwnnw y | bv varw ac yngha/er effrawc y | klatbwyt Ac yna hevyd y | brathwyd seve/rvs ac or brath y | bv varw yntev ac ynghaer efrawcy | klatpwyt. A gwyr rvvein yr hynny a | gynnalyassa{n}ty | gaer arnadvnt. A dev vab a edewis severus wedy ef.Sef oed henwev y | meibion: Bassianvs a getta ac o y/nys brydein yd hanoed mam bassianus. ac o rvveinyd hanoed mam getta. Sef a oruc gwyr rvvein dyr/chavel getta yn vrenhin. vdvnt wy am hanvot y | vamo rvvein. Sef a orvc y | brytanieid drychavel bassian{us}yn vrenin vdvnt wyntev am hanvot y vam yntevo ynys brydain. Ac yn | y | lle wedi hynny ymlad a | orucy | dev vroder hynny am | y kyvoeth a llad getta a | chaffelo vasianus y | vrenhiniaeth ar gorvot drwy y | brytanieitvasianusAc yn | yr amser hwnnw ydoed ynynys brydein gwas ivangk te/ledyw Ac ny hanvoed ef o lin bren/hined ay henw oed karawn. Ac | we/dy caffel or gwas hwnnw yn nevle nev yn tri clot oy dewred Sef aorvc mynet hyt yn rvvein y | geissiawkennyat sened rvvein y | warchadaw

Peniarth 23 42r

o!hononaw ef yny<s> brydein ar longev Ac ada[w -]y chynnal ar y berigyl ef yn diargywed or h[-]/doed o bop tv vdvnt. A hynny a ganydaw[-]/yr rvvein idaw a rodi ganthaw yma ev llythyrevac ev hinseiliev ar hynny. Ac wedi y | dyvot ef ymakynvllaw a | orvc rivedi mawr o | longev A dyvynnvattaw y | vynet yn y rei hynny holl ievengtit ynysbrydein a mynet yr mor a orvc ay longev <a> chylch/ynv holl draethev ynys brydein a gwnevthvrkynnwryf mawr a orvc yn <yr> ardal y | delei ida/w a | dwyn kyrchev mynych a | wnai ef ir ynys/sed o bob tv idaw a | dwyn anreithiav a wnai onadvnta llad ev pobyl a llosgi ev tei ac ev hadeiladev a distriwev kestyll A | phan ytoed ef yn hynny Sef y | devi attawef yna y | wrhav idaw y | treiswyr ar lladron ar herwyr

a oydynt yn | y | lle yd | ymyredynt a dyvot attaw y ym/borth ar dreis a | chrybdeil yny yttoed i lv ef o rivedi valnad oed vn tywyssawc a allei ymerbynnieid ac ef nagwrthnebv idaw Ac wrth hynny sef a oruc karawnymdyrchavel yn ryvic a balchder a gogoniant Ac ynaanvon kenhiadev a orvc ar y | brytaniayt y | vynegivdvnt pei gwnelynt wy yvo yn vrenin y gyrrei yn/tev wyr rvvein oddyma ac ev medyant y wrth ynysbrydein. Ac ef a | diffeiriei yr ynys rac pob gormeso bob gwlat. KarawnAc wynt ai kymerassant yn vrenhinarnadvnt ac yntev a doeth yr tir ac ymlad a bassian{us}a llad hwnnw a oruc a | chymryd y vrenhiniaeth idawehvn canys y ffychdieid | a | ddvgassei svlien gyt ac efyr ynys honn a | wnaethoydynt brat bassianvs ka[nys]

Peniarth 23 42v

[-] brawd i vam i vasianus oed svlien <a> thra[-] y fichtieid yn nerthv bassianus y | kyme/[-]nt gwerth gann garawn er gwnevthvr <brad>[...]sianus ac ymchwelv ev harvev yndaw ay[l]ad ac yn diannot yna symlv gwyr rvveinkann ny wydynt y bwy y | kredynt Ac yna ykavas carawn y vvdigolieth Ac y rodes yntevyr ffichdieit lle y bryswyliaw yn yr alban Acyna etto y maynt A ffan doeth y | chwed/lev ar wyr rvvein am lad ev gwyr sef ydanvonet o gyffredin gyngor sened rvveinanvon alectus gwr kadarn o vonedigionrvvein a | their lleng o wyr ganthaw y vynnv go/[resscyn] ynys brydein a llad carawn Ac yn | dian/not y | doeth alectus yr yny<s> honn Ac ymlad ynchwyrn a llad carawn a | chymryd o alect{us} ev hvny vrenhinieth a dial ar lawer or brytanyeid wne/thvr brat bassianus yr bodiant y | garawn. Sefy | bv drwc hynny gan y | brytaniait a | dyhvnaw a | o/rvgant gwnevthvr asglepitot{us} dywyssawc keyrnywyn vrenhin vdvnt. Ac yn diannot kynvllaw a | orvg/ant a mynet y | ymlad ac alectus a | gwyr o rvvein. Acydoed alectus yna yn llvndein yn gwneuthvr aber/thvr aberthev yr dwywev. A | phan giglev alectushynny yn diannot y | doeth ef ay lv yn erbyn y | bryta/nyeit a | brwdyr galed athrvgar a vv yryngthvnta llad llawer o bob tv ac or diwed Asglipitot{us} ar bry/tanieit a orvv a | chymell gwyr rvvein ar ffo allad alectus ev brenin Ac wedy gwelet o linusgall kydemaith a chyt varchawc allect{us} llad alect{us}sef a orvc yntev yna galw attaw a | dianghassei

Peniarth 23 43r

o wyr rvvein A chan vryssiaw kyrchv ll[-]a | chau y pyrthy arnadvnt a cheissiaw ky[....]y | gaer arnadvnt. Sef a | orvc asclipitotus ran[..]y | lv ynghylch y | dinas ac ev gwarchay yno Ac | anvo[.]at bob tywyssoc yn ynys brydein darvot llad allect{us}a bot y | llall ynghaer lvndein yngwarchae ganthaw yn/tev <ac> a dihengis o wyr rvvein ygyd ac ef Ac am hy{n}nyllawenhav a | orvgant pawb onadvnt a | phawb onad/vnt a | doythant wrth y | dyvyn hwnnw dros wyneb ynysbrydein Ac wedi ev dyvot yno oll ygyt ymrannv a | o/rvgant ynghylch kaer lvndein ac ymlad a | orvgant ynlew dirving or gwyr glew callonnawc o | bob ystriw a dy/chymic ony <vv> raid i | wyr rvvein ymrodi ynrvgared acewyllys asclipitotus ac erchi idaw y | rydav ai hellwngymaith or ynys honn heb da or byd ganthvnt namynev heneidiev Ac nid oed o niver yno namyn vn llengSef a | orvc asclipitot{us} yna gadv arnaw ev rydhavAc val y | bydynt yn mynet ymaith. Sef a | orvc gwyrgwyned yna kyvwrd a gwyr rvvein ar nant bychana | oed yn agos i lvnden ac ev llad kymeint vn ac oachaws hynny y roed y<n> henw ar y nant hwnnw[m]an dal Nev yn iawn gymrayc nant kelliwic acyn saysnec galobroc er | hynny hyd hediw.asclipitotusAc wedy gorvot ar wyr rvvein y | dyrchavwydasclipitotus yn vrenin ai vrdaw a oruc y | bry/tanyeit ac ef a vv vrenin yn | ynys brydein dengmlyned yn | y | chynnal drwy hedwch a chyviowndera gwirioned a divetha treisswyr a | lladron Ac yn | yamser ef ydoed yn amerawdyr yn rvvein hwnn aelwid diocleisianus a | hwnnw a beris dilev y gristdogeth

Peniarth 23 43v

[-] brydein a gynhelessit yr oes lles ap coel[-]in kynta a gymerassei gret a bedyd yndi. kans[..]xen dywyssoc ymladev a anvones yr amerodyrkrevlon hwnnw yr ynys honn y wneuthur distriwo lad a llosgi Ac enwedic ar yr eglwyssev ar holl arholl lyfrev hyt y | kaffat lwyraf a hynny yn | diargel acar helkyt hwnnw y llosgit yr effeiriait oll ar ysgolheigionar krevydwyr ac yna y | darllewychws duw i drvgareddrwy na mynnei ef vot y | brytanyeit yn dywyllwco wassathv cret namyn golevaw onadvnt ehvnain valeglvraf lampev gleinyev meini gw[y]r<th>vawr. Ac yr awrhonn y | mae bedev y | rei hynny ac ev hesgyrn ac ev kreiriev Arlleoed y | m{er}thyrwyd wynt yndunt yn arogli gwres val ydamgenei kallonnev y | neb ai clywai o dwyvawl vedwla gweithredoed. pei na bei dost gan gristnogion gwnevthvrhynny ac wynt o genedyl baganieit anffydlawn i gene/dyl ffydlawn gristnogawl. Ac yna ymplith y | ben/digedic bobloed hynny v{er}thyri o wyr a gwraged y | mer/thyrwyd kan e vab traheyan y gyt ac ef iulius ac aron

o gaer llion ar wysc Ac yna yn gyflawn gymeredico rat dvw y | merthyrwyd saint alban ac amphilbal{us}awr gan bop awr a | dygit gar bron y krevlawn dvranta gwisgaw i gwisc grevyd a orugant amdadvnt acymrodi a orvgant twy ehvnein oi merthyrv a | dyvot cofvdvnt rodi crist ar brenn y groc drostvnt wyntevAr devwr eini drwy lawer o boen ar y devgorf gyt a cho/ron merthyrollaeth a | etholed yn diemrysson ar ethole/gion pyrth nef. Ac yn yr amser hwnnw y | kyvodescoel yarll kaer loyw yn erbyn asclipitot{us} ac ymlada orvgant a llad Asclipitotus a | oruc coel a | chymrydidaw ihvn y | vrenhiniaeth ar goron. CoelA | phan wybvwyt

Peniarth 23 44r

hynny yn rvvein llawen vv ganthvn[-]llad Asclipitotus am y sarhaet a | wnado[...]y wyr rvvein. Sef yd anvonassant yna con[-]senedwr o | rvvein hyt yn ynys brydein y gwr a oresg[..]/nassei yr ysbaen gynn no hynny dan goron rvveinA gwr glew doeth kadarn oed constans A | phan giglevy brytanieit hynny vot y | gwr hwnn yn dyvot ovynhava | orvgant racdaw rac maint yd | hedassei y | glot dros y by/doed ac na allei nep y wrthnebv idaw. Sef a | orvc pobylynys brydein yna pann glywsant i | dyvot i | dir Anvonkenhiadev attaw y | gynnic gwrhav idaw gan adv i | goelcoron ynys brydein A thalv o | goel y rvvein deyrnget vw/yaf ar a | dalwyd erioet. A chonstans a | gymmerth hy{n}nyyganthvnt a | gwystlon ar hynny Ac ymhenn y mis we/di hynny klevychv a oruc koel a marw vv or heint hwn/nw kyn pen yr wythvet tyd. Ac yna wedi marwkoel y | kymerth constans coron y vrenhinieth yn eidaw ihvn Ac vn verch oed i | goel yn wraic idaw ac elen oyd ihenw a honno vv elen lvydawc ac nyd oyd yn vn oesar vorwyn honno dyn kynbryt a hi. Ac nyd oed yn y/nys | brydein nep ryw dyn or byd a | wydiat o gelvydodeva | phob ryw odidowcwaith val y | gwydiat Elen A hy{n}nyam na vv oy that etived namyn hi hvnan Ac am hy{n}nyy peris yntev dysgv idi hi pob kelvydyt yny oed wellAc yna y bv y elen vn mab o constans a henwhwnnw vv gvstennin ac ny bv constans yn namyn deng mylyned ac ynghaer efrawc y | klatbwyConsta/ns Cvstenninvab Elen.Ac yna y doeth y vrenhinieth yn llaw Gvstennin y vab ac ynwas ivangk y | kyvodes y doythinebmwyaf a haelder a dewred a | chlot a

Peniarth 23 44v

[-] y kywvoeth drwy yawnder a gwirioned[....]mdangos megis llew ymplith rai drwc Ac yn[...]wng y lladron ar gribdeil ac ostwng y rei krevla/wn. Ac yn yr amser hwnnw ydoed yn amera/dwr yn rvvein gwr krevlawn a elwit maxen Sefkrevlonder a | wnay ystwng y rai deledogion ac evkyvarsangv ay didreftadv Sef a wnaeth y | dele/dogion a gyvarsangwyd anvon ar gystenin hytyn ynys brydein ev hannerch a | chynnic idaw i | hvno/liaeth ac i ymgystlwng ac ef ac erchi idaw dyvot oc ev hamdiffin ac ystwng maxen. grevlawn aci rodi vdvnt ev tref tadawl dyleet canyt oed o | gene/dyl dyledogion rvvein a allei ystwng maxen namyncvstennin ef ehvn na chyn amlet y lvoed nay wyrnay veirch nai arvev a | chvstennin ef ehvn. Ac amhynny ydoed bonedigion rvvein yn damvnaw dyvotCvstennin attadvnt ac ydoed y gwraged ar meibi/on yn | y | wediaw ac yn | y damvnaw. Ac yna pangiglev Cvstennin hynny o rvvein trossi i vedwl a o/rvc ar gytdolvriaw a | phoynedion rvvein a chnvllawllv mawr a oruc Custennin a mynet i | rvvein yndiannot a goresgyn rvvein oll yny vv benna ef Acyn gyvagos i hynny y kavas Cvstennin llywodra/eth yr holl vyd Ac yna y | dvc cvstennin ygyt ac eftri ewythyr a oed oy vam Nid amgen llywelyntryhavarn a mevric a | chvstennin a beris ro/di y trywyr hynny yn vrdas sened rvvein.Ac yn yr amser hwnnw y | kyvodes evdafiarll ergin ac evas yn erbyn y tywys/sogoion a adowssai Cvstennin drostaw yma

Peniarth 23 45r

Ac ymlad a | oruc evdaf ac wynt ac ev llad oll a [....]/ryd idaw ehvn llywodraeth yr ynys ar goron A | [p...]giglev gvstennin y | damwein hwnnw yd | anvone[.]yntev tyrhayarn ewythyr elen A | their lleng o | wyrarvawc ygyd ac ef i vynnv goresgyn ynys brydeindan arglwydiaeth rvvein val y | bv gynt Ac yna y | do/eth trahayarn i dir ir lle a elwir ar dinas hwnnwa | gavas ef kyn penn y devdyd A | phan giglev ev/daf hynny knvllaw a | oruc yntev holl allv ynys bry/dein A dyvot yn y | erbyn hyt ynghaer wynt ir lle aelwir maes vrien Ac yno y | bv brwydyr vdvnt acy gorvv evdaf ac y | kavas y vvdigolieth Ac odynay | foes trahayarn hyd i | longev ac y daeth hyd yr al/ban ac yna y | doeth ir tir ac areithiaw y wlad a | llada llosci a wnaeth A phan giglev evdaf hynny knvlla/w yr eilwaith a | oruc a dyvot yn oll trahayarn ir lle aelwir westymarlont A brwydyr a vv vdvnt a gor/vot a orvc trahayarn yna ac ymlid evdaf o le i le

a | wnaeth a<r> hyd ynys brydein ony orvv arnaw aconi gavas y goron yn eidaw ehvn a chwbwl o | lyvo/draeth ynys brydein Ac yna ydaeth evda hyd ynllychlyn i geisiaw nerth gan gvtbert vrenin llych/lyn y oresgyn ynys brydein drachevyn ac evdafa orchmynnws oy gymrdeithion ac oi ddewinniy/on pan aeth ef ar deol i lychlyn keisiaw gwne/ythvr angev trahayarn Sef y gorvc yarll y kastellkadarn koffav hynny yn vwy no nep kanys mwyy | karei ef evdaf no nep o ynys brydein oll A diwrna/wt ydoed trahayarn yn mynet o gaer lvndein yma/yth Sef a | wnaeth myned oy oflaen a chan mar/chawc ganthaw o | vewn glynn oed agos yr fford

Peniarth 23 45v

[-]ahayarn Ac yn | y kyfle hwnnw y llas[...]nw y llas trahayarn A phan giglev evdaf[...]ny ymchwelvd a orvc val y | gallod gyntafy ynys brydein a | gwasgarv gwyr rvvein a | gw/isgaw coron y dernas val kynt Ac ymgywa/ethogi a | chynnal gwyr a | meirch ac arvev a orvchyt nat oed vrenhin a vei hawd idaw amryssonac evdaf ac yvelly y kynhelis evdaf y | dernas ynhedwch yny doeth gracian ac avalawnt Ame/rodron rvvein. Ac yna wedi trevliaw o evdafi | oes hyd ar henaint ac yna ymgynhori a oruc aiwyrda pa ffvryf a adawei ar i gyvoeth kan nydoed etived idaw namyn vn verch A | rai oi wyrda a | gyng/horai idaw rodi y | verch i vn o dyledogion rvvein ardernas genthi. Ac ereill a | gynghorei idaw rodi y | verchy vrenin o le arall. A rodi y | goron ar dernas i gynanmeriadoc y | nei. Ac yna y | kynghores karadawcyarll kernyw y evdaf rodi y | verch i vaxen wledicac velly y kaffent tragywydawl hedwch kans maboed y maxen hwnnw y lywelyn ewythyr elen lvy/dawc a | dodoed ygyd a | chvstennyn pan aeth i rvveina man vaxen a hanvoed hevyd o delydogion rvve/in ac o vrenhinawl waed yd hanvoed maxen. Acyna yna y bv drwc gan gynan meriadawc y | kyng/or hwnnw Ac yn llidiawc adaw y llys a oruc Ac yrhynny karadawc a anvones mevrvc i vab hyd yn rv/vein i vynegi i vaxen hynny A gwr mawr teg oed ve/vrvc a dewr a doeth a hael ac a dywettai ar i davawtef ai kynnhaliei oi weithret Ac wedi dyvot mevric[r]ac bron maxen y arvoll a orvc maxen idaw yn lla/

Peniarth 23 46r

wen Ac yn yr Amser hwnnw ydoed tervy[-]/vein yrwng maxen a dev amerdyr ereill a [oe....]/no Sef oed y | rai hynny Gratian ac avalawnta wrthladassai vaxen o drayan yr amerodraeth

Sef a orvc mevric yna pann weles ar vaxen hynny dy/wvdvt wrthaw vot ynys brydein heb vrenhin ay yrrvo evdaf hen ac o garadawc yarll o gyngor a dvhvn/deb kwbwl o wyrda ynys brydein i erchi i vaxen dyvotygyd a mevric i gymryt elen yn wraic idaw a llyw/odraeth ynys brydein a<e> | choron yn gynysgeth idawA doedvt a orvc mevric yna hevyd rac bron maxenyn diargel o devei ef y ynys brydein yn | y mod hwnnwy gallei wedi hynny ostwng a vai o amerodyr yn rv/vein tra vai i | oes a dywedvt hevyt wrthaw a orucmevric y | kaffai yn ynys | brydein amylder o evr ac a/ryant a phob kyffryw da bydawl a vynnai wrth yewyllys val y kavas cvstennin i gar o ynys bryde/in y kynydod:maxen wledic.Ac yna gwedy gwrandaw o vax/en amadrawd mevric ay | gyna/dwri yn diannot ymgweriaw a dy/vot i ynys brydein gyd a mevric apkaradawc ac ar y fford yn dyvoty gystyngws ef holl dywyssogion freingk. A | chnvllaw evr ac aryantllawer ac or daoed hynny kymrytmarchogion llawer ac ev kynnalac wedi darvot idaw ostwng ffreinck hwyliaw a orvcay longev yny dyvv y northhampton yr tir. A | ffanngyglev evdaf hynny ovynhav a orvc pan yw gelynion

Peniarth 23 46v

[....]ynt Ac erchi yn | diannot a oruc evdaf[-]an ueriadoc y nai kynvllaw llv a mynet[..] y erbyn a dyvot yny vyd y northamptonA ffan weles maxen y llv hwnnw argyssyrv aorvc a | thebygv o bob vn or dev lv pan yw o grev/londer y dodoed pob vn o!nadvnt yn erbyn i | gilidSef a orvc maxen yna mynet i gymryt kynghora dwyn mevric ygyt ac ef. Sef a gowsant yn evkyngor mynet mevric a devdegwyr o henwyr llwy/dion adwyn prvd yn hard o dillat a chaing o olev/wyd yn llaw bob vn o!nadvnt yny vyd rac bron ky/nan meiriadoc a | doydvt idaw y | may kennyadev oydy{n}tygan amerodron rvvein yn dyvot drwy hedwch yymweled ac evdaf vrenhin yr ynys honn A | thrwy gla/yar ymadrodion dywedud wrth gynan val hynn. Awrda eb | wynt kennadev ym ni ygan vaxen attat tia chennat yw <yntev> ygan ymerodron a<t> evdaf vrenhin ynysbrydein A wyrda eb!y | kynan pa beth a vynnit a llv kym/eint a hwnn rakw yn gennyadev I rof a dvw eb!y | gw/yrda nyt oed dec gan amerodron rvvein ellwng gwrkyvvrd kymoned a maxen hep niver ygyd ac efo wyr arvawc yn gym{er}ed{us} kany wydynt na chyvar/ffei elynion ac wynt o | bydynt niver bychan ac ev lla/

dei a chywilidiaw rvvein vydei hynny Ac yn arwydar hynny o vot yn wir or pan doethant i | dir yr y/nys honn ny dugant nep ryw da or | byd nac o | dreisnac o dwyll. Namyn er da arall a rodit law yn llawwrth ev hangen. Sef a orvc kynan yna ef ay gyngorrodi hedwch vdunt a | dwyn maxen gyda ac wynt hytyn llvndein y ymwelet ac evdaf vrenhin yr ynys

Peniarth 23 47r

hon. Ac wedi ev dyvot wynt hyt yn llvnde[-]karadawc iarll kernyw a mevric y vap a | gwy[...]eraill gyt ac wynt yny vvant gerbron evdaf a dy[-]wrthaw val hynn a oruc karadawc. Arglwy eb efllyma y kyngor doythion dy dernas yt wedi anvo<n> o duwhyt attat yma a hynn y | doydvt dy hvn yn y damvnawNid amgen no cheisiaw dyledawc o | rvvein yn wrha y elendy verch kanys daroed y | heneint ymodiwes a thi <dy> hvn A pha{n}rodet ytty arglwyd yr eil kyngor am rodi dy dernas ath go/ron y gynan dy nai ny bv da gennyt ti hynny na chan | va/wr oth gynghor o | chaffvt deledawc o | rvvein yn dyw<e>di ithverch A llyma arglwyd wedy anvon o dvw hyt yma ydeledockaf o | rvveinial amerodron hyt rac dy vron hedywos gwrthodi arglwyd hedyw y gwas ievang hwnn.Ednebyd bot yn gystal dyleyt y | gwas hwnn o voneda gwaet da ar yr ynys honn ar | tev dithev kanys kar agosyw y gvstennin a nai i | goel an brenin ninev Ac yna yndiannot o dyhvn gyngor evdaf ay wyrdaf y | rodet Elen ivaxen ar | vrehiniaeth genth a | ffann giglev gynan meri/adawc hynny llydiaw a orvc a mynet hyt yr alban achynvllaw llv yno a | wnaeth y vynnv ryvelv ar vaxen.Ac yna wedy knvllaw niver mawr dyvot a orvc drw/y avon hymvr ac anreithiaw a | darvv idaw vwyaf a | ffa{n}giglev vaxen hynny kynvllaw llv a orvc yntev A dy/vot yn erbyn kynan a | rodi brwydyr ar vaes A gorvotar gynan ay yrrv ar ffo Ac yntev eilwaith o newyda gnvllod yr | eil llv a | ryvelv ar vaxen. Ac or diwed wy{n}ta gymodassont ac a aethant yn vn gar vn esgar ohynny allan Ac wedy mynet pvm | blyned heibiaarvaethv a orvc maxen mynet y oresgyn freing.

Peniarth 23 47v

[-] barawd ganthaw i arvaeth mynet a | orvc[..] gadarn wedvs hyd yn llydaw y lle a elwit wedy[..]nny brytaen vechan. Ac ymlad yn dichlyn a o/[rv]c ac a oed yno o freing. A | daly yn | erbyn maxena oruc y | freing a | oed yno ac ymbalt oed henw evhenw ev tywyssawc a | llad yr ymbalt hwnnw a | w/naethbwyt a | phymtheng | mil oy wyr a llawen vv vax/en am hynny a galw attaw kynan meriadawc a dyw/edvt wrthaw val hynn odieithyr y | niveroed. Kynaneb ef wel | dy yma wlat da a gorev rann yw o ffreying

a bryssiwn i | oresgyn y | gwladoeth ereill . kyn klywet andyvot a | chyt kolleisti peth o ynys brydein om dyvodi/at i yno minnev ay hynyllaf ytty yma ac ar yrawr honn mi ath vrdaf yn vrenhin ar y | lle honn ahonn a vyd eil brytayn o | hynn allan A ni ai llanwnac on kenedyl ny hvniein wedi y | darffo yn bwrw es/trawn genedyloed odyma ymaith A chymryt yr vrdashwnnw gann y | diolwch a | orvc kynan a gadaw kynalfydlonder y | vaxen o hynny allan. Ac yna o | ne/wyd ac yn | diannot mynet a | orvgant hyt yn rodwmac ai gwelei wynt ac ai klywei fo a wneynt rac gwyrrvvein y | bob lle or y | tebygynt caffel nodet ac ev he/neidiev ac nit eiriechynt wyntev nep or a gyvarffeiac wyntev nas dienydynt onyt gwraged Ac wedi dar/vot vdvnt goresgyn kwbwl or gwladoed kadarnhava orvgant y | kestyll ar kaeroed a gwneuthvr llawer yny | lleoed ni bvassei yr vn erioet gyn no hynny ac vellyy | gorvc maxen y | ford y | kerdawd yny yttoed y ovynar bob tywyssawc a | ffob brenhin or ai klywei ac yn/tev vaxen yn amylhav bevnyd y | varchogion a rodi

Peniarth 23 48r

evr ac ariant a meirch ac arvev a | dilla[-]a dayar a bwyd a diawd yn anryded[..]Ac ef a gynydws yna o rivedi yny | dyby[g..]ef vot yn | digawn idaw i oresgyn kwbwl o hollfreing Ac yna gohir a orvc yn | y lle a | oresgynasseiai llenwi o genedyl y brytanyeit Ac yna yd anvo/nes maxen kennadev ynys brydein y | dwyn attawyno o rivedi or bobyl issaf ev | breynt ac ev gwaet o la/vvrwyr y | dayar. nyt amgen no chanmil a deng milar hvgaint o varchogion. A rivedi hwnnw a dvc/pwyt ar vaxen. hyt yn llydaw ac yno y | gossodes maxenhwynt y | gynnal y | wlat nyt amgen nor niver issel ev bre/int ac ev gwaet y diwyll y | dayar ar marchogion yn ar/glwdi arnadvnt ac oy hamdiffin rac ev gelynion aco hynny allan y | gelwid llydaw yn eil brytaen ac y | ro/des y | gynan meriadawc Ac yna ydaeth maxen parth ac eithavoed fraingk ac y | goresgynnws kwbl o freingy dann y thervynev a germania oll hevyd a gwedi darvot idaw goresgyn y | gwladoed hynny y | gossodes eistedva ydernas yn y | dinas a | elwir treuery Ac o!dyna ryvelva oruc ar y | dev amerodyr a | oedynt yn rvvein yn dev vro/der nyt amgen no gracian ac avallawnt a llad y nailla orvgant a deol y llall o rvvein yn diannot Ac ynyr amser hwnnw ydoed wyr freingk yn ryvelv ar gy/nan m{er}iadawc a edowssit yn llydaw yn bennaf ar y | bry/tanieyt a | brwydrev mynych a vv vdvunt. A chynan aorvv ac wedy hedychv arnaw y kavas yn | y | gyngor kyr/chv gwraged hyt yn ynys brydein yw rodi yn wreic/kiaev oy gyd varchogion rac bod amgen ryw yn yetyvethion no brytanieit A | dvnawt oed vrenhin ar

Peniarth 23 48v

[-] Yna Ac ir <gwr hwnnw> y | gorchymynassei vaxen llywodraeth[-]ys oll a merch oed ir dvnawd hwnnw anryved[-]gwch ac ydoed gynan yn karv honno. Ac yna ydanvones kynan kenadev a | llythyrev ganthvnt hytar dvnawd i erchi idaw y | verch yn wreicka y gynanAc erchi idaw peri anvon llawer o rivedi o wragedo ynys brydein hyd yn llydaw A phan weles dvnawty llythyrev a gwybot pa beth oydynt mynet y gymrytkyngor a | orvc pa betl a | wnelei. Ac odyna yn | diannoty | kavas yn | y gyngor kynvllaw dros wyneb ynys bry/dein yn gyffredin o verchet y dynion bonhedic vn vilar dec Ac o verched y | bobyl anvonhedic ac issel ev bre/int devgein mil. A | dwyn hynny oll hyd yn llvndein Apheri kynvllaw digon o longev i anvon y | niver hwn/nw parth a llydaw ac ar | hyt temys yd hwyliassant ynydoythant yr mor a llawer or rivedi hwnnw a oed wellganthvnt ev marw yn | y gwlat ehvn noc ev mynetyr hynt honno Ac wynt a | rodynt govvnedoed o vynetyngkrevyd a mynet yn lleianev yr nad elynt oc evgwlat. Ac wedi ev hwyliaw yny vvant yn agos y | dra/eth llydaw. Ac yna y | kyvodes gwynt gwrthwynepywrth y tir ac ev gwasgarv ar hyd y | mor allan onivodes y ran vwyaf onadvnt a rai a | dihengis o!nadv{n}ta vwriwyd i enyssed angyvieith a | lladd llawer ona/dvnt a | gadaw <llawer> yn vyw onadvnt ac yn geyth nev yng/harcharorion Ac ac wynt velly ynghyveiliorn trvany | kyvarvv y kyvarvv ac wynt ar y mor. Gwy{n}nwasa melwas kans y | gwyr hynny a yrassei gracian ame/rodyr rvvein a | llynges vawr ganthaw hyt yn g{er}ma/nia y ryvelv ar y | gwledyd o bob tv idaw a w<y>dassei yvaxen Ar gwynnwas hwnnw a oed vrenhin ar hvna/wc ar

Peniarth 23 49r

wc ar melwas oed vrenin ympeytwf Ac y | ryve[-]gyrassai gracian amerodyr wynt yll dev wr h[y-]a gowsant or morynion Ac ni mynnwyd namy[-]/wedv wrthynt o odineb kyd bei drwc gan y | moryn[i..]Sef y | gorvc y | bradwyr ysgymvn hynny llad y | ran vwy[a.]onadvnt yn diannot am wrthnebv or morynnion vdvn[.]A | rai <hynny> yr | vn | vil | ar | dec o | werydon ac y | mae yr eglwys lanyn hanrydedv y | gwylva. A | phan giglev y bratwyr hynnyvot ynys brydein yn wac ymdivad heb gadernid yndiebrwydaw ev hynt a | orugant yny doythant yr albanyr tir ar gallv mwyaf a | gawsan yn yr ynyssed ar eufyrd ganthvnt Ac yn | y | lle dechrev anreithiaw y | wlata llad y gwerin val y | gallessynt gyntaf kanyt edowsityndi pan aeth maxen o!honei namyn pobyl lesc idi/wyll y | dayar a rai hynny hevyt heb na meirch nac ar/

vev A dirvawr aerva a orvgant yna o bobyl yr ynyshon gyt a dwyn y holl daoed kychwynnal. A phan vy/negit hynny y | vaxen. Sef id anvones yntev gwr a e/lwyd gracian rod gymerawdyr a dwy leng o wyr arva/wc y amdiffin y | brytanyeit. A gwedy dyvot y | gwrhwnnw yr ynys hon ymlad a oruc ay elynion ac evkymell ar ffo yny vvant yn ewerdon. Ac yn yr amserhwnnw y llas maxen wledic yn rvvein gan gydym/eithion gracian. Ac a | dienghis or brytanyeit ody/no a | doethant hyt yn llydaw ar gynan meriadawca adosei vaxen yn vrenin yn lle honno. llad maxenwledic

gracia{n} rodgymerawdyr.Ac yna pan giglev gracian rodgymerawdyr llad maxen wledic yn rvveiny kymyrth yntev coron y | dyrnas am y ben ehvn Achymryt yndaw ryvic a | balchder yny <vv> dir yr brytani/ait dyhvnaw yn | y | erbyn ay lad A ffann giglev gwyn/

Peniarth 23 49v

[-]as a melwas rylad gracian Sef a | orugant[-] dvhvnaw a gwydyl ac ysgottiait a llych/[-r] dyvot a hynny o niver ganthvnt hyt[-]ys brydein ac anreithiaw yr ynys a orvgant[..] mor bwygilid o dana a hayarn Ac yna yn dian/not ydanvones y | brytanieit kenhadev i rvvein i | erchinerth am amdiffin arnadvnt rac i gelynion Ac idd | anvo/net oi amdiffin arnadvnt lleng o wyr arvawc Ac wediy | dyvot y | dir yr ynys hon yn | diannot ymlad a orvgantay gelynion ay kymell o holl dervynev ynys brydein. Aco achaws gwrthlad y | ryw elynyon hynny y peris severusgwnevthvr mvr rwng deivyr ar alban or mor bvgilidkyn no hynny yny vei arvthrach gan | genedyl elynion dy/vot y argywydv yr brytanieyt Ac yn yr amser hwnnwdiffeith oyd yr alban oll o achaws y | mynych rvthrev a de/lei gann estrawn genedyloed Ac yna o gyffredin gyn/gor a diargel drevl y dyrchawyd y mvr hwnnw eilwa/aith or mor bvgilid.Ac wedy darvot kwpplav y | gweith y | managassantgwyr rvvein yr brytanyait na ellynt wy yn was/tat dyvot y amdiffin y | brytanyait y beryglawl hyntac aneyf o drevl wrth wyr a meirch ac arvev rac krw/ydegion ladron anghyvieith Ac ni adant senedwyrrvvein vn amdiffin odyno arnawch. Namyn disgwchchwy | hvnein ymlad dros ych | eneidiev A | thros ych pla{n}ta | thref ych | tad Ac yna wedi mynegi vdvnt yr yma/drod hwnnw yr erchit yr brytanyeyt dyvot yn llwyrhyt yn llvndein kanys mynet i rvvein a vynneintwy o lvndein. Ac wedy ev dyvot y lvndein y gormyn/

nwyt y | gvhelyn archesgop llvndein pregethv vdvnta mynegi dysgedigaethev o rvvein vdvnt yn graffac y<n> llwyr.

