Puna e denje: industrine e fasoneve ne Shqiperi

EU-level initiatives on

Brie�ng #39

Autor: Gjergji Filipi dhe Blerina Balla

Hyrja 21. Industria e Fasoneve 32. Te Drejtat ne Pune 53. Mbrojtja Sociale 84. Sindikatat 95. Te Drejtat e Grave 116. Rasti Studimor: Realiteti Në Një Fabrikë Këpucësh 127. Konkluzione dhe Rekomandime 13Referencat 18

Ky publikim është prodhuar me assistencën e Bashkimit Evropian. Përmbajtja e këtij publikimi është përgjergjësi e autorit dhe nuk përfaqëson mendimet e Bashkimit EuropianPublikuar në tetor 2011

Instituti AGENDA eshte nje tink tank i pavarur, i organizuar në formën e një OJQ-je, e themeluar në vitin 2006, i cili sjell në treg gjetjet, kerkime dhe analiza për të mundësuar një kuptim më të mirë të politikave publike. AGENDA prodhon dhe publikon periodikish analiza per te ndihmuar ne krijimin e nje debati konstruktiv publik në lidhje me Qeverisjen e Mirë, Integrimit Evropian, dhe Politikat e Zhvillimit Ekonomik dhe Social. Për më shumë informacione:www.agendainstitute.org

Palma Center punon mbi principet e Olof Palma për demokraci, për paqe dhe për të drejtat e njeriut. Ne bashkëpunojmë me njerëz dhe organizata në të gjithë botën , në vende si Brazili, Burma, Afrika Jugore, Palestina, Moldavia. Për më shumë informacione: http://www.palmecenter.org

SOLIDAR lobon në Bashkimin Evropian dhe Institucionet Ndërkombëtare në tre fusha kryesore: bashkëpunim ndërkombëtar, edukim dhe çështje sociale. Solidar është një rrjet Evropian prej 56 organizatash jo qeveritare të cilat punojnë për të zhvilluar drejtësinë sociale në Evropë dhe në botë. Për më shumë informacione: http://www.solidar.org

Në shkurt te vitit 2011, një program dy vjeçar i quajtur " Rrjeti Ballkanik i Punes së Denjë -Vendosja e Barazisë dhe Solidariteti në zemër të integrimit në BE ", e lancuar nga Olof Palme International Center (Suedi), SOLIDAR (Belgjikë), Instituti AGENDA (Shqipëri), Center for Democracy Foundation (Serbi), CLARD (Kosovë), STBIH (Commerce Trade Union në Bosnie Herzegovinë), Progress Institute for Social-Democracy (Maqedoni) dhe Progetto Sviluppo CGIL (Itali). Projekti është mbështetur gjithashtu nga bashkëpunëtorë kombëtare si dhe nga International Trade Union Confederation/Pan-European Regional Council (PERC)(PERC). Qëllimi kryesor është forcimi i kapaciteteve të sindikatave, të institutive kërkimore dhe të OJF-ve për të promovuar Punën e Denjë si dhe cilësi në punën e ofruar në Ballkan duke zhvilluar një rrjete kombëtare dhe rajonale, duke krijuar advokime të përbashkëta dhe fushata publike, duke formuluar propozime për politika dhe duke monitoruar zbatimin e legjislacionit socio-ekonomik te Bashkimit Europian. Për të lexuar më shumë në lidhje me këtë projek mund të vizitoni faqen e internetit: http://www.solidar.org

1 | Puna e denje: industrine e fasoneve ne Shqiperi

Shkurtime dhe akronim

BSPSH: Bashkimi i Sindikatave të Pavarura të Shqipërisë

EC: Komisioni Evropian

EU: Bashkimi Evropian

ILO: Organizata Ndëkombëtare e Punës

IMF: Fondi Monetar Ndërkombëtar

INSTAT: Instituti i Statistikave

ISB: Institute I Studimeve Bashkëkohore

KSSH: Konfederata e Sindikatave të Shqipërisë

Përmbledhja

Qëllimi i këtij rasti studimor ka qenë për të vlerësuar gjendjen aktuale në Shqipëri, lidhur me zbatimin e

objektivave të punës së denjë duke pare në mënyrë specifike industrinë tekstile dhe të këpucëve.

Gjithashtu, nxjerrja e konkluzione dhe rekomandime për formulimin e politikave të reja për përmirësimin e

situatës. Ky studim është përgatitur në bazë të shqyrtimit të literaturës, nga grumbullimi i të dhënave nga

sindikatat dhe nga intervistat e bëra me punëtorët. Sektori i tekstilive dhe i këpucëve është perzgjedhur

për disa arsye: së pari ky sektor punëson një numër të konsiderueshëm puntorësh, ka një përqindje

shume të lartë femrash të punësuara dhe karakterizohet nga një numër i madh i punëtorëve të

paregjistruar. Për të arritur këtë qëllimin, studimi në rradhë të parë paraqet gjendjen sociale - ekonomike

në vend dhe në sektorin e fasonëve. Më pas ky studmin vlerëson elemente të ndryshme të Punës së

Denjë: si mbrojtja sociale, funksionimi i sindikatave dhe të drejtat e grave me qëllim identifikimin e

mangësive. Së fundi, rekomandimet përmbajnë aktivitete të shumta që duhet të ndërmerren nga palët e

ndryshme për të siguruar një progres të mëtejshëm dhe plotësim më të mirë të objektivave të punës së

denjë.

2 | Puna e denje: industrine e fasoneve ne Shqiperi

Hyrja

Puna e denjë është një koncept i formuluar nga organizata Ndërkombëtare e Punës (ILO) dhe mbështetet në

legjislacionin e punës, tek sindikatat dhe organizatat e tjera të shoqëerisë civile. Ky koncept unifikon sasinë e punëes

sëe ofruar (dmth numrin e vendeve të punës) me cilësinë e saj (kushtet e punes). Katër Objektivat kryesore të Punës

së Denjë janë krijimi i vendeve të punës, respektimi i të drejtave të punëtorëve, shtrirja e mbrojtjes sociale dhe

promovimi i dialogut social. Aktualisht puna e denjë pranohet si rrugëdalja nga varfëria për miliona njerëz.

Stabiliteti makroekonomik i arritur në vitin 2000 u

ndoq nga përmirësimë i ndjeshëm i indikatorve

ekonomikë në Shqipëri. Rritja ekonomike ishte

mbi 5% deri në 2008 ( Fondi Monetar

Ndërkombëtar, 2011). Ky zhvillim ekonomik ka

çuar në zvogëlimin e varferisë në vënd dhe në

përmirësimin e kushteve te jetesës. Gjithësesi,

ky zhvillim ekonomik nuk u shoqërua me krijimin

respektiv të vëndeve të punës duke lënë

Shqipërinë si një ndër vendet më të varfëra

midis grupit të vëndeve që aspirojnë të

integrohen në Bashkimin Evropian, me të

ardhura për frymë prej 2661 euro/frymë

(Eurostat,2011). Fondi Monetar Ndërkombëtar

parashikoi një rritje të moderuar të PBB

(Productit të Brëndshëm Brudo) me rreth 2,8%

për 2009 dhe me rreth 2,3% për 2010 i cili ka

sjellë pasoja direkte në përmbushjen e

objektivave të punës së denjë (IMF,2010).

Duke e krahasuar me vende e BE, Shqipëria

është një vend me një popullsi retativisht të re,

me moshë mesatare 32,8 vjeç ( 32,3 për

meshkujt 33,3 për femrat). Shkalla e punësimit

në vënd është parashikuar rreth 53,4% në 2009,

respektivisht 64,3 % e përbëjnë meshkujt dhe

43,6% e përbëjnë femrat ( INSTAT, 2009).

Grafiku 1 i cili paraqet shkallën e punësimit në

Shqipëri nga 2000 deri në 2009 tregon që

shkalla e punësimit të femrave nuk ka ndryshur

gjatë kësaj periudhe dhe konfirmon ekzistecën e

hendekut midis meshkujve dhe femrave.

Grafiku 1: Shkalla e Punësimit për 2000-2009

Burimi: INSTAT: Albanian Labour Force Survey, 2009

Grafiku që vjen pas tregon që shkalla e

punësimit në Shqipëri është e përafërt me

shkallën e punësimit në vendet e tjera të rajonit

(Grafiku 2), gjithashtu edhe për sa i përket

femrave.

Grafiku 2: Shkalla e Punësimit në Rajon për 2009

Burimi: Eurostat: Population and Social Conditions, 2011

Në vitin 2009, shkalla e papunësisë të regjistruar

ishte në nivelin 13,75% (INSTAT) ku niveli i

papunesisë te femrat ishte vlerësuar pak më i

lartë rreth 15,9% në krahasim me shkallën e

meshkujve prej 12,2 % . Sipas INSTAT, femrat

kanë një rrezik më të lartë për të qenë të

papuna, sidomos ato nën 30 vjeç.

