Program nauczania wraz z planem wynikowym

Krakoacutew 2012R

Z Kam or

Szkoła ponadgimnazjalnazakres podstawowy

Spis treści

Wstęp 5

I Ogoacutelne założenia programu 6

II Cele nauczania fizyki na poziomie podstawowym 7

III Treści kształcenia 8

IV Ogoacutelny rozkład materiału nauczania 9

V Szczegoacutełowy rozkład materiału nauczania 10

VI Cele operacyjne czyli plan wynikowy 12

VII Procedury osiągania celoacutew 23

VIII Propozycje metod oceny osiągnięć ucznioacutew 28

5

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

WSTĘP

Przedstawiamy program przeznaczony do pracy z podręcznikiem Świat fizyki Podręcznik dla szkoacuteł ponadgimnazjalnych Zakres podstawowy (red Maria Fiałkowska)

Zgodnie z nową Podstawą programową nauczanie fizyki w zakresie podstawowym na IV etapie edukacyjnym jest kontynuacją procesu kształcenia realizowanego w gimnazjum i kończy obowiązkowy dla każdego ucznia cykl uczenia się tego przedmiotu

Treści nauczania fizyki w zakresie podstawowym w pierwszej klasie szkoły ponadgimna-zjalnej zostały zawężone do trzech działoacutew

1 Grawitacja i elementy astronomii2 Fizyka atomowa3 Fizyka jądrowa

W Podstawie programowej do IV etapu edukacyjnego (zakres rozszerzony) nie przewidzia-no powtarzania i uzupełniania zagadnień z astronomii i fizyki jądrowej W naszym progra-mie i podręczniku zaproponowano więc taki sposoacuteb ich omawiania w kursie podstawowym by uczeń ktoacutery wybierze fizykę jako przedmiot dalszej nauki był w pełni przygotowany do zdawania egzaminu maturalnego z tego przedmiotu

Roacutewnocześnie dołożono starań aby w maksymalnym stopniu zainteresować wszystkich ucznioacutew omawianymi zagadnieniami i zachęcić do kontynuowania nauki fizyki na poziomie rozszerzonym

W trosce o jak najlepszą i jak najbardziej efektywną realizację programu nauczania przy-gotowano multimedialną obudowę podręcznika i dodatkowe materiały dydaktyczne Szcze-goacutełowe informacje na ten temat zamieszczono w Poradniku dla nauczycieli

6

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

I OGOacuteLNE ZAŁOŻENIA PROGRAMU

1 Zgodnie z Ramowym planem nauczania na kształcenie podstawowe w zakresie przed-miotu fizyka w szkołach ponadgimnazjalnych przeznaczono 30 godzin Prezentowany program można zrealizować w tej liczbie godzin

2 Program służy realizacji obowiązującej Podstawy programowej na wybranych możliwie łatwych i interesujących treściach Obejmuje on rozwinięcie wszystkich haseł zawartych w Podstawie programowej przedmiotu fizyka IV etap edukacyjny ndash zakres podstawowy

3 Program można realizować zaroacutewno z uczniami liceum ogoacutelnokształcącego i techni-kum jak i uczniami szkoacuteł zawodowych Zgodnie z ideą reformy nauczanie fizyki w za-kresie podstawowym powinno być ściśle powiązane ze znaną uczniom rzeczywistością i przygotować ich do samodzielnego uzupełnienia wiedzy przyrodniczej do czytania ze zrozumieniem tekstoacutew popularnonaukowych do rozumnego i krytycznego odbioru informacji medialnych do sprawnego funkcjonowania w świecie opanowanym przez technikę i do świadomego korzystania ze zdobyczy cywilizacji

4 Prezentując zamierzone osiągnięcia ucznioacutew do niezbędnego minimum ograniczono liczbę informacji do zapamiętania czyli tzw wiedzę bierną Kierowano się przy tym za-sadą że wiedza powinna być operatywna i służyć do

bull wyjaśniania podstawowych zjawisk otaczającej nas przyrody bull wyjaśniania zasady działania omawianych urządzeń bull rozwiązywania problemoacutew stymulujących ogoacutelny rozwoacutej ucznia

5 Aby nauczanie fizyki mogło się przyczynić znacząco do wypełnienia zadań przypisa-nych zreformowanej szkole należy stosować takie metody pracy z uczniami ktoacutere będą wyzwalały ich aktywność rozwijały zainteresowanie wiedzą przyrodniczą kształtowały umiejętności uczenia się i samokontroli

6 Zadaniem szkoły jest stworzenie uczniom odpowiednich warunkoacutew do samodzielne-go zdobywania informacji z roacuteżnych źroacutedeł poprzez zapewnienie możliwości korzysta-nia z Internetu i dostępu do literatury popularnonaukowej oraz czasopism (np bdquoFotonrdquo bdquoŚwiat Naukirdquo bdquoWiedza i Życierdquo)

7

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

II CELE NAUCZANIA FIZYKI NA POZIOMIE PODSTAWOWYM

Cel strategicznyZnaczący udział wiedzy o przyrodzie i umiejętności kształtowanych podczas uczenia się fizy-ki oraz astronomii w ogoacutelnym wykształceniu Polaka

Cele ogoacutelne programu1 Zapewnienie uczniom trwałej ogoacutelnej wiedzy z zakresu fizyki i astronomii2 Stymulowanie ogoacutelnego rozwoju intelektualnego ucznia3 Kształtowanie charakteru i postawy

Ogoacutelne cele edukacyjne1 Kształtowanie świadomości istnienia praw rządzących mikro- i makroświatem oraz wyni-

kająca z niej refleksja filozoficzno-przyrodnicza2 Dostrzeganie struktury fizyki i kosmologii i ich związku z innymi naukami przyrodni-

czymi3 Przygotowanie do rozumnego odbioru i oceny informacji a także odważnego podejmo-

wania dyskusji i formułowania opinii4 Rozumienie znaczenia fizyki dla techniki medycyny ekologii jej związku z roacuteżnymi

dziedzinami działalności ludzkiej oraz implikacji społecznych i możliwości kariery za-wodowej

5 Zainteresowanie fizyką kosmologią i tajemnicami przyrody

Cele poznawcze kształcące społeczne i wychowawcze1 Kształtowanie umiejętności obserwowania i opisywania zjawisk fizycznych i astrono-

micznych2 Rozwijanie umiejętności planowania i wykonywania prostych doświadczeń formu-

łowania wynikających z nich wnioskoacutew oraz opisywania ze zrozumieniem metod ba-dawczych stosowanych w fizyce i astronomii (w zakresie zagadnień objętych podstawą programową)

3 Kształtowanie umiejętności opisywania zjawisk fizycznych i rozwiązywania problemoacutew fizycznych i astronomicznych z zastosowaniem prostych technik matematycznych

4 Rozwijanie umiejętności posługiwania się technologią informacyjną do zbierania da-nych ich przetwarzania oraz modelowania zjawisk fizycznych

5 Budzenie szacunku do przyrody i podziwu dla jej piękna6 Rozwijanie zainteresowania otaczającym światem i motywacji do zdobywania wiedzy7 Kształtowanie aktywnej postawy wobec problemoacutew społecznych wynikających z rozwo-

ju techniki i nowych technologii8 Rozwijanie umiejętności wspoacutełpracy w zespole przestrzegania reguł wspoacutełodpowie-

dzialności za sukcesy i porażki wzajemnej pomocy9 Ukształtowanie takich cech jak dociekliwość rzetelność wytrwałość i upoacuter w dążeniu do

celu systematyczność dyscyplina wewnętrzna i samokontrola

8

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

III TREŚCI KSZTAŁCENIA

1 Grawitacja bull Trochę historii czyli o odkryciach Kopernika Keplera i o geniuszu Newtona bull O Newtonie i prawie powszechnej grawitacji bull Spadanie ciał jako skutek oddziaływań grawitacyjnych bull O ruchu po okręgu i jego przyczynie bull Siła grawitacji jako siła dośrodkowa bull III prawo Keplera bull Ruchy satelitoacutew bull Co to znaczy że ciało jest w stanie nieważkości

2 Astronomia bull Jak zmierzono odległości do Księżyca planet i gwiazd bull Księżyc ndash nasz naturalny satelita bull Świat planet

3 Fizyka atomowa bull Zjawisko fotoelektryczne zewnętrzne bull O promieniowaniu ciał widmach ciągłych i bdquowizytoacutewkachrdquo pierwiastkoacutew czyli ich wid-

mach liniowych bull Model Bohra budowy atomu wodoru

4 Fizyka jądrowa bull Odkrycie promieniotwoacuterczości Promieniowanie jądrowe i jego właściwości bull Oddziaływanie promieniowania jonizującego z materią Działanie promieniowania na

organizmy żywe bull Doświadczenie Rutherforda Budowa jądra atomowego bull Prawo rozpadu promieniotwoacuterczego Metoda datowania izotopowego bull Energia wiązania Reakcja rozszczepienia bull Bomba atomowa energetyka jądrowa bull Reakcje jądrowe Słońce i bomba wodorowa

5 Świat galaktyk bull Nasza Galaktyka bull Inne galaktyki bull Prawo Hubblersquoa bull Teoria Wielkiego Wybuchu

9

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

IV OGOacuteLNY ROZKŁAD MATERIAŁUPropozycja przydziału godzin na poszczegoacutelne działy

Nr Dział fizyki Liczba godzin przeznaczonych na

nowe treści powtoacuterzenie sprawdzenie

1 Grawitacja 7 12 Astronomia 3 13 Fizyka atomowa 6 14 Fizyka jądrowa 7 15 Świat galaktyk 2 1

Całkowita liczba godzin 25 5

10

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

V SZCZEGOacuteŁOWY ROZKŁAD MATERIAŁU

1 Grawitacja ndash 8 godzin

Temat Liczba godzin

lekcyjnych1 O odkryciach Kopernika Keplera i o geniuszu Newtona Prawo powszechnej

grawitacji1

2 Spadanie ciał jako skutek oddziaływań grawitacyjnych 13 O ruchu po okręgu i jego przyczynie 24 Siła grawitacji jako siła dośrodkowa III prawo Keplera Ruchy satelitoacutew 25 Co to znaczy że ciało jest w stanie nieważkości 16 Powtoacuterzenie wiadomości Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

2 Astronomia ndash 4 godziny

Temat Liczba godzin

lekcyjnych1 Jak zmierzono odległości do Księżyca planet i gwiazd 12 Księżyc ndash nasz naturalny satelita 13 Świat planet 14 Powtoacuterzenie wiadomości Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

3 Fizyka atomowa ndash 7 godzin

Temat Liczba godzin

lekcyjnych1 Zjawisko fotoelektryczne zewnętrzne 22 O promieniowaniu ciał widmach ciągłych i widmach liniowych 23 Model Bohra budowy atomu 24 Powtoacuterzenie Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

4 Fizyka jądrowa ndash 8 godzin

Temat Liczba godzin

lekcyjnych1 Odkrycie promieniotwoacuterczości Promieniowanie jądrowe i jego właściwości 12 Oddziaływanie promieniowania jonizującego z materią Działanie

promieniowania na organizmy żywe1

3 Doświadczenie Rutherforda Budowa jądra atomowego 14 Prawo rozpadu promieniotwoacuterczego Metoda datowania izotopowego 15 Energia wiązania Reakcja rozszczepienia 1

11

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Temat Liczba godzin

lekcyjnych6 Bomba atomowa energetyka jądrowa 17 Reakcje jądrowe Słońce i bomba wodorowa 18 Powtoacuterzenie wiadomości Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

5 Świat galaktyk ndash 3 godzinyTemat Liczba

godzin lekcyjnych

1 Nasza Galaktyka Inne galaktyki 12 Prawo Hubblersquoa Teoria Wielkiego Wybuchu 13 Powtoacuterzenie wiadomości Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

12

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VI

CELE

OPE

RA

CYJ

NE

CZY

LI P

LAN

WYN

IKO

WY

1 G

raw

itac

ja

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1O

odk

ryci

ach

Kope

rnik

a

Kepl

era

i o g

eniu

szu

New

tona

Pr

awo

pow

szec

hnej

gr

awita

cji

bullop

owie

dzie

ć o

odkr

ycia

ch K

oper

nika

Ke

pler

a i N

ewto

na

bullop

isać

ruch

y pl

anet

bull

poda

ć tr

eść

praw

a po

wsz

echn

ej g

raw

itacj

ibull

nary

sow

ać s

iły

oddz

iały

wan

ia

graw

itacy

jneg

o dw

oacutech

kul j

edno

rodn

ych

bull

obja

śnić

wie

lkoś

ci

wys

tępu

jące

we

wzo

rze

FG

mm r

=1

22

bullpr

zeds

taw

ić g

łoacutew

ne

zało

żeni

a te

orii

helio

cent

rycz

nej

Kope

rnik

abull

zapi

sać

i zin

terp

reto

wać

w

zoacuter p

rzed

staw

iają

cy

war

tość

siły

gra

wita

cji

bullob

liczy

ć w

arto

ść

siły

gra

wita

cyjn

ego

przy

ciąg

ania

dw

oacutech

je

dnor

odny

ch k

ul

bullw

yjaś

nić

dla

czeg

o do

strz

egam

y sk

utki

pr

zyci

ągan

ia p

rzez

Zi

emię

ota

czaj

ącyc

h na

s pr

zedm

iotoacute

w a

nie

ob

serw

ujem

y sk

utkoacute

w

ich

wza

jem

nego

oddz

iały

wan

ia

gr

awita

cyjn

ego

bullpo

dać

treś

ć I i

II p

raw

a Ke

pler

abull

uzas

adni

ć d

lacz

ego

hipo

teza

New

tona

o

jedn

ości

Wsz

echś

wia

ta

umoż

liwiła

wyj

aśni

enie

pr

zycz

yn ru

chu

plan

et

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c pr

awo

graw

itacj

i

bullna

pod

staw

ie

sam

odzi

elni

e zg

rom

adzo

nych

m

ater

iałoacute

w p

rzyg

otow

ać

prez

enta

cję

New

ton

na

tle e

poki

bull

wyk

azać

że

Kope

rnik

a m

ożna

uw

ażać

za

czło

wie

ka re

nesa

nsu

13

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

2Sp

adan

ie c

iał j

ako

skut

ek o

ddzi

aływ

ań

graw

itacy

jnyc

h

bullw

skaz

ać s

iłę g

raw

itacj

i ja

ko p

rzyc

zynę

sw

obod

nego

spa

dani

a ci

ał n

a po

wie

rzch

nię

Ziem

i bull

posł

ugiw

ać s

ię

term

inem

bdquospa

dani

e sw

obod

nerdquo

bullob

liczy

ć pr

zybl

iżon

ą w

arto

ść s

iły g

raw

itacj

i dz

iała

jące

j na

ciał

o w

pob

liżu

Ziem

i bull

wym

ieni

ć w

ielk

ości

od

ktoacute

rych

zal

eży

przy

spie

szen

ie

graw

itacy

jne

w p

obliż

u pl

anet

y lu

b je

j ksi

ężyc

a

bullpr

zeds

taw

ić w

ynik

ając

y z

eks

pery

men

toacutew

G

alile

usza

wni

osek

do

tycz

ący

spad

ania

cia

ł bull

wyk

azać

że

spa

dani

e sw

obod

ne z

nie

wie

lkic

h w

ysok

ości

to

ruch

jedn

osta

jnie

pr

zysp

iesz

ony

z p

rzys

pies

zeni

em

graw

itacy

jnym

bullw

ykaz

ać ż

e w

arto

ść

przy

spie

szen

ia

spad

ając

ego

swob

odni

e ci

ała

nie

zale

ży o

d je

go

mas

ybull

oblic

zyć

war

tość

pr

zysp

iesz

enia

gr

awita

cyjn

ego

w p

obliż

u Zi

emi

bullpr

zeds

taw

ić p

oglą

dy

Ary

stot

eles

a na

ruch

i s

pada

nie

ciał

bull

wyj

aśni

ć d

lacz

ego

czas

y sp

adan

ia

swob

odne

go (z

taki

ej

sam

ej w

ysok

ości

) cia

ł o

roacuteżn

ych

mas

ach

są

jedn

akow

ebull

oblic

zyć

war

tość

pr

zysp

iesz

enia

gr

awita

cyjn

ego

w p

obliż

u do

wol

nej

plan

ety

lub

jej k

sięż

yca

bullza

plan

ować

i w

ykon

ać

dośw

iadc

zeni

e (n

p z

e śr

ubam

i prz

ycze

pion

ymi

do n

ici)

wyk

azuj

ące

że

spad

anie

sw

obod

ne

odby

wa

się

ze s

tały

m

przy

spie

szen

iem

3 4

O ru

chu

po o

kręg

u i j

ego

przy

czyn

iebull

opis

ać ru

ch je

dnos

tajn

y po

okr

ęgu

bull

posł

ugiw

ać s

ię p

ojęc

iem

ok

resu

i po

jęci

em

częs

totli

woś

ci

bullw

skaz

ać s

iłę

dośr

odko

wą

jako

pr

zycz

ynę

ruch

u po

ok

ręgu

bullop

isać

zal

eżno

ść

war

tośc

i siły

do

środ

kow

ej o

d m

asy

i szy

bkoś

ci c

iała

po

rusz

ając

ego

się

po o

kręg

u or

az o

d pr

omie

nia

okrę

gu

bullpo

dać

przy

kład

y si

ł pe

łnią

cych

rolę

siły

do

środ

kow

ej

bullob

licza

ć w

arto

ść s

iły

dośr

odko

wej

bull

oblic

zać

war

tość

pr

zysp

iesz

enia

do

środ

kow

ego

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

w k

toacutery

ch

rolę

siły

doś

rodk

owej

od

gryw

ają

siły

o roacute

żnej

na

turz

e

bullom

oacutewić

i w

ykon

ać

dośw

iadc

zeni

e (n

p

opis

ane

w z

adan

iu 4

na

str

43) s

praw

dzaj

ące

zale

żnoś

ć F r(m

u r

)

14

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5 6

Siła

gra

wita

cji j

ako

siła

do

środ

kow

a II

I pra

wo

Kepl

era

Ru

chy

sate

litoacutew

bullw

skaz

ać s

iłę g

raw

itacj

i kt

oacuterą

oddz

iału

ją S

łońc

e i p

lane

ty o

raz

plan

ety

i ich

ksi

ężyc

e ja

ko s

iłę

dośr

odko

wą

bull

posł

ugiw

ać s

ię

poję

ciem

sat

elity

ge

osta

cjon

arne

go

bullpo

dać

treś

ć III

pra

wa

Kepl

era

bull

opis

ywać

ruch

sz

tucz

nych

sat

elitoacute

w

bullpo

sług

iwać

się

poj

ęcie

m

pier

wsz

ej p

rędk

ości

ko

smic

znej

bulluz

asad

nić

użyt

eczn

ość

sate

litoacutew

ge

osta

cjon

arny

ch

bullst

osow

ać II

I pra

wo

Kepl

era

do

opis

u ru

chu

plan

et U

kład

u Sł

onec

zneg

obull

wyp

row

adzi

ć w

zoacuter

na w

arto

ść p

ierw

szej

pr

ędko

ści k

osm

iczn

ej

i obj

aśni

ć je

j sen

s fiz

yczn

ybull

oblic

zyć

war

tość

pi

erw

szej

prę

dkoś

ci

kosm

iczn

ej

bullst

osow

ać II

I pra

wo

Kepl

era

do

opis

u ru

chu

ukła

du s

atel

itoacutew

kr

ążąc

ych

wok

oacuteł te

go

sam

ego

ciał

abull

wyp

row

adzi

ć III

pra

wo

Kepl

era

bullob

liczy

ć sz

ybko

ść

sate

lity

na o

rbic

ie

o za

dany

m p

rom

ieni

u

bullob

liczy

ć pr

omie

ń or

bity

sat

elity

ge

osta

cjon

arne

go

7Co

to z

nacz

y ż

e ci

ało

jest

w

sta

nie

niew

ażko

ści

bullpo

dać

przy

kład

y ci

ał z

najd

ując

ych

się

w s

tani

e ni

eważ

kośc

i

bullpo

dać

przy

kład

y do

świa

dcze

ń w

ktoacute

rych

m

ożna

obs

erw

ować

ci

ało

w s

tani

e ni

eważ

kośc

i

bullw

yjaś

nić

na

czym

po

lega

sta

n ni

eważ

kośc

ibull

wyk

azać

pr

zepr

owad

zają

c od

pow

iedn

ie

rozu

mow

anie

że

prze

dmio

t leż

ący

na p

odło

dze

win

dy

spad

ając

ej s

wob

odni

e je

st w

sta

nie

niew

ażko

ści

bullza

plan

ować

w

ykon

ać i

wyj

aśni

ć do

świa

dcze

nie

po

kazu

jące

że

w s

tani

e ni

eważ

kośc

i nie

moż

na

zmie

rzyć

war

tośc

i ci

ężar

u ci

ała

15

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

2 A

stro

nom

ia

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1Ja

k zm

ierz

ono

odle

głoś

ci

do K

sięż

yca

pla

net

i gw

iazd

bullw

ymie

nić

jedn

ostk

i od

legł

ości

uży

wan

e w

ast

rono

mii

bullpo

dać

przy

bliż

oną

odle

głoś

ć Ks

ięży

ca o

d Zi

emi (

przy

najm

niej

rząd

w

ielk

ości

)

bullop

isać

zas

adę

pom

iaru

od

legł

ości

do

Księ

życa

pl

anet

i na

jbliż

szej

gw

iazd

ybull

wyj

aśni

ć n

a cz

ym

pole

ga z

jaw

isko

pa

rala

ksy

bullpo

sług

iwać

się

po

jęci

em k

ąta

para

laks

y ge

ocen

tryc

znej

i h

elio

cent

rycz

nej

bullzd

efini

ować

rok

świe

tlny

i jed

nost

kę

astr

onom

iczn

ą

bullob

liczy

ć od

legł

ość

do K

sięż

yca

(lub

najb

liższ

ych

plan

et)

znaj

ąc k

ąt p

aral

aksy

ge

ocen

tryc

znej

bull

oblic

zyć

odle

głoś

ć do

na

jbliż

szej

gw

iazd

y

znaj

ąc k

ąt p

aral

aksy

he

lioce

ntry

czne

jbull

doko

nyw

ać z

amia

ny

jedn

oste

k od

legł

ości

st

osow

anyc

h w

ast

rono

mii

bullw

yraż

ać k

ąty

w m

inut

ach

i se

kund

ach

łuku

2Ks

ięży

c ndash

nasz

nat

ural

ny

sate

lita

bullop

isać

war

unki

jak

ie

panu

ją n

a po

wie

rzch

ni

Księ

życa

bullw

yjaś

nić

pow

staw

anie

fa

z Ks

ięży

ca

bullpo

dać

przy

czyn

y d

la

ktoacuter

ych

obse

rwuj

emy

tylk

o je

dną

stro

nę

Księ

życa

bullpo

dać

war

unki

jak

ie

mus

zą b

yć s

pełn

ione

by

dosz

ło d

o ca

łkow

itego

za

ćmie

nia

Słoń

ca

bullpo

dać

war

unki

jak

ie

mus

zą b

yć s

pełn

ione

by

dosz

ło d

o ca

łkow

itego

za

ćmie

nia

Księ

życa

bullw

yjaś

nić

dla

czeg

o za

ćmie

nia

Słoń

ca

i Ksi

ężyc

a ni

e w

ystę

pują

cz

ęsto

bull

obja

śnić

zas

adę

ktoacute

rą

przy

jęto

prz

y ob

licza

niu

daty

Wie

lkan

ocy

3Św

iat p

lane

tbull

wyj

aśni

ć s

kąd

poch

odzi

na

zwa bdquo

plan

etardquo

bull

wym

ieni

ć pl

anet

y U

kład

u Sł

onec

zneg

o

bullop

isać

ruch

pla

net

wid

zian

ych

z Zi

emi

bullw

ymie

nić

obie

kty

wch

odzą

ce w

skł

ad

Ukł

adu

Słon

eczn

ego

bullw

yjaś

nić

dla

czeg

o pl

anet

y w

idzi

ane

z Zi

emi

prze

suw

ają

się

na tl

e

gwia

zd

bullop

isać

pla

nety

Ukł

adu

Słon

eczn

ego

bullw

yszu

kać

info

rmac

je n

a te

mat

rzym

skic

h bo

goacutew

kt

oacuteryc

h im

iona

mi

nazw

ano

plan

ety

16

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

3 F

izyk

a at

omow

a

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1 2

Zjaw

isko

foto

elek

tryc

zne

zew

nętr

zne

bullw

yjaś

nić

poję

cie

foto

nu

bullza

pisa

ć w

zoacuter n

a en

ergi

ę fo

tonu

bull

poda

ć pr

zykł

ady

prak

tycz

nego

w

ykor

zyst

ania

zja

wis

ka

foto

elek

tryc

zneg

o

bullop

isać

i ob

jaśn

ić

zjaw

isko

fo

toel

ektr

yczn

ebull

opis

ać ś

wia

tło ja

ko

wią

zkę

foto

noacutew

bull

wyj

aśni

ć o

d cz

ego

zale

ży li

czba

fo

toel

ektr

onoacutew

bull

wyj

aśni

ć o

d cz

ego

zale

ży m

aksy

mal

na

ener

gia

kine

tycz

na

foto

elek

tron

oacutew

bullob

jaśn

ić w

zoacuter E

inst

eina

op

isuj

ący

zjaw

isko

fo

toel

ektr

yczn

ebull

oblic

zyć

min

imal

ną

częs

totli

woś

ć i m

aksy

mal

ną d

ługo

ść

fali

prom

ieni

owan

ia

wyw

ołuj

ąceg

o ef

ekt

foto

elek

tryc

zny

dla

met

alu

o da

nej p

racy

w

yjśc

ia

bullop

isać

bud

owę

zas

adę

dzia

łani

a i z

asto

sow

ania

fo

toko

moacuter

ki

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c w

zoacuter E

inst

eina

bull

odcz

ytyw

ać in

form

acje

z

wyk

resu

zal

eżno

ści

E k(n)

bullpr

zeds

taw

ić w

ynik

i do

świa

dcze

ń św

iadc

zący

ch

o kw

anto

wym

ch

arak

terz

e od

dzia

ływ

ania

św

iatła

z

mat

erią

bull

spor

ządz

ić i

obja

śnić

w

ykre

s za

leżn

ości

m

aksy

mal

nej

ener

gii k

inet

yczn

ej

foto

elek

tron

oacutew

od c

zęst

otliw

ości

pr

omie

niow

ania

w

ywoł

ując

ego

efek

t fo

toel

ektr

yczn

y dl

a fo

toka

tod

wyk

onan

ych

z roacute

żnyc

h m

etal

ibull

wyj

aśni

ć c

o to

zna

czy

że

św

iatło

ma

natu

rę

dual

ną

3 4

O p

rom

ieni

owan

iu

ciał

wid

mac

h ci

ągły

ch

i wid

mac

h lin

iow

ych

bullro

zroacuteż

nić

wid

mo

ciąg

łe

i wid

mo

linio

we

bullro

zroacuteż

nić

wid

mo

emis

yjne

i ab

sorp

cyjn

e

bullop

isać

wid

mo

prom

ieni

owan

ia c

iał

stał

ych

i cie

czy

bullop

isać

wid

ma

gazoacute

w

jedn

oato

mow

ych

i par

pi

erw

iast

koacutew

bull

wyj

aśni

ć roacute

żnic

e m

iędz

y w

idm

em e

mis

yjny

m

i abs

orpc

yjny

m

bullop

isać

szc

zegoacute

łow

o w

idm

o at

omu

wod

oru

bull

obja

śnić

wzoacute

r Bal

mer

abull

opis

ać m

etod

ę an

aliz

y w

idm

owej

bull

poda

ć pr

zykł

ady

za

stos

owan

ia a

naliz

y w

idm

owej

bullob

liczy

ć dł

ugoś

ci fa

l od

pow

iada

jący

ch li

niom

w

idzi

alne

j czę

ści w

idm

a at

omu

wod

oru

bullob

jaśn

ić u

ogoacutel

nion

y w

zoacuter B

alm

era

17

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5 6

Mod

el B

ohra

bu

dow

y at

omu

bullpr

zeds

taw

ić m

odel

Bo

hra

budo

wy

atom

u i p

odst

awow

e za

łoże

nia

tego

mod

elu

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że p

rom

ieni

e or

bit

w a

tom

ie w

odor

u są

sk

wan

tow

ane

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że e

nerg

ia e

lekt

ronu

w

ato

mie

wod

oru

jest

sk

wan

tow

ana

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że a

tom

wod

oru

jest

w

sta

nie

pods

taw

owym

lu

b w

zbud

zony

m

bullob

liczy

ć pr

omie

nie

kole

jnyc

h or

bit w

ato

mie

w

odor

u

bullob

liczy

ć en

ergi

ę el

ektr

onu

na d

owol

nej

orbi

cie

atom

u w

odor

ubull

oblic

zyć

roacuteżn

ice

ener

gii

pom

iędz

y po

ziom

ami

ener

gety

czny

mi a

tom

u w

odor

ubull

wyj

aśni

ć po

wst

awan

ie

linio

weg

o w

idm

a em

isyj

nego

i w

idm

a ab

sorp

cyjn

ego

atom

u w

odor

u

bullob

liczy

ć cz

ęsto

tliw

ość

i dłu

gość

fali

prom

ieni

owan

ia

poch

łani

aneg

o lu

b em

itow

aneg

o pr

zez

atom

bull

wyj

aśni

ć po

wst

awan

ie

serii

wid

mow

ych

atom

u w

odor

ubull

wyk

azać

że

uogoacute

lnio

ny

wzoacute

r Bal

mer

a je

st

zgod

ny z

e w

zore

m

wyn

ikaj

ącym

z m

odel

u Bo

hra

bullw

yjaś

nić

pow

staw

anie

lin

ii Fr

aunh

ofer

a

18

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

4 F

izyk

a ją

drow

a

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1O

dkry

cie

prom

ieni

otw

oacutercz

ości

Pr

omie

niow

anie

jądr

owe

i jeg

o w

łaśc

iwoś

ci

bullw

ymie

nić

rodz

aje

prom

ieni

owan

ia

jądr

oweg

o w

ystę

pują

cego

w

prz

yrod

zie

bullpr

zeds

taw

ić

pods

taw

owe

fakt

y do

tycz

ące

odkr

ycia

pr

omie

niow

ania

ją

drow

ego

bullop

isać

wkł

ad M

arii

Skło

dow

skie

j-Cur

ie

w b

adan

ia n

ad

prom

ieni

otw

oacutercz

ości

ąbull

omoacutew

ić w

łaśc

iwoś

ci

prom

ieni

owan

ia a

b i g

bullw

yjaś

nić

do

czeg

o sł

uży

liczn

ik G

-M

bullpr

zeds

taw

ić

wni

oski

wyn

ikaj

ące

z do

świa

dcze

nia

Wyk

ryw

anie

pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go za

pom

ocą

liczn

ika

G-M

bullod

szuk

ać in

form

acje

o

prom

ieni

owan

iu X

bull

wsk

azać

isto

tną

roacuteżn

icę

mię

dzy

prom

ieni

owan

iem

X

a pr

omie

niow

anie

m

jądr

owym

bull

przy

goto

wać

pr

ezen

tacj

ę na

te

mat

His

toria

od

kryc

ia i b

adan

ia

prom

ieni

owan

ia

jądr

oweg

o2

Odd

ział

ywan

ie

prom

ieni

owan

ia

joni

zują

cego

z

mat

erią

Dzi

ałan

ie

prom

ieni

owan

ia n

a or

gani

zmy

żyw

e

bullw

ymie

nić

pods

taw

owe

zasa

dy o

chro

ny p

rzed

pr

omie

niow

anie

m

joni

zują

cym

bull

ocen

ić s

zkod

liwoś

ć pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go

poch

łani

aneg

o pr

zez

ciał

o cz

łow

ieka

w

roacuteżn

ych

sytu

acja

ch

bullw

yjaś

nić

poję

cie

daw

ki

poch

łoni

ętej

i p

odać

jej

jedn

ostk

ę

bullw

yjaś

nić

poję

cie

daw

ki

skut

eczn

ej i

poda

ć je

j je

dnos

tkę

bullop

isać

wyb

rany

sp

osoacuteb

wyk

ryw

ania

pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go

bullob

liczy

ć da

wkę

po

chło

nięt

ąbull

wyj

aśni

ć po

jęci

e m

ocy

daw

ki

bullw

yjaś

nić

do

czeg

o sł

użą

dozy

met

ry

bullpo

dejm

ować

św

iado

me

dzia

łani

a na

rzec

z oc

hron

y śr

odow

iska

nat

ural

nego

pr

zed

nadm

iern

ym

prom

ieni

owan

iem

jo

nizu

jący

m (a

b g

X)

bullod

szuk

ać i

prze

dsta

wić

in

form

acje

na

tem

at

moż

liwoś

ci z

bada

nia

stęż

enia

rado

nu

w s

woi

m o

tocz

eniu

19

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

3 D

ośw

iadc

zeni

e Ru

ther

ford

a

Budo

wa

jądr

a at

omow

ego

bullop

isać

bud

owę

jądr

a at

omow

ego

bullpo

sług

iwać

się

po

jęci

ami

jądr

o at

omow

e p

roto

n

neut

ron

nuk

leon

pi

erw

iast

ek i

zoto

p

bullop

isać

doś

wia

dcze

nie

Ruth

erfo

rda

i om

oacutewić

je

go z

nacz

enie

bull

poda

ć sk

ład

jądr

a at

omow

ego

na

pods

taw

ie li

czby

m

asow

ej i

atom

owej

bullpr

zepr

owad

zić

rozu

mow

anie

kt

oacutere

poka

że ż

e w

ytłu

mac

zeni

e w

ynik

u do

świa

dcze

nia

Ruth

erfo

rda

jest

m

ożliw

e ty

lko

przy

za

łoże

niu

że

praw

ie

cała

mas

a at

omu

jest

sk

upio

na w

jądr

ze

o śr

edni

cy m

niej

szej

ok

105 ra

zy o

d śr

edni

cy

atom

u

bullw

ykon

ać i

omoacutew

ić

sym

ulac

ję

dośw

iadc

zeni

a Ru

ther

ford

abull

odsz

ukać

info

rmac

je n

a te

mat

mod

eli b

udow

y ją

dra

atom

oweg

o i o

moacutew

ić je

den

z ni

ch

4Pr

awo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

M

etod

a da

tow

ania

iz

otop

oweg

o

bullop

isać

rozp

ady

alfa

i b

eta

bullw

yjaś

nić

poję

cie

czas

u po

łow

iczn

ego

rozp

adu

bullza

pisa

ć sc

hem

aty

rozp

adoacutew

alfa

i be

ta

bullop

isać

spo

soacuteb

pow

staw

ania

pr

omie

niow

ania

ga

mm

a

bullpo

sług

iwać

się

poj

ęcie

m

jądr

a st

abiln

ego

i nie

stab

ilneg

obull

posł

ugiw

ać s

ię p

ojęc

iem

cz

asu

poło

wic

zneg

o ro

zpad

ubull

nary

sow

ać w

ykre

s za

leżn

ości

od

czas

u lic

zby

jąde

r kt

oacutere

uleg

ły

rozp

adow

ibull

obja

śnić

pra

wo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

bullw

yjaś

nić

zasa

dę

dato

wan

ia s

ubst

ancj

i na

pod

staw

ie je

j skł

adu

izot

opow

ego

i sto

sow

ać

tę z

asad

ę w

zad

ania

ch

bullw

ykon

ać d

ośw

iadc

zeni

e

sym

uluj

ące

rozp

ad

pr

omie

niot

woacuter

czy

bullza

pisa

ć pr

awo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

w p

osta

ci

N =

N0 (1

2)t

T bull

poda

ć se

ns fi

zycz

ny

i jed

nost

kę a

ktyw

nośc

i pr

omie

niot

woacuter

czej

bull

rozw

iązy

wać

zad

ania

ob

licze

niow

e s

tosu

jąc

wzo

ry N

= N

0(12

)tT o

raz

A =

A (1

2)t

T bull

wyj

aśni

ć c

o to

zn

aczy

że

rozp

ad

prom

ieni

otw

oacutercz

y m

a ch

arak

ter s

taty

styc

zny

20

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5En

ergi

a w

iąza

nia

Re

akcj

a ro

zszc

zepi

enia

bullop

isać

reak

cję

rozs

zcze

pien

ia u

ranu

92235U

bullw

yjaś

nić

na

czym

po

lega

reak

cja

łańc

ucho

wa

bullpo

dać

war

unki

zaj

ścia

re

akcj

i łań

cuch

owej

bull

posł

ugiw

ać s

ię

poję

ciam

i en

ergi

a sp

oczy

nkow

a d

eficy

t m

asy

ene

rgia

wią

zani

a

bullob

liczy

ć en

ergi

ę sp

oczy

nkow

ą

defic

yt m

asy

ene

rgię

w

iąza

nia

dla

roacuteżn

ych

pier

wia

stkoacute

w

bullpr

zean

aliz

ować

wyk

res

zale

żnoś

ci e

nerg

ii w

iąza

nia

przy

pada

jące

j

na je

den

nukl

eon

E Aw

od li

czby

nuk

leon

oacutew

wch

odzą

cych

w s

kład

ją

dra

atom

u

bullzn

ając

mas

y pr

oton

u

neut

ronu

ele

ktro

nu

i ato

mu

o lic

zbie

m

asow

ej A

obl

iczy

ć en

ergi

ę w

iąza

nia

tego

at

omu

bullna

pod

staw

ie

wyk

resu

zal

eżno

ści

E AA

w(

) wyj

aśni

ć

otrz

ymyw

anie

wie

lkic

h en

ergi

i w re

akcj

ach

rozs

zcze

pien

ia c

iężk

ich

jąde

r6

Bom

ba a

tom

owa

en

erge

tyka

jądr

owa

bullpo

dać

przy

kład

y

wyk

orzy

stan

ia e

nerg

ii ją

drow

ej

bullop

isać

bud

owę

i zas

adę

dzia

łani

a re

akto

ra

jądr

oweg

obull

opis

ać d

ział

anie

el

ektr

owni

jądr

owej

bull

wym

ieni

ć ko

rzyś

ci

i zag

roże

nia

zwią

zane

z

wyk

orzy

stan

iem

en

ergi

i jąd

row

ej

bullop

isać

zas

adę

dzia

łani

a bo

mby

ato

mow

ej

bullop

isać

bud

owę

bom

by

atom

owej

bull

przy

goto

wać

w

ypow

iedź

na

tem

at

Czy

elek

trow

nie

jądr

owe

są n

iebe

zpie

czne

bullod

szuk

ać in

form

acje

i p

rzyg

otow

ać

prez

enta

cję

na te

mat

sk

łado

wan

ia o

dpad

oacutew

radi

oakt

ywny

ch

i zw

iąza

nych

z ty

m

zagr

ożeń

21

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

7Re

akcj

e ją

drow

e S

łońc

e i b

omba

wod

orow

abull

poda

ć pr

zykł

ad re

akcj

i ją

drow

ej

bullna

zwać

reak

cje

zach

odzą

ce w

Sło

ńcu

i w in

nych

gw

iazd

ach

bullod

pow

iedz

ieć

na

pyta

nie

jaki

e re

akcj

e są

źr

oacutedłe

m e

nerg

ii Sł

ońca

bullw

ymie

nić

i obj

aśni

ć roacute

żne

rodz

aje

reak

cji

jądr

owyc

hbull

zast

osow

ać z

asad

y za

chow

ania

licz

by

nukl

eonoacute

w ł

adun

ku

elek

tryc

zneg

o or

az

ener

gii w

reak

cjac

h ją

drow

ych

bullpo

dać

war

unki

ni

ezbę

dne

do z

ajśc

ia

reak

cji t

erm

ojąd

row

ej

bullop

isać

pro

ces

fuzj

i le

kkic

h ją

der n

a pr

zykł

adzi

e cy

klu

pp

bullop

isać

reak

cje

zach

odzą

ce w

bom

bie

wod

orow

ej

bullpo

roacutew

nać

ener

gie

uwal

nian

e w

reak

cjac

h sy

ntez

y i r

eakc

jach

ro

zszc

zepi

enia

5 Ś

wia

t gal

akty

k

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1N

asza

Gal

akty

ka

Inne

gal

akty

kibull

opis

ać b

udow

ę na

szej

G

alak

tyki

bull

opis

ać p

ołoż

enie

U

kład

u Sł

onec

zneg

o w

Gal

akty

ce

bullpo

dać

wie

k U

kład

u Sł

onec

zneg

o

bullw

yjaś

nić

jak

pow

stał

y Sł

ońce

i pl

anet

ybull

opis

ać s

posoacute

b w

yzna

czen

ia w

ieku

pr

oacutebek

ksi

ężyc

owyc

h

i met

eory

toacutew

bullpo

dać

przy

bliż

oną

liczb

ę ga

lakt

yk d

ostę

pnyc

h na

szym

obs

erw

acjo

m

bullpo

dać

przy

bliż

oną

liczb

ę gw

iazd

w g

alak

tyce

22

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

2Pr

awo

Hub

blersquo

abull

na p

rzyk

ładz

ie m

odel

u ba

loni

ka w

ytłu

mac

zyć

obse

rwow

any

fakt

ro

zsze

rzan

ia s

ię

Wsz

echś

wia

ta

bullpo

dać

wie

k W

szec

hśw

iata

bullpo

dać

treś

ć pr

awa

Hub

ble

a z

apis

ać

je w

zore

m u

r = H

r

i obj

aśni

ć w

ielk

ości

w

ystę

pują

ce w

tym

w

zorz

ebull

wyj

aśni

ć te

rmin

bdquou

ciec

zka

gala

ktyk

rdquo

bullob

liczy

ć w

iek

W

szec

hśw

iata

bull

obja

śnić

jak

na

pods

taw

ie p

raw

a H

ubbl

ea

wni

osku

jem

y

że g

alak

tyki

odd

alaj

ą si

ę od

sie

bie

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c pr

awo

Hub

ble

a

3Te

oria

Wie

lkie

go

Wyb

uchu

bullok

reśl

ić p

oczą

tek

znan

ego

nam

W

szec

hśw

iata

term

inem

bdquoW

ielk

i Wyb

uchrdquo

bullop

isać

Wie

lki W

ybuc

hbull

wyj

aśni

ć c

o to

jest

pr

omie

niow

anie

re

likto

we

bullpo

dać

argu

men

ty

prze

maw

iają

ce z

a sł

uszn

ości

ą te

orii

Wie

lkie

go W

ybuc

hu

23

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VII PROCEDURY OSIĄGANIA CELOacuteW

Nauczanie fizyki według prezentowanego programu powinno się odbywać zgodnie z teorią kształcenia wielostronnego Uczniowie powinni być systematycznie aktywizowani do prze-prowadzania wszechstronnych operacji umysłowych

Praca powinna przebiegać w roacuteżnych tokach nauczania głoacutewnie w toku problemowym i podającym W miarę możliwości nauczyciel powinien także stosować tok praktyczny i eks-ponujący

W ramach toku podającego szczegoacutelnie przydatne będą metody bull praca z książką bull pogadanka bull pokaz bull opis bull Tok problemowy powinien być realizowany głoacutewnie poprzez takie metody jak bull dyskusja bull metody sytuacyjne bull metoda seminaryjna bull metoda projektoacutew

Tok praktyczny w nauczaniu fizyki jest realizowany poprzez stosowanie metody obserwa-cji i doświadczeń w tym także symulowanych

W zależności od treści nauczania nauczyciel powinien na każdej lekcji stosować roacuteżne metody Świadome roacuteżnicowanie podczas lekcji metod nauczania zdaniem M Śnieżyńskie-go1 aktywizuje ucznioacutew uatrakcyjnia zajęcia i przyczynia się do zrozumienia i trwalszego zapamiętania opracowanego materiału

I tak np pokaz animacja lub symulacja zjawiska może służyć zainicjowaniu bdquoburzy moacute-zgoacutewrdquo Praca z podręcznikiem może być wstępem do dyskusji podczas ktoacuterej uczniowie wykorzystają zdobytą samodzielnie wiedzę lub rozwiązywania problemoacutew

Tok eksponujący związany z przeżywaniem i wyzwalaniem stanoacutew emocjonalnych może być połączony z zastosowaniem metod problemowych np dyskusji nad wynikami obser-wacji

Wśroacuted szczegoacutelnie przydatnych metod opartych na toku podającym celowo nie wymie-niono wykładu Uważamy że ze względu na trudności ucznioacutew w koncentracji brak umie-jętności wyselekcjonowania przez nich najistotniejszych elementoacutew i brak umiejętności efektywnego notowania wykład w konwencjonalnej postaci powinien być stosowany incy-dentalnie

Znacznie użyteczniejszy na lekcjach fizyki może być wykład realizowany w sposoacuteb proble-mowo-programowany W takim przypadku temat wykładu zostaje zamieniony w problem głoacutewny a tezy ndash w problemy szczegoacutełowe Po udzieleniu odpowiedzi na każde pytanie-pro-blem nauczyciel odwołuje się do ucznioacutew ktoacuterzy mogą stawiać pytania i żądać powtoacuterzenia niejasnych kwestii Powstające sprzężenie zwrotne między nauczycielem i uczniami zapo-biega powstawaniu luk i umożliwia natychmiastową weryfikację wiedzy

Szczegoacutelną wartość w nauczaniu fizyki mają metody problemowe ktoacutere rozbudzają ak-tywność intelektualną ucznioacutew wyzwalają samodzielne i twoacutercze myślenie Pracując takimi metodami nauczyciel odgrywa rolę inspiratora i doradcy w rozwiązywaniu trudniejszych kwestii Nauczyciel powinien zadbać o jak najczęstsze stawianie ucznioacutew w sytuacji proble-

1 Marian Śnieżyński Dialog edukacyjny Wydawnictwo Naukowe PAT Krakoacutew 2001

24

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

mowej i indywidualizowanie nauczania poprzez roacuteżnicowanie problemoacutew dla poszczegoacutel-nych grup ucznioacutew w zależności od ich aktualnych możliwości intelektualnych

Metody te są preferowane przez reformę edukacji W nauczaniu fizyki te preferencje mogą się objawiać w szerszym stosowaniu metody sytuacyjnej Powinna ona obejmować nie tylko sytuacje wymagające dokonywania obliczeń (zadania obliczeniowe opisujące pewną sytu-ację fizyczną) ale przede wszystkim sytuacje wymagające wyjaśniania oceniania przewi-dywania poszukiwania argumentoacutew itp Nauczyciel powinien przy tym stwarzać uczniom możliwości do formułowania dłuższych wypowiedzi w języku fizyki zwracając uwagę na poprawność merytoryczną i logiczną

Zatrważające doniesienia o powszechnym w polskim społeczeństwie braku rozumienia czytanego tekstu nakładają na nauczycieli obowiązek stosowania metody polegającej na pracy z dostarczonym przez nauczyciela tekstem i prezentacją jego treści (metoda semi-naryjna)

Według M Śnieżyńskiego metoda ta ma dużą wartość dydaktyczną ponieważ bdquouczy kon-centracji uwagi czytania ze zrozumieniem poszerza zakres słownictwa uczy odpowiedzial-ności za słowordquo Stosowanie tej metody w nauczaniu fizyki przyczyni się do ukształtowania umiejętności posługiwania się przez ucznioacutew językiem fizyki poprawnego definiowania wielkości fizycznych odczytywania ich sensu fizycznego ze wzoroacutew definicyjnych ustalania zależności od innych wielkości fizycznych poprawnego wypowiadania treści praw fizycz-nych i zapisywania ich w języku matematyki poprawnej interpretacji praw przedstawionych w matematycznej formie

Podstawa programowa nakłada na nauczyciela fizyki obowiązek kształtowania umie-jętności

bull obserwacji i opisywania zjawisk fizycznych i astronomicznych bull wykonywania doświadczeń fizycznych i prostych obserwacji astronomicznych zapi-

sywania i analizowania wynikoacutew bull oraz sporządzania i interpretacji wykresoacutew

Umiejętności te należy kształtować posługując się metodami toku praktycznego tj po-kazem połączonym z obserwacją oraz doświadczeniem Doświadczenie powinno być przez ucznioacutew zaplanowane a po jego wykonaniu powinno nastąpić opracowanie i zaprezento-wanie wynikoacutew Ze względu na małą liczbę godzin fizyki brak podziału na grupy i mizerne wyposażenie pracowni skomplikowane doświadczenia wymagające długiego czasu wy-konywania i drogiej aparatury zastępuje się prostymi doświadczeniami z wykorzystaniem przedmiotoacutew codziennego użytku Rodzaj wykorzystywanych materiałoacutew nie wpływa na wartość naukową doświadczenia Ważne jest natomiast jego staranne przygotowanie za-roacutewno od strony metodycznej (uświadomienie celu przedyskutowanie koncepcji doświad-czenia sformułowanie problemu przedyskutowanie hipotez weryfikacja hipotez i wy-prowadzenie wnioskoacutew) jak i organizacyjnej (przygotowanie koniecznych przedmiotoacutew ustalenie formy pracy indywidualnej lub zespołowej)

W praktyce ze względu na ograniczenia czasowe lub specyfikę nauczanych treści real-ne doświadczenia fizyczne są zastępowane przez symulacje komputerowe lub doświadcze-nia sfilmowane Jakkolwiek doświadczenie symulowane nigdy nie zastąpi doświadczenia realnego dobrze przygotowany nauczyciel może je włączyć w problemowy tok nauczania z dużą korzyścią dla ucznioacutew Modelowanie i symulacje komputerowe są nieocenione w realizacji treści dotyczących mikroświata i kosmologii czyli treści ktoacutere ze swej natury nie mogą być ilustrowane realnym doświadczeniem Bezwzględnie konieczne jest jednak wy-konanie chociaż kilku doświadczeń

25

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Proponujemy np bull badanie ruchu po okręgu bull badanie zależności barwy światła i intensywności świecenia metalu od jego tempe-

ratury bull wykrywanie promieniowania jonizującego za pomocą licznika Geigera-Mullera bull badanie pochłaniania promieniowania jonizującego przez roacuteżne materiały bull badanie zależności natężenia promieniowania od odległości od źroacutedła bull wyznaczanie odległości do trudno dostępnego obiektu z wykorzystaniem zjawiska

paralaksyWedług M Śnieżyńskiego kluczowymi umiejętnościami kształtowanymi w zreformowa-

nej szkole mają być bdquoumiejętności efektywnego wspoacutełdziałania w zespole i pracy w grupie budowania więzi międzyludzkich podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji skutecznego działania na gruncie zachowania obowiązujących norm rozwiązywanie pro-blemoacutew w twoacuterczy sposoacuteb poszukiwanie porządkowanie i wykorzystywanie informacji z roacuteżnych źroacutedeł odnoszenie do praktyki zdobytej wiedzy oraz tworzenie potrzebnych do-świadczeń i nawykoacutew rozwoacutej osobistych zainteresowańrdquo

Wszystkie wymienione wyżej umiejętności mogą być kształtowane przy wykorzystaniu metody projektoacutew Według K Chałas istota tej metody bdquozawiera się w samodzielnym podej-mowaniu i realizacji przez ucznioacutew określonych dużych przedsięwzięć na podstawie przyję-tych wcześniej zasad reguł i procedur postępowaniardquo2

Projekty realizowane w praktyce szkolnej mogą być wykonywane indywidualnie i zespoło-wo Mogą mieć charakter poznawczy (projekty typu bdquoopisaćrdquo bdquosprawdzićrdquo bdquoodkryćrdquo) lub prak-tyczny (typu bdquousprawnićrdquo bdquowykonaćrdquo bdquowynaleźćrdquo) Mogą także łączyć oba charaktery działania

Według K Chałas metoda projektoacutew ma wszechstronne walory edukacyjne bull przyczynia się do wielostronnego kształcenia osobowości ucznia bull przyczynia się do realizacji zadań zreformowanej szkoły poprzez kształtowanie umie-

jętności bull wdraża ucznioacutew do pracy naukowo-badawczej bull przyczynia się do rozwoju zainteresowań ucznioacutew bull ma duże walory wychowawcze

Ucząc fizyki staramy się wymagać od ucznioacutew bull samodzielnego wyszukiwania i gromadzenia materiałoacutew służących do opracowania

wybranych zagadnień z fizyki lub tematoacutew interdyscyplinarnych bull korzystania z literatury popularnonaukowej bull sporządzania konspektoacutew notatek i referatoacutew na zadany temat

Wszystkie te rodzaje aktywności ucznioacutew mogą stanowić elementy realizacji metody pro-jektoacutew ktoacuterą nauczyciele fizyki powinni uwzględnić w swojej pracy Prezentowany program nauczania daje takie możliwości Oto propozycje tematoacutew do zastosowania metody projek-toacutew

bull Źroacutedła energii XXI wieku bull Za i przeciw energetyce jądrowej bull Ewolucja poglądoacutew na budowę Wszechświata

Wymienione i inne3 problemy mogą stanowić także tematykę szkolnych sesji popularno-naukowych

2 Krystyna Chałas Metoda projektoacutew i jej egzemplifikacja w praktyce Wydawnictwo Nowa Era Warszawa 20003 Biblioteka Nauczyciela Fizyki zeszyt 4 Metoda projektoacutew ZamKor Krakoacutew 2005

26

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Teoria kształcenia wielostronnego postuluje stosowanie wielu urozmaiconych środkoacutew dydaktycznych W nauczaniu fizyki oproacutecz tradycyjnego zestawu środkoacutew związanych głoacutewnie z wykonywaniem doświadczeń ogromną rolę zaczyna odgrywać komputer Inte-raktywne programy komputerowe indywidualizują nauczanie np pozwalają samodziel-nie eksperymentować i opracowywać wyniki pomiaroacutew Głoacutewnym źroacutedłem informacji dla ucznioacutew staje się Internet Osiągnięcia naukowe docierają do ucznioacutew bez bdquopośrednikoacutewrdquo Uczniowie nawet z najmniejszych miejscowości mogą się włączać do międzynarodowych badań astronomicznych (np programu Telescopes in Education czy Hands on Universe)

Szkoła powinna wspierać nauczyciela w osiąganiu założonych celoacutew stwarzając jak naj-lepsze warunki do wszechstronnej aktywności ucznioacutew na lekcjach fizyki i zajęciach poza-lekcyjnych przez

bull odpowiednie wyposażenie pracowni fizycznej bull stworzenie uczniom możliwości pracy z komputerem (dostęp do Internetu) bull gromadzenie w bibliotece encyklopedii (także multimedialnych) poradnikoacutew encyklo-

pedycznych leksykonoacutew literatury popularnonaukowej czasopism popularnonauko-wych (np bdquoŚwiat Naukirdquo bdquoWiedza i Życierdquo bdquoMłody Technikrdquo bdquoFotonrdquo) filmoacutew edukacyjnych

PROCEDURY SZCZEGOacuteŁOWE CHARAKTERYSTYCZNE DLA FIZYKI

1 Rozpoznawanie opis i wyjaśnianie zjawisk fizycznychKształtowanie kompetencji zwanej znajomością zjawisk powinno się odbywać w każdym przypadku zgodnie z jednakową procedurą postępowania

bull odkrywanie i obserwacja zjawiska bull wprowadzenie pojęć fizycznych służących do opisu zjawiska bull opis obserwowanego zjawiska w języku fizyki bull wyjaśnienie zjawiska na podstawie poznanych praw fizycznych bull (ewentualnie) matematyczny opis zjawiska

2 Wprowadzanie pojęć i wielkości fizycznychBardzo ważne jest przestrzeganie kolejnych faz wprowadzania pojęć (faza konceptualizacji faza formalizacji faza schematyzacji) przy czym w działach Fizyka atomowa i Fizyka jądrowa należy położyć szczegoacutelny nacisk na fazę konceptualizacji

3 Odczytywanie wielkości fizycznych z wykresu i szacowanie niepewności pomiarowychKażdorazowo po sporządzeniu wykresu w oparciu o wiedzę matematyczną ucznia należy mu uświadomić jaka to funkcja matematyczna jakie wielkości można odczytać z wykresu i jak oszacować niepewności pomiarowe

4 Planowanie wykonywanie i analiza eksperymentoacutew fizycznychUczniowie powinni przeprowadzać doświadczenia lub ich symulacje analizować je i prezen-tować

5 Czytanie tekstoacutew fizycznych ze zrozumieniemUczniowie powinni czytać teksty fizyczne (dostosowane do ich poziomu) porządkować zdobyte wiadomości ze względu na stopień ważności i strukturę kontrolować stopień ich zrozumienia i zapamiętania

27

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

6 Zbieranie i porządkowanie informacji pochodzących z roacuteżnych źroacutedełUczniowie powinni możliwie często zbierać informacje na wybrany temat korzystając z lite ratury młodzieżowej popularnonaukowej telewizji Internetu

7 Przygotowanie i prezentowanie dłuższych wypowiedzi o tematyce fizycznejUczniowie powinni prezentować przygotowaną wcześniej wypowiedź w oparciu o plan i materiał ilustracyjny Powinni przy tym przestrzegać poprawności merytorycznej precyzyj-nego i zrozumiałego wyrażania myśli i wyznaczonego czasu wypowiedzi

8 Przygotowanie wypowiedzi w formie pisemnejUczniowie powinni wypowiadać się w formie pisemnej na wybrane tematy z fizyki

9 Rozwiązywanie problemoacutewUczniowie powinni samodzielnie lub w zespole rozwiązywać drobne problemy jakościowe i ilościowe prezentować je klasie uczestniczyć w konstruktywnej dyskusji precyzyjnie i ja-sno formułować myśli analizować i eliminować popełniane błędy

10 Rozwiązywanie zadań fizycznychDo rozwiązywania typowych zadań fizycznych uczniowie powinni tworzyć i stosować kon-sekwentnie i ze zrozumieniem algorytmy postępowania

11 Dyskusja wynikoacutew zadańUczniowie powinni w formie ustnej pisemnej przeprowadzać dyskusję wynikoacutew zadań o du-żej wartości praktycznej

12 Samokształcenie i samokontrolaW celu wdrożenia do samokształcenia i samokontroli uczniowie powinni samodzielnie wy-konywać zadania z podręcznika testy Sprawdź swoją wiedzę oraz (ewentualnie) rozwiązy-wać zadania i testy ze zbioroacutew poleconych przez nauczyciela

Nauczyciel może roacutewnież zachęcić ucznioacutew do korzystania z wybranych działoacutew multime-dialnego kursu fizyki przygotowanego przez wydawnictwo ZamKor i rozwiązywania zadań interaktywnych i podsumowujących (zawierających wskazoacutewki i szczegoacutełowe rozwiązania)

13 Wykorzystanie Internetu i interaktywnych programoacutew dydaktycznychUczniowie powinni w miarę możliwości korzystać z komputera (Internetu interaktywnych programoacutew kształcących np publikowanych na stronie wwwzamkorpl)

28

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VIII PROPOZYCJE METOD OCENY OSIĄGNIĘĆ UCZNIOacuteW

Celem nauczania jest kształtowanie kompetencji kluczowych niezbędnych człowiekowi w dorosłym życiu niezależnie od rodzaju wykształcenia i wykonywanego zawodu W na-uczaniu fizyki sprawdzaniem i ocenianiem należy więc objąć nie tylko umiejętności związa-ne ściśle z tym przedmiotem ale także związane z jego walorami ogoacutelnokształcącymi Wiele ważnych osiągnięć można oceniać tylko opisowo w dłuższym czasie

Tradycyjne odpytywanie przy tablicy powinno być zastąpione ocenianiem w trakcie dys-kusji Nauczyciel nastawiony na sterowanie przebiegiem uczenia się ucznioacutew nie powinien oddzielać sprawdzania i oceniania od nauczaniaProponujemy następujące metody sprawdzania osiągnięć ucznioacutew

1 bdquoSamosprawdzanierdquo czyli samokontrolaa) Uczeń rozwiązuje samodzielnie zadania z podręcznika i testy Sprawdź swoją wiedzę oraz

zadania z poleconych przez nauczyciela zbioroacutew zadań lub testoacutew i ocenia jaki procent zadań potrafi rozwiązać

b) Uczeń pracuje samodzielnie z interaktywnymi programami komputerowymi kontroluje liczbę koniecznych wskazoacutewek i objaśnień z ktoacuterych musi korzystać

