Przygotowała:

mgr Justyna Ignaczak

AAC (Augmentative and Alternative Communication) oznacza

wszelkie działania, których celem jest pomoc w porozumiewaniu się osobom

niemówiącym lub posługującym się mową w ograniczonym stopniu. Zamiast

wypowiadanych słów i zdań mogą one używać znaków graficznych

(piktogramów, obrazków, symboli), znaków manualnych (gestów) lub

znaków przestrzenno-dotykowych (np. przedmiotów). Dzięki temu mogą

dokonywać wyborów, podejmować decyzje, pytać, opowiadać, wyrażać

myśli i uczucia – pokonywać bariery w porozumiewaniu się i stawać się

niezależnymi.

Użytkownikami wspomagających sposobów porozumiewania się są dzieci,

młodzież i dorośli, którzy słyszą, ale nie mogą nauczyć się mowy lub nie mogą

jej używać przez całeżycie lub tylko w pewnym okresie. Są to m.in. osoby z

porażeniem mózgowym,specyficznymi zaburzeniami mowy, upośledzeniem

umysłowym, autyzmem, chorobami genetycznymi, ale także osoby po urazach

mózgu. W stosunku do małych dzieci z zaburzeniami rozwoju, u których mowa

nie rozwija się o czasie używa się komunikacji wspomagającej, aby utorować

rozwój języka i mowy, jeśli tylko warunki neurobiologiczne u dziecka na to

pozwolą.

O doborze metod AAC do pracy z osobą z mózgowym porażeniem

dziecięcym będą decydowały indywidualne predyspozycje i potrzeby, jego

umiejętności i możliwości, a także osobiste preferencje. Dlatego ważne jest

dokonanie profilu oceny możliwości komunikacyjnych danej osoby. Pełne

wykorzystanie odpowiednio dobranej metody będzie możliwe tylko wtedy, gdy

wybrany sposób komunikacji będzie używany w życiu codziennym dziecka.

Ważne jest, aby najbliższe otoczenie dziecka (rodzina, rówieśnicy, itp.) zostało

przeszkolone. Rodzice powinni zaakceptować stosowaną metodę pracy, tak by

dziecko mogło liczyć na systematyczną pracę. Wspomagającej i alternatywnej

komunikacji można uczyć dziecko już od najmłodszych lat, a wraz z rozwojem

i nabywaniem przez dziecko kompetencji i sprawności językowej, powinna się

jakościowo zmieniać komunikacja np. leksykon.

� System Piktogram- PIC (Pictogram Ideogram Communication)� System rysunkowy – Picture Communication Symbols (PCS)� Słownik MAKATON� Symbole Blissa� System LÖB� System gestów COGHAMO� Rebusy piktograficzne

oraz wykorzystać technologie komputerowe.

System piktogramów trafił do Polski ze Szwecji poprzez Centrum Metod Alternatywnych w Szczecinie.

Dzięki p. Marii Podeszewskiej -Mateńko i tej instytucji, szwedzkie piktogramy zostały przetłumaczone na j. polski.

CMA produkuje i dystrybuuje piktogramy, organizuje kursy dla pedagogów, psychologów , logopedów i rodziców.

Piktogramy to systemznaków obrazkowych – białe znaki na

czarnym tle. Piktogramy są odpowiednie dla osób ze słabym

rozumieniemmowy, które potrzebują określonej ilości słów do

porozumiewania się, bez stosowania złożonych struktur

językowych. Za pomocą piktogramu, dziecko może przekazać

pojedynczą informację, np. czymchce się bawić, jak również może

przekazywać bardziej złożone informacje za pomocą tablic

komunikacyjnych stworzonych z piktogramów. Każdy piktogram

posiada podpis, co jest ułatwieniemdla osoby rozmawiającej z

użytkownikiemAAC.

Piktogramy w prosty i przejrzysty sposób przedstawiają treść, mają

prostą formę graficzną, a duży kontrast umożliwia szybką percepcję

wzrokową obrazka. Wszystkie piktogramy są podzielone na 26

kategorii słownych, opisujących całą otaczającą rzeczywistość:

postaci, części ciała, odzież/ rzeczy osobiste, przedmioty z otoczenia,

kuchnia, łazienka,żywność, owoce i warzywa, zwierzęta, zabawki,

ogród, pogoda, muzyka, sport/ czas relaksu, uczucia, zawody, środki

transportu, miejsca, czynności, uroczystości/ święta, właściwości/

cechy, pozycje/ kierunki, liczby, różne, programy tv, pytania.

Piktogramy są wskazane dla dzieci upośledzonych umysłowo, czy dla

dzieci z zaburzeniami percepcji wzrokowej.