3 | Puna e denje: industrine e fasoneve ne Shqiperi

1. Industria e Fasoneve

Industria e fasonevë përfaqëson një pjesë të

sektorit privat jo-bujqësor dhe përbën pjesën

më të madhe të eksportit në vend. Ne fakt kjo

industri është dhe një nga industritë më të

suksesshme në vend ku dhe komanitë e vogla

po forcohen dhe poshdërrohen në kompani të

mëdha.

Grafiku 3: Eksporti sipas Grupmallrave për 2010

Burimi: Ministria e Ekonomise, Tregetise dhe Energjitikes.

Buletini Tregetar 2010

Në bazë të të dhënave të marra nga Dhoma

Shqiptare e Fasonëve, në vitin 2010, industria e

tekstileve dhe e këpucëve përfaqsonte 36% të

totalit të eksporteve dhe numëronte rreth 540

ndërmarrje në rang vendi (Grafiku 3). Përveç

kësaj, sektori i tekstilit dhe këpucëve është i

vetmi sektor në Shqipëri me një bilanc tregtar

pozitiv ku suficiti tregtar ka qenë vazhdimisht në

rritje gjatë viteve. (Grafiku 4)

Grafiku 4: Performance e Eksportit midis 1993-2008

Burimi: INSTAT: Treguesit Ekonomike: Tregtia e Jashtme

Për më tepër, sipas Shërbimit Kombëtar të

Punësimit, ky sektor punëson rreth 100,000

punonjës nga të cilët 91,7% janë gra dhe vajza

(kryesisht midis moshës 20 - 34 vjeç). Në

tabelën e mëposhtme janë paraqitur shifrat e të

punësuarve tek sektori privat jo-bujqësor. Duke

krahasur këtë shifër me të punësuarit tek

industria e fasonëve, mund të konkludojmë se

industria e fasonëve punëson rreth 2 / 5 e të

gjithë të punësuarve në sektorin privat jo-

bujqësor.

Tabela 1: Eksporti sipas Grupmallrave për 2010

Burimi: INSTAT:Rezultate nga Anketa e Forcave të Punës

në 2009 & Forca e Punës, Tremujori i dyte 2011

Pavarsisht volumit të madh që kjo industri zë në

totalin e eksportit, përmasat e saj në terma reale

në ekonomi janë modeste. Kjo vjen kryesisht për

shkak të vlerës së ulët të shtuar nga firmat

Shqiptare dhe nga presioni i lartë i ushtruar nga

konkurrenca jashtë vendit për të mbajtur poshtë

çmimet e kontratave dhe kostot e punëtorve. 1 Si

rezultat i krizës ekonomike globale dhe të

ekspozimit të lartë ndaj tregjeve evropiane,

zvogëlimi i kërkesës për mallrat e këtij sektori çoi

në një rënie prej 10.4% të regjimit të përpunimit

aktiv të eksporteve (material porosites për ri-

eksport) nga 2009 deri ne 2010 (Dhoma e

Fasonëve në Shqipëri), si dhe në një reduktim të

ndjeshëm të numrit të punonjësve dhe në një

pezullimin të aktiviteteve nga shumë ndërmarrje.

Sipas të dhënave të ofruara nga Instituti i Punës

së BSPSH2 shkalla aktuale e punëtorëve të

paregjistruar në këtë industri është vlerësuar në

rreth 40%. Duke pasur parasysh rëndësinë e

sektorit dhe numrin e madh të punëtorëve që u

1 Faktoret kyc te suksesit te sektorit te tekstileve dhe

kepuceve jane largesia e vogel me tregjet Evropian, kostoja e ulet e puntoreve, dhe kostoja e ulet e operimit ne Shqiperi ( UNDP&EU,2005). 2 BSPSH eshte formuar ne 1991 dhe ka rreth 86 000 antare

pa perfshire antaret e federates se pensioneve.

2008 2009 2010

Forca Punetore 1.115.562 1.042.618 1.059.199

Te Punesuar 974.067 899.278 915.981

A. Ne Sektorin Publik

166.543 166.250 166.600

B. Ne Sektorin Privat jo Buqesor

238.975 236.838 242.717

C. Ne Sekton Privat Buqesor

569.000 496.000 506.000

4 | Puna e denje: industrine e fasoneve ne Shqiperi

mungon mbrojtja e duher siç është përcaktuara

nga ILO përfshirja e të gjithë aktorëve të interesit

është e nevojshme për të përmirësuar situatën

në lidhje me Punën e Denjë.

5 | Puna e denje: industrine e fasoneve ne Shqiperi

2.Te Drejtat ne Pune

Nisur nga fakti që Shqipëria në prill 2009

depozitoi kërkesën për statusin e vendit kandidat

në BE (Bashkimi Evropian), qeveria dhe

parlamenti kanë rritur më shumë përpjekjet e

tyre drejt përmbushjes së kritereve politike dhe

ekonomike, (pjesë e proçesit të integrimit në BE)

sesa në fokusimin e axhendës sociale. Në

opinionin e Komisionit Europian (KE) për

aplikimin e Shqipërise si anëtare e Bashkimit

Europian në 2010, përmendet qartë se Shqipëria

duhet të bejë përpjekje të mëdha për të zbatuar

legjislacionit Europian, sidomos në lidhje me

kapitullin 19 mbi "Politikat Sociale dhe të

Punësimit".

Kutia 1: Legjislacioni i cili Garanton të Drejtat në Punë në

Shqipëri

Disa nga ligjet kryesore të cilat Shqipëria ende

duhet të përmirësojë janë:

Ligji i Punës

Ligji mbi Shëndetin dhe Sigurinë në

Punë

Ligji për Tregtarët dhe Shoqerit

Tregtare

Ligji i mos diskriminimit dhe trajtimit t

njejtë midis burrave dhe grave

Në bazë të informacionit të grumbullar nga

Bashkimi i Sindikatave të Pavarura të Shqipërisë

(BSPSH) dhe Konfederata e Sindikatave të

Shqipërisë (KSSH), punëtorët në këtë sektor

përballen me kushte të vështira të punës sepse

vetem disa fabrika respektojnë dhe përmbushin

detyrimet e përcaktuara në Kodin e Punës.

Kodi i Punës i Republikës së Shqipërisë është

miratuar në mënyrë që të përafrojë këtë të fundit

me legjislacionin e BE. Është miratuar

amendimi i tij i cili do të ndërmerret në

bashkëpunim me ekspertët e ILO-s. Të dy

sindikatat kanë përgatitur propozimet e tyre në

lidhje me ndryshimet për Kodin e Punës duke

kërkuar:

ndryshimin e ligjeve dhe neneve të veçanta

në të cilat vihet re kufizime në lidhje me

zbatimin e kartës Sociale Europiane për

informimin dhe konsultimin neni 32/1;

ndryshimin e neneve 141 dhe 143 të cilat

lejojnë shkarkimin pa specifikuar ndonjë

arsye apo motiv por vetëm duke respektuar

një periudhë njoftimi prej 1 deri në 3 muaj të

përcaktuara në nenin 143 të Kodit të Punës;

riformulimin e neneve 146 / 3 dhe 144 për

heqjen e tarifave të kërkes-padive gjyqësore

në çështje që lidhen me të drejtat e punës

për të lehtësuar mbrojtjen e të drejtave të

punëtorve;

heqjen e paqartësive në lidhje me

ligjshmërinë e grevës së përgjithshme dhe në

kundërshtim me lesgjislacionin në fuqi: Neni

197 / 8;

riformulimin e termave juridike mbi lirinë e

organizimit Kapitullit XVI, letër A, nenet

Legjislacioni i cili mbështet të drejtat e punëtoreve kryesisht përbehet prej :

Konventave të ILO-s të ratifikuara prej shtetit

Shqiptar, mbi “Të drejtat themelore të punës”

(konventat 29, 87 98, 100, 105, 111, 138,

182),

“Kodi i Punës” në Republikën e Shqipërisë i

cili po i nënshtrohet një serë ndryshimesh

Ligjit për Sigurimet Shoqërore në

Republikën e Shqipërisë dhe akteve

nënligjore të tij,

Ligjit për Nxitjen e Punësimit dhe

programeve për nxitjen e punësimit dhe

formimit profesional (Strategjia e Punësimit

nxjerrë nga Ministria e Punës Çështjeve

Sociale dhe Shanseve të Barabarta për vitet

2007-2013),

Ligjit per Sigurinë dhe Shëndetin në Punë i

cili është miratuar prej dy vjetësh, por ende

nuk janë shpallur aktet nënligjore për vënien

në punë të tij,

Ligjit për Falimentimin e Ndërmarjeve,

Ligjit për Tregtarët dhe Shoqëritë Tregtare

(nenet 19, 20, 21) i paimplementuar nga

2008 për faktin se ka shume mangësi ligjore

dhe krijon konflikte sociale midis sindikatve

dhe organizatave të punedhënësit.

