Przemoc wobec starszych kobiet jako przejaw dyskryminacji

Renata DurdaOgólnopolskie Pogotowie

dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”

grudzień 2007

2

Unia Europejska ma tylko jednego wroga – dyskryminację

Nikolaus van der Pas, Dyrektor Generalny Dyrekcji ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Równości Szans Komisji Europejskiej na Konferencji „50 years of EU gender equality law”,

która odbyła się w Brukseli

w październiku 2007.

3

Kampania 1997

4

Kampania Rady Europy (2007)

5

Mity społeczne Przemoc w rodzinie to prywatna

sprawa Najgorsza rodzina jest lepsza niż dom

starców Trzeba nieść swój krzyż Kobiety zawsze były bite i nic się nie

da zmienić Kobieta jest odpowiedzialna za relacje

w rodzinie Jak matka dzieci wychowała tak ja

traktują Ofiara jest sama sobie winna Starzy ludzie lubią zwracać na siebie

uwagę / lubią sobie ponarzekać…

6

Starzy ludzieNie lubią proszkówPrzy aspirynie się krzywiąCzekają na miłość dobroćPowrót ojca i matkiTak jak w dzieciństwieWszystkiemu się dziwiąCieszą się gwiazdką choinkąZima tęsknią do wiosny Starzy – to dzieci które za szybko dorosły

Ks. Jan Twardowski

7

Osoby powyżej 60 r.ż. stanowiły w 2002 roku ok. 17% społeczeństwa

Prognoza na 2020 rok – wskaźnik ten sięgnie 22%

8

Ludność Polski według płci i wieku, Rocznik demograficzny GUS 2007

Ludność według wieku

i płci

ogółem mężczyźni

Kobiety

Ogółem po 60 roku życia

6.625 * 2.620 4.005

60-64 1.535,5 695,9 839,6

65-69 1522,0 651,6 870,4

70-74 1390,0 557,6 832,4

75 lat i więcej 2178,6 714,9 1463,8

* dane w tysiącach

9

Skala przemocy wobec starszych

POLSKA Co setny (1%) doznał przemocy ze strony własnych dzieci

(dane CBOS 2005)

NIEMCY- 8,9% ofiar przestępstw z zastosowaniem przemocy było

powyżej 60 r.ż. (w tym 58,2% kobiety, 41,8 mężczyźni)(dane policji, 2003)

USA- Rocznie ponad 550 tys. osób w wieku 60+ doświadcza

przemocy lub zaniedbania- Ocenia się, że 4 razy więcej przypadków nie zostało

zgłoszonych(dane Physicians for a Violence-Free Society, 1996)

Większość badaczy wskazuje na częstość występowania przemocy wobec starszych między 4% a 10%.

(za Browne & Herbert „Zapobieganie przemocy w rodzinie”, 1997)

10

Aproksymacja

4-10% ogólnej populacji powyżej 60 r.ż. –

256-662 tys. Mężczyźni

105 – 262 tys. Kobiety

160-400,5 tys.

W Ogólnopolskiej Poradni Telefonicznej „Niebieskiej Linii” zaledwie 1% dotyczy spraw osób po 60 r.ż.

11

Definicja przemocy wobec osoby starszej

Maltretowanie osoby w podeszłym wieku odnosi się do nieprzypadkowych sytuacji, w których stary człowiek doznaje

urazu fizycznego,

deprywacji potrzeb fizycznych

lub obrażeń psychicznych

w rezultacie działań podejmowanych przez opiekuna lub krewnego (przemoc) bądź w wyniku zaniedbań z ich strony (zaniedbanie).

(wg Valentine i Cash 1986)

12

Formy przemocy Rzucanie przedmiotami – 45% Popychanie – 63% Poszturchiwanie – 42% Uderzanie pięścią, bicie, kopanie – 19%

Pillemer & Finkelhor (1988)

Opiekun krzyczy, wrzeszczy – 49% Stosuje ograniczenie fizyczne – 6% Karmi przymusowo lub zmusza do przyjmowania leków – 6% Grozi odesłaniem do domu starców – 6% Grozi użyciem siły fizycznej – 4% Stosuje ją – 3%

Block (1983) 1/3 osób starszych z rozpoznaną przemocą zaprzeczała jej

istnieniu!Lau & Kosberg (1979)

13

Czynniki wysokiego ryzyka związane z osobą starszą

Fizyczna/lub umysłowa zależność od „najważniejszej osoby w rodzinie”

Złe komunikowanie się z opiekunem Wymagające i/lub agresywne zachowanie Wcześniejsza historia przemocy w tej rodzinie

(odwrócenie ról) Występowanie „wyzwalających” zachowań lub stanów

(nietrzymanie moczu, agresja, zaburzenia pamięci...) Stałe zamieszkiwanie z opiekunem Częste hospitalizacje, historie upadków, siniaków... Nieprecyzyjne wyjaśnienia na temat obrażeń

14

Skala przemocy 5% Polaków mieszka w gospodarstwie domowym,

gdzie ofiara przemocy stała się osoba starsza lub niepełnosprawna.

Przemoc ekonomiczna dwa razy częściej dotyka osoby chore, niepełnosprawne i wymagające opieki (13%) niż osoby zdrowe (7%).

Osoby chore i niepełnosprawne (16%) oraz cierpiące na poważniejsze dolegliwości (14%) są częściej narażone na akty wielokrotnej przemocy niż osoby zdrowe (7%).