2 Zbiorowa dyskusjaPodstawą do indywidualnych ocen ucznioacutew może być dyskusja

Inicjatorem dyskusji jest zwykle nauczyciel ale może być nim także uczeń ktoacutery przeczy-tał lub zauważył coś dla niego niezrozumiałego a mającego związek z opracowywanymi na lekcjach treściami W tym drugim przypadku nauczyciel powinien dopuszczać do dyskusji tylko woacutewczas gdy uczeń jest do prezentacji problemu dobrze przygotowany

Nauczyciel kieruje dyskusją roacutewnocześnie notując uwagi o ważnych elementach w wy-stąpieniach poszczegoacutelnych ucznioacutew

3 Obserwacja ucznioacutew w trakcie uczenia sięNauczyciel obserwuje indywidualną pracę ucznioacutew w toku lekcji i ich pracę w zespole Oce-nia wiedzę pomysłowość i oryginalność w rozwiązywaniu problemoacutew aktywność zaanga-żowanie umiejętność wspoacutełpracy

4 Sprawdzanie i ocenianie prac pisemnycha) Nauczyciel sprawdza i ocenia wypracowania przygotowane na podstawie literatury po-

pularnonaukowej Internetu telewizjib) Nauczyciel sprawdza i ocenia wyniki testoacutew i sprawdzianoacutew

5 Wszechstronna ocena prezentacji przygotowanych na podstawie jednego przeczy-tanego tekstu lub wielu roacuteżnych źroacutedeł

6 Sprawdzanie i ocenianie działalności praktycznej ucznioacutewOcenie podlegają wykonywane przez ucznia w toku lekcji pomiary i doświadczenia oraz mo-dele wykonane samodzielnie w domu

Spis treści

Wstęp 5

I Ogoacutelne założenia programu 6

II Cele nauczania fizyki na poziomie podstawowym 7

III Treści kształcenia 8

IV Ogoacutelny rozkład materiału nauczania 9

V Szczegoacutełowy rozkład materiału nauczania 10

VI Cele operacyjne czyli plan wynikowy 12

VII Procedury osiągania celoacutew 23

VIII Propozycje metod oceny osiągnięć ucznioacutew 28

5

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

WSTĘP

Przedstawiamy program przeznaczony do pracy z podręcznikiem Świat fizyki Podręcznik dla szkoacuteł ponadgimnazjalnych Zakres podstawowy (red Maria Fiałkowska)

Zgodnie z nową Podstawą programową nauczanie fizyki w zakresie podstawowym na IV etapie edukacyjnym jest kontynuacją procesu kształcenia realizowanego w gimnazjum i kończy obowiązkowy dla każdego ucznia cykl uczenia się tego przedmiotu

Treści nauczania fizyki w zakresie podstawowym w pierwszej klasie szkoły ponadgimna-zjalnej zostały zawężone do trzech działoacutew

1 Grawitacja i elementy astronomii2 Fizyka atomowa3 Fizyka jądrowa

W Podstawie programowej do IV etapu edukacyjnego (zakres rozszerzony) nie przewidzia-no powtarzania i uzupełniania zagadnień z astronomii i fizyki jądrowej W naszym progra-mie i podręczniku zaproponowano więc taki sposoacuteb ich omawiania w kursie podstawowym by uczeń ktoacutery wybierze fizykę jako przedmiot dalszej nauki był w pełni przygotowany do zdawania egzaminu maturalnego z tego przedmiotu

Roacutewnocześnie dołożono starań aby w maksymalnym stopniu zainteresować wszystkich ucznioacutew omawianymi zagadnieniami i zachęcić do kontynuowania nauki fizyki na poziomie rozszerzonym

W trosce o jak najlepszą i jak najbardziej efektywną realizację programu nauczania przy-gotowano multimedialną obudowę podręcznika i dodatkowe materiały dydaktyczne Szcze-goacutełowe informacje na ten temat zamieszczono w Poradniku dla nauczycieli

6

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

I OGOacuteLNE ZAŁOŻENIA PROGRAMU

1 Zgodnie z Ramowym planem nauczania na kształcenie podstawowe w zakresie przed-miotu fizyka w szkołach ponadgimnazjalnych przeznaczono 30 godzin Prezentowany program można zrealizować w tej liczbie godzin

2 Program służy realizacji obowiązującej Podstawy programowej na wybranych możliwie łatwych i interesujących treściach Obejmuje on rozwinięcie wszystkich haseł zawartych w Podstawie programowej przedmiotu fizyka IV etap edukacyjny ndash zakres podstawowy

3 Program można realizować zaroacutewno z uczniami liceum ogoacutelnokształcącego i techni-kum jak i uczniami szkoacuteł zawodowych Zgodnie z ideą reformy nauczanie fizyki w za-kresie podstawowym powinno być ściśle powiązane ze znaną uczniom rzeczywistością i przygotować ich do samodzielnego uzupełnienia wiedzy przyrodniczej do czytania ze zrozumieniem tekstoacutew popularnonaukowych do rozumnego i krytycznego odbioru informacji medialnych do sprawnego funkcjonowania w świecie opanowanym przez technikę i do świadomego korzystania ze zdobyczy cywilizacji

4 Prezentując zamierzone osiągnięcia ucznioacutew do niezbędnego minimum ograniczono liczbę informacji do zapamiętania czyli tzw wiedzę bierną Kierowano się przy tym za-sadą że wiedza powinna być operatywna i służyć do

bull wyjaśniania podstawowych zjawisk otaczającej nas przyrody bull wyjaśniania zasady działania omawianych urządzeń bull rozwiązywania problemoacutew stymulujących ogoacutelny rozwoacutej ucznia

5 Aby nauczanie fizyki mogło się przyczynić znacząco do wypełnienia zadań przypisa-nych zreformowanej szkole należy stosować takie metody pracy z uczniami ktoacutere będą wyzwalały ich aktywność rozwijały zainteresowanie wiedzą przyrodniczą kształtowały umiejętności uczenia się i samokontroli

6 Zadaniem szkoły jest stworzenie uczniom odpowiednich warunkoacutew do samodzielne-go zdobywania informacji z roacuteżnych źroacutedeł poprzez zapewnienie możliwości korzysta-nia z Internetu i dostępu do literatury popularnonaukowej oraz czasopism (np bdquoFotonrdquo bdquoŚwiat Naukirdquo bdquoWiedza i Życierdquo)

7

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

II CELE NAUCZANIA FIZYKI NA POZIOMIE PODSTAWOWYM

Cel strategicznyZnaczący udział wiedzy o przyrodzie i umiejętności kształtowanych podczas uczenia się fizy-ki oraz astronomii w ogoacutelnym wykształceniu Polaka

Cele ogoacutelne programu1 Zapewnienie uczniom trwałej ogoacutelnej wiedzy z zakresu fizyki i astronomii2 Stymulowanie ogoacutelnego rozwoju intelektualnego ucznia3 Kształtowanie charakteru i postawy

Ogoacutelne cele edukacyjne1 Kształtowanie świadomości istnienia praw rządzących mikro- i makroświatem oraz wyni-

kająca z niej refleksja filozoficzno-przyrodnicza2 Dostrzeganie struktury fizyki i kosmologii i ich związku z innymi naukami przyrodni-

czymi3 Przygotowanie do rozumnego odbioru i oceny informacji a także odważnego podejmo-

wania dyskusji i formułowania opinii4 Rozumienie znaczenia fizyki dla techniki medycyny ekologii jej związku z roacuteżnymi

dziedzinami działalności ludzkiej oraz implikacji społecznych i możliwości kariery za-wodowej

5 Zainteresowanie fizyką kosmologią i tajemnicami przyrody

Cele poznawcze kształcące społeczne i wychowawcze1 Kształtowanie umiejętności obserwowania i opisywania zjawisk fizycznych i astrono-

micznych2 Rozwijanie umiejętności planowania i wykonywania prostych doświadczeń formu-

łowania wynikających z nich wnioskoacutew oraz opisywania ze zrozumieniem metod ba-dawczych stosowanych w fizyce i astronomii (w zakresie zagadnień objętych podstawą programową)

3 Kształtowanie umiejętności opisywania zjawisk fizycznych i rozwiązywania problemoacutew fizycznych i astronomicznych z zastosowaniem prostych technik matematycznych

4 Rozwijanie umiejętności posługiwania się technologią informacyjną do zbierania da-nych ich przetwarzania oraz modelowania zjawisk fizycznych

5 Budzenie szacunku do przyrody i podziwu dla jej piękna6 Rozwijanie zainteresowania otaczającym światem i motywacji do zdobywania wiedzy7 Kształtowanie aktywnej postawy wobec problemoacutew społecznych wynikających z rozwo-

ju techniki i nowych technologii8 Rozwijanie umiejętności wspoacutełpracy w zespole przestrzegania reguł wspoacutełodpowie-

dzialności za sukcesy i porażki wzajemnej pomocy9 Ukształtowanie takich cech jak dociekliwość rzetelność wytrwałość i upoacuter w dążeniu do

celu systematyczność dyscyplina wewnętrzna i samokontrola

8

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

III TREŚCI KSZTAŁCENIA

1 Grawitacja bull Trochę historii czyli o odkryciach Kopernika Keplera i o geniuszu Newtona bull O Newtonie i prawie powszechnej grawitacji bull Spadanie ciał jako skutek oddziaływań grawitacyjnych bull O ruchu po okręgu i jego przyczynie bull Siła grawitacji jako siła dośrodkowa bull III prawo Keplera bull Ruchy satelitoacutew bull Co to znaczy że ciało jest w stanie nieważkości

2 Astronomia bull Jak zmierzono odległości do Księżyca planet i gwiazd bull Księżyc ndash nasz naturalny satelita bull Świat planet

3 Fizyka atomowa bull Zjawisko fotoelektryczne zewnętrzne bull O promieniowaniu ciał widmach ciągłych i bdquowizytoacutewkachrdquo pierwiastkoacutew czyli ich wid-

mach liniowych bull Model Bohra budowy atomu wodoru

4 Fizyka jądrowa bull Odkrycie promieniotwoacuterczości Promieniowanie jądrowe i jego właściwości bull Oddziaływanie promieniowania jonizującego z materią Działanie promieniowania na

organizmy żywe bull Doświadczenie Rutherforda Budowa jądra atomowego bull Prawo rozpadu promieniotwoacuterczego Metoda datowania izotopowego bull Energia wiązania Reakcja rozszczepienia bull Bomba atomowa energetyka jądrowa bull Reakcje jądrowe Słońce i bomba wodorowa

5 Świat galaktyk bull Nasza Galaktyka bull Inne galaktyki bull Prawo Hubblersquoa bull Teoria Wielkiego Wybuchu

9

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

IV OGOacuteLNY ROZKŁAD MATERIAŁUPropozycja przydziału godzin na poszczegoacutelne działy

Nr Dział fizyki Liczba godzin przeznaczonych na

nowe treści powtoacuterzenie sprawdzenie

1 Grawitacja 7 12 Astronomia 3 13 Fizyka atomowa 6 14 Fizyka jądrowa 7 15 Świat galaktyk 2 1

Całkowita liczba godzin 25 5

10

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

V SZCZEGOacuteŁOWY ROZKŁAD MATERIAŁU

1 Grawitacja ndash 8 godzin

Temat Liczba godzin

lekcyjnych1 O odkryciach Kopernika Keplera i o geniuszu Newtona Prawo powszechnej

grawitacji1

2 Spadanie ciał jako skutek oddziaływań grawitacyjnych 13 O ruchu po okręgu i jego przyczynie 24 Siła grawitacji jako siła dośrodkowa III prawo Keplera Ruchy satelitoacutew 25 Co to znaczy że ciało jest w stanie nieważkości 16 Powtoacuterzenie wiadomości Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

2 Astronomia ndash 4 godziny

Temat Liczba godzin

lekcyjnych1 Jak zmierzono odległości do Księżyca planet i gwiazd 12 Księżyc ndash nasz naturalny satelita 13 Świat planet 14 Powtoacuterzenie wiadomości Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

3 Fizyka atomowa ndash 7 godzin

Temat Liczba godzin

lekcyjnych1 Zjawisko fotoelektryczne zewnętrzne 22 O promieniowaniu ciał widmach ciągłych i widmach liniowych 23 Model Bohra budowy atomu 24 Powtoacuterzenie Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

4 Fizyka jądrowa ndash 8 godzin

Temat Liczba godzin

lekcyjnych1 Odkrycie promieniotwoacuterczości Promieniowanie jądrowe i jego właściwości 12 Oddziaływanie promieniowania jonizującego z materią Działanie

promieniowania na organizmy żywe1

3 Doświadczenie Rutherforda Budowa jądra atomowego 14 Prawo rozpadu promieniotwoacuterczego Metoda datowania izotopowego 15 Energia wiązania Reakcja rozszczepienia 1

11

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Temat Liczba godzin

lekcyjnych6 Bomba atomowa energetyka jądrowa 17 Reakcje jądrowe Słońce i bomba wodorowa 18 Powtoacuterzenie wiadomości Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

5 Świat galaktyk ndash 3 godzinyTemat Liczba

godzin lekcyjnych

1 Nasza Galaktyka Inne galaktyki 12 Prawo Hubblersquoa Teoria Wielkiego Wybuchu 13 Powtoacuterzenie wiadomości Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

12

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VI

CELE

OPE

RA

CYJ

NE

CZY

LI P

LAN

WYN

IKO

WY

1 G

raw

itac

ja

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1O

odk

ryci

ach

Kope

rnik

a

Kepl

era

i o g

eniu

szu

New

tona

Pr

awo

pow

szec

hnej

gr

awita

cji

bullop

owie

dzie

ć o

odkr

ycia

ch K

oper

nika

Ke

pler

a i N

ewto

na

bullop

isać

ruch

y pl

anet

bull

poda

ć tr

eść

praw

a po

wsz

echn

ej g

raw

itacj

ibull

nary

sow

ać s

iły

oddz

iały

wan

ia

graw

itacy

jneg

o dw

oacutech

kul j

edno

rodn

ych

bull

obja

śnić

wie

lkoś

ci

wys

tępu

jące

we

wzo

rze

FG

mm r

=1

22

bullpr

zeds

taw

ić g

łoacutew

ne

zało

żeni

a te

orii

helio

cent

rycz

nej

Kope

rnik

abull

zapi

sać

i zin

terp

reto

wać

w

zoacuter p

rzed

staw

iają

cy

war

tość

siły

gra

wita

cji

bullob

liczy

ć w

arto

ść

siły

gra

wita

cyjn

ego

przy

ciąg

ania

dw

oacutech

je

dnor

odny

ch k

ul

bullw

yjaś

nić

dla

czeg

o do

strz

egam

y sk

utki

pr

zyci

ągan

ia p

rzez

Zi

emię

ota

czaj

ącyc

h na

s pr

zedm

iotoacute

w a

nie

ob

serw

ujem

y sk

utkoacute

w

ich

wza

jem

nego

oddz

iały

wan

ia

gr

awita

cyjn

ego

bullpo

dać

treś

ć I i

II p

raw

a Ke

pler

abull

uzas

adni

ć d

lacz

ego

hipo

teza

New

tona

o

jedn

ości

Wsz

echś

wia

ta

umoż

liwiła

wyj

aśni

enie

pr

zycz

yn ru

chu

plan

et

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c pr

awo

graw

itacj

i

bullna

pod

staw

ie

sam

odzi

elni

e zg

rom

adzo

nych

m

ater

iałoacute

w p

rzyg

otow

ać

prez

enta

cję

New

ton

na

tle e

poki

bull

wyk

azać

że

Kope

rnik

a m

ożna

uw

ażać

za

czło

wie

ka re

nesa

nsu

13

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

2Sp

adan

ie c

iał j

ako

skut

ek o

ddzi

aływ

ań

graw

itacy

jnyc

h

bullw

skaz

ać s

iłę g

raw

itacj

i ja

ko p

rzyc

zynę

sw

obod

nego

spa

dani

a ci

ał n

a po

wie

rzch

nię

Ziem

i bull

posł

ugiw

ać s

ię

term

inem

bdquospa

dani

e sw

obod

nerdquo

bullob

liczy

ć pr

zybl

iżon

ą w

arto

ść s

iły g

raw

itacj

i dz

iała

jące

j na

ciał

o w

pob

liżu

Ziem

i bull

wym

ieni

ć w

ielk

ości

od

ktoacute

rych

zal

eży

przy

spie

szen

ie

graw

itacy

jne

w p

obliż

u pl

anet

y lu

b je

j ksi

ężyc

a

bullpr

zeds

taw

ić w

ynik

ając

y z

eks

pery

men

toacutew

G

alile

usza

wni

osek

do

tycz

ący

spad

ania

cia

ł bull

wyk

azać

że

spa

dani

e sw

obod

ne z

nie

wie

lkic

h w

ysok

ości

to

ruch

jedn

osta

jnie

pr

zysp

iesz

ony

z p

rzys

pies

zeni

em

graw

itacy

jnym

bullw

ykaz

ać ż

e w

arto

ść

przy

spie

szen

ia

spad

ając

ego

swob

odni

e ci

ała

nie

zale

ży o

d je

go

mas

ybull

oblic

zyć

war

tość

pr

zysp

iesz

enia

gr

awita

cyjn

ego

w p

obliż

u Zi

emi

bullpr

zeds

taw

ić p

oglą

dy

Ary

stot

eles

a na

ruch

i s

pada

nie

ciał

bull

wyj

aśni

ć d

lacz

ego

czas

y sp

adan

ia

swob

odne

go (z

taki

ej

sam

ej w

ysok

ości

) cia

ł o

roacuteżn

ych

mas

ach

są

jedn

akow

ebull

oblic

zyć

war

tość

pr

zysp

iesz

enia

gr

awita

cyjn

ego

w p

obliż

u do

wol

nej

plan

ety

lub

jej k

sięż

yca

bullza

plan

ować

i w

ykon

ać

dośw

iadc

zeni

e (n

p z

e śr

ubam

i prz

ycze

pion

ymi

do n

ici)

wyk

azuj

ące

że

spad

anie

sw

obod

ne

odby

wa

się

ze s

tały

m

przy

spie

szen

iem

3 4

O ru

chu

po o

kręg

u i j

ego

przy

czyn

iebull

opis

ać ru

ch je

dnos

tajn

y po

okr

ęgu

bull

posł

ugiw

ać s

ię p

ojęc

iem

ok

resu

i po

jęci

em

częs

totli

woś

ci

bullw

skaz

ać s

iłę

dośr

odko

wą

jako

pr

zycz

ynę

ruch

u po

ok

ręgu

bullop

isać

zal

eżno

ść

war

tośc

i siły

do

środ

kow

ej o

d m

asy

i szy

bkoś

ci c

iała

po

rusz

ając

ego

się

po o

kręg

u or

az o

d pr

omie

nia

okrę

gu

bullpo

dać

przy

kład

y si

ł pe

łnią

cych

rolę

siły

do

środ

kow

ej

bullob

licza

ć w

arto

ść s

iły

dośr

odko

wej

bull

oblic

zać

war

tość

pr

zysp

iesz

enia

do

środ

kow

ego

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

w k

toacutery

ch

rolę

siły

doś

rodk

owej

od

gryw

ają

siły

o roacute

żnej

na

turz

e

bullom

oacutewić

i w

ykon

ać

dośw

iadc

zeni

e (n

p

opis

ane

w z

adan

iu 4

na

str

43) s

praw

dzaj

ące

zale

żnoś

ć F r(m

u r

)

14

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5 6

Siła

gra

wita

cji j

ako

siła

do

środ

kow

a II

I pra

wo

Kepl

era

Ru

chy

sate

litoacutew

bullw

skaz

ać s

iłę g

raw

itacj

i kt

oacuterą

oddz

iału

ją S

łońc

e i p

lane

ty o

raz

plan

ety

i ich

ksi

ężyc

e ja

ko s

iłę

dośr

odko

wą

bull

posł

ugiw

ać s

ię

poję

ciem

sat

elity

ge

osta

cjon

arne

go

bullpo

dać

treś

ć III

pra

wa

Kepl

era

bull

opis

ywać

ruch

sz

tucz

nych

sat

elitoacute

w

bullpo

sług

iwać

się

poj

ęcie

m

pier

wsz

ej p

rędk

ości

ko

smic

znej

bulluz

asad

nić

użyt

eczn

ość

sate

litoacutew

ge

osta

cjon

arny

ch

bullst

osow

ać II

I pra

wo

Kepl

era

do

opis

u ru

chu

plan

et U

kład

u Sł

onec

zneg

obull

wyp

row

adzi

ć w

zoacuter

na w

arto

ść p

ierw

szej

pr

ędko

ści k

osm

iczn

ej

i obj

aśni

ć je

j sen

s fiz

yczn

ybull

oblic

zyć

war

tość

pi

erw

szej

prę

dkoś

ci

kosm

iczn

ej

bullst

osow

ać II

I pra

wo

Kepl

era

do

opis

u ru

chu

ukła

du s

atel

itoacutew

kr

ążąc

ych

wok

oacuteł te

go

sam

ego

ciał

abull

wyp

row

adzi

ć III

pra

wo

Kepl

era

bullob

liczy

ć sz

ybko

ść

sate

lity

na o

rbic

ie

o za

dany

m p

rom

ieni

u

bullob

liczy

ć pr

omie

ń or

bity

sat

elity

ge

osta

cjon

arne

go

7Co

to z

nacz

y ż

e ci

ało

jest

w

sta

nie

niew

ażko

ści

bullpo

dać

przy

kład

y ci

ał z

najd

ując

ych

się

w s

tani

e ni

eważ

kośc

i

bullpo

dać

przy

kład

y do

świa

dcze

ń w

ktoacute

rych

m

ożna

obs

erw

ować

ci

ało

w s

tani

e ni

eważ

kośc

i

bullw

yjaś

nić

na

czym

po

lega

sta

n ni

eważ

kośc

ibull

wyk

azać

pr

zepr

owad

zają

c od

pow

iedn

ie

rozu

mow

anie

że

prze

dmio

t leż

ący

na p

odło

dze

win

dy

spad

ając

ej s

wob

odni

e je

st w

sta

nie

niew

ażko

ści

bullza

plan

ować

w

ykon

ać i

wyj

aśni

ć do

świa

dcze

nie

po

kazu

jące

że

w s

tani

e ni

eważ

kośc

i nie

moż

na

zmie

rzyć

war

tośc

i ci

ężar

u ci

ała

15

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

2 A

stro

nom

ia

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1Ja

k zm

ierz

ono

odle

głoś

ci

do K

sięż

yca

pla

net

i gw

iazd

bullw

ymie

nić

jedn

ostk

i od

legł

ości

uży

wan

e w

ast

rono

mii

bullpo

dać

przy

bliż

oną

odle

głoś

ć Ks

ięży

ca o

d Zi

emi (

przy

najm

niej

rząd

w

ielk

ości

)

bullop

isać

zas

adę

pom

iaru

od

legł

ości

do

Księ

życa

pl

anet

i na

jbliż

szej

gw

iazd

ybull

wyj

aśni

ć n

a cz

ym

pole

ga z

jaw

isko

pa

rala

ksy

bullpo

sług

iwać

się

po

jęci

em k

ąta

para

laks

y ge

ocen

tryc

znej

i h

elio

cent

rycz

nej

bullzd

efini

ować

rok

świe

tlny

i jed

nost

kę

astr

onom

iczn

ą

bullob

liczy

ć od

legł

ość

do K

sięż

yca

(lub

najb

liższ

ych

plan

et)

znaj

ąc k

ąt p

aral

aksy

ge

ocen

tryc

znej

bull

oblic

zyć

odle

głoś

ć do

na

jbliż

szej

gw

iazd

y

znaj

ąc k

ąt p

aral

aksy

he

lioce

ntry

czne

jbull

doko

nyw

ać z

amia

ny

jedn

oste

k od

legł

ości

st

osow

anyc

h w

ast

rono

mii

bullw

yraż

ać k

ąty

w m

inut

ach

i se

kund

ach

łuku

2Ks

ięży

c ndash

nasz

nat

ural

ny

sate

lita

bullop

isać

war

unki

jak

ie

panu

ją n

a po

wie

rzch

ni

Księ

życa

bullw

yjaś

nić

pow

staw

anie

fa

z Ks

ięży

ca

bullpo

dać

przy

czyn

y d

la

ktoacuter

ych

obse

rwuj

emy

tylk

o je

dną

stro

nę

Księ

życa

bullpo

dać

war

unki

jak

ie

mus

zą b

yć s

pełn

ione

by

dosz

ło d

o ca

łkow

itego

za

ćmie

nia

Słoń

ca

bullpo

dać

war

unki

jak

ie

mus

zą b

yć s

pełn

ione

by

dosz

ło d

o ca

łkow

itego

za

ćmie

nia

Księ

życa

bullw

yjaś

nić

dla

czeg

o za

ćmie

nia

Słoń

ca

i Ksi

ężyc

a ni

e w

ystę

pują

cz

ęsto

bull

obja

śnić

zas

adę

ktoacute

rą

przy

jęto

prz

y ob

licza

niu

daty

Wie

lkan

ocy

3Św

iat p

lane

tbull

wyj

aśni

ć s

kąd

poch

odzi

na

zwa bdquo

plan

etardquo

bull

wym

ieni

ć pl

anet

y U

kład

u Sł

onec

zneg

o

bullop

isać

ruch

pla

net

wid

zian

ych

z Zi

emi

bullw

ymie

nić

obie

kty

wch

odzą

ce w

skł

ad

Ukł

adu

Słon

eczn

ego

bullw

yjaś

nić

dla

czeg

o pl

anet

y w

idzi

ane

z Zi

emi

prze

suw

ają

się

na tl

e

gwia

zd

bullop

isać

pla

nety

Ukł

adu

Słon

eczn

ego

bullw

yszu

kać

info

rmac

je n

a te

mat

rzym

skic

h bo

goacutew

kt

oacuteryc

h im

iona

mi

nazw

ano

plan

ety

16

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

3 F

izyk

a at

omow

a

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1 2

Zjaw

isko

foto

elek

tryc

zne

zew

nętr

zne

bullw

yjaś

nić

poję

cie

foto

nu

bullza

pisa

ć w

zoacuter n

a en

ergi

ę fo

tonu

bull

poda

ć pr

zykł

ady

prak

tycz

nego

w

ykor

zyst

ania

zja

wis

ka

foto

elek

tryc

zneg

o

bullop

isać

i ob

jaśn

ić

zjaw

isko

fo

toel

ektr

yczn

ebull

opis

ać ś

wia

tło ja

ko

wią

zkę

foto

noacutew

bull

wyj

aśni

ć o

d cz

ego

zale

ży li

czba

fo

toel

ektr

onoacutew

bull

wyj

aśni

ć o

d cz

ego

zale

ży m

aksy

mal

na

ener

gia

kine

tycz

na

foto

elek

tron

oacutew

bullob

jaśn

ić w

zoacuter E

inst

eina

op

isuj

ący

zjaw

isko

fo

toel

ektr

yczn

ebull

oblic

zyć

min

imal

ną

częs

totli

woś

ć i m

aksy

mal

ną d

ługo

ść

fali

prom

ieni

owan

ia

wyw

ołuj

ąceg

o ef

ekt

foto

elek

tryc

zny

dla

met

alu

o da

nej p

racy

w

yjśc

ia

bullop

isać

bud

owę

zas

adę

dzia

łani

a i z

asto

sow

ania

fo

toko

moacuter

ki

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c w

zoacuter E

inst

eina

bull

odcz

ytyw

ać in

form

acje

z

wyk

resu

zal

eżno

ści

E k(n)

bullpr

zeds

taw

ić w

ynik

i do

świa

dcze

ń św

iadc

zący

ch

o kw

anto

wym

ch

arak

terz

e od

dzia

ływ

ania

św

iatła

z

mat

erią

bull

spor

ządz

ić i

obja

śnić

w

ykre

s za

leżn

ości

m

aksy

mal

nej

ener

gii k

inet

yczn

ej

foto

elek

tron

oacutew

od c

zęst

otliw

ości

pr

omie

niow

ania

w

ywoł

ując

ego

efek

t fo

toel

ektr

yczn

y dl

a fo

toka

tod

wyk

onan

ych

z roacute

żnyc

h m

etal

ibull

wyj

aśni

ć c

o to

zna

czy

że

św

iatło

ma

natu

rę

dual

ną

3 4

O p

rom

ieni

owan

iu

ciał

wid

mac

h ci

ągły

ch

i wid

mac

h lin

iow

ych

bullro

zroacuteż

nić

wid

mo

ciąg

łe

i wid

mo

linio

we

bullro

zroacuteż

nić

wid

mo

emis

yjne

i ab

sorp

cyjn

e

bullop

isać

wid

mo

prom

ieni

owan

ia c

iał

stał

ych

i cie

czy

bullop

isać

wid

ma

gazoacute

w

jedn

oato

mow

ych

i par

pi

erw

iast

koacutew

bull

wyj

aśni

ć roacute

żnic

e m

iędz

y w

idm

em e

mis

yjny

m

i abs

orpc

yjny

m

bullop

isać

szc

zegoacute

łow

o w

idm

o at

omu

wod

oru

bull

obja

śnić

wzoacute

r Bal

mer

abull

opis

ać m

etod

ę an

aliz

y w

idm

owej

bull

poda

ć pr

zykł

ady

za

stos

owan

ia a

naliz

y w

idm

owej

bullob

liczy

ć dł

ugoś

ci fa

l od

pow

iada

jący

ch li

niom

w

idzi

alne

j czę

ści w

idm

a at

omu

wod

oru

bullob

jaśn

ić u

ogoacutel

nion

y w

zoacuter B

alm

era

17

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5 6

Mod

el B

ohra

bu

dow

y at

omu

bullpr

zeds

taw

ić m

odel

Bo

hra

budo

wy

atom

u i p

odst

awow

e za

łoże

nia

tego

mod

elu

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że p

rom

ieni

e or

bit

w a

tom

ie w

odor

u są

sk

wan

tow

ane

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że e

nerg

ia e

lekt

ronu

w

ato

mie

wod

oru

jest

sk

wan

tow

ana

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że a

tom

wod

oru

jest

w

sta

nie

pods

taw

owym

lu

b w

zbud

zony

m

bullob

liczy

ć pr

omie

nie

kole

jnyc

h or

bit w

ato

mie

w

odor

u

bullob

liczy

ć en

ergi

ę el

ektr

onu

na d

owol

nej

orbi

cie

atom

u w

odor

ubull

oblic

zyć

roacuteżn

ice

ener

gii

pom

iędz

y po

ziom

ami

ener

gety

czny

mi a

tom

u w

odor

ubull

wyj

aśni

ć po

wst

awan

ie

linio

weg

o w

idm

a em

isyj

nego

i w

idm

a ab

sorp

cyjn

ego

atom

u w

odor

u

bullob

liczy

ć cz

ęsto

tliw

ość

i dłu

gość

fali

prom

ieni

owan

ia

poch

łani

aneg

o lu

b em

itow

aneg

o pr

zez

atom

bull

wyj

aśni

ć po

wst

awan

ie

serii

wid

mow

ych

atom

u w

odor

ubull

wyk

azać

że

uogoacute

lnio

ny

wzoacute

r Bal

mer

a je

st

zgod

ny z

e w

zore

m

wyn

ikaj

ącym

z m

odel

u Bo

hra

bullw

yjaś

nić

pow

staw

anie

lin

ii Fr

aunh

ofer

a

18

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

4 F

izyk

a ją

drow

a

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1O

dkry

cie

prom

ieni

otw

oacutercz

ości

Pr

omie

niow

anie

jądr

owe

i jeg

o w

łaśc

iwoś

ci

bullw

ymie

nić

rodz

aje

prom

ieni

owan

ia

jądr

oweg

o w

ystę

pują

cego

w

prz

yrod

zie

bullpr

zeds

taw

ić

pods

taw

owe

fakt

y do

tycz

ące

odkr

ycia

pr

omie

niow

ania

ją

drow

ego

bullop

isać

wkł

ad M

arii

Skło

dow

skie

j-Cur

ie

w b

adan

ia n

ad

prom

ieni

otw

oacutercz

ości

ąbull

omoacutew

ić w

łaśc

iwoś

ci

prom

ieni

owan

ia a

b i g

bullw

yjaś

nić

do

czeg

o sł

uży

liczn

ik G

-M

bullpr

zeds

taw

ić

wni

oski

wyn

ikaj

ące

z do

świa

dcze

nia

Wyk

ryw

anie

pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go za

pom

ocą

liczn

ika

G-M

bullod

szuk

ać in

form

acje

o

prom

ieni

owan

iu X

bull

wsk

azać

isto

tną

roacuteżn

icę

mię

dzy

prom

ieni

owan

iem

X

a pr

omie

niow

anie

m

jądr

owym

bull

przy

goto

wać

pr

ezen

tacj

ę na

te

mat

His

toria

od

kryc

ia i b

adan

ia

prom

ieni

owan

ia

jądr

oweg

o2

Odd

ział

ywan

ie

prom

ieni

owan

ia

joni

zują

cego

z

mat

erią

Dzi

ałan

ie

prom

ieni

owan

ia n

a or

gani

zmy

żyw

e

bullw

ymie

nić

pods

taw

owe

zasa

dy o

chro

ny p

rzed

pr

omie

niow

anie

m

joni

zują

cym

bull

ocen

ić s

zkod

liwoś

ć pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go

poch

łani

aneg

o pr

zez

ciał

o cz

łow

ieka

w

roacuteżn

ych

sytu

acja

ch

bullw

yjaś

nić

poję

cie

daw

ki

poch

łoni

ętej

i p

odać

jej

jedn

ostk

ę

bullw

yjaś

nić

poję

cie

daw

ki

skut

eczn

ej i

poda

ć je

j je

dnos

tkę

bullop

isać

wyb

rany

sp

osoacuteb

wyk

ryw

ania

pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go

bullob

liczy

ć da

wkę

po

chło

nięt

ąbull

wyj

aśni

ć po

jęci

e m

ocy

daw

ki

bullw

yjaś

nić

do

czeg

o sł

użą

dozy

met

ry

bullpo

dejm

ować

św

iado

me

dzia

łani

a na

rzec

z oc

hron

y śr

odow

iska

nat

ural

nego

pr

zed

nadm

iern

ym

prom

ieni

owan

iem

jo

nizu

jący

m (a

b g

X)

bullod

szuk

ać i

prze

dsta

wić

in

form

acje

na

tem

at

moż

liwoś

ci z

bada

nia

stęż

enia

rado

nu

w s

woi

m o

tocz

eniu

19

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

3 D

ośw

iadc

zeni

e Ru

ther

ford

a

Budo

wa

jądr

a at

omow

ego

bullop

isać

bud

owę

jądr

a at

omow

ego

bullpo

sług

iwać

się

po

jęci

ami

jądr

o at

omow

e p

roto

n

neut

ron

nuk

leon

pi

erw

iast

ek i

zoto

p

bullop

isać

doś

wia

dcze

nie

Ruth

erfo

rda

i om

oacutewić

je

go z

nacz

enie

bull

poda

ć sk

ład

jądr

a at

omow

ego

na

pods

taw

ie li

czby

m

asow

ej i

atom

owej

bullpr

zepr

owad

zić

rozu

mow

anie

kt

oacutere

poka

że ż

e w

ytłu

mac

zeni

e w

ynik

u do

świa

dcze

nia

Ruth

erfo

rda

jest

m

ożliw

e ty

lko

przy

za

łoże

niu

że

praw

ie

cała

mas

a at

omu

jest

sk

upio

na w

jądr

ze

o śr

edni

cy m

niej

szej

ok

105 ra

zy o

d śr

edni

cy

atom

u

bullw

ykon

ać i

omoacutew

ić

sym

ulac

ję

dośw

iadc

zeni

a Ru

ther

ford

abull

odsz

ukać

info

rmac

je n

a te

mat

mod

eli b

udow

y ją

dra

atom

oweg

o i o

moacutew

ić je

den

z ni

ch

4Pr

awo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

M

etod

a da

tow

ania

iz

otop

oweg

o

bullop

isać

rozp

ady

alfa

i b

eta

bullw

yjaś

nić

poję

cie

czas

u po

łow

iczn

ego

rozp

adu

bullza

pisa

ć sc

hem

aty

rozp

adoacutew

alfa

i be

ta

bullop

isać

spo

soacuteb

pow

staw

ania

pr

omie

niow

ania

ga

mm

a

bullpo

sług

iwać

się

poj

ęcie

m

jądr

a st

abiln

ego

i nie

stab

ilneg

obull

posł

ugiw

ać s

ię p

ojęc

iem

cz

asu

poło

wic

zneg

o ro

zpad

ubull

nary

sow

ać w

ykre

s za

leżn

ości

od

czas

u lic

zby

jąde

r kt

oacutere

uleg

ły

rozp

adow

ibull

obja

śnić

pra

wo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

bullw

yjaś

nić

zasa

dę

dato

wan

ia s

ubst

ancj

i na

pod

staw

ie je

j skł

adu

izot

opow

ego

i sto

sow

ać

tę z

asad

ę w

zad

ania

ch

bullw

ykon

ać d

ośw

iadc

zeni

e

sym

uluj

ące

rozp

ad

pr

omie

niot

woacuter

czy

bullza

pisa

ć pr

awo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

w p

osta

ci

N =

N0 (1

2)t

T bull

poda

ć se

ns fi

zycz

ny

i jed

nost

kę a

ktyw

nośc

i pr

omie

niot

woacuter

czej

bull

rozw

iązy

wać

zad

ania

ob

licze

niow

e s

tosu

jąc

wzo

ry N

= N

0(12

)tT o

raz

A =

A (1

2)t

T bull

wyj

aśni

ć c

o to

zn

aczy

że

rozp

ad

prom

ieni

otw

oacutercz

y m

a ch

arak

ter s

taty

styc

zny

20

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5En

ergi

a w

iąza

nia

Re

akcj

a ro

zszc

zepi

enia

bullop

isać

reak

cję

rozs

zcze

pien

ia u

ranu

92235U

bullw

yjaś

nić

na

czym

po

lega

reak

cja

łańc

ucho

wa

bullpo

dać

war

unki

zaj

ścia

re

akcj

i łań

cuch

owej

bull

posł

ugiw

ać s

ię

poję

ciam

i en

ergi

a sp

oczy

nkow

a d

eficy

t m

asy

ene

rgia

wią

zani

a

bullob

liczy

ć en

ergi

ę sp

oczy

nkow

ą

defic

yt m

asy

ene

rgię

w

iąza

nia

dla

roacuteżn

ych

pier

wia

stkoacute

w

bullpr

zean

aliz

ować

wyk

res

zale

żnoś

ci e

nerg

ii w

iąza

nia

przy

pada

jące

j

na je

den

nukl

eon

E Aw

od li

czby

nuk

leon

oacutew

wch

odzą

cych

w s

kład

ją

dra

atom

u

bullzn

ając

mas

y pr

oton

u

neut

ronu

ele

ktro

nu

i ato

mu

o lic

zbie

m

asow

ej A

obl

iczy

ć en

ergi

ę w

iąza

nia

tego

at

omu

bullna

pod

staw

ie

wyk

resu

zal

eżno

ści

E AA

w(

) wyj

aśni

ć

otrz

ymyw

anie

wie

lkic

h en

ergi

i w re

akcj

ach

rozs

zcze

pien

ia c

iężk

ich

jąde

r6

Bom

ba a

tom

owa

en

erge

tyka

jądr

owa

bullpo

dać

przy

kład

y

wyk

orzy

stan

ia e

nerg

ii ją

drow

ej

bullop

isać

bud

owę

i zas

adę

dzia

łani

a re

akto

ra

jądr

oweg

obull

opis

ać d

ział

anie

el

ektr

owni

jądr

owej

bull

wym

ieni

ć ko

rzyś

ci

i zag

roże

nia

zwią

zane

z

wyk

orzy

stan

iem

en

ergi

i jąd

row

ej

bullop

isać

zas

adę

dzia

łani

a bo

mby

ato

mow

ej

bullop

isać

bud

owę

bom

by

atom

owej

bull

przy

goto

wać

w

ypow

iedź

na

tem

at

Czy

elek

trow

nie

jądr

owe

są n

iebe

zpie

czne

bullod

szuk

ać in

form

acje

i p

rzyg

otow

ać

prez

enta

cję

na te

mat

sk

łado

wan

ia o

dpad

oacutew

radi

oakt

ywny

ch

i zw

iąza

nych

z ty

m

zagr

ożeń

21

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

7Re

akcj

e ją

drow

e S

łońc

e i b

omba

wod

orow

abull

poda

ć pr

zykł

ad re

akcj

i ją

drow

ej

bullna

zwać

reak

cje

zach

odzą

ce w

Sło

ńcu

i w in

nych

gw

iazd

ach

bullod

pow

iedz

ieć

na

pyta

nie

jaki

e re

akcj

e są

źr

oacutedłe

m e

nerg

ii Sł

ońca

bullw

ymie

nić

i obj

aśni

ć roacute

żne

rodz

aje

reak

cji

jądr

owyc

hbull

zast

osow

ać z

asad

y za

chow

ania

licz

by

nukl

eonoacute

w ł

adun

ku

elek

tryc

zneg

o or

az

ener

gii w

reak

cjac

h ją

drow

ych

bullpo

dać

war

unki

ni

ezbę

dne

do z

ajśc

ia

reak

cji t

erm

ojąd

row

ej

bullop

isać

pro

ces

fuzj

i le

kkic

h ją

der n

a pr

zykł

adzi

e cy

klu

pp

bullop

isać

reak

cje

zach

odzą

ce w

bom

bie

wod

orow

ej

bullpo

roacutew

nać

ener

gie

uwal

nian

e w

reak

cjac

h sy

ntez

y i r

eakc

jach

ro

zszc

zepi

enia

5 Ś

wia

t gal

akty

k

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1N

asza

Gal

akty

ka

Inne

gal

akty

kibull

opis

ać b

udow

ę na

szej

G

alak

tyki

bull

opis

ać p

ołoż

enie

U

kład

u Sł

onec

zneg

o w

Gal

akty

ce

bullpo

dać

wie

k U

kład

u Sł

onec

zneg

o

bullw

yjaś

nić

jak

pow

stał

y Sł

ońce

i pl

anet

ybull

opis

ać s

posoacute

b w

yzna

czen

ia w

ieku

pr

oacutebek

ksi

ężyc

owyc

h

i met

eory

toacutew

bullpo

dać

przy

bliż

oną

liczb

ę ga

lakt

yk d

ostę

pnyc

h na

szym

obs

erw

acjo

m

bullpo

dać

przy

bliż

oną

liczb

ę gw

iazd

w g

alak

tyce

22

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

2Pr

awo

Hub

blersquo

abull

na p

rzyk

ładz

ie m

odel

u ba

loni

ka w

ytłu

mac

zyć

obse

rwow

any

fakt

ro

zsze

rzan

ia s

ię

Wsz

echś

wia

ta

bullpo

dać

wie

k W

szec

hśw

iata

bullpo

dać

treś

ć pr

awa

Hub

ble

a z

apis

ać

je w

zore

m u

r = H

r

i obj

aśni

ć w

ielk

ości

w

ystę

pują

ce w

tym

w

zorz

ebull

wyj

aśni

ć te

rmin

bdquou

ciec

zka

gala

ktyk

rdquo

bullob

liczy

ć w

iek

W

szec

hśw

iata

bull

obja

śnić

jak

na

pods

taw

ie p

raw

a H

ubbl

ea

wni

osku

jem

y

że g

alak

tyki

odd

alaj

ą si

ę od

sie

bie

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c pr

awo

Hub

ble

a

3Te

oria

Wie

lkie

go

Wyb

uchu

bullok

reśl

ić p

oczą

tek

znan

ego

nam

W

szec

hśw

iata

term

inem

bdquoW

ielk

i Wyb

uchrdquo

bullop

isać

Wie

lki W

ybuc

hbull

wyj

aśni

ć c

o to

jest

pr

omie

niow

anie

re

likto

we

bullpo

dać

argu

men

ty

prze

maw

iają

ce z

a sł

uszn

ości

ą te

orii

Wie

lkie

go W

ybuc

hu

23

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VII PROCEDURY OSIĄGANIA CELOacuteW

Nauczanie fizyki według prezentowanego programu powinno się odbywać zgodnie z teorią kształcenia wielostronnego Uczniowie powinni być systematycznie aktywizowani do prze-prowadzania wszechstronnych operacji umysłowych

Praca powinna przebiegać w roacuteżnych tokach nauczania głoacutewnie w toku problemowym i podającym W miarę możliwości nauczyciel powinien także stosować tok praktyczny i eks-ponujący

W ramach toku podającego szczegoacutelnie przydatne będą metody bull praca z książką bull pogadanka bull pokaz bull opis bull Tok problemowy powinien być realizowany głoacutewnie poprzez takie metody jak bull dyskusja bull metody sytuacyjne bull metoda seminaryjna bull metoda projektoacutew

Tok praktyczny w nauczaniu fizyki jest realizowany poprzez stosowanie metody obserwa-cji i doświadczeń w tym także symulowanych

W zależności od treści nauczania nauczyciel powinien na każdej lekcji stosować roacuteżne metody Świadome roacuteżnicowanie podczas lekcji metod nauczania zdaniem M Śnieżyńskie-go1 aktywizuje ucznioacutew uatrakcyjnia zajęcia i przyczynia się do zrozumienia i trwalszego zapamiętania opracowanego materiału

I tak np pokaz animacja lub symulacja zjawiska może służyć zainicjowaniu bdquoburzy moacute-zgoacutewrdquo Praca z podręcznikiem może być wstępem do dyskusji podczas ktoacuterej uczniowie wykorzystają zdobytą samodzielnie wiedzę lub rozwiązywania problemoacutew

Tok eksponujący związany z przeżywaniem i wyzwalaniem stanoacutew emocjonalnych może być połączony z zastosowaniem metod problemowych np dyskusji nad wynikami obser-wacji

Wśroacuted szczegoacutelnie przydatnych metod opartych na toku podającym celowo nie wymie-niono wykładu Uważamy że ze względu na trudności ucznioacutew w koncentracji brak umie-jętności wyselekcjonowania przez nich najistotniejszych elementoacutew i brak umiejętności efektywnego notowania wykład w konwencjonalnej postaci powinien być stosowany incy-dentalnie

Znacznie użyteczniejszy na lekcjach fizyki może być wykład realizowany w sposoacuteb proble-mowo-programowany W takim przypadku temat wykładu zostaje zamieniony w problem głoacutewny a tezy ndash w problemy szczegoacutełowe Po udzieleniu odpowiedzi na każde pytanie-pro-blem nauczyciel odwołuje się do ucznioacutew ktoacuterzy mogą stawiać pytania i żądać powtoacuterzenia niejasnych kwestii Powstające sprzężenie zwrotne między nauczycielem i uczniami zapo-biega powstawaniu luk i umożliwia natychmiastową weryfikację wiedzy

Szczegoacutelną wartość w nauczaniu fizyki mają metody problemowe ktoacutere rozbudzają ak-tywność intelektualną ucznioacutew wyzwalają samodzielne i twoacutercze myślenie Pracując takimi metodami nauczyciel odgrywa rolę inspiratora i doradcy w rozwiązywaniu trudniejszych kwestii Nauczyciel powinien zadbać o jak najczęstsze stawianie ucznioacutew w sytuacji proble-

1 Marian Śnieżyński Dialog edukacyjny Wydawnictwo Naukowe PAT Krakoacutew 2001

24

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

mowej i indywidualizowanie nauczania poprzez roacuteżnicowanie problemoacutew dla poszczegoacutel-nych grup ucznioacutew w zależności od ich aktualnych możliwości intelektualnych

Metody te są preferowane przez reformę edukacji W nauczaniu fizyki te preferencje mogą się objawiać w szerszym stosowaniu metody sytuacyjnej Powinna ona obejmować nie tylko sytuacje wymagające dokonywania obliczeń (zadania obliczeniowe opisujące pewną sytu-ację fizyczną) ale przede wszystkim sytuacje wymagające wyjaśniania oceniania przewi-dywania poszukiwania argumentoacutew itp Nauczyciel powinien przy tym stwarzać uczniom możliwości do formułowania dłuższych wypowiedzi w języku fizyki zwracając uwagę na poprawność merytoryczną i logiczną

Zatrważające doniesienia o powszechnym w polskim społeczeństwie braku rozumienia czytanego tekstu nakładają na nauczycieli obowiązek stosowania metody polegającej na pracy z dostarczonym przez nauczyciela tekstem i prezentacją jego treści (metoda semi-naryjna)

Według M Śnieżyńskiego metoda ta ma dużą wartość dydaktyczną ponieważ bdquouczy kon-centracji uwagi czytania ze zrozumieniem poszerza zakres słownictwa uczy odpowiedzial-ności za słowordquo Stosowanie tej metody w nauczaniu fizyki przyczyni się do ukształtowania umiejętności posługiwania się przez ucznioacutew językiem fizyki poprawnego definiowania wielkości fizycznych odczytywania ich sensu fizycznego ze wzoroacutew definicyjnych ustalania zależności od innych wielkości fizycznych poprawnego wypowiadania treści praw fizycz-nych i zapisywania ich w języku matematyki poprawnej interpretacji praw przedstawionych w matematycznej formie

Podstawa programowa nakłada na nauczyciela fizyki obowiązek kształtowania umie-jętności

bull obserwacji i opisywania zjawisk fizycznych i astronomicznych bull wykonywania doświadczeń fizycznych i prostych obserwacji astronomicznych zapi-

sywania i analizowania wynikoacutew bull oraz sporządzania i interpretacji wykresoacutew

Umiejętności te należy kształtować posługując się metodami toku praktycznego tj po-kazem połączonym z obserwacją oraz doświadczeniem Doświadczenie powinno być przez ucznioacutew zaplanowane a po jego wykonaniu powinno nastąpić opracowanie i zaprezento-wanie wynikoacutew Ze względu na małą liczbę godzin fizyki brak podziału na grupy i mizerne wyposażenie pracowni skomplikowane doświadczenia wymagające długiego czasu wy-konywania i drogiej aparatury zastępuje się prostymi doświadczeniami z wykorzystaniem przedmiotoacutew codziennego użytku Rodzaj wykorzystywanych materiałoacutew nie wpływa na wartość naukową doświadczenia Ważne jest natomiast jego staranne przygotowanie za-roacutewno od strony metodycznej (uświadomienie celu przedyskutowanie koncepcji doświad-czenia sformułowanie problemu przedyskutowanie hipotez weryfikacja hipotez i wy-prowadzenie wnioskoacutew) jak i organizacyjnej (przygotowanie koniecznych przedmiotoacutew ustalenie formy pracy indywidualnej lub zespołowej)

W praktyce ze względu na ograniczenia czasowe lub specyfikę nauczanych treści real-ne doświadczenia fizyczne są zastępowane przez symulacje komputerowe lub doświadcze-nia sfilmowane Jakkolwiek doświadczenie symulowane nigdy nie zastąpi doświadczenia realnego dobrze przygotowany nauczyciel może je włączyć w problemowy tok nauczania z dużą korzyścią dla ucznioacutew Modelowanie i symulacje komputerowe są nieocenione w realizacji treści dotyczących mikroświata i kosmologii czyli treści ktoacutere ze swej natury nie mogą być ilustrowane realnym doświadczeniem Bezwzględnie konieczne jest jednak wy-konanie chociaż kilku doświadczeń

25

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Proponujemy np bull badanie ruchu po okręgu bull badanie zależności barwy światła i intensywności świecenia metalu od jego tempe-

ratury bull wykrywanie promieniowania jonizującego za pomocą licznika Geigera-Mullera bull badanie pochłaniania promieniowania jonizującego przez roacuteżne materiały bull badanie zależności natężenia promieniowania od odległości od źroacutedła bull wyznaczanie odległości do trudno dostępnego obiektu z wykorzystaniem zjawiska

paralaksyWedług M Śnieżyńskiego kluczowymi umiejętnościami kształtowanymi w zreformowa-

nej szkole mają być bdquoumiejętności efektywnego wspoacutełdziałania w zespole i pracy w grupie budowania więzi międzyludzkich podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji skutecznego działania na gruncie zachowania obowiązujących norm rozwiązywanie pro-blemoacutew w twoacuterczy sposoacuteb poszukiwanie porządkowanie i wykorzystywanie informacji z roacuteżnych źroacutedeł odnoszenie do praktyki zdobytej wiedzy oraz tworzenie potrzebnych do-świadczeń i nawykoacutew rozwoacutej osobistych zainteresowańrdquo

Wszystkie wymienione wyżej umiejętności mogą być kształtowane przy wykorzystaniu metody projektoacutew Według K Chałas istota tej metody bdquozawiera się w samodzielnym podej-mowaniu i realizacji przez ucznioacutew określonych dużych przedsięwzięć na podstawie przyję-tych wcześniej zasad reguł i procedur postępowaniardquo2

Projekty realizowane w praktyce szkolnej mogą być wykonywane indywidualnie i zespoło-wo Mogą mieć charakter poznawczy (projekty typu bdquoopisaćrdquo bdquosprawdzićrdquo bdquoodkryćrdquo) lub prak-tyczny (typu bdquousprawnićrdquo bdquowykonaćrdquo bdquowynaleźćrdquo) Mogą także łączyć oba charaktery działania

Według K Chałas metoda projektoacutew ma wszechstronne walory edukacyjne bull przyczynia się do wielostronnego kształcenia osobowości ucznia bull przyczynia się do realizacji zadań zreformowanej szkoły poprzez kształtowanie umie-

jętności bull wdraża ucznioacutew do pracy naukowo-badawczej bull przyczynia się do rozwoju zainteresowań ucznioacutew bull ma duże walory wychowawcze

Ucząc fizyki staramy się wymagać od ucznioacutew bull samodzielnego wyszukiwania i gromadzenia materiałoacutew służących do opracowania

wybranych zagadnień z fizyki lub tematoacutew interdyscyplinarnych bull korzystania z literatury popularnonaukowej bull sporządzania konspektoacutew notatek i referatoacutew na zadany temat

Wszystkie te rodzaje aktywności ucznioacutew mogą stanowić elementy realizacji metody pro-jektoacutew ktoacuterą nauczyciele fizyki powinni uwzględnić w swojej pracy Prezentowany program nauczania daje takie możliwości Oto propozycje tematoacutew do zastosowania metody projek-toacutew

bull Źroacutedła energii XXI wieku bull Za i przeciw energetyce jądrowej bull Ewolucja poglądoacutew na budowę Wszechświata

Wymienione i inne3 problemy mogą stanowić także tematykę szkolnych sesji popularno-naukowych

2 Krystyna Chałas Metoda projektoacutew i jej egzemplifikacja w praktyce Wydawnictwo Nowa Era Warszawa 20003 Biblioteka Nauczyciela Fizyki zeszyt 4 Metoda projektoacutew ZamKor Krakoacutew 2005

26

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Teoria kształcenia wielostronnego postuluje stosowanie wielu urozmaiconych środkoacutew dydaktycznych W nauczaniu fizyki oproacutecz tradycyjnego zestawu środkoacutew związanych głoacutewnie z wykonywaniem doświadczeń ogromną rolę zaczyna odgrywać komputer Inte-raktywne programy komputerowe indywidualizują nauczanie np pozwalają samodziel-nie eksperymentować i opracowywać wyniki pomiaroacutew Głoacutewnym źroacutedłem informacji dla ucznioacutew staje się Internet Osiągnięcia naukowe docierają do ucznioacutew bez bdquopośrednikoacutewrdquo Uczniowie nawet z najmniejszych miejscowości mogą się włączać do międzynarodowych badań astronomicznych (np programu Telescopes in Education czy Hands on Universe)

Szkoła powinna wspierać nauczyciela w osiąganiu założonych celoacutew stwarzając jak naj-lepsze warunki do wszechstronnej aktywności ucznioacutew na lekcjach fizyki i zajęciach poza-lekcyjnych przez

bull odpowiednie wyposażenie pracowni fizycznej bull stworzenie uczniom możliwości pracy z komputerem (dostęp do Internetu) bull gromadzenie w bibliotece encyklopedii (także multimedialnych) poradnikoacutew encyklo-

pedycznych leksykonoacutew literatury popularnonaukowej czasopism popularnonauko-wych (np bdquoŚwiat Naukirdquo bdquoWiedza i Życierdquo bdquoMłody Technikrdquo bdquoFotonrdquo) filmoacutew edukacyjnych

PROCEDURY SZCZEGOacuteŁOWE CHARAKTERYSTYCZNE DLA FIZYKI

1 Rozpoznawanie opis i wyjaśnianie zjawisk fizycznychKształtowanie kompetencji zwanej znajomością zjawisk powinno się odbywać w każdym przypadku zgodnie z jednakową procedurą postępowania

bull odkrywanie i obserwacja zjawiska bull wprowadzenie pojęć fizycznych służących do opisu zjawiska bull opis obserwowanego zjawiska w języku fizyki bull wyjaśnienie zjawiska na podstawie poznanych praw fizycznych bull (ewentualnie) matematyczny opis zjawiska

2 Wprowadzanie pojęć i wielkości fizycznychBardzo ważne jest przestrzeganie kolejnych faz wprowadzania pojęć (faza konceptualizacji faza formalizacji faza schematyzacji) przy czym w działach Fizyka atomowa i Fizyka jądrowa należy położyć szczegoacutelny nacisk na fazę konceptualizacji

3 Odczytywanie wielkości fizycznych z wykresu i szacowanie niepewności pomiarowychKażdorazowo po sporządzeniu wykresu w oparciu o wiedzę matematyczną ucznia należy mu uświadomić jaka to funkcja matematyczna jakie wielkości można odczytać z wykresu i jak oszacować niepewności pomiarowe

4 Planowanie wykonywanie i analiza eksperymentoacutew fizycznychUczniowie powinni przeprowadzać doświadczenia lub ich symulacje analizować je i prezen-tować

5 Czytanie tekstoacutew fizycznych ze zrozumieniemUczniowie powinni czytać teksty fizyczne (dostosowane do ich poziomu) porządkować zdobyte wiadomości ze względu na stopień ważności i strukturę kontrolować stopień ich zrozumienia i zapamiętania

27

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

6 Zbieranie i porządkowanie informacji pochodzących z roacuteżnych źroacutedełUczniowie powinni możliwie często zbierać informacje na wybrany temat korzystając z lite ratury młodzieżowej popularnonaukowej telewizji Internetu

7 Przygotowanie i prezentowanie dłuższych wypowiedzi o tematyce fizycznejUczniowie powinni prezentować przygotowaną wcześniej wypowiedź w oparciu o plan i materiał ilustracyjny Powinni przy tym przestrzegać poprawności merytorycznej precyzyj-nego i zrozumiałego wyrażania myśli i wyznaczonego czasu wypowiedzi

8 Przygotowanie wypowiedzi w formie pisemnejUczniowie powinni wypowiadać się w formie pisemnej na wybrane tematy z fizyki

9 Rozwiązywanie problemoacutewUczniowie powinni samodzielnie lub w zespole rozwiązywać drobne problemy jakościowe i ilościowe prezentować je klasie uczestniczyć w konstruktywnej dyskusji precyzyjnie i ja-sno formułować myśli analizować i eliminować popełniane błędy

10 Rozwiązywanie zadań fizycznychDo rozwiązywania typowych zadań fizycznych uczniowie powinni tworzyć i stosować kon-sekwentnie i ze zrozumieniem algorytmy postępowania

11 Dyskusja wynikoacutew zadańUczniowie powinni w formie ustnej pisemnej przeprowadzać dyskusję wynikoacutew zadań o du-żej wartości praktycznej

12 Samokształcenie i samokontrolaW celu wdrożenia do samokształcenia i samokontroli uczniowie powinni samodzielnie wy-konywać zadania z podręcznika testy Sprawdź swoją wiedzę oraz (ewentualnie) rozwiązy-wać zadania i testy ze zbioroacutew poleconych przez nauczyciela

Nauczyciel może roacutewnież zachęcić ucznioacutew do korzystania z wybranych działoacutew multime-dialnego kursu fizyki przygotowanego przez wydawnictwo ZamKor i rozwiązywania zadań interaktywnych i podsumowujących (zawierających wskazoacutewki i szczegoacutełowe rozwiązania)

13 Wykorzystanie Internetu i interaktywnych programoacutew dydaktycznychUczniowie powinni w miarę możliwości korzystać z komputera (Internetu interaktywnych programoacutew kształcących np publikowanych na stronie wwwzamkorpl)