6 | Puna e denje: industrine e fasoneve ne Shqiperi

178,179 dhe180, si dhe nene të tjerë si 124 /

2148, 169, 197 / 7.

Një çështje tjetër është zbatimi i dobët i Kodit të

Punës. Për shembull: punëtorët konfirmojnë se

pagesat për oraret e zgjatura, të përcaktuar

edhe në Kodin e Punës, madje edhe në

kontratat individuale të punëtorëve, nuk jepen në

bazë të tarifave të përshtatshme apo mund edhe

të mos jepen fare.

Përveç kësaj, BSPSH ka rekomanduar të

ndërmeren ndryshmet e duhura në ligjin për

sigurinë e detyrueshëm të kujdesit shëndetësor

në Republikën e Shqipërisë (nr 10 383), pasi ky

ligj nuk përmban asnjë dispozitë në lidhje me

burrat dhe gratë që kanë mbushur moshën për

pension, por nuk kanë plotësuar vitet e punës të

kërkuar në ligj.

Siç është përmendur edhe më sipër, kriza

ekonomike globale ka një ndikim të

drejtëperdrejtë tek kostoja e jetesës dhe ka

zvogëluar mundësitë për gjetjen e një pune e

cila përmbush objektivat e Punës se Denjë duke

sjellë:

Reduktim të kontratave

Kontrata të reja me kushte më pak të

favorshme

Përfundim të kontratave ekzistuese

Vështirësi në lidhjen e kontratave të reja

Në Ballkanin Perëndimor, paga minimale

përfaqëson një përqindje të ulët të të ardhurave

mesatare (Kohl, 2009, p.55) dhe për më tepër

në bazë të Tabelës 2 mund të shikohet që në

vitin 2009 Shqipëria kishte edhe rrogën minimale

më të ulët në raport me vendet e tjera të rajonit.

Në publikimin e titulluar " Një Vlerësim i Shpejtë i

Ndikimit të Krizës Ekonomike Globale në

Industrine e Këpucëve dhe Tekstileve në

Shqipëri" përmendet që pagat në sektorin e

tekstileve dhe këpucëve janë ndër më të ulëtat

në Shqipëri (ISB, 2010, p.46) dhe janë të

pamjaftueshme për të garantuar një jetë të

denjë.

Shtetet Vlera e Pagës Minimale

në Euro

Shqipëri 138

Bosnie-Hercegovinë 159

Kroaci 381

Maqedoni -

Mali I Zi -

Serbi 159

Tabela 2: Paga Minimale në Balkanin Perëndimor në 2009

(Euro) Burimi: Friedrich Ebert Stiftung, 2009. Shënim: Jo

Pagese Minimale Statutore për Maqedonine dhe Malin e Zi

Zhvillimi i këtij sektori është i varur kryesisht nga

pagat e ulta dhe me krahun e pakualifikuar të

punës. Sindikatat kanë qenë në mëdyshje për të

kërkuar paga më të larta nga frika e

shpërnguljes së aktiviteve dhe kapitaleve për

vende me kosto më të ulta. Më 12 korrik 2011,

Këshilli Kombëtar i Punës miratoi rritjen e pagës

minimale në shkallë vendi nga 19,000 (€ 138)

në 20.000 lekë (143 euro) dhe pagesa për

oraret e zgjatura të punës u rrit në 115 lekë (82

cent) në orë. Sindikatat besojnë se qeveria

duhet të rrisë pagën minimale në 22,000 Lekë /

muaj (157 euro). Gjatë takimit të fundit të

Këshillit Kombëtar të Punës, Dhoma Kombëtare

të Prodhuesve të Veshjeve dhe Këpucëve kërkoi

që ndryshimet në ligjin “Për miratimin e niveleve

të tarifës doganore“ që janë duke u diskutuar në

komisionet parlamentare, të përfshijnë edhe

heqjen e tarfiës doganore prej 10%. Propozimi

ishte i mirëpritur dhe miratuar. Të tilla lehtësira

fiskale në fakt mund të sigurojnë një mundësi të

re për sindikatat për të negociuar pagën

minimale për sektorin e këpucëve dhe tekstileve.

Së fundi, shumë pak ndërmarrje janë kontrolluar

dhe inspektuar nga inspektoriati i shtetit,

pavarsisht denoncimeve të shumta të

sindikatave në organet përkatëse shtetërore si

Inspektorati i Punës. Përveç kësaj, raportet nuk

janë bërë publike edhe në raste të njohura të

shkeljeve të ligjit për mbrojtjen sociale. Kjo vjen

kryesisht për shkak të mungesës së

kapaciteteve të Inspektoratit të Punës dhe

legjislacionit të pa qartë që rregullon fuksionimin

e ketij të fundit. Për shembull, struktura e

Inspektoratit është i bazuar në 12 Drejtori

Rajonale, por në të gjitha këto drejtori mungojnë

7 | Puna e denje: industrine e fasoneve ne Shqiperi

pajisjet e nevojshme. Më tej, deri tani vetëm një

nga 24 zyrat lokale të planifikuara është ngritur

plotësisht. Sipas sindikatave, numri i

inspektorëve është shumë i ulët duke e krahuar

me shtrirjen gjeografike që duhet të mbulojnë

dhe me numrin e fabrikave që ata duhet të

mbikëqyrin. Në vitin 2008, numri i përgjithshëm i

inspektorëve ishte 90 i cili është i

pamjaftueshëm që të kryejnë detyrat e tyre në

540 fabrika, madje ky numër është i vogël edhe

në raport me vendet e tjera në rajon. Kjo tregon

se ka një nevojë urgjente për të rritur burimet

njerëzore, fizike dhe financiare në Inspektoratin

Shtetëror të Punës.

Tabela 3: Numri i Inspektoreve në Balkanin Perëndimor Burimi: ILO, Labour Inspection Data Set

Një tjetër çështje që është ngritur nga sindikatat

është mungesa e transparencës në punën e

Inspektoratit Shtetëror të Punës. Pavarësisht

kërkesave të shpeshta për të qënë pjesë dhe

për të monitoruar procesin e inspektimit,

inspektorati nuk ka qenë i gatshëm të përfshijë

sindikatat në këtë aktivitet.

Përveç kësaj, nenit 12 në Ligjin mbi

Inspektoratin e Punës ende i mungon një

Vendim i Këshillit të Ministrave i nevojshëm për

rregullimin e bashkëpunimit me ministritë, me

institucione të tjera shtetërore, punëmarrësit dhe

me punëdhenësit, dhe nëse mënyrat e

bashkëpunimit të mëparshem do vazhdojnë të

ekzistojnë apo jo.

Aktualisht Inspektoriati i Punës është shumë i

dobët, nuk ka personel të mjaftueshëm dhe

fuqinë të vendosë sanksione, siç tregohet nga

shumë pak raste të sanksioneve te

konsiderueshme duke e krahasuar me numrim e

lartë të shkeljeve të vrojtuara. Megjithatë, duhet

përmendur se kohët e fundit për shkak të

kontrolleve të shpeshta nga Autoriteti Tatimor

Shtetëror, disa përmirësime të vogla mund të

vërehen.

Shtetet Numri i Total te

Inspektoreve

Shqiperi ne 2008 95

Maqedoni ne 2008 102

Mali I Zi ne 2007 41

Kroaci ne 2008 215

Bosnie Hercegovine ne 2007 590

8 | Puna e denje: industrine e fasoneve ne Shqiperi

3. Mbrojtja Sociale

Punësimi duhet të garantojë mbrojtjen sociale të

punëtorëve, duke siguruar Sigurimet Shoqërore

dhe të ardhura të mjaftueshme. Shpesh kjo nuk

ndodh në industrinë e veshjeve dhe këpucëve

sepse shumë shpesh ndërmarrjet deklarojnë

numrër më të vogël të punënusuarish se ç’kanë

në të vërtetë për të shmangur detyrimet ligjore.

Për shkak të kushteve të vështira të punës

shumë prej tyre kanë probleme shëndetësore

(shumë vuajnë nga aksidentet në punë dhe

dhimbje koke për shkak të substancave kimike

të përdorura nëpër fabrika). Ky problem bëhet

akoma më i rëndësishëm pasi punëtorët kanë

vështirësi në marrjen e kujdesit të përshtashëm

shëndetësor (zakonisht këto puntorë janë të

detyruar që të mbulojnë të gjitha shpenzimet

mjekësore nga xhepi i tyre). Në shumë raste,

leja e lindjes nuk është e paguar dhe gratë

largohen nga puna e tyre pa marrë përfitimet që

ata kanë të drejtë në përputhje me Kodin e

Punës. Përveç kësaj, Ligji për Sigurinë dhe

Shëndetin në punë të miratuar ne vitin 2008 i

mungojnë ende 6 nga 9 Vendimet e Këshillit të

Ministrave të nevojshëm për rregullimin e

zbatimit të plotë tëe këtij ligji.

