PROJEKAT SNV copy - oie-res.me Polje.PROJEKAT SNV.pdf · Biomasa od drveta u opštini Bijelo Polje 7 Ako izvore drvnog ostatka u procentima prera čunamo u metre kubne. Njihove vrijednosti

Biomasa od drveta u opštini Bijelo Polje

1

PROJEKTNI ZADATAK � izrada analize lanca vrijednosti obnovljivih izvora energije/biomase na lokalnom nivou(Bijelo Polje)

Autor: Dr Vidoje Mora čanin

Bijelo Polje, 2011


2

1. UVOD

Ukupna površina Crne Gore iznosi 1,381,200 ha od toga na šumu i šumsko zemljište odpada 743,609 ha ili 54%, a oko 60% stanovništva je vezano za selo i prostore koji su bogati šumama.

Pod šumom se podrazumijeva svaka površina veća od 5 ari obrasla šumskim drvećem i služi za proizvodnju šumskih sortimenata ili ima zaštitnu funkciju i posebnu namjenu bez obzira na obrast i visinu stabla (visoke šume, niske šume, izdanačke i ostale šume) Po stepenu šumovitosti Crna Gora pripada samom evropskom vrhu. Naime, uz skandinavske zemlje, sa 0,9 ha šuma po glavi stanovnika, Crna Gora je jedna od najšumovitijih zemalja u Evropi, sa visokom vrijednošću i ogromnim potencijalom za rekreaciju i turizam. Slovenija ima stepen šumovitosti 58% (0,6/ha po stanovniku); Hrvatska 37% (0,47 ha po stanovniku); Srbija 25% (0,3 ha po stanovniku); BiH 41%; Španija 30%; Austrija 38%.

Slika -1 Karta šuma Crne Gore

Od ukupne površine šume obuhvataju 621 000 ha,dok neobraslo šumsko zemljište čini 123 000 ha.Šume i šumska zemljišta, zemljišta u državnoj svojini zahvataju 500 000 ha ili 67% šume i šumska zemljišta u privatnom vlasništvu čine 244 000 ili 33%.

Na osnovu tabele 1 (Izvor: Monstat) može se zaključiti da je u Crnoj Gori postoji tendencija povećanja površine zemljišta pod šumom.

Čiste sastojine Mješovite sastojine

Ukupno Lišćara Četinara Lišćara Četinara

Lišćara - četinara

1996 545 436 183 300 45 571 188 094 35 260 93 211

1999 545 011 182 575 45 886 188 100 35 239 93 211

2002 545 153 182 575 45 998 188 100 35 277 93 203

2005 617 080 206 636 45 015 230 641 41 385 93 403

2008 627 168 203 218 57 595 228 396 44 728 93 231

Tabela – 1Površina šuma u hektrima


3

Meñutim, sječa prema istom izvori, Tabela-2 stagnira ili je u blagiom padu.

Sječa drveta u šumama i izvan šuma, proizvedeni sortime nti m³

Sječa drveta Od ukupne sječe

Bruto masa Lišćara Četinara Industrijsko i

tehničko drvo Ogrijevno drvo Otpadak

2003 485 440 232 131 253 309 235 418 166 006 84 016

2004 527 165 247 148 280 017 263 880 169 225 94 060

2005 574 375 260 488 313 887 305 795 163 835 104 745

2006 631 273 280 760 350 513 338 993 174 282 117 998

2007 548 162 236 339 311 823 306 944 139 737 101 481

2008 595 195 242 589 352 606 328 857 156 181 110 157

2009 444 446 216 640 227 806 208 250 156 341 79 855

2010 480396 224811 255585 246699 152391 81306

Tabela – 2 Sječa šuma u Crnoj Gori predhodnih osam godina

Ukupne drvne zalihe u šumama Crne Gore procjenjuju se na oko 72 miliona m3,od čega četinari 29,5 miliona m3 ili 41% I lišćara 42,5 miliona ili 59%.Po funkciji šume namijenjene uzgoju drveta pokrivaju 348 hiljada ha. ili 81% svih šuma.

Na osnovu prikazanih parametara može se zaključiti da u Crnoj Gori postoje veliki potencijali biomase od drveta. Drvna biomasa je jedan od reprezentativnih oblika obnovljive energije

9 TTDB/MKT5 | 21.11.2008 | © Bosch Thermotechnik GmbH 2011. Alle Rechte vorbehalten, auch bzgl. jeder Verfügung, Verwertung, Reproduktion, Bearbeitung, Weitergabe sowie für den Fall von Schutzrechtsanmeldungen.

CO2-neutralno sagorjevanje

Ugljen -dioksid(CO2)

Kiseonik(O2)

Ugljenik(C)

Ugljen-dioksid(CO2)

Kiseonik (O2)

Ugljenik(C)

Truljenje

On iznosi. samo 6 grama ugljen – dioksida po kilovat času energije. Iako briket i pelet prilikom sagorijevanja manje emituju CO2 njihov ekvivalen emisije CO2 je nešto veći – 43 g/kwh, jer je uračunata emisija CO2 pri njihovoj proizvodnji. Meñutim, ekvivalent emisije CO2 fosilnih goriva je mnogo veći, jer proces njihovog ponovnom stvaranja je

Prvo od drveta nema otpada, s obzirom da se osim ogrevnog drveta i svaki drvni ostatak može iskoristi kao gorivo za loženje u obliku briketa, peleta ili sječke-čipsa. Drugo, relativno se brzo onavljva, jer prilikom sagorijevanja drvne mase emituje se ugljen – dioksid (CO2) u atmosferu koga šume koriste za svoj rast. Iz tih razloga se kaže da je ekvivalen emisije CO2 drveta neutralan.


