Przeciwdziałanie dyskryminacji w Polsce - Policja.pl...broszura prawna 32 2 korekta 25/3/04 11:37 AM Page 2 3 Wstęp Niniejsza broszura informacyjna ma na celu przybliżenie czytelnikowi

Przeciwdziałaniedyskryminacji

w Polsce

Jak bronić swoich praw

Wdrożeniewspólnotowego prawa

ant y-dyskr yminacy jnego w Polsce

Wdrożeniewspólnotowego prawa

ant y-dyskr yminacy jnego w Polsce

broszura prawna 32 2 korekta 25/3/04 11:37 AM Page 1

Tekst: Katarzyna Gonera

Opracowanie graficzne: Marcin Władyka / studio headmade

Publikacja powstała w Sekretariacie Pełnomocnika Rządu

do Spraw Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn jako część projektu

„Wdrożenie wspólnotowego prawa anty-dyskryminacyjnego w Polsce"

realizowanego w ramach Wspólnotowego Programu Działań

na rzecz zwalczania dyskryminacji 2001-2006.

Publikacja współfinansowana przez Komisję Europejską.

Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za treść publikacji

Warszawa 2004


3

Wstęp

Niniejsza broszura informacyjna ma na celu przybliżenie czytelnikowiproblematyki objętej dwiema dyrektywami Rady Unii Europejskiej:

� pierwsza 2000/43/WE z 29 czerwca 2000 r. wprowadza zasadę równegotraktowania osób bez względu na rasę i pochodzenie etniczne, nietylko w sferze zatrudnienia, ale także ochrony społecznej, edukacjioraz dostępu do dóbr i usług świadczonych publicznie,

� druga 2000/78/WE z 27 listopada 2000 r. dotyczy ustanowienia ogólnychram równego traktowania w sferze zatrudnienia i wykonywania zawodu,wprowadzając zakaz dyskryminacji ze względu na religię i przekonania,niepełnosprawność, wiek i orientację seksualną. Broszura jest skierowana do różnych osób. Po pierwsze tych, które mogą znaleźć się w grupach narażonych na dys-kryminację ze względu na rasę, pochodzenie etniczne, wiek, niepeł-nosprawność, religię, przekonania, orientację seksualną. Ma na celudostarczenie im ogólnej informacji o tym, jakie zachowania innychosób mogą być potraktowane jako naruszające zakaz dyskryminacji,a także o sposobach obrony przed dyskryminacją – przede wszystkimna drodze prawnej, z wykorzystaniem obowiązujących przepisów prawai z pomocą organów zajmujących się ochroną prawną. Po drugie, do pracowników i pracodawców, ponieważ obydwie dyrek-tywy regulują między innymi zakaz dyskryminacji w stosunkach zatrudnienia. Z tego punktu widzenia broszura ma na celu przedsta-wienie w ogólnym zarysie roszczeń przysługujących pracownikomw związku z naruszeniem zakazu dyskryminacji przez pracodawcę. Po trzecie, do wszystkich zainteresowanych zagadnieniami obronypraw człowieka, na przykład do osób zaangażowanych w działalnośćorganizacji pozarządowych.

Konstrukcja broszury, polegająca na przedstawieniu pytań i odpowiedzi,powinna ułatwić czytelnikowi znalezienie interesującego go fragmentu.


Pojęcie dyskryminacji

Co to jest dyskryminacja?

Dyskryminacja oznacza nierówne, zróżnicowane traktowanie,które nie jest uzasadnione obiektywnymi przyczynami aniprawnie usprawiedliwione. Jest to wszelkie rozróżnienie, wyłączenie lub uprzywilejowa-nie, którego skutkiem jest zniweczenie albo naruszenie rów-ności szans lub równego traktowania, na przykład w zakresie:

� zatrudnienia lub wykonywania zawodu, prowadzenia dzia-łalności gospodarczej,

� dostępu do ochrony społecznej, włączając w to opiekę soc-jalną i zdrowotną,

� dostępu do edukacji,� dostępu do dóbr i usług oferowanych publicznie, w tym

do oferowanych publicznie mieszkań. Zasada równego traktowania dopuszcza natomiast utrzy-manie lub wprowadzenie przez państwo czasowych roz-wiązań i środków prawnych przewidujących wyrównywanieszans poprzez zmniejszenie na korzyść osób o np. odmiennympochodzeniu etnicznym, religii, przekonaniach lub orientacjiseksualnej i niepełnosprawnych faktycznych nierówności,których doświadczają.1 Jest to tzw. dyskryminacja pozytywna.

Dyskryminacja bezpośrednia ma miejsce nie tylkowówczas, gdy określona osoba jest traktowana w tej chwilimniej korzystnie niż inne osoby, ale także wtedy, gdy trak-towanie dyskryminowanej osoby odbiega na jej niekorzyśćod traktowania innych osób w przeszłości lub od prawdo-podobnego traktowania innych osób w tych samych okolicz-

4

1. Por. art. 141 par. 4 Traktatu Amsterdamskiego i art. 18 3b par. 3 Kodeksu pracy


5

nościach. Inaczej mówiąc, jest to traktowanie określonejosoby – z jednej lub kilku przyczyn – w mniej przychylnysposób niż traktuje się, traktowano lub traktowano by innąosobę w porównywalnej sytuacji.

Dyskryminacja pośrednia występuje wówczas, gdy pozornie obojętny przepis, kryterium lub praktyka powodujeszczególnie niekorzystną sytuację pewnej grupy osób w po-równaniu z innym osobami, chyba że taki przepis, kryterium lubpraktyka są obiektywnie i prawnie uzasadnione, a środki mają-ce służyć osiągnięciu tego celu są proporcjonalne i konieczne.

Dyskryminacyjny charakter ma także molestowanie, czyliniepożądane zachowanie, którego celem lub skutkiem jestnaruszenie godności osoby dyskryminowanej i stworzeniezastraszającego, wrogiego, poniżającego, upokarzającegolub obraźliwego środowiska, na przykład w miejscu pracy.

Dlaczego nikt nie powinien być dyskryminowany?

