PUNËTORI MULTIKULTURORE për shkolla fillore - pmio.mkpmio.mk/wp-content/uploads/2014/05/PUNËTORI-MULTIKULTURORE-per... · Aktivitetet e dhëna në këtë udhëzues janë punëtori

PUNËTORI MULTIKULTURORE për shkolla fillore

- botim i reviduar -

Interethnic Integration in Education Project

Ky udhëzues është përgatitur nga Qendra për të Drejtat e Njeriut dhe Zgjidhjen e Konflikteve, Shkup. Autorë: Renata Dedova, Safet Balazhi, Sasho N. Allushevski dhe Filipina Negrievska, nën supervizion të Violeta Petroska-Beshka.

Përkthyes: Jordana Shemko-Georgievska

Qëndrimet e dhëna në këtë udhëzues janë të autorëve dhe nuk eshtë patjetër të përputhen me qëndrimet dhe politikat e UNICEF-it.

Udhëzuesi është botuar në bashkëpunim me Byronë për Zhvillimin e Arsimit, në kuadër të projektit Shkollë sipas masës së fëmijës.

Doracaku është përkrahur teknikisht dhe financiarisht nga Qendra Maqedonase për Arsim Qytetar në suaza të projektit të USAID-it për integrim ndëretnik në arsim. Qëndrimet e autorëve të shprehur në këtë doracak, nuk i shprehin qëndrimet e USAID-it ose të Qeverisë së Shteteve të Bashkuara të Amerikës.

Përgatitjen e punëtorive multikulturore, në përbërje të këtij doracaku, është e mbështetur financiarisht nga UNICEF-i, si një pjesë e programit të Kombeve të Bashkuara „Përmirësimi i dialogut dhe komunikimit ndëretnik“ financuar nga qeveria e Spanjës nëpërmjet MDG-F.

Aktivitetet e dhëna në këtë udhëzues janë punëtori të krijuara nga Qendra për të Drejtat e Njeriut dhe Zgjidhjen e Konflikteve me qëllim që të mundësojnë njohje, respektim dhe bashkëpunim të fëmijëve, përfaqësuesve të grupeve të ndryshme etnike, si dhe të ofrojnë model të aktiviteteve multikulturore ekstrakurikulare të cilat mund të realizohen në shkollat në vend. Ky qëllim realizohet nëpërmjet punëtorive njëorëshe të strukturuara dhe të udhëhequra, në të cilat marrin pjesë një numër i barabartë nxënësish me prejardhje të ndryshme etnike/kulturore/gjuhësore.

Këto punëtori janë implementuar në kontekst të programit më të gjerë të përbashkët të Kombeve të Bashkuara për “Përparimin e dialogut dhe komunikimit ndëretnik”, në të cilin UNICEF-i e mbështet Ministrinë e Arsimit dhe Shkencës dhe Byronë për Zhvillimin e Arsimit në përforcimin e multi-kulturalizmit në shkolla. Kjo qasje është bazuar në konceptin më të gjerë të Shkollës sipas masës së fëmijës, i cili në vend përfshin gjashtë dimensione (inkluzivitet, efektivitet, shëndet dhe siguri, senzitivitet gjinor, participim dhe multikulturalizëm). Në vitin 2008, Byroja për Zhvillimin e Arsimit, me mbështetje të UNICEF-it, i vendosi standardet dhe principet e Shkollës sipas masës së fëmijëve si bazë për zhvillim të konceptit dhe kurikulumit për arsimin tetëvjeçar. Ky koncept tani përfshin qëllime të cilat kanë të bëjnë me multikulturalizmin dhe aktivitetet ekstrakurikulare. Në këtë kuptim, punëtoritë sigurojnë model aktivitetesh nëpërmjet të cilave mund të realizohen këto qëllime.

Në këtë projekt janë përgatitur 84 punëtori dhe shumica tashmë janë pilotuar në punën me nxënës të shkollave njëgjuhësohre, dygjuhësohre apo trigjuhësohre, apo në shkolla me një perqindje të lartë nxënësish për të cilët gjuha e mesimit nuk është gjuhë amtare (kryesisht rome). Në fazën e krijimit dhe pilotimit të programit, punëtoritë i vizitonin nxënësit me prejardhje të ndryshme etnike/kulturore prej shtatë shkollash tetëvjeçare dhe pesë shkollash të mesme në komuna të ndryshme. Në shtatë prej shkollave të përzgjedhura mësimdhënia realizohet në shumë gjuhë amtare, që do të thotë se në to mësojnë nxënës që i takojnë minimum bashkësisë etnike maqedonase dhe shqiptare. Katër prej shkollave janë njëgjuhësore (me mësimdhënie në gjuhën maqedonase ose në gjuhën shqipe), por gjatë zbatimit të programit, çdo shkollë me mësim në një gjuhë duhet të bashkëpunojë me shkollën përkatëse me mësimdhënie në gjuhën tjetër prej komunës së njëjtë. Përjashtim bën një shkollë tetëvjeçare në të cilën mësimi zhvillohet në maqedonisht, por në të cilën një përqindje e madhe e nxënësve janë të ndryshëm nga shumica e nxënësve në shkollë nga ana etnike/kulturore.

Punëtoritë në këtë udhëzues për arsimin tetëvjeçar janë grupuar në katër kategori moshe: 1. cikli i moshës për 6, 7 dhe 8 vjeç; 2. cikli i moshës për 9 dhe 10 vjeç; 3. cikli i moshës për 11 dhe 12 vjeç dhe 4. cikli i moshës për 13 dhe 14 vjeç. Në suazat e secilës kategori moshe, punëtoritë janë ndarë në hyrëse, multikulturore dhe projektuese/zbatuese, gjithçka me qëllim që të zvogëlen i paragjykimet etnike dhe të rritjete respektimit ndërmjet tyre, nëpërmjet njohjes interpersonale dhe interkulturore dhe punës së përbashkët. Puna në punëtori bazohet në parimin e barazisë së grupeve të ndryshme etnike që realizohet nëpërmjet balancimit të numrit të pjesëmarrësve të cilët vijnë nga bashkësi të ndryshme etnike/kulturore.

Punëtoritë i realizojnë nga dy realizues, të cilët nëpërmjet metodave të ndryshme participuese në punë i ndihmojnë pjesëmarrësit në përpunimin e përmbajtjeve të ndryshme. Në shkollat shumëgjuhëshe, realizimi i punëtorive është kryer në mënyrë bilinguale: në gjuhën maqedonase dhe shqipe. Me këte rast të gjitha materialet që i marrin pjesëmarrësit janë përgatitur në të dyja gjuhët dhe gjithçka që flitet dhe krijohet në punëtori duhet të thuhet dhe përkthehet në të dyja gjuhët.

PËRMBAJTJA

PUNËTORI HYRËSE

Punëtoria I.1.1: Njohja e ndërsjellë

Punëtoria I.1.2.: Ne jemi grup

Punëtoria I.1.3.: Rregullat e grupit

Punëtoria I.1.4: Të njëjtë, të ngjashëm, të ndryshëm

Punëtoria II.1.1: Njohja e ndërsjellë

Punëtoria II.1.2: Ne jemi grup

Punëtoria II.1.3: Rregullat e grupit

Punëtoria II.1.4: Muzikë, muzikë

Punëtoria III.1.1: Njohja e ndërsjellë

Punëtoria III.1.2: Ne jemi grup

Punëtoria III.1.3: Rregullat e grupit

Punëtoria III.1.4: Pse jemi të ngjashëm dhe të ndryshëm Punëtoria IV.1.1: Njohja e ndërsjellë

Punëtoria IV.1.2: Ne jemi grup

Punëtoria IV.1.3: Rregullat e grupit

Punëtoria IV.1.4: Valixhja ime

PUNËTORI MULTIKULTURORE

Punëtoria I.2.1: Si thuhet e kuqe në gjuhë tjetër?

Punëtoria I.2.2: Kafshë të njëjta, kafshë të ndryshme

Punëtoria I.2.3: Si ta vë në gjumë beben?

Punëtoria I.2.4: Si e festojmë ditëlindjen

Punëtoria I.2.5: Tren dëshirash

Punëtoria II.2.1: Bakllava dhe sarmë

Punëtoria II.2.2: Si e festohen festat

Punëtoria II.2.3: Што është çka - çka është што

Punëtoria II.2.4: Nga format te vizatimet

Punëtoria III.2.1: Në gosti te...

Punëtoria III.2.2: Doke gjatë lindjes së fëmijëve

Punëtoria III.2.3: Më thuaj si të bëj

Punëtoria III.2.4: Kuiz kulturor

Punëtoria III.2.5: Festimi e Vitit të Ri

Punëtoria IV.2.1: Muzikë, instrumente dhe valle

Punëtoria IV.2.2: Dasma – doke tradicionale

Punëtoria IV.2.3: Gëzuar 29 Shkurtin

Punëtoria IV.2.4: Shkollë ideale

47

48

50

53

57

59

62

64

66

67

70

72

74

78

80

82

83

85

86

5

6

8

11

13

16

18

21

27

29

31

35

37

39

41

43

46

PUNËTORI PROJEKTESH


Punëtoria I.3.1: Kuti për ruajtje

Punëtoria I.3.2: Kafshë prej guri

Punëtoria I.3.3: Shënues faqesh

Punëtoria I.3.4: Vend edhe për ju - 1





Punëtoria II.3.1: Njolla të pazakonshme

Punëtoria II.3.2: Korniza të veçanta

Punëtoria II.3.3: Korniza të përbashkëta

Punëtoria II.3.4: Kova prej letre - 1





Punëtoria III.3.1: Ndarja e përvojave prej punëtorive të mëparshme

Punëtoria III.3.2: Planifikimi i pllakateve

Punëtoria III.3.3: Punimi i pllakateve

Punëtoria III.3.4: Ekspozita – 1





Punëtoria IV.3.1: Mesazhe tekstuale dhe figurative në shkollë

Punëtoria IV.3.2: Prezantimi i rezultateve

Punëtoria IV.3.3: Përpunimi i pllakateve

Punëtoria IV.3.4: Fjalorth

Punëtoria IV.3.5: Përpunimi i fjalorthit

Punëtoria IV.3.6: Punimi i diplomës

Punëtoria IV.3.7: Promovimi dhe ndarja e fjalorthit

88

89

90

92

93

96

99

101

102

103

104

105

110

113

114

121

124

127

128

129

130

131

132

133

134

135

136

138

139

140

141

142

144

Qëllimi i përgjithshëm: vendosja e komunikimit interpersonal me përfaqësuesit e bashkësive „të tjera” etnike

5

PUNËTORI HYRËSE

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE

Qëllimet e veçanta: njohja midis tyre e anëtarëve të grupit

promovimi i bashkëpunimit me të tjerët

njohja me mënyrën e punës së grupit

Materiale:

fletë pune për pjesëmarrësit: Bexh – për çdo pjesëmarrës nga një me rreth të prerë paraprakishtngjyra – aq komplete sa ka edhe grupeakrilikshpuesgërshërëshkumës

Aktiviteti hyrës:

Aktiviteti kryesor:

Të gjithë pjesëmarrësit janë mbledhur në njërin cep të hapësirës së punës. Në anën tjetër në dysheme është vizatuar me shkumës një rreth i madh. Realizuesit thonë një atë gjë prej

gjërave më të preferuara, që ata i kanë shënuar gjatë aktivitetit të mëparshëm, ndërsa të gjithë ata që e kanë vizatuar duhet të futen në rreth, t'i venë pëllëmbët njëra mbi tjetrën (si përshëndetje sportive) dhe, kur jepet shenja e dhënë, të bërtasin Ura. Pastaj kthehen në pjesën tjetër të hapësirës, ndërsa realizuesit thonë diçka tjetër që është përmendur më parë si diçka e preferuar.

Aktiviteti përfundues:

6

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE

PUNËTORIA I.1.1: NJOHJA E NDËRSJELLË

Të gjithë qëndrojnë në rreth. Fillon një prej realizuesve, e pastaj secili me radhënjë nga një e thotë emrin e vet, zakonisht me ton zëri normal.

Pasi të jenë prezantuar të gjithë, luhet dhe rrethi i dytë: secili një nga një e thotë emrin e vet duke bërë njëkohësisht një hap para në rreth, pastaj kthehet në vendin e vet. Menjëherë pas kësaj, pas dhënies së shenjës së caktuar, gjithë grupi e përsërit emrin e thënë duke i ngritur njëkohësisht duart lart.

Pjesëmarrësit ndahen në grupe me nga katër-pesë pjesëmarres. Çdo pjesëmarrësi i jepet një rreth prej letre nëpër të cilin është kaluar fije akriliku që ashu të mund ta vendosin në qafë.

(Fletë pune për pjesëmarrësit: Bexh). Në të janë vizatuar ngjyra, pjatë me ushqime dhe fëmijë që luajnë.

Poshtë këtyre vizatimeve ka korniza bosh në të cilat çdo pjesëmarrës duhet të përgjigjet me vizatim se cila është ngjyra e tij e preferuar, cili është ushqimi i tij i preferuar dhe cila është loja e tij e preferuar. Derisa pjesëmarrësit punojnë, realizuesit në çdo rreth me shkronja të mëdha e shkruajnë emrin e pjesëmarrësit në gjuhën e tij amëtare, ashtu siç dëshiron të quhet ai në këtë grup. Pas përfundimit, çdo pjesëmarrës bexhin e vet e var në qafë.

Pastaj të gjithë pjesëmarrësit qëndrojnë në rreth. Së pari njëri pas tjetrit thonë se cila është ngjyra e tyre e preferuar, pastaj cili ushqim, ndërsa në fund flasin edhe për lojën e preferuar. Gjatë kësaj realizuesit përpiqen t'i mbajnë mend gjërat e thëna.

Pjesëmarrësit mund t'i mbajnë bexhat në disa punëtori në fillim që realizuesit të mund t'i mbajnë mend më lehtë emrat e tyre dhe ata të njihen midis vete.

Reflektim:

1. Çfarë bëmë sot?2. Çfarë ju pëlqeu më shumë prej kësaj që bëmë sot?3. Çfarë mësuat?

7

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE

PUNËTORIA I.1.2: NE JEMI GRUP

Materiale:

fletë pune për realizuesit: Punimefletë - ku është shkruar „Tungatjеta“ në gjuhët e përfaqësuara në gruphamer – aq fletë sa ka grupeletër e madhemarkerë ngjyra – aq komplete sa ka edhe grupesellotejp/likloplastgërshërëCD pleer

Aktiviteti hyrës:

Të gjithë qëndrojnë në rreth. Pastaj njëri nga një në rreth së pari duhet të duartrokasë, e pastaj ta thotë emrin e vet. Pastaj të tjerët që janë në grup pas një shenjë të dhënë ngrihen

njëkohësisht, duartrokasin dhe e përsëristin emrin e pjesëmarrësit.

Pastaj ngjesin fletë në tabelë në të cilat shkruhet „Tungatjеta“ në gjuhët që fliten në grup. Të gjithë qëndrojnë në rreth. Të gjithë kur jepet shenja e caktuar në një zë i shqiptojnë një nga një përshëndetjet e shkruara në gjuhë të ndryshme. Kjo gjë përsëritet disa herë, që pjesëmarrësit ta kenë mundësi të mësojnë përshëndetjen në gjuhën joamtare.

Pastaj një pjesëmarrës fillon t'i thotë Tungatjеta në një nga gjuhët e ushtruara më parë atij që është afër tij, e thotë emrin e tij dhe i jep dorën atij. Ai që vijon vazhdon duke përshëndetur me të njëjtën përshëndetje, duke e shqiptuar emrin e tij dhe vazhdon duke zgjedhur përshëndetjen tjetër në gjuhën tjetër që është e ndryshme nga ajo me të cilën iu drejtuan atij, e shqipton emrin e pjesëmarrësit që vijon dhe ia jep dorën atij. Kështu vazhdon derisa të gjithë pjesëmarrësit të jenë në rolin e atyre që i përgjigjen përshëndetjes së marrë.

Aktiviteti kryesor:

Pjesëmarrësit ndahen në grupe me nga 4-5 pjesëmarrës. Atyre tregohet sesi duhet të duken produktet përfundimtare të këtij aktiviteti. (Fletë pune për realizuesit: Punime).

Pastaj çdo grup merren vesh se cilin prej punimeve do ta realizojnë dhe këtë vendim ua thonë realizuesve të cilët e vizatojnë në hamer figurën (e përzgjedhur nga grupi), që është bazë për punimin përfundimtar.

trung vetëm me degë

flutur pa krahë

diell pa rreze

Pjesëmarrësit në çdo grup duhet t'i përfundojnë figurat që ata të ngjasojnë me punimet përfundimtare, ashtu që me ndihmë të realizuesve i vizatojnë pëllëmbët e tyre, e pastaj i ngjyrosin vizatimet me ngjyra. Kështu në degë dalin gjethe, te flutura krahë, kurse te dielli rreze.

8

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE

Qëllimet e veçanta:formimi i grupit - zhvillimi i ndjenjës së përkatësisë në grup, pavarësisht se

cilës bashkësi etnike konkrete i përket nxitja e bashkëpunimit midis anëtarëve të grupeve nxitja e pjesëmarrësve që të marrin vendime në grup për çështje me interes të

përbashkët

Pastaj punimet e çdo grupi bashkohen dhe bëhet një poster i përbashkët. Pjesëmarësve u thuhet se ai është vepër e përbashkët e gjithë grupit dhe kështu shqyrtohen të gjitha punimet.

Pastaj bëhet përpjekje që të gjendet nje emër i cili do të jetë i përbashkët për gjithë grupin. Ai mund të jetë ndonjë emër i ri dhe jo i zakonshëm, të cilin deri tani nuk e ka dëgjuar asnjeri, por mund të jetë edhe i njohur. Pjesëmarrësit japin propozime, kurse realizuesit të gjithë shpejt i vizatojnë ato me vizatime të thjeshta në tabelë ose në letër të madhe. Kur të vizatohen propozimet, kërkohet prej pjesëmarrësve që secili më vete të shprehet se cili emër u pëlqen më shumë, kurse realizuesit te çdo emër i përzgjedhur vendosin nga një vizë për çdo votë. Në fund mblidhen votat dhe shpallet emri i grupit. Nëse dy ose më shumë emra kanë numër të njëjtë ose përafërsisht të njëjtë të votave, pranohen të gjithë ata emra duke i kombinuar apo shtuar.

Pasi të përzgjidhet emri, realizuesit e vizatojnë dhe e shkruajnë. Në të dyja gjuhët me shkronja të mëdha në një letër të madhe, e shqiptojnë qartë emrin e gjithë grupit dhe e theksojnë anëtarësimin e çdo pjesëmarrësi në të. Në fund realizuesit tregojnë se letra me emrin e gjithë grupit do të çohet në çdo punëtori dhe do të varet në një vend të dukshëm para fillimit të saj.


Të gjithë pjesëmarrësit argëtohen me muzikë (nga CD pleeri ose me këngë të cilën e këndojnë realizuesit). Kur muzika mbaron, secili duhet „të përqafohet” me dikë që është afër tij. Pastaj

muzika vazhdon përsëri dhe gjithmonë kur ajo ndalon duhet të përqafohen përnjëherësh 4-5 pjesëmarrës. Ky hap i lojës përsëritet disa herë. Në fund, kur të mbarojë muzika, të gjithë pjesëmarrësit duhet të „përqafohen” njëherazi.

Reflektim:


9

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE

10

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE

Fletë pune për realizuesit: Punime

Realizuesit thonë se tani do të flasin ata pak për atë se si duan të jetë ky grup, çfarë të bëjnë dhe çfarë të mos bëjnë që të ndjehen mirë që të mund të punojnë me sukses. Pastaj pjesëmarrësit

ndahen në katër grupe dhe secilit grup i jepet nga një ekzemplar i fletës së punës: Si dua dhe si nuk dua që të jetë ky grup. Realizuesit shkurtimisht i shpjegojnë vizatimet dhe kërkon që secili grup t'i shënojë ato fotografi të cilat tregojnë sjellje që nuk u pëlqen, përkatësisht që nuk do të dëshironin të ndodhë në këtë grup. Pasi të përfundojnë, fletët e punës ngjiten në tabelë.

Qëllimet e veçanta: ndërtimi i kohezionit grupor

vendosja e rregullave të punës në grup

Diskutim:Nëse bëhet zhurmë, zihen, rrihen ose nuk ndahen materialet për punë etj., qëllimet e këtyre punëtorive nuk do të mund të realizohen dhe pjesëmarrësit nuk do të ndjehen mirë. Mosrespektimi i rregullave për të cilat është rënë dakord në grup nëkupton edhe mosrespektim të anëtarëve të tij.

PUNËTORIA I.1.3: RREGULLAT E GRUPIT

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE

11

Materiale:

fletë pune për pjesëmarrësit: Si dua dhe si nuk dua që të jetë në këtë grupfletë pune për pjesëmarrësit: Rregulla të veçanta 1-4 për çdo grup nga një rregullletër e madhengjyra – aq komplete sa ka grupemateriale për të shkruar – aq sa ka grupesellotejp

Aktiviteti hyrës:

Të gjithë pjesëmarrësit qëndrojnë në rreth dhe njëri pas tjetrit duhet ta thonë emrin e vet me zë të zakonshëm.

Në rrethin e dytë përsëri njëri pas tjetrit secili e thotë emrin e vet, por me zë shumë të lartë, duke thirrur. Pastaj në një shenjë të caktuar të gjithë përnjëherë e thonë emrin e vet duke bërtitur.

Në fund secili e thotë emrin e vet me ëmbëlsi, ashtu siç do të donte ta thërriste dikush.

Aktiviteti kryesor:

Diskutim:

1. Çfarë do të ndodhte nëse... (jepet një prej sjelljeve të fletës së punës që nuk është e dëshirueshme)? 2. Kur do të ndjeheshit më mirë: kur (jepet një prej sjelljeve të fletës së punës e cila është e dëshirueshme) apo (jepet sjellje e fletës së punës e cila nuk është e dëshirueshme)? Pse?

Përfundim:

Pastaj grupeve të njëjta të punës u jepet nga një rregull prej fletës së punës: Rregulla të veçanta 1-4, të cilën secili grup duhet ta ngjyrosë dhe ta zbukurojë.

Pasi të përfundojnë, ato ngjiten në një fletë të madhe letre, vihen në një vend të dukshëm në hapësirën e punës dhe bëhet një rezyme e shkurtër. Mandej rregullat vendosen në një vend të dukshëm para fillimit të çdo punëtorie.

1. Kur ndjeheshit më mirë, kur bërtisnit duke i thënë emrat apo kur i shqiptonit me ëmbëlsi? Përse?

12

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE


Të gjithë qëndrojnë në rreth. Pastaj kur jepet një shenjë e caktuar, të gjithë kthehen djathtas dhe e kapin për beli atë që rri para tyre. Në një shenjë të dhënë rrethi duhet të fillojë të

lëvizë në mënyrë të caktuar sipas instruksionit të dhënë duke u munduar të mos ndërpritet asgjëkund dhe askush të mos e lëndojë veten, as të tjerët.

Instruksionet janë këto:

ec para ngadalë

ec para me tempo normale

ec para me shpejtësi

qëndro në vend

ec mbrapa ngadalë

ec mbrapa me tempo normale

ec mbrapa me shpejtësi

qëndro në vend

Reflektim:


Qëllimet e veçanta: zhvillimi i vetëdijes për karakteristikat sipas të cilave

pjesëmarrësit janë të ngjashëm, të njëjtë apo të ndryshëm

nxitja e pranimit dhe respektimit të dallimeve

PUNËTORIA I.1.4: TË NJËJTË, TË NGJASHËM, TË NDRYSHËM

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE

13

Të gjithë pjesëmarrësit rrinë ulur në rreth dhe realizuesi thotë: Tani do të luajmë lojën „Dua – nuk dua”. Do ta luajmë në mënyrë të tillë, unë do të them se çfarë duhet të bëjnë ata që duan një

gjë dhe ata që duan një gjë tjetër. Për shembull: Le të ngrihen të gjithë të cilët duan të flenë gjatë në mëngjes dhe të kapen për dore. Ata që nuk duan le të rrinë ulur dhe t'i ngrenë duart lart. Gjithmonë kur të veproni kështu shikoni rreth vetes dhe provoni të mbani mend se kush është në këmbë dhe kush është ulur.

Çfarëdo që të zgjidhni do të merrni „medalje”. Medaljet do të jenë forma gjeometrike prej letre me ngjyra të ndryshme. Këto “medalje” do t'i mblidhni secili në zarfin e vet (u tregoni zarfin dhe i vini brenda, një nga një, disa forma gjeometrike) dhe do t'i ruani për lojën tonë të ardhshme ku secili prej jush do të tregojë se çfarë ka mbledhur.

Domethënë, secilit që dëshiron të flejë pak më shumë në mëngjes i jepet një rreth i bukur i kuq, kurse atij që zgjohet herët – një rreth të bukur të gjelbër.

Pastaj të gjithë duhet të ulen dhe përsëritet procedura me pohimet e mëposhtme dhe në varësi të asaj që kanë përzgjedhur pjesëmarrësve u jepet „medalja” përkatëse.

Nuk duan të luajnë me kukulla (trekëndor i kaltër). Duan të luajnë me kukulla (trekëndor i gjelbër).

Duan të luajnë futboll (drejtkëndësh i kuq). Nuk duan të luajnë futboll (drejtkëndësh i kaltër).

Duan të hanë spinaq (rrethor i verdhë). Nuk duan të hanë spinaq (rrethor të gjelbër).

Materiale:

fletë pune për realizuesit: Forma gjeometrike – të ndara në zarfe (në çdo zarf është shënuar cilën formë ka brenda) trekëndësh të kaltër, trekëndësh të gjelbër, drejtkëndor të kuq, drejtkëndor të kaltër, rrethor të verdhë, katror të kaltër, katror të kuq, rrethor të gjelbër – nga çdo ngjyrë ka 24 figura

fletë me ngjyra (e kuqe, e verdhë, e kaltër, e gjelbër) – nga dy për çdo ngjyrëzarf - për çdo fëmijë nga njëletër ngjyra sellotejp ngjitës për letër gërshërë

Aktiviteti hyrës:

Realizuesit kanë në duar fletë me ngjyra të ndryshme (të kuqe, të verdha, të kaltra, të gjelbra) dhe një prej tyre e ngre dorën në ajër duke treguar fletë me një ngjyrë dhe thotë: Prek… (e themi

emrin e ngjyrës). Menjëherë pas tij edhe realizuesi tjetër e thotë emrin e ngjyrës në gjuhën tjetër që flitet në grup dhe atëherë pjesëmarrësit duhet të gjejnë sa më shpejt atë ngjyrë dhe ta prekin. Pasi ta prekin të gjithë atë ngjyrë, në të njëjtën mënyrë do të kërkojnë të prekin edhe ngjyrë tjetër dhe e gjithë loja përsëritet disa herë me ngjyra të ndryshme.

Aktiviteti kryesor 1:


Pjesëmarrësit ndahen në dy grupe me nga tre pjesëmarrës dhe të gjithë duhet të nxjerrin nga zarfi figurat dhe në një fletë t'i rendisin siç dëshirojnë dhe pastaj i ngjitin duke formuar një

figurë të përbashkët. Mund të përdorin edhe ngjyra që t'i vizitojnë dhe t'i ngjyrosin.

Pasi të përfundojnë realizuesit i ngjitin fletët në mur dhe bëjnë ekspozitë.

Në fund realizuesit kontrollojnë dhe tregojnë cilat punime janë të ngjashme, cilat ndryshojnë dhe cilat janë ndryshimet, thonë se disa forma janë të ngjashme, por të ndryshme nga ngjyrat, kurse disa forma janë të ndryshme, por të ngjashme nga ngjyra.

14

Duan të luajnë me qen (katror i kuq).Nuk duan të luajnë me qen (katror i kaltër).

E rëndësishme: Dy pohimet e fundit duhet të jenë pohime të cilat realizuesi e di me siguri se kanë të bëjnë me të gjithë pjesëmarrësit:

Tani le të kapin hundën të gjithë ata që kanë këpucë në këmbë. (të gjithëve u jepet rrethor i gjelbër)Tani le të kapin veshët të gjithë ata që dinë ta thonë shkronjën A. (të gjithëve u jepet rrethor i verdhë)

Diskutim:1. A rrinte ulur dikush gjithë kohën? A rrinte në këmbë dikush gjithë kohën?2. A ngriheshin gjithmonë të njëjtët fëmijë me ju? Pse ngriheshin fëmijë të ndryshëm?3. A duan të gjithë fëmijët gjithmonë të hanë, luajnë? Pse?4. A mbeti dikush i cili nuk e kapi hundën, a mbeti dikush pa i kapur veshët?5. A ka gjëra për të cilat të gjithë jemi të njëjtë, të cilat të gjithë fëmijët, madje edhe të gjithë

njerëzit duan t'i bëjnë? Cilat janë ato punë?6. Si do të ishte nëse të gjithë fëmijët gjithmonë i duan të njëjtat gjëra, bëjnë të njëjtat gjëra, të

mos u pëlqejë gjithmonë e njëjta gjë? 7. Si do të ishte më mire – nëse janë të gjithë njëlloj për gjithçka apo nëse për diçka jemi të

njëjtë, kurse diçka jemi të ndryshëm? Pse?

Çdo fëmijë ka dëshirat dhe interesat e veta, përkatësisht diçka dëshiron, diçka nuk i pëlqen, kurse diçka jo. Ne nuk ndryshojmë nga ajo që duam dhe nga ajo që nuk duam. Dhe kjo është në rregull dhe nuk mund të thuhet se dikush është më i mirë apo më i keq sepse duan apo nuk duan diçka. Secili ka shijen dhe shprehitë e veta.

Për disa gjëra përsëri jemi të njëjtë, (të gjithë dëshirojmë të na duan, të jemi të shëndetshëm, të jemi të gëzuar dhe të lumtur).

Nëse të gjithë jemi të njëjtë për gjithçka, do të ishte monotone dhe nuk do të shist interesante, kurse do të kishte edhe më shumë konflikte sepse të gjithë do të donim të njëjtat gjëra. Kur jemi të njëjtë për diçka, kurse për diçka jemi të ndryshëm mund të jetë më interesante, mund të ketë shkëmbim, do të mësojmë njëri nga tjetri dhe do të ketë përparim.

Përfundim:

Reflektim:


15

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE

Fletë pune për realizuesit: Forma gjeometrike

i gjelbër

i kaltër

i kaltër

i kaltër

i verdhë

i verdhë

i kuq

i kuq

i gjelbër



PUNËTORIA II.1.1: NJOHJA E NDËRSJELLË

Materiale:

fletë pune për pjesëmarrësit: Tërfil – për çdo pjesëmarrës nga njëngjyra – aq komplete sa ka edhe grupegërshërë - aq sa ka edhe pjesëmarrësakrilikshpuestop

Aktiviteti hyrës:

Të gjithë qëndrojnë në rreth. Aktivitetin e fillon njëri prej realizuesve duke e thënë vetëm emrin me ton zëri normal. Pastaj, një nga një, secili me radhë prezantohen.

Pasi të gjithë ta thonë emrin e vet, luhet edhe rrethi i dytë: tani njëri pas tjetrit secili e thotë emrin e vet sa më shpejt të jetë e mundur, kurse pas çdo shenje të dhënë gjithë grupi e përsërit emrin në të njëjtën mënyrë.

Në rrethin e tretë secili e thotë emrin e vet sa më ngadalë që të jetë e mundur, kurse pastaj në një shenjë të dhënë gjithë në grup njëkohësisht e thonë emrin e vet në të njëjtën mënyrë:

Aktiviteti kryesor:

Pjesëmarrësit ulen në tavolina në grup me nga 4-5. Secilit pjesëmarrës i jepet një fletë pune: Tërfil, në mesin e së cilës është lënë hapësirë ku pjesëmarrësi e shkruan emrin e vet me

shkronja të mëdha në gjuhën e vet amtare, ashtu siç dëshiron ta thërrasin të tjerët në këtë grup dhe e zbukuron. Pastaj në secilën prej katër gjetheve të saj duhet të shkruhet nga një gjë e preferuar (lëndë në shkollë, sport, kafshë dhe ditë e javës) dhe shumë shkurt të shpjegohet se pse. Në fund, secili e pret tërfilin sipas linjës dhe, me shpues bën vrimë në të nëpër të cilën e kalon akrilikun dhe e var në qafë.

Të gjithë pjesëmarrësit qëndrojnë në rreth. Realizuesit e thonë një nga një gjë të preferuar që e kanë vërejtur se është shkruar midis pjesëmarrësve, por nga një kategori derisa ajo të përfundojë, përkatësisht derisa të thuhen të gjitha gjërat e shkruara, ndërsa të gjithë që e kanë atë gjë në tërfilin e vet – futen në qendër të rrethit dhe shkurtimisht secili shpjegon se përse pikërisht e preferon atë gjë. Pastaj të tjerët në rreth i duartrokasin, ndërsa ata kthehen përsëri prapa në rreth.

Realizuesit kanë kujdes që të gjithë pjesëmarrësit të jenë ndonjëherë në qendër të rrethit për çdo kategori, pavarësisht a do të jenë bashkë me disa pjesëmarrës të tjerë ose vet, nëse kanë vendosur një gjë të preferuar e cila nuk gjendet tek askush tjetër në grup.

Pjesëmarrësit mund t'i mbajnë bexhat në disa punëtori të fillimit që realizuesi të mund t'i mbajë mend emrat e tyre, si edhe të njihen më lehtë.

Diskutim:1. A ishin të gjithë gjithmonë në qendrën e rrethit për çdo gjë të preferuar të shkruar? Pse? 2. A e preferonin të gjithë ata që ishin në qendër të rrethit të njëjtën gjë për të njëjtën arsye? 3. A ndodhi që të jetë vetëm një pjesëmarrës në qendrën e rrethit. Nëse jo, a është e mundur të

ndodhë kjo gjë? Pse?

16

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE

Njerëzit dallohen midis tyre me shumë gjëra, mes tjerash edhe me atë se çfarë gjëra të ndryshme mund të kenë të preferuara për shkak të interesave, përvojës dhe njohurive të ndryshme...

Disa njerëz i kanë të njëjtat gjëra të preferuara për të njëjtin shkak, por te disa shkaku për të njëjtën zgjedhje mund të jetë shumë i ndryshëm.

Njerëzit për gjëra të ndryshme janë të ngjashëm me grupe të ndryshme njerëzish, kurse njëkohësisht për shkak të ndonjë zgjedhjeje apo karakteristike të vet mund të jenë edhe të veçantë.

Përfundim:


Të gjithë nxënësit qëndrojnë në rreth dhe i mbajnë varur fletët e tërfilit të përpunuar në aktivitetin e mëparshëm. Dy realizuesit janë ballë për ballë, në anët e kundërta të rrethit

(gjysma e pjesëmarrësve janë në njërën anë, gjysma në anën tjetër - midis tyre). Aktivitetin e fillon njëri prej realizuesve i cili së pari duhet ta shqiptojë qartë dhe fuqishëm emrin e realizuesit tjetër, e mandej t'ia hedhë topin. Realizuesi tjetër duhet ta kapë topin, ta thotë emrin e njërit prej pjesëmarrësve në rreth, e pastaj t'ia hedhë topin. Pasi pjesëmarrësi i parë ta kapë topin, ai duhet të shqiptojë emrin e pjesëmarrësit që gjendet në të djathtë të realizuesit të dytë, e pastaj t'ia hedhë topin. Pjesëmarrësi i dytë e vazhdon rrethin e shqiptimit të emrave dhe hedhjen e topit në të njëjtin parim, në të djathtë të atij që e ka marrë topin. Rrethi mbyllet kur topi të arrijë në duart e realizuesit të parë.

Loja mund të luhet edhe në rreth të dytë pasi pjesëmarrësit t'i ndryshojnë vendet. Këtë radhë pjesëmarrësit do të përpiqen ta bëjnë aktivitetin më shpejt, por pa rënë topi në tokë.