28

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VIII PROPOZYCJE METOD OCENY OSIĄGNIĘĆ UCZNIOacuteW

Celem nauczania jest kształtowanie kompetencji kluczowych niezbędnych człowiekowi w dorosłym życiu niezależnie od rodzaju wykształcenia i wykonywanego zawodu W na-uczaniu fizyki sprawdzaniem i ocenianiem należy więc objąć nie tylko umiejętności związa-ne ściśle z tym przedmiotem ale także związane z jego walorami ogoacutelnokształcącymi Wiele ważnych osiągnięć można oceniać tylko opisowo w dłuższym czasie

Tradycyjne odpytywanie przy tablicy powinno być zastąpione ocenianiem w trakcie dys-kusji Nauczyciel nastawiony na sterowanie przebiegiem uczenia się ucznioacutew nie powinien oddzielać sprawdzania i oceniania od nauczaniaProponujemy następujące metody sprawdzania osiągnięć ucznioacutew

1 bdquoSamosprawdzanierdquo czyli samokontrolaa) Uczeń rozwiązuje samodzielnie zadania z podręcznika i testy Sprawdź swoją wiedzę oraz

zadania z poleconych przez nauczyciela zbioroacutew zadań lub testoacutew i ocenia jaki procent zadań potrafi rozwiązać

b) Uczeń pracuje samodzielnie z interaktywnymi programami komputerowymi kontroluje liczbę koniecznych wskazoacutewek i objaśnień z ktoacuterych musi korzystać

2 Zbiorowa dyskusjaPodstawą do indywidualnych ocen ucznioacutew może być dyskusja

Inicjatorem dyskusji jest zwykle nauczyciel ale może być nim także uczeń ktoacutery przeczy-tał lub zauważył coś dla niego niezrozumiałego a mającego związek z opracowywanymi na lekcjach treściami W tym drugim przypadku nauczyciel powinien dopuszczać do dyskusji tylko woacutewczas gdy uczeń jest do prezentacji problemu dobrze przygotowany

Nauczyciel kieruje dyskusją roacutewnocześnie notując uwagi o ważnych elementach w wy-stąpieniach poszczegoacutelnych ucznioacutew

3 Obserwacja ucznioacutew w trakcie uczenia sięNauczyciel obserwuje indywidualną pracę ucznioacutew w toku lekcji i ich pracę w zespole Oce-nia wiedzę pomysłowość i oryginalność w rozwiązywaniu problemoacutew aktywność zaanga-żowanie umiejętność wspoacutełpracy

4 Sprawdzanie i ocenianie prac pisemnycha) Nauczyciel sprawdza i ocenia wypracowania przygotowane na podstawie literatury po-

pularnonaukowej Internetu telewizjib) Nauczyciel sprawdza i ocenia wyniki testoacutew i sprawdzianoacutew

5 Wszechstronna ocena prezentacji przygotowanych na podstawie jednego przeczy-tanego tekstu lub wielu roacuteżnych źroacutedeł

6 Sprawdzanie i ocenianie działalności praktycznej ucznioacutewOcenie podlegają wykonywane przez ucznia w toku lekcji pomiary i doświadczenia oraz mo-dele wykonane samodzielnie w domu

5

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

WSTĘP

Przedstawiamy program przeznaczony do pracy z podręcznikiem Świat fizyki Podręcznik dla szkoacuteł ponadgimnazjalnych Zakres podstawowy (red Maria Fiałkowska)

Zgodnie z nową Podstawą programową nauczanie fizyki w zakresie podstawowym na IV etapie edukacyjnym jest kontynuacją procesu kształcenia realizowanego w gimnazjum i kończy obowiązkowy dla każdego ucznia cykl uczenia się tego przedmiotu

Treści nauczania fizyki w zakresie podstawowym w pierwszej klasie szkoły ponadgimna-zjalnej zostały zawężone do trzech działoacutew

1 Grawitacja i elementy astronomii2 Fizyka atomowa3 Fizyka jądrowa

W Podstawie programowej do IV etapu edukacyjnego (zakres rozszerzony) nie przewidzia-no powtarzania i uzupełniania zagadnień z astronomii i fizyki jądrowej W naszym progra-mie i podręczniku zaproponowano więc taki sposoacuteb ich omawiania w kursie podstawowym by uczeń ktoacutery wybierze fizykę jako przedmiot dalszej nauki był w pełni przygotowany do zdawania egzaminu maturalnego z tego przedmiotu

Roacutewnocześnie dołożono starań aby w maksymalnym stopniu zainteresować wszystkich ucznioacutew omawianymi zagadnieniami i zachęcić do kontynuowania nauki fizyki na poziomie rozszerzonym

W trosce o jak najlepszą i jak najbardziej efektywną realizację programu nauczania przy-gotowano multimedialną obudowę podręcznika i dodatkowe materiały dydaktyczne Szcze-goacutełowe informacje na ten temat zamieszczono w Poradniku dla nauczycieli

6

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

I OGOacuteLNE ZAŁOŻENIA PROGRAMU

1 Zgodnie z Ramowym planem nauczania na kształcenie podstawowe w zakresie przed-miotu fizyka w szkołach ponadgimnazjalnych przeznaczono 30 godzin Prezentowany program można zrealizować w tej liczbie godzin

2 Program służy realizacji obowiązującej Podstawy programowej na wybranych możliwie łatwych i interesujących treściach Obejmuje on rozwinięcie wszystkich haseł zawartych w Podstawie programowej przedmiotu fizyka IV etap edukacyjny ndash zakres podstawowy

3 Program można realizować zaroacutewno z uczniami liceum ogoacutelnokształcącego i techni-kum jak i uczniami szkoacuteł zawodowych Zgodnie z ideą reformy nauczanie fizyki w za-kresie podstawowym powinno być ściśle powiązane ze znaną uczniom rzeczywistością i przygotować ich do samodzielnego uzupełnienia wiedzy przyrodniczej do czytania ze zrozumieniem tekstoacutew popularnonaukowych do rozumnego i krytycznego odbioru informacji medialnych do sprawnego funkcjonowania w świecie opanowanym przez technikę i do świadomego korzystania ze zdobyczy cywilizacji

4 Prezentując zamierzone osiągnięcia ucznioacutew do niezbędnego minimum ograniczono liczbę informacji do zapamiętania czyli tzw wiedzę bierną Kierowano się przy tym za-sadą że wiedza powinna być operatywna i służyć do

bull wyjaśniania podstawowych zjawisk otaczającej nas przyrody bull wyjaśniania zasady działania omawianych urządzeń bull rozwiązywania problemoacutew stymulujących ogoacutelny rozwoacutej ucznia

5 Aby nauczanie fizyki mogło się przyczynić znacząco do wypełnienia zadań przypisa-nych zreformowanej szkole należy stosować takie metody pracy z uczniami ktoacutere będą wyzwalały ich aktywność rozwijały zainteresowanie wiedzą przyrodniczą kształtowały umiejętności uczenia się i samokontroli

6 Zadaniem szkoły jest stworzenie uczniom odpowiednich warunkoacutew do samodzielne-go zdobywania informacji z roacuteżnych źroacutedeł poprzez zapewnienie możliwości korzysta-nia z Internetu i dostępu do literatury popularnonaukowej oraz czasopism (np bdquoFotonrdquo bdquoŚwiat Naukirdquo bdquoWiedza i Życierdquo)

7

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

II CELE NAUCZANIA FIZYKI NA POZIOMIE PODSTAWOWYM

Cel strategicznyZnaczący udział wiedzy o przyrodzie i umiejętności kształtowanych podczas uczenia się fizy-ki oraz astronomii w ogoacutelnym wykształceniu Polaka

Cele ogoacutelne programu1 Zapewnienie uczniom trwałej ogoacutelnej wiedzy z zakresu fizyki i astronomii2 Stymulowanie ogoacutelnego rozwoju intelektualnego ucznia3 Kształtowanie charakteru i postawy

Ogoacutelne cele edukacyjne1 Kształtowanie świadomości istnienia praw rządzących mikro- i makroświatem oraz wyni-

kająca z niej refleksja filozoficzno-przyrodnicza2 Dostrzeganie struktury fizyki i kosmologii i ich związku z innymi naukami przyrodni-

czymi3 Przygotowanie do rozumnego odbioru i oceny informacji a także odważnego podejmo-

wania dyskusji i formułowania opinii4 Rozumienie znaczenia fizyki dla techniki medycyny ekologii jej związku z roacuteżnymi

dziedzinami działalności ludzkiej oraz implikacji społecznych i możliwości kariery za-wodowej

5 Zainteresowanie fizyką kosmologią i tajemnicami przyrody

Cele poznawcze kształcące społeczne i wychowawcze1 Kształtowanie umiejętności obserwowania i opisywania zjawisk fizycznych i astrono-

micznych2 Rozwijanie umiejętności planowania i wykonywania prostych doświadczeń formu-

łowania wynikających z nich wnioskoacutew oraz opisywania ze zrozumieniem metod ba-dawczych stosowanych w fizyce i astronomii (w zakresie zagadnień objętych podstawą programową)

3 Kształtowanie umiejętności opisywania zjawisk fizycznych i rozwiązywania problemoacutew fizycznych i astronomicznych z zastosowaniem prostych technik matematycznych

4 Rozwijanie umiejętności posługiwania się technologią informacyjną do zbierania da-nych ich przetwarzania oraz modelowania zjawisk fizycznych

5 Budzenie szacunku do przyrody i podziwu dla jej piękna6 Rozwijanie zainteresowania otaczającym światem i motywacji do zdobywania wiedzy7 Kształtowanie aktywnej postawy wobec problemoacutew społecznych wynikających z rozwo-

ju techniki i nowych technologii8 Rozwijanie umiejętności wspoacutełpracy w zespole przestrzegania reguł wspoacutełodpowie-

dzialności za sukcesy i porażki wzajemnej pomocy9 Ukształtowanie takich cech jak dociekliwość rzetelność wytrwałość i upoacuter w dążeniu do

celu systematyczność dyscyplina wewnętrzna i samokontrola

8

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

III TREŚCI KSZTAŁCENIA

1 Grawitacja bull Trochę historii czyli o odkryciach Kopernika Keplera i o geniuszu Newtona bull O Newtonie i prawie powszechnej grawitacji bull Spadanie ciał jako skutek oddziaływań grawitacyjnych bull O ruchu po okręgu i jego przyczynie bull Siła grawitacji jako siła dośrodkowa bull III prawo Keplera bull Ruchy satelitoacutew bull Co to znaczy że ciało jest w stanie nieważkości

2 Astronomia bull Jak zmierzono odległości do Księżyca planet i gwiazd bull Księżyc ndash nasz naturalny satelita bull Świat planet

3 Fizyka atomowa bull Zjawisko fotoelektryczne zewnętrzne bull O promieniowaniu ciał widmach ciągłych i bdquowizytoacutewkachrdquo pierwiastkoacutew czyli ich wid-

mach liniowych bull Model Bohra budowy atomu wodoru

4 Fizyka jądrowa bull Odkrycie promieniotwoacuterczości Promieniowanie jądrowe i jego właściwości bull Oddziaływanie promieniowania jonizującego z materią Działanie promieniowania na

organizmy żywe bull Doświadczenie Rutherforda Budowa jądra atomowego bull Prawo rozpadu promieniotwoacuterczego Metoda datowania izotopowego bull Energia wiązania Reakcja rozszczepienia bull Bomba atomowa energetyka jądrowa bull Reakcje jądrowe Słońce i bomba wodorowa

5 Świat galaktyk bull Nasza Galaktyka bull Inne galaktyki bull Prawo Hubblersquoa bull Teoria Wielkiego Wybuchu

9

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

IV OGOacuteLNY ROZKŁAD MATERIAŁUPropozycja przydziału godzin na poszczegoacutelne działy

Nr Dział fizyki Liczba godzin przeznaczonych na

nowe treści powtoacuterzenie sprawdzenie

1 Grawitacja 7 12 Astronomia 3 13 Fizyka atomowa 6 14 Fizyka jądrowa 7 15 Świat galaktyk 2 1

Całkowita liczba godzin 25 5

10

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

V SZCZEGOacuteŁOWY ROZKŁAD MATERIAŁU

1 Grawitacja ndash 8 godzin

Temat Liczba godzin

lekcyjnych1 O odkryciach Kopernika Keplera i o geniuszu Newtona Prawo powszechnej

grawitacji1

2 Spadanie ciał jako skutek oddziaływań grawitacyjnych 13 O ruchu po okręgu i jego przyczynie 24 Siła grawitacji jako siła dośrodkowa III prawo Keplera Ruchy satelitoacutew 25 Co to znaczy że ciało jest w stanie nieważkości 16 Powtoacuterzenie wiadomości Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

2 Astronomia ndash 4 godziny

Temat Liczba godzin

lekcyjnych1 Jak zmierzono odległości do Księżyca planet i gwiazd 12 Księżyc ndash nasz naturalny satelita 13 Świat planet 14 Powtoacuterzenie wiadomości Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

3 Fizyka atomowa ndash 7 godzin

Temat Liczba godzin

lekcyjnych1 Zjawisko fotoelektryczne zewnętrzne 22 O promieniowaniu ciał widmach ciągłych i widmach liniowych 23 Model Bohra budowy atomu 24 Powtoacuterzenie Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

4 Fizyka jądrowa ndash 8 godzin

Temat Liczba godzin

lekcyjnych1 Odkrycie promieniotwoacuterczości Promieniowanie jądrowe i jego właściwości 12 Oddziaływanie promieniowania jonizującego z materią Działanie

promieniowania na organizmy żywe1

3 Doświadczenie Rutherforda Budowa jądra atomowego 14 Prawo rozpadu promieniotwoacuterczego Metoda datowania izotopowego 15 Energia wiązania Reakcja rozszczepienia 1

11

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Temat Liczba godzin

lekcyjnych6 Bomba atomowa energetyka jądrowa 17 Reakcje jądrowe Słońce i bomba wodorowa 18 Powtoacuterzenie wiadomości Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

5 Świat galaktyk ndash 3 godzinyTemat Liczba

godzin lekcyjnych

1 Nasza Galaktyka Inne galaktyki 12 Prawo Hubblersquoa Teoria Wielkiego Wybuchu 13 Powtoacuterzenie wiadomości Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

12

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VI

CELE

OPE

RA

CYJ

NE

CZY

LI P

LAN

WYN

IKO

WY

1 G

raw

itac

ja

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1O

odk

ryci

ach

Kope

rnik

a

Kepl

era

i o g

eniu

szu

New

tona

Pr

awo

pow

szec

hnej

gr

awita

cji

bullop

owie

dzie

ć o

odkr

ycia

ch K

oper

nika

Ke

pler

a i N

ewto

na

bullop

isać

ruch

y pl

anet

bull

poda

ć tr

eść

praw

a po

wsz

echn

ej g

raw

itacj

ibull

nary

sow

ać s

iły

oddz

iały

wan

ia

graw

itacy

jneg

o dw

oacutech

kul j

edno

rodn

ych

bull

obja

śnić

wie

lkoś

ci

wys

tępu

jące

we

wzo

rze

FG

mm r

=1

22

bullpr

zeds

taw

ić g

łoacutew

ne

zało

żeni

a te

orii

helio

cent

rycz

nej

Kope

rnik

abull

zapi

sać

i zin

terp

reto

wać

w

zoacuter p

rzed

staw

iają

cy

war

tość

siły

gra

wita

cji

bullob

liczy

ć w

arto

ść

siły

gra

wita

cyjn

ego

przy

ciąg

ania

dw

oacutech

je

dnor

odny

ch k

ul

bullw

yjaś

nić

dla

czeg

o do

strz

egam

y sk

utki

pr

zyci

ągan

ia p

rzez

Zi

emię

ota

czaj

ącyc

h na

s pr

zedm

iotoacute

w a

nie

ob

serw

ujem

y sk

utkoacute

w

ich

wza

jem

nego

oddz

iały

wan

ia

gr

awita

cyjn

ego

bullpo

dać

treś

ć I i

II p

raw

a Ke

pler

abull

uzas

adni

ć d

lacz

ego

hipo

teza

New

tona

o

jedn

ości

Wsz

echś

wia

ta

umoż

liwiła

wyj

aśni

enie

pr

zycz

yn ru

chu

plan

et

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c pr

awo

graw

itacj

i

bullna

pod

staw

ie

sam

odzi

elni

e zg

rom

adzo

nych

m

ater

iałoacute

w p

rzyg

otow

ać

prez

enta

cję

New

ton

na

tle e

poki

bull

wyk

azać

że

Kope

rnik

a m

ożna

uw

ażać

za

czło

wie

ka re

nesa

nsu

13

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

2Sp

adan

ie c

iał j

ako

skut

ek o

ddzi

aływ

ań

graw

itacy

jnyc

h

bullw

skaz

ać s

iłę g

raw

itacj

i ja

ko p

rzyc

zynę

sw

obod

nego

spa

dani

a ci

ał n

a po

wie

rzch

nię

Ziem

i bull

posł

ugiw

ać s

ię

term

inem

bdquospa

dani

e sw

obod

nerdquo

bullob

liczy

ć pr

zybl

iżon

ą w

arto

ść s

iły g

raw

itacj

i dz

iała

jące

j na

ciał

o w

pob

liżu

Ziem

i bull

wym

ieni

ć w

ielk

ości

od

ktoacute

rych

zal

eży

przy

spie

szen

ie

graw

itacy

jne

w p

obliż

u pl

anet

y lu

b je

j ksi

ężyc

a

bullpr

zeds

taw

ić w

ynik

ając

y z

eks

pery

men

toacutew

G

alile

usza

wni

osek

do

tycz

ący

spad

ania

cia

ł bull

wyk

azać

że

spa

dani

e sw

obod

ne z

nie

wie

lkic

h w

ysok

ości

to

ruch

jedn

osta

jnie

pr

zysp

iesz

ony

z p

rzys

pies

zeni

em

graw

itacy

jnym

bullw

ykaz

ać ż

e w

arto

ść

przy

spie

szen

ia

spad

ając

ego

swob

odni

e ci

ała

nie

zale

ży o

d je

go

mas

ybull

oblic

zyć

war

tość

pr

zysp

iesz

enia

gr

awita

cyjn

ego

w p

obliż

u Zi

emi

bullpr

zeds

taw

ić p

oglą

dy

Ary

stot

eles

a na

ruch

i s

pada

nie

ciał

bull

wyj

aśni

ć d

lacz

ego

czas

y sp

adan

ia

swob

odne

go (z

taki

ej

sam

ej w

ysok

ości

) cia

ł o

roacuteżn

ych

mas

ach

są

jedn

akow

ebull

oblic

zyć

war

tość

pr

zysp

iesz

enia

gr

awita

cyjn

ego

w p

obliż

u do

wol

nej

plan

ety

lub

jej k

sięż

yca

bullza

plan

ować

i w

ykon

ać

dośw

iadc

zeni

e (n

p z

e śr

ubam

i prz

ycze

pion

ymi

do n

ici)

wyk

azuj

ące

że

spad

anie

sw

obod

ne

odby

wa

się

ze s

tały

m

przy

spie

szen

iem

3 4

O ru

chu

po o

kręg

u i j

ego

przy

czyn

iebull

opis

ać ru

ch je

dnos

tajn

y po

okr

ęgu

bull

posł

ugiw

ać s

ię p

ojęc

iem

ok

resu

i po

jęci

em

częs

totli

woś

ci

bullw

skaz

ać s

iłę

dośr

odko

wą

jako

pr

zycz

ynę

ruch

u po

ok

ręgu

bullop

isać

zal

eżno

ść

war

tośc

i siły

do

środ

kow

ej o

d m

asy

i szy

bkoś

ci c

iała

po

rusz

ając

ego

się

po o

kręg

u or

az o

d pr

omie

nia

okrę

gu

bullpo

dać

przy

kład

y si

ł pe

łnią

cych

rolę

siły

do

środ

kow

ej

bullob

licza

ć w

arto

ść s

iły

dośr

odko

wej

bull

oblic

zać

war

tość

pr

zysp

iesz

enia

do

środ

kow

ego

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

w k

toacutery

ch

rolę

siły

doś

rodk

owej

od

gryw

ają

siły

o roacute

żnej

na

turz

e

bullom

oacutewić

i w

ykon

ać

dośw

iadc

zeni

e (n

p

opis

ane

w z

adan

iu 4

na

str

43) s

praw

dzaj

ące

zale

żnoś

ć F r(m

u r

)

14

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5 6

Siła

gra

wita

cji j

ako

siła

do

środ

kow

a II

I pra

wo

Kepl

era

Ru

chy

sate

litoacutew

bullw

skaz

ać s

iłę g

raw

itacj

i kt

oacuterą

oddz

iału

ją S

łońc

e i p

lane

ty o

raz

plan

ety

i ich

ksi

ężyc

e ja

ko s

iłę

dośr

odko

wą

bull

posł

ugiw

ać s

ię

poję

ciem

sat

elity

ge

osta

cjon

arne

go

bullpo

dać

treś

ć III

pra

wa

Kepl

era

bull

opis

ywać

ruch

sz

tucz

nych

sat

elitoacute

w

bullpo

sług

iwać

się

poj

ęcie

m

pier

wsz

ej p

rędk

ości

ko

smic

znej

bulluz

asad

nić

użyt

eczn

ość

sate

litoacutew

ge

osta

cjon

arny

ch

bullst

osow

ać II

I pra

wo

Kepl

era

do

opis

u ru

chu

plan

et U

kład

u Sł

onec

zneg

obull

wyp

row

adzi

ć w

zoacuter

na w

arto

ść p

ierw

szej

pr

ędko

ści k

osm

iczn

ej

i obj

aśni

ć je

j sen

s fiz

yczn

ybull

oblic

zyć

war

tość

pi

erw

szej

prę

dkoś

ci

kosm

iczn

ej

bullst

osow

ać II

I pra

wo

Kepl

era

do

opis

u ru

chu

ukła

du s

atel

itoacutew

kr

ążąc

ych

wok

oacuteł te

go

sam

ego

ciał

abull

wyp

row

adzi

ć III

pra

wo

Kepl

era

bullob

liczy

ć sz

ybko

ść

sate

lity

na o

rbic

ie

o za

dany

m p

rom

ieni

u

bullob

liczy

ć pr

omie

ń or

bity

sat

elity

ge

osta

cjon

arne

go

7Co

to z

nacz

y ż

e ci

ało

jest

w

sta

nie

niew

ażko

ści

bullpo

dać

przy

kład

y ci

ał z

najd

ując

ych

się

w s

tani

e ni

eważ

kośc

i

bullpo

dać

przy

kład

y do

świa

dcze

ń w

ktoacute

rych

m

ożna

obs

erw

ować

ci

ało

w s

tani

e ni

eważ

kośc

i

bullw

yjaś

nić

na

czym

po

lega

sta

n ni

eważ

kośc

ibull

wyk

azać

pr

zepr

owad

zają

c od

pow

iedn

ie

rozu

mow

anie

że

prze

dmio

t leż

ący

na p

odło

dze

win

dy

spad

ając

ej s

wob

odni

e je

st w

sta

nie

niew

ażko

ści

bullza

plan

ować

w

ykon

ać i

wyj

aśni

ć do

świa

dcze

nie

po

kazu

jące

że

w s

tani

e ni

eważ

kośc

i nie

moż

na

zmie

rzyć

war

tośc

i ci

ężar

u ci

ała

15

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

2 A

stro

nom

ia

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1Ja

k zm

ierz

ono

odle

głoś

ci

do K

sięż

yca

pla

net

i gw

iazd

bullw

ymie

nić

jedn

ostk

i od

legł

ości

uży

wan

e w

ast

rono

mii

bullpo

dać

przy

bliż

oną

odle

głoś

ć Ks

ięży

ca o

d Zi

emi (

przy

najm

niej

rząd

w

ielk

ości

)

bullop

isać

zas

adę

pom

iaru

od

legł

ości

do

Księ

życa

pl

anet

i na

jbliż

szej

gw

iazd

ybull

wyj

aśni

ć n

a cz

ym

pole

ga z

jaw

isko

pa

rala

ksy

bullpo

sług

iwać

się

po

jęci

em k

ąta

para

laks

y ge

ocen

tryc

znej

i h

elio

cent

rycz

nej

bullzd

efini

ować

rok

świe

tlny

i jed

nost

kę

astr

onom

iczn

ą

bullob

liczy

ć od

legł

ość

do K

sięż

yca

(lub

najb

liższ

ych

plan

et)

znaj

ąc k

ąt p

aral

aksy

ge

ocen

tryc

znej

bull

oblic

zyć

odle

głoś

ć do

na

jbliż

szej

gw

iazd

y

znaj

ąc k

ąt p

aral

aksy

he

lioce

ntry

czne

jbull

doko

nyw

ać z

amia

ny

jedn

oste

k od

legł

ości

st

osow

anyc

h w

ast

rono

mii

bullw

yraż

ać k

ąty

w m

inut

ach

i se

kund

ach

łuku

2Ks

ięży

c ndash

nasz

nat

ural

ny

sate

lita

bullop

isać

war

unki

jak

ie

panu

ją n

a po

wie

rzch

ni

Księ

życa

bullw

yjaś

nić

pow

staw

anie

fa

z Ks

ięży

ca

bullpo

dać

przy

czyn

y d

la

ktoacuter

ych

obse

rwuj

emy

tylk

o je

dną

stro

nę

Księ

życa

bullpo

dać

war

unki

jak

ie

mus

zą b

yć s

pełn

ione

by

dosz

ło d

o ca

łkow

itego

za

ćmie

nia

Słoń

ca

bullpo

dać

war

unki

jak

ie

mus

zą b

yć s

pełn

ione

by

dosz

ło d

o ca

łkow

itego

za

ćmie

nia

Księ

życa

bullw

yjaś

nić

dla

czeg

o za

ćmie

nia

Słoń

ca

i Ksi

ężyc

a ni

e w

ystę

pują

cz

ęsto

bull

obja

śnić

zas

adę

ktoacute

rą

przy

jęto

prz

y ob

licza

niu

daty

Wie

lkan

ocy

3Św

iat p

lane

tbull

wyj

aśni

ć s

kąd

poch

odzi

na

zwa bdquo

plan

etardquo

bull

wym

ieni

ć pl

anet

y U

kład

u Sł

onec

zneg

o

bullop

isać

ruch

pla

net

wid

zian

ych

z Zi

emi

bullw

ymie

nić

obie

kty

wch

odzą

ce w

skł

ad

Ukł

adu

Słon

eczn

ego

bullw

yjaś

nić

dla

czeg

o pl

anet

y w

idzi

ane

z Zi

emi

prze

suw

ają

się

na tl

e

gwia

zd

bullop

isać

pla

nety

Ukł

adu

Słon

eczn

ego

bullw

yszu

kać

info

rmac

je n

a te

mat

rzym

skic

h bo

goacutew

kt

oacuteryc

h im

iona

mi

nazw

ano

plan

ety

16

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

3 F

izyk

a at

omow

a

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1 2

Zjaw

isko

foto

elek

tryc

zne

zew

nętr

zne

bullw

yjaś

nić

poję

cie

foto

nu

bullza

pisa

ć w

zoacuter n

a en

ergi

ę fo

tonu

bull

poda

ć pr

zykł

ady

prak

tycz

nego

w

ykor

zyst

ania

zja

wis

ka

foto

elek

tryc

zneg

o

bullop

isać

i ob

jaśn

ić

zjaw

isko

fo

toel

ektr

yczn

ebull

opis

ać ś

wia

tło ja

ko

wią

zkę

foto

noacutew

bull

wyj

aśni

ć o

d cz

ego

zale

ży li

czba

fo

toel

ektr

onoacutew

bull

wyj

aśni

ć o

d cz

ego

zale

ży m

aksy

mal

na

ener

gia

kine

tycz

na

foto

elek

tron

oacutew

bullob

jaśn

ić w

zoacuter E

inst

eina

op

isuj

ący

zjaw

isko

fo

toel

ektr

yczn

ebull

oblic

zyć

min

imal

ną

częs

totli

woś

ć i m

aksy

mal

ną d

ługo

ść

fali

prom

ieni

owan

ia

wyw

ołuj

ąceg

o ef

ekt

foto

elek

tryc

zny

dla

met

alu

o da

nej p

racy

w

yjśc

ia

bullop

isać

bud

owę

zas

adę

dzia

łani

a i z

asto

sow

ania

fo

toko

moacuter

ki

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c w

zoacuter E

inst

eina

bull

odcz

ytyw

ać in

form

acje

z

wyk

resu

zal

eżno

ści

E k(n)

bullpr

zeds

taw

ić w

ynik

i do

świa

dcze

ń św

iadc

zący

ch

o kw

anto

wym

ch

arak

terz

e od

dzia

ływ

ania

św

iatła

z

mat

erią

bull

spor

ządz

ić i

obja

śnić

w

ykre

s za

leżn

ości

m

aksy

mal

nej

ener

gii k

inet

yczn

ej

foto

elek

tron

oacutew

od c

zęst

otliw

ości

pr

omie

niow

ania

w

ywoł

ując

ego

efek

t fo

toel

ektr

yczn

y dl

a fo

toka

tod

wyk

onan

ych

z roacute

żnyc

h m

etal

ibull

wyj

aśni

ć c

o to

zna

czy

że

św

iatło

ma

natu

rę

dual

ną

3 4

O p

rom

ieni

owan

iu

ciał

wid

mac

h ci

ągły

ch

i wid

mac

h lin

iow

ych

bullro

zroacuteż

nić

wid

mo

ciąg

łe

i wid

mo

linio

we

bullro

zroacuteż

nić

wid

mo

emis

yjne

i ab

sorp

cyjn

e

bullop

isać

wid

mo

prom

ieni

owan

ia c

iał

stał

ych

i cie

czy

bullop

isać

wid

ma

gazoacute

w

jedn

oato

mow

ych

i par

pi

erw

iast

koacutew

bull

wyj

aśni

ć roacute

żnic

e m

iędz

y w

idm

em e

mis

yjny

m

i abs

orpc

yjny

m

bullop

isać

szc

zegoacute

łow

o w

idm

o at

omu

wod

oru

bull

obja

śnić

wzoacute

r Bal

mer

abull

opis

ać m

etod

ę an

aliz

y w

idm

owej

bull

poda

ć pr

zykł

ady

za

stos

owan

ia a

naliz

y w

idm

owej

bullob

liczy

ć dł

ugoś

ci fa

l od

pow

iada

jący

ch li

niom

w

idzi

alne

j czę

ści w

idm

a at

omu

wod

oru

bullob

jaśn

ić u

ogoacutel

nion

y w

zoacuter B

alm

era

17

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5 6

Mod

el B

ohra

bu

dow

y at

omu

bullpr

zeds

taw

ić m

odel

Bo

hra

budo

wy

atom

u i p

odst

awow

e za

łoże

nia

tego

mod

elu

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że p

rom

ieni

e or

bit

w a

tom

ie w

odor

u są

sk

wan

tow

ane

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że e

nerg

ia e

lekt

ronu

w

ato

mie

wod

oru

jest

sk

wan

tow

ana

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że a

tom

wod

oru

jest

w

sta

nie

pods

taw

owym

lu

b w

zbud

zony

m

bullob

liczy

ć pr

omie

nie

kole

jnyc

h or

bit w

ato

mie

w

odor

u

bullob

liczy

ć en

ergi

ę el

ektr

onu

na d

owol

nej

orbi

cie

atom

u w

odor

ubull

oblic

zyć

roacuteżn

ice

ener

gii

pom

iędz

y po

ziom

ami

ener

gety

czny

mi a

tom

u w

odor

ubull

wyj

aśni

ć po

wst

awan

ie

linio

weg

o w

idm

a em

isyj

nego

i w

idm

a ab

sorp

cyjn

ego

atom

u w

odor

u

bullob

liczy

ć cz

ęsto

tliw

ość

i dłu

gość

fali

prom

ieni

owan

ia

poch

łani

aneg

o lu

b em

itow

aneg

o pr

zez

atom

bull

wyj

aśni

ć po

wst

awan

ie

serii

wid

mow

ych

atom

u w

odor

ubull

wyk

azać

że

uogoacute

lnio

ny

wzoacute

r Bal

mer

a je

st

zgod

ny z

e w

zore

m

wyn

ikaj

ącym

z m

odel

u Bo

hra

bullw

yjaś

nić

pow

staw

anie

lin

ii Fr

aunh

ofer

a

18

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

4 F

izyk

a ją

drow

a

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1O

dkry

cie

prom

ieni

otw

oacutercz

ości

Pr

omie

niow

anie

jądr

owe

i jeg

o w

łaśc

iwoś

ci

bullw

ymie

nić

rodz

aje

prom

ieni

owan

ia

jądr

oweg

o w

ystę

pują

cego

w

prz

yrod

zie

bullpr

zeds

taw

ić

pods

taw

owe

fakt

y do

tycz

ące

odkr

ycia

pr

omie

niow

ania

ją

drow

ego

bullop

isać

wkł

ad M

arii

Skło

dow

skie

j-Cur

ie

w b

adan

ia n

ad

prom

ieni

otw

oacutercz

ości

ąbull

omoacutew

ić w

łaśc

iwoś

ci

prom

ieni

owan

ia a

b i g

bullw

yjaś

nić

do

czeg

o sł

uży

liczn

ik G

-M

bullpr

zeds

taw

ić

wni

oski

wyn

ikaj

ące

z do

świa

dcze

nia

Wyk

ryw

anie

pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go za

pom

ocą

liczn

ika

G-M

bullod

szuk

ać in

form

acje

o

prom

ieni

owan

iu X

bull

wsk

azać

isto

tną

roacuteżn

icę

mię

dzy

prom

ieni

owan

iem

X

a pr

omie

niow

anie

m

jądr

owym

bull

przy

goto

wać

pr

ezen

tacj

ę na

te

mat

His

toria

od

kryc

ia i b

adan

ia

prom

ieni

owan

ia

jądr

oweg

o2

Odd

ział

ywan

ie

prom

ieni

owan

ia

joni

zują

cego

z

mat

erią

Dzi

ałan

ie

prom

ieni

owan

ia n

a or

gani

zmy

żyw

e

bullw

ymie

nić

pods

taw

owe

zasa

dy o

chro

ny p

rzed

pr

omie

niow

anie

m

joni

zują

cym

bull

ocen

ić s

zkod

liwoś

ć pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go

poch

łani

aneg

o pr

zez

ciał

o cz

łow

ieka

w

roacuteżn

ych

sytu

acja

ch

bullw

yjaś

nić

poję

cie

daw

ki

poch

łoni

ętej

i p

odać

jej

jedn

ostk

ę

bullw

yjaś

nić

poję

cie

daw

ki

skut

eczn

ej i

poda

ć je

j je

dnos

tkę

bullop

isać

wyb

rany

sp

osoacuteb

wyk

ryw

ania

pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go

bullob

liczy

ć da

wkę

po

chło

nięt

ąbull

wyj

aśni

ć po

jęci

e m

ocy

daw

ki

bullw

yjaś

nić

do

czeg

o sł

użą

dozy

met

ry

bullpo

dejm

ować

św

iado

me

dzia

łani

a na

rzec

z oc

hron

y śr

odow

iska

nat

ural

nego

pr

zed

nadm

iern

ym

prom

ieni

owan

iem

jo

nizu

jący

m (a

b g

X)

bullod

szuk

ać i

prze

dsta

wić

in

form

acje

na

tem

at

moż

liwoś

ci z

bada

nia

stęż

enia

rado

nu

w s

woi

m o

tocz

eniu

19

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

3 D

ośw

iadc

zeni

e Ru

ther

ford

a

Budo

wa

jądr

a at

omow

ego

bullop

isać

bud

owę

jądr

a at

omow

ego

bullpo

sług

iwać

się

po

jęci

ami

jądr

o at

omow

e p

roto

n

neut

ron

nuk

leon

pi

erw

iast

ek i

zoto

p

bullop

isać

doś

wia

dcze

nie

Ruth

erfo

rda

i om

oacutewić

je

go z

nacz

enie

bull

poda

ć sk

ład

jądr

a at

omow

ego

na

pods

taw

ie li

czby

m

asow

ej i

atom

owej

bullpr

zepr

owad

zić

rozu

mow

anie

kt

oacutere

poka

że ż

e w

ytłu

mac

zeni

e w

ynik

u do

świa

dcze

nia

Ruth

erfo

rda

jest

m

ożliw

e ty

lko

przy

za

łoże

niu

że

praw

ie

cała

mas

a at

omu

jest

sk

upio

na w

jądr

ze

o śr

edni

cy m

niej

szej

ok

105 ra

zy o

d śr

edni

cy

atom

u

bullw

ykon

ać i

omoacutew

ić

sym

ulac

ję

dośw

iadc

zeni

a Ru

ther

ford

abull

odsz

ukać

info

rmac

je n

a te

mat

mod

eli b

udow

y ją

dra

atom

oweg

o i o

moacutew

ić je

den

z ni

ch

4Pr

awo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

M

etod

a da

tow

ania

iz

otop

oweg

o

bullop

isać

rozp

ady

alfa

i b

eta

bullw

yjaś

nić

poję

cie

czas

u po

łow

iczn

ego

rozp

adu

bullza

pisa

ć sc

hem

aty

rozp

adoacutew

alfa

i be

ta

bullop

isać

spo

soacuteb

pow

staw

ania

pr

omie

niow

ania

ga

mm

a

bullpo

sług

iwać

się

poj

ęcie

m

jądr

a st

abiln

ego

i nie

stab

ilneg

obull

posł

ugiw

ać s

ię p

ojęc

iem

cz

asu

poło

wic

zneg

o ro

zpad

ubull

nary

sow

ać w

ykre

s za

leżn

ości

od

czas

u lic

zby

jąde

r kt

oacutere

uleg

ły

rozp

adow

ibull

obja

śnić

pra

wo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

bullw

yjaś

nić

zasa

dę

dato

wan

ia s

ubst

ancj

i na

pod

staw

ie je

j skł

adu

izot

opow

ego

i sto

sow

ać

tę z

asad

ę w

zad

ania

ch

bullw

ykon

ać d

ośw

iadc

zeni

e

sym

uluj

ące

rozp

ad

pr

omie

niot

woacuter

czy

bullza

pisa

ć pr

awo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

w p

osta

ci

N =

N0 (1

2)t

T bull

poda

ć se

ns fi

zycz

ny

i jed

nost

kę a

ktyw

nośc

i pr

omie

niot

woacuter

czej

bull

rozw

iązy

wać

zad

ania

ob

licze

niow

e s

tosu

jąc

wzo

ry N

= N

0(12

)tT o

raz

A =

A (1

2)t

T bull

wyj

aśni

ć c

o to

zn

aczy

że

rozp

ad

prom

ieni

otw

oacutercz

y m

a ch

arak

ter s

taty

styc

zny

20

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5En

ergi

a w

iąza

nia

Re

akcj

a ro

zszc

zepi

enia

bullop

isać

reak

cję

rozs

zcze

pien

ia u

ranu

92235U

bullw

yjaś

nić

na

czym

po

lega

reak

cja

łańc

ucho

wa

bullpo

dać

war

unki

zaj

ścia

re

akcj

i łań

cuch

owej

bull

posł

ugiw

ać s

ię

poję

ciam

i en

ergi

a sp

oczy

nkow

a d

eficy

t m

asy

ene

rgia

wią

zani

a

bullob

liczy

ć en

ergi

ę sp

oczy

nkow

ą

defic

yt m

asy

ene

rgię

w

iąza

nia

dla

roacuteżn

ych

pier

wia

stkoacute

w

bullpr

zean

aliz

ować

wyk

res

zale

żnoś

ci e

nerg

ii w

iąza

nia

przy

pada

jące

j

na je

den

nukl

eon

E Aw

od li

czby

nuk

leon

oacutew

wch

odzą

cych

w s

kład

ją

dra

atom

u

bullzn

ając

mas

y pr

oton

u

neut

ronu

ele

ktro

nu

i ato

mu

o lic

zbie

m

asow

ej A

obl

iczy

ć en

ergi

ę w

iąza

nia

tego

at

omu

bullna

pod

staw

ie

wyk

resu

zal

eżno

ści

E AA

w(

) wyj

aśni

ć

otrz

ymyw

anie

wie

lkic

h en

ergi

i w re

akcj

ach

rozs

zcze

pien

ia c

iężk

ich

jąde

r6

Bom

ba a

tom

owa

en

erge

tyka

jądr

owa

bullpo

dać

przy

kład

y

wyk

orzy

stan

ia e

nerg

ii ją

drow

ej

bullop

isać

bud

owę

i zas

adę

dzia

łani

a re

akto

ra

jądr

oweg

obull

opis

ać d

ział

anie

el

ektr

owni

jądr

owej

bull

wym

ieni

ć ko

rzyś

ci

i zag

roże

nia

zwią

zane

z

wyk

orzy

stan

iem

en

ergi

i jąd

row

ej

bullop

isać

zas

adę

dzia

łani

a bo

mby

ato

mow

ej

bullop

isać

bud

owę

bom

by

atom

owej

bull

przy

goto

wać

w

ypow

iedź

na

tem

at

Czy

elek

trow

nie

jądr

owe

są n

iebe

zpie

czne

bullod

szuk

ać in

form

acje

i p

rzyg

otow

ać

prez

enta

cję

na te

mat

sk

łado

wan

ia o

dpad

oacutew

radi

oakt

ywny

ch

i zw

iąza

nych

z ty

m

zagr

ożeń

21

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

7Re

akcj

e ją

drow

e S

łońc

e i b

omba

wod

orow

abull

poda

ć pr

zykł

ad re

akcj

i ją

drow

ej

bullna

zwać

reak

cje

zach

odzą

ce w

Sło

ńcu

i w in

nych

gw

iazd

ach

bullod

pow

iedz

ieć

na

pyta

nie

jaki

e re

akcj

e są

źr

oacutedłe

m e

nerg

ii Sł

ońca

bullw

ymie

nić

i obj

aśni

ć roacute

żne

rodz

aje

reak

cji

jądr

owyc

hbull

zast

osow

ać z

asad

y za

chow

ania

licz

by

nukl

eonoacute

w ł

adun

ku

elek

tryc

zneg

o or

az

ener

gii w

reak

cjac

h ją

drow

ych

bullpo

dać

war

unki

ni

ezbę

dne

do z

ajśc

ia

reak

cji t

erm

ojąd

row

ej

bullop

isać

pro

ces

fuzj

i le

kkic

h ją

der n

a pr

zykł

adzi

e cy

klu

pp

bullop

isać

reak

cje

zach

odzą

ce w

bom

bie

wod

orow

ej

bullpo

roacutew

nać

ener

gie

uwal

nian

e w

reak

cjac

h sy

ntez

y i r

eakc

jach

ro

zszc

zepi

enia

5 Ś

wia

t gal

akty

k

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1N

asza

Gal

akty

ka

Inne

gal

akty

kibull

opis

ać b

udow

ę na

szej

G

alak

tyki

bull

opis

ać p

ołoż

enie

U

kład

u Sł

onec

zneg

o w

Gal

akty

ce

bullpo

dać

wie

k U

kład

u Sł

onec

zneg

o

bullw

yjaś

nić

jak

pow

stał

y Sł

ońce

i pl

anet

ybull

opis

ać s

posoacute

b w

yzna

czen

ia w

ieku

pr

oacutebek

ksi

ężyc

owyc

h

i met

eory

toacutew

bullpo

dać

przy

bliż

oną

liczb

ę ga

lakt

yk d

ostę

pnyc

h na

szym

obs

erw

acjo

m

bullpo

dać

przy

bliż

oną

liczb

ę gw

iazd

w g

alak

tyce

22

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

2Pr

awo

Hub

blersquo

abull

na p

rzyk

ładz

ie m

odel

u ba

loni

ka w

ytłu

mac

zyć

obse

rwow

any

fakt

ro

zsze

rzan

ia s

ię

Wsz

echś

wia

ta

bullpo

dać

wie

k W

szec

hśw

iata

bullpo

dać

treś

ć pr

awa

Hub

ble

a z

apis

ać

je w

zore

m u

r = H

r

i obj

aśni

ć w

ielk

ości

w

ystę

pują

ce w

tym

w

zorz

ebull

wyj

aśni

ć te

rmin

bdquou

ciec

zka

gala

ktyk

rdquo

bullob

liczy

ć w

iek

W

szec

hśw

iata

bull

obja

śnić

jak

na

pods

taw

ie p

raw

a H

ubbl

ea

wni

osku

jem

y

że g

alak

tyki

odd

alaj

ą si

ę od

sie

bie

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c pr

awo

Hub

ble

a

3Te

oria

Wie

lkie

go

Wyb

uchu

bullok

reśl

ić p

oczą

tek

znan

ego

nam

W

szec

hśw

iata

term

inem

bdquoW

ielk

i Wyb

uchrdquo

bullop

isać

Wie

lki W

ybuc

hbull

wyj

aśni

ć c

o to

jest

pr

omie

niow

anie

re

likto

we

bullpo

dać

argu

men

ty

prze

maw

iają

ce z

a sł

uszn

ości

ą te

orii

Wie

lkie

go W

ybuc

hu

23

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VII PROCEDURY OSIĄGANIA CELOacuteW

Nauczanie fizyki według prezentowanego programu powinno się odbywać zgodnie z teorią kształcenia wielostronnego Uczniowie powinni być systematycznie aktywizowani do prze-prowadzania wszechstronnych operacji umysłowych

Praca powinna przebiegać w roacuteżnych tokach nauczania głoacutewnie w toku problemowym i podającym W miarę możliwości nauczyciel powinien także stosować tok praktyczny i eks-ponujący

W ramach toku podającego szczegoacutelnie przydatne będą metody bull praca z książką bull pogadanka bull pokaz bull opis bull Tok problemowy powinien być realizowany głoacutewnie poprzez takie metody jak bull dyskusja bull metody sytuacyjne bull metoda seminaryjna bull metoda projektoacutew

Tok praktyczny w nauczaniu fizyki jest realizowany poprzez stosowanie metody obserwa-cji i doświadczeń w tym także symulowanych

W zależności od treści nauczania nauczyciel powinien na każdej lekcji stosować roacuteżne metody Świadome roacuteżnicowanie podczas lekcji metod nauczania zdaniem M Śnieżyńskie-go1 aktywizuje ucznioacutew uatrakcyjnia zajęcia i przyczynia się do zrozumienia i trwalszego zapamiętania opracowanego materiału

I tak np pokaz animacja lub symulacja zjawiska może służyć zainicjowaniu bdquoburzy moacute-zgoacutewrdquo Praca z podręcznikiem może być wstępem do dyskusji podczas ktoacuterej uczniowie wykorzystają zdobytą samodzielnie wiedzę lub rozwiązywania problemoacutew

Tok eksponujący związany z przeżywaniem i wyzwalaniem stanoacutew emocjonalnych może być połączony z zastosowaniem metod problemowych np dyskusji nad wynikami obser-wacji

Wśroacuted szczegoacutelnie przydatnych metod opartych na toku podającym celowo nie wymie-niono wykładu Uważamy że ze względu na trudności ucznioacutew w koncentracji brak umie-jętności wyselekcjonowania przez nich najistotniejszych elementoacutew i brak umiejętności efektywnego notowania wykład w konwencjonalnej postaci powinien być stosowany incy-dentalnie

Znacznie użyteczniejszy na lekcjach fizyki może być wykład realizowany w sposoacuteb proble-mowo-programowany W takim przypadku temat wykładu zostaje zamieniony w problem głoacutewny a tezy ndash w problemy szczegoacutełowe Po udzieleniu odpowiedzi na każde pytanie-pro-blem nauczyciel odwołuje się do ucznioacutew ktoacuterzy mogą stawiać pytania i żądać powtoacuterzenia niejasnych kwestii Powstające sprzężenie zwrotne między nauczycielem i uczniami zapo-biega powstawaniu luk i umożliwia natychmiastową weryfikację wiedzy

Szczegoacutelną wartość w nauczaniu fizyki mają metody problemowe ktoacutere rozbudzają ak-tywność intelektualną ucznioacutew wyzwalają samodzielne i twoacutercze myślenie Pracując takimi metodami nauczyciel odgrywa rolę inspiratora i doradcy w rozwiązywaniu trudniejszych kwestii Nauczyciel powinien zadbać o jak najczęstsze stawianie ucznioacutew w sytuacji proble-

1 Marian Śnieżyński Dialog edukacyjny Wydawnictwo Naukowe PAT Krakoacutew 2001

24

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

mowej i indywidualizowanie nauczania poprzez roacuteżnicowanie problemoacutew dla poszczegoacutel-nych grup ucznioacutew w zależności od ich aktualnych możliwości intelektualnych

Metody te są preferowane przez reformę edukacji W nauczaniu fizyki te preferencje mogą się objawiać w szerszym stosowaniu metody sytuacyjnej Powinna ona obejmować nie tylko sytuacje wymagające dokonywania obliczeń (zadania obliczeniowe opisujące pewną sytu-ację fizyczną) ale przede wszystkim sytuacje wymagające wyjaśniania oceniania przewi-dywania poszukiwania argumentoacutew itp Nauczyciel powinien przy tym stwarzać uczniom możliwości do formułowania dłuższych wypowiedzi w języku fizyki zwracając uwagę na poprawność merytoryczną i logiczną

Zatrważające doniesienia o powszechnym w polskim społeczeństwie braku rozumienia czytanego tekstu nakładają na nauczycieli obowiązek stosowania metody polegającej na pracy z dostarczonym przez nauczyciela tekstem i prezentacją jego treści (metoda semi-naryjna)

Według M Śnieżyńskiego metoda ta ma dużą wartość dydaktyczną ponieważ bdquouczy kon-centracji uwagi czytania ze zrozumieniem poszerza zakres słownictwa uczy odpowiedzial-ności za słowordquo Stosowanie tej metody w nauczaniu fizyki przyczyni się do ukształtowania umiejętności posługiwania się przez ucznioacutew językiem fizyki poprawnego definiowania wielkości fizycznych odczytywania ich sensu fizycznego ze wzoroacutew definicyjnych ustalania zależności od innych wielkości fizycznych poprawnego wypowiadania treści praw fizycz-nych i zapisywania ich w języku matematyki poprawnej interpretacji praw przedstawionych w matematycznej formie

Podstawa programowa nakłada na nauczyciela fizyki obowiązek kształtowania umie-jętności

bull obserwacji i opisywania zjawisk fizycznych i astronomicznych bull wykonywania doświadczeń fizycznych i prostych obserwacji astronomicznych zapi-

sywania i analizowania wynikoacutew bull oraz sporządzania i interpretacji wykresoacutew

Umiejętności te należy kształtować posługując się metodami toku praktycznego tj po-kazem połączonym z obserwacją oraz doświadczeniem Doświadczenie powinno być przez ucznioacutew zaplanowane a po jego wykonaniu powinno nastąpić opracowanie i zaprezento-wanie wynikoacutew Ze względu na małą liczbę godzin fizyki brak podziału na grupy i mizerne wyposażenie pracowni skomplikowane doświadczenia wymagające długiego czasu wy-konywania i drogiej aparatury zastępuje się prostymi doświadczeniami z wykorzystaniem przedmiotoacutew codziennego użytku Rodzaj wykorzystywanych materiałoacutew nie wpływa na wartość naukową doświadczenia Ważne jest natomiast jego staranne przygotowanie za-roacutewno od strony metodycznej (uświadomienie celu przedyskutowanie koncepcji doświad-czenia sformułowanie problemu przedyskutowanie hipotez weryfikacja hipotez i wy-prowadzenie wnioskoacutew) jak i organizacyjnej (przygotowanie koniecznych przedmiotoacutew ustalenie formy pracy indywidualnej lub zespołowej)

W praktyce ze względu na ograniczenia czasowe lub specyfikę nauczanych treści real-ne doświadczenia fizyczne są zastępowane przez symulacje komputerowe lub doświadcze-nia sfilmowane Jakkolwiek doświadczenie symulowane nigdy nie zastąpi doświadczenia realnego dobrze przygotowany nauczyciel może je włączyć w problemowy tok nauczania z dużą korzyścią dla ucznioacutew Modelowanie i symulacje komputerowe są nieocenione w realizacji treści dotyczących mikroświata i kosmologii czyli treści ktoacutere ze swej natury nie mogą być ilustrowane realnym doświadczeniem Bezwzględnie konieczne jest jednak wy-konanie chociaż kilku doświadczeń

25

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Proponujemy np bull badanie ruchu po okręgu bull badanie zależności barwy światła i intensywności świecenia metalu od jego tempe-

ratury bull wykrywanie promieniowania jonizującego za pomocą licznika Geigera-Mullera bull badanie pochłaniania promieniowania jonizującego przez roacuteżne materiały bull badanie zależności natężenia promieniowania od odległości od źroacutedła bull wyznaczanie odległości do trudno dostępnego obiektu z wykorzystaniem zjawiska

paralaksyWedług M Śnieżyńskiego kluczowymi umiejętnościami kształtowanymi w zreformowa-

nej szkole mają być bdquoumiejętności efektywnego wspoacutełdziałania w zespole i pracy w grupie budowania więzi międzyludzkich podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji skutecznego działania na gruncie zachowania obowiązujących norm rozwiązywanie pro-blemoacutew w twoacuterczy sposoacuteb poszukiwanie porządkowanie i wykorzystywanie informacji z roacuteżnych źroacutedeł odnoszenie do praktyki zdobytej wiedzy oraz tworzenie potrzebnych do-świadczeń i nawykoacutew rozwoacutej osobistych zainteresowańrdquo

Wszystkie wymienione wyżej umiejętności mogą być kształtowane przy wykorzystaniu metody projektoacutew Według K Chałas istota tej metody bdquozawiera się w samodzielnym podej-mowaniu i realizacji przez ucznioacutew określonych dużych przedsięwzięć na podstawie przyję-tych wcześniej zasad reguł i procedur postępowaniardquo2

Projekty realizowane w praktyce szkolnej mogą być wykonywane indywidualnie i zespoło-wo Mogą mieć charakter poznawczy (projekty typu bdquoopisaćrdquo bdquosprawdzićrdquo bdquoodkryćrdquo) lub prak-tyczny (typu bdquousprawnićrdquo bdquowykonaćrdquo bdquowynaleźćrdquo) Mogą także łączyć oba charaktery działania

Według K Chałas metoda projektoacutew ma wszechstronne walory edukacyjne bull przyczynia się do wielostronnego kształcenia osobowości ucznia bull przyczynia się do realizacji zadań zreformowanej szkoły poprzez kształtowanie umie-

jętności bull wdraża ucznioacutew do pracy naukowo-badawczej bull przyczynia się do rozwoju zainteresowań ucznioacutew bull ma duże walory wychowawcze

Ucząc fizyki staramy się wymagać od ucznioacutew bull samodzielnego wyszukiwania i gromadzenia materiałoacutew służących do opracowania

wybranych zagadnień z fizyki lub tematoacutew interdyscyplinarnych bull korzystania z literatury popularnonaukowej bull sporządzania konspektoacutew notatek i referatoacutew na zadany temat

Wszystkie te rodzaje aktywności ucznioacutew mogą stanowić elementy realizacji metody pro-jektoacutew ktoacuterą nauczyciele fizyki powinni uwzględnić w swojej pracy Prezentowany program nauczania daje takie możliwości Oto propozycje tematoacutew do zastosowania metody projek-toacutew

bull Źroacutedła energii XXI wieku bull Za i przeciw energetyce jądrowej bull Ewolucja poglądoacutew na budowę Wszechświata

Wymienione i inne3 problemy mogą stanowić także tematykę szkolnych sesji popularno-naukowych

2 Krystyna Chałas Metoda projektoacutew i jej egzemplifikacja w praktyce Wydawnictwo Nowa Era Warszawa 20003 Biblioteka Nauczyciela Fizyki zeszyt 4 Metoda projektoacutew ZamKor Krakoacutew 2005

26

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Teoria kształcenia wielostronnego postuluje stosowanie wielu urozmaiconych środkoacutew dydaktycznych W nauczaniu fizyki oproacutecz tradycyjnego zestawu środkoacutew związanych głoacutewnie z wykonywaniem doświadczeń ogromną rolę zaczyna odgrywać komputer Inte-raktywne programy komputerowe indywidualizują nauczanie np pozwalają samodziel-nie eksperymentować i opracowywać wyniki pomiaroacutew Głoacutewnym źroacutedłem informacji dla ucznioacutew staje się Internet Osiągnięcia naukowe docierają do ucznioacutew bez bdquopośrednikoacutewrdquo Uczniowie nawet z najmniejszych miejscowości mogą się włączać do międzynarodowych badań astronomicznych (np programu Telescopes in Education czy Hands on Universe)

Szkoła powinna wspierać nauczyciela w osiąganiu założonych celoacutew stwarzając jak naj-lepsze warunki do wszechstronnej aktywności ucznioacutew na lekcjach fizyki i zajęciach poza-lekcyjnych przez

bull odpowiednie wyposażenie pracowni fizycznej bull stworzenie uczniom możliwości pracy z komputerem (dostęp do Internetu) bull gromadzenie w bibliotece encyklopedii (także multimedialnych) poradnikoacutew encyklo-

pedycznych leksykonoacutew literatury popularnonaukowej czasopism popularnonauko-wych (np bdquoŚwiat Naukirdquo bdquoWiedza i Życierdquo bdquoMłody Technikrdquo bdquoFotonrdquo) filmoacutew edukacyjnych

PROCEDURY SZCZEGOacuteŁOWE CHARAKTERYSTYCZNE DLA FIZYKI

1 Rozpoznawanie opis i wyjaśnianie zjawisk fizycznychKształtowanie kompetencji zwanej znajomością zjawisk powinno się odbywać w każdym przypadku zgodnie z jednakową procedurą postępowania

bull odkrywanie i obserwacja zjawiska bull wprowadzenie pojęć fizycznych służących do opisu zjawiska bull opis obserwowanego zjawiska w języku fizyki bull wyjaśnienie zjawiska na podstawie poznanych praw fizycznych bull (ewentualnie) matematyczny opis zjawiska

2 Wprowadzanie pojęć i wielkości fizycznychBardzo ważne jest przestrzeganie kolejnych faz wprowadzania pojęć (faza konceptualizacji faza formalizacji faza schematyzacji) przy czym w działach Fizyka atomowa i Fizyka jądrowa należy położyć szczegoacutelny nacisk na fazę konceptualizacji

3 Odczytywanie wielkości fizycznych z wykresu i szacowanie niepewności pomiarowychKażdorazowo po sporządzeniu wykresu w oparciu o wiedzę matematyczną ucznia należy mu uświadomić jaka to funkcja matematyczna jakie wielkości można odczytać z wykresu i jak oszacować niepewności pomiarowe

4 Planowanie wykonywanie i analiza eksperymentoacutew fizycznychUczniowie powinni przeprowadzać doświadczenia lub ich symulacje analizować je i prezen-tować

5 Czytanie tekstoacutew fizycznych ze zrozumieniemUczniowie powinni czytać teksty fizyczne (dostosowane do ich poziomu) porządkować zdobyte wiadomości ze względu na stopień ważności i strukturę kontrolować stopień ich zrozumienia i zapamiętania

27

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

6 Zbieranie i porządkowanie informacji pochodzących z roacuteżnych źroacutedełUczniowie powinni możliwie często zbierać informacje na wybrany temat korzystając z lite ratury młodzieżowej popularnonaukowej telewizji Internetu

7 Przygotowanie i prezentowanie dłuższych wypowiedzi o tematyce fizycznejUczniowie powinni prezentować przygotowaną wcześniej wypowiedź w oparciu o plan i materiał ilustracyjny Powinni przy tym przestrzegać poprawności merytorycznej precyzyj-nego i zrozumiałego wyrażania myśli i wyznaczonego czasu wypowiedzi

8 Przygotowanie wypowiedzi w formie pisemnejUczniowie powinni wypowiadać się w formie pisemnej na wybrane tematy z fizyki

9 Rozwiązywanie problemoacutewUczniowie powinni samodzielnie lub w zespole rozwiązywać drobne problemy jakościowe i ilościowe prezentować je klasie uczestniczyć w konstruktywnej dyskusji precyzyjnie i ja-sno formułować myśli analizować i eliminować popełniane błędy

10 Rozwiązywanie zadań fizycznychDo rozwiązywania typowych zadań fizycznych uczniowie powinni tworzyć i stosować kon-sekwentnie i ze zrozumieniem algorytmy postępowania