Dyskryminacja stanowi pogwałcenie podstawowych prawi wolności człowieka. Narusza godność człowieka. Zgodnie z art. 30 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródłowolności i praw. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowaniei ochrona jest obowiązkiem władz publicznych. Równość wobec prawa – jednakowe traktowanie osób, któreznalazły się w tej samej sytuacji faktycznej i prawnej – sta-nowi podstawową wartość współczesnego świata, regułękształtowania pozycji jednostki wobec państwa oraz zasadęwyznaczającą relacje między poszczególnymi jednostkami.Nakaz równego traktowania i zakaz dyskryminacji stanowiąodwrotność tej samej zasady.


Z jakich przyczyn nie można nikogo dyskryminować?

Jakakolwiek dyskryminacja jest zabroniona. Zgodnie z art. 32 Konstytucji RP, nikt nie może być dyskrymi-nowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczymz jakiejkolwiek przyczyny. Wszyscy mają prawo do równegotraktowania przez władze publiczne. Zakaz dyskryminacyjnego traktowania dotyczy nie tylkosfery zatrudnienia i wykonywania zawodu, jednak najpełniejuregulowany jest w prawie pracy. Kodeks pracy zakazujedyskryminacji z takich przyczyn jak: płeć, wiek, niepełno-sprawność, rasa, religia, narodowość, przekonania polityczne,przynależność związkowa, pochodzenie etniczne, wyznanie i orientacja seksualna. W ustawie o systemie ubezpieczeńspołecznych, za przesłanki, z których dyskryminacja jest zakazana, dodatkowo uznawane są stan cywilnyi rodzinny. W prawie wspólnotowym ustanowiony został zakaz dyskryminacji z przyczyn: płci, rasy, pochodzenia etnicznego, wieku, niepełnosprawności, religii lub przekonańi orientacji seksualnej.Natomiast w projekcie Traktatu Konstytucyjnego UniiEuropejskiej, zakaz dyskryminacji obejmuje takieprzyczyny dyskryminacji jak: płeć, rasa, pochodzenieetniczne lub społeczne, cechy genetyczne, język, religialub przekonania, poglądy polityczne lub każde inne,przynależność do mniejszości narodowej, majątek,urodzenie, niepełnosprawność, wiek, orientacja seksualnaoraz obywatelstwo.

6


7

Rasa i pochodzenie etniczne

Prawo wspólnotowe ustanawia zakaz wszelkiej dyskrymi-nacji z przyczyn rasy i pochodzenia etnicznego – nie tylkow stosunkach zatrudnienia, ale także w sferze ochronyspołecznej, łącznie z opieką socjalną i zdrowotną, w dzie-dzinie edukacji oraz dostępu do dóbr i usług oferowanychpublicznie, w tym do mieszkań.

Na czym może polegać dyskryminacja ze względu na rasę i pochodzenie etniczne?

Za naruszające zakaz dyskryminacji ze względu na rasę i pochodzenie etniczne uważa się:

� odmowę przyjęcia do pracy (zatrudnienia) osoby należącejdo określonej mniejszości narodowej lub etnicznej, z przy-czyny przynależności do danej mniejszości, mimo że posiadaona równorzędne lub wyższe kwalifikacje w porównaniuz innymi kandydatami,

� odmowę wstępu osobie o odmiennym pochodzeniu etnicz-nym do restauracji, kawiarni, dyskoteki, hotelu, odmowę jejobsługi w banku, w salonie fryzjerskim,

� odmowę przyjęcia do szpitala, w przychodni zdrowia lub w ga-binecie lekarskim tylko z powodu pochodzenia etnicznego.

� tworzenie „gett” – osiedlanie osób należących do mniej-szości narodowych lub etnicznych w określonych miejsco-wościach lub w dzielnicach większych miast, oferowanieim gorszego standardu zamieszkania,

� złe traktowanie, włączając w to naruszanie nietykalnościcielesnej, kierowanie obraźliwych słów, wyśmiewanie z po-wodu przynależności rasowej lub etnicznej.


Dlaczego takie znaczenie przykłada się do zakazu dyskryminacji mniejszości narodowych i etnicznych w dostępie do edukacji?

Dyskryminacja w dostępie do edukacji wynika z nieprawdzi-wego założenia, że dzieci i młodzież z określonych mniejszościetnicznych nie są w stanie poradzić sobie w „normalnej”szkole. Wszelkie ograniczenia w dostępie do edukacji na równych warunkach z innymi dziećmi uniemożliwiajądzieciom z mniejszości narodowych i etnicznych zdobycieodpowiedniego wykształcenia, pozwalającego na życiew demokratycznym społeczeństwie i znalezienie zatrud-nienia na konkurencyjnym rynku pracy. Szkoły i publiczneplacówki oświatowe powinny umożliwić uczniom podtrzy-mywanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej, języko-wej i religijnej, a w szczególności naukę języka oraz własnejhistorii i kultury (art. 13 ustawy o systemie oświaty z 1991 r.).

Jakie działania w zakresie dostępu do edukacji mogą być potraktowane jako dyskryminacja?

Naruszeniem zasady równego traktowania w dziedzinie edu-kacji jest:

� kierowanie dzieci mniejszości narodowych lub etnicznychdo szkół dla osób z upośledzeniem umysłowym (opóźnio-nych w rozwoju umysłowym),

� zamknięcie dzieciom mniejszości narodowych lub etnicznychdostępu do oświaty jakiegokolwiek stopnia lub typu,

� ograniczenie jakiejkolwiek grupie rasowej lub etnicznejdostępu do oświaty do najniższego jej stopnia (na przykładjedynie do szkoły podstawowej).

8


9

Jak można przeciwdziałać dyskryminacji w dostępie do dóbr i usług świadczonych publicznie?

Sprzedawcy lub usługodawcy, zajmujący się zawodowosprzedażą towarów lub świadczeniem usług, którzy umyśl-nie i bez uzasadnionej przyczyny – na przykład z powoduuprzedzeń rasowych – odmawiają sprzedaży towaru lubświadczenia usług, do czego są zobowiązani, podlegają karzegrzywny przewidzianej w art. 135 i 138 Kodeksu wykroczeńz 1971 r. Kara grzywny nakładana na osoby odmawiającesprzedaży towarów lub świadczenia usług, jeżeli odmowamiała u podłoża przyczyny rasowe lub etniczne, może niebyć satysfakcjonująca dla osoby dotkniętej aktem dyskry-minacji. Dlatego rażące przypadki nierównego, dyskrymi-nującego traktowania w dostępie do dóbr i usług oferowa-nych publicznie, ze względu na rasę i pochodzenie etniczne,mogą być uznane za naruszenie dóbr osobistych osób dys-kryminowanych. Osobie, której dobra osobiste naruszono,przysługuje ochrona prawna.