Peniarth 23 50r

Prege[.. -]Ac yn<a> y | drechrews kvhelyn dy/evdvt wrthvnt A wyrda ef ef kyt Archer y[-]pregeth wrthywch!i y<s> mwy ym kymellir i wylaw [-]/dvd pregeth a ymadrod vchel. Ac ysef achaws yw [hy...]rac trvanet yw gennyf yr ymdivedi ar gwander a da/mweynyws yw!chwi yr pann aeth maxen ach gwyry gennywch ac a | chwbyl oc awch meirch ach arvevac awch adaw chwithev yn attethol kyfnewytwyr allavvrwyr y | dayar a phorthmyn Ac am hynny pan do/eth ych gelynion attawch ef ach kymhellwyt ich keylyevmegis deveit kyveilornvs heb vvgeyl wrthvnt ac nymynnawch chwi rodi awch dwylaw ar arvev nac arvero ymlad Ac ni daw nep o rvvein bellach ych amdiffinyr madev ev teyrnged. A ffei bydewch chwi yn | yramser y | bvant y | marchogion o ynys brydein pa betha debygwch chwi ay fo dyniawl annyan ywrthywcha gwrthwynep anyan y | gyniver dynyon kans efa enir yr milein vap ac ef a vyd marchawc Ac ef aenir ir marchawc hwnnw vab yn vylein. Ac <er> hyn/ny o mynnwch vot yn dynion gwnewch va<l> y dyly dy/nyon y | wnevthvr gelwch ar grist i | rodi ywch nertha glewder a ffynnyant y amdiffyn awch gwlat. Affan darvv i | gvhelyn tervynv ar ymadrawd ydoed ybrytanieit ay medwl ac ay bryd ay hynni wedyymlenwi o ffynnyant a glewder.Ac wedy darvod i gvhelyn yr ymadrawd y | ky/vodes gwyr rvvein oy dysgv yn ffrwythlawngaredic y vot yn amdiffynnwyr grymvs y diffricy | gwlat rac estron genedyloed ac adaw vdvnt ex/emplerev y wnevthyr arvev wrthvnt a dysgv vdvntwnevthyr ev kestyll ar lann y moroed yn agos y | borth/

Peniarth 23 50v

[-]ygnva llongev Ac yvelly y gellwch.[-]ch gwlat rac ych | gelynion ac eisioes[-]w gwnevthur hebawc or barkvttan no gw/[-]r mvlein yn | dysgedic yn dissyvyt A | ffwybyn/[..]c a rodo dysc a doythinep y | vilein kynhebic yw hy{n}/[n]y y | wasgarv gemev mawrweirthiac da draet mochAc o!dyna yn diannot ydaeth gwyr rvvein ymeithAc yn | lle ar ol | hynny nychaf gwynnwas a melwasyn dyuot yr alban ir tir ac ygyt ac wynt gwyr llych/lyn a gwyr degmark a | ffob ryw genedyl or allassantcaffel eu | dvhvndep ac ar | hynt honno goresgyn kwbwlor wlat hyt y mvr a | wnadoed seuervs. A | ffan glywys/

sant mynet gwyr rvvein or ynys honn ymaith dy/ofnach o lawer y goresgynnassant yr ynys y | ar y bile/inllv llesc digallon ac ev kymell ir mvroed ar keyrydac odyno y | tynnwyt wynt wrth raffav ac a | bachev acyvelly y dihenydit wynt kanyt oed yn hanvot o ynysbrydein na marchogion na meirch na arvev yr pan | dv/gassai vaxen y | niver a duc lydaw ac ys mawr o bethyw gwelet dwywawl dial ar y bobyl am i hen bechodevAc velly hagen y | byd pan adawer medyant a llywodrethmawr gann vileinieit krevlawn. Ac wedy darvot y hys/twng hyt ar dim hayach. Ac yna wynt a anvonssa{n}tllythyr hyt yn rvvein ar angastus a oed amerodyr ynaar amodrawd hwnn yndawllythyr y brytanieit trveinCwynvan ac vcheneidiev y | brytanyeid yn dan/gos i angast{us} amerodyr rvvein ac yn kwynna/w wrthaw val hynn. y mor ysyd yn kymell ni ar dorryn gelynion yr tir yn llad ac yn gelynion ysyd ynkymell ny yr mor yn bodi Ac nyt oes y ninnev namy{n}

Peniarth 23 51r

vn o de<v>peth arglwyd amerodyr yd ym yn da[-]yt ti dyvot yn amdiffin ac y | tithev dy dey[-]ny chawsant y | kenniadev ev gwrandaw yn rvve[-]dyvot yn drist aflawen drachevyn Ac yna y kym/myrth y | gwedillion bobyl honno drvan kyffredin gyng[..]pa beth a | wnelynt. Sef y | kawssant yn ev kyngor ellwngkvhelyn archesgob llvndein hyt yn llydaw y geisiawnerth gann y | kyt vrodyr ac yn vrenin yd oyd aldwr ypedweryd brenin oed hwnnw wedy kynan meriadawcAc yna y | goruc kvhelyn archesgob y | neges wrth hwnnwam nerth ac amdiffin y gynnal yr ynys honn a dywev/dvt idaw na dyleyei <neb> y | goron ar | llywodraeth yn gystal ac evoyr pan vv gvstennin. Ac am hynny arglwyd eb!y | kvhelynwrth aldwr ymgweiria yn | diannot a | dyret y | gymryt y | go/ron a | llywodraeth Ac yna y | dywot aldwr wrth gvhelyn.A wrda eb ef nyt af i or dyernas vechan honn ydwyf yny | chynnal ac yn | y | chaffel yn llonyd esmwyth dioval divygwthac o bop peth drwc ysyd arnai mwyaf yd argywedawd me/diant gwyr rvvein yn gymeint ac na eill neb gaffel gwas/tat deilyngdawt na mediant yndi megis na bo reit idawcolli y | rydit a | gwasnaethv ygeithiwet Ac wrth hynny pwyni vei well ganthaw kyvoeth bychan yn lle arall gyt a ry/dit igyt <noc> arver oi holl olvt hi ae chyvoeth ydan gethiwet.E dernas a | wely di yma yn darystyngedic ymi gyt arydit y medaf i hi hep dalv gwassanaeth y | nep ohonaiAc wrth hynny dewisach yw genyf innev y | wlat vechanhon yn ryd nor holl dernassoed eraill ydan gaethiwet. Aceisioes canys yn hendadev an gorhendadev a | vv evdvnt y/nys brydein megis y | dywedy di Ac am hynny mi a rodafyti Gvstennin vy | mrawt i a dwy | vil o varchogion arva/

Peniarth 23 51v

[-c] ef os ef a | vyd teilwng gan dvw rydhav[-]no gan rvthev estron genedyl ar gwas[-] arveret ef o goron ynys brydein. Canys [...]tennin vy | mrawd ysyd brovedic ymilwriaeth a dew/red a moliant a chlot. A hwnnw a rodaf | vi yti ac rifa adewaisi i o | varchogion ygyt ac ef o byd da gen/nyd hynny. Canys y | rif marchogion a vo mwyno hwnn tewi yr awr honn a | wnawn am!danawcanys bygwth ryvel bevnyd ysyd arnaf i gan y fre/ing Ac o vraid y | daroed yr brenin tervynv y ymad/rawd pan yttoed yr archesgob yn talv diolwch idawac yn | y lle Galw cvstennin Ac ydan chwerthin yr ar/chesgob a dyvot val hynn. Crist a orvyd Crist awledycha. Crist a arglwydia. llyma vrenin bryta/en diffaith Crist yr awr honn syd yn gwaret llymayn amdiffin ni an gobaith ni. llyma yn llywenyd.Ac ethol a | wnaethbwyt y | llongev ar y traeth a o boblle yn | y dernas knvllaw y | marchogion ac ev rodi i gv/helyn archesgop. CvstenninvendigiaidAc wedy bot pob peth yn barawt wynta aethant ir mor ac a diriassant yn abertemes ar draeth totnes ar dir ynys bry/dein. Ac wedy hynny hep vn gohir knvl/llaw a | wnaethant holl ievengtit a dew/red yny<s> | brydein a | chyrchv ev gelynyonac ymlad ac wyntw a | thrwy lit y gw/ynvededic wrda hwnnw y | vvdigolia/eth a | gowsant. Ac odyna o pob parthymgnvllaw a orvgant y | gwasgaradigion vrytany/eit hyt ynghaer vvdei ac yno ardyrchavel cvsten/nin vendegeid yn vrenin a gossot coron y | dernas ami | benn o gvhelyn archesgob ac yn diannoc rodi gwraic

Peniarth 23 52r

idaw a hanvoed o deledogion rvvein yr honn a va[-]gvhelyn archescob ac wedi adnabot o!honaw ef [...]/no tri | meib a anet idaw ohonei sef oyd y rai hynn[y]constans ac emrvs ac vthvr benndragon ac yna yroys ef gonstans y mab hynaf idaw ymanachloc am/phibalvs ynghaer wynt yw veithrin ac y gymryd ma/nachlogawl vrdas yno y | dav ereill a gymyrth ac a orch/mynnawd y gvhelyn archescob yw meithrin. Ac o!dy/na gwedy mynet deg | mlyned heibiaw ef a doeth vn orffichdieit ar a | vvassei wasnaethwr idaw kynn no hynny acmegis kyfrwch neulltvedic ar brenhin a | vynnei y | kymmethy mewn llwyn a | gwedy gyrrv pawb y wrthaw ac yn ylle hwnnw y | lladawd y lladawd yn dirybvd a | chyllell acvelly y kollet cvstennin vendigait. Ac wrth hynny we/

di llad cvstennin vendigaid tervysc ac anehvndeb agyvodes <yrwng> y | gwyrda pwy a | wnelit yn vrenin. Canys raionadvnt a vynnynt vrdaw emrys wledic yn vreninEraill a vynnynt vrdaw vthur | benndragon yn vreninEreill a vynnynt ethol rai oy kenedyl. Ac or diw/ed gwed na chydsynnyt namyn vn val hynn. arallual hynn. ac yna nessav orvc gortheyrn gorthenevtywyssawc erging ac euas yr hwnn a oed oy holllavvr yn keissiaw y | vrenhiniaeth idaw ehvn a | dy/vot hyt ynghaer wynt ar constans vanach a dyw/evdvt wrthaw val hynn. marw eb ef yw dydat ti ath vrodvr dithev rac bychanet ev hoet nyellyr gwnevthur yr | vn onadvnt y vrenin ac niwelaf inev nep arall oth genedyl di a | dyl[e]o bodyn vrenin. Ac wrth hynny o | mynny di vot wrthvynghyngor i ac angwanegv vy medyant am ky/voeth minnev a | ymchwelaf wynep y bobyl ith | ethol

Peniarth 23 52v

[-] vrdaw yn | vrenin Ac or ryw abit honno kyn[-]wrthwynep gann | yr vrdas dy dynnv ohonai mi[-]naf yn vrenin Ac gwedy clywet o constans yr yma/[dra]wd hynny dirvavawr lewenyd a gymyrth yndaw.a | thyngv idaw yn gadarn pa beth bynnac a vynnei ykaffei. Ac yn | diannot gortheyrn ae gwisgawd o | vren/hinawl adurn ac ai dvc hyt yn llvndein. ac yno ar y bobylar bydinoed o | vreid yn | y ganhyadv y | hvr/dawd ef yn vrenin. [-]ansAc yn yr amser hwn/nw nevr vuassei varw kvhelyn archescobac nid oed vn arall a | racveidia[i] y | gyseg/rv ef yn vrenin wrth i | dynnv ef or kre/vyd. Ac eisioes yr hynny nyt arbedawdgortheyr<n> y | goronhav ef namyn arverehvnan o wasanaeth archesgob ac ay dw/ylaw ehvn dodi y | goron vrenhinawl am benn constans acyvelly y vrdaw yn vrenin. Ac wedy ardyrchavel co{n}stansyn vrenin holl lywodraeth ynys brydein brydein a orch/mynnawd yntev i ortheyrn. ac ymrody ehvnan ynhollawl wrth y gyngor yn gymeint ac na wnai efdim namyn a | gynhorei ortheyrn idaw. Canys gwan/der y sywnwyr ay deall ef a dysyvei hynny. Ac ygyta hynny amgen dysc a | disgassei ef yn | y clowstyr nollywiaw ternas nev vrenhyniaeth Ac wedy gwelet o or/theyrn hynny medylyaw o bob medwl ystrywgar paffvnvt y | gallei ef kaffel y | vrenhyniaeth idaw ehvnac id oed dev 6roder gonstans yn veibion bycheyn ynev krvdev yn yr amser hwnnw Ac nyt oed dros wy/nep y | dernas vn gwr oydiawc prud namyn gortheyrnehvn onyd gwession ieveingk a meibion. a mwyafy credynt idaw ef yna canys hynaf oyd Ac yna

Peniarth 23 53r

y | kymyrth gortheyrn yn | y vedyant ehvn y | d[-]/ ed ar kestyll a | chwbwl or trysor. Ac yna dyvot [..]gonstans a dyevdvt wrthaw val hynn a hynn[.]oll o ystryw Arglwyd eb ef rait oed yti amylhavdy niver y | may bygwth gan ynyssoed o bop tv [..]arnat ti ac ar dy gyvoeth A wrda eb!y constans ithlaw di y | may llywyaw y | kyvoeth ac am hynny gwnadi y llywodraeth a vynnych gan vod yn ffydlawn ymiac yna y | dywawd gortheyrn. mi a gyglev vot y ffichtieidyn mynnv dwyn gwyr llychlyn a dengmarc ygyt ac wynty ryvelv arnat. Ac am hynny vyngkyngor yw yty gw/ahawd rei onadvnt yn wyr yt ith lys ac ith ganlyn evoa ebe y gwyr hynny yn gemhedwyr yt rot ti ac ev kene/dyl hwynt a rai hynny a | vanagant yt kwbwl o ha/nes y | kenedyl val y gellych dithev ymoglvt racdvnt wyac nyd oed achaws gan ortheyrn yr kyngor hwnnw na/myn o ystryw a | medwl twyll a brat yn erbyn constansCanys annwyd ysgavyn ehvt oed gan y | gwyr hynnya hawd gwnevthvr kyflavan yn diannot or annogai or/theyrn. Ac y geyssiaw y | vrenhiniaeth idaw ef ehvn yr | oedortheyrn yn dwyn y gwyr hynny yno. Ac yn diannoty peris gortheyrn dyvynnv kann marchawc or ysgot/tyeit Ac wedy ev dyvot yno ev anrydedv a orvc gor/theyrn a ragori o bob ryw da ymlaen nep o holl ynysbrydein o gyvarwyssev mawr ac ev anrydedv o vwyta diawt ony <oed> y | kannwr hynny yn moli gortheyrn ynvwy nor brenin. Ac yn kanv ar hyt yr ystrydoed a | dinas/soed y | ffyrth y kerdynt. Gortheyrn yssyd deylwng idawvot yn vrenin ac nid yr atvanach Ac am hynny y mw/yhaei ortheyr{n} y | rodion ydan yngwanegv anryded vdv{n}tA | phan oydynt vodlonaf wynt i ortheyrn ev medwi

Peniarth 23 53v

[...]waith a orvc vdvnt Ac gwedy gwybot o ortheyrn[..] bot yn digawn ev medwet. Dywevdvt wrthynt valhyn. myvi eb ef a af o ynys brydein ymaith y geisiawmwy o gyvoeth noc y syd ym yma. Ac yn | yach ychwiwyrda kan nyt oes ym yma val y gallwyf kynnalgyda a | mi yr eil vgein marchawc a | chyrchv i lettyyno | athrist o dwyll ac ystryw. Sef a orvc y | ffichdieityna tristav a | thybygv y may o bryder y | dywedassei or/theyrn yr ymadrawd hwnnw wrthvnt. A dyevdvt obob vn onadvnt wrth y gylid pa!ham y | gadwn i yradvanach yn vyw nas lladwn ac wedy hynny gorthe/yrn a vydei vrenhin ac idaw y | gwdei brenhiniaeth.llas con/stansAc yn diannot kyvodi a orvgant a dyvot hytyn ystavell constans ac yn gyflym llad penn consta{n}s

a dwyn y penn kanthvnt y ystavell ortheyrn ay do/di rac y vronn Sef a orvc gortheyrn yna o ystrywkywilydyaw a daly tristid ac ny bvassei lawenach evgallon erioet noc ydoed yna. Ac yn | y lle galw attawlawer o wyr llvndein kanys yno y | lledessit y breninAc erchi vdvnt daly y | bradwyr twyllwyr rac gwnevth/ur yr ail gyflavan gyt a | llad y | brenin. A | rai a | dyw/eidai yna y | may o | dwyll gortheyrn y llas constansconstans eraill a dywedai nac ef. A | ffan darvv y | dam/mwein hwnnw. Sef a | oruc tatmaythev y | dei vab ere/ill emerys ac vthvr ffo ac wynt hyd yn llydaw racovyn y | damwain a darvv y | constans o vrat a | thwyllgortheyrn Ac yn yr amser hwnnw ydoed yn vreninyn llydaw emyr. Ar gwr hwnnw a vv lawen wr/thynt ac ai magod yn anrydedvs val y dylyntoc ev boned ac ev braint Ac yna pann welesgortheyrn hynny o damwein kymryt a | orvc y

Peniarth 23 54r

vrenhinyaeth yn eidaw ef hvn [-]/gaw y goron am y | benn ehvn a | gore[....]kwbyl o ynys brydein a gwedy myn[..]y | chwedyl hwnnw i bob lle yn y | gwla[....]Sef a orvc gwyr yr ynysset yna ymdv/hvnaw y | dyvot y ryvelv ar ortheyrn arfichtieit or alban a barassei hynny ahynny am beri o!honaw yntev llad evkiwdawdwyr am lad onadvnt wyntev gonstans yr bodianty ortheyrn ac yna ydoed <ar> ortheyrn ovyn mawr Ac ergryta goval y | bygythyev hynny ygan yniver yr ynyss{et} Ac ynkolli llawer oy wyr bevnyd yn ymlad ar niveroed hynnyAc ydoed mwy i oval rac emrys wledic ac vthvr bendragonkans yn vynych y | kaffei rybvdiev y wrthynt ac ev hym/didan am!danaw. A doydvt a wnaethoydit idaw bot evllynges yn barawt i | dial anghev y brawt.Pann doethsayson gynta.Ac yn yr amser hwnnw ynychaftair llong hyrion yn dyvot ac yn | disgynnv yn swydgeint yn llawn o | wyr arvawc a dev wr yn dev vroder yndywyssogion arnadvnt ac ev henwev oed hors a hengistac yna ydoed orthern yn | y dinas a | elwit doroberi yna y gelw/it ac yr awr honn kaer geynt. A | ffan giglev ortheyrn ev dyvotyr tir <gyrrv kennadev attadvnt a | orvc> Ac wedy ev dyvot hyt gerbron [..]rtheyrn edrych aoruc yn graff ar y dev vroder a | oedynt yn dywyssogion ary niver hwnnw Cans mawr oed y ragor rac y lleill o bryta gosged a | meynt o heleythrwyd Ac yna govyn a oruc gor/theyrn vdvnt pwy oedynt ac o ba | le pan | hanoydynt a ffabeth a geisynt oy dernas ef Ac yd atebawd hengystCans hynaf oed ar y | niver hwnnw val hynn. O dydy von/hedickaf or brytanyeyt yn gwlad ni a elwyr saxonia <ac> ynganet ny <yndi> Ac yn magwyt. Ac vn yw honno o wladoed

Peniarth 23 54v

[-]nia. Llyma arglwyd achaws an | dyvodiat ninnev yma[....]di an gwrogaeth ytty nev y | dywyssawc arall a | rodo da[-]ev Ac nyd oys achaws yn gyrrv on gwlat namyn a[...]ywedaf | i ytty. Arglwyd. Nid amgen hen | devawt oyd yno er dechrev y byt bychanet oyd y | wlat ac amlet oyd y | bobyl. Affan amy<l>hae y | bobyl yno Sef y | daw pobyl y | wlat honno y/gyt ac y | bwrir prennev pwy a | el ymaith or wlat. Ac ynayd erchir yr gwyr ieveinc gorev a digono val y | del vdvnto | goelbren ac yd | ellyngir wynt ay llongev y | wladoed y bytmal y gwely di arglwyd. Ac yr awr honn y doeth o goyl/bren ynni an bwrw or wlat rac amled y bobyl yndi. Aninnev arglwyd y | dev vroder a | wely di a | elwir hors a hingystA | myvi arglwyd a elwir hyngist. Ac o!dyno arglwyd ynrodet ny yn bennaf tywyssogion ar y niver a | wely di ka/nys o lin tywyssogion yd henym ac a orvv ynni vvydhavy hen | devawt ar | hen | gyfraith a oedynt yn yn gwlat. Ac a do/ethom ninhev ith vrenhinieth di a mercurius yn dvw ni antywyssawd. A | phann giglev ortheyrn henwi mercuriusyn duw | edrych a | oruc yn graff a govyn vdvnt pa rywgret oed kanthvnt. Ac yna y | dywawt hyngist Arglwydep | ef yn tadolyon duwev a anrydedwn nyd amgen sa/turnus a iupiter ar duwev ereill yn llywyaw y bytA | ffennaf yw gynnym ni mercurius yr hwnn a | elwiryn | yn iaith ni weden: A!y hwnnw yd yd aberthawd ynryein ni y pedweryd dyd or wythnos ac ai galwassantwedenstae. Ac yn nessaf y hwnnw yd anrydedwn y | dwy/wes gywaethockaf yr honn. <a elwir> ffream ac y honno y kys/segrwyd y | chweched dyd or wythnos ac a elwir oniaith ni freiday. Ac yna y | dywawd gortheyrn nytda y | gret a glywyaf i gennywch i ac ys | tebygachy | angheret A dolvr yw gennyf awch dyvot kann raid

Peniarth 23 55r

chwi yma or achaws hwnnw A da oed genny[.]ych dyvod Can oed raid ym wrthywch na dvwach trosso <na> ffeth arall kans vyngelynyon yssydym kyvarsangv o bob parth ym Ac am hynnyo | mynnwch chwithev kymryt kyt lavvr a | myviy ymlad am gelynion mi ach kannhaliaf ygyt a miyn anrydedvs ym ternas i A mi awch | gwnaf yn gy/waethawc o bob da or a vo ym ternas. Ac yna yn dyan/not gwrhav a orvc hors a hyngist y ortheyrn. Ac yn lleyn agos ar | hynny ynychaf y | ffichtieit yn dyvot yr al/ban ac yn diannot yn llad ac yn llosgi. A | phan gyglevortheyrn ev bot velly yn dyvv yntev ay allv yno acyn gyflym ymgyrchv a orvgant ac ymlat yn grevla/wn ac yn | y lle y | gorvv ortheyrn ar sayson ar y ffichtieitay gyrrv ar fo a | wnaethbwyd yn gywylydvs.Ac yna wedy caffel o ortheyrn y vvdygolyaeth drw/

y y | sayson yd amylhaws yntev vdunt wy rodion obob da ac y rodes vdvnt tir a dayar yn swyd lindysei valy | gellynt ymgynnal arnaw. Sef a orvc hyngyst ynakans gwr doeth kall oed ymdidan ar brenin a dywevdvtwrthaw val hynn arglwyd eb ef dy elynyon yssyd ynryvelv arnat a hevyt hyt y | gwelaf i nyt mawr o wyr dydernas dy hvn ath gar. Ac y | maent yn dywevdvt ydygant emris wledic yn vrenhin vdvnt ath vwrw dith/ev or dernas. Ac am hynny o byd da gennyt ti arglw/yd myvi a anvonaf gennadev ym gwlat i y | dwyn ym/ma nerth a vynnvt ti ay niver | mawr ay vn bychanAnvon eb!y gortheyrn kennyadev yn erbyn nerth tv athwlat. Ac | wedy hynny arch di hynn a vynnych ymi acnith nykeir A diolwch hynny a orvc hyngist y ortheyrnA | gyrrv y | kenniadev ymaith a oruc a dvwedvt wedi

Peniarth 23 55v

[..]nny a | oruc wrth ortheyrn. Arglwyd eb ef kyt rodychdi ymi tir a dayar amyl val y | rodeist. Nid velly arglw/yd ydoed [rayd] y | wr val myvi a | hanffei o lin brenhined na/myn kaffel arglwyd ygennyt <onyt> dinas nev gaer a | chastellmal ym gwelit yn anrydedvs ymhlith y towyssogionereill Canys teylyngdawt a dylet tywyssogion a | dy/leyr i | rodi y dywyssawc ac a hanffei o dywyssogiono bob parth Ac yn erbynn hynny y dyvot gortheyrngwahardedic wyf vi gan vyngwyrda na rodwyf yryw rodion hynny ichwi kans estrawn genedyl ywcha ffaganyait ac wrth hynny ny dylaf ych | gwnevth{ur}chwi yn vn vraint am kywdawd vy | lvn nyt ar na ry/bvchwn <ni> ych gwnevthur chwi yn vnvreint ac wyntnamyn llavassaf rac gwyrda y dernas. Ac ar hynyy dyvot hyngist arglwyd eb ef kanhiata yn gwnev/thur ar y tir a rodeist ym castell y | gymeint ac ykylchyno vn garrei megis o | byd rait ym wrthawkanys ffydlawn vvm i yty a | ffythlawn wyf a | ffyth/lawn vydaf yti ac yn ffydlonder y | gwnaf i | pobpeth or a damvnych di i | wnevthvr Ac wrth hynnygawenv a orvc y brenin wrth hynny ymadrodionhyngyst ac a | ganiadod idaw hynny. A odyna hyngista gymyrth croen tarw ac ae gwnaeth yn vn garreiac o!dyna yd etholes lle karregawc mall y rynga/wd bod idaw i | anssawd ae gedernyd ac y messvra/wd ef yno ar garrei honno ac yn y lle hwnnw ydadeylawd ef kastell cadarn. Ac gwedy darvoti | adeilat ef y | cavas i henw or garrai canys a hi y me/svryt ac odyna y | gelwit ynghymraec y | lle honno ca/er y | garrei ac yn saysnec thw<ng>ssestyr. Ac yn yr am/

Peniarth 23 56r

ser hwnnw y kenadev a ymchwelyssant o german[..]a devnaw llong ganthvnt yn llawn o ordechowyr

marchogyon ac igyt a hynny wynt a | dvgantmerch y hyngist igyt ac wynt yr honn a elwitronwen. ac nit oed hawd kaffael yn | y byt yr aila ellit keffelybv i | ffryt nae thegwch a honno Acwedy ev dyvot hengist a wahodes gortheyrn i | e/drych yr | adeilat newyd ar marchogion newydy/vot Ac yn | y lle y brenin a doeth attaw a niver bych/an ysgyvala ygyt ac ef. a moli yr adeilat yn va/wr a | wnaeth a gwahawd y | marchogion newyd dy/vot ygyt ac ef Ac o!dyna gwedy darvot vdvntbwyta ac yvet o amravaylion anregion a gwiro/dev y doeth y | vorwyn dec honno or kastell a | ffiol ev/reit yn y llaw yn llawn o win a dyvot rac bronn y bre/nin ac ar dal y | devlin dywedvt val hynn. lawryt kingwassyeil. Sef a | orvc gortheyrn ygyt ac y | gwelesanrydedv y | vorwyn a ryvedv y ffryt ac ymlenwioi serch a govyn yr ieythyd pa beth a dywedassei hia ffa beth a dyleyei yntev y | doydut yngwrthwynebidi hithev Ar ieythyd a | dywawt hi ath | elwysyn vrenin ac or galwedigaeth hwnnw yth anry/dedawd. A | hynn a dylei dithev y | wrthep idi hitheDrinceil. a gortheyrn a | wrthebawd idi Drinceilac a erchis idi yvet y | llyn yn gyntaf. ac ynteva | gymyrth y | ffiol oy llaw hi ac a | rodes cussan idi.a gwedy hynny a yvawd y | wirawt honno. Ac yrhynny hyt hedyw y | may y | gynnevawt honno ym/plith y kymry ar gyvedach. canys y | nep a | yuoyn gyntaf a | dyweit wrth y gydymdeyth wassel

Peniarth 23 56v

[.]r | llall a | wrthep drinceil. Ac | odyna gwedy medwi gor/thern drwy amravalyon wirodev ygyt ac annoc kyth/revl carv a | wnaeth y | vorwyn ay herchi yw that. Canyskythrevl ar athoed yn | y gallon ef. pan vei yn enw cris/tiawn chwerrychv ohonaw ef gytiaw a | gwraic angris/tiawn heb vedyd arnei. Ac gwedy gweled o hyngysthynny megys ydoed wr ystrywys ef galw a | oruc yvrawt attaw ar gwyr hynaf oe gydymdeithion ac ym/gynghor ac wynt beth a | wnelei am rodi y | verch yr bre/nin. Ac o | gyt gyngor pawb onadvnt y | rodassant y | vo/rwyn yr brenin Ac yd archassant wyntev swyd geintidaw ef yrdi hi. A | hep ohir y | vorwyn a | rodet yr brenhina | swyd geint a | rodet y | hyngyst hep wybot a hep gennatgwrgant y | gwr a | oed iarll ar y swyd honno. Ar nos hon/no y | kysgawd gortheyrn ygyt ar baganes honno. acy | karawd yn vwy no maint ac o | achaws hynny y | bvgas ef gan y | dernas. A | thri | meip a oedynt idaw kynnno hynny. Gorthevyr. A | chyndeyrn. A | phasgen.Ac yn yr amser y doeth garmawn i bregethv gei/riev duw ymplith y brytanyait canys llestei/riaw a | llygrv a daroed fyd a | christnogaeth yn ev plithnev yntev o achaws camgret a | bregethassai pelagian

ar gwennwyn hwnnw drwy lawer o amser ai llygra/sei. Ac wrth hynny drwy y | gwynvededic wr hwnnwyd | adnewydwyd ffyd y | gwir gristnogaeth ymplithy | brytanyeit canys llawer o anryvedodev a | gwrthnebeva dangossei duw vdvnt bevnyd drwy euerllit y | gwyrda hynny ar rei hynny a ysgryvennawd gildas o | eglvrdraethawd. Ac wedy rodi y | vorwyn yr brenin maly | doytpwyt vchot hyngyst a dyvot wrth y bren. mi syddat yt

Peniarth 23 57r

dat yt a | chynghorwr yt y | dyleaf vot yt ac | na dos dithev [....]vynghyngor inhev a | thi a orvydi ar dy holl elynyon drwy [-]vynghenedyl inhev a | gwahodwn attom ettaw octa vymab i ac ebisa y | gevynderw yntev canys ymladwyr daynt. A | dyro vdvnt y | gwladoed ger llaw y mvr yrwng de/yvyr ac ysgotlont. wynt a | erbynnant yno y | rvthrev ar kyr/chev y gan y | gelynion anghyviaith a delont megis y | bychdithev yn hedwch y | parth hwnn y hymvr A | chenadhava orvc gortheyrn idaw a | gorchymvn idaw gwahawdy | nep a | wypei ef ev bot yn ganhorthwy ac yn nerth v/dvnt. Ac yn | y lle anuon a | oruc hyngyst gennat hyt yngermania ac wynt a | doethant odyno octa vap hyngistac ebissa a | cheldric. A | thrychanllong yn llawn o wyrarvawc. Ar rei hynny a | gymyrth gortheyrn yn hygarac a | rodes lawer o | rodion mawr vdvnt. A | thrwy nerthy saysson y | gorvydei ef ar i holl elynion Ac ymhob ym/lad y | bydei vudygawl. A hyngyst hagen yn wastata | wahodei y llongev ac a | anghwanegai y niuer bevnydAc gwedy gwelet or brytanyeid hynny ovynhav a | orv/gant brat y sayson Ac wynt a | dywedasant wrth y bre{n}/hin. ac a | archassant idaw gwrthlad y paganeit <o> ymgy/mysgv ar cristnogion. canys cristnogawl gyfreith a | w/ahardei hynny. ac ygyt a hynny hevyt kymeint o a/mylder or paganyawyt a | doethynt yr ynys a | megis ydoed ev hovyn ar y | giwdawt. canyd oed hawd gwybodpwy a uei gristiawn pwy a | uei gristiawn pwy a ueibagan. pann rodei y paganyeit ev merchet ac ev kares/sev vdvnt hwy. ac wyntev yvelly yr brytanyeit. Ac wrthhynny yd annogei y | brytanyeit dehol y paganyeit orkyvoeth rac ovyn goresgyn y | wlat drwy ev hystriw

Peniarth 23 57v

[-] wnaeth Gortheyrn eisioes annoc hynny rac oed me/[...] ganthaw caryat y | wreic ac wyntev Ac gwedy gwe/[.]et or brytanyait hynny wynt a ymadowsant a gortheyrna o gyt gyngor a | chytdvhundep kymryt gorthevyr y vapac o vn vryt y | ardyrchavel ae vrdaw yn vrenin. Sef aoruc gwerthevyr gwnevthur kyngor y | brytanyeit y<n> holl/awl a dechrev ymlad ar estrawn genedyl. Ac yn wychyrgrevlawn mynnv ev dehol or ynys honn. A | phedwar kyf/

rangk A | phedwar ymlad a | vv idaw ar saysson Ac ymhobvn y | gorvv werthevyr. kyntaf onadvnt ar avon derw/ennyd yr eil onadvnt ar ryt y priffort. Ac yna y | ky/varvv gyndeyrn vap gortheyrn a hors brawd hingystAc yna y | lladawd pob vn onadvnt y | gilyd yn | y <trydyd> | dydymlad a | v<v> ar lan y | mor yn y | lle yd aeth y | sayson ynev llongev ac y | kyrchassant ynys danet yn lle amdiffinvdvnt ac eisioes fe a | wnaeth gorthevyr ev damgylchy/nv ac o longawl ymlad bevnnyd ev govalv. Ac gwedyna ellynt y | sayson diodof ryvel gwerthevyr vendiga/it a | vei hwy wynt a ellyngassant ortheyrn y | gwr a | vv/assei ymhop <ymlad> gyt ac wynt. yn gennat ar orthevyri erchi canyat vdvnt y ymchwelvt hyt yn germa/nia yn yach. A | thra yttoed y brytanyeit yn kymrytkyngor ydaeth y | sayson yn ev llongev ac yd aethanthyt yn germania. Ac adaw ev gwraged ac ev me/ibion. Ac gwedy caffell o o | werthevy<r> y | vvdvgolyaethdechrev oruc talv y bawp dref y | dat ac ev kyvoethor a dvgasei y sayson y arnadunt. ac ygyt a hyn/ny hevyt carv y wyrda ac ev hanrydedv ac o archga<r>mawn ae gyngor atnewydhav yr eglwysev. Aceisioes kynghorvynnv a orvc diawl wrth ev daiony

Peniarth 23 58r

[..] a | mynet a wnaeth ynghallon ronwen. A honno a [....]/ryawd y | angev gwerthevyr. Ac gwedy medyliaw [p..]ystryw or diwed hi a rodes wenwyn idaw yn llaw v[n]oe wasanathwyr. a hynny gan rodi llawer o da y hwn/nw. Ac ygyt ac y | llewes yr arderchawc ymladwr hw/nw y | gwenwyn klevychv yn disyvyd o anobaith heintohonaw. Ac odyna hep vn gohir dyvynnv attaw yholl varchogion a mynegi a | wnaeth vdvnt y | vot ef ynmynet yr ford y | mae raid i bop perchen cnawt vynetidi. Sef yw honno angev. A | gwasgarv vdvnt y hollevr ay aryant. ar da a gynullessynt y | dadev yntev ae hen/dadev kyn noc ef gan dysgv vdvnt bot yn rait i bawbmynet y angev mal ydoed yntev yn mynet. Ac annocy wyr ieveing glew a | vvessynt rac y | uron ef ymrwydrevac yn | ymladev yn amdiffin ev gwlat yn wrawl ac ynwychyr. a | llavvryaw yw diffric rac ev gevlynyon a | racestrawn genedyl. Ac ygyt a | dysgv vdvnt erchi a orvcvdvnt gwnevthyr delw arwrawl idaw a | gossot honno yn | yborthva y | gnottaei y | sayson dyuot idi yr tir Ac gwedybei uarw yntev gossot y | gorff yntev o | vewn y delw hon/no. Ac yr awr y | gwelei yr anghyvyeith genedyl honnoy | delw yd ymchwelynt wyntev ev hwylev drachevynhyt yn germania canys gwerthevyr vendigeid a | dyw/edei na lauassei vr | un or sayson byth dyuot y | dyr ynysbrydein tra welynt y bed ef yn y | bortha honno. Owia | duw mawr o beth oed lewder y | gwr a | debygai bot y | ovy{n}ar y elynyon yn varw mal yn vyw Ac eisioes amgena | wnaeth y | brytanyeit canys ynghaer lvndein y k<l>adw/

yd y | gorff yn anrydedvs Ac gwedy marw gorthe/vyr vendigayt eilchwyl y | gosodet gortheyrn yn vrenin