11 Dyskusja wynikoacutew zadańUczniowie powinni w formie ustnej pisemnej przeprowadzać dyskusję wynikoacutew zadań o du-żej wartości praktycznej

12 Samokształcenie i samokontrolaW celu wdrożenia do samokształcenia i samokontroli uczniowie powinni samodzielnie wy-konywać zadania z podręcznika testy Sprawdź swoją wiedzę oraz (ewentualnie) rozwiązy-wać zadania i testy ze zbioroacutew poleconych przez nauczyciela

Nauczyciel może roacutewnież zachęcić ucznioacutew do korzystania z wybranych działoacutew multime-dialnego kursu fizyki przygotowanego przez wydawnictwo ZamKor i rozwiązywania zadań interaktywnych i podsumowujących (zawierających wskazoacutewki i szczegoacutełowe rozwiązania)

13 Wykorzystanie Internetu i interaktywnych programoacutew dydaktycznychUczniowie powinni w miarę możliwości korzystać z komputera (Internetu interaktywnych programoacutew kształcących np publikowanych na stronie wwwzamkorpl)

28

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VIII PROPOZYCJE METOD OCENY OSIĄGNIĘĆ UCZNIOacuteW

Celem nauczania jest kształtowanie kompetencji kluczowych niezbędnych człowiekowi w dorosłym życiu niezależnie od rodzaju wykształcenia i wykonywanego zawodu W na-uczaniu fizyki sprawdzaniem i ocenianiem należy więc objąć nie tylko umiejętności związa-ne ściśle z tym przedmiotem ale także związane z jego walorami ogoacutelnokształcącymi Wiele ważnych osiągnięć można oceniać tylko opisowo w dłuższym czasie

Tradycyjne odpytywanie przy tablicy powinno być zastąpione ocenianiem w trakcie dys-kusji Nauczyciel nastawiony na sterowanie przebiegiem uczenia się ucznioacutew nie powinien oddzielać sprawdzania i oceniania od nauczaniaProponujemy następujące metody sprawdzania osiągnięć ucznioacutew

1 bdquoSamosprawdzanierdquo czyli samokontrolaa) Uczeń rozwiązuje samodzielnie zadania z podręcznika i testy Sprawdź swoją wiedzę oraz

zadania z poleconych przez nauczyciela zbioroacutew zadań lub testoacutew i ocenia jaki procent zadań potrafi rozwiązać

b) Uczeń pracuje samodzielnie z interaktywnymi programami komputerowymi kontroluje liczbę koniecznych wskazoacutewek i objaśnień z ktoacuterych musi korzystać

2 Zbiorowa dyskusjaPodstawą do indywidualnych ocen ucznioacutew może być dyskusja

Inicjatorem dyskusji jest zwykle nauczyciel ale może być nim także uczeń ktoacutery przeczy-tał lub zauważył coś dla niego niezrozumiałego a mającego związek z opracowywanymi na lekcjach treściami W tym drugim przypadku nauczyciel powinien dopuszczać do dyskusji tylko woacutewczas gdy uczeń jest do prezentacji problemu dobrze przygotowany

Nauczyciel kieruje dyskusją roacutewnocześnie notując uwagi o ważnych elementach w wy-stąpieniach poszczegoacutelnych ucznioacutew

3 Obserwacja ucznioacutew w trakcie uczenia sięNauczyciel obserwuje indywidualną pracę ucznioacutew w toku lekcji i ich pracę w zespole Oce-nia wiedzę pomysłowość i oryginalność w rozwiązywaniu problemoacutew aktywność zaanga-żowanie umiejętność wspoacutełpracy

4 Sprawdzanie i ocenianie prac pisemnycha) Nauczyciel sprawdza i ocenia wypracowania przygotowane na podstawie literatury po-

pularnonaukowej Internetu telewizjib) Nauczyciel sprawdza i ocenia wyniki testoacutew i sprawdzianoacutew

5 Wszechstronna ocena prezentacji przygotowanych na podstawie jednego przeczy-tanego tekstu lub wielu roacuteżnych źroacutedeł

6 Sprawdzanie i ocenianie działalności praktycznej ucznioacutewOcenie podlegają wykonywane przez ucznia w toku lekcji pomiary i doświadczenia oraz mo-dele wykonane samodzielnie w domu

6

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

I OGOacuteLNE ZAŁOŻENIA PROGRAMU

1 Zgodnie z Ramowym planem nauczania na kształcenie podstawowe w zakresie przed-miotu fizyka w szkołach ponadgimnazjalnych przeznaczono 30 godzin Prezentowany program można zrealizować w tej liczbie godzin

2 Program służy realizacji obowiązującej Podstawy programowej na wybranych możliwie łatwych i interesujących treściach Obejmuje on rozwinięcie wszystkich haseł zawartych w Podstawie programowej przedmiotu fizyka IV etap edukacyjny ndash zakres podstawowy

3 Program można realizować zaroacutewno z uczniami liceum ogoacutelnokształcącego i techni-kum jak i uczniami szkoacuteł zawodowych Zgodnie z ideą reformy nauczanie fizyki w za-kresie podstawowym powinno być ściśle powiązane ze znaną uczniom rzeczywistością i przygotować ich do samodzielnego uzupełnienia wiedzy przyrodniczej do czytania ze zrozumieniem tekstoacutew popularnonaukowych do rozumnego i krytycznego odbioru informacji medialnych do sprawnego funkcjonowania w świecie opanowanym przez technikę i do świadomego korzystania ze zdobyczy cywilizacji

4 Prezentując zamierzone osiągnięcia ucznioacutew do niezbędnego minimum ograniczono liczbę informacji do zapamiętania czyli tzw wiedzę bierną Kierowano się przy tym za-sadą że wiedza powinna być operatywna i służyć do

bull wyjaśniania podstawowych zjawisk otaczającej nas przyrody bull wyjaśniania zasady działania omawianych urządzeń bull rozwiązywania problemoacutew stymulujących ogoacutelny rozwoacutej ucznia

5 Aby nauczanie fizyki mogło się przyczynić znacząco do wypełnienia zadań przypisa-nych zreformowanej szkole należy stosować takie metody pracy z uczniami ktoacutere będą wyzwalały ich aktywność rozwijały zainteresowanie wiedzą przyrodniczą kształtowały umiejętności uczenia się i samokontroli

6 Zadaniem szkoły jest stworzenie uczniom odpowiednich warunkoacutew do samodzielne-go zdobywania informacji z roacuteżnych źroacutedeł poprzez zapewnienie możliwości korzysta-nia z Internetu i dostępu do literatury popularnonaukowej oraz czasopism (np bdquoFotonrdquo bdquoŚwiat Naukirdquo bdquoWiedza i Życierdquo)

7

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

II CELE NAUCZANIA FIZYKI NA POZIOMIE PODSTAWOWYM

Cel strategicznyZnaczący udział wiedzy o przyrodzie i umiejętności kształtowanych podczas uczenia się fizy-ki oraz astronomii w ogoacutelnym wykształceniu Polaka

Cele ogoacutelne programu1 Zapewnienie uczniom trwałej ogoacutelnej wiedzy z zakresu fizyki i astronomii2 Stymulowanie ogoacutelnego rozwoju intelektualnego ucznia3 Kształtowanie charakteru i postawy

Ogoacutelne cele edukacyjne1 Kształtowanie świadomości istnienia praw rządzących mikro- i makroświatem oraz wyni-

kająca z niej refleksja filozoficzno-przyrodnicza2 Dostrzeganie struktury fizyki i kosmologii i ich związku z innymi naukami przyrodni-

czymi3 Przygotowanie do rozumnego odbioru i oceny informacji a także odważnego podejmo-

wania dyskusji i formułowania opinii4 Rozumienie znaczenia fizyki dla techniki medycyny ekologii jej związku z roacuteżnymi

dziedzinami działalności ludzkiej oraz implikacji społecznych i możliwości kariery za-wodowej

5 Zainteresowanie fizyką kosmologią i tajemnicami przyrody

Cele poznawcze kształcące społeczne i wychowawcze1 Kształtowanie umiejętności obserwowania i opisywania zjawisk fizycznych i astrono-

micznych2 Rozwijanie umiejętności planowania i wykonywania prostych doświadczeń formu-

łowania wynikających z nich wnioskoacutew oraz opisywania ze zrozumieniem metod ba-dawczych stosowanych w fizyce i astronomii (w zakresie zagadnień objętych podstawą programową)

3 Kształtowanie umiejętności opisywania zjawisk fizycznych i rozwiązywania problemoacutew fizycznych i astronomicznych z zastosowaniem prostych technik matematycznych

4 Rozwijanie umiejętności posługiwania się technologią informacyjną do zbierania da-nych ich przetwarzania oraz modelowania zjawisk fizycznych

5 Budzenie szacunku do przyrody i podziwu dla jej piękna6 Rozwijanie zainteresowania otaczającym światem i motywacji do zdobywania wiedzy7 Kształtowanie aktywnej postawy wobec problemoacutew społecznych wynikających z rozwo-

ju techniki i nowych technologii8 Rozwijanie umiejętności wspoacutełpracy w zespole przestrzegania reguł wspoacutełodpowie-

dzialności za sukcesy i porażki wzajemnej pomocy9 Ukształtowanie takich cech jak dociekliwość rzetelność wytrwałość i upoacuter w dążeniu do

celu systematyczność dyscyplina wewnętrzna i samokontrola

8

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

III TREŚCI KSZTAŁCENIA

1 Grawitacja bull Trochę historii czyli o odkryciach Kopernika Keplera i o geniuszu Newtona bull O Newtonie i prawie powszechnej grawitacji bull Spadanie ciał jako skutek oddziaływań grawitacyjnych bull O ruchu po okręgu i jego przyczynie bull Siła grawitacji jako siła dośrodkowa bull III prawo Keplera bull Ruchy satelitoacutew bull Co to znaczy że ciało jest w stanie nieważkości

2 Astronomia bull Jak zmierzono odległości do Księżyca planet i gwiazd bull Księżyc ndash nasz naturalny satelita bull Świat planet

3 Fizyka atomowa bull Zjawisko fotoelektryczne zewnętrzne bull O promieniowaniu ciał widmach ciągłych i bdquowizytoacutewkachrdquo pierwiastkoacutew czyli ich wid-

mach liniowych bull Model Bohra budowy atomu wodoru

4 Fizyka jądrowa bull Odkrycie promieniotwoacuterczości Promieniowanie jądrowe i jego właściwości bull Oddziaływanie promieniowania jonizującego z materią Działanie promieniowania na

organizmy żywe bull Doświadczenie Rutherforda Budowa jądra atomowego bull Prawo rozpadu promieniotwoacuterczego Metoda datowania izotopowego bull Energia wiązania Reakcja rozszczepienia bull Bomba atomowa energetyka jądrowa bull Reakcje jądrowe Słońce i bomba wodorowa

5 Świat galaktyk bull Nasza Galaktyka bull Inne galaktyki bull Prawo Hubblersquoa bull Teoria Wielkiego Wybuchu

9

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

IV OGOacuteLNY ROZKŁAD MATERIAŁUPropozycja przydziału godzin na poszczegoacutelne działy

Nr Dział fizyki Liczba godzin przeznaczonych na

nowe treści powtoacuterzenie sprawdzenie

1 Grawitacja 7 12 Astronomia 3 13 Fizyka atomowa 6 14 Fizyka jądrowa 7 15 Świat galaktyk 2 1

Całkowita liczba godzin 25 5

10

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

V SZCZEGOacuteŁOWY ROZKŁAD MATERIAŁU

1 Grawitacja ndash 8 godzin

Temat Liczba godzin

lekcyjnych1 O odkryciach Kopernika Keplera i o geniuszu Newtona Prawo powszechnej

grawitacji1

2 Spadanie ciał jako skutek oddziaływań grawitacyjnych 13 O ruchu po okręgu i jego przyczynie 24 Siła grawitacji jako siła dośrodkowa III prawo Keplera Ruchy satelitoacutew 25 Co to znaczy że ciało jest w stanie nieważkości 16 Powtoacuterzenie wiadomości Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

2 Astronomia ndash 4 godziny

Temat Liczba godzin

lekcyjnych1 Jak zmierzono odległości do Księżyca planet i gwiazd 12 Księżyc ndash nasz naturalny satelita 13 Świat planet 14 Powtoacuterzenie wiadomości Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

3 Fizyka atomowa ndash 7 godzin

Temat Liczba godzin

lekcyjnych1 Zjawisko fotoelektryczne zewnętrzne 22 O promieniowaniu ciał widmach ciągłych i widmach liniowych 23 Model Bohra budowy atomu 24 Powtoacuterzenie Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

4 Fizyka jądrowa ndash 8 godzin

Temat Liczba godzin

lekcyjnych1 Odkrycie promieniotwoacuterczości Promieniowanie jądrowe i jego właściwości 12 Oddziaływanie promieniowania jonizującego z materią Działanie

promieniowania na organizmy żywe1

3 Doświadczenie Rutherforda Budowa jądra atomowego 14 Prawo rozpadu promieniotwoacuterczego Metoda datowania izotopowego 15 Energia wiązania Reakcja rozszczepienia 1

11

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Temat Liczba godzin

lekcyjnych6 Bomba atomowa energetyka jądrowa 17 Reakcje jądrowe Słońce i bomba wodorowa 18 Powtoacuterzenie wiadomości Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

5 Świat galaktyk ndash 3 godzinyTemat Liczba

godzin lekcyjnych

1 Nasza Galaktyka Inne galaktyki 12 Prawo Hubblersquoa Teoria Wielkiego Wybuchu 13 Powtoacuterzenie wiadomości Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

12

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VI

CELE

OPE

RA

CYJ

NE

CZY

LI P

LAN

WYN

IKO

WY

1 G

raw

itac

ja

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1O

odk

ryci

ach

Kope

rnik

a

Kepl

era

i o g

eniu

szu

New

tona

Pr

awo

pow

szec

hnej

gr

awita

cji

bullop

owie

dzie

ć o

odkr

ycia

ch K

oper

nika

Ke

pler

a i N

ewto

na

bullop

isać

ruch

y pl

anet

bull

poda

ć tr

eść

praw

a po

wsz

echn

ej g

raw

itacj

ibull

nary

sow

ać s

iły

oddz

iały

wan

ia

graw

itacy

jneg

o dw

oacutech

kul j

edno

rodn

ych

bull

obja

śnić

wie

lkoś

ci

wys

tępu

jące

we

wzo

rze

FG

mm r

=1

22

bullpr

zeds

taw

ić g

łoacutew

ne

zało

żeni

a te

orii

helio

cent

rycz

nej

Kope

rnik

abull

zapi

sać

i zin

terp

reto

wać

w

zoacuter p

rzed

staw

iają

cy

war

tość

siły

gra

wita

cji

bullob

liczy

ć w

arto

ść

siły

gra

wita

cyjn

ego

przy

ciąg

ania

dw

oacutech

je

dnor

odny

ch k

ul

bullw

yjaś

nić

dla

czeg

o do

strz

egam

y sk

utki

pr

zyci

ągan

ia p

rzez

Zi

emię

ota

czaj

ącyc

h na

s pr

zedm

iotoacute

w a

nie

ob

serw

ujem

y sk

utkoacute

w

ich

wza

jem

nego

oddz

iały

wan

ia

gr

awita

cyjn

ego

bullpo

dać

treś

ć I i

II p

raw

a Ke

pler

abull

uzas

adni

ć d

lacz

ego

hipo

teza

New

tona

o

jedn

ości

Wsz

echś

wia

ta

umoż

liwiła

wyj

aśni

enie

pr

zycz

yn ru

chu

plan

et

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c pr

awo

graw

itacj

i

bullna

pod

staw

ie

sam

odzi

elni

e zg

rom

adzo

nych

m

ater

iałoacute

w p

rzyg

otow

ać

prez

enta

cję

New

ton

na

tle e

poki

bull

wyk

azać

że

Kope

rnik

a m

ożna

uw

ażać

za

czło

wie

ka re

nesa

nsu

13

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

2Sp

adan

ie c

iał j

ako

skut

ek o

ddzi

aływ

ań

graw

itacy

jnyc

h

bullw

skaz

ać s

iłę g

raw

itacj

i ja

ko p

rzyc

zynę

sw

obod

nego

spa

dani

a ci

ał n

a po

wie

rzch

nię

Ziem

i bull

posł

ugiw

ać s

ię

term

inem

bdquospa

dani

e sw

obod

nerdquo

bullob

liczy

ć pr

zybl

iżon

ą w

arto

ść s

iły g

raw

itacj

i dz

iała

jące

j na

ciał

o w

pob

liżu

Ziem

i bull

wym

ieni

ć w

ielk

ości

od

ktoacute

rych

zal

eży

przy

spie

szen

ie

graw

itacy

jne

w p

obliż

u pl

anet

y lu

b je

j ksi

ężyc

a

bullpr

zeds

taw

ić w

ynik

ając

y z

eks

pery

men

toacutew

G

alile

usza

wni

osek

do

tycz

ący

spad

ania

cia

ł bull

wyk

azać

że

spa

dani

e sw

obod

ne z

nie

wie

lkic

h w

ysok

ości

to

ruch

jedn

osta

jnie

pr

zysp

iesz

ony

z p

rzys

pies

zeni

em

graw

itacy

jnym

bullw

ykaz

ać ż

e w

arto

ść

przy

spie

szen

ia

spad

ając

ego

swob

odni

e ci

ała

nie

zale

ży o

d je

go

mas

ybull

oblic

zyć

war

tość

pr

zysp

iesz

enia

gr

awita

cyjn

ego

w p

obliż

u Zi

emi

bullpr

zeds

taw

ić p

oglą

dy

Ary

stot

eles

a na

ruch

i s

pada

nie

ciał

bull

wyj

aśni

ć d

lacz

ego

czas

y sp

adan

ia

swob

odne

go (z

taki

ej

sam

ej w

ysok

ości

) cia

ł o

roacuteżn

ych

mas

ach

są

jedn

akow

ebull

oblic

zyć

war

tość

pr

zysp

iesz

enia

gr

awita

cyjn

ego

w p

obliż

u do

wol

nej

plan

ety

lub

jej k

sięż

yca

bullza

plan

ować

i w

ykon

ać

dośw

iadc

zeni

e (n

p z

e śr

ubam

i prz

ycze

pion

ymi

do n

ici)

wyk

azuj

ące

że

spad

anie

sw

obod

ne

odby

wa

się

ze s

tały

m

przy

spie

szen

iem

3 4

O ru

chu

po o

kręg

u i j

ego

przy

czyn

iebull

opis

ać ru

ch je

dnos

tajn

y po

okr

ęgu

bull

posł

ugiw

ać s

ię p

ojęc

iem

ok

resu

i po

jęci

em

częs

totli

woś

ci

bullw

skaz

ać s

iłę

dośr

odko

wą

jako

pr

zycz

ynę

ruch

u po

ok

ręgu

bullop

isać

zal

eżno

ść

war

tośc

i siły

do

środ

kow

ej o

d m

asy

i szy

bkoś

ci c

iała

po

rusz

ając

ego

się

po o

kręg

u or

az o

d pr

omie

nia

okrę

gu

bullpo

dać

przy

kład

y si

ł pe

łnią

cych

rolę

siły

do

środ

kow

ej

bullob

licza

ć w

arto

ść s

iły

dośr

odko

wej

bull

oblic

zać

war

tość

pr

zysp

iesz

enia

do

środ

kow

ego

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

w k

toacutery

ch

rolę

siły

doś

rodk

owej

od

gryw

ają

siły

o roacute

żnej

na

turz

e

bullom

oacutewić

i w

ykon

ać

dośw

iadc

zeni

e (n

p

opis

ane

w z

adan

iu 4

na

str

43) s

praw

dzaj

ące

zale

żnoś

ć F r(m

u r

)

14

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5 6

Siła

gra

wita

cji j

ako

siła

do

środ

kow

a II

I pra

wo

Kepl

era

Ru

chy

sate

litoacutew

bullw

skaz

ać s

iłę g

raw

itacj

i kt

oacuterą

oddz

iału

ją S

łońc

e i p

lane

ty o

raz

plan

ety

i ich

ksi

ężyc

e ja

ko s

iłę

dośr

odko

wą

bull

posł

ugiw

ać s

ię

poję

ciem

sat

elity

ge

osta

cjon

arne

go

bullpo

dać

treś

ć III

pra

wa

Kepl

era

bull

opis

ywać

ruch

sz

tucz

nych

sat

elitoacute

w

bullpo

sług

iwać

się

poj

ęcie

m

pier

wsz

ej p

rędk

ości

ko

smic

znej

bulluz

asad

nić

użyt

eczn

ość

sate

litoacutew

ge

osta

cjon

arny

ch

bullst

osow

ać II

I pra

wo

Kepl

era

do

opis

u ru

chu

plan

et U

kład

u Sł

onec

zneg

obull

wyp

row

adzi

ć w

zoacuter

na w

arto

ść p

ierw

szej

pr

ędko

ści k

osm

iczn

ej

i obj

aśni

ć je

j sen

s fiz

yczn

ybull

oblic

zyć

war

tość

pi

erw

szej

prę

dkoś

ci

kosm

iczn

ej

bullst

osow

ać II

I pra

wo

Kepl

era

do

opis

u ru

chu

ukła

du s

atel

itoacutew

kr

ążąc

ych

wok

oacuteł te

go

sam

ego

ciał

abull

wyp

row

adzi

ć III

pra

wo

Kepl

era

bullob

liczy

ć sz

ybko

ść

sate

lity

na o

rbic

ie

o za

dany

m p

rom

ieni

u

bullob

liczy

ć pr

omie

ń or

bity

sat

elity

ge

osta

cjon

arne

go

7Co

to z

nacz

y ż

e ci

ało

jest

w

sta

nie

niew

ażko

ści

bullpo

dać

przy

kład

y ci

ał z

najd

ując

ych

się

w s

tani

e ni

eważ

kośc

i

bullpo

dać

przy

kład

y do

świa

dcze

ń w

ktoacute

rych

m

ożna

obs

erw

ować

ci

ało

w s

tani

e ni

eważ

kośc

i

bullw

yjaś

nić

na

czym

po

lega

sta

n ni

eważ

kośc

ibull

wyk

azać

pr

zepr

owad

zają

c od

pow

iedn

ie

rozu

mow

anie

że

prze

dmio

t leż

ący

na p

odło

dze

win

dy

spad

ając

ej s

wob

odni

e je

st w

sta

nie

niew

ażko

ści

bullza

plan

ować

w

ykon

ać i

wyj

aśni

ć do

świa

dcze

nie

po

kazu

jące

że

w s

tani

e ni

eważ

kośc

i nie

moż

na

zmie

rzyć

war

tośc

i ci

ężar

u ci

ała

15

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

2 A

stro

nom

ia

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1Ja

k zm

ierz

ono

odle

głoś

ci

do K

sięż

yca

pla

net

i gw

iazd

bullw

ymie

nić

jedn

ostk

i od

legł

ości

uży

wan

e w

ast

rono

mii

bullpo

dać

przy

bliż

oną

odle

głoś

ć Ks

ięży

ca o

d Zi

emi (

przy

najm

niej

rząd

w

ielk

ości

)

bullop

isać

zas

adę

pom

iaru

od

legł

ości

do

Księ

życa

pl

anet

i na

jbliż

szej

gw

iazd

ybull

wyj

aśni

ć n

a cz

ym

pole

ga z

jaw

isko

pa

rala

ksy

bullpo

sług

iwać

się

po

jęci

em k

ąta

para

laks

y ge

ocen

tryc

znej

i h

elio

cent

rycz

nej

bullzd

efini

ować

rok

świe

tlny

i jed

nost

kę

astr

onom

iczn

ą

bullob

liczy

ć od

legł

ość

do K

sięż

yca

(lub

najb

liższ

ych

plan

et)

znaj

ąc k

ąt p

aral

aksy

ge

ocen

tryc

znej

bull

oblic

zyć

odle

głoś

ć do

na

jbliż

szej

gw

iazd

y

znaj

ąc k

ąt p

aral

aksy

he

lioce

ntry

czne

jbull

doko

nyw

ać z

amia

ny

jedn

oste

k od

legł

ości

st

osow

anyc

h w

ast

rono

mii

bullw

yraż

ać k

ąty

w m

inut

ach

i se

kund

ach

łuku

2Ks

ięży

c ndash

nasz

nat

ural

ny

sate

lita

bullop

isać

war

unki

jak

ie

panu

ją n

a po

wie

rzch

ni

Księ

życa

bullw

yjaś

nić

pow

staw

anie

fa

z Ks

ięży

ca

bullpo

dać

przy

czyn

y d

la

ktoacuter

ych

obse

rwuj

emy

tylk

o je

dną

stro

nę

Księ

życa

bullpo

dać

war

unki

jak

ie

mus

zą b

yć s

pełn

ione

by

dosz

ło d

o ca

łkow

itego

za

ćmie

nia

Słoń

ca

bullpo

dać

war

unki

jak

ie

mus

zą b

yć s

pełn

ione

by

dosz

ło d

o ca

łkow

itego

za

ćmie

nia

Księ

życa

bullw

yjaś

nić

dla

czeg

o za

ćmie

nia

Słoń

ca

i Ksi

ężyc

a ni

e w

ystę

pują

cz

ęsto

bull

obja

śnić

zas

adę

ktoacute

rą

przy

jęto

prz

y ob

licza

niu

daty

Wie

lkan

ocy

3Św

iat p

lane

tbull

wyj

aśni

ć s

kąd

poch

odzi

na

zwa bdquo

plan

etardquo

bull

wym

ieni

ć pl

anet

y U

kład

u Sł

onec

zneg

o

bullop

isać

ruch

pla

net

wid

zian

ych

z Zi

emi

bullw

ymie

nić

obie

kty

wch

odzą

ce w

skł

ad

Ukł

adu

Słon

eczn

ego

bullw

yjaś

nić

dla

czeg

o pl

anet

y w

idzi

ane

z Zi

emi

prze

suw

ają

się

na tl

e

gwia

zd

bullop

isać

pla

nety

Ukł

adu

Słon

eczn

ego

bullw

yszu

kać

info

rmac

je n

a te

mat

rzym

skic

h bo

goacutew

kt

oacuteryc

h im

iona

mi

nazw

ano

plan

ety

16

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

3 F

izyk

a at

omow

a

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1 2

Zjaw

isko

foto

elek

tryc

zne

zew

nętr

zne

bullw

yjaś

nić

poję

cie

foto

nu

bullza

pisa

ć w

zoacuter n

a en

ergi

ę fo

tonu

bull

poda

ć pr

zykł

ady

prak

tycz

nego

w

ykor

zyst

ania

zja

wis

ka

foto

elek

tryc

zneg

o

bullop

isać

i ob

jaśn

ić

zjaw

isko

fo

toel

ektr

yczn

ebull

opis

ać ś

wia

tło ja

ko

wią

zkę

foto

noacutew

bull

wyj

aśni

ć o

d cz

ego

zale

ży li

czba

fo

toel

ektr

onoacutew

bull

wyj

aśni

ć o

d cz

ego

zale

ży m

aksy

mal

na

ener

gia

kine

tycz

na

foto

elek

tron

oacutew

bullob

jaśn

ić w

zoacuter E

inst

eina

op

isuj

ący

zjaw

isko

fo

toel

ektr

yczn

ebull

oblic

zyć

min

imal

ną

częs

totli

woś

ć i m

aksy

mal

ną d

ługo

ść

fali

prom

ieni

owan

ia

wyw

ołuj

ąceg

o ef

ekt

foto

elek

tryc

zny

dla

met

alu

o da

nej p

racy

w

yjśc

ia

bullop

isać

bud

owę

zas

adę

dzia

łani

a i z

asto

sow

ania

fo

toko

moacuter

ki

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c w

zoacuter E

inst

eina

bull

odcz

ytyw

ać in

form

acje

z

wyk

resu

zal

eżno

ści

E k(n)

bullpr

zeds

taw

ić w

ynik

i do

świa

dcze

ń św

iadc

zący

ch

o kw

anto

wym

ch

arak

terz

e od

dzia

ływ

ania

św

iatła

z

mat

erią

bull

spor

ządz

ić i

obja

śnić

w

ykre

s za

leżn

ości

m

aksy

mal

nej

ener

gii k

inet

yczn

ej

foto

elek

tron

oacutew

od c

zęst

otliw

ości

pr

omie

niow

ania

w

ywoł

ując

ego

efek

t fo

toel

ektr

yczn

y dl

a fo

toka

tod

wyk

onan

ych

z roacute

żnyc

h m

etal

ibull

wyj

aśni

ć c

o to

zna

czy

że

św

iatło

ma

natu

rę

dual

ną

3 4

O p

rom

ieni

owan

iu

ciał

wid

mac

h ci

ągły

ch

i wid

mac

h lin

iow

ych

bullro

zroacuteż

nić

wid

mo

ciąg

łe

i wid

mo

linio

we

bullro

zroacuteż

nić

wid

mo

emis

yjne

i ab

sorp

cyjn

e

bullop

isać

wid

mo

prom

ieni

owan

ia c

iał

stał

ych

i cie

czy

bullop

isać

wid

ma

gazoacute

w

jedn

oato

mow

ych

i par

pi

erw

iast

koacutew

bull

wyj

aśni

ć roacute

żnic

e m

iędz

y w

idm

em e

mis

yjny

m

i abs

orpc

yjny

m

bullop

isać

szc

zegoacute

łow

o w

idm

o at

omu

wod

oru

bull

obja

śnić

wzoacute

r Bal

mer

abull

opis

ać m

etod

ę an

aliz

y w

idm

owej

bull

poda

ć pr

zykł

ady

za

stos

owan

ia a

naliz

y w

idm

owej

bullob

liczy

ć dł

ugoś

ci fa

l od

pow

iada

jący

ch li

niom

w

idzi

alne

j czę

ści w

idm

a at

omu

wod

oru

bullob

jaśn

ić u

ogoacutel

nion

y w

zoacuter B

alm

era

17

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5 6

Mod

el B

ohra

bu

dow

y at

omu

bullpr

zeds

taw

ić m

odel

Bo

hra

budo

wy

atom

u i p

odst

awow

e za

łoże

nia

tego

mod

elu

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że p

rom

ieni

e or

bit

w a

tom

ie w

odor

u są

sk

wan

tow

ane

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że e

nerg

ia e

lekt

ronu

w

ato

mie

wod

oru

jest

sk

wan

tow

ana

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że a

tom

wod

oru

jest

w

sta

nie

pods

taw

owym

lu

b w

zbud

zony

m

bullob

liczy

ć pr

omie

nie

kole

jnyc

h or

bit w

ato

mie

w

odor

u

bullob

liczy

ć en

ergi

ę el

ektr

onu

na d

owol

nej

orbi

cie

atom

u w

odor

ubull

oblic

zyć

roacuteżn

ice

ener

gii

pom

iędz

y po

ziom

ami

ener

gety

czny

mi a

tom

u w

odor

ubull

wyj

aśni

ć po

wst

awan

ie

linio

weg

o w

idm

a em

isyj

nego

i w

idm

a ab

sorp

cyjn

ego

atom

u w

odor

u

bullob

liczy

ć cz

ęsto

tliw

ość

i dłu

gość

fali

prom

ieni

owan

ia

poch

łani

aneg

o lu

b em

itow

aneg

o pr

zez

atom

bull

wyj

aśni

ć po

wst

awan

ie

serii

wid

mow

ych

atom

u w

odor

ubull

wyk

azać

że

uogoacute

lnio

ny

wzoacute

r Bal

mer

a je

st

zgod

ny z

e w

zore

m

wyn

ikaj

ącym

z m

odel

u Bo

hra

bullw

yjaś

nić

pow

staw

anie

lin

ii Fr

aunh

ofer

a

18

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

4 F

izyk

a ją

drow

a

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1O

dkry

cie

prom

ieni

otw

oacutercz

ości

Pr

omie

niow

anie

jądr

owe

i jeg

o w

łaśc

iwoś

ci

bullw

ymie

nić

rodz

aje

prom

ieni

owan

ia

jądr

oweg

o w

ystę

pują

cego

w

prz

yrod

zie

bullpr

zeds

taw

ić

pods

taw

owe

fakt

y do

tycz

ące

odkr

ycia

pr

omie

niow

ania

ją

drow

ego

bullop

isać

wkł

ad M

arii

Skło

dow

skie

j-Cur

ie

w b

adan

ia n

ad

prom

ieni

otw

oacutercz

ości

ąbull

omoacutew

ić w

łaśc

iwoś

ci

prom

ieni

owan

ia a

b i g

bullw

yjaś

nić

do

czeg

o sł

uży

liczn

ik G

-M

bullpr

zeds

taw

ić

wni

oski

wyn

ikaj

ące

z do

świa

dcze

nia

Wyk

ryw

anie

pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go za

pom

ocą

liczn

ika

G-M

bullod

szuk

ać in

form

acje

o

prom

ieni

owan

iu X

bull

wsk

azać

isto

tną

roacuteżn

icę

mię

dzy

prom

ieni

owan

iem

X

a pr

omie

niow

anie

m

jądr

owym

bull

przy

goto

wać

pr

ezen

tacj

ę na

te

mat

His

toria

od

kryc

ia i b

adan

ia

prom

ieni

owan

ia

jądr

oweg

o2

Odd

ział

ywan

ie

prom

ieni

owan

ia

joni

zują

cego

z

mat

erią

Dzi

ałan

ie

prom

ieni

owan

ia n

a or

gani

zmy

żyw

e

bullw

ymie

nić

pods

taw

owe

zasa

dy o

chro

ny p

rzed

pr

omie

niow

anie

m

joni

zują

cym

bull

ocen

ić s

zkod

liwoś

ć pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go

poch

łani

aneg

o pr

zez

ciał

o cz

łow

ieka

w

roacuteżn

ych

sytu

acja

ch

bullw

yjaś

nić

poję

cie

daw

ki

poch

łoni

ętej

i p

odać

jej

jedn

ostk

ę

bullw

yjaś

nić

poję

cie

daw

ki

skut

eczn

ej i

poda

ć je

j je

dnos

tkę

bullop

isać

wyb

rany

sp

osoacuteb

wyk

ryw

ania

pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go

bullob

liczy

ć da

wkę

po

chło

nięt

ąbull

wyj

aśni

ć po

jęci

e m

ocy

daw

ki

bullw

yjaś

nić

do

czeg

o sł

użą

dozy

met

ry

bullpo

dejm

ować

św

iado

me

dzia

łani

a na

rzec

z oc

hron

y śr

odow

iska

nat

ural

nego

pr

zed

nadm

iern

ym

prom

ieni

owan

iem

jo

nizu

jący

m (a

b g

X)

bullod

szuk

ać i

prze

dsta

wić

in

form

acje

na

tem

at

moż

liwoś

ci z

bada

nia

stęż

enia

rado

nu

w s

woi

m o

tocz

eniu

19

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

3 D

ośw

iadc

zeni

e Ru

ther

ford

a

Budo

wa

jądr

a at

omow

ego

bullop

isać

bud

owę

jądr

a at

omow

ego

bullpo

sług

iwać

się

po

jęci

ami

jądr

o at

omow

e p

roto

n

neut

ron

nuk

leon

pi

erw

iast

ek i

zoto

p

bullop

isać

doś

wia

dcze

nie

Ruth

erfo

rda

i om

oacutewić

je

go z

nacz

enie

bull

poda

ć sk

ład

jądr

a at

omow

ego

na

pods

taw

ie li

czby

m

asow

ej i

atom

owej

bullpr

zepr

owad

zić

rozu

mow

anie

kt

oacutere

poka

że ż

e w

ytłu

mac

zeni

e w

ynik

u do

świa

dcze

nia

Ruth

erfo

rda

jest

m

ożliw

e ty

lko

przy

za

łoże

niu

że

praw

ie

cała

mas

a at

omu

jest

sk

upio

na w

jądr

ze

o śr

edni

cy m

niej

szej

ok

105 ra

zy o

d śr

edni

cy

atom

u

bullw

ykon

ać i

omoacutew

ić

sym

ulac

ję

dośw

iadc

zeni

a Ru

ther

ford

abull

odsz

ukać

info

rmac

je n

a te

mat

mod

eli b

udow

y ją

dra

atom

oweg

o i o

moacutew

ić je

den

z ni

ch

4Pr

awo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

M

etod

a da

tow

ania

iz

otop

oweg

o

bullop

isać

rozp

ady

alfa

i b

eta

bullw

yjaś

nić

poję

cie

czas

u po

łow

iczn

ego

rozp

adu

bullza

pisa

ć sc

hem

aty

rozp

adoacutew

alfa

i be

ta

bullop

isać

spo

soacuteb

pow

staw

ania

pr

omie

niow

ania

ga

mm

a

bullpo

sług

iwać

się

poj

ęcie

m

jądr

a st

abiln

ego

i nie

stab

ilneg

obull

posł

ugiw

ać s

ię p

ojęc

iem

cz

asu

poło

wic

zneg

o ro

zpad

ubull

nary

sow

ać w

ykre

s za

leżn

ości

od

czas

u lic

zby

jąde

r kt

oacutere

uleg

ły

rozp

adow

ibull

obja

śnić

pra

wo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

bullw

yjaś

nić

zasa

dę

dato

wan

ia s

ubst

ancj

i na

pod

staw

ie je

j skł

adu

izot

opow

ego

i sto

sow

ać

tę z

asad

ę w

zad

ania

ch

bullw

ykon

ać d

ośw

iadc

zeni

e

sym

uluj

ące

rozp

ad

pr

omie

niot

woacuter

czy

bullza

pisa

ć pr

awo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

w p

osta

ci

N =

N0 (1

2)t

T bull

poda

ć se

ns fi

zycz

ny

i jed

nost

kę a

ktyw

nośc

i pr

omie

niot

woacuter

czej

bull

rozw

iązy

wać

zad

ania

ob

licze

niow

e s

tosu

jąc

wzo

ry N

= N

0(12

)tT o

raz

A =

A (1

2)t

T bull

wyj

aśni

ć c

o to

zn

aczy

że

rozp

ad

prom

ieni

otw

oacutercz

y m

a ch

arak

ter s

taty

styc

zny

20

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5En

ergi

a w

iąza

nia

Re

akcj

a ro

zszc

zepi

enia

bullop

isać

reak

cję

rozs

zcze

pien

ia u

ranu

92235U

bullw

yjaś

nić

na

czym

po

lega

reak

cja

łańc

ucho

wa

bullpo

dać

war

unki

zaj

ścia

re

akcj

i łań

cuch

owej

bull

posł

ugiw

ać s

ię

poję

ciam

i en

ergi

a sp

oczy

nkow

a d

eficy

t m

asy

ene

rgia

wią

zani

a

bullob

liczy

ć en

ergi

ę sp

oczy

nkow

ą

defic

yt m

asy

ene

rgię

w

iąza

nia

dla

roacuteżn

ych

pier

wia

stkoacute

w

bullpr

zean

aliz

ować

wyk

res

zale

żnoś

ci e

nerg

ii w

iąza

nia

przy

pada

jące

j

na je

den

nukl

eon

E Aw

od li

czby

nuk

leon

oacutew

wch

odzą

cych

w s

kład

ją

dra

atom

u

bullzn

ając

mas

y pr

oton

u

neut

ronu

ele

ktro

nu

i ato

mu

o lic

zbie

m

asow

ej A

obl

iczy

ć en

ergi

ę w

iąza

nia

tego

at

omu

bullna

pod

staw

ie

wyk

resu

zal

eżno

ści

E AA

w(

) wyj

aśni

ć

otrz

ymyw

anie

wie

lkic

h en

ergi

i w re

akcj

ach

rozs

zcze

pien

ia c

iężk

ich

jąde

r6

Bom

ba a

tom

owa

en

erge

tyka

jądr

owa

bullpo

dać

przy

kład

y

wyk

orzy

stan

ia e

nerg

ii ją

drow

ej

bullop

isać

bud

owę

i zas

adę

dzia

łani

a re

akto

ra

jądr

oweg

obull

opis

ać d

ział

anie

el

ektr

owni

jądr

owej

bull

wym

ieni

ć ko

rzyś

ci

i zag

roże

nia

zwią

zane

z

wyk

orzy

stan

iem

en

ergi

i jąd

row

ej

bullop

isać

zas

adę

dzia

łani

a bo

mby

ato

mow

ej

bullop

isać

bud

owę

bom

by

atom

owej

bull

przy

goto

wać

w

ypow

iedź

na

tem

at

Czy

elek

trow

nie

jądr

owe

są n

iebe

zpie

czne

bullod

szuk

ać in

form

acje

i p

rzyg

otow

ać

prez

enta

cję

na te

mat

sk

łado

wan

ia o

dpad

oacutew

radi

oakt

ywny

ch

i zw

iąza

nych

z ty

m

zagr

ożeń

21

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

7Re

akcj

e ją

drow

e S

łońc

e i b

omba

wod

orow

abull

poda

ć pr

zykł

ad re

akcj

i ją

drow

ej

bullna

zwać

reak

cje

zach

odzą

ce w

Sło

ńcu

i w in

nych

gw

iazd

ach

bullod

pow

iedz

ieć

na

pyta

nie

jaki

e re

akcj

e są

źr

oacutedłe

m e

nerg

ii Sł

ońca

bullw

ymie

nić

i obj

aśni

ć roacute

żne

rodz

aje

reak

cji

jądr

owyc

hbull

zast

osow

ać z

asad

y za

chow

ania

licz

by

nukl

eonoacute

w ł

adun

ku

elek

tryc

zneg

o or

az

ener

gii w

reak

cjac

h ją

drow

ych

bullpo

dać

war

unki

ni

ezbę

dne

do z

ajśc

ia

reak

cji t

erm

ojąd

row

ej

bullop

isać

pro

ces

fuzj

i le

kkic

h ją

der n

a pr

zykł

adzi

e cy

klu

pp

bullop

isać

reak

cje

zach

odzą

ce w

bom

bie

wod

orow

ej

bullpo

roacutew

nać

ener

gie

uwal

nian

e w

reak

cjac

h sy

ntez

y i r

eakc

jach

ro

zszc

zepi

enia

5 Ś

wia

t gal

akty

k

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1N

asza

Gal

akty

ka

Inne

gal

akty

kibull

opis

ać b

udow

ę na

szej

G

alak

tyki

bull

opis

ać p

ołoż

enie

U

kład

u Sł

onec

zneg

o w

Gal

akty

ce

bullpo

dać

wie

k U

kład

u Sł

onec

zneg

o

bullw

yjaś

nić

jak

pow

stał

y Sł

ońce

i pl

anet

ybull

opis

ać s

posoacute

b w

yzna

czen

ia w

ieku

pr

oacutebek

ksi

ężyc

owyc

h

i met

eory

toacutew

bullpo

dać

przy

bliż

oną

liczb

ę ga

lakt

yk d

ostę

pnyc

h na

szym

obs

erw

acjo

m

bullpo

dać

przy

bliż

oną

liczb

ę gw

iazd

w g

alak

tyce

22

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

2Pr

awo

Hub

blersquo

abull

na p

rzyk

ładz

ie m

odel

u ba

loni

ka w

ytłu

mac

zyć

obse

rwow

any

fakt

ro

zsze

rzan

ia s

ię

Wsz

echś

wia

ta

bullpo

dać

wie

k W

szec

hśw

iata

bullpo

dać

treś

ć pr

awa

Hub

ble

a z

apis

ać

je w

zore

m u

r = H

r

i obj

aśni

ć w

ielk

ości

w

ystę

pują

ce w

tym

w

zorz

ebull

wyj

aśni

ć te

rmin

bdquou

ciec

zka

gala

ktyk

rdquo

bullob

liczy

ć w

iek

W

szec

hśw

iata

bull

obja

śnić

jak

na

pods

taw

ie p

raw

a H

ubbl

ea

wni

osku

jem

y

że g

alak

tyki

odd

alaj

ą si

ę od

sie

bie

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c pr

awo

Hub

ble

a

3Te

oria

Wie

lkie

go

Wyb

uchu

bullok

reśl

ić p

oczą

tek

znan

ego

nam

W

szec

hśw

iata

term

inem

bdquoW

ielk

i Wyb

uchrdquo

bullop

isać

Wie

lki W

ybuc

hbull

wyj

aśni

ć c

o to

jest

pr

omie

niow

anie

re

likto

we

bullpo

dać

argu

men

ty

prze

maw

iają

ce z

a sł

uszn

ości

ą te

orii

Wie

lkie

go W

ybuc

hu

23

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VII PROCEDURY OSIĄGANIA CELOacuteW

Nauczanie fizyki według prezentowanego programu powinno się odbywać zgodnie z teorią kształcenia wielostronnego Uczniowie powinni być systematycznie aktywizowani do prze-prowadzania wszechstronnych operacji umysłowych

Praca powinna przebiegać w roacuteżnych tokach nauczania głoacutewnie w toku problemowym i podającym W miarę możliwości nauczyciel powinien także stosować tok praktyczny i eks-ponujący

W ramach toku podającego szczegoacutelnie przydatne będą metody bull praca z książką bull pogadanka bull pokaz bull opis bull Tok problemowy powinien być realizowany głoacutewnie poprzez takie metody jak bull dyskusja bull metody sytuacyjne bull metoda seminaryjna bull metoda projektoacutew

Tok praktyczny w nauczaniu fizyki jest realizowany poprzez stosowanie metody obserwa-cji i doświadczeń w tym także symulowanych

W zależności od treści nauczania nauczyciel powinien na każdej lekcji stosować roacuteżne metody Świadome roacuteżnicowanie podczas lekcji metod nauczania zdaniem M Śnieżyńskie-go1 aktywizuje ucznioacutew uatrakcyjnia zajęcia i przyczynia się do zrozumienia i trwalszego zapamiętania opracowanego materiału

I tak np pokaz animacja lub symulacja zjawiska może służyć zainicjowaniu bdquoburzy moacute-zgoacutewrdquo Praca z podręcznikiem może być wstępem do dyskusji podczas ktoacuterej uczniowie wykorzystają zdobytą samodzielnie wiedzę lub rozwiązywania problemoacutew

Tok eksponujący związany z przeżywaniem i wyzwalaniem stanoacutew emocjonalnych może być połączony z zastosowaniem metod problemowych np dyskusji nad wynikami obser-wacji

Wśroacuted szczegoacutelnie przydatnych metod opartych na toku podającym celowo nie wymie-niono wykładu Uważamy że ze względu na trudności ucznioacutew w koncentracji brak umie-jętności wyselekcjonowania przez nich najistotniejszych elementoacutew i brak umiejętności efektywnego notowania wykład w konwencjonalnej postaci powinien być stosowany incy-dentalnie

Znacznie użyteczniejszy na lekcjach fizyki może być wykład realizowany w sposoacuteb proble-mowo-programowany W takim przypadku temat wykładu zostaje zamieniony w problem głoacutewny a tezy ndash w problemy szczegoacutełowe Po udzieleniu odpowiedzi na każde pytanie-pro-blem nauczyciel odwołuje się do ucznioacutew ktoacuterzy mogą stawiać pytania i żądać powtoacuterzenia niejasnych kwestii Powstające sprzężenie zwrotne między nauczycielem i uczniami zapo-biega powstawaniu luk i umożliwia natychmiastową weryfikację wiedzy

Szczegoacutelną wartość w nauczaniu fizyki mają metody problemowe ktoacutere rozbudzają ak-tywność intelektualną ucznioacutew wyzwalają samodzielne i twoacutercze myślenie Pracując takimi metodami nauczyciel odgrywa rolę inspiratora i doradcy w rozwiązywaniu trudniejszych kwestii Nauczyciel powinien zadbać o jak najczęstsze stawianie ucznioacutew w sytuacji proble-

1 Marian Śnieżyński Dialog edukacyjny Wydawnictwo Naukowe PAT Krakoacutew 2001

24

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

mowej i indywidualizowanie nauczania poprzez roacuteżnicowanie problemoacutew dla poszczegoacutel-nych grup ucznioacutew w zależności od ich aktualnych możliwości intelektualnych

Metody te są preferowane przez reformę edukacji W nauczaniu fizyki te preferencje mogą się objawiać w szerszym stosowaniu metody sytuacyjnej Powinna ona obejmować nie tylko sytuacje wymagające dokonywania obliczeń (zadania obliczeniowe opisujące pewną sytu-ację fizyczną) ale przede wszystkim sytuacje wymagające wyjaśniania oceniania przewi-dywania poszukiwania argumentoacutew itp Nauczyciel powinien przy tym stwarzać uczniom możliwości do formułowania dłuższych wypowiedzi w języku fizyki zwracając uwagę na poprawność merytoryczną i logiczną

Zatrważające doniesienia o powszechnym w polskim społeczeństwie braku rozumienia czytanego tekstu nakładają na nauczycieli obowiązek stosowania metody polegającej na pracy z dostarczonym przez nauczyciela tekstem i prezentacją jego treści (metoda semi-naryjna)

Według M Śnieżyńskiego metoda ta ma dużą wartość dydaktyczną ponieważ bdquouczy kon-centracji uwagi czytania ze zrozumieniem poszerza zakres słownictwa uczy odpowiedzial-ności za słowordquo Stosowanie tej metody w nauczaniu fizyki przyczyni się do ukształtowania umiejętności posługiwania się przez ucznioacutew językiem fizyki poprawnego definiowania wielkości fizycznych odczytywania ich sensu fizycznego ze wzoroacutew definicyjnych ustalania zależności od innych wielkości fizycznych poprawnego wypowiadania treści praw fizycz-nych i zapisywania ich w języku matematyki poprawnej interpretacji praw przedstawionych w matematycznej formie

Podstawa programowa nakłada na nauczyciela fizyki obowiązek kształtowania umie-jętności

bull obserwacji i opisywania zjawisk fizycznych i astronomicznych bull wykonywania doświadczeń fizycznych i prostych obserwacji astronomicznych zapi-

sywania i analizowania wynikoacutew bull oraz sporządzania i interpretacji wykresoacutew

Umiejętności te należy kształtować posługując się metodami toku praktycznego tj po-kazem połączonym z obserwacją oraz doświadczeniem Doświadczenie powinno być przez ucznioacutew zaplanowane a po jego wykonaniu powinno nastąpić opracowanie i zaprezento-wanie wynikoacutew Ze względu na małą liczbę godzin fizyki brak podziału na grupy i mizerne wyposażenie pracowni skomplikowane doświadczenia wymagające długiego czasu wy-konywania i drogiej aparatury zastępuje się prostymi doświadczeniami z wykorzystaniem przedmiotoacutew codziennego użytku Rodzaj wykorzystywanych materiałoacutew nie wpływa na wartość naukową doświadczenia Ważne jest natomiast jego staranne przygotowanie za-roacutewno od strony metodycznej (uświadomienie celu przedyskutowanie koncepcji doświad-czenia sformułowanie problemu przedyskutowanie hipotez weryfikacja hipotez i wy-prowadzenie wnioskoacutew) jak i organizacyjnej (przygotowanie koniecznych przedmiotoacutew ustalenie formy pracy indywidualnej lub zespołowej)

W praktyce ze względu na ograniczenia czasowe lub specyfikę nauczanych treści real-ne doświadczenia fizyczne są zastępowane przez symulacje komputerowe lub doświadcze-nia sfilmowane Jakkolwiek doświadczenie symulowane nigdy nie zastąpi doświadczenia realnego dobrze przygotowany nauczyciel może je włączyć w problemowy tok nauczania z dużą korzyścią dla ucznioacutew Modelowanie i symulacje komputerowe są nieocenione w realizacji treści dotyczących mikroświata i kosmologii czyli treści ktoacutere ze swej natury nie mogą być ilustrowane realnym doświadczeniem Bezwzględnie konieczne jest jednak wy-konanie chociaż kilku doświadczeń

25

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Proponujemy np bull badanie ruchu po okręgu bull badanie zależności barwy światła i intensywności świecenia metalu od jego tempe-

ratury bull wykrywanie promieniowania jonizującego za pomocą licznika Geigera-Mullera bull badanie pochłaniania promieniowania jonizującego przez roacuteżne materiały bull badanie zależności natężenia promieniowania od odległości od źroacutedła bull wyznaczanie odległości do trudno dostępnego obiektu z wykorzystaniem zjawiska

paralaksyWedług M Śnieżyńskiego kluczowymi umiejętnościami kształtowanymi w zreformowa-

nej szkole mają być bdquoumiejętności efektywnego wspoacutełdziałania w zespole i pracy w grupie budowania więzi międzyludzkich podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji skutecznego działania na gruncie zachowania obowiązujących norm rozwiązywanie pro-blemoacutew w twoacuterczy sposoacuteb poszukiwanie porządkowanie i wykorzystywanie informacji z roacuteżnych źroacutedeł odnoszenie do praktyki zdobytej wiedzy oraz tworzenie potrzebnych do-świadczeń i nawykoacutew rozwoacutej osobistych zainteresowańrdquo

Wszystkie wymienione wyżej umiejętności mogą być kształtowane przy wykorzystaniu metody projektoacutew Według K Chałas istota tej metody bdquozawiera się w samodzielnym podej-mowaniu i realizacji przez ucznioacutew określonych dużych przedsięwzięć na podstawie przyję-tych wcześniej zasad reguł i procedur postępowaniardquo2

Projekty realizowane w praktyce szkolnej mogą być wykonywane indywidualnie i zespoło-wo Mogą mieć charakter poznawczy (projekty typu bdquoopisaćrdquo bdquosprawdzićrdquo bdquoodkryćrdquo) lub prak-tyczny (typu bdquousprawnićrdquo bdquowykonaćrdquo bdquowynaleźćrdquo) Mogą także łączyć oba charaktery działania

Według K Chałas metoda projektoacutew ma wszechstronne walory edukacyjne bull przyczynia się do wielostronnego kształcenia osobowości ucznia bull przyczynia się do realizacji zadań zreformowanej szkoły poprzez kształtowanie umie-

jętności bull wdraża ucznioacutew do pracy naukowo-badawczej bull przyczynia się do rozwoju zainteresowań ucznioacutew bull ma duże walory wychowawcze

Ucząc fizyki staramy się wymagać od ucznioacutew bull samodzielnego wyszukiwania i gromadzenia materiałoacutew służących do opracowania

wybranych zagadnień z fizyki lub tematoacutew interdyscyplinarnych bull korzystania z literatury popularnonaukowej bull sporządzania konspektoacutew notatek i referatoacutew na zadany temat

Wszystkie te rodzaje aktywności ucznioacutew mogą stanowić elementy realizacji metody pro-jektoacutew ktoacuterą nauczyciele fizyki powinni uwzględnić w swojej pracy Prezentowany program nauczania daje takie możliwości Oto propozycje tematoacutew do zastosowania metody projek-toacutew

bull Źroacutedła energii XXI wieku bull Za i przeciw energetyce jądrowej bull Ewolucja poglądoacutew na budowę Wszechświata

Wymienione i inne3 problemy mogą stanowić także tematykę szkolnych sesji popularno-naukowych

2 Krystyna Chałas Metoda projektoacutew i jej egzemplifikacja w praktyce Wydawnictwo Nowa Era Warszawa 20003 Biblioteka Nauczyciela Fizyki zeszyt 4 Metoda projektoacutew ZamKor Krakoacutew 2005

26

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Teoria kształcenia wielostronnego postuluje stosowanie wielu urozmaiconych środkoacutew dydaktycznych W nauczaniu fizyki oproacutecz tradycyjnego zestawu środkoacutew związanych głoacutewnie z wykonywaniem doświadczeń ogromną rolę zaczyna odgrywać komputer Inte-raktywne programy komputerowe indywidualizują nauczanie np pozwalają samodziel-nie eksperymentować i opracowywać wyniki pomiaroacutew Głoacutewnym źroacutedłem informacji dla ucznioacutew staje się Internet Osiągnięcia naukowe docierają do ucznioacutew bez bdquopośrednikoacutewrdquo Uczniowie nawet z najmniejszych miejscowości mogą się włączać do międzynarodowych badań astronomicznych (np programu Telescopes in Education czy Hands on Universe)

Szkoła powinna wspierać nauczyciela w osiąganiu założonych celoacutew stwarzając jak naj-lepsze warunki do wszechstronnej aktywności ucznioacutew na lekcjach fizyki i zajęciach poza-lekcyjnych przez

bull odpowiednie wyposażenie pracowni fizycznej bull stworzenie uczniom możliwości pracy z komputerem (dostęp do Internetu) bull gromadzenie w bibliotece encyklopedii (także multimedialnych) poradnikoacutew encyklo-

pedycznych leksykonoacutew literatury popularnonaukowej czasopism popularnonauko-wych (np bdquoŚwiat Naukirdquo bdquoWiedza i Życierdquo bdquoMłody Technikrdquo bdquoFotonrdquo) filmoacutew edukacyjnych

PROCEDURY SZCZEGOacuteŁOWE CHARAKTERYSTYCZNE DLA FIZYKI

1 Rozpoznawanie opis i wyjaśnianie zjawisk fizycznychKształtowanie kompetencji zwanej znajomością zjawisk powinno się odbywać w każdym przypadku zgodnie z jednakową procedurą postępowania

bull odkrywanie i obserwacja zjawiska bull wprowadzenie pojęć fizycznych służących do opisu zjawiska bull opis obserwowanego zjawiska w języku fizyki bull wyjaśnienie zjawiska na podstawie poznanych praw fizycznych bull (ewentualnie) matematyczny opis zjawiska

2 Wprowadzanie pojęć i wielkości fizycznychBardzo ważne jest przestrzeganie kolejnych faz wprowadzania pojęć (faza konceptualizacji faza formalizacji faza schematyzacji) przy czym w działach Fizyka atomowa i Fizyka jądrowa należy położyć szczegoacutelny nacisk na fazę konceptualizacji

3 Odczytywanie wielkości fizycznych z wykresu i szacowanie niepewności pomiarowychKażdorazowo po sporządzeniu wykresu w oparciu o wiedzę matematyczną ucznia należy mu uświadomić jaka to funkcja matematyczna jakie wielkości można odczytać z wykresu i jak oszacować niepewności pomiarowe

4 Planowanie wykonywanie i analiza eksperymentoacutew fizycznychUczniowie powinni przeprowadzać doświadczenia lub ich symulacje analizować je i prezen-tować

5 Czytanie tekstoacutew fizycznych ze zrozumieniemUczniowie powinni czytać teksty fizyczne (dostosowane do ich poziomu) porządkować zdobyte wiadomości ze względu na stopień ważności i strukturę kontrolować stopień ich zrozumienia i zapamiętania

27

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

6 Zbieranie i porządkowanie informacji pochodzących z roacuteżnych źroacutedełUczniowie powinni możliwie często zbierać informacje na wybrany temat korzystając z lite ratury młodzieżowej popularnonaukowej telewizji Internetu

7 Przygotowanie i prezentowanie dłuższych wypowiedzi o tematyce fizycznejUczniowie powinni prezentować przygotowaną wcześniej wypowiedź w oparciu o plan i materiał ilustracyjny Powinni przy tym przestrzegać poprawności merytorycznej precyzyj-nego i zrozumiałego wyrażania myśli i wyznaczonego czasu wypowiedzi

8 Przygotowanie wypowiedzi w formie pisemnejUczniowie powinni wypowiadać się w formie pisemnej na wybrane tematy z fizyki

9 Rozwiązywanie problemoacutewUczniowie powinni samodzielnie lub w zespole rozwiązywać drobne problemy jakościowe i ilościowe prezentować je klasie uczestniczyć w konstruktywnej dyskusji precyzyjnie i ja-sno formułować myśli analizować i eliminować popełniane błędy

10 Rozwiązywanie zadań fizycznychDo rozwiązywania typowych zadań fizycznych uczniowie powinni tworzyć i stosować kon-sekwentnie i ze zrozumieniem algorytmy postępowania

11 Dyskusja wynikoacutew zadańUczniowie powinni w formie ustnej pisemnej przeprowadzać dyskusję wynikoacutew zadań o du-żej wartości praktycznej

12 Samokształcenie i samokontrolaW celu wdrożenia do samokształcenia i samokontroli uczniowie powinni samodzielnie wy-konywać zadania z podręcznika testy Sprawdź swoją wiedzę oraz (ewentualnie) rozwiązy-wać zadania i testy ze zbioroacutew poleconych przez nauczyciela