Gjithashtu, sistemi i pensioneve në Shqipëri nuk

garanton mbrojtje sociale për të njëjtat arsye siç

përshkruhet më sipër3. Për më tepër, mbulimi i

sistemit të pensioneve është shumë i ulët në

krahasim me standardet e BE. Kjo zvogëlon

iniciativën për të kërkuar një punë të rregullt

(EC, 2010, p.85). Përfitimet e marra janë

zvogëluar edhe nga inflacioni i lartë i cili ka çuar

në zhvlerësimin e vlerës reale. Në qoftë se

situata nuk përmirësohet duke rritur pensionet

në proporcion me kontributet dhe nevojat,

informaliteti do të vazhdojë të mbetet i lartë.

Gjithashtu sektori është i varur nga ecuria,

tendencat dhe konkurrencës së vendeve te tjera.

Për shkak të konkurrencës globale firmat janë

duke u larguar nga vendi, duke ndërprerë

kontratat dhe duke larguar puntorët, pa

3 Kontributet e paguara dhe benefitet e marra kane krijuar

nje incentive per shmangije.

përmbushjen e detyrimeve monetare të

vendosura në kontratën e punës. Instrumentet

ekzistuese ligjore në dispozicion të punëtorëve

në rast të shkeljes së të drejtave të tyre janë të

kufizuara. Për këtë arsye, formimi dhe zbatimi i

dispozitave të Kodit te Punës në lidhje me

themelimin e Gjykatës së Punës është një

çështje që duhet të theksohet më shumë, jo

vetëm nga ana e sindikatave, por edhe nga

aktorë të tjerë të përfshirë në promovimin e

Axhendës së Punës së Denjë në Shqipëri.

9 | Puna e denje: industrine e fasoneve ne Shqiperi

4. Sindikatat

Dialogu social është një nga shtyllat qëndrore të

Axhendës së Punës së Denjë. Në disa vende

dialogu social ka qenë i vështirë për ty zhvilluar,

për tu pranuar dhe për tu kuptuar sepse ai

influencohet nga e kaluara politike, sociale,

ligjore dhe kulturore e vendit. Sindikatat kanë një

rol kyç në promovimin e dialogut social, duke

qenë se ata janë të lidhura direkt me kushtet e

punës dhe me mbrojtjen e të drejtave të

punëtorëve.

Në Shqipëri, dialogu social në nivel ndërmarrje

është më pak i zhvilluar pasi si organizatat e

punëdhënësve dhe ato të punëmarresve nuk

janë të organizuara mirë. Kjo është veçanërisht

e vërtetë në industrinë e veshjeve dhe

këpucëve, në të cilën ndodhen 5 organizata

punëdhënësish dhe ky është shumë e vështirë

për të sjellë të gjithë partnerët së bashku. Në

nivel kombëtar, dialogun social është i rregulluar

nga Këshilli Kombëtar i Punës, por sindikatat

kanë pasur shumë vëretje në lidhje me

mbledhjet e këtij këshilli, me pikat e axhendës

dhe vendimet e tij duke përmendur shpesh herë

se ato janë fiktive. Kjo tregon një mospërfillje të

sindikatave e cila rezulton në një dialog social

shumë të kufizuar në Shqipëri.

Në shumë raste, përfaqësuesit e punëdhënësve

kanë akuzuar vetë sindikatat, për mos

organizimin e tyre në këtë sektor (gjatë një

takimi të organizuar nga ILO) për shkak të

problemeve të tyre të brendshme. Por në

Shqipëri sindikatat janë ende jo shume të forta

dhe mungesa e tyre në shumë fabrika

kontribuon në nivele të ulta në përmbushjen e

objektivave të Punes së Denjë në sektorin e

fasoneve. Liria e organizimit dhe e drejta e

marrëveshjeve kolektive janë të përcaktuara në

konventat e ILO-s numër 87 dhe 98 të ratifikuara

nga Shqipëria dhe të parashikuara me ligj në

Kodin e Punës. Pavarësisht ekzistences së

kësaj bazë ligjore, ndërmarrjet janë ende shumë

armiqësore ndaj sindikatave të cilat bëjnë

përpjekeje për të forcuar pozicionin e tyre dhe

ato e shohin këtë të fundit si një pengesë për

menaxhimin e lirshëm të marrëdhënieve me

punëtorët. Për shembull, duke qenë një biznes i

bazuar në lëndën e parë të importuar,

punëdhenesit i druhen edhe aleancave të

mundëshme midis sindikatave në Shqiperi dhe

atyre të vendeve nga vjen lenda e parë, duke ju

trembur konsolidimit të lojtarëve vendas.

Punëdhënësit gjithashtu përpiqen të shmangin

marrëveshjet kolektive sepse këto të fundit

gatantojnë një zbatim më të mirë të detyrimeve

ligjore sesa kontratat individuale. Numri i

fabrikave të cilat përdorin marrëveshje kolektive

në këtë sektor është rreth 100 nga 540 fabrika

që janë gjithsej e cila tregon gjithashtu se niveli i

sindikalizimit është shumë i ulët në sektorin e

fasonëve. Një tjetër çështje që dy organizatat

sindikale raportojnë është gjykimi i çështjeve që

lidhen me shkeljen e të drejtave të punëtorëve

nga gjykatat civile. Gjykimi i tyre është shumë i

ngadaltë dhe ky proçes mund të zgjasë deri në

tre vjet për shkak të mbingarkesës së këtyre

gjykatave.

Nga informacionet e marra prane sindikatave,

rezultojne te anetaresuar prane tyre ne sektoret

e fasoneve, rreth 20 mije anetare. Kjo shifer

duhet konsideruar me shume rezerva sepse per

te arritur tek shifra reale e te anetaresuarve,

duhet qe numrit total te te anetaresuarve t’i

zbresim numrin e anetareve qe sindikatat

rendom i quajne “anetare virtuale”. Keta jane

anetare qe nuk paguajne kuotizacionet e

anetaresimit ne organizate, por qe sindikatat i

numerojne si te mireqene. Sipas te dhenave

konfidenciale numri i te anetaresuarve reale

eshte rreth 9,000-10,000 anetare, pra as sa 1/10

e fuqise punetore te ketij sektori.Anterate e

sindukatave jane perqendruar kryesisht ne

ndermarrjet e medha te cilat kane nje number te

konsiderueshem punetoresh.

Në ndërrmarjet në të cilat sindikatat janë të

pranishëm, punëtorët tregojnë se ka pasur një

ndikim pozitiv mbi kushtet e tyre të punës.

Përveç kësaj, në këto ndërmarrje, dialogu social

ka qenë i suksesshëm dhe funksional, dhe

10 | Puna e denje: industrine e fasoneve ne Shqiperi

marrëveshja kolektive është nënshkruar duke

përmirësuar ndjeshëm kushtet e punës, duke

ndihmuar në rritjen e të ardhurave dhe duke

garantuar një mbrojtje më të mirë sociale.

Megjithatë, për shkak të kërcënimeve për

pushim nga puna dhe pushimeve reale të

realizuara, përpjekjet për të rritur anëtarësimin e

puntorëve në sektorin e tekstileve dhe këpucëve

ka prodhuar pak rezultate. Për të përmirësuar

situatën, sindikatat kanë përdorur një lloj tjetër

strategjie. Për t’u futur nëpër ndërmarrje, ato

janë përpjekur për të bërë një lloj marrëveshje

paraprake me pronarët nëpërmjet njohjeve të

ndërsjellta (ndërmjetësve), por kjo ka rezultuar

me një lloj varësie totale të organizatës

sindikale. Si pasojë, vetë organizatat sindikale

nuk janë në gjendje të mbrojnë ashtu sic duhet

të drejtat dhe liritë e anëtarëve të tyre dhe të

punëtorëve në tërësi. Gjithashtu kjo lloj varësie

çon në krijimin e një opinioni publik negativ si

pjesë e aferave korruptive duke ulur kredibilitetin

e tyre.

Gjithashtu duhet vënë në dukje se dy partitë

politike në vend kanë një ndikim shumë të fortë

në sindikata, duke formuar një lloj varësie midis

tyre. Si rezultat i polarizimin te situatës politike

në Shqipëri, marrëdhëniet midis dy sindikatave

BSPSH dhe KSSH është përkeqësuar dhe

mosmarrëveshjet e tyre kanë rrezikuar seriozisht

sindikalizimin në tërësi duke copëzuar dhe

dobësaur sindikatat, dhe duke penguar zhvillim

e partneritetit social në vend. Përveç kësaj,

brenda sindikatave, janë vënë re disa

marrëdhënie klanore te cilat nuk mund të

konsiderohen ndryshe përveçse forma të

përfaqësimit të interesave të ngushta. Këta

faktorë kanë sjellë një përkeqësim të imazhit të

sindikatave në shoqëri. Në fakt, anketat

konfirmojnë se publiku nuk i percepton sindikatat

si aktorë të aftë për të gjeneruar përfitime

sociale. Në fakt, ka një refuzim të plotë të rolit

dhe misionit te tyre (deri në sjellje anti-

sindikaliste në disa sektorë privat).