Peniarth 23 58v

[....n] dyannot y | danvon<e>s kenadev hyt yn germania y | erchi[.] hyngist dyvot y | ynys brydein a niver a niver bychan gan/thaw a hynny yn distaw dawel rac ennynnv tervysc ei/lwaith yn yr ynys o achaws sayson Ac yna yn | dyannotsef a oruc hyngist knvllaw trychan mil o | varchogion arvawca dyvot a hynny ganthaw y | ynys brydein. A ffan giglev ybrytanyeit hynny yn diannot dvhvnaw a orvgant a dy/vot yn ev herbyn ac ymlad ac wyn kynn ev dyvot yr tira diffryt y porthloed racdvnt. Sef a oruc hyngist ynamedylyaw o bob medwl twyllodrus pa fvuryf y galleief dyvot yr tir. Sef val y!d | ystrywyws ef hynny nytamgen anvon ar ortheyrn ac ar ronwen y | verch y | votef yn dyvot y ymwelet ar brytanyeyt drwy gariat athangneved a | manegi vdunt nat yr keissia trigaw ynynys brydein y | dydoed ef yma. Namyn tebygv votgwerthyvyr yn vyw ac yr nerthay gotheyrn y dvgasseiyntev y | niver hwnnw yno ar niver a vynno gortheyrny attal ygyt ac ef attalyet ar ny mynno ellygnhet yma/ith. A | ffan wybv gortheyrn ystyr y | genadwri honno sefa | orvc yntev yn | diannot rodi vdvnt kennat y | dyvot yrtir A gwnevthyr oet y ymwelet ar brytanyeit yn | y llea elwir maes y kymry yn | ogos i van<a>chloc ambyr ahynny dvw kalan mai. Sef a | orvc hingyst erbyn y | dydhwnnw prydv twyll nyt amgen no rodi kyllell hir obob gwr onadvnt yn | y hossan ygyt ay esgair a rodiyn arwyd oy wyr pann vynnei tynnv ev kyllyll ona/dvnt dywedvt ohonaw ef. Nymyn onyre saxes Sefyw hynny kymerwch <ych kyllyll> A ffan dy<w>ettei ef hynny llad obob vn onadvnt a | ellynt a | ellynt vwyaf or brytany/eit Ac yn oed y | dyd y | doythant yr lle ygyt yr lle yd

Peniarth 23 59r

ydoeth ev kynnadyl. A ffann vv amser gan hyngis[t ...]/edvt a orvc yr arwyd o hyt y lef Sef oed hynny [y.]/ghymraec kymerwch ych kyllyll. Ac yna yn dian/not y kymerth y sayson ev kyllyll a llad y brytany/eyt yna o | rivedi onadvnt trivgein wyr a | phedwar ka{n}/nwr o dywyssogion ar barwnyeit a marchogion canyspawb onadvnt a doethant heb arvev cany medylyntdim namyn tangneved ar sayson drwy ev brat a doe/thant yn arvawc ac wrth hynny hawd oyd vdvntllad y gwyr ereill yn diarvoc. ac eisioes ny kawsantyn rat canys llawer onadwnt wyntev a | las yna canysy | brytanyeit a gymerynt y | mein or dayar ar trosso/lion ac velly y lladassant lawer or bratwyr sayson.Ac yn<o> ydoed eidal iarll kaew sef yw honno kaerloyw A | ffan weles ef y | damwaeyn hwnnw y | ka/

vas yntev pawl kadarn ac hwnnw y lladod eidol den/gwyr a | thrvgeinwyr or sayson heb anabod onadvnto dorri ev breichiev nev yssigaw ev pennev a | gwedyna | thygiawd idaw hynny fo a orvc hyt yn y dinasef yhvn a | llawer o pob parth yn | y ymlit Ac velly y gorvv y | sayson yna. A d daly gortheyrn a<c> yn | y gar/char kymell arnaw rodi vdvnt y | dinassoed ar kes/tyll y | rivedi a | vynnassant yr y rydhav ef. Sef y | ky/merassant y ganthaw llvndein a | chaer effrawc a lin/col a | chaer wynt. Ac yna y | kymyrth eidal esgob cor/fforoed y gwyr da a las yno a | phari ev kladv yng/haer garadawc ac elwir yr awr honn Salysbri yme/wn mynwent garllaw manachloc ambyr Ac abata | beris a | beris gwnevthyr y | vanachloc honno gynta erio/et. Ac wedy rydhav gorthern llad a | orvgant y | bry/

Peniarth 23 59v

[....]yeyt oll megis ymegis bleydiev yn llad deveid yme/[.]n keilyev wedy ydawei ev hevsor wynt. A ffannweles gortheyrn y | lladva honno ar y brytanyayty doeth yntev y ymylev kymry o | dic a | llit wrth yrysgymvn bobyl ho{n}no. Ac yna galw attaw a orucholl doythion y | gyvoeth a | govyn kyngor vdvnt Sefa gowsant yn ev kyngor Gwnevthur kastell kadar/naf ar a ellit yn | y lle kadarnaf a | wypit megis y | bei hwn/nw yn amdiffin idaw Ac odyna ydaethbwyt y geisiawlle kadarn. Sef y | kowsant lle ymynyd eryri. Ac yknvllwyt gweithwyr a holl seiri mein ynys brydeinor a allwyt ev kaffel ac ev dwyn hyd yno ac wedyev dyvo yno dechrev y | gweith a orvgant a gossot syl/vein ac a wnelynt bevnyd o | waith a lynkey y +dey/ar+ vevnoeth. Ac wedy mynegi y | ortheyrn hynny go/vyn a orvc yntev oy | dewynion beth a | wnei divlannvy gwaith vylly Ac yna yd erchis y dewnyon idaw kei/siaw map hep dat idaw a llad hwnnw ac a gwaethwnnw iraw y | main ar kalch ac velly y | savei y | gwa/ith. Ac yna yn | diannot y danvones gortheyrn kenna/dev y | bob lle y | geisiaw y | keis hwnnw Ac val y dawy | kennadev yr dinas a | elwit kaer vyrdin. wynt a we/lynt swrn o | wession ieveinc yn gware yn emyl porthy | dinas Sef a orvgant y | kennadev yna eiste ac edry/ch ar y | gware. Ac val yd | oydynt velly ynychaf dav orgweision yn darvot yryngthvnt. Ar neill onadvnta elwit merdin ar llall a elwit dvnawt. Ac yna ydywawt dvnawt wrth verdin. Nyt wyt vn wr amyvi kans dyn tenghetvennawl wyt ti hep dat yttya | mynnev a hanwyf o lin brenhynawl o dat a mam.

Peniarth 23 60r

Ac yna pan giglev y | kennadev y gayr hwnn[....]verdin govyn a | rvgant ir niver o bop tv vdvnt [..]/

y oed y gwas Ac yna y | dywawt pawb o!nadvntna wydynt hwy pwy oed y dat. I vam yntev oedverch i vrenin dyvet a manaches vvchedawl ym/plith man<a>chessev ereil yn eglwys bedyr ynghaervyrdin. Ac yn | y | lle yn diannot y daeth y | kennadevhyt ar y | kwnstabyl a oed yn | y | dinas ar kastell acerchi idaw oblegit y | brenin anvon merdin yn dian/not ay vam ygyt ac ef. y ymwelet a | gortheyrn Ac ynayn dyannot y | doeth y | lleian ay mab ygyt ac wyntrac | bron gortheyrn yr!yri. Sef a | oruc gortheyrn ynaarvoll y | lleian da yn anrydedvs kans gwdiat i han/vot o lin brenhinawl. Ac yna govyn a orvc gortheyrnyr lleian pwy oed dat y map. Arglwyd vrenin ep himi a dywedaf yt wirioned val y | doydwn ymplith vychwioryd krevyd yn vy hvndy ynychaf yn dyvotattaf gwr mawr teg teledyw ac <yn> rodi kvssanev my/nych ym <ac> yn | y llef yn diflannv ywrthyf. Ac yn | y dy/wed yn kydyaw <a mi> am adaw yn veichiac Ac edrychetdy doethinep di arglwyd a allai vot tat idaw wrthna bv imi erioet achaws a gwr namyn hynny Acyna ryvedv hynny a oruc gortheyrn A dyvynnvattaw mevgant dewin a govyn i hwnnw a alleihynny vot yn wyr. Ac yna y | dywawt mevgantef a geffir yn llyvrev y | doethion ac yn | ystoriae botllawe<r o> ddinyon a ryw enedigaeth a honno vduntAphilius a | dyweit pan draetha o dvw ac or seintbot y | ryw genedyl ysbrydion yn presswylia rwngy llevat ar dayar a rei hynny a alwn ny yn | deivyl

Peniarth 23 60v

[....]ydedic arai hynny rann ysyd onadvnt o | an/[..]n dynyon a rann arall o annyan engylyon a | ffan[.]ynnont y kymerant corff dynnyon ai drycharnadunt ac yn y | wed honno y | kydeant ar +gwra/raged+ ac agatvyd vn or rai hynny a ymdangossesir wraic honn ac a greawd y gwas ivangk hwnnAc wedy gwrandaw o | verdin pob peth or ymadro/dion hynny nessav a orvc ar y | brenin a dywevdvdwrthaw arglwyd hep ef pa achaws yn dvcpwydni yma am mam hyt rac dy vron di. Gortheyrna dyvot wrthaw yntev. vy newynion am doythiona | gyngorhassant ym keisiaw map heb dat idawac <a> gwaet hwnnw iraw y main ar kalch ac vellyy | dywedynt hwy y | savai y | gwaith Ac yna y dy/vot merdin arch ythewynion dyvot gayr vy | mroni a mi a | brofaf arnadvnt ev bot yn gelywydawc acev bot yn dechmygv kelwyd. ac yn y | lle anryvedvyn vawr a | orvc y | brenin ymadrodyon ef ar erchi dw/yn y | dewinion rac <bron> y | brenin a merdin ygyt ac ynay | dyvot merdin wrthvnt hwy Can <ni> wdawch chwypa beth ysyd ydan y | gwrwndwal dechrewedic dwryn llesteiriaw y | gwaith y | sevyll wrth hynny yd arch/

assawch chwi ellwng uyngwaet ay gymysgv arkalch megys kyt sauey y | gwaith o hynny namyndyweydwch ymi pa | beth ysyd adan y grwndwal. ca/nys yno y | mae peth ny at y<r> gwayth y sevyll. Sefa | wnaeth y | dewinion yna ovynhav a | thewi ac ynay | dyuot merdin. Arglwyd vrenin galw dy weith/wyr ac arch vdvnt cladv y | dayar a | thy a | geffy llynn

Peniarth 23 61r

dan y | dayar a hwnnw ni at yr twr sevyll. Gw[...]gwnevthyr hynny y | llynn a | gaffat yr hwnn a w/nay y | dayar yn anwastat. Ac a | wna yr gwaith nasav Ac eilwaith nesav a | orvc merdin at y | dewinyona | govyn vdvnnt doydwch ymi eb ef dwyllwyr gev/awc pa beth ysydd yngwaelawt y | llynn. Sef aa orvgant wyntev tewi Ac yna y | dywawt merdinwrth ortheyrn par di arglwyd ellwng y | llynn yngyfredin a | thi a | wely dev vayn gev yn | y gwaelawtAc y | mae yn yr!heyni. dwy drec yn kysgv A | chredvhynny a | oruc gortheyrn am welet y | llynn yn wir Affawb oed yn ryvedv ar a oed yn gwrandaw Ac ynaedrych ar y | gwas ievangk yn dywevdyt hynnyGorthe/yrn gor/thenev.Ac val ydoed gortheyrngorthenev yn eistevar lan y | gwaha[u]edic lynnhwnnw ynychaf y dwy dre/ic yn kyvody ar naill o/nadvnt yn wen ar llallyn goch. Ac yna gwedi evkyvodi ac ev dyvot yn gy/vagos ygyt wynt a dechrev girat ynad a | wnaethantAc ellwng tan oc ev hanadyl. Ac yna ar dechrevy gorvv y | dreic wenn a | chymell y | dreic coch y ffo hytar eithaoed y | llynn. Ac yna gwedy gwelet or dreicor dreic coch y | bot yn wrthladedic hayach or llynnAc ysef a | wneth hi yna dolvriaw yn vawr a dwynrvthyr yr dreic wen a | chymell drachevyn y wrthiAc yna hyt tra ytoedynt y | dreigiev yn ymlad ar

Peniarth 23 61v

[....d] honno yd erchis gortheyrn gorthenev i verdyn dy/[.]evdvt a | mynegi vdvnnt pa | beth a arwydokaei ymlady | dreigiev. Ac yna kyffroi ac wylaw a orvc merdina | dechrev gellwng ysbryt profodolieth a dywevdvtgwae hi y | dreic coch canys y | dywraid ysyd yn brys/siaw Ac gogovev hi a achvp y dreic wen yr honn yrhonn a | arwydocka y | sayson a | wahodaist di yr ynysAr draic coch a arwydokaa kenedyl y | brytanyait y rei

a gywarsenghir ygan y | sayson. Ac wrth hynny.y | mynyded a | wastateir mal y glynnev Ar diffrynnoeda redant o waet. Diwyl y gristnogaeth a dileir. A | rewinyr eglwysev a ymdengys Ac yn | y diwed ef a | ymatverthay | kywarsangedic. Ac a | wrthynepa y | dywalder yr estro/nion. kanys Baed keyrnyw nyd amgen arthvr A rydkanhorthwy ac a sathyr ev mynyglev ydan y | draet Eny/sed yr eigiawn a | darystyngant wrth y | vedyant. Acef a vyd ar veysyd ffreinc Rvueiniawl dy a gryn racy | dywalder ef. Ay dywed ef a vyd anryded{us} yngenevepobloed yr anrydedyr Ay weithredoed ef a vyd bwytyr nep ay datkano. chwech ymdyawdyr teyrnwalenor brytanyeit gwedy ef a arwedant y goron. A | gwedywyntev y | kyvyt pryf o germania y | morawl vlaid adyrchaf hwnnw yr hwnn a | getymdeithokaa koydydyr affric. Ac yna elwaith y | dileir y gristnogaeth acy | byd symvt ar yr estet6ae pennaf. Teylyngdawtllvndein a | advrna kaer geint. Ar saith bvgeil o gaerefrawc a | vynycha y deyrnas lydaw. Dynas mynywa wisgir o vantell gaer lleon. A | phregethwr o werdonnyd amgen. padric ac rac y map mvd yn | tyvv yn/

Peniarth 23 62r

hallon y | vam nyd amgen dewi. kawr o waet a daw a | g[....]newyn a lad y | rai marwawl. A | phan delwynt y pethevy dolvrya y draic coch ac o ossodedic lavvr y grymhaaAc yna y | brysia direidi y draic wenn. Ac y | diwreidir y ha/deiladev <hi> ac yn gradev ninhev. Saith ymdygyawdyrteyrnwalen a | ledir ac vn onadvnt a vyd sant nytamgen Nyt amgen oswallt. kalonneu y | mamev a rwi/gir ac ellyngir y | meibion yn ymdiveit yr dayar A dir/vawr boen ar y dyniadon a | vyd yna hyt pan osoder ym/madrodyon yn ev medyant. Ar nep a wna hynnya | wysc gwr evydawl amdanaw. nyt amgen kasswalla/wn vap katvan. Ac a geidw pirth llvnndein ar y varchevydawl trwy lawer o amseroed. Ac odyna yd | ymchw/el y | dreic coch yn y ph<r>iawt devodev ac y llavvrya yndiehvnan. Ac wrth hynny y daw dial yr holl gywaeth/awc kanys pob tir a dwyll y diwyllyawdyr mar/volaeth a gripdeilia y bobyl a a | gorwackaa yr hollwladoed. y gwedillion a adawant ev ganedic lavvrAc a heant estronawl diwyllodraeth. y Brenin.bendegaid. Nid amgen kadwaladyr vendigaita barotaa llynges Ac y nevad y devdec yrwng y reigwynvydedic y | ryvir. yna y | byd trvan amdyvedi ary dernas A | chamev a ymchwelant yn veysyd anffrw/ythlawn. Eilwaith y | llenwir yn gardev ny oestronawl had. Ac yn eithavoed y llyn y | gw/hant y | dreic coch odyna y coronheyr pryf o ger/mania Av tywyssawc evydawl y tervyn a rodetidaw yr hwnn ny eill ehedec drostaw kanys dengmlyned a devgeint a chant mlyned y pryswylia

Peniarth 23 62v

[.n] | wastat. Ac adan darystengydigaeth A | thrychan mly/ned yd | a dan eisted. yna y | kyvyt gwynt gogled idawar blodev a | vagawd gwynt y | dwyrein a | gripdeiliayna y byd euredigaeth yn | temlev. A blaenwyd ykledyvev ny orffowys. ac yna braid vyd o | chynneily | pryf o germania y | gogovev. canys dyal y | brat a | wna/ir arnaw. Or diwed y grymha ychydic. Ac eisioes.degwm normandi ae hargyweda canys pob vn a | dawyn y prenn ac ev peisiev hayarnawl. yn hwnn a | gymerdial ev henwired ef. a atnewyda eistedvaev yr hen diw/illodron. A | rewin yr estrawn genedyl a | ymdengys ynay | dyellir hat y | dreic wen ac yn | gardev ni. a | gwedillionev kenedyl a | degymir. Gwed dragwydawl gethiwet aarwedant. Ac ev mam a archollant o eiriev a | gwdyfeu.wynt a | dynessant y | dreigiev igyt ar naill onadvnt adiwreidir o ergyt kynghorvynt. Ar llall a ymchweladan gwa<s>gawt y henw ef a | dynessaa llew y | wirionedar | vrevyat yrwnn yd ergrynnant tyroed freinc. Ar ynys/solyon dreigiev yn | y | dyev hwnnw y | gwneyr evr or lilli/wm ac or danahadel a drossir yr | ariant a | ret o wined yrai a | vrevant kalamistreit a | wisgant amgen gnvev arabit vchaf a arwydockaa y | pethev o | vewn Traed ykwnn a | drychir a hedwch a | geif y | bwystviled. Dyny/olaeth a | dolvria poen ef a dolvria ef a hollir fvryfy | gyfnewyd ar hanner a byd krwnn. Gribdeil y bar/kvtanot a | balla A danned y | bleydiev a bylant. Kana/von y llew a symvdir yn vorolyon bysgawd. Ar eryrhwnnw a | wna y | nyth ar vynyd yr!yri. Gwyned agocha oy mamawl waet. A | thy goryneus a | lad y

Peniarth 23 62br

chwe broder o nossawl dagreoed y | gwlyppaa yr ynys [..]yna y geilw pawb ar bop peth. y plant a lavvryanthedec ar orvchelder kanhorthwy y | pethev newyd a | ardyr/chevir yr a vo gwar yd argywedir o | enwired yny wisgo/nt ehvnein. ef y | dat. wrth hynny y | rwymedic a dannedy | baed koet ae esgyrn blaynwyd y | mynyded a gwasga/wd y penfestinawl. yna y llittya yr alban yny vo ga/lwedic y hystlyssev a llavvriaw a | wna y | dinev gwaetyny erioed ef a rodir frwyn a | wnair yn arfet llydawEryr torr y | gyrennyd a | evra hwnnw Ac yn y | trydythnyth y | llawenhaa. yna y | diffry y | kanavon y | llywyaw/dyr a rvthrant ac yn y | bwynt adawedigion y | llwy/nev ac vewn mvroed y | keryd yr helir Aerva vawr a | w/nant o vewn or a | wrthyneppo vdvnt. Tavodiev y | teirwa | dorrant. O vynyglev y | rei a vrevant a orthrymir o | ga/dwynev Ar hen amseroed a atnewydant. O!dyna yrkyntaf yr pedweryd. O pedweryd yr trydyd Or try/dyd yr ail y | torrir y vagwt yn | yr olew. y chwechet

a | diwreidia mvroed ywerdon ay llwynev a yssymvtyn wastatrwyd amravaylon gam{m}ev a | dwc yn vnAc ymhenn y llew y | koronheir. y dechrev a | darystwngy | wybiawdyr dihewyt ai diwed a heet ar orvchelderkans atnewydhaa eistedva y | rai gwynvededic trwywladoed ac a leihaa bvgelyd yn lle gwedvs. Dwy | gaera | wisgant o vn vantell. a gwerynnawl rodion a vydi | ewerdon. Odyna y | gobryn canmawl dvw Ac yrwngy rei gwynuededic y | kyfleir. O hwnnw y kerda y linxa | ertheruyna pop peth yr hwnn a ymdywynnic yngwymp y | briawt genedyl. Drwy hwnnw y | kyll flan/

Peniarth 23 62bv

[-]y ynys ac oi hen | deilyngdawt yd | ysbeilir Ody/[-] ymchwelant y | kytawdwyr yr ynys aball y dy/[....]a yr estrawn genedyl. yr henwr gwynllwyt ay | var/ch gwelw a | drossa avon perydon Ac a gwyalen wenna vessvr lle melin arnei. katwaladyr a | eilw kynan aralban a eilw yn | y gydymdeithas yna y | byd aervaar yr estron genedyl yna y | llithrant avonyd o | wynedyna y | llawenhant y | mynyded yn llydaw ac o deyrn/walen y | coronheir y brytanyeit yna y | llenwir kym/ry o lewenyd A | chedernyd kernyw a irhaa O henw brv/tvs y | gelwir yr ynys ar | enwired estronion a | balla Ogynan y | kerda baed ymladgar yr hwnn a | dywylliablaenwed y | danned o vewn llwynev freinc canys nych/a y | kedernit mwyaf ac amdiffynnwr y | rai gwann hwn/nw a ovynhant yr asya ar ffrainc canys rvthyr yredec ef a | estyn y | eithavoed yr ysbaen y hwnnw ydynessa bwch serchawl gastell a | baryf aryant arnawa | chyrn avr yr hwnn yr hwnn a chwyth oi ffroenevwybren yny dywyllao yr holl ynys a hedwch a | vydyn | y amser ef Ac o ffrwrth y dywarchen yd ymleiryr ydev. y | gwrawl yn kerded a | vydant nadred A | phobkam vdvnt a | lenwir o syberwyd. yna yd | adnewydheirllvestev y | godinep ac ny orffwyssant saethev kybydi/aeth o vrathv ffynnawn eilwaith a | ymchwel yn waeta | dav vrenin a | want ornest am y llewys o ryt y | vagylPob gweryd a | gynnheickia a dynyolaeth a bairpob peth o hynn tair oys gwyr ay gwyl yny | dat/kvdier y brenhined kladedic ysy ynghaer lvndeinEilwaith y | dymchwel newyn a marwolaeth yr bo/

Peniarth 23 63r

byl ac o diffeithiw y | keryd y | dolvriant y | kiwdawdw[y.]odyna y | daw baed y | gyfnewit yr hwnn y | genveinioedar ev colledic borveyd Y | vron ef a | vyd bwyd yrei eis/siewedic ay davot a hedycha | y sychedigion. Oy enevef y | kerdant avonyd y | rei a werynnant gwywion we/vvssoed dynyon. Odyna ar dwr llvndein y | kreir prenna | their kainc arnaw yr hwnn a dywyllaa wynep

yr holl ynys o let y | deyl. yn erbyn hwnnw y | kyvydgwynt dwyrein ac o | enwir chwythedigayth a | grib/deilia y | dryded geinc. Y | dwy hagen a | achvbant lle ydiwreidedic yny dielwo y | neill y | llall o amylder y | deilOdit hagen y kymer yr vn lle y dwy ac adar yrynyssed eithaf a | gynneyl. Oi wladolion adar y | bydargywedyawdyr canys o ovyn y wasgawd y | kolla{n}tev plant. Y hwnnw y | nessa assen enwired a bvanvyd y | gwaith yr avr a lysc y | gribdeil bleidiev. yn | ydydiev ef y llosgant y | deri yn | y llwynev. Ac y!n | ykeingiev llwyf y | gwisgir y | mes. mor havren drw/y saith drws a | ret. Ac avon wysc drwy saith misa gymerwa. Pisgawt honno a vydant veirw owres ac o!nadvnt Iachwyad y kreir nadred. ynay!d | oyra ennaint badon ay dyfred yachydawla vagant angev. llvndein a gwyn anghev vgeinmil ac avon demys a | ssymvdyr. Y | kyflogyon a | elw/ir yr neithior ac eu llevein a glywir ymynydmynnev. Tair fynnon a gyvyt o | gayr wynt afrydev y | rei hynny a hollant yr ynys yn deiranar nep a yvo peth o vn onadvnt hir vyd y oesAc ni orthrymir o wa{n}der rac llaw A yvo or eil

Peniarth 23 63v

[...]dunt o newyn y | byd marw Ac yn y wyneb y | byd drygliwac ar!vthyrder Ac a yvo ar dryded o disybyd anghev y | bydmarw Ac ny thric y gorff y mewn dayar. Ar nep a vynnogochel y | dymestyl honno wy a lavvriant o amravayliondechymic. Ac am hynny pa ffuryf bynnac a dotter arna/dunt furyf corff arall a | gymerant arnadvnt canys y | da/yar yn vain ar main yn brenn ar prenn yn llvdw arllvdw yn dwfyr o bwrir a ymchwel yn blwm. Ac arhynny y | dyrchevir morwyn or llwyn llwyd y rodirmedeginieth y hynny. Ac wedy y provo pob kelvy/dyt ay hanadyl ehvn a | sycha y ffynnhonyev hynnyOdyna yd | ymyacha hithev oy achawdyl vedyglyn Acyna y | kymer yn | y llaw dehev llwyn kelydon Ac yn | y llawassw kedernit nivroed llvndein. Pa le bynnac y kerdo hi/thev fflammev o dan brwmstan a | wna yn | devdyblica | mwc hwnnw a gyffry gwyr rodwm ac a vyd 6wyny | rei adan y | mor. O | drveni dagrevoed y llithyr hithevac arvthyrder diasbat y | llenwir yr ynys y | rei hynnya | lad y | carw deckeingk y pedwa onadunt a arwedantcoronev eur ar chwechet onadvnt a | ymchwelir yngyrn bvelin y rai a gyffroant tair ynys brydein Acev hysgymvn sein. Yna y | sychir llwyn danet ac o | dy/nywl lef gan ymdorrir y | lleva. Dynessa kymry a gw/asc kernyw wrthyd a dywyt y | gaerwynt y dayar athlwngk. Symvt eistedva bvgayl yr lle y | disgyn llong/ev ac ymlynent yr aelodev ereill yr penn canys dyda | vryssia yn yr hwnn a ballant y | rei anvdonol amev pechodev. Gwynder y gwlan a | argyweda ac am/

ravaelder y | lliw y rei hynny. Gwae hi yr anvdonawlgenedyl canys caer arderchawc a | digwyd oy hachosllawer a | wna

Peniarth 23 64r

llawer a | wna llongev o hynny Ac vn o dev peth a [v-]/enawc a | baich gorthrwm o avallen a | adeila honno o [-]ac wrth aroglev y | rei hynny yd ehedant amravayl[...]adar o | lwynev fford dirvawr a | vyd or llys ac o | chechann[..]y | kedernheir wrth hynny y | kynghorvynna llvndein ay mv/roed a anwanecka yn dridyblic Temys ay kylchynao bob parth a | chwedlev y gweithredoed hynny a | gerdentdros Vynnev kvdyaw yn dy ehvn a | wna y | draynawc yavalev a | gwnevthur ford idaw ydan y dayar. yn yr | am/ser hwnnw y dyweyd y | mein ar mor kerdir ffreinc arnawa gyvyngir ymyr ysbeit ac y | am y | dwylan yd | ymgly/w dynyon ymdidan a chedernit yr ynys a hwyheiryna y | megir dirgelwch y | moroed a ffreinc rac ovyn aergryna. Odyna o | lwyn kaladyr y kerda ederyn yrhwnn a gylchyna yr ynys yn dwy vlyned. O nossawlleuein y | geilw yr adar A ffob kenedyl ederyn a getym/eithocka idi yn diwyll y | rei marwawl y | rvthranta holl grawn yr ydeu a | lyckant. Odyna y daw new/yn yr bobyl yny vwynt varw Pann orffwysso yranghyfnerth hwnnw yr ysgymvn dyn hwnnw glynngalabes Ac yna y | dyrcheif yny bo gorvchel. Ympennhwnnw y plana dar ac ar y cheiniev y | gwna y | nythTri wy a | dydw yn | y nyth ac orei hynny y | byth llwy/nawc a blaid ac arth. Y llwynawc a | lwngc ac enteva | dwc penn assen arnaw a | phan vo kymerwedic | yranghenvil hwnnw y!d | arvthya y vrodyr ac y foanthyt yn fflandrys. Ac wedy y | kyffrowynt wyntev y | ba/ed ysgithrawc a dymchwelant o | vordwy y | wnevthvrcatwent ar lwynawc. Pan el yntev y | wnethvr cat/twent yd | ymwna yntev yn varw yny wryet. y | baetkoet ay kyffroa yn | y lle y | kyrch yntev y | elyn A | phan

Peniarth 23 64v

[-]nn y chwyth yn | y wyneb ai lygayt Sef a | wna y[-]wc yna coffaeu y | dwyll ay vrat a | thynnv y | tro/[....]ssw idaw o gwbyl ywrth y gorff. Ac ysgyfleit a | wna[.]ntev y | glvst dehev yr llwynoc ay losgwrn gan neidiawdra | y | gevyn ac yn | gogoveu y | mynyded yd | ymdirgelaWrth hynny y | baeth twylledic a | geis y | bleid ar arth y | et/vryt y colledigion aelodeu y | rei gwedy elont yn | dadleva adawant idaw devdroet a | chlust a | llosgwrn ac or reihynny gwnevthur aylodev hwch idaw. Darystwng awna yntev y hynny ac aros edewit. In hynny y | llwynoca | disgin or mynyd ac a ymrithia ehv<n> yn rith bleid amynet a wna y gyvrwch ar baed ac o ystryw ay | llwngoll Odyna yd | ymrithia yn vaed a heb aelodev yd ery

y | vrodyr ac wedy ydelon ay dissyvyt deint y llad ac obenn y llew y | coronheir. yn dydyev hwnnw y genir sarffa | ymdywynic o anghev y | rei marwawl. Oy hyt ef agylchyna lvndein ac a el heibiaw a | lwng. Yr ych my/nydawl a | g<y>mer penn blaid ay danned a | wynnha ygw/eith mor hafren. Ef a gydymeithocka idaw y | kenue/inyoed yr albann <a Chymru> y rei a sychant avon demys gann yhyved. Yr assen a | eylw y | bwch hyr y | varyf ay fvryfa | symmvt. Irllonhav a | wna y mynydol yny vo galw/edic y | bleid karw o | gorn a vyd yndvnt wedy yd | ym/adefo hagen y | dwalder yd ellwng ev kic ac yn ev hes/gyrn Ac ymhenn vriaa y | llosgir. Gwreichion y gyn/nev a | ssymvdir yn eleirch y | rei a | nofyant yn sychdwrmegis yn avon y | pysgot a | lyngkant y pyscot ar dyni/on. wrth heneint y | rei dann a wneir yn llevverAc wyntev a | lvnyant bredychev dann y mor y | llongeva ssodant ac aryant nyt bychan a gynnvllant. Ei/lweit<h> y ret avon demys ac yny bwynt alwedigion

Peniarth 23 65r

avonyd eithyr tervyn canawl y | kerda y | cayroed [-]a gvd a | mynyded yafford a | distriw wrth hynny y rod[..]ffynnon lawn o | vrat ac enwired o!honno y genir y | bry/dychev y | alw y | gwendyt y ymladev kedernyt y | llwynevay kytdvhvna ac ar lechev yd | ymlad y | delevwyr. Brana | ehetta ygyt a barkvtan a chorfforoed y | rei lladedica | lwngc | ar vvroed kaer loew y gwna y | bwnn y nythac yn | y nyth y kreir assen hwnnw a vac ssarph mal/yren ac yn llawer o vredychev y kyffroa yny vo ky/meredic y deyrn!wialen yd | ehetta. Ac o | rvthvr datlevyd | aruthra pobyl y | wlat. yn | y dydiev hynny seinianty | mynyded ac id ysbeilir y | kymedev oc ev llwynevcanys delw pryf tanawl ac ay anadyl y llysc ygwyd yni vo gwrthladedic y gwlybwr. O hwnnwy | kerda saith ychen kynhyrvedic y bennev bychev Odryewynt y | eu ffroenev y!d | ellyngant gwraged ac y gw/nant yn briwt vdvnt Ny wybyd y | briawt vab canyso | defawt aniveiliait y rewunant. Wrth hynny y kawro enwired a | daw yr hwnn a arvthra pawb o lymdery | lygaid. Yn erbyn hwnnw y | kyvyt dreic kaerwra/ngon a | hwnnw a geis yffw wed y bo ornest yrvng/thvnt y gorchyvygir y dreic ac o enwired y | bvdyga/wl y kywyrsengir canys esgynnv y dreic a | wna acyny vo diodenedic yvwys yd | eiste yn noeth Eilweithyny bo anhymedic y gwyn y | briw y orchwarvanava | chledyf. Yn | y | diwed y plygir y sarph ydan y | llosgwrnar gwenwynic a balla yn ol hwnnw y | daw baed [to]/tneis Ac o grevlawn lwybyr y | kywrsagka y | bobyl ka/er loew a | dyrcheif llew yr hwnn a aflonyda y dywal/rwyd o amravel ymladev hwnnw a | ssathyr ydan ydraet ac or agoredic orchwarvanev yd aruthra yn | y

Peniarth 23 65v

[-] Ay dernas y | kywarthla y | llew a | chefnev y | bonedigion[....]gynnant odyna y | daw karw yr amrysson ar llew Ac y[.]echrev oy droet dehev hwnnw a wrthlad y | leev dielw y | der/nas y grym hagen a | dyrr mvroed kaer exon. llwynawckaer dvval a | dial y | llew Ac ay trevlia oll ay danned. Neidyrkaer lincoll a | damgylchyna y llwynawc ay | gyndrycholder o | la/weryon nadred a | distriw o aruthyr chwibanat. O!dyna yd | ym/chwelant y | dreigiev ac y | briw y | neill y | llall yr eideniaiawc agywarssangha yr!onn hep danned ay hewined gwennwynica wessyt a wessyt ynny ettoed. Ereill a | devant yn | ymlad acarall a | llad hwnnw: Y pymmet a | nessa yr lladedigion arlleill o amravaylion anghevoed a vriw Odyna y!d | esgynkevyn vn ac ygyt a | chledyf y | gwahana y benn y wrthy | korff yny vo doydedic y | wisc yn esgvn arall ay dehevag | ae a | bwrw y assw hwnnw a orchvycca y noeth naallo dim yn wisgedic. Y lleill a | boena y ar ev kevynac egrynder y | dernas y kymell. Odyna y | daw llew arv/thyr ovynnawc a | dirvawr diwalrwrwyd. Teir pvmrann a | dwc yn vn Ac ef hvn a vyd gwyn ar y bobylwenn y | blodeva. Tegychev a | diwreidia y tywyssogionA darystyngedigion a | ssymvdir yn aniveilieit mor.Yn y | rei hynny y | dwyrea llew chwydedic o | dynyawlgrev adan hwnnw y dodir yachwydawl yn yr hwnndra | liwuo o | vryt a | gywer!ssenghir ygann hwnnw y | reihynny a | hedycha kerbyt kaer efrawc yr hwnn a | dyw/eit esgynnet vyngherbyt y!ny bo gwrthladedic arglw/yd yny noyth y gledyf y ogyuadaw a | wna y | dwyrein.ystoria emrys yw honn.Ac yna wedydarvot y vervin traythv yr anodyn broffwy/dolyaeth honno Ryvedv a | orvc pawb or ay k<l>ywssei