Nauczyciel może roacutewnież zachęcić ucznioacutew do korzystania z wybranych działoacutew multime-dialnego kursu fizyki przygotowanego przez wydawnictwo ZamKor i rozwiązywania zadań interaktywnych i podsumowujących (zawierających wskazoacutewki i szczegoacutełowe rozwiązania)

13 Wykorzystanie Internetu i interaktywnych programoacutew dydaktycznychUczniowie powinni w miarę możliwości korzystać z komputera (Internetu interaktywnych programoacutew kształcących np publikowanych na stronie wwwzamkorpl)

28

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VIII PROPOZYCJE METOD OCENY OSIĄGNIĘĆ UCZNIOacuteW

Celem nauczania jest kształtowanie kompetencji kluczowych niezbędnych człowiekowi w dorosłym życiu niezależnie od rodzaju wykształcenia i wykonywanego zawodu W na-uczaniu fizyki sprawdzaniem i ocenianiem należy więc objąć nie tylko umiejętności związa-ne ściśle z tym przedmiotem ale także związane z jego walorami ogoacutelnokształcącymi Wiele ważnych osiągnięć można oceniać tylko opisowo w dłuższym czasie

Tradycyjne odpytywanie przy tablicy powinno być zastąpione ocenianiem w trakcie dys-kusji Nauczyciel nastawiony na sterowanie przebiegiem uczenia się ucznioacutew nie powinien oddzielać sprawdzania i oceniania od nauczaniaProponujemy następujące metody sprawdzania osiągnięć ucznioacutew

1 bdquoSamosprawdzanierdquo czyli samokontrolaa) Uczeń rozwiązuje samodzielnie zadania z podręcznika i testy Sprawdź swoją wiedzę oraz

zadania z poleconych przez nauczyciela zbioroacutew zadań lub testoacutew i ocenia jaki procent zadań potrafi rozwiązać

b) Uczeń pracuje samodzielnie z interaktywnymi programami komputerowymi kontroluje liczbę koniecznych wskazoacutewek i objaśnień z ktoacuterych musi korzystać

2 Zbiorowa dyskusjaPodstawą do indywidualnych ocen ucznioacutew może być dyskusja

Inicjatorem dyskusji jest zwykle nauczyciel ale może być nim także uczeń ktoacutery przeczy-tał lub zauważył coś dla niego niezrozumiałego a mającego związek z opracowywanymi na lekcjach treściami W tym drugim przypadku nauczyciel powinien dopuszczać do dyskusji tylko woacutewczas gdy uczeń jest do prezentacji problemu dobrze przygotowany

Nauczyciel kieruje dyskusją roacutewnocześnie notując uwagi o ważnych elementach w wy-stąpieniach poszczegoacutelnych ucznioacutew

3 Obserwacja ucznioacutew w trakcie uczenia sięNauczyciel obserwuje indywidualną pracę ucznioacutew w toku lekcji i ich pracę w zespole Oce-nia wiedzę pomysłowość i oryginalność w rozwiązywaniu problemoacutew aktywność zaanga-żowanie umiejętność wspoacutełpracy

4 Sprawdzanie i ocenianie prac pisemnycha) Nauczyciel sprawdza i ocenia wypracowania przygotowane na podstawie literatury po-

pularnonaukowej Internetu telewizjib) Nauczyciel sprawdza i ocenia wyniki testoacutew i sprawdzianoacutew

5 Wszechstronna ocena prezentacji przygotowanych na podstawie jednego przeczy-tanego tekstu lub wielu roacuteżnych źroacutedeł

6 Sprawdzanie i ocenianie działalności praktycznej ucznioacutewOcenie podlegają wykonywane przez ucznia w toku lekcji pomiary i doświadczenia oraz mo-dele wykonane samodzielnie w domu

7

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

II CELE NAUCZANIA FIZYKI NA POZIOMIE PODSTAWOWYM

Cel strategicznyZnaczący udział wiedzy o przyrodzie i umiejętności kształtowanych podczas uczenia się fizy-ki oraz astronomii w ogoacutelnym wykształceniu Polaka

Cele ogoacutelne programu1 Zapewnienie uczniom trwałej ogoacutelnej wiedzy z zakresu fizyki i astronomii2 Stymulowanie ogoacutelnego rozwoju intelektualnego ucznia3 Kształtowanie charakteru i postawy

Ogoacutelne cele edukacyjne1 Kształtowanie świadomości istnienia praw rządzących mikro- i makroświatem oraz wyni-

kająca z niej refleksja filozoficzno-przyrodnicza2 Dostrzeganie struktury fizyki i kosmologii i ich związku z innymi naukami przyrodni-

czymi3 Przygotowanie do rozumnego odbioru i oceny informacji a także odważnego podejmo-

wania dyskusji i formułowania opinii4 Rozumienie znaczenia fizyki dla techniki medycyny ekologii jej związku z roacuteżnymi

dziedzinami działalności ludzkiej oraz implikacji społecznych i możliwości kariery za-wodowej

5 Zainteresowanie fizyką kosmologią i tajemnicami przyrody

Cele poznawcze kształcące społeczne i wychowawcze1 Kształtowanie umiejętności obserwowania i opisywania zjawisk fizycznych i astrono-

micznych2 Rozwijanie umiejętności planowania i wykonywania prostych doświadczeń formu-

łowania wynikających z nich wnioskoacutew oraz opisywania ze zrozumieniem metod ba-dawczych stosowanych w fizyce i astronomii (w zakresie zagadnień objętych podstawą programową)

3 Kształtowanie umiejętności opisywania zjawisk fizycznych i rozwiązywania problemoacutew fizycznych i astronomicznych z zastosowaniem prostych technik matematycznych

4 Rozwijanie umiejętności posługiwania się technologią informacyjną do zbierania da-nych ich przetwarzania oraz modelowania zjawisk fizycznych

5 Budzenie szacunku do przyrody i podziwu dla jej piękna6 Rozwijanie zainteresowania otaczającym światem i motywacji do zdobywania wiedzy7 Kształtowanie aktywnej postawy wobec problemoacutew społecznych wynikających z rozwo-

ju techniki i nowych technologii8 Rozwijanie umiejętności wspoacutełpracy w zespole przestrzegania reguł wspoacutełodpowie-

dzialności za sukcesy i porażki wzajemnej pomocy9 Ukształtowanie takich cech jak dociekliwość rzetelność wytrwałość i upoacuter w dążeniu do

celu systematyczność dyscyplina wewnętrzna i samokontrola

8

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

III TREŚCI KSZTAŁCENIA

1 Grawitacja bull Trochę historii czyli o odkryciach Kopernika Keplera i o geniuszu Newtona bull O Newtonie i prawie powszechnej grawitacji bull Spadanie ciał jako skutek oddziaływań grawitacyjnych bull O ruchu po okręgu i jego przyczynie bull Siła grawitacji jako siła dośrodkowa bull III prawo Keplera bull Ruchy satelitoacutew bull Co to znaczy że ciało jest w stanie nieważkości

2 Astronomia bull Jak zmierzono odległości do Księżyca planet i gwiazd bull Księżyc ndash nasz naturalny satelita bull Świat planet

3 Fizyka atomowa bull Zjawisko fotoelektryczne zewnętrzne bull O promieniowaniu ciał widmach ciągłych i bdquowizytoacutewkachrdquo pierwiastkoacutew czyli ich wid-

mach liniowych bull Model Bohra budowy atomu wodoru

4 Fizyka jądrowa bull Odkrycie promieniotwoacuterczości Promieniowanie jądrowe i jego właściwości bull Oddziaływanie promieniowania jonizującego z materią Działanie promieniowania na

organizmy żywe bull Doświadczenie Rutherforda Budowa jądra atomowego bull Prawo rozpadu promieniotwoacuterczego Metoda datowania izotopowego bull Energia wiązania Reakcja rozszczepienia bull Bomba atomowa energetyka jądrowa bull Reakcje jądrowe Słońce i bomba wodorowa

5 Świat galaktyk bull Nasza Galaktyka bull Inne galaktyki bull Prawo Hubblersquoa bull Teoria Wielkiego Wybuchu

9

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

IV OGOacuteLNY ROZKŁAD MATERIAŁUPropozycja przydziału godzin na poszczegoacutelne działy

Nr Dział fizyki Liczba godzin przeznaczonych na

nowe treści powtoacuterzenie sprawdzenie

1 Grawitacja 7 12 Astronomia 3 13 Fizyka atomowa 6 14 Fizyka jądrowa 7 15 Świat galaktyk 2 1

Całkowita liczba godzin 25 5

10

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

V SZCZEGOacuteŁOWY ROZKŁAD MATERIAŁU

1 Grawitacja ndash 8 godzin

Temat Liczba godzin

lekcyjnych1 O odkryciach Kopernika Keplera i o geniuszu Newtona Prawo powszechnej

grawitacji1

2 Spadanie ciał jako skutek oddziaływań grawitacyjnych 13 O ruchu po okręgu i jego przyczynie 24 Siła grawitacji jako siła dośrodkowa III prawo Keplera Ruchy satelitoacutew 25 Co to znaczy że ciało jest w stanie nieważkości 16 Powtoacuterzenie wiadomości Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

2 Astronomia ndash 4 godziny

Temat Liczba godzin

lekcyjnych1 Jak zmierzono odległości do Księżyca planet i gwiazd 12 Księżyc ndash nasz naturalny satelita 13 Świat planet 14 Powtoacuterzenie wiadomości Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

3 Fizyka atomowa ndash 7 godzin

Temat Liczba godzin

lekcyjnych1 Zjawisko fotoelektryczne zewnętrzne 22 O promieniowaniu ciał widmach ciągłych i widmach liniowych 23 Model Bohra budowy atomu 24 Powtoacuterzenie Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

4 Fizyka jądrowa ndash 8 godzin

Temat Liczba godzin

lekcyjnych1 Odkrycie promieniotwoacuterczości Promieniowanie jądrowe i jego właściwości 12 Oddziaływanie promieniowania jonizującego z materią Działanie

promieniowania na organizmy żywe1

3 Doświadczenie Rutherforda Budowa jądra atomowego 14 Prawo rozpadu promieniotwoacuterczego Metoda datowania izotopowego 15 Energia wiązania Reakcja rozszczepienia 1

11

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Temat Liczba godzin

lekcyjnych6 Bomba atomowa energetyka jądrowa 17 Reakcje jądrowe Słońce i bomba wodorowa 18 Powtoacuterzenie wiadomości Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

5 Świat galaktyk ndash 3 godzinyTemat Liczba

godzin lekcyjnych

1 Nasza Galaktyka Inne galaktyki 12 Prawo Hubblersquoa Teoria Wielkiego Wybuchu 13 Powtoacuterzenie wiadomości Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

12

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VI

CELE

OPE

RA

CYJ

NE

CZY

LI P

LAN

WYN

IKO

WY

1 G

raw

itac

ja

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1O

odk

ryci

ach

Kope

rnik

a

Kepl

era

i o g

eniu

szu

New

tona

Pr

awo

pow

szec

hnej

gr

awita

cji

bullop

owie

dzie

ć o

odkr

ycia

ch K

oper

nika

Ke

pler

a i N

ewto

na

bullop

isać

ruch

y pl

anet

bull

poda

ć tr

eść

praw

a po

wsz

echn

ej g

raw

itacj

ibull

nary

sow

ać s

iły

oddz

iały

wan

ia

graw

itacy

jneg

o dw

oacutech

kul j

edno

rodn

ych

bull

obja

śnić

wie

lkoś

ci

wys

tępu

jące

we

wzo

rze

FG

mm r

=1

22

bullpr

zeds

taw

ić g

łoacutew

ne

zało

żeni

a te

orii

helio

cent

rycz

nej

Kope

rnik

abull

zapi

sać

i zin

terp

reto

wać

w

zoacuter p

rzed

staw

iają

cy

war

tość

siły

gra

wita

cji

bullob

liczy

ć w

arto

ść

siły

gra

wita

cyjn

ego

przy

ciąg

ania

dw

oacutech

je

dnor

odny

ch k

ul

bullw

yjaś

nić

dla

czeg

o do

strz

egam

y sk

utki

pr

zyci

ągan

ia p

rzez

Zi

emię

ota

czaj

ącyc

h na

s pr

zedm

iotoacute

w a

nie

ob

serw

ujem

y sk

utkoacute

w

ich

wza

jem

nego

oddz

iały

wan

ia

gr

awita

cyjn

ego

bullpo

dać

treś

ć I i

II p

raw

a Ke

pler

abull

uzas

adni

ć d

lacz

ego

hipo

teza

New

tona

o

jedn

ości

Wsz

echś

wia

ta

umoż

liwiła

wyj

aśni

enie

pr

zycz

yn ru

chu

plan

et

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c pr

awo

graw

itacj

i

bullna

pod

staw

ie

sam

odzi

elni

e zg

rom

adzo

nych

m

ater

iałoacute

w p

rzyg

otow

ać

prez

enta

cję

New

ton

na

tle e

poki

bull

wyk

azać

że

Kope

rnik

a m

ożna

uw

ażać

za

czło

wie

ka re

nesa

nsu

13

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

2Sp

adan

ie c

iał j

ako

skut

ek o

ddzi

aływ

ań

graw

itacy

jnyc

h

bullw

skaz

ać s

iłę g

raw

itacj

i ja

ko p

rzyc

zynę

sw

obod

nego

spa

dani

a ci

ał n

a po

wie

rzch

nię

Ziem

i bull

posł

ugiw

ać s

ię

term

inem

bdquospa

dani

e sw

obod

nerdquo

bullob

liczy

ć pr

zybl

iżon

ą w

arto

ść s

iły g

raw

itacj

i dz

iała

jące

j na

ciał

o w

pob

liżu

Ziem

i bull

wym

ieni

ć w

ielk

ości

od

ktoacute

rych

zal

eży

przy

spie

szen

ie

graw

itacy

jne

w p

obliż

u pl

anet

y lu

b je

j ksi

ężyc

a

bullpr

zeds

taw

ić w

ynik

ając

y z

eks

pery

men

toacutew

G

alile

usza

wni

osek

do

tycz

ący

spad

ania

cia

ł bull

wyk

azać

że

spa

dani

e sw

obod

ne z

nie

wie

lkic

h w

ysok

ości

to

ruch

jedn

osta

jnie

pr

zysp

iesz

ony

z p

rzys

pies

zeni

em

graw

itacy

jnym

bullw

ykaz

ać ż

e w

arto

ść

przy

spie

szen

ia

spad

ając

ego

swob

odni

e ci

ała

nie

zale

ży o

d je

go

mas

ybull

oblic

zyć

war

tość

pr

zysp

iesz

enia

gr

awita

cyjn

ego

w p

obliż

u Zi

emi

bullpr

zeds

taw

ić p

oglą

dy

Ary

stot

eles

a na

ruch

i s

pada

nie

ciał

bull

wyj

aśni

ć d

lacz

ego

czas

y sp

adan

ia

swob

odne

go (z

taki

ej

sam

ej w

ysok

ości

) cia

ł o

roacuteżn

ych

mas

ach

są

jedn

akow

ebull

oblic

zyć

war

tość

pr

zysp

iesz

enia

gr

awita

cyjn

ego

w p

obliż

u do

wol

nej

plan

ety

lub

jej k

sięż

yca

bullza

plan

ować

i w

ykon

ać

dośw

iadc

zeni

e (n

p z

e śr

ubam

i prz

ycze

pion

ymi

do n

ici)

wyk

azuj

ące

że

spad

anie

sw

obod

ne

odby

wa

się

ze s

tały

m

przy

spie

szen

iem

3 4

O ru

chu

po o

kręg

u i j

ego

przy

czyn

iebull

opis

ać ru

ch je

dnos

tajn

y po

okr

ęgu

bull

posł

ugiw

ać s

ię p

ojęc

iem

ok

resu

i po

jęci

em

częs

totli

woś

ci

bullw

skaz

ać s

iłę

dośr

odko

wą

jako

pr

zycz

ynę

ruch

u po

ok

ręgu

bullop

isać

zal

eżno

ść

war

tośc

i siły

do

środ

kow

ej o

d m

asy

i szy

bkoś

ci c

iała

po

rusz

ając

ego

się

po o

kręg

u or

az o

d pr

omie

nia

okrę

gu

bullpo

dać

przy

kład

y si

ł pe

łnią

cych

rolę

siły

do

środ

kow

ej

bullob

licza

ć w

arto

ść s

iły

dośr

odko

wej

bull

oblic

zać

war

tość

pr

zysp

iesz

enia

do

środ

kow

ego

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

w k

toacutery

ch

rolę

siły

doś

rodk

owej

od

gryw

ają

siły

o roacute

żnej

na

turz

e

bullom

oacutewić

i w

ykon

ać

dośw

iadc

zeni

e (n

p

opis

ane

w z

adan

iu 4

na

str

43) s

praw

dzaj

ące

zale

żnoś

ć F r(m

u r

)

14

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5 6

Siła

gra

wita

cji j

ako

siła

do

środ

kow

a II

I pra

wo

Kepl

era

Ru

chy

sate

litoacutew

bullw

skaz

ać s

iłę g

raw

itacj

i kt

oacuterą

oddz

iału

ją S

łońc

e i p

lane

ty o

raz

plan

ety

i ich

ksi

ężyc

e ja

ko s

iłę

dośr

odko

wą

bull

posł

ugiw

ać s

ię

poję

ciem

sat

elity

ge

osta

cjon

arne

go

bullpo

dać

treś

ć III

pra

wa

Kepl

era

bull

opis

ywać

ruch

sz

tucz

nych

sat

elitoacute

w

bullpo

sług

iwać

się

poj

ęcie

m

pier

wsz

ej p

rędk

ości

ko

smic

znej

bulluz

asad

nić

użyt

eczn

ość

sate

litoacutew

ge

osta

cjon

arny

ch

bullst

osow

ać II

I pra

wo

Kepl

era

do

opis

u ru

chu

plan

et U

kład

u Sł

onec

zneg

obull

wyp

row

adzi

ć w

zoacuter

na w

arto

ść p

ierw

szej

pr

ędko

ści k

osm

iczn

ej

i obj

aśni

ć je

j sen

s fiz

yczn

ybull

oblic

zyć

war

tość

pi

erw

szej

prę

dkoś

ci

kosm

iczn

ej

bullst

osow

ać II

I pra

wo

Kepl

era

do

opis

u ru

chu

ukła

du s

atel

itoacutew

kr

ążąc

ych

wok

oacuteł te

go

sam

ego

ciał

abull

wyp

row

adzi

ć III

pra

wo

Kepl

era

bullob

liczy

ć sz

ybko

ść

sate

lity

na o

rbic

ie

o za

dany

m p

rom

ieni

u

bullob

liczy

ć pr

omie

ń or

bity

sat

elity

ge

osta

cjon

arne

go

7Co

to z

nacz

y ż

e ci

ało

jest

w

sta

nie

niew

ażko

ści

bullpo

dać

przy

kład

y ci

ał z

najd

ując

ych

się

w s

tani

e ni

eważ

kośc

i

bullpo

dać

przy

kład

y do

świa

dcze

ń w

ktoacute

rych

m

ożna

obs

erw

ować

ci

ało

w s

tani

e ni

eważ

kośc

i

bullw

yjaś

nić

na

czym

po

lega

sta

n ni

eważ

kośc

ibull

wyk

azać

pr

zepr

owad

zają

c od

pow

iedn

ie

rozu

mow

anie

że

prze

dmio

t leż

ący

na p

odło

dze

win

dy

spad

ając

ej s

wob

odni

e je

st w

sta

nie

niew

ażko

ści

bullza

plan

ować

w

ykon

ać i

wyj

aśni

ć do

świa

dcze

nie

po

kazu

jące

że

w s

tani

e ni

eważ

kośc

i nie

moż

na

zmie

rzyć

war

tośc

i ci

ężar

u ci

ała

15

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

2 A

stro

nom

ia

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1Ja

k zm

ierz

ono

odle

głoś

ci

do K

sięż

yca

pla

net

i gw

iazd

bullw

ymie

nić

jedn

ostk

i od

legł

ości

uży

wan

e w

ast

rono

mii

bullpo

dać

przy

bliż

oną

odle

głoś

ć Ks

ięży

ca o

d Zi

emi (

przy

najm

niej

rząd

w

ielk

ości

)

bullop

isać

zas

adę

pom

iaru

od

legł

ości

do

Księ

życa

pl

anet

i na

jbliż

szej

gw

iazd

ybull

wyj

aśni

ć n

a cz

ym

pole

ga z

jaw

isko

pa

rala

ksy

bullpo

sług

iwać

się

po

jęci

em k

ąta

para

laks

y ge

ocen

tryc

znej

i h

elio

cent

rycz

nej

bullzd

efini

ować

rok

świe

tlny

i jed

nost

kę

astr

onom

iczn

ą

bullob

liczy

ć od

legł

ość

do K

sięż

yca

(lub

najb

liższ

ych

plan

et)

znaj

ąc k

ąt p

aral

aksy

ge

ocen

tryc

znej

bull

oblic

zyć

odle

głoś

ć do

na

jbliż

szej

gw

iazd

y

znaj

ąc k

ąt p

aral

aksy

he

lioce

ntry

czne

jbull

doko

nyw

ać z

amia

ny

jedn

oste

k od

legł

ości

st

osow

anyc

h w

ast

rono

mii

bullw

yraż

ać k

ąty

w m

inut

ach

i se

kund

ach

łuku

2Ks

ięży

c ndash

nasz

nat

ural

ny

sate

lita

bullop

isać

war

unki

jak

ie

panu

ją n

a po

wie

rzch

ni

Księ

życa

bullw

yjaś

nić

pow

staw

anie

fa

z Ks

ięży

ca

bullpo

dać

przy

czyn

y d

la

ktoacuter

ych

obse

rwuj

emy

tylk

o je

dną

stro

nę

Księ

życa

bullpo

dać

war

unki

jak

ie

mus

zą b

yć s

pełn

ione

by

dosz

ło d

o ca

łkow

itego

za

ćmie

nia

Słoń

ca

bullpo

dać

war

unki

jak

ie

mus

zą b

yć s

pełn

ione

by

dosz

ło d

o ca

łkow

itego

za

ćmie

nia

Księ

życa

bullw

yjaś

nić

dla

czeg

o za

ćmie

nia

Słoń

ca

i Ksi

ężyc

a ni

e w

ystę

pują

cz

ęsto

bull

obja

śnić

zas

adę

ktoacute

rą

przy

jęto

prz

y ob

licza

niu

daty

Wie

lkan

ocy

3Św

iat p

lane

tbull

wyj

aśni

ć s

kąd

poch

odzi

na

zwa bdquo

plan

etardquo

bull

wym

ieni

ć pl

anet

y U

kład

u Sł

onec

zneg

o

bullop

isać

ruch

pla

net

wid

zian

ych

z Zi

emi

bullw

ymie

nić

obie

kty

wch

odzą

ce w

skł

ad

Ukł

adu

Słon

eczn

ego

bullw

yjaś

nić

dla

czeg

o pl

anet

y w

idzi

ane

z Zi

emi

prze

suw

ają

się

na tl

e

gwia

zd

bullop

isać

pla

nety

Ukł

adu

Słon

eczn

ego

bullw

yszu

kać

info

rmac

je n

a te

mat

rzym

skic

h bo

goacutew

kt

oacuteryc

h im

iona

mi

nazw

ano

plan

ety

16

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

3 F

izyk

a at

omow

a

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1 2

Zjaw

isko

foto

elek

tryc

zne

zew

nętr

zne

bullw

yjaś

nić

poję

cie

foto

nu

bullza

pisa

ć w

zoacuter n

a en

ergi

ę fo

tonu

bull

poda

ć pr

zykł

ady

prak

tycz

nego

w

ykor

zyst

ania

zja

wis

ka

foto

elek

tryc

zneg

o

bullop

isać

i ob

jaśn

ić

zjaw

isko

fo

toel

ektr

yczn

ebull

opis

ać ś

wia

tło ja

ko

wią

zkę

foto

noacutew

bull

wyj

aśni

ć o

d cz

ego

zale

ży li

czba

fo

toel

ektr

onoacutew

bull

wyj

aśni

ć o

d cz

ego

zale

ży m

aksy

mal

na

ener

gia

kine

tycz

na

foto

elek

tron

oacutew

bullob

jaśn

ić w

zoacuter E

inst

eina

op

isuj

ący

zjaw

isko

fo

toel

ektr

yczn

ebull

oblic

zyć

min

imal

ną

częs

totli

woś

ć i m

aksy

mal

ną d

ługo

ść

fali

prom

ieni

owan

ia

wyw

ołuj

ąceg

o ef

ekt

foto

elek

tryc

zny

dla

met

alu

o da

nej p

racy

w

yjśc

ia

bullop

isać

bud

owę

zas

adę

dzia

łani

a i z

asto

sow

ania

fo

toko

moacuter

ki

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c w

zoacuter E

inst

eina

bull

odcz

ytyw

ać in

form

acje

z

wyk

resu

zal

eżno

ści

E k(n)

bullpr

zeds

taw

ić w

ynik

i do

świa

dcze

ń św

iadc

zący

ch

o kw

anto

wym

ch

arak

terz

e od

dzia

ływ

ania

św

iatła

z

mat

erią

bull

spor

ządz

ić i

obja

śnić

w

ykre

s za

leżn

ości

m

aksy

mal

nej

ener

gii k

inet

yczn

ej

foto

elek

tron

oacutew

od c

zęst

otliw

ości

pr

omie

niow

ania

w

ywoł

ując

ego

efek

t fo

toel

ektr

yczn

y dl

a fo

toka

tod

wyk

onan

ych

z roacute

żnyc

h m

etal

ibull

wyj

aśni

ć c

o to

zna

czy

że

św

iatło

ma

natu

rę

dual

ną

3 4

O p

rom

ieni

owan

iu

ciał

wid

mac

h ci

ągły

ch

i wid

mac

h lin

iow

ych

bullro

zroacuteż

nić

wid

mo

ciąg

łe

i wid

mo

linio

we

bullro

zroacuteż

nić

wid

mo

emis

yjne

i ab

sorp

cyjn

e

bullop

isać

wid

mo

prom

ieni

owan

ia c

iał

stał

ych

i cie

czy

bullop

isać

wid

ma

gazoacute

w

jedn

oato

mow

ych

i par

pi

erw

iast

koacutew

bull

wyj

aśni

ć roacute

żnic

e m

iędz

y w

idm

em e

mis

yjny

m

i abs

orpc

yjny

m

bullop

isać

szc

zegoacute

łow

o w

idm

o at

omu

wod

oru

bull

obja

śnić

wzoacute

r Bal

mer

abull

opis

ać m

etod

ę an

aliz

y w

idm

owej

bull

poda

ć pr

zykł

ady

za

stos

owan

ia a

naliz

y w

idm

owej

bullob

liczy

ć dł

ugoś

ci fa

l od

pow

iada

jący

ch li

niom

w

idzi

alne

j czę

ści w

idm

a at

omu

wod

oru

bullob

jaśn

ić u

ogoacutel

nion

y w

zoacuter B

alm

era

17

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5 6

Mod

el B

ohra

bu

dow

y at

omu

bullpr

zeds

taw

ić m

odel

Bo

hra

budo

wy

atom

u i p

odst

awow

e za

łoże

nia

tego

mod

elu

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że p

rom

ieni

e or

bit

w a

tom

ie w

odor

u są

sk

wan

tow

ane

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że e

nerg

ia e

lekt

ronu

w

ato

mie

wod

oru

jest

sk

wan

tow

ana

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że a

tom

wod

oru

jest

w

sta

nie

pods

taw

owym

lu

b w

zbud

zony

m

bullob

liczy

ć pr

omie

nie

kole

jnyc

h or

bit w

ato

mie

w

odor

u

bullob

liczy

ć en

ergi

ę el

ektr

onu

na d

owol

nej

orbi

cie

atom

u w

odor

ubull

oblic

zyć

roacuteżn

ice

ener

gii

pom

iędz

y po

ziom

ami

ener

gety

czny

mi a

tom

u w

odor

ubull

wyj

aśni

ć po

wst

awan

ie

linio

weg

o w

idm

a em

isyj

nego

i w

idm

a ab

sorp

cyjn

ego

atom

u w

odor

u

bullob

liczy

ć cz

ęsto

tliw

ość

i dłu

gość

fali

prom

ieni

owan

ia

poch

łani

aneg

o lu

b em

itow

aneg

o pr

zez

atom

bull

wyj

aśni

ć po

wst

awan

ie

serii

wid

mow

ych

atom

u w

odor

ubull

wyk

azać

że

uogoacute

lnio

ny

wzoacute

r Bal

mer

a je

st

zgod

ny z

e w

zore

m

wyn

ikaj

ącym

z m

odel

u Bo

hra

bullw

yjaś

nić

pow

staw

anie

lin

ii Fr

aunh

ofer

a

18

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

4 F

izyk

a ją

drow

a

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1O

dkry

cie

prom

ieni

otw

oacutercz

ości

Pr

omie

niow

anie

jądr

owe

i jeg

o w

łaśc

iwoś

ci

bullw

ymie

nić

rodz

aje

prom

ieni

owan

ia

jądr

oweg

o w

ystę

pują

cego

w

prz

yrod

zie

bullpr

zeds

taw

ić

pods

taw

owe

fakt

y do

tycz

ące

odkr

ycia

pr

omie

niow

ania

ją

drow

ego

bullop

isać

wkł

ad M

arii

Skło

dow

skie

j-Cur

ie

w b

adan

ia n

ad

prom

ieni

otw

oacutercz

ości

ąbull

omoacutew

ić w

łaśc

iwoś

ci

prom

ieni

owan

ia a

b i g

bullw

yjaś

nić

do

czeg

o sł

uży

liczn

ik G

-M

bullpr

zeds

taw

ić

wni

oski

wyn

ikaj

ące

z do

świa

dcze

nia

Wyk

ryw

anie

pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go za

pom

ocą

liczn

ika

G-M

bullod

szuk

ać in

form

acje

o

prom

ieni

owan

iu X

bull

wsk

azać

isto

tną

roacuteżn

icę

mię

dzy

prom

ieni

owan

iem

X

a pr

omie

niow

anie

m

jądr

owym

bull

przy

goto

wać

pr

ezen

tacj

ę na

te

mat

His

toria

od

kryc

ia i b

adan

ia

prom

ieni

owan

ia

jądr

oweg

o2

Odd

ział

ywan

ie

prom

ieni

owan

ia

joni

zują

cego

z

mat

erią

Dzi

ałan

ie

prom

ieni

owan

ia n

a or

gani

zmy

żyw

e

bullw

ymie

nić

pods

taw

owe

zasa

dy o

chro

ny p

rzed

pr

omie

niow

anie

m

joni

zują

cym

bull

ocen

ić s

zkod

liwoś

ć pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go

poch

łani

aneg

o pr

zez

ciał

o cz

łow

ieka

w

roacuteżn

ych

sytu

acja

ch

bullw

yjaś

nić

poję

cie

daw

ki

poch

łoni

ętej

i p

odać

jej

jedn

ostk

ę

bullw

yjaś

nić

poję

cie

daw

ki

skut

eczn

ej i

poda

ć je

j je

dnos

tkę

bullop

isać

wyb

rany

sp

osoacuteb

wyk

ryw

ania

pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go

bullob

liczy

ć da

wkę

po

chło

nięt

ąbull

wyj

aśni

ć po

jęci

e m

ocy

daw

ki

bullw

yjaś

nić

do

czeg

o sł

użą

dozy

met

ry

bullpo

dejm

ować

św

iado

me

dzia

łani

a na

rzec

z oc

hron

y śr

odow

iska

nat

ural

nego

pr

zed

nadm

iern

ym

prom

ieni

owan

iem

jo

nizu

jący

m (a

b g

X)

bullod

szuk

ać i

prze

dsta

wić

in

form

acje

na

tem

at

moż

liwoś

ci z

bada

nia

stęż

enia

rado

nu

w s

woi

m o

tocz

eniu

19

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

3 D

ośw

iadc

zeni

e Ru

ther

ford

a

Budo

wa

jądr

a at

omow

ego

bullop

isać

bud

owę

jądr

a at

omow

ego

bullpo

sług

iwać

się

po

jęci

ami

jądr

o at

omow

e p

roto

n

neut

ron

nuk

leon

pi

erw

iast

ek i

zoto

p

bullop

isać

doś

wia

dcze

nie

Ruth

erfo

rda

i om

oacutewić

je

go z

nacz

enie

bull

poda

ć sk

ład

jądr

a at

omow

ego

na

pods

taw

ie li

czby

m

asow

ej i

atom

owej

bullpr

zepr

owad

zić

rozu

mow

anie

kt

oacutere

poka

że ż

e w

ytłu

mac

zeni

e w

ynik

u do

świa

dcze

nia

Ruth

erfo

rda

jest

m

ożliw

e ty

lko

przy

za

łoże

niu

że

praw

ie

cała

mas

a at

omu

jest

sk

upio

na w

jądr

ze

o śr

edni

cy m

niej

szej

ok

105 ra

zy o

d śr

edni

cy

atom

u

bullw

ykon

ać i

omoacutew

ić

sym

ulac

ję

dośw

iadc

zeni

a Ru

ther

ford

abull

odsz

ukać

info

rmac

je n

a te

mat

mod

eli b

udow

y ją

dra

atom

oweg

o i o

moacutew

ić je

den

z ni

ch

4Pr

awo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

M

etod

a da

tow

ania

iz

otop

oweg

o

bullop

isać

rozp

ady

alfa

i b

eta

bullw

yjaś

nić

poję

cie

czas

u po

łow

iczn

ego

rozp

adu

bullza

pisa

ć sc

hem

aty

rozp

adoacutew

alfa

i be

ta

bullop

isać

spo

soacuteb

pow

staw

ania

pr

omie

niow

ania

ga

mm

a

bullpo

sług

iwać

się

poj

ęcie

m

jądr

a st

abiln

ego

i nie

stab

ilneg

obull

posł

ugiw

ać s

ię p

ojęc

iem

cz

asu

poło

wic

zneg

o ro

zpad

ubull

nary

sow

ać w

ykre

s za

leżn

ości

od

czas

u lic

zby

jąde

r kt

oacutere

uleg

ły

rozp

adow

ibull

obja

śnić

pra

wo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

bullw

yjaś

nić

zasa

dę

dato

wan

ia s

ubst

ancj

i na

pod

staw

ie je

j skł

adu

izot

opow

ego

i sto

sow

ać

tę z

asad

ę w

zad

ania

ch

bullw

ykon

ać d

ośw

iadc

zeni

e

sym

uluj

ące

rozp

ad

pr

omie

niot

woacuter

czy

bullza

pisa

ć pr

awo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

w p

osta

ci

N =

N0 (1

2)t

T bull

poda

ć se

ns fi

zycz

ny

i jed

nost

kę a

ktyw

nośc

i pr

omie

niot

woacuter

czej

bull

rozw

iązy

wać

zad

ania

ob

licze

niow

e s

tosu

jąc

wzo

ry N

= N

0(12

)tT o

raz

A =

A (1

2)t

T bull

wyj

aśni

ć c

o to

zn

aczy

że

rozp

ad

prom

ieni

otw

oacutercz

y m

a ch

arak

ter s

taty

styc

zny

20

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5En

ergi

a w

iąza

nia

Re

akcj

a ro

zszc

zepi

enia

bullop

isać

reak

cję

rozs

zcze

pien

ia u

ranu

92235U

bullw

yjaś

nić

na

czym

po

lega

reak

cja

łańc

ucho

wa

bullpo

dać

war

unki

zaj

ścia

re

akcj

i łań

cuch

owej

bull

posł

ugiw

ać s

ię

poję

ciam

i en

ergi

a sp

oczy

nkow

a d

eficy

t m

asy

ene

rgia

wią

zani

a

bullob

liczy

ć en

ergi

ę sp

oczy

nkow

ą

defic

yt m

asy

ene

rgię

w

iąza

nia

dla

roacuteżn

ych

pier

wia

stkoacute

w

bullpr

zean

aliz

ować

wyk

res

zale

żnoś

ci e

nerg

ii w

iąza

nia

przy

pada

jące

j

na je

den

nukl

eon

E Aw

od li

czby

nuk

leon

oacutew

wch

odzą

cych

w s

kład

ją

dra

atom

u

bullzn

ając

mas

y pr

oton

u

neut

ronu

ele

ktro

nu

i ato

mu

o lic

zbie

m

asow

ej A

obl

iczy

ć en

ergi

ę w

iąza

nia

tego

at

omu

bullna

pod

staw

ie

wyk

resu

zal

eżno

ści

E AA

w(

) wyj

aśni

ć

otrz

ymyw

anie

wie

lkic

h en

ergi

i w re

akcj

ach

rozs

zcze

pien

ia c

iężk

ich

jąde

r6

Bom

ba a

tom

owa

en

erge

tyka

jądr

owa

bullpo

dać

przy

kład

y

wyk

orzy

stan

ia e

nerg

ii ją

drow

ej

bullop

isać

bud

owę

i zas

adę

dzia

łani

a re

akto

ra

jądr

oweg

obull

opis

ać d

ział

anie

el

ektr

owni

jądr

owej

bull

wym

ieni

ć ko

rzyś

ci

i zag

roże

nia

zwią

zane

z

wyk

orzy

stan

iem

en

ergi

i jąd

row

ej

bullop

isać

zas

adę

dzia

łani

a bo

mby

ato

mow

ej

bullop

isać

bud

owę

bom

by

atom

owej

bull

przy

goto

wać

w

ypow

iedź

na

tem

at

Czy

elek

trow

nie

jądr

owe

są n

iebe

zpie

czne

bullod

szuk

ać in

form

acje

i p

rzyg

otow

ać

prez

enta

cję

na te

mat

sk

łado

wan

ia o

dpad

oacutew

radi

oakt

ywny

ch

i zw

iąza

nych

z ty

m

zagr

ożeń

21

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

7Re

akcj

e ją

drow

e S

łońc

e i b

omba

wod

orow

abull

poda

ć pr

zykł

ad re

akcj

i ją

drow

ej

bullna

zwać

reak

cje

zach

odzą

ce w

Sło

ńcu

i w in

nych

gw

iazd

ach

bullod

pow

iedz

ieć

na

pyta

nie

jaki

e re

akcj

e są

źr

oacutedłe

m e

nerg

ii Sł

ońca

bullw

ymie

nić

i obj

aśni

ć roacute

żne

rodz

aje

reak

cji

jądr

owyc

hbull

zast

osow

ać z

asad

y za

chow

ania

licz

by

nukl

eonoacute

w ł

adun

ku

elek

tryc

zneg

o or

az

ener

gii w

reak

cjac

h ją

drow

ych

bullpo

dać

war

unki

ni

ezbę

dne

do z

ajśc

ia

reak

cji t

erm

ojąd

row

ej

bullop

isać

pro

ces

fuzj

i le

kkic

h ją

der n

a pr

zykł

adzi

e cy

klu

pp

bullop

isać

reak

cje

zach

odzą

ce w

bom

bie

wod

orow

ej

bullpo

roacutew

nać

ener

gie

uwal

nian

e w

reak

cjac

h sy

ntez

y i r

eakc

jach

ro

zszc

zepi

enia

5 Ś

wia

t gal

akty

k

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1N

asza

Gal

akty

ka

Inne

gal

akty

kibull

opis

ać b

udow

ę na

szej

G

alak

tyki

bull

opis

ać p

ołoż

enie

U

kład

u Sł

onec

zneg

o w

Gal

akty

ce

bullpo

dać

wie

k U

kład

u Sł

onec

zneg

o

bullw

yjaś

nić

jak

pow

stał

y Sł

ońce

i pl

anet

ybull

opis

ać s

posoacute

b w

yzna

czen

ia w

ieku

pr

oacutebek

ksi

ężyc

owyc

h

i met

eory

toacutew

bullpo

dać

przy

bliż

oną

liczb

ę ga

lakt

yk d

ostę

pnyc

h na

szym

obs

erw

acjo

m

bullpo

dać

przy

bliż

oną

liczb

ę gw

iazd

w g

alak

tyce

22

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

2Pr

awo

Hub

blersquo

abull

na p

rzyk

ładz

ie m

odel

u ba

loni

ka w

ytłu

mac

zyć

obse

rwow

any

fakt

ro

zsze

rzan

ia s

ię

Wsz

echś

wia

ta

bullpo

dać

wie

k W

szec

hśw

iata

bullpo

dać

treś

ć pr

awa

Hub

ble

a z

apis

ać

je w

zore

m u

r = H

r

i obj

aśni

ć w

ielk

ości

w

ystę

pują

ce w

tym

w

zorz

ebull

wyj

aśni

ć te

rmin

bdquou

ciec

zka

gala

ktyk

rdquo

bullob

liczy

ć w

iek

W

szec

hśw

iata

bull

obja

śnić

jak

na

pods

taw

ie p

raw

a H

ubbl

ea

wni

osku

jem

y

że g

alak

tyki

odd

alaj

ą si

ę od

sie

bie

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c pr

awo

Hub

ble

a

3Te

oria

Wie

lkie

go

Wyb

uchu

bullok

reśl

ić p

oczą

tek

znan

ego

nam

W

szec

hśw

iata

term

inem

bdquoW

ielk

i Wyb

uchrdquo

bullop

isać

Wie

lki W

ybuc

hbull

wyj

aśni

ć c

o to

jest

pr

omie

niow

anie

re

likto

we

bullpo

dać

argu

men

ty

prze

maw

iają

ce z

a sł

uszn

ości

ą te

orii

Wie

lkie

go W

ybuc

hu

23

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VII PROCEDURY OSIĄGANIA CELOacuteW

Nauczanie fizyki według prezentowanego programu powinno się odbywać zgodnie z teorią kształcenia wielostronnego Uczniowie powinni być systematycznie aktywizowani do prze-prowadzania wszechstronnych operacji umysłowych

Praca powinna przebiegać w roacuteżnych tokach nauczania głoacutewnie w toku problemowym i podającym W miarę możliwości nauczyciel powinien także stosować tok praktyczny i eks-ponujący

W ramach toku podającego szczegoacutelnie przydatne będą metody bull praca z książką bull pogadanka bull pokaz bull opis bull Tok problemowy powinien być realizowany głoacutewnie poprzez takie metody jak bull dyskusja bull metody sytuacyjne bull metoda seminaryjna bull metoda projektoacutew

Tok praktyczny w nauczaniu fizyki jest realizowany poprzez stosowanie metody obserwa-cji i doświadczeń w tym także symulowanych

W zależności od treści nauczania nauczyciel powinien na każdej lekcji stosować roacuteżne metody Świadome roacuteżnicowanie podczas lekcji metod nauczania zdaniem M Śnieżyńskie-go1 aktywizuje ucznioacutew uatrakcyjnia zajęcia i przyczynia się do zrozumienia i trwalszego zapamiętania opracowanego materiału

I tak np pokaz animacja lub symulacja zjawiska może służyć zainicjowaniu bdquoburzy moacute-zgoacutewrdquo Praca z podręcznikiem może być wstępem do dyskusji podczas ktoacuterej uczniowie wykorzystają zdobytą samodzielnie wiedzę lub rozwiązywania problemoacutew

Tok eksponujący związany z przeżywaniem i wyzwalaniem stanoacutew emocjonalnych może być połączony z zastosowaniem metod problemowych np dyskusji nad wynikami obser-wacji

Wśroacuted szczegoacutelnie przydatnych metod opartych na toku podającym celowo nie wymie-niono wykładu Uważamy że ze względu na trudności ucznioacutew w koncentracji brak umie-jętności wyselekcjonowania przez nich najistotniejszych elementoacutew i brak umiejętności efektywnego notowania wykład w konwencjonalnej postaci powinien być stosowany incy-dentalnie

Znacznie użyteczniejszy na lekcjach fizyki może być wykład realizowany w sposoacuteb proble-mowo-programowany W takim przypadku temat wykładu zostaje zamieniony w problem głoacutewny a tezy ndash w problemy szczegoacutełowe Po udzieleniu odpowiedzi na każde pytanie-pro-blem nauczyciel odwołuje się do ucznioacutew ktoacuterzy mogą stawiać pytania i żądać powtoacuterzenia niejasnych kwestii Powstające sprzężenie zwrotne między nauczycielem i uczniami zapo-biega powstawaniu luk i umożliwia natychmiastową weryfikację wiedzy

Szczegoacutelną wartość w nauczaniu fizyki mają metody problemowe ktoacutere rozbudzają ak-tywność intelektualną ucznioacutew wyzwalają samodzielne i twoacutercze myślenie Pracując takimi metodami nauczyciel odgrywa rolę inspiratora i doradcy w rozwiązywaniu trudniejszych kwestii Nauczyciel powinien zadbać o jak najczęstsze stawianie ucznioacutew w sytuacji proble-

1 Marian Śnieżyński Dialog edukacyjny Wydawnictwo Naukowe PAT Krakoacutew 2001

24

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

mowej i indywidualizowanie nauczania poprzez roacuteżnicowanie problemoacutew dla poszczegoacutel-nych grup ucznioacutew w zależności od ich aktualnych możliwości intelektualnych

Metody te są preferowane przez reformę edukacji W nauczaniu fizyki te preferencje mogą się objawiać w szerszym stosowaniu metody sytuacyjnej Powinna ona obejmować nie tylko sytuacje wymagające dokonywania obliczeń (zadania obliczeniowe opisujące pewną sytu-ację fizyczną) ale przede wszystkim sytuacje wymagające wyjaśniania oceniania przewi-dywania poszukiwania argumentoacutew itp Nauczyciel powinien przy tym stwarzać uczniom możliwości do formułowania dłuższych wypowiedzi w języku fizyki zwracając uwagę na poprawność merytoryczną i logiczną

Zatrważające doniesienia o powszechnym w polskim społeczeństwie braku rozumienia czytanego tekstu nakładają na nauczycieli obowiązek stosowania metody polegającej na pracy z dostarczonym przez nauczyciela tekstem i prezentacją jego treści (metoda semi-naryjna)

Według M Śnieżyńskiego metoda ta ma dużą wartość dydaktyczną ponieważ bdquouczy kon-centracji uwagi czytania ze zrozumieniem poszerza zakres słownictwa uczy odpowiedzial-ności za słowordquo Stosowanie tej metody w nauczaniu fizyki przyczyni się do ukształtowania umiejętności posługiwania się przez ucznioacutew językiem fizyki poprawnego definiowania wielkości fizycznych odczytywania ich sensu fizycznego ze wzoroacutew definicyjnych ustalania zależności od innych wielkości fizycznych poprawnego wypowiadania treści praw fizycz-nych i zapisywania ich w języku matematyki poprawnej interpretacji praw przedstawionych w matematycznej formie

Podstawa programowa nakłada na nauczyciela fizyki obowiązek kształtowania umie-jętności

bull obserwacji i opisywania zjawisk fizycznych i astronomicznych bull wykonywania doświadczeń fizycznych i prostych obserwacji astronomicznych zapi-

sywania i analizowania wynikoacutew bull oraz sporządzania i interpretacji wykresoacutew

Umiejętności te należy kształtować posługując się metodami toku praktycznego tj po-kazem połączonym z obserwacją oraz doświadczeniem Doświadczenie powinno być przez ucznioacutew zaplanowane a po jego wykonaniu powinno nastąpić opracowanie i zaprezento-wanie wynikoacutew Ze względu na małą liczbę godzin fizyki brak podziału na grupy i mizerne wyposażenie pracowni skomplikowane doświadczenia wymagające długiego czasu wy-konywania i drogiej aparatury zastępuje się prostymi doświadczeniami z wykorzystaniem przedmiotoacutew codziennego użytku Rodzaj wykorzystywanych materiałoacutew nie wpływa na wartość naukową doświadczenia Ważne jest natomiast jego staranne przygotowanie za-roacutewno od strony metodycznej (uświadomienie celu przedyskutowanie koncepcji doświad-czenia sformułowanie problemu przedyskutowanie hipotez weryfikacja hipotez i wy-prowadzenie wnioskoacutew) jak i organizacyjnej (przygotowanie koniecznych przedmiotoacutew ustalenie formy pracy indywidualnej lub zespołowej)

W praktyce ze względu na ograniczenia czasowe lub specyfikę nauczanych treści real-ne doświadczenia fizyczne są zastępowane przez symulacje komputerowe lub doświadcze-nia sfilmowane Jakkolwiek doświadczenie symulowane nigdy nie zastąpi doświadczenia realnego dobrze przygotowany nauczyciel może je włączyć w problemowy tok nauczania z dużą korzyścią dla ucznioacutew Modelowanie i symulacje komputerowe są nieocenione w realizacji treści dotyczących mikroświata i kosmologii czyli treści ktoacutere ze swej natury nie mogą być ilustrowane realnym doświadczeniem Bezwzględnie konieczne jest jednak wy-konanie chociaż kilku doświadczeń

25

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Proponujemy np bull badanie ruchu po okręgu bull badanie zależności barwy światła i intensywności świecenia metalu od jego tempe-

ratury bull wykrywanie promieniowania jonizującego za pomocą licznika Geigera-Mullera bull badanie pochłaniania promieniowania jonizującego przez roacuteżne materiały bull badanie zależności natężenia promieniowania od odległości od źroacutedła bull wyznaczanie odległości do trudno dostępnego obiektu z wykorzystaniem zjawiska

paralaksyWedług M Śnieżyńskiego kluczowymi umiejętnościami kształtowanymi w zreformowa-

nej szkole mają być bdquoumiejętności efektywnego wspoacutełdziałania w zespole i pracy w grupie budowania więzi międzyludzkich podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji skutecznego działania na gruncie zachowania obowiązujących norm rozwiązywanie pro-blemoacutew w twoacuterczy sposoacuteb poszukiwanie porządkowanie i wykorzystywanie informacji z roacuteżnych źroacutedeł odnoszenie do praktyki zdobytej wiedzy oraz tworzenie potrzebnych do-świadczeń i nawykoacutew rozwoacutej osobistych zainteresowańrdquo

Wszystkie wymienione wyżej umiejętności mogą być kształtowane przy wykorzystaniu metody projektoacutew Według K Chałas istota tej metody bdquozawiera się w samodzielnym podej-mowaniu i realizacji przez ucznioacutew określonych dużych przedsięwzięć na podstawie przyję-tych wcześniej zasad reguł i procedur postępowaniardquo2

Projekty realizowane w praktyce szkolnej mogą być wykonywane indywidualnie i zespoło-wo Mogą mieć charakter poznawczy (projekty typu bdquoopisaćrdquo bdquosprawdzićrdquo bdquoodkryćrdquo) lub prak-tyczny (typu bdquousprawnićrdquo bdquowykonaćrdquo bdquowynaleźćrdquo) Mogą także łączyć oba charaktery działania

Według K Chałas metoda projektoacutew ma wszechstronne walory edukacyjne bull przyczynia się do wielostronnego kształcenia osobowości ucznia bull przyczynia się do realizacji zadań zreformowanej szkoły poprzez kształtowanie umie-

jętności bull wdraża ucznioacutew do pracy naukowo-badawczej bull przyczynia się do rozwoju zainteresowań ucznioacutew bull ma duże walory wychowawcze

Ucząc fizyki staramy się wymagać od ucznioacutew bull samodzielnego wyszukiwania i gromadzenia materiałoacutew służących do opracowania

wybranych zagadnień z fizyki lub tematoacutew interdyscyplinarnych bull korzystania z literatury popularnonaukowej bull sporządzania konspektoacutew notatek i referatoacutew na zadany temat

Wszystkie te rodzaje aktywności ucznioacutew mogą stanowić elementy realizacji metody pro-jektoacutew ktoacuterą nauczyciele fizyki powinni uwzględnić w swojej pracy Prezentowany program nauczania daje takie możliwości Oto propozycje tematoacutew do zastosowania metody projek-toacutew

bull Źroacutedła energii XXI wieku bull Za i przeciw energetyce jądrowej bull Ewolucja poglądoacutew na budowę Wszechświata

Wymienione i inne3 problemy mogą stanowić także tematykę szkolnych sesji popularno-naukowych

2 Krystyna Chałas Metoda projektoacutew i jej egzemplifikacja w praktyce Wydawnictwo Nowa Era Warszawa 20003 Biblioteka Nauczyciela Fizyki zeszyt 4 Metoda projektoacutew ZamKor Krakoacutew 2005

26

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Teoria kształcenia wielostronnego postuluje stosowanie wielu urozmaiconych środkoacutew dydaktycznych W nauczaniu fizyki oproacutecz tradycyjnego zestawu środkoacutew związanych głoacutewnie z wykonywaniem doświadczeń ogromną rolę zaczyna odgrywać komputer Inte-raktywne programy komputerowe indywidualizują nauczanie np pozwalają samodziel-nie eksperymentować i opracowywać wyniki pomiaroacutew Głoacutewnym źroacutedłem informacji dla ucznioacutew staje się Internet Osiągnięcia naukowe docierają do ucznioacutew bez bdquopośrednikoacutewrdquo Uczniowie nawet z najmniejszych miejscowości mogą się włączać do międzynarodowych badań astronomicznych (np programu Telescopes in Education czy Hands on Universe)

Szkoła powinna wspierać nauczyciela w osiąganiu założonych celoacutew stwarzając jak naj-lepsze warunki do wszechstronnej aktywności ucznioacutew na lekcjach fizyki i zajęciach poza-lekcyjnych przez

bull odpowiednie wyposażenie pracowni fizycznej bull stworzenie uczniom możliwości pracy z komputerem (dostęp do Internetu) bull gromadzenie w bibliotece encyklopedii (także multimedialnych) poradnikoacutew encyklo-

pedycznych leksykonoacutew literatury popularnonaukowej czasopism popularnonauko-wych (np bdquoŚwiat Naukirdquo bdquoWiedza i Życierdquo bdquoMłody Technikrdquo bdquoFotonrdquo) filmoacutew edukacyjnych

PROCEDURY SZCZEGOacuteŁOWE CHARAKTERYSTYCZNE DLA FIZYKI

1 Rozpoznawanie opis i wyjaśnianie zjawisk fizycznychKształtowanie kompetencji zwanej znajomością zjawisk powinno się odbywać w każdym przypadku zgodnie z jednakową procedurą postępowania

bull odkrywanie i obserwacja zjawiska bull wprowadzenie pojęć fizycznych służących do opisu zjawiska bull opis obserwowanego zjawiska w języku fizyki bull wyjaśnienie zjawiska na podstawie poznanych praw fizycznych bull (ewentualnie) matematyczny opis zjawiska

2 Wprowadzanie pojęć i wielkości fizycznychBardzo ważne jest przestrzeganie kolejnych faz wprowadzania pojęć (faza konceptualizacji faza formalizacji faza schematyzacji) przy czym w działach Fizyka atomowa i Fizyka jądrowa należy położyć szczegoacutelny nacisk na fazę konceptualizacji

3 Odczytywanie wielkości fizycznych z wykresu i szacowanie niepewności pomiarowychKażdorazowo po sporządzeniu wykresu w oparciu o wiedzę matematyczną ucznia należy mu uświadomić jaka to funkcja matematyczna jakie wielkości można odczytać z wykresu i jak oszacować niepewności pomiarowe

4 Planowanie wykonywanie i analiza eksperymentoacutew fizycznychUczniowie powinni przeprowadzać doświadczenia lub ich symulacje analizować je i prezen-tować

5 Czytanie tekstoacutew fizycznych ze zrozumieniemUczniowie powinni czytać teksty fizyczne (dostosowane do ich poziomu) porządkować zdobyte wiadomości ze względu na stopień ważności i strukturę kontrolować stopień ich zrozumienia i zapamiętania

27

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

6 Zbieranie i porządkowanie informacji pochodzących z roacuteżnych źroacutedełUczniowie powinni możliwie często zbierać informacje na wybrany temat korzystając z lite ratury młodzieżowej popularnonaukowej telewizji Internetu

7 Przygotowanie i prezentowanie dłuższych wypowiedzi o tematyce fizycznejUczniowie powinni prezentować przygotowaną wcześniej wypowiedź w oparciu o plan i materiał ilustracyjny Powinni przy tym przestrzegać poprawności merytorycznej precyzyj-nego i zrozumiałego wyrażania myśli i wyznaczonego czasu wypowiedzi

8 Przygotowanie wypowiedzi w formie pisemnejUczniowie powinni wypowiadać się w formie pisemnej na wybrane tematy z fizyki

9 Rozwiązywanie problemoacutewUczniowie powinni samodzielnie lub w zespole rozwiązywać drobne problemy jakościowe i ilościowe prezentować je klasie uczestniczyć w konstruktywnej dyskusji precyzyjnie i ja-sno formułować myśli analizować i eliminować popełniane błędy

10 Rozwiązywanie zadań fizycznychDo rozwiązywania typowych zadań fizycznych uczniowie powinni tworzyć i stosować kon-sekwentnie i ze zrozumieniem algorytmy postępowania

11 Dyskusja wynikoacutew zadańUczniowie powinni w formie ustnej pisemnej przeprowadzać dyskusję wynikoacutew zadań o du-żej wartości praktycznej

12 Samokształcenie i samokontrolaW celu wdrożenia do samokształcenia i samokontroli uczniowie powinni samodzielnie wy-konywać zadania z podręcznika testy Sprawdź swoją wiedzę oraz (ewentualnie) rozwiązy-wać zadania i testy ze zbioroacutew poleconych przez nauczyciela

Nauczyciel może roacutewnież zachęcić ucznioacutew do korzystania z wybranych działoacutew multime-dialnego kursu fizyki przygotowanego przez wydawnictwo ZamKor i rozwiązywania zadań interaktywnych i podsumowujących (zawierających wskazoacutewki i szczegoacutełowe rozwiązania)

13 Wykorzystanie Internetu i interaktywnych programoacutew dydaktycznychUczniowie powinni w miarę możliwości korzystać z komputera (Internetu interaktywnych programoacutew kształcących np publikowanych na stronie wwwzamkorpl)

28

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VIII PROPOZYCJE METOD OCENY OSIĄGNIĘĆ UCZNIOacuteW

Celem nauczania jest kształtowanie kompetencji kluczowych niezbędnych człowiekowi w dorosłym życiu niezależnie od rodzaju wykształcenia i wykonywanego zawodu W na-uczaniu fizyki sprawdzaniem i ocenianiem należy więc objąć nie tylko umiejętności związa-ne ściśle z tym przedmiotem ale także związane z jego walorami ogoacutelnokształcącymi Wiele ważnych osiągnięć można oceniać tylko opisowo w dłuższym czasie

Tradycyjne odpytywanie przy tablicy powinno być zastąpione ocenianiem w trakcie dys-kusji Nauczyciel nastawiony na sterowanie przebiegiem uczenia się ucznioacutew nie powinien oddzielać sprawdzania i oceniania od nauczaniaProponujemy następujące metody sprawdzania osiągnięć ucznioacutew

1 bdquoSamosprawdzanierdquo czyli samokontrolaa) Uczeń rozwiązuje samodzielnie zadania z podręcznika i testy Sprawdź swoją wiedzę oraz

zadania z poleconych przez nauczyciela zbioroacutew zadań lub testoacutew i ocenia jaki procent zadań potrafi rozwiązać

b) Uczeń pracuje samodzielnie z interaktywnymi programami komputerowymi kontroluje liczbę koniecznych wskazoacutewek i objaśnień z ktoacuterych musi korzystać

2 Zbiorowa dyskusjaPodstawą do indywidualnych ocen ucznioacutew może być dyskusja

Inicjatorem dyskusji jest zwykle nauczyciel ale może być nim także uczeń ktoacutery przeczy-tał lub zauważył coś dla niego niezrozumiałego a mającego związek z opracowywanymi na lekcjach treściami W tym drugim przypadku nauczyciel powinien dopuszczać do dyskusji tylko woacutewczas gdy uczeń jest do prezentacji problemu dobrze przygotowany

Nauczyciel kieruje dyskusją roacutewnocześnie notując uwagi o ważnych elementach w wy-stąpieniach poszczegoacutelnych ucznioacutew

3 Obserwacja ucznioacutew w trakcie uczenia sięNauczyciel obserwuje indywidualną pracę ucznioacutew w toku lekcji i ich pracę w zespole Oce-nia wiedzę pomysłowość i oryginalność w rozwiązywaniu problemoacutew aktywność zaanga-żowanie umiejętność wspoacutełpracy

4 Sprawdzanie i ocenianie prac pisemnycha) Nauczyciel sprawdza i ocenia wypracowania przygotowane na podstawie literatury po-

pularnonaukowej Internetu telewizjib) Nauczyciel sprawdza i ocenia wyniki testoacutew i sprawdzianoacutew