4

mnogo dug. Na primjer, lož ulja iznosi 311 g/kwh.

2. Drvna biomasa u opštini Bijelo Polje

Opština Bijelo Polje sa sjedištem u istoimenom gradu, je privredni, saobraćajni i kulturni centar na sjeveru Crne Gore. To je treća opština u Crnoj Gori po broju stanovnika, a četvrta po površini - 924 km2. Prema popisu iz 2011. godine, opština ima 46.676 stanovnika. U opštini Bijelo Polje površina pod šumom i šumskim zemljištem je preko 37.000 hektara, Tabela-3, od toga je državna svojina preko 23.000, što predstavlja oko 47%, ili 0.8 hektra po stanovniku. Ako u opštini Bijelo Polje, prema Strateškom planu razvoja 2012-2016 godine, ima 13.199 domaćinstva dobili bi da u opštini Bijelo Polje po domaćinstvo ima nešto manje od 3 (2.8)hektara šume i šumskog zemljišta. Prema tome, šume za opštinu Bijelo Polje predstavlja veoma značajan resurs, Tabela-3.

Slika - 2 Grb Bijelog Polja

U Bijelom Polju od 430 privrednih subjekata u sektoru prerañivačke industrije 127 je privrednih subjekata koja vrše preradu drveta. Bjelopoljska privreda je uglavnom uvozno zavisna. Od 27 značajnijih privrednih subjekata upućeno je na uvoz materijala za reprodukciju i proizvoda za dalju prodaju u vrijednosti 37..916.018.eura. Meñutim, što se

ŠUME [ha]

ŠUMSKO ZEMLJIŠTE [ha]

UKUPNO [ha]

DRŽAVNE

20.568

2.470

23.038

PRIVATNE

6.857

824

7.681

UKUPNO

27.425

3.294

30.719

Tabela-3 – Površina šuma I šumskog zemljišta u opštini Bijelo Polje

tiče izvoza samo su četiri značajnija privredna subjekta sa vrijednošću od 1.312.129 eura. Od njih samo privredni subject koji se bavi drvopreradom – ŠIK “LIM” ima znatno veći


5

izvoz nego uvoz, tj. nema ga meñu 27 značajnih uvoznika. Kod ostala tri značajna izvoznika procenat izvoza u odnosu na uvoz kreće se od vema malog 1.8% - Solaris, 5.02% - Mesopromet% do 80% - Meduza. Prema tome, razlika izmeñu izvoza i uvoza za ova tri subjekta je negativna i u eurima iznose – 17.497.146 Mesopromet, - 1.619.892 Solaris i -89.954 Meduza, a kod drvoprerañivača ŠIK „LIM” je pozitivna i iznosi +103,591 eura.

Na osnovu ovih prikazanih pokazatelja u opštini Bijelo Polje je očigledan značaj drvoprerañiačke industrije. Njihovi inputi su uglavnom šume sa teritorije opštine Bijelo Polje. Zalihe drvne mase u šumama opštine Bijelo Polje prikazane su u Tabeli-4

ČETINARI [m3]

LIŠIĆARI [m3]

UKUPNO [m3]

DRVNE ZALIHE

2.034.720

1.637.404

3.672.124

PRIVREDNE ŠUME

VISOKOEKONOMSKE

[m3]

IZDANAČKE

[m3]

UKUPNO

[m3]

2.882.840

376.293

3.259.133

Tabela-4 Zalihe drvne mase u opštini Bijelo Polje

2.1 Analiza ukupnih potencijala biomase u opštini Bijelo Polje (potencijali iz šume i drvoprerade),

Prema zakonima mnogih zemalja dozvoljena godišnja sječa šuma ne smije da bude veća od godišnje procjene prirasta šuma. Slična situacija je i u Crnoj Gori, odnosno, u opštini Bijelo Polje. Največu količinu dozvoljene sječe dobijaju kocesionari oko 26.000 [m3], od toga 18.000 [m3] su četinari, 8.000 [m3]. Zatim 20.000 [m3] za potrebe stanovništva za ogrevnim drvetom, 1.000 [m3] sanitarne sječe i 5000 [m3] maloprodaje drva. Ukupno dozvoljena sječa bi iznosila oko 50.000 [m3], Tabela-5. Dozvoljena godišnja sječa drveta u opštini Bijelo Polje, odnosno, godišnja sječa je manja od procjene godišnjeg prirasta. Takva je situacija u Crnoj Gori i regionu.

Primarnu preradu drveta vrše pilane u obliku rezane grañe, kojih u Bijelom Polju ima 10, trenutno radi šest. Sve pilane su privatno vlasništvo. Od njih niko ne prerañuje više od 15.000 [m3] na godišnjem nivou, pa po tom kriterijujumu spadaju u srednje i male


6

prerañivače. Prema statističkim podacima primijećen je pad primarne prerade drveta.