Peniarth 23 66r

meint oed synnwyr y gwr ivangk Ac yn vwy no nep yd oe[-]/yrn yn ryvedv y | doythinep ay synnwyr. Ac am hynny a[..]/vyn a oruc gortheyrn a merdyn pa anghev ay dykey efAc yna y dywawt ef wrth ortheyrn fo di eb ef rac tanmeibion custennin os gelli canys yr awr ho[.]y | maent yn lledv ev hwyliav ar draeth llydaw y | vynnv dy/vot y ynys brydein y ymgyrchv a | saysson. Ac wynt a | o/resgynnant y | bobyl ysgymvn honno. Ac kanys dydioth dwyll athricystriw a | vratychaist ev brawt hwynt aca wahodaist sayson yma er keissiaw nerth ganthvntSef y | may hynny yn ammorth i | tithev yr awr honn. Ca/ny dev anghev ysyd yth ogyvadaw. Nyd amgen no say/son ysyd yn goresgyn arnat. Ac emrys ac vthyr yll | devyn dyhvn yn | dyvot y | wnethvr dy anghev Ac am hy{n}nykais le y fo kanys yvorv y | devant y | draeth carneis y | dirynys brydein Ac wynt a | gochant y | ssayson ac ev gwaetAc wedy llader hingyst y | coronheir emrys wledic ar em/

ris hwnnw a hedycha y | gwladoed ac a atnewydhaa yrglwysev ac or diwed a gwennwyn y | lledyr Ac yn | y olyntev y | coronheir vthur bendragon y | vrawt ac a | gwnw/yn y lledyr hwnnw hevyd a | hynny o vrat y | sayson a wa/hodaisti yma. A baed keyrnyw ay llynka hwynt ollAc ny hwy y | dewindabeth honno heb dyvod no hyt tran/noeth y dyvv emrys ac vthyr y | vrawt a deng mil ovarchogion arvawc genthvnt y | dir yr ynys honn.EmryswledicA phan glywyt y | chwedyl hwnnw yn honnaitymgynvllaw a | oruc y | brytanyeit o bob lle or y doyd/ynt a dyvot yn dvhvn drwy lywenyd yny vvant gar bronn emrys wledic Ac yna yn | dianot kys/ssegrv emrys yn vrenin a gwrhav ydaw

Peniarth 23 66v

[-] pawb ac ymgynghori a oruc pa beth a | wnelei yn[...]taf. Ay kyrchv gortheyrn ay kyrchv y | sayson Sef y | ko/[..]sant yn ev kynghor mynet am benn gortheyrn tv a chym/ry a | chyrchv kastell genorvyw. kanys hyt yna y | foasseiortheyrn Ac yn ergy{n}ng ydoed hynny ar lann gwy avon ymynyd klorach A dyvot hyt yno a orvcemrys ay allv ganthaw A dwyn ar gof vdvnt ang/hev y | dat ay dayt a | dwyn kenedyl sayson byganyeit ys/gymvn yr ynys hon a hynny o dwyll a brad gortheyrnAc am hynny wyrda fydlawn eb yr emrys wrth eidol yarllac wrth gwbyl oy wyrda ynys brydein ymledwch chwithevyn drybelit ystrywgar ar kastell ac yvelly y | gwnaeth/ant Ac yn | y | diwed dodi tan a | orvgant yn | y kastell ynylosges oll ac a | oed yndaw a | gortheyrn yn enwedic A | phan <giglev>heingyst ar saesson hynny daly ovyn a orvgant rac em/reis kanyt oed yn ffreingk vn gwr a | dyckei idaw gyhy/drec ac emreis tra vv ef yno o vn ac vn kanys y | nep aymerbynnyei ac ef ny rodei ef yr eil arvot arnaw ynywnelei ay anaf anesgor ay gwaet arnaw Ac ygyt ahynny hael a doeth oed a | chyviawn a | hvawdyl a | thrvga/rawc A | thra vv yn llydaw y | chwedlev hynny a | devei odi/wrthaw y ynys brydein. Sef a | oruc y | sayson yna racovyn emreis ffo yny vvant or tv arall y | hymyr acymgadarnhav yno canys yno yn wastat y | presswy/liei y | gyniver estron genedyl a | dodoed yr ynys honnerioed hyt yna kanys kadarna lle yw yn ynys bry/dein ac anyalaf Ac am hynny ydaeth y sayson ynoA | ffan giglev emreis ev mynet yno ydaeth yntevyn ev hol a | chwbyl or brytanyeit ygyt ac ef yn dv/hvn tv ar goglod a drwc vv gann emreis yr eglw

Peniarth 23 67r

welet yr | eglwysev wedy ev llosgi ar wlat wedy y [-]/thiaw. Ac yn gyntaf amadrawd y | dywawt emr[...]

yna yd adeilei yr eglwyssev os dvw a rodei idaw e[f]orvot val ydoed y ymdiriet ef yn duw.Ac yna pan giglev heingist hynny Sef a orucyntev yna galw attaw y | gydvarchogion ac evhannoc y ymlad yn wrawl a | dywedut vdvnnt nat oedvawr gallv emreis o varchogion llydaw Ac nat oedrait vdvnt wyntev ovyn y brytanyeit kanys yt/toydynt wynt dev kan mil o wyr arvawc Ac an/noc y wyr a | orvc heingist yn wrawl wychyr yn erbynerbyn emreis ai lv a dyvot a | orvgant hyt y lle alwitmaes beli y | vynnv ymlad ac emreis Ac yno ydoedvedwl heingist dwyn kyrch dissyvyt o | dwyll am bennemris Ac er hynny eissioes ny ochelws emreis dyvotyr lle henwedic Ac wedy ev dyvot yno ymvydinawa orvgant a | rodi gwyr llydaw a orvc emreis ar | neilltv ay wyr y hvn blith drafflith A gossot a orvc gwyrdifri ar benn brynnev gan ev hystlys a | gwyr gwynedyn | y koed ger ev llaw val y | kaffei emreis oy hol evhymlit pa fford bynnac y | foynt y saysson.Ac yna dynessev a orvc eidol dywyssawc kaerloew ar emris a dywedvt wrthaw arglwydeb ef digawn o da byd oed gennyf pey kaffwn gy/hwrd a heingist y goffav idaw y | brat a orvc am y kyllyll pann ladassant ymaes y kymry ar kyllyllhirion o yeirll a marchogion vrdawl a | barwnyeitor brytanyait Nid amgen no phedwarvgeinwyra | ffedwarkannwr a minhev arglwyd a | dihenghisy | dyd hwnnw y ganthvnt o | nerth trossawl a | dyw/

Peniarth 23 67v

[-]d ym Ac yna yn | diannot ac yn dyhvn gan | dysgv[..] gwyr ev kyrchv yn hy ffynedic diarswyd.Ac yna or tv arall heingist ar saysson yn ymvydina/w a | ffawb onadvnt yn dysgv i | gilid ac yn diannotymgyrchv a | orvgant ac ymffust yn diarswyd yny syr/thiawd llawer o bob tv a | ffawb onadvnt yn annoc y | lvyn orev ac y | gellynt. Sef a | oruc heingyst yna rac ovynffo hyt y | lle a | elwir kaer efrawc a myned yno mewnkastell ac ev hymlit a | oruc emreis vdvnt ar hwnna odiwedit y | lad: a | wnait idaw Ac wedy ev hymlithyt yno bydinaw a oruc hingist a rodi brwydyr yreilweith i | emris a | wnaeth ac ymfvst yny syrth lla/wer o bob tv ac or diwed y | doeth bydyn <o> wyr llydaw athyllv | y saysson ac ev gwasgarv ac ymfvst a | orvgantdrwy dysc y | gwyr pennaf onadvnt yn grevlawn lidi/awc ac ydoed eidol | yn <ym>geissiaw a heingyst o bob fordy ymwybot ac ef. AC yn | y diwed mal yd | oy/ydynt yn ymgymynv y | bydinoed velly Eidol a hein/gist a | ymgowssant ac ymfvst y dichlyn a | orvgantyny welit y | tan ac ev harvev megis mellt llvchetven/nawl ymlaen taran Ac val y | bydynt velly ynychafgwrleis yarll ay vydin yn dyvot ac yn gwasgarv y

sayson Ac yna hyfach a | glewach vv eidol o hynny nochynt ac yn diannot y | kymerth eidol heingyst er/byn baryfle y | benffestin ay dwyn hyt ymherved yvydyn ef ehvn ac o hyt y lef dywevdvt val hynn ky/warsengwch withian y pyganyait ysgymvn kywar/sengwch nevr orvvwyt arnadvnt kans kaffat hein/gyst Ac or amadrawd hwnnw allan ny orffwysswsy | brytanyeit ony orvvwyd ar y | twyllwyr ysgymvnac ev gyrrv ar ffo Ac yna y | ffoes octa vap heingist

Peniarth 23 68r

a | rann vawr ygyt ac ef hyt ynghaer efrawc Ac ossa [....]/vynderw a rann arall or ysgymvnyeyt hynny a foe[.]ynghaer alklvt ac ymgadarnhav a | orvgant yna y v[..]/nv ymerbynnyeit ac emreis ac ay lv. Ac wedygorvot o | emreis arnadvnt ef a | gavas kaer gynan a | dy/wedassam ni vchot ac yna y | bv dridiav yn peri kladuy | rei lladedigyon oy wyr ac yn peri mediginiaethvy rei brathedic ac yn bwrw ev llvdet. Ac yna ydaeth em/reis ay wyrda y | gymryt kynghor am heingyst Ac ydoedyn | y kynghor eidal archesgob kaer loew a | ffann weleshwnnw heingeist yn sevyll y | d<y>wawt yntev val hynna wyrda eb ef pei barnewch chwi oll rydhav heingistmyvi vy | hvn ay lladwn ef ac ay hyssygwn yn dryllieman val y | gwnaeth samuel broffwwyd pan welesagag vrenhin amlech yngharchar y peris ef <y> wnevthvryn drylliev man a | dywevdvd wrthaw val hynn valy gwnevthost di eb ef ev meibion hep y | mamev min/nev a wnaf dy vam dithev hep vap. Ac yna y | kymer/th eidol yarll kaer loyw brawd eidol esgob heingyst a | my/net ac ef odierth y | gaer a llad y benn. Ac yna y perisemreis y | gladv yno a | gwnevthvr krvt mawr or da/ear ar y | warthaf val ydoed devawt yna kladv swdan.Ac yna ydaeth emreis ay lv hyt ynghaer efrawcy ymgeissiaw ac octa vap heingist a | dechrevymlad ar gaer a orvc Sef a | oruc octa yna yn | dian/not o | gynghor y wyrda kymryt kadwynev yn | ev lla/w a dodi tywawt yn ev genevev a mynet yn ew/yllys emrys am | ev | heneidiev a | dywedvt wrthawval hynn arglwyd vrenhin eb wynt gorchyvygedycyw an dwywev ni ac ny phedrvsswn ni vot ychduw chwi yn gwledychv yrwn yssyd yn kymell

Peniarth 23 68v

[-ynn] ith ewyllys di yn yr awed hwn a | llyma arglwyd[...]wyn gann bob vn ohonam a far yn rwymaw o myn/[..] arglwyd Ac yna ydaeth emreis y | gymryd kynghorAc yna y | kyvodes eidal archesgob a | dywedvt val hynnE gabonite a | doethant oc ev bod y erchi trvgaret pobylyr ysrael Ac wynt ay kowsant Ac ny byd gwaeth yntrvgared ninhev noc or ideon Ac yna y | doeth octa ac

offa ay pobyl yn rvgared emrys Ac yn y | rodes emreistir vdvnt oy dywyll ydan dragywydawl geithiwed yemreis ac yr brytanyeid ay hetivedion Sef lle y rodedtir vdvnt ynghylch ysgotlont Ac yvelly y | rodet kyngreirvdvnt yna. AC yna gwedy gorvot o emreis ary | ssaesson a galw a | orvc attaw y | holl wyrda ay | dywysso/gion ay eirll ay varwnyeit ay esgyb ay harchesgyb hytynghaer efrawc o gytgynghor yna yn | gyntaf p{er}i ky/eiriaw yr eglwysev a distrywassei y | saysson Ac ar gosty | brenhin ehvn y peris kweiriaw y | gyniver eglwysa | oed ympob archesgopty ac ympen | y pwnthec dyddwedy hynny y | kychwynnws odyno parth a llvndeina | pheri yno hevyt atnewydhav yr eglwyssev Ac yny | lle ar ol hynny y | peris atnewydhav y kyfreithiev a | oe/dynt yn ev kynnal. Nyd amgen no rodi yr meibionar wyryon ar gorwyrion ev gwyr dylet a daroed evtresiaw gynn no hynny am!danaw a | cheisiaw gwirio/ned ympob lle ay kynnal Ac odyna ydaeth y brehinhyt ynghaer wynt y | wnevthvr yno val y | gorvc ym/pob lle kynn no hynny Ac wedy darvot idaw llvnia/vthv pob lle oll ay adaw yn dangnevedvs ydaethhyt y lle a elwir yr awr honn salysbrv y edrych y ni/ver a | barassei heingyst ev llad yno <o> yeirll a barwnyeita | morchogyon vrdawl a | thrychan manach a | oed ynoo | gwveynt ymynyd ambry y | gwr a | seliws yn y | va/

Peniarth 23 69r

nachloc honno gyntaf A | thest vv gan emreis gw[-]lle honno mor diadvrn a hynny a | dyvynnv a orv[...]/taw hyt yno holl seiri mein a | ffrenn o holl [y-]y darparv gwnevthvr yno advrn parhavstragywydawl tec anrydedvs vch benny | vedrawt deledogion a | ledessit yno yn | w/irion yn amdiffyn tref ev tat <gann> y bra/dwyr paganyeit.am y main r[yvy]dAc wedy dyvot hyt yno dychymygvgweith a | orvgant oc ev holl ethrylithay wnevth{ur} yn diannot yn barhavs dragw/ydawl ac wedy pallv ev hethrylith ganthuntNessav a | orvc tramor archesgob kaer llion ar <y> brenhi{n}a dywedvd wrthaw val hynn arglwyd eb ef galwattat verdin bard gortheyrn a hwnnw a wyr dechy/mygv gwaith anryved o aniffic ethrylith tragyw/ydawl Ac yna y dyvynnwyd yno wedy y gaffef arlann fynnawn galabes yngwlat evas canys ynoy | tramwyay ef yn vynych Ay arvoll a orvc y | breninyn anrydedvs Ac erchi idaw dyevdvt y daroganev adelynt rac llaw kans digriff oed ganthaw gwaran/daw pethev anryved. Ac yna y | dywawt m{er}dyn Ar/glwyd eb ef nyt iewn dywedvt na | thraethv or rywbethev hynny namyn pan | y kymello anghen!reit

Canys pei as | tywdwn ni yn yr amser ni bei reitwrthvnt tewi a | wnai yr ysbryt yssyt yn dysgv yminev. A | ffann vei reit ym wrthaw y | ffoe ragofAc ny mynnws y brenhin y | dyryaw namyn govynidaw pa ffvnut y | dechmygai ef tekav gweith y | ve/drawt yno. llyna val y | kynghoraf eb yntev my/net hyt yn ywerdon yr lle y | may cor y kevri yn

Peniarth 23 69v

[....d] kilara kans yno y | maynt meyn anryved ev han/[....] Ac nid oed neb yn oes honno a | vedrei dim y wrth y[.]eyn hynny Ac <ni> cheffit wyntev nac o grefft nac o gryf/der nac o gedernyt Ar meyn hynny arglwyd pay bydynt wy yma val y | maent yno wynta | sevynt yn drawydawl. AC ynay | dywawt emreis drwy chwerthinval hynn pa ansawd eb yntev ygellynt ev dwyn wynt yma ac ny che/fit yn yny<s> bredein main a ellit teckavgweith ac wynt val ac wyntw Ac ynay dywawd merdin wrth emreis Arglw/yd eb ef na chyffroa di yn ormor ar chwerthin kanysnyd gwatwar na | gorwacter a | dywedaf a doydaf i ka/nys mein kymysgedic rinwedawl ynt y mein ac amra/vaylion vedeginiaeth arnadvnt Ar kevri gynt ac evdvc wynt yno o | eithavoed yr | ysbaen ac ai rodessant yny | mod y | maynt yno. Sef achaws y | gwnaethant wyhynny pan | delei glevyt ar vn onadvnt sef y | gwneyntenneynt ynghymherved y | mein ac yna y | golchynty | mein ac y | dodynt yn yr enneint Ar nep onadvnta vei glaf o ba heint bynnac a vai arnaw yechyt agaffei o | vynet yn yr enneint a llyssevoed a | rodynt ynyr enneint. Ac ar y | llyssevoed a rodynt hynny yd ieche/ynt ev gwelioed. A | ffan giglev y brytanyeit kynedvevy mein Diffrystiaw a | orugant mynet oc ev kyrchvAc yna yd etholet brawt emreis Nid amgen vthurbendragon A | ffymthengmil o | wyr arvawc ygyt ac efA merdin a anvonet ygyt a wynt o achaws y gelvy/dyt ay ethryllith y | rwydhav y | neges racdvnt.

Peniarth 23 70r

Ac yn yr amser hwnnw ydoed gillamori yn vrenin [..]ewerdon A ffan giglev gillamori ev bod yn dyvot [.]/werdon kynvllaw y | allv a orvc dyvot yn erbyn y | brytany/eit a govyn vdvnt ystyr ev hynt A | ffan wybv y chwarth/awd A dywedvt wrthynt Nyt ryved genyf i eb ef gall/llv o genedyl lesc anreithiaw ynys brydein kanys yn/vyt ynt pann delynt hyt yn ewerdonn i beri y genedylywerdon ymlad ac wynt am gerric Ac yn dyannotymvydinaw a | orvgant o | boptv Ac ymgyrchv ac ymfvstac yn | y lle gorvot a orvc y | brytanyait A chymell gilla/

mori ar ffo a | llad llawer oy wyr a | dyvot a | oruganty | brytanyeit hyt ymynyd kilara yny welsant y meinAc yna yd | erchis merdyn y | bawb onadvnt Arver or | de/chymmic gorev a | vedrynt y | dwyn y | mein odyno A | chwia etnebydwch pa beth orev yna ay kryfder ay nerthay ethryllith Ac yn diannot pawb onadvnt a | brovesy nerthoed ac ev kelvydyd a raffev ac a thidev ac acystolion ac ny dygrynoes vdvnt dym o hynny Sefa oruc merdin yna chwerthin ac yn | dilavvriach ynayna no nep onadvnt wy merdyn ef ehvn oy dechym/mic ay ethryllith a dvc y | mein oy lle. Ac yr llongevy dvgant a | dyvot ac wynt yny vvant yn ynys bry/dein A | ffann giglev emreis hynny dyvynnv a orvcyntev hyt ymynyd ambri holl ysgolheigion anry/dedvs y dernas ay holl dywyssogion ay ieirll ay barw/nyeit wrth gyweiriaw y vedrawd honno yn an/rydedvs. A ffawb a | doeth yr dyvyn hwnnw Ac ynay | gwisgawd emreis coron y | dernas am y benn agwnevthvr gwylva a orvc yn y | svlgwyn yn vren/hinawl dridiev ar vn tv Ac yna y | rodes emreis

Peniarth 23 70v

[...]r ac iawn y bawb o | dylyet o | gwbyl o | ynys brydein A rodi[.] bawb ev kyvarwys val y | gwedei idaw ay yn eur ayyn ariant ac yn daoed ereill Ac ydoed yna dev arches/gobty yn wac Nyt amgen kaer llion a | chaer efrawc Sefy | rodassant o | gyt duhvndep yna samsson yn archesgob yng/haer efrawc. A | dyfric yn archesgob ynghaer llion ar wyscAc wedy darvot y | emreis llvnyethv pob peth o hynnyyn | y mod hwnnw yd erchis emreis y verdin dyrchavely mein ac yna y | dyrchevis me<r>din y mein yn y modydoydynt ynghilara yn ywerdon Ac yna yd a<d>nabvbawb bot yn drech ethrylith no gweithret a nerth a | che/dernit.Ac yn yr amser hwnnw ydoed pasgenvab gortheyrn wedy ffo hyt yn germania ac ynokvnvllaw o varchgion a allws ef vwyaf <a>y dyvot y/nys brydein am benn emreis ac adaw vdvnt a | vynnynto evr ac aryant . kredv idaw a | oruc pawb yno a | dyvotohonaw yntev ac anvat lynges hyt yn ynys brydeina dechrev anreithiaw y | wlat. A | ffan giglev emreis hyn/ny kynvllaw llv yn dyannot a | orvc a | dyvot yn | y!d | oedbasgen a rodi brwydyr idaw a | chymell pasgen ar ffo.AC gwedi y | gymell ef ar ffo ny lauassws ef vy/net i germania namyn mynet hit yn ywerdonac ydoed yna gillamwri yn vrenin yn ywerdon ayarvoll yn anrydedus a | oruc hwnnw idaw A | chwynawa | oruc pob vn onadvnt wrth i | gilid rac maibion cvs/tennin. Nit amgen gilmori yn kwynaw wrth bas/gen rac vthur bendragon am dwyn y | mein anry/ved A ffasgen yn kwynaw wrth gilamwri rac emreiswledic Ac am yrrv ar ffo hyt yn ywerdon ac yna

o | gyt dyhvndep ym!arvoll a orvgant igit dyvot

Peniarth 23 71r

a <o>rvgant ac yna o gyt dyhvndep ymarvoll a orvgan[t]o | dyvot am benn emreis A dyvot a orvga{n}t ay llyngesy vynyw yr tir A | ffann giglev vthyr benndragon hynnyargysswr a deliis am vot emreis yn | glaf ynhaer wynt.ac nat oed ganthaw o | niver val y | gallei yntev rodikat ar vaes vdvnt A | phan giglev pasgen a gillamwribot emreis yn | glaf llawen vv ganthvnt A | thebygv votyn haws vdvnt goresgyn yr ynys o hynny no chyntA | thra | vvwyt yn | y godwfryf hwnnw sef a oruc <vn> llv orsayson a elwit eppa dyvot ar basgen A dywevdutwrthaw val hynn pa veint o | da a | rodut ti yr nep a | la/dei emreis mi a | rodwn eb!y | pasgen mil o bvnnoed oaryant am kedymeithas inhev tra | vydwn vyw Aco | chaffwn i coron y | dernas or weithret honno mi aygwnawn yntev yn iarll nev yn varwn Ac yna y | dy/wawt yntev eppa wrth basgen myvi eb ef a | dysgeisieith ieith y brytanyit ac a | wn ev moes ac ev mynvta | chyvarwyd wyf yngelvydyt medeginieyth. Acam hynny moes di ymi gedernid ar | gynnal a mi adywedeis a minnev a | wnaf anghev emrys Ac ymga/darnhav a orvgant yn | yr amot hwnnw Ac ynay | peris eppa eilliaw i | benn ac eilliaw y | varyf ynvn ffvruf a | manach ac yn rrith manach a | vei yngkrevyd y | doeth parth a llys emreis a<c> offer medicganthaw Ac ymwelet a | oruc a | rei o | niver y | llys a dan/gos vdunt peth oy offer ac oy gelvydyt yny vv hoffganthvnt a hyt na | damvnynt dym vn vwy no chaf/fel medic da Ac yn | y lle mynegi y emreis a | orvgantvot medic o | vanch krevydwr yn | y dinas Ac yn dy/annot y | dwyn ger bronn emreis Ac ar hynt y dar/

Peniarth 23 71v

[....w]d yntev gwnevthvr diawd yr brenin a | rodi gwenwyn[..] y diawt y emreis oy hyvet Ac wedy yvet y | diawt o[e]mreis yd | erchys y | twyllwr ysgymvnedic ydaw llechv agorffowys hyt pan vai gynt y | trywanei y | gwenwynef o hynny A | ffann darvv idaw y | weithret honno ym/lithraw a oruc eppa dwyllwr allan or llys Ac ynayd ymdangosses seren anryved y | meint ac vn pala/dyr idi ac ar benn y paladyr pellen ar lvn dreic aco enev y | dreic honno ydoed dev baladyr yn kerded ar | neilonadvnt a | welit yn ymystynnv yny elei dros eitha/voed freinc ar paladyr arall a | welit yn mynet iwer/don. ac yn ymrannv yn seith | baladyr bycheinAc yna pann ymdangossos y seren honno ovynmawr a | delijs pawb or ay gweles y | seren Acvthur be{n}dradon a ovynhaws hevyd am hynny ac a | dvcattaw y doethyon a | merdin ygyt ac wynt y ovynn

vdunt pa beth a | arwydoccaei welet y | seren Ac ynawylaw a | oruc m{er}din a | dywedut val hynn. Och orgollet hep allv y hynnill o genedyl brytanyait nevrywch wedw o emreis wledic. Ac nyt ywch wedw ovrenhin arall. kanys tydy arderchawc vthur bendra/gon ysyd vrenhin A | bryssia ymlad at<h> elynion Ac ytiy | may gorvot A | thi a | vyd medianus ar ynys brydeinoll. A | thydi a arwydocca y | seren ar dreic danawl ada/nei ar paladyr a ymystyn tv a freinc a arwydocca maba vyd yt arglwyd a | chywaythoc vyd hwnnw a me/diannvs ar lawer or byd vyd. Ar paladr arall a a/rwydocca merch a vyd ytty meibion honno ay hwy/rion a vyd eidvnt ynys brydein oll ol yn ol.AC yna kyt bei pedrvs gann vthvr bendragonpa beth a | dywettei verdin ay gwir ay gev kyr/chv

Peniarth 23 72r

chv y | elynion a | ruc Ac wedy ev dyvot ygyt ymla[-]/gant yny gollet llawer o bob tv ac yn y diwed y | dy[....]/nw y gorvv vthur bendragon ar basgen a gilamw[..]ac ev gyrrv ar fo tv ay llongev ac ev llad llawer. o!/nadvnt Ac wedy y | vvdigolieth honno ydaeth. vthvrbennd{ra}gon parth a | chaer wynt wrth varvolaeth emrysy | vrawt. A | cher llaw manachloc ambri y | k<l>adassei esgyby | gwledyd emrys wledic yn | y lle a | w<na>doed ef ehvn Acwrth y gladv ef yno yd ymdyrrws a oed o archesgybac esgyb ac abat yn | ynys <brydein> wrth y gladv ef yno. ynanrydedvsVthvr be[.]/dragon.AC yna galw a | orvc vthvr y niverhwnnw oll attaw ac yna o gyd/synedigaeth y gynnvlleidva honnoy | kysegrwyd vthvr bendragon ynvrenin a rodi coron am y | benn. Acyno koffav a oruc vthvr a | dywawdmerdin am y | seren Ac yna y perisvthvr gwnevthvr delw dwy dreic oevr ar y llvn y | gwelsid ar ben y | pa/ladyr o aniffic gywreinrwyd ac vn or delwev a | berisvthvr ev rodi ynghaer wynt yn | yr eglwys bennaf ynoar llall a beris y bot oy vlaen ehvn pan elei y | vrwydyrac o | hynny allan y gelwit yntev vthur bendragon ahynny vv deongyl y seren.AC yna sef a orvc octa ac ossa y | gevynderw pan vvvarw emrys gwahawd sayson attadvnt am evbot wynt yn ryd or arvoll a | rodessynt y emrys ac an/von kennadev i g{er}mania a orvgant a | dwyn attadunthynn a oed o saysson gyt ffasgen a gwedy ev dyvotygyt anvat gynnvlleidva onadvnt goresgyn y | w/lad ony dy!vvant i gaer efrawc A | phan yd oydynt

Peniarth 23 72v

[-]ev ymlad ar dinas hwnnw y | doeth vthur bendra/[...] a llv yno a | rodi brwydyr vdvnt a gorvot a orvc y[..]yson ac ymlid y | brytanyeit tra vv y | dyd yny doytha{n}tyr lle a elwir mynyd tamen a | lle vchel kadarn oedhwnnw a | cheric yn amyl ar nos honno y | bv y | brytany/eid yno Ac yna ydaeth vthyr y gymryt kyngor efay wyrdaf a<c> yn ev kyngor hwnnw y | kyvodes Gwr/lais iarll a | dywedvd val hynn Arglwyd eb ef go/rev kyngor yw hynn kanys lleia yw an niver ninor eidvnt wy ac am hynny tra vo tywyl y nosawn yn dilesc dyhvn am ev penn ac ymladwnac wynt Ac yn diannot ydaythant am benn ysayson Ac ev harganvot or gwilwyr Ac ymgyvo/di a orvgant a | gwisgaw amdanadvnt tra gows/sant o enkyd Ac yn dyhvn ev kyrchv a | orvc y | bry/tanyeid Ac ev kymell y ffo ar ny | las onadvnt adaly octa ac ossa i gevynderw a | gwasgarv y lleilloll Ac yna wedy y | vvdigolieth honno ydaethy | brenin hyt ynghaer alklvd A | damgylchynv kw/byl oy gyvoeth a oruc a | chadar<n>hav y | kyfreithievda diorthrwm a beris ymhob lle oy holl gyvoeth valnas goruc brenin erioet kynn noc ef kyfreithievkystal yny ovynnawd pawb dros wyneb y | dernaso wnevthvr kamev rac trymet y | dialei vthvr gw/nevthvr kam Ac wedy darvot y vthvr gwastatavkwbyl oy dernas ydaeth hyt yn llvndein. Ac ynoy peris karcharv octa ac ossa. Ac yna y kavasvthvr yn ev gyngor darparv gwled erbyn gwyl/va pasc a | gwahawd attaw yr wled honno a | berisholl ieirll yny<s> brydein ay holl varwnieit ai holl var/chogion vrdol hyd yn llvndein. Ac wedy ev dyvot

Peniarth 23 73r

yno ev harvoll a orvc vthvr vdvnt yn anrydedvs [..]/wb onadvnt val y ryglydynt ac ev gwraged a do[d.]/edd ygyt ac wynt yr dyvyn hwnnw A | threvliaw y | w/led a | orugant drwy lywenyd a | chyssondeb ac esmwyth/der a didanwch o | gerdev odidawc Ac yno y | dodoed gwr/leis yarll keyrnyw Ac eygyr verch amnawd wledicy | wraic. Ac nyt oed yn | yr | amser hwnnw yn ynys bry/dein na gwraic na morwyn kymryt a hi Sef a orucy | brenin edrych yn graff ac yn vynych ar y wraic hon/no hyt na hambwyllei tynnv y | olwc ywrthi namynanvon idi pob ryw anrec ol yn ol ar gwirodev gwin dayn y golvyrchev evreit ac anvon geiriev ymwys yn | vy/nych yny atnabv wrleis hynny yn dyargel. Ac yn llellidiaw a | oruc gwrleis. Ac yn diannot adaw y | llys hebgennat rac ovyn am y wraic. A | ffan giglev vthur hy{n}/ny llidiaw a | orvc yntev am | adaw y llys heb gennat

Ac anvon kennat yn ol a orvc vthvr y erchi idaw ym/chwelvd drachevyn y wnevthvr iawn yr | brenin amadaw y | llys hep gennat. kanys vn or sarhadev mwy/af gann vrenin oed honno Ac nyd ymchwelei wr/lais Ac wedi nad ymchwelei llvydaw a oruc vthura | thvngv idaw wrth y | dryded gennad onyt ymchw/elei yd | anreithiei kwbwl oy gyvoyth o dan a hay/arn ac nyd ymchwelawd gwrleis yr y bygwthhwnnw. Ac yna yn diannot llvydaw a oruc vthuram benn kyweth gwrleis A dechrev llad a llosgiarnaw. Sef a orvc gwrleis yna kanyt oed o | ni/ver iddaw y | gallei aros vthur ar vaes kadar<n>havy gestyl a | rodi y | wraic yn | y kastell kadarnaf a oedeidaw nyd amgen no chastell dindagoll a oed ar lanny mor rac ovyn amdanai hi Ac ynt[e] ef ihvn

Peniarth 23 73v

[...h] | y | gastell a | elwit kastell dimlot rac ev kaffel ell dev yn | yr[-]e. Sef a orvc vthur pan | giglev hynny mynet yn | dian/not parth ar kastell ydoed gwrlais yndaw ac ymrannv yny | gylch val na chaffei neb dyvot ohonaw na | mynet idawnamyn a dienedynt wy yn diannot Ac velly y | bvant wywythnos Ac yna galw a | oruc vthur attaw wlffin o rytgadawc kydymdaith a | chydvarchawc a mynegi idaw i | ve/dwl ay ovec oll am eygyr kanyt oed idaw vn bywyt llo/nyd nac vn einioys ony chaffey ef lenwi i | damvnet ameygyr a govyn kyngor y | wlfin Ac yna y | dywawd wlffinArglwyd eb ef rac kadarnet y | kastell y | mae eygyr yndawny | thykya o | gadernyt nac o gamhwri dyvot idaw bythkanys ar benn karrec yn y | mor y | mae A | thri marchawca gwerchadw rac yr holl vyd kan nyt oed fford ydelitidaw namyn vn Ar vn honno tri marchawc ai gwer/cheidw A | myvi arglwyd eb!yr wlfin a gynghorw<n> iti Dy/vynnv merdin attat ti A hynny a oruc vthvr A | doy/dvt wrthaw am eygyr Ie eb!y | merdyn os hynny A | van/ny di reit yw yt arver o gelvydyt newyd Nid amgenno radi arnat ti drych wrleis iarll a | rodi ar wlffindrych Jvrdan o | dindagol annwyl y wrlais oed hwnnwA | minhev a | gymeraf drych brythael arnaf anwylwasy | wrlais A | mi A | wnaf nad edrycho dyn or byt arnomni an tri a | wypo na bo gwrlais ay dav annwyl vy/dom ni an tri. A phan darvv vdvnt ymrithiaw yn | yfvrvf honno drwy eiriev twyllodrvs dychymygedicA | dywedvt idi y may yn lledrat y dodoed ef or kas/tell ac na allei ef yr dim or byd na delei i ymweletac eigyr. Ac ny orvc hithev namyn kredv hynnyoll ar nos honno y | kavas hi veichiogi Ac Arthvr vv

Peniarth 23 74r

hwnnw a | chadarnaf gwr vv ef or gwyr.A ffan wybvwyt nat ydoed vthvr gyt ay lv Sef a or[.]/

gant wyntev ymlad ar kastell yn anghynhorus yn[.]vv rait i wrlais dyvot allan y | rodi brwydyr vdvunt Acyn | y lle y | llas gwrleis yn ysic vriw a | gwasgarv y | wyr achaffel y | kastell a | chwbyl oy da. Ac yn diannot yd | anvo/net ar eygyr rylad gwrlays Ac ydoed vthur yn eisteygyt ac eygyr val na wydiat dyn or byt na bei wrleisvai vthyr A | ffan giglev vthur y | damwein hwnnw Sefa oruc yntev chwerthin A | dywedud wrth eigyr nim llasi etaw arglwydes a rodi kvssan idi. A | mi a af i edrychpa amkan om gwyr a | dihengis A dolvr yw gennyfi ev kolli wynt Ac yna ydaeth vthvr y ymdaith o!dy/no a dyvot ar i | lv yn | y rith ehvn A drwc vv ganth/aw lad gwrlais o | beth a da o beth arall. Nid amgennoc am | gaffel eigyr yn llonyd Ac oddyna yn diargely | kymyrth ef eygyr ar | gyhoed ac y | bv idaw mab a mercho!honai. Nyd amgen noc arthur vab vthur Ac annaverch vthur bendragon.AC ympenn talym o | ysbeit wedy hynny y | clevych/ws y | brenin o orthrwm heint a hir <o> amser y | bvyn glaf yny yttoed yn hir gan y wyr a yttoed yn | g/warchadaw octa ac offa Ac am hynny wynt ay gell/llyngassant yn ryd y | vynet i germanea Ac wynt aeth/ant ygyt ac wynt g{er}mania Ac am hynny y | delisy | dernas ovyn kans chwedlev mynych a geffynt ywrthg{er}mania ev bot yn p{ar}<a>toi llynges y dyvot y ynys bri/dein A gwir vv hynny wynt a doythant y | ynys b{ry}deinyr alban yr tir a | dechrev anreithiaw y | wlat a llosgiAc y lew vap kynvarch y | gorchmynnassit mynet

