Przystąpienie do Unii EuropejskiejPrzystąpienie do Unii Europejskieja rozwój gospodarczya rozwój gospodarczy

Leszek Balcerowicz

Wspólnie do Wspólnej Europy

Warszawa, 13 września 2002

Plan wystąpienia:Plan wystąpienia:

I. Zmniejszanie dystansu do krajów najbogatszych - doświadczenia historyczne.

II. Doświadczenia krajów transformujących się.

III. Proces rozszerzania UE - sytuacja obecna i perspektywy.

Jest wiele przykładów państw, które nie były w stanie zmniejszyćJest wiele przykładów państw, które nie były w stanie zmniejszyćdystansu dzielącego je od krajów najbogatszych. dystansu dzielącego je od krajów najbogatszych.

�� cały światcały świat niezachodniniezachodni w XVIIIw XVIII--XIX w., aż do rewolucji XIX w., aż do rewolucji MeijiMeiji (1868 r.) w Japonii;(1868 r.) w Japonii;

�� większość krajów Afryki po II wojnie światowej;większość krajów Afryki po II wojnie światowej;

�� państwa Ameryki Łacińskiej w ramach starego modelu gospodarczegpaństwa Ameryki Łacińskiej w ramach starego modelu gospodarczego (do późnych o (do późnych lat osiemdziesiątych XX w.);lat osiemdziesiątych XX w.);

�� wszystkie kraje komunistyczne po II wojnie światowej;wszystkie kraje komunistyczne po II wojnie światowej;

�� niektóre kraje Europy Wschodniej po 1990 rokuniektóre kraje Europy Wschodniej po 1990 roku

PKB per capita w PKB per capita w wybranych grupachwybranych grupach krajów krajów ((Europa ZachodniaEuropa Zachodnia = 100)= 100)

5

15

25

35

45

55

Afryka, 1820-1998 Azja, 1820-1973 Euro pa Śro dko waw o kre s ie

ko munizmu, 1950-1990

Ame ryka Łac ińs ka,1950-1990

1820 1870 1950 1973 1990 1998

Źródło: Obliczenia własne na podstawie Maddison A., The World Economy A Millennial Perspective, OECD, Paris 2001

Z państw, które odniosły sukces w zmniejszaniu dystansu do krajóZ państw, które odniosły sukces w zmniejszaniu dystansu do krajów w najbogatszych, trzeba wymienić:najbogatszych, trzeba wymienić:

�� kraje skandynawskie, w tym Szwecja zanim rozwinęła �model szwedzkraje skandynawskie, w tym Szwecja zanim rozwinęła �model szwedzki� ki� (koniec XVIII w. (koniec XVIII w. -- pierwsza połowa XX w.);pierwsza połowa XX w.);

�� Japonia od rewolucji Japonia od rewolucji MeijiMeiji (w 1868 roku) do końca lat osiemdziesiątych;(w 1868 roku) do końca lat osiemdziesiątych;

�� młodsze tygrysy azjatyckie;młodsze tygrysy azjatyckie;

�� Chiny od późnych lat siedemdziesiątych;Chiny od późnych lat siedemdziesiątych;

�� Chile;Chile;

�� niektóre niektóre posocjalistyczneposocjalistyczne kraje europejskie w latach dziewięćdziesiątych.kraje europejskie w latach dziewięćdziesiątych.

PKB per PKB per capita capita w wybranych krajach w wybranych krajach (Europa Zachodnia = 100)(Europa Zachodnia = 100)

Szwecja

117111

104

147

84 89

50

75

100

125

150

1870 1913 1950 1973 1990 1998

Japonia

37 40

99

118114

42

25

50

75

100

1870 1913 1950 1973 1990 1998

Korea Południowa

1725

54

68

10

25

40

55

70

85

100

1950 1973 1990 1998

Chiny

16

10

7

12

17

0

5

10

15

20

1913 1950 1973 1990 1998

Źródło: Obliczenia własne na podstawie Maddison A., The World Economy A Millennial Perspective, OECD, Paris 2001