Wiek

Wiek wyznacza granice aktywności zawodowej – z jednejstrony określa, od kiedy nabywa się zdolność do zarobko-wania własną pracą w ramach stosunku pracy, z drugiejstrony wskazuje, do kiedy pracownik może korzystać wpełnym zakresie z konstytucyjnych gwarancji ochrony pracy.Zakaz dyskryminacji ze względu na wiek dotyczy zarównoosób w młodym wieku, jak i osób starszych (na przykładw wieku przedemerytalnym). Szczególne znaczenie maochrona przed zwolnieniem z pracy osób w starszym wieku,ponieważ im najtrudniej znaleźć inną, nową pracę.


10

Na czym może polegać dyskryminacja w zatrudnieniu ze względu na wiek?

1. Nie można uzależniać zatrudnienia od wieku – zwłaszczanie można kierować ofert pracy z podkreśleniem, że zatrudnisię tylko młode osoby – chyba że prawo przewiduje określonegranice wiekowe dla zatrudnienia na określonym stanowiskupracy. Możliwe jest natomiast uzależnienie zatrudnienia ododpowiednich kwalifikacji i doświadczenia zawodowego, co może pośrednio oznaczać, że spośród starających siękandydatów, pracę otrzyma osoba w wieku średnim, w którymowe doświadczenie zawodowe już się ma. Dlatego dyskrymi-nujące jest zamieszczanie w gazetach ofert pracy ze wskaza-niem akceptowanej przez pracodawcę górnej granicy wiekukandydatów (na przykład: „Zatrudnię sekretarkę w wieku do25 lat”, „Zatrudnię robotnika budowlanego w wieku do 35 lat”).

2. Dyskryminujące jest pomijanie pracowników w wieku doj-rzałym (na przykład po ukończeniu 50 lat) przy kwalifiko-waniu do kursów i szkoleń podnoszących kwalifikacje za-wodowe, z argumentacją, że z podwyższonych kwalifikacjitakiego pracownika pracodawca nie będzie miał korzyścize względu na osiągnięcie przez niego w nieodległej przy-szłości wieku emerytalnego.


11

2. Ustawa z dn. 27 sierpnia 1997r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu

osób niepełnosprawnych (Dz.U. Nr 123, poz. 776 z późn. zm.).

Niepełnosprawność

Dlaczego prawa osób niepełnosprawnych są szczególnie chronione?

Władze publiczne udzielają osobom niepełnosprawnymtzn. osobom, których stan fizyczny, psychiczny lub umysłowytrwale lub okresowo utrudnia, ogranicza bądź uniemożliwiawypełnianie ról społecznych, a w szczególności zdolnoścido wykonywania pracy zawodowej2, pomocy w zabezpie-czaniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komuni-kacji społecznej (art. 69 Konstytucji RP). Pomoc ta ma za-pewnić, przy aktywnym uczestnictwie tych osób, możliwienajwyższy poziom ich funkcjonowania, jakości życia i integra-cji społecznej. Uczestnictwo niepełnosprawnych w życiuspołecznym oznacza możliwość pełnienia przez nich róż-nych ról społecznych oraz pokonywania barier, w szczegól-ności psychologicznych, architektonicznych, urbanistycznych,transportowych i w komunikowaniu się. Osoby niepełnosprawne podlegają szczególnej ochroniew stosunkach zatrudnienia. Przepisy prawa pracy (na przy-kład Kodeks pracy z 1974 r., ustawa o rehabilitacji zawodoweji społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnychz 1997 r.) przewidują pewne przywileje dla niepełnosprawnychw ramach wyrównania ich szans w zatrudnieniu. Korzystająoni ze skróconego czasu pracy, przerw w pracy na gimna-stykę usprawniającą lub wypoczynek, dodatkowych urlopówwypoczynkowych, zwolnień od pracy w celach rehabilita-cyjnych z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, objęci sązakazem pracy w porze nocnej i godzinach nadliczbowych.


12

Jak się może przejawiać dyskryminacja w zatrudnieniuosób niepełnosprawnych?

1. Ograniczona zdolność osób niepełnosprawnych do wykony-wania niektórych rodzajów prac sprawia, że odmowa zatrud-nienia osoby niepełnosprawnej przy pracach wymagającychszczególnej sprawności psychicznej i fizycznej nie stanowinaruszenia zakazu dyskryminacji. Jednakże odmowa zatru-dnienia ze względu na ułomność jest dyskryminacją, jeżelipełna sprawność fizyczna lub psychiczna nie jest wymaganana danym stanowisku pracy, a osoba niepełnosprawna makwalifikacje do objęcia takiego stanowiska.

2. Nie uważa się za dyskryminację odmowy zatrudnienia osobyniepełnosprawnej przez pracodawcę, który nie dysponujemiejscami pracy odpowiadającymi warunkom przewidzia-nym w przepisach o bezpieczeństwie i higienie pracy luburządzeniami uwzględniającymi potrzeby osób niepełno-sprawnych. Jednakże odmowa zatrudnienia osoby porusza-jącej się na wózku inwalidzkim wyłącznie ze względu nabrak odpowiednich rozwiązań technicznych w miejscu pracyi właściwych ciągów komunikacyjnych spełniających warun-ki dostępności może być uznana za dyskryminację z powoduniepełnosprawności kandydata na pracownika.

3. Typowanie na szkolenia umożliwiające podniesienie kwali-fikacji zawodowych i przez to awans zawodowy wyłącznieosób pełnosprawnych z pominięciem osób niepełnospraw-nych może być potraktowane jako przejaw dyskryminacji.Osoba dyskryminowana nie może w takim przypadku doma-gać się w sądzie nakazania pracodawcy, aby skierował jąna szkolenie, może natomiast ubiegać się o odszkodowanie.

4. Dokuczanie osobie niepełnosprawnej z powodu jej kalectwajest nie tylko moralnie naganne, ale może być potraktowanejako mobbing i powodować odpowiedzialność odszkodo-wawczą pracodawcy (art. 943 Kodeksu pracy).