Jak wprowadzać alternatywną metodę komunikacji -piktogramy:

� Procedury wprowadzenia piktogramów jako alternatywnej metody komunikacji są

uzależnione od możliwości psychofizycznych dziecka:

a. dzieci które rozumieją mowę i znają zasady budowania wypowiedzi uczą się nadawać

znaczenie słowne przedmiotom, osobom, czynnościom, poznają składnię, następnie budują

dzięki piktogramom różne formy wypowiedzi

b. dzieci u których rozumienie dźwięków mowy, treści jest zaburzona - należy nauczyć

rozumienia treści mowy i znaków

� Wprowadzając metodę rozpoczynamy od piktogramów : tak -nie, najbliższe otoczenie -

klasa, dom, najbliższe osoby, aktywności, które dziecko lubi i te, które pomogą

usystematyzować dzień, pory roku itd.

W początkowym etapie pracy lub w pracy z uczniami upośledzonymi w głębszym stopniu

warto zastosować fotografie.

Książka komunikacyjna i inne pomoce to ważny element

w tej metodzie komunikacji. Do książki komunikacyjnej

wklejamy poznawane przez dziecko, systematyzowane

piktogramy. Książka daje możliwość wykorzystania nabytych

już umiejętności i skorzystanie z poznanych piktogramów.

Plany dzienne, plany szczegółowe to struktury złożone

z piktogramów wskazujące rodzaj, czas i miejsce

wykonywanej czynności, osobę.

szkołaszkoła

pisaćpisać

przerwaprzerwa

grupagrupa

język migowyjęzyk migowy

śpiewaćśpiewać czytaćczytać książkaksiążka

uczeńuczeń sala gimnastycznasala gimnastyczna

gra planszowagra planszowa

KATEGORIA SZKOŁA

daniedanie

herbataherbata

zupazupatalerztalerz

stółstół

łyżkałyżka

krzesłokrzesło owoceowoce

kroićkroićnalewaćnalewać kubekkubek

posiłekposiłek

KATEGORIA POSIŁEK

PCS jest zbiorem prostych rysunków oznaczających podstawowe

słowa niezbędne do codziennego porozumiewania się. Został utworzony

przez Roxie Johnson (logopedę). Pierwsza opracowana przez nią książka

zawierała 700 symboli, obecnie jest to 3000 symboli uporządkowanych w

takie kategorie jak: ludzie, czasowniki, symbole opisowe,jedzenie, czas

wolny, rzeczowniki. Każdy symbol jest opatrzony napisem umieszczonym

nad obrazkiem. Symbole przedstawiają pojedyncze słowa, często używane

zwroty, zdania i zestawy zdań wykorzystywane w sytuacjach społecznych.

Właściwe wykorzystanie symboli PCS wymaga przestrzegania Właściwe wykorzystanie symboli PCS wymaga przestrzegania Właściwe wykorzystanie symboli PCS wymaga przestrzegania Właściwe wykorzystanie symboli PCS wymaga przestrzegania

kilku reguł i zasad:kilku reguł i zasad:kilku reguł i zasad:kilku reguł i zasad:

�na początku wprowadzamy symbole słów i pojęć, które są

użytkownikowi bliskie, dobrze znane, najczęściej używane w codziennej

komunikacji,

� nowe symbole wprowadzamy, gdy mamy pewność, że wcześniejsze już

są opanowane,

�wybrane symbole muszą być zrozumiałe i łatwe do rozpoznania,

�symbole powinny być odpowiednio dobrane do wieku i aktualnych

zainteresowań oraz potrzeb użytkownika,

�symbole powinny mieć dostosowaną do użytkownika wielkość oraz

ilość na planszy tak, by możliwie czytelnie wskazywał wybrane słowa,

�symbolami PCS znakujemy otoczenie użytkownika (pomieszczenia w

domu, meble, przedmioty, sekwencje wykonywanych czynności w

łazience, salę w przedszkolu, klasę w szkole, itd.),

�należy dążyć do uogólniania znaczeń symboli. Przykładowo: łóżko

może oznaczać koncept „łóżko” oraz „spać”, zaś połączenie dwu

symboli np. „żółty” i „owoc” może oznaczać koncept „cytryna”. Zasada

ta pozwala na znaczne ograniczenie (zmniejszenie) ilości potrzebnych

do konwersacji obrazków,

�w trakcie rozmów z użytkownikiem symboli PCS zawsze głośno i

wyraźnie wypowiadamy nazwy wskazywanych symboli. Daje to szansę

na skorygowanie błędnie pokazywanych obrazków, a tym samym

eliminuje nieporozumienia.

PCS można zacząć wprowadzać na dwa sposoby, w zależności od

możliwości motorycznych. Przykładowo dla osób samodzielnie

poruszających się – oklejamy całe mieszkanie/dom – symbolami.

Swobodnie poruszając się po swoim otoczeniu, niejako „przy okazji”

zaznajamiamy się z symbolami. W tym przypadku dziecko może np.

odczepić symbol i bacznie mu się przyjrzeć, a co za tym idzie, zacząć

go wykorzystywać do komunikacji z nami.