PRZYCZYNY PORAŻEK W DOGANIANIU PRZYCZYNY PORAŻEK W DOGANIANIU KRAJÓW WYSOKO ROZWINIĘTYCHKRAJÓW WYSOKO ROZWINIĘTYCH

PODWÓJNA PORAŻKA PODWÓJNA PORAŻKA PAŃSTWAPAŃSTWA

WOJNYWOJNY

ETATYZM (POPULIZM)ETATYZM (POPULIZM)NIEZDOLNOŚĆ DO REALIZACJI NIEZDOLNOŚĆ DO REALIZACJI PODSTAWOWYCH FUNKCJI PAŃSTWA PODSTAWOWYCH FUNKCJI PAŃSTWA (ZAPEWNIENIA ODPOWIEDNIEGO (ZAPEWNIENIA ODPOWIEDNIEGO PRAWA, W TYM OCHRONY PRAW PRAWA, W TYM OCHRONY PRAW WŁASNOŚCI, ITD.)WŁASNOŚCI, ITD.)

��NADMIERNY POZIOM NADMIERNY POZIOM WYDATKÓW WYDATKÓW PUBLICZNYCH I PUBLICZNYCH I PODATKÓWPODATKÓW

��CHORE FINANSE CHORE FINANSE PUBLICZNEPUBLICZNE

PROTEKCJONIZM / PROTEKCJONIZM / GOSPODARKA GOSPODARKA ZAMKNIĘTAZAMKNIĘTA

MONOPOLIZACJAMONOPOLIZACJA ZBYT DUŻA ZBYT DUŻA WŁASNOŚĆ WŁASNOŚĆ

PAŃSTWOWAPAŃSTWOWA

PRZEREGULOWANIE PRZEREGULOWANIE GOSPODARKI I GOSPODARKI I KORUPCJAKORUPCJA

II. SYSTEM KOMUNISTYCZNY W KRAJACH EUROPY ŚRODKOWO-WSCHODNIEJ PRZED 1989 R. TO PRZYPADEK SKRAJNEGO ETATYZMU

II.1. Kraje socjalistyczne miały generalnie podobny system gospodarczy, który charakteryzowały:

� gospodarka centralnie planowana (plany produkcyjne, administracyjny rozdział czynników produkcji, kontrola cen);

� zakaz prowadzenia prywatnej działalności gospodarczej;� system gospodarczy zdominowany przez przedsiębiorstwa państwowe

o monopolistycznej pozycji;� ograniczony zakres instrumentów finansowych dostępnych dla firm

i osób prywatnych; brak instytucji finansowych (giełdy papierów wartościowych, prawdziwych banków komercyjnych);

� rozbudowany system świadczeń socjalnych

I w konsekwencji:� nieefektywność, marnotrawstwo; � wysoka energo- i materiałochłonność gospodarki powodująca

zanieczyszczenie środowiska;� brak innowacyjności;� braki towarów na rynku.

WARUNKI POCZĄTKOWE RÓŻNIŁY SIĘ W POSCZEGÓLNYCH KRAJACH POSOCJALISTYCZNYCH, DOTYCZYŁO TO ZWŁASZCZA:

� STOPNIA UZALEŻNIENIA W HANDLU ZAGRANICZNYM OD RYNKU RADZIECKIEGO I POZOSTAŁYCH PAŃSTW RWPG;

� SKALI NIERÓWNOWAGI MAKROEKONOMICZNEJ (DEFICYT FINANSÓW PUBLICZNYCH, UKRYTA I JAWNA INFLACJA);

� POZIOMU ODZIEDZICZONEGO DŁUGU ZAGRANICZNEGO.

II.5. 10II.5. 10--12 12 latlat popo upadkuupadku komunizmukomunizmu krajekraje byłegobyłego blokublokusocjalistycznegosocjalistycznego osiągnęły osiągnęły bardzobardzo zróżnicowane wyniki gospodarczezróżnicowane wyniki gospodarcze. .

Realny PKB w 2001 r. (1989=100)

128,0118,0

108,0106,0101,0

87,084,081,078,074,069,069,0

62,0

44,036,035,0

20

100

Mołdaw

iaGruz

jaUkra

inaRosj

aLitw

aŁo

twa

Bułgari

aKaza

chstan

Rumun

iaCho

rwacj

aEsto

niaCzec

hySło

wacja

Węgry

Słoweni

aPols

ka

Źródło: EBRD Transition Report update, May 2002.