KONCESIJE

[m3]

POTREBE STANOVNIŠTVA ZA OGREVNIM DRVETOM

[m3]

MALO-PRODAJA DRVETA

[m3]

SANITA-RNA SJEČA

[m3]

UKUPNO

[m3]

ČETI-NARI

LIŠI- ĆARI

18.000

8.000

UKU- PNO 26.033

20.000

5.000

1.000

52.033

Tabela-5- Godišnja dozvoljena godišnja sječašuma u opštini Bijelo Polje

Samo dvije pilane godišnje prerade više od 6.0000 [m3] oblovine. Osim ogrevnog drveta, biomasu od drveta čine drveni briketi, peleti i sječka-čips koji se proizvode od drvnog ostatka.. Drvni ostatak nastaje pri svim faza prerade drveta, tj. pri sječi drveta, primarnoj preradi u pilanama i finalnoj proizvodnji. Podaci o godišnjoj dozvoljenoj sječi u Tabeli – 5 su vrijednosti otpremljenih količina drveta iz šume. To čine 90% tehničko drvo i prostorno drvo, a 10% je ostatak – krupne grane i piljevina. Ovaj ostatak se može vrlo lako koristititi. Meñutim, ostatak od 10%, koji čine grančice (prečnik manji od 8 cm), iglice, lišće, zatim, panjevi i korienjenje oko 20% ostaju u šumi i trule. U pilanama od trupaca ce oko 65% iskoristi za rezanu grañu, a ostatak od 14% je piljevina, 12% krupna otpad (zarupci, okrajci,...) i oko 9% sitna otpad i drvena prašina. Najmanji procenat drvnog ostatka je pri finalnoj obradi oko 1%. Izvori drvnog ostatka u opštini Bijelo Polje prikazani su na Dijagramu - 1 Primarna prerada drveta u pilana na godišnjem nivou po količinama je približno jednaka vrijednostima dozvoljene sječe. Drvni ostatak najjednostavnije je iskoristiti pri primarnoj i finalnoj preradi. U opštini Bijelo Polje samo jedna pilana (ŠIK „LIM”) maksimalno koristi drvni ostatak i može se reći da ima zaokružen sistem upravljanja drvnim ostatkom. Krupnu otpad koristi kao gorivo za kotao za sopstveno grijanje i za sopstvenu sušaru rezane grañe, kao i za kotao za dobijanje toplog vazduha u sušari za proizvodnju briketa. Cjelokupnu piljevinu koristi za proizvodnju briketa. Ostale pilane krupnu otpad uglavnom izvoze, a preostali ostatak drveta je neiskorišćen. Jedan dio drvnog ostatka kod finalne obrade drveta koriste farmeri za prostirku u farmama, a preostali dio je ne iskorišćen iako kompletan drvni ostatak Ostatak od drveta koji nije uopšte iskorišćenjen je ostatak pri sječi, koji ostaje u šumi.. Tehnički dostupan ostatak su krupne grane, koje bi se mogle iskoristiti direkto kao ogrevno drvo ili u daljem procesu kao sječka-čips, ili materijal za proizvodnju peleta ili briketa.


7

Ako izvore drvnog ostatka u procentima preračunamo u metre kubne. Njihove vrijednosti prikazane su na Grafikonu-1.

0 5000 10000 15000 20000 25000

Godišnje

Finalna obrada

Pilane

Šumski drvni ostatak

Grafikon-1 Količine drvnog ostatka po izvorima u m3

Sa Grafikon-1 se primjećuje da ja najviše drvnog ostatka pri sječi oko 20.000 m3 i da on uglavnom ostaje u šumi. Zatim, u pilanama 11.000 m3, od toga 1500 m3 se preradi u briket. U finalnoj obradi je svega 300 m3 , ali osušenog na oko 8% vlažnosti Struktura drvnog ostatka je prikazana na Grafikonu-2.

OSTATAK OD DRVETA U PILANAMA

35%

OSTATAK OD DRVETA PRI FINALNOJ OBRADI

1%

OSTATAK OD DRVETA PRI SJEČI U ŠUMI

40%

UKUPNI OSTATAK

OD DRVETA

Dijagram-1 Izvori drvnog ostatka

m3


8

0

5000

10000

15000

20000

25000

Kr. Gr. Pilj. Gran čice Panj. i kor. Sit.i pr. Suva

Godišnje u m3

Grafikon-2 Vrste drvnog ostatka Prema tome u opštini Bijelo Polje godišnje je neiskorišćeno drvnog ostatka oko 50.000 m3. Ako se od te količine oduzme 20.000 m3.drvnog ostatka od panjeva i korijena, koji ostajanjem u šumi preko truljenja i ugljenika hrane i obnavljaju šumeme, dobija se 30.000 m3. Od te količine moglo bi da se prizvede 6.000 tona briketa ili peleta. S obzirom da 1kg briketa ili peleta ima energetsku vrijednost 5kWh, to bi iznosilo da su godišnje energetske rezerve samo u drvnom ostatku 30. 000 MWh. S obzirom da je godišnja dozvoljena sječa ogrevnog drveta 26.000 m3 .za potrebe stanovništva, što bi u energetskoj vrijednosti iznosilo 46.800 MWh. Uporeñivanjem sa potencijalima neiskorišćenog potencijala dvnog ostatka zaključili bi da su njemu nalaze više od 50% potreba za ogrevnim drvetom. Lanac vrijednosti ukupnih potencijala biomase od drveta prikazan je na Slici-3. 56.000 m3 20.000 m3 C CO2