13

5 Inne przykłady dyskryminacji ze względu na niepełno-sprawność:

� odmowa osobie niewidzącej wstępu do miejsca pracy z psem--przewodnikiem,

� odmowa zarejestrowania działalności gospodarczej osobyniepełnosprawnej z powołaniem się na ograniczenie jejsprawności,

� przyznanie osobie niepełnosprawnej niższego wynagrodze-nia za taką samą pracę, jaką wykonuje osoba pełnosprawna.

Religia, wyznanie i przekonania

Wolność sumienia i religii jest jedną z podstawowych prawi wolności człowieka (art. 53 Konstytucji RP). Wolność sumienia i wyznania obejmuje swobodę wyboru religii lubprzekonań oraz wyrażania ich indywidualnie i zbiorowo,prywatnie i publicznie. Wierzący wszystkich wyznań orazniewierzący mają równe prawa w życiu państwowym, poli-tycznym, gospodarczym, społecznym i kulturalnym (ustawao gwarancjach wolności sumienia i wyznania z 1989 r.).

Jak się może przejawiać dyskryminacja ze względu na religię, wyznanie lub przekonania w zatrudnieniu?

1. Pracodawca nie może domagać się od pracownika lubkandydata na pracownika starającego się o zatrudnienieujawnienia jego przekonań, w tym dotyczących religii lubwyznania. Informacje dotyczące religii lub wyznania podle-gają ochronie jako należące do sfery prywatności (zgodniez ustawą o ochronie danych osobowych z 1997 r.). Wolnośćsumienia i wyznania przysługuje nie tylko pracownikowi,ale także pracodawcy. Czym innym jednak jest wolność


14

posiadania przekonań religijnych, a czym innym ich manife-stowanie lub kierowanie się nimi przez pracodawcę w trak-towaniu pracownika, a także ich manifestowanie i kierowaniesię nimi przez pracownika w kontaktach z innymi pracowni-kami przy wykonywaniu obowiązków pracowniczych.

2. Nie można uzależniać zatrudnienia pracownika od wyzna-wania lub niewyznawania określonej religii. Wyjątki dotycząsytuacji zupełnie szczególnych (na przykład zatrudnienianauczyciela religii lub katechety w szkole). Odmowa zatrud-nienia, awansowania, a także zwolnienie pracownika z pracyw związku z wyznawaną przez niego religią stanowią naru-szenie zakazu dyskryminacji.

3. Za dyskryminację może być uznana odmowa zwolnienia odpracy w dni będące świętami religijnymi w celu umożliwie-nia pracownikowi uczestniczenia w obrzędach religijnych.Według polskiego prawa dniem świątecznym jest niedziela,dla wyznawców innych religii, np. islamu lub judaizmu, dnia-mi świętymi, które należy czcić przez powstrzymywanie sięod pracy, są inne dni tygodnia (piątek, sobota). Osoby należą-ce do kościołów i innych związków wyznaniowych, którychświęta religijne nie są dniami ustawowo wolnymi od pracy,mogą na własną prośbę uzyskać zwolnienie od pracy lubnauki na czas niezbędny do obchodzenia tych świąt, zgodniez wymogami wyznawanej przez siebie religii. Zwolnienie odpracy może być udzielone pod warunkiem odpracowaniaczasu zwolnienia, bez prawa do dodatkowego wynagrodzeniaza pracę w dni ustawowo wolne od pracy lub pracę w godzi-nach nadliczbowych, przy czym osoby niepełnoletnie mogąkorzystać z prawa do zwolnienia od pracy lub nauki na wnio-sek swych rodziców bądź opiekunów prawnych.


15

Jakie zachowania są traktowane jako dyskryminacja ze względu na religię, wyznanie lub przekonania?

Naruszeniem zasady równego traktowania ze względu nareligię lub przekonania (dyskryminacja jest także zakazanaz przyczyny przekonania ateistycznego) może być:

� ostentacyjne wystawianie symboli religijnych w miejscachpublicznych (w publicznych szkołach, w urzędach, u sprze-dawców i usługodawców oferujących publicznie dobra i usłu-gi), porządek konstytucyjny gwarantuje bowiem wierzącymwolność wyznawania każdej religii, a niewierzącym wolnośćod jakiegokolwiek przymusu religijnego,

� nauczanie określonej religii jako przedmiotu obowiązkowegow szkołach publicznych.

Orientacja seksualna

Dlaczego nikt nie może być dyskryminowany ze względu na orientację seksualną?

Każdy człowiek ma prawo do zachowania swojej prywatnościoraz samookreślenia się w sprawach orientacji seksualnej.Osobami o odmiennej orientacji seksualnej są homoseksu-aliści (geje i lesbijki), biseksualiści oraz transseksualiści.Odmienna orientacja seksualna tych osób jest następstwemczynników niezależnych od ich woli. Samo odstąpienie od kara-nia stosunków homoseksualnych (w Polsce stosunki homo-seksualne nie są karane od 1932 r.) nie wystarcza do zapew-nienia osobom o odmiennej orientacji seksualnej rzeczywistejniedyskryminacji oraz ich pozytywnej integracji w społe-czeństwie. Potrzebne jest także ustanowienie zakazu dys-kryminacji ze względu na tę przesłankę w życiu społecznym,zwłaszcza w stosunkach zatrudnienia, a więc w prawie pracy.


16

Jakie zachowania są traktowane jako dyskryminacja ze względu na orientację seksualną?

W innych państwach, w których ochrona przed dyskrymi-nacją osób homoseksualnych istnieje od pewnego czasu,za dyskryminację uznaje się:

� odmowę przyznania wolnych dni od pracy ze względu na ko-nieczność opieki nad chorym partnerem homoseksualnym,

� odmowę wynajęcia pokoju w hotelu parze homoseksualnej,� natychmiastową degradację i wydalenie ze służby wojskowej

w związku z ujawnieniem się homoseksualizmu żołnierzazawodowego,

� odmowę wjazdu na terytorium państwa osobom o innejorientacji seksualnej,

� odmowę udzielenia porady medycznej lub wykonania drob-nego zabiegu w obawie o to, że osoba homoseksualna możebyć zarażona wirusem HIV.