Reflektim:


17

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE

PUNËTORIA II.1.2: NE JEMI GRUP

Materiale:

fletë pune për pjesëmarrësit: Autoportret – për çdo pjesëmarrës nga një hamer letër e madhe ngjyra – shumë komplete markerë gërshërë – aq sa ka edhe nxënës sellojtep ngjitës – sa gjysma e numrit të pjesëmarrësve shkumësa dhe tabelë

Aktiviteti hyrës:

Të gjithë pjesëmarrësit qëndrojnë në rreth dhe njëri prej realizuesve e fillon aktivitetin duke e thënë emrin e vet dhe pastaj bën një lëvizje të caktuar. Pastaj në një shenjë të dhënë të gjithë

pjesëmarrësit duhet ta përsërisin emrin e tij dhe lëvizjen e tij. Vazhdon më tej pjesëmarrësi tjetër duke e thënë emrin e vet e duke bërë lëvizje të re, kurse të gjithë të tjerët pastaj e përsërisin emrin e thënë dhe lëvizjen e bërë. Pjesëmarrësit stimulohen të bëjnë lëvizje që nuk janë bërë më parë. Loja vazhdon derisa të kalojnë me radhë të gjithë nxënësit.


Të gjithë pjesëmarrësve u jepet një nga ekzemplar i fletës së punës: Autoportret dhe në një kohë prej 10 minutash që ta vizatojnë autoportretin e vet (të vizatojnë veten) me sa më shumë

detaje.

Pasi të kenë përfunduar, pjesëmarrësit ndahen në grupe me nga katër dhe ulen në tavolinë. Pastaj secili e kthen autoportretin në anën tjetër dhe e pret sipas linjave në gjashtë pjesë të barabarta, e pastaj të gjitha pjesët e prera vendosen në mes të tryezës në një grumbull të përbashkët. Realizuesit me të shpejtë i ngatërrojnë pjesët e autoportreteve dhe ua japin një nga një të gjithë pjesëtarëve të grupit (secilit në grup i jepen gjashtë pjesë) të atyre shteteve.

Pastaj jepen instruksionet:

Tani secili i ka nëntë pjesë të autoportreteve të anëtarëve të grupit të vet, dhe, vetëm disa pjesë do të jenë të autoportretit të vet, kurse të tjerat do të jenë prej autoportreteve të të tjerëve.

Çdo anëtar i grupit duhet ta krijojë autoportretin e vet. Autoportreti mund të formohet vetëm nëse bashkëpunoni me njëri tjetrin. Detyra do të konsiderohet e përfunduar atëherë kur të gjithë pjesëmarrësit e njërit grup do ta kenë para tyre autoportretin e vet.

Por, fotografitë do të krijohen sipas rregullave të caktuara:

Askush nuk mund të marrë pjesë të cilat janë para pjesëmarrësve të tjerë (në tabelë shkruhet: „Pa marrë“)

Secili mund të japë prej pjesëve të cilat qëndrojnë para tij (në tabelë shkruhet: „Me dhënie“).

Qëllimet e veçanta: njohja e ndërsjellë e pjesëmarrësve në grup

formimi i grupit - zhvillimi i ndjenjës së përkatësisë në grup, pavarësisht nga përkatësia në bashkësinë konkrete etnike

nxitja e bashkëpunimit midis anëtarëve të grupit

nxitja e pjesëmarrësve që të marrin vendime për gjëra të cilat janë në interesin e tyre të përbashkët

18

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE

1. A mund ta formojë autoportretin e vet dikush pa ndihmën e anëtarëve të tjerë të grupit?2. A ishte e vështirë të respektoheshin rregullat?3. A ndjeheshit mirë apo keq nga kur duhej të bashkëpunonit?4. A ishte argëtuese të shihni sesi kombinohen pjesët e fytyrës prej pjesëmarrësve të ndry- shëm?

Pas përfundimit të lojës, të gjithë pjesëmarrësve u jepet letër me kornizë (vazhdimi i fletës së punës: Autoportret), në të cilën ata i ngjesin me ngjitës pjesët e autoportretit të vet.

Pastaj në një hamer nxënësit e të gjithë grupit i ngjesin fotografitë e veta, kurse hameri vendoset në një vend të dukshëm të hapësirës.

Diskutim:


Të gjithë pjesëmarrësit rrinë ulur në rreth, kurse realizuesit thonë se tani do të bëjnë përpjekje të gjejnë emër i cili do të jetë i përbashkët për të gjithë grupin. Ai mund të jetë një emër i ri dhe

jo i zakonshëm të cilin nuk e ka dëgjuar askush deri më tani, por mund të jetë edhe i njohur. Pastaj kërkohet që pjesëmarrësit të japin propozime për emrin, kurse realizuesit i shkruajnë ato në tabelë pa komente dhe diskutim (paralelisht në të gjitha gjuhët në grup).

Pastaj kalohet në votim, pas të cilit shqyrtohen tri propozimet që do të marrin më shumë vota, prej të cilëve përmes bisedës dhe me konsensus, duhet të zgjidhet një emër i përbashkët i grupit. Gjatë kësaj duhet të kihet kujdes që emri të mos jetë tipik as për djem as për vajza, as për përfaqësuesit e njërës bashkësi, e as për përfaqësuesit e bashkësisë tjetër, por të jetë diçka që bashkon dhe shpreh karakteristika ose interesa të përbashkëta të të gjithë pjesëmarrësve në grup.

Prandaj secili prej tri propozimeve shqyrtohet nëpërmjet pyetjeve që vijojnë.

1. A është ky emër i bukur edhe për djemtë edhe për vajzat njëkohësisht?2. A është ky emër i bukur edhe për... (përfaqësuesit e njërës bashkësi etnike) edhe për... (përfaqësuesit e bashkësisë tjetër etnike) njëkohësisht?3. A është ky emër diçka që është i përbashkët për të gjithë pjesëmarrësit në këtë grup?

Diskutim:

Pasi të përzgjidhet emri (ai në fund mund të jetë kombinim i dy-tri propozimeve, nëse pjesëmarrësit nuk mund të caktojnë vetëm një propozim), realizuesit e shkruajnë atë me shkronja të mëdha në hamer në të gjitha gjuhët e përfaqësuara në grup, e shqiptojnë qartë emrin e grupit dhe e theksojnë anëtarësimin e çdo pjesëmarrësi në të. Në fund thuhet se hameri me emrin e të gjithë grupit do të sillet në çdo punëtori dhe do të vendoset në një vend të dukshëm në hapësirë.


Një pjesëmarrës del jashtë prej hapësirës, kurse të tjerët duke qenë të ulur në rreth në hapësirë qetë zgjedhin një „dirigjent”. Pastaj pjesëmarrësi që ka qenë jashtë, ftohet të kthehet brenda.

„Dirigjenti” duhet të fillojë me ndonjë lëvizje (për shembull të kruhet, të rregullojë flokët, t'i kryqëzojë këmbët...), kurse të tjerët duhet ta ndjekin dhe ta imitojnë – kur „dirigjenti” e ndryshon lëvizjen, atëherë dhe të tjerët bëjnë si ai.

Qëllimi i grupit është që vullnetari ta gjejë se kush është „dirigjenti”, kurse grupi duhet t'ia vështirësojë gjetjen kështu që shpejt dhe pa u vënë re do t'i ndryshojë lëvizjet ashtu siç bën „dirigjenti” (ai stimulohet të bëjë ndryshime në intervale të vogla). Vullnetari ka të drejtë t’ia gëllojë tri herë me radhë, e pastaj ai që ishte „dirigjent” del jashtë, kurse grupi e zgjedh një „dirigjent” të ri.

19

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE

Reflektim:


20

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE

Që të zhvillohet një aktivitet me sukses dhe të gjithë të ndjehen të kënaqur gjatë këtij aktiviteti nevojitet të ekzistojnë rregulla dhe ato të respektohen.

Që të mund të punojë ky grup me sukses, duhet të ekzistojnë rregulla të cilat kanë të bëjnë me mënyrën e punës, marrëdhëniet midis pjesëmarrësve dhe marrëdhëniet e tyre me mjetet e punës.

Përfundim:

PUNËTORIA II.1.3: RREGULLAT E GRUPIT

Qëllimet e veçanta: fuqizimi i kohezionit në grupvendosja e rregullave për punën e grupit

Diskutim:

1. Cilat janë rregullat për këtë lojë? (qëndrimi në rreth, hedhja e lëmshit pasi të thuhet emri i atij të cilit i hidhet, mbështjellja e perit rreth gishtit tregues, ngritja e lëmshit nëse bie vetëm prej njërit prej realizuesve, hedhja e lëmshit nga lart, mbajtja mend e radhës së hedhjes...)2. Si ndjeheshit gjatë lojës – bukur apo jo?3. Çfarë do të ndodhte nëse lojën e luanim pa rregulla? Si do të ndiheshit atëherë?4. A duhet të ketë grupi juaj rregulla? Pse?

Materiale:

fletë pune për realizuesit: Rregulla të ilustruara 1-4letër – aq fletë sa ka grupe hamerngjyra – aq komplete sa ka edhe grupe sellojtepgërshërëakrilik

Të gjithë pjesëmarrësit qëndrojnë në rreth. Në të qëndron vetëm një prej realizuesve i cili në njërën dorë e mban fillimin e lëmshit dhe e rrotullon dy herë rreth gishtit tregues. Ky realizues

e nis lojën duke ia hedhur lëmshin ndonjërit prej pjesëmarrësve, pasi paraprakisht e ka thënë edhe emrin e tij. Pjesëmarrësit të cilit i është përmendur emri e kap lëmshin, e vërtit perin dy herë rreth gishtit të tij tregues dhe lëmshin ia hedh ndonjë pjesëmarrësi tjetër duke e thënë paraprakisht emrin e tij. Loja vazhdon derisa të gjithë pjesëmarrësit në rreth nuk e marrin lëmshin, kurse pjesëmarrësi i fundit ia hedh realizuesit që e ka filluar lojën.

Realizuesi tjetër nuk merr pjesë në lojë, kurse ai (vetëm ai) e ka për detyrë ta hedhë lëmshin nëse ai bie në tokë gjatë ndonjë hedhjeje. Lëmshi gjithmonë duhet të hidhet nga sipër që të mos ngatërrohet peri dhe që rrjeti të mbahet i tendosur.

Kur realizuesi i cili është në rreth do ta marrë lëmshin përsëri, atëherë fillon rrethi i dytë i pasimit, por në anë të kundërt: ai duhet t'ia kthejë atij prej të cilit e ka marrë lëmshin në rrethin e parë duke e thënë emrin e tij, ndërsa ai pjesëmarrës e bën të njëjtën gjë, pasi paraprakisht e ka çliruar gishtin prej perit të mbështjellë dhe atë e mbështjell në lëmsh. Loja përfundon kur lëmshi të kthehet te realizuesi që e ka filluar aktivitetin, kurse e gjithë rrjeti është zhgërshetuar që në fund të përshëndetet me duartrokitje.

Aktiviteti hyrës:

21

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE

Aktiviteti kryesor:

Pjesëmarrësve u tregohen vizatime (fletë pune për realizuesit: Rregulla të ilustruara 1-4) ku janë ilustruar disa rregulla dhe ato diskutohen (Ç'do të thotë...? Pse është kjo e rëndë, sishme?):

sigurim i dëgjimit (shenja për ta marrë fjalën dhe „zinxhiri gojës”)përfundim me punën (shenja „stop”)punë e përbashkët: ndryshimi i grupeve, ndarja e ndërmjetme e materialeve, ndihmesë e ndërsjellë.

Pastaj me pjesëmarrësit diskutohen edhe rregullat e mëposhtme (Ç'do të thotë...? Pse është kjo e rëndë-sishme?):

ardhja në kohë kujdesi për materialet kërkohet dhe thuhet me fjalë, e jo me tërheqje, shtyrje, rrahje respektimi i të tjerëve – pa përqeshje

Mandej pjesëmarrësit ndahen në katër grupe dhe prej tyre kërkohet që së bashku t'i ilustrojnë katër rregullat e fundit në letër.

Në fund të gjitha rregullat ngjiten në hamer, ai vendoset në vend të dukshëm dhe përsëriten rregullat të cilat do të vlejnë në çdo punëtori të ardhshme.


Pjesëmarrësit qëndrojnë në rreth dhe kthehen në anën e djathtë kah qendri i rrethit – të kthyer njëri pas tjetrit. Secili i shtrin duart dhe i vendos mbi shpatullat e atij që është para tij. Pastaj

vijon një masazh në një mënyrë të pazakonshme duke i ndjekur instruksionet e realizuesve.

Ngadalë fillon të bjerë shi (çdo pjesëmarrës duhet të godasë me gishtërinj mbi shpatullat e atij që e ka përpara – sikur të luajnë në piano). Pastaj shiu përforcohet (të njëjtat goditje, por më fuqishëm); bie gjithnjë e më shumë shi (goditjet janë më të fuqishme dhe më të shpejta); fillon të fryjë erë (hapje e pëllëmbëve dhe me lëvizje të buta kalohet në kurrizin dhe shpatullat e atij që qëndron para çdo pjesëmarrësi); fillojnë të bie rrufe (vendosja e pëllëmbëve normalisht në shpatullat e atij që qëndron para çdo pjesëmarrësi dhe me pjesën e fundit e godet në shpatullat e ti); tani shiu fillon të ndalojë, bie gjithnjë më pak dhe shumë ngadalë ndalon (Ulje e intensitetit të goditjeve dhe përfundimi me të njëjtat lëvizje me të cilat filloi).Tashmë nuk bie më shi, por fillon të ndriçojë dielli (përkëdhelje me lehtësi me gishtërinj nëpër duart e atij që qëndron para çdo pjesëmarrësi). Realizuesit u thonë pjesëmarrësve se shiu ka ndaluar, ka ndaluar e dhe era dhe me këtë përfundon edhe loja.

Reflektim:


22

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE

Fletë pune për realizuesit: Rregulla të ilustruara 1

23

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE


24

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE


25

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE

26

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE


Të gjithë qëndrojnë në rreth. Realizuesit qëndrojnë në qendër të rrethit ku vendosin një kuti të zakonshme kartoni dhe një shkop. Fillon një nga realizuesit duke krijuar ndonjë ritëm të

thjeshtë të krijuar nga tri goditje me shkop të kutisë, kurse pastaj të tjerët në të njëjtën kohë e përsëritin ritmin që dëgjuan duke përplasur duart. Pastaj vijon ritmi i realizuesit tjetër dhe përsëritet procedura disa herë që të nxehen pjesëmarrësit në grup, kurs pastaj shkallë-shkallë rritet numri i goditjeve, por jo më shumë se gjashtë-shtatë në një vijim.

Pastaj secili e merr gotën/konservën/kutinë dhe lugën metalike që i ka sjellë ai nga shtëpia ku më parë realizuesit kanë vendosur tullumbacet. Të gjithë qëndrojnë në rreth dhe çdo pjesëmarrës, një e nga një, krijon ritmin e vet duke goditur me lugë objektin e sjell ose duke e tërhequr lart tullumbacen që është vendosur mbi objektin e tij metalik, kurse menjëherë pas tij i gjithë grupi njëkohësisht e përsërit atë që ka dëgjuar me „instrumentit” e vet.


PUNËTORIA II.1.4: MUZIKË, MUZIKË

Qëllimet e veçanta: njohje e ndërsjellë mes anëtarëve të grupitformimi i grupit - zhvillimi i ndjenjës së përkatësisë në grup, pavarësisht se cilës bashkësi etnike konkrete i përketnxitja e bashkëpunimit midis anëtarëve të grupevenxitja e pjesëmarrësve që të marrin vendime në grup për çështje me interes të përbashkëtfuqizimi i kohezionit në grup

Materiale:

konserva bosh dhe pa pjesë të mprehta, kuti metalike, gota dhe lugë metalike – çdo pjesëmarrës sjell nga shtëpia diçka metalike (bosh); kjo paralajmërohet më parë që të ruhen objektet bosh

tullumbace – paraprakisht pritet pjesa që shërben për tu fryrë dhe vendoset nga një tullumbace në çdo konservë/kuti/gotë që i kanë sjellë pjesëmarrësit

gazeta të vjetrakuti kartoni shkopgërshërëtelefon celular nëse ekziston mundësia të mund të ketë xhirim audio

1. Si ndjeheshit kur kishit rolin të përsëritni një ritëm të caktuar? 2. Si ndjeheshit kur ju e krijoni ritmin, kurse të tjerët duhej ta përsëritnin?3. A keni ndonjë ritëm të preferuar apo ndonjë këngë që ju pëlqen këto kohët e fundit? Pse? Si është ai/ajo? Çfarë zgjon tek ju?4. Përveç se me instrumentet standarde muzikore me se mund të mbështetet jë ritëm?

Diskutim:


Secili merr nga një faqe gazete dhe qëndron në rreth. Një prej realizuesve fillon me lëvizje të prera më të gjata dhe më të shkurta ta grisë faqen e gazetës së tij (jo më shumë se tri-katër

lëvizje në një ritëm të caktuar, për shembull dy lëvizje të shkurtra-një lëvizje të gjatë-një lëvizje të shkurtër), pas tij të gjithë në të njëjtën kohë e përsëritin atë që dëgjuan.

27

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE

Pastaj, një nga një, secili duhet të krijojë njëfarë lloj ritmi me pjesën e mbetur nga faqja e gazetës, duke prodhuar tinguj me lëvizje të ndryshme të fletës (duke e grisur, shpalosur në ajër, duke e zhubrosur, përkëdhelur, shkundur...), pas tij të gjithë në të njëjtën kohë e përsëritin atë që dëgjuan. Stimulohen tinguj të rinj, përkatësisht ritme të cilat nuk janë krijuar më parë.

Të gjithë ndahen në 4 grupe të balancuara nga përbërja etnike të cilëve u jepet letër e vjetër. Çdo grup duhet të krijojë një muzikë të shkurtë me ndihmë të gazetave të cilat i përdor si

instrument. Për këtë qëllim anëtarët e çdo grupi bien dakord se çfarë tingulli dhe ritmi do të krijohet dhe në cilin moment, përkatësisht përcaktojnë renditjen.

Pastaj, grupet prezantohen para të tjerëve, kurse realizuesit mund ta xhirojnë „muzikën” me celular dhe në fund të shikojnë së bashku me pjesëmarrësit se çfarë kanë xhiruar.



Secili merr nga një fletë gazete dhe me të bën një top. Të gjithë topat vendosen në një linjë në mënyrë të tillë që midis tyre të mund të kalohet. Të gjithë qëndrojnë në rreth përreth rrugës së

krijuar nga topat prej letre. Një nga një, secili e kalon rrugën pa i prekur topat, ndonjëherë duke vrapuar, ndonjëherë duke ecur shpejt, kurse ndonjëherë qëndron në vend. Pjesëmarrësit e tjerë të grupit që qëndrojnë në rreth, e ndjekin me vëmendje, kur vrapon - duartrokasin, kur ecën - godasin me duar këmbën, kurse kur qëndron – nuk lëvizin as ata. Kjo duhet të kryhet shpejt, pa u menduar, kurse ai që përfundon me kalimin e rrugës, përsëri kthehet në rreth.

Reflektim:


28

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE

PUNËTORIA III.1.1: NJOHJA E NDËRSJELLË

Materiale:

fletë pune për pjesëmarrësit: Listë për krahasim - për çdo pjesëmarrës nga njëfletë pune për pjesëmarrësit: Tabela e grupit - për çdo pjesëmarrës nga njëletër me ngjyrë të verdhë, të gjelbër dhe të kuqe – çdo fletë të jetë e ndarë në tetë pjesë të barabarta; aq pjesë nga një ngjyrë sa ka edhe pjesëmarrëshamera – aq sa ka grupepajisje për të shkruar – aq sa ka pjesëmarrësngjyra – aq komplete sa ka edhe grupesellotejp/likoplastgërshërë

Të gjithë janë në rreth. Aktivitetin e fillon njëri prej realizuesve, kurse pastaj një nga një secili me radhë e thotë emrin e vet zakonisht, me ton zëri normal.

Pasi të prezantohen të gjithë, loja luhet në rreth: tani një nga një secili e thotë së pari emrin e vet, e pastaj emrin e atij që e ka në anën e majtë, e pastaj të atij që ka majtas.

Në radhën e tretë aktivitetin e fillon një pjesëmarrës me atë që fjalinë e përfundon me: Kënaqem të...(shton diçka që me të vërtetë e bën me kënaqësi). Vazhdon radha tjetër duke u lidhur me të parin: dhe të (shton diçka tjetër). Në të njëjtën mënyrë vazhdojnë edhe në radhën tjetër, duke pasur kujdes që të mos përsëritet diçka e thënë më para. Loja përfundon kur të gjithë pjesëmarrësit në rreth do ta përfundojnë fjalinë.

Aktiviteti hyrës:

Aktiviteti kryesor:

Çdo pjesëmarrësi i jepet nga një fletë pune: Listë për krahasim, të cilën ai duhet ta përgatit në mënyrë individuale.

Pasi të përfundojnë të gjithë pjesëmarrësit, ata ndahen në katër grupe. Në çdo grup duhet të kryhet kjo: çdo pjesëmarrësi i jepen tri fletë me ngjyra të ndryshme (e kuqe, e verdhë, e gjelbër). Për çdo pyetje secili duhet ta ngrejë fletën me ngjyrën përkatëse varësisht nga përgjigjja që e ka përzgjedhur prej atyre që janë dhënë

fleta e kuqe nënkupton përzgjedhje të përgjigjes së parë të ofruar fleta e verdhë nënkupton përzgjedhje të përgjigjes së dytë të ofruar fleta e gjelbër nënkupton përzgjedhje të përgjigjes së e tretë të ofruar.

Tregimi i përgjigjeve të përzgjedhura bëhet në suazat të çdo grupi veçmas, ndersa gjatë kësaj secili në fletën e punës: Tabela e grupit shkruan për çdo pyetje sa pjesëmarrës se qfarë përzgjedhje kanë bërë, përkatësisht sa herë shfaqet secila prej ngjyrave për çdo pyetje më vete.

Pastaj çdo grup prezanton se cila pyetje e ka numrin më të madh të përgjigjeve të njëjta, kurse për cilën pyetje shumica ka përzgjedhur përgjigje të ndryshme.

Në fund të gjithë ulen në rreth. Realizuesit i përzgjedhin për lexim disa pyetje me përgjigjet e ofruara (një nga një), kurse ata pjesëmarrës të cilët e kanë përzgjedhur përgjigjen konkrete duhet të ngrihen shpejt, të qëndrojnë në mes të rrethit, të kapen për dore, t'i ngrenë duar lart (si për „ura“) dhe përsëri të ulen në rreth. Nëse ka ndonjë pyetje që e ka përzgjedhur vetëm një pjesëmarrës, ai vjen në qendër të rrethit i ngre duart lart, ndërsa të gjithë të tjerët që janë ulur bërtasin Urra.


promovimi i bashkëpunimit me të tjerët


29

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE


Pjesëmarrësit ndahet në dy-tre grupe (me numër të njëjtë pjesëmarrësish), kurse në dy-tre vende të ndryshme në klasë ka të ngjitur nga një hamer dhe ngjyra me bojë të ndryshme. Çdo

anëtari të grupit i jepet një ngjyrë e ndryshme nga ngjyrat e tjera të grupit. Çdo grup qëndron para hamerit, kurse anëtarët në të radhiten në kolonë, njëri pas tjetrit. Me dhënien e shenjës, pjesëmarrësi i parë i secilit grup fillon të vizatojë diçka në hamer derisa ta dëgjojë shenjën stop. Njëri prej realizuesve numëron deri në pesë dhe thotë stop. Pastaj ai e ndërpret menjëherë vizatimin dhe shkon në fund të kolonës së grupit të vet, kurse ai që është në radhë vazhdon të vizatojë derisa ta dëgjojë përsëri shenjën stop, të cilën e thotë realizuesi i cili ka numëruar deri në pesë. Loja zgjat derisa të gjithë pjesëmarrësit në grup të kenë vizatuar të paktën tri herë në vizatimin e përbashkët.

Gjatë lojës nuk duhet të ketë asnjë lloj marrëveshjeje midis anëtarëve për atë se çfarë dhe si do të vizatohet. Më e rëndësishme është që secili sipas mendimit të vet të japë kontribut për vizatimin e përbashkët dhe gjatë kësaj të mos mendojë se ai nuk është „një vepër e vërtetë arti”, por më tepër është për t'u argëtuar në këtë proces.

Njerëzit për gjëra të ndryshme janë të ngjashëm me grupe të ndryshme njerëzish, kurse njëkohësisht për shkak të ndonjë zgjedhjeje apo karakteristike të vet mund të jenë edhe të veçantë.

Reflektim:

1. Çfarë bëmë sot?2. Si ndjeheni?3. Çfarë mësuam?4. Si mund ta shfrytëzojmë këtë që mësuam në jetën e përditshme?

30

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE

Vërejtje: Për përgatitjen e kësaj punëtorie duhet të njihet mirë hapësira ku do të realizohet ajo dhe mundësitë që i ofron (mund të dilet edhe jashtë nëse terreni është i njohur për nxënësit).

Realizuesi paraprakisht duhet të vendosë katër zinxhirë mesazhesh (për çdo grup nga një). Çdo zinxhir duhet të ketë jo më pak se tri mesazhe për çdo grup, kurse numri i përgjithshëm i mesazheve për çdo grup duhet të jetë i njëjtë. Mesazhet duhet të jenë të shkruara në mënyrë tërheqëse, si gjëegjëza të cilat kanë rimë (3-4 vargje), ndërsa përsëri janë të kuptueshme për pjesëmarrësit. Përmbajtja në to duhet të jetë absolutisht përkatëse me vendin ku do të realizohet punëtoria, sepse mesazhi i parë duhet t'i orientojnë pjesëmarrësit në vendin ku është fshehur mesazhi i dytë, kurse i dyti te vendi ku është fshehur e treta e kështu me radhë. Mesazhet e fshehura janë, në të vërtetë, zinxhir tregues i vendit ku është fshehur „thesari”. Çdo mesazh duhet të fshihet në vend të veçantë. Në fletët e punës për realizues janë dhënë shembuj të mesazheve/gjëegjëzave. Nëse ata korrespondojnë me vendin e kryerjes së aktivitetit, realizuesit mund t'i përdorin kështu siç janë ofruar, ndërsa nëse nuk korrespondojnë – atëherë realizuesit duhet të shpikin të tjera.

Të gjithë pjesëmarrësit qëndrojnë në rreth dhe secili duhet ta thotë emrin e vet, kurse të tjerët pas një shenje të caktuar ta përsërisin në rrokje. Për shembull: DE-NIS ose NA-DI-CA.

Në rrethin e dytë secili e thotë emrin e vet në rrokje, por pas çdo rrokjeje e shton edhe një rrokje që fillon me shkronjën „P” dhe e shton zanoren e rrokjes origjinale të emrit që e ka thënë . Për shembull: DE-PE-NIS-PIS, ose NA-PA-DI-PI-CA-PA, kurse të tjerët e përsërisin në zë.

Aktiviteti hyrës:

Qëllimet e veçanta: formimi i grupit – nxitja e ndjenjës së përkatësisë në grup, pavarësisht prej përkatësisë në bashkësinë etnike konkrete


nxitja e pjesëmarrësve që të marrin vendime në grup për punët me interes të përbashkët për ta

PUNËTORIA III.1.2: NE JEMI GRUP

Materiale:

fletë pune për realizuesit Letër për pjesëmarrësit fletë pune për pjesëmarrësit: Mesazhe - në кlasë (mesazhet e një zinxhiri ja-në shkruar në

letër me të njëjtën ngjyrë: e kuqe, e kaltër, e verdhë ose e gjelbër)fletë pune për pjesëmarrësit: Mesazhe - në oborr (mesazhet e një zinxhiri ja-në shkruar në

letër me të njëjtën ngjyrë: e kuqe, e kaltër, e verdhë ose e gjelbër)fletë pune për realizuesitShembull për bashkëpunim dygjuhësor letër me ngjyrë të kuqe, të verdhë, të kaltër dhe të gjelbërbexhe – katrorë të prerë paraprakisht me dimensione 3cmx3cm me ngjyrë të kuqe, të kaltër,

të verdhë dhe të gjelbër prej fletës së punës (numër të barabartë bexhash për çdo ngjyrë: nga një bexh për pjesëmarrësit)

hamer - mozaik i vizatuar paraprakisht dhe i prerë në 4 pjesë (në çdo pjesë shkruhet nga një rrokje e fjalës “bashkëpunim”); shiko fletë pune për realizuesit: Shembull për ba-shkëpunim dygjuhësor

hamerngjyrasellotejpgërshërëtabelë dhe shkumësa

31

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE


Pjesëmarrësit ndahen në çifte dhe qëndrojnë njëri përballë tjetrit. Ata duhet ta hulumtojnë njëri-tjetrin dhe të mundohen të mbajnë mend se si duket partneri i tyre (rreth 1 min.).

Pastaj kthehen me shpinë ka njëri-tjetri dhe secili duhet të ndryshojë tri gjëra te vetvetja (p.sh. ta shkopsitë apo kopsitë këmishën, ta vëre unazën te gishti tjetër, ta fusë ose ta nxjerrë bluzën nga pantallonat t'i kapë flokët nga ana tjetër etj.). Pastaj duhet të kthehen përballë njëri-tjetrit dhe të gjejnë ndryshimin e ndodhur te tjetri.

Realizuesit thonë se me fillimin e kësaj punëtorie ata , kanë marrë letër prej organizatorit të kryetarit të komunës, i cili ka kërkuar t'u lexohet nxënësve. Realizuesit e lexojnë letrën nga

fleta e punës: Letër për pjesëmarrësit dhe i ndajnë gjëegjëzat e para për çdo grup.

Derisa çdo grup përpiqet të arrijë te „thesari i fshehur”, është e rëndësishme që realizuesit t'a kujtojnë anëtarëve të grupit që t’i respektojnë rregullat e shkruara në letër për atë sesi të kërkohen mesazhet e fshehura.

Në fund secili grup duhet të arrijë deri te mesazhi i fundit - ai është një hamer i prerë në formën e mozaikut në të cilin ka të shkruar vetëm një rrokje të fjalës „Bashkëpunim”. Kur të gjitha grupet do ta gjejnë njërën pjesë të këtij mozaiku, vetë pjesëmarrësve duhet t'u bjerë në mend se pjesa e tekstit të tyre do të ketë kuptim vetëm nëse bashkohet me pjesët e tjera të mozaikut që të mund të lexohet. Atëherë grupet e krijojnë mozaikun, kurse pjesët ngjiten me sellotejp.


Të bashkëpunohet me dikë do të thotë të bëhet diçka së bashku dhe gjatë kësaj ta ndihmojmë me njëri-tjetrin. Nëpërmjet bashkëpunimit qëllimi arrihet më lehtë dhe më me sukses. Ka qëllime të cilat mund të arrihen vetëm nëse punohet së bashku me të tjerët. Nëpërmjet bashkëpunimit njerëzit mund të njihen dhe të argëtohen më mirë me njëri-tjetrin.

Përfundim:Diskutim:

1. Çfarë do të thotë fjala „bashkëpunim“?2. A mund të përfundojë ky aktivitet pa bashkëpunim?3. Pse është e rëndësishme të bashkëpunohet?4. Pse është i rëndësishëm në këtë grup bashkëpunimi?


Çdo pjesëmarrës në hamer rreth fjalës „Bashkëpunim” e shkruan emrin e vet. Pasi të përfundojnë, realizuesit propozojnë që të gjithë së bashku të krijojnë emër për grupin.

Propozimet shkruhen në tabelë, pa asnjëfarë vlerësimi.

Pasi të jepen të gjitha propozimet, realizuesit i thonë këto kritere në raport me të cilat duhet të vlerësohet çdo propozim:

• të jetë i pranueshëm në mënyrë të barabartë edhe prej vajzave edhe prej djemve• të jetë i pranueshëm në mënyrë të barabartë edhe për përfaqësuesve të grupit etnik maqedonas dhe

shqiptar.• të tregojë diçka që është e përbashkët për të gjithë anëtarët e grupit.

Çdo propozim shqyrtohet pavarësisht në raport me këto kritere dhe ashtu eliminohen të gjitha propozimet që nuk i përmbushin. Prej propozimeve të mbetura nëpërmjet votimit përzgjidhet emri i grupit, ai shkruhet në një hamer të madh dhe vendoset në një vend të dukshëm në hapësirën ku mbahet punëtoria. Nëse ka propozime me numër të njëjtë votash, emri i grupit mund të jetë kombinim i atyre propozimeve.

32

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE

Reflektim:


33

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE

NIM

BA

SHKË

PU

Fletë pune për realizuesit: Shembull për bashkëpunim dygjuhësor

СО

РА

БОТ

КА

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE

34

Pjesëmarrësit ndahen në grupe me nga katër-pesë anëtarë. Çdo grupi i jepet një ekzemplar nga fleta e punës: Gjatë punëtorisë... , me detyrë që ta plotësojë atë duke shkruar se cila sjellje e

pjesëmarrësve gjatë punëtorisë u ka pëlqyer (në katrorët gri) dhe cila nuk u ka pëlqyer (në katrorët e bardhë). Për shembull, Dua kur të gjithë më dëgjojnë deri në fund; Nuk dua të më përqeshin të tjerët.

Realizuesit i ftojnë grupet (një nga një) të lexojnë një prej gjërave të dëshiruara- derisa të përfundojnë të gjithë me atë që e kanë shkruar në fletë e punës së vet.

Për çdo sjellje të lexuar realizuesit e shkruajnë në tabelë në kolonën e shënuar DUA, përkatësisht NUK DUA.

PUNËTORIA III.1.3: RREGULLAT Е GRUPIT

Qëllimet е veçanta: përforcimi i kohezionit në grupitvendosja e rregullave të punës së grupit

Materiale:

fletë pune për pjesëmarrësit: Gjatë punëtorisë... – për çdo grup nga një hamermateriale për të shkruar – aq sa ka grupe flomastersellojtepbalona – sa gjysma e numrit të pjesëmarrësveshkumës dhe tabelë

Të gjithë qëndrojnë në rreth. Realizuesiti thonë (dhe shkruajnë në tabelë) fjalët kryesore për këtë aktivitet në gjuhët e përfaqësuara në grup: Shkoj dhe Nuk shkoj. Pastaj njëri prej reali-

zuesve e fillon duke thënë Shkoj në gjuhën e vet amtare, pastaj me të shpejtë e kthen kokën djathtas, te pjesëmarrësi që qëndron para tij, dhe kjo është shenjë për këtë pjesëmarrës që ta përsërisë të njëjtën fjalë (në gjuhën e vet) dhe gjithashtu me të shpejtë ta kthejë kokën djathtas kah pjesëmarrësit të ardhshëm. Në të njëjtën mënyrë fjala Shkoj vazhdon të kalohet edhe më tej.

Çdo pjesëmarrës ka të drejtë që një herë gjatë lojës kur të vijë fjala që transmetohet tek ai, ta ndryshojë atë me kuptimin e kundërt dhe të thotë Nuk shkoj. Atëherë ndryshohet edhe drejtimi i transferimit të fjalës së re – njëkohësisht duke e shqiptuar fjalën Nuk shkoj. Me këtë rast pjesëmarrësi e kthen kokën nga ana e kundërt e asaj që deri tani ka kaluar fjala, kurse tjetri afër tij (në drejtimin e ri) vazhdon me fjalën Shkoj dhe e kthen kokën në drejtimin e ri.

Loja përfundon kur të gjithë pjesëmarrësit ta kenë shfrytëzuar të drejtën që ta ndryshojnë drejtimin e transferimit gjatë përdorimit të fjalës Nuk shkoj. Loja duhet të luhet shpejt që ashtu të jetë interesante.

Aktiviteti hyrës:


Diskutim:Sjellja që na pëlqen dhe ajo që nuk na pëlqen mund të barazohet kryesisht me nevojën për respektim. Respektimi shihet para së gjithash në mënyrën sesi zhvillohet komunikimi gjatë punëtorisë: si dëgjohet kur flet dikush dhe si flitet që të dëgjojnë të tjerët.

Përfundim:

1. Cili lloj i sjelljes gjatë punëtorisë na ka pël- qyer, e cili nuk na ka pëlqyer? A ka ngjash-mëri/plotësime midis njërës dhe tjetrës?

2. Si t'i formulojmë rregullat në grupin tonë që t’i sigurojmë sjellje që na pëlqen, përkatësisht t’i anashkalojmë sjelljet që nuk na pëlqejnë?