Slika-3 Lanac vrijednosti biomase

šume

Dozvo- ljena sječa

ostatak

prerada

truljenjee

Drvo-prerañiv.

pilane

ostatak

Drva

Gorivo biomasa

Ogr dr

ostatak

rezana graña

prerada

Gorivo Bioma-sa

prerada


9

2.2 Analiza proizvoñača biomase (ogrevno drvo, briket, pelet, sječka-čipsa)

U opštini Bijelo Polje od proizvoñača biomase postoji najviše proizvoñača ogrevnog drveta. Samo jedan proizvoñač ogrevnig drveta godišnje proizvede oko 5000 m3 (prostorni). On uglavnom proizvodi drva u takozvanim ćorkovima, odnosno, trupčićima dužine 33 cm po cijeni od 32 eura sa uračunatim prevozom. Ostali proizvode mnogo manje i većinom su metarske cjepanice, koje su za 5 eura jeftinije po metru kubnom, ima i nekolika proizvoñaća cijepanih drva, za koje treba i do 5 evra više po kubnom metru od ćorkova.

Takoñe, u manjim količinama kao ogrevno drvo jedan preduzetnik prodaje okrajke od bukove daske (iz Kolašina) u paletama od jednog kubnog prostornog metra po cijeni od 35 eura.

Osim proizvoñača ogrevnog drveta u opštini Bijelo Polje postoji samo jedan proizvoñač briketa. To je jedina fabrika briketa u Crnoj Gori, i ona je instalirana uz jednu od najvećih pilana. Koristi direktno piljevinu iz pilane koja se preko transportnih sistema dovodi u fabriku. Na taj način nema rasipanja i odlaganja pilotine na otvorenom prostorru, odnosno, postignut je osnovni cilja - zaštita živodinetne. Takoñe, time se postiže da je sirovina uvijek čista i da je zaštićena od uticaja kiše, snijega ili bilo kojeg drugog uticaja. Ako se ovome doda da u pocesu proizvodnje briketa nema nikakvog dodatnog vezivnog sredstva onda je više nego oćigledno da je takav btiket reprezent ekogoriva. Kapacitet fabrike je takav da uglavnom postiže da preradi cjelokupnu piljevinu iz pilane, To je na godišnjem nivou oko 300 tona ili 450 do 500 metara kubnih briketa.

Proizvoñača peleta i sječke-čipsa u opštini Bijelo Polje nema. Grafički prikaz biomase od drveta prikazan je na Grafikonu-3.

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

ogrevnodrvo

Briketi Peleti sje čka-čips

Godišnje u prm

Grafikon-3 Proizvodnja biomase od drveta


10

2.3 Analiza najznačajnijih aktera i njihove povezanosti u proizvodnji i korišćenju biomase

Osnovni akter u korišćenju i proizvodnji biomase od drveta je država, odnosno, njena polittika, koja treba da stvori optimalan ambijent, slika -4.

Slika-4 Lanac vrijednosti aktera u proizvodnji i korisnika biomase

Država treba da stvori povoljan ambijent. Prvo, da to omogući zakonskom regulativom u skladu sa meñunarodnim konceptima, kao na primjer, održivog razvoja, zaštite životne sredine, meñunarodnim standardima. Posebno poštovati ustavnu odrednicu da je Crna Gora Ekološka država.

Što se tiče donošenja zakonske regulative Crna Gora je veoma uspješna u tom dijelu, ali je poblem u primjeni. Na primjer, trebalo je da se primjenjuje zastupljenost biomase sa 40% u grijanju javnih ustanova (školama, bolnicama, zgradama lokalne uprave). Meñutim, ne samo što se to nije primjenljivo, nego se u nekoliko škola i bolnici uvodi grijanje na lož čije ekvivalent emisije CO2 od 10 do 50 puta veći. Uočena su dva moguća osnovna problema koja su ne samo usporila pomenuti koncept, nego i uticali da se napravi korak u nazad a to su: nedovoljna korelacija izmeñu institucija i uticaj uvoznog lobija energenata i odgovarajuće opreme.

Drugo, država treba da podstiče i subvencionira obnovljive izvore energije, a što se tiče opštine Bijelo Polje to je biomasa. U ovom dijelu se veoma malo radi. U mnogim zemljama subvencije se odnose ne samo na proizvoñače biomase, nego i na korisnike.

Jedan od bitnih aktera u proizvodnji i korišćenju su investicioni fondovi. Postoje investicioni fondovi, ali su opšteg karaktera, odnosno, nema namjenskog za biomasu kako za proizvoñača tako i potrošača biomase. A posebna su priča banke, čiji su

POLITIKA DRŽAVE

POTRO –OŠAČI domaćinstva industrija institucije

Zašt.ž.sr.

Ekol.dr.

Zakoni.

PROIZ-VOðAČI BIOMASE - briket - pelet - sječka (čips) - ogrevno drvo

Subvenc

Dir.EU

Investic


11

proizvodi izuzetno skupi, pa je njihovo korišćenje u investirnje na ivici rentabiliteta isplativosti.