Ja chcę bawić się samochodem:Ja chcę bawić się samochodem:Ja chcę bawić się samochodem:Ja chcę bawić się samochodem:

BigMac

W Polsce metoda Makaton opracowana została w latach 2001-

2005 przez dr Bogusławę B. Kaczmarek. Na program Makaton

składają się znakiznakiznakiznaki manualnemanualnemanualnemanualne----gestygestygestygesty oraz/lub znakiznakiznakiznaki graficznegraficznegraficznegraficzne----

symbolesymbolesymbolesymbole.... Gestom i/lub symbolom towarzyszy zawsze mowa.

MakatonMakatonMakatonMakaton jestjestjestjest systememsystememsystememsystemem podwójnychpodwójnychpodwójnychpodwójnych znaków!znaków!znaków!znaków!

Gest i/lub symbol +mowa =Gest i/lub symbol +mowa =Gest i/lub symbol +mowa =Gest i/lub symbol +mowa =MakatonMakatonMakatonMakaton

myćmyćmyćmyć

iśćiśćiśćiść

Są formami wspomagającymi słowne

porozumiewanie się. Służą jako

dodatkowy środek, który wzmacnia

przekazywany przez dziecko

komunikat. Gesty są również

alternatywą dla mowy, gdy

umiejętności werbalne dzieci i

dorosłych są całkowicie zaburzone.

Symbole graficzne-zarówno

jako forma wspomagająca, jak i

alternatywna-przeznaczone są

dla tych, którzy nie są w stanie

wykonać gestu, wskazując na

symbol sygnalizują swoje

potrzeby, zainteresowania.

Na program Makatonu składają się dwie grupy

słownictwa:

�Słownictwo podstawowe (rdzeń metody) zawiera

podstawowe pojęcia dnia codziennego

usystematyzowane w serie poszczególnych poziomów

ok. 450 pojęć. Słownictwo to uczone jest jako pierwsze

i stanowi podstawę programu.

� Słownictwo Dodatkowe (rozszerzenie

tematyczne) jest słownictwem otwartym tj.

uzupełnianym nowymi pojęciami i

usystematyzowanymi tematycznie (ok. 7000 pojęć).

Jest to słownictwo pokrywające rozległe

zainteresowania użytkowników.

Porozumiewanie się nie jest możliwe bez objęcia

programem partnerów komunikacyjnych tj. osób

wchodzących w interakcje z dziećmi i z dorosłymi

posługującymi się Makatonem. Są to zarówno członkowie

rodziny, specjaliści (nauczyciele, pedagodzy, psycholodzy,

logopedzi, fizjoterapeuci itp.)

Ważna grupę stanowią rówieśnicy, zarówno sprawni, jak i

niepełnosprawni.

� Dzieci/dorośli z trudnościami komunikacyjnymi,

� Rodzina

� Partnerzy komunikacyjni

� Specjaliści

Dzieci/dorośli z trudnościami w:

� Koncentrowaniu uwagi

� Rozumieniu mowy

� Wyrażaniu swoich uczuć, myśli i pragnień

� Rozumieniu kolejności zdarzeń

� Rozwoju mowy

Dzieci/dorośli z zaburzeniami komunikacyjnymi o podłożu:

oNiepełnosprawności intelektualnej

oZaburzeń autystycznych

oNiepełnosprawności fizycznej

oUszkodzeń sensorycznych (słuchu)

oSpecyficznych zaburzeń języka (np.: afazja)

Planując wprowadzenie do pracy z dzieckiem, alternatywnej metody komunikacyjnej pamiętać musimy o ważnych zasadach :

�W edukacji i wychowaniu dzieci niemówiących ważne jest wprowadzenie dostosowanych do ich

możliwości rozwojowych, psychofizycznych alternatywnych metod komunikacji / możliwości

percepcyjne, motoryka, intelekt, zachowania społeczne/

�Korzystnie dla dziecka jest wczesna nauka określonej metody .

�Równie ważne jest to, czy wybrana metoda da dziecku możliwość realizowania jego potrzeb

komunikacyjnych w przyszłości i z najbliższym otoczeniem.

�Wybierając metodę komunikacji alternatywnej, uwzględnić zatem powinniśmy ścisłą współpracę

z rodziną innymi specjalistami, otoczeniem, rówieśnikami.

�W przypadku dzieci upośledzonych umysłowo, nauka alternatywnych metod komunikacji jest

możliwa , gdy dziecko okazuje chęć okazywania swoich życzeń .

�Planując wprowadzenie wybranej metody komunikacyjnej warto ocenić poziom rozwoju

komunikacyjnego np. za pomocą skali Callier - Azusa lub inną standartową metodę oceny

rozwoju mowy i myślenia.

Stosowanie alternatywnych metod komunikacji oprócz rozwijania możliwości komunikacyjnych oddziaływuje na

inne sfery:

� Zwiększa motywację i chęć do komunikacji, wyrażania swoich uczuć,

myśli, zadawania pytań.

� Stymuluje do kontroli pozycji głowy, ruchów rąk, zmniejszenia napięcia

ciała.

�Pomaga w rozwijaniu kontaktów społecznych .

za uwagę i