35

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE

Pjesëmarrësit përpiqen të formulojnë rregulla, kurse realizuesit vetëm i nxitin dhe u japin udhëzime, pa dhënë rregulla të gatshme. Realizuesit i shkruajnë rregullat në hamer

(përmbledhje). Ato duhet të bëjnë me:

respektimin e mendimit (pa nënçmim dhe kritikë)komunikimin e pandërprerë (dëgjim pa ndërprerje të fjalës, flasin një nga një duke e marrë fjalën) respektimi i marrëveshjes (kohë, rregulla, mënyrë e punës).

Në fund hameri me rregulla vendoset në një vend të dukshëm në ambientin e punëtorisë, që të ketë mundësi secili, sipas nevojës, t'u referohet këtyre rregullave. Është shumë e rëndësishme që lista me rregulla të mbahet e hapur për diskutim dhe plotësim gjatë takimeve të mëtejshme.



Nxënësit ndahen në çifte dhe secili çift i jepet një tullumbace, e cila duhet të çohet nga njëri cep te cepi tjetër i hapësirës. Herën e parë lartja e balonës kryhet në mënyrë të tillë që pjesëmarrësit

e çojnë tullumbacen duke e mbajtur me kokë, herën e dytë midis shpatullave dhe herën e tretë e mbajnë me kurriz.

Reflektim:


PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE

36

Realizuesi para fillimit të punëtorisë për çdo pjesëmarrës përgatit pëllëmbë prej letre, ashtu siç është dhënë në fletën e punës për realizuesit: Dora. Secilit pjesëmarrës i jepet një fletë ku

është vizatuar pëllëmba dhe përgjatë gishtërinjve heq viza, kurse në rrëzë të çdo gishti shkruan nga një kategori sipas renditje: gishti i vogël – ngjyrë; gishti pranë gishtit të vogël – lëndë në shkollë; gishti i mesit – numër; gishti tregues –dhomë shtëpie apo banese dhe gishti i madh – një ditë të javës. në pjesën ku përfundon pëllëmba hiqen dy vija (njëra nën tjetrën) dhe në ato linja secili pjesëmarrës e shkruan emrin dhe mbiemrin e vet.

Pastaj në vizat e hequra prej secilit gisht, çdo pjesëmarrës shkruan se cilat gjëra i pëlqejnë ne raport me çdo kategori. Pasi të përfundojnë, të gjithë qëndrojnë në rreth duke i mbajtur pëllëmbët të plotësuara dhe të prera.

Në vijim, një nga realizuesit në raport me kategorinë e gishtit të vogël – ngjyra, kërkon që çdo pjesëmarrës në gjuhën e vet të thotë se kë ngjyrë ka shkruar, dhe gjatë kësaj të kenë kujdes të kuptojnë cilët pjesëmarrës e kanë dhënë të njëjtën përgjigje me ta. Pastaj realizuesit i thërret të gjitha ata të cilët e kanë shënuar ngjyrën që dëgjohet më shpesh të afrohen në qendër të rrethit t'i vendosin pëllëmbët prej letre njëra mbi tjetrën, të numërojnë deri në tre dhe në të njëjtën kohë të thërrasin „uraaaa” duke i ngritur lart pëllëmbët prej letre. Në vijim u bën thirrje atyre të cilët kanë shënuar ngjyrën që shfaqet më rrallë në suazat e të gjithë grupit dhe ata e bëjnë të njëjtën gjë si pjesëmarrësit e mëparshëm. Nëse në këtë rast ka vetëm dy pjesëmarrës, ata i godasin midis tyre pëllëmbët prej letre në mënyrë të tillë si „qepalla”. Ndërsa nëse ka vetëm një pjesëmarrës (është përzgjedhur ndonjë ngjyrë nga vetëm një pjesëmarrës) ai vjen në qendër të rrethit e ngre lart pëllëmbën prej letre duke bërë një rrotullim në vend që t'i shohë të gjithë, kurse të tjerët duartrokasin.

Në të njëjtën mënyrë kalohen edhe kategoritë e tjera që janë vendosur në gishtat e tjerë.

PUNËTORIA III.1.4: PSE JEMI TË NGJASHËM DHE TË NDRYSHËM

Qëllimet е veçanta: njohtim i ndërsjellë të anëtarëve të grupittë kuptohen ngjashmërite individuale me përfaqësues të bashkësisë „tjetër”

Materiale:

fletë pune për realizuesit: Dora mjete për të shkruar sejllotep

Pjesëmarrësit ndahen në mënyrë të tillë, së pari rreshtohen në dy rreshta duke parë njëri-tjetrin në njërën kolonë ata që mësojnë në një gjuhë, kurse në një kolonë ata që mësojnë në

gjuhë tjetër. Pastaj, duke filluar nga njëri fund, dy të parët e çdo kolone japin dorën dhe në këtë mënyrë formojnë çift, pastaj dy të tjerët në të njëjtën mënyrë çift e kështu me radhë derisa të formohet edhe çifti i fundit. Pastaj çdo çift shkon në ndonjë vend në hapësirë ku ka vend të mjaftueshëm i shtrin pëllëmbët e majta dhe së bashku duhet të përcaktojnë diçka të ngjashme apo të ndryshme midis vijave në pëllëmbët e tyre.

Aktiviteti hyrës:

Aktiviteti kryesor:

Diskutim:1. A dilni gjithmonë me të njëjtit nxënës në mes të rrethit? Pse? Jemi të ngjashëm me dikë, me

të cilin kishim ngjashmëri për një punë, edhe për gjëra të tjera? Nëse kemi dallim prej dikujt nga një karakteristikë/gjë a duhet të dallohemi edhe prej të gjitha karakteristikave të tjera?

37

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE

2. Nga se varet nëse një karakteristikë (për shembull - ngjyra) do të jetë e njëjtë për dy a më tepër pjesëmarrës? A varet kjo nga vendi ku kanë lindur , gjuha që flasin, feja që kanë apo nga grupi etnik të cilit i përkasin, apo nga diçka tjetër)?

3. Pse për disa karakteristika mund të jemi të njëjtë apo të ngjashëm madje edhe me ata të cilët dallohen prej nesh (i përkasin një grupi etnik dhe feje tjetër)?

Nga disa karakteristika jemi të ngjashëm apo të njëjtë me disa njerëz, kurse nga disa karakteristika me njerëz të tjerë, me fjalë të tjera me të gjithë njerëzit kemi nga diçka të ngjashme, kurse nga diçka kemi dallim.

Gjërat që kanë të bëjnë me interesimet tona, hobi, gjëra që na pëlqejnë apo nuk na pëlqejnë nuk varen nga ajo se cilit grup etnik i përkasim. Ato janë rezultat i shijes dhe zgjedhjes personale dhe shumë thjeshtë mund të zbulojmë se nga disa karakteristika jemi të ngjashëm me përfaqësuesit e një grupi tjetër sesa me përfaqësuesit e të njëjtit krup të cilët i përkasim ne.

Përfundim:


Pjesëmarrësit ndahen në katër grupe. Në suazat e çdo grupi pjesëmarrësit duhet t'i bashkojnë pëllëmbët prej letre duke i ngjitur me sejllotep vetëm në një gisht ku vërtetohet se kanë

përgjigje të njëjtë me ndonjë pjesëmarrës tjetër. Në këtë mënyrë të gjithë anëtarët e grupit lidhen me pëllëmbët e ngjitura duke formuar rrjetë prej pëllëmbësh të bashkuara midis tyre.

Reflektim:


38

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE

PUNËTORIA IV.1.1: NJOHJA E NDËRSJELLË

Qëllimet e veçanta: njohja e ndërsjellë e anëtarëve të grupit


Materiale:

fletë pune për pjesëmarrësitNë qoftë se do të isha – për çdo pjesëmarrës nga njëtri objekte më të vogla për t'ia hedhur njëri-tjetrit (një top dhe dy kukulla të tjera prej pelushi që mund të hidhen dhe të kapen lehtë)bexha – për çdo pjesëmarrës nga njëngjyrapajisje për të shkruar – aq sa ka pjesëmarrës

Të gjithë pjesëmarrësit e shkruajnë emrin e vet (ose pseudonimin) me shkronja të mëdha në bexhat të cilët pastaj i vënë mbi bluzë që të duken.

Pjesëmarrësit qëndrojnë në rreth. Njëri prej realizuesve e merr një top, e thotë me zë të lartë emrin e pjesëmarrësit që gjendet përballë tij në rreth dhe ia hedh topin. Pjesëmarrësi e kap topin dhe ia hedh pjesëmarrësit përballë tij, që gjendet nga e djathta e realizuesit që e ka nisur rrethin, pra duke e shqiptuar paraprakisht emrin e atij të cilit ia hedh topin. Pjesëmarrësi tjetër vazhdon në të njëjtën mënyrë, pra duke e shqiptuar emrin ia hedh topin pjesëmarrësit tjetër në rreth (atij që është përballë tij dhe që është nga e djathta e pjesëmarrësit të mëparshëm). Aktiviteti vijon derisa të gjithë pjesëmarrësit ta kalojnë radhën në rreth.

Nëse topi bie, atë duhet ta marrë ai të cilit i është hedhur; ndërkohë, të gjithë të tjerët presin me qetësi që t'u vijë radha. Nëse ndodh që ndonjëri prej pjesëmarrësve nuk e thotë emrin para se ta hedhë topin, aktiviteti ndërpritet dhe fillohet nga fillimi.

Gjatë këtij aktiviteti duhet të kihet kujdes që hedhja e topit të mos shndërrohet në goditje dhe shënjestër dhe të mos dëgjohet asgjë tjetër, përveç emrave të atyre që u hidhet topi.

Aktiviteti hyrës:

Pjesëmarrësit ndahen në dy grupe sipas parimit: brenda-jashtë, me qëllim që të krijojnë dy rrathë: të brendshëm dhe të jashtëm: Çdo pjesëmarrës i njërit rreth duhet të ketë partner në

rrethin e dytë: partnerët (një prej rrethit të jashtëm dhe një prej atij të brendshëm) duhet të qëndrojnë njëri përballë tjetrit (rrethi i brendshëm shikon nga jashtë, kurse rrethi i jashtëm shikon nga brenda).

Çdo pjesëmarrësi i jepet një ekzemplar i fletës së punës: Në qoftë se do të isha..., me detyrë që ta plotësojë duke i marrë në intervistë pjesëmarrësit e grupit tjetër. Aktiviteti fillohet duke i marrë në intervistë partnerët e të dy rrathëve që janë ballë për ballë (u përgjigjen pyetjeve të njëri - tjetrit dhe përgjigjet e tjetrit i shkruajnë në fletën e vet). Së pari secili e shkruan emrin e partnerit në fotografinë e parë (te „kafsha“), e pastaj ia bën pyetjen e parë: Nëse do të isho kafshë, cila kafshë do të dëshiroje të ishe?, e pastaj i kërkon edhe shpjegim: Për cilën karakteristikë. Përgjigjet e marra i shkruan në fotografinë përkatëse në fletë (te „kafshë“).

Para se të kalohet në fotografinë që vijon, prej pjesëmarrësve kërkohet ta ndryshojnë partnerin, ashtu që njëri rreth do të lëvizë dy vende djathtas dhe secili do të gjendet përballë një pjesëmarrësi tjetër. Rrathët lëvizin njëri pas tjetrit para se të bëhen pyetjet për çdo fotografi që vijon: nëse në fillim ka lëvizur rrethi i jashtëm në të djathtë, pastaj do të lëvizë i brendshmi në të djathtë etj.

Për çdo fotografi që vijon, së pari shkruhet emri i pjesëmarrësit që merret në intervistë, e pastaj edhe përgjigjet e tij për pyetjet: Nëse do të ishit... cila .... do të donit të ishit? dhe Për cilën karakteristikë?.

Aktiviteti kryesor:

39

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE

Pasi secili të ketë ndryshuar pesë partnerë dhe ta ketë plotësuar fletën e punës, pjesëmarrësit shkojnë ulen në rreth.

Realizuesit e vazhdojnë aktivitetin duke bërë pyetje për të gjithë pjesëmarrësit: Cilat kafshë duhen më shpesh? Cilat më rrallë?

Pastaj i ftojnë të vijnë në qendër të rrethit ata që i përkasin grupit më të madh dhe ua bëjnë pyetjen Pse e doni pikërisht këtë kafshë? E njëjta gjë përsëritet edhe me grupin më të voge (ose ka vetëm nga një pjesëmarrës) – duhet të vijnë në qendër dhe të shpjegojnë pse e dëshirojnë pikërisht atë kafshë.

E njëjta procedurë përsëritet edhe për pyetjet e tjera të fletës së punës – së pari pyeten ata që janë shumicë, ndërsa më vonë ata që janë më pak. Pasi të vijnë në qendër, edhe nga shumica/pakica kërkohet t’i shpjegojnë përgjigjet e veta.

Diskutim:


Pjesëmarrësit qëndrojnë në rreth dhe e luajnë vazhdimin e aktivitetit hyrës. Njëri nga realizuesit fillon me hedhjen e topit duke e shqiptuar paraprakisht emrin e atij të cilit ia hedh

topin, në të njëjtën mënyrë si në aktivitetin hyrës. Megjithatë, kësaj radhe, pasi topi të ketë kaluar katër-pesë pjesëmarrës, realizuesi që e ka nisur lojën, e fut në lojë edhe lodrën e dytë (në fillim e thotë emrin, pastaj e hedh lodrën). E njëjta gjë përsëritet edhe me lodrën e tretë. Ky rreth i aktivitetit konsiderohet i suksesshëm kur të tre lodrat do të kalojnë te të gjithë pjesëmarrësit.

Gjatë këtij aktiviteti duhet të kihet kujdes që hedhja e topit të mos shndërrohet në goditje e shënjestër dhe të mos dëgjohet asgjë tjetër, përveç emrave të atyre që u hidhen objektet.

Reflektim:


1. A kishte më tepër ngjashmëri apo dallime midis jush? Pse? 2. A vareshin ngjashmëritë apo dallimet nga përkatësia juaj etnike apo diçka tjetër? Nga se

vareshin?3. (Për grupet ku ka më tepër gjuhë) A ju pengoi gjuha në mbushjen e formularit? Si i

zgjidhnit problemet gjuhësore kur shfaqeshin?

40

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE

Qëllimet e veçanta: njohja midis vete e anëtarëve të grupit

formimi i grupit – zhvillimi i ndjenjës së përkatësisë në grup, pavarësisht nga përkatësia në bashkësinë etnike konkrete


PUNËTORIA IV.1.2: NE JEMI GRUP

Materiale:

fletë pune për pjesëmarrësitKatrorë për konstruktim – të bëra paraprakisht prej kar-toni,

të prera sipas linjave dhe të grupuar sipas numrave – për çdo grup prej pesë pjesëmarrësish

nga një

kolazh me ngjyra – katrorë të prerë paraprakisht me përmasa 2 cm x 2 cm me ngjyra të ndry-

shme (nga pesë për një ngjyrë) + ngjyrë tjetër katrorësh për numrin e përgjithshëm të

pjesëmarrësve

glërshërë

tabelë dhe shkumësa


Të gjithë pjesëmarrësit renditen në rreth që ashtu të zbatohet aktiviteti për ndarjen në disa grupe. Të gjithë pjesëmarrësit i mbyllin sytë, kurse realizuesit secilit i ngjesin katror kolazhi

në ballë , por pa e parë pjesëmarrësi ngjyrën e kolazhit. Nga çdo ngjyrë duhet të ketë nga pesë kuadrate. Nëse numri i pjesëmarrësve nuk përpjesëtohet me pesë, atëherë ata që mbeten shënohen veçmas (me katrorë në ngjyrë tjetër).

Pastaj pjesëmarrësit i hapin sytë dhe kështu mund ta shikojnë ngjyrën e pjesëmarrësve të tjerë, por jo edhe të veten.

Aktiviteti zhvillohet në qetësi të plotë dhe çdo pjesëmarrës merr pjesë thënë, pa asnjë lloj fjale. Secili duhet ta gjejë grupin e vet, përkatësisht grupin të cilit i takon sipas ngjyrës së katrorit që i është ngjitur në ballë.


Në grupet e formuara prej aktivitetit të mëparshëm, prej pesë vetash, çdo pjesëmarrësi në suazat e grupit me numërim i jepet shenja e vet numerike (nga 1 deri në 5). Pjesët e katrorit prej

fletës së punës: Katrorë për konstruktim u shpërndahen pjesëmarrësve sipas shenjave të tyre (pjesëmarrësit 1 i jepen pjesët e shënuara me numrin 1 etj.). Pjesëmarrësit që nuk janë vendosur në ndonjë prej grupeve e kanë rolin e „vëzhguesit”, detyra e të cilëve është të kujdesen për zbatimin e instruksioneve që i japin realizuesit.

Diskutim:

Është e këndshme ndjenja kur i takojmë një grupi të caktuar ose kur përsëri na ftojnë të bashko-hemi, kurse nuk është e këndshme kur nuk na pranojnë në një grup të caktuar ose kur përsëri nuk i takojmë asnjë grupi. Të gjithë njerëzit kanë nevojë të jenë në një grup të caktuar.

Përfundim:1. Si ndjeheshit derisa e realizonit këtë veprimtari?2. Si ndjeheshit kur dikush ju ftonte në grup dhe si ndjeheshit kur dikush ju përzinte jashtë tij?3. (Nëse ka pjesëmarrës që mbeten jashtë grupeve me nga pese) Çfarë ndodhi me ata që janë më pak?

41

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE

Pastaj realizuesit e japin këtë instruksion:

Detyra e secilit prej jush është të formoni katror. Katrori mund të formohet vetëm nëse bashkëpunoni me njëri-tjetrin. Çdo grup duhet të krijojë pesë katrorë me madhësi të njëjtë. Detyra konsiderohet e përfunduar atëherë kur çdo anëtar i grupit do të ketë para vetes të krijuar katror me përmasa të njëjta si katrorët e të gjithë anëtarëve të tjerë të grupit.

Por, katrorët do të formohen sipas rregullave të caktuara:

Askush nuk duhet të flasë me askënd. (në tabelë shkruhet: „Pa bisedim“)

Askush, askujt nuk duhet t'i japë shenjë (në tabelë shkruhet: „Të mos jepen shenja“)

Askush nuk duhet të marrë ose të japë pjesë të katrorit të cilat nuk janë të tijat (në tabelë shkruhet: „Pa marrë

dhe pa dhënë“)

Secili mund t’u japë pjesë të tij prej kuadratit vetëm anëtarëve të grupit të vet. (në tabelë shkruhet: „Mund të

jepni“).

Diskutim:

Ekzistojnë shumë gjëra në jetë të cilat mund të realizohen vetëm me ndihmën e njerëzve të tjerë. Në ato situata secili duhet ta shohë çfarë i nevojitet tjetrit dhe të përpiqet t'ia japë atë, ndërsa kur edhe vetë do të gjendet në situatë të tillë – të jetë i hapur dhe ta pranojë ndihmën. Kështu njerëzit bashkëpunojnë midis tyre, punët kryhen më shpejt, më me argëtim dhe në mënyrë të tillë ku asnjeri nuk është i mundur, por të gjithë dalin si fitimtarë.

Përfundim:1. A mund ta realizojë dikush detyrën pa ndihmën e anëtarëve të tjerë të grupit?2. A arriti t'i respektojë dikush në tërësi rregullat?3. Kur filluat t'i ndihmoni njëri-tjetrit?4. Meqenëse duhej të bashkëpunonit, a ndjeheshit mirë apo keq ?5. A ka të mundur në lojë apo të gjithë janë fitues?


Të gjithë pjesëmarrësit qëndrojnë në rreth. Në një shenjë të dhënë, secili prej grupeve që mori pjesë në aktivitetin e mëparshëm futet në mes të rrethit (duke formuar rreth të vogël) dhe

prezantohet para të tjerëve me zë të lartë duke i thënë emrat e anëtarëve të tij (një nga një). Pas kësaj vijon duartrokitje. Në fund prezantohen edhe „vëzhguesit” (nëse ka). Pasi ata të futen në rreth, të gjithë i shqiptojnë me zë të lartë emrat e tyre dhe duartrokasin më fort dhe më gjatë.

Reflektim:


42

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE

Qëllimet e veçanta: njohja midis vete e anëtarëve të grupit

formimi i grupit – zhvillimi i ndjenjës së përkatësisë në grup, pavarësisht nga përkatësia në bashkësinë konkrete etnike

nxitja e pjesëmarrësve të marrin vendime në grup për punë të cilat janë në interesin e tyre të përbashkët

vendosja e rregullave të grupit

Materiale:

hamerflomastersellojtepfletë gazetash të vjetraCD pleer (apo diçka që prodhon tingull, për shembull: goditje e gotës me lugë )


Formohet gjysmërreth me karrige boshe, kurse pjesëmarrësit qëndrojnë para tij. Njëri prej realizuesve ulet në karrigen e mesit në gjysmërreth dhe thotë Nga e majta dua ... (ndonjë

dëshirë, diçka që i pëlqen ose që dëshiron ta bëjë), ndërsa njëri prej pjesëmarrësve që e ka të njëjtën dëshirë ulet në karrigen nga ana e tij e majtë e realizuesit.

Menjëherë pas kësaj realizuesi vazhdon Nga e djathta ime nuk dua ... (diçka që nuk i pëlqen ose nuk do), pjesëmarrës i tjetër që nuk e do të njëjtën gjë ulet në të djathtë të realizuesit.

Aktiviteti vazhdon me pjesëmarrësin e tretë, i cili më parë është ulur nga majta e realizuesit. Ai thotë Nga ana ime e djathtë dua ... (e përsërit atë që e ka thënë i pari), kurse nga ana ime e majtë nuk dua... (thotë diçka që nuk i pëlqen). Pas kësaj në karrigen nga e majta e tij ulet pjesëmarrësi i ardhshëm i cili e mendon të njëjtën gjë për vete.

Aktiviteti vazhdon me pjesëmarrësin e tretë, i cili më parë është ulur nga e djathta realizuesit. Ai thotë Nga ana ime e majtë nuk dua ... (e përsërit atë që e ka thënë i pari), kurse nga ana ime e djathtë dua... (e thotë dëshirën e vet ose diçka që i pëlqen). Pas kësaj në karrigen nga e djathta e tij ulet pjesëmarrësi i ardhshëm i cili e mendon të njëjtën gjë.

Aktiviteti vazhdon në të njëjtën mënyrë – pjesëmarrësit i mbushin karriget njëra pas tjetrës, derisa të arrihet deri te i fundit.

Nëse gjatë aktivitetit dikush thotë diçka që do/s'do, kurse të cilën nuk e mendon asnjë prej grupit, atëherë pjesëmarrësi që e ka thënë atë duhet të mendojë diçka tjetër që do të jetë e përbashkët të paktën për një pjesëmarrës i cili për këtë shkak do të ulet pranë tij. Gjatë thënies së gjërave që (nuk) dëshirohen, duhet të kihet kujdes të mos përsëritet asnjëra prej tyre. Domethënë, ajo gjë që është thënë njëherë, konsiderohet si e „shpenzuar” dhe asnjë tjetër nuk mund ta përdorëmë.

PUNËTORIA IV.1.3: RREGULLAT E GRUPIT

43

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE

Diskutim:

1. A u krye me sukses veprimtaria? Çfarë e bëri të suksesshme/të pasuksesshme? 2. Cilat rregulla duhej të respektoheshin që të sigurohej zbatim i suksesshëm i kësaj veprimtarie?3. A dini ndonjë lojë që mund të luhet pa rregulla? Pse?


Me pjesëmarrësit diskutohet për rregullat që duhet të miratohen që të zhvillohen me sukses aktivitetet e këtij programi. Rregullat duhet t'i japin pjesëmarrësit, pra të mos jepen prej

realizuesve.

Realizuesit duhet ta udhëheqin diskutimin në grup dhe të sigurojnë që rregullat e dakorduara të shkruhen në hamer. Në fund rregullat vendosen në mur, që sipas nevojës të mundet t'i përdorin.

Rregullat nuk duhet të formulohen me patjetër saktësisht ashtu siç janë dhënë nga shembulli që vijon, e as grupi nuk duhet të kufizohet në to. Formulimet e ndryshme të rregullave, të cilat nuk janë përfshirë këtu, por janë në shpirtin e grupit të punës demokratik, janë të mirëseardhura.

Nuk ka lojë që luhet pa rregulla. Që të luhet me sukses, është e domosdoshme të dihen dhe re-spektohen rregullat. (Rregullat e aktivitetit të mësipërm kanë të bëjnë me parimin nëpërmjet të të cilit zgjidhet kush do të jetë i ardhshmi që do të ulet, në parimin sipas të cilit zgjidhet ana ku do të ulet pjesëmarrësi në shpikjen e gjërave gjithmonë të reja „të papërdorura” etj.)

Përfundim:

Diskutim 1:

Shembuj për rregulla:

1. Rregull:

SECILI KA TË DREJTË SHPREHË MENDIMIN E VET DHE TË DËGJOHET ME VËMENDJE KUR FLET

2. Rregull:

ÇDO MENDIM RESPEKTOHET DHE ASKUSH NUK PËRQESH KUR DIKUSH FLET

3. Rregull:

E DREJTA E FJALËS REALIZOHET ME NGRITJE TË DORËS

....

Pastaj diskutohet me të gjithë grupin se si të sigurohet respektimi i rregullave. Nga diskutimi në grup pritet të përcaktohet mënyra sesi do të veprohet nëse shkilet ndonjë prej rregullave të miratuara. Gjatë kësaj është e rëndësishme të mos lejohet dënimi, ose përsëri emërtimi i pjesëmarrësit a pjesëmarrësve të cilët janë përgjegjës për shkeljen e ndonjë rregulle.

1. Nëse këtë program e konsiderojmë si lojë, a mund ta luajmë pa rregulla?2. Si të sigurohet atmosfera ku secili do të ndjehet mirë dhe i lirshëm që ta shprehë me-

ndimin e vet. A ka mendime të sakta dhe të gabuara apo ka vetëm mendime të ndryshme?

3. Ju a do ta thoni mendimin tuaj haptazi dhe lirshëm nëse dikush ju ndërpret, ju nënçmon, ju thotë se nuk keni të drejtë...?

4. Si kërkohet fjala për të thënë diçka?5. Kujt i drejtohet ai që flet? A mund të dëgjohet nëse të tjerët rreth tij nuk dëgjojnë se çfa-rë

flet?6. Si do të sigurohet respektimi i ndërsjellë? A mund të prisni se mendimin tuaj, kohën tuaj

dhe punën tuaj t'i respektojë dikush, mendimin, kohën dhe punën e të cilit ju nuk e respektoni?

44

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE

Që të realizohen me sukses punëtoritë dhe secili të ndjehet rehat në to, duhet të ekzistojnë rregulla. Është shumë e rëndësishme që pjesëmarrësit me të vërtetë të ndjehen të lirë që ta dhe të shprehin mendimin e vet. Kjo do të arrihet nëse sigurohet të mos ketë ndërprerje, mosvlerësim, mosdëgjim, mospërqeshje e mendimit të thënë, përkatësisht të atij i cili do të thotë diçka. Gjithashtu që të dëgjohen më shumë medime, nevojitet shenjë për marrje të fjalës (ngritje e dorës). Kur dikush e respekton dikë dhe vetë do ta respektojnë ose nëse kjo nuk kthehet, atëherë krijohet mundësa që ajo të kërkohet në mënyrë aktive.

Pjesëmarrësit duhet të bien dakord që të mos i shkelin rregullat. Nëse ndodh diçka e tillë, nevojitet të thuhet qartë rregulla që është shkelur, por pa e emërtuar atë që e ka bërë këtë gjë. Për respektimin e rregullave duhet të kujdesen të gjithë anëtarët e grupit dhe secili ka të drejtë të thotë se cila rregull është thyer nëse ndodh kjo gjë.

Diskutim 2:

Përfundim:


Të gjithë pjesëmarrësit qëndrojnë në një hapësirë të madhe dhe secili qëndron mbi një fletë gazete e cila është vendosur në dysheme. Njëri prej realizuesve lëshon muzikë, ndërsa të

gjithë pjesëmarrësit duhet të luajnë me këtë muzikë dhe të largohen prej fletëve. Ndërkohë realizuesi tjetër i heq disa fletë dhe, kur të përfundojë muzika, të gjithë pjesëmarrësit duhet të qëndrojnë në fletët e mbetura. Procedura përsëritet disa herë derisa të mbeten disa fletë të bashkuara në të cilat duhet të qëndrojnë të gjithë pjesëmarrësit.

Reflektim:


1. Çfarë do të ndodhë nëse një person ose disa persona i shkelin rregullat? 2. A duhet të dënohen ata që i kanë shkelur rregullat? A bëhet kjo zakonisht me qëllim apo pa

u menduar mirë? 3. Si duhet të bëhet quatrimi nëse shkilen rregullat? A është më mirë të qortohet apo të thuhet

se cila rregull është shkelur?4. Kush duhet të kujdeset për respektimin e rregullave? Kush duhet ta thotë se cila rregull

është shkelur?

45

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE

PUNËTORIA IV.1.4: VALIXHJA IME

Qëllimet е veçanta: njohje midis tyre e anëtarëve të grupit

Materiale:

fletë pune për pjesëmarrësit: Valixhja ime mjete për të shkruar

Çdo pjesëmarrësi i jepet një fletë nga fleta e punës për pjesëmarrësit: Valixhja ime, të cilën e plotëson në mënyrë individuale: përfytyron situata jetësore, përkatësisht cilat ndjenja dhe

karakteristika zakonisht i mbar me/në vete. Pa cilat pesë gjëra nuk mund të mbijetojë në një ishull të shkret. Cilët persona e bëjnë të ndjehet më komod, më të sigurt, më të mirë, përkatësisht cilët persona do t'i marrë me vete. Çfarë fantazon më shpesh.

Pasi ta plotësojnë fletën e punës, formohen grupe me tre dhe katër anëtarë, që do t'i shkëmbejnë midis tyre përmbajtjet. Pastaj para të gjithëve secili thotë gjërat që dëshiron t'i ndajë me të tjerët. Të paktën duhet të thotë tri, kurse nëse dëshirojnë mund t'i thonë edhe të gjitha. Në të gjitha situatat duhet të shpjegojnë shkurtimisht pse i shkruan pikërisht ato gjëra.

Aktiviteti hyrës:

Diskutim:1. A ju pëlqeu të ëndërroni për ndonjë ishull tropikal?2. A e kishit të vështirë të zgjidhni pesë gjëra? Cilën zgjedhje e dëgjuam më shpesh se do të

ishte pjesë e valixhes? Cilat gjëra të tjera ju habitën apo ishin unike? 3. Cilat përsëriteshin më shpesh?4. Cilat ishin më uniket?5. Nëse këtë e bënin më të mëdhenjtë, a do të kishte ngjashmëri apo dallime në përgjigjet në

raport me këtë që e ka punuar ky grup?6. Për cilat gjëra fantazojnë më shpesh të rinjtë?

PU

NË

TO

RI

HY

RË

SE

46

Pjesa më e madhe e njerëzve dëshirojnë të ëndërrojnë për rajone të bukura. Kur duhet të zgjedhin disa gjëra pa të cilat nuk do të mund të mbijetonin, ose do ta kishin shumë të vështirë, zgjedhja shpesh është shumë e vështirë, kurse ndonjëherë ajo është e çuditshme për të tjerët. Këto gjëra flasin për preferencat tona, çfarë frikash dhe vlerash kemi. Të rinjtë shpesh do të përzgjedhin telefon ose kompjuter në vend të mjeteve për të ngrënë apo një thesi miell. Të rriturit shpesh bëjnë zgjedhje „të mençura”, përkatësisht kujdesen më tepër për „mbijetesën”. Ndoshta të rinjtë më tepër fantazojnë për simpatitë e veta, ndoshta për organizim të mbrëmjeve në ishull apo për ndonjë hobi apo pasion të vet.

Përfundim:

Reflektim:


Qëllimi i përgjithshëm:zhvillim i respektimit ndaj „të tjerëve” nëpërmjet njohjes me kulturën e tyre

vendosja e komunikimit interpersonal me përfaqësuesit e bashkësive „të tjera”etnike

47

PUNËTORI MULTIKULTURORE

PU

NË

TO

RI

MU

LT

IKU

LT

UR

OR

E


Të gjithë rrinë ulur në rreth. Realizuesit shpjegojnë se do të japin shumë lapsa që të lëvizin në rreth (secili do të marrë lapsin nga e majta e tij dhe do ta kalojë nga e djathta). Gjatë dhënies së

lapsit thuhet ngjyra e tij ashtu siç e thotë njëri prej realizuesve në fillim. Realizuesit në fillim japin një laps dhe e thonë ngjyrën e lapsit në maqedonisht, kurse për lapsin vijues që është me të njëjtën ngjyrë, e japin

Kur vizatojmë ose bëjmë diçka tjetër, më mirë e kemi kur mund të përdorim më shumë gjëra dhe jo vetëm një. Kur jemi të kufizuar në përzgjedhje vetëm të një gjë; e ajo mund të jetë e mërzitshme dhe jo aq e bukur. Njerëzit, njësoj si ngjyrat, janë të ndryshëm. Ato ndryshojnë për nga ngjyra e lëkurës, për nga gjuha që e flasin dhe me shumë gjëra të tjera. Por, kur janë të gjithë bashkë, kur shoqërohen, mund t’i arrijnë gjërat më të bukura.

48

1. Cili vizatim ju pëlqen më shumë, i pari apo i dyti? Pse? Me çka se ndryshojnë vizatimet?2. Si do të ishte nëse gjithmonë përdorim vetëm një ngjyrë?3. A janë të gjithë njerëzit njëlloj? A duken njëlloj? A flasin njëlloj? A janë të gjithë të rëndësishëm?4. A përdorim ne këtu emra të njëjtë për ngjyrat?5. A e mbajtët mend si quhet ndonjëra prej ngjyrave në gjuhën tjetër? Cilat? Si?

PUNËTORIA I.2.1: SI THUHET E KUQE NË GJUHË TJETËR?

Qëllimet e veçanta: mësim i fjalëve në gjuhën e „të tjerëve”

promovimi i bashkëpunimit me „të tjerët”

Materiale:

letër - për çdo pjesëmarrës nga një letër, e ndarë paraprakisht me një vijë në dy pjesëngjyra – aq komplete sa ka edhe grupe

Të gjithë janë të ulur në rreth. Atyre shpjegohet se do të përshëndeten edhe në maqedonisht edhe në shqip/gjuhën rome/turqisht, varësisht nga gjuhët që janë prezente në grup. Kështu

për shembull shpjegohet se në maqedonisht Mirëdita thuhet Добар ден, përkatësisht në gjuhën rome Šukar дive ose në turqisht – Günaydin.

Pastaj çdo pjesëmarrës me radhë në rreth thotë Добар ден në gjuhët e tjera pra jo maqedonisht. Në rrethin tjetër në të njëjtën mënyrë thuhet Добар ден në maqedonisht, kurse në rrethin e tretë secili thotë Mirëdita në gjuhën joamtare.

Aktiviteti hyrës:

Aktiviteti kryesor:

Pjesëmarrësit ndahen në grupe me nga 4-5 vetë. Secilit pjesëmarrës në suazat e grupit të tij i jepet nga një ngjyrë dhe nga një fletë për të vizatuar e cila është e ndarë paraprakisht me një

vijë në dy gjysma. Pastaj jepet instruksion që, të gjithë në njërën gjysmë të vizatojnë lule, diell dhe bar me ngjyrën që e kanë në dispozicion.

Pas një kohe të caktuar jepet instruksion të bëjnë edhe një vizatim tjetër, në gjysmën tjetër të fletës, por kësaj radhe t'i përdorin edhe ngjyrat e pjesëmarrësve të tjerë në grup, por vetëm nëse i lusin që t'ua japin – nuk mund të merret ngjyra e tjetrit pa e pyetur. Gjatë kësaj pyetja thuhet në gjuhën që përdoret në shtëpi në mënyrën e mëposhtme: ... (emri i pjesëmarrësit), a mund të ma japësh ... (emri i ngjyrës).

Diskutim:Përfundim:P

UN

ËT

OR

I M

UL

TIK

UL

TU

RO

RE

49

dhe e thonë emrin e ngjyrës në ndonjë prej gjuhëve të përfaqësuara në grup. Lapsin tjetër, i cili është me ngjyrë tjetër, realizuesit në fillim e emërtojnë në gjuhë të ndryshme nga maqedonishtja, e cila është prezente në grup, kurse mandej lapsi që është me ngjyrë si i pari e emërojnë në maqedonisht dhe kështu me radhë kalohen shumë rrathë me lapsa me disa ngjyra të ndryshme. Pas çdo kalimi të lapsit, realizuesit bëjnë një pushim të shkurtër para se ta japin lapsin me ngjyra që vijon.