Skumulowany napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych na mieszkańca (w USD), 2001.

25702177

1637

12001050

925890771

491356

116790

500

1000

1500

2000

2500

Ukraina

Mołdaw

iaRum

unia

Bułgari

a

Litwa

Polska

Słoweni

aSło

wacja

Łotw

a

Estonia

Węgry

Czechy

Źródło: EBRD Transition Report update May 2002.

NIERÓWNOŚĆ DOCHODÓW W OKRESIE TRANSFORMACJI (mierzona współczynnikiem GINI) wzrastała szybciej i osiągnęła najwyższy poziom w krajach, które nie realizowały reform i osiągneły relatywnie gorsze wynikigospodarcze.

0

10

20

30

40

50

60

Rosja^

Rumunia

Ukraina

^

Węgry

*

Litwa*

Łotw

a

Słowenia

Polska

Bułgari

a^

Czechy

1991 (* 1992) 1997 (^ 1996)

Źródło: EBRD Transition Report 2001.

W krajach o relatywnie lepszych wynikach gospodarczych szybciej poprawiały się wskaźniki zdrowotności społeczeństwa.

Oczekiwana długość życia (w latach)

60

62

64

66

68

70

72

74

76

Rosja

Mołdaw

ia

Ukraina

Rumun

iaBułg

aria

Estonia

Węgry

Litwa

Słowacj

a

Polska

Czechy

Słoweni

a

1992 1999Źródło: EBRD Transition Report 2001.

Zużycie energii/PKB w 1998 (1989 = 100).

77,379,0

86,193,494,294,9

95,1112,7

126,0

133,5

160,8

40

60

80

100

120

140

160

180

Mołdaw

ia

Ukraina

Rosja

Bułgari

a

Węgry

Słoweni

a

Łotw

a

Estonia

Czechy

Polska

Słowacj

a

Źródło: EBRD Transition Report 2001.

II.6. Przyczyny różnic w wynikach gospodarczych.

� Warunki początkowe tylko częściowo wyjaśniają zróżnicowanie wyników gospodarczych krajów transformujących się i tylko w pierwszej fazie przemian.

� Przyczyny tych różnic leżą w tempie i skali wprowadzanych reform gospodarczych i stabilizacji makroekonomicznej.

Im głębsze i szybsze były reformy, tym wyższe, przeciętnie, tempo wzrostu gospodarczego.

TAKIE SĄ WNIOSKI PŁYNĄCE Z BOGATEJ LITERATURY BADAJĄCEJ DOŚWIADCZENIA KRAJÓW W OKRESIE TRANSFORMACJI.

III. NAJWIĘKSZE SUKCESY W TRANSFORMACJI GOSPODARKI III. NAJWIĘKSZE SUKCESY W TRANSFORMACJI GOSPODARKI OSIĄGNĘŁY TE KRAJE, KTÓRE MIAŁY PERSPEKTYWĘ OSIĄGNĘŁY TE KRAJE, KTÓRE MIAŁY PERSPEKTYWĘ

PRZYSTĄPIENIA DO UNII EUROPEJSKIEJ, TJ. KRAJE EUROPY PRZYSTĄPIENIA DO UNII EUROPEJSKIEJ, TJ. KRAJE EUROPY ŚRODKOWEJ I KRAJE NADBAŁTYCKIE.ŚRODKOWEJ I KRAJE NADBAŁTYCKIE.