Peniarth 23 74v

[...a]en y | llv ymlad ar ssayson. Canys rac daet gwr oedd[..w] y | brenin a roessei anna y | verch yn wraic idaw Sef ky/[..]yw wr oed lew vab kynvarch tec a | theledew a | bonhedic ahael a | doeth a | charv gwirioned a | wnai ac ystwng y | kelwydAc yna kynnal ymlad a | oruc yn erbyn y | sayson yn lla/wer o vrwydrav ac yn vynych y | bydei hytra y | sayson Acyvelly y | bvant heb dervyn yny vv agos yr ynys a | rew/inyw A | mynegi hynny a | wnaethbwyd y | vthur natyttoed yr iarll yn gallv y ystwng y | sayson twyllwyr.AC yna pan wybv vthvr hynny yn | ddiev llidiawa oruc yn vwy no messvr a maw<r> ydoed yn diode/vei heint A | pheri dyvynnv attaw kwbwl yno oi wyr/da y | gymryd kyngor Ac ymliw ac wynt am ev llesgedAc yrrwng llid a | dic wrth y | wyr ef a beris wnevthur eloridaw ac ar honno pery i | ddwyn ymlaen y | llv yr i votyn glaf Ac ny allei yntev o | neb ystvm or byt onys dy/gyt ar | yr elor Ac yna y paretoet elor idaw erbyn y | dydtervynedic y!doed brwydyr. AC yna ydaethbwytac ef ar elor hyt yn | y dinas a | elwit verolan Ac yno yd | o/ydynt y | sayson yn llad ac yn llosgi. A | ffan gigle octaac ossa bod y | brenin velly chwerthin gwatwar a | orvgantamdanaw ai gellweiriaw o | eiriev divrodvs a alw yn

hanner marw. A | mynet a | oruc y | sayson yr dinas hw/nw y mewn ac o | dremic a | balchder a difrawd ar vthuray lv adaw pyrth y | dinas yn egoret. A | phan giglevvthur hyynny erchi a | oruc ytev mynet ymewn yn evhol wynt A | damgylchynv y | dinas yn | duhvn strywgara | gwnevthvr ayrva vawr o | bob parth Ac ny | pheidi/assant yny wahanawd y | nos wynt. A | thrannoethpann ymdangosses y | dyd dyvot a | oruc y | ssayson

Peniarth 23 75r

allann or | gaer a | chynna<l> brwydvr yn erbyn y | brytaniei[t -]or dyd ac eisioes or diwed ac eisioes yn | y | diwed y | gorv[v .]brytanyeit a | llad octa ac offa A | chymmell ev gwedillion arfo yn wradwydvs. AC ymogyniannv a oruc uthurac ymdroi ehvn ar yr elor ac ny allei gynt namyn valy troid: Ac ef a | gyvodes yn y eiste o | lywenyd a dywev/dvt drwy chwerthin chwerthin yr amadrod hwnn wrthy | wyr: y | bradwyr twyllwyr eb ef am | gelwynt i yn hannermarw ys gwell yr hanner marw a orffo nor byw kw/bwl y | gorfer arnaw Ac ys | gwerthvawrockach marwyn | glotvawr no bvchedockav yn | gywilydus anghylot/vawr gan waradwyd: AC wedy gorvot yna ary | sayson a | chael y | vvdigolieth or brytanyeit. Ni phe/idiassant wy ac ev twyll namyn mynet odyna hytyr alban y ryvelv val kynt. Ac yna y | mynnassei vthurev hymlit val y | dechrevssai. Ac ni adws y | gyngoridaw rac trymet yr | haint arnaw ay | wannet am ydwyn ar elor velly Ac am hynny glewach vv y saysona mwy y | llavvrynt y | wneuthur twyll a | brat ac ys/tryw drwc. a medyliaw a orucgant pa fford y | gell/ynt wnevthur angev vthur o | bob ystriw Ac anvonrai onadvnt yn rith revdussion y dyvot a | chwetlevywrth y | brenin Sef y doeth y | rei hynny a mynegi natyvei y | brenin dwvyr or byd namyn dwfr o ffyn/non loyw a oed y agos y | dinas vekolan Sef a | o/rvgant wyntev dyvot Ac anveidred o wennw/yn hyt ynghylch y | fynnawn A llenwi ev | glannevo wennwyn hyt na chaerdei dim or dwfvyr orffynnawn yn diwennwyn. A | ffan rodet y dwfyror ffynnawn honno yr | brenin y | bv varw yn | dianot

Peniarth 23 75v

[-] hevyt ygyt ac ef ay llewes a | vvant varw o anny/[..] y | gweanwyn. A | ffann wybv y | brytanieit y | damw/en hwnnw Sef a rvgant wyntev yna gwnevthurkrvd mawr ar warthaf y | ffynnawn Ac wedy hynnyyngynvllaw a orvc kwbwl y holl wyrda yny<s> bry/dein ay | hesgyb ai harchesgyb A | mynet ar korf oygladv y | vynachloc ambri Ac yno ymewn kor ykevri gerllaw emrys y | vrawd y | kltbwyt vthur ben/dragon yn vrenhinawl.

arthvr.Ac wedy marw vthurbendragon ay | wennw/ynaw or sayson yd | amgv/nullassant holl wyrda ynysbrydein ay hesgyb ay har/cheesgyb ay habadev hytynghaer vvdei. Ac yna odvhvn gyngor kwbwl orniver hwnnw y | peryt i | dyf/ric archesgob kyssegrv ar/thvr yn vrenin a dodi koronam y | benn kanys ev hang/hen oed yn ev kymell Aphann giglev y | saysonmarw vthur yd anvonassant wyntev kenyadev ygermania i | erchi anvon porth attadunt Ac ynayd anvonet attadunt llynges vawr A | cholkimyn dywyssawc arnadvnt Ac nevr daroet vdvntyna goresgyn o hvmyr hyt ymhenryn blathonSef oed hynny trayan ynys brydein Ac nyt oedoed ar | vthur yna namyn pymtheng mlwyd Acnyt oed yna hyt y | klywyt or byt na henn nac

Peniarth 23 76r

evangk vn devodev nac yn vn gampev ac Arthur cany[....]/el oed a doeth a | digrif a dewr a | phrud pann vei amser a | ll[..]/en a | chwareus pann vei amser arall ac ar vyrder ny wna/eth duw yr pann vv adaf vn dyn gwblach noc arthurA | hynny a | rodassai duw yn anedic ddawn ganthaw Aco hynny allann ymdyrchavel a oruc arthur ympob ka/amp or a | dywetpwyt vthot yny yttoed yn dyvot at/taw o varchogion ual nat oed hawd idaw kaffel o da arodi vdvunt Ac yr | hynny pwybynnac a vo yndaw dai/oni anyanawl ny at duw arnaw wastat aghanoc/tit Ac am hynny sef a oruc arthur yna kanys dayonianianawl a | oed yndaw yn diannot kynvllaw llv | a | my/net gaer effrawc A | ffann giglev golrrim hynny ymgy/nvllaw a | oruc y sayson ar phichdeit gyt ac wyntev a dy/vot yn erbyn arthur hyt ar lann dvlas Ac yn | yr ymladhwnnw y peryclws aneidred o bop parth. Ac or dywed Ar/thvr a orvv A | gyrrv kolcrin ac a | dyhengis oy lv ar ffo hytynghaer efrawc ay warchay yn | y dinas a oruc ArthurA | phan giglev baldwlf brawd oed i golkrim ac a | diengdrwc vv ganthaw klywet vot vraw<t> yngharchar Ac ynddiannot y | dyvv yno a | chwemil o wyr arvawc ganth/aw. Canys ar lann y | mor ydoed y | baldwlff hwnnw panyrrws arthvr colcim ar ffo. Ac yn aros dyvot cheldricdywyssawc ydoed baldwlf ar lann y | mor. A | phorth o ger/mania ganthaw. Ac wedy dyvot baldwlf hyt ar decmiltir ywrth gaer effrawc medylio a orvc dwyn nossa/wl gyrch am | ben arthur ay lv Ac arthur a | wybv hy/

ny Sef a oruc arthur yna anvon kadwr dywyssawckeyrnyw a | chwechan marchawc ganthaw ac a their

Peniarth 23 76v

[...] o bedyd oy ragot ar y | fford a hynny a orvc kadwr A[...]nn gyvarvv ac wynt ev gwasgarv a | wnaeth ac ev ky{m}/mell ar ffo Ac yna tristav a oruc baldwff am | na | cha/uas nerthv y vrawd a medyliaw a oruc baldwf pa fvnvty gallei kael ymdidan ay vrawd Sef y | kauas yn ygyngor eylliaw y | varyf a moylgroyssogi y | walt agwnevthur arnaw dywygiad koysan ac eresdyna | chymryd telyn yn | y | law ac yna kerdet a oruc drwyy | llvestev llv arthur ydan ganv y | delyn a | dyuot ynyvv yn ymyl y | mur y | gayr A | dechrev yna gware ynyatnabv rei o vewn y gaer pann yw baldwf oed ef.A | ffann [d]ybwyt yn ysbis pan | yw ef oed ystvnnv raf/fev a | wnaythbwyt allan ay dynnv ymewn dros ygaer a | llawen vv gann y vrawt y welet Ac yna me/dyliaw a orvgant o | bop ford pa | ffvnut y | gellynt ym/rydhav odyno ac val y | bydynt velly ynychaf ev ken/nadev yn dyvot o germania a | chwechann | llong ynllawn o | wyr arvawc a | cheldric yn dywyssawc arna/dunt ac yn dysgynnv yn | yr albann A | ffan giglev a/thur hynny y | kauas yn | ev | gyngor adaw kaer effra/wc | a | mynet parth a llundein.AC yna dyvnnv attaw holl wyrda ynys brydeina o | lygion ac o ysgolheigion Ac yna kymrita | orvgant dyhvn gyngor yn erbyn yn erbyn y pa/ganieid ysgymvn twyllwyr a | dodoed yn ormesarnadunt Ac yn | y diwed y | kowssant yn ev kyngoranvon kennyadev <At hoell> vab emyr llydaw a oed vreni{n}yna yn llydaw. A | nay vab chwaer y arthur oedhoell. y | erch idaw dyvot a nerth o | niver da gyd ac efy geissiaw bwrw gormes o | dwyllwyr pyganiad

Peniarth 23 77r

a | oydynt yn kywarsangv i | ewythyr. Sef a | oruc hywe[-]yn diannot knvllav pymtheng | mil o varchogio{n} arvaw[.]a | ffann gavas wynt vnyawn gyntaf yn | y ol dyuot a | orucy | northampton yr tir ay harvol yn | anrydedus a oruc arthuridaw. Ac yn | y lle wedy dyvot hywel mynet a | orvgant ygytyny vvant ynghaer lwytgoyt kanys yno yd | oydynt y pa/ganieit twyllwyr ysgymvn. Ar | dref honno ysyd yngwlatlindysei yrwng dwy avon yn ossodedic ar | benn mynydac a elwit o henw arall arnai lincol. Ac wedy dyuot ar/thur yno a hoell y | nei ac ev gallv ganthunt yn | diannotyd ymchwelassant ar y sayson Ac ar y kyfranc hwnnwy | llas or sayson ac y bodes yn fo rivedi chwe | mil Ac a | dieng/his onadvnt o!dyno a | ffoassant hyt ynghoet kylydon. Acarthur Ac ev hymlid<iod> hyd yno Ac yna y keisiassant brw/ydraw ac arthur ac y | bu aerua vawr o bottv Ac ymlad

o | gysgawd y deri a | oruc y | brytanyeit y<n> wrawl athrv/gar ar sayson o | gysgawd y deri yn ymdifric yn dy6eyri/awc ystrywgar Ac yvelly y | gwnai y | sayson aerva orbrytanyeit o | gysgawt y | deri A ffann arganvv arthurhynny y peris yntev trychv y | dery or parth hwnnw yrllwyn a | gossot y | gwyd hwnnw ar gyffion megis bvarthynghylch y | sayson. Ac yvelly y | gwarchaywyt y | saysonyno teirnos a | thridiev yn llwyn kelydon heb vwyd aheb diawd. Ac yna rac ev marw o | newyn yd anvonas/sant kenhadev ar arthur y erchi idaw ev hellwng partha germania ac adaw onadunt wyntev y arthur evholl eur ac ev holl aryant A | rodi hevyd gwystlon y | ar/thur ar hynny. Sef a | oruc arthur yna kymryt hynnyyganthvnt ac ev gellwng yn | y llongev parth a germa/nia Ac wedy ev mynet yr mor y | bv ediuar ganthu{n}t

Peniarth 23 77v

[....]mmod a | wnaethoedvnt ac arthur Ac yn | diannot ym/[.]hwelyd ev hwyliev y | dyvot y | dir ynys brydein. Ac borth dotinesy | doythant y | dir Ac y lle anreithiaw y wlat yny dyvvant hyty | mor hafren a | llad a odiwedassant ac ev gwerin Ac wy{n}ta | doythant hyt ymaes badon Ac yna dechrev ymlad argaer a | orvgant A | ffann giglev Arth{ur} hynny yn | diannoc<y> peris yntev krogi y | gwyslon y | sayson Ac yn y | lle ymadawa | oruc arthur ar ysgottieit a | mynet am benn y | saysona | goualvs vv gann arth{ur} adaw hywel vab emyr llydawynghaer alklvt yn glaf o orthrwm haint Ac o!dynay | doeth ef oni weles y | pyganyeid am | ben y | gaer Ac ynay | dywad arthur wrthvnt Je dwyllwyr eb ef ysgymvnedicbratwyr dev!eiriawc ni | chadwachawch chwi awch ammotach fyd a | myvi Ac yna yn | diannot ev kyrchv drwy annocy | wyr a | galw nerth crist vab duw yn | dwyvawl.AC wedy daruot y arthur dywedvd yr | amadrawd hwn/nw y | kyvodes dyfric archesgob kaer llion a | mynetar benn brynn vchel a<c> o | hyt y lef dywedut val hynn A | wyr/da eb ef y ray ysyd gristnogawl ohonawch hediw dialwchgwaet awch rieni ar y pyganyayt ysgymvn divedudanvdonus bradwyr A | thrwy nerth duw ay amdiffinarnawch yr angev ar llavvr a | wneloch hediw a | vyd gol/chedigaeth ar ych pechodev ac | ygyt a | chyngor a | bendithy | gwyrda y | gwr da hwnnw yn | diannot gwisgaw aorvc y | brytanyeit i harvev yn dyhvn a | dechrev ar ys/gymvnedigion byganyaid Ac yna y | gwisgw/yd am arthur llvric a oed deilwng i vrenhin ac ami | benn y | dodet helym evreit a delw dreic o eur yn ys/grivennedic arnei a | tharian a | rodet ar y ysgwydyr honn a | elwid gwenn ac ydoed ynn honno delw

Peniarth 23 78r

yr Arglwydes vair ai henw hithev a | goffae ef yn vynych p[..]vei galedi yn | kyvarvot ac ef Ac ar y | glvn y | roded kled[e.]

a | elwyt kaletvwlch ac yn | ynys avallach y | gwnaethoedida | gorev vn kledev oed hwnnw yn | yr ynys. Gleyf a | rodet yn | ylaw dehev a | elwyd ronn gymynyat Ac wedy darvot gwisgawam arthur ymgyrchv a | orvgant Ac ymffvst yn | wrawl wych/yr yny vv agos yr nos ac yna rac y | nos ar brytanyeit ynhytraf kyrchv a oruc y | sayson mynyd a | oed | agos vdvnta | cheissiaw ymgynnal yn hwnnw Ac eisioes pann ymdan/gosses y | dyd drannoeth y | doeth arthur ay lv a | goresgyn ymynyd y | ar y | sayson kyt kollei lawer oy | wyr Ac wedy y | dy/vot y | benn y | mynyd ymgvraw a | orvgant yn grevlawn dvhvnwrawl yd ymgynhelis y | sayson yny doeth llawer or dyd Acyn<a> llidiaw a | oruc arthur mor hwyr ydoed yn gorvot a | thyn/nv kaledvwlch a | oruc a | galw henw yr | arglwydes vair Aco | vvan rvthur kyrchv y | elynion yn diarswyd A | ffwybynnaca | gyvarffay ac ef yna gan alw enw duw a | mair ar vn dyr/nawd y | lladai Ac ny orffwyssws ef ar y | ruthyr hwnw ynyladawd ar vn kledef dengwyr a | thrugeint a phedwarkan/nwr A | phann weles y | brytanyeit y | ruthyr hwnnw ymogy/nyannv a | orugant wyntev a | galw ev nerthoed attaduntac ymganlvn ac arthur Ac yna y | llas kolkrin a | baldwlffy | vraw<d> a | llawer o | vilioed ygyd ac wynt. A | ffan weles chel/dric y lladva honno yn diannot ffo a | ruc yntev ac adawy maes yn ofnawc. Ac yna sef a | oruc arthur we/dy y | vvdygoliaeth honno gyrrv kadwr iarll keyrnywac ev hy{m}lit ac yntev a aeth yr albann kanys kennadeva anvonessit attaw y | vynegi idaw bot y | ffychtieit ac ys/gottieit wedi dyvot am benn kaer alklvt y | lle ydoedhowel vab emyr llydaw yn | glaf Ac am hynny bryssiaw

Peniarth 23 78v

[....]uc Arthur yno rac ovyn am y | nei Ac ygyt a | chadwr yarllkernyw ydaeth dengmil o | varchogeon ac ny mynnawd ka/dwr ev hymlit yn vnyawn yn ev hol namyn achvb ev llong/hev <a> orvc ac ev llenwi o | wyr ehvn val na | chaffei yr | vn ona/dvnt | nodet yno. Ac odyna yn diannot ev hymlit wyntevvegis llew llvchedveiniawl yny vv dir vdunt gwasgarva | ffo y | bob kyffryw le or y | tebygynt kaffel nodet yn grynne/dic ofnawc Ac yny vv reit vdvnt kyrchv ynys danet a | cha/dwr iarll keyrnyw ac ev hymlidiod hyt yno ac a | ladawdyno keldric ev tywyssawc ac a | gymhellawd a | dihenghisonadvnt y | wedu yn geith wrth y | gyngor.AC yna wedy gorvot o | gadwr ar y | sayson yna dy/uot a | oruc gyntaf ac y | gallws hyt ynghaer al/klvt ac nevr daroed y | arthur pan | doeth ef yno rydhavkaer alklvt a | chymell y pichdieit ar | ysgottieyd ynyvvant ymwreif Ac ev hymlit a | oruc Arthur hyt ynoa hwnnw a vv y | trydyd ymlit arnadunt gan Arthuray nay Ac yno ydaethant y mewn llyn a | elwit llynnllvmonwy Ac yn | y llynn hwnnw may trvgain ynysa | thrvgain avon a daw yr llynn hwnnw Ac nyd aa yrmor namyn vn avon ac ymhob ynys onadvnt y | maykarrec a | nyth eryr a | vyd vnwaith bob blwydyn y pob

karrec Ac ygyt y | daw hynny o | eryrod vnwaith bobblwydyn y vn <lle> Ac ar ev lleissiev y | dangossynt Ac y | me/negynt y | damwein a | delei yr deyrnas hyt ymhen | y | vlw/ydyn a | hyt y | lle honno y | ffoassant y | ffychtieid ar ysgot/tieyd y | geissiaw nawd Sef a | oruc yna peri dwyn llong/ev ac ysgrffev ac ev damgylchynv ac ev gwarchaeyno wynt pythewnos yny | vv varw milioed ona/

Peniarth 23 79r

dvnt o newyn Ac val y | bydynt velly ynycha gilamw[..]vrenin ewerdon yn dyvot ac anvat lynges ganthaw ogenedyl anghyvieith yn | borth yr ffychdieid a orvc a my/ned pan weles arthvr hynny ymado ar ffichdieid a oruca | mynet yn erbyn y | gillamwri hwnnw ay allv Ac yndiannot ymlad arei hynny ac ev kynnell ar ffo adrefdrachevyn A | bryssiaw a | oruc eilwaith yny yttoed gyt/ar yr ysgottieid i | vynnv gorffen ev distrywio oll orynys honn. Ac val ydoed arthur yn ev kyvarsangvvelly ynych<af> yn dyvot attaw ar neges y | bobyl honnoa oed yn y wlat honno o esgob ac archesgob a manachkrevyd a | hynny yn droednoeth ac arvev yr eglwys/sev ganthvnt y erchi i arthur trvgared yr bobyl honnoa digwydaw ar dalev ev gliniev a | orvgant gerbronarthur y | ervyn idaw kymrvd yn | geith idaw yr ath/brin genedyl honno y | arwain tragywydawl geithiw/ed adanaw yntev Ac yn | y kyngor y kavas rodi trv/gared vdvnt yr gwyrda hynny.AC wedy darvot hynny Sef a oruc hoel vab em/myr llydaw edrych ansawd y | llynn ay amgylchAc val y | bydei hywel yn hynny y | dywawd arth{ur} wrtha/w y | may yn agos yma lynn ysyd vw<y> y | anryvedod nohwnn. Nyd amgen noc vgain troytved yn | y | hyt y | llynac vgain yn | i | led A | phvm troytved o | dyvynder a oed yn/daw a<c> ydoed yn | y | llynn hnnw pedair kenedyl o bysga/wd yn y bedeir kongyl Ac ny chymysgai yr | vn o!na/dvnt ay | gilid Ac y | may hevyt eb!yr arthur llynnarall yn emylev kymry ar | lan hafren a llynn lli/awn oed i | henw A | ffann lanwei mor ellwng tonnev

Peniarth 23 79v

[..] mor megis morgerwyn Ac ny | byd llawn vyth val y kv/[.y]o y | lannev. A ffann dreio y | mor y | chwyda yntev megismynyd mawr ydan | daflv tonnev ohonaw a | ffwy byn/nac a | gyvarffai dim or dwfr hwnnw ay dillat nev acehvn ay wyneb attaw abraid vydei idaw y | diang ayenaid ac os y | gevyn a vydei at y | llyn nyt oed rait ida/w vn ovyn yr nesset vei idaw yn sevyll.AC yna wedy darvot idaw hedychv ar ysgottieitydaeth y | brenin odyna hyt ynghaer efrawcy | anrydedv gwylva y | nodolic a | oed agos a | daly llys aa oruc yno A | ffan doeth arth{ur} arth ymewn yr gayr a

gwelet yr eglwysev wedy ev distriw a | bwrw kwbwlor | gwyr ay llywyei yr eglwys odyno. Ac nat yttoy/dit yno yn arver o dim o wassa<naeth> dwywawl namyna | daroed yr ysgymvnedigion baganyeit y distriw ogwbwl Ac yna y | gelwys arthur attaw holl veibi/on llen yr holl dinas a | llawer ygyd a | hynny a | chym/ryd kyngor <ac yn i | kyngor> y | kowssant gossot yno priaff y | kapela/en ehvn yn archesgob ynghaer effrawc a | pheri o/honaw atnewydhav yr eglwysev digwydedic a | gos/sot yndunt kwnnivennoed ac ev gwassnaythvac o | wyr ac o wraged yn | dwyvawl gotholic val ydo/ed ossodedic orev dros wynep kret ar deledogion adaroed yr sayson ev divediannv oc ev dyleyt Ar/thur y | rodes y | bawb o!nadvnt y | dylet ay braint.AC yna ydo<ed> yno tri broder a | hanoydynt o vren/hynawl waet a | dylyet. Nid amgen arawnvab kynvarch a | llew ap kynvarch ac vrien vabkynvarch Ac arthur a | rodes vdvnt kyvoeth nytamgen y | arawn vab kynvarch yn arglwyd ynysgotlont ac i lew vab kynvarch a oed ddaw ganchwaer

Peniarth 23 80r

chwaer idaw anna verch vthur bendragon oyd w[....]y | lew vab kynvarch mam walchmay oyd honno [.]mam vedrawd Ac y lew y | rodes iarlleth londev[is]ac a berthynei [arny] o wladoed Ac y | vrien vab kyn/varch y | rodes mwrif y | wlat a | elwir reget wdi hynyAc wedy darvot i | arthvr lvnyethv ynys brydein aigwastattav yn | y mod gorev y | bvassei orev erioetAc yna y mynnws arthur yn wreicka idaw gwen/hwyvar verch ogyrvan gawr ac o | dyledogion rv/vein yd | hanvoed y | mam a | chatvor iarll kernyw aimagassei A | thegach <oed> y | wraic honno no gwraic ac no morwyn yn ynys brydein oll.AC yna Sef a oruc arthur paratoi llynghesyr haf rac wyneb i | vynnv mynet iwerdon oygoresgyn a | ffan disgynnws ar dir ywerdon y | doethgilamwri vrenhin [y]werdon a | llv mawr ganthawy vynnv ymlad ac arthur ac ny | thykiws vduntvn | ymlad: ffo yn diohir a | orvgant a | daly gilamw/ri A da iawn vv ganthaw kymryt o arthvr gw/riogaeth a | gwedv idaw Ac yn diannot yna y | do/eth kwbwl o bobyl ywerdon a | gwedv y | arthvr yndiohir A ffan darvv i | arthur goresgyn ywerdonydaeth odyno hyt yn yslont a | goresgyn honnoa orvgant hevyt Ac yna pan giglev pobloedyr enyssoed bot arthur velly ac na | thykyai ynep daly yn | y erbynn. Sef a | oruc yna dolean vrn/hin gotlont a gwynnwas vrenhin orc dyvotoc ev bod i | wrhav i arthur ac y adaw teyrngetidaw bob blwydyn ac oy thalv Ac gwedy mynet

y | gayaf hwnnw heibiaw ymchwelvd a orvc

Peniarth 23 80v

[-r] y | ynys brydein Ac yna y | bv yngwastadtav[....n]ys ac eiste yndi devgain mlyned ar vntv hebvynet i vn lle o!honai.AC yna galw a oruc attaw gwyr p{ro}vedic mola/dwy o | bob gwlat yr amylhav y | niver ay devlvAc yna yd | hehedod clot arthur a | miliwrieth y | wyra moes a mynvt y lys hyd na sonyd ac na doyditodyma hyd yn rvvein nac am vrenin nac am ar/glwyd o dewred a milwriaeth a haelder a daioni asyberwyd a | balchder kymeint ac a | doydit am arthuray wyr Ac ynytoed ar | bob ar | bob brenin ar ay cly/wysei y | ovon rac i | dyvot ef oy goresgyn ac am | hyn/ny kadarnhav i | kestyll a wnaythant ac ev dinassoeda | gwnevthur kestyll achwanec rac ovyn arthurAc gwedy mynegi i | arthur vot i | glot ay ovynvelly ymogynianv a | oruc yntev yna A | medyliaw y | my{n}/nei yntev oy weithret goresgyn holl ewroppa. Nydamgen oed hynny no thrayan yr holl vyd Ac nytoed odyma hyd yn rvvein na brenin nac iarll nabarwn ni bei yn keisiaw disgyblv wrth voes llys arth{ur}Ac yna p{ar}atoi llynghes a | oruc arth{ur} Ac yn gyntafyr | ayth i lychlyn kanys llew vab kynvarch nei y | syth/helym vrenin llychlyn. ac gymynassei y | vrenhinieth ylew i nai Ac ny mynnawd y | llychlynnwyr llewyn vrenin arnadvnt namyn dyrchavel gwr a | elwidRikwlff yn vrenin vdvnt Ac ymgarnhav a oruchwnnw ef ay allv yn ev kestyll y | vynnv gwrthw/ynebv i | arthur Ac yna ydoe<d> mab y lew yn oet

Peniarth 23 81r

devgeinmwyd ar | wassaeth supplici{us} bab a | daroed i | ar[....]i | ewythyr vrawt i | vawt i | vam i | anvon yno i | dysgv m[.]/es idaw Ac y | dysgv marchogaeth a | llad a | chyledef Arpab hwnnw gyntaf a | rodes arvev am walchmai. Aphann doeth arthur y | dir llychlyn y | doeth rickwlffyn | y erbynn Ac yn diannot ymlad a | orvgant ac we/di llad llawer o | bot<tv> yn | y | diwed y gorvv arthur ay wyra y | llas rickwlf Ac yna heb annot llosgi y | dinassoedar adeiladev ereill yn | diarbed Ac yn grevlawn ac nyorffwyssassant yny darvv vdvnt goresgyn kwbylo | lychlyn a denmarc ac ev dyuot oll y | wrhav yr arth/thur Ac yna yd ydewis ef llew vab kynvarch ynvrenin Ac odyno yr | aeth arthur ay lynges hyd ynfraing a | dechrev anreithiaw y | wlad a | orvgant Acyn | yr amser hwnnw ydoed yn dywyssawc ar y freinggwr a elwit frollo Ac dann lew amerawdyr y | dallieiA | ffann giglev dyvot arthur yno Sef a | orvc yntevyna kynvllaw llv ar vrys a | dyvot yn erbyn arthur

Ac ymlad a | orvgant ac ny dygrynnyod y | frolloa lv yr ymlad hwnnw kanys kymeint oed eniverarthur ac na allit y rivaw ac ydoed llawer o wyr fre/inc yn wyr diamav i arth{ur} A | phan <wybv> ffrollo hynny yndiannot adaw y maes a ffo. ac ychydic oy | wyr igytac ef hyt ymharis Ac ymgnvllaw a orvc pawbhyt yno attaw oy wyr a | chadw y | gaer arnadunty | vynnv kynnal brwydyr arnadunt yr eilwaithac Arthur Ac yna y | doeth arthur ay lv ynhylch kaerbaris ac ev gwar<chay> yno ony vydynt varw o newynnev yny ymrodynt yn ewyllys arthur Ac wedy

Peniarth 23 81v

[-]elly wynt mis Ar vntv ynghaer baris yn yttoed[o]nadvnt yn meirw o newyn. Sef y bv dolvr gann[..]rollo hynny Ac yna anvon kennat ar arthur i ovyn idawef a vynnei ef mynet onadvnt wy yll dev y ynys a oed agosy baris ar | hwnn a orffei onadvnt yno kymeret kyvoeth yllall ay | wyr A gwell vv gann arthur yr amod hwnnw no chanffrollo Ac yr | ynys y | doythant a oed ymewn avon odiethyry dinas yn gyweir o arvei pob vn onadvnt ar dev varchorev ar a ellynt wy y | gaffel yn | y kyvoeth yn<o> Ac ev dev lv ynedrych arnadvnt yn segvr Ac yn dyannot wedy ev dyvotyr ynys esgynnv ev meirch a orvgant ac <yn> grevlawn dio/hir ymwan ac yn dibeiriawc y | gorvc arthur gann ellwngarvot ffrollo heibiaw yn chwymwth diannot gossot <o>honawyntev ar frollo ymherved y dwyvron ony vyd dros bedraini | varch yr llawr hyd gwayw arthvr ai vreich Ac yna val y | tynnarthur y | glede y | geysiaw ffrollo y | kyvodes ffrolo yn llym y | vy/nv A | gwanv march arthur drwydaw yny digwydawd arth{ur}ay | varch Ac yna y | tybygassei wyr arthur darvot y ffrolloy | lad ac y | mynnessynt torri y kyngrair. Ac yna y | kyvodesarth{ur} yn vvan y | vynv ac y ar y traed ymfvst a dev gledefAc wedy ev bod velly yn hir y | kavas ffrollo rody dyrnawdy arthur a chledef yn y dal a | phei nas llvdiei yr helym efa | vydei anghevawl. A | phann weles arthur y | arveu yn kochioy waed ehvn enynnv o | lid ac angerd a | oruc a dyrchavelcaletvwlch ac o gwbwl oy nerth gossot a | oruc ar benn froloyny holldes y arvev oll oy benn ac yny vyd y | cledef hydy | wregis ac yny syrthiawd ffrollo ac ny chyvodes or dyr/nawd hwnnw yny vv varw Ac yna y | kyvodes gwyr freinc

Peniarth 23 82r

Ac egori y | pyrth y arth{ur} ai lv Ac yna y | rannawd a[-]y lv yn dwy ran y | naill hanner oi lv a | rodes y | hoe[.]vab emyr llydaw y nai y ystwng gwttart tywyssawcpeitw<f> yr hanner arall a | edewis gyd ac ef ehvn y ys/twnc a vai anvuyd idaw o frainc. Ac yn<a> ydaethhoell racdaw y ostw<ng> gwttart tywyssawc peitwf A | go/resgyn a oruc gwasgwyn ac angyw Ac arthur or tvarall a | ystyngawd pawb ar a | vei anuuyd idaw

yntev Ac ymhen y naw mlyned gwedy <ev> mynedo ynys brydein y doeth y baris drachevyn Ac yno ydelis lys A gwahawd attaw a oruc yno a oed o esgobac archesgob ac ysgolhaic adwyn A | chwbwl o lygionadwyn yr holl wlat. a | thrwy gwbyl o hynny o nivery | goruc kyfreithiev Ac ev Ac ev kadar<n>hav Ac ynay | rodes arthur y vetwyr y | benn trullyat iarlleth nor/mandi Ac yna y rodes arth{ur} y | gei y | benn swydwr y/arlleth angywf Ac wedi hynny y | rodes y | bawb orgwyrda a | oedynt yn | y | ganlvn ryngv y vod y | bobvn onadvnt val y ryglydynt. Ac ev rwymaw yn | ygaryat oi haelder ay | daioni. Ac wedi darvot idawwastattav yr holl wladoed hynny y | gwaynnwynnessa ar ol hynny y | doeth arthur y ynys brydein.AC yna wedi y | dyvot ynys brydein daly llysa orvc yngwylva svlgwyn a | darparv gwledanveidrawl y mein<t> ynghaer lleon ar wysc yn | yyn | y lle a | ellwir gwlat vorgant yn emyl mor haf/ren kanys tekaf lle or ynys brydein a | chywath/ockaf o avr ac ariant a ffop da a lle adas oed

Peniarth 23 82v

[...]nw y anrydedv gwylva darparedic kanys or ne/[....]v yr dinas ydoed avon vonhedic val y | gallai yllongev o eithawoed byd dyvod yno. Ac or parth <arall>yr dinas ydoed gweirglodiev tec amyl yn eangwastyt a fforestev a | llwynev A<c> o vewn y | gaer ydoedtai brenhinaid gorevreid ac eil tebic y | kyfflybidi rvvein y | dinas hwnnw Ac ygyd a hynny dwy eglw/ys arbennic a oed yno vn o!nadvnt yn gyssegredicyn enw Iuli{us} verthyr a mynachloc gwerydon yndiar eglwys arall oed yno yn enw aron y | gydemdeithy iuli{us} verthyr oed hwnnw a manachloc kanhonwyra | oed yndi Ar trydyd archesgob o ynys brydein oedAc ydoed yno yn | yr amser hwnnw o | ysgoloed devgantyn dysgv ymravaylion gelvydodev Ac yn enwedicydoed yno y saith gelvydyd. Ar darmerth anter/vynedic a | darparwyd yno a vydei vlin y | gyfrif Ac o/dyna ydd | anvonet kenniadev y bob gwlat or a ores/gynnassei arthur y dyvynnv pob brenin a | phob tywys/sawc a | phop yarll a | phob barwn a | phob marchocvrdol a | chwbwl or gwladoed o wyr adwyn pwyll/awc anrrydedvs ynhwbwl or gwladoed a | hynny olla | dyvynnwyd y gaer lleon y dalv i | bob vn onadvntoll y | wyr ay vreint a | dyleet val ydoed ev gwaetac ev braint ac ev boned Ac yna y daythant or al/ban Aron vab kynvarch brenin ysgotlont. Ac vrienvab kynvarch brenin mwrif y wlat a elwir regetkasswallan llawir vrenin gwyned. mevrvc vrenindyven kadwr vrenin keirnyw A | thri archesgob aalwyt yno Sef oed y | tri hynny Archesgob llvndein