5 Wszechstronna ocena prezentacji przygotowanych na podstawie jednego przeczy-tanego tekstu lub wielu roacuteżnych źroacutedeł

6 Sprawdzanie i ocenianie działalności praktycznej ucznioacutewOcenie podlegają wykonywane przez ucznia w toku lekcji pomiary i doświadczenia oraz mo-dele wykonane samodzielnie w domu

8

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

III TREŚCI KSZTAŁCENIA

1 Grawitacja bull Trochę historii czyli o odkryciach Kopernika Keplera i o geniuszu Newtona bull O Newtonie i prawie powszechnej grawitacji bull Spadanie ciał jako skutek oddziaływań grawitacyjnych bull O ruchu po okręgu i jego przyczynie bull Siła grawitacji jako siła dośrodkowa bull III prawo Keplera bull Ruchy satelitoacutew bull Co to znaczy że ciało jest w stanie nieważkości

2 Astronomia bull Jak zmierzono odległości do Księżyca planet i gwiazd bull Księżyc ndash nasz naturalny satelita bull Świat planet

3 Fizyka atomowa bull Zjawisko fotoelektryczne zewnętrzne bull O promieniowaniu ciał widmach ciągłych i bdquowizytoacutewkachrdquo pierwiastkoacutew czyli ich wid-

mach liniowych bull Model Bohra budowy atomu wodoru

4 Fizyka jądrowa bull Odkrycie promieniotwoacuterczości Promieniowanie jądrowe i jego właściwości bull Oddziaływanie promieniowania jonizującego z materią Działanie promieniowania na

organizmy żywe bull Doświadczenie Rutherforda Budowa jądra atomowego bull Prawo rozpadu promieniotwoacuterczego Metoda datowania izotopowego bull Energia wiązania Reakcja rozszczepienia bull Bomba atomowa energetyka jądrowa bull Reakcje jądrowe Słońce i bomba wodorowa

5 Świat galaktyk bull Nasza Galaktyka bull Inne galaktyki bull Prawo Hubblersquoa bull Teoria Wielkiego Wybuchu

9

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

IV OGOacuteLNY ROZKŁAD MATERIAŁUPropozycja przydziału godzin na poszczegoacutelne działy

Nr Dział fizyki Liczba godzin przeznaczonych na

nowe treści powtoacuterzenie sprawdzenie

1 Grawitacja 7 12 Astronomia 3 13 Fizyka atomowa 6 14 Fizyka jądrowa 7 15 Świat galaktyk 2 1

Całkowita liczba godzin 25 5

10

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

V SZCZEGOacuteŁOWY ROZKŁAD MATERIAŁU

1 Grawitacja ndash 8 godzin

Temat Liczba godzin

lekcyjnych1 O odkryciach Kopernika Keplera i o geniuszu Newtona Prawo powszechnej

grawitacji1

2 Spadanie ciał jako skutek oddziaływań grawitacyjnych 13 O ruchu po okręgu i jego przyczynie 24 Siła grawitacji jako siła dośrodkowa III prawo Keplera Ruchy satelitoacutew 25 Co to znaczy że ciało jest w stanie nieważkości 16 Powtoacuterzenie wiadomości Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

2 Astronomia ndash 4 godziny

Temat Liczba godzin

lekcyjnych1 Jak zmierzono odległości do Księżyca planet i gwiazd 12 Księżyc ndash nasz naturalny satelita 13 Świat planet 14 Powtoacuterzenie wiadomości Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

3 Fizyka atomowa ndash 7 godzin

Temat Liczba godzin

lekcyjnych1 Zjawisko fotoelektryczne zewnętrzne 22 O promieniowaniu ciał widmach ciągłych i widmach liniowych 23 Model Bohra budowy atomu 24 Powtoacuterzenie Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

4 Fizyka jądrowa ndash 8 godzin

Temat Liczba godzin

lekcyjnych1 Odkrycie promieniotwoacuterczości Promieniowanie jądrowe i jego właściwości 12 Oddziaływanie promieniowania jonizującego z materią Działanie

promieniowania na organizmy żywe1

3 Doświadczenie Rutherforda Budowa jądra atomowego 14 Prawo rozpadu promieniotwoacuterczego Metoda datowania izotopowego 15 Energia wiązania Reakcja rozszczepienia 1

11

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Temat Liczba godzin

lekcyjnych6 Bomba atomowa energetyka jądrowa 17 Reakcje jądrowe Słońce i bomba wodorowa 18 Powtoacuterzenie wiadomości Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

5 Świat galaktyk ndash 3 godzinyTemat Liczba

godzin lekcyjnych

1 Nasza Galaktyka Inne galaktyki 12 Prawo Hubblersquoa Teoria Wielkiego Wybuchu 13 Powtoacuterzenie wiadomości Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

12

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VI

CELE

OPE

RA

CYJ

NE

CZY

LI P

LAN

WYN

IKO

WY

1 G

raw

itac

ja

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1O

odk

ryci

ach

Kope

rnik

a

Kepl

era

i o g

eniu

szu

New

tona

Pr

awo

pow

szec

hnej

gr

awita

cji

bullop

owie

dzie

ć o

odkr

ycia

ch K

oper

nika

Ke

pler

a i N

ewto

na

bullop

isać

ruch

y pl

anet

bull

poda

ć tr

eść

praw

a po

wsz

echn

ej g

raw

itacj

ibull

nary

sow

ać s

iły

oddz

iały

wan

ia

graw

itacy

jneg

o dw

oacutech

kul j

edno

rodn

ych

bull

obja

śnić

wie

lkoś

ci

wys

tępu

jące

we

wzo

rze

FG

mm r

=1

22

bullpr

zeds

taw

ić g

łoacutew

ne

zało

żeni

a te

orii

helio

cent

rycz

nej

Kope

rnik

abull

zapi

sać

i zin

terp

reto

wać

w

zoacuter p

rzed

staw

iają

cy

war

tość

siły

gra

wita

cji

bullob

liczy

ć w

arto

ść

siły

gra

wita

cyjn

ego

przy

ciąg

ania

dw

oacutech

je

dnor

odny

ch k

ul

bullw

yjaś

nić

dla

czeg

o do

strz

egam

y sk

utki

pr

zyci

ągan

ia p

rzez

Zi

emię

ota

czaj

ącyc

h na

s pr

zedm

iotoacute

w a

nie

ob

serw

ujem

y sk

utkoacute

w

ich

wza

jem

nego

oddz

iały

wan

ia

gr

awita

cyjn

ego

bullpo

dać

treś

ć I i

II p

raw

a Ke

pler

abull

uzas

adni

ć d

lacz

ego

hipo

teza

New

tona

o

jedn

ości

Wsz

echś

wia

ta

umoż

liwiła

wyj

aśni

enie

pr

zycz

yn ru

chu

plan

et

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c pr

awo

graw

itacj

i

bullna

pod

staw

ie

sam

odzi

elni

e zg

rom

adzo

nych

m

ater

iałoacute

w p

rzyg

otow

ać

prez

enta

cję

New

ton

na

tle e

poki

bull

wyk

azać

że

Kope

rnik

a m

ożna

uw

ażać

za

czło

wie

ka re

nesa

nsu

13

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

2Sp

adan

ie c

iał j

ako

skut

ek o

ddzi

aływ

ań

graw

itacy

jnyc

h

bullw

skaz

ać s

iłę g

raw

itacj

i ja

ko p

rzyc

zynę

sw

obod

nego

spa

dani

a ci

ał n

a po

wie

rzch

nię

Ziem

i bull

posł

ugiw

ać s

ię

term

inem

bdquospa

dani

e sw

obod

nerdquo

bullob

liczy

ć pr

zybl

iżon

ą w

arto

ść s

iły g

raw

itacj

i dz

iała

jące

j na

ciał

o w

pob

liżu

Ziem

i bull

wym

ieni

ć w

ielk

ości

od

ktoacute

rych

zal

eży

przy

spie

szen

ie

graw

itacy

jne

w p

obliż

u pl

anet

y lu

b je

j ksi

ężyc

a

bullpr

zeds

taw

ić w

ynik

ając

y z

eks

pery

men

toacutew

G

alile

usza

wni

osek

do

tycz

ący

spad

ania

cia

ł bull

wyk

azać

że

spa

dani

e sw

obod

ne z

nie

wie

lkic

h w

ysok

ości

to

ruch

jedn

osta

jnie

pr

zysp

iesz

ony

z p

rzys

pies

zeni

em

graw

itacy

jnym

bullw

ykaz

ać ż

e w

arto

ść

przy

spie

szen

ia

spad

ając

ego

swob

odni

e ci

ała

nie

zale

ży o

d je

go

mas

ybull

oblic

zyć

war

tość

pr

zysp

iesz

enia

gr

awita

cyjn

ego

w p

obliż

u Zi

emi

bullpr

zeds

taw

ić p

oglą

dy

Ary

stot

eles

a na

ruch

i s

pada

nie

ciał

bull

wyj

aśni

ć d

lacz

ego

czas

y sp

adan

ia

swob

odne

go (z

taki

ej

sam

ej w

ysok

ości

) cia

ł o

roacuteżn

ych

mas

ach

są

jedn

akow

ebull

oblic

zyć

war

tość

pr

zysp

iesz

enia

gr

awita

cyjn

ego

w p

obliż

u do

wol

nej

plan

ety

lub

jej k

sięż

yca

bullza

plan

ować

i w

ykon

ać

dośw

iadc

zeni

e (n

p z

e śr

ubam

i prz

ycze

pion

ymi

do n

ici)

wyk

azuj

ące

że

spad

anie

sw

obod

ne

odby

wa

się

ze s

tały

m

przy

spie

szen

iem

3 4

O ru

chu

po o

kręg

u i j

ego

przy

czyn

iebull

opis

ać ru

ch je

dnos

tajn

y po

okr

ęgu

bull

posł

ugiw

ać s

ię p

ojęc

iem

ok

resu

i po

jęci

em

częs

totli

woś

ci

bullw

skaz

ać s

iłę

dośr

odko

wą

jako

pr

zycz

ynę

ruch

u po

ok

ręgu

bullop

isać

zal

eżno

ść

war

tośc

i siły

do

środ

kow

ej o

d m

asy

i szy

bkoś

ci c

iała

po

rusz

ając

ego

się

po o

kręg

u or

az o

d pr

omie

nia

okrę

gu

bullpo

dać

przy

kład

y si

ł pe

łnią

cych

rolę

siły

do

środ

kow

ej

bullob

licza

ć w

arto

ść s

iły

dośr

odko

wej

bull

oblic

zać

war

tość

pr

zysp

iesz

enia

do

środ

kow

ego

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

w k

toacutery

ch

rolę

siły

doś

rodk

owej

od

gryw

ają

siły

o roacute

żnej

na

turz

e

bullom

oacutewić

i w

ykon

ać

dośw

iadc

zeni

e (n

p

opis

ane

w z

adan

iu 4

na

str

43) s

praw

dzaj

ące

zale

żnoś

ć F r(m

u r

)

14

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5 6

Siła

gra

wita

cji j

ako

siła

do

środ

kow

a II

I pra

wo

Kepl

era

Ru

chy

sate

litoacutew

bullw

skaz

ać s

iłę g

raw

itacj

i kt

oacuterą

oddz

iału

ją S

łońc

e i p

lane

ty o

raz

plan

ety

i ich

ksi

ężyc

e ja

ko s

iłę

dośr

odko

wą

bull

posł

ugiw

ać s

ię

poję

ciem

sat

elity

ge

osta

cjon

arne

go

bullpo

dać

treś

ć III

pra

wa

Kepl

era

bull

opis

ywać

ruch

sz

tucz

nych

sat

elitoacute

w

bullpo

sług

iwać

się

poj

ęcie

m

pier

wsz

ej p

rędk

ości

ko

smic

znej

bulluz

asad

nić

użyt

eczn

ość

sate

litoacutew

ge

osta

cjon

arny

ch

bullst

osow

ać II

I pra

wo

Kepl

era

do

opis

u ru

chu

plan

et U

kład

u Sł

onec

zneg

obull

wyp

row

adzi

ć w

zoacuter

na w

arto

ść p

ierw

szej

pr

ędko

ści k

osm

iczn

ej

i obj

aśni

ć je

j sen

s fiz

yczn

ybull

oblic

zyć

war

tość

pi

erw

szej

prę

dkoś

ci

kosm

iczn

ej

bullst

osow

ać II

I pra

wo

Kepl

era

do

opis

u ru

chu

ukła

du s

atel

itoacutew

kr

ążąc

ych

wok

oacuteł te

go

sam

ego

ciał

abull

wyp

row

adzi

ć III

pra

wo

Kepl

era

bullob

liczy

ć sz

ybko

ść

sate

lity

na o

rbic

ie

o za

dany

m p

rom

ieni

u

bullob

liczy

ć pr

omie

ń or

bity

sat

elity

ge

osta

cjon

arne

go

7Co

to z

nacz

y ż

e ci

ało

jest

w

sta

nie

niew

ażko

ści

bullpo

dać

przy

kład

y ci

ał z

najd

ując

ych

się

w s

tani

e ni

eważ

kośc

i

bullpo

dać

przy

kład

y do

świa

dcze

ń w

ktoacute

rych

m

ożna

obs

erw

ować

ci

ało

w s

tani

e ni

eważ

kośc

i

bullw

yjaś

nić

na

czym

po

lega

sta

n ni

eważ

kośc

ibull

wyk

azać

pr

zepr

owad

zają

c od

pow

iedn

ie

rozu

mow

anie

że

prze

dmio

t leż

ący

na p

odło

dze

win

dy

spad

ając

ej s

wob

odni

e je

st w

sta

nie

niew

ażko

ści

bullza

plan

ować

w

ykon

ać i

wyj

aśni

ć do

świa

dcze

nie

po

kazu

jące

że

w s

tani

e ni

eważ

kośc

i nie

moż

na

zmie

rzyć

war

tośc

i ci

ężar

u ci

ała

15

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

2 A

stro

nom

ia

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1Ja

k zm

ierz

ono

odle

głoś

ci

do K

sięż

yca

pla

net

i gw

iazd

bullw

ymie

nić

jedn

ostk

i od

legł

ości

uży

wan

e w

ast

rono

mii

bullpo

dać

przy

bliż

oną

odle

głoś

ć Ks

ięży

ca o

d Zi

emi (

przy

najm

niej

rząd

w

ielk

ości

)

bullop

isać

zas

adę

pom

iaru

od

legł

ości

do

Księ

życa

pl

anet

i na

jbliż

szej

gw

iazd

ybull

wyj

aśni

ć n

a cz

ym

pole

ga z

jaw

isko

pa

rala

ksy

bullpo

sług

iwać

się

po

jęci

em k

ąta

para

laks

y ge

ocen

tryc

znej

i h

elio

cent

rycz

nej

bullzd

efini

ować

rok

świe

tlny

i jed

nost

kę

astr

onom

iczn

ą

bullob

liczy

ć od

legł

ość

do K

sięż

yca

(lub

najb

liższ

ych

plan

et)

znaj

ąc k

ąt p

aral

aksy

ge

ocen

tryc

znej

bull

oblic

zyć

odle

głoś

ć do

na

jbliż

szej

gw

iazd

y

znaj

ąc k

ąt p

aral

aksy

he

lioce

ntry

czne

jbull

doko

nyw

ać z

amia

ny

jedn

oste

k od

legł

ości

st

osow

anyc

h w

ast

rono

mii

bullw

yraż

ać k

ąty

w m

inut

ach

i se

kund

ach

łuku

2Ks

ięży

c ndash

nasz

nat

ural

ny

sate

lita

bullop

isać

war

unki

jak

ie

panu

ją n

a po

wie

rzch

ni

Księ

życa

bullw

yjaś

nić

pow

staw

anie

fa

z Ks

ięży

ca

bullpo

dać

przy

czyn

y d

la

ktoacuter

ych

obse

rwuj

emy

tylk

o je

dną

stro

nę

Księ

życa

bullpo

dać

war

unki

jak

ie

mus

zą b

yć s

pełn

ione

by

dosz

ło d

o ca

łkow

itego

za

ćmie

nia

Słoń

ca

bullpo

dać

war

unki

jak

ie

mus

zą b

yć s

pełn

ione

by

dosz

ło d

o ca

łkow

itego

za

ćmie

nia

Księ

życa

bullw

yjaś

nić

dla

czeg

o za

ćmie

nia

Słoń

ca

i Ksi

ężyc

a ni

e w

ystę

pują

cz

ęsto

bull

obja

śnić

zas

adę

ktoacute

rą

przy

jęto

prz

y ob

licza

niu

daty

Wie

lkan

ocy

3Św

iat p

lane

tbull

wyj

aśni

ć s

kąd

poch

odzi

na

zwa bdquo

plan

etardquo

bull

wym

ieni

ć pl

anet

y U

kład

u Sł

onec

zneg

o

bullop

isać

ruch

pla

net

wid

zian

ych

z Zi

emi

bullw

ymie

nić

obie

kty

wch

odzą

ce w

skł

ad

Ukł

adu

Słon

eczn

ego

bullw

yjaś

nić

dla

czeg

o pl

anet

y w

idzi

ane

z Zi

emi

prze

suw

ają

się

na tl

e

gwia

zd

bullop

isać

pla

nety

Ukł

adu

Słon

eczn

ego

bullw

yszu

kać

info

rmac

je n

a te

mat

rzym

skic

h bo

goacutew

kt

oacuteryc

h im

iona

mi

nazw

ano

plan

ety

16

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

3 F

izyk

a at

omow

a

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1 2

Zjaw

isko

foto

elek

tryc

zne

zew

nętr

zne

bullw

yjaś

nić

poję

cie

foto

nu

bullza

pisa

ć w

zoacuter n

a en

ergi

ę fo

tonu

bull

poda

ć pr

zykł

ady

prak

tycz

nego

w

ykor

zyst

ania

zja

wis

ka

foto

elek

tryc

zneg

o

bullop

isać

i ob

jaśn

ić

zjaw

isko

fo

toel

ektr

yczn

ebull

opis

ać ś

wia

tło ja

ko

wią

zkę

foto

noacutew

bull

wyj

aśni

ć o

d cz

ego

zale

ży li

czba

fo

toel

ektr

onoacutew

bull

wyj

aśni

ć o

d cz

ego

zale

ży m

aksy

mal

na

ener

gia

kine

tycz

na

foto

elek

tron

oacutew

bullob

jaśn

ić w

zoacuter E

inst

eina

op

isuj

ący

zjaw

isko

fo

toel

ektr

yczn

ebull

oblic

zyć

min

imal

ną

częs

totli

woś

ć i m

aksy

mal

ną d

ługo

ść

fali

prom

ieni

owan

ia

wyw

ołuj

ąceg

o ef

ekt

foto

elek

tryc

zny

dla

met

alu

o da

nej p

racy

w

yjśc

ia

bullop

isać

bud

owę

zas

adę

dzia

łani

a i z

asto

sow

ania

fo

toko

moacuter

ki

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c w

zoacuter E

inst

eina

bull

odcz

ytyw

ać in

form

acje

z

wyk

resu

zal

eżno

ści

E k(n)

bullpr

zeds

taw

ić w

ynik

i do

świa

dcze

ń św

iadc

zący

ch

o kw

anto

wym

ch

arak

terz

e od

dzia

ływ

ania

św

iatła

z

mat

erią

bull

spor

ządz

ić i

obja

śnić

w

ykre

s za

leżn

ości

m

aksy

mal

nej

ener

gii k

inet

yczn

ej

foto

elek

tron

oacutew

od c

zęst

otliw

ości

pr

omie

niow

ania

w

ywoł

ując

ego

efek

t fo

toel

ektr

yczn

y dl

a fo

toka

tod

wyk

onan

ych

z roacute

żnyc

h m

etal

ibull

wyj

aśni

ć c

o to

zna

czy

że

św

iatło

ma

natu

rę

dual

ną

3 4

O p

rom

ieni

owan

iu

ciał

wid

mac

h ci

ągły

ch

i wid

mac

h lin

iow

ych

bullro

zroacuteż

nić

wid

mo

ciąg

łe

i wid

mo

linio

we

bullro

zroacuteż

nić

wid

mo

emis

yjne

i ab

sorp

cyjn

e

bullop

isać

wid

mo

prom

ieni

owan

ia c

iał

stał

ych

i cie

czy

bullop

isać

wid

ma

gazoacute

w

jedn

oato

mow

ych

i par

pi

erw

iast

koacutew

bull

wyj

aśni

ć roacute

żnic

e m

iędz

y w

idm

em e

mis

yjny

m

i abs

orpc

yjny

m

bullop

isać

szc

zegoacute

łow

o w

idm

o at

omu

wod

oru

bull

obja

śnić

wzoacute

r Bal

mer

abull

opis

ać m

etod

ę an

aliz

y w

idm

owej

bull

poda

ć pr

zykł

ady

za

stos

owan

ia a

naliz

y w

idm

owej

bullob

liczy

ć dł

ugoś

ci fa

l od

pow

iada

jący

ch li

niom

w

idzi

alne

j czę

ści w

idm

a at

omu

wod

oru

bullob

jaśn

ić u

ogoacutel

nion

y w

zoacuter B

alm

era

17

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5 6

Mod

el B

ohra

bu

dow

y at

omu

bullpr

zeds

taw

ić m

odel

Bo

hra

budo

wy

atom

u i p

odst

awow

e za

łoże

nia

tego

mod

elu

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że p

rom

ieni

e or

bit

w a

tom

ie w

odor

u są

sk

wan

tow

ane

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że e

nerg

ia e

lekt

ronu

w

ato

mie

wod

oru

jest

sk

wan

tow

ana

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że a

tom

wod

oru

jest

w

sta

nie

pods

taw

owym

lu

b w

zbud

zony

m

bullob

liczy

ć pr

omie

nie

kole

jnyc

h or

bit w

ato

mie

w

odor

u

bullob

liczy

ć en

ergi

ę el

ektr

onu

na d

owol

nej

orbi

cie

atom

u w

odor

ubull

oblic

zyć

roacuteżn

ice

ener

gii

pom

iędz

y po

ziom

ami

ener

gety

czny

mi a

tom

u w

odor

ubull

wyj

aśni

ć po

wst

awan

ie

linio

weg

o w

idm

a em

isyj

nego

i w

idm

a ab

sorp

cyjn

ego

atom

u w

odor

u

bullob

liczy

ć cz

ęsto

tliw

ość

i dłu

gość

fali

prom

ieni

owan

ia

poch

łani

aneg

o lu

b em

itow

aneg

o pr

zez

atom

bull

wyj

aśni

ć po

wst

awan

ie

serii

wid

mow

ych

atom

u w

odor

ubull

wyk

azać

że

uogoacute

lnio

ny

wzoacute

r Bal

mer

a je

st

zgod

ny z

e w

zore

m

wyn

ikaj

ącym

z m

odel

u Bo

hra

bullw

yjaś

nić

pow

staw

anie

lin

ii Fr

aunh

ofer

a

18

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

4 F

izyk

a ją

drow

a

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1O

dkry

cie

prom

ieni

otw

oacutercz

ości

Pr

omie

niow

anie

jądr

owe

i jeg

o w

łaśc

iwoś

ci

bullw

ymie

nić

rodz

aje

prom

ieni

owan

ia

jądr

oweg

o w

ystę

pują

cego

w

prz

yrod

zie

bullpr

zeds

taw

ić

pods

taw

owe

fakt

y do

tycz

ące

odkr

ycia

pr

omie

niow

ania

ją

drow

ego

bullop

isać

wkł

ad M

arii

Skło

dow

skie

j-Cur

ie

w b

adan

ia n

ad

prom

ieni

otw

oacutercz

ości

ąbull

omoacutew

ić w

łaśc

iwoś

ci

prom

ieni

owan

ia a

b i g

bullw

yjaś

nić

do

czeg

o sł

uży

liczn

ik G

-M

bullpr

zeds

taw

ić

wni

oski

wyn

ikaj

ące

z do

świa

dcze

nia

Wyk

ryw

anie

pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go za

pom

ocą

liczn

ika

G-M

bullod

szuk

ać in

form

acje

o

prom

ieni

owan

iu X

bull

wsk

azać

isto

tną

roacuteżn

icę

mię

dzy

prom

ieni

owan

iem

X

a pr

omie

niow

anie

m

jądr

owym

bull

przy

goto

wać

pr

ezen

tacj

ę na

te

mat

His

toria

od

kryc

ia i b

adan

ia

prom

ieni

owan

ia

jądr

oweg

o2

Odd

ział

ywan

ie

prom

ieni

owan

ia

joni

zują

cego

z

mat

erią

Dzi

ałan

ie

prom

ieni

owan

ia n

a or

gani

zmy

żyw

e

bullw

ymie

nić

pods

taw

owe

zasa

dy o

chro

ny p

rzed

pr

omie

niow

anie

m

joni

zują

cym

bull

ocen

ić s

zkod

liwoś

ć pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go

poch

łani

aneg

o pr

zez

ciał

o cz

łow

ieka

w

roacuteżn

ych

sytu

acja

ch

bullw

yjaś

nić

poję

cie

daw

ki

poch

łoni

ętej

i p

odać

jej

jedn

ostk

ę

bullw

yjaś

nić

poję

cie

daw

ki

skut

eczn

ej i

poda

ć je

j je

dnos

tkę

bullop

isać

wyb

rany

sp

osoacuteb

wyk

ryw

ania

pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go

bullob

liczy

ć da

wkę

po

chło

nięt

ąbull

wyj

aśni

ć po

jęci

e m

ocy

daw

ki

bullw

yjaś

nić

do

czeg

o sł

użą

dozy

met

ry

bullpo

dejm

ować

św

iado

me

dzia

łani

a na

rzec

z oc

hron

y śr

odow

iska

nat

ural

nego

pr

zed

nadm

iern

ym

prom

ieni

owan

iem

jo

nizu

jący

m (a

b g

X)

bullod

szuk

ać i

prze

dsta

wić

in

form

acje

na

tem

at

moż

liwoś

ci z

bada

nia

stęż

enia

rado

nu

w s

woi

m o

tocz

eniu

19

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

3 D

ośw

iadc

zeni

e Ru

ther

ford

a

Budo

wa

jądr

a at

omow

ego

bullop

isać

bud

owę

jądr

a at

omow

ego

bullpo

sług

iwać

się

po

jęci

ami

jądr

o at

omow

e p

roto

n

neut

ron

nuk

leon

pi

erw

iast

ek i

zoto

p

bullop

isać

doś

wia

dcze

nie

Ruth

erfo

rda

i om

oacutewić

je

go z

nacz

enie

bull

poda

ć sk

ład

jądr

a at

omow

ego

na

pods

taw

ie li

czby

m

asow

ej i

atom

owej

bullpr

zepr

owad

zić

rozu

mow

anie

kt

oacutere

poka

że ż

e w

ytłu

mac

zeni

e w

ynik

u do

świa

dcze

nia

Ruth

erfo

rda

jest

m

ożliw

e ty

lko

przy

za

łoże

niu

że

praw

ie

cała

mas

a at

omu

jest

sk

upio

na w

jądr

ze

o śr

edni

cy m

niej

szej

ok

105 ra

zy o

d śr

edni

cy

atom

u

bullw

ykon

ać i

omoacutew

ić

sym

ulac

ję

dośw

iadc

zeni

a Ru

ther

ford

abull

odsz

ukać

info

rmac

je n

a te

mat

mod

eli b

udow

y ją

dra

atom

oweg

o i o

moacutew

ić je

den

z ni

ch

4Pr

awo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

M

etod

a da

tow

ania

iz

otop

oweg

o

bullop

isać

rozp

ady

alfa

i b

eta

bullw

yjaś

nić

poję

cie

czas

u po

łow

iczn

ego

rozp

adu

bullza

pisa

ć sc

hem

aty

rozp

adoacutew

alfa

i be

ta

bullop

isać

spo

soacuteb

pow

staw

ania

pr

omie

niow

ania

ga

mm

a

bullpo

sług

iwać

się

poj

ęcie

m

jądr

a st

abiln

ego

i nie

stab

ilneg

obull

posł

ugiw

ać s

ię p

ojęc

iem

cz

asu

poło

wic

zneg

o ro

zpad

ubull

nary

sow

ać w

ykre

s za

leżn

ości

od

czas

u lic

zby

jąde

r kt

oacutere

uleg

ły

rozp

adow

ibull

obja

śnić

pra

wo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

bullw

yjaś

nić

zasa

dę

dato

wan

ia s

ubst

ancj

i na

pod

staw

ie je

j skł

adu

izot

opow

ego

i sto

sow

ać

tę z

asad

ę w

zad

ania

ch

bullw

ykon

ać d

ośw

iadc

zeni

e

sym

uluj

ące

rozp

ad

pr

omie

niot

woacuter

czy

bullza

pisa

ć pr

awo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

w p

osta

ci

N =

N0 (1

2)t

T bull

poda

ć se

ns fi

zycz

ny

i jed

nost

kę a

ktyw

nośc

i pr

omie

niot

woacuter

czej

bull

rozw

iązy

wać

zad

ania

ob

licze

niow

e s

tosu

jąc

wzo

ry N

= N

0(12

)tT o

raz

A =

A (1

2)t

T bull

wyj

aśni

ć c

o to

zn

aczy

że

rozp

ad

prom

ieni

otw

oacutercz

y m

a ch

arak

ter s

taty

styc

zny

20

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5En

ergi

a w

iąza

nia

Re

akcj

a ro

zszc

zepi

enia

bullop

isać

reak

cję

rozs

zcze

pien

ia u

ranu

92235U

bullw

yjaś

nić

na

czym

po

lega

reak

cja

łańc

ucho

wa

bullpo

dać

war

unki

zaj

ścia

re

akcj

i łań

cuch

owej

bull

posł

ugiw

ać s

ię

poję

ciam

i en

ergi

a sp

oczy

nkow

a d

eficy

t m

asy

ene

rgia

wią

zani

a

bullob

liczy

ć en

ergi

ę sp

oczy

nkow

ą

defic

yt m

asy

ene

rgię

w

iąza

nia

dla

roacuteżn

ych

pier

wia

stkoacute

w

bullpr

zean

aliz

ować

wyk

res

zale

żnoś

ci e

nerg

ii w

iąza

nia

przy

pada

jące

j

na je

den

nukl

eon

E Aw

od li

czby

nuk

leon

oacutew

wch

odzą

cych

w s

kład

ją

dra

atom

u

bullzn

ając

mas

y pr

oton

u

neut

ronu

ele

ktro

nu

i ato

mu

o lic

zbie

m

asow

ej A

obl

iczy

ć en

ergi

ę w

iąza

nia

tego

at

omu

bullna

pod

staw

ie

wyk

resu

zal

eżno

ści

E AA

w(

) wyj

aśni

ć

otrz

ymyw

anie

wie

lkic

h en

ergi

i w re

akcj

ach

rozs

zcze

pien

ia c

iężk

ich

jąde

r6

Bom

ba a

tom

owa

en

erge

tyka

jądr

owa

bullpo

dać

przy

kład

y

wyk

orzy

stan

ia e

nerg

ii ją

drow

ej

bullop

isać

bud

owę

i zas

adę

dzia

łani

a re

akto

ra

jądr

oweg

obull

opis

ać d

ział

anie

el

ektr

owni

jądr

owej

bull

wym

ieni

ć ko

rzyś

ci

i zag

roże

nia

zwią

zane

z

wyk

orzy

stan

iem

en

ergi

i jąd

row

ej

bullop

isać

zas

adę

dzia

łani

a bo

mby

ato

mow

ej

bullop

isać

bud

owę

bom

by

atom

owej

bull

przy

goto

wać

w

ypow

iedź

na

tem

at

Czy

elek

trow

nie

jądr

owe

są n

iebe

zpie

czne

bullod

szuk

ać in

form

acje

i p

rzyg

otow

ać

prez

enta

cję

na te

mat

sk

łado

wan

ia o

dpad

oacutew

radi

oakt

ywny

ch

i zw

iąza

nych

z ty

m

zagr

ożeń

21

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

7Re

akcj

e ją

drow

e S

łońc

e i b

omba

wod

orow

abull

poda

ć pr

zykł

ad re

akcj

i ją

drow

ej

bullna

zwać

reak

cje

zach

odzą

ce w

Sło

ńcu

i w in

nych

gw

iazd

ach

bullod

pow

iedz

ieć

na

pyta

nie

jaki

e re

akcj

e są

źr

oacutedłe

m e

nerg

ii Sł

ońca

bullw

ymie

nić

i obj

aśni

ć roacute

żne

rodz

aje

reak

cji

jądr

owyc

hbull

zast

osow

ać z

asad

y za

chow

ania

licz

by

nukl

eonoacute

w ł

adun

ku

elek

tryc

zneg

o or

az

ener

gii w

reak

cjac

h ją

drow

ych

bullpo

dać

war

unki

ni

ezbę

dne

do z

ajśc

ia

reak

cji t

erm

ojąd

row

ej

bullop

isać

pro

ces

fuzj

i le

kkic

h ją

der n

a pr

zykł

adzi

e cy

klu

pp

bullop

isać

reak

cje

zach

odzą

ce w

bom

bie

wod

orow

ej

bullpo

roacutew

nać

ener

gie

uwal

nian

e w

reak

cjac

h sy

ntez

y i r

eakc

jach

ro

zszc

zepi

enia

5 Ś

wia

t gal

akty

k

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1N

asza

Gal

akty

ka

Inne

gal

akty

kibull

opis

ać b

udow

ę na

szej

G

alak

tyki

bull

opis

ać p

ołoż

enie

U

kład

u Sł

onec

zneg

o w

Gal

akty

ce

bullpo

dać

wie

k U

kład

u Sł

onec

zneg

o

bullw

yjaś

nić

jak

pow

stał

y Sł

ońce

i pl

anet

ybull

opis

ać s

posoacute

b w

yzna

czen

ia w

ieku

pr

oacutebek

ksi

ężyc

owyc

h

i met

eory

toacutew

bullpo

dać

przy

bliż

oną

liczb

ę ga

lakt

yk d

ostę

pnyc

h na

szym

obs

erw

acjo

m

bullpo

dać

przy

bliż

oną

liczb

ę gw

iazd

w g

alak

tyce

22

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

2Pr

awo

Hub

blersquo

abull

na p

rzyk

ładz

ie m

odel

u ba

loni

ka w

ytłu

mac

zyć

obse

rwow

any

fakt

ro

zsze

rzan

ia s

ię

Wsz

echś

wia

ta

bullpo

dać

wie

k W

szec

hśw

iata

bullpo

dać

treś

ć pr

awa

Hub

ble

a z

apis

ać

je w

zore

m u

r = H

r

i obj

aśni

ć w

ielk

ości

w

ystę

pują

ce w

tym

w

zorz

ebull

wyj

aśni

ć te

rmin

bdquou

ciec

zka

gala

ktyk

rdquo

bullob

liczy

ć w

iek

W

szec

hśw

iata

bull

obja

śnić

jak

na

pods

taw

ie p

raw

a H

ubbl

ea

wni

osku

jem

y

że g

alak

tyki

odd

alaj

ą si

ę od

sie

bie

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c pr

awo

Hub

ble

a

3Te

oria

Wie

lkie

go

Wyb

uchu

bullok

reśl

ić p

oczą

tek

znan

ego

nam

W

szec

hśw

iata

term

inem

bdquoW

ielk

i Wyb

uchrdquo

bullop

isać

Wie

lki W

ybuc

hbull

wyj

aśni

ć c

o to

jest

pr

omie

niow

anie

re

likto

we

bullpo

dać

argu

men

ty

prze

maw

iają

ce z

a sł

uszn

ości

ą te

orii

Wie

lkie

go W

ybuc

hu

23

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VII PROCEDURY OSIĄGANIA CELOacuteW

Nauczanie fizyki według prezentowanego programu powinno się odbywać zgodnie z teorią kształcenia wielostronnego Uczniowie powinni być systematycznie aktywizowani do prze-prowadzania wszechstronnych operacji umysłowych

Praca powinna przebiegać w roacuteżnych tokach nauczania głoacutewnie w toku problemowym i podającym W miarę możliwości nauczyciel powinien także stosować tok praktyczny i eks-ponujący

W ramach toku podającego szczegoacutelnie przydatne będą metody bull praca z książką bull pogadanka bull pokaz bull opis bull Tok problemowy powinien być realizowany głoacutewnie poprzez takie metody jak bull dyskusja bull metody sytuacyjne bull metoda seminaryjna bull metoda projektoacutew

Tok praktyczny w nauczaniu fizyki jest realizowany poprzez stosowanie metody obserwa-cji i doświadczeń w tym także symulowanych

W zależności od treści nauczania nauczyciel powinien na każdej lekcji stosować roacuteżne metody Świadome roacuteżnicowanie podczas lekcji metod nauczania zdaniem M Śnieżyńskie-go1 aktywizuje ucznioacutew uatrakcyjnia zajęcia i przyczynia się do zrozumienia i trwalszego zapamiętania opracowanego materiału

I tak np pokaz animacja lub symulacja zjawiska może służyć zainicjowaniu bdquoburzy moacute-zgoacutewrdquo Praca z podręcznikiem może być wstępem do dyskusji podczas ktoacuterej uczniowie wykorzystają zdobytą samodzielnie wiedzę lub rozwiązywania problemoacutew

Tok eksponujący związany z przeżywaniem i wyzwalaniem stanoacutew emocjonalnych może być połączony z zastosowaniem metod problemowych np dyskusji nad wynikami obser-wacji

Wśroacuted szczegoacutelnie przydatnych metod opartych na toku podającym celowo nie wymie-niono wykładu Uważamy że ze względu na trudności ucznioacutew w koncentracji brak umie-jętności wyselekcjonowania przez nich najistotniejszych elementoacutew i brak umiejętności efektywnego notowania wykład w konwencjonalnej postaci powinien być stosowany incy-dentalnie

Znacznie użyteczniejszy na lekcjach fizyki może być wykład realizowany w sposoacuteb proble-mowo-programowany W takim przypadku temat wykładu zostaje zamieniony w problem głoacutewny a tezy ndash w problemy szczegoacutełowe Po udzieleniu odpowiedzi na każde pytanie-pro-blem nauczyciel odwołuje się do ucznioacutew ktoacuterzy mogą stawiać pytania i żądać powtoacuterzenia niejasnych kwestii Powstające sprzężenie zwrotne między nauczycielem i uczniami zapo-biega powstawaniu luk i umożliwia natychmiastową weryfikację wiedzy

Szczegoacutelną wartość w nauczaniu fizyki mają metody problemowe ktoacutere rozbudzają ak-tywność intelektualną ucznioacutew wyzwalają samodzielne i twoacutercze myślenie Pracując takimi metodami nauczyciel odgrywa rolę inspiratora i doradcy w rozwiązywaniu trudniejszych kwestii Nauczyciel powinien zadbać o jak najczęstsze stawianie ucznioacutew w sytuacji proble-

1 Marian Śnieżyński Dialog edukacyjny Wydawnictwo Naukowe PAT Krakoacutew 2001

24

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

mowej i indywidualizowanie nauczania poprzez roacuteżnicowanie problemoacutew dla poszczegoacutel-nych grup ucznioacutew w zależności od ich aktualnych możliwości intelektualnych

Metody te są preferowane przez reformę edukacji W nauczaniu fizyki te preferencje mogą się objawiać w szerszym stosowaniu metody sytuacyjnej Powinna ona obejmować nie tylko sytuacje wymagające dokonywania obliczeń (zadania obliczeniowe opisujące pewną sytu-ację fizyczną) ale przede wszystkim sytuacje wymagające wyjaśniania oceniania przewi-dywania poszukiwania argumentoacutew itp Nauczyciel powinien przy tym stwarzać uczniom możliwości do formułowania dłuższych wypowiedzi w języku fizyki zwracając uwagę na poprawność merytoryczną i logiczną

Zatrważające doniesienia o powszechnym w polskim społeczeństwie braku rozumienia czytanego tekstu nakładają na nauczycieli obowiązek stosowania metody polegającej na pracy z dostarczonym przez nauczyciela tekstem i prezentacją jego treści (metoda semi-naryjna)

Według M Śnieżyńskiego metoda ta ma dużą wartość dydaktyczną ponieważ bdquouczy kon-centracji uwagi czytania ze zrozumieniem poszerza zakres słownictwa uczy odpowiedzial-ności za słowordquo Stosowanie tej metody w nauczaniu fizyki przyczyni się do ukształtowania umiejętności posługiwania się przez ucznioacutew językiem fizyki poprawnego definiowania wielkości fizycznych odczytywania ich sensu fizycznego ze wzoroacutew definicyjnych ustalania zależności od innych wielkości fizycznych poprawnego wypowiadania treści praw fizycz-nych i zapisywania ich w języku matematyki poprawnej interpretacji praw przedstawionych w matematycznej formie

Podstawa programowa nakłada na nauczyciela fizyki obowiązek kształtowania umie-jętności

bull obserwacji i opisywania zjawisk fizycznych i astronomicznych bull wykonywania doświadczeń fizycznych i prostych obserwacji astronomicznych zapi-

sywania i analizowania wynikoacutew bull oraz sporządzania i interpretacji wykresoacutew

Umiejętności te należy kształtować posługując się metodami toku praktycznego tj po-kazem połączonym z obserwacją oraz doświadczeniem Doświadczenie powinno być przez ucznioacutew zaplanowane a po jego wykonaniu powinno nastąpić opracowanie i zaprezento-wanie wynikoacutew Ze względu na małą liczbę godzin fizyki brak podziału na grupy i mizerne wyposażenie pracowni skomplikowane doświadczenia wymagające długiego czasu wy-konywania i drogiej aparatury zastępuje się prostymi doświadczeniami z wykorzystaniem przedmiotoacutew codziennego użytku Rodzaj wykorzystywanych materiałoacutew nie wpływa na wartość naukową doświadczenia Ważne jest natomiast jego staranne przygotowanie za-roacutewno od strony metodycznej (uświadomienie celu przedyskutowanie koncepcji doświad-czenia sformułowanie problemu przedyskutowanie hipotez weryfikacja hipotez i wy-prowadzenie wnioskoacutew) jak i organizacyjnej (przygotowanie koniecznych przedmiotoacutew ustalenie formy pracy indywidualnej lub zespołowej)

W praktyce ze względu na ograniczenia czasowe lub specyfikę nauczanych treści real-ne doświadczenia fizyczne są zastępowane przez symulacje komputerowe lub doświadcze-nia sfilmowane Jakkolwiek doświadczenie symulowane nigdy nie zastąpi doświadczenia realnego dobrze przygotowany nauczyciel może je włączyć w problemowy tok nauczania z dużą korzyścią dla ucznioacutew Modelowanie i symulacje komputerowe są nieocenione w realizacji treści dotyczących mikroświata i kosmologii czyli treści ktoacutere ze swej natury nie mogą być ilustrowane realnym doświadczeniem Bezwzględnie konieczne jest jednak wy-konanie chociaż kilku doświadczeń

25

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Proponujemy np bull badanie ruchu po okręgu bull badanie zależności barwy światła i intensywności świecenia metalu od jego tempe-

ratury bull wykrywanie promieniowania jonizującego za pomocą licznika Geigera-Mullera bull badanie pochłaniania promieniowania jonizującego przez roacuteżne materiały bull badanie zależności natężenia promieniowania od odległości od źroacutedła bull wyznaczanie odległości do trudno dostępnego obiektu z wykorzystaniem zjawiska

paralaksyWedług M Śnieżyńskiego kluczowymi umiejętnościami kształtowanymi w zreformowa-

nej szkole mają być bdquoumiejętności efektywnego wspoacutełdziałania w zespole i pracy w grupie budowania więzi międzyludzkich podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji skutecznego działania na gruncie zachowania obowiązujących norm rozwiązywanie pro-blemoacutew w twoacuterczy sposoacuteb poszukiwanie porządkowanie i wykorzystywanie informacji z roacuteżnych źroacutedeł odnoszenie do praktyki zdobytej wiedzy oraz tworzenie potrzebnych do-świadczeń i nawykoacutew rozwoacutej osobistych zainteresowańrdquo

Wszystkie wymienione wyżej umiejętności mogą być kształtowane przy wykorzystaniu metody projektoacutew Według K Chałas istota tej metody bdquozawiera się w samodzielnym podej-mowaniu i realizacji przez ucznioacutew określonych dużych przedsięwzięć na podstawie przyję-tych wcześniej zasad reguł i procedur postępowaniardquo2

Projekty realizowane w praktyce szkolnej mogą być wykonywane indywidualnie i zespoło-wo Mogą mieć charakter poznawczy (projekty typu bdquoopisaćrdquo bdquosprawdzićrdquo bdquoodkryćrdquo) lub prak-tyczny (typu bdquousprawnićrdquo bdquowykonaćrdquo bdquowynaleźćrdquo) Mogą także łączyć oba charaktery działania

Według K Chałas metoda projektoacutew ma wszechstronne walory edukacyjne bull przyczynia się do wielostronnego kształcenia osobowości ucznia bull przyczynia się do realizacji zadań zreformowanej szkoły poprzez kształtowanie umie-

jętności bull wdraża ucznioacutew do pracy naukowo-badawczej bull przyczynia się do rozwoju zainteresowań ucznioacutew bull ma duże walory wychowawcze

Ucząc fizyki staramy się wymagać od ucznioacutew bull samodzielnego wyszukiwania i gromadzenia materiałoacutew służących do opracowania

wybranych zagadnień z fizyki lub tematoacutew interdyscyplinarnych bull korzystania z literatury popularnonaukowej bull sporządzania konspektoacutew notatek i referatoacutew na zadany temat

Wszystkie te rodzaje aktywności ucznioacutew mogą stanowić elementy realizacji metody pro-jektoacutew ktoacuterą nauczyciele fizyki powinni uwzględnić w swojej pracy Prezentowany program nauczania daje takie możliwości Oto propozycje tematoacutew do zastosowania metody projek-toacutew

bull Źroacutedła energii XXI wieku bull Za i przeciw energetyce jądrowej bull Ewolucja poglądoacutew na budowę Wszechświata

Wymienione i inne3 problemy mogą stanowić także tematykę szkolnych sesji popularno-naukowych

2 Krystyna Chałas Metoda projektoacutew i jej egzemplifikacja w praktyce Wydawnictwo Nowa Era Warszawa 20003 Biblioteka Nauczyciela Fizyki zeszyt 4 Metoda projektoacutew ZamKor Krakoacutew 2005

26

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Teoria kształcenia wielostronnego postuluje stosowanie wielu urozmaiconych środkoacutew dydaktycznych W nauczaniu fizyki oproacutecz tradycyjnego zestawu środkoacutew związanych głoacutewnie z wykonywaniem doświadczeń ogromną rolę zaczyna odgrywać komputer Inte-raktywne programy komputerowe indywidualizują nauczanie np pozwalają samodziel-nie eksperymentować i opracowywać wyniki pomiaroacutew Głoacutewnym źroacutedłem informacji dla ucznioacutew staje się Internet Osiągnięcia naukowe docierają do ucznioacutew bez bdquopośrednikoacutewrdquo Uczniowie nawet z najmniejszych miejscowości mogą się włączać do międzynarodowych badań astronomicznych (np programu Telescopes in Education czy Hands on Universe)

Szkoła powinna wspierać nauczyciela w osiąganiu założonych celoacutew stwarzając jak naj-lepsze warunki do wszechstronnej aktywności ucznioacutew na lekcjach fizyki i zajęciach poza-lekcyjnych przez

bull odpowiednie wyposażenie pracowni fizycznej bull stworzenie uczniom możliwości pracy z komputerem (dostęp do Internetu) bull gromadzenie w bibliotece encyklopedii (także multimedialnych) poradnikoacutew encyklo-

pedycznych leksykonoacutew literatury popularnonaukowej czasopism popularnonauko-wych (np bdquoŚwiat Naukirdquo bdquoWiedza i Życierdquo bdquoMłody Technikrdquo bdquoFotonrdquo) filmoacutew edukacyjnych

PROCEDURY SZCZEGOacuteŁOWE CHARAKTERYSTYCZNE DLA FIZYKI

1 Rozpoznawanie opis i wyjaśnianie zjawisk fizycznychKształtowanie kompetencji zwanej znajomością zjawisk powinno się odbywać w każdym przypadku zgodnie z jednakową procedurą postępowania

bull odkrywanie i obserwacja zjawiska bull wprowadzenie pojęć fizycznych służących do opisu zjawiska bull opis obserwowanego zjawiska w języku fizyki bull wyjaśnienie zjawiska na podstawie poznanych praw fizycznych bull (ewentualnie) matematyczny opis zjawiska

2 Wprowadzanie pojęć i wielkości fizycznychBardzo ważne jest przestrzeganie kolejnych faz wprowadzania pojęć (faza konceptualizacji faza formalizacji faza schematyzacji) przy czym w działach Fizyka atomowa i Fizyka jądrowa należy położyć szczegoacutelny nacisk na fazę konceptualizacji

3 Odczytywanie wielkości fizycznych z wykresu i szacowanie niepewności pomiarowychKażdorazowo po sporządzeniu wykresu w oparciu o wiedzę matematyczną ucznia należy mu uświadomić jaka to funkcja matematyczna jakie wielkości można odczytać z wykresu i jak oszacować niepewności pomiarowe

4 Planowanie wykonywanie i analiza eksperymentoacutew fizycznychUczniowie powinni przeprowadzać doświadczenia lub ich symulacje analizować je i prezen-tować

5 Czytanie tekstoacutew fizycznych ze zrozumieniemUczniowie powinni czytać teksty fizyczne (dostosowane do ich poziomu) porządkować zdobyte wiadomości ze względu na stopień ważności i strukturę kontrolować stopień ich zrozumienia i zapamiętania

27

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

6 Zbieranie i porządkowanie informacji pochodzących z roacuteżnych źroacutedełUczniowie powinni możliwie często zbierać informacje na wybrany temat korzystając z lite ratury młodzieżowej popularnonaukowej telewizji Internetu

7 Przygotowanie i prezentowanie dłuższych wypowiedzi o tematyce fizycznejUczniowie powinni prezentować przygotowaną wcześniej wypowiedź w oparciu o plan i materiał ilustracyjny Powinni przy tym przestrzegać poprawności merytorycznej precyzyj-nego i zrozumiałego wyrażania myśli i wyznaczonego czasu wypowiedzi

8 Przygotowanie wypowiedzi w formie pisemnejUczniowie powinni wypowiadać się w formie pisemnej na wybrane tematy z fizyki

9 Rozwiązywanie problemoacutewUczniowie powinni samodzielnie lub w zespole rozwiązywać drobne problemy jakościowe i ilościowe prezentować je klasie uczestniczyć w konstruktywnej dyskusji precyzyjnie i ja-sno formułować myśli analizować i eliminować popełniane błędy

10 Rozwiązywanie zadań fizycznychDo rozwiązywania typowych zadań fizycznych uczniowie powinni tworzyć i stosować kon-sekwentnie i ze zrozumieniem algorytmy postępowania

11 Dyskusja wynikoacutew zadańUczniowie powinni w formie ustnej pisemnej przeprowadzać dyskusję wynikoacutew zadań o du-żej wartości praktycznej

12 Samokształcenie i samokontrolaW celu wdrożenia do samokształcenia i samokontroli uczniowie powinni samodzielnie wy-konywać zadania z podręcznika testy Sprawdź swoją wiedzę oraz (ewentualnie) rozwiązy-wać zadania i testy ze zbioroacutew poleconych przez nauczyciela

Nauczyciel może roacutewnież zachęcić ucznioacutew do korzystania z wybranych działoacutew multime-dialnego kursu fizyki przygotowanego przez wydawnictwo ZamKor i rozwiązywania zadań interaktywnych i podsumowujących (zawierających wskazoacutewki i szczegoacutełowe rozwiązania)

13 Wykorzystanie Internetu i interaktywnych programoacutew dydaktycznychUczniowie powinni w miarę możliwości korzystać z komputera (Internetu interaktywnych programoacutew kształcących np publikowanych na stronie wwwzamkorpl)

28

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VIII PROPOZYCJE METOD OCENY OSIĄGNIĘĆ UCZNIOacuteW

Celem nauczania jest kształtowanie kompetencji kluczowych niezbędnych człowiekowi w dorosłym życiu niezależnie od rodzaju wykształcenia i wykonywanego zawodu W na-uczaniu fizyki sprawdzaniem i ocenianiem należy więc objąć nie tylko umiejętności związa-ne ściśle z tym przedmiotem ale także związane z jego walorami ogoacutelnokształcącymi Wiele ważnych osiągnięć można oceniać tylko opisowo w dłuższym czasie

Tradycyjne odpytywanie przy tablicy powinno być zastąpione ocenianiem w trakcie dys-kusji Nauczyciel nastawiony na sterowanie przebiegiem uczenia się ucznioacutew nie powinien oddzielać sprawdzania i oceniania od nauczaniaProponujemy następujące metody sprawdzania osiągnięć ucznioacutew

1 bdquoSamosprawdzanierdquo czyli samokontrolaa) Uczeń rozwiązuje samodzielnie zadania z podręcznika i testy Sprawdź swoją wiedzę oraz

zadania z poleconych przez nauczyciela zbioroacutew zadań lub testoacutew i ocenia jaki procent zadań potrafi rozwiązać

b) Uczeń pracuje samodzielnie z interaktywnymi programami komputerowymi kontroluje liczbę koniecznych wskazoacutewek i objaśnień z ktoacuterych musi korzystać

2 Zbiorowa dyskusjaPodstawą do indywidualnych ocen ucznioacutew może być dyskusja

Inicjatorem dyskusji jest zwykle nauczyciel ale może być nim także uczeń ktoacutery przeczy-tał lub zauważył coś dla niego niezrozumiałego a mającego związek z opracowywanymi na lekcjach treściami W tym drugim przypadku nauczyciel powinien dopuszczać do dyskusji tylko woacutewczas gdy uczeń jest do prezentacji problemu dobrze przygotowany

Nauczyciel kieruje dyskusją roacutewnocześnie notując uwagi o ważnych elementach w wy-stąpieniach poszczegoacutelnych ucznioacutew

3 Obserwacja ucznioacutew w trakcie uczenia sięNauczyciel obserwuje indywidualną pracę ucznioacutew w toku lekcji i ich pracę w zespole Oce-nia wiedzę pomysłowość i oryginalność w rozwiązywaniu problemoacutew aktywność zaanga-żowanie umiejętność wspoacutełpracy

4 Sprawdzanie i ocenianie prac pisemnycha) Nauczyciel sprawdza i ocenia wypracowania przygotowane na podstawie literatury po-

pularnonaukowej Internetu telewizjib) Nauczyciel sprawdza i ocenia wyniki testoacutew i sprawdzianoacutew

5 Wszechstronna ocena prezentacji przygotowanych na podstawie jednego przeczy-tanego tekstu lub wielu roacuteżnych źroacutedeł

6 Sprawdzanie i ocenianie działalności praktycznej ucznioacutewOcenie podlegają wykonywane przez ucznia w toku lekcji pomiary i doświadczenia oraz mo-dele wykonane samodzielnie w domu

9

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

IV OGOacuteLNY ROZKŁAD MATERIAŁUPropozycja przydziału godzin na poszczegoacutelne działy

Nr Dział fizyki Liczba godzin przeznaczonych na

nowe treści powtoacuterzenie sprawdzenie

1 Grawitacja 7 12 Astronomia 3 13 Fizyka atomowa 6 14 Fizyka jądrowa 7 15 Świat galaktyk 2 1

Całkowita liczba godzin 25 5

10

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

V SZCZEGOacuteŁOWY ROZKŁAD MATERIAŁU

1 Grawitacja ndash 8 godzin

Temat Liczba godzin

lekcyjnych1 O odkryciach Kopernika Keplera i o geniuszu Newtona Prawo powszechnej

grawitacji1

2 Spadanie ciał jako skutek oddziaływań grawitacyjnych 13 O ruchu po okręgu i jego przyczynie 24 Siła grawitacji jako siła dośrodkowa III prawo Keplera Ruchy satelitoacutew 25 Co to znaczy że ciało jest w stanie nieważkości 16 Powtoacuterzenie wiadomości Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

2 Astronomia ndash 4 godziny

Temat Liczba godzin

lekcyjnych1 Jak zmierzono odległości do Księżyca planet i gwiazd 12 Księżyc ndash nasz naturalny satelita 13 Świat planet 14 Powtoacuterzenie wiadomości Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

3 Fizyka atomowa ndash 7 godzin

Temat Liczba godzin

lekcyjnych1 Zjawisko fotoelektryczne zewnętrzne 22 O promieniowaniu ciał widmach ciągłych i widmach liniowych 23 Model Bohra budowy atomu 24 Powtoacuterzenie Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

4 Fizyka jądrowa ndash 8 godzin

Temat Liczba godzin

lekcyjnych1 Odkrycie promieniotwoacuterczości Promieniowanie jądrowe i jego właściwości 12 Oddziaływanie promieniowania jonizującego z materią Działanie

promieniowania na organizmy żywe1

3 Doświadczenie Rutherforda Budowa jądra atomowego 14 Prawo rozpadu promieniotwoacuterczego Metoda datowania izotopowego 15 Energia wiązania Reakcja rozszczepienia 1

11

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Temat Liczba godzin

lekcyjnych6 Bomba atomowa energetyka jądrowa 17 Reakcje jądrowe Słońce i bomba wodorowa 18 Powtoacuterzenie wiadomości Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

5 Świat galaktyk ndash 3 godzinyTemat Liczba

godzin lekcyjnych

1 Nasza Galaktyka Inne galaktyki 12 Prawo Hubblersquoa Teoria Wielkiego Wybuchu 13 Powtoacuterzenie wiadomości Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