Jak się może przejawiać dyskryminacja w zatrudnieniuosób o odmiennej orientacji seksualnej?

1. Pracodawca nie może uzależniać zatrudnienia pracownikaod wcześniejszego ujawnienia, jaka jest jego orientacjaseksualna. Kandydat na pracownika ma prawo odmówićujawnienia tych danych, co wynika z ustawy o ochronie da-nych osobowych z 1997 r., która nie pozwala na gromadzeniei przetwarzanie danych dotyczących orientacji seksualnejw stosunkach zatrudnienia.

2. Dyskryminujące jest założenie, że osoba o odmiennej orien-tacji seksualnej może być zarażona wirusem HIV i w związkuz tym domaganie się przedłożenia zaświadczenia lekar-skiego, stwierdzającego, że kandydat na pracownika niejest nosicielem wirusa HIV i nie choruje na AIDS. W odnie-sieniu do niektórych zawodów – do których wymagany jest


17

nienaganny stan zdrowia – przepisy prawa pracy wymagająprzeprowadzenia szczegółowych badań lekarskich i usta-lenia, że kandydat na pracownika nie jest chory (nie tylko,że jest zdolny do pracy, ale że nie choruje na żadne choroby).Tylko w tych szczególnych wypadkach możliwe jest ustalaniestanu zdrowia pracownika. We wszystkich pozostałych sytuacjach – przy każdym zwykłym zatrudnieniu – nie możnadomagać się takiego zaświadczenia (podobnie jak praco-dawca nie może domagać się od zatrudnianej kobietyzaświadczenia, że nie jest w ciąży, chyba że chodziłobyo wykonywanie pracy szczególnie uciążliwej lub szkodliwejdla zdrowia kobiety ciężarnej).

3. Dokuczanie pracownikowi z powodu jego orientacji seksual-nej może być potraktowane jako mobbing i rodzić po stroniepracodawcy odpowiedzialność odszkodowawczą w stosunkudo pracownika (art. 943 Kodeksu pracy). Przyczyną mob-bingu może być kierowanie się fałszywymi stereotypami(na przykład utożsamianie homoseksualistów z pedofilami,twierdzenie, że homoseksualizm to „zboczenie”, którenależy leczyć).

4. Inne przykłady dyskryminacji w zatrudnieniu ze względuna orientację seksualną:

� odmowa zatrudnienia osoby o orientacji homoseksualnej naokreślonym stanowisku pracy,

� zwolnienie z pracy pod nieuzasadnionym pretekstem po ujawnieniu się homoseksualnej orientacji pracownika(najczęściej zwalniane są z tego powodu osoby homosek-sualne pracujące w szkołach, placówkach wychowawczychlub na uczelniach, na stanowiskach związanych z pracąz dziećmi i młodzieżą, w związku z utożsamianiem homosek-sualizmu z pedofilią i ogólnym przeświadczeniem, że osobyhomoseksualne mają skłonności do seksualnego wyko-rzystywania dzieci).


18

Zatrudnienie i praca

Na czym polega dyskryminacja w stosunkach pracy?

Przede wszystkim na mniej korzystnym ukształtowaniu sytu-acji określonego pracownika w porównaniu z innymi pracow-nikami. Na każdym bezprawnym pozbawieniu lub ogranicze-niu jego praw wynikających ze stosunku pracy ze względuna dyskryminujące kryterium (na przykład: wiek, niepełno-sprawność, religię lub wyznanie, przekonania polityczne,narodowość, rasę lub pochodzenie etniczne), a także naprzyznaniu z tych względów określonemu pracownikowiinnego zakresu praw niż te, z których korzystają inni pracow-nicy znajdujący się w tej samej sytuacji faktycznej i prawnej.W razie nieuzasadnionego uprzywilejowania jednego pra-cownika w stosunku do innych, mamy do czynienia z naru-szeniem nakazu równego traktowania pracowników, chociażniekoniecznie musi to oznaczać dyskryminację wszystkichpozostałych.

Jak się może objawiać nierówne traktowanie w zatrudnieniu?

Pracownicy powinni być równo traktowani w zakresie na-wiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrud-nienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celupodnoszenia kwalifikacji zawodowych. Za naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniuuważa się różnicowanie przez pracodawcę sytuacji pra-cownika z jednej lub kilku przyczyn dyskryminacji, któregoskutkiem jest w szczególności:

1. odmowa nawiązania lub rozwiązanie stosunku pracy,


19

2. niekorzystne ukształtowanie wynagrodzenia za pracę lubinnych warunków zatrudnienia albo pominięcie przy awan-sowaniu lub przyznawaniu innych świadczeń związanychz pracą,

3. pominięcie przy typowaniu do udziału w szkoleniach pod-noszących kwalifikacje zawodowe. Szczególnie istotny jest zakaz różnicowania wynagrodzeń,gdy nie jest ono usprawiedliwione obiektywnymi przyczynami.Pracownicy mają co do zasady prawo do jednakowego wyna-grodzenia za jednakową pracę lub za pracę o jednakowejwartości.

Jakiego rodzaju zatrudnienia dotyczy zakaz dyskryminacji?

Każdego – wynikającego z zawarcia umowy o pracę, z miano-wania, powołania lub wyboru. Dlatego zakaz dyskryminacjidotyczy również mianowanych nauczycieli lub urzędników.

A jeżeli ktoś prowadzi działalność gospodarczą?