III.1. PERSPEKTYWA WEJŚCIA DO UNII EUROPEJSKIEJ BYŁA III.1. PERSPEKTYWA WEJŚCIA DO UNII EUROPEJSKIEJ BYŁA I NADAL JEST SILNYM CZYNNIKIEM SPRZYJAJĄCYM ZMNIEJSZANIU I NADAL JEST SILNYM CZYNNIKIEM SPRZYJAJĄCYM ZMNIEJSZANIU

DYSTANSU DO KRAJÓW ROZWINIĘTYCH, POPRZEZ:DYSTANSU DO KRAJÓW ROZWINIĘTYCH, POPRZEZ:1. POZYTYWNY WPŁYW NA POLITYKĘ GOSPODARCZĄ:1. POZYTYWNY WPŁYW NA POLITYKĘ GOSPODARCZĄ:

�� OGRANICZANIE MOŻLIWOŚCI PROWADZENIA ZŁEJ POLITYKI (NP. PROTEKCJONIZMU, PRÓB OGRANICZENIA NIEZALEŻNOŚCI BANKU CENTRALNEGO);

� WIĘKSZOŚĆ DZIAŁAŃ DOSTOSOWAWCZYCH ZWIĄZANYCH Z INTEGRACJĄ EUROPEJSKĄ SPRZYJA DŁUGOOKRESOWEMU ROZWOJOWI GOSPODARKI (LIBERALIZACJA, WPROWADZENIE DYREKTYW BANKOWYCH, WZMOCNIENIE ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ I SĄDOWNICTWA)

2. PRZYCIĄGANIE NAPŁYWU ZAGRANICZNYCH INWESTYCJI 2. PRZYCIĄGANIE NAPŁYWU ZAGRANICZNYCH INWESTYCJI BEZPOŚREDNICH.BEZPOŚREDNICH.3. FUNDUSZE PRZEDAKCESYJNE (BUDOWA INSTYTUCJI, 3. FUNDUSZE PRZEDAKCESYJNE (BUDOWA INSTYTUCJI, INWESTYCJE INFRASTRKTURALNE)INWESTYCJE INFRASTRKTURALNE)

III.2. CZŁONKOSTWO W UE UMOŻLIWIA PRZYSPIESZENIE TEMPA III.2. CZŁONKOSTWO W UE UMOŻLIWIA PRZYSPIESZENIE TEMPA WZROSTU GOSPODARCZEGO, POPRZEZ:WZROSTU GOSPODARCZEGO, POPRZEZ:

1. POZYTYWNY WPŁYW NA POLITYKĘ GOSPODARCZĄ:1. POZYTYWNY WPŁYW NA POLITYKĘ GOSPODARCZĄ:�� PAKT STABILNOŚCI I WZROSTU - DYSCYPLINA FINANSÓW PUBLICZNYCH (DEFICYT FINANSÓW PUBLICZNYCH NIE WIĘKSZY NIŻ 3% PKB I DĄŻENIE DO ZRÓWNOWAŻENIA BUDŻETU);

� WSPÓLNY RYNEK - WOLNY PRZEPŁYW TOWARÓW, KAPITAŁU I OSÓB;

� OGRANICZENIE TZW. POMOCY PUBLICZNEJ (SUBSYDIOWANIA PRZEDSIĘBIORSTW).

2. ZWIĘKSZONY NAPŁYW BEZPOŚREDNICH INWESTCYJI 2. ZWIĘKSZONY NAPŁYW BEZPOŚREDNICH INWESTCYJI ZAGRANICZNYCH DZIĘKI STABILNOŚCI I WIARYGODNOŚCI ZAGRANICZNYCH DZIĘKI STABILNOŚCI I WIARYGODNOŚCI WYNIKAJĄCYCH Z CZŁONKOSTWA W UE I DZIĘKI DOBREJ POLITYCE WYNIKAJĄCYCH Z CZŁONKOSTWA W UE I DZIĘKI DOBREJ POLITYCE ZWIĄZANEJ Z DZIAŁANIEM MECHANIZMÓW OGRANICZJĄCYCH ZWIĄZANEJ Z DZIAŁANIEM MECHANIZMÓW OGRANICZJĄCYCH MOŻLIWOŚĆ PROWADZENIA ZŁEJ POLITYKI;MOŻLIWOŚĆ PROWADZENIA ZŁEJ POLITYKI;

3.3. FUNDUSZE STRUKTURALNE (INFRASTRUKTURA, OCHRONA FUNDUSZE STRUKTURALNE (INFRASTRUKTURA, OCHRONA ŚRODOWISKA).ŚRODOWISKA).