11 | Puna e denje: industrine e fasoneve ne Shqiperi

5. Te Drejtat e Grave

Një nga tiparet më të rëndësishme të pabarazisë

gjinore është punësimi i grave dhe përqëndrimi i

tyre në sektorë ku kërkohet kualifikim i ulët. Në

2009 sektori i këpucëve dhe tekstileve në

Shqipëri ka punësuar rreth 23,7%4 të totalit të

femrave të punësuara në shkallë vendi. Puna e

grave në këtë sektor sjell të ardhura të ulta duke

krijuar një hendek në cilësinë e punësimit midis

burrave dhe grave. Kjo pabarazi gjinore në

tregun e punës është përforcuar edhe nga

simbolet dhe imazhet që ekzistojnë në shoqëri

dhe tek pronarët e fabrikave që gratë dhe vajzat

janë forca puntore të duhura për të punuar nëpër

fabrika sepse ato përfaqësojnë simbolin e

bindjes dhe të nënshtrimit. Për më tëpër fabrikat

janë konsideruar si një vend i sigurtë për gra dhe

vajza të reja pavarsisht kushteve të vështira të

punës. Këto norma sociale ekonomike të cilat

tregojnë se çfarë është e përshtashme dhe çfarë

jo jane duke i privuar grate dhe vajzat te

vazhdojne shkollimin e tyre në shkollat

nëntëvjecare, të mesme dhe nëe të lartë.

Në grafikun 5 të paraqitur mëposht tregohet

shkalla e punësimit të femrave sipas nivelit

arsimor. Në bazë të të dhënave, vihet re se

vetëm 72,2% e femrave që kanë mbaruar

shkollën e lartë dhe 46,8% e tyre pa këtë arsim,

janë të punësuara. Pra në Shqipëëi edukimi i

gruas është lidhur drejtpërdrejtë me gjenden e

saj ekonomike dhe ai ofron mundësi më të larta

për të gjetur punë. Në vrojtimin e meshkujve kjo

disbalance nuk shfaqet. Për më tepër, të dhënat

tregojnë që femrat e pa kualifikuara në Shqipëri

kanë vështirësi të madhe për të gjetur vende

pune. Për më tepër hendeku gjinor i pagesës

është shumë i lartë kur niveli i edukimit është i

ulët dhe diskriminimi në tregun e punës është

edhe më i lartë (Miluka& Groën, 2010). Arsye të

tjera të këtij hendeku janë segmentizimi në

vendin e punës, eksperienca dhe kujdesi për

4 Ne 2009 shkalla e punësimit të grave ishte 43% dhe numri

total i të punësuarve ishte 899 273. Nga kjo mund të nxjerrim që 386 687 gra janë te punësuara në 2009. Industria e fasoneve ka punësuar rreth 91 700 gra e cila përfaqëson rreth 23,7 % të të gjitha grave të punësuara.

fëmijët. Megjithëse ka një mungesë të theksuar

të statisktikave për të llogaritur hendekun e

pagave midis burrave dhe grave për çdo sektor

në Shqipëri, në sektorin privat jo buqësor është

përllogaritur që vetëm 17% femra kanë

pozicione drejtuese (SRC & INSTAT, p.10). Ky

është një rezultat i mundësive të ulta për tu

edukuar.

Grafiku 5: Shkalla e Punësimit dhe niveli arsimor, Femrat

2008 Burimi: AFP:INSTAT,2008

Në veçanti tranzicioni ka influencuar negativisht

statusin ekonomik të grave dhe ka zvogëluar

mundësitë e tyre për të gjetur vende pune në

sektorë të tjerë të ekonomisë. Ky pozicion i

dobët përballë punëdhenësve ka nënkuptuar që

gratë nuk janë gati të ngrejnë asnjë pretendim

për kushte pune më të mira, sigurime shoqërore,

ose rritje page etj.

12 | Puna e denje: industrine e fasoneve ne Shqiperi

6. Rasti Studimor: Realiteti Në Një Fabrikë Këpucësh

Kjo pjese e studimit eshte bazuar ne raste

konkrete te punetoreve ne nje dege e

decentralizuar e nje tjeter fabrike meme ne Itali.

Aktualisht kjo fabrike numeron rreth 1,300 te

punesuar nga te cilet vetem rreth 150 punonjes

jane burra, pjesa tjeter pra rreth 90% jane gra

dhe vajza. Paga minimale (bruto) qe nje

punetore i thjeshte merr ne kete fabrike eshte

22,000 Leke ne muaj. Paga ndryshon ne varesi

te pozicionit te punes. Gjithsesi punetori i

intervistuar shprehet se kjo page eshte me te

vertete qesharake dhe mese e pamundur per te

plotesuar nevojat e jeteses. Ne fillimet e

aktivitetit te saj, nje grup punetoresh tentuan te

organizonin nga brenda ngritjen e sindikates.

Per te parandaluar kete, punetoret u promovuan

me ngritje ne detyre deri ne pregjegjeses reparti,

qe ne vlere ekonomike do te thoshte paga

shume me te larta. Por edhe ne vitet qe pasuan

nuk u be asnje perpjekje as nga brenda por as

edhe nga jashte nga ana e organizatave

sindikale per te qene prezente ne fabrike. Nje i

intervistuari tregon se eshte i punesuar prej rreth

10 vitesh dhe kontrata individuale qe ai ka

firmosur qe ne fillim te marredhenies nuk ka

ndryshuar ne termat e saj permbajtesor. Madje

ai nuk eshte i sigurte nese ajo kontrate eshte e

vlefshme edhe ne momentin e intervistes.

Ne lidhje me sigurine dhe shendetin ne pune, ne

pamje te pare duket sikur kjo fabrike ka siguruar

diçka, por po te hysh ne brendesi te çeshtjeve te

sigurise, dalin ne pah shume probleme. Fabrika

ka siguruar prezencen e dy mjekeve te cilet jane

te punesuar part-time, vetem ne dy turnet e para

vetem me nga dy ore per secilin turn. Ne turnin e

trete nuk ka sherbim mjekesor. Anazilat

periodike jane kerkuar per te pare sasine e

helmeve ne gjak, dhe rezultatet kane dale

problematike ku punetore kane rezultuar me

anomali ne gjak madje edhe me leuçemi per

shkak te substanca kancerogjene. Pavaresisht

kesja gjendje , e vetmja nderhyrje e bere per te

permisuar gjendjen e punes eshte zvendesimi i

sistemit te ventilimit me nje me te madh.

Ne kete fabrike ka nje person te ngarkuar

posaçerisht me rregullat e sigurimit teknik dhe

shendetesor. Gjithsesi, ne shume raste ekziston

nje neglizhence nga ana punetoreve per

perdorimin e mjeteve ndihmese siç jane maska,

kufjet ndaj zhurmave te larta apo dorezat sepse

ato nuk ajne te informuar sic duhet rreth riskut

qe ekziston. Here pas here, fabrike eshte

kontrolluar nga ente shteterore siç eshte enti i

Shendetit Publik, i cili edhe pse ka evidentuar

probleme, nuk ka marre asnje mase

ndeshkimore per shkak te korrupsionit.

Persa i perket barazise se pages se grave me

ate te burrave, ne kete fabrike nuk ka ndonje

rast specifik i cili mund te permendet. Ajo qe

vlen te permendet, eshte se here pas here ka

patur raste te ngacmimeve seksuale ne pune.

Ne disa raste, drejtuesit e larte te fabrikes kane

vepruar duke marre masa me pushim nga puna

te personave pergjegjes, por ka ndodhur qe

edhe i kane anashkaluar ato. Megjithate raste te

denoncuara publikisht apo prane organeve

kompetente nuk ka patur dhe gjithmone eshte

tentuar te zgjidhen nepermjet rrugeve te tjera.

Prej disa vitesh kjo fabrike nuk puneson me

vajza nen moshen e lejuar per pune, kjo si

pasoje e shtrengimeve dhe masave ligjore te

ndermarra nga shteti. Aktualisht ne kete fabrike

mosha me e re eshte 18 vjeç, dhe me e madhe

eshte ne prag pensioni.