PU

NË

TO

RI

MU

LT

IKU

LT

UR

OR

E

Reflektim:


Pjesëmarrësit rrinë ulur në rreth. Atyre thuhet si quhet Si je? dhe Mirë në gjuhët e pjesëmarrësve në grup. Duke qenë në rreth, njëri e bën pyetjen Si je? në gjuhë amtare, kurse ai

pranë tij përsëri përgjigjet Mirë, gjithashtu në gjuhën amtare. Pastaj, ai që është përgjigjur ai bën të njëjtën pyetje atij që është pranë tij dhe kështu vazhdohet derisa secili të jetë në rolin e atij që pyet dhe atij që përgjigjet. Kështu për shembull, kur një fëmijë maqedonas i drejtohet një fëmije shqiptar, do ta pyesë Kako si?, ndërsa do të marrë përgjigj Mirë. Pastaj fëmija shqiptar do të pyesë Si je?, ndërsa nëse pranë tij është një fëmijë maqedonas, do të marrë përgjigje Dobro; nëse ka fëmijë shqiptar, përgjigja do të jetë Mirë.

PUNËTORIA I.2.2: KAFSHË TË NJËJTA, KAFSHË TË NDRYSHME

*Para se ta realizojnë punëtorinë, realizuesit duhet të mësojnë nga fleta e punës që është për ta si quhen kafshët në gjuhët prezente në grup.

50

PU

NË

TO

RI

MU

LT

IKU

LT

UR

OR

E

Qëllimet e veçanta: mësimi i fjalëve në gjuhën e „të tjerëve”

përfitimi i njohurive mbi ngjashmëritë dhe

dallimet me gjuhën/gjuhët e „të tjerëve”

Materiale:

fletë pune për realizuesit: Kafshëfletë pune për pjesëmarrësit: Kafshë – për çdo grup nga një, paraprakisht i prerë në

kartela (nga një komplet kartelash për secilin grup) ngjyra – aq komplete sa ka edhe grupe gërshërë

Aktiviteti kryesor 1*:Pjesëmarrësit ndahen në grupe me nga katër-pesë vetë. Secilit grup i jepet një komplet me ngjyra dhe një komplet me kartela prej fletës së punës për pjesëmarrësit: Kafshë, që përbëhet

nga tetë kafshë të prera dhe të veçuara mëvetësisht që më parë. Prej pjesëmarrësve kërkohet ta ngrenë lart kartën ku është paraqitur një kafshë, duke thënë Dua të shikoj lart ... (emrin e ndonjë kafshe të paraqitur në karta). Pasi secili grup ta gjejë dhe ta ngrejnë kartën me kafshën e kërkuar, së bashku të gjithë pjesëmarrësit konstatojnë si quhet kjo kafshë në gjuhën/gjuhët e tjera të përfaqësuara në grup dhe pastaj kjo kartë vendoset në bankë, e pastaj vijon instruksioni i ri Dua të shikoj lart..., por këtë radhë kafsha emërtohet në gjuhë tjetër, e cila është prezente në grup. Pjesëmarrësit e ngrenë lart kartën me kafshën e thënë, e pastaj bashkësitë e pjesëmarrësve konstatojnë si quhet kjo kafshë në gjuhët e tjera të përfaqësuara në grup (ashtu siç është dhënë në fletën e punës për realizuesit: Kafshë). Mandej vazhdohet në të njëjtën mënyrë me ketë aktivitet, duke i përdorë kafshët e kartave dhe duke e ndryshuar vazhdimisht radhën e gjuhës në të cilën i emërtojnë realizuesit ato.

Aktiviteti hyrës:

Ne të gjithë flasim gjuhë të ndryshme (maqedonisht, shqip, turqisht, gjuhë rome..). Kafshët në vende të ndryshme dhe, në gjuhë të ndryshme kanë emra të ndryshëm. Por, ka edhe të tilla të cilat kanë emra të njëjtë në dy apo më tepër gjuhë (për shembull, majmun, tigër, krokodil, delfin etj.). Ka edhe fjalë të tjera të cilat janë të njëjta edhe në një edhe në tjetër (për shembull, radio, telefon etj.), por shumica e fjalëve janë të ndryshme.

1. A janë të njëta gjuhët të cilat i flasim ne? 2. A janë emrat e kafshëve njëlloj kudo?3. A ka kafshë që quhen njëlloj edhe në një gjuhë edhe në një tjetër?4. A ka edhe fjalë të tjera që quhen njëlloj edhe në një gjuhë edhe në një tjetër?

Diskutim:Përfundim:

51

Aktiviteti kryesor 2:Duke qenë në grupe pjesëmarrësit i ngjyrosin kafshët në kartat të cilat janë përdorur në aktivitetin e mëparshëm.


Të gjithë qëndrojnë në rreth. Secili e parafytyron një kafshë duke e pasur parasysh onoma-topenë e asaj kafshe. Një vullnetar fillon ta imitojë onomatopenë e kafshës që e ka

përzgjedhur, kurse të tjerët ia qëllojnë se për kë çfarë kafshe bëhet fjalë e, pastaj aktiviteti përsëritet me pjesëmarrësit e tjerë në rolin e vullnetarëve për prezantimin e kafshës së përfytyruar.

Kur të përfundojnë të gjithë, në një shenjë të dhënë të gjithë fillojnë të shëtisin në hapësirë duke imituar onomatopenë e kafshës që e ka zgjedhur secili. Realizuesit shpjegojnë se kur në një moment ata do të fillojnë të duartrokasin, pjesëmarrësit duhet t'i shoqërojnë ata dhe, në këtë mënyrë, aktiviteti do të përfundojë.

Reflektim:


PU

NË

TO

RI

MU

LT

IKU

LT

UR

OR

E

Vërejtje: nga tabela shfrytëzohen vetëm emrat e kafshëve në gjuhët që janë të përfaqësuara në grup.

52

Fletë pune për realizuesit: Kafshë

PU

NË

TO

RI

MU

LT

IKU

LT

UR

OR

E

СЛОН

КУЧЕ

ЗМИЈА

ПЕТЕЛ

ТИГАР

КРОКОДИЛ

МАЈМУН

ДЕЛФИН

ELEFANT

QEN

GJARPËR

GJEL

TIGËR

KROKODIL

MAJMUN

DELFIN

ELEFANTI

RIKONO

SAP

BASHNO

TIGRO

KROKODIL

MAJMUNI

DELFINO

FIL

KÖPEK

YILAN

HOROZ

KAPLAN

TİMSAH

MAYMUN

YUNUS

MAQEDONISHT SHQIP GJUHA ROME TURQISHT

PUNËTORIA I.2.3: SI TA VË NË GJUMË BEBEN?

*Realizuesit disa ditë më parë duhet të kontrollojnë se a i njohin pjesëmarrësit këngët nga fleta e punës. Nëse nuk i dinë, duhet të zbulojnë se cilat këngë në rajonin përkatës u këndohen më shpesh bebeve për t'i vënë në gjumë dhe të njëjtat mësohen që pastaj t'ua prezantojnë pjesëmarrësve në këtë punëtori.

PU

NË

TO

RI

MU

LT

IKU

LT

UR

OR

E


promovimi ti bashkëpunimit me „të tjerët”

Materiale:

fletë pune për realizuesit: Numëratorefletë pune për realizuesit: Ninullafletë pune për pjesëmarrësi: Bebe dhe veshjegërshërëbojëra – nga një komplet për çdo grup

Aktiviteti hyrës:

Të gjithë pjesëmarrësit qëndrojnë në rreth dhe me numëratore ndahen në katër grupe. Numëratoret i thonë realizuesit nga fleta e punës: Numëratore, ose kërkon prej pjesëmarrësve

vetë të ofrojnë numëratore të cilat i përdorin kur luajnë. Numëratoret thuhen njëra pas tjetrës, njëherë në njërën gjuhë, e pastaj në tjetrën dhe përsëriten disa herë, derisa të gjithë t'i mbajnë mend.

Aktiviteti kryesor:

Pjesëmarrësit ndahen në katër grupe nëpërmjet aktivitetit të mësipërm dhe çdo grupi i jepet nga një ekzemplar nga fleta e punës: Bebe dhe veshje, ndërsa ata dhe duhet ta presin dhe

ngjyrosin beben dhe veshjen, ta veshin dhe ta mbulojnë me kuvertë. Realizuesit i paraqesin këngët nga fleta e punës: Ninulla* dhe i pyesin pjesëmarrësit se a i njohin. Nëse nuk i njohin, realizuesit i përkthejnë dhe e shpjegojnë kuptimin, e pastaj të gjithë së bashku i këndojnë në njërën gjuhë e pastaj në gjuhën tjetër. Pastaj grupi „beben” e veshur dhe të mbuluar do të mundohen një nga një ta vë në „gjumë” duke e lëkundur në dorë e duke kënduar një ninullë – secili në gjuhën e vet. Por, „beben” nuk mund „ta zërë gjumi” dhe prandaj kur njëri pjesëmarrës ta përfundojë këndimin e ninullës, duhet t'i drejtohet pjesëmarrësit afër tij me këtë lutje: Komshi, komshi, nuk po e vë dot në gjumë beben! Të lutem provo ti me këngën tënde ta vësh në gjumë, pastaj t'ia japë „beben”. „Bebja” duhet të kalojë dorë më dorë te të gjithë pjesëmarrësit në grupet e vogla, kurse në fund duhet ta vë në bankë dhe të gjithë së bashku t'i këndojnë ninulla njëherë në një gjuhë, e pastaj në gjuhën tjetër. Kështu „bebja” do të flejë.

Të gjithë popujt kanë këngë për të vënë në gjumë bebet. Zakonisht në ninulla bebeve u urohen dëshira të bukura. Edhe pse fjalët dhe melodia mund të jenë të ndryshme, ngjashme është ajo se kur u këndohet bebeve për t'i vënë në gjumë më e rëndësishmja është t'u këndohet me zë të butë dhe të qetë dhe me dashuri. Fjalët e ninullës nuk janë të rëndësishme sepse bebja nuk i kupton.

1. Si ishte për të vënë në gjumë beben? 2. Ai kanë të gjithë të njëjtat ninulla për të vënë në gjumë bebet? Si janë ato, a janë të ngjashme midis tyre apo të ndryshme? 3. Çfarë u këndohet zakonisht bebeve? Çfarë gjërash u urohet të kenë?4. Si duhet të këndohet ninulla që bebja të flejë? A duhet të thërritet, apo të këndohet me zë të ulët dhe më ngadalë?5. A i kupton bebja fjalët e ninullës? A mund të flejë bebja më ninullë në gjuhën që nuk flitet në shtëpi?


53

54

PU

NË

TO

RI

MU

LT

IKU

LT

UR

OR

E

Reflektim:


55

Eci, peci, pilepurosh je ti,unë jam flutur bukuroshe, eci, peci, pi.

Fletë pune për realizuesit: Numëratore

PU

NË

TO

RI

MU

LT

IKU

LT

UR

OR

E

PU

NË

TO

RI

MU

LT

IKU

LT

UR

OR

E

Nina-nina, kuti-kutita përkundi nëna djalin,nina-nina, kuti-kutidjalin tim, o e përkundizëre gjumë, gjumë i ëmbël.

56

Fletë pune për realizuesit: Ninulla


Realizuesit thonë se pastaj mësuesja e klasës së Sejhan dhe Janes u ka propozuar një lojë me të cilën do të argëtohen, ndërsa gjate kesaj do të mësojnë edhe fjalë të reja që i flasin pjesëmarrësit

në grup.

A doni edhe ju ta provoni atë lojë?

57

PU

NË

TO

RI

MU

LT

IKU

LT

UR

OR

E

Qëllimet e veçanta: • njohje me tradita të caktuara gjatë festimit të ditëlindjes në kultura të ndryshme

Materiale:

fletë pune për pjesëmarrësit: Gërshet me gishta – nga një për çdo radhëfletë pune për realizuesit: Ditëlindja e Sejhan dhe Janingërshërëngjyra

Aktiviteti hyrës:

Të gjithë pjesëmarrësit qëndrojnë në rreth dhe një nga një pyeten nga sa vjet kanë. Aktivetin e fillon njëri nga realizuesit, i cili në të dyja gjuhët thotë Sa vjet je?, e pastaj kërkon nga të gjithë ta

përsërisin këtë pyetje disa herë së bashku. Pastaj realizuesi i drejtohet pjesëmarrësit në të djathtë të tij dhe në gjuhë të ndryshme nga ajo që e flet në shtëpi e pyet sa vjet është, kurse pjesëmarrësi duhet të përgjigjet në gjuhën e vet dhe njëkohësisht të tregojë me gishta. Mandej fëmija që është përgjigjur duhet ta pyesë pjesëmarrësin afër tij sa vjet është dhe ai të përgjigjet në të njëjtën mënyrë - me fjalë dhe duke treguar me gishta. Pyetja vazhdon të kalojë nëpër rreth derisa të arrijë te realizuesi që e ka filluar aktivitetin.

Aktiviteti kryesor:

Pjesëmarrësit qëndrojnë në rreth, ndërsa realizuesit e lexojnë tregimin nga fleta e punës: Ditëlindja e Sejhan dhe Janin, ashtu që njëri paragraf lexohet në një gjuhë, pastaj në gjuhën

tjetër, në të cilën vazhdohet të lexohet paragrafi që vijon, e pastaj i njëjti paragraf lexohet edhe në gjuhën e parë në të cilën ka nisur leximi. Kështu me radhë të gjithë së bashku i këndojnë këngët nga fleta e punës. Ndërkohë derisa lexohet tregimi, realizuesit në tabelë mund të vizatojnë shumë vizatime të thjeshta për prezantimin e pjesëve të tij.

Kur kemi ditëlindje zakonisht jemi të gëzuar dhe të qeshur. Në shumë mjedise ditëlindja është festë mjaft e rëndësishme dhe urohet me gëzuar ditëlindjen. Matje mund të lëhet edhe me kapje për veshësh, që të rriten e të bëhen të mëdhenj. Këndo-hen këngë të ndryshme – disa në gjuhën e fëmijës, e disa në anglisht. Kënga që e kënduam sot ka melodinë nga kënga angleze Happy Birthday To You.

1. Si ndjehemi kur kemi ditëlindjen?2. Si e urojmë zakonisht ditëlindjen? Si urohet ditëlindja në maqedonisht, si në shqip/turqisht/ gjuhën rome (në varësi se cila gjuhë është e përfaqësuar në grup)? A bëhet diçka tjetër, përveç urimit të ditëlindjes?3. A këndohen këngë për ditëlindje? Cilat këngë të tjera mund të këndohen për ditëlindje?4. A është kjo kënga që kënduam sot e njëjta apo është e ndryshme? Ku qëndron dallimi? A është kjo këngë edhe në ndonjë gjuhë tjetër?

Diskutim: Përfundim:

PUNËTORI I.2.4: SI E FESTOJMË DITËLINDJEN

Reflektim:


Nxënësit ndahen në çifte, ulen rreth bankës dhe atyre u jepet nga një fushë e fletës së punës për pjesëmarrës për të luajtur: Gërshet me gishta.

Së pari pjesëmarrësve u thuhet t'i ngjyrosin format në këtë mënyrë:

rrathët – të kuq trekëndorët – blu katrorët – të verdhë rombet – të gjelbër.

Realizuesit vetë duhet të përzgjedhin se ku do të fokusohen në lojë: a do të mësojnë emrat e ngjyrat apo numrat e figurave geometrike.

Pastaj shpjegohet se si do të luhet loja. Shembull për përdorimin e numrave:

Kjo lojë luhet me dy gishtat e njërës dorë: me gishtin tregues dhe me gishtin e mesëm. Njëri prej çiftit duhet t'i vendosë gishtat në dy rrethet në fushën e lojës qe keni para jush, kurse tjetri duhet t'i vendosë dy gishtat mbi rombet. Ja kështu – dy realizuesit tregojnë si. Pastaj ne do të themi në të dyja gjuhët se në cilën fushë ta vendosni gishtin tregues në fushën e lirë të shënuar me numrin dy, fushë ku duhet ta çojnë gishtin të gjithë. Për shembull: TREGUESI TE DYSHI. Pastaj të gjithë duhet ta vendosni treguesin në fushën e lirë të shënuar me numrin dy. Pastaj do të themi se në cilën fushë të kalojë gishti i mesit. Për shembull: GISHTI I MESIT TE KATRA, dhe të gjithë, pa e lëvizur gishtin tregues, me gishtin e mesit duhet të “kalojnë” te fusha me numër katër. Ja kështu – tregojnë realizuesit. Në fund bëhet pyetja: A mund të provojmë tani?

Loja luhet me dy instruksione dhe realizuesit i thonë numrat në të dyja gjuhët, e pastaj u thonë pjesëmarrësve ta fillojnë me lojën, kur do të marrin pesë instruksione njëra pas tjetrës, por edhe numrat do t'i thonë vetëm në njërën gjuhë (por do t'i përziejnë gjuhët).

PU

NË

TO

RI

MU

LT

IKU

LT

UR

OR

E

58


promovimi i bashkëpunimit me „të tjerët”

Materiale:

fletë pune për realizuesit: Fjalori i Vitit të Ri fletë pune për pjesëmarrësit: Viti i Ri – paraprakisht i prerë në kartolina; nga një komplet

kartolinash për çdo pjesëmarrësfletë pune për pjesëmarrësit: Babadimri – për çdo grup nga njëfletë pune për pjesëmarrësit: Bredh - për çdo grup nga njëfletë pune për pjesëmarrësit: Dordolec - për çdo grup nga njëfletë pune për pjesëmarrësit: Fëmijë – për çdo grup nga njëletër e madhe – aq fletë sa ka grupeletër me ngjyrë - aq fletë sa ka pjesëmarrësngjyra - aq komplete sa ka grupe gërshërë - aq sa ka grupengjitës - aq sa ka grupesellojtep

Para punëtorisë realizuesit duhet ta presin në kartolina të veçanta fletën e punës për pjesëmarrësit: Viti i Ri, kështu që për të gjithë pjesëmarrësit të ketë nga një kartolinë nga të

katër llojet. Gjithashtu para punëtorisë realizuesit duhet të mësojnë si emërtohen gjërat e vendosura në këto kartela në të gjitha gjuhët e përfaqësuara në grup, kurse për këtë gjë mund t'ju ndihmojë fleta e punës për realizuesi: Fjalori i Vitit të Ri.

Të gjithë pjesëmarrësit rrinë në rreth dhe biseda fillon rreth arthjes së Vitit të Ri dhe Babadimri. Pastaj çdo pjesëmarrësi i jepet nga një kartolinë nga të katër llojet e kartolinave.

Së pari realizuesit i thonë njëri pas tjetrit, njëherë në njërën gjuhë, e pastaj në gjuhën tjetër që flitet në grup, sesi quhet secili objekt që është vizatuar në kartolinë, kurse pjesëmarrësit gjatë kësaj e ngrenë lart kartolinën përkatëse duke e përsëritur atë që është thënë në të dyja gjuhët.

Pasi të ushtrohet kjo, mandej vazhdohet ashtu që në njërën gjuhë ose në gjuhën tjetër do të thuhet ndonjë kartolinë, kurse çdo pjesëmarrës do të duhet ta ngrejë lart kartolinën përkatëse. Për secilën kartolinë kjo përsëritet disa herë në mënyrë të përzierë, duke e marrë parasysh që secila të thuhet me një numër të barabartë në të gjitha gjuhët e përfaqësuara në grup.

Aktiviteti hyrës:

PUNËTORIA I.2.5: TREN DËSHIRASH*


Pjesëmarrësit ndahen në katër grupe. Çdo grupi i jepet nga një fletë pune prej të gjitha fletëve të punës për pjesëmarrës (Babadimri, Bredhi, Dordoleci dhe Fëmija), nga një fletë e madhe

letre, ngjyra, gërshërë dhe ngjitës. Pjesëmarrësit duhet t'i ngjyrosin dhe presin figurat e treguara në fletët e punës, e pastaj t'i ngjesin në një fletë të madhe letre të cilën do ta zbukurojnë së bashku. Është e rëndësishme që gjatë kësaj anëtarët e çdo grupi t'i ndajnë rolet midis tyre, përkatësisht të merren vesh se kush do t'i ngjyrosë, kush do t'i presë, e kush do t'i ngjesë kështu që të gjithë do të marrin pjesë në mënyrë të barabartë në aktivitet.

PU

NË

TO

RI

MU

LT

IKU

LT

UR

OR

E

59

*Idea e punëtorisë rrjedh nga një grup arsimtarësh nga SHF “Kirili dhe Metodi”, Tetovë.


Pjesëmarrësit mbeten në të njëjtat grupe nga aktiviteti i mëparshëm. Çdo pjesëmarrësi i jepet një fletë letre në të cilën duhet të vizatojnë diçka që kërkon nga Babadimri t'ia sjellë për Vitin e

Ri dhe pastaj fletën e mban me vete për aktivitetin e ardhshëm.


Pjesëmarrësit qëndrojnë në rreth dhe secili në dorë diçka të, vizatuar, të cilën dëshiron t'ia sjellë Babadimri, por që ta shikojnë të gjithë. Aktivitetin e fillon njëri prej pjesëmarrësve,

kështu që qëndron në mes të rrethit dhe me zë të lartë thotë se çfarë ka vizatuar në fletën e vet, ndërsa të gjithë ata që e kanë vizatuar të njëjtën dëshirë si të tijën - kapen njëri pas tjetrit për mesi si tren dhe kështu bëjnë një rreth në suazat e rrethit të bërë prej pjesëmarrësve të tjerë. Pastaj vazhdon tjetri në rreth dhe kështu me radhë derisa secili ta prezantojë dëshirën e vet.

Nëse ndodh që ndonjë pjesëmarrës të mbetet vetëm me dëshirën që e ka thënë, atëherë pas tij formohet „tren” me të gjithë pjesëmarrësit, të cilët, gjithashtu bëjnë një rreth nëpër hapësirë.

Reflektim:


PU

NË

TO

RI

MU

LT

IKU

LT

UR

OR

E

60

Në fund fletët e mëdha të letrës të secilit grup do të tregohen para të gjithëve dhe do të ngjiten në një vend të dukshëm në hapësirë.

Vërejtje: nga tabela përdoren vetëm emërtimet e gjërave në ato gjuhë që janë të përfaqësuara në grup.

Fletë pune për realizuesit: Fjalor i Vitit të Ri

PU

NË

TO

RI

MU

LT

IKU

LT

UR

OR

E

61

MAQEDONISHT SHQIP TURQISHT ROME

ДЕДО МРАЗ BABA DIMRI NOEL BABA PAHO PAPO

СНЕШКО DORDOLEC KARDAN ADAM IVJALO

ЕЛКА BREDH NOEL AĞACI

ДЕТЕ FËMIJË ÇOCUK CHAVO

NEVE BERSHESKORO KASHT

PUNËTORIA II.2.1: BAKLLAVA DHE SARMË

Materiale:

letra me ngjyra të ndryshmeletra për të fshirë (për në kuzhinë)gërshërë aq sa ka grupe (nga tri për grup)skalpelkuti kartoni – aq sa ka edhe grupeshkumësa dhe tabelë

Qëllimet e veçanta: zhvillimi i vetëdijes për ekzistencën e ngjashmërive dhe

dallimeve në karakteristikat e kulturave „të ndryshme”

mësim i fjalëve në gjuhën e „të tjerëve”

Pjesëmarrësit qëndrojnë në rreth. Atyre u shpjegohet se gjatë lojës do të bëjnë figura të bakllavasë dhe të sarmës. Figura e bakllavasë bëhet në atë mënyrë që të gjithë pjesëmarrësit

kërkojnë partner dhe kapen për dore, e shikuar njëri - tjetrin në sy, duke shtrirë krahët në mënyrë të tillë që të krijohet forma e diamantit ose bakllavasë. Figura e sarmës bëhet në atë mënyrë që dy pjesëmarrës kapen për dore me të dyja duart (njësoj si për bakllava), duke krijuar mbështjelljen, fletën e sarmës, kurse midis tyre (brenda në fletën e sarmës) mbetet një pjesëmarrës i cili e përfaqëson përmbajtjen e sarmës.

Aktiviteti rrjedh duke u dhënë dy „komanda” të ndryshme, si:

bakllava - të gjithë në çifte kapen për dore, duke formuar formën e bakllavasë sarmë - grupe nga tre, dy kapen për dore, kurse një pjesëmarrës është midis tyre.

„Komandat” jepen me renditje të ndryshme, ndërsa për çdo „komandë” të re figurat ekzistuese prishen dhe formohen të reja.

Loja luhet me numër çift pjesëmarrësish, kurse numri i përgjithshëm i numrit çift të pjesëmarrësve duhet të përpjesëtohet me tre (për shembull 18, 24, 30 etj.). Me këtë rast gjithmonë duhet të ketë plus një pjesëmarrës i cili nuk është pjesë e figurave të realizuara dhe i cili duhet të japë „komandën” pas të cilës edhe ai duhet të përpiqet te bëhet pjesë e ndonjë prej figurave të sapoformuara. Pjesëmarrësi që mbetet vetëm (që nuk është pjesë e ndonjë figure) është ai që e jep “komandën” në vijim. Përfshirja e realizuesve në lojë varet nga numri i pjesëmarrësve – nëse mungon një pjesëmarrës, në lojë përfshihet një realizues, ndërsa nëse mungojnë dy, përfshihen të dy.

Nëse edhe pas përfshirjes së realizuesve nuk sigurohet numri ideal i pjesëmarrësve siç është treguar më sipër, dhe nëse në vend të njërit mbeten dy ose tre, atëherë të gjithë së bashku japin një „komandë” dhe njëkohësisht kërkojnë vend në figurat e sapoformuara.

Aktiviteti hyrës:

Aktiviteti kryesor:Pjesëmarrësit ndahen në katër grupe. Dy grupe e kanë për detyrë të punojnë në përgatitjen e „bakllavasë”, kurse dy të tjerat në përgatitjen e „sarmës”.

Të gjitha grupet kanë material të njëjtë: letër me ngjyra të ndryshme (për përgatitjen e materialit të brendshëm të bakllavasë/sarmës), letër për kuzhinë (për përgatitje të petave/fletëve), gërshërë dhe kuti kartoni (si tepsi/tenxhere). Nëse ndonjë grup ka nevojë ta presë bakllavanë, realizuesit e ndihmojnë me skalpel.

Në fund grupet i prezantojnë produktet e veta duke shpjeguar se si i kanë përgatitur (çfarë kanë vendosur

brenda).

PU

NË

TO

RI

MU

LT

IKU

LT

UR

OR

E

62

Disa ushqime përgatiten më shpesh, a disa më rrallë. Disa ushqime përgatiten për raste speciale siç janë festat. Për Bajram dhe për Pashkën e Madhe përgatitet bakllava, kurse për Krishtlindje përgatitet sarmë.

1. A përgatiten këto ushqime në shtëpi?A bëhet ?2. Në çfarë rastesh përgatitet bakllava.... dhe në çfarë rastesh sarmë?

Diskutim:

Përfundim:


Të gjithë rrinë ulur dhe kështu luhet loja „Nata-dita”. Së pari shpjegohet (dhe shkruhet në tabelë) si është ditë në gjuhët që janë prezente në grup dhe pastaj dhe si është natë.

Pastaj shpjegohet si luhet loja „komandat” i jep vetëm njëri prej realizuesve i cili mund të thotë vetëm Ditë ose vetëm Natë, kurse pjesëmarrësit kur e dëgjojnë fjalën Ditë e ngrenë kokën lart, kurse kur e dëgjojnë Natë e ulin kokën. Në fillim „komandat” jepen në një gjuhë, e pastaj në gjuhë tjetër, që në fund të përzihen.

Është shumë e rëndësishme që kur bëhen gabime të mos ketë dënime, përkatësisht nëse një pjesëmarrës gabon - ai nuk del nga loja, por vazhdon të luajë.

Reflektim:


PU

NË

TO

RI

MU

LT

IKU

LT

UR

OR

E

63

PUNËTORIA II.2.2: SI FESTOHEN FESTAT

Materiale:

Qëllimet e veçanta:zhvillimi i vetëdijes për ekzistimin e ngjashmërive dhe

dallimeve në karakteristikat e kulturave të ndryshme

mësim i fjalëve/frazave në gjuhën e „të tjerëve”

fletë pune për pjesëmarrësit: Ushqime – për çdo grup nga një

fletë pune për pjesëmarrësit: Veshje – për çdo grup nga një

fletë pune për pjesëmarrësit: Vende – për çdo grup nga një

materiale për të shkruar – aq sa ka grupe

sellojtep

shkumësa dhe tabelë

Pjesëmarrësit qëndrojnë në rreth. Realizuesi së pari i thotë dhe i shkruan në tabelë dy fjalitë që vijojnë dhe këtë e bën në të gjitha gjuhët që janë prezente në grup:

- A do bakllava, a do bakllava? - Po, dua bakllava.

Pastaj e shpjegojnë dhe tregojnë se si do të përdoren këto dy fjali në lojë. Lojën e fillon njëri prej realizuesve duke iu drejtuar në një prej gjuhëve pjesëmarrësit afër tij me pyetjen A do bakllava, a do bakllava?. Por kur e thotë këtë, nuk duhet t'i duken dhëmbët, e as nuk mund të qeshë. Pjesëmarrësi afër tij përgjigjet në gjuhë të njëjtë në të cilën i është bërë pyetja me fjalinë Po, dua bakllava!, gjithashtu pa iu parë dhëmbët, përkatësisht pa qeshur. Pastaj pjesëmarrësi që është përgjigjur e pyet kështu tjetrin që është nga ana tjetër e tij, por tani përdor gjuhë tjetër dhe pret përgjigje në të njëjtën gjuhë siç është bërë pyetja.

Loja vazhdon derisa të vijë radha përsëri te realizuesi, i cili e ka filluar rrethin. Gjatë kësaj përdoren gjuhë të ndryshme, pavarësisht nga gjuha amtare e pjesëmarrësit konkret.

Aktiviteti hyrës:

Aktiviteti kryesor:

Realizuesit hapin bisedë për festat që janë karakteristike për pjesëmarrësit e grupit (për shembull: Bajrami, Krishtlindjet, Shëngjergji) dhe pjesëmarrësit nxiten të pyesin çfarë nuk

dinë. Biseda duhet t'i përfshijë zakonet familjare në raport me ushqimin që hahet, veshjen që vishet dhe zakonet në lidhje me vizitat, por pa sfond fetar të festës.

Pyetje që mund të parashtrohen:

1. Cilat festa i festoni?2. Çfarë ushqimi përgatitet në shtëpi për këto festa?3. A vini dhe a ju vijnë mysafirë?4. A jepni dhurata?5. Si festohet festa?6. A këndohet ndonjë këngë?

Pastaj pjesëmarrësit ndahen në grupe me përbërje të pastër etnike. Grupeve u jepet ekzemplari i fletëve të punës: Ushqim, Veshje dhe Vende, e pastaj çdo grup duhet ta ngjyrosë katrorin nën figurë ose pranë figurave që tregojnë se çfarë hahet zakonisht, çfarë vishet dhe ku shkohet e kur shkohet kur është festa përkatëse.

PU

NË

TO

RI

MU

LT

IKU

LT

UR

OR

E

64

Pasi të përfundojnë, pjesëmarrësit i ngjitin fletët e punës të të gjithë grupit në tabelë, së bashku me nxënësit i gjejnë ngjashmëritë dhe dallimet dhe kështu e nxjerrin këtë përfundim, si për shembull:

Domethënë, e ngjashme në të dyja (tria) festat është ajo se të gjithë vishemi bukur. Përgatisim ushqime të mira për Krishtlindje ..., për Shëngjergj..., për Bajram ... .Dallimi është se për Krishtlindje ..., për Shëngjergj..., për Bajram... ....

Është mirë të kemi gjëra të ngjashme me të tjerët, sepse kështu tjetrin e ndiejmë më të afërt dhe kështu mund të luajmë më lehtë me të, ta kuptojmë dhe të ndjehemi më mirë.

Por, gjithashtu është mirë të kemi gjëra të ndryshme, sepse ato na japin mundësi të mësojmë gjëra të reja, lojëra të reja, zakone të reja dhe gjuhë të reja.

1. A është mirë të jemi të ngjashëm me të tjerët? Pse?2. A është mirë të jemi të ndryshëm? Pse?



Pjesëmarrësit qëndrojnë në rreth dhe luajnë në mënyrë të njëjtë si në lojën hyrëse, por tani i përdorin fjalitë që vijojnë në gjuhët që janë prezente në grup:

- A do sarmë, a do sarmë?

- Jo, dua bakllava.

Reflektim:


PU

NË

TO

RI

MU

LT

IKU

LT

UR

OR

E

65

Të gjithë qëndrojnë në rreth. Një pjesëmarrës fillon dhe e pyet me zë të ndryshuar pjesëmarrësin para vetes: Што është Çka?* Dhe merr përgjigje: Çka është Што. Pjesëmarrësi që

jep përgjigjen kthehet nga ana tjetër dhe ia bën të njëjtën pyetje pjesëmarrësit pranë tij. Çdo pjesëmarrës përgjigjet dhe pyet një herë. Aktiviteti vazhdon derisa edhe pjesëmarrësi i cili e ka bërë pyetjen i pari të japë përgjigje.

Aktiviteti hyrës:

Të gjithë qëndrojnë në rreth. Pjesëmarrësit, nën udhëheqje të realizuesve, i lexojnë të gjitha frazat e pllakateve në të dyja gjuhët. Pastaj çdo pjesëmarrës duhet të shëtisë nëpër hapësirën e

pumës dhe kur të dojë mund t'i drejtohet një pjesëmarrësi tjetër me një nga frazat e shkruara në posi pllakate, në gjuhë jo amtare. Pjesëmarrësi duhet të përgjigjet me të njëjtën frazë, por në gjuhën tjetër.

Aktiviteti kryesor:

Formohen gjashtë gupe të vogla. Secilit grup i jepet nga një fletë pune për pjesëmarrësit: Fraza, ½ hamer ose fletë letre A3 dhe ngjyra vaji. Dukë punar në grup duhet të përkthehet frazën e

gjuhës tjetër dhe pastaj në tabakun e madh të letrës të shkruhet në të dyja gjuhët. Pjesëmarëseve u thuhet se tabaku do të ngjitet në mur, pranda të kenë kujdes të përdorin shkronja të mëdha, e megjithatë të ketë vend për frazën në të dyja gjuhët. Pastaj, nëse dëshirojnë, mund ta zbukurojnë tabakun e letrës. Realizuesit duke e përdorur fletën e punës për realizuesit: Fraza kontrolojnë a janë përkthyer frazat në mënyrë adekuate.Realizuesit u japin një shembull për dekorim nga fleta e punës për realizuesit: Shembull për fraza. Në fund secili grup e prezanton punimin e vet dhe pastaj të gjithë së bashku vendosin se ku do ta ngjesin në mur.P

UN

ËT

OR

I M

UL

TIK

UL

TU

RO

RE

66

Qëllimet e veçanta:mësim fjalësh/shprehjesh nga gjuha e „të tjerëve”

zhvillimi i respektit për „të tjerët” duke e njohur kulturën e tyre

Materiale:

fletë pune për pjesëmarësit: Fraza fletë pune për realizuesit: Fraza fletë pune për realizuesit: Shembull për frazamateriale për të shkuarletër në format A3 – të ndara paraprakisht në dy pjesë të barabarta ngjyra vaji

PUNËTORIA II.2.3: ШТО ËSHTË ÇKA- ÇKA ËSHTË ШТО

Gjuha është baza a komunikimit. Që të mund të komunikojmë, duhet të kemi të paktën njohuri themelore të gjuhës së atij me të cilin komunikojmë. Nëse duam ta ftojmë dikë të vijë të luajë me ne ose të na ndihmojë, është e dobishme ta dimë sesi thuhet kjo gjë në gjuhën e tij.

1. Çfarë ishte më interesante

gjatë përpunimit të pllakateve?

2. Cilat fjalë të reja i mësuat?

3. A mund të jenë të dobishme ato

fjalë gjatë ndonjë situate? Pse?



Reflektim:


*Kjo punëtori kur punohet në grup në të cilin ka pjesëmarrës që flasin ne gjuhën shqipe/rome/turke apo gjuhë tjetër, frazat përdoren në gjuhën adekuate.