U predhodnom dijelu pomenuto je da u opštini Bijelo Polje ima znatan broj drvoprerañivača od kojih su pilane i proizvoñači ogrevnog drveta primarni. Osim više proizvoñača ogrevnog drveta što se tiče drvne biomase postoji samo jedan proizvoñač briketa, dok peleta i sječke nema ni jedan proizvoñač u opštini Bijelo Polje. Sve veće pilane trebalo bi zainteresovati za neku vrstu proizvodnje biomase, pre svega na iskorišćenju drvnog ostatka.

Najznačajniji akter u svakom poslu je korisnik i prema njemu treba da je okrenuta sva pažnja. Na ovom planu prije svega treba upoznati korisnika o prednostima proizvoda drvne biomase. Najveći doprinos u podizanju svijesti imaju nevladine organizacije, a prije svega meñunarodne.

2.4 Analiza tržišta biomase

Analiza tržišta drvne biomase u opštini Bijelo Polje zahtijeva posmatranje na dva perioda i to na period do 2009. godine i posle. U prvom periodu najkraće može da se predstavi da je bila veća potražnja za drvnom biomasom od ponude. Taj period se poklapa sa uspon investiranja u Crnoj Gori, privrednog rasta i velike ponude i jednostavne - lake garancije za bankarske kredite, odnosno, kupovna moć je bila veća. Zatim, karakteristčno za taj period je i klimatski faktor, Na primjer, u 2008. godini ljeto je bilo kišovito, snijeg je rano pao - početkom oktobra i zima je dugo trajala, odnosno, bio je veliki broj dana kada je temperatura bila ispod 00C. Drugi period se podudara sa pojavom krize, manjeg investiranja, manje sposobnosti grañana za dobijanje kredita, odnosno, slabije kupovne moći grañana. Drugi period karakteriše veća ponuda ogrevnog drveta i briketa iako je proizvodnja ista ili manja, a pelata je obrnuto, veća potražnja nego ponuda. Sječku-čips niko ne proizvodi, a i niko je ne koristi. Jedan dio sirovine za sječku se izvozi. U ovom periodu svjedoci smo da snijega skoro nema do nove godine i da je manji broj dana kada je temperatura ispod 00C, grafikon-4.

Osim tržišta opštine Bijelo Polje, proizvodi drvne biomase lokalnih proizvoñača dospijevali su i na tržišta susjednih opština, kao i na tržišta van granica Crne Gore. Cijepano ogrevno drvo u Italiju i briket u Sbiju.

Karakteristično za drugi period analize tržišta jeda se povećala potražnja biomase na tržištima Podgorice i primorja.

Tražnja drvo i briketa Ponuda drvi i briketa

Tražnja peleta

Ponuda peleta

Do 2009. god. Od 2009. godine

Grafik - 4 Tržište drvne biomase


12

2.5 Regulatorni okvir za korišćenje bioma

Crna Gora što se tiče zakonske regulative, odnosno, njihovog usvajanja i donošena veoma uspješno stvara ambijent za obnovljive izvore energije, ali je još u povoju njihova primjena.

Zakonska regulativa je zasnovana na svjetskim koncepcijama, meñunarodnim standardima, preporukama i direktivama EU, kao što su zaštita životne sredine, održivi razvoj, upravljanje otpadom, energetska efikasnost, upotreba obnovljive energije i dr. Reprezentativni primjer obnovljive energije je biomasa od drveta.

Slika - 5 Svjetski dan zaštiteživotne sredine-5.jun Slika – 6 Šume su pluća planete

Osim meñunarodnih i evropskih osnova i preporuka za zakonsku regulativu, Crna Gora ima dodatnu ustavnu obavezu kao Ekološka država: Svjesni duga prema prirodi, izvoru našeg zdravlja i inspiraciji naše slobode i kulture, posvećujemo se njenoj zaštiti u ime sopstvenog opstanka i budućnosti potomstva. – DEKLERACIJA 1992.

Slika – 7 Crna Gora Ekološka država

Ovom problematikom se bave nekoliko ministarstava u Vladi Crne Gore, kao što su


13

ministarstva nadležna za zaštitu životne sredinu, energetiku, šumarstvo i poljoprivredu, ekonomiju i dr. Crna Gora je usvojila Zakon o Upravljanju otpadom, ali je njegovu primjenu odlagala. Veoma je značajno usvajanje Zakona o energetici („Službeni list Crne Gore, br.28/10) u kojem je obrañena proizvodnja toplotne energije iz obnovljivih izvora energije, zatim dati su:

- Nacionalni cilj za udio obnovljive energije u finalnoj potrošnji sveukupne energije,

- Program razvoja i korišćenja obnovljivih izvora energije

- Povlašćeni proizvoñač.

U toku 2011. godine ministarstvo nadležno za energetiku usvojilo regulativni okvir za obnovljive izvore energije:

1. Proceduru izdavanja energetske dozvole 2. Vrstu i klasifikaciju postrojenja koja koriste obnovljive izvore 3. Mjerenje i istraživanje potencijala obnovljivih izvora energije, 4. Status i prava povlašćenog proizvoñača električne energije, 5. Garancija porijekla energije proizvedene iz obnovljivih izvora energije 6. Potsticajne cijene električne energije iz obnovljivih izvora energije.