Kjo fabrike Fillimisht kjo fabrike numeronte rreth

150 punetore ku shumica e tyre dominohesh

nga punetore gra dhe vajza. Ketu vlen te

permendet se nje pjese e punetoreve te reja

ishin nen moshen e lejuar per pune. Rrogat

mesatare, duke ju referuar asaj kohe ishin rreth

6,000 – 7,000 Lek. Diçka qe bie ne sy qe ne

fillim te aktivitetit te kesaj fabrike eshte se te

gjithe punetoret qe punonin aty, ishin te

regjistruar ne menyre te rregullt dhe u

paguheshin sigurimet shoqerore dhe

shendetesore gje qe vazhdon ende edhe sot.

13 | Puna e denje: industrine e fasoneve ne Shqiperi

7. Konkluzione dhe Rekomandime

Pavarësisht strategjive të ndryshme të lançuara

në lidhje me parimet dhe të drejtat themelore në

punë, me promovimin e punësimit dhe

mundësive të barabarta per të ardhurat për

burrat dhe gratë, me shtrirjen e mbrojtjes sociale

dhe me promovimin e dialogut social, të cilat

janë shtyllat kryesore të Punës së Denjë të

promovuara nga Organizata Ndërkombëtare e

Punes (ILO), realizimi i këtyre parimeve mbetet

ende i vështire. Sic u paraqit gjatë studimit,

punëtoret në këtë industri:

- Përballen me pagesë të ulët

- Punojnë në kushte të vështira

- Kanë nevojë për sigurime shoqërore të

përshtatshme

- Kanë nevojë për përfaqesim të fortë

- Janë shumë shpesh të pa regjistruar

Duke e formuluar ndryshe, ky rast studimor

identifikon deficite të shumta në respektimin

objektiv të punes së denjë në sektorin e

tekstileve dhe të këpuceve e cila mund dhe

duhet të trajtohet në bashkëpunim me aktorët e

ndryshëm. Në pjesën qe vijon është bërë një

përmbledhje e konkluzioneve dhe janë

propozuar një seri rekomandimesh.

Karakteristikat e Sindikatave në Shqipëri

Në përgjithësi, ky studim tregoi se sindikatat

janë shumë të fragmentuara dhe të pafuqishme

dhe si rrjedhojë kjo pengon mundësinë për të

pasur një përfaqësim të fortë të punonjësve. Nuk

kanë munguar mundësite për bashkëpunim

midis tyre - për shëmbull, gjatë hartimit të

kërkesave të përbashkëta ne fushën politike,

ekonomike dhe sociale, për promovimin e një

dialogu social tripalësh funksional në nivel

kombëtar dhe pozicionimi i përbashkët i

shoqatave përkatese të degëve për negociatat

e marrëveshjeve kolektive. Por ky bashkëpunim

është bërë për të siguruar mbulimin e medias

dhe në kuadrin e mbulimeve mediatike,

ndërsa në praktikë bashkëpunimi asnjëherë

nuk është arritur për shkak të lidhjeve të ngushta

ose varësisë së tyre tek dy partitë e mëdha

politike në vend. Mospërputhja e pikëpamjeve

konceptuale dhe politike mes dy sindikatave

ka penguar jo vetëm bashkëpunimin në rrafsh

konfederatash, por edhe midis organizatave të

tyre më të vogla të bazës. Si rezultat, dialogu

social është përkeqësuar si në nivel

ndërmarrjesh ashtu edhe në nivel kombëtar.

Një pike kyce është krijimi i marëdhënieve solide

dhe konkrete me punëtorët duke rritur

pjesëmarrjen e tyre në të gjithë strukturat e

sindikatave dhe në procesin e vendimarrjes.

Aktivitete të vecanta, si ofrimi i opinioneve

juridike puntorëve, duhet të ndërmerren në

ndërmarrje ku kontakti me punëtorët është

mohuar. Gjithashtu është i rëndësishëm forcimi i

të gjitha formave të asocimit në sindikatë të të

rinjve dhe grave nëpërmjet programeve të

përshtatshme. Në të njëjtën kohë sindikatat

duhet të zhvillojnë aktivitete të veçanta me

qëllim rritjen e pjesëmarrjes së punëtorëve në

jetën sociale.Për të demonstruar rëndësinë e

tyre për publikun, ata duhet të shkojnë përtej

funksionit të tyre kryesor në kuadër të

negociatave kolektive dhe të merren me tema të

gjëra. Në ditët e sotme, kjo është mjaft e

vështirë për shkak se sindikatat nuk kanë

kapacitete si rrjedhojë të mungesës së

personelit të përshtatshëm (p.sh. një staf i

kualifikuar është i vështirë për t’u mbajtur për

shkak të kostos së lartë) dhe për shkak të

mungesës së burimeve financiare për të kryer

kërkime, të cilat mund të ndihmonin në zhvillimin

e strategjive të caktuara.

Së fundi, sindikata duhet të vazhdojë të

mbështesë formimin e marrëveshjeve kolektive

në nivel sektorial5 e cila do të garantojë kushte

në punë dhe shpërblime të krahasueshme për

punë të njëjta dhe ato duhet të vazhdojnë të

kërkojnë ndryshimin e metejshëm në Kodin e

5 Sindikatat mbeshtesin me force unifikimin e kontratave

kolektive dhe pagave minimale sipas profesioneve, per pasoje dhe gjithe ndryshimet e nevojshme ne kodin e punes.

14 | Puna e denje: industrine e fasoneve ne Shqiperi

Punës në lidhje me pagën minimale. Kjo do të

ndihmojë në rritjen e njohjes rreth rolit dhe

legjitimitetit të sindikatave dhe kjo mund të

ndihmojë në zhvillimin e marrëdhënieve të

vërteta industriale në Shqipëri. Kjo gjithashtu do

të sigurojë qëndrueshmërinë afatgjatë të

sindikatave.

Sindikatat dhe lidhjet e tyre të jashtme

Në një vend me një shkallë papunësie të lartë,

ku informaliteti në ekonomi është cështje e

vazhdueshme, ku administrata shtetërore

kontrollon ecurinë e ekonomisë dhe dialogut

social dhe ku shoqëria civile është e pazhvilluar,

sindikatat duhet të kishin pozicionuar vetëveten

si aktori kyc në cështje që lidhen drejtëpërdrejtë

ose jo me gjëndjen e punëtoreve. Në fakt, vetëm

një bashkëpunim real i të gjithë aktorëve,

(institucioneve shtetërore, sindikatave,

organizatave të punëdhënesve, OJF-ve të

interesit, mediave etj) mund të bëjnë të mundur

fuqizimin e strategjive për ta sjellë Punën e

Denjë jo vetëm në brëndësi të sektorit të

fasoneve, por edhe në çdo sektor tjetër në

Shqipëri.

Përsa i përket bashkëpunimit të Sindikatave me

Shoqerinë Civile, duhet thënë se është thuajse

inekzistente. Kjo vjen si pasojë e mungesës së

kapaciteteve dhe dëshirës të sindikatave për t’u

angazhuar në bashkëpunim me OJF-të e

ndryshme dhe për të shkëmbyer praktika dhe

eksperienca të mira. Për një kohë të gjatë,

sindikatat kanë privuar aktorë të tjerë që të

influencojnë sadopak në aspektet e Punës së

Denjë duke krijuar një formë monopoli për cdo

lloj cështje që ka të bëjë me mbrojtjen e

punëtoreve. Nga ana tjetër shoqëria civile nuk

ka treguar ndonjë interes të larte në lidhje me

cështjen e agendës së Punës së Denjë përvec

implementimit të disa projekteve mbi punën

informale, shfrytëzimin e punës së grave,

pagave të ulta, punën e rënde të vajzave te reja.

Sipas sindikatave, media i ka portretizuar

negativisht sindikatat. Në shumë raste nuk

e theksojnë esencën e problemit që ato ngrejnë

ose thjesht i transmetojnë këto lajme gjatë

orareve me pak shikueshmeri. Edhe pse

marrëdhënia është e pazhvilluar, diskutimi

tregon se komunikimi duhet të ërmirësohet duke

përdorur mjete të ndryshme të tilla si

fletëpalosje, postera dhe faqet e internetit. Për

më tepër, sindikatat duhet të përpiqen për të

zhvilluar një strategji e cila do t’i ndihmojë

sindikatat për të përmirësuar marrëdhëniet e

tyre të përgjithshme me mediat. Për shembull

një strategji konkrete për të tërhequr mediat e

fuqishme mund të zhvillohet në bashkëpunim të

ngushtë me shoqërine civile, me grupet e

interesit, me organizatat e punëdhënësve dhe

institucionet shtetërore.

Një hallkë e rëndësishme e cila duhet

medoemos të konsolidohet është bashkëpunimi i

organizatave sindikale me organizatat e

punëdhënësve për të forcuar dialogun dypalësh.