67

Qëllimet e veçanta:ngritja e vetëdijes për ekzistencën e ngjashmërive

dhe dallimeve në shenjat e kulturave „të tjera”

mësim fjalësh/shprehjesh nga gjuha e „të tjerëve”

Materiale:

fletë pune për realizuesit: Rrëfim për format kolazh me letër të punuara në dorë me gjitëse të vetëm dhe me ngjyra të ndryshme (e

verdhë, e kuqe, e gjelbër, e kaltër) – më parë janë prerë rrathë (d=3cm), trekëndësha (brinjë a,b,c=3 cm), katrorë (brinjë a=3 cm) dhe këndrejtë (brinja a=2 cm, brinja b=3 cm) në të gjitha ngjyrat; për aktivitetin hyrës: nga një prej të gjitha formave për çdo pjesëmarrës, kurse secila me ngjyra të ndryshme; për aktivitetin kryesor 2: nga shtatë për çdo formë në ngjyra të ndryshme për secilin grup me nga katër pjesëmarrës)

letër A3 – aq fletë sa ka grupemjete për të shkruarbashkuesevizoregërshërëngjitësshkumës dhe tabelë

Para fillimit të punëtorisë realizuesit i kanë prerë në katër ngjyra të ndryshme (të verdhë, të kuqe, të gjelbër dhe të kaltër) rrathët, trekëndëshat, katrorët dhe këndrejtët nga kolazhi i i

punuar me dorë, të grupuara me bashkuese që çdo pjesëmarrësi t'i jepet nga një prej katër formave, porse secila prej tyre duhet të jetë me ngjyra të ndryshme. Gjithashtu ata në tabelë i kanë shkruar katër ngjyrat dhe katër format, si dhe fjalët „Prek” dhe „Të gjithë” në të gjitha gjuhët që fliten në grup.

Pjesëmarrësit qëndrojnë në rreth. Së pari realizuesit qartë dhe me zë të lartë një nga një, njëri pas tjetrit, e shqiptojnë çdo fjalë të shkruar në tabelë në çdo gjuhë që flitet në grup, e pas kësaj të gjithë pjesëmarrësit e përsëritin atë në një zë.

Pastaj secili pjesëmarrës përzgjedh me sy mbyllur një komplet nga format e përgatitura paraprakisht. Pastaj një nga format ngjitet në një prej katër vendeve të ndryshme: njëri krah dhe ana e jashtme e njërit bërryl, pëllëmbë dhe gju, pa marë parasysh se në cilën anë të trupit (e majtë apo e djathtë) dhe pa marë parasysh se cila formë ose ngjyrë në cilin vend prej këtyre që janë dhënë do të ngjitet (për shembull, rreth i verdhë në krahun e djathtë, katror i kuq në anën e jashtme të pëllëmbës së majtë, trekëndësh i gjelbër në anën e jashtme të bërrylit të djathtë, këndrejtë i kaltër në anën e jashtme të gjurit të majtë).

Aktiviteti hyrës:

PU

NË

TO

RI

MU

LT

IKU

LT

UR

OR

E

PUNËTORIA II.2.4: NGA FORMAT TE VIZATIMET

Pasi t’i kenë ngjitur të gjitha katër format e ndryshme në katër ngjyra të ndryshme në vendet e caktuara të trupit, realizuesit shpjegojnë se të gjithë duhet të lëvizin nëpër hapësirë derisa të dëgjojnë ndonjë instruksione t’i prej tyre. Atëherë sa më shpejt që është e mundur duhet të veprojnë sipas instruksionit, të kërkojnë një pjesëmarrës tjetër me tëa cilin në çift do ta prekin formën ose ngjyrën që jepet me instruksion, pavarësisht se cili prej çiftit e ka ngjitur atë, pa ndodhur ndonjë lidhje shpatull me shpatull, shpatull me gju, pëllëmbë me bërryl etj. Anëtarët e çiftit „të lidhur” kështu duhet të qëndrojnë për pak kohë, kur përsëri fillojnë lirisht të lëvizin nëpër hapësirë deri në instruksionin e ardhshëm për të cilin do të preken shpejt. Realizuesit në këtë pjesë i japin këto instruksione me radhitje të përzier disa herë dhe kjo bëhet ashtu që së pari secili prej tyre thuhet në mënyrë të njëpasnjëshme në të gjitha gjuhët që fliten në grup, ndërsa pas ushtrimit të nxënësve, mund të vazhdohet me thënien e tyre vetëm në njërën prej gjuhëve që fliten në grup:

Prek rrathë!Prek trekëndësha!Prek katrorë!Prek këndrejtë!Prek të verdhën!Prek të kuqen!Prek të gjelbrën!Prek të kaltrën!.

Pas një kohe, në të njëjtën mënyrë jepen edhe instruksione të reja, kur të gjithë pjesëmarrësit në grup duhet të lidhen me njëri-tjetrin si në zinxhir, sa më shpejt të jetë e mundur, duke e prekur midis tyre atë formë ose ngjyrë që kërkohet në instruksion, pavarësisht se në cilën pjesë të trupit e ka ngjitur secili atë formë ose ngjyrë:

Të gjithë prekni rrathët!Të gjithë prekni trekëndëshat!Të gjithë prekni katrorët!Të gjithë prekni këndrejtët!Të gjithë prekni të verdhën!Të gjithë prekni të kuqen!Të gjithë prekni të gjelbrën!Të gjithë prekni të kaltrën!.

Nëse shfaqen vështirësi, që të veprohet sipas llojit të dytë të instruksioneve, para së gjithash për shkak se nuk ka hapësirë të madhe për punë, atëherë mund të vazhdohet me llojin e parë të instruksioneve, por kësaj radhe të kërkohet lidhje me një numër më të madh pjesëmarrësish (katër/pesë/gjashtë pjesëmarrës, varësisht nga të numri i përgjithshëm) njëri me tjetrin në formë zinxhiri.

Që ta përshpejtojnë lidhjen e nxënësve dhe rritjen e lojës, realizuesit menjëherë pas instruksionit të dhënë mund të fillojnë të numërojnë deri në 10 - kur pritet që të gjithë të veprojnë sipas saj.


Realizuesit e lexojnë rrëfimin nga fleta e punës për realizuesit: Rrëfim për format, në atë mënyrë që njëra pjesë lexohet në njërën gjuhë, kurse pjesa tjetër në gjuhën që flitet në grup, në

të cilën mandej vazhdohet me leximin e pjesës tjetër. Pas kësaj i njëjti lexohet në gjuhën e parë në të cilën është nisur leximi dhe shtohet një pjesë e re kështu me radhë. Derisa lexohet rrëfimi, realizuesit mund të vizatojnë në tabelë vizatime shumë të thjeshta për prezantimin e pjesëve të tij.

Diskutim:

68

PU

NË

TO

RI

MU

LT

IKU

LT

UR

OR

E

1. A luajnë format së bashku në fillim të përrallës? Pse? Çfarë mendonin për veten? Po, për të tjerët, të ndryshmit prej jush? A kishin të drejtë?

2. Si mendoni, a ishin të ndryshme ose të njëjta format midis a tyre që jetonin në të njëjtin qytet në këtë përrallë?

3. Cilat bashkësi etnike jetojnë në Maqedoni?4. Me se dallohen midis tyre maqedonasit, shqiptarët, turqit, romët... që jetojnë në Maqe-

doni? Çfarë kanë të ngjashme? A kanë më tepër dallime apo ngjashmëri midis tyre?5. A janë të njëjtë midis tyre përfaqësuesit e një bashkësie etnike?6. A ndodh që dikush të mos dojë të shoqërohet me dikë vetëm sepse ai i takon një bashkësie

tjetër etnike dhe konsideron se ai është shumë i ndryshëm prej tij?7. A mund ta dijë dikush, pa u njohur, se sa dikush tjetër që i takon një bashkësie tjetër etnike

është i ndryshëm apo i ngjashëm me të?

Në fillim të përrallës format e ndryshme nuk luanin së bashku, sepse nuk shihnin asnjë ngjashmëri midis tyre: ata për veten kishin pikëpamje pozitive, kurse për të tjerët vetëm negative. Dhe këtë lindje e kanë formuar pa u njohur më parë, kurse më vonë u dëshmua se nuk kishin të drejtë.

Në Maqedoni jetojnë njerëz të cilët u takojnë bashkësive të ndryshme etnike: maqedonas, shqiptarë, turq, romë, serbë, vllehë etj. Bashkësitë etnike mund të ndryshojnë midis tyre për nga gjuha që flasin, feja, festat që festojnë, traditat e ndryshme që bëhen për raste të ndryshme etj. Por, edhe anëtarët e një bashkësie të njëjtë etnike dallohen midis tyre dhe kjo më tepër sesa që ndryshojnë përfaqësuesit e bashkësive të ndryshme etnike. Për shembull, përveç asaj se ata janë individë të veçantë me pamje dhe sjellje të ndryshme, ata, gjithashtu, mund të dallohen edhe për nga ato karakteristika sipas të cilave shumica e përfaqësuesve të një grupi etnik janë të ngjashëm: nuk janë të gjithë maqedonasit të krishterë, nuk janë të gjithë shqiptarët myslimanë; kudo ka disa që nuk janë aspak fetarë, jo të gjithë romët flasin gjuhën rome; nuk i festojnë të gjithë të njëjtat festa; nuk i kanë të gjithë të njëjtat tradita etj.

Nëse njerëzit e bashkësive të ndryshme etnike nuk njihen midis tyre, ata mund të mos i shohin ngjashmëritë midis tyre të cilat janë më të shumta në numër sesa dallimet, kurse këto të fundit t'i theksojnë, madje ato mund të fillojnë të veprojnë në mënyrë të rrezikshme dhe të shkaktojnë anashkalim të të tjerëve, që janë të ndryshëm nga ata. Kështu jeta personale varfërohet me njohuri dhe përjetime, njohje me kulturat e tjera, njohje të miqve të rinj etj.

Përfundim:


Pjesëmarrësit ndahen në grupe etnike të përziera me nga katër vetë. Çdo grupi i jepen shtatë rrathë, trekëndësh, katrorë dhe kënokejtë prej punëve të dorës me ngjitëse me ngjyra të

ndryshme (të verdhë, të kuq, të gjelbër dhe të kaltër). Çdo pjesëmarrës në grup i merr para vetes të shtatë pjesët e një forme të njëjtë. Detyra e grupit është të merren vesh se si do të përdoren format e secilit anëtar të grupit që ashtu të prezantojnë gjëra të ndryshme të cilat ekzistojnë (objekte, dukuri, lëndë, bimë, kafshë, trupa etj.), e pastaj format së bashku ngjiten në një fletë të madhe letre.

Në fund një përfaqësues i secilit grup e ngjet në tabelë fletën që e ka punuar grupi i tij dhe e prezanton atë para të tjerëve, se përse grupi i tij i ka shfrytëzuar format.


Të gjithë pjesëmarrësit qëndrojnë në rreth. Njëri fillon të duartrokasë, ndërsa pas duartrokitjes së tij të pestë, fillon të duartrokasë edhe ai që është në të djathtë të tij, por edhe

vetë vazhdon me të njëjtën gjë. Kështu në duartrokitjen përfshihen me radhë të gjithë pjesëmarrësit një nga një në duartrokitje që në fund, kur edhe i fundit të arrijë e tij të pestë, të gjithë të fillojnë më shpejt e më shpejt të duartrokasin deri në maksimum.

69

PU

NË

TO

RI

MU

LT

IKU

LT

UR

OR

E

8. Si reaguan në fillim format kur ndodhi përzierje e rastësishme? Pse u pëlqeu kjo gjë? 9. Nëse rrathët janë maqedonas, trekëndëshat shqiptarë, katrorët romë, kurse këndrejtet turq,

çfarë mund të bëjnë nëse përzihen së bashku?

Reflektim:


Realizuesit së pari e shkruajnë në dërrasë si thuhet Mirupafshim (ose Tung, përkatësisht është përshëndetjet që përdoren për ndarje) në gjuhët e përfaqësuara në grup. Pastaj në një moment

të dhënë e përsërisin përshëndetjen deri në pesë herë për secilën prej gjuhëve të përfaqësuara në grup.

70

PU

NË

TO

RI

MU

LT

IKU

LT

UR

OR

E

Materiale:

Qëllimet e veçanta:zhvillimi i vetëdijes për ekzistimin e ngjashmërive dhe

dallimeve në karakteristikat e kulturave „të tjera”

mësim fjalësh në gjuhën e „të tjerëve”

letër me ngjyrazëvendësues për dhisk – aq sa ka grupe gota dhe pjata kartoni – aq sa ka pjesëmarrës gërshërë – aq sa ka grupe (nga dy për çdo grup) shkumës dhe tabelë

Së pari realizuesit e shkruajnë në dërrasë se si thuhet Përshëndetje në gjuhët e përfaqësuara në grup. Pastaj në një moment të dhënë e përsërisin përshëndetjen, deri në pesë herë për secilën

prej gjuhëve të përfaqësuara në grup.

Pastaj të gjithë renditen në dy radhë ( të barabarta- në largësi prej 80-100 cm njëri nga tjetri dhe të kthyer njëri përballë tjetri). Dy pjesëmarrës (nga një për çdo radhë që kanë qëndruar njëri afër tjetrit) hyjnë në të dyja radhët dhe fillojnë me ngadalë të lëvizin drejt kahut tjetër dhe gjatë kësaj takohen me çdo pjesëmarrës që është në anën e tyre të radhës, duke thënë njëkohësisht Përshëndetje në gjuhë joamtare. Kur këta të dy do të arrijnë në fund të radhës, bëhen përsëri pjesë e radhës, ndërsa dy të tjerët nga fundi tjetër futen midis radhëve dhe e përsërisin e procedurën njëjtë . Aktiviteti do të zgjasë derisa të gjithë pjesëmarrësit të kalojnë midis radhëve dhe të përshëndeten me pjesëmarrësit e tjerë në radhë.

Aktiviteti hyrës:

PUNËTORIA III.2.1: NË GOSTI TE...

Aktiviteti kryesor:

Pjesëmarrësit ndahen në katër grupe „të pastra”. Çdo grupi i jepet për detyrë të mendojë dhe të bie dakord sesi do ta prezantojnë një situatë kur dikush ju vjen mik në shtëpi. Duhet të kihet

kujdes që prezantimet të kenë gjëra tipike/tradicionale të cilat bëhen kur vijnë miq në kulturën konkrete, ndërsa kanë lidhje me pritjen, përshëndetjen, veshjen/zbathjen e këpucëve, shërbimin e i pijeve, ushqimin dhe përcjelljen e miqve. Grupet i marrin materialet e nevojshme për përgatitjen e punëve të cilat do të shërbejnë për pritjen e miqve te përfaqësuesit e kulturave të ndryshme.

Pasi të përgatiten për prezantim, secili grup e aktron me pantonima (pa fjalë) situatën që e ka përgatitur, Gjatë kësaj një anëtar i grupit do të jetë miku, kurse dy të tjerë do të aktrojnë mikpritësin (burrë dhe grua). Sipas nevojës shpjegohen materialet e përgatitura për pritjen e miqve (çfarë janë, si janë bërë etj.).

Diskutim:


1. Çfarë është karakteristikë kur shkohet mysatir në... (jepen një nga një kulturat e dhëna në grup)?

2. Ku ngjasojnë dhe ku dallojnë ato?

Pastaj pjesëmarrësit radhiten në çifte në njërin cep të hapësirës, duke qënduar njëri pas tjetrit. Çiftet lëvizin një nga një nga mesi i hapësirës, takohen dhe secili e thotë përshëndetjen për ndarje në gjuhë joamtare. Pastaj anëtarët e çdo çifti ndahen, njëri shkon majtas, e tjetri shkon djathtas në cepat e hapësirës.

Reflektim:


71

PU

NË

TO

RI

MU

LT

IKU

LT

UR

OR

E

72

PU

NË

TO

RI

MU

LT

IKU

LT

UR

OR

E

Materiale:

Qëllimet e veçanta:

Fletët e letrës së verdhë dhe të gjelbër priten në tetë pjesë të barabarta, e pastaj çdo pjesëmarrësi i jepet nga një pjesë: Doke të gjithë meshkujt kanë një ngjyrë dhe të gjitha vajzat

kanë një ngjyrë tjetër jostereotipe . Secili në fletë e shkruan nga një emër që u pëlqen, e palos dy herë dhe e ve në kuti. Në vazhdim secili tërheq fletë në të cilin dikush tjetër e ka shkruar emrin.

Realizuesit thonë (dhe shkruajnë në tabelë) si thuhet Unë jam dhe Ti je në gjuhët e përfaqësuara në grup. Pastaj të gjithë qëndrojnë në rreth dhe një nga një prezantohen me emrin e ri dhe në gjuhë joamtare thonë Unë jam... (e shtojnë emrin që është shkruar në fletën që e kanë tërhequr). Kur njëri ta thotë emrin e “ri” të tjerët në një zë në të njëjtën gjuhë thonë Ti je...(e shtojnë emrin e „ri” të thënë).

Aktiviteti hyrës:

Aktiviteti kryesor:

Pjesëmarrësit ndahen në tri grupe. Gjatë kësaj kihet kujdes që në çdo grup të ketë numër të njëjtë të përfaqësuesve të pranishëm të grupeve etnike. Çdo grupi i jepet një ekzemplar i fletës

së punës për adetet/zakonet tradicionale gjatë lindjes së fëmijëve dhe përmes të pyetjeve të fletës së punës,përmes diskutimit, duhet të zbulohen ngjashmëritë dhe dallimet.

Pasi të diskutohen të gjitha pyetjet në suazat e grupeve të vogla, prezantohen rezultatet (ngjashmëri dhe dallime të zbuluara) dhe kjo pyetje për pyetje nga secili grup.

Pjesëmarrësit rrinë ulur në rreth. Secili e thotë emrin e vet, datën kur ka lindur dhe kush ia ka vënë emri.


PUNËTORIA III.2.2: DOKE GJATË LINDJES SË FËMIJËVE

Zakonet tradicionale që bëhen kur lindin fëmijë janë të ndryshme te bashkësitë e ndryshme. Megjithatë ka edhe shumë ngjashmëri.

Ndonjëherë bashkësitë e ndryshme që jetojnë në të njëjtin mjedis kanë zakone më të ngjashme sesa bashkësitë që jetojnë larg njëra-tjetrës.

1. Çfarë mund të themi për zakonet për lindjen e fëmijëve te... (jepet grupi etnik) dhe te (jepet grupi tjetër etnik?2. A janë të njëjta zakonet/adetet? Si janë?


zhvillimi i vetëdijes dhe nxitja e respektit për ekzistencën ngjashmërive dhe dallimeve në karakteristikat e kulturave të ndryshme

fletë pune për pjesëmarrësit: Doke gjatë lindjes së fëmijëve – për çdo grup nga një letër me ngjyrë të verdhë dhe të gjelbër – çdo fletë e prerë në tetë pjesë të barabarta; aq pjesë

prej një ngjyre sa ka edhe pjesëmarrës nga një gjinikutigërshërëmjete për të shkruar – aq sa ka pjesëmarrësshkumës dhe tabelë

Reflektim:


73

PU

NË

TO

RI

MU

LT

IKU

LT

UR

OR

E

Pjesëmarrësit ndahen në çifte të përziera etnike. Secili çift qëndron ashtu që të ketë vend të mjaftueshëm para vetes. Çiftet punojnë njëkohësisht në mënyrë të tillë që në fillim njëri pastaj

tjetrit mendojnë një objekt që gjendet në hapësirë (në vend të dukshëm) dhe ia shpjegon pa fjalë, përkatësisht me lëvizje të ndryshme (por pa e treguar në mënyrë të drejtpërdrejtë) anëtarit tjetër në çift i cili duhet ta gjejë se përse bëhet fjalë (për shembull, bankë, karrige, tabelë...). Pasi ta gjejë objektin, çifti ndryshon rolet.

Loja përsëritet disa herë midis anëtarëve të çdo çifti duke i gjetur edhe disa objekte që gjenden në hapësirë.

Aktiviteti kryesor:

Realizuesit para punëtorisë kanë përgatitur nga gjashtë fletë identike për secilin grup dhe në secilën prej tyre duhet të ketë diçka të njohur (figura-model), e cila është bërë me ngjitjen e

figurave gjeometrike (rreth, trekëndësh, katrorë dhe këndreitë) me ngjyra të ndryshme (të verdhë, të kuqe, të gjelbër dhe blu (të kaltër) dhe me madhësi të ndryshme (të vogla dhe të mëdha), kurse ide për këtë mund të marrin nga fleta e punës për realizues: Vizatime të formave gjeometrike. Rekomandohet që për çdo grup të ketë nga dy figura-modele të cilat janë të thjeshta, pastaj dy të cilat janë më të komplikuara dhe, në fund, dy që janë edhe më të komplikuara.

Gjithashtu në përputhje me figurat-modele para punëtorisë realizuesit kanë përgatitur edhe komplet me forma gjeometrike për çdo grup (rreth, trekëndësh, katror dhe këndreitë) me ngjyra të ndryshme (e verdhë, e kuqe, e gjelbër dhe e kaltër) dhe në dy madhësi të ndryshme (të vogël dhe të madhe), varësisht prej asaj se çfarë pjesësh nevojiten që të formohen figurat-modele.

Pjesëmarrësit ndahen në gjashtë grupe të balancuara, ndërsa çdo grup ulet rreth një banke e cila është larg bankave ku janë ulur të tjerët. Në kuadër të çdo grupi gjysma e pjesëmarrësve që i takojnë një grupi etnik

74

PU

NË

TO

RI

MU

LT

IKU

LT

UR

OR

E

Materiale:

Qëllimet e veçanta: ngritja e vetëdijes për ekzistencën e ngjashmërive

dhe dallimeve në shenjat e kulturave „të tjera”

mësim fjalësh nga gjuha e „të tjerëve”

Aktiviteti hyrës:

PUNËTORIA III.2.3: MË THUAJ SI TË BËJ

fletë pune për realizuesit: Vizatime të formave gjeometrike

fletë pune për pjesëmarrësit: Fjalor - për çdo grup nga dy*

fletë pune për realizuesit: Numra 1-6

punëdore me ngjitës me ngjyra të ndryshme (e verdhë, e kuqe, e gjelbër, e kaltër) – rrathë, trekënësha, katrorë dhe këndrejtë të prerë paraprakisht në të katër ngjyrat. Çdo formë duhet të ketë dy madhësi për secilin grup përkatësisht të figurave modele

figura-modele – të përgatitura paraprakisht nga gjashtë figura-modele (dy të thjeshta, dy të komplikuara dhe dy më të komplikuara) nga puna e dorës me ngjitëse (secila në fletë më vete) për secilin grup

letër

mjete për të shkruar

vizore

sejllotep

gërshërë

*Realizuesit e plotësojnë fjalorin me fjalë nga gjuha përkatëse e pjesëmarrësve.

duhet të ulen nga njëra anë e bankës, kurse gjysma tjetër në anën tjetër të tij. Të dyja nëngrupet në kuadër të çdo grupi duhet të rrinë përballë njëri-tjetrit.

Së pari, çdo grupi i jepet një komplet formash gjeometrike të nevojshme për të gjitha figurat njëkohësisht, si dhe gjashtë fletë letre të ndryshme dhe dy fletë pune për pjesëmarrësit: Fjalor (për çdo nëngrup nga një të kenë para tyre). Mandej, së pari realizuesit, e pastaj të gjithë së bashku i lexojnë fjalët e shkruara në këtë fletë pune në të gjitha gjuhët që fliten në grup dhe kështu u jepet guxim pjesëmarrësve se nuk është aspak e rrezikshme edhe sikur të gabohet shqiptimi, sepse që më e rëndësishme është të përpiqen t'i shqiptojnë ato fjalë.

Pastaj njërit nëngrup në çdo grup, pa e parë tjetri, i jepet një fletë me figura-modele të bëra më parë nga realizuesit. Aktiviteti bazohet në atë që ky nëngrup në çdo grup duhet t'i japë drejtime nëngrupit tjetër sesi ta krijojë të njëjtën figurë të cilët e kanë ata, por vetëm duke përdorurë fjalët që janë shkruar në Fjalor dhe në gjuhën e vet amtare. Grupi tjetër i dëgjon me kujdes drejtimet, e përdor „fjalorin” për kuptimin e tyre i të kërkon format gjeometrike nga grumbulli dhe ato i vendos si duhet në fletën e zbrazët të letrës.

Më këtërast nuk lejohet të tregohet, shikohet, pëshpëritet, e as bisedohet midis nëngrupeve, përveç fjalëve që janë të shkruara në Fjalor. Anëtarët e njërit nëngrup vetë duhet të merren vesh si dhe prej nga t’ia nisin me dhënien e drejtimeve që në fund nëngrupi tjetër ta arrijë të krijojë të njëjtën figurë. Nëngrupi tjetër mund të bëjë pyetje në qoftë se nuk e ka të qartë, por përsëri duke përdorurë fjalë nga Fjalori dhe vetëm në atë gjuhë në të cilën i dëgjon instruksionet. Theksohet se, që të arrihet sukses, përkatësisht që të krijohet figurë identike si figura-model, të dyja nëngrupet në secilin grup duhet të bashkëpunojnë dhe të përpiqen të kuptohen.

Pasi nëngrupi i cili duhet të krijojë figurën ta ketë të qartë se cilën formë ku duhet ta ngjesë duke i vendosur format sipas renditjes së saktë në fletë, atë duhet ta pohojë edhe nëngrupi tjetër. Atëherë kalohet në ngjitjen e formave, e pas kësaj krahasohen të dyja figurat - figura-model dhe figura e krijuar.

Pastaj grupet i ndryshojnë rolet, kurse realizuesit u japin një figurë-model të re.

Rekomandohet që të dyja nëngrupet në të gjitha grupet në fillim të krijojnë një figurë e cila është shumë e thjeshtë, e pastaj të luhet edhe një rreth i dytë dhe i tretë ku secili prej tyre do të mundohet të krijojnë figura të cilat komplikohen dalëngadalë.

Në fund bëhet një ekspozitë me figurat model dhe figurat e krijuara nga secili grup, pavarësisht sesa kopje të mira janë ato. Të gjitha grupet lavdërohen për mundin e dhënë.

Diskutim:

75

PU

NË

TO

RI

MU

LT

IKU

LT

UR

OR

E1. Si ndjeheshit kur ishit në rolin e dhënies së instruksioneve se si të krijohet figura? 2. Si ndjeheshit kur duhej t'i ndiqnit instruksionet?3. Cilat gjuhë i flasin pjesëmarrësit në këtë grup?4. Sa janë të ngjashme/të ndryshme ato gjuhë?5. A mund të kuptohemi edhe me pak fjalë me dikë i cili nuk flet të njëjtën gjuhë si edhe ne?6. Çfarë bëni tjetër që të merreni vesh me dikë me të cilin doni të flisni, por nuk flisni në të

njëjtën gjuhë?

Përfundim:Edhe pse njerëzit nuk e flasin të njëjtën gjuhë me ne, kjo nuk do të thotë se nuk mund të kuptohemi me ata. Ndonjëherë përdorimi i disa fjalëve të thjeshta në gjuhën e vet amtare, si edhe mësimi i vetëm disa fjalëve në gjuhë tjetër, madje edhe sikur të mos jetë në mënyrë të përkryer, mund të na ndihmojë shumë. Aq më tepër mund të na ndihmojë nëse komunikimi pasurohet me bisedë joverbale.

Aktiviteti përfundues:Baskë me gjithë grupin së pari mësohet numërimi nga 1deri në 6 në njërën gjuhë, e pastaj në gjuhën tjetër që flitet në grup. Në fillim realizuesit numërojnë me zë të lartë, ndërsa pas çdo

numri bëjnë pushim që të gjithë pjesëmarrësit të përsërisin në një zë.

Pastaj çdo pjesëmarrësi i jepet një numër nga një deri në gjashtë (fletë pune për realizuesit: Numra 1-6 që ai e ngjet në një vend të dukshëm në pjesën e sipërme të shputës të këpucës.

Të gjithë shëtisin nëpër hapësirë. Kur jepet shenjë, realizuesit e thonë nga një numër njëri pas tjetrit nga një deri në gjashtë vetëm në një prej gjuhëve që fliten në grup, ndërsa të gjithë duhet me të shpejtë të rreshtohen në një vijë, por në mënyrë të tillë që numrat të jenë në radhë – së pari do të jetë ai që është thënë, e pastaj të gjithë që vijnë pas tij deri në gjashtë, derisa të radhiten të gjithë pjesëmarrësit (për shembull: nëse thuhet numri 4, pjesëmarrësit duhet të renditen: 4-5-6-1-2-3-4-5-6-1-2-3-4-5-6-1-2-3...).

Loja mund të përsëritet disa herë, kurse realizuesit çdoherë mund ta matin kohën gjatë së cilës renditen që kështu t'i stimulojnë të jenë sa më të shpejtë dhe më të suksesshëm.

Reflektim:


76

PU

NË

TO

RI

MU

LT

IKU

LT

UR

OR

E

Në Maqedoni fliten shumë gjuhë të ndryshme. Ato mund të jenë shumë të ndryshme, por edhe të ngjashme në disa gjëra (për shembull, disa shkronja të shkruhen njësoj, disa fjalë janë të ngjashme ose të njëjta etj.)

V

B

K

Gj

V

B

K

Gj

V

V

B

K Gj V

V BK

K

Gj Gj

Gj

V

V

B

B

B

K K

KGj

Gj

Gj

VV

V V B

B B K K

K K Gj

Gj Gj

77

PU

NË

TO

RI

MU

LT

IKU

LT

UR

OR

E

(shkronjat e shënojnë ngjyrën: e kuqe, e verdhë, e gjelbër, e kaltër

Fletë pune për realizuesit: Vizatime të formave gjeometrike

PUNËTORIA III.2.4: KUIZ KULTUROR

Qëllimet e veçanta: njohje me kulturën e „tjetrit”

Materiale:*

fletë pune për pjesëmarrësit: Kuiz 1fletë pune për pjesëmarrësit: Kuiz 2fletë pune për realizuesit: Kuiz 1 - Përgjigjefletë pune për realizuesit: Kuiz 2 - Përgjigjefletë pune për pjesëmarrësit: Kërkim ndihmefletë pune për realizuesit: Pikë pajisje për të shkruarmarkerëletërletër e madhesellotej

Të gjithë qëndrojnë në rreth dhe tregojnë për ndonjë kuiz që u ka lënë përshtypje.

Aktiviteti hyrës:

Aktiviteti kryesor:

Pjesëmarrësit ndahen në katër grupe etnike homogjene. Pastaj, njëri nga grupet maqedonase dhe shqiptare/rome/turke shpallet si grup i verdhë, kurse të tjerët (një maqedonas dhe një

shqiptar/rom/turk) shpallen si grupe të gjelbra. Shpjegohet se grupet e verdha do të përfaqësojnë një ekip, edhe pse do të punojnë ndaras. E njëjta është edhe për grupet e gjelbra. Shpjegohet se grupet do të marrin pjesë në kuiz, të verdhit kundër të gjelbërve. Së pari grupeve u jepet fleta e punës: Kuiz 1 ose Kuiz 2. Të dyja grupet maqedonase e kanë variantin 2 të kuizit, kurse grupet shqiptare/rome/turke variantin 1. Pyetjeve u jepet përgjigje në grup. Pastaj, secilit grup i jepet nga një fletë e fletës së punës: Kërkim ndihme, ndërsa në të shkruajnë nga një pyetje për të cilën nuk janë të sigurt për përgjigjen dhe atë realizuesit ia japin grupit tjetër me të njëjtën ngjyrë, i cili duhet të përgjigjet, pastaj përsëri t’ua kthejë.

Pasi të përfundojnë, lexohen përgjigjet, për çdo pyetje dhe jepen pikë në mënyrë të tillë që nëse të dyja grupet me ngjyrë të njëjtë (grupi i verdhë maqedonas dhe shqiptar/rom/turk ose grupi i gjelbër shqiptar/rom/turk dhe maqedonas) kanë dhënë përgjigje të saktë për ndonjë pyetje, u jepen 15 pikë gjithsej për atë pyetje. Nëse është përgjigjur saktë vetëm njëri grup (grupi maqedonas ose shqiptar/rom/turk me të njëjtën ngjyrë) për atë pyetje jepen 5 pikë. Nëse të dyja grupet janë përgjigjur gabim gisht, për atë pyetje marrin zero pikë. Pikët shkruhen në tabelë si në fletën e punës për realizuesit: Pikë. Nga një përfaqësues i secilit grup del në tabelë, ku është caktuar paraprakisht vendi për çdo grup dhe prej aty i thotë përgjigjet e grupit, kurse realizuesit e kontrollojnë vërtetësinë e tyre (që të mos ketë ndryshim të përgjigjes). Në fillim i jepet përgjigje pyetjes së parë nga të dyja grupet maqedonase, ndërsa realizuesit e thonë përgjigjen e saktë sipas fletës së punës: Kuiz 2 – Përgjigje, e pastaj përgjigjen grupet shqiptare/rome/turke. Pastaj dëshmohet saktësia e përgjigjeve të tyre dhe shkruhen pikët e marra në tabelë: 15,5, 0. Pyetjes së dytë së pari i përgjigjen grupet shqiptare/rome/turke dhe, sipas kësaj procedure jepen pikë. Kështu vazhdohet derisa t'u japin përgjigje të gjitha pyetjeve.

* Fletët e punës për pjesëmarrësit dhe realizuesit që kanë të bëjnë me kuizin janë dhënë në verzion maqedonaso-rom, maqedonaso-turk dhe

maqedonaso-shqiptar në materialet e punës

78

PU

NË

TO

RI

MU

LT

IKU

LT

UR

OR

E

Ka gjëra që kanë të bëjnë me kulturën e grupeve të ndryshme, të cilat të gjithë osë shumica i dimë për njëri tjetrin, por ka gjëra për të tjerët që shumica nuk i dinë. Kur kemi mundësi të komunikojmë, të jemi së bashku me të tjerët, është më e lehtë të mësojmë më shumë gjëra për njëri-tjetrin.

Kur jetojmë së bashku në të njëjtën hapësirë, sa më shumë dimë për njëri-tjetrin, aq më shumë respektohemi dhe ndërtojmë marrëdhënie për ndihmë të ndërsjellë.

Përfundim:

Aktiviteti përfundues:Të gjithëve u jepet një fletë letre me detyrë që ta bëjnë në formë trofeu, e pastaj kur jepet shenjë, të gjithë e ngrenë trofeun e vet lart mbi kokë.

Reflektim:


Diskutim:

1. A e kishit të lehtë apo vështirë t'u përgjigjeshit pyetjeve? 2. A kishit nevojë për ndihmë nga grupi tjetër „i verdhë” apo „i gjelbër”? 3. A do t’i merrnit të njëjtat pikë nëse gjithë kohën grupet “e verdha” dhe „të gjelbra” u jepnin

përgjigje pyetjeve së bashku? 4. A është e rëndësishme të dimë gjëra që kanë të bëjnë me grupet e tjera kulturore? Pse? A jua

lehtësojnë ato gjëra jetën? Si?

79

PU

NË

TO

RI

MU

LT

IKU

LT

UR

OR

E

Secilit prej pjesëmarrësve i jepet nga një zarf bosh në të cilin ai duhet ta shkruajë emrin e vet ndërsa në një fletë të veçantë e cila vendoset në zarf shkruhet dëshira për Vitin e Ri (në gjuhën

e vet amtare). Pastaj pjesëmarrësit ndahen në dy reshta, të kthyer njëri përballë tjetrit dhe i shkëmbejnë zarfet. Secili pjesëmarrës e hap zarfin e pjesëmarrësit tjetër dhe e lexon dëshirën e Vitit të Ri. Në qoftë se nuk e kupton gjuhën, atë e ndihmon partneri nga rreshti tjetër, ai që e ka shkruar mesazhin duke ia shpjeguar kuptimin e mesazhit, e pastaj përkthimi i përbashkët shkruhet në të njëjtën fletë. Në fund urohet Viti i Ri në të dyja gjuhët (shqip dhe maqedonisht), pasi më parë ato janë shkruar në fletë të cilat ngjiten në tabelë që t'i shikojnë dhe lexojnë të gjithë pjesëmarrësit.