Takoñe, usvojena je Strategije upravljanja drvnim ostatkom, a u pripremi je Strategija razvoja energetike Crne Gore do 2030. U toj strategiji definišu se tri glavna prioriteta:

- sigurnost snabdijevanja - konkurentnost tržišta, - održivi energetski razvoj.

Zatim, Strategije daje smjernice energetskog procesa i održivog razvoja: 1 Povećanje energetske efikasnosti, 2 Veće korišćenje obnovljivih izvora energije domaćih resursa, 3 Postizanje balansa izmeñu energetskog razvoja i zaštite životne sredine.

Nacionalni cilj udjela obnovljivih izvora energije u ukupnoj energiji Crne Gore do 2020. godine je približno 29,5%, što predstavlja skoro 50% više od EU (20% ).

Meñutim, u primjeni se nije otišlo mnogo, čak i planirane aktivnosti u skladu sa evropskim preporukama da se u školama, bolnicama i zgradama lokalne uprave za grijanje koristi 40% obnovljivih izvora energije – biomase. Ne samo što se nije napredovalo nego je učinjen i korak unazad, jer se u nekolko škola i bolnici uvelo grijanje na lož ulje.

2.6 Analiza korisnika biomase i opreme za grijanje

Korisnici drvne biomase su večinom domaćinstva. Od većih potrošaču, koji imaju instalirane kotlove veće snage – 350 kw su jedan hotel, koji koristi briket, jedan restoran, koji koristi pelet i jedan trgovinski centar koji koristi ogrevno drvo u kombinaciji sa


14

ugljem.. Osim ovih korisnika iz grupe pravnih lica koja koriste briket, ogrevno drvo ili njihovu kombinaciju, kao i pelet postoji još korisnika, ali sa kotlovima manje snage ili pećima.

Najveći broj korisnika drvne biomase su domaćinstva. Drvnu masu koriste u svim vrstama ogrevne opreme : šporetima klase smederevca, šporetoma tipa alfe, pećima, pećima za etažno grijenje, šporetima za etažno grijanje i kotlovima.

Uporeñujući rezultate istraživanja o godišnjoj proizvodnji drvne biomase u opštini Bijeelo Polje, kao i uvezenim količinama peleta, sa količinama opreme za grijanje i broju domaćinstava može se doći do interesntnih rezultata o starosti opreme za grijanje.

Količine proizvedene drvne biomase date su u predhodnim odeljcima. Ovim količinama treba dodati i 500 tona peleta koje su uvezene.

U opštini Bijelo Polje ima 13.199 domaćinstava, od toga broja najmanje 10.500 domaćinstava koristi čvrsto gorivo za grijanje, odnosno, drvnu biomasu kao gorivo, a time i opremu za grijanje na čvrsto gorivo.

Prodavnice opreme su nalaze u gradskom području i ima ih šest. Prodaja opreme za grijanje na godišnjem nivou po vrstama prikazana je u tabeli – 5 i grafiku -5.

Šporeti tipa sme-derevca

Šporeti tipa

alfa

Peći Šporeti za etažno grijanje

Kotao

Peći na pelete

Šporeti na pelet zaetažno grijanje

Kotao

na pelete

Proda- vnice (ukupno gr. jed.)

57 41 22 18 6 - - 1 I - 145

12 10 II - 22

20 40 III - 60

7 3 IV – 10

10 200 50 8 50 52 V – 370

400 40 200 VI- 640

180 226 40 VII-446

664 350 272 230 66 8 50 53 1693

Tabela – 6 Prodaja opreme za grijanje na čvrsta goriva u toku jedne godine


15

0

50

100

150

200

250

300

350

400

I II III IV V VI VII

SAPŠEKPPŠEPKP

Grafikon-5 Prodaja opreme za grijanje po vrstama u toku jedne godine

Za analizu opreme za grijanje u opštini Bijelo Polje korišćeni su podaci o prodaji grejnih tijela, tabele-6 i grafikona – 5, kao i broja domaćinstava koja koriste grejna tijala na čvrsto gorivo. U toku godine je prodato 1693 grejnih tijela i ako pretpostavimo da se više od 10% prodatih tijela ne koristi van naše opštine, znači oko 1500. Na osnovu čega se može zaključiti da svako domaćinstvo poslije sedam godina mijenja grejno tijelo.

Takoñe, iz pomenute tabele i grafikona se vidi da su najpodavaniji šporeti tipa „smederevca”- 664 komada. Prema izjavama ispitanika to je najvjerovatnije zbog najniže cijene, iako imaju najslabiji stepen iskorišćenja toplotne energije. Njihov stepen iskorišćenja je oko 30%, odnosno, 60% toplotne energije se rasipa preko čunkova-dimnjaka u atmosferu. Domaćinstva koja koriste ova grejna tijela u prosjeku godišnje troše oko 10 m3 drva, čija je energetska vrijednost veća od 20.000 kwh u zavisnosti od vrste drveta i suvoće. Od te energije, kao što je napomenuto 6 0% je ne iskorišćeno ili 12.000 kwh godišnje po domaćinstvu za godinu. Još ako ovu ne iskorišćenu energiju pomnožimo sa 600 korisnika „smederevca” u toku godine dobija se 7.200.000 kwh rasute energije.