PORÓWNANIE PRZECIĘTNEGO TEMPA WZROSTU GOSPODARCZEGO PORTUGALII, HISZPANII, GRECJI ORAZ IRLANDII W OKRESIE 1986-2001 (w %).

Źródło: Komisja Europejska.

6,3

3,5 3,2

2,1

0

1

2

3

4

5

6

7

Irlandia Portugalia His zpania Grecja

III.3. DĄŻENIE DO JAK NAJSZYBSZEGO WEJŚCIA DO STREFY EURO JEST III.3. DĄŻENIE DO JAK NAJSZYBSZEGO WEJŚCIA DO STREFY EURO JEST NAJLEPSZĄ STRATEGIĄ DLA KRAJÓW KANDYDACKICH, PONIEWAŻ:NAJLEPSZĄ STRATEGIĄ DLA KRAJÓW KANDYDACKICH, PONIEWAŻ:

1. BĘDZIE MOBILIZOWAĆ RZĄDY DO ZAKOŃCZENIA REFORM 1. BĘDZIE MOBILIZOWAĆ RZĄDY DO ZAKOŃCZENIA REFORM STRUKTURSLNYCH W CELU WYPEŁNIENIA KRYTERIÓW Z MAASTRICHT STRUKTURSLNYCH W CELU WYPEŁNIENIA KRYTERIÓW Z MAASTRICHT (NISKA INFLACJA I STOPY PROCENTOWE, OGRANICZONY DEFICYT (NISKA INFLACJA I STOPY PROCENTOWE, OGRANICZONY DEFICYT SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH ORAZ DŁUG PUBLICZNY), CO SAMO SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH ORAZ DŁUG PUBLICZNY), CO SAMO W SOBIE JEST DOBRE DLA DŁUGOOKRESOWEGO WZROSTU W SOBIE JEST DOBRE DLA DŁUGOOKRESOWEGO WZROSTU GOSPODARCZEGO;GOSPODARCZEGO;

2. SKRACA OKRES CZŁONKOSTWA W ERM II, KTÓRY MOŻE BYĆ 2. SKRACA OKRES CZŁONKOSTWA W ERM II, KTÓRY MOŻE BYĆ NIESPOKOJNY ZE WZGLĘDU NA PRZEPŁYWY KAPITAŁU NIESPOKOJNY ZE WZGLĘDU NA PRZEPŁYWY KAPITAŁU KRÓTKOTERMINOWEGO;KRÓTKOTERMINOWEGO;

3. POZWALA WCZEŚNIEJ CZERPAĆ KORZYŚCI Z WSPÓLNEJ WALUTY:3. POZWALA WCZEŚNIEJ CZERPAĆ KORZYŚCI Z WSPÓLNEJ WALUTY:

�� WZMOCNIONA PODSTAWA DLA STABILNOŚCI FISKALNEJ;

� ELIMINACJA RYZYKA KURSOWEGO;

� REDUKCJA KOSZTÓW TRANSAKCYJNYCH.

SZYBIE PRZYSTĄPIENIE DO STREFY EURO JEST MOŻLIWE, SZYBIE PRZYSTĄPIENIE DO STREFY EURO JEST MOŻLIWE, PONIEWAŻ KRAJE KANDYDUJĄCE SĄ:PONIEWAŻ KRAJE KANDYDUJĄCE SĄ:

AA. BLIŻEJ WYPEŁNIENIA KRYTERIÓW Z MAASTRICHT, . BLIŻEJ WYPEŁNIENIA KRYTERIÓW Z MAASTRICHT, NIŻ NP. HISZPANIA, PORTUGALIA I GRECJA 4 LATA PRZED ICH NIŻ NP. HISZPANIA, PORTUGALIA I GRECJA 4 LATA PRZED ICH PRZYSTĄPIENIEM DO UGW;PRZYSTĄPIENIEM DO UGW;

BB. MOCNO ZINTEGROWANE Z GOSPODARKĄ UE, PRZEZ CO KOSZTY . MOCNO ZINTEGROWANE Z GOSPODARKĄ UE, PRZEZ CO KOSZTY ZWIĄZANE Z REZYGNACJĄ Z AUTONOMICZNEJ POLITYKI ZWIĄZANE Z REZYGNACJĄ Z AUTONOMICZNEJ POLITYKI MONETARNEJ I ELASTYCZNEGO KURSU WALUTOWEGO NIE MUSZĄ MONETARNEJ I ELASTYCZNEGO KURSU WALUTOWEGO NIE MUSZĄ BYĆ DUŻE.BYĆ DUŻE.