12

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VI

CELE

OPE

RA

CYJ

NE

CZY

LI P

LAN

WYN

IKO

WY

1 G

raw

itac

ja

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1O

odk

ryci

ach

Kope

rnik

a

Kepl

era

i o g

eniu

szu

New

tona

Pr

awo

pow

szec

hnej

gr

awita

cji

bullop

owie

dzie

ć o

odkr

ycia

ch K

oper

nika

Ke

pler

a i N

ewto

na

bullop

isać

ruch

y pl

anet

bull

poda

ć tr

eść

praw

a po

wsz

echn

ej g

raw

itacj

ibull

nary

sow

ać s

iły

oddz

iały

wan

ia

graw

itacy

jneg

o dw

oacutech

kul j

edno

rodn

ych

bull

obja

śnić

wie

lkoś

ci

wys

tępu

jące

we

wzo

rze

FG

mm r

=1

22

bullpr

zeds

taw

ić g

łoacutew

ne

zało

żeni

a te

orii

helio

cent

rycz

nej

Kope

rnik

abull

zapi

sać

i zin

terp

reto

wać

w

zoacuter p

rzed

staw

iają

cy

war

tość

siły

gra

wita

cji

bullob

liczy

ć w

arto

ść

siły

gra

wita

cyjn

ego

przy

ciąg

ania

dw

oacutech

je

dnor

odny

ch k

ul

bullw

yjaś

nić

dla

czeg

o do

strz

egam

y sk

utki

pr

zyci

ągan

ia p

rzez

Zi

emię

ota

czaj

ącyc

h na

s pr

zedm

iotoacute

w a

nie

ob

serw

ujem

y sk

utkoacute

w

ich

wza

jem

nego

oddz

iały

wan

ia

gr

awita

cyjn

ego

bullpo

dać

treś

ć I i

II p

raw

a Ke

pler

abull

uzas

adni

ć d

lacz

ego

hipo

teza

New

tona

o

jedn

ości

Wsz

echś

wia

ta

umoż

liwiła

wyj

aśni

enie

pr

zycz

yn ru

chu

plan

et

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c pr

awo

graw

itacj

i

bullna

pod

staw

ie

sam

odzi

elni

e zg

rom

adzo

nych

m

ater

iałoacute

w p

rzyg

otow

ać

prez

enta

cję

New

ton

na

tle e

poki

bull

wyk

azać

że

Kope

rnik

a m

ożna

uw

ażać

za

czło

wie

ka re

nesa

nsu

13

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

2Sp

adan

ie c

iał j

ako

skut

ek o

ddzi

aływ

ań

graw

itacy

jnyc

h

bullw

skaz

ać s

iłę g

raw

itacj

i ja

ko p

rzyc

zynę

sw

obod

nego

spa

dani

a ci

ał n

a po

wie

rzch

nię

Ziem

i bull

posł

ugiw

ać s

ię

term

inem

bdquospa

dani

e sw

obod

nerdquo

bullob

liczy

ć pr

zybl

iżon

ą w

arto

ść s

iły g

raw

itacj

i dz

iała

jące

j na

ciał

o w

pob

liżu

Ziem

i bull

wym

ieni

ć w

ielk

ości

od

ktoacute

rych

zal

eży

przy

spie

szen

ie

graw

itacy

jne

w p

obliż

u pl

anet

y lu

b je

j ksi

ężyc

a

bullpr

zeds

taw

ić w

ynik

ając

y z

eks

pery

men

toacutew

G

alile

usza

wni

osek

do

tycz

ący

spad

ania

cia

ł bull

wyk

azać

że

spa

dani

e sw

obod

ne z

nie

wie

lkic

h w

ysok

ości

to

ruch

jedn

osta

jnie

pr

zysp

iesz

ony

z p

rzys

pies

zeni

em

graw

itacy

jnym

bullw

ykaz

ać ż

e w

arto

ść

przy

spie

szen

ia

spad

ając

ego

swob

odni

e ci

ała

nie

zale

ży o

d je

go

mas

ybull

oblic

zyć

war

tość

pr

zysp

iesz

enia

gr

awita

cyjn

ego

w p

obliż

u Zi

emi

bullpr

zeds

taw

ić p

oglą

dy

Ary

stot

eles

a na

ruch

i s

pada

nie

ciał

bull

wyj

aśni

ć d

lacz

ego

czas

y sp

adan

ia

swob

odne

go (z

taki

ej

sam

ej w

ysok

ości

) cia

ł o

roacuteżn

ych

mas

ach

są

jedn

akow

ebull

oblic

zyć

war

tość

pr

zysp

iesz

enia

gr

awita

cyjn

ego

w p

obliż

u do

wol

nej

plan

ety

lub

jej k

sięż

yca

bullza

plan

ować

i w

ykon

ać

dośw

iadc

zeni

e (n

p z

e śr

ubam

i prz

ycze

pion

ymi

do n

ici)

wyk

azuj

ące

że

spad

anie

sw

obod

ne

odby

wa

się

ze s

tały

m

przy

spie

szen

iem

3 4

O ru

chu

po o

kręg

u i j

ego

przy

czyn

iebull

opis

ać ru

ch je

dnos

tajn

y po

okr

ęgu

bull

posł

ugiw

ać s

ię p

ojęc

iem

ok

resu

i po

jęci

em

częs

totli

woś

ci

bullw

skaz

ać s

iłę

dośr

odko

wą

jako

pr

zycz

ynę

ruch

u po

ok

ręgu

bullop

isać

zal

eżno

ść

war

tośc

i siły

do

środ

kow

ej o

d m

asy

i szy

bkoś

ci c

iała

po

rusz

ając

ego

się

po o

kręg

u or

az o

d pr

omie

nia

okrę

gu

bullpo

dać

przy

kład

y si

ł pe

łnią

cych

rolę

siły

do

środ

kow

ej

bullob

licza

ć w

arto

ść s

iły

dośr

odko

wej

bull

oblic

zać

war

tość

pr

zysp

iesz

enia

do

środ

kow

ego

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

w k

toacutery

ch

rolę

siły

doś

rodk

owej

od

gryw

ają

siły

o roacute

żnej

na

turz

e

bullom

oacutewić

i w

ykon

ać

dośw

iadc

zeni

e (n

p

opis

ane

w z

adan

iu 4

na

str

43) s

praw

dzaj

ące

zale

żnoś

ć F r(m

u r

)

14

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5 6

Siła

gra

wita

cji j

ako

siła

do

środ

kow

a II

I pra

wo

Kepl

era

Ru

chy

sate

litoacutew

bullw

skaz

ać s

iłę g

raw

itacj

i kt

oacuterą

oddz

iału

ją S

łońc

e i p

lane

ty o

raz

plan

ety

i ich

ksi

ężyc

e ja

ko s

iłę

dośr

odko

wą

bull

posł

ugiw

ać s

ię

poję

ciem

sat

elity

ge

osta

cjon

arne

go

bullpo

dać

treś

ć III

pra

wa

Kepl

era

bull

opis

ywać

ruch

sz

tucz

nych

sat

elitoacute

w

bullpo

sług

iwać

się

poj

ęcie

m

pier

wsz

ej p

rędk

ości

ko

smic

znej

bulluz

asad

nić

użyt

eczn

ość

sate

litoacutew

ge

osta

cjon

arny

ch

bullst

osow

ać II

I pra

wo

Kepl

era

do

opis

u ru

chu

plan

et U

kład

u Sł

onec

zneg

obull

wyp

row

adzi

ć w

zoacuter

na w

arto

ść p

ierw

szej

pr

ędko

ści k

osm

iczn

ej

i obj

aśni

ć je

j sen

s fiz

yczn

ybull

oblic

zyć

war

tość

pi

erw

szej

prę

dkoś

ci

kosm

iczn

ej

bullst

osow

ać II

I pra

wo

Kepl

era

do

opis

u ru

chu

ukła

du s

atel

itoacutew

kr

ążąc

ych

wok

oacuteł te

go

sam

ego

ciał

abull

wyp

row

adzi

ć III

pra

wo

Kepl

era

bullob

liczy

ć sz

ybko

ść

sate

lity

na o

rbic

ie

o za

dany

m p

rom

ieni

u

bullob

liczy

ć pr

omie

ń or

bity

sat

elity

ge

osta

cjon

arne

go

7Co

to z

nacz

y ż

e ci

ało

jest

w

sta

nie

niew

ażko

ści

bullpo

dać

przy

kład

y ci

ał z

najd

ując

ych

się

w s

tani

e ni

eważ

kośc

i

bullpo

dać

przy

kład

y do

świa

dcze

ń w

ktoacute

rych

m

ożna

obs

erw

ować

ci

ało

w s

tani

e ni

eważ

kośc

i

bullw

yjaś

nić

na

czym

po

lega

sta

n ni

eważ

kośc

ibull

wyk

azać

pr

zepr

owad

zają

c od

pow

iedn

ie

rozu

mow

anie

że

prze

dmio

t leż

ący

na p

odło

dze

win

dy

spad

ając

ej s

wob

odni

e je

st w

sta

nie

niew

ażko

ści

bullza

plan

ować

w

ykon

ać i

wyj

aśni

ć do

świa

dcze

nie

po

kazu

jące

że

w s

tani

e ni

eważ

kośc

i nie

moż

na

zmie

rzyć

war

tośc

i ci

ężar

u ci

ała

15

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

2 A

stro

nom

ia

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1Ja

k zm

ierz

ono

odle

głoś

ci

do K

sięż

yca

pla

net

i gw

iazd

bullw

ymie

nić

jedn

ostk

i od

legł

ości

uży

wan

e w

ast

rono

mii

bullpo

dać

przy

bliż

oną

odle

głoś

ć Ks

ięży

ca o

d Zi

emi (

przy

najm

niej

rząd

w

ielk

ości

)

bullop

isać

zas

adę

pom

iaru

od

legł

ości

do

Księ

życa

pl

anet

i na

jbliż

szej

gw

iazd

ybull

wyj

aśni

ć n

a cz

ym

pole

ga z

jaw

isko

pa

rala

ksy

bullpo

sług

iwać

się

po

jęci

em k

ąta

para

laks

y ge

ocen

tryc

znej

i h

elio

cent

rycz

nej

bullzd

efini

ować

rok

świe

tlny

i jed

nost

kę

astr

onom

iczn

ą

bullob

liczy

ć od

legł

ość

do K

sięż

yca

(lub

najb

liższ

ych

plan

et)

znaj

ąc k

ąt p

aral

aksy

ge

ocen

tryc

znej

bull

oblic

zyć

odle

głoś

ć do

na

jbliż

szej

gw

iazd

y

znaj

ąc k

ąt p

aral

aksy

he

lioce

ntry

czne

jbull

doko

nyw

ać z

amia

ny

jedn

oste

k od

legł

ości

st

osow

anyc

h w

ast

rono

mii

bullw

yraż

ać k

ąty

w m

inut

ach

i se

kund

ach

łuku

2Ks

ięży

c ndash

nasz

nat

ural

ny

sate

lita

bullop

isać

war

unki

jak

ie

panu

ją n

a po

wie

rzch

ni

Księ

życa

bullw

yjaś

nić

pow

staw

anie

fa

z Ks

ięży

ca

bullpo

dać

przy

czyn

y d

la

ktoacuter

ych

obse

rwuj

emy

tylk

o je

dną

stro

nę

Księ

życa

bullpo

dać

war

unki

jak

ie

mus

zą b

yć s

pełn

ione

by

dosz

ło d

o ca

łkow

itego

za

ćmie

nia

Słoń

ca

bullpo

dać

war

unki

jak

ie

mus

zą b

yć s

pełn

ione

by

dosz

ło d

o ca

łkow

itego

za

ćmie

nia

Księ

życa

bullw

yjaś

nić

dla

czeg

o za

ćmie

nia

Słoń

ca

i Ksi

ężyc

a ni

e w

ystę

pują

cz

ęsto

bull

obja

śnić

zas

adę

ktoacute

rą

przy

jęto

prz

y ob

licza

niu

daty

Wie

lkan

ocy

3Św

iat p

lane

tbull

wyj

aśni

ć s

kąd

poch

odzi

na

zwa bdquo

plan

etardquo

bull

wym

ieni

ć pl

anet

y U

kład

u Sł

onec

zneg

o

bullop

isać

ruch

pla

net

wid

zian

ych

z Zi

emi

bullw

ymie

nić

obie

kty

wch

odzą

ce w

skł

ad

Ukł

adu

Słon

eczn

ego

bullw

yjaś

nić

dla

czeg

o pl

anet

y w

idzi

ane

z Zi

emi

prze

suw

ają

się

na tl

e

gwia

zd

bullop

isać

pla

nety

Ukł

adu

Słon

eczn

ego

bullw

yszu

kać

info

rmac

je n

a te

mat

rzym

skic

h bo

goacutew

kt

oacuteryc

h im

iona

mi

nazw

ano

plan

ety

16

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

3 F

izyk

a at

omow

a

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1 2

Zjaw

isko

foto

elek

tryc

zne

zew

nętr

zne

bullw

yjaś

nić

poję

cie

foto

nu

bullza

pisa

ć w

zoacuter n

a en

ergi

ę fo

tonu

bull

poda

ć pr

zykł

ady

prak

tycz

nego

w

ykor

zyst

ania

zja

wis

ka

foto

elek

tryc

zneg

o

bullop

isać

i ob

jaśn

ić

zjaw

isko

fo

toel

ektr

yczn

ebull

opis

ać ś

wia

tło ja

ko

wią

zkę

foto

noacutew

bull

wyj

aśni

ć o

d cz

ego

zale

ży li

czba

fo

toel

ektr

onoacutew

bull

wyj

aśni

ć o

d cz

ego

zale

ży m

aksy

mal

na

ener

gia

kine

tycz

na

foto

elek

tron

oacutew

bullob

jaśn

ić w

zoacuter E

inst

eina

op

isuj

ący

zjaw

isko

fo

toel

ektr

yczn

ebull

oblic

zyć

min

imal

ną

częs

totli

woś

ć i m

aksy

mal

ną d

ługo

ść

fali

prom

ieni

owan

ia

wyw

ołuj

ąceg

o ef

ekt

foto

elek

tryc

zny

dla

met

alu

o da

nej p

racy

w

yjśc

ia

bullop

isać

bud

owę

zas

adę

dzia

łani

a i z

asto

sow

ania

fo

toko

moacuter

ki

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c w

zoacuter E

inst

eina

bull

odcz

ytyw

ać in

form

acje

z

wyk

resu

zal

eżno

ści

E k(n)

bullpr

zeds

taw

ić w

ynik

i do

świa

dcze

ń św

iadc

zący

ch

o kw

anto

wym

ch

arak

terz

e od

dzia

ływ

ania

św

iatła

z

mat

erią

bull

spor

ządz

ić i

obja

śnić

w

ykre

s za

leżn

ości

m

aksy

mal

nej

ener

gii k

inet

yczn

ej

foto

elek

tron

oacutew

od c

zęst

otliw

ości

pr

omie

niow

ania

w

ywoł

ując

ego

efek

t fo

toel

ektr

yczn

y dl

a fo

toka

tod

wyk

onan

ych

z roacute

żnyc

h m

etal

ibull

wyj

aśni

ć c

o to

zna

czy

że

św

iatło

ma

natu

rę

dual

ną

3 4

O p

rom

ieni

owan

iu

ciał

wid

mac

h ci

ągły

ch

i wid

mac

h lin

iow

ych

bullro

zroacuteż

nić

wid

mo

ciąg

łe

i wid

mo

linio

we

bullro

zroacuteż

nić

wid

mo

emis

yjne

i ab

sorp

cyjn

e

bullop

isać

wid

mo

prom

ieni

owan

ia c

iał

stał

ych

i cie

czy

bullop

isać

wid

ma

gazoacute

w

jedn

oato

mow

ych

i par

pi

erw

iast

koacutew

bull

wyj

aśni

ć roacute

żnic

e m

iędz

y w

idm

em e

mis

yjny

m

i abs

orpc

yjny

m

bullop

isać

szc

zegoacute

łow

o w

idm

o at

omu

wod

oru

bull

obja

śnić

wzoacute

r Bal

mer

abull

opis

ać m

etod

ę an

aliz

y w

idm

owej

bull

poda

ć pr

zykł

ady

za

stos

owan

ia a

naliz

y w

idm

owej

bullob

liczy

ć dł

ugoś

ci fa

l od

pow

iada

jący

ch li

niom

w

idzi

alne

j czę

ści w

idm

a at

omu

wod

oru

bullob

jaśn

ić u

ogoacutel

nion

y w

zoacuter B

alm

era

17

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5 6

Mod

el B

ohra

bu

dow

y at

omu

bullpr

zeds

taw

ić m

odel

Bo

hra

budo

wy

atom

u i p

odst

awow

e za

łoże

nia

tego

mod

elu

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że p

rom

ieni

e or

bit

w a

tom

ie w

odor

u są

sk

wan

tow

ane

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że e

nerg

ia e

lekt

ronu

w

ato

mie

wod

oru

jest

sk

wan

tow

ana

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że a

tom

wod

oru

jest

w

sta

nie

pods

taw

owym

lu

b w

zbud

zony

m

bullob

liczy

ć pr

omie

nie

kole

jnyc

h or

bit w

ato

mie

w

odor

u

bullob

liczy

ć en

ergi

ę el

ektr

onu

na d

owol

nej

orbi

cie

atom

u w

odor

ubull

oblic

zyć

roacuteżn

ice

ener

gii

pom

iędz

y po

ziom

ami

ener

gety

czny

mi a

tom

u w

odor

ubull

wyj

aśni

ć po

wst

awan

ie

linio

weg

o w

idm

a em

isyj

nego

i w

idm

a ab

sorp

cyjn

ego

atom

u w

odor

u

bullob

liczy

ć cz

ęsto

tliw

ość

i dłu

gość

fali

prom

ieni

owan

ia

poch

łani

aneg

o lu

b em

itow

aneg

o pr

zez

atom

bull

wyj

aśni

ć po

wst

awan

ie

serii

wid

mow

ych

atom

u w

odor

ubull

wyk

azać

że

uogoacute

lnio

ny

wzoacute

r Bal

mer

a je

st

zgod

ny z

e w

zore

m

wyn

ikaj

ącym

z m

odel

u Bo

hra

bullw

yjaś

nić

pow

staw

anie

lin

ii Fr

aunh

ofer

a

18

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

4 F

izyk

a ją

drow

a

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1O

dkry

cie

prom

ieni

otw

oacutercz

ości

Pr

omie

niow

anie

jądr

owe

i jeg

o w

łaśc

iwoś

ci

bullw

ymie

nić

rodz

aje

prom

ieni

owan

ia

jądr

oweg

o w

ystę

pują

cego

w

prz

yrod

zie

bullpr

zeds

taw

ić

pods

taw

owe

fakt

y do

tycz

ące

odkr

ycia

pr

omie

niow

ania

ją

drow

ego

bullop

isać

wkł

ad M

arii

Skło

dow

skie

j-Cur

ie

w b

adan

ia n

ad

prom

ieni

otw

oacutercz

ości

ąbull

omoacutew

ić w

łaśc

iwoś

ci

prom

ieni

owan

ia a

b i g

bullw

yjaś

nić

do

czeg

o sł

uży

liczn

ik G

-M

bullpr

zeds

taw

ić

wni

oski

wyn

ikaj

ące

z do

świa

dcze

nia

Wyk

ryw

anie

pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go za

pom

ocą

liczn

ika

G-M

bullod

szuk

ać in

form

acje

o

prom

ieni

owan

iu X

bull

wsk

azać

isto

tną

roacuteżn

icę

mię

dzy

prom

ieni

owan

iem

X

a pr

omie

niow

anie

m

jądr

owym

bull

przy

goto

wać

pr

ezen

tacj

ę na

te

mat

His

toria

od

kryc

ia i b

adan

ia

prom

ieni

owan

ia

jądr

oweg

o2

Odd

ział

ywan

ie

prom

ieni

owan

ia

joni

zują

cego

z

mat

erią

Dzi

ałan

ie

prom

ieni

owan

ia n

a or

gani

zmy

żyw

e

bullw

ymie

nić

pods

taw

owe

zasa

dy o

chro

ny p

rzed

pr

omie

niow

anie

m

joni

zują

cym

bull

ocen

ić s

zkod

liwoś

ć pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go

poch

łani

aneg

o pr

zez

ciał

o cz

łow

ieka

w

roacuteżn

ych

sytu

acja

ch

bullw

yjaś

nić

poję

cie

daw

ki

poch

łoni

ętej

i p

odać

jej

jedn

ostk

ę

bullw

yjaś

nić

poję

cie

daw

ki

skut

eczn

ej i

poda

ć je

j je

dnos

tkę

bullop

isać

wyb

rany

sp

osoacuteb

wyk

ryw

ania

pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go

bullob

liczy

ć da

wkę

po

chło

nięt

ąbull

wyj

aśni

ć po

jęci

e m

ocy

daw

ki

bullw

yjaś

nić

do

czeg

o sł

użą

dozy

met

ry

bullpo

dejm

ować

św

iado

me

dzia

łani

a na

rzec

z oc

hron

y śr

odow

iska

nat

ural

nego

pr

zed

nadm

iern

ym

prom

ieni

owan

iem

jo

nizu

jący

m (a

b g

X)

bullod

szuk

ać i

prze

dsta

wić

in

form

acje

na

tem

at

moż

liwoś

ci z

bada

nia

stęż

enia

rado

nu

w s

woi

m o

tocz

eniu

19

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

3 D

ośw

iadc

zeni

e Ru

ther

ford

a

Budo

wa

jądr

a at

omow

ego

bullop

isać

bud

owę

jądr

a at

omow

ego

bullpo

sług

iwać

się

po

jęci

ami

jądr

o at

omow

e p

roto

n

neut

ron

nuk

leon

pi

erw

iast

ek i

zoto

p

bullop

isać

doś

wia

dcze

nie

Ruth

erfo

rda

i om

oacutewić

je

go z

nacz

enie

bull

poda

ć sk

ład

jądr

a at

omow

ego

na

pods

taw

ie li

czby

m

asow

ej i

atom

owej

bullpr

zepr

owad

zić

rozu

mow

anie

kt

oacutere

poka

że ż

e w

ytłu

mac

zeni

e w

ynik

u do

świa

dcze

nia

Ruth

erfo

rda

jest

m

ożliw

e ty

lko

przy

za

łoże

niu

że

praw

ie

cała

mas

a at

omu

jest

sk

upio

na w

jądr

ze

o śr

edni

cy m

niej

szej

ok

105 ra

zy o

d śr

edni

cy

atom

u

bullw

ykon

ać i

omoacutew

ić

sym

ulac

ję

dośw

iadc

zeni

a Ru

ther

ford

abull

odsz

ukać

info

rmac

je n

a te

mat

mod

eli b

udow

y ją

dra

atom

oweg

o i o

moacutew

ić je

den

z ni

ch

4Pr

awo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

M

etod

a da

tow

ania

iz

otop

oweg

o

bullop

isać

rozp

ady

alfa

i b

eta

bullw

yjaś

nić

poję

cie

czas

u po

łow

iczn

ego

rozp

adu

bullza

pisa

ć sc

hem

aty

rozp

adoacutew

alfa

i be

ta

bullop

isać

spo

soacuteb

pow

staw

ania

pr

omie

niow

ania

ga

mm

a

bullpo

sług

iwać

się

poj

ęcie

m

jądr

a st

abiln

ego

i nie

stab

ilneg

obull

posł

ugiw

ać s

ię p

ojęc

iem

cz

asu

poło

wic

zneg

o ro

zpad

ubull

nary

sow

ać w

ykre

s za

leżn

ości

od

czas

u lic

zby

jąde

r kt

oacutere

uleg

ły

rozp

adow

ibull

obja

śnić

pra

wo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

bullw

yjaś

nić

zasa

dę

dato

wan

ia s

ubst

ancj

i na

pod

staw

ie je

j skł

adu

izot

opow

ego

i sto

sow

ać

tę z

asad

ę w

zad

ania

ch

bullw

ykon

ać d

ośw

iadc

zeni

e

sym

uluj

ące

rozp

ad

pr

omie

niot

woacuter

czy

bullza

pisa

ć pr

awo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

w p

osta

ci

N =

N0 (1

2)t

T bull

poda

ć se

ns fi

zycz

ny

i jed

nost

kę a

ktyw

nośc

i pr

omie

niot

woacuter

czej

bull

rozw

iązy

wać

zad

ania

ob

licze

niow

e s

tosu

jąc

wzo

ry N

= N

0(12

)tT o

raz

A =

A (1

2)t

T bull

wyj

aśni

ć c

o to

zn

aczy

że

rozp

ad

prom

ieni

otw

oacutercz

y m

a ch

arak

ter s

taty

styc

zny

20

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5En

ergi

a w

iąza

nia

Re

akcj

a ro

zszc

zepi

enia

bullop

isać

reak

cję

rozs

zcze

pien

ia u

ranu

92235U

bullw

yjaś

nić

na

czym

po

lega

reak

cja

łańc

ucho

wa

bullpo

dać

war

unki

zaj

ścia

re

akcj

i łań

cuch

owej

bull

posł

ugiw

ać s

ię

poję

ciam

i en

ergi

a sp

oczy

nkow

a d

eficy

t m

asy

ene

rgia

wią

zani

a

bullob

liczy

ć en

ergi

ę sp

oczy

nkow

ą

defic

yt m

asy

ene

rgię

w

iąza

nia

dla

roacuteżn

ych

pier

wia

stkoacute

w

bullpr

zean

aliz

ować

wyk

res

zale

żnoś

ci e

nerg

ii w

iąza

nia

przy

pada

jące

j

na je

den

nukl

eon

E Aw

od li

czby

nuk

leon

oacutew

wch

odzą

cych

w s

kład

ją

dra

atom

u

bullzn

ając

mas

y pr

oton

u

neut

ronu

ele

ktro

nu

i ato

mu

o lic

zbie

m

asow

ej A

obl

iczy

ć en

ergi

ę w

iąza

nia

tego

at

omu

bullna

pod

staw

ie

wyk

resu

zal

eżno

ści

E AA

w(

) wyj

aśni

ć

otrz

ymyw

anie

wie

lkic

h en

ergi

i w re

akcj

ach

rozs

zcze

pien

ia c

iężk

ich

jąde

r6

Bom

ba a

tom

owa

en

erge

tyka

jądr

owa

bullpo

dać

przy

kład

y

wyk

orzy

stan

ia e

nerg

ii ją

drow

ej

bullop

isać

bud

owę

i zas

adę

dzia

łani

a re

akto

ra

jądr

oweg

obull

opis

ać d

ział

anie

el

ektr

owni

jądr

owej

bull

wym

ieni

ć ko

rzyś

ci

i zag

roże

nia

zwią

zane

z

wyk

orzy

stan

iem

en

ergi

i jąd

row

ej

bullop

isać

zas

adę

dzia

łani

a bo

mby

ato

mow

ej

bullop

isać

bud

owę

bom

by

atom

owej

bull

przy

goto

wać

w

ypow

iedź

na

tem

at

Czy

elek

trow

nie

jądr

owe

są n

iebe

zpie

czne

bullod

szuk

ać in

form

acje

i p

rzyg

otow

ać

prez

enta

cję

na te

mat

sk

łado

wan

ia o

dpad

oacutew

radi

oakt

ywny

ch

i zw

iąza

nych

z ty

m

zagr

ożeń

21

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

7Re

akcj

e ją

drow

e S

łońc

e i b

omba

wod

orow

abull

poda

ć pr

zykł

ad re

akcj

i ją

drow

ej

bullna

zwać

reak

cje

zach

odzą

ce w

Sło

ńcu

i w in

nych

gw

iazd

ach

bullod

pow

iedz

ieć

na

pyta

nie

jaki

e re

akcj

e są

źr

oacutedłe

m e

nerg

ii Sł

ońca

bullw

ymie

nić

i obj

aśni

ć roacute

żne

rodz

aje

reak

cji

jądr

owyc

hbull

zast

osow

ać z

asad

y za

chow

ania

licz

by

nukl

eonoacute

w ł

adun

ku

elek

tryc

zneg

o or

az

ener

gii w

reak

cjac

h ją

drow

ych

bullpo

dać

war

unki

ni

ezbę

dne

do z

ajśc

ia

reak

cji t

erm

ojąd

row

ej

bullop

isać

pro

ces

fuzj

i le

kkic

h ją

der n

a pr

zykł

adzi

e cy

klu

pp

bullop

isać

reak

cje

zach

odzą

ce w

bom

bie

wod

orow

ej

bullpo

roacutew

nać

ener

gie

uwal

nian

e w

reak

cjac

h sy

ntez

y i r

eakc

jach

ro

zszc

zepi

enia

5 Ś

wia

t gal

akty

k

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1N

asza

Gal

akty

ka

Inne

gal

akty

kibull

opis

ać b

udow

ę na

szej

G

alak

tyki

bull

opis

ać p

ołoż

enie

U

kład

u Sł

onec

zneg

o w

Gal

akty

ce

bullpo

dać

wie

k U

kład

u Sł

onec

zneg

o

bullw

yjaś

nić

jak

pow

stał

y Sł

ońce

i pl

anet

ybull

opis

ać s

posoacute

b w

yzna

czen

ia w

ieku

pr

oacutebek

ksi

ężyc

owyc

h

i met

eory

toacutew

bullpo

dać

przy

bliż

oną

liczb

ę ga

lakt

yk d

ostę

pnyc

h na

szym

obs

erw

acjo

m

bullpo

dać

przy

bliż

oną

liczb

ę gw

iazd

w g

alak

tyce

22

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

2Pr

awo

Hub

blersquo

abull

na p

rzyk

ładz

ie m

odel

u ba

loni

ka w

ytłu

mac

zyć

obse

rwow

any

fakt

ro

zsze

rzan

ia s

ię

Wsz

echś

wia

ta

bullpo

dać

wie

k W

szec

hśw

iata

bullpo

dać

treś

ć pr

awa

Hub

ble

a z

apis

ać

je w

zore

m u

r = H

r

i obj

aśni

ć w

ielk

ości

w

ystę

pują

ce w

tym

w

zorz

ebull

wyj

aśni

ć te

rmin

bdquou

ciec

zka

gala

ktyk

rdquo

bullob

liczy

ć w

iek

W

szec

hśw

iata

bull

obja

śnić

jak

na

pods

taw

ie p

raw

a H

ubbl

ea

wni

osku

jem

y

że g

alak

tyki

odd

alaj

ą si

ę od

sie

bie

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c pr

awo

Hub

ble

a

3Te

oria

Wie

lkie

go

Wyb

uchu

bullok

reśl

ić p

oczą

tek

znan

ego

nam

W

szec

hśw

iata

term

inem

bdquoW

ielk

i Wyb

uchrdquo

bullop

isać

Wie

lki W

ybuc

hbull

wyj

aśni

ć c

o to

jest

pr

omie

niow

anie

re

likto

we

bullpo

dać

argu

men

ty

prze

maw

iają

ce z

a sł

uszn

ości

ą te

orii

Wie

lkie

go W

ybuc

hu

23

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VII PROCEDURY OSIĄGANIA CELOacuteW

Nauczanie fizyki według prezentowanego programu powinno się odbywać zgodnie z teorią kształcenia wielostronnego Uczniowie powinni być systematycznie aktywizowani do prze-prowadzania wszechstronnych operacji umysłowych

Praca powinna przebiegać w roacuteżnych tokach nauczania głoacutewnie w toku problemowym i podającym W miarę możliwości nauczyciel powinien także stosować tok praktyczny i eks-ponujący

W ramach toku podającego szczegoacutelnie przydatne będą metody bull praca z książką bull pogadanka bull pokaz bull opis bull Tok problemowy powinien być realizowany głoacutewnie poprzez takie metody jak bull dyskusja bull metody sytuacyjne bull metoda seminaryjna bull metoda projektoacutew

Tok praktyczny w nauczaniu fizyki jest realizowany poprzez stosowanie metody obserwa-cji i doświadczeń w tym także symulowanych

W zależności od treści nauczania nauczyciel powinien na każdej lekcji stosować roacuteżne metody Świadome roacuteżnicowanie podczas lekcji metod nauczania zdaniem M Śnieżyńskie-go1 aktywizuje ucznioacutew uatrakcyjnia zajęcia i przyczynia się do zrozumienia i trwalszego zapamiętania opracowanego materiału

I tak np pokaz animacja lub symulacja zjawiska może służyć zainicjowaniu bdquoburzy moacute-zgoacutewrdquo Praca z podręcznikiem może być wstępem do dyskusji podczas ktoacuterej uczniowie wykorzystają zdobytą samodzielnie wiedzę lub rozwiązywania problemoacutew

Tok eksponujący związany z przeżywaniem i wyzwalaniem stanoacutew emocjonalnych może być połączony z zastosowaniem metod problemowych np dyskusji nad wynikami obser-wacji

Wśroacuted szczegoacutelnie przydatnych metod opartych na toku podającym celowo nie wymie-niono wykładu Uważamy że ze względu na trudności ucznioacutew w koncentracji brak umie-jętności wyselekcjonowania przez nich najistotniejszych elementoacutew i brak umiejętności efektywnego notowania wykład w konwencjonalnej postaci powinien być stosowany incy-dentalnie

Znacznie użyteczniejszy na lekcjach fizyki może być wykład realizowany w sposoacuteb proble-mowo-programowany W takim przypadku temat wykładu zostaje zamieniony w problem głoacutewny a tezy ndash w problemy szczegoacutełowe Po udzieleniu odpowiedzi na każde pytanie-pro-blem nauczyciel odwołuje się do ucznioacutew ktoacuterzy mogą stawiać pytania i żądać powtoacuterzenia niejasnych kwestii Powstające sprzężenie zwrotne między nauczycielem i uczniami zapo-biega powstawaniu luk i umożliwia natychmiastową weryfikację wiedzy

Szczegoacutelną wartość w nauczaniu fizyki mają metody problemowe ktoacutere rozbudzają ak-tywność intelektualną ucznioacutew wyzwalają samodzielne i twoacutercze myślenie Pracując takimi metodami nauczyciel odgrywa rolę inspiratora i doradcy w rozwiązywaniu trudniejszych kwestii Nauczyciel powinien zadbać o jak najczęstsze stawianie ucznioacutew w sytuacji proble-

1 Marian Śnieżyński Dialog edukacyjny Wydawnictwo Naukowe PAT Krakoacutew 2001

24

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

mowej i indywidualizowanie nauczania poprzez roacuteżnicowanie problemoacutew dla poszczegoacutel-nych grup ucznioacutew w zależności od ich aktualnych możliwości intelektualnych

Metody te są preferowane przez reformę edukacji W nauczaniu fizyki te preferencje mogą się objawiać w szerszym stosowaniu metody sytuacyjnej Powinna ona obejmować nie tylko sytuacje wymagające dokonywania obliczeń (zadania obliczeniowe opisujące pewną sytu-ację fizyczną) ale przede wszystkim sytuacje wymagające wyjaśniania oceniania przewi-dywania poszukiwania argumentoacutew itp Nauczyciel powinien przy tym stwarzać uczniom możliwości do formułowania dłuższych wypowiedzi w języku fizyki zwracając uwagę na poprawność merytoryczną i logiczną

Zatrważające doniesienia o powszechnym w polskim społeczeństwie braku rozumienia czytanego tekstu nakładają na nauczycieli obowiązek stosowania metody polegającej na pracy z dostarczonym przez nauczyciela tekstem i prezentacją jego treści (metoda semi-naryjna)

Według M Śnieżyńskiego metoda ta ma dużą wartość dydaktyczną ponieważ bdquouczy kon-centracji uwagi czytania ze zrozumieniem poszerza zakres słownictwa uczy odpowiedzial-ności za słowordquo Stosowanie tej metody w nauczaniu fizyki przyczyni się do ukształtowania umiejętności posługiwania się przez ucznioacutew językiem fizyki poprawnego definiowania wielkości fizycznych odczytywania ich sensu fizycznego ze wzoroacutew definicyjnych ustalania zależności od innych wielkości fizycznych poprawnego wypowiadania treści praw fizycz-nych i zapisywania ich w języku matematyki poprawnej interpretacji praw przedstawionych w matematycznej formie

Podstawa programowa nakłada na nauczyciela fizyki obowiązek kształtowania umie-jętności

bull obserwacji i opisywania zjawisk fizycznych i astronomicznych bull wykonywania doświadczeń fizycznych i prostych obserwacji astronomicznych zapi-

sywania i analizowania wynikoacutew bull oraz sporządzania i interpretacji wykresoacutew

Umiejętności te należy kształtować posługując się metodami toku praktycznego tj po-kazem połączonym z obserwacją oraz doświadczeniem Doświadczenie powinno być przez ucznioacutew zaplanowane a po jego wykonaniu powinno nastąpić opracowanie i zaprezento-wanie wynikoacutew Ze względu na małą liczbę godzin fizyki brak podziału na grupy i mizerne wyposażenie pracowni skomplikowane doświadczenia wymagające długiego czasu wy-konywania i drogiej aparatury zastępuje się prostymi doświadczeniami z wykorzystaniem przedmiotoacutew codziennego użytku Rodzaj wykorzystywanych materiałoacutew nie wpływa na wartość naukową doświadczenia Ważne jest natomiast jego staranne przygotowanie za-roacutewno od strony metodycznej (uświadomienie celu przedyskutowanie koncepcji doświad-czenia sformułowanie problemu przedyskutowanie hipotez weryfikacja hipotez i wy-prowadzenie wnioskoacutew) jak i organizacyjnej (przygotowanie koniecznych przedmiotoacutew ustalenie formy pracy indywidualnej lub zespołowej)

W praktyce ze względu na ograniczenia czasowe lub specyfikę nauczanych treści real-ne doświadczenia fizyczne są zastępowane przez symulacje komputerowe lub doświadcze-nia sfilmowane Jakkolwiek doświadczenie symulowane nigdy nie zastąpi doświadczenia realnego dobrze przygotowany nauczyciel może je włączyć w problemowy tok nauczania z dużą korzyścią dla ucznioacutew Modelowanie i symulacje komputerowe są nieocenione w realizacji treści dotyczących mikroświata i kosmologii czyli treści ktoacutere ze swej natury nie mogą być ilustrowane realnym doświadczeniem Bezwzględnie konieczne jest jednak wy-konanie chociaż kilku doświadczeń

25

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Proponujemy np bull badanie ruchu po okręgu bull badanie zależności barwy światła i intensywności świecenia metalu od jego tempe-

ratury bull wykrywanie promieniowania jonizującego za pomocą licznika Geigera-Mullera bull badanie pochłaniania promieniowania jonizującego przez roacuteżne materiały bull badanie zależności natężenia promieniowania od odległości od źroacutedła bull wyznaczanie odległości do trudno dostępnego obiektu z wykorzystaniem zjawiska

paralaksyWedług M Śnieżyńskiego kluczowymi umiejętnościami kształtowanymi w zreformowa-

nej szkole mają być bdquoumiejętności efektywnego wspoacutełdziałania w zespole i pracy w grupie budowania więzi międzyludzkich podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji skutecznego działania na gruncie zachowania obowiązujących norm rozwiązywanie pro-blemoacutew w twoacuterczy sposoacuteb poszukiwanie porządkowanie i wykorzystywanie informacji z roacuteżnych źroacutedeł odnoszenie do praktyki zdobytej wiedzy oraz tworzenie potrzebnych do-świadczeń i nawykoacutew rozwoacutej osobistych zainteresowańrdquo

Wszystkie wymienione wyżej umiejętności mogą być kształtowane przy wykorzystaniu metody projektoacutew Według K Chałas istota tej metody bdquozawiera się w samodzielnym podej-mowaniu i realizacji przez ucznioacutew określonych dużych przedsięwzięć na podstawie przyję-tych wcześniej zasad reguł i procedur postępowaniardquo2

Projekty realizowane w praktyce szkolnej mogą być wykonywane indywidualnie i zespoło-wo Mogą mieć charakter poznawczy (projekty typu bdquoopisaćrdquo bdquosprawdzićrdquo bdquoodkryćrdquo) lub prak-tyczny (typu bdquousprawnićrdquo bdquowykonaćrdquo bdquowynaleźćrdquo) Mogą także łączyć oba charaktery działania

Według K Chałas metoda projektoacutew ma wszechstronne walory edukacyjne bull przyczynia się do wielostronnego kształcenia osobowości ucznia bull przyczynia się do realizacji zadań zreformowanej szkoły poprzez kształtowanie umie-

jętności bull wdraża ucznioacutew do pracy naukowo-badawczej bull przyczynia się do rozwoju zainteresowań ucznioacutew bull ma duże walory wychowawcze

Ucząc fizyki staramy się wymagać od ucznioacutew bull samodzielnego wyszukiwania i gromadzenia materiałoacutew służących do opracowania

wybranych zagadnień z fizyki lub tematoacutew interdyscyplinarnych bull korzystania z literatury popularnonaukowej bull sporządzania konspektoacutew notatek i referatoacutew na zadany temat

Wszystkie te rodzaje aktywności ucznioacutew mogą stanowić elementy realizacji metody pro-jektoacutew ktoacuterą nauczyciele fizyki powinni uwzględnić w swojej pracy Prezentowany program nauczania daje takie możliwości Oto propozycje tematoacutew do zastosowania metody projek-toacutew

bull Źroacutedła energii XXI wieku bull Za i przeciw energetyce jądrowej bull Ewolucja poglądoacutew na budowę Wszechświata

Wymienione i inne3 problemy mogą stanowić także tematykę szkolnych sesji popularno-naukowych

2 Krystyna Chałas Metoda projektoacutew i jej egzemplifikacja w praktyce Wydawnictwo Nowa Era Warszawa 20003 Biblioteka Nauczyciela Fizyki zeszyt 4 Metoda projektoacutew ZamKor Krakoacutew 2005

26

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Teoria kształcenia wielostronnego postuluje stosowanie wielu urozmaiconych środkoacutew dydaktycznych W nauczaniu fizyki oproacutecz tradycyjnego zestawu środkoacutew związanych głoacutewnie z wykonywaniem doświadczeń ogromną rolę zaczyna odgrywać komputer Inte-raktywne programy komputerowe indywidualizują nauczanie np pozwalają samodziel-nie eksperymentować i opracowywać wyniki pomiaroacutew Głoacutewnym źroacutedłem informacji dla ucznioacutew staje się Internet Osiągnięcia naukowe docierają do ucznioacutew bez bdquopośrednikoacutewrdquo Uczniowie nawet z najmniejszych miejscowości mogą się włączać do międzynarodowych badań astronomicznych (np programu Telescopes in Education czy Hands on Universe)

Szkoła powinna wspierać nauczyciela w osiąganiu założonych celoacutew stwarzając jak naj-lepsze warunki do wszechstronnej aktywności ucznioacutew na lekcjach fizyki i zajęciach poza-lekcyjnych przez

bull odpowiednie wyposażenie pracowni fizycznej bull stworzenie uczniom możliwości pracy z komputerem (dostęp do Internetu) bull gromadzenie w bibliotece encyklopedii (także multimedialnych) poradnikoacutew encyklo-

pedycznych leksykonoacutew literatury popularnonaukowej czasopism popularnonauko-wych (np bdquoŚwiat Naukirdquo bdquoWiedza i Życierdquo bdquoMłody Technikrdquo bdquoFotonrdquo) filmoacutew edukacyjnych

PROCEDURY SZCZEGOacuteŁOWE CHARAKTERYSTYCZNE DLA FIZYKI

1 Rozpoznawanie opis i wyjaśnianie zjawisk fizycznychKształtowanie kompetencji zwanej znajomością zjawisk powinno się odbywać w każdym przypadku zgodnie z jednakową procedurą postępowania

bull odkrywanie i obserwacja zjawiska bull wprowadzenie pojęć fizycznych służących do opisu zjawiska bull opis obserwowanego zjawiska w języku fizyki bull wyjaśnienie zjawiska na podstawie poznanych praw fizycznych bull (ewentualnie) matematyczny opis zjawiska

2 Wprowadzanie pojęć i wielkości fizycznychBardzo ważne jest przestrzeganie kolejnych faz wprowadzania pojęć (faza konceptualizacji faza formalizacji faza schematyzacji) przy czym w działach Fizyka atomowa i Fizyka jądrowa należy położyć szczegoacutelny nacisk na fazę konceptualizacji

3 Odczytywanie wielkości fizycznych z wykresu i szacowanie niepewności pomiarowychKażdorazowo po sporządzeniu wykresu w oparciu o wiedzę matematyczną ucznia należy mu uświadomić jaka to funkcja matematyczna jakie wielkości można odczytać z wykresu i jak oszacować niepewności pomiarowe

4 Planowanie wykonywanie i analiza eksperymentoacutew fizycznychUczniowie powinni przeprowadzać doświadczenia lub ich symulacje analizować je i prezen-tować

5 Czytanie tekstoacutew fizycznych ze zrozumieniemUczniowie powinni czytać teksty fizyczne (dostosowane do ich poziomu) porządkować zdobyte wiadomości ze względu na stopień ważności i strukturę kontrolować stopień ich zrozumienia i zapamiętania

27

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

6 Zbieranie i porządkowanie informacji pochodzących z roacuteżnych źroacutedełUczniowie powinni możliwie często zbierać informacje na wybrany temat korzystając z lite ratury młodzieżowej popularnonaukowej telewizji Internetu

7 Przygotowanie i prezentowanie dłuższych wypowiedzi o tematyce fizycznejUczniowie powinni prezentować przygotowaną wcześniej wypowiedź w oparciu o plan i materiał ilustracyjny Powinni przy tym przestrzegać poprawności merytorycznej precyzyj-nego i zrozumiałego wyrażania myśli i wyznaczonego czasu wypowiedzi

8 Przygotowanie wypowiedzi w formie pisemnejUczniowie powinni wypowiadać się w formie pisemnej na wybrane tematy z fizyki

9 Rozwiązywanie problemoacutewUczniowie powinni samodzielnie lub w zespole rozwiązywać drobne problemy jakościowe i ilościowe prezentować je klasie uczestniczyć w konstruktywnej dyskusji precyzyjnie i ja-sno formułować myśli analizować i eliminować popełniane błędy

10 Rozwiązywanie zadań fizycznychDo rozwiązywania typowych zadań fizycznych uczniowie powinni tworzyć i stosować kon-sekwentnie i ze zrozumieniem algorytmy postępowania

11 Dyskusja wynikoacutew zadańUczniowie powinni w formie ustnej pisemnej przeprowadzać dyskusję wynikoacutew zadań o du-żej wartości praktycznej

12 Samokształcenie i samokontrolaW celu wdrożenia do samokształcenia i samokontroli uczniowie powinni samodzielnie wy-konywać zadania z podręcznika testy Sprawdź swoją wiedzę oraz (ewentualnie) rozwiązy-wać zadania i testy ze zbioroacutew poleconych przez nauczyciela

Nauczyciel może roacutewnież zachęcić ucznioacutew do korzystania z wybranych działoacutew multime-dialnego kursu fizyki przygotowanego przez wydawnictwo ZamKor i rozwiązywania zadań interaktywnych i podsumowujących (zawierających wskazoacutewki i szczegoacutełowe rozwiązania)

13 Wykorzystanie Internetu i interaktywnych programoacutew dydaktycznychUczniowie powinni w miarę możliwości korzystać z komputera (Internetu interaktywnych programoacutew kształcących np publikowanych na stronie wwwzamkorpl)

28

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VIII PROPOZYCJE METOD OCENY OSIĄGNIĘĆ UCZNIOacuteW

Celem nauczania jest kształtowanie kompetencji kluczowych niezbędnych człowiekowi w dorosłym życiu niezależnie od rodzaju wykształcenia i wykonywanego zawodu W na-uczaniu fizyki sprawdzaniem i ocenianiem należy więc objąć nie tylko umiejętności związa-ne ściśle z tym przedmiotem ale także związane z jego walorami ogoacutelnokształcącymi Wiele ważnych osiągnięć można oceniać tylko opisowo w dłuższym czasie

Tradycyjne odpytywanie przy tablicy powinno być zastąpione ocenianiem w trakcie dys-kusji Nauczyciel nastawiony na sterowanie przebiegiem uczenia się ucznioacutew nie powinien oddzielać sprawdzania i oceniania od nauczaniaProponujemy następujące metody sprawdzania osiągnięć ucznioacutew

1 bdquoSamosprawdzanierdquo czyli samokontrolaa) Uczeń rozwiązuje samodzielnie zadania z podręcznika i testy Sprawdź swoją wiedzę oraz

zadania z poleconych przez nauczyciela zbioroacutew zadań lub testoacutew i ocenia jaki procent zadań potrafi rozwiązać

b) Uczeń pracuje samodzielnie z interaktywnymi programami komputerowymi kontroluje liczbę koniecznych wskazoacutewek i objaśnień z ktoacuterych musi korzystać

2 Zbiorowa dyskusjaPodstawą do indywidualnych ocen ucznioacutew może być dyskusja

Inicjatorem dyskusji jest zwykle nauczyciel ale może być nim także uczeń ktoacutery przeczy-tał lub zauważył coś dla niego niezrozumiałego a mającego związek z opracowywanymi na lekcjach treściami W tym drugim przypadku nauczyciel powinien dopuszczać do dyskusji tylko woacutewczas gdy uczeń jest do prezentacji problemu dobrze przygotowany

Nauczyciel kieruje dyskusją roacutewnocześnie notując uwagi o ważnych elementach w wy-stąpieniach poszczegoacutelnych ucznioacutew

3 Obserwacja ucznioacutew w trakcie uczenia sięNauczyciel obserwuje indywidualną pracę ucznioacutew w toku lekcji i ich pracę w zespole Oce-nia wiedzę pomysłowość i oryginalność w rozwiązywaniu problemoacutew aktywność zaanga-żowanie umiejętność wspoacutełpracy

4 Sprawdzanie i ocenianie prac pisemnycha) Nauczyciel sprawdza i ocenia wypracowania przygotowane na podstawie literatury po-

pularnonaukowej Internetu telewizjib) Nauczyciel sprawdza i ocenia wyniki testoacutew i sprawdzianoacutew

5 Wszechstronna ocena prezentacji przygotowanych na podstawie jednego przeczy-tanego tekstu lub wielu roacuteżnych źroacutedeł

6 Sprawdzanie i ocenianie działalności praktycznej ucznioacutewOcenie podlegają wykonywane przez ucznia w toku lekcji pomiary i doświadczenia oraz mo-dele wykonane samodzielnie w domu

10

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

V SZCZEGOacuteŁOWY ROZKŁAD MATERIAŁU

1 Grawitacja ndash 8 godzin

Temat Liczba godzin

lekcyjnych1 O odkryciach Kopernika Keplera i o geniuszu Newtona Prawo powszechnej

grawitacji1

2 Spadanie ciał jako skutek oddziaływań grawitacyjnych 13 O ruchu po okręgu i jego przyczynie 24 Siła grawitacji jako siła dośrodkowa III prawo Keplera Ruchy satelitoacutew 25 Co to znaczy że ciało jest w stanie nieważkości 16 Powtoacuterzenie wiadomości Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

2 Astronomia ndash 4 godziny

Temat Liczba godzin

lekcyjnych1 Jak zmierzono odległości do Księżyca planet i gwiazd 12 Księżyc ndash nasz naturalny satelita 13 Świat planet 14 Powtoacuterzenie wiadomości Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

3 Fizyka atomowa ndash 7 godzin

Temat Liczba godzin

lekcyjnych1 Zjawisko fotoelektryczne zewnętrzne 22 O promieniowaniu ciał widmach ciągłych i widmach liniowych 23 Model Bohra budowy atomu 24 Powtoacuterzenie Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

4 Fizyka jądrowa ndash 8 godzin

Temat Liczba godzin

lekcyjnych1 Odkrycie promieniotwoacuterczości Promieniowanie jądrowe i jego właściwości 12 Oddziaływanie promieniowania jonizującego z materią Działanie

promieniowania na organizmy żywe1

3 Doświadczenie Rutherforda Budowa jądra atomowego 14 Prawo rozpadu promieniotwoacuterczego Metoda datowania izotopowego 15 Energia wiązania Reakcja rozszczepienia 1

11

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Temat Liczba godzin

lekcyjnych6 Bomba atomowa energetyka jądrowa 17 Reakcje jądrowe Słońce i bomba wodorowa 18 Powtoacuterzenie wiadomości Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

5 Świat galaktyk ndash 3 godzinyTemat Liczba

godzin lekcyjnych

1 Nasza Galaktyka Inne galaktyki 12 Prawo Hubblersquoa Teoria Wielkiego Wybuchu 13 Powtoacuterzenie wiadomości Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

12

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VI

CELE

OPE

RA

CYJ

NE

CZY

LI P

LAN

WYN

IKO

WY

1 G

raw

itac

ja

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1O

odk

ryci

ach

Kope

rnik

a

Kepl

era

i o g

eniu

szu

New

tona

Pr

awo

pow

szec

hnej

gr

awita

cji

bullop

owie

dzie

ć o

odkr

ycia

ch K

oper

nika

Ke

pler

a i N

ewto

na

bullop

isać

ruch

y pl

anet

bull

poda

ć tr

eść

praw

a po

wsz

echn

ej g

raw

itacj

ibull

nary

sow

ać s

iły

oddz

iały

wan

ia

graw

itacy

jneg

o dw

oacutech

kul j

edno

rodn

ych

bull

obja

śnić

wie

lkoś

ci

wys

tępu

jące

we

wzo

rze

FG

mm r

=1

22

bullpr

zeds

taw

ić g

łoacutew

ne

zało

żeni

a te

orii

helio

cent

rycz

nej

Kope

rnik

abull

zapi

sać

i zin

terp

reto

wać

w

zoacuter p

rzed

staw

iają

cy

war

tość

siły

gra

wita

cji

bullob

liczy

ć w

arto

ść

siły

gra

wita

cyjn

ego

przy

ciąg

ania

dw

oacutech

je

dnor

odny

ch k

ul

bullw

yjaś

nić

dla

czeg

o do

strz

egam

y sk

utki

pr

zyci

ągan

ia p

rzez

Zi

emię

ota

czaj

ącyc

h na

s pr

zedm

iotoacute

w a

nie

ob

serw

ujem

y sk

utkoacute

w

ich

wza

jem

nego

oddz

iały

wan

ia

gr

awita

cyjn

ego

bullpo

dać

treś

ć I i

II p

raw

a Ke

pler

abull

uzas

adni

ć d

lacz

ego

hipo

teza

New

tona

o

jedn

ości

Wsz

echś

wia

ta

umoż

liwiła

wyj

aśni

enie

pr

zycz

yn ru

chu

plan

et

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c pr

awo

graw

itacj

i

bullna

pod

staw

ie

sam

odzi

elni

e zg

rom

adzo

nych

m

ater

iałoacute

w p

rzyg

otow

ać

prez

enta

cję

New

ton

na

tle e

poki

bull

wyk

azać

że

Kope

rnik

a m

ożna

uw

ażać

za

czło

wie

ka re

nesa

nsu

13

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

2Sp

adan

ie c

iał j

ako

skut

ek o

ddzi

aływ

ań

graw

itacy

jnyc

h

bullw

skaz

ać s

iłę g

raw

itacj

i ja

ko p

rzyc

zynę

sw

obod

nego

spa

dani

a ci

ał n

a po

wie

rzch

nię

Ziem

i bull

posł

ugiw

ać s

ię

term

inem

bdquospa

dani

e sw

obod

nerdquo

bullob

liczy

ć pr

zybl

iżon

ą w

arto

ść s

iły g

raw

itacj

i dz

iała

jące

j na

ciał

o w

pob

liżu

Ziem

i bull

wym

ieni

ć w

ielk

ości

od

ktoacute

rych

zal

eży

przy

spie

szen

ie

graw

itacy

jne

w p

obliż

u pl

anet

y lu

b je

j ksi

ężyc

a

bullpr

zeds

taw

ić w

ynik

ając

y z

eks

pery

men

toacutew

G

alile

usza

wni

osek

do

tycz

ący

spad

ania

cia

ł bull

wyk

azać

że

spa

dani

e sw

obod

ne z

nie

wie

lkic

h w

ysok

ości

to

ruch

jedn

osta

jnie

pr

zysp

iesz

ony

z p

rzys

pies

zeni

em

graw

itacy

jnym

bullw

ykaz

ać ż

e w

arto

ść

przy

spie

szen

ia

spad

ając

ego

swob

odni

e ci

ała

nie

zale

ży o

d je

go

mas

ybull

oblic

zyć

war

tość

pr

zysp

iesz

enia

gr

awita

cyjn

ego

w p

obliż

u Zi

emi

bullpr

zeds

taw

ić p

oglą

dy

Ary

stot

eles

a na

ruch

i s

pada

nie

ciał

bull

wyj

aśni

ć d

lacz

ego

czas

y sp

adan

ia

swob

odne

go (z

taki

ej

sam

ej w

ysok

ości

) cia

ł o

roacuteżn

ych

mas

ach

są

jedn

akow

ebull

oblic

zyć

war

tość

pr

zysp

iesz

enia

gr

awita

cyjn

ego

w p

obliż

u do

wol

nej

plan

ety

lub

jej k

sięż

yca

bullza

plan

ować

i w

ykon

ać

dośw

iadc

zeni

e (n

p z

e śr

ubam

i prz

ycze

pion

ymi

do n

ici)

wyk

azuj

ące

że

spad

anie

sw

obod

ne

odby

wa

się

ze s

tały

m

przy

spie

szen

iem

3 4

O ru

chu

po o

kręg

u i j

ego

przy

czyn

iebull

opis

ać ru

ch je

dnos

tajn

y po

okr

ęgu

bull

posł

ugiw

ać s

ię p

ojęc

iem

ok

resu

i po

jęci

em

częs

totli

woś

ci

bullw

skaz

ać s

iłę

dośr

odko

wą

jako

pr

zycz

ynę

ruch

u po

ok

ręgu

bullop

isać

zal

eżno

ść

war

tośc

i siły

do

środ

kow

ej o

d m

asy

i szy

bkoś

ci c

iała

po

rusz

ając

ego

się

po o

kręg

u or

az o

d pr

omie

nia

okrę

gu

bullpo

dać

przy

kład

y si

ł pe

łnią

cych

rolę

siły

do

środ

kow

ej

bullob

licza

ć w

arto

ść s

iły

dośr

odko

wej

bull

oblic

zać

war

tość

pr

zysp

iesz

enia

do

środ

kow

ego

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

w k

toacutery

ch

rolę

siły

doś

rodk

owej

od

gryw

ają

siły

o roacute

żnej

na

turz

e

bullom

oacutewić

i w

ykon

ać

dośw

iadc

zeni

e (n

p

opis

ane

w z

adan

iu 4

na

str

43) s

praw

dzaj

ące

zale

żnoś

ć F r(m

u r

)