Zakaz dyskryminacji ze względu na płeć, rasę, pochodzenieetniczne, religię lub wyznanie, przekonania, wiek, niepełno-sprawność i orientację seksualną dotyczy nie tylko dostępudo pracy najemnej, czyli takiej, kiedy pracownik jest zatrud-niany przez pracodawcę, ale także dostępu do zatrudnienianiepracowniczego, zwanego również samozatrudnieniem.Samozatrudnienie jest podobne do podjęcia samodzielnejdziałalności gospodarczej. Przedsiębiorca będący osobą fizyczną może podjąć działal-ność gospodarczą po uzyskaniu wpisu do ewidencji dzia-łalności gospodarczej. Ewidencję działalności gospodarczejprowadzi gmina właściwa dla miejsca zamieszkaniaprzedsiębiorcy. Podejmowanie i wykonywanie działalnościgospodarczej jest wolne dla każdego na równych prawach,


20

z zachowaniem warunków określonych przepisami prawa(art. 5 ustawy Prawo działalności gospodarczej z 1999 r.). Swoboda podejmowania działalności gospodarczej na pod-stawie wpisu do ewidencji przedsiębiorców prowadzącychdziałalność gospodarczą w oparciu o Prawo działalnościgospodarczej oznacza, że nie może mieć miejsca jakakolwiekdyskryminacja na tym polu. Odmowa wpisu do ewidencjidziałalności gospodarczej, a także odmowa udzielenia zezwolenia lub koncesji na prowadzenie takiej działalnościz przyczyn dyskryminacyjnych, jest nielegalna, zaś decyzjaadministracyjna odmawiająca wpisu, koncesji lub zezwoleniaoparta na takich przyczynach podlega zaskarżeniu do sąduadministracyjnego.


21

Sposób obrony przed dyskryminacją

Jakie przepisy zakazują dyskryminacji?

Ochrona przed dyskryminacją przewidziana jest bezpo-średnio w Konstytucji, a także w polskim prawie karnym,cywilnym i prawie pracy. Każda osoba, wobec której naru-szono zasadę równego traktowania, ma prawo domagaćsię ochrony swoich praw i dochodzić na drodze sądowejroszczeń wynikających z faktu dyskryminacji. Nakaz równego traktowania i zakaz dyskryminacji przewidująrównież umowy międzynarodowe, których Polska jest stroną.Ofiara dyskryminacji może powołać się bezpośrednio:

� przed sądem w postępowaniu cywilnym (na przykład w sprawie cywilnej, z zakresu prawa pracy i ubezpieczeńspołecznych), w postępowaniu karnym (przede wszystkimpo wniesieniu aktu oskarżenia do sądu), a także w postę-powaniu sądowo-administracyjnym (po wniesieniu skargina decyzję administracyjną),

� przed organami prokuratury lub policji w karnym postępo-waniu przygotowawczym,

� przed organami administracji publicznej w postępowaniuadministracyjnym, na naruszenia postanowień umów międzynarodowych raty-fikowanych przez Polskę, które zakazują dyskryminacji.

Na czym polega ochrona przed dyskryminacjąprzewidziana w prawie karnym?

Kodeks karny z 1997 r. przewiduje karalność przestępstw,które mogą być popełnione z powodu nienawiści rasowej,niechęci do osób o odmiennych przekonaniach lub poglądach,wyznających inną wiarę, a także z zamiarem świadomego


22

dyskryminowania innych ludzi z różnych przyczyn. Chodziw szczególności o przestępstwa: przeciwko ludzkości (rozdział XVI), w tym w szczególnościpolegających na:

� dopuszczeniu się zabójstwa lub spowodowaniu ciężkiegouszczerbku na zdrowiu osoby należącej do grupy narodo-wej, etnicznej, rasowej, politycznej, wyznaniowej lub grupyo określonym światopoglądzie – w celu wyniszczenia w całościlub w części tej grupy, albo stworzeniu dla osób należącychdo takiej grupy warunków życia grożących jej biologicznymwyniszczeniem (art. 118 Kodeksu karnego),

� stosowaniu przemocy lub groźby bezprawnej wobec grupyosób lub poszczególnej osoby z powodu jej przynależnościnarodowej, etnicznej, rasowej, politycznej, wyznaniowej lub z po-wodu jej bezwyznaniowości, a także publiczne nawoływaniedo popełnienia takiego przestępstwa (art. 119 Kodeksu karnego),przeciwko wolności sumienia i wyznania (rozdział XXIV), w tym polegających na:

� ograniczeniu człowieka w przysługujących mu prawach zewzględu na jego przynależność wyznaniową albo bezwyz-naniowość (art. 194 Kodeksu karnego),

� złośliwym przeszkadzaniu publicznemu wykonywaniu aktureligijnego kościoła lub innego związku wyznaniowego o ure-gulowanej sytuacji prawnej, w tym złośliwym przeszkadzaniupogrzebowi, uroczystościom lub obrzędom żałobnym (art.195 Kodeksu karnego),

� uczuć religijnych innych osób przez publiczne znieważanieprzedmiotu czci religijnej lub miejsca przeznaczonego dopublicznego wykonywania obrzędów religijnych (art. 196Kodeksu karnego), przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową(rozdział XXVIII), w tym:

� lub uporczywego naruszania praw pracownika wynikającychze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego (art. 218Kodeksu karnego),


23

przeciwko porządkowi publicznemu (rozdział XXXII),w tym polegających na:

� publicznym propagowaniu faszystowskiego lub innego tota-litarnego ustroju państwa lub nawoływaniu do nienawiścina tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość (art.256 Kodeksu karnego),

� publicznym znieważaniu grupy ludności albo poszczególnejosoby z powodu jej przynależności narodowej, etnicznej,rasowej, wyznaniowej albo z powodu jej bezwyznaniowościlub naruszeniu nietykalności cielesnej innej osoby z takichpowodów (art. 257 Kodeksu karnego). Postępowanie karne w tych sprawach wszczyna prokurator.Do organów prokuratury można zwrócić się z zawiadomie-niem o popełnieniu przestępstwa.

Jaką ochronę pracownika przed dyskryminacjąprzewiduje prawo pracy?

1. Osoba, wobec której pracodawca naruszył zasadę równegotraktowania w zatrudnieniu, ma prawo złożenia skargi dosądu pracy, do Państwowej Inspekcji Pracy lub wszczęciapostępowania pojednawczego przed komisją pojednawczą.W przypadku zgłoszenia Państwowej Inspekcji Pracy infor-macji o dyskryminacji pracownika, przeprowadzona zostaniekontrola pozwalająca na weryfikację zasadności złożonejskargi, z zapewnieniem ubiegającemu się o interwencjęcałkowitej anonimowości. W razie ujawnienia faktycznegozaistnienia przypadku dyskryminacji, inspektor pracy możeskierować do pracodawcy wystąpienie o usunięcie stwier-dzonych nieprawidłowości. Ciężar udowodnienia, że zróż-nicowanie sytuacji pracowników nie miało charakteru dys-kryminującego, spoczywa na pracodawcy, nie zaś na osobie,która w swoim subiektywnym odczuciu doświadczyła dys-


24

kryminacji. Gdy pracodawca nie udowodni, że kierował sięobiektywnymi przesłankami, ofiara dyskryminacji ma prawodo odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalnewynagrodzenie za pracę. Skorzystanie przez pracownikaz uprawnień przysługujących z tytułu naruszenia zasadyrównego traktowania w zatrudnieniu nie może stanowićprzyczyny uzasadniającej wypowiedzenie przez pracodawcęstosunku pracy lub jego rozwiązanie bez wypowiedzenia.