Badania TNS OBOP dla Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, październik 2007

15

Przemoc wobec osób starszych w Warszawie

W Warszawie od 6 do 17 tysięcy osób powyżej 60 roku życia w ciągu ostatniego roku doświadczyło przemocy ze strony swoich bliskich.

Badanie przeprowadzone w grudniu 2006 roku PBS DGA na zlecenie Miasta stołecznego Warszawy na reprezentatywnej próbie 400 osób powyżej 60 roku życia mieszkańców Warszawy „Przemoc wobec osób starszych – diagnoza i percepcja zjawiska wśród starszych mieszkańców Warszawy”.

16

Charakterystyka ofiar przemocy

Niska samoocena Bierne strategie radzenia sobie ze stresem Deficyty umiejętności rozwiązywania sytuacji

problemowych Silna zależność od opiekuna Lęk i obniżony nastrój Izolacja społeczna Skłonność do obwiniania siebie Nadużywanie lekarstw i/lub alkoholu Dolegliwości psychosomatyczne

17

Dlaczego ofiary nie szukają pomocy/zmiany sytuacji?

Wierzą w zmianę zachowania sprawcy Są związane emocjonalnie ze sprawcą/opiekunem

Boją się konsekwencji ujawnienia przemocy Wstydzą się

Nie mają zaufania do służb Mają złe doświadczenia z wcześniejszych prób

szukania pomocy Są w złym stanie zdrowia fizycznego i/lub

psychicznego Nie wierzą w możliwość zmiany / boją się zmiany!

18

Sprawcy przemocy Najczęściej krewni, z którymi ofiara wspólnie

zamieszkuje – małżonek w podeszłym wieku lub dzieci w średni wieku.

Równie często kobiety jak mężczyźni. Ofiara i sprawca są od siebie zależni – sprawca to

opiekun, ale często zależny od ofiary pod względem finansowym i mieszkaniowym.

Opiekun przeżywa ostry lub przewlekły stres związany z obowiązkami względem osoby starszej

79% opiekunów osób krzywdzonych ma problemy natury emocjonalnej lub psychicznej (versus 24% w grupie kontrolnej).

19

Czynniki towarzyszące krzywdzeniu

Alkohol Inne uzależnienia

Zaburzenia i choroby psychiczne Konflikty z prawem w innych obszarach

20

Czynniki wysokiego ryzyka związane z opiekunem

Zły stan zdrowia fizycznego. Brak doświadczenia w opiece. Nierealistyczne oczekiwania wobec osoby starszej. Negatywne uczucia związane z podopiecznym. Opiekun jest odpowiedzialny za jeszcze inna osobę w

rodzinie (dziecko, męża...). Opiekun doświadcza stresu z różnych powodów

(konflikty małżeńskie, problemy finansowe). Opiekun często korzysta z porad lekarza. Niska samoocena opiekuna. Opiekun był w dzieciństwie ofiarą przemocy lub

zaniedbania.

21

Czynniki wysokiego ryzyka związane z rodziną

Zła lub niedostateczna dbałość o zdrowie rodziny.

Brak wsparcia ze strony społeczności lokalnej i służb socjalnych.

Ciasne, zatłoczone mieszkanie. Rodzina izolowana społecznie. Konflikt między członkami rodziny. Pragnienie umieszczenia podopiecznego w

instytucji opiekuńczej.

22

Przemoc i brak pomocy jako dyskryminacja

Przyczyny po stronie:

Otoczenia/społeczeństwa Ofiar Sprawców Kompetencji i możliwości „pomagacza”

23

Czego nam brakuje?

Wiedzy o zjawisku i sygnałach ostrzegawczych

Umiejętności kontaktu z ofiarami i sprawcami

Współpracy służb (policja, służba zdrowia, oświata, pracownicy socjalni...)

Procedur i standardów postępowania Odwagi!

24

Wyniki badań TNS OBOP dlaMinisterstwa Pracy i Polityki SpołecznejWarszawa, październik 2007 r.

Najważniejsze wnioski:

(…) Znacząco odróżniają się jedynie pracownicy służby zdrowia, którzy wyraźnie rzadziej (choć także w większości) reagują na napotkane w życiu zawodowym przypadki przemocy w rodzinie, swój brak reakcji usprawiedliwiając brakiem dowodów, niechęcią pacjenta do pomocy oraz objęciem rodziny innego pomocą innych instytucji.

25

26

Elementy programu

Działania edukacyjne Porady telefoniczne Konsultacje i opieka psychologiczna

indywidualna Konsultacje prawne Konsultacje psychiatryczne Grupa wsparcia dla osób starszych Grupa wsparcia dla opiekunów

indywidualnych Grupa wsparcia dla pracowników DPS

27

Nikt nie nauczył nas się starzeć, nie wiemy jak to jest. Gdy jesteśmy młodzi, wydaje się nam, że ta choroba dotyka zawsze tylko innych. My zaś, z jakichś nie do końca jasnych względów, pozostaniemy młodzi. Starych traktujemy, jakby sami sobie byli winni, jakby się przysłużyli swojej dolegliwości, podobnie jak cukrzycy, czy miażdżycy. A przecież na tę chorobę, na starzenie, zapadają najwięksi niewinni.

Olga Tokarczuk, Bieguni, Wyd. Literackie, Kraków 2007)

28