Da bi bolje uvidjeli kolika je ta ogromna neiskorišćena energija, uporedimo, na primjer, sa potrebnom energijom za grijenje hotela u centru grada ili jednog velikog tržnog centra koji koriste kotlove iste snage od 350 kvh. Za godinu dana njima je potrebno ako dnevno griju po 15 sati za grejnu sezonu od 150 dana: 350*15*150 = 987.500 kwh. Prema tome, moglo bi da se grije sedam ovolikh hotela ili tržnih centara. Na osnovu istraživanja većina ovih grejnih tijela se koristi u ruralnom području, dok je u gradskom dijelu tendencija kupovina za grejnim tijela sa mnogo većim stepenom iskorišćenja toplotne energije.


16

2.7 Mogućnosti razvojnih intervencija za proizvodnju i korišćenje biomase

Drvoprerañivači u opštini Bijelo Polje su smješteni od gradskog dijela do ruranog na rastojanjima preko 50 kilometara.

U gradskom dijelu su dvije najveće pilane i tu je smještena jedina fabrika briketa od drveta. Na tom prostoru su dobre mogućnosti za proširenje kapaciteta briketa ili proizvodnja peleta, jer postoji sušara za piljevinu, kao osnovna sirovina za proizvodnju briketa i peleta Takoñe, u krugu tih pilana dobre su mogućnosti za proizvodnju ogrevnog drveta, kako metarskih tako i cijepanog drveta.

Drvoprerañivači koji su smješteni u ruralnom dijelu imaju mogućnosti za proizvodnju ogrevnog drveta i sječke, jer su bliži izvorima sirovine – šumi i na taj način se smanjuju troškovi prevoza. Takoñe, tu su veće mogučnosti u vezi prostora koji je potreban za proizvodnju kako ogrevnog drveta tako i cječke-čipsa.

Na osnovu iznijetih parametara u vezi rastojanja izmeñu drvoprerañivača i izvora drvne mase iako je isplativost investicije upravo srazmjerna kapacitetima u opštini Bijelo Polje proizvodnju drvne biomase ne bi trebalo objedinjavati u jednom centru.

Mogućnosti razvojnih intervencija svakim danom su veće, jer se prije svega podiže svijest grañana, zatim, sve je više investicionih fondova za ovu oblast, a i stranih investitora, jer su ovo proizvodi od svjetskog značaja.

2.8 Potrebe tržišta za energijom, alternativni izvori, komparativna analiza sa cijenama raznih vidova energije na bazi drveta

Trenutno su svjetske energetske potrebe pokrivene uglavnom neobnovljivim izvorima energije, većinom fosilnim gorivima – ugalj, nafta i prirodni gas. Obzirom da oni nisu obnovljivi, ne mogu trajati vječno pa će u odreñenom trenutku biti i potrošeni. slika – 7.

Slika- 7 Svjetske rezerve energije


17

Na slici – 7 su prikazane svjetske rezerve energije, a na slici – 8 koncept potrošnje nafte, gasa, uglja, nuklearne energije i obnovljive energije narednih 20 odnosno 40 godina u procentima. Prije 10 godina obnovljiva energija se koristila sa 2%, a 2060 predviña se sa 65%

Slika – 8Procjena potrošnje energije

Postoji nekoliko tumačenja razloga zbog kojih su fosilna goriva i dalje dominantni izvori energije:

• Tradicionalni izvori energije imaju dugu tradiciju i stvorili su jak lobi;

• Početna cijena energije iz fosilnih resursa je inicijalno vrlo niska;

• Korišćenje fosilnih resursa je omogućeno korišćenjem rasprostranjene i lako dostupne tehnologije.

U predhodnom dijelu predstavljeno je korišćenje biomase kao obnovljivog izvora energije u opštini Bijelo Polje i to drvne biomase. U Europskoj uniji 58% primarne energije dobijene od obnovljivih izvora energije dolazi iz drvne biomase.

Osim biomase u obnovljive izvore energija ubrajaju se i energija vjetra, sunca i geotermalni izvori. Oni se koriste za proizvodnju toplotne i električne energije preko sistema vjetrenjača, solarnih panela, elektrana ili korišćenja direktno tople vode iz geotermalnih izvora. U opštini Bijelo Polje nema izgrañena nijedna vjetrenjača, a postoji samo jedan sistem solarne energije. Pretpostavlja se da u opštini Bijelo Polje na području


18

Kisjelih voda na odreñenoj dubini postoje geotermelni izvori, i vršena su ispitivanja.

Slika- 9 Vjetrenjače

Slika- 10 Geotermalni izvori

Zemlja je formirana iz prašine i gasova prije više od četiri milijarde godina koji stvaraju toplotu u njenoj unutrašnjosti. Radioaktivno raspadanje elemenata u stijenama kontinuirano obnavlja tu toplotu, čime se može potvrditi da je geotermalna energija obnovljivi izvor energije. Osnovna sredina koja prenosi toplotu iz unutrašnjosti na površinu je voda ili para. Ona se obnavlja tako što se voda od kiša probija duboko po raspuklinama i tamo se zagrijava i onda se vraća natrag prema površini u obliku gejzera i vrućih izvora. U prirodi se geotermelne energija pojavljuje i u obliku vulkana.

Potencijala geotermalne energije ima 50.000 puta više od sve energije koja se može dobiti iz nafte i gasa širom svijeta.