2. Poza odszkodowaniem pracownik może bezpośrednio do-chodzić świadczenia (na przykład premii regulaminowej),którego został pozbawiony przez pracodawcę wskutekdyskryminacji lub którego pracodawca udzielił mu, z tychsamych przyczyn, w niższym wymiarze.

3. Postanowienia umów o pracę i innych aktów, na podstawiektórych powstaje stosunek pracy, naruszające zasadę równe-go traktowania w zatrudnieniu, są nieważne. Zamiast takichpostanowień stosuje się odpowiednie przepisy prawa pracy,a w razie braku takich przepisów – postanowienia te należyzastąpić odpowiednimi postanowieniami niemającymicharakteru dyskryminacyjnego.

4. Jeżeli pracodawca naruszając zasadę równego traktowaniapracowników bez względu na płeć, wiek, niepełnospraw-ność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne,przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie,a także orientację seksualną, dopuści się ciężkiego naru-szenia podstawowych obowiązków wobec pracownika,wówczas pracownik może rozwiązać umowę o pracę bezwypowiedzenia – w takim przypadku pracownikowi przysłu-guje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okreswypowiedzenia.

5. Dyskryminacyjny charakter może mieć mobbing. Oznaczaon działania lub zachowania dotyczące pracownika lubskierowane przeciwko pracownikowi, polegające na upor-czywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracow-


25

nika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności za-wodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lubośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowaniez zespołu współpracowników. Pracodawca ma obowiązekprzeciwdziałać mobbingowi. Pracownik, u którego mobbingwywołał rozstrój zdrowia, może dochodzić od pracodawcyodpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnegoza doznaną krzywdę. Pracownik, który wskutek mobbingurozwiązał umowę o pracę, ma prawo dochodzić od praco-dawcy odszkodowania w wysokości nie niższej niż mini-malne wynagrodzenie za pracę.

Dobra osobiste

Kodeks cywilny z 1964 r. przewiduje możliwość dochodzeniaroszczeń przez osoby pokrzywdzone aktami dyskrymi-nacji, przede wszystkim w oparciu o przepisy o ochroniedóbr osobistych.

Jakie dobra osobiste są chronione w prawie cywilnym?

Wśród dóbr osobistych, tradycyjnie chronionych przez prawocywilne, art. 23 Kodeksu cywilnego wymienia między innymizdrowie, wolność, cześć, swobodę sumienia, wizerunek,nietykalność mieszkania; nie wymienia natomiast ani god-ności, ani rasy lub pochodzenia etnicznego, ani orientacjiseksualnej. Wyliczenie dóbr osobistych w tym przepisiejest jedynie przykładowe. Nie ulega jednak wątpliwości, że godność człowieka jestdobrem osobistym prawnie chronionym. Wynika to bezpo-średnio z art. 30 Konstytucji RP.


26

Można powiedzieć, że w każdym przypadku, w którym na-ruszone zostają czyjeś dobra osobiste ze względu na jegorasę lub pochodzenie etniczne, narodowość, religię lub wyznanie, przekonania polityczne albo orientację seksualną,musi dojść w sposób oczywisty do naruszenia jego godności,ponieważ godność rozumiana jako poczucie i świadomośćwłasnej wartości, honor, duma, szacunek do samego siebie,wynikają z tego, kim się jest, w tym także z rasy, pochodzeniaetnicznego, przynależności do określonego narodu, wyzna-wanej religii, itd. Naruszenie dóbr osobistych człowiekaz tych przyczyn polegać może na każdym obraźliwym zacho-waniu – wyszydzaniu, poniżaniu, wyśmiewaniu, formuło-waniu nieprawdziwych lub krzywdzących ocen, niewłaści-wych gestach, a także na naruszaniu nietykalności ciele-snej. Może nastąpić słownie, przez publikacje prasowe,audycje radiowe i telewizyjne, informacje umieszczanew internecie i w każdy inny sposób, który może być potrak-towany jako naruszenie dóbr osobistych.

Czego można się domagać w sprawie cywilnej o ochronę dóbr osobistych?

Każdy, czyje dobro osobiste zostało naruszone lub choćbyzagrożone na przykład ze względu na pochodzenie rasowei etniczne, religię lub wyznanie, przekonania lub orientacjęseksualną, może - zgodnie z art. 24 Kodeksu cywilnego -poszukiwać ochrony przed sądem okręgowym w postępo-waniu cywilnym, domagając się:

� zaniechania działania zagrażającego jego dobrom osobistym, � dopełnienia czynności potrzebnych do usunięcia skutków

naruszenia, w szczególności złożenia oświadczenia odpo-wiedniej treści i w odpowiedniej formie (na przykład prze-proszenia na piśmie, opublikowania stosownego oświad-czenia w prasie),


27

� zadośćuczynienia pieniężnego rekompensującego doznanąkrzywdę (art. 445 i art. 448 Kodeksu cywilnego), przy czymzadośćuczynienie powinno być odpowiednie, czyli powinnostanowić skuteczne naprawienie doznanych krzywd,

� zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany celspołeczny (art. 448 Kodeksu cywilnego),

� naprawienia szkody (w szczególności wypłaty odszkodowania)na zasadach ogólnych (art. 415 i nast. Kodeksu cywilnego),jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrzą-dzona szkoda majątkowa, przy czym odszkodowanie po-winno pokryć wszelkie szkody wynikające z bezprawnegodziałania lub zaniechania osoby, która dopuściła się aktudyskryminacji.


28

Organy i instytucjezapewniające ochronę przed dyskryminacją

Do jakich organów może się zwrócić osoba, którą spotkała dyskryminacja, w celu ochrony swoich praw?