Pavarësisht faktit se disa organizata

punëmarrësish kanë kapacitete më të mëdha,

ato janë po aq të copëzuara dhe jo

bashkëpunuese me njëra-tjetrën ashtu si edhe

organizatat sindikale. Gjithsesi, një bashkëpunim

i frytshëm mes këtyre aktorëve do të sillte

përmiresim të situatës së fabrikave dhe

punëtorëve në këtë sektor dhe me mundësi për

zhvillimin e marrëdhenieve industriale ne vend.

Rekomandimet për Sindikatat

Tarifa e paguar nga punëtorët për sindikatat

nuk duhet të mblidhen vetëm përmes

punëdhënësit, por sindikatat duhet të

përfshihen në këtë proces. Më tej, sindikatat

duhet t’u mundësojnë punëtorëve për të

marrë pjesë në të gjitha nivelet e organizimit

të sindikatave në mënyrë që të rrisin nivelin

e brendshëm të demokracisë.

Fokusi i dialogut social dhe marrëveshjet

kolektive nuk duhet të jenë vetëm në lidhje

me rritjen e pagës por edhe për reduktimin e

kohës së punës jashtë orarit dhe në

përmirësimin e kushteve të punës.

Strategjitë duhet të formulohen në

bashkëpunim me aktorë të tjerë si media,

shoqëria civile, institute kërkimore dhe

15 | Puna e denje: industrine e fasoneve ne Shqiperi

universitete. Ky bashkëpunim mund të

ndihmojë në rritjen e kapaciteteve të

sindikatave.

Për të përmirësuar imazhin e tyre në

opinionin e publikut, sindikatat duhet të

përpiqen të organizojnë rregullisht" jour fixe"

(p.sh. çdo tre muaj) ku të përfshihen së

bashku KSSH dhe BSPSH. Në këto

evenimente, duhet të paraqitet puna e tyre

në çështjet me interes të gjërë të publikut

(duke përfshirë edhe të drejtat e femrave),

duke treguar vlerën e tyre. Përveç kësaj do

të ishte e dobishme të organizohen aktivitete

të ndryshme për të rritur informacionin e

publiku te gjerë, që rrisin vetëdijen, sidomos

kur bëhet fjalë për punëtorët dhe të drejtat e

tyre.

Për të rritur rolin e gruas në shoqëri (në

drejtim të pavarësisë së tyre ekonomike,

marrjen pjesë në vendimarrje dhe rritjen e

pjesëmarrjes së tyre) do të ishte shumë e

dëshirueshme nëse sindikatat dhe

organizatat jo-qeveritare, te cilat punojnë për

të drejtat e grave, do të ndanin më shumë

eksperiencën dhe ekspertizën me njëra-

tjetrën, duke bashkëpunuar më shumë.

Sindikatat duhet të kërkojnë zbatimin e

dispozitave të veçanta për krijimin e

Gjykatave të Punës siç përcaktohet në

Kodin e Punës.

Rekomandime për Qeverinë Shqiptare

Së pari, Qeveria duhet të ndryshojë

perceptimin e saj se sindikatat janë aktorë të

parëndësishëm dhe se ato mund të jenë

lehtësisht të anashkalueshëm. Për të arritur

këtë, Qeveria duhet të promovojë dhe

mbështesë rolin e sindikatave si partnerë

duke i dhënë përgjegjësi sindikatave për

çështje që prekin direkt ose indirekt interesat

e punëtorëve. Përveç kësaj, qeveria duhet

të luajë një rol aktiv në mbrojtjen e

sindikatave nga abuzimet e organizatave të

punëdhënësve.

Së dyti, ajo duhet të zvogëlojë numrin

minimal të punonjësve të nevojshëm për të

formuar një organizatë bazë brenda një

kompanie, nën 20 punetorë, duke ndryshuar

Kodin e Punës. Kjo do të rrisë përfaqësimin

e punonjësve në ndërmarrjet e vogla.

Se treti, përveç kësaj, sipas sindikatave,

drafti përfundimtar për ndryshimin e Kodit të

Punës të Republikes së Shqipërisë duhet të

rishikohet me qëllim që të pengojë largimin

e padrejtë nga puna të punëtorëve. Barra e

provës duhet të jetë përgjegjësi e

punëdhënësit dhe jo e punëtorëve. Më tej,

duhet të futet një dispozitë e cila do të

rimarrë në punë punonjësit e mëparshëm në

rastet e shkarkimit të padrejtë nga puna.

Gjithashtu, nenet 141 dhe 143 duhet të

përfshijnë një dispozitë shtesë sipas së cilës

punëdhënësi është i detyruar të japë një

shpjegim të arsyetuar për shkarkimin nga

puna - edhe në rastin kur është respektuar

periudha e njoftimit sipas ligjit përkates.

Së katërti, Qeveria duhet të krijojë Gjykatën

e Punës siç përcaktohet në Kodin e Punës

të Republikes së Shqipërisë prej vitit 2003

dhe Qeveria duhet të sigurojë funksionimin

efikas të Gjykatave të arbitrazhit që

shqyrtojnë cështje me shkelje të të drejtave

sindikale.

Së pesti, është i rëndësishëm themelimi i

Këshillit Ekonomik dhe Social si një organ i

pavarur konsultativ, si një forum për të

promovuar pjesëmarrjen e shoqërisë civile

në jetën ekonomike dhe sociale dhe për të

zhvilluar dialogun civil në vënd.

Së gjashti, në lidhje me votat e Këshillit

Kombëtar të Punës duhet të bëhet një

ndryshim i rëndësishëm duke i dhënë dy

konfederatave sindikale fuqinë e vetos. Kjo

do të parandalojë që vendimet të cilat

ndikojnë drejtpërdrejtë tek të drejtat e

punëtorëve të merren pa patur mundësinë e

sindikatave për të ndërhyrë.

16 | Puna e denje: industrine e fasoneve ne Shqiperi

Lidhur me këtë, qeveria nuk duhet të kalojë

asnjë ligj që ndikon tek të drejtat e

punëtorëve pa u konsultuar me Këshillin

Kombëtar të Punës. Përveç kësaj, qeveria

nuk duhet të ndryshojë ose të përgatisë ligje

pa diskutuar draftin së pari me të gjitha palët

e interesit, sidomos me sindikatat si

përfaqësues ligjor të punëtoreve. Ky

rekomandim është si rezultat i problemeve

ligjore të identifikuara në Ligjin për Shoqëritë

Tregtare dhe Tregtisë, sidomos në lidhje me

nenet 19, 20 dhe 21 që përcaktojnë

funksionimin dhe përgjegjësitë e Këshillit të

punëdhënësit. Ky ligj nuk është diskutuar

asnjëherë në Këshillin Kombëtar të Punës.

Me pak fjalë, kjo duhet të bëhet një praktikë

e zakonshme që institucionet shtetërore të

konsultohen me sindikatat për projektligjet

para se të dërgohen për miratim në

parlament.

Së shtati, bashkëpunimi midis institucioneve

që veprojnë në fushën e sigurisë dhe

shëndetit në punë duhet të përkrahen më

tepër në mënyrë që të krijohet një sistem për

shkëmbimin e informacionit.

Së teti, inspektoriatet e shtetit duhet të

forcohen duke siguruar kushte më të mira

në punë, duke rritur bashkëpunimin e tyre

me autoritetet e tjera, duke siguruar trajnim

adekuat si dhe duke realizuar menaxhime

efektive dhe organizime strukturore të tyre.

Për të luftuar rrjedhjen e vazhdueshme të

informacionit (në industrinë e fasoneve

pronarët e fabrikave janë të informuar

paraprakisht për mbërritjen e inspektorëve

atë dite), një metodë e pune e re duhet të

përcaktohet.

Përveç kësaj, Këshilli i Ministrave duhet të

nxjerrë sa më shpejt të jetë e mundur VKM-

të që rregullojnë zbatimin e ligjit për

inspektoriatin e punës dhe ligjin për sigurinë

dhe shëndetin në punë.

Së fundmi, Qeveria Shqiptare duhet të

mbështesë grumbullimin e të dhënave sipas

moshës dhe gjinisë në mënyrë që të

përllogaritet hendeku gjinor në pagesa, duke

shfaqur më mirë pabarazinë gjinore në

tregun shqiptar të punës. Për këtë qëllim,

duhet të krijohet nga Instituti i Statistikave

(INSTAT) një bazë të dhënash, që do të

ndihmojnë në identifikimin e faktorëve që

shkaktojnë formimin e këtij hendeku dhe që

do të ndihmojë në formulimin e politikave më

të përshtatshme për parandalimin e këtij lloj

diskriminimi. Për më tepër, qeveria duhet të

përmirësojë sistemin e informacionit për

shpërndarjen e statistikave zyrtare, sepse

përditësimi i rregullt mund të jetë një

instrument i rëndësishëm për të përmirësuar

deficitin e tregut të punës.