Peniarth 23 82br

Ac archesgob kaer efrawc Ac archesgob ka[e.]ar wysc kanys ef a oed bennaf yn ynys brydein [y..]a | breint legat idaw a | gwr nevawl santaid oed Acyno y doeth morud iarll kaer loew A | mor yarll kaer w/rangon Ac anawd o amwythic. marchud o gaer weiry | dinas a | elwir yr | awr honn gwevyrwic. ywein o ga/er wallawc Gwrsalem o gaer gynvarch vrien ogaer vadon. Ionathal o dorcestyr A bosso o | rydychena dvnawt vap pabo post prydein. A | chenev vab ko/el A | phared{ur} vab pruth A Gruffuth vab nogrydA regyn vab klawd A | chynvarch. A | gorvynnyawnAc edeler vab coledawc. A | chyngar vab angan a | mays/swic kloff. A | rrvn vab mwython. A | chynvelyn vab trv/niad. kartial vab kadell. Kynllych vab kynvelyn. mwy/thow. kvhelyn. Gwrgant Gweir. Kauvan Ac y/gyd a | hynny llawer o wyrda a vei vlin ev henwiAc or | ynyssoed ereill y | doeth Gillamwri vreninywerdon A gillamwri arall vrenin islont. A doldanvrenin gotlont A Gwynnwas vrenin orc A llewvab kynvarch vrenin llychlyn Ac Echel vrenin deng/marc Ac or parth arall yr mor o ffreinc. holdingdywyssawc rwytvn leodegar o volwyn Bedwyrpen trvlliad a | thywyssawc normandi. A Bureldywyssawc cenoman. Kei ben swydwr arthur tywyssawcangywf. Gwttard tywyssawc peitwf Ar | devdecgogywrd o freinc A | gereint karnwys yn ev bla/en. Hoel vab emyr llydew a | llawer o wyr gydac ef A ry | hir vydei yn whanawl mynegy ky/myrred pawb ar neilltv ar a | doeth yr wled ho{n}no

Peniarth 23 82bv

[...]yn | Ar vyrder nid oed ar y | dayar na merch na dill/[..] na thlyssev nac arvev na main na gemmev wellnac amlach noc a doeth yr | wled honno Ac or ys/baen hyd yma ar ny | doeth o garyat nev o dyvynhwynt a doythant y gymryd rodion o a amraveldaoed ac y | edrych moes a mynvt llys arthur.AC wedy ymgynvllaw ygyt or niver hwnnwa | dewdassam ni vchot yna y | gelwit yr archesgoby | wisgaw y | deyrnwisc am y brenin ac dodi koronam i benn Ac yna y | gorchmynnwyd y | dyfric arch/esgob gwassanaeth yr yfferen. A ffann darvv gw/isgaw am arthur myned yr eglwys a orvgant ardev archesgob vn o bob tv y arthvr yn kynnal y | dillatAc oy vlaen ydoed yn arwain pedwar kledef noythionevreid yn arwyd amerawdyr a hynny oed ev bra/int. Nid amgen Arawn vab kynvarch v{re}nin yr albannA | chaswallawn llawir v{re}nin gwyned. A mevruc v{re}nindyvet A | chadwr vrenin kernyw. yn mynet oy vlaenyr eglwys Ac ydoed y kwvennoed yn kanv o bob tv

vdvnt o amravael gyvodolaythev ac organ. y pyng/kyav teckaf a | chyssonaf or a ellit y | gaffel ar y dayarAc yna or parth arall ydoed yn dwyn y | vrenhinesyn wisgedic o vrenhinawl wisc hithev a | choron o la/wrwyd am y ffenn ac archesgob ac esgob a manach/essev ygyd a hi yn myned yr eglwys. Ac oy blaenhithev ydoed pedair gwraged y pedwar brenin gyn/nev a | doytpwyt vchot A | chylommen yn llaw bob vno!nadvnt ar | gwraged oll y am hynny yn ev hol yn

Peniarth 23 83r

myned wrth yr yfferenn A | ffann darvv y gwa[-]yn <y> | dwy eglwys wedy mynych dreiglaw a | w[n..]ev kanmwyaf or eglwys bwygilid yn gwranda[w]yr organ teckaf ar kywolyaethev melyssaf. yrllys y | doythant a diosc y | gwisgoed hynny A | gwis/gaw amdanadvnt ysgavyn wisgoed A | mynet yrnevad a | orvc Arthur ac ac neilltv yr nevad ydeistedawd arth{ur} ar | gwyrda ygyd ac ef. A gwenhwy/var or tv arall ar gwraged ygyd a hythev gangadw henn dedyf a | henn devawd y | gwyr or neill/tv ar gwraged or neilltv pann elit y vwyta yngw/yliev arbennic A | phann daliey vrenin lys A phanndarvv gossot pawb y eiste val y ryglydei ay anry/ded y | kyvodes kei y vyny a | oed benn swydwr yarthvr a gwisc o ermin gwyn amdanaw a milo deledogion ygyt ac ef or vn ryw advrn y | w/asanaethv o gegin. Ac or parth arall y kyvodesBedwyr y benn trvlliat a | mil ygyt ac yntevyn advrnedic o vn ryw wisc yn gwassanaythvo | vedgell ac amylder o lestri evreit a | chyrn bv/elin Ac or parth arall yn | gwassanaythv ar yvrenhines yr | oyd amylder o niver hard o amrava/ylyon wysgoed yn gwasanaythv val y barnayhenn devawd ac ar vyrder nyd oed or tyrnassoedvn dernas kynn gywaethoked o bob ryw dabydawl ac ynys brydein Ac yna a vai o varch/awc klotvawr o wyr arthvr o vn rryw wysc aco vn ryw arvev yd arverynt Ar gwraged a | vei

Peniarth 23 83v

[-]chadev yr gwyr mi[-]d hynny or vn ryw wisgoed[.d] arverynt wyntev ac ny mynney vn wraic nac vnvorwyn yn | yr | oes honno vn gwr yn orderch idi namy{n}gwr a | vei brovedic ym milwriaeth kanys diweriachvydei y gwraged o hynny a | dewrach vydei y | gwyr.AC wedy darvot bwytta wynt a | aethant allan odier/th y | dinas y | beri dangos amryvaylion wareav Acyn enw enwedic dangos arwydion ymwan Ac yvellygware pedyt a | marchogion a | phob kyfryw amravelwarev ef ay gwelit yno ar gwraged yn edrych ar hyn/

ny y | ar y | mvroed ar y | gwr mwyaf a | garay Ac yr gwaithgode yd ymdangossynt yr gwyr mwyaf a | gerynt yny veivwy yd | ymdyrchevynt yn ryvic gwrhydri a | milwriaethAc angerd o | welet y | gwraged a | gerynt gyverbyn ac wyntAc neb a | vei vy<dy>gyawl yn | y | gw<a>rev hynny kystal y | telit idawhynny a | chyt bei ymrwydyr ffrwythlawn yn kynnal tira | chyvoeth a hynny o drysor arthur Ac wedy trevliawonadunt yn | y mod hwnnw tridiev a | thernos y | pedw/eryd dyd y | gwelwit ar bawb y vn lle y vn lle y dalv y | ba/wb y | gyvarws ay wassanaeth a hynny val y | ryglydynty rei y | rodet yno dinassoed. I ereill esgobiaeth I eraillmanachlogoed yn | y lle y bei yr | vn o hynny yn wac.AC yna ydaeth dyfric archesgob yn | ermidwr a gwr/thot y | archesgobot Ac yna y | rodet yn y | le yntev ynarchesgob dewi A gwr bvchedaw<l> dwywawl ysbrydawloed hwnnw Ac ewythyr yr brenin oed Ac adas idawanryded Ac yn lle sampson archesgob kaer efrawc y | rodetteylaw esgob llann daf. A hynny o | erial hoell vab emyrllydaw kanys gwr dwywawl buchedawl oed deilaw Ac

Peniarth 23 84r

Ac yna y | gwnythbwyd morgant yn esgob ynghae[....]/dei iulian ynghaer wynt Ac edelvrych yn esgob yng[h...]alclvt Ac val ydd | oydynt yn llvnyaethv pob peth o hyn/ny ynychaf y | gwelynt devdeng wyr prvd oydiawchard gwedvs a | cheinc o olevwyd yn llaw bob vn ona/dvnt yn arwyd ev bot yn gennadev a | dyvot yn arafvvyd dangneved{us} yny vvant gerbron arthur Ac yn | yannerch | oblegit lles amerodyr rvvein. A | rodi llythyryn law arthur Ar ymadrawd hwnn yn ysgrivene/dic yn y mod hwnn.Lles amerodyr rvvein yn anvon y arthur brenin ybrytanyeit yr hwnn a haydws anryved mwy nomeint yw gennyf i dy grevlonder di ath ynvydrwyd athsyb{er}wyd ac ynvyt oedvt o bwyll pann wneuthost sarhaeta | chollet yrvveiniawl am{er}odreth a | ryved yw gennyf i dygrevlonder di nat ydwyt yn gwnethur yewn y!rvveini/awl amerodraeth am y | sarhaet kanys kared vawr ywkodi rvvein ar holl vyd yn ystyngedic idi A | thithev ka/nys ti argywyedeist rvvein am y | thyernged yr!on a ga/vas vlkassar a | llawer o | amerodon ereill wedy ef a | chynnoc ef a hynny drwy hir o amser. Ac ygyt a hynnyllawer o | ynyssoed yr eigiawn a gribdeilieist a | ffreing olla | byrgwyn A hynny oll a | oed drethawl y rvvein pan | yhadvgosti A | sened rvvein a varnawd arnat tithev dy/vot hyt yn rvvein erbyn yr | awst nessaf a | del y | o[dev]arn<a>t y vrawt a | varner yno Ac ythyvynnv dithevy | doytham ni an | devdec hyt yma. Ac ony devy dy/di yr oet ar tervyn hwnnw. Ednebyd di y | devir yovyn yawn ytty am gwbwl o | sarhadev rvvein A

Peniarth 23 84v

[...y] val y | barno y | keledyvev yryngthvnt a | rvveinAc wedy darvot darllain y llythyr rac bronn arthvrar niver a oed yno kyvodi a | orvc arthur a | mynetyn diannot ony vyd ynghor y kowri y | gymryt kyngorpa ffvnvt yd attebynt y | gennadev rvvein A | chyntafgeiriev a dywetbwyt yno a | dywawd kadwr vreninkeirnyw yn | y mod hwnn Arglwyd arthur eb ef hythynn y bv arnom ni ofn vod llesged yn gorvod ar y | bry/tanyeit rac hyd y | maynt yn segvr ac yn ymrodi y wle/dev ac o | drasegvryt ac ymdidan a | gwraged a | chwarevmassw a | hynny a | duc y | kof y wrth lewder a miliwriaethygan y | brytanyeit <yr> ys pvm blyned Ac am hynnyarglwyd y dvw y | diholchwn an rydhav y wrth lesgedac y wyr rvvein Ac yna ydaythant y eiste y dwr y kow/riAC yna wedy eiste onadunt y dywawdarthur val hynn arglwydi eb ef vynghyt!varcho/gion i am kymydeithion ywch chwi hyt hynn y | rodas/sawch ym gynghorev llwydiannvs ehelaeth diergryty gynnal an milwriaeth ac yn klot Ac yr awr honn ar/glwydi y | may reidiach kyngor noc erioet yn wrawldiarswyd ac yn ehelaeth A medyliet pawb o!honachymadrawd kynn noy dywevdvt Ac o | bydwnn dvhvnnyd anawd ynn godef bygwth gwyr rvvein kanyspann gaffat tyyrnged odyna am ev dyvot wynt/tev o rvvein hyt yma a | llvoed mawr ganthvnt agwnevthur yma gam a | threis a | chribdeil a o gymellda yn gam ac yn anghyvreithlawn y | dvgant wydyyrnget odyma yn gyntaf erioet a | chanys kamac anyledvs y | dvgant twy dyyrnget odyma. minev

Peniarth 23 85r

a | holaf o | dyleyt iewn tyyrnget vdvnt wyntev [A....]/darnaf ohonam kymeret y | deyrnget ygann y | llall [k....]ot ydynt wy yn holi tyyrnget odyma o | dyleyt e rie/ni minnev a holaf vdvnt wyntev o dyleyt vy rienikans vy rieni mnehev gynt a oresgynnassant rv/vein Nid amgen beli a brain meibion dyvynvo/el moel mvd ac wynt a oresgynnassant rvvein aca dvgant vgain gwystyl o | dyledogion rvveinAc a | vedyassant rvvein drwy hir o | amser Ac wedihynny Custennin vab elen a | maxen wledic a vvantamerodron yn rvvein pob vn wedy y gylid onaduntonadvnt am kereint inhev oyd y | rei hynny Ac wynta | vvant vrenhined coronogion yn ynys brydein Aco | ynys brydein y | goresgynnassant rvvein ac o ffre/ing ar | gwladoed ereil a oresgynnais inev nid atte/baf i vdvnt wy kanyt amryssonassant a | mi pan | ygoresgynnais i y gwledoed hynny.A ffan darvv y arthur tervynv ar ymadrawd yd er/chis hoell vab emyr llydaw y | wrandaw yntev A

llyma val y dywawt ef Dvw a wyr eb ef pei dyw/eyttei bob vn ohonam y | barabyl ay gyngor ar neilltvny | bydei gystal ar | hynn a | dewedaisdi arglwyd kanyso | brvder a doythinep anyanawl a | dysc ac o gallondoeth a geir kywir ffrwythlawn y ganmawl kadarna | gynhebrwng y | gair ar kywyt. yn dyannot gwne/ler dy gyngor di arglwyd am vynet y rvvein y holiac | y | amdiffin yn hen | dyleyt kany methawd hynteryoet yt arglwyd Ac ymbellaf yw methv honnkans gwyr rvvein a | dechrevassant holi hawl gam

Peniarth 23 85v

[-hev] ysyd drwy nerth duw yn mynnv amdiffin yn[.a]wnn A | sibilla a | doraganws y | trydyd brenin o | gym/[r]y a hwnnw a orvyd a llyma henw y | tri brenin beli vabdyfnwal a | chvstennin vab elen A | thithev arglwyd Acam hynny arglwyd bryssia di yth hynt kanyt oes gyt/a | thi vn gwr a | ochelo kymryd gweliev anghevawl ythdyrchavel di yn amerawdyr ac yn borth yr negeshonno mi adaf dev vgein | mil o varchogion arvawcyttyAC yna wedi tervynv o | hoell vab emmyrllydaw ar hynny y kyvodes arawn vab kynvarchy | vynv a dywed val hynn. yrof <am> arglwyd i ni vedraf i vy/negi ar vyn | tavawt meint o lywenyd A | gogonyant ywgennyf i medrv o ohonawt ti oth gallonn Ath davawtkyngor kystal a | hwnn. A | vedreisti am vynet i rvvein Acny metha ytti arglwyd mynet yno mwy noc y | metha/wd yt ostwng pob gwlat or a | geisiaist A | melys a | welievyw gennym ni y | rei a | gymerom dros y | rei a | rodom y | bo/byl rvvein yn | dial an tadev ac an hen dadev Ac yr dy dyr/chavel dithev yn vch nor amerodyr Ac yn nerth y hyn/ny myvi a | rodaf dwy | vil o wyr arvawc a hynny yn | varch/ogion heb a | rodwy o bedyd. A | ffann darvv i bawb ona/dvnt dyevdvt y dvll ay amkan a | rodynt o | nerth o ymla/dwyr y arthur y | vynet y | rvvein. Diolwch hynny ynvawr a oruc arthur Ac yna edrych amkan o | rivedi a a/dowsit o nerth idaw o | ynys brydein heb a | roes hoell vabemmyr llydaw Nid amgen a | gowsant no thrvgein | milo | varchogion arvaw<c> kyfrwys dysgedic yn ymladev kaletSef ydewyt ryf y pedyt megis ar beth aneirif. Sefy kyfrivwyd or chwech ynys Nid amgen ywerdon acyslond a gotlont Ac orc a | llychlyn A denmarc chwevge/in | mil o | bedyt Ac o | ynyssoed ffreinc pedwar | vgein | mil o

Peniarth 23 85br

varchogion arvawc. Ac ygan y | devdec gogywrd y | rivw[y.]gyt a | gereinc vab erbin devkan marchawc a mil o | varcho/gion arvawc Sef oyd rivedi hynny oll ygyt o varcho/gion arvawc teir mil a | phedwarkant o viloed heb pe/dyt ny ellit i | rivo

AC wedy gwelet o arthur pawb onadvnt yn lla/wen dyhvn yn adel y | nerth hwnnw y | kannya/dawd yntev pawb onadvnt wy oy gartref A | gorchymvnvdvnt vot yn barawt erbyn kalan awst yn dovyr Ac ynay | manegis Arthur y gennadev gwyr rvvein na | thelynt wydyyrnget o | ynys brydein. Ac y | devai arthur ehvn y rv/vein. Ac nyt yr talv teyrnget yd aei namyn yr i chymellAc yna yn diannot ydaeth kennadev rvvein ymmaith.AC yna pann giglev gwyr rvvein a lles ameraw/dyr rvvein atteb arthur ev kennadev galw y gyng/or a | oruc attaw o holl sened rvvein. Ac or kyngor hwn/nw galw a | orvgant ar vrenhined y | dwyrein y erchi v/dvnt nerth y ystwng arthur Ac ef a | doeth attaw wrthy | dyvyn. Epistropheus. vrenin groec A | mvstensar v{re}ninyr affric ac aliphantima v{re}nin yr ysbaen. Ac irtatus v{re}n/hin parth A Boccus v{re}nhin medyf. Ac asertorc{us} v{re}nhi{n}[ylurte]. Pandrassus v{re}nhin yr aifft. mitipsa vren/hin babilon. Politedes vrenin Bithima. Teucer dvcfrissia. Evander v{re}nhyn siria. Etheon vrenin borth/ia. Idolitus v{re}nhin crecta. Ac ygyt a hynny tywys/sogion ac yeirll a barwnieid a | llawer o | wyrda a | oydyntdarystyngedic y | rvvein Ac o sened rvvein [-] llesamerodyr rvvein. A | chel. a | mein. A | lepidu[...a]us. met/tellus. Cocta. Quint{us}. Milinus. Catul{us}. Britus. Ca/rutius. Sef ydoed y rei hynny ygyd oll devgeinwyra chanwyr A phedwarkanmil o vilioed.

Peniarth 23 85bv

AC wedy darvot llvnyaythu pob peth o hynny oydywedut y | paratoi a | wnythbwyt o weithret er/byn awst Ac yna yn dvhvn kychwyn a | orvgant parthac at ynys brydein. A | ffan gavas arthur dihevrwyd ywrth hynny Gorchymvn a | orvc yntev i vedrawt y naivab y chwaer. Ac y wenhwyvar y wraic llywodraethynys brydein. A | mynet a | oruc yntev gyd ay lv partha northamton. A | ffan gavas wynt vnyawn kyrchvy | mor a | orvgant. Ac val ydoed yn | rwygaw y moray aneiryf longev yn dyhvn. Syrthiaw kysgva oruc ar arthur Ac ef a welei vrevdwyt a hynnyam hannier nos Sef y brevdwyd a | welei vn ffvnvtac arth y | gwelei yn | yr awyr yn ehedec a | mvrmur ma/wr a | godwryf a son a | vydei gan honno debygei ef yllanwei y traythev o ovyn ac ergryt. Ac yna y | gwe/lei arthur dreic yn ehedec ywrth y | gorllewin ac o ech/dywynnedigrwyd y | llygeid yn golevhav y | wlat Acy gwelei yr <arth> ar | dreic yn ymgyrchv val y | tebygei efAc ef a | welei y dreic yn kyrchv yr arth ac yn | wychyr ar/nei. Ac oy thanawl anadyl yn y | llosgi Ac yn | y hellwngai bwrw yr ddayar. A | ffann diffroes Arthur datganva | oruc y | brevdwyd yr gwyr da yn | y gylch se val y | dehong/leassant dywedut y | may arthur a arwyddoccaei y | draica oed ywrth y | gorllewin. Ar arth a arwydoccaei y | ryw

anghenvil o gawr a ymladei ac arthur Ar anghen/vil hwnnw A bvdygolieth y | dreic a arwydoccaei orvoto arthur Ac nyt yttoed arthur ehvn yn kredv vot ydeongyl velly. Namyn am y hynt ef y ymlad a | llesamerawdyr rvvein. Ac wedi dyvot y dyd drannoethy | doythant

Peniarth 23 86r

y | doythant y | borth a | elwit barbefflwy Ac | yna [-]pebyllev ac yno aros kwbwl o | wyr yr | ynyssed [....]/dynt yny doythant oll. Ac val yd | oydynt w[...]disgynnv ynychaf yn dyvot yn dyvot ar arthur ken/nat y | vynegi idaw dyvot kawr anryved y | veint ywr[..]yr ysbaen a | chribdeiliaw Elen nith hoell vab emyrllydaw y | dreis y | ar y | gwercheidweid a mynet a hi hytymhen mynyd a | elwit mynyd mihannel. A | mynet mar/chogion y | wlat yn | y ol ac ny thykiws vdunt kanysos ar | longev yd ymledynt ar anghenvil hwnnw lle/nw y | llongev a wnay or tonnev yny svdunt. Os ar diryd ymledynt o grevlawn arvev y | lladei wynt nev yrei a | gaffai ymodiwes ac wynt ef ai llyngkei ynlledvyw Ac wedi divot y | nos ynghylch yr eil awr ornos kyvodi a | oruc arthur y | vynv a | chymryd kei bennswydwr A | bedwyr y | benn trvlliat ygyt ac ef a | mynetyll tri yny vvant ymhenn y | mynyd hayach wynt awelynt tanllwyth mawr o | dan ynghorvn y | mynyd Acyn agos i hwnnw wynt a | welynt a | welynt mynyd a | oedlei a | gyrrv bedwyr a | orvgant y edrych pa vn or dev vynydyr | oed yr anghenvil yndaw. Sef y | kavas bedwyr ys/graf a mynet yn | gyntaf yr mynyd bychan. Ac ef a | gly/wi ymhenn y | mynyd gwreigiawl gwynvan A | thrwyarsswyt ac argysswr dyvod a | oruc bedwyr y | benn ymynyd ay | gledef ynoeth yn | y law a | ffan daw ef a | weleiwrach yn eiste wrth danllwyth ac yn wylaw vwch benbed newyd gladv ac yn dryc arvaeth vwch benn y | bedA | ffann weles y | wrach vedwyr Dywevdvt a | oruc wr/thaw O dydi dirieitiaf or dynion eb hi ny wdost di orbyd pa | boen gyntaf a odevych drwy angev gan ysgym/vnedic anghenvil ysyd yna a | drevlia blodev!yn dyveng/

Peniarth 23 86v

[...yr] hwnn a | duc elen nith hoell hyt yma Ac a | oruc[-s] ac a | gledeis y!nnhev hi yn | y bed hwnn yr awr[..]n Ac am | duc inhev yn | vamaeth idi hyt yma a | hwn/[..] a<th> drevlia di yr awr honn. Gwae vinhev eb hi ombyw yn ol vy annwyl | verch vaeth. Ac val y | bydei yr anghe{n}/vil hwnnw yn | y charv ac yn mynnv kydiaw a | hi yracy ovyn hi a vv varw. Ac am hynny eb y | wrach wrth ve/dwyr ffo di rac y dyvot ef y | vynnv kydiaw a | myvi athodiwes dithev yma ath | dienydv. Ac yna trvanv aoruc bedwyr wrth y wrach A | dywedut y | keisiey y | ham/

diffin. Ac yn diannot dyvot yn ydoed arthur a | mene/gi idaw kwbyl or a weles ac yna kwynaw yn vawra oruc arthur colli elen. A | mynet a | oruc arthur ehvnor gofvlaen ac erchi vdvnt na | delynt attaw ony we/lynt vot yn angen idaw a | mynet a | orvgant ar evtraet ac adaw ev merch gan ev hessweynyeit. A | gadvarthur yn ev blaen a | orugant A | ffann devant y/no ydoed yr anghenvil hwnnw a | bereidiev o gic mochkoet ganthaw. wedy bwyta peth onadunt. A | ffannweles ef y | gwyr yn dyvot attaw bryssyaw a | oruc yntevy | vwyta y | kic Ac y | gymryt ffonn a | oed idaw Ac nyd oedlei y | ffon noc ydoed anawd y | dev wr ieveinc y | dyrchavelywrth y | llawr. Ac yna tynnv y | gledef a | oruc Arthur adyrchavel y | daryan ay gyrch<v> yn dilesc kynn dyrchavely | ffon Ac evo eisioes ef a | dyrchavassai. A | tharaw dyr/nawd mawr ar | darian Arthur yny glywid y | sein ym/hell ac yny bylawd klywe arthur oy glustev Ac enynva | oruc arthur o | lit ac angerd a dyrchavel kaletvwlcha | wnaeth ay daraw yn y | dal dyrnawt mawr yny gv/diawd <y gwaed> y | wyneb ay lygayt. A | ffann dywyllawd y | o/lwc llidiaw a | orvc ac vegis baed koed ar | hyt hych/

Peniarth 23 87r

wayw yn kyrchv yr helywr yvelly y | kyrchws [-]Arthur ar dor y | cledef ac ymavel ac ef ai gym[...]yny vyd ar dal y devlin. Ac yn gyflym | wychyr dr[..]ymlithraw a | oruc arthur yganthaw Ac yn | gre[....]/gryf ewybyrdrut kvraw yr anghenvil hwnnwa | chaletvwlch a | oruc arthur Ac ny orffwysws ynygavas gossot kaletvwlch yn!gwarthaf y benn oyholl | nerth yny vyd hyd yr emennyd Ac ony dodes ykawr lef vawr athrvgar A | ffann digwydawd nid oedlei y | gwymp noc vn derwen pann y bwryei wynt ma/wr a chwerthin a oruc arthur yna Ac erchi y vetwyrtorri y | benn ay rodi ar vn or ysweinieyd oy dangosyr llv yn anryvedot. Ac yna y | dywawd arthur na cho/wsai erioet yr ail gwr kyffelip y | nerth a hwnnw yrpann vvassei yn yryri yn ymlad a ritta gawr o achawsy | bilis. Nyd amgen no gwnevthur o ritta bilis o | grw/yn barvev brenhined ac am vot arthur yn bennaf orbrenhined y gadaw<o>d ritta lle baryf arthur yn vchafar y | bilis Ac erchi y arthur ehvn blingaw y varyfAc ony wnei arthur hynny dyvot y ymlat ac e | rittaar nep a orffai onadunt kymerei y | bilis a baryf y | llallAc arth{ur} a orvv yna hevyt ac a | gavas y | bilis. A | ffanndarvv y arthur lad y pryf hwnnw am yr ail wylvaor nos y doyth oy bebyll ar penn gann y yswain oydangos yn ryvedawd. A | ryved vv gann bawb or aygweles a | thristav yn vawr a | oruc hoell am golli eleny | nith A | hwnnw a elwir mynyd elen.AC odyna y | kerdassant ef ay lv hyt yn dinasaugustiu{m} kanys yno y | tebygei dyvot yr ame/

rodyr Ac wedy y dywot drwy yr | avon wen y mane/git idaw vot yr amerodyr wedy llvestv yn agos yno

Peniarth 23 87v

[-] ygyt ac ef. Ac nyt argyssyrws Arthur yr hynny [....n] llvestv ar lann yr avon A | gyrrv yn gennadev[-] amerodyr Gwalchmai vab gwyar A Bosso o[..d]ychen. A | gereint carnwys y erchi yr ameradyradaw freinc neu vot yn barawt erbyn trannoeth yroy kat ar vaes. Ac yna ennynnv o lewenyd a orvgantholl evengtid llys arthur o debygv kael kywrd a | gwyrrvvein Ac annoc a wnaythant walchmai i wnevthury | ryw wrthgasseth yn llys yr amerodyr Ac yna ydaethy | kenhadev i lys yr amerodyr. Ac erchi a orugant idawygann arthur adaw tervynev freinc nev rodi kat arvaes y arthur drannoeth Ac yn<a> y | dywawd yr ameradyrna dylei ef vynet o | ffreinc namyn bot yn iownach idawef y | llywiaw Ac yna y | dywawd gayvs nei yr ameraw/dyr wrth y | kennadev arth{ur}. hwy o lawer yw ych tavodiechwi wyr ynys brydein noc ych kledydev. Ac yna llidi/aw a oruc gwalchmai ac yn dyannot kipyait kledeva | llad penn gayvs Ac yn chwimwth esgynnv ev meirchef ay gydymeithion A | dyvot A | dyvot drachevyn. Sefa | oruc gwyr rvvein yna ev hymlit y | geisiaw dial gay/vs arnadvnt. Sef a | oruc geraint karnwys kanysnessaf oed yr gwyr a | oed yn y hymlit ymchwelvta | oruc a | llad vn or gwyr yn varw Ac ny bv da hynnyga<n> vosso o | ryt ychen Kaffel kelein o bob vn onadvnt wyac ynte heb gaffel dim. Ac yna ymchelvt a | oruc bossoar kyntaf a | ymgyvarvv ac ef y vwrw yr llawr aylad yn varw. Ac yna sef a oruc gwr a elwit marcelmvt mynnv dial ar walchmai llad i | gydymdeith ayymlit yn divvdiawc. Sef a oruc gwalchmai pannwybv y | vot yn | agos ymchwelvt attaw ay daraw a | ch/ledef hyt y | dwy ysgwyd A | gorchymvn idaw mynegi

Peniarth 23 88r

yn vffern oy gydymeithion vot yn amyl gan[n -]/nyeit y | ryw glot a honn a!ryw orhoffder. Ac o | g[y....]gwalchmai ymchwlud a orvgant yn dyhvn ar y g[...]a oed yn ev hymlit. A | llad a | orvgant y | nessa i bob vn o[..]/dunt Ac val y | bydynt yn ev hymlit yn | agos i | goet y[....]/af or koet yn dyvot yn erbyn y | kennadev chwe | mil or | b[..]/tanyeyt yn borth vdunt Ac yn | diannot dodi gawr a[.]wyr rvvein ac ev kymmell ar ffo ar ny las onadvnt adaly ereill onadvnt. Ac ny allei wyr rvvein nac ev lladwynt nac ev bwrw. Ac yna pann giglev petreius sene/dwr hynny y kymyrth dengmul o | wyr arvawc ygytac ef a | dyvot yn borth oy wyr a | chymell y | brytanyeitar ffo yny doythant yr koet y | doythoydynt ohonawa | cholli llawer o | bopty. Ac ar | hynny unychaf edern vab

nvd a ffvm mil o wyr yn bryssiaw yn borth yr bryta/nyeit. Ac yna gwrthnebv a | orvgant wyr rvvein hebymeiriach or byd yn kynnal ev hwynebev ac ev klotA phetrei{us} oed val gwr doeth yn kyngori y | wyr y | gyrchvac y enkil pann vei yewn. Ac am hynny yd | oydynt ynllad llawer or brytanyeit. Ac yna pann weles bosso oryd ychen hynny galw a oruc attaw or gwyr glewafniver da a | dywevdyd wrthynt val hynn a vnben devlveb ef kans heb wybot y arthur y dechrevassam ni hyn{n}raid yw ymoglyt rac yn digwydaw yn rann waythafor ymlad kanys o | digwydwn kollet a | gwarthaet achywylid yw hynny yn arglwyd ac y | ninnev Ac amhynny wyrda ymogyniannwn o ffynnyant a | glewderAc ymogelwn rac anhynghetven wradwydusa nessawn yn wrawl dvhvn ar peterei{us} y geysiawy daly nev y lad ac yn diannot dvhvn o annoc bossokyrch<v> yn dyrvvant yr lle ydoed peterei{us} ac ymavel a

Peniarth 23 88v

[-]osso ac ef ay dynnv yr llawr Ac ymbentyrrv a[....]th gwyr rvvein ar | brytanieyt y | neill bleid ona/[...]t yn keisio diffryt peteri{us} ar | blait arall yn myn/[..] y lad nev i | garcharv Ac yna y | bv galet y | kyfrang[..] or diwed y | brytanyeyt a | duc peteri{us} yngharchar[.]yd ymp{er}ved kedernyd ev llv. Ac yna o | newyd my/net ymfvst a | gwyr rvvein wedi daly ev tywssawcAc ev kymell y ffo ar nys | lladassant. A daly eraill ona/dunt Ac or diwed ymchwelv a | orvgant ac ev karcharoriono ysbeil gwyr rvvein A | dyvot yn ydoed arth{ur} A | mynegiidaw kwbwl oc ev dammwein A llawen vv gann arth{ur}hynny a da kanys yn | y apsen y | gwnaethoyddit. Ac ynay | gormynnws arthur y | vetwyr y | benn trvllyat Ac y | ga/dwr iarll keyrnyw a | dev dywyssawc ereill gyt ac wyntmynet y | anvon y karcharorion kans rac ky[.]wrd gwyrrvvein ac wynt a | gwnevthur kam vdunt yny elynty | vewn kastell paris oy kadw.AC yna pan wybv wyr rvvein hynny y peris yramerodyr ethol pymtheng | mil o wyr arvawcac ev gollwng nos or blaen y | ragot y | karcharoriony gessiaw ev rydhav Ac ymlaen y | niver hwnnw y/d | ollyngwyd vltei{us} senedwr a | chadell a | quint{us} cauria{us}Ac evander vrenin siria. A sercori{us} vrenin libia. A cher/ded a orugant yny gowsant le adas y | aros ev kar/charorion a | thrannoeth y | bore y | kychwynnws y | bryta/nyeit parth a | pharis ay karcharorion ganthvntA | phan devant yr lle yddo<ed> y pyd vdvnt y | dyan/not y | kyvodes gwyr rvvein vdunt ac ev gwasga/rv Ac yn | y lle o dvhun gyngor ymrannv a | orv/

Peniarth 23 89r

gant nyd amgen rei wrth y karcharorion [-]/

ill y | ymlad ac ev gelynion Ac y | warchadw y [-]/rorion. y | rodet betwyr a rissert Ac y | ymlaen y [....]/noed ydaeth y | ymlad kadwr iarll keyrnyw A [bo..]/lus dywyssawc ac yn dirwol ymrodi a | oruc gwyrrvvein y geisiaw rydhav ev karcharoryon ac wynt a | ga/wssynt hynny pei na bei wittart dywyssawc peitwf achwemmil o wyr da ganthaw am wybot bod pyd oy wyrA | ffann ymgawsant ygyt gwrthnebv yn wrawl a | orv/gant wyr rvvein a | thalv pwyth vdunt ev twyll ac evbrat Ac yna y | kollet borellus dywyssawc pann ymgy/varvv ac evander vrenin siria A | hwnnw ay gwahanta | gwayw yn golles y | eneid Ac yna ygyt a hynny ykollet pedwar | gwyr da hirlas dep{er}nus amevric. a cha/dwr ac alduc o dindagol a her vap ithael Ac yr kollhynny ny adowsant ev plygv na rydhav yr | vn or car/charorion ac or diwed adaw a | oruc gwyr rvvein ymaes a ffo tv ac ev gwyr ac ev hymlid a oruc y | bry/tanyeit vdunt ac ev llad a | daly a | vei vyw onaduntA llad vlteri{us} a<c> evander v{ren}hin siria. Ac wedi kaffelor brytanyit y vvdigolieth yna anvon a | orvgant ykarcharorion hyt ymharis a | rai a daliessynt yn yng/wanec. Ac odyna ymchwelvd a | oruc y brytanyittv ac arthur val y gallassant gyntaf drwy lywe/nydAc yna tristav yn vawr a | oruc lles ame/rodyr a<m> vethv dechrev yr ymlad Ac ymdeim/law y vedwl pa gyngor orev ydaw y | wnevthur aymynet y | rvvein drachevyn a | ffeidiaw ac ymladac arthur yntev anvon y rvvein y erchi y leo a/