III.3.A. KRYTERIA Z MAASTRICHT.III.3.A. KRYTERIA Z MAASTRICHT.

POZIOM INFLACJI, 2001.POZIOM INFLACJI, 2001.8,8

8,4

7,4 7,3

5,8 5,54,7

2,92,4

2,01,3

4,75,2

8,2

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Węgry

Słowenia

Bułgaria

Słowacja

Estonia

Polska

Czechy

Malta

Łotwa

Cypr

Litwa

Hiszpania (

1994)Portu

galia(1994)Grecja(1

996)

Źródło: EBRD Transition Report update May 2002 i Komisja Europejska.

DŁUG PUBLICZNY (% PKB), 2001.DŁUG PUBLICZNY (% PKB), 2001.

71,5

44,5

34,230 29,1

23,319,5

13,85,7

62,6 63,8

111,6

53,2

0

60

120

Bułgaria Węgry Polska Słowacja Rumunia Litwa Słowenia Czechy Łotwa Estonia Hiszpania(1994)

Portugalia(1994)

Grecja(1996)

Źródło: EBRD Transition Report update May 2002 i Komisja Europejska.

BILANS SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH (% PKB), 2001.BILANS SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH (% PKB), 2001.

-5,6 -5,5 -5,5

-4,3

-3

-1,7 -1,7-1,3

0,2

1,8

-5,9 -6,1

-7,5-8

-6

-4

-2

0

2

Polska Czechy Słowacja Węgry Rumunia Łotwa Litwa Słowenia Estonia Bułgaria Portugalia(1994)

Hiszpania(1994)

Grecja(1996)

Źródło:: Economic forecasts for the Candidate Countries, Komisja Europejska 2002 i Komisja Europejska.

III.3.B. STOPIEŃ INTEGRACJI HANDLOWEJIII.3.B. STOPIEŃ INTEGRACJI HANDLOWEJUDZIAŁ EKSPORTU DO UE W CAŁKOWITYM EKSPORCIE, 2000UDZIAŁ EKSPORTU DO UE W CAŁKOWITYM EKSPORCIE, 2000

68,465,4 64,0 61,5 61,0 59,1 56,4

48,9 47,5 46,4 44,139,2

36,1

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

80,0

Polska

EstoniaŁo

twa

Rumun

iaWęg

ryCzec

hySło

wenia

Turcja

Litwa

Słowacj

aBułg

aria

Malt

a

Cypr

Źródło: Real convergence in candidate countries, Komisia,Europejska, Listopad 2001 i Eurostat.

PODSUMOWANIE:PODSUMOWANIE:

PERSPEKTYWA PRZYSTĄPIENIA DO UE, CZŁONKOSTWO W UE ORAZ PERSPEKTYWA PRZYSTĄPIENIA DO UE, CZŁONKOSTWO W UE ORAZ STRATEGIA SZYBKIEGO WEJŚCIA DO STREFY EURO SĄ CZYNNIKAMI STRATEGIA SZYBKIEGO WEJŚCIA DO STREFY EURO SĄ CZYNNIKAMI SPRZYJAJĄCYMI SZYBKIEMU ROZWOJOWI GOSPODAREK KRAJÓW SPRZYJAJĄCYMI SZYBKIEMU ROZWOJOWI GOSPODAREK KRAJÓW KANDYDUJĄCYCH.KANDYDUJĄCYCH.

POSIADANIE DYNAMICZNYCH, SZYBKO ROZWIJAJĄCYCH SIĘ POSIADANIE DYNAMICZNYCH, SZYBKO ROZWIJAJĄCYCH SIĘ PARTNERÓW BĘDZIE KORZYSTNE DLA OBECNYCH CZŁONKÓW UE.PARTNERÓW BĘDZIE KORZYSTNE DLA OBECNYCH CZŁONKÓW UE.