Bashkimi Evropian

Integrimi i ardhshëm i Shqipërisë në

Bashkimin Evropian nuk do të arrihet pa

përmbushjen e standarteve sociale dhe

ekonomike të BE. Për të arritur këtë qëllim

dhe për të përmbushur objektivat e Punës

së Denjë, aktorët e BE-së duhet të kenë

vëmendje të vazhdueshme për politikat që

synojnë zhvillimin e qëndrueshëm ekonomik

në Shqipëri.

Duke implementuar për herë të parë

projektin me titull “Rrjeti Ballkanik i Punës së

Denje”, përvojat si dhe eksperiencat që janë

ndarë midis sindikatave dhe shoqërive civile

siç janë OJF-të si dhe instituteve kërkimore

për çështjet qe lidhen me sektorin e

fasoneve. BE-ja duhet të vazhdojë nxitjen e

partneriteve të ngjashme socio-ekonomike

nëpërmjet kërkimeve dhe monitorimeve të

përbashkëta, nëpërmjet bashkëpunimit

midis ogranizatave joqeveritare dhe

sindikatave si dhe nëpërmjet pjesëmarrjes

në dialogun social.

Përveç kësaj, Civil Soceity Facility i BE-së

duhet të promovojë krijimin e observatorëve

sociale të përbërë prej organizatave

joqeveritare, grupe ekspertësh dhe partnerë

socialë që do të monitorojnë zbatimin e

politikave ndërkombëtare.

17 | Puna e denje: industrine e fasoneve ne Shqiperi

Më tej, BE-ja duhet të sigurojë më shumë

ndihmë teknike dhe financiare për të

mbështetur zbatimin e Axhendës së Punës

së Denjë, si mund të jetë ndihma për

ngritjen e kapaciteteve të inspektoriatit të

punës.

Përveç kësaj, BE-ja mund të ndihmojë në

formimin e Këshillit Ekonomik dhe Social

duke ndarë praktikat më të mira dhe

përvojat nga vendet anëtare dhe shtytje për

themelimin e Gjykatës së Punës dhe të

gjykatave të veçanta të arbitrazhit.

Në rastin e Shqipërisë, një dialog i mirëfilltë

dhe konstruktiv në nivel kombëtar duhet të

përkrahet nga BE-ja, si e vetmja qasje

kuptimplotë drejt progresit të përgjithshëm

në vend, duke përfshirë realizimin e

Axhendës së Punës së Denjë.

18 | Puna e denje: industrine e fasoneve ne Shqiperi

Referencat Albanian Center For International Trade &Open Society Foundation of Albania, (2010), Social

Dimensions of the global crisis in Albania: The fason Industry as a case study,pp.1-24.

A Comparative Analysis of Labour Market Development During Transition in Central and East European

Countries, with a Focus on Albania,

http://siteresources.worldbank.org/ALBANIAEXTN/Resources/AGjipali_A_Comparative_Analysis_Labor_

Market_Development_During_Transition_Central_East_Europe_Countries_focus_Albania.pdf

Barrett,K.N. (2007) , Gender Dimensions of the Albanian Labor Market: A study of Existing Information.

Gaps and Needs, USAID,pp.1-40.

Dhoma Kombetare e Prodhuesve te Veshjeve dhe Kepuceve. Fasoni dhe qeverite (prezantim i Dhomes

Kombetare te Prodhuesve te Veshjeve dhe Kepuceve ne Keshillin Kombetar te Punes Korrik 2010)

European Commission, Directorate-General for Economic and Financial Affairs and the Vienna Institute

for International Economic Studies (2008): Adjustment capacity of labour markets of the Western Balkan

countries (Countries studies, Volume II), Economic Papers 346, November 2008

European Commission (2010): Commission Opinion on Albania’s application for membership of the

European Union (Commission Staff Working Document) Brussels, 9 November 2010, SEC (2010) 1335

Eurostat, 2011,Candidate and Potential Candidate Countries: Population and Social Conditions, 2011

edition,KS-30-10-627-EN-C, available at http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-30-10-

627/EN/KS-30-10-627-EN.PDF (retrieved on 10 July 2011).

Gender Alliance for Development Center & Albanian Women Empowerment network, (June 2010),

Shadow Report on the Implementation of the CEDAW Convention in Albania.

International Labour Office, Decent Work Country Programme Albania 2008-2010, available at

http://www.ilo.org/public/english/bureau/program/dwcp/download/albania.pdf

ILO, Labour Administration and Inpection Programme, Labour Inspection Data, Set, available at

http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---ed_dialogue/---

lab_admin/documents/resourcelist/wcms_141485.pdf

International Monetary Fund, “Albania-2010 Article IV Consultation, Preliminary Conclusions of the

Mission”, 10 March 2010, available at http://www.imf.org/external/np/ms/2010/031010.htm ( retrieved on

14.06.2011).

INSTAT(2009), Rezultat e Forces se Punes ne 2009, Available at

http://www.instat.gov.al/graphics/doc/downloads/lfs/Rezultate%20AFP%202009.pdf

INSTAT(2009),Women and Men in Albania, pp.1-35 available at

http://www.instat.gov.al/graphics/doc/downloads/publikime/2010/Femra%20e%20meshkuj%202008.pdf

INSTAT(2010), Tregu i Punes 2008,INSTAT,pp.1-38.

http://www.instat.gov.al/graphics/doc/downloads/publikime/2010/Tregu%20i%20Punes%202008.pdf

INSTAT(2010), Treguesit Ekonomikë: Tregtia e Jashtme ,Tabelat, available at http://www.instat.gov.al/

INSTAT(2011),FORCAT E PUNËS TREMUJORI I DYTË 2011, available at http://www.instat.gov.al/

Kohl,H., “Social Dialogue, workers’ rights and freedom of Association in the Western Balkans: A survey

after a first round of empirical research”, Berlin: Fried rich Ebert Stiftung, Shtator 2009.

Kohl,H., “Freedom of association ,employees’ rights and social dialogue in Central and Eastern Europe

and the Western Balkans”, Berlin: Fried rich Ebert Stiftung, September 2009.

Mano, Minella,“Labour Relations and Social Dialogue in Albania in 2009”, Tirana: Friedrich Ebert Stiftung,

Janar 2010.

Miluka, J.& Grown,C.(2010), “Not Just Education: Gender Wage Gap in the Albania labour Markets

Through Occupational Segregation, work experience and Child Care”, World Bank International

Conference on Poverty and Social Inclusion in the Western Balkans, Brussels.

19 | Puna e denje: industrine e fasoneve ne Shqiperi

Ministria e Ekonomise, Tregetise dhe Energjitikes. Buletini Tregetare 2010

http://www.mete.gov.al/mat.php?idm=1162&l=a

Ministria e Punes, Ceshtjeve Sociale dhe Shanseve te Barabarta, Miratohet Rritja e Pages minimale ne

Masen e 20 ,ije lekeve ne muaj, 12 July 2011, available at

http://www.mpcs.gov.al/zedhenesi/6-njoftime-per-shtyp/611-ministri-ksera-therret-mbledhjen-e-keshillit-

kombetar-te-punes (retrieved on 15.07.2011).

Social Research Center & INSTAT (2006), “Women and Children in Albania : Double Dividend of Gender

Equality”, The state of Albania’s Children 2007, Tirane.

Telo,I. & Ziso,K.& Doci,N., Levizja Sindikale ne Shqiperi dhe Permisimi i Saj, Tirane: Instituti I Studimeve

Sindikale ,2003.

Telo,I.&Hana,L.&Bollano,P.,Korrupsioni Ulet Nepermjet Kontratave Kolektive te Punes,Tirane:Bashkimi I

Sindikatave te Pavarura te Shqiperise,2007.

UNDP& EU(2005), Albania Shoe and Leather Sector: New inward investment Opportunities, Trade

Liberalization and Promotion Program,pp.1-41.

United Nations Development Programme (2010), National Human Development Report: Capacity

Development and Integration with the European Union, available at

http://hdr.undp.org/en/reports/national/europethecis/albania/Albania_NHDR_2010.pdf

World Bank, Albania Country Brief 2010, available at

http://www.worldbank.org.al/WBSITE/EXTERNAL/COUNTRIES/ECAEXT/ALBANIAEXTN/0,,menuPK:301

421~pagePK:141132~piPK:141107~theSitePK:301412,00.html

Ymeri,S.&Hoxha,A.&Agolli,M.&Jorgoni,E.,2010,Rapid Assessment of the Impact of the Global Economic

Crisis on the Apparel and Footwear Industry in Albania, Institute of Contempary Studies.

Internet Sources:

Bashkimi i Sindikatave te Pavarura te Shqiperise, available at www.bspsh.org.al

Dhoma e Fasoneve te Shqiperise (C.F.A), available at www.albania-textile.com

INSTAT, available at www.instat.gov.al

Konfederta e Sindikatave te Shqiperise, available at www.kssh.org