Peniarth 23 89v

[-r] anvon porth attaw y | ymlad ac arthur Ac o | gyng/[..] y wyrda ydaethant y nos honno hyt yn awntrn[....]n | y lle a | elwir lengrys y | bv yr amerawdyr ef ay lv y[no]s honno A | ffan giglev <arthur> hynny mynet a | oruc yntev ay[l]v i | dyffrynnt y | devant wy idaw ac yno ev haros hyttrannoeth a henw y | lle hwnnw oed ffuesia. A gossot yvarchogyon a oruc ar y | neill | tv. a | morud dywyssawckaer loyw yn ev blaen a | rannv y | lv y | am hynny yn se/ith bydin Ac ym pob bydyn onadunt ydoed pymmil a phvn kant a | dengwyr ar hvgein a | phvm | wyr a/chwanec A hynny yn gyweir o arvev a phob gwro | hynny yn gyfrwys brovedic ymhob ymlad Acyna y | rodet y | marchogion ar neilltv ar pedyt a<r> y | tvarall val ydoed gymheidrawl ev pariat a | thrwy dog/ned o dysc arver ymlad ev dysgv a wnaethbwyt ygyrchv Ac y | aros yny orffynt ar ev gelynion. Acymlaen vn or bydynoed y | rodet. Arawn vrenhinysgotlont a | chadwr yarll keyrnyw vn onadvntar dehev ar llall ar assw Ac ymblaen arall onadu{n}ty | rodet bosso o | ryd ychen A gereint carnwys Ac ym/blaen y | dryded y | rodet achel vrenhin dengmarc A

llew vab kynvarch vrenhin llychlyn. Ac ymblaen ybedwared y | gossodet hoell vab emyr llydaw A | gwal/chmay nai Arthur. Ac yn | ol y rai hynny y gossodetpedeir bydin ereill Ac ymlaen vn onadvnt y gosso/det kei benn swydwr oed y arthur A | bedwyr ben trvll/lliat. Ac ymblaen yr ail y | gossodet honius dywys/sawc rvten A | gwitart dywyssawc petwf. Ac ym/laen y | dryded y gossodet yweyn o gaer lleon A | gwyn/was o gaer gaint Ac ar y bedwared vrien o | gaer va/

Peniarth 23 90r

don A | gvrsalem o dorcestyr Ac ar ol hynny y[d -]ehvn a | lleng o wyr ygyt ac ef A | gossot a | beris [-]evreit honn a oed y<n> | lle arwyd ganthaw kanys [-]y | bei honno y | dygit y | gwyr brathedic megis kyt b[-]/tell vei yno Sef oed rivedi y | lleng chwech a | thrvgeinta chwechant a chw<e>mmil.Ac wedy darvot vdvnt llvnyaythv pob peth ohynny dywedvt a | oruc arthur wrthynt val hy{n}a wyrda eb ef | vynghytvarchogion i chwchwi a | wnathynys brydein yn arglwydes ar dec ternas ar | hvgaintac y chwi y | diolchaf i | hynny kans oc awch nerth y | ke/vais. Ac onyt trwy ych nerth chwi etaw nyt oys ym orvot ar wyr rvvein A dechrev da a | gowsawch arna/dunt. A | thrwy nerth duw chwi a orffennwch arna/dunt ev traha ay geiriev divanwedic amdanawch ynkeisio dwyn an | rydit y | arnam. O gedwch chwithevbellach dros goff y ssegvryt a | gawsoch ar ymdidanawch gwraged ar gware gwydbwll. A | choffewchych glewder ach milwriaeth ach clot. A | bydwch dv/hvn diosgo pann delynt yr glynn attawch a | lledwchwyn val y lledyt ysgrybyl. Ac ny thebygant wylavas<v> o!honam ni rodi kad ar vaes vdvnt. Ac o | gw/newch chwi vynghyngor i minnev a wnaf y chwi yranryded wrth ych | bod or gallv ar mediant a vo ymiac a oresgynnoch oc ev tir ac ev dayar ac ev kestyllnac oy hevr nac ev aryant ywch oll y | rennir hwn/nw wrth awch ywyllys A | chymmeint ac a dywawtarthur yna pawb onadvnt ay edewis yn dyhyn ywneuthur val y | gellynt orev.Pan wybv les amerodyr rvvein vot Arthur

Peniarth 23 90v

[-] ny mynnawd yntev ffo namyn pregethv oy [-y]negi vdvnt y | dyleyai rvvein ystwng idi or dw/[-] hyt y gorllein A | choffewch chwithev may ych ta/[...] chwi ach teidiev y | bv glot yn kynnal rvvein oi[..]wred ai glewder ay milwrieth Ac nac anghewchchwithev y | dysc hwnnw Ac ny ochellassant wy evhangev yn kynnal rvvein yn vchaf ac na ochelwchchwithev kanys pob teyrnget a ffob da or a gavas

rvvein o vrenhiniaethev ereill ych tadev chwi ach hendeidiev a | gavas ev hanreithiev wrth ev bod or daoedhynny A | chwithev a | geffwch or a | oresgynnoch ac ora | ynnilloch gyt a minnev yr anryded gorev a | gauasych rieni gann ameradyr or a vv yn rvvein erioetAc am hynny wrda nyd yr ffo y | doythom ni yma na/myn yr ymgynnal yn wrawl dvhvn yn | erbyn yngelynion. A | chan | gwnaythant wy amgen ac a deby/gasseym ni Ninhev a wnawn yn amgen yn erbynhynny kyrchwn wynt yn lew ac yn daer ac yn | dy/hvn Ac o gorvydant wy ar y rvthyr kyntaf o vn vrytgwrthnebwn ninhev vdvnt wy A | diodevwn yn day | rvthyr kyntaf Ac velly heb amhev ni a orvydwnkanys mynych yw pwybynnac a | ssavo yn da ynech/rev kyfranck ef ay gorffen yn vvdygawl. A | ffan dar/vv yr amerawdyr hwnnw yr ymadrawd Dechrev gw/isgaw amdanadvnt a | orvgant ev harvev yn gyflyma | dyvot yr glynn a bydinaw a | orvgant yn dedengbydinc Ar y neill | tv y | marchogion ac ar y tv arally | pedyt Ac ymhob bydyn or marchogion ydoed chwecha | thrvgein a | thrichant a | chwemil. Ac ymblaen pob by/din o hynny y gossodet dev dywyssawc ac e<v> dysgv ac oi

Peniarth 23 91r

yn wrawl Ac ymlaen y | dwy gyntaf y | gos[s-]vlaid Ac aliffantinia vrenhin yr ysbaen. A[c ....]/en yr rail irtacus vrenin parthia. A | mar ysg[....]/nawc senedwr o rvvein. Ac ymlaen y | dryded [-]vre{n}hin midwf. A | gaius o sened rvvein. Ac ymla/en y | bedwared y gossoded ferrex vrenhin libia A | ch/wint{us} milui{us} senedwr o | rvvein. Ar bedeir hynny adoeth ac aeth yn | y blaen Ac yn | ol y | rai hynny pedeirereill. Ac ymlaen vn onadunt y | gossodet serrex vre{n}/hin ytvrea Ac yr llall pantrassi{us} vrenhin yr aifft Acymblaen y | dryded y | dodet policetes vrenhin ffrigia. Acymlaen y | bedwared y | rodet tenet{us} dywyssawc bytha/nia. Ac yn ol rei hynny y | gossodet pedeir eraill acy vn onadunt y | rodet y | pvmed senedwr o | rvvein Acyr eil y | rodet bellni{us} dryssawr Ac yr dryded y | rodet sup/plici{us} Ac yr bedwared y | rodet meuric or koet. Ac yn/tev ehvn les amerodyr yn | ev dysgv yn pob mann ory | gwelei wall. Ac yn p{er}ved hynny y peris gossod delweryr evreit a oed yn lle maner Ar arwyd ymladidaw. Ac erchi ir neb a vei arnaw na goval na phe/rigyl kyrchv yr lle honno ym | breint nodet idaw Acamddiffin. A ffann vvant barawt o | bop | tv ym/gyrchv a | orugant Ac yn gyntaf y | kyvarvv y | vydinydoed arawn vrenhin ysgotlont yn | y llywyaw. A | cha/dwr yarll keyrnyw gyt ac ef Ac ny bv hawd ganneb onadunt wasgarv yr y | gilid Ac val ydoydyntvelly yn ymfvst ynychaf yn dyvot attadvntGereint karnwys a bosso o | rydychen Ac ev bydin

Ac yn dechrev ev tyllv Ac o hynny allan ny allwytarnadvnt vn rwol namyn ymffvst yn grevlawn

Peniarth 23 91v

[-]ywid ev sein yn dedrina yn | yr awyr Ac ony[...]wid y | dayar yn krynnv gann dwrwf sodlev y | mi/[..]yr yn | dilwyn enaid Ac yna y | bv ayrva o bop tvval yr oed ryvlin gyfri. Ac yn gyntaf y | kollet Be/dwyr bentrvlliat a | chai benn swydwr a | vrathwydyn angevawl pann gyvarvv boccus vrenhin midwfa hwnnw a | want betwyr yny vv varw a | gwaew Ac ynkeisiaw dial betwyr y | brathwyd kei yn | angeawlAc yr hynny kei ay vydin a ymgynhelus ygyt yn/y ymgyvarvv ac wynt bydin brenhin libia ar vydinhonno ac ev gwasgarawd yn aruthyr Ac yr hyn/ny ef a | doeth kai a | llawer a | llawer oy vydin ygydac ef yny vyd ygyt ar | dreic eureit Ac ef a dvc korffbetwyr ganthaw hyt yno A | mawr oed y | kwyn ynaam welet kei velly a brath angevawl yndaw a | mwyo lawer am lad bedwyr. Ac yn<a> y | kymmerth hirlasnai i vedwyr llid a dic a drycannyan yndaw am rylad betwyr A | chymryd ygyt ac ef trychant marcha/wc o varchogion grymvs p{ro}vadwy Ac vegis baedkoet ymplith llawer o gwn y | kerdawd trwy y | elyni/on yny doeth yr lle ydoed arwyd brenin midwf Acef a ymgavas ar | brenin hwnnw ac ay dvc hyt | y | lley!doed korff bedwyr ac yna ay drylliawd yn dryll/iev man oll a mynet gyntaf ac y | gallawd odynaa | oruc ar | gydymeithion ac ev hannoc ynrymvs wrawl Ac yna y bv girat aerva o | bobparth ac nyd oed hawd rivaw a | digwydawd yna owyr rvvein gyt ac eliffant vrenin yr ysbaen A mi/

Peniarth 23 92r

tispa v{re}nhin babilon A | chwint{us} milit{us} Ac Am[-]o | rvvein oed y rei hynny Ac o barth y | brytanye[-]/thiaw holdin duc rvwytyn A | leodegar o volw[..]A | thri thywyssawc o | ynys brydein Gyrsalem o | gaergaint A gwallawc o amwythic Ac vrien o | gaervadon Ac yna gwahanv a | oruc y bydinoed a | ro/dessit yn | y blaen a | chilia a | orugant yny gyvar/vvant ar vydin ydoed hoel vab emyr llydaw a | gw/alchmai yn | y llywiaw Sef a oruc y | gwyr hynnyyna enynnv o lit megis tan dann sychwyd A | chyr/chv ev gelynion A | dwyn ygyt ac wynt y gwyr aenkilassei Ac a | gyvarffei a | gwalchmai ef ai lladeiAc yn | y rvthur hwnnw ef ai bwriei ir llawr ar nyffoes o!nadunt Ac ny orffwyssws gw/alchmai yny doeth hyt ar y vydin ydoedyr amerawdyr yndi Ac yna <y> gwanhaywyd ybrytanyeid yn vawr kanys kynvarch dywysawc

tryger a dwy | vil ygyd ac ef a | las yna ac y | llas trigwrda nyd oed waeth y | dygonynt no thywyssogionSef a oruc hoell a gwalmai ymgynnal yn ev llid acyn ev hangerd yn vwy o | hynny no chynt a llad nevvwrw a | gyvarffei ac wynt yn diannot Ac nyd oedvdunt orffowys namyn kymryt dyrnawt nev y | ro/di Ac nid oed or byt a | wypei pwy orev onaduntAC or diwed hynn ydoed walchmai yn | y | damv/naw ef ai kauas. Nid amgen ymlad ar | a/merawdyr Ac yna yd oed yr ameradyr ymp{er}vedkledev yr dewred Ac nid oed dim well ganthaw

Peniarth 23 92v

[.o]c ymgaffel a | gwalchmai y ymbrovi ac ef[....n] y lle newidiaw dyrnodiev a | orvgant ar ev[t]arianev A | ffann oed galettaf ymlad yryngthvnty!nychaf wyr rvvein yn | tewhav am | benn gwyrllydaw Ac yn y | lle yn kymell hoell a gwalchmaiy giliaw drchevyn yny doethant yr lle yd oed arth{ur}ay | vydin. A ffann weles arthur hynny mynet a | o/ruc yntev ar | lleng a oed gyt ac ef A | dechrev kymy/nv gwyr rvvein A | thynnv kaletvwlch y | gledef yngyflym a | doydut yn uchel val hynn. paham y go/hirwch chwyrda o dial kam ych tadev ac awch hen/deidiev ar y gwreigiawl wyr rackw a | choffewchhediw ych dehevoed y rodi dyrnnodievllydiac fyryf krevlawn dost yn | hanner/gwyr rackw A | choffewch ych | boned acych breint ac<h> klot erioet hyt hed hediw Ac na edw/ch hediw hynny yn diwyn yr ystwng ych gelyni/nion. A | ffan darvv ydaw yr ymadrawd ev kyrchva | oruc megis llew llvchetvennawl ar | nep a | gy/varffei ac ef nac yn wr nac yn varch ar vn dyr/nawd ef ay hanavey yny vei anobaith nev y vy/net y angev tervynedic Ac yna ffo a oruc pawbracdaw mal y | ffoer yr aniveilieid gwann racy llew dywal pann vei newyn mawr arnawAc ny nodei arvev arnaw A | dev vrenhin a | gyvar/vvant ac ef fferconus vrenhin libia. A pholitetnis vrenhin bithinia. Ac arthur ay lladawd ev pen/nev ar vn dyrnawt pob vn onadunt. A ffann we/

Peniarth 23 93r

les y brytanyeit ev brenin mor vvdygawl a [h....]ymogynniannv a orvgant wyntev ac enynn[...]lewder a | milwrieth ac ygymysgv yn wrawl ryma gwyr rvvein Ac yna gwrthnebv vdvnt a aoruc gwyr rvvein drwy dysc ev hamerawdyryn ffynedic hyt nat oed hawd adrawd meint yraerva yna o | bob tv a daet oed pob vn or dev amera/wdyr yn annoc ew wyr ac wyntev yll dev yn llad

a | gyvarffei ac wynt gyd a dysgv ev llvoed ympobmann Ac val ydoedynt velly yn ymgyvogy ynych/af morvd dywyssawc kaer loew a | edowsit ar neilltva | lleng o wyr ganthaw. Ac ynn ewybyr gyflym dys/gedic gwasgarv gwyr rvvein ac ev llad ay bwrwyr | llawr ay hanavv a llad llawer val nat oed hawdev rivaw Ac ymherved y kynnwrw hwnnw arymfvst y | gwant vn a | gwayw le<s> amerawdyr onydigwydawd yn varw ac ny ddyweid y | llyvyr pwyo wyr arthur ay lladawd.Ac yna wedy colly aneirif oc ev llvoed y | gorvvy | brytanyeit a | gwasgarv gwyr rvvein aykymell ar ffo Ac ar nyt ymrodes onadvnt oy vodyngharchar y | brytanyeit y b{ry}tanyeit ay hymlidiawdac a | daliassant a vei vyw ac ay ladassant ar ny ffo/es yn amser onadvnt a hynny o | vrawt ygann dvwehvn am | ev gev drahaa yn kymmell arnam ni ynenwyr engiriawl bot yn drethawl vdunt hep y | dylevAc yna gwedi kaffel or brytanyeit y | vvdigolietherchi a | oruc arthur vdunt dethol korfforoed

Peniarth 23 93v

[-] y wrth gorfforoed gwyr rvvein Ac ev an/[-]anachlogoed drwy gyweir brenhinawl yr gw/[-d] yd hanvoydynt onadunt Ac yna yr | erchis ar/thur anvon bedwyr y | benn trulliat ef ar wyr norma{n}/di y | dinas a adeilassei ehvn ay hendat ar fflandrys/swyr yn | y | dwyn ac yna mewn mynwent ysyd gerllaw y | mvr or parth dev yr dinas y | klatbwy yn anry/dedus Ac yn nessaf y hynny kei y | benswydwr hytynghastell diarum Ac mewn manachloc ermidwyra oed yno a oed gerllaw hwnnw y | klatbwyt yn anry/dedus holdin dywyssawc rvten a | dycpwyt hyt yn flan/drys ac yn dinas yn tervan y | klatbwyt. Y gwyr/da ereill tywyssogion ac ieirll a barwnyeit a | marchogionvrdawl a | erchis ev dwyn yr machlogoed nessaf vdvntoy kladv yn anrydedus Ac ef a | erchis hevyd kadvgwyr rvvein yn llwyr A | gorchymvn anvon korff llesameradyr hyt yn sened rvvein. A gorchymvn ynoidaw na delei eilwaith y ovyn tyyrnget y ynys bry/dein.AC gwedy darvot i arthur peri gwnev/thur pob peth o hynny yno y | trigawd arthury | gaya hwnnw y ostwng <y | gwladoed>. A | ffann ytoed yr haff yndechrev dyvot Ac arthur yn mynnv mynet partha rvvein pann yttoed yn dechrev mynyd mynnevynychaf gennadev yn dyvot attaw o ynys brydeiny | vynegi idaw vot medrot y nei vab chw<a>er a orch/mynnassei Arthur idaw llywodraeth ynys brydeinSef a | oruc medrawt gwisgaw koron y deyrnasam y benn ehvn A | chymryt gwenhwyvar yn wreicidaw a chysgv genthi yn olev.

A ffann giglev arthur hynny yn diev ym/chwelut a oruc yn diannot drachevyn yynys bredein Ac ellwng hoell. vab emyr llydawA llv freinc

Peniarth 23 94r

A llv freinc ygyt ac ef y | wastat<tav> y | gwladoed [h....]Ac yna sef a oruc medrawt twyllwr anuon se[....]dywyssawc y | sayson hyt yn germania y waha[..]odyno yr hynn mwaf a geffit o dynion yn borth [....]/w yn erbyn arthur Ac nevr daroed idaw adaw yrsayson er dyvot attaw o hymvr hyt ysgotlont valy | rodassei ortheyrn gorthenev vdunt orev erioet aswyd geint yn angwanec yr ev dyvot yn erbynarthur Ac wedi kaffel or sayson kedernit ar yr am/mot hwnnw yd aeth selinx dywyssawc hyt yn ger/mania ac y | doeth ac wyth gann llong yn llawn o by/ganieyt yn borth y vedrawd Ac ef a daroed y vedra/wt yna dyhvno ac ef ysgottieit a | ffichtieid a | gwy/dyl eraill a | ffob ryw genedyl or a | wypei ef arnadu{n}tkassav arthur y | ewythyr Sef oed rif a | duhunawdac ef yn erbyn arthur rwng paganieit a chret nitamgen no phedwor | vgein mil. Ac a hynny o niverganthaw y | doeth y lann y | mor yn | y | lle ydoed arthuryn mynnv dyvot yr tir nyt amgen no northamt6nac yna rodi brwydyr galet y arthur yn dyvot yr tira llad llawer o | bob tv ac yn | yr ymlad hwnnw y llasarawn vap kynvarch brenin yr albann A | gwalch/mai vab gwyar a | llawer hevyt ygyt a | hynny Ac ynlle arawn y | rodet ywain vab vrien yn vrenhin ynyr alban A | thrwy lavvr a | cholli gwyr Arthur a | doethyr tir o anvod medrawt ac ymlad yn chwyrn ac efa chymell medrawt ay lv ar ffo pawb yn | y vann o/nadvnt Ac wedy ev bot y | nos honno <yn> ymanvon acyn ymgynnvllaw ygyt a | orvc medrawt ay lv amynet hyt ynghaer wynt A | chadarnhav y | dinas

Peniarth 23 94v

[-nt] A | ffann wybv wenhwyvar <vod> y | dammwein hwn[...ly] mynet a oruc o gaer efrawr hyt ynghayr llion[-c] Ac yn eglwys Jvlius verthyr gwisgaw am/[....]i gwisc manaches ac yna gyt ar manachessev[a oe]d yno arwein abit y | krevyt hwnnw hyt angev.Ac yna yd hangwanegws arthur lit yn engiri/olath wrth vedrawt am | golli llawer oy wyrac am na chauas yntev dial y | lit arnaw Ac ympen{n}y trydyd dyd wedi daruot i arthur peri kadv y | wyrmynet a | oruc ef ay lv hyt ynghaer wynt yn ol me/drawt ar | boreydyd kylchynv a | oruc medrawt ydinas a mynet allan ef ay lv a | rodi kat ar vays yarthur Ac yna y | bv aerva athrvgar engiriol yny

gollet llawer o bob tv. Ac or diwed gyrrv medrawtay lv y ffo a | oruc arthur a | wyr Ac ny orffwyssws me/drawt ony ayth y | gernyw Ac yna nyd adewys Arthurkladv y | wyr namyn bryssiaw yn ol medrawt parth achernyw drwy oval am diangk medrawt dwywa/ith yganthaw ac ny orffwysws arthur ony doeth yn | yol hyt ar <lann> avon gamlan y | lle ydoed vedrawt ay lv yny aros A gwr glew cadarn oed vedrawt ac ystryw/gar Ac yna yn diannot bydinaw a oruc y lv y chwebydin Sef amkan o | rivedi oed idaw o | lv trvgeinmil a | chwegwyr a chwechannwr kanys gwell oed ga{n}/thaw no ffo o le i le y wradwydus velly y lad. Ac ymhob <bydin>idaw y rodes o rivedi chwegwyr a thrvgein a | chwechanta | chwemil. A | rwolwyr da ar bob bydyn A rivedi lleng owyr a edewis ygyt ac ef ehvn. A | doydut wrth bawbonadunt os evo a orvydei y | kaffei bob gwr onaduntyrynn a | damvnei y | vryt ay vedwl ay o avr ai o arian

Peniarth 23 95r

ay o dir a dayar ay o bob da bydawl or a | vei yn | y [-]ef os sevynt yn dyhvn ygyt ac ef.AC yn | y erbyn yntev y | goruc arthur naw bydin [-]/wyssogion kyfrwys kadarn doeth a | rodes y | lywy[..]pob bydin a | phedyt a | rodassant ar y neilltv yrwng dehe[.]ac assw val y gwelsynt y vot yn gymheidrawl Ac a[....]y | wyr a | oruc arth{ur} y | lad y | bradwyr ysgymvnedic byga/nyeit ynvdonawl Ac ygyt a | hynny wyrda y | gniverkenedyl ysyd rackw nyt ymladant vyth yn dyhvnAc nyd ynt gynevin ac ymlad p{ro}vedic mal ydywchwyrda. Ac wedy darvot y baw onadunt dysgv evgwyr ac ev rwoli ymgyrchv a orvgant yn grevla/wn | chwerw engirol Ac yna y | bv yr ymfvst yryngth/vnt yny yttoed y | rei byw yn ymgolli ev pwyll o dos/tvri klywed y | rei meirw yn disgrethein ac yn dilw[y.]eneid o bob parth val ydoed drvan y | draythv nay ys/grivennv. AC wedy trevliaw onadvnt llaw/er or dyd Sef a oruc aruc arthur ay vydin mynet yvydin y | gwydiat ef yn ysbys vot medrawt yndi.Ai thyllv ay gwasgarv a | llad a gyvarvv ac wynt Acymegis llew diwal nyt eiriachei ef nep Ac ar | yruthur hwnnw y | llas medrawt ysgymvn dwyllwra | llawer ygyt ac ef Ac yr kolli medrawt ny chiliwsnep or a oed yn diangk oy lv yny vv yno o bob parthyr aerva vwyaf or a vv erioet kynn no hi yny | las yrholl dywyssogion Nid amgen theldric ac elaes acebrict a bymyinc tywyssogion y | sayson oed y | rai hyn/ny Gillamwri. A | gillaffadric a | gillasser a | gillarch gw/ydyl oed y | reini A | chwbwl o | dywyssogion y pichtieit arysgotieit a | las oll. Ac or parth arall y arthur

Peniarth 23 95v

[-]rict v{re}nhin llichlyn Ac achel vrenhin dengmarc. A[..]adwr lemenic A | chasswallawn llawer a llew vab[.]ynvarch tad medrawt vrenin llychlyn A llawero vilioed ygyd ac wynt or niver a doeth o bob lleAc yna ygyt a hynny yr arderchawc vrenhinarthur a vrathwyd yn anghevawl. Ac a | dyc/bwyt hyt yn ynys yvallach oy yachhav Ac ny dyweit yr stori honn a vo ysbyssach no hynny yny llyvyr hwnn. Koron y deyrnas a gymmynnwsyntev y Gvstennin vab kadwr y gar ehvn Sefamser oed hynny dwy vlyned a devgein a phvmcant wedy geni mab dvw or arglwdes vairwyry vorwyn y gwr a brynnws y crystnogionda oll er krev y gallon o gaithiwet deivil vffern.[-]n[-]wrAC wedy gwnevthur cvs/tennin vap kadwr yn vre{n}/hin y kyvodes y saysonn a devvab vedrawt y geisiaw dalyyn erbyn Custennin ac nythykiws vdvnt namyn gw/edy llawer o ymladev fo a oru/gant y | sayson ac vn o veibionmedrawt hyt yn llvndein acyno i | lad Ar llall a | odiwedawdynghaer wynt ac ay lladawd Ac yn yr amserhwnnw y daeth deinioel sant esgob Bangor i or/ffowys or byt hwnn y obrwyev gwlat nef Ac ydetholed theon esgob kaer loyw yn archesgobyn llvndein. Ac yna hevyd y daeth dewi vabsant archesgob kaer llion y orffowys or bydhwnn ac y mynyw yn | y vanachloc a | sseiliassei

Peniarth 23 96r

ehvn y | clatpwyt A | phadric kynn noy eni ef a [....]/ganws y | lle hwnnw idaw Ac yno y | clevychod or hei[..]y | bv varw A | maylgwn gwyned a beris y gladv yn/tev mewn eglwys yn anrydedus. Ac yna yd etholetkynawc esgob yn | y | le ynte yntev yn archesgob ynarchesgob ynghaer llion.Ac erlit y | sayson a oruc kvstennin hyt y | dinas/soed y | dywedassam ni vchot Ac ymewn eglwysemphibalus yng kaer wynt rac bronn allawer y/no y | lladawd ef vn o | veibion medrawt ar llall onadu{n}ta ladawd yn llvndein ymewn manachloc brodyr Acyn | y dryded vlwydyn y | llas yn!tev gan gynan wledica | cherllaw vthur benndragon y kadwyd ynghor ykowri yn ymyl salysbri yrwnn ysyd ossodedic o an/rvded geluydyt ac anyffic amylder gywreinrwyd.kynanwledic.

AC ynessa y | gvstennin y | gw/naythbwt kynan wledic ynvrenin gwas ievang oed hwnnwanryved y glot ay haylder A neioed y gvstennin ac adas idaw gaf/fel coron pei na bei chwannawcy | dervysc yrwng y giwdawtwyrehvn Ac ewythyr idaw e[h]vn adyley wledychv wedy kvstennin[-]ws ar gynan ac ay delis ac ay gossodes yng/harchar A | gwedy llad i | dav vab efa | gymmerth ehvn y dernas Ac yn | yrail vlwydyn oy | vrenhiniaeth y | bvvarw Gorthe/vyrAc ynessa i hwnnw y | doethgorthevyr yn vrenin Ac yn erbynhwnnw y | kyvodes y | sayson a dw/

Peniarth 23 96v

[-] kenedyl attadunt o germania ymewn llynges[....]y thygiws vdunt gorvor a oruc gorthevyr arna/[..]nt a | chynnal y | vrenhiniaeth yn dangnevedus pe/[.]eir blyned ar vn tv.MaylgwnGwynedAC yn nessa y wythevyr y | doeth yn | vrenin ma/ylgwn gwyned ar gwbwl or ynys ac or hollvrytanyeid teckaf gwr oed vaylgwn a goresgyn/nwr vv ar | lawer o vrenhined a diwredwr arnadv{n}tkadarn a dewr oed yn arvev a hael a | chwbwl oedympob kamp da pei nad ymrodei ymhechawdsodoma a gomorra ac am hynny y bv atkas ef gandvw [-] hynny kynta brenin wedi arthur a | gy/nydws [....]ch ynnys wrth ynys brydein vv vayl/gwn Sef oyd y rei hynny ywerdon ac islont agotlont a llychlyn ac orca dengmarc Ac ef a ystyng/ws y | rei hynny yn drethawldann ynys brydein Ac yme/wn <eglwys> ros gerllaw y gastell e/hvn y bv varw nyt amgenno thygannwy.KyredicAc wedy maylgwn y/nessa idaw y doeth ynvrenhin keredic a | gwr oed hwnnw a | garai dervyscyn ormod yrwng y | gywdawdwyr ehvn. Ac am hy{n}/ny y bv atkas hwnnw hevyd gandvw a | chan dynion a | chan y | bryta/nyet. A | ffann wybv y | sayson vot

yn annwastatrwyd hwnnw arna/w ef Anvon kennadev a orvga{n}t

Peniarth 23 97r

wyntev hyt ar godmwnt vrenin yr affric a oed yna a [-]/hes vawr ganthaw y oresgyn ywerdon Ac yna o | dy[...]y sayson y doeth y gotmwnt hwnnw a | thrvgein llonga | chant ganthaw yn llawn o | wy<r> arvawc hyt yn ynysbrydein Ac yn | y | naill rann or ynys ydoed sayson tw/yllwyr bratwyr ysgymvn byganyait heb na | chredna bedyd Ac yn | y rann arall ydoed y | brytanyeit arev gwir dyleyt ac y<n> | drwc yryngthvnt Ac yna dy/hvnaw a orvc y | sayson a gotmwnt a mynet yn erbynkaredic hyt yn ceicestyr o | dinas bwygylid yn | y ym/lit Ac yna y | doeth attaw meibion lofrud vrenhin ffra/inc a | gwrhav yr gotmwnt hwnnw a wnaythantgann yr ammot hwnn. Nit amgen no dyvot orgotmwt hwnnw ygyt ac ynibert y | oresgyn idawyntev ffreinc yn | ga[.] y | ar y | dyleet dilis Ac yna o | gytduhvndep ydaythant am | benn y | dinas ay oresgynidaw a | orugant ay | losgi a | chymell karedic allan yrodi kad ar vaes vdunt A gyrrv karedic ar | ffo drwyhafren yny vyd ar | dir kymry Ac yn | y lle dechrev llada | llosgi y | dinassoed ar kestyll ar | trevi ac ny orffwyswsgotmwnt yny darvv idaw goresgyn canmwyaf yrholl | ynys o | dan a hayarn heb eiriach dim or a | gyvar/ffei ac ef hyt y prid. Ar | neb a | gaffei ffo ni didorei or bytpa dv na pha le y | ffoei. Pa beth allassei genedyllesc gywarsangedic o dirvawr a | gorthrwm pynnero bechawt syberwyd y rei a | vydynt yn wastat yn sych/edicav gwaet a | thervisc ac anehvndeb rwng ev kyw/dawt ehvnein y velly genedyl drvein ynys bryde/in y | gwenheist kans tydi gyntaf kyn no hynn agynhelleist y | kenhedloed a vydynt yn | y ternassoedpell ywrthyt ti y | darystwng wrth dy arglwydieth

Peniarth 23 97v

[..] Ac yr awr honn megis gwinllan da vonhedic ydwyd[..]thev megis ry | ymchwelvd yn chwerwed a | cheithi/wet hyt na ellych di bellach amdiffin dy wlat nathnath wraged nath veibion nath verchet o law dy ely/nyon Ac am hynny syberw genedyl kymer dy benydac etnebyd y geir a | dyweit yr arglwyd yn yr evengilPob ternas a | ranner Ac a | whaner yndi ehvn a | wenhe/ir Ac a diffeithir yny syrthio y | ty ar y | gilid Ac am hy{n}/ny kans ymlad ac anehvndep y giwdawt ehvn amwc tervysc a | chynghorvynt a diwylliws dy vrytti kans dy syberwyd ti ny mynnws vvdhav y vn bre{n}/hin am hynny y gwely dithev y crevlonaf bygany/eit yn distryw dy wlat ac yn | y devetha tra vo bywa | thi ath etivedon hyd did | brawt kans wynt a | vyd

mediannvs ar yr hynn gorev or ynysAc yna wedi darvot yr ysgymvnedic krevlawnhwnnw a gwyr yr affric ygyt ac ef anreithiaway llad ay llosgi or mor bygilyd megis y | doytpwytvchot y | rodes ef y | rann orev or ynys yr ssayson nytamgen no lloygyr Ac yna y | bv dir yr atlibrin a oedor brytanyeit kiliaw y ymylev yr ynys tv a | cheirnywAc yr lle a | elwir kymry A | dwyn mynych gyrchev ambenn ev | gelynion. Ac yn yr amser hwnnw pannweles theon archesgob llvndein. Ac archescob caer ef/rawc yr eglwwsev wedy ev distrywiaw Ar kwven/noeth a oed yndunt yn ev gwasanaythv. Sef a oru/gant yna kymryt y | kreiriev oll ac esgyrn y | sainta ffo ac wynt yny vvant yn | y lle anyalaf a | gowsantyn eryri rac ovyn ysgymvnedicca bobil sayson. A | llaw/er onadunt a aeth ar longev hyd yn llydaw kanytoed yn | y | dwy archesgobawt vn eglwys heb i divetha

Peniarth 23 98r

Nid Amgen lvndein a | chaer efrawc Ac | yna y | ter[....]yr ymadrawd hwnn A | dymchwelwn y | draethv y[st....]o new[...]AC yna trwy lawer o amser y colles y | bry/tanyeit coron yr ynys honn ay | thelyngdawd Ac y/gyt a hynny y | rann a | drigassei ganthvnt or ynys nyt adanvn brenhin y dalyassant namyn dann dri krevlawn a | myn[...]ryvel yryngthvnt Ac ni chavas y | sayson hevyt y | goronnamyn ystwng a vv dir vdunt yr tri brenhin A mynychy | ryvelynt wyntev yndvnt ehvnein ac ar brytanyeithevyt. Ac yn yr amser hwnnw yd anvonesgirioel bab y | bregeth<v> yr sayson yw dwyny gret. Austyn esgob hyt ynys brydein kans dall oydy{n}tyn ffyd grist Ac yn y rann yr oydynt twy or ynys y | daro/ed i | dilev yn | llwyr o!honai y | gristnaeth oll Ac yn rann ybrytanyeit yd oed ffyd gatholic yn gyvan digramgw/yd yr yn oes elitherius bap y | gwr kyntaf a anvonespregethev yma Ac ny adawd y brytanyeit kret gristy | diffodi o | hynny allann y canthvnt twy: Ac yna wedydyvot austyn y kavas saith esgobawt ac archesgoba/wt yn gyflawn o breladyeit k<r>evydvs catholic a | ma/nachlogoed llawer yn | y | lle yd | oydynt kwvennoed dwy/wawl yn talv dyledvs wassanaeth yn rwol duw ehvnay orchymvn. Ac ymplith y manachlogoed hynnyydoed manachloc arbennic yn dinas bangor vawr yn | ywlad a | elwir maylawr ac yn honno ydoed o rivedi me/nych yn | gwassanavthv duw hep ev priorev ac ev sw/ydwyr pei rennyd yn seith rann y | bydei ym pob ranntrychant manach a hynny oll o niver a ymborthynto | lavvr ev dwylaw Ac Abat y | vanachloc honno a | elw/id dvnawt A gwr oed hwnnw a | wydiat or kelvydodevmwy noc a | wdyat nep Ac yna y keissiws austyn ygyt