PUNËTORIA III.2.5: FESTIMI I VITIT TË RI*

Materiale:

fletë pune për pjesëmarrësit: Festimi i Vitit të Rifletë pune për pjesëmarrësit: Motive të Vitit të Rifletë letreletër me ngjyrëtafet papit letër vetëngjitësemjete për të shkruarhamer fllomasterë markersellojtepgërshërëzarfetullumbace (aq sa ka pjesëmarrës)pako zbukuruese për Vitin e Ri

Aktiviteti hyrës:

Aktiviteti kryesor:

Pjesëmarrësit ndahen në dy grupe etnike homogjene. Secilit grup i jepet nga një ekzemplar i fletës së punës: Festimi i Vitit të Ri. Duke i ndjekur pikat e fletës së punës dhe me ndihmë të

materialeve të dhëna, grupet duhet të përgatisin festim për Vitin e Ri në kushte shtëpiake. Pasi të përgatiten, duke i përdorur rekuizitat e përpunuara, grupet prezantojnë Pritjen e Vitit të Ri përmes interpretimit të roleve.

Diskutim:

Qëllimet e veçanta: punim produktesh me interes të përbashkët zhvillim i vetëdijes për ekzistimin e ngjashmërive dhe dallimeve në

festimin e Vitit të Ri në bashkësitë e ndryshme nxitja e bashkëpunimit me “të tjerët” përmes realizimit të qëllimeve

të përbashkëta

1. A kishte gjëra të ngjashme në prezantimet e gupeve (objekte të punuara; veprimtari, krijim i diçkaje në mënyrë të njëjtë apo të ngjashme)?

2. A kishte diçka që ishte e ndryshme apo e kishte në njërin prezantim, por jo edhe në tjetrin? 3. Pse kanë ndodhur ngjashmëritë për pritjen e Vitit të Ri? Po ndryshimet?

* Idenë për këtë punëtori e dha një grup arsimtarësh të SHF “Sande Shterjoski” nga Kërçova.

80

PU

NË

TO

RI

MU

LT

IKU

LT

UR

OR

E

Gjatë festimit të Vitit të Ri ka shumë gjëra të cilat janë të njëjta ose të ngjashme te bashkësitë e ndryshme. Megjithatë, ka edhe disa gjëra të cilat janë të ndryshme, të cilat burojnë para së gjithash nga kulturat e ndryshme (ushqimi, muzika etj.). Ngjashmëritë në pritjen e Vitit të Ri (dhurata, bredhi i zbukuruar, numërimi nga 10 deri në 0 para mesnatës etj.), para së gjithash ndodhin sepse bëhet fjalë për një festë universale që festohet në mbarë botën.

Në kushte kur kemi marrëdhënie të mira dhe miqësore midis bashkësive të ndryshme, mund të bëhet edhe festim i përbashkët i Vitit të Ri. Gjatë kësaj duhet të respektohen traditat esecilit gjatë festimit të Vitit të Ri.

Përfundim:

Aktiviteti përfundues:Pjesëmarrësit ndahen në grupe të përziera sipas ngjyrës së tollumbaces që çdo pjesëmarrës me sy mbyllur do ta marrë nga pjata ku janë vendosur tollumbacet. Ngjyra e tollumbaces do të

përfaqësojë një grup dhe secili duhet ta gjejë grupin e vet sipas ngjyrës së tollumbaces që e ka tërhequr. (4 ngjyra tollumbacesh). Pastaj secili grupe zgjedh një fletë nga fleta e punës e prerë më parë: Motive të Vitit të Ri” dhe aty duhet ta punojë atë që është shkruar në fletë. Gjatë kësaj, mes tjerash, duhet t'i përdorë edhe tollumbacet e marra.

Pasi të përpunohen produktet, në një kohë të caktuar, secili grup sa më me sukses duhet ta prezantojë prodhimin e vet para të tjerëve. Çdo grupi i jepet dhuratë (duartrokitje).

Pas përfundimit me sukses të detyrës të gjithë pjesëmarrësit shkojnë dhe i vendosin përpunimet e veta te bredhi dhe të gjithë së bashku rreth tij këndojnë një këngë për Vitin e Ri.

Reflektim:


81

PU

NË

TO

RI

MU

LT

IKU

LT

UR

OR

E

4. A mundet pjesëtarë të bashkësive të ndryshme ta festojnë Vitin e Ri bashkërisht? Në çfarë kushtesh mund të ndodhë ajo?

Të gjithë qëndrojnë në rreth. Secili e imagjinon një instrument muzikor dhe kur jepet një shenjë e caktuar, të gjithë fillojnë të imitojnë sikur luajnë në instrument duke nxjerrë tinguj

tipikë të instrumentit të përfytyruar. Pas një kohe të caktuar njëri prej realizuesve fillon të duartrokasë dhe në atë shenjë, secili kur ta vërejë, ndalon me aktivitetin e mëparshëm dhe e shoqëron me duartrokitje.

Aktiviteti hyrës:

Aktiviteti kryesor:

Pjesëmarrësit ndahen në 4 grupe (dy grupe prej çdo grupi etnik). Secilit grup i jepet nga një ekzemplar i fletës së punës: Muzikë tradicionale, instrumente dhe valle të cilën duhet ta

plotësojë. Gjatë kësaj nuk duhet të plotësojnë asgjë për karakteristikat kulturore të grupit të tyre etnik, por vetëm për karakteristikat kulturore të grupit „tjetër” etnik. Kështu, për shembull, maqedonasit shkruajnë për shqiptarët, kurse shqiptarët shkruajnë për maqedonasit.

Udhëzimi për plotësimin e fletës së punës duhet të jetë:

Në fletën për përgjigje, në vizën pranë grupit etnik maqedonasit do të shkruajnë shqiptarë (përkatësisht romë/turq), kurse shqiptarët (përkatësisht romit/turqit) do të shkruajnë maqedonas. Kjo do të thotë se maqedonasit do të duhet të shkruajnë se çfarë dinë për karakteristikat tradicionale kulturore në lidhje me muzikën, instrumentet dhe vallet e shqiptarëve (ose romëve/turqve), kurse shqiptarët (romët/turqit) çfarë dinë për karakteristikat tradicionale kulturore të maqedonasve.

Vendi i lënë me pikëpyetje është që të vendosen pyetjet që do të dëshironi t'ua bënit përfaqësuesve të grupit „tjetër” etnik në lidhje me një karakteristikë kulturore konkrete, për qartësim dhe/ose shpjegim.

Pas plotësimit të fletëve të punës, pjesëmarrësit rrinë ulur në rreth dhe bisedojnë për karakteristikat tradicionale kulturore në lidhje me muzikën, instrumentet dhe vallet, së pari të njërit grup etnik, kështu që përfaqësuesit e të dy ja grupet që i takojnë grupit „tjetër” etnik tregojnë çfarë dinë për të, e pastaj bëjnë pyetje për shpjegim, të cilave u përgjigjen përfaqësuesit e grupit të parë. Pastaj ndryshojnë rolet.

PUNËTORIA IV.2.1: MUZIKË, INSTRUMENTE DHE VALLE

Qëllimet e veçanta: zhvillimi i vetëdijes se ekzistojnë ngjashmëri dhe

dallime në karakteristikat e kulturave të „tjera”

Materiale:

fletë pune për pjesëmarrësit : Muzikë tradicionale, instrumente dhe valle – për çdo grupnga një

mjete për të shkruar – aq sa ka grupe

Aktiviteti përfundues:Pjesëmarrësit qëndrojnë në rreth. Luhen shkurtimisht vallet e zakonshme të vendit prej nga vijnë pjesëmarrësit dhe kjo për çdo grup etnik më vete.

Reflektim:


82

PU

NË

TO

RI

MU

LT

IKU

LT

UR

OR

E

Materiale:

fletë pune për realizuesit: Numërim deri më pesëshkumës dhe tabelë

Realizuesit u thonë pjesëmarrësve (dhe shkruajnë në tabelë duke e përdorur fletën e punës) si numërohet nga një deri në pesë në gjuhët e përfaqësuara në grup. Pastaj të gjithë në një zë, në

një shenjë të realizuesve, e përsërisin pesë herë numërimin nga një deri në pesë në çdo gjuhë të përfaqësuar në grup.

Aktiviteti hyrës:

Aktiviteti kryesor:

Pjesëmarrësit ndahen në katër grupe etnike homogjene (kjo mund të bëhet me numërim nga një deri në katër në gjuhën joamtare të mësuar në aktivitetin e mëparshëm). Çdo grupi i jepet

për detyrë të diskutojë se cilat janë zakonet tradicionale që bëhen kur ka dasma në bashkësinë e tyre etnike.

Pastaj duhet të zgjedhin një zakon dhe atë ta aktrojnë para grupeve të tjera.

Në fund, pasi të gjitha grupet t’i kenë aktruar zakonet e përzgjedhura, nxitet bisedë midis grupeve në atë mënyrë që çdo grupit i jepet e drejta të bëjë nga një pyetje në lidhje me zakonet tradicionale të dasmave të grupeve të tjera, ndërsa secili nga grupet e pyetura duhet të përgjigjet sa më mirë.

PUNËTORIA IV.2.2: DASMA – DOKE TRADICIONALE

Qëllimet e veçanta: zhvillimi i vetëdijes për ekzistencën e ngjashmërive dhe

dallimeve në karakteristikat kulturore të të „tjerëve”

mësim fjalësh në gjuhën e të „tjerëve”

Bashkësitë e ndryshme kanë edhe zakone tradicionale të ndryshme në lidhje me dasmat, por kanë edhe zakone që janë shumë të ngjashme. Ato, para së gjithash, i dedikohen afërsisë në territorin ku jetojmë. Gjithashtu kulturat kanë ndikuar njëra në tjetrën edhe duke pranuar një pjesë të traditave të kulturave të tjera.

Përfundim:

1. Si janë zakonet tradicionale të dasmave te bashkësitë e ndryshme etnike? (A janë të njëjta, a ka ngjashmëri apo janë krejtësisht të ndryshme?) Pse?

Diskutim:

Aktiviteti përfundues:Pjesëmarrësit qëndrojnë në rreth. Të gjithë që dinë ta luajnë „Pajdushkën” kapen për dore dhe luajnë (mundet edhe me muzikë, nëse realizuesite sigurojnë). Të tjerët i shikojnë dhe në fund

duartrokasin.

Reflektim:


83

PU

NË

TO

RI

MU

LT

IKU

LT

UR

OR

E

MAQEDONISHT SHQIP GJUHA ROME TURQISHT

1 ЕДЕН NJË JEK BİR

2 ДВА DY DUJ İKİ

3 ТРИ TRE TRIN ÜÇ

4 ЧЕТИРИ KATËR ŠTAR DÖRT

5 ПЕТ PESË PANČ BEŞ

Fletë pune për realizuesit: Numërim deri më pesë

Vërejtje: nga tabela përdoren vetëm emërtimet e gjërave në ato gjuhë që janë të përfaqësuara në grup.

84

PU

NË

TO

RI

MU

LT

IKU

LT

UR

OR

E

Materiale:

fletë pune për pjesëmarrësit: Festëmjete për të shkruar

Qëllimet e veçanta: të mësohet rëndësia e shkëmbimit të vlerave të

përbashkëta dhe e interaksionit të ndërsjellë

Pjesëmarrësit qëndrojnë në rreth. Secili tregon se cila është festa e tij e preferuar dhe pse preferon pikërisht këtë festë.

Aktiviteti hyrës:

Aktiviteti kryesor:

Pjesëmarrësit ndahen në katër grupe etnike të përziera. Atyren thuhet se secili grup duhet të vendosë sesi do ta festojë festën e re „29 Shkurtin”, që është festë e të gjithëve, me rëndësi të

njëjtë për të gjitha bashkësitë etnike që jetojnë në R. e Maqedonisë. Pjesëmarrësve u jepet një fletë pune: Festa, e cila duhet t’u ndihmojë në përgatitjen e prezantimit për festimin e festës.

Pastaj grupet bëjnë prezantimin e festimit të festës.

Aktiviteti përfundues:Pjesëmarrësit ndahen në çifte të përziera dhe qëndrojnë në dy kolona njëra përballë tjetrës. Në çift pjesëmarrësit bëjnë urime ose japin dhurata të shpikura me rastin e 29 Shkurtit dhe

kjo bëhet duke e plotësuar fjalinë:Nëse do të kisha mundësi do të dhuroja...(Secili thotë diçka që dëshiron të dhurojë).

Reflektim:


PUNËTORIA IV.2.3: GËZUAR 29 SHKURTIN

Kemi festa të cilat janë karakteristikë ve-tëm për përfaqësuesit e një grupi, por kemi edhe festa të cilat janë të përba-shkëta për të gjitha bashkësitë, që i fe-stojnë të gjithë. Ndonjëherë, festat e tilla festohen vetëm me përfaqësuesit e gru-pit të njëjtë, por në disa raste festat mund të festohen së bashku me përfaqësuesit e grupeve të tjera. Festimet e përbashkëta janë tregues i respektit të ndërsjellë dhe njëkohësisht i përmirësojnë marrë-dhëniet midis bashkësive të ndryshme.

1. A janë festat që i shpikët të ngjashme apo të ndryshme nga festat ekzistuese? Ku qëndron ngjashmëria/ndryshimi?2. Çfarë festash kemi ne në jetën tonë të përditshme, të përbashkëta apo të veçanta?3. A i festojmë festat e përbashkëta (ato që i feston edhe „njëra” edhe „tjetra” palë) bashkë apo secili me përfaqësuesit e grupit “të vet”? Pse? 4. Çfarë duhet të ndodhë që të kemi më tepër raste për festim të përbashkët të festave? Në çfarë kushtesh shfaqen ato?


85

PU

NË

TO

RI

MU

LT

IKU

LT

UR

OR

E

PUNËTORI IV.2.4: SHKOLLË IDEALE

Qëllimet e veçanta: zhvillimi i vetëdijes për trajtimin e barabartë të bashkësive etnike


Materiale:

mjete për të shkuar mjete për të lexuardisa fletë letre A3

Të gjithë qëndrojnë në rreth dhe ndahen në grupe me nga tre. Duke qenë në grupe ata duhet t'i tregojnë njëri-tjetrit diçka që me të vërtetë u pëlqen në shkollën e tyre, diçka që ndoshta nuk

ekziston në shkollat e tjera. Pastaj duhet të bien dakord të përzgjedhin një gje prej atyre që kanë treguar dhe për të cilën mendojnë se është me të vërtetë specifike, e veçantë, vetëm për shkollën e tyre. Secila treshe tregon për një të tillë.

Aktiviteti hyrës:

Aktiviteti kryesor:

Nxënësit ndahen në katër grupe. Secili grup punon mbi temën:

SHKOLLË IDEALE E CILA I RESPEKTON TË GJITHA, pa dallim të moshës, gjinisë, përkatësisë fetare, etnike ose ndonjë përkatësie tjetër.

Çdo grupi i jepet njëra nga mënyrat e mëposhtme të shprehjes me të cilat duhet të mundohen ta përshkruajnë shkollën e tillë nëpërmjet:

VizatimitKëngësEsesë/hartimitPllakatit ku numërohen sa më shumë aspekte

Pas përfundimit secili grup ia preyanton punën e vet të tjerëve dhe shpjegon pse ajo që e kanë bërë ata është shkollë ideale që i respekton të gjithë.

Diskutim:

1. Çfarë ishte e përbashkët për të gjitha grupet?2. A kishte diçka të ndryshme, vetëm te një/disa grup/e? Cilat gjëra?3. Çfarë nuk duhet të ekzistojë në shkollën ideale? Pse?4. A mund të flitet për shkollë bashkëkohore nëse nuk respektohen nevojat e çdo bashkësie? 5. A ka të bëjë kjo vetëm me nxënësit? Me kë tjetër ka të bëjë kjo?

Shkolla ideale tregon se kujdeset, i respekton dhe shfaq interes aktiv për mirëqenien e të gjithëve. Në shkollën ideale nuk ekzistojnë kufizime në zgjedhjen dhe qasjen te informacionet apo resurset. Nuk ekzistojnë kufizime, përveçse për gjërat të cilat e dëmtojnë mirëqenien e individëve të veçantë ose të bashkësive të veçanta. Shkolla ideale i nxit aktivisht ndryshimet dhe krijon kulturën e respektimit të individualizmit dhe zhvillimit të të gjithëve në shkollë. Përveç se ka të bëjë pikë së pari me nxënësit, gjithë kjo ka të bëjë edhe me të gjithë të mëdhenjtë të cilët janë pjesë e jetës shkollore.

Përfundim:

86

PU

NË

TO

RI

MU

LT

IKU

LT

UR

OR

E

Diskutohen/shpjegohen punët që janë paraqitur në punimet e tyre.

Aktiviteti përfundues:Të gjithë qëndrojnë në rreth. Kur jepet shenja e dhënë, ata fillojnë të lëvizin lirisht nëpër hapësirë dhe, kur të takohen me pjesëmarrësit e tjerë, duhet të tregojnë respekt me gjest e, me

lëvizjete e trupit, me fjalë ose frazë çdo pjesëmarrësi më vete.

Reflektim:


87

PU

NË

TO

RI

MU

LT

IKU

LT

UR

OR

E

Aktivitetet që i kemi prezantuar në udhëzuesin me titull janë paraparë të Punëtori të projektesh realizohen si punëtori përfunduese në gjithë ciklin. Njëkohësisht ato duhet të shërbejnë edhe si punëtori-model.

Sipas asaj se si janë strukturuar ato, mund të krijohen edhe të tjera, të cilat do t'u shërbejnë po atyre qëllimeve, por edhe i pasqyrojnë interesat autentike dhe nevojat e grupit multikulturor që është formuar nëpërmjet të gjitha punëtorive të kryera më parë (hyrëse dhe multikulturore).

Që punëtoritë e kryera/të projektuara të kenë sukses ato duhet t’i plotësojnë disa parakushte:

1. Aktivitetet kryesore të punëtorive duhet të çojnë drejt produktit të përbashkët, i cili është iqartë dhe me të cilin grupi në tërësi mund të prezantohet para të tjerëve, ose të tregojë para të tjerëve se ka bërë diçka që nuk është e zakonshme për të tjerët që nuk janë pjesë e aktiviteteve multikulturore.

2. Që të realizohet një aktivitet i projektuar/i kryer, duhet të zbatohen disa punëtori, të cilat të gjitha së bashku do të çojnë drejt produktit të kërkuar. Me fjalë të tjera, që të arrihet te produkti, nxënësit duhet të takohen disa herë.

3. Përveç grupit në tërësi e, dhe nëngrupet (grupet më të vogla) që do t'i zbatojnë aktivitetet duhet të jenë të balancuara sipas të gjitha bazave relevante, që në numrin më të madh të rasteve do të thotë se duhet të jenë të barabarta në bazë të përkatësisë etnike/gjuhësore dhe në bazë gjinore.

4. Grupi i nxënësve duhet “të ndërtohen” – të kenë vendosur lidhje të besimit dhe bashkëpunimit mi-dis anëtarëve të vet. Prandaj është e domosdoshme që, para se të fillohen të zbatohen aktivitetet e këtij cikli, grupi si tërësi duhet të ketë kaluar minimum tri punëtori nga cikli hyrës dhe minimum dy punëtori nga cikli multikulturor.

5. Marrja e vendimeve në grup duhet të bazohet në parimet demokratike. Pa marrë parasysh se a merren vendime për aktivitete që do të kryhen në nëngrupe (grupe më të vogla) ose për produktin të cilin synon ta arrijë grupi në tërësi, vendimet duhet t'i marrin vetë pjesëmarrësit në grup, mundësisht me konsensus. Roli i realizuesve të punëtorisë është që të mundësojnë që gjatë vendimmarrjes të merren parasysh interesat/nevojat e të gjithë anëtarëve, sidomos nëse ekzistojnë dallime në mendime/interesa në bazë etnike/gjuhësore/kulturore, pa u përzier drejtpërdrejt në vendimin e pjesëmarrësve.

Aktivitetet e projektuara/të kryera do të kenë efekt më të madh nëse përdoren si parapërgatitje për punën e seksioneve ose klubeve konkrete, për lokalin, pastaj edhe lidhur me nevojat e mikromjedisit prej nga vijnë pjesëmarrësit. Në kontekstin shkollor këto aktivitete mund të jenë nxitje për aksione të përbashkëta (multikulturore) nga më të ndryshmet, të cilat çojnë drejt përmirësimit të jetesës në shkollë siç janë, për shembull: aksionet për lyerjen e gardhit të shkollës, mbledhja e materialeve për riciklim dhe pastrimi i oborrit ose ballafaqimi me dhunën.

PUNËTORI TË PROJEKTESH

88

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

89


Qëllimet e veçanta: krijimi i „produkteve” me interes përbashkët

nxitja e pjesëmarrësve që të marrin vendime në grup për punë të cilat janë në interesin e tyre të përbashkët

nxitja e bashkëpunimit mes anëtarëve të grupit

prezantimi i punës së nxënësve bashkësisë më të gjërë

zhvillimi i vetëdijes për trajtim të barabartë të bashkësive të ndryshme etnike

mësimi i fjalëve/frazave në gjuhën e „të tjerëve“

Qëllimet e përgjithshme: nxitja e bashkëpunimit me „të tjerët”përmes realizimit të qëllimeve të përbashkëta

vendosja e komunikimit interpersonal me përfaqësuesit e bashkësive „të tjera” etnike

Të gjithë qëndrojnë në rreth. Çdo pjesëmarrës tregon nga një gjë që e ka sjellë nga shtëpia dhe eventualisht, shpjegon për se e ka përdorur objektin, e pastaj të gjitha objektet i lë në mes të

rrethit. Në fund realizuesit i vendosin edhe objektet që i kanë gjetur ata.

Pastaj hapet bisedë se a mund t'u jepet formë e re disa prej atyre objekteve apo duhet të hidhen nëse nuk mund të përdoren për qëllimin e tyre themelor. Nxënësit udhëzohen që të japin sa më shumë ide kreative për përdorimin e objekteve të sjella.

Aktiviteti kryesor:

Bëhet bisedë e përgjithshme për atë sesi dhe ku (në çfarë) ruhen mjetet e shkollës (lapsat, stilolapsat, ngjyrat). Pjesëmarrësit udhëzohen mendojnë se a mundet të bëjnë vetë kuti për

ruajtjen e mjeteve dhe objekteve të tjera të imta prej objekteve të sjella, për shembull, prej pjesëve prej kartoni të letrës së tualetit (gota, filxhanë ose diçka tjetër që kanë sjellë) ose me kuti kartoni. Objektet e tjera mund të përdoren për zbukurimin e kutive.

Kështu formohen grupe të vogla me dy-tre pjesëmarrës. Pjesëmarrësve u tregohen shembuj prej fletëve të punës për realizuesit: Shembuj për përpunim të kutive dhe, eventualisht, ndonjë e re. Shembujt duhet t'i ndihmojnë pjesëmarrësit të vendosin se çfarë do të bëjnë. Gjatë kësaj u jepet liri të krijojnë edhe gjëra të reja.

Procedura për bërjen e objekteve duhet të jetë e thjeshtë. Së pari parafytyrohet dhe bëhet konstruksioni/forma, bëhen vrimat nëse janë të nevojshme, e mandej zbukurohet kutia me ngjyra dhe/ose materiale të tjera. Nëse na lejon, pjesëmarrësve koha mund t'u thuhet se mund të përpiqen t'i bëjnë të gjitha punimet e ofruara ose të përpiqen të bëjnë versione të tjera të atyre që a bënë. Është e rëndësishme të kihet kujdes që gjatë takimeve të tjera çdo pjesëmarrës ta ketë bërë të paktën nga një punim.

Të gjitha materialet u lihen në dispozicion pjesëmarrësve, pa u kushtuar vëmendje se kush çfarë solli.

Aktiviteti përfundues:Punimet e gatshme vendosen në një bankë dhe të gjithë pjesëmarrësit ftohen në një ekspozitë të vogël. Pasi t’i shikojnë punimet, ato vendosen në vend të sigurt dhe ruhen për ekspozitën

përfundimtare kur të përfundojnë të tria punëtoritë.

90

PUNËTORIA I.3.1: KUTI PËR RUAJTJE

Materiale:

Aktiviteti hyrës:

Kujdes: Në takimin i cili i paraprin këtij pjesëmarrësve u thuhet të sjellin nga shtëpia disa prej materialeve të dhëna më poshtë. Realizuesit, pavarësisht prej kësaj, i sigurojnë materialet themelore.

fletë pune për realizuesit: Shembuj për përpunimin e kutive

pjesa e brendshme e letrës për tualet (pjesa e fortë, cilindrike prej kartoni) dhe/ose gota jo-gurti, filxhanë që nuk përdoren

kuti të vogla paketimesh

letër të vjetër, pe, akrilik, ngjyra, kopsa, letër për pune dore, pjesë lodrash që nuk përdoren, kukulla ose pjesë kukullash që nuk përdoren, guaska deti, guaska kërmij, pjesë të ndryshme basmash, kuti të vogla kartoni, copa kartoni, objekte të tjera të vogla të cilat mund të merren në shtëpi dhe që nuk përdoren

kolazh letre

letër më e trashë

gërshërë

ngjitës

ngjyra temper, paleta dhe brusha për ngjyrosje

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

Fletë pune për realizuesit: Shembuj për përpunimin e kutive

91

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

92

Materiale:

Të gjithë qëndrojnë në rreth. Kur jepet një shenjë e dhënë, ata fillojnë të lëvizin lirshëm nëpër hapësirë duke i imituar lëvizjet dhe gjestet e kafshës së tyre të preferuar, por pa zë.

Aktiviteti hyrës:

Aktiviteti kryesor:

Pjesëmarrësit punojnë në çifte. Çdo çift duhet të përzgjedhë dy gurë. Duke i përdor lirshëm materialet e sjella, pjesëmarrësit punojnë bashkë në çift dhe së bashku punojnë dy kafshë ose

ndonjë qenie e cila s'ka rëndësi nëse nuk paraqet ndonjë kafshë ekzistuese. Për shembull: ngjitet akrilik si lëkurë ose mustaqe, kopsa si sy, tapa si këmbë etj. Në fund ngjiten në një copë kartoni, e cila do të përdoret si bazament.

Aktiviteti përfundues:Punimet e gatshme vendosen në një bankë dhe të gjithë pjesëmarrësit ftohen në një ekspozitë të vogël. Pasi t’i shikojnë punimet, ata vendosen në vend të sigurt dhe ruhen për ekspozitën

përfundimtare kur të përfundojnë të tria punëtoritë.

PUNËTORIA I.3.2: KAFSHË PREJ GURI

Kujdes: Në takimin i cili i paraprin këtij pjesëmarrësve u thuhet ti sjellin nga shtëpia disa prej materialeve të dhëna më poshtë. Realizuesit, pavarësisht prej kësaj, i sigurojnë materialet themelore.

gurë të pastër me formë prej 3 - 10 cm, të paktën në numër të jenë sa dyfishi i pjesëmarrësve

akrilik me ngjyra të ndryshme, copa kartoni të trasha, kopsa të vjetra, kapakë prej ngjyrash,

tapa të shisheve plastike, copëza të ndryshme prej plastike

gërshërë

ngjitës

ngjyra temper, paleta dhe brusha

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

93

PUNËTORIA I.3.3: SHËNUES FAQESH

Materiale:

fletë pune për realizuesit: Skemë për vemje – shënues faqeshshpatull (lugë druri mjekësore) ose karton i trashë, me madhësi 2x10 centimetra për çdo pjesëmarrës nga njëkopsa të vjetra ose objekte të ngjashme me formë të rrumbullakëtakrilik letërfletë për punë dore letër e trashë me ngjyra të ndryshmegërshërëngjitës mjete për të shkruarngjyra temper, paleta dhe brusha/penelashkumësa dhe tabela

Në tabelë shkruhen pesë përrallat më të njohura për pjesëmarrësit (për shembull: „Ujku dhe shtatë cjapet”, „Borëbardha dhe shtatë xhuxhët”, „Kësulëkuqja” e të tjera) ose pesë përralla që

mësohen në klasat përkatëse. Çdo pjesëmarrës duhet të zgjedhë një përrallë dhe për atë të mos u tregojë të tjerëve.

Në një shenjë të dhënë çdo pjesëmarrës duhet te shkojë nga një pjesëmarrës te tjetri dhe të pyesë se cilën përrallë e ka zgjedhur ai. Kur të gjendet pjesëmarrësi që e ka zgjedhu e njejtë kapen si „vemje” r pueonrallënose si „tren”. Pastaj të dy pjesëmarrësit shkojnë tutje, derisa të gjithë pjesëmarrësit të përfshihen në një „vemje”. Nëse ndodh që një pjesëmarrës të mbetet vetëm, në atë „vemje”përfshihen realizuesit . Në fund theksohet se madhësia e trenit nuk tregon asgjë për atë se cila përrallë është më e mira ose më e keqja, porse njerëzit e ndryshëm kanë shije të ndryshme.

Aktiviteti përfundues:Pjesëmarrësit ndahen në grupe të vogla me 3-4 anëtarë. Së pari në letër të trashë ose karton vizatohen rrathë të vegjël, e mandej ata priten dhe ngjiten njëri nën tjetrin në shpatullën prej

druri ose në copën e kartonit. Duke në grupe, duhet të ndahen rolet se cili pjesëmarrës do t'i presë rrathët prej letre, cili do t'i ngjyrosë, cili do t'i ngjesë etj. Për prodhimet përfundimtare përdoren materiale të cilat grupet e vogla i kanë në dispozicion në mënyrë të barabartë.

Në çdo grup duhet të bëhen aq „vemje” sa ka edhe pjesëmarrës. Në çdo grup të gjithë se bashku marrin pjesë në punimin e „vemjeve”.

Aktiviteti hyrës:

Shpesh, sidomos kur lexohet ndonjë libër më i madh, ai lexohet për një periudhë më të gjatë. Që të kursehet kohë dhe të mbahet mend vendi deri ku kemi arritur me lexim, përdoren shënuesit e faqeve.

1. Cila është përralla juaj e preferuar? 2. A lexon tashmë libra/përralla vetë?3. A lexohet deri në fund gjithmonë ndonjë libër?4. Çfarë bëhet atëherë? Çfarë mund të bëhet që të mbahet mend vendi deri ku kemi arritur me leximin?


PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

Pjesëmarrësit nxiten të përdorin materiale të ndryshme gjatë punës dhe të krijojnë „vemje” të ndryshme. Kjo mund të nxitet nëse realizuesit kërkojnë të jepen duartrokitje nëse ndonjë grup tregon kreativitet të veçantë dhe bën modifikime sa më të shumta të ndryshme të modelit. Në fund përsëri të gjitha grupet marrin një duartrokitje të përbashkët.

Aktiviteti përfundues:Me përfundimin e kësaj punëtorie dhe të dy punëtorive të tjera, organizohet ekspozitë në një vend të përshtatshëm në shkollë (dhe me kohëzgjatje të kufizuar) në të cilën

ekspozohen përpunimet nga të tria punëtoritë. Në ekspozitë ftohen mësuesit e ciklit të ulët dhe shokët e tyre që nuk kanë marrë pjesë në përgatitjen e punimeve.

Në fund të ekspozitës organizohet lotari që të ndahen përpunimet midis pjesëmarrësve të cilët kanë marrë pjesë në punimin e tyre.

Për lotarinë nevojitet të përgatiten dy komplete me letra me numra me numra nga një deri në numrin e përgjithshëm të punimeve. Me njërin komplet të fletëve do të shënohen punimet, kurse çdo fletë tjetër e kompletit do të paloset që të mundet çdo pjesëmarrës me zgjedhje të rastësishme të përzgjedhë një numër

Nëse mbeten disa punime nga kjo lotari (në rast se ka më tepër punime se pjesëmarrësit), ato mund t'i dhurohen shkollës.

94

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

95

Fletë pune për realizuesit: Skemë për vemje - shënues faqesh

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

Aktiviteti kryesor:

Realizuesit e lexojnë përrallën nga fleta e punës për realizues: Vend edhe për ju, dhe në një fletë të madhe letre apo në tabelë vizatojnë një kërpudhë të cilën pas çdo skene e vizatojnë

edhe më të madhe, kurse poshtë kërpudhës ngjisin dy figura nga çdo kafshë prej fletë së punës për realizuesit: Kafshë. Në fillim një pjesë lexohet në njërën gjuhë pa në gjuhën tjetër që flitet në grup, pastaj në të njëjtën gjuhë lexohet edhe pjesa tjetër, pas kësaj e njëjta pjesë lexohet në gjuhën e parë siç ka nisur leximi dhe lexohet edhe një pjesë shtesë, e përsëri ndryshohet leximi nga një gjuhë në tjetrën.

1. Çfarë ndodhte me kërpudhën kur binte shi?2. Përveç asaj që ajo rritej dhe zmadhohej kishte dhe diçka tjetër që mundësoi të ketë vend

për të gjithë?3. Si silleshin kafshët njëra me tjetrën? A kujdeseshin për njëri-tjetrin apo secili shihte vetëm

veten?4. Nëse shtyheshin, nëse secili donte vend më të madh, nëse ziheshin a do t'i nxinte nën

kërpudhë? Pse?

Të gjithë pjesëmarrësit rrinë në rreth dhe realizuesit u japin nga një fletë prej fletës së punës: Kafshë.

Kujdes: Duhet të kihet kujdes çdo kafshë t'u jepet fëmijëve që i përkasin të njëjtit grup etnik/gjuhësor.

Çdo pjesëmarrës duhet të shikojë figurën dhe pa thënë se çfarë ka të fillojë të lëvizë siç lëviz ajo kafshë. Të gjithë duhet të grupohen në gjashtë grupe sipas figurave pa folur – vetëm me imitim të lëvizjes së kafshëve përkatëse dhe pasi të ndahen në grupe realizuesi kërkon secili ta tregojë figurën e vet dhe të konstatojë a është çdo pjesëmarrës në grupin e vet.

Pastaj realizuesit me zë të lartë dhe qartë i thonë emrat në të dyja gjuhët që fliten në grup dhe i shkruajnë emrat e kafshëve në tabelë (fleta e punës: Emra kafshësh). Secili grup duhet të përsërisë në të dy gjuhët emrin e kafshës që ka në figurë.

Në fund realizuesit tregojnë me gisht grupet e ndryshme të kafshëve dhe pjesëmarrësit e grupit përkatës duhet ta thonë sa më shpejt emrin e kafshës në të dyja gjuhët (realizuesit thonë se në cilën gjuhë duhet të thuhet në fillim, kurse në cilën gjuhë duhet thënë më pas, ata e ndryshojnë renditjen në grupin që vijon).

Aktiviteti hyrës:

PUNËTORIA I.3.4: VEND EDHE PËR JU - 1

96

Materiale:

fletë pune për pjesëmarrësit: Kafshë (milingonë, flutur, lepur, mi, zog, merimangë) fletë pune për realizuesit: Emra kafshësh fletë pune për realizuesit: Vend edhe për ju* fletë pune për realizuesit: Kafshë gërshërë sejllotep një fletë e madhe letre markera tabelë shkumës

Diskutim:

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

*Ideja e përrallës është marrë nga Shuteev V. : Pod gribom, Астрель, Москва, 2007

97

5. Si sillemi ne këtu me njëri-tjetrin? A e ndihmojmë njëri-tjetrin apo secili shikon vetëm për vetë që ai të jetë mirë duke mos u kujdesur për të tjerët?

6. A dëshironi ta përgatitim dhe ta aktrojmë këtë përrallë si shfaqje dhe t'ua tregojmë prindërve sesi edhe ne bëjmë vend për të gjithë?

Të gjitha kafshët arritën të vendosen nën kërpudhë sepse ajo nga shiu rritej vazhdimisht, por edhe sepse kafshët nuk ishin egoiste, por bashkëpunonin dhe kujdeseshin për njëra-tjetrën. Nëse ziheshin dhe rriheshin, dhe nëse diskutonin se sa vend i duhet secilit që të jetë komod, kërpudha do të thyhej dhe të gjitha do të mbeteshin jashtë nën shi.

Përfundim:

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

Fletë pune për realizuesit: Emra e kafshësh

98

KIRI

PAPARUGA

ŠOSSOJ

CCIRIKLI

GERMUSO

PAJAKO

MAQEDONISHT SHQIP TURQISHT ROME

МРАВКА

ПЕПЕРУТКА

ЗАЈАК

ГЛУШЕЦ

ПАЈАК

ВРАПЧЕ

MILINGONË

FLUTUR

LEPUR

MI

MERRIMANGË

ZOG

KARINCA

KELEBEK

TAVŞAN

SERÇE

FARE

ÖRÜMCEK

Vërejtje: nga tabela shfrytëzohen vetëm emrat e kafshëve në gjuhët që janë të përfaqësuara në grup.