19

Sunčeva energija potiče od nuklearnih reakcija u njegovom središtu u kome temperatura dostiže 15.000.000 °C. Radi se o fuziji, kod koje spajanjem vodonikovih atoma nastaje helijum, uz oslobañanje velike količine energije. Pod optimalnim uslovima, na površini Zemlje može se dobiti 1 kW/m2, a stvarna vrijednost zavisi o lokacije, godišnjeg doba, doba dana, vremenskih uvjetima itd.

Slika – 11 Solarna energija Prije nego se predstavi uporedna analiza koriščenja drvne biomase (ogrevnog drveta, sječke – čipsa, briketa i peleta, evo nekih njihovih karakteristika prednosti: Ogrevno drvo:

1 Obnovljivo gorivo 2 Regionalno proizvedeno gorivo 3 CO2-neutralno 4 Ne zagañuje vodu

Sječka - čips:

1 Automatsko loženje 2 Jednostavno skladištenje

Pelet:

1. Udobnost kao kod klasičnog grijanja - automatika 2. Sagorijeva u velikom procentu

Briket:

1 Regionalno proizvedeno gorivo 2 Sagorijeva u velikom procentu 3 Nema ulaganja u nova grejna tijela, jer se koristi u svim grejnim tijela na čvrsto

gorivo


20

Ako se jedna kuća površine oko 100 m2 grije tokom grejne sezone 5 mjeseci po najmanje 10 sati dnevno i ako je sobna temperatura +20 C, a spoljašnja – 14 C njoj je potreban kotao od 15 – 20 kw u zavisnosti od izolovanosti kuće. Lako se izračunava potrebna količina energije za grejnu sezonu: od 15*10*150 = 22.500 kwh do 20*10*150 = 30.000 kwh. Ako su energetske vrijednosti briketa i peleta do 5 kwh/kg, ogrevnog drveta vlažnosti oko 30% je 2.600 kwh/m3, je sječke-čipsa od četinara vlažnosti 40% je 750 kwh/m3 . Cijene ogrevnog drveta u cjepanicama je oko 37 eura/prostornom metru, briketa 100 eura po toni, peleta 150 eura po toni i sječka je 12 eura po prostornom metru..

Ogrevno drvo Briket Pelet Sječka-čips 8-11 m3 4-6 tona 4-6 tone 30-40 m3 400-570 eura 400-600 eura 600-900 eura 360-480 eura

Slika – 12 Uporedne vrijednosti količina i cijena drvne biomase za kotao od 15kw

2.9 Analiza korišćenja biomase na izabranim objektima (škola, zgrada, bolnica)

Istraživanja korišćenja drvne biomase vršena su hotelu čije kotao snage 350 kw, gdje se koriste drveni briketi, i u tržnom centru gdje koriste kombinaciju ogrevnog drveta i uglja u kotao iste snage – 350 kw. Istraživanje je praćeno mjesec dana kada je spoljašnja temperatura rijetko bila ispod nule i kotlovi nisu gašeni. U hotelu je bila unutrašnja temperatura preko 20 0C i imali su i toplu vodu, a u tržnom centru unutrašnja temperatura nije prelazila 17 C i nijesu imali toplu vodu, tabela -7.

HOTEL TRŽNI CENTAR CO2

BRIKET 19 tona - 19*5*43= 4085 kg

OGREVNO DRVO - 10 pm 10*2.6*6 = 156 kg

UGALJ - 6 tona 6*5*311 = 9330 kg

UKUPNA CIJENA 1900 eura 960 eura

Iz tabele se vidi da je cijena za grijanje u hotelu dva puta veća, jer je radno vrijeme hotela


21

skora dvaputa duže, a unutrašnja temperatura za 20% veća i imaju toplu vodu. Pored povoljnijeg grijanja na briket treba dodati i 2.32 puta manju emisiju ugljen dioksida, koja se kreće od 4085 kg grijanja na briket do 9330 kg na grijanje na drva i ugalj.

Takoñe, analizom su obuhvaćene dvije škole koje se griju sa zajednički kotlom na ugalj i dom za stare koji se grije na lož ulje. Kada bi koristili drvnu biomasu ušteda bi bila od 20% do 50%, i ogromnu kolićinu emisuj ugljen dioksida, jer škole troše 240 tona uglja za grejnu sezonu, a dom za stare 70 tona lož ulja.

2.10 Glavne preporuke za unapreñenje proizvodnje i korišćenja biomase

Osnovna preporuka je da država stvori povoljan ambijent, a prije svega kroz primjenu zakonske regulative iz ove oblasti.

Korelacija izmeñu institucija vezanih za oblast obnovljivih izvora energije

Stvaranja tržište drvne biomase Crne Gore

Regulisanje korišćenja ogromnog drvnog ostatka koji ostaje u šumi

Stimulisanje – subvencionisanje korisnika i proizvoñača obnovljive energije

I dalje podizati svijest grañana o obnovljivoj energiji i zaštiti životne sredine preko javnog servisa i obrazovnih institucija.

Sprečavanje rasipanja energije preko izolacije stambenih jedinica i grejnih tijela sa većim stepenom iskorišćenja toplotne energije

Documents

PROJEKAT SNV copy - oie-res.me Polje.PROJEKAT SNV.pdf · Biomasa od drveta u opštini Bijelo Polje 7 Ako izvore drvnog ostatka u procentima prera čunamo u metre kubne. Njihove vrijednosti