Peniarth 23 98v

[.]uhvnaw ef ar esgob y | gyt!lavvriaw pregethv <o> duw y genedylsayson. Ac y | dangosses dvnawt idaw drwy amravael awdur/dodev or sgruptur lan hyd na dylynt wy nac vvydhav nadarystwng idaw na | phregethv oc ev cret wy nac ev ffydoy gelynion Canys ev harchesgob oed vdvnt ehvneyn.A | chenedyl sayson yn elynion vdunt ac yn ormes arnadvntyn dwyn ev gwir dyleyt yganthvnt Ac am y dirvawr gasa | oed yryngthvnt na | mynein bregethv vdvnt na bot yn vnfyd ac wynt mwy noc a | chwn Ac yna pann weles edelfletvrenhin keint y | brytanyeit yn ymwrthot ar sayson An/von kennadev a | oruc yntev at edelfflet arall oed vreninyn | y | goglod Ac ar vrenhined bychein a oed or sayson. Acerchi vdvnt lvyda<w> am benn dvnawt hyt ym bangawry | dial arnaw na dvhvnei ac awstin Ac yna | yd ym/gnvllassant yr holl sayson yn dvhvn a dyvot hyt yng/haer lleon Ac yno yr | oed brochwel ysgithroc yn | v | haroswyntev Ac ydoed yno o | venych Ac ermidwyr o | bob ma/nachloc or a | oed yn rann y | brytanyeit or ynys rivedimawr yn gwediaw duw. A brwydyr a vv y | brochw/el ar sayson yn | y dinas hwnnw Ac nyd oed o | rivedi mar/chogion y | vrochwel kymmeint ac a oed yr sayson Ac amhynny dir vv y vrochwel adaw y | dinas hwnnw A | dyvothyt ymangawr vawr a | dyvynnv attaw yno a oed o allvy | gwbwl or brytanyeit. A | hynny yn dyannot A | phanwybv edelfflet a | gwelet y | lladva y | lladva a wnaethoyditar y | sayson A mynegi idaw paham y | dodoed yno y | sawlvenych a | chrevydwyr yn<a> y | peris yntev ymchwelut yr ar/vev yn gyntaf yn | y menych ar kevydwyr yny oed o | rive/di onadunt yn verthyr y{n} | kaffel rrann o dernas nef yn | yr

Peniarth 23 99r

vn dyd hwnnw de<6>kannwr a mil Sef ydoed o | dywysso[..]/on or brytanyeit wedy dywot yn dyhvn hyt ymango[.]vawr y ymlad gyt a brochwel Nit amgen Bledrysdywyssawc kernyw A | maredud vrenin dyvet A | chat/van vrenin gwyned Ac yna y | bv ymlad kalet krev/lawn a | llad aneiryf o bob tv Ac or diwed or brytany/eit <a orvv> A | brathv edelfflet ay gymell ar ffo ef ac a | diheng/his oy byganyeit ysgymvn. Sef oed rivedi a | las oi wyryn | yr ymlad hwnnw chwegwyr a | thrychant a deng milAC o barth y | brytanyeit y | kollet <Bledvs> dywyssawc kernywac vn oed or gwyr pennaf yn kynnal yr ym/lad hwnnw a llawer a gollet ygyt ac ef.AC yna yd ymgnvllassant yr holl vrytanyeit hytynghaer lleon Ac yna oc ev dyhvn gyngor y gw/naythant gatvan vab iago yn bennaf brenhin ar/nadvnt Ac yna yn diannot yd ymchwelawd katvanay allv. Edelfflet yny aeth drwy hymvr. Ac yna ky/nvllaw llv a | orvc edelflet or a alley dyvot gyt ac efor holl sayson A | dyvot yn erbyn katvan Ac wedy ev

dyvot yn gyvagos y gyt y vynnv ymlad Sef a | rvga{n}twyntev yna tangnevedv y ryngthvnt. Nid amgenno gadv y edelffle<t> vot yn dywyssa/wc y | parth <draw> y hymvr Ac y gan[van]ynys brydein y am hynny a | choronlundein Kad[v..]Ac wedy darvot vdunt ym/rwymmaw yn y | mod hwnnw drwyrwym a | gwystlon Yn yr amser hwn/nw y | darvv rwng edelfflet ay wreicbriawt o achos gwraic arall nyd oed

Peniarth 23 99v

[b]riawt ganthaw Ac am hynny deol a | oruc i wraic briawdoy gyvoeth ef a | beichioc oyd y | wraic A | dyvot a | orvc y | w/raic hyt ar gatvan y | ervyn idaw peri kymot idi ygany gw<r> ac ny allws katvan hynny Ac wedi nas gall/ws attal y | wreic yn | y lys ef ony aned mab idi Ac yn | yrvn nos y ganet y wrec katvan mab arall Ac ev b[e]/didiaw a | wnaythbwyt a | rodi kasswallan yn henwar vab katvan. Ac ar vap Edelfflet y | rodet yn henwEdwin. Ac wedi ev meithrin yny vvant wission prvdev hanvon hyd ar selyf vrenhin llydaw y | dysgv vd/dvnt moes a mynut a | chyfreithiev llys a | dysgv vduntarver o | veirch ac arvev ac o | bob dysc arall A | llawenvv selyf wrthunt ac annwyl vvant ganthaw ac ynlle ar | ychydic o amser ac ysbeit nyt oyd yn reit brw/ydyr ac ymlad dev wr well a | digonei noc wyntyn reit brenhin na chynt a | dangos<sei> ev gwassanethdrostaw.Kasswall/awn vabKadvan.AC wedi marwkatvan vab iago a marwedelfit y | doythant wyntev oc evkyvoeth ev hvnein pob vn onadu{n}tar gywet<h> y | dat Ac ymrwymmawa orvgant wyntev yn vn ffvnvdev kymydeithas ac y bv yrwngev tadev Ac ymhenn y | dwy vly/ned wedy hynny Erchi a | oruc edwin y gaswalla/wn y gennat ef y | wneuthur coro<n> idaw ai gwisgawpan | wnelei anryded yngwylvav saint. y parth drawy hymmvr mal y gwnei yntev yn llvndein nev | yn | lle/oed ereill y | delei arnaw mal <y | bu> hen devawd gan y | bren/

Peniarth 23 100r

hined a vvassei gynn noc wyn Ac yna y | gossodet oetdatlev am y neges honno ar lann avon a | oed yn | y | goglet

a | elwit dvlas y | dodi yno ar | wyr doythion dosbarth y | negeshonno Sef ydoed gasswallawn yn | gorrwed ay bennar vordwyd breint hir tra vv y gennedwri honno Sefyd oed breint tra vv hynny yn wylaw A | syrthiaw aoruc y | dagrev o lygeit breint yny wlychawd wynep kas/swallawn ay varyf Ac yny diffroes am hynny o debygvpan yw glaw oed ac edrych a | oruc ar vreint a | govynidaw paham yd | wyley. Defnyd wylaw ysyd imi ac i | ge/nedyl y | brytanyeit o hediw allan kan ydwyt ti wedyrodi hynn a oed o | ragor teylyngdawd ac vrdas yr bry/tanyeit yr yn oes brvtvs hyt hediw A | thithev hediwyn kanhiadv y | ssayson twyllwyr bratwyr ysgymvnanyanawl gwnevthur brenin onadunt ehvnein.Ac na dylynt wyntev namyn bod yn gaeth Ac wedygwnelynt vrenhin onadvnt ehvn wynt a ymgyn/halyant ygyt ac a oresgynnant yr ynys oll oc evtwyll ac ev histriwiev drwc Ac am hynny arglwydoed yownach ytti ev hystwng wy noc ev kynydvA ffam na daw koff yti arglwyd pann etteliis gorth/theyrn gorthenev wynt!wy yn wyr didwyll debygei efdivrat y ymlad gyt ac ef pann gausant wyntev gyn/taf le ac amser wynt a | dattodassant ev twyll ac ev brady dalv drwc dros da ac wedy hynny y | gwnaythbwytbrat emreis wledic oy lad a gwennwyn ac wedy hynnybrat vthyr benndragon y vrawt. Ac wedy hynnyy | gorvgant brat arthur yn ymlad ygyt a medrawt Acyn | diwaythaf y | torrassant ev ffyd a | chyrdic vrenhin yr

Peniarth 23 100v

[-c] y | oresgyn acces y | gyvoeth oll yn wradwydus.A ffann darvv y vreint tervynv ar yr ymdidan hwn/nw yd anvones kasswallan kennadev ar Edwiny | vynegi idaw na | bv dvhvn y | gyngor ac ef am rodi ken/nad y | wnevthvr coron kanny dyleyei vod yn | ynys bry/dein namyn vn goron a | honno yn llvndein Ac yn dian/not kyvodi o edwin a | mynet drwy hymvr yn llidiawcathrugar A | thyngv llw mawr kyt bei drwc gann gas/swallawn y | gwnaei ef goron Ac yna y dywawt kas/swallawn yd ai yntev ef ehvn y | lad y | ben yntev dany goron yn | tervyn tir ynys brydein.AC o | hynny allan yd ennynnawd tervysc yryngth/vnt a | phawb haeach oc ev gwyr a angwanegaiathrot a | thervysc yryngthvnt yny gnvllawd pob vnonadvnt y | llv mwyaf a allassant a dyvot y vn maesonadunt Ac ymlad yn chwyrn grevlawn y | tv drawy | hymvr a | gorvot a oruc edwin a gyrrv kasswallawnar ffo hyt yn ywerdon AC yna wedy gorvot oEdwin goresgyn kywoeth kasswallawn a oruc olla | llosgi y | dinassoed a llad yr anreithiev oll A | thra yttoededwin yn | goresgyn kyvoeth kasswallawn yd oed gassw/allan yn | keisio dyvot y | dir ynys brydein Ac ni edit idawdyvot kans pellitus a | oed dewin y edwin A ffa le bynnac

y | keisiei gasswallawn dyvot y dir pellit{us} a | barei y edwinyna ar y tir hwnnw yn | y e<r>byn a | llv mawr ganthaw yn | yar y tir hwnnw yn | y erbyn a | llv mawr ganthaw yn | y er/byn yny lvdias yr tir kans y dewin hwnnw a atnaby/dei pob peth or a | delei rac llaw Ar esgill yr adar pan e/hedynt ac ar gerd[...]at y syr Ac velly y | llvdit y kassw/allawn y tirA ffann weles kasswallawnhynny anobeithaw yn vawr a | oruc gan dybygv

Peniarth 23 101r

na chaffei vyth dim oy | gyvoyth Ac | yn | y | gyngor y | [k....]mynet hyt yn llydaw at selyf vrenhin llydaw y | ervyn [y...]kynghor a nerth y ynnill y gyvoeth a | ffann yttoed llyng[...]gasswallawn yn barawt ac yn hwyliaw tv a | llydaw y | do/eth gwynt mawr gwrthwyneb vdunt ay | gwagarvy | llongev yn enkyt bychan hyt na | thrigws yr vn gyt aygilyd onadvnt A | dirvawr ovyn a deliis y | llywyd llong ka/swallawn a | thynnv y | llyw ymewn a | gadv y | duw a | nerthy | tonnev ev trossi val y | dyckei ev tynghedven a | thravv y nos ny wybant dim oc ev damwin A ffan welsanty | dyd wynt a | welynt ynys vechan ac o abraid y | kow/sant wy dyvot y | dir y honno Sef oed henw yr ynyshonno ganaxei ac yn yr ynys honno y klevychawdkaswallawn o orthrwm heint gyt a rwy y | mor ac govala oed arnaw am | golli y | wyr o echrys y | dymestyl ar mor/dwy hyd na allws na bwyd na diawt teir nos a | thridie/v ar vn tv Ac yn | y pedweryd dyd y | doeth y | doeth arnawchwant kic hely o | vwystviled Ac yna galw a | berisar vraint nai a mynegi idaw y | blys a oed arnaw. Acyn | diannot yd aeth breint ay vwa ac a saythev gan/thaw a | mynet y | grwydraw yr ynys am y | ryw beth a | da/mvnei y arglwyd oy vwyta idaw ac wedy darvot idawkyrwydraw kwbwl or ynys ny chavas ef dim A | thris/tav a | oruc breint yna rac ovyn kolli y | arglwyd amna | chowsei y | damvnet idaw o gic helyAC yna y | kavas or diwed yn | y | gyngor kymryty | gyllell a | thorri dryll o | gyhyr y | vordwyd ehvn a | do/di hwnnw ar | ver ay | bobi ay ardymherv <hwnw> yda<w> a | dwyn y | gasswallawn ay rodi idaw oy vwyta ai gymrydyn rith kic hely ac yn rith kic aniveil gwyllt a | dyw/

Peniarth 23 101v

[..]ut a oruc wrth y | niver na chowsei erioed y ryw chwa/[.]th a | blas ac a | gavas ar y | golwyth hwnnw Ac ny bv[.]enn y | tridiev wedy hynny yny gyvodes kasswallanyn holliach A | ffenn gowsant gyntaf wynt vniawnwynt a doythant y lydaw yr tir yr lle elwir kaer gy/dalet a dyvot a | orvgant hyt ar Selyf vrenhin llydawa hwnnw ay harvolles wynt yn llawen anrydedus.A ffann wybv achaws ev dyvodiat yno adaw nerth

a | fforth a | oruc y | gasswallawn a | dywevdyt yn dir/on garedic vot yn dost ganthaw y vwrw o estron | gedyly | ar y | dyleyt ay gyvarsangv mor wradwdus a hynnyA | ryved yewn yw llesget gwyr ynys brydein wrth y say/son a | phob ynys yn | i chylch yn gallv ymgadw rac y sa/yson namyn yntwy Ac yr <pann> doeth maxen wledic A | chynanmeriadawc a | deledogion ynys brydein ganthvnt ymany bv yr hynny hyt hediw yno a allei gynydv na braintna dyleyt Ac am hynny drwc yw gennyf i vot y sayssonyn awch dehol chwi ac na ellwch ymdiala ac wyntw.A ffann darvv y selyf tervynv ar yr ymadrawd hwn/nw kywlydiaw a | oruc kasswallan a diolwch yn va/wr idaw tyrionet y ymadrawd a | doydyt wrthaw val hynnhynn Arglwyd eb ef na ryveda di llesget gwyr yny<s> bryde/in Nyd edewit yno vn gwr bonhedic namyn a | dicpwytyma gyt a | chynan meriadawc A | ffann aeth mediantyr ynys ay llywodraeth yn llaw yr aneledogion ny me/drassant wy llywiaw yr ynys nay chynnal namyn ym/rodi ynn | ormodion o vwydyd a diodyd a | phorthmon/monneth a godinep a | gwraged a | chynnal ryvic yndu{n}tehvn o hyder ev mwnws ac val y | gwna pob mvlein ynanheilwng a gwnethyr val y dyweit gildas Nid am/gen kynnal y pechodev ymplith y kenetloed a | hynnya ostwng y | byd oll oy olvt Sef yw hynny kldv gwir/oned

Peniarth 23 102r

oned hygarwch ac arvoll diewl dros ang[e-]Ac vrdaw brenhined krevlawn a | wnaynt o [-]dryc | ystriw ac o bei vn gwar ffydlawn y wrtho[-]/ erv arnaw y vot yn vradwr a | chynnal y | kelwyd [..]drech nor gwirioned ac ny mynnynt dim y | gen [..]/dic yr holl wrioned. Ac nyt mwy y gwneynt wy h[..]/ny am lygion noc am veibion llen ac ysgoheigionac gwyr eglwysic ac am hynny nyt ryved bot yngas gann duw y | genedyl a | wnelei velly na rodi estra/wn genedyl arnadunt yn bennaf y | dial y pechodev hyn/ny Ac am hynny arglwyd teilwng oed y | bob arglwyd dyle/dawc keissiaw y | dyleyt ac am hynny arglwyd hyach wyfynnev arnat ti noc ar vrenhin arall or byt kans o vn | gor/hendat yd henym ny an dev Nyd amgen maylgwn gw/yned a | vv orvchel vrenin ar ynys brydein oll ac ef a vv ypedweryd brenin wedy arthur a dev vab a | vv idaw einiona rvn A i rvn y | bv vab beli ar yr beli hwnnw y | bv vabiago ac i iago y bv vap kadvan vyn tat ynnev Ac eini/on wedi marw rvn ay deol yntev or sayson a doeth hyty | wlat honn ac a | rodes i verch y hoel vychan vap hoelvap emyr llydaw y | gwr a vv gyd ac arthur yn goresgyny | gwladoed ac yr verch honno y bv alan yn vap o hoelvych<a>n ac yr alan hwnnw y | bv vap hoel dy | dat tithevarglwyd a gwr da kadarn grymvs oed hwnnwAC yna y trigws kasswallawn y | gayaf hwnnw

ygyt a selyf Ac yn ev kyngor y | kyngor y | kowsantellwng braint | hir y ynys brydein y | geissiaw chwedlevac y geisiaw kyfle y | wnevthur angev pellitus dewinetwin A | breint a | doeth y | dir ynys brydein a hynny ynrith revdvs a | gwisc re[v]sc revdus am!danaw ac a bagil

Peniarth 23 102v

[-] yn y | law ac ef a doeth racdaw yny vyd ynghaer ef/[-]anys yno ydoed edwin yna Ac ny wyb<vw>yd dim ac <ef> ym/[-y] revdvssion yny wyl chwaer idaw yn dyvot or llys allan[-]tyr yn | y | llaw y gyrchv dwvyr yr vrenhines kans Edwin[....]gassei y | vorwyn honno ganthaw o gaer vrangon ac ay[.]odes i wasanaeth yr vrenhines Ac wedy ymydnabod onadu{n}tovynhav a | oruc y | vorwyn rac atnabot braint ay | gaffel Acymdian byrr mynegi a | oruc hi idaw ef ansawd y | llys oll adangos a | oruc idaw y | dewin a | dodoed allan yr | oric honno or llysy | rannv alussenev y | revdvsion Ac yna breint ay chwer panvei nos dyuot attaw ef allan odithyr y | llys ar | gaer y emyly | demyl a oed yno Ac yn | diannot y!mwahanv a | orugant a my/net a | oruc breint ymplith y | revdussion yr | lle y | gweles y | dewinA | ffann gavas gyntaf gyfle ac amser i | droi y | vagyl hayarno | lownerth y vraich ay ysgwyd ef a | want y | dewin yny vydy vagil trwydaw ac yntev yn varw yr llawr ac yn gyflymystrywgar ymlithraw oy ochrwm a | oruc ymplith y | revdus/sion ac ymadaw ay vagyl hyt na wybvwyd arnaw efhynny mwy noc ar arall a | dywot hyt y | lle yd adawseiaros i | chwer Ac ny chava<s> y!hi o | ffvryf or byd dyvot allanor llys rac maint y | kynnwryf a vv yn | y llys am lad y dew/in Ac amgenv oll a | wnaethant y | nos honno ev gwersylltevay gwylvaev ar | byrth y | gaer ac odiethyr A | ffan wybvvreint hyny mynet a | oruc ef odyno hyt ynghaer exona | dyvynnv attaw yn<o> lawer or brytanyeit a | chadarnhav ydinas ar gaer a | mynegi vdunt llad ohonaw ef y dewinAc yn | diannot anvon kennadev ar | gasswallawn y doydudy damwin ac y | bop lle oll dros wyneb yr ynyssoed ar ydoedy brytanyeit ef anvones attadunt y | dammwein hwnnwac erchi vdunt vot yn gyweir o arvev ac yn | dvhvn y | dyvotyn erbyn kasswallawn pann glywynt y dyvot Ac yna

Peniarth 23 103r

paynda dywyssawc or sayson pan giglev y | chwed[-]/nw yn honnait Sef a | oruc hwnnw knvllaw llv ma[....]dyvot am benn kaer exon ac ymlad yn | diannot. A [....]yna eisioes y | doeth y | doeth kaswallan a deng mil o va[...]/ogion arvawc ygyt ac ef y gann selyf vrenhin llydawa dyvot yn diargel hyt ynghaer exon ac wedy ev dyvo[t]yn agos yr gaer rannv a | oruc y lv yn bedeir bydin a | chyr/chv y elynion ac yn | y lle daly paynda a | llad kwbyl oy lvAc yna sef a | oruc rac y | dienydv gwrhav y | gasswallawn amynet yn vn ac ef y ymlad ar sayson a | rodi gwystlon igasswallawn ar gynnal hynny ac ef. Ac yna wedy gor/

vot o | gasswallawn yn | diannot yd anvones yntev ar yrholl vrytanyeit yr ynys oy dyvynnv attaw y vynet ambenn Edwin drwy hymvr A | ffann giglev edwin hyn/ny knvllaw llv o sayson a oruc yntev a | dyvot yn erbyncaswallawn hyt ymaes hedfeld ac yna ymlad a | oruca chasswallan Ac yn | gynta damwein ar y vrwydyrhonno y llas edwin a | channwyaf y lv ygyt ac ef Acyna hevyd y llas offric y vab yntev a gotbolt vrenhi{n}orc a | chwbwl oc ev gwerin.Ac yna wedy kaffel gasswallawn y | vvdigolieth dech/rev a oruc distriw y | sayson o lad a | llosgi a | gyvar/ffei ac ef onadunt a | ffann gyvarffei saysnes veich/ioc ac ef ay gledef ehvn y gellyngei ev bolieit yr lla/wr rac bot says mawr o hwnnw Ac velly y | keisiawdkasswallan ev divetha o ynys bredein Ac yna ymlata | oruc kasswallawn ac offric y | gwr a | doeth yn vrenin yngyntaf yn lle edwin ay lad a | llad dev neyeint ygyt ac efa oedynt vn | waet ac vn dyleyt ac yntev A | llad eanda vre{n}/hin ysgotlont a dodoed yn borth vdunt ef a lladawd wy/nt ac ev gwerin. Ac <yn> y | lle wedy llad y rey hynny

Peniarth 23 103v

[-h]bwyd Osswallt yn vrenin yn lle Edwin a | chys/[- a] ymladawd a hwnnw o | le i | le Ac ef a | foes hyt[-] a | wnaedoed severus ameradyr gynt rwng deivyr[....]yneirch Ac wedi y | ffo hit yno yd anvones kasswallan[.]aynda a | rann or llv ygyt | ac ef y ymlad ac Osswall hytyno Ac val ydoyd osswallt wedy y ogylchynv o baynda aylv o | hyt nos yn y lle a | elwyr o saysnec hevynffylt ac yng/hy{m}raec y maes nevawl Sef a | oruc Oswallt yna dyr/chavel delw y | groc a doydvt wrth y gytvarchogion Di/gw<y>dwch oll ar dal ych gliniev ac och llwyr dehewyt gw/ediwch duw hollgywaythawc hyt pann vo ef ych ryd/hav gann y | llv syberw hwnn ac y | tywyssawc krevlawnkanys duw a wyr pann yw amdiffin iechyd an kene/dyl ydym ni a | ffann oed y | dyd drannoe<th> y | kyvodes Osw/allt ay lv a | dechrev ev <ar> gelynion a | orugant drwy ymdi/rieit yn duw ac oy gwediev a | gorvot a | oruc Osswallty | dyd hwnnw A | ffann giglev gasswallawn hynnykynvllaw llv a | oruc a | mynet yn | ol Osswallt ay ymlitay odywes yn | y lle a | elwir bwrrnei Ac <yno> y lladawd pennOsswalltAc yna wedy llad Osswallt y | doethOsswyd yn vrenhin <yr sayson> brawt Osswalt oed hwnnwAc yna wedy hynny knvllaw swllt o evr ac arianta oruc ac anvon llawer o | hwnnw y gasswallan kanysgoruchel vrenhin oed ar gwbyl or ynys a | gwrhav aoruc y | gasswallawn ac ostwng idaw ac velly y | kymo/dassant Ac y | kyvodes dev neieint veibion i vrawt y | ry/velv ar Osswyd ac wedy na allassant ryvelv y | ffoass/ant hyt ar baynda vrenhin mers Ac erchi nerth y hwn/nw y | dyvot dros hymvr y | ryvelv ar osswyd aylwyn

Sef a oruc paynda yna annoc hynny a doydut na la/

Peniarth 23 104r

uassei dorri a | wnadoed a | chasswallawn yn | y oes he[p -]AC yna wedy hynny pann doeth gwylva y | svl[....]daly llys a | oruc kasswallawn yn llvndein a | g[-]coron am y | benn A | chwbwl o dywyssogion ynys bryd[...]o sayson a chymrv a doythant yr wled honno namyn [os]/swyd aelwyn ehvn Ac yna y doeth paynda ar gasswall/awn a | govyn idaw yna paham na | devei osswyd yr wledam y bot yn | glaf eb!y kasswallawn. Na<c> ef ys | gwir ar/glwyd eb!y paynda Ef | a anvones attaf i kennadev ierchi ym dyhvnaw ac ef vi am gwyr y | geisiaw dial yvrawt Ac wedi na dvhvnais ac evo ef a yrrawd gen/nadev hyt yn germania y wahawd sayson attaw i dialossw<a>llt y vrawt arnat ti ac arnaf ynnev Ac wel | dy ynayvo yn torri tangneved a | hedwch ynys brydein panndeholes i | dav neieint a | ffann geisiod vy vnolieth ynnevarglwyd ith erbyn di A | dyro di arglwyd gennat ymioy lad nev oy deol or ynys honn.AC yna galw a oruc kasswallawn attaw y | gyngora | govyn pa | beth yawnaf y wnevthur am hynnySef y | dywawt maredud vrenhin dyvet val hynn val hynn arglwyd eb ef paham y trossaist di or darpar kyn/taf a | vynassvt a<m> y sayson Nit amgen noc ev dilev or ynyshonn o | gwbyl ac am hynny arglwyd dyro gennat i ba/ynda y | ryvelv arnaw val y | bo ryvel yryngthvnt ehvncan ny dyleir cadw ffyd wrth y | neb ny chattwo y | ffydehvn Ac am hynny kennatta y baynda ryvelv ar ossw/yd val y | llado pob vn onadunt i | gilid ac y velly y | dileiry sayson oll or ynys honn.AC yna y | rodes kasswallawn kennat y | bay{n}da y | o/resgyn ar osswyd a | mynet a | oruc paynda a llv

Peniarth 23 104v

[.a]wr ganthaw drwy hymvr o anvod osswyd a | go/[-] a oruc yn wychyr arnaw a | llad a | llosgi ac yna kyn/[...] a | oruc osswyd aelwyn y | baenda evr ac aryant a | thlys/[...] gwerthvawr yr peidiaw a ryvelv arnaw ac ny myn/nawd paenda dim namyn ryvelv arnaw Sef a orucosswyd dodi ar duw tervynv yryngthvnt a | rodi kat arvaes idaw a hynny gerllaw avon a | elwit wynnec Ac yna yllas paynda Ac yna y | rodes kasswallawn y | gyvoeth i Alffricy | vap ac y | kymerth yntev ac etbert tywyssawc mers a | ry/vely ar osswyd o orchymvn kaswallawn.AC yna y | bv gasswallawn y | gweldychv yr ynys honnwyth mlyned a | devgeint yn | dangnevedus garedicyn bennaf brenhin ac yn eidaw y goron ony ymdreiglawdyn | heneint a gwander Ac yn | y pymthecvet dyd o vis tachw/ed y | bv varw Ac y kymerth y br<y>tanyeit y | gorff ai yraw acireit gwyrthvaw<r> Ac ay dodassa{n}t y | gorff mewn delw o latwm

dinewedic wedy i | dinev yn | gymedrawl drwy dogned ethryl/lith kywreinrwyd ar | delw honno a ossodassant ar varch di/newedic o lattwm tec ac wynt a | gossodassant vchbenny porth tv ar gorllewyn yn llvndein yr aruthder yr saysonac ydanaw yntev y | gwnaythant eglwys ay | chysegrv ynenw saint marthin ac yn honno yn wastat y kenit effe/rennev rac y enait kasswallawnar gwr hwnnw a daroganawd mer/din emrys y | vot yn varchawc evyda/wl. [C]adwa/ladyrvendigait.Ac yn | y ol yntev y bv gadw/aladyr vendigeit y vapyntev yn vrenhin dengmlyned ynffrwythlan dangnevedus yn kynnal

Peniarth 23 105r

coron ynys brydein a | llywodreth <da> Ac yna klevychv a [....]kadwaladyr o | hir nychdawt Ac yna ennynnv tervy[-]yrwng y | brytanyeit ehvnein. Mam gadwaladyr vend[i]/gait oe<d> chwae<r> vndat a | phaynda ay mam hithev oed gwra/ic vonhdic o deledogion erging ac evas A | phan gymo/des kasswallan a | ffaynda y kymmerth kasswallawn ywreic honno ac y ganet kadwaladyr vendigeit yn vapidiAC yna ygyt a | bot gormod o dervyscyrwng y | brytanyeit ehvn y | doeth arnadunt new/yn oy llad a | ball yn dyal<ed> gan duw arnadunt am ev pe/chodev ac ev syberwyt a hynny dros wynep ynys brydeinhyt na cheffit dim or b<w>yt yndi namyn a | geffit o gic helybwystviled ymewn diffeith a | marw vvant o newyn y bo/byl yna hyt nad <oed> o | rei <byw> a gladei y | rei meirw a gwasgarva orugant y wladoyd y | byt a allws onadunt vynetdann gwynvan a | drycyrverth. A dywedut wrth duwti an | rodeist ni megis deveit yn vwyt yr bleidiev ac angwasgereist ymplith y | kenhetloed ac yna y peris kadw/aladyr ehvn kyweiriaw llynges idaw y vynet y | lydawA chwynvan val hynn gwae ni bechadvrieit am yn am/ravylion bechodev y rei y | kodassam ni iessv grist onadvntyn ormod tra yttoedem yn kaffel ysbeit y | benydiaw acy | ymwnethur a duw ac am hynny y ma<e> duw yn dial ar/nom ninhev yn pechodev ac yn an | deol on gwir dyleytAc ni allawd na gwyr rvvein na chenedyl or byt yngwasgarv ni val hynn tra vv vodlawn duw ynnyac am hynny weithion ymchwelet gwyr rvvein ar ys/gottieit a | thwyllwyr bratwyr o | sayson y ynys brydeinkans ydiw yn diffeith oy phobyl dyledawc a | choffayt

Peniarth 23 105v

[-t] wyntwy an diholes ni o ynys brydein namyn[...] ehvn.AC yna gwe<di> | dyvot kadwaladyr vendigait y dirllydaw ar alan vrenin llydaw a | nei oed hwnnwhwnnw y selyf ay arvoll a | oruc hwnnw yn anrydedusval y dylei vrenin y arvoll ac yna yd | edawyd ynys bry/dein yn diffeith onit ychydic a | dihengis ymewn a/nyalwch a | diffeith goydyd a | mynyded Ar vall honnoa barhaws yn | ynys brydein vn | vlyned ar | dec ar y | bry/tanyeit ac ar | y | sayson hevyd A | hynn a dihengis orsayson a anvonassant gennadev hyt yn germaniaar ev kenedyl y | vynegi vdunt vot yr ynys <yn> wag orbrytanyeyt ac erchi vdvnt dyvot oy chyvanhedvyr ynys ac oy chymryd yn segvr Ac yna pann giglevyr ysgymv<n> bobyl honno y | damwein hwnnw ymgy/nvllaw a orugant anvad niver onadunt o wyr agwraged a dyvot yr goglot yr tir a dechrev kyvan/hedvr wlad a | orvgant or alban hyt yngheyrnywkans nyt oed yndi nep ay llvdiei o | genedyl y | bryta/nyeit ac o hynny allan ac o hynny allan y kollesy brytanyeit y llywodraeth ar ynys brydein.AC ymhen yspeid wedy hynny id erchis kadwa/ladyr y alan vrenhin llydaw porth y dyvot yrynys | honn oy goresgyn ygan yr ysgymvnedic saysonAc yna y | doeth llef gan angel ar | gadwaladyr a | gor/chymvn idaw peydyaw a darparv dyvot y ynys bry/dein kan ny mynney duw wledychv or brytanyeitony delei yr amser a | dyroganws merdin rac bronnarthur Ac yna yd | erchis yr angel i gadwaladyrmynet i rvvein ar sergius bap ac wedy y | kymereiyno penyd a | chyffes ef a rivit ym plith y rei gwyn/

Peniarth 23 106r

vydedic Ac yna y | dywawt yr angel may drwy [-]ef y kaffey y | brytanyeit llyvodreth ynys brydein [p..]darffei kyflowni yr amser tynghedvennawl hwnnwAc ny byd kynt hynny no phan | gaffwynt twy esgyr[.]kadwaladyr o rvvein yw dwyn y ynys brydein a hyn/ny a | geffir or diwed pann dangosser <esgy[..]> y saint erill agvdiwyd rac ovyn y paganyeit yn rvvein A | ffanngaffer hynny y | keiff y | brytanyeit y hen | dyleyt a med/iant ynys <brydein> A ffann darvv yr argel tervynv ar ymdi/dan hwnnw ydaeth kadwaladyr ar alan vrenhinllydaw a | dywedut idaw kwbwl ar | a | doydassei yr ang/el wrthaw Ac yna y | kymerth alan holl lyfrevdyroganev merdin emrys a | daroganev yr eryr a bro/ffwydws ynhaersepton a o gathlev sibilla a dech/rev edrych y edrych <ai> gwir a dywoydassei yr angelay gev am hynny A | ffann weles alan nat oyd wrth/wynep yr hynn a | dywet yr angel yn | y | dyroganevef a annoges alan ar gadwaladyr mynet y rvve/in Ac anvon ivor y vap ac ynyr y nei y ynys bry/

dein y geisiaw kynnal ev dyleyt vrenhinawl kenedly | brytanyeit rac mynet gwelygord y drostvn.AC yna yd ymwrthodes kadwaladyr vendigaita ffob ryw beth bydawl o gariat tragywydawly | dernas duw ac ydayth odyno y rvvein hyt ar sergi{us}bap ac y | kymerawd sergius bap ef ymplith rif y seyntnef Ac yna yn | y | lle o | disyvyd heint y | klevychawd ka/dwaladyr ac yn | y devdecvet dyd o | vis may y bv varwac ydaeth y eneit y | dernas nef yn | yr wythvet vlwydyna | ffedwarvgeint a seithgant wedy geni mab duwor arglwydes vair wyry.AC yna wedy knvllaw o ivor vap kadwaladr

Peniarth 23 106v

[-.] hynn a allassant vwyaf o | longev a | gwyr[-]thant y ynys brydein. Ac wyth | mlyned ar[..]geint y | bvant yn ryvelv yn gadarn dywal ar y ge/[-] ysgymvnedicka sayson ac ny bv vawr [a | ryng]/[awd] vdvnt hynny kans nyt adowsei y | vall o newyn dimor brytanyeit yn vyw Ac o hynny <allan> ni elw[it] wyntyn vrytanyeit namyn yn gymry Ac odyna o hyn/ny allan y | gwnaythant y | sayson yn | gall ac yn do/eth kynnal tangheved ay chadw y ryngthvnt ehv/nein a diwyll y tired ac adeilad y | dinassoed ar kes/tyll ac a vwryassant y | brytanyeit oy llywdreth Aca vediannassant wynt ehvneyn holl loygyr A cher/nyw A gwr a | elwit Delstan oed dywyssawc A hwn/nw gyntaf or sayson a | wisgod coron y dernas Aco | hynny allan y kolles kymry ev braint ay dyley[t]ac y bv dir vdunt godef sayson y | bennaf arnad[u..]Ar tywyssogion kymry a vv wedy hyn[-]/diannv holl gymry bob eil wers val y tyssiolaythaystoria yr tywyssogion Ac velly y tervyna yystoria honn.

Explicit liber coronacio{n}isBritano{rum}.

Iste liberconstatwy[co...]tud[...]

Documents

pure.aber.ac.uk · Web viewRhyddiaith y 15eg Ganrif: Fersiwn 1.0 . adysgrifiwyd gan Richard Glyn Roberts, gyda chymorth Sarah Rowles a Patrick Sims-Williams (h) Adran y Gymraeg,