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

Aktiviteti kryesor:

Pjesëmarrësit ndahen në katër grupe, sipas asaj se kë kafshë kanë pasur në aktivitetin e mëparshëm - kështu që do grup të ketë nga një kafshë të të njëjtit lloj, dhe kanë për detyrë të

bëjnë ilustrim të përrallës si strup – lentë.

Çdo pjesëmarrës, atë kafshë që ka zgjedhur në takimin e parë, shikon si është bërë në fletën e punës për pjesëmarrësit: Modele të kafshëve me shenja të gishtave dhe e ushtron figurën e vet duke e vendosur gishtin në ngjyrën përkatëse dhe më pas lë shenjë në letër dhe duhet të ushtrojë mirë. Pastaj me laps i vizaton veshët, bishtin, krahët dhe gjithçka që nevojitet.

Realizuesit, në letrat e bashkuara, vizatojnë kornizë për strup, për çdo skenë nga një - sipas skemës dhe në çdo fletë vizatojnë shi dhe në njërin kënd vizatojnë kërpudhë, e cila në çdo skenë të ardhshme duhet të jetë më e madhe se e mëparshme.

Pastaj çdo pjesëmarrës duhet të vizatojë me shenjat e gishtave të vet kafshën në vendin përkatës në strup, dhe t'i presë dhe t'i ngjisë tullumbacet me tekst përkrah kafshës. Pasi të përfundojnë çdo pjesëmarrës duhet ta mësojë tekstin përkatës të kafshës së vet.

Nëse ka pjesëmarrës të cilët nuk dinë të lexojnë, realizuesit mund t'u japin fletë me tekst që ta mësojnë në shtëpi.

Materiale:

fletë pune për pjesëmarrësit: Modele të kafshëve me shenja gishtash - nga një për çdo grup fletë pune për pjesëmarrësit: Tekst në tullumbace – nga një për çdo grup fletë pune për realizuesit: Skema për strip ngjyra uji – nga një për çdo grup faculeta të lagëta А4 letër – nga një për çdo pjesëmarrës mjete për të shkruar gërshërë ngjitës sellojtep ngjyra А4 letër – të ngjitura në lentë nga gjashtë


99

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

Fletë pune për realizuesit: Skema për strip

100

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H


101

Në fillim të kësaj punëtorie pjesëmarrësit ndahen në dy grupe, gjatë kësaj çdo grup duhet të ketë nga dy kafshë të njëjta (sipas asaj se kë kafshë kanë marrë në punëtorinë e parë), në mënyrë të tillë që njëri pjesëmarrës të flasë gjuhë të ndryshme nga pjesëmarrësi që ka po të njëjtën kafshë

Njëra nga grupet e formuara në këtë mënyrë ka për detyrë të përgatisë shfaqje me ndihmë të maskave, kurse grupi tjetër me ndihmë të kukullave të bëra me qese prej letre.

I Grupi – Shfaqje me maskaMateriale:

fletë pune për pjesëmarrësit: Lepur

fletë pune për pjesëmarrësit: Flutur

fletë pune për pjesëmarrësit: Zog

fletë pune për pjesëmarrësit: Milingonë

fletë pune për pjesëmarrësit: Merimangë

fletë pune për pjesëmarrësit: Mi

gërshërë

sellojtep

ngjitës

ngjyra

bashkuese (hevtalka)

gjilpëra për bashkuesen

Çdo pjesëmarrës duhet të bëjë maskë për kafshën e vet fleta përkatës e punës. Realizuesi u jep fletën përkatëse të punës, gërshërë, ngjitës dhe ngjyra dhe pjesëmarrësi e pret, ngjit, ngjyros dhe zbukuron maskën dhe e vë në kokë. Pastaj i pret lentat, i bashkon njërën me tjetrën me kapëse dhe i adapton sipas madhësisë të kokës së vete dhe e ngjit me selojtep. Në pjesën e përparme me kapëse sforcohot kafsha. Pasi të përfundojë duhet në çift me pjesëmarrësin tjetër që ka të njëjtën kafshë të ushtrojë tekstin.

Materiale:

fletë pune për pjesëmarrësit: Lepur

fletë pune për pjesëmarrësit: Flutur

fletë pune për pjesëmarrësit: Zog

fletë pune për pjesëmarrësit: Milingonë

fletë pune për pjesëmarrësit: Merimangë

fletë pune për pjesëmarrësit: Mi

gërshërë – për çdo pjesëmarrës

ngjitës

qeske prej letre – për çdo pjesëmarrës nga një

ngjyra

II grupi – Shfaqje me maska prej qeska letre

Çdo pjesëmarrës për kafshën e vet duhet të bëjë kukull prej letre. Realizuesi i jep fletën përkatëse të punës, gërshërë, ngjitës dhe ngjyra dhe qese prej letre dhe pjesëmarrësi pasi t'i presë pjesët e kthen qesen prej letre me hapje nga poshtë dhe në pjesën e mbyllur i ngjit sytë/gojën/sqepin, kurse pastaj anën tjetër të qeses i ngjit krahët (për fluturën dhe zogun) dhe e ngjyros dhe zbukuron. Pasi të ketë përfunduar duhet të vendosë qesen e përgatitur në dorë dhe në çift me pjesëmarrësin tjetër që ka të njëjtën kafshë e ushtron tekstin.

Shënim: Fletët e punës me kafshë janë të njëjta për të dyja grupet, vetëm se grupi i parë i ngjit në fletë letre dhe i vë në kokë, kurse grupi tjetër pjesët i ngjit në qese letre dhe i vendos në dorë.

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

Materiale:

maska/kukullat e bëra në takimin e mëparshëm

fletë pune për pjesëmarrësit: Ftesa - kafshë

fletë pune për realizuesit: Propozim tekst për ftesë

ngjyra

gërshërë


Në këtë takim të gjitha grupet ushtrojnë për shfaqje, kurse realizuesit i ndihmojnë.

Çdo pjesëmarrës ka një figurë të një kafshe nga fleta e punës për pjesëmarrësit: Ftesa – kafshë dhe duhet ta ngjyrosin, kurse realizuesit në njërën anë duhet ta shkruajnë tekstin në dy gjuhë (mund të përdoret edhe teksti i propozuar nga fleta e punës) me të cilin i ftojnë prindërit të marrin pjesë në shfaqjen e grupit. Ço pjesëmarrës duhet t'ua japë ftesën prindërve të vet.


102

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

Materiale:

fletë pune për realizuesit: Diploma

Në një vend të madh (klasë apo korridor shkolle) në praninë e prindërve dhe personave të tjerë të shkollës, nxënësit në mure i ekspozojnë ilustrimet për përrallën dhe pastaj të ndarë në grupe një nga një e interpretojnë shfaqjen.

Në fund çdo pjesëmarrësi i jepet Diploma për shoqëri, ndihmë, mësim, luajtje dhe festim të shoqërive të reja. Realizuesit në vendet bosh në diplomë e shkruajnë emrin e fëmijës në gjuhën vet, kurse sipër emrin e shkollës në të dyja gjuhët.


103

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

Të gjithë qëndrojnë në rreth. Pjesëmarrësit njëri pas tjetrit, duhet të bëjnë një hap në rreth dhe një në ajër, me dorë ose gisht bëjnë sikur e vizatojnë fytyrën e vet me disa lëvizje dhe me

brushë të imagjinuar.


Pjesëmarrësit rrinë ulur rreth bankave dhe secilit i jepet nga një gjysmë fletë letre në mesin e të cilës hedhin disa pika/sasi të vogël prej disa ngjyrave me temperë të ndryshëm. Pastaj fleta

paloset në mes dhe mbi të kalohet me dorë. Në këtë mënyrë krijohen njolla të ndryshme të cilat mund të shkaktojnë asociacione të ndryshme te pjesëmarrësit.

Ndërsa punojnë, pjesëmarrësit nxiten të flasin se me çfarë u ngjasojnë njollave, të cilat mund t'i modifikojnë duke shtuar ngjyra ose ujë. Kjo nxitet nëse figurat i bëjnë ata të tremben. Atëherë propozohet ta ndryshojnë figurën e marrë në diçka pozitive dhe të këndshme për ta.

Pjesëmarrësve u jepet mundësi që, nëse dëshirojnë t'i modifikojnë punimet e veta në ndonjë mënyrë dhe atyre t'u japin ndonjë emër. Atyre u jepen edhe 2-3 fletë dhe, varëshit nga koha, u

thuhet të përpiqen të bëjnë edhe disa figura. Atyre u kujtohet se cilat kombinime të ngjyrave japin rezultate më të mira, sidomos nëse ka pjesëmarrës të cilët në njëfarë mënyre nuk ndjeheshin mirë prej figurave të para. Atyre u thuhet se orën e ardhshme do të punohet për vendosjen e figurave në kornizë. Çdo pjesëmarrës zgjedh një figurë të gatshme të cilën do ta vendosë në kornizë orën e ardhshme, kurse të gjitha i vendos në dosjen e vet.

Aktiviteti përfundues:Formohen grupe të vogla me nga 3-5 pjesëmarrës. Ato e kanë për detyrë të tregojnë një skenë prej një filmi vizatimor, TV-emisioni ose reklame që janë të famshme midis fëmijëve të të

gjitha bashkësive etnike dhe atë ta prezantojnë para pjesëmarrësve të tjerë. Detyra e të tjerëve është ta gjejnë se për cilin film të vizatuar/TV-emision/reklamë bëhet fjalë. Nëse realizuesit vlerësojnë se është më e qëlluar, mund të propozojnë që në të njëjtën mënyrë të prezantohet ballina ose skena e ndonjë libri për lexim jashtë klase.

Materiale:

letër – e prerë paraprakisht në dy pjesë për çdo pjesëmarrës nga disa fletëdosje – të bëra më parë prej letrës së palosur në mes dhe të kapur me bashkuese, për çdo pjesëmarrës nga njëbashkuesengjyra temperëpaleta dhe brusha penela

PUNËTORIA II.3.1: NJOLLA TË PAZAKONSHME

Aktiviteti hyrës:


1. Si ju duken veprat e tuaja të artit? Me çfarë ju ngjasojnë?2. A janë të bukura? A janë të këndshme për t'u parë?3. Cilat ngjyra japin figura të cilat janë më të këndshme për t'u parë?

Diskutim: Format e pacaktuara, të larmishme, mund të jenë burim i pashtershëm i asociacioneve. Ngjyrat e ngrohta dhe të çelu-ra, si e kuqja, portokallija ose e verdha në kombinim me ngjyrën blu të errët dhe të çelur japin kombinime interesante. Nëse dominojnë ngjyrat e errëta, figurat mund të jenë të rënda, të frikshme dhe thjesht të pakëndshme. Ato duken bukur kur ka pjesë të mëdha të fletës të pambu-luara me ngjyrë.

Përfundim:

104

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

PUNËTORIA II.3.2: KORNIZA TË VEÇANTA

Materiale:

Aktiviteti kryesor:

Pjesëmarrësit ndahen në gjashtë grupe. Dy grupe punojnënë një lloj kornize për vizatime. Të gjithë së bashku do të marrin pjesë në bërjen e aq kornizave sa ka edhe anëtarë në grup, kurse

në fund, me përzgjedhje të rastësishme me tërheqjen e fletës, do të caktohet se kush çfarë kornizë do të marrë. Në kornizë do të ngjitet vizatimi që është zgjedhur në punëtorinë e mëparshme.

Kornizë – Mollë

Të gjithë pjesëmarrësve të cilët e bëjnë këtë kornizë u jepet një copë hameri me ngjyrë të kuqe, ku është vizatuar kontura e një molle në mesin e të cilës është vizatuar kontura e një flete letre (A5), siç tregohet në fletën e punës për realizuesit: Skemë për kornizë - mollë. Pjesëmarrësit duhet ta ngjesin vizatimin në vendin e caktuar në mes, e pastaj e presin kornizën sipas konturës së mollës.

Pastaj secilit i jepet një copë hameri ku janë vizatuar gjethja dhe bishti i mollës, të cilat pjesëmarrësit duhet t'i presin dhe t'i bashkojnë me bashkuese me mollën e bërë më parë, e pastaj me ngjyrat me ndriçim ta zbukurojnë të gjithë mollën.

Kornizë – Mozaik

Të gjithë pjesëmarrësve u jepet një copë hameri me ngjyrë të gjelbër/blu të errët ku është vizatuar kontura në formë të këndrejtit në mesin e të cilit është vizatuar kontura e një flete letre me format (A5). Pjesëmarrësit në atë vend duhet ta ngjesin vizatimin, e pastaj ta presin kornizën në formë këndrejti.

Pastaj secili i ngjyros me ngjyra dhe i ngjiet pjesët e mozaikut prej kartoni në pjesën midis vizatimit dhe kornizës.

fletë pune për realizuesit: Skemë për kornizë - Mollë

fletë pune për realizuesit: Skemë për gjeth dhe mbajtëse për mollë

fletë pune për realizuesit: Skemë për kornizë - Llambion

dosje për pjesëmarrësit me vizatime nga punëtoria e mëparshme

hamer me ngjyrë të kuqe – paraprakisht është vizatuar molla në mesin e të cilës është vizatuar një fletë letre (A5); për çdo pjesëmarrës në të dy ja grupet nga një

hamer me ngjyrë të gjelbër – paraprakisht është vizatuar një gjethe dhe bishti e mollës; për çdo pjesëmarrës në të dy ja grupet nga një

hamer me ngjyrë të bardhë – paraprakisht është vizatuar një llambion në mesin e të cilit është vizatuar një fletë letre (A5); për çdo pjesëmarrës në të dy ja grupet nga një

hamer me ngjyrë të bardhë – paraprakisht është vizatuar llambion; për çdo pjesëmarrë nga të dy ja grupet nga një

hamer me ngjyrë blu/të gjelbër të errët – paraprakisht është vizatuar një këndrejtë në me-sin e të cilit është vizatuar një fletë letre (A5); për çdo pjesëmarrës në të dy ja grupet nga një

fletë për punë dore

copëza të një mozaiku prej kartoni

markerë

ngjyra

ngjyra temperi (të zakonshme dhe me xixa), paleta dhe brusha/penela

ngjitës (të zakonshëm dhe me xixa)

gërshërë

bashkuese

105

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

Kornizë – Llambion

Të gjithë pjesëmarrësve që e bëjnë këtë kornizë së pari u jepet një copë hameri me ngjyrë të bardhë, ku është vizatuar kontura e një llambioni në mesin e të cilit është vizatuar kontura e një flete letre (A5), siç është treguar në fletën e punës për realizuesit: Skemë për kornizë – Llambion. Pjesëmarrësit duhet ta ngjesin vizatimin në vendin e shënuar në mes, e pastaj ta presin kornizën në formën e llambionit.

Pastaj çdo pjesëmarrësi i jepet një hamer i bardhë, ku përsëri është vizatuar e njëjta konturë të cilën tani pjesëmarrësi duhet të presë njëherë anash, e pastaj në mes, pra secilën prej pjesëve t'i bashkojë me bashkuese, me secilin skaj të llambionit të mëparshëm. Në këtë mënyrë bëhet “kapaku” i llambionit që hapet dhe mbyllet, i cili pastaj duhet të zbukurohet.

106

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

Fletë pune për realizuesit: Skema për kornizë - Mollë

107

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

Fletë pune për realizuesit: Skemë për gjeth dhe mbajtëse për mollë

108

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

Fletë pune për realizuesit: Skemë për kornizë – Llambion

109

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

Pjesëmarrësit ndahen në tri grupe dhe secili punon kornizë të madhe të përbashkët për vizatimet e pavaura nga punëtoria e mëparshme. Produktet pastaj duhet të varen në muret e shkollës, në korridore, afër klasave të tyre ose në korridorin kryesor të shkollës.

Grupi i parë: Korniza – Druri

Pjesëmarrësve u jepet një hamer ku është vizatuar një trung me aq degë sa ka edhe korniza të veçanta në formën e mollës, siç është treguar në fletën e punës për realizuesit: Skemë për kornizë – Druri. Pjesëmarrësit duhet ta presin, e mandej prej letrës mengjitëse me nuanca të ndryshme të ngjyrës kafe priten pjesëza dhe ngjiten në dru si kolazh. Pastaj nën degë ngjiten kornizat e veçanta në formën e mollës. Në hamer duhet të shkruhen emrat e të gjithë pjesëmarrësve që marrin pjesë në punimin e saj.

Grupi i dytë: Korniza – Mozaiku

Pjesëmarrësve u jepet një hamer i madh në formë këndrejti, ku ngjiten kornizat e veçanta të cilat janë të mbuluara me pjesët e mozaikut prej kartoni në punëtorinë e mëparshme. Pastaj të gjithëve u jepen pjesë prej mozaikut prej kartoni, që duhen ngjyrosur me ngjyra uji, pastaj ata duhet t'i ngjesin në skajet e hamerit duke formuar kështu një kornizë të madhe të përbashkët. Në hamer duhet të shkruhen emrat e të gjithë pjesëmarrësve që marrin pjesë në punimin e tij.

Grupi i tretë: Korniza – Bredhi

Pjesëmarrësve u jepet një hamer mbi të cilin është vizatuar bredhi, siç është treguar në fletën e punës për realizuesit: Skemë për kornizë – Bredhi. Atë duhet ta ngjyrosin dhe presin, e pastaj në të t'i ngjesin kornizat e veçanta të punuara në punëtorinë e mëparshme në formë llambioni. Pastaj me ngjitës me xixa mund ta zbukurojnë bredhin. Në hamer duhet të shkruhen emrat e të gjithë pjesëmarrësve që marrin pjesë në punimin e tij.

PUNËTORIA II.3.3: KORNIZA TË PËRBASHKËTA

Materiale:

fletë pune për realizuesit: Skemë për kornizë - Druri

fletë pune për realizuesit: Skemë për kornizë - Bredhi

korniza të veçanta të punuara në punëtorinë e mëparshme

hamer me ngjyrë të bardhë – i prerë paraprakisht në formë të këndrejtit

hamer me ngjyrë të bardhë – në të cilin është vizatuar bredh me aq degë sa ka korniza të veçanta në formë të mollës

hamer me ngjyrë të bardhë – në të cilin është vizatuar bredh me aq degë sa ka korniza të veça-nta në formën e llambioneve

letër me ngjeltëse me nuanca të ngjyrës kafe – e prerë në lenta

copëzat të mozaikut prej kartoni

markerë

ngjyra

ngjitës (i zakonshëm dhe me xixa)

gërshërë

110

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

Fletë pune për realizuesit: Skemë për kornizë - Druri

111

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

Fletë pune për realizuesit: Skemë për kornizë - Bredhi

112

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

PUNËTORIA II.3.4: KOVA PREJ LETRE - 1

113

Aktiviteti përfundues:Të gjithë ndahen në çifte të përziera etnike, çdo çifti i jepet një fletë gazete. Në mes të hapësirës krijohet një rrugë prej disa karrigesh të cilat janë vendosur „zik-zak”. Detyrë e çdo çifti është ta

kalojë rrugën nga linja e fillimit, por partnerët duhet të jenë të kthyer me kurriz njëri me tjetrin dhe me kurriz të mbajnë fletën e gazetës që u është dhënë duke u munduar që ajo të mos u bjerë përdhe ndërkohë që ata ecin kalojnë rrugën.

Aktiviteti hyrës:

Të gjithë qëndrojnë në rreth. Një nga një, thonë diçka që përdoret në jetën e përditshme, ndërsa është e bërë prej letre (për shembull, fletore, libra, letër tualeti, fatura, kalendarë,

abazhurë, kuti kartoni...), dhe nëse një objekt është përmendur konsiderohet si i „shpenzuar”, kështu që ai që ka radhën për të thënë diçka duhet të thotë një objekt që nuk është thënë më parë.

Materiale:

kova kartoni për mbledhjen letrës së përdorur – nga një për çdo grup ngjyra temperi (portokalli, e kuqe, e kaltër e çelur, e kaltër e errët, e gjelbër e çelur, e gjelbër e errët) – për çdo grup vetëm nga një ngjyrë, paleta dhe penela për të ngjyrosur – aq saç ka edhe pjesëmarrës llak pa ngjyrë në formë spreji gazeta të vjetra – për çdo çift pjesëmarrësish nga një fletë

Aktiviteti kryesor:

Bëhet një bisedë e shkurtës në lidhje me temën se çfarë bëhet prej letrës, çfarë ndodh me të kur nuk përdoret më në jetën e përditshme (hidhet tek mbeturinat), si edhe për temën se a mund të

„zgjatet jeta e saj” (mendohet për riciklimin e saj) dhe pse është e rëndësishme kjo gjë (do të ketë më pak ndotje, do të priten më pak pemë...).

Pastaj. shpjegohet se në punëtoritë në vijim do të punohet për zbukurimin e kovave në të cilat do të mblidhet letra e vjetër e cila më pas do të jepet në ndonjë organizatë e cila merret me riciklim të saj.

Të gjithë pjesëmarrësit ndahen në gjashtë grupe që janë të balancuara nga ana etnike. Çdo grupi i jepet nga një kovë kartoni për mbledhjen e letrës së vjetër të cilën duhet ta zbukurojë në punëtoritë në vijim hap pas hapi.

Pastaj, çdo grupi i jepen paleta dhe penela për ngjyrosje për secilin më vete, si dhe një ngjyrë temperi (e ndryshme për çdo grup) me të cilën duhet të ngjyroset e gjithë kova.

Në fund, kovat, vendosen në ndonjë vend të qetë që të thahet, pastaj realizuesit i spërkasin me llak pa ngjyrë që të përforcohet boja dhe të jenë të gatshme për punëtorinë e ardhshme.

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H


114

Çdo grup (siç ishin formuar në punëtorinë e mëparshme) ulet në një vend të veçantë në hapësirë dhe i jepet nga një faqe gazete me ndonjë fotografi në të, por pa e parë grupet e tjera,

kurse atë duhet ta grisë në 12 pjesë m dorë, pa i zhubrosur këto pjesë.

Pastaj secili grup pjesët e grisura ia jep grupit që është në të djathtë të tij, kurse merr pjesë nga grupi që është në të majtë. Detyra e çdo grupi është që pas sinjalit të dhënë ta krijojnë sa më shpejt figurën. Fitues është grupi i cili do ta krijojë më shpejt figurën.

Aktiviteti hyrës:

Aktiviteti kryesor:

Të gjithë vazhdojnë të punojnë në grupet e formuara më parë. Çdo grupi i jepet nga një fletë e bardhë e madhe, hamer ku më parë realizuesit me marker të zi kanë vizatuar një

figurë të caktuar e cila është e ndryshme për çdo grup (fletë pune për realizuesit: Figura 1-6). Detyrë e grupit është së pari me vëmendje ta presë figurën sipas linjave të jashtme.

Pastaj, çdo grupi i jepet fletë punëdore që ngjitet vetë, pret kuadrate të vogla prej lentave dhe me to krijon mozaik në brendësi të figurës.

Në fund, çdo rup e ngjit me ngjitës figurën e vet nga ana e parme e kovës të cilën e ka ngjyrosur në punëtorinë e mëparshme.

Materiale:

fletë pune për realizuesit: Figura - 1-6 - çdo figurë e vizatuar në një fletë të veçantë hameri me dimensione sa më të mëdha, por që do ta nxërë në të gjithë anën e kovës për letër të vjetër hamer i bardhë - për çdo figurë nga një fletë punëdore që ngjitet vetë – për çdo grup nga dy komplete; paraprakisht çdo fletë është prerë në lenta me gjerësi prej 0,5 cm marker i zi mjete për të shkruar – për çdo pjesëmarrës nga dy lapsa ose stilolapsa gërshërë ngjitës faqe gazete të vjetër me fotografi të mëdha në to – nga një për çdo grup gazeta të vjetra – nga një faqe të madhe kova kartoni për mbledhjen e letrës së vjetër – të përgatitura në punëtorinë e mëparshme

Aktiviteti përfundues:Të gjithë qëndrojnë në rreth dhe secili mban në dorë nga një laps ose stilolaps. Fillon njëri duke mbajtur një faqe të madhe gazete hapur, por vetëm me ndihmën e dy lapsave/stilolapsave të

vendosur vertikalisht në një largësi të caktuar nën faqen e gazetës. Detyra e tij është t'ia japë faqen e gazetës atij që është pranë tij, i cili e merr në të njëjtën mënyrë dhe kështu me radhë derisa faqja e gazetës të kalojë tek të gjithë, kurse ndërkohë të mos bjerë përdhe.

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

Fletë pune për realizuesit: Figura - 1

115

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H


116

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H


117

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

118


PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

119


PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

120


PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H


Materiale:


Të gjithë vazhdojnë të punojnë në grupet e veta dhe çdo grupi i jepen aq fletë letre me ngjyra saç ka edhe anëtarë (ngjyra është e ndryshme për çdo grup). Tani, në suazat e çdo grupi, më

vete punojnë ata pjesëmarrës që kanë gjuhë të njëjtë amtare dhe shpikin një strofë prej katër vargjesh e cila do të japë ndonjë mesazh ekologjik për letrën dhe atë e shkruajnë me marker të zi me shkronja të mëdha në gjysmën e sipërme të fletëve me ngjyra që i ka çdo anëtar i grupit të tyre të cilët flasin një gjuhë tjetër amtare (nëse pjesëmarrësit e kanë të vështirë të krijojnë ndonjë strofë, atëherë mund të japin ndonjë mesazh prej një fjalie e cila do të japë të njëjtin qëllim).

Pastaj, teksti i krijuar përkthehet në gjuhën tjetër me ndihmë edhe ë anëtarëve të tjerë të grupit apo me ndihmë të realizuesve dhe përkthimi shkruhet me marker të zi në gjysmën e poshtme të fletëve.

Pastaj, anëtarët e një grupi ndihmojnë njëri-tjetrin të mësojnë të lexojnë/shqiptojnë tekstin i cili më parë është krijuar në gjuhën joamtare.


Pjesëmarrësit vazhdojnë punën në të njëjtat grupe siç janë ndarë në punëtoritë e mëparshme për një kovë të caktuar prej letre. Çdo grupi i jepen nga dy re me ngjyra të ndryshme të

vizatuara më parë në hamer prej realizuesve (fletë pune për realizuesit: Re) dhe ati i pret sipas linjave të jashtme.

Pastaj, çdo grupi i jepet nga një frazë e ndryshme të cilën realizuesit e kanë shkruar më parë në faqet r gazetave të vjetra të cilat u janë dhënë pjesëmarrësve në grup. Detyrë e grupit është t'i presë shkronjat një nga një sipas linjave të jashtme dhe t'i ngjitë në retë e përgatitura më parë (në një re ngjitet fraza në një gjuhë). Pastaj secilën prej reve grupi i ngjit nga ana e majtë dhe e djathtë e figurës së ngjitur në kovën prej letre (figura e resë gjysma ngjitet mbi kovë, kurse gjysma tjetër del jashtë kornizës së kovës).

121

shkronja të dyfishta (për shembull, ) dhe madhësi të tillë që të mund të PËRSHËNDETJEPËRSHËNDETJE

fletë pune për realizuesit: Re - çdo re e vizatuar paraprakisht me dimensione të mëdha në fletë të veçanta hameri me ngjyra - për çdo grup nga dy re me ngjyra të ndryshme

hamer me ngjyra të ndryshme

letër me ngjyrë – për çdo grup një ngjyrë të ndryshme nga të tjerat; aq fletë nga një ngjyrë saç ka anëtarë në një grup

markerë (të zinj dhe të kuq)

gërshërë

ngjitës

gazeta të vjetra – në to janë shkruar më parë fraza („Përshëndetje!”, „Si je?”, „Të lutem...”, „Më fal”, „Urdhëro!”, „Faleminderit!”) në të gjitha gjuhët që fliten në grup e shkronja të dyfishta (për shembull, ) dhe madhësi të tillë që të mund të PËRSHËNDETJEmblidhet një frazë, e shkruar në një gjuhë, në re (e ngjitur rrafsh apo tërthorazi)

gazeta të vjetra – për çdo pjesëmarrës nga dy faqe gazete

kova kartoni për mbledhjen e letrës së vjetër – të përgatitura në punëtorinë e mëparshme

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

Aktiviteti përfundues:Të gjithë ndahen në dy grupe, anëtarët e secilit grup qëndrojnë në dy vija paralele dhe secilit i jepen nga dy faqe gazete. Kur jepet sinjali, nga një anëtar i çdo grupi kalon një largësi të

caktuar, por në këtë mënyrë e vendos njërën faqe të gazetës para vetes, qëndron mbi të, pastaj e vë faqen tjetër të gazetës dhe kalon në faqen e dytë, pastaj faqja që mbeti pas tij e merr përsëri dhe e vendos para vetes dhe përsëri kalon në atë faqe dhe kështu me radhë derisa të arrihet qëllimi ku i ngre të dy faqet e gazetës lart. Kjo është shenjë se anëtari tjetër i grupit mund të fillojë të kalojë rrugën. Fitues është ai grup anëtarët e të cilit do të arrijnë të parit në vendin e caktuar, përkatësisht arritje e qëllimit.

122

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

Fletë pune për realizuesit: Re

123

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H


Materiale:

fletë pune për pjesëmarrësit: Ftesa – për çdo pjesëmarrës nga një (А4 format) dhe plus gjashtë të tjera (А3 format - 3 dhe А4 format - 3)

fletë pune për realizuesit: Diploma – aq sa ka edhe pjesëmarrës

gërshërë

ngjitës

ngjyra

sellojtep

gazeta të vjetra

letra me ngjyra me tekst të shkruar – të përgatitura në punëtorinë e mëparshme; për çdo pjesëmarrës nga një , në varësi të grupit ku janë anëtarë

kova kartoni për letër të vjetër – të përgatitura në punëtorinë e mëparshme


Shpjegohet se në këtë punëtori pjesëmarrësit do të përgatiten për të prezantuar atë që është punuar në këtë cikël në punëtoritë para të ftuarve. Secili mund të ftojë kë të dëshirojë nga

familja e vet, por gjithashtu do të ftohen edhe persona nga shkolla dhe komuna.

Për këtë qëllim, së pari në suazat e grupit të vet (ashtu siç janë ndarë për të përpunuar kovat) pret dhe zbukuron nga një ftesë (fletë pune për pjesëmarrësit: Ftesa) duke grisur copëza të vogla prej gazetave të vjetra dhe i ngjit si kornizë në ftesë, kurs pastaj vizaton ose ngjyros diçka sipas dëshirës së vet. Në fund secili e merr me vete ftesën që e ka bërë që t'ia japë dikujt prej familjes së vet.

Pastaj, secili grup më vete në të njëjtën mënyrë punojnë së bashku në zbukurimin edhe të një ftese. Në fund secila prej tyre u dërgohet: drejtorit të shkollës (A4 format; i jepet personalisht pas përfundimit të punëtorisë), të punësuarve në shkollë (A3 format; ngjitet në një vend të dukshëm në korridorin administrativ të shkollës), nxënësve të shkollës (A3 format; ngjitet në një vend të dukshëm në shkollë ku mund ta shikojnë të gjithë), kryetarit të komunës (A4 format), të punësuarve të komunës (A3 format), ndonjë OJQ lokale e cila merret me ekologji (A4 format; përfaqësues të pjesëmarrësve së bashku me realizuesit i dorëzojnë ftesat në komunë dhe në OJQ).


Ushtrohet mënyra e prezantimit për në shfaqjen e ardhshme të asaj që është punuar.

Secili bën kostume duke ngjitur letër të vjetër mbi vete (veshje, kapela...) kurse përpara e ngjit fletën ku është shkruar strofa apo mesazhi të cilin, ai së bashku me pjesëmarrësit e tjerë në grupin e vet që flasin të njëjtën gjuhë amtare, e kanë krijuar në punëtorinë e mëparshme.

Pastaj, grupet një nga një dalin në skenë, e thonë në të njëjtën kohë tekstin e ngjitur në të dyja gjuhët, por së pari njëri me të njëjtën gjuhë amtare e lexon tekstin e ngjitur tek anëtarët e tjerë të grupit të vet dhe anasjelltas, pas kësaj grupi së bashku e sjell në mes kovën të cilën e kanë bërë ata.

Pastaj të gjithë pjesëmarrësit marrin nga një faqe gazete dhe bëjnë një performans muzikor duke prodhuar tinguj të ndryshme nëpërmjet letrës (për shembull, mund të ketë ritme të ndryshme nëpërmjet letrës e cila manipulohet në mënyra të ndryshme -duke e shpalosur, zhubrosur, grisur, goditur – për këtë mund të ndihmojë ajo që është punuar në punëtorinë hyrëse II 1.4.)

Pastaj, i lusin të gjithë të ftuarit të ngrihen dhe të hedhin në ndonjë prej kovave letrën që kanë sjellë me vete dhe pas kësaj qëndrojnë në rreth në skenë.

124

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

Më pas vijon ndarje e diplomave për të gjithë pjesëmarrësit (në çdo diplomë është shkruar emri i pjesëmarrësit dhe është firmosur nga drejtori i shkollës): realizuesit i lexojnë emrat e pjesëmarrësve në grup njëri pas tjetrit (secili lexon pjesëmarrës i cili i takon grupit etnik që nuk është i njëjtë me grupin etnik të vet) dhe u jepet diploma, kurse gjithë të tjerët duartrokasin.

**********

Vërejtje:

Disa ditë pas shfaqjes, në nivel të shkollës organizohet mbledhje e letrës së vjetër – secili që vjen në shkollë atë dit duhet të sjellë sa më shumë letra të vjetra të mbledhura në shtëpi, tek fqinjët... Ajo mblidhet deri në një orë të caktuar në kovat e përgatitura ku dezhurn janë pjesëmarrësit në këtë grup.

Pastaj letra dorëzohet në ndonjë organizatë që merret me riciklimin e saj (në komunë ose më larg, kurse për këtë dorëzim mund të ndihmojë edhe pushteti lokal), e cila, nëse bën blerje të letrës, anëtarët e grupit vendosin se ku do të investohen paratë e mbledhura, kurs kjo do të jetë me vlerë për nxënësit e shkollës. Shpallje me rezultatet e këtij aksioni (sa letër është mbledhur, ku është dorëzuar, a janë mbledhur të holla dhe sa, ku do të investohen...) ngjitet në një vend të dukshëm në shkollë që të informohen të gjithë, kurse gjithashtu dërgohet edhe në komunë.

Shkolla duhet të vazhdojë të mbledhë letër të vjetër me ndihmë të këtyre kovave, kurs mund të shpallet edhe një ditë në vit cila tradicionalisht do të jetë „Dita e letrës së vjetër” kur ajo do të mblidhet në sasi të mëdha dhe në mënyrë të ngjashme do të jepet për riciklim.

125

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

127

Qëllimet e veçanta: punimi i „produkteve” me interes përbashkët

zhvillimi i vetëdijes për trajtim të barabartë të grupeve të ndryshme etnike


nxitja e pjesëmarrësve që të marrin vendime grupore për gjëra që janë në interesin e tyre të përbashkët

promovimi i aktiviteteve të projektit para bashkësisë më të gjërë

theksim i mundit dhe përkushtimit të nxënësve në aktivitetet e projektit

nxitja e kreativitetit të nxënësve

Qëllimet e përgjithshme: nxitja e bashkëpunimit me „të tjerët”nëpërmjet realizimit të qëllimeve të për-

bashkëta

vendosja e komunikimit interpersonal me përfaqësuesit e bashkësive „të tje-

ra” etnike


PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

Materiale:

letërmjete për të shkruar

Pjesëmarrësit ndahen në çifte. Duke qenë ashtu në çift ata duhet t’i shprehin përjetimet më të bukura prej të gjitha punëtorive të mëparshme gjatë sezonit në vijim. Pas kësaj, nëse kanë

dëshirë, disa çifte mund t'i thonë ato edhe para grupit.

Aktiviteti hyrës:

128

PUNËTORIA III.3.1: NDARJA E PËRVOJAVE PREJ PUNËTORIVE TË MËPARSHME


Pjesëmarrësit ndahen në katër-pesë grupe. Në ata grupe diskutohet për këto gjëra:

1. Çfarë ishte/është e ndryshme në këto punëtori/seksione prej orës së zakonshme në shkollë?