1. Do sądu � Do sądu rejonowego – sądu pracy z powództwem o odszko-

dowanie przeciwko obecnemu lub byłemu pracodawcy alboprzeciwko osobie, która odmówiła zatrudnienia i w związkuz tym nie stała się pracodawcą, jeżeli pracodawca (byłypracodawca lub niedoszły pracodawca) dopuścił się aktówdyskryminacji. Powództwo wniesione do sądu pracy jestwolne od kosztów sądowych. Można ubiegać się o ustanowie-nie przez sąd pełnomocnika z urzędu w osobie adwokatalub radcy prawnego.

� Do sądu okręgowego z powództwem o ochronę dóbr osobi-stych. W sprawie takiej można ubiegać się o zwolnienie przezsąd od kosztów sądowych i przyznanie pełnomocnika z urzędu.Jeżeli osoba ubiegająca się o ochronę swoich praw nie znawystarczająco dobrze języka polskiego, ma prawo skorzystaćz pomocy tłumacza (na koszt Państwa).

2. Do prokuraturyDo prokuratury rejonowej z zawiadomieniem o popełnieniuprzestępstwa. Kodeks karny przewiduje, że niektóre rażąceakty dyskryminacji – zwłaszcza czyny popełnione ze względuna różnice narodowościowe, etniczne, rasowe, przynależnośćwyznaniową albo bezwyznaniowość – stanowią przestępstwaścigane z oskarżenia publicznego (przez prokuratora).


29

3. Do Rzecznika Praw Obywatelskich Każdy ma prawo wystąpienia, na zasadach określonychw ustawie, do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonychprzez organy władzy publicznej (art. 80 Konstytucji RP).Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży wolnościi praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucjioraz w innych aktach normatywnych (art. 208 KonstytucjiRP). W sprawach o ochronę wolności i praw człowieka i oby-watela Rzecznik bada, czy wskutek działania lub zaniechaniaorganów, organizacji i instytucji, obowiązanych do prze-strzegania i realizacji tych wolności i praw, nie nastąpiłonaruszenie prawa, a także zasad współżycia i sprawiedli-wości społecznej (art. 1 ustawy o Rzeczniku Praw Obywa-telskich z 1987 r.). Po zbadaniu sprawy Rzecznik może w szczególności:

� żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych, jakrównież wziąć udział w każdym toczącym się już postępo-waniu – na prawach przysługujących prokuratorowi,

� żądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postę-powania przygotowawczego w sprawach o przestępstwaścigane z urzędu,

� zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego,wnosić skargi do sądu administracyjnego, a także uczest-niczyć w tych postępowaniach – na prawach przysługującychprokuratorowi,

� wystąpić z wnioskiem o ukaranie, a także o uchylenie pra-womocnego rozstrzygnięcia w postępowaniu w sprawacho wykroczenia.


30

Jakie inne organy, instytucje i organizacje mogą pomóc osobie dyskryminowanej?

1. Rzecznik Praw DzieckaDziała na rzecz ochrony praw dziecka, w szczególności:prawa do życia i ochrony zdrowia, prawa do wychowaniaw rodzinie, prawa do godziwych warunków socjalnych, prawado nauki. Podejmuje też działania zmierzające do ochronydziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem, de-moralizacją, zaniedbaniem oraz innym złym traktowaniem.Szczególną troską i pomocą otacza dzieci niepełnosprawne(art. 72 Konstytucji RP, art. 3 ustawy o Rzeczniku PrawDziecka z 2000 r.).

2. Inspektor pracy Państwowa Inspekcja Pracy jest powołana do nadzorui kontroli przestrzegania prawa pracy przez pracodawców(art. 1 ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy z 1981 r.). W przypadku zgłoszenia Państwowej Inspekcji Pracy infor-macji o dyskryminacji pracownika, może zostać przepro-wadzona kontrola pozwalająca na sprawdzenie zasadnościzłożonej skargi, z zapewnieniem osobie, która wniosłaskargę, całkowitej anonimowości. Inspektor pracy może re-prezentować pracownika przed sądem, na przykład w spra-wie o odszkodowanie w związku z nierównym traktowaniemprzez pracodawcę.

3. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji – Departament Wyznań i Mniejszości Narodowych

4. Biuro Pełnomocnika Rządu do Spraw Równego StatusuKobiet i Mężczyzn

5. Biuro Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych


31

6. Związki zawodowe Osoba, którą dotknęła dyskryminacja w stosunkach zatrud-nienia, może zwrócić się o pomoc do organizacji związkowej. Związki zawodowe są powołane do reprezentowania pra-cowników i obrony ich praw, interesów zawodowych i soc-jalnych. Pracownik niezrzeszony w związku zawodowymma prawo do obrony swoich praw na zasadach dotyczącychpracowników będących członkami związku, jeżeli wybranaprzez niego zakładowa organizacja związkowa wyrazi zgodęna obronę jego praw pracowniczych (art. 30 ustawyo związkach zawodowych z 1991 r.). W sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecz-nych związki zawodowe mogą powodować wszczęcie postę-powania na rzecz pracownika. Przedstawiciel związku zawo-dowego może być pełnomocnikiem pracownika w postępo-waniu sądowym.

7. Organizacje pozarządowe W pewnych sprawach organizacje społeczne, których za-danie nie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej,na przykład stowarzyszenia i fundacje, mogą reprezentowaćosobę, którą dotknęły akty dyskryminacji, przed sądem(art. 61- 63 Kodeksu postępowania cywilnego, art. 90 Ko-deksu postępowania karnego). Organizacje pozarządoweudzielają szczegółowych informacji o uprawnieniach przy-sługujących osobom dyskryminowanym, a niektóre z nichudzielają nawet bezpłatnych porad prawnych.


Kancelaria Prezesa Rady Ministrów

Sekretariat Pełnomocnika Rządu

do Spraw Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn

Al. Ujazdowskie 1/3

00-583 Warszawa

www.rownystatus.gov.pl

email: [email protected]

Publikacja bezpłatna, niedostępna w wolnej sprzedaży


Documents

Przeciwdziałanie dyskryminacji w Polsce - Policja.pl...broszura prawna 32 2 korekta 25/3/04 11:37 AM Page 2 3 Wstęp Niniejsza broszura informacyjna ma na celu przybliżenie czytelnikowi