2. Cilat janë përparësitë në punën me grupe të përziera etnike dhe në cilën mënyrë?3. Cilat përvoja të fituara në këto punëtori do të dëshironit t'i ndanin me shokët e tjerë, me shokët e

klasës dhe me të rriturit?

Pas përfundimit të punës, çdo grup bën prezantim.


Të gjithë qëndrojnë në rreth dhe ashtu formohen grupe me nga tre pjesëmarrës. Realizuesit shpjegojnë se pjesëmarrësiti kanë nga disa minuta në grupe që të mendojnë për disa fakte se

pse grupi i përzier etnik si grupi i tyri do të kishte më tepër shanse të mbijetonte nëse gjendej në një ishull të shkretë sesa grupi i pastër etnik.

Pastaj secili grup prezanton nëse diçka është thënë nga grupet e mëparshme, dhe që nuk mund të përsëritet.

Aktiviteti përfundues:Në një shenjë të dhënë prej realizuesve, të gjitha grupet e aktivitetit të mëparshëm njëkohësisht e aktrojnë atë që e kanë krijuar në të.

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

Materiale:

letër materiale për të shkruar

129

PUNËTORIA III.3.2: PLANIFIKIMI I PLLAKATEVE

Pjesëmarrësit ndahen në grupe me nga tre. Çdo grup bie dakord ta aktrojë para të tjerëve njërën prej reklamave të tyre më të preferuara.

Aktiviteti hyrës:

Aktiviteti kryesor:

Pjesëmarrësit ndahen në grupe me katër-pesë pjesëmarrës. Çdo grup duhet të përgjigjet dhe të krijojë dizajn (tekstual dhe figurativ) të një pllakati i cili do t'i prezantonte ndjenjat e tyre

pozitive nga seksioni multikulturor ose, në përgjithësi, do t’i jepte përparësitë e ruajtjes së multikulturalizmit. Realizuesit u shpjegojnë se sa më konkretë dhe më pak „llafe” të jenë pllakatet, aq do të kenë më shumë efekt .

Në këtë punëtori pllakati duhet të krijohet (planifikohet), kurse në punëtorinë tjetër të realizohet (të bëhet). Krijimi i pllakatit duhet t'i përfshijë këto aktivitete:

krijim të tekstit (sa dhe cilat mesazhe tekstuale) përcaktim i materialit figurativ dhe në cilën mënyrë do të jepet ai (nëpërmjet vizatimit dhe ngjyrosjes,

dhe/apo bërje kolazhi nga letra me bojë, dhe/ose ngjitje e fotografive të gatshme ose prerje prej gazetave, revistave etj.)

planifikimi se ku do të vendoseshin tekstet dhe fotografitë në një fletë hamer përcaktim secili nga grupi duhet të sjellë materiale nga shtëpia dhe kush do të jetë përgjegjës për

bërjen e pllakatit.

Në grupet shumëgjuhëshe realizuesit ua kujtojnë pjesëmarrësve se duhet të kenë kujdes që pllakatet të jenë në gjuhët në të cilat kryhet puna në seksionet e multikulturalizmit.

Aktiviteti përfundues:Përsëri formohen të njëjtat grupe si te aktiviteti hyrës. Tani ata duhet t'i prezantojnë reklamat në mënyrë të kuptueshme dhe të kapshme për të gjitha etnikumet e përfaqësuara në grup, si

për djemtë ashtu edhe për vajzat. Në grupet ku përfaqësohen më shumë gjuhë, nëse reklama aktrohet përsëri vetëm në një gjuhë, pjesëmarrësve u rikujtohet ta përfshijnë edhe gjuhën tjetër ose të mos ketë bisedë.

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

Aktiviteti përfundues:Gjithë grupi qëndron në njërin skaj të hapësirës, kurse në skajin përballë është vendosur një karrige. Të gjithë pjesëmarrësit, si edhe realizuesit, të paktën duhet të ulen njëherë në karrige

dhe me dy-tri fjali t'i thonë diçka grupit. Ky duhet të jetë ndonjë mesazh afirmativ, dëshirë ose kujtim i ndonjë përjetimi të përbashkët prej të cilit mund të nxirret mesazh pozitiv.

Materiale:

letërhamerfletë për punë doremjete për të shkruarngjyra ngjyra uji dhe temper, paleta dhe penelë/brusha për të ngjyrosur sellotejpngjitësgërshërë

130

Aktiviteti kryesor:

Të njëjtat grupe të punëtorisë së mëparshme vazhdojnë me punimin e pllakateve. Pas përfundimit, pllakatet vendosen në vendet e zgjedhura që më parë.

PUNËTORIA III.3.3: PUNIMI I PLLAKATEVE

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

131

PUNËTORIA III.3.4: EKSPOZITA – 1

Para se të bëhet ky takim, nxënësve u thuhet të marrin me vete materialet/fletët e punës që i kanë punuar në këto takime që në fillim të programit. Të njëjtën gjë e bëjnë edhe realizuesit, të

gjitha materialet/punimet të cilat kanë mbetur tak ata, si edhe nga një ekzemplar bosh nga çdo fletë pune, i marrin me vete për nevojat e kësaj punëtorie.

Materiale:

fletë pune për realizuesit: Pyetje flip-çart - për skilën grupë nga një letër flomasterë - për skilën grupë nga një komplet sellojtep i tejdukshëm i vogël dhe i madh marker - për skilën grupë nga një mjete për të shkruar

Aktiviteti kryesor:

Realizuesit paraprakisht kanë përgatitur 6 flip-çart me pyetje të shkruara në të dyja gjuhët të cilat i kanë në fletën e punës për realizuesit: Pyetje dhe pastaj i vendosin flip çartët në gjashtë

banka bosh në mjedisin ku janë, por me një hapësirë të mjaftueshme bosh midis bankave. Pjesëmarrësve u thuhet se në flip-çart janë shkruar pyetje që kanë të bëjnë me të gjitha orët/takimet ku kanë punuar së bashku si një grup. Pastaj pjesëmarrësit ndahen në çifte dhe në çift duhet të kalojnë përpara flip-çartëve dhe në çdo flip-çart, për çdo pyetje, me flomaster dhe shkronja shtypi të shkruajnë nga një përgjigje të përbashkët. Në fillim shpjegohet se kur në pyetje përmendet “tjetri” secili nën këtë emërtim duhet të kuptojë pjesëmarrës me përkatësi etnike të ndryshme nga përkatësia e vet dhe të cilët janë pjesë e punëtorive/takimeve të përbashkëta.

Pasi të përfundojnë të gjithë, pjesëmarrësit ndahen në katërshe (me bashkimin e dy çifteve) dhe katërshet ulet pranë njërit prej gjashtë flip-çartëve me pyetje të përgjigjur. Detyra e tyre është në suazat e çdo grupi së bashku të përcaktojnëkatër përgjigje të cilat i theksojnë efektet e programit, përkatësisht e tregojnë programin nën dritë pozitive dhe ato katër përgjigje duhet t'i shkruajnë në një fletë (çdo pjesëmarrës i katërshesshkruan nga një përgjigje). Përgjigjet përkthehen, kështu që çdo pjesëmarrës duhet të ketë fletë me një përgjigje të shkruar në të dyja gjuhët në të cilat realizohet programi.

Materialet/punimet/fletët e punës ekspozohen në klasë dhe pjesëmarrësve u thuhet të shëtisin nëpër klasë dhe të shikojnë gjithçka që kanë punuar nga fillimi i këtij programi.

Aktiviteti hyrës:

Përgatitja:

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

Materiale:

flip-çart letër sellojtep i tejdukshëm i vogël dhe i madh mjete për të shkruar gërshërë

132

Aktiviteti kryesor:

Në dysheme vendosen katër flip-çart si mbulesë. Pastaj çdo pjesëmarrësi, një nga një, i jepen dy flip-çart të cilët i bashkon për nga gjatësia me sallotejp, i vendos në dyshemenë e përgatitur

më parë shtrihet mbi to dhe shikon tavanin, ndërsa një pjesëmarrës tjetër me stilolaps bën kondurat e tij dhe në këtë mënyrë merret forma e trupit e vizatuar në flip-çart. Pasi të gjithë të kenë vizatuar trupin e tyre në flip-çart, në të njëjtën mënyrë si më sipër, e pret atë me gërshërë dhe kështu merr formën e trupit të vet në letër.

Që të jetë më e fortë forma prej letre, në pjesën ngasupet deri në majë të kokës anës formës prej letre ngjitet sellojtep i tejdukshëm. Pastaj çdo pjesëmarrës, në pjesën e gjoksit dhe stomakut të formës prej letre e shkruan përgjigjen e një prej pyetjeve që ka marrë në fund të punëtorisë. Përgjigja shkruhet në të dyja gjuhët që fliten në grup. Në vijim secili mund ta zbukurojë trupin e vet duke vizatuar simbole të ndryshme me flamaster. Në fund, pjesëmarrësve u thuhet se punimet do të ruhen në një vend të veçantë që më vonë, në ndonjë takim të ardhshëm, do të organizohet ekspozitë me tëftuar dhe në këtë ekspozitë do të ekspozohen punimet e tyre.


PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

Materiale:

fletë pune për pjesëmarrësit: Ftesë letër mjete për të shkruar ngjyra

Aktiviteti kryesor:

Pjesëmarrësve u shpjegohet se në këtë takim do të përpunojnë ftesa për prindërit dhe të afërmit e tyre për takimin ku do t'i prezantojnë punimet e veta dhe materialet e këtij programi.

Pjesëmarrësit ndahen në katër grupe. Çdo grupi i jepet një ekzemplar i fletës së punës për pjesëmarrësit: Ftesë, me detyrë që t'i bashkojë fjalët e fletës së punës duke krijuar tekst për ftesë të prindërve në këtë ekspozitë.

Çdo grupi me bashkimin e fjalëve i jepet edhe fjalia e mëposhtme:

Ftesë. Me rastin e përfundimit të pjesëmarrjes sonë të përbashkët në punëtoritë multikulturore, kemi nderin t'ju ftojmë në ekspozitë me materiale që vetë i kemi bërë.

data: _________koha: _________vendi: _________

Çdo pjesëmarrësi i jepet një fletë letre (gjysmë flete A4) e cila paloset mësysh dhe në brendësi të fletës së pari vizatohen korniza sipas dëshirës (forma dhe ngjyra) kurse në anën e majtë shkruhet teksti i ftesës në gjuhën në të cilën ndjekin mësimin, kurse në të djathtë shkruhet i njëjti tekst në gjuhën tjetër që flitet në grup. Në ballinë, gjithashtu, vizatohen korniza dhe shkruhet me shkronja të mëdha „për” dhe hiqet një vijë ku duhet të shkruhet emri i atij që do t'i jepet ftesa (prindërit, tutorit).

Në fund secili e merr me vete ftesën dhe ua jep prindërve.


133

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

Materiale:

letër sellojtep i tejdukshëm (i madh dhe i vogël) – disa ekzemplarëpe me ngjyrë qumështi, disa ekzemplarë mjete për të shkruar gërshërë

134


Aktiviteti kryesor:

Një ditë para mbajtjes së ekspozitës, grupi mblidhet që ta krijojë. Ekspozita duhet të organizohet më mirë në korridorin e shkollës apo në ndonjë mjedis të gjerë, duke vlerësuar se

ku do të kishte më tepër efekt, duke pasur parasysh karakteristikat e hapësirës që keni në dispozicion. Në ekspozitë përveç formave të trupit me pyetjet e përgjigjur dhe të zbukuruara ekspozohen edhe të gjitha materialet që janë punuar gjatë realizimit të punëtorive nga fillimi i programit.

Këshilla për ekspozitë:

nga dy banka mund të vendosen njëra mbi tjetrën në mënyrë të tillë që këmbët e bankës së dytë të jenë

të kthyera nga sipër.

midis dy çifteve prej bankave mund të lidhet pe në të cilin do të ngjiten format prej letre (me sellojtep në pjesën prapa kokës, kurse këmbët mund të ngjiten me sellojtep në dysheme).

hapësira midis këmbëve të një banke gjithashtu mund të përdoret me lidhjen e një peri ku do të ngjiten fletë A4 dhe punimet e tjera nga punimet në punëtori.

disa forma të trupit mund të ngjiten me pe në ndonjë objekt që lëshohet nga tavani.

disa përpunime mund të ngjiten në mur, por si gjysmëhark, ngjiten fundet e fletëve duke pasur para-sysh mesi i fletë të mbetet pak i dalë.

ndonjë bankë, të kthyer përsë mbrapsi mund të mbulohet e gjitha me fletë/punime pasi parapra-kisht të krijohet një rrjetë mbi të.

ndonjë formë prej letre mund të rrijë ulur (i ngjitur) në karrige, vetëm se duhet kihet kujdes koka t'i ngjitet pas ndonjë objekti tjetër (karrige, murr...)

disa forma prej letre mund të ngjiten në murr, në dysheme, shtyllë (nëse ka), në dritare të hapur.

nëse ka shtyllë mund të ngjitni në të edhe përpunime nga punëtoritë e tjera.

ndonjë formë trupore prej letre mund të ngjitet deri në mes në dysheme, kurse gjysma tjetër të ngjitet në bankë apo në ndonjë objekt tjetër.

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

Materiale:

CD pleer fletë pune për realizuesit: Çertifikatë


135

Aktiviteti kryesor:

Në këtë takim ndodh ekspozita. Së pari priten 5-10 minuta pas orarit të caktuar për fillimin e ekspozitës pastaj të gjithë të ftuarit futen në hapësirën e përgatitur me punimet. Në vende të

ndryshme afër punimeve qëndrojnë çifte pjesëmarrësish (nga një nga çdo grup i ndryshëm/pjesëmarrës që mësojnë në gjuhë të ndryshme) që t'u shpjegojnëtë interesuarve pyetje të ndryshme në lidhje me takimet e realizuara.

Është e dëshirueshme që të ketë muzikë, dhe kjo muzikë të jetë spoti i serisë „Mëhalla jonë”.

Në fund u jepen çertifikata (të përgatitura nga shkolla dhe të nënshkruara nga drejtori) të gjithë pjesëmarrësve të cilët kanë marrë pjesë në këto punëtori. Çdo dhënie e çertifikatës shoqërohet me duartrokitje nga të ftuarit.

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

Hapet diskutim me pjesëmarrësit në lidhje me vendet në shkollë ku gjendet material figurativ (fotografi, pamje dhe vizatime). E njëjta gjë bëhet edhe për materialin tekstual (në muret e

shkollës, zyrat, klasat, korridoret). Përsëri me grupin kontrollohet gjithçka që është paraqitur me atë material (heronj kombëtarë, shkencëtarë, shkrimtarë, këngë për ta ose të tyre etj.). Në vazhdim me grupin kontrollohet se a ka të bëjë materiali figurativ dhe tekstual ekzistues me të gjitha bashkësitë që janë të pranishme në shkollë, se a janë përfaqësuar nëpërmjet këtij materiali të gjitha bashkësitë dhe a ka të bëjë ky material edhe me meshkujt edhe me femrat.

Pjesëmarrësit ndahen në katër grupe, duhet pasur kujdes që gjatë ndarjes në çdo grup të ketë numër të balancuar të pjesëmarrësve që mësojnë në gjuhë të ndryshme, përkatësisht nxënës që mësojnë në gjuhë të ndryshme, si edhe numër të balancuar të pjesëmarrësve sipas gjinisë. Për këtë qëllim së pari radhiten pjesëmarrësit sipas përkatësisë etnike/gjuhësore dhe në kuadër të grupit etnik/gjuhësor radhiten sipas gjinisë, ndëra duke numërun nga një deri në katër formohen katër grupe.

Në vazhdim pjesëmarrësve u shpjegohet se ata si grup e kanë për detyrë ta kontrollojnë materialin figurativ dhe tekstual në shkollat e tyre, si dhe mbishkrimet e zyrave.

Çdo grupi i jepet çek-listë përkatëse që ta shqyrtojnë (fletë pune për pjesëmarrësit: Çek-listë për material figurativ/material tekstual), kurse realizuesit e shpjegojnë si të plotësohen ato.

Materiale:

fletë pune për pjesëmarrësit: Çek listë për materialin figurativ – për dy grupe nga njëfletë pune për pjesëmarrësit: Çek listë për material tekstual - për dy grupe nga njëmjete për të shkruar

Të gjithë qëndrojnë në rreth. Kërkohen 5-6 vullnetarë (është e rëndësishme numri që i pjesëmarrësve „jovullnetarë” të mbetet numër çift). Pjesëmarrësit e tjerë („jovullnetarët”)

ndahen në çifte dhe shpërndahen, çift pas çifti, njëri përballë tjetrit, lirshëm nëpër hapësirë. Në suazat e çiftit pjesëmarrësit qëndrojnë njëri përballë tjetrit, në largësi prej gjysmë metri midis tyre. Çdo çift duhet të mendojë një numër nga një deri në dhjetë, por këtë nuk e thotë me zë.

Pasi të jepet një shenjë e caktuar, vullnetarët hyjnë dhe fillojnë të lëvizin nëpër hapësirë dhe të kalojnë midis çifteve. Gjatë kësaj, që të mund të kalojnë, duhet ta gjejnë numrin të cilin e ka menduar çifti. Përmes një çifti pjesëmarrësish, në një moment të dhënë, mund të përpiqet të kalojë vetëm një vullnetar. Çdo vullnetar, që të kalojë, mund të pyesë maksimum 3 herë. Nëse e gjen numrin, çifti jep shenjë me kokë dhe vullnetari kalon. Nëse nuk e gjen, ai shkon dhe përpiqet të kalojë te çifti tjetër. Më vonë vullnetari mund të përpiqet dhe te çifti te i cili nuk kaloi, pasi të ketë kaluar paraprakisht te çifti tjetër..

Çiftet nuk është e lejueshme të gënjejnë nëse vullnetari e gjen numrin. Qëllimi i çdo vullnetari është të kalojë midis të gjitha çifteve, por njëkohësisht të mos e tregojë numrin e gjetur të ndonjë çifti të vullnetarëve të tjerë.

Aktiviteti hyrës:

Aktiviteti kryesor:

PUNËTORIA IV.3.1: MESAZHE TEKSTUALE DHE FIGURATIVE NË SHKOLLË

Njërit grup i jepet për detyrë t'i kontrollojë të gjitha pamjet dhe fotografitë që janë vendosur nëpër korridore dhe zyra.

Grupit tjetër i jepet për detyrë t'i kontrollojë të gjitha pamjet dhe fotografitë që janë vendosur nëpër klasa.

Grupit i tretë i kontrollon të gjitha materialet tekstuale në shkollë.

Grupi i katërt i kontrollon të gjitha materialet tekstuale, përkatësisht mbishkrimet e klasave, zyrave, hyrjes në shkollë dhe në oborrin e shkollës.

.

136

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

Çek-lista për material figurativ plotësohet si vijon: në kolonën që shkruan „BASHKËSIA ETNIKE PËR TË CILËN ËSHTË (MË) I RËNDËSISHËM PERSONALITETI NË FIGURË” shkruhet me shkurtesat (SHQ, MK, ROM, TUR e të tjera) për cilën bashkësi etnike është i rëndësishëm ky personalitet, cilës bashkësi etnike i takon ose cila bashkësi etnike identifikohet ose e feston këtë personalitet. Kjo mund të bëhet kështu: nëse personaliteti është mashkull, vendoset „vizë” në pjesën ku shkruhet „MASHKULL”. Nëse është femër, vendoset „vizë” në pjesën ku shkruhet „FEMËR”. Në kolonën „GJITHSEJ” mblidhen „vizat” për personalitetet femra dhe meshkuj, kurse në pjesën horizontale mblidhet sa meshkuj dhe sa femra gjithsej janë paraqitur nëpërmjet materialit figurativ.

Çek-lista për material tekstual plotësohet si vijon: në kolonën në të cilën shkruhet „GJUHA NË TË CILËN ËSHTË SHKRUAR TEKSTI“ me shkurtesat (SHQ, MK, ROM, TUR e të tjera) shkruhet në cilën gjuhë është shkruar teksti. Në kolonën ku shkruhet „TEKSTI KA TË BËJË/FLET PËR” shkruhet në lidhje me përmbajtjen e teksti (me shkurtesa: MK, SHQ, RUR, ROM, ose TË GJITHË). Ndërkaq në pjesën „AUTORI I TEKSTIT ËSHTË” shkruhet përkatësia etnike e autorit (me shkurtesa) nëse është fragment nxjerrë, këngë, mendim e të tjera. Në kolonën „GJITHSEJ” shkruhet shuma e thjeshtë e teksteve në gjuhën përkatëse.

Pas marrjes së shpjegimit grupet fillojnë ta kontrollojnë shkollën që t'i plotësojnë çek-listat. Nëse nuk arrijnë t'i plotësojnë çek listat në suazat e kohës së mbetur, së bashku bien dakord për ndonjë kohë tjetër kur do ta përfundojnë këtë punë.

137

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

Aktiviteti përfundues:Të gjithë qëndrojnë në rreth. Pastaj kërkohet një vullnetar i cili do ta thotë emrin e ndonjë personaliteti të njohur të një bashkësie tjetër etnike, i cili nuk është politikan ose nuk ka qenë

luftëtar, por sportist/sportiste ose shkrimtar/shkrimtare, ose artist/artiste. Për një kohë sa më të shkurtër duhet të paraqitet një pjesëmarrës tjetër i cili do të thotë cili është ai personalitet dhe përse është i famshëm/i njohur. Nëse e thotë saktësisht, ai mund të vazhdojë ta thotë emrin e ri, e nëse nuk është e saktë ajo që e thotë, paraqitet një pjesëmarrës tjetër.

PUNËTORIA IV.3.2: PREZANTIMI I REZULTATEVE

Materiale:

fletë pune të punëtorisë së mëparshme (të plotësuara për çdo grup)letër e madhemarkerë

Pjesëmarrësit ndahen ashtu siç ishin të ndarë nëpër grupet e punës gjatë kontrollit të shkollës. Ata duhej të merren vesh midis tyre dhe para grupeve duhet të aktrojnë një situatë për të

qeshur, e cila u ka ndodhur kur kanë bërë shëtitje nëpër shkollë. Gjatë kësaj duhet të kenë kujdes që të mos përqeshin askënd. Në aktrim marrin pjesë të gjithë pjesëmarrësit e grupeve.

Aktiviteti hyrës:

Aktiviteti kryesor:

Për këtë takim realizuesit paraprakisht përgatisin tabela si fletët e punës të punëtorisë së mëparshme, por në fletë të mëdha të letre, për çdo grup më vete. Grupet, njëra pas tjetrës, i

shkruajnë në fletë të dhënat e kontrollit të cilat i kanë shkruar në fletët e punës së punëtorisë së mëparshme dhe pastaj i prezantojnë gojarisht.

1. Cilat bashkësi etnike janë përfaqësuar më shumë apo më pak në materiali tekstual/figurativ në shkollë?2. A ka më shumë meshkuj apo femra?3. A keni qenë të vetëdijshëm edhe para këtij aktiviteti (nëse ka një rast të tillë) se dominon një bashkësi/gjini?4. A nuk ka mjaft femra të cilat mund të përfaqësohen në materialin e shkruar dhe/ose figurativ? Si mendoni – pse është kështu?5. Si është situata me përfaqësuesit e grupeve të tjera etnike të cilët jetojnë në Maqedoni? A ka mjaft personalitete të rëndësishme të cilat mund të përfaqësohen me fotografi apo tekst?6. A e pasqyron gjendjen reale në Maqedoni shkolla e cila ka radhitje të tillë të materialit figurativ dhe tekstual?7. Çfarë mund të bëjmë që ta ndryshojmë gjendjen e tillë?

Diskutim:Më shpesh nëpër shkollat nuk ka përfaqësim të barabartë të grupeve të kulturave dhe sidomos është karakteristikë dominimi i meshkujve në ikonografinë e përgjithshme të shkollës. E njëjta vlen edhe për mbishkrimet, kur të gjitha janë në një gjuhë ose kur njëra gjuhë është dominuese. Shpesh kjo gjë ndodh si rezultat i pavetëdijes se çfarë mesazhesh dërgon shkolla nëpërmjet ikonografisë së tillë sa meshkujt janë (dhe duhet të jenë) dominues në shoqëri dhe/ose se bashkësia etnike që e fol gjuhën konkrete është (dhe duhet të jetë) dominuese në raport me të tjerat. Gjithmonë mund të gjendet një numër i mjaftueshëm personalitetesh, prej të gjitha bashkësive etnike, gra dhe burra, të cilët janë denjë të përfaqësohen në mënyra të ndryshme në shkollë.

Mungesa e mjeteve financiare nuk është justifikim për gjendjen e këtillë. Gjithmonë mund të gjenden burime alternative ose mënyra për paraqitje.

Përfundim:

138

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

Pjesëmarrësit ndahen në grupe me nga tre pjesëmarrës dhe flasin se çfarë ju ka lënë përshtypjen më të madhe prej të dhënave që janë paraqitur në takimin e kaluar.

Materiale:

letër e madhe e punëtorisë së mëparshme ku janë shkruar të dhënat

letër

letër e madhe

stikerë


ngjyra

shkumësa dhe tabelë

Aktiviteti kryesor:

Hapet bisedë mbi të dhënat të cilat janë paraqitur në takimin e kaluar. Sipas nevojës lexohen të gjitha ose disa.

Pastaj pjesëmarrësve u thuhet se do të ndahen në katër grupe.

Njëri grup do të krijojë një letër drejtuar Këshillit të Arsimtarëve, Drejtorit dhe Këshillit Drejtues të shkollës ku, do të prezantohen shkurtimisht të dhënat.

Tri grupet e tjera do të bëjnë pllakate të cilat mandej do t'i ngjesin në vende të dukshme nëpër korridoret dhe zyrat e shkollës.

Pasi të mendojnë se në cilin grup duan të punojnë, pjesëmarrësit ndahen në grupe. Në krijimin e letrës si edhe të pllakateve, rekomandohet që së pari të shkruhet hyrja ku duhet të shkruhet se kush e ka bërë, dhe me çfarë qëllimi, si dhe të ketë vetëm fakte/numra të pastër, si për shembull: „Prej 30 figurave vetëm një është grua, 5 janë shqiptarë, 13 maqedonas dhe 2 romë”, pa interpretime shtesë. Gjithsesi duhet të kihet kujdes dhe të shkruhet në gjuhët e përfaqësuara në grup, kurse në pllakate të kihet kujdes të mos mbetet vetëm një gjuhë e para, por të ndryshojnë në grupin ku janë të përfaqësuar më tepër gjuhë.

Aktiviteti përfundues:Çdo pjesëmarrësi i jepet një „stiker” në të cilin në mënyrë anonime duhet të shkruajë një përjetim të bukur nga puna në grupe ose diçka pozitive për gjithë grupin. Në tabelë vizatohet

një rreth dhe pjesëmarrësit i ngjesin stikerët. Rekomandohet që dhe realizuesit ta bëjnë ta njëjtën gjë. Pastaj realizuesit i lexojnë të gjithë stikerat para grupit. Nëse ekziston mundësia, ato mund të fotokopjohen ose të shkruhen në kompjuter dhe pas takimit, t'u dërgohen të gjithë pjesëmarrësve.

PUNËTORIA IV.3.3: PËRPUNIMI I PLLAKATEVE

Aktiviteti hyrës:

139

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

PUNËTORIA IV.3.4: FJALORTH

140

Materiale:

fletë pune për pjesëmarrësit: Fjalë dhe shprehje mjete për të shkruar letër

Të gjithë qëndrojnë në rreth. Secili duhet të thotë ndonjë fjalë apo shprehje në gjuhë joamtare të cilën e ka mësuar gjatë këtyre punëtorive. Pasi fjala apo shprehja të thuhet njëherë, të tjerët

nuk do të kenë mundësi ta përsërisin.

1. A mendoni se është e dobishme që mësuan ndonjë fjalë apo shprehje në gjuhën tjetër? Pse?2. A mendoni se kjo është e dobishme edhe për personat e tjerë të cilët nuk janë përfshirë në këto

punëtori? Pse?3. A dëshironi t'u ndihmoni që të mësojnë?

Aktiviteti hyrës:

Aktiviteti kryesor:

Ndahen në grupe me nga katër pjesëmarrës, në grup duhet të ketë të paktën një pjesëmarrës nga secila gjuhë në të cilën mbahet mësimi apo gjuhë që flitet nga nxënësit në shkollë (më

shpesh në shkolla ku ka romë, por nuk ka mësim në gjuhën rome). U jepet fleta e punës për pjesëmarrësit: fjalë dhe shprehje, ku duhet të shkruajnë disa fjalë apo fraza të cilat përdoren shpesh në jetën e përditshme, përkatësisht të tilla të cilat do të ishin të dobishme për dikë që nuk e di gjuhën, që të mund të gjendet pa përkthyes në situata të përditshme, të zakonshme. U thuhet se duhet të bëjnë një fjalor/bisedues në gjuhët të cilat fliten në shkollë dhe nëse mundet shtohet edhe një gjuhë tjetër botërore - anglisht, frëngjisht, rusisht, gjermanisht sipas përzgjedhjes së tyre. Në tabelë duhet të shkruajnë të paktën pesëmbëdhjetë fjalë të tilla dh t'i përkthejnë në gjuhët „e tjera”.

Pasi të përfundojnë të gjithë i lexojnë dhe e kontrollojnë atë që kanë përkthyer, nëse kanë gabime në fletët e punës i korrigjojnë. Nëse ka kohë, në këtë takim, mblidhen 30 deri në 50 fjalë dhe fraza të cilat do të vendosen në fjalorth ose kjo gjë bëhet në takimin e ardhshëm. Nëse nuk ka fjalë të mjaftueshme nga ato që janë propozuar në fletët e punës (nëse disa janë të njëjta) së bashku propozohen edhe fjalë të tjera. Realizuesit i ruajnë fletët e punës për në takimet e ardhshme.

Aktiviteti përfundues:Të gjithë qëndrojnë në rreth, secili duhet të thotë një frazë të cilën e ka mësuar në këtë takim në punën me grupe të vogla dhe të thotë se çdo të thotë kjo fjalë në gjuhën e tij/saj amtare.

Reflektim:


PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

Materiale:

kompjuter

letër


PUNËTORIA IV.3.5: PËRPUNIMI I FJALORTHIT

141

Aktiviteti kryesor:

Nëse në takimin e mëparshëm nuk i keni zgjedhur fjalët dhe frazat të cilat do të vendosen në fjalorth, kjo është gjëja e parë që do të bëni në këtë takim. Bisedojnë a do të ketë fjalë dhe

shprehje në ndonjë prej gjuhëve botërore. Nëse në sallë ka kompjuter i cili mund të përdoret, kërkohen disa vullnetarë të cilët të gjitha frazat do t'i vendosin në një fajl.

Renditja e fjalëve/shprehjeve duhet të jetë e tillë kështu që asnjë gjuhë nuk duhet të dominojë, përkatësisht të jetë e thjeshtë për t'u gjetur. Një mënyrë të renditjes dhe të përzgjedhjes së frazave mund të shikoni nga shembulli i cili mund të gjendet në linkun në vijim http://chrcr.org.mk/images/Recnik.pdf.

Gjatë kësaj kohe pjesëmarrësit e tjerë ndahen në disa grupet cilët do t'i krijojnë kopertinat. Kopertinat duhet ta pasqyrojnë shpirtin e fjalorthit, përkatësisht punëtoritë multikulturore. Pasi të krijohen, me votim përzgjidhet zgjidhja më e mirë, përkatësisht kombinim me disa zgjidhje. Kjo më pas mund të ngjyroset ose të skenohet ose gjithashtu të përpunohet në kompjuter, nëse ka pjesëmarrës të cilët kanë vullnet, njohuri dhe aftësi ta realizojnë këtë në kompjuter.

Aktiviteti përfundues:Përzgjidhen disa pjesëmarrës (3-5) të cilët do të shkojnë tek drejtoria e shkollës të kërkojnë mjete (letër dhe printer) që të printohet fjalorthi në një numër të caktuar ekzemplarësh. Të

tjerët i dërgojnë letër këshillit të prindërve, kryetarit të komunës, këshilltarëve të komunës me kërkesë për mjete materiale për botim të fjalorthit.

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

Materiale:

fletë pune për pjesëmarrësit: Ekzemplar për diplomë

fletë pune për pjesëmarrësit: Ftesa

letër

ngjyra


PUNËTORIA IV.3.6: PUNIMI I DIPLOMËS

142

Aktiviteti kryesor:

Pjesëmarrësit ndahen në dy grupe. Njëri grup duhet të punojë në dizajnimin e diplomës i cili duhet të ndjekë ekzemplarin e fletës së punës për pjesëmarrësit: ekzemplar për diplomë, u

thuhet se duhet të shtojnë dhe/ose të ndryshojnë pjesë ku thuhet se cili e lëshon diplomën (cila shkollë për kë vit shkollor bëhet fjalë).

Grupi tjetër bën ftesa, të cilat dhe duhet t'i ndjekin drejtimet e dhëna në fletën e punës: ftesa. Ftesat dhe diplomat duhet të shkruhen në të gjitha gjuhët në të cilat mbahet mësimi. Versioni i fundit i diplomave u jepet organizatorëve për përgatitje dhe firmosje ose nëse disa pjesëmarrës paraqiten që t'i përgatisin në kompjuter, bëhet marrëveshje, cili, kur, ku dhe si do ta bëjë këtë punë dhe caktohet afat për përpunimin. Gjithashtu ftesat në formën e tyre përfundimtare shumëfishohen dhe bëhet marrëveshje cili, ku dhe si do t'i ndajë.

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

Materiale:

letër


diploma

Aktiviteti kryesor:

Këtë takim realizuesit duhet ta përgatisin dhe pasi të kenë botuar një „tirazh” të caktuar të fjalorthit, mund të bëjnë promovimin në shkollë, midis dy turneve, ose në periudhë kur ka

shumë nxënës, të ftohen mësuesit, drejtuesit, këshilli i prindërve, komuna dhe mediat lokale dhe kërkohet mbështetja e tyre për botim të një numri më të madh tirazhi i cili mandej do të shpërndahet në shesh etj. Nëse keni siguruar një tirazh më të madh, organizoni shpërndarjen e fjalorthit në një vend publik-shesh, qendër tregtare e të tjera vende dhe përsëri ftoni njerëz nga komuna dhe mediat.

Pjesëmarrësit ndahen në grupe të vogla dhe japin propozime se si të organizohet „promovimi” i fjalorthit. Në fund përzgjidhet një zgjidhje e përbashkët që mund të realizohet, bien dakord për afatet dhe ndahen detyrat midis pjesëmarrësve.

Aktiviteti përfundues:Të gjithë qëndrojnë në rreth. Realizuesit i ndajnë diplomat. Secili, pasi të marrë diplomën duhet të thotë diçka të bukur, dedikuar të gjithë të tjerëve, që do t'u mbetet si një kujtim i bukur

nga këto takime.

PUNËTORIA IV.3.7: PROMOVIMI DHE NDARJA E FJALORTHIT

143

PU

NË

TO

RI

PR

OJE

KT

ES

H

BIBLIOGRAFIA

Në këtë udhëzues janë përdorur materialet e përshtatura nga udhëzuesit e përgatitur më parë prej ekipit të ekspertëve të Qendrës për të Drejtat e Njeriut dhe Zgjidhjen e Konflikteve për nevojat e programeve të ndryshme arsimore:

Петроска-Бешка, В. (2002). Абра – мир – дабра, Образование за мир, 1 и 2. (прирачник за внатрешна употреба). УНИЦЕФ во соработка со Центарот за човекови права и разрешување конфликти

Петроска-Бешка, В., Најчевска, М. и Поповски, М. (1999). Почитување на разликите (прирачник за реализатори). Проект за разрешување на етничките конфликти – Филозофски факултет, Скопје

Petroska-Beshka, V., Popovski M. dhe Abdullai, J. (1997). Kuptimi i konflikteve - (Udhëzues për bashkëpunëtorë). Projekt për Zgjidhjen e Konflikteve Etnike - Fakulteti Filozofik, Shkup (verzioni maqedonisht dhe shqip)

Documents

PUNËTORI MULTIKULTURORE për shkolla fillore - pmio.mkpmio.mk/wp-content/uploads/2014/05/PUNËTORI-MULTIKULTURORE-per... · Aktivitetet e dhëna në këtë udhëzues janë punëtori