14

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5 6

Siła

gra

wita

cji j

ako

siła

do

środ

kow

a II

I pra

wo

Kepl

era

Ru

chy

sate

litoacutew

bullw

skaz

ać s

iłę g

raw

itacj

i kt

oacuterą

oddz

iału

ją S

łońc

e i p

lane

ty o

raz

plan

ety

i ich

ksi

ężyc

e ja

ko s

iłę

dośr

odko

wą

bull

posł

ugiw

ać s

ię

poję

ciem

sat

elity

ge

osta

cjon

arne

go

bullpo

dać

treś

ć III

pra

wa

Kepl

era

bull

opis

ywać

ruch

sz

tucz

nych

sat

elitoacute

w

bullpo

sług

iwać

się

poj

ęcie

m

pier

wsz

ej p

rędk

ości

ko

smic

znej

bulluz

asad

nić

użyt

eczn

ość

sate

litoacutew

ge

osta

cjon

arny

ch

bullst

osow

ać II

I pra

wo

Kepl

era

do

opis

u ru

chu

plan

et U

kład

u Sł

onec

zneg

obull

wyp

row

adzi

ć w

zoacuter

na w

arto

ść p

ierw

szej

pr

ędko

ści k

osm

iczn

ej

i obj

aśni

ć je

j sen

s fiz

yczn

ybull

oblic

zyć

war

tość

pi

erw

szej

prę

dkoś

ci

kosm

iczn

ej

bullst

osow

ać II

I pra

wo

Kepl

era

do

opis

u ru

chu

ukła

du s

atel

itoacutew

kr

ążąc

ych

wok

oacuteł te

go

sam

ego

ciał

abull

wyp

row

adzi

ć III

pra

wo

Kepl

era

bullob

liczy

ć sz

ybko

ść

sate

lity

na o

rbic

ie

o za

dany

m p

rom

ieni

u

bullob

liczy

ć pr

omie

ń or

bity

sat

elity

ge

osta

cjon

arne

go

7Co

to z

nacz

y ż

e ci

ało

jest

w

sta

nie

niew

ażko

ści

bullpo

dać

przy

kład

y ci

ał z

najd

ując

ych

się

w s

tani

e ni

eważ

kośc

i

bullpo

dać

przy

kład

y do

świa

dcze

ń w

ktoacute

rych

m

ożna

obs

erw

ować

ci

ało

w s

tani

e ni

eważ

kośc

i

bullw

yjaś

nić

na

czym

po

lega

sta

n ni

eważ

kośc

ibull

wyk

azać

pr

zepr

owad

zają

c od

pow

iedn

ie

rozu

mow

anie

że

prze

dmio

t leż

ący

na p

odło

dze

win

dy

spad

ając

ej s

wob

odni

e je

st w

sta

nie

niew

ażko

ści

bullza

plan

ować

w

ykon

ać i

wyj

aśni

ć do

świa

dcze

nie

po

kazu

jące

że

w s

tani

e ni

eważ

kośc

i nie

moż

na

zmie

rzyć

war

tośc

i ci

ężar

u ci

ała

15

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

2 A

stro

nom

ia

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1Ja

k zm

ierz

ono

odle

głoś

ci

do K

sięż

yca

pla

net

i gw

iazd

bullw

ymie

nić

jedn

ostk

i od

legł

ości

uży

wan

e w

ast

rono

mii

bullpo

dać

przy

bliż

oną

odle

głoś

ć Ks

ięży

ca o

d Zi

emi (

przy

najm

niej

rząd

w

ielk

ości

)

bullop

isać

zas

adę

pom

iaru

od

legł

ości

do

Księ

życa

pl

anet

i na

jbliż

szej

gw

iazd

ybull

wyj

aśni

ć n

a cz

ym

pole

ga z

jaw

isko

pa

rala

ksy

bullpo

sług

iwać

się

po

jęci

em k

ąta

para

laks

y ge

ocen

tryc

znej

i h

elio

cent

rycz

nej

bullzd

efini

ować

rok

świe

tlny

i jed

nost

kę

astr

onom

iczn

ą

bullob

liczy

ć od

legł

ość

do K

sięż

yca

(lub

najb

liższ

ych

plan

et)

znaj

ąc k

ąt p

aral

aksy

ge

ocen

tryc

znej

bull

oblic

zyć

odle

głoś

ć do

na

jbliż

szej

gw

iazd

y

znaj

ąc k

ąt p

aral

aksy

he

lioce

ntry

czne

jbull

doko

nyw

ać z

amia

ny

jedn

oste

k od

legł

ości

st

osow

anyc

h w

ast

rono

mii

bullw

yraż

ać k

ąty

w m

inut

ach

i se

kund

ach

łuku

2Ks

ięży

c ndash

nasz

nat

ural

ny

sate

lita

bullop

isać

war

unki

jak

ie

panu

ją n

a po

wie

rzch

ni

Księ

życa

bullw

yjaś

nić

pow

staw

anie

fa

z Ks

ięży

ca

bullpo

dać

przy

czyn

y d

la

ktoacuter

ych

obse

rwuj

emy

tylk

o je

dną

stro

nę

Księ

życa

bullpo

dać

war

unki

jak

ie

mus

zą b

yć s

pełn

ione

by

dosz

ło d

o ca

łkow

itego

za

ćmie

nia

Słoń

ca

bullpo

dać

war

unki

jak

ie

mus

zą b

yć s

pełn

ione

by

dosz

ło d

o ca

łkow

itego

za

ćmie

nia

Księ

życa

bullw

yjaś

nić

dla

czeg

o za

ćmie

nia

Słoń

ca

i Ksi

ężyc

a ni

e w

ystę

pują

cz

ęsto

bull

obja

śnić

zas

adę

ktoacute

rą

przy

jęto

prz

y ob

licza

niu

daty

Wie

lkan

ocy

3Św

iat p

lane

tbull

wyj

aśni

ć s

kąd

poch

odzi

na

zwa bdquo

plan

etardquo

bull

wym

ieni

ć pl

anet

y U

kład

u Sł

onec

zneg

o

bullop

isać

ruch

pla

net

wid

zian

ych

z Zi

emi

bullw

ymie

nić

obie

kty

wch

odzą

ce w

skł

ad

Ukł

adu

Słon

eczn

ego

bullw

yjaś

nić

dla

czeg

o pl

anet

y w

idzi

ane

z Zi

emi

prze

suw

ają

się

na tl

e

gwia

zd

bullop

isać

pla

nety

Ukł

adu

Słon

eczn

ego

bullw

yszu

kać

info

rmac

je n

a te

mat

rzym

skic

h bo

goacutew

kt

oacuteryc

h im

iona

mi

nazw

ano

plan

ety

16

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

3 F

izyk

a at

omow

a

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1 2

Zjaw

isko

foto

elek

tryc

zne

zew

nętr

zne

bullw

yjaś

nić

poję

cie

foto

nu

bullza

pisa

ć w

zoacuter n

a en

ergi

ę fo

tonu

bull

poda

ć pr

zykł

ady

prak

tycz

nego

w

ykor

zyst

ania

zja

wis

ka

foto

elek

tryc

zneg

o

bullop

isać

i ob

jaśn

ić

zjaw

isko

fo

toel

ektr

yczn

ebull

opis

ać ś

wia

tło ja

ko

wią

zkę

foto

noacutew

bull

wyj

aśni

ć o

d cz

ego

zale

ży li

czba

fo

toel

ektr

onoacutew

bull

wyj

aśni

ć o

d cz

ego

zale

ży m

aksy

mal

na

ener

gia

kine

tycz

na

foto

elek

tron

oacutew

bullob

jaśn

ić w

zoacuter E

inst

eina

op

isuj

ący

zjaw

isko

fo

toel

ektr

yczn

ebull

oblic

zyć

min

imal

ną

częs

totli

woś

ć i m

aksy

mal

ną d

ługo

ść

fali

prom

ieni

owan

ia

wyw

ołuj

ąceg

o ef

ekt

foto

elek

tryc

zny

dla

met

alu

o da

nej p

racy

w

yjśc

ia

bullop

isać

bud

owę

zas

adę

dzia

łani

a i z

asto

sow

ania

fo

toko

moacuter

ki

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c w

zoacuter E

inst

eina

bull

odcz

ytyw

ać in

form

acje

z

wyk

resu

zal

eżno

ści

E k(n)

bullpr

zeds

taw

ić w

ynik

i do

świa

dcze

ń św

iadc

zący

ch

o kw

anto

wym

ch

arak

terz

e od

dzia

ływ

ania

św

iatła

z

mat

erią

bull

spor

ządz

ić i

obja

śnić

w

ykre

s za

leżn

ości

m

aksy

mal

nej

ener

gii k

inet

yczn

ej

foto

elek

tron

oacutew

od c

zęst

otliw

ości

pr

omie

niow

ania

w

ywoł

ując

ego

efek

t fo

toel

ektr

yczn

y dl

a fo

toka

tod

wyk

onan

ych

z roacute

żnyc

h m

etal

ibull

wyj

aśni

ć c

o to

zna

czy

że

św

iatło

ma

natu

rę

dual

ną

3 4

O p

rom

ieni

owan

iu

ciał

wid

mac

h ci

ągły

ch

i wid

mac

h lin

iow

ych

bullro

zroacuteż

nić

wid

mo

ciąg

łe

i wid

mo

linio

we

bullro

zroacuteż

nić

wid

mo

emis

yjne

i ab

sorp

cyjn

e

bullop

isać

wid

mo

prom

ieni

owan

ia c

iał

stał

ych

i cie

czy

bullop

isać

wid

ma

gazoacute

w

jedn

oato

mow

ych

i par

pi

erw

iast

koacutew

bull

wyj

aśni

ć roacute

żnic

e m

iędz

y w

idm

em e

mis

yjny

m

i abs

orpc

yjny

m

bullop

isać

szc

zegoacute

łow

o w

idm

o at

omu

wod

oru

bull

obja

śnić

wzoacute

r Bal

mer

abull

opis

ać m

etod

ę an

aliz

y w

idm

owej

bull

poda

ć pr

zykł

ady

za

stos

owan

ia a

naliz

y w

idm

owej

bullob

liczy

ć dł

ugoś

ci fa

l od

pow

iada

jący

ch li

niom

w

idzi

alne

j czę

ści w

idm

a at

omu

wod

oru

bullob

jaśn

ić u

ogoacutel

nion

y w

zoacuter B

alm

era

17

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5 6

Mod

el B

ohra

bu

dow

y at

omu

bullpr

zeds

taw

ić m

odel

Bo

hra

budo

wy

atom

u i p

odst

awow

e za

łoże

nia

tego

mod

elu

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że p

rom

ieni

e or

bit

w a

tom

ie w

odor

u są

sk

wan

tow

ane

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że e

nerg

ia e

lekt

ronu

w

ato

mie

wod

oru

jest

sk

wan

tow

ana

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że a

tom

wod

oru

jest

w

sta

nie

pods

taw

owym

lu

b w

zbud

zony

m

bullob

liczy

ć pr

omie

nie

kole

jnyc

h or

bit w

ato

mie

w

odor

u

bullob

liczy

ć en

ergi

ę el

ektr

onu

na d

owol

nej

orbi

cie

atom

u w

odor

ubull

oblic

zyć

roacuteżn

ice

ener

gii

pom

iędz

y po

ziom

ami

ener

gety

czny

mi a

tom

u w

odor

ubull

wyj

aśni

ć po

wst

awan

ie

linio

weg

o w

idm

a em

isyj

nego

i w

idm

a ab

sorp

cyjn

ego

atom

u w

odor

u

bullob

liczy

ć cz

ęsto

tliw

ość

i dłu

gość

fali

prom

ieni

owan

ia

poch

łani

aneg

o lu

b em

itow

aneg

o pr

zez

atom

bull

wyj

aśni

ć po

wst

awan

ie

serii

wid

mow

ych

atom

u w

odor

ubull

wyk

azać

że

uogoacute

lnio

ny

wzoacute

r Bal

mer

a je

st

zgod

ny z

e w

zore

m

wyn

ikaj

ącym

z m

odel

u Bo

hra

bullw

yjaś

nić

pow

staw

anie

lin

ii Fr

aunh

ofer

a

18

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

4 F

izyk

a ją

drow

a

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1O

dkry

cie

prom

ieni

otw

oacutercz

ości

Pr

omie

niow

anie

jądr

owe

i jeg

o w

łaśc

iwoś

ci

bullw

ymie

nić

rodz

aje

prom

ieni

owan

ia

jądr

oweg

o w

ystę

pują

cego

w

prz

yrod

zie

bullpr

zeds

taw

ić

pods

taw

owe

fakt

y do

tycz

ące

odkr

ycia

pr

omie

niow

ania

ją

drow

ego

bullop

isać

wkł

ad M

arii

Skło

dow

skie

j-Cur

ie

w b

adan

ia n

ad

prom

ieni

otw

oacutercz

ości

ąbull

omoacutew

ić w

łaśc

iwoś

ci

prom

ieni

owan

ia a

b i g

bullw

yjaś

nić

do

czeg

o sł

uży

liczn

ik G

-M

bullpr

zeds

taw

ić

wni

oski

wyn

ikaj

ące

z do

świa

dcze

nia

Wyk

ryw

anie

pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go za

pom

ocą

liczn

ika

G-M

bullod

szuk

ać in

form

acje

o

prom

ieni

owan

iu X

bull

wsk

azać

isto

tną

roacuteżn

icę

mię

dzy

prom

ieni

owan

iem

X

a pr

omie

niow

anie

m

jądr

owym

bull

przy

goto

wać

pr

ezen

tacj

ę na

te

mat

His

toria

od

kryc

ia i b

adan

ia

prom

ieni

owan

ia

jądr

oweg

o2

Odd

ział

ywan

ie

prom

ieni

owan

ia

joni

zują

cego

z

mat

erią

Dzi

ałan

ie

prom

ieni

owan

ia n

a or

gani

zmy

żyw

e

bullw

ymie

nić

pods

taw

owe

zasa

dy o

chro

ny p

rzed

pr

omie

niow

anie

m

joni

zują

cym

bull

ocen

ić s

zkod

liwoś

ć pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go

poch

łani

aneg

o pr

zez

ciał

o cz

łow

ieka

w

roacuteżn

ych

sytu

acja

ch

bullw

yjaś

nić

poję

cie

daw

ki

poch

łoni

ętej

i p

odać

jej

jedn

ostk

ę

bullw

yjaś

nić

poję

cie

daw

ki

skut

eczn

ej i

poda

ć je

j je

dnos

tkę

bullop

isać

wyb

rany

sp

osoacuteb

wyk

ryw

ania

pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go

bullob

liczy

ć da

wkę

po

chło

nięt

ąbull

wyj

aśni

ć po

jęci

e m

ocy

daw

ki

bullw

yjaś

nić

do

czeg

o sł

użą

dozy

met

ry

bullpo

dejm

ować

św

iado

me

dzia

łani

a na

rzec

z oc

hron

y śr

odow

iska

nat

ural

nego

pr

zed

nadm

iern

ym

prom

ieni

owan

iem

jo

nizu

jący

m (a

b g

X)

bullod

szuk

ać i

prze

dsta

wić

in

form

acje

na

tem

at

moż

liwoś

ci z

bada

nia

stęż

enia

rado

nu

w s

woi

m o

tocz

eniu

19

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

3 D

ośw

iadc

zeni

e Ru

ther

ford

a

Budo

wa

jądr

a at

omow

ego

bullop

isać

bud

owę

jądr

a at

omow

ego

bullpo

sług

iwać

się

po

jęci

ami

jądr

o at

omow

e p

roto

n

neut

ron

nuk

leon

pi

erw

iast

ek i

zoto

p

bullop

isać

doś

wia

dcze

nie

Ruth

erfo

rda

i om

oacutewić

je

go z

nacz

enie

bull

poda

ć sk

ład

jądr

a at

omow

ego

na

pods

taw

ie li

czby

m

asow

ej i

atom

owej

bullpr

zepr

owad

zić

rozu

mow

anie

kt

oacutere

poka

że ż

e w

ytłu

mac

zeni

e w

ynik

u do

świa

dcze

nia

Ruth

erfo

rda

jest

m

ożliw

e ty

lko

przy

za

łoże

niu

że

praw

ie

cała

mas

a at

omu

jest

sk

upio

na w

jądr

ze

o śr

edni

cy m

niej

szej

ok

105 ra

zy o

d śr

edni

cy

atom

u

bullw

ykon

ać i

omoacutew

ić

sym

ulac

ję

dośw

iadc

zeni

a Ru

ther

ford

abull

odsz

ukać

info

rmac

je n

a te

mat

mod

eli b

udow

y ją

dra

atom

oweg

o i o

moacutew

ić je

den

z ni

ch

4Pr

awo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

M

etod

a da

tow

ania

iz

otop

oweg

o

bullop

isać

rozp

ady

alfa

i b

eta

bullw

yjaś

nić

poję

cie

czas

u po

łow

iczn

ego

rozp

adu

bullza

pisa

ć sc

hem

aty

rozp

adoacutew

alfa

i be

ta

bullop

isać

spo

soacuteb

pow

staw

ania

pr

omie

niow

ania

ga

mm

a

bullpo

sług

iwać

się

poj

ęcie

m

jądr

a st

abiln

ego

i nie

stab

ilneg

obull

posł

ugiw

ać s

ię p

ojęc

iem

cz

asu

poło

wic

zneg

o ro

zpad

ubull

nary

sow

ać w

ykre

s za

leżn

ości

od

czas

u lic

zby

jąde

r kt

oacutere

uleg

ły

rozp

adow

ibull

obja

śnić

pra

wo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

bullw

yjaś

nić

zasa

dę

dato

wan

ia s

ubst

ancj

i na

pod

staw

ie je

j skł

adu

izot

opow

ego

i sto

sow

ać

tę z

asad

ę w

zad

ania

ch

bullw

ykon

ać d

ośw

iadc

zeni

e

sym

uluj

ące

rozp

ad

pr

omie

niot

woacuter

czy

bullza

pisa

ć pr

awo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

w p

osta

ci

N =

N0 (1

2)t

T bull

poda

ć se

ns fi

zycz

ny

i jed

nost

kę a

ktyw

nośc

i pr

omie

niot

woacuter

czej

bull

rozw

iązy

wać

zad

ania

ob

licze

niow

e s

tosu

jąc

wzo

ry N

= N

0(12

)tT o

raz

A =

A (1

2)t

T bull

wyj

aśni

ć c

o to

zn

aczy

że

rozp

ad

prom

ieni

otw

oacutercz

y m

a ch

arak

ter s

taty

styc

zny

20

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5En

ergi

a w

iąza

nia

Re

akcj

a ro

zszc

zepi

enia

bullop

isać

reak

cję

rozs

zcze

pien

ia u

ranu

92235U

bullw

yjaś

nić

na

czym

po

lega

reak

cja

łańc

ucho

wa

bullpo

dać

war

unki

zaj

ścia

re

akcj

i łań

cuch

owej

bull

posł

ugiw

ać s

ię

poję

ciam

i en

ergi

a sp

oczy

nkow

a d

eficy

t m

asy

ene

rgia

wią

zani

a

bullob

liczy

ć en

ergi

ę sp

oczy

nkow

ą

defic

yt m

asy

ene

rgię

w

iąza

nia

dla

roacuteżn

ych

pier

wia

stkoacute

w

bullpr

zean

aliz

ować

wyk

res

zale

żnoś

ci e

nerg

ii w

iąza

nia

przy

pada

jące

j

na je

den

nukl

eon

E Aw

od li

czby

nuk

leon

oacutew

wch

odzą

cych

w s

kład

ją

dra

atom

u

bullzn

ając

mas

y pr

oton

u

neut

ronu

ele

ktro

nu

i ato

mu

o lic

zbie

m

asow

ej A

obl

iczy

ć en

ergi

ę w

iąza

nia

tego

at

omu

bullna

pod

staw

ie

wyk

resu

zal

eżno

ści

E AA

w(

) wyj

aśni

ć

otrz

ymyw

anie

wie

lkic

h en

ergi

i w re

akcj

ach

rozs

zcze

pien

ia c

iężk

ich

jąde

r6

Bom

ba a

tom

owa

en

erge

tyka

jądr

owa

bullpo

dać

przy

kład

y

wyk

orzy

stan

ia e

nerg

ii ją

drow

ej

bullop

isać

bud

owę

i zas

adę

dzia

łani

a re

akto

ra

jądr

oweg

obull

opis

ać d

ział

anie

el

ektr

owni

jądr

owej

bull

wym

ieni

ć ko

rzyś

ci

i zag

roże

nia

zwią

zane

z

wyk

orzy

stan

iem

en

ergi

i jąd

row

ej

bullop

isać

zas

adę

dzia

łani

a bo

mby

ato

mow

ej

bullop

isać

bud

owę

bom

by

atom

owej

bull

przy

goto

wać

w

ypow

iedź

na

tem

at

Czy

elek

trow

nie

jądr

owe

są n

iebe

zpie

czne

bullod

szuk

ać in

form

acje

i p

rzyg

otow

ać

prez

enta

cję

na te

mat

sk

łado

wan

ia o

dpad

oacutew

radi

oakt

ywny

ch

i zw

iąza

nych

z ty

m

zagr

ożeń

21

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

7Re

akcj

e ją

drow

e S

łońc

e i b

omba

wod

orow

abull

poda

ć pr

zykł

ad re

akcj

i ją

drow

ej

bullna

zwać

reak

cje

zach

odzą

ce w

Sło

ńcu

i w in

nych

gw

iazd

ach

bullod

pow

iedz

ieć

na

pyta

nie

jaki

e re

akcj

e są

źr

oacutedłe

m e

nerg

ii Sł

ońca

bullw

ymie

nić

i obj

aśni

ć roacute

żne

rodz

aje

reak

cji

jądr

owyc

hbull

zast

osow

ać z

asad

y za

chow

ania

licz

by

nukl

eonoacute

w ł

adun

ku

elek

tryc

zneg

o or

az

ener

gii w

reak

cjac

h ją

drow

ych

bullpo

dać

war

unki

ni

ezbę

dne

do z

ajśc

ia

reak

cji t

erm

ojąd

row

ej

bullop

isać

pro

ces

fuzj

i le

kkic

h ją

der n

a pr

zykł

adzi

e cy

klu

pp

bullop

isać

reak

cje

zach

odzą

ce w

bom

bie

wod

orow

ej

bullpo

roacutew

nać

ener

gie

uwal

nian

e w

reak

cjac

h sy

ntez

y i r

eakc

jach

ro

zszc

zepi

enia

5 Ś

wia

t gal

akty

k

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1N

asza

Gal

akty

ka

Inne

gal

akty

kibull

opis

ać b

udow

ę na

szej

G

alak

tyki

bull

opis

ać p

ołoż

enie

U

kład

u Sł

onec

zneg

o w

Gal

akty

ce

bullpo

dać

wie

k U

kład

u Sł

onec

zneg

o

bullw

yjaś

nić

jak

pow

stał

y Sł

ońce

i pl

anet

ybull

opis

ać s

posoacute

b w

yzna

czen

ia w

ieku

pr

oacutebek

ksi

ężyc

owyc

h

i met

eory

toacutew

bullpo

dać

przy

bliż

oną

liczb

ę ga

lakt

yk d

ostę

pnyc

h na

szym

obs

erw

acjo

m

bullpo

dać

przy

bliż

oną

liczb

ę gw

iazd

w g

alak

tyce

22

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

2Pr

awo

Hub

blersquo

abull

na p

rzyk

ładz

ie m

odel

u ba

loni

ka w

ytłu

mac

zyć

obse

rwow

any

fakt

ro

zsze

rzan

ia s

ię

Wsz

echś

wia

ta

bullpo

dać

wie

k W

szec

hśw

iata

bullpo

dać

treś

ć pr

awa

Hub

ble

a z

apis

ać

je w

zore

m u

r = H

r

i obj

aśni

ć w

ielk

ości

w

ystę

pują

ce w

tym

w

zorz

ebull

wyj

aśni

ć te

rmin

bdquou

ciec

zka

gala

ktyk

rdquo

bullob

liczy

ć w

iek

W

szec

hśw

iata

bull

obja

śnić

jak

na

pods

taw

ie p

raw

a H

ubbl

ea

wni

osku

jem

y

że g

alak

tyki

odd

alaj

ą si

ę od

sie

bie

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c pr

awo

Hub

ble

a

3Te

oria

Wie

lkie

go

Wyb

uchu

bullok

reśl

ić p

oczą

tek

znan

ego

nam

W

szec

hśw

iata

term

inem

bdquoW

ielk

i Wyb

uchrdquo

bullop

isać

Wie

lki W

ybuc

hbull

wyj

aśni

ć c

o to

jest

pr

omie

niow

anie

re

likto

we

bullpo

dać

argu

men

ty

prze

maw

iają

ce z

a sł

uszn

ości

ą te

orii

Wie

lkie

go W

ybuc

hu

23

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VII PROCEDURY OSIĄGANIA CELOacuteW

Nauczanie fizyki według prezentowanego programu powinno się odbywać zgodnie z teorią kształcenia wielostronnego Uczniowie powinni być systematycznie aktywizowani do prze-prowadzania wszechstronnych operacji umysłowych

Praca powinna przebiegać w roacuteżnych tokach nauczania głoacutewnie w toku problemowym i podającym W miarę możliwości nauczyciel powinien także stosować tok praktyczny i eks-ponujący

W ramach toku podającego szczegoacutelnie przydatne będą metody bull praca z książką bull pogadanka bull pokaz bull opis bull Tok problemowy powinien być realizowany głoacutewnie poprzez takie metody jak bull dyskusja bull metody sytuacyjne bull metoda seminaryjna bull metoda projektoacutew

Tok praktyczny w nauczaniu fizyki jest realizowany poprzez stosowanie metody obserwa-cji i doświadczeń w tym także symulowanych

W zależności od treści nauczania nauczyciel powinien na każdej lekcji stosować roacuteżne metody Świadome roacuteżnicowanie podczas lekcji metod nauczania zdaniem M Śnieżyńskie-go1 aktywizuje ucznioacutew uatrakcyjnia zajęcia i przyczynia się do zrozumienia i trwalszego zapamiętania opracowanego materiału

I tak np pokaz animacja lub symulacja zjawiska może służyć zainicjowaniu bdquoburzy moacute-zgoacutewrdquo Praca z podręcznikiem może być wstępem do dyskusji podczas ktoacuterej uczniowie wykorzystają zdobytą samodzielnie wiedzę lub rozwiązywania problemoacutew

Tok eksponujący związany z przeżywaniem i wyzwalaniem stanoacutew emocjonalnych może być połączony z zastosowaniem metod problemowych np dyskusji nad wynikami obser-wacji

Wśroacuted szczegoacutelnie przydatnych metod opartych na toku podającym celowo nie wymie-niono wykładu Uważamy że ze względu na trudności ucznioacutew w koncentracji brak umie-jętności wyselekcjonowania przez nich najistotniejszych elementoacutew i brak umiejętności efektywnego notowania wykład w konwencjonalnej postaci powinien być stosowany incy-dentalnie

Znacznie użyteczniejszy na lekcjach fizyki może być wykład realizowany w sposoacuteb proble-mowo-programowany W takim przypadku temat wykładu zostaje zamieniony w problem głoacutewny a tezy ndash w problemy szczegoacutełowe Po udzieleniu odpowiedzi na każde pytanie-pro-blem nauczyciel odwołuje się do ucznioacutew ktoacuterzy mogą stawiać pytania i żądać powtoacuterzenia niejasnych kwestii Powstające sprzężenie zwrotne między nauczycielem i uczniami zapo-biega powstawaniu luk i umożliwia natychmiastową weryfikację wiedzy

Szczegoacutelną wartość w nauczaniu fizyki mają metody problemowe ktoacutere rozbudzają ak-tywność intelektualną ucznioacutew wyzwalają samodzielne i twoacutercze myślenie Pracując takimi metodami nauczyciel odgrywa rolę inspiratora i doradcy w rozwiązywaniu trudniejszych kwestii Nauczyciel powinien zadbać o jak najczęstsze stawianie ucznioacutew w sytuacji proble-

1 Marian Śnieżyński Dialog edukacyjny Wydawnictwo Naukowe PAT Krakoacutew 2001

24

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

mowej i indywidualizowanie nauczania poprzez roacuteżnicowanie problemoacutew dla poszczegoacutel-nych grup ucznioacutew w zależności od ich aktualnych możliwości intelektualnych

Metody te są preferowane przez reformę edukacji W nauczaniu fizyki te preferencje mogą się objawiać w szerszym stosowaniu metody sytuacyjnej Powinna ona obejmować nie tylko sytuacje wymagające dokonywania obliczeń (zadania obliczeniowe opisujące pewną sytu-ację fizyczną) ale przede wszystkim sytuacje wymagające wyjaśniania oceniania przewi-dywania poszukiwania argumentoacutew itp Nauczyciel powinien przy tym stwarzać uczniom możliwości do formułowania dłuższych wypowiedzi w języku fizyki zwracając uwagę na poprawność merytoryczną i logiczną

Zatrważające doniesienia o powszechnym w polskim społeczeństwie braku rozumienia czytanego tekstu nakładają na nauczycieli obowiązek stosowania metody polegającej na pracy z dostarczonym przez nauczyciela tekstem i prezentacją jego treści (metoda semi-naryjna)

Według M Śnieżyńskiego metoda ta ma dużą wartość dydaktyczną ponieważ bdquouczy kon-centracji uwagi czytania ze zrozumieniem poszerza zakres słownictwa uczy odpowiedzial-ności za słowordquo Stosowanie tej metody w nauczaniu fizyki przyczyni się do ukształtowania umiejętności posługiwania się przez ucznioacutew językiem fizyki poprawnego definiowania wielkości fizycznych odczytywania ich sensu fizycznego ze wzoroacutew definicyjnych ustalania zależności od innych wielkości fizycznych poprawnego wypowiadania treści praw fizycz-nych i zapisywania ich w języku matematyki poprawnej interpretacji praw przedstawionych w matematycznej formie

Podstawa programowa nakłada na nauczyciela fizyki obowiązek kształtowania umie-jętności

bull obserwacji i opisywania zjawisk fizycznych i astronomicznych bull wykonywania doświadczeń fizycznych i prostych obserwacji astronomicznych zapi-

sywania i analizowania wynikoacutew bull oraz sporządzania i interpretacji wykresoacutew

Umiejętności te należy kształtować posługując się metodami toku praktycznego tj po-kazem połączonym z obserwacją oraz doświadczeniem Doświadczenie powinno być przez ucznioacutew zaplanowane a po jego wykonaniu powinno nastąpić opracowanie i zaprezento-wanie wynikoacutew Ze względu na małą liczbę godzin fizyki brak podziału na grupy i mizerne wyposażenie pracowni skomplikowane doświadczenia wymagające długiego czasu wy-konywania i drogiej aparatury zastępuje się prostymi doświadczeniami z wykorzystaniem przedmiotoacutew codziennego użytku Rodzaj wykorzystywanych materiałoacutew nie wpływa na wartość naukową doświadczenia Ważne jest natomiast jego staranne przygotowanie za-roacutewno od strony metodycznej (uświadomienie celu przedyskutowanie koncepcji doświad-czenia sformułowanie problemu przedyskutowanie hipotez weryfikacja hipotez i wy-prowadzenie wnioskoacutew) jak i organizacyjnej (przygotowanie koniecznych przedmiotoacutew ustalenie formy pracy indywidualnej lub zespołowej)

W praktyce ze względu na ograniczenia czasowe lub specyfikę nauczanych treści real-ne doświadczenia fizyczne są zastępowane przez symulacje komputerowe lub doświadcze-nia sfilmowane Jakkolwiek doświadczenie symulowane nigdy nie zastąpi doświadczenia realnego dobrze przygotowany nauczyciel może je włączyć w problemowy tok nauczania z dużą korzyścią dla ucznioacutew Modelowanie i symulacje komputerowe są nieocenione w realizacji treści dotyczących mikroświata i kosmologii czyli treści ktoacutere ze swej natury nie mogą być ilustrowane realnym doświadczeniem Bezwzględnie konieczne jest jednak wy-konanie chociaż kilku doświadczeń

25

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Proponujemy np bull badanie ruchu po okręgu bull badanie zależności barwy światła i intensywności świecenia metalu od jego tempe-

ratury bull wykrywanie promieniowania jonizującego za pomocą licznika Geigera-Mullera bull badanie pochłaniania promieniowania jonizującego przez roacuteżne materiały bull badanie zależności natężenia promieniowania od odległości od źroacutedła bull wyznaczanie odległości do trudno dostępnego obiektu z wykorzystaniem zjawiska

paralaksyWedług M Śnieżyńskiego kluczowymi umiejętnościami kształtowanymi w zreformowa-

nej szkole mają być bdquoumiejętności efektywnego wspoacutełdziałania w zespole i pracy w grupie budowania więzi międzyludzkich podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji skutecznego działania na gruncie zachowania obowiązujących norm rozwiązywanie pro-blemoacutew w twoacuterczy sposoacuteb poszukiwanie porządkowanie i wykorzystywanie informacji z roacuteżnych źroacutedeł odnoszenie do praktyki zdobytej wiedzy oraz tworzenie potrzebnych do-świadczeń i nawykoacutew rozwoacutej osobistych zainteresowańrdquo

Wszystkie wymienione wyżej umiejętności mogą być kształtowane przy wykorzystaniu metody projektoacutew Według K Chałas istota tej metody bdquozawiera się w samodzielnym podej-mowaniu i realizacji przez ucznioacutew określonych dużych przedsięwzięć na podstawie przyję-tych wcześniej zasad reguł i procedur postępowaniardquo2

Projekty realizowane w praktyce szkolnej mogą być wykonywane indywidualnie i zespoło-wo Mogą mieć charakter poznawczy (projekty typu bdquoopisaćrdquo bdquosprawdzićrdquo bdquoodkryćrdquo) lub prak-tyczny (typu bdquousprawnićrdquo bdquowykonaćrdquo bdquowynaleźćrdquo) Mogą także łączyć oba charaktery działania

Według K Chałas metoda projektoacutew ma wszechstronne walory edukacyjne bull przyczynia się do wielostronnego kształcenia osobowości ucznia bull przyczynia się do realizacji zadań zreformowanej szkoły poprzez kształtowanie umie-

jętności bull wdraża ucznioacutew do pracy naukowo-badawczej bull przyczynia się do rozwoju zainteresowań ucznioacutew bull ma duże walory wychowawcze

Ucząc fizyki staramy się wymagać od ucznioacutew bull samodzielnego wyszukiwania i gromadzenia materiałoacutew służących do opracowania

wybranych zagadnień z fizyki lub tematoacutew interdyscyplinarnych bull korzystania z literatury popularnonaukowej bull sporządzania konspektoacutew notatek i referatoacutew na zadany temat

Wszystkie te rodzaje aktywności ucznioacutew mogą stanowić elementy realizacji metody pro-jektoacutew ktoacuterą nauczyciele fizyki powinni uwzględnić w swojej pracy Prezentowany program nauczania daje takie możliwości Oto propozycje tematoacutew do zastosowania metody projek-toacutew

bull Źroacutedła energii XXI wieku bull Za i przeciw energetyce jądrowej bull Ewolucja poglądoacutew na budowę Wszechświata

Wymienione i inne3 problemy mogą stanowić także tematykę szkolnych sesji popularno-naukowych

2 Krystyna Chałas Metoda projektoacutew i jej egzemplifikacja w praktyce Wydawnictwo Nowa Era Warszawa 20003 Biblioteka Nauczyciela Fizyki zeszyt 4 Metoda projektoacutew ZamKor Krakoacutew 2005

26

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Teoria kształcenia wielostronnego postuluje stosowanie wielu urozmaiconych środkoacutew dydaktycznych W nauczaniu fizyki oproacutecz tradycyjnego zestawu środkoacutew związanych głoacutewnie z wykonywaniem doświadczeń ogromną rolę zaczyna odgrywać komputer Inte-raktywne programy komputerowe indywidualizują nauczanie np pozwalają samodziel-nie eksperymentować i opracowywać wyniki pomiaroacutew Głoacutewnym źroacutedłem informacji dla ucznioacutew staje się Internet Osiągnięcia naukowe docierają do ucznioacutew bez bdquopośrednikoacutewrdquo Uczniowie nawet z najmniejszych miejscowości mogą się włączać do międzynarodowych badań astronomicznych (np programu Telescopes in Education czy Hands on Universe)

Szkoła powinna wspierać nauczyciela w osiąganiu założonych celoacutew stwarzając jak naj-lepsze warunki do wszechstronnej aktywności ucznioacutew na lekcjach fizyki i zajęciach poza-lekcyjnych przez

bull odpowiednie wyposażenie pracowni fizycznej bull stworzenie uczniom możliwości pracy z komputerem (dostęp do Internetu) bull gromadzenie w bibliotece encyklopedii (także multimedialnych) poradnikoacutew encyklo-

pedycznych leksykonoacutew literatury popularnonaukowej czasopism popularnonauko-wych (np bdquoŚwiat Naukirdquo bdquoWiedza i Życierdquo bdquoMłody Technikrdquo bdquoFotonrdquo) filmoacutew edukacyjnych

PROCEDURY SZCZEGOacuteŁOWE CHARAKTERYSTYCZNE DLA FIZYKI

1 Rozpoznawanie opis i wyjaśnianie zjawisk fizycznychKształtowanie kompetencji zwanej znajomością zjawisk powinno się odbywać w każdym przypadku zgodnie z jednakową procedurą postępowania

bull odkrywanie i obserwacja zjawiska bull wprowadzenie pojęć fizycznych służących do opisu zjawiska bull opis obserwowanego zjawiska w języku fizyki bull wyjaśnienie zjawiska na podstawie poznanych praw fizycznych bull (ewentualnie) matematyczny opis zjawiska

2 Wprowadzanie pojęć i wielkości fizycznychBardzo ważne jest przestrzeganie kolejnych faz wprowadzania pojęć (faza konceptualizacji faza formalizacji faza schematyzacji) przy czym w działach Fizyka atomowa i Fizyka jądrowa należy położyć szczegoacutelny nacisk na fazę konceptualizacji

3 Odczytywanie wielkości fizycznych z wykresu i szacowanie niepewności pomiarowychKażdorazowo po sporządzeniu wykresu w oparciu o wiedzę matematyczną ucznia należy mu uświadomić jaka to funkcja matematyczna jakie wielkości można odczytać z wykresu i jak oszacować niepewności pomiarowe

4 Planowanie wykonywanie i analiza eksperymentoacutew fizycznychUczniowie powinni przeprowadzać doświadczenia lub ich symulacje analizować je i prezen-tować

5 Czytanie tekstoacutew fizycznych ze zrozumieniemUczniowie powinni czytać teksty fizyczne (dostosowane do ich poziomu) porządkować zdobyte wiadomości ze względu na stopień ważności i strukturę kontrolować stopień ich zrozumienia i zapamiętania

27

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

6 Zbieranie i porządkowanie informacji pochodzących z roacuteżnych źroacutedełUczniowie powinni możliwie często zbierać informacje na wybrany temat korzystając z lite ratury młodzieżowej popularnonaukowej telewizji Internetu

7 Przygotowanie i prezentowanie dłuższych wypowiedzi o tematyce fizycznejUczniowie powinni prezentować przygotowaną wcześniej wypowiedź w oparciu o plan i materiał ilustracyjny Powinni przy tym przestrzegać poprawności merytorycznej precyzyj-nego i zrozumiałego wyrażania myśli i wyznaczonego czasu wypowiedzi

8 Przygotowanie wypowiedzi w formie pisemnejUczniowie powinni wypowiadać się w formie pisemnej na wybrane tematy z fizyki

9 Rozwiązywanie problemoacutewUczniowie powinni samodzielnie lub w zespole rozwiązywać drobne problemy jakościowe i ilościowe prezentować je klasie uczestniczyć w konstruktywnej dyskusji precyzyjnie i ja-sno formułować myśli analizować i eliminować popełniane błędy

10 Rozwiązywanie zadań fizycznychDo rozwiązywania typowych zadań fizycznych uczniowie powinni tworzyć i stosować kon-sekwentnie i ze zrozumieniem algorytmy postępowania

11 Dyskusja wynikoacutew zadańUczniowie powinni w formie ustnej pisemnej przeprowadzać dyskusję wynikoacutew zadań o du-żej wartości praktycznej

12 Samokształcenie i samokontrolaW celu wdrożenia do samokształcenia i samokontroli uczniowie powinni samodzielnie wy-konywać zadania z podręcznika testy Sprawdź swoją wiedzę oraz (ewentualnie) rozwiązy-wać zadania i testy ze zbioroacutew poleconych przez nauczyciela

Nauczyciel może roacutewnież zachęcić ucznioacutew do korzystania z wybranych działoacutew multime-dialnego kursu fizyki przygotowanego przez wydawnictwo ZamKor i rozwiązywania zadań interaktywnych i podsumowujących (zawierających wskazoacutewki i szczegoacutełowe rozwiązania)

13 Wykorzystanie Internetu i interaktywnych programoacutew dydaktycznychUczniowie powinni w miarę możliwości korzystać z komputera (Internetu interaktywnych programoacutew kształcących np publikowanych na stronie wwwzamkorpl)

28

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VIII PROPOZYCJE METOD OCENY OSIĄGNIĘĆ UCZNIOacuteW

Celem nauczania jest kształtowanie kompetencji kluczowych niezbędnych człowiekowi w dorosłym życiu niezależnie od rodzaju wykształcenia i wykonywanego zawodu W na-uczaniu fizyki sprawdzaniem i ocenianiem należy więc objąć nie tylko umiejętności związa-ne ściśle z tym przedmiotem ale także związane z jego walorami ogoacutelnokształcącymi Wiele ważnych osiągnięć można oceniać tylko opisowo w dłuższym czasie

Tradycyjne odpytywanie przy tablicy powinno być zastąpione ocenianiem w trakcie dys-kusji Nauczyciel nastawiony na sterowanie przebiegiem uczenia się ucznioacutew nie powinien oddzielać sprawdzania i oceniania od nauczaniaProponujemy następujące metody sprawdzania osiągnięć ucznioacutew

1 bdquoSamosprawdzanierdquo czyli samokontrolaa) Uczeń rozwiązuje samodzielnie zadania z podręcznika i testy Sprawdź swoją wiedzę oraz

zadania z poleconych przez nauczyciela zbioroacutew zadań lub testoacutew i ocenia jaki procent zadań potrafi rozwiązać

b) Uczeń pracuje samodzielnie z interaktywnymi programami komputerowymi kontroluje liczbę koniecznych wskazoacutewek i objaśnień z ktoacuterych musi korzystać

2 Zbiorowa dyskusjaPodstawą do indywidualnych ocen ucznioacutew może być dyskusja

Inicjatorem dyskusji jest zwykle nauczyciel ale może być nim także uczeń ktoacutery przeczy-tał lub zauważył coś dla niego niezrozumiałego a mającego związek z opracowywanymi na lekcjach treściami W tym drugim przypadku nauczyciel powinien dopuszczać do dyskusji tylko woacutewczas gdy uczeń jest do prezentacji problemu dobrze przygotowany

Nauczyciel kieruje dyskusją roacutewnocześnie notując uwagi o ważnych elementach w wy-stąpieniach poszczegoacutelnych ucznioacutew

3 Obserwacja ucznioacutew w trakcie uczenia sięNauczyciel obserwuje indywidualną pracę ucznioacutew w toku lekcji i ich pracę w zespole Oce-nia wiedzę pomysłowość i oryginalność w rozwiązywaniu problemoacutew aktywność zaanga-żowanie umiejętność wspoacutełpracy

4 Sprawdzanie i ocenianie prac pisemnycha) Nauczyciel sprawdza i ocenia wypracowania przygotowane na podstawie literatury po-

pularnonaukowej Internetu telewizjib) Nauczyciel sprawdza i ocenia wyniki testoacutew i sprawdzianoacutew

5 Wszechstronna ocena prezentacji przygotowanych na podstawie jednego przeczy-tanego tekstu lub wielu roacuteżnych źroacutedeł

6 Sprawdzanie i ocenianie działalności praktycznej ucznioacutewOcenie podlegają wykonywane przez ucznia w toku lekcji pomiary i doświadczenia oraz mo-dele wykonane samodzielnie w domu

11

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Temat Liczba godzin

lekcyjnych6 Bomba atomowa energetyka jądrowa 17 Reakcje jądrowe Słońce i bomba wodorowa 18 Powtoacuterzenie wiadomości Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

5 Świat galaktyk ndash 3 godzinyTemat Liczba

godzin lekcyjnych

1 Nasza Galaktyka Inne galaktyki 12 Prawo Hubblersquoa Teoria Wielkiego Wybuchu 13 Powtoacuterzenie wiadomości Sprawdzian wiedzy i umiejętności 1

12

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VI

CELE

OPE

RA

CYJ

NE

CZY

LI P

LAN

WYN

IKO

WY

1 G

raw

itac

ja

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1O

odk

ryci

ach

Kope

rnik

a

Kepl

era

i o g

eniu

szu

New

tona

Pr

awo

pow

szec

hnej

gr

awita

cji

bullop

owie

dzie

ć o

odkr

ycia

ch K

oper

nika

Ke

pler

a i N

ewto

na

bullop

isać

ruch

y pl

anet

bull

poda

ć tr

eść

praw

a po

wsz

echn

ej g

raw

itacj

ibull

nary

sow

ać s

iły

oddz

iały

wan

ia

graw

itacy

jneg

o dw

oacutech

kul j

edno

rodn

ych

bull

obja

śnić

wie

lkoś

ci

wys

tępu

jące

we

wzo

rze

FG

mm r

=1

22

bullpr

zeds

taw

ić g

łoacutew

ne

zało

żeni

a te

orii

helio

cent

rycz

nej

Kope

rnik

abull

zapi

sać

i zin

terp

reto

wać

w

zoacuter p

rzed

staw

iają

cy

war

tość

siły

gra

wita

cji

bullob

liczy

ć w

arto

ść

siły

gra

wita

cyjn

ego

przy

ciąg

ania

dw

oacutech

je

dnor

odny

ch k

ul

bullw

yjaś

nić

dla

czeg

o do

strz

egam

y sk

utki

pr

zyci

ągan

ia p

rzez

Zi

emię

ota

czaj

ącyc

h na

s pr

zedm

iotoacute

w a

nie

ob

serw

ujem

y sk

utkoacute

w

ich

wza

jem

nego

oddz

iały

wan

ia

gr

awita

cyjn

ego

bullpo

dać

treś

ć I i

II p

raw

a Ke

pler

abull

uzas

adni

ć d

lacz

ego

hipo

teza

New

tona

o

jedn

ości

Wsz

echś

wia

ta

umoż

liwiła

wyj

aśni

enie

pr

zycz

yn ru

chu

plan

et

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c pr

awo

graw

itacj

i

bullna

pod

staw

ie

sam

odzi

elni

e zg

rom

adzo

nych

m

ater

iałoacute

w p

rzyg

otow

ać

prez

enta

cję

New

ton

na

tle e

poki

bull

wyk

azać

że

Kope

rnik

a m

ożna

uw

ażać

za

czło

wie

ka re

nesa

nsu

13

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

2Sp

adan

ie c

iał j

ako

skut

ek o

ddzi

aływ

ań

graw

itacy

jnyc

h

bullw

skaz

ać s

iłę g

raw

itacj

i ja

ko p

rzyc

zynę

sw

obod

nego

spa

dani

a ci

ał n

a po

wie

rzch

nię

Ziem

i bull

posł

ugiw

ać s

ię

term

inem

bdquospa

dani

e sw

obod

nerdquo

bullob

liczy

ć pr

zybl

iżon

ą w

arto

ść s

iły g

raw

itacj

i dz

iała

jące

j na

ciał

o w

pob

liżu

Ziem

i bull

wym

ieni

ć w

ielk

ości

od

ktoacute

rych

zal

eży

przy

spie

szen

ie

graw

itacy

jne

w p

obliż

u pl

anet

y lu

b je

j ksi

ężyc

a

bullpr

zeds

taw

ić w

ynik

ając

y z

eks

pery

men

toacutew

G

alile

usza

wni

osek

do

tycz

ący

spad

ania

cia

ł bull

wyk

azać

że

spa

dani

e sw

obod

ne z

nie

wie

lkic

h w

ysok

ości

to

ruch

jedn

osta

jnie

pr

zysp

iesz

ony

z p

rzys

pies

zeni

em

graw

itacy

jnym

bullw

ykaz

ać ż

e w

arto

ść

przy

spie

szen

ia

spad

ając

ego

swob

odni

e ci

ała

nie

zale

ży o

d je

go

mas

ybull

oblic

zyć

war

tość

pr

zysp

iesz

enia

gr

awita

cyjn

ego

w p

obliż

u Zi

emi

bullpr

zeds

taw

ić p

oglą

dy

Ary

stot

eles

a na

ruch

i s

pada

nie

ciał

bull

wyj

aśni

ć d

lacz

ego

czas

y sp

adan

ia

swob

odne

go (z

taki

ej

sam

ej w

ysok

ości

) cia

ł o

roacuteżn

ych

mas

ach

są

jedn

akow

ebull

oblic

zyć

war

tość

pr

zysp

iesz

enia

gr

awita

cyjn

ego

w p

obliż

u do

wol

nej

plan

ety

lub

jej k

sięż

yca

bullza

plan

ować

i w

ykon

ać

dośw

iadc

zeni

e (n

p z

e śr

ubam

i prz

ycze

pion

ymi

do n

ici)

wyk

azuj

ące

że

spad

anie

sw

obod

ne

odby

wa

się

ze s

tały

m

przy

spie

szen

iem

3 4

O ru

chu

po o

kręg

u i j

ego

przy

czyn

iebull

opis

ać ru

ch je

dnos

tajn

y po

okr

ęgu

bull

posł

ugiw

ać s

ię p

ojęc

iem

ok

resu

i po

jęci

em

częs

totli

woś

ci

bullw

skaz

ać s

iłę

dośr

odko

wą

jako

pr

zycz

ynę

ruch

u po

ok

ręgu

bullop

isać

zal

eżno

ść

war

tośc

i siły

do

środ

kow

ej o

d m

asy

i szy

bkoś

ci c

iała

po

rusz

ając

ego

się

po o

kręg

u or

az o

d pr

omie

nia

okrę

gu

bullpo

dać

przy

kład

y si

ł pe

łnią

cych

rolę

siły

do

środ

kow

ej

bullob

licza

ć w

arto

ść s

iły

dośr

odko

wej

bull

oblic

zać

war

tość

pr

zysp

iesz

enia

do

środ

kow

ego

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

w k

toacutery

ch

rolę

siły

doś

rodk

owej

od

gryw

ają

siły

o roacute

żnej

na

turz

e

bullom

oacutewić

i w

ykon

ać

dośw

iadc

zeni

e (n

p

opis

ane

w z

adan

iu 4

na

str

43) s

praw

dzaj

ące

zale

żnoś

ć F r(m

u r

)

14

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5 6

Siła

gra

wita

cji j

ako

siła

do

środ

kow

a II

I pra

wo

Kepl

era

Ru

chy

sate

litoacutew

bullw

skaz

ać s

iłę g

raw

itacj

i kt

oacuterą

oddz

iału

ją S

łońc

e i p

lane

ty o

raz

plan

ety

i ich

ksi

ężyc

e ja

ko s

iłę

dośr

odko

wą

bull

posł

ugiw

ać s

ię

poję

ciem

sat

elity

ge

osta

cjon

arne

go

bullpo

dać

treś

ć III

pra

wa

Kepl

era

bull

opis

ywać

ruch

sz

tucz

nych

sat

elitoacute

w

bullpo

sług

iwać

się

poj

ęcie

m

pier

wsz

ej p

rędk

ości

ko

smic

znej

bulluz

asad

nić

użyt

eczn

ość

sate

litoacutew

ge

osta

cjon

arny

ch

bullst

osow

ać II

I pra

wo

Kepl

era

do

opis

u ru

chu

plan

et U

kład

u Sł

onec

zneg

obull

wyp

row

adzi

ć w

zoacuter

na w

arto

ść p

ierw

szej

pr

ędko

ści k

osm

iczn

ej

i obj

aśni

ć je

j sen

s fiz

yczn

ybull

oblic

zyć

war

tość

pi

erw

szej

prę

dkoś

ci

kosm

iczn

ej

bullst

osow

ać II

I pra

wo

Kepl

era

do

opis

u ru

chu

ukła

du s

atel

itoacutew

kr

ążąc

ych

wok

oacuteł te

go

sam

ego

ciał

abull

wyp

row

adzi

ć III

pra

wo

Kepl

era

bullob

liczy

ć sz

ybko

ść

sate

lity

na o

rbic

ie

o za

dany

m p

rom

ieni

u

bullob

liczy

ć pr

omie

ń or

bity

sat

elity

ge

osta

cjon

arne

go

7Co

to z

nacz

y ż

e ci

ało

jest

w

sta

nie

niew

ażko

ści

bullpo

dać

przy

kład

y ci

ał z

najd

ując

ych

się

w s

tani

e ni

eważ

kośc

i

bullpo

dać

przy

kład

y do

świa

dcze

ń w

ktoacute

rych

m

ożna

obs

erw

ować

ci

ało

w s

tani

e ni

eważ

kośc

i

bullw

yjaś

nić

na

czym

po

lega

sta

n ni

eważ

kośc

ibull

wyk

azać

pr

zepr

owad

zają

c od

pow

iedn

ie

rozu

mow

anie

że

prze

dmio

t leż

ący

na p

odło

dze

win

dy

spad

ając

ej s

wob

odni

e je

st w

sta

nie

niew

ażko

ści

bullza

plan

ować

w

ykon

ać i

wyj

aśni

ć do

świa

dcze

nie

po

kazu

jące

że

w s

tani

e ni

eważ

kośc

i nie

moż

na

zmie

rzyć

war

tośc

i ci

ężar

u ci

ała

15

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

2 A

stro

nom

ia

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1Ja

k zm

ierz

ono

odle

głoś

ci

do K

sięż

yca

pla

net

i gw

iazd

bullw

ymie

nić

jedn

ostk

i od

legł

ości

uży

wan

e w

ast

rono

mii

bullpo

dać

przy

bliż

oną

odle

głoś

ć Ks

ięży

ca o

d Zi

emi (

przy

najm

niej

rząd

w

ielk

ości

)

bullop

isać

zas

adę

pom

iaru

od

legł

ości

do

Księ

życa

pl

anet

i na

jbliż

szej

gw

iazd

ybull

wyj

aśni

ć n

a cz

ym

pole

ga z

jaw

isko

pa

rala

ksy

bullpo

sług

iwać

się

po

jęci

em k

ąta

para

laks

y ge

ocen

tryc

znej

i h

elio

cent

rycz

nej

bullzd

efini

ować

rok

świe

tlny

i jed

nost

kę

astr

onom

iczn

ą

bullob

liczy

ć od

legł

ość

do K

sięż

yca

(lub

najb

liższ

ych

plan

et)

znaj

ąc k

ąt p

aral

aksy

ge

ocen

tryc

znej

bull

oblic

zyć

odle

głoś

ć do

na

jbliż

szej

gw

iazd

y

znaj

ąc k

ąt p

aral

aksy

he

lioce

ntry

czne

jbull

doko

nyw

ać z

amia

ny

jedn

oste

k od

legł

ości

st

osow

anyc

h w

ast

rono

mii

bullw

yraż

ać k

ąty

w m

inut

ach

i se

kund

ach

łuku

2Ks

ięży

c ndash

nasz

nat

ural

ny

sate

lita

bullop

isać

war

unki

jak

ie

panu

ją n

a po

wie

rzch

ni

Księ

życa

bullw

yjaś

nić

pow

staw

anie

fa

z Ks

ięży

ca

bullpo

dać

przy

czyn

y d

la

ktoacuter

ych

obse

rwuj

emy

tylk

o je

dną

stro

nę

Księ

życa

bullpo

dać

war

unki

jak

ie

mus

zą b

yć s

pełn

ione

by

dosz

ło d

o ca

łkow

itego

za

ćmie

nia

Słoń

ca

bullpo

dać

war

unki

jak

ie

mus

zą b

yć s

pełn

ione

by

dosz

ło d

o ca

łkow

itego

za

ćmie

nia

Księ

życa

bullw

yjaś

nić

dla

czeg

o za

ćmie

nia

Słoń

ca

i Ksi

ężyc

a ni

e w

ystę

pują

cz

ęsto

bull

obja

śnić

zas

adę

ktoacute

rą

przy

jęto

prz

y ob

licza

niu

daty

Wie

lkan

ocy

3Św

iat p

lane

tbull

wyj

aśni

ć s

kąd

poch

odzi

na

zwa bdquo

plan

etardquo

bull

wym

ieni

ć pl

anet

y U

kład

u Sł

onec

zneg

o

bullop

isać

ruch

pla

net

wid

zian

ych

z Zi

emi

bullw

ymie

nić

obie

kty

wch

odzą

ce w

skł

ad

Ukł

adu

Słon

eczn

ego

bullw

yjaś

nić

dla

czeg

o pl

anet

y w

idzi

ane

z Zi

emi

prze

suw

ają

się

na tl

e

gwia

zd

bullop

isać

pla

nety

Ukł

adu

Słon

eczn

ego

bullw

yszu

kać

info

rmac

je n

a te

mat

rzym

skic

h bo

goacutew

kt

oacuteryc

h im

iona

mi

nazw

ano

plan

ety

16

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

3 F

izyk

a at

omow

a

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1 2

Zjaw

isko

foto

elek

tryc

zne

zew

nętr

zne

bullw

yjaś

nić

poję

cie

foto

nu

bullza

pisa

ć w

zoacuter n

a en

ergi

ę fo

tonu

bull

poda

ć pr

zykł

ady

prak

tycz

nego

w

ykor

zyst

ania

zja

wis

ka

foto

elek

tryc

zneg

o

bullop

isać

i ob

jaśn

ić

zjaw

isko

fo

toel

ektr

yczn

ebull

opis

ać ś

wia

tło ja

ko

wią

zkę

foto

noacutew

bull

wyj

aśni

ć o

d cz

ego

zale

ży li

czba

fo

toel

ektr

onoacutew

bull

wyj

aśni

ć o

d cz

ego

zale

ży m

aksy

mal

na

ener

gia

kine

tycz

na

foto

elek

tron

oacutew

bullob

jaśn

ić w

zoacuter E

inst

eina

op

isuj

ący

zjaw

isko

fo

toel

ektr

yczn

ebull

oblic

zyć

min

imal

ną

częs

totli

woś

ć i m

aksy

mal

ną d

ługo

ść

fali

prom

ieni

owan

ia

wyw

ołuj

ąceg

o ef

ekt

foto

elek

tryc

zny

dla

met

alu

o da

nej p

racy

w

yjśc

ia

bullop

isać

bud

owę

zas

adę

dzia

łani

a i z

asto

sow

ania

fo

toko

moacuter

ki

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c w

zoacuter E

inst

eina

bull

odcz

ytyw

ać in

form

acje

z

wyk

resu

zal

eżno

ści

E k(n)

bullpr

zeds

taw

ić w

ynik

i do

świa

dcze

ń św

iadc

zący

ch

o kw

anto

wym

ch

arak

terz

e od

dzia

ływ

ania

św

iatła

z

mat

erią

bull

spor

ządz

ić i

obja

śnić

w

ykre

s za

leżn

ości

m

aksy

mal

nej

ener

gii k

inet

yczn

ej

foto

elek

tron

oacutew

od c

zęst

otliw

ości

pr

omie

niow

ania

w

ywoł

ując

ego

efek

t fo

toel

ektr

yczn

y dl

a fo

toka

tod

wyk

onan

ych

z roacute

żnyc

h m

etal

ibull

wyj

aśni

ć c

o to

zna

czy

że

św

iatło

ma

natu

rę

dual

ną

3 4

O p

rom

ieni

owan

iu

ciał

wid

mac

h ci

ągły

ch

i wid

mac

h lin

iow

ych

bullro

zroacuteż

nić

wid

mo

ciąg

łe

i wid

mo

linio

we

bullro

zroacuteż

nić

wid

mo

emis

yjne

i ab

sorp

cyjn

e

bullop

isać

wid

mo

prom

ieni

owan

ia c

iał

stał

ych

i cie

czy

bullop

isać

wid

ma

gazoacute

w

jedn

oato

mow

ych

i par

pi

erw

iast

koacutew

bull

wyj

aśni

ć roacute

żnic

e m

iędz

y w

idm

em e

mis

yjny

m

i abs

orpc

yjny

m

bullop

isać

szc

zegoacute

łow

o w

idm

o at

omu

wod

oru

bull

obja

śnić

wzoacute

r Bal

mer

abull

opis

ać m

etod

ę an

aliz

y w

idm

owej

bull

poda

ć pr

zykł

ady

za

stos

owan

ia a

naliz

y w

idm

owej

bullob

liczy

ć dł

ugoś

ci fa

l od

pow

iada

jący

ch li

niom

w

idzi

alne

j czę

ści w

idm

a at

omu

wod

oru

bullob

jaśn

ić u

ogoacutel

nion

y w

zoacuter B

alm

era

17

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5 6

Mod

el B

ohra

bu

dow

y at

omu

bullpr

zeds

taw

ić m

odel

Bo

hra

budo

wy

atom

u i p

odst

awow

e za

łoże

nia

tego

mod

elu

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że p

rom

ieni

e or

bit

w a

tom

ie w

odor

u są

sk

wan

tow

ane

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że e

nerg

ia e

lekt

ronu

w

ato

mie

wod

oru

jest

sk

wan

tow

ana

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że a

tom

wod

oru

jest

w

sta

nie

pods

taw

owym

lu

b w

zbud

zony

m

bullob

liczy

ć pr

omie

nie

kole

jnyc

h or

bit w

ato

mie

w

odor

u

bullob

liczy

ć en

ergi

ę el

ektr

onu

na d

owol

nej

orbi

cie

atom

u w

odor

ubull

oblic

zyć

roacuteżn

ice

ener

gii

pom

iędz

y po

ziom

ami

ener

gety

czny

mi a

tom

u w

odor

ubull

wyj

aśni

ć po

wst

awan

ie

linio

weg

o w

idm

a em

isyj

nego

i w

idm

a ab

sorp

cyjn

ego

atom

u w

odor

u

bullob

liczy

ć cz

ęsto

tliw

ość

i dłu

gość

fali

prom

ieni

owan

ia

poch

łani

aneg

o lu

b em

itow

aneg

o pr

zez

atom

bull

wyj

aśni

ć po

wst

awan

ie

serii

wid

mow

ych

atom

u w

odor

ubull

wyk

azać

że

uogoacute

lnio

ny

wzoacute

r Bal

mer

a je

st

zgod

ny z

e w

zore

m

wyn

ikaj

ącym

z m

odel

u Bo

hra

bullw

yjaś

nić

pow

staw

anie

lin

ii Fr

aunh

ofer

a

18

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

4 F

izyk

a ją

drow

a

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1O

dkry

cie

prom

ieni

otw

oacutercz

ości

Pr

omie

niow

anie

jądr

owe

i jeg

o w

łaśc

iwoś

ci

bullw

ymie

nić

rodz

aje

prom

ieni

owan

ia

jądr

oweg

o w

ystę

pują

cego

w

prz

yrod

zie

bullpr

zeds

taw

ić

pods

taw

owe

fakt

y do

tycz

ące

odkr

ycia

pr

omie

niow

ania

ją

drow

ego

bullop

isać

wkł

ad M

arii

Skło

dow

skie

j-Cur

ie

w b

adan

ia n

ad

prom

ieni

otw

oacutercz

ości

ąbull

omoacutew

ić w

łaśc

iwoś

ci

prom

ieni

owan

ia a

b i g

bullw

yjaś

nić

do

czeg

o sł

uży

liczn

ik G

-M

bullpr

zeds

taw

ić

wni

oski

wyn

ikaj

ące

z do

świa

dcze

nia

Wyk

ryw

anie

pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go za

pom

ocą

liczn

ika

G-M

bullod

szuk

ać in

form

acje

o

prom

ieni

owan

iu X

bull

wsk

azać

isto

tną

roacuteżn

icę

mię

dzy

prom

ieni

owan

iem

X

a pr

omie

niow

anie

m

jądr

owym

bull

przy

goto

wać

pr

ezen

tacj

ę na

te

mat

His

toria

od

kryc

ia i b

adan

ia

prom

ieni

owan

ia

jądr

oweg

o2

Odd

ział

ywan

ie

prom

ieni

owan

ia

joni

zują

cego

z

mat

erią

Dzi

ałan

ie

prom

ieni

owan

ia n

a or

gani

zmy

żyw

e

bullw

ymie

nić

pods

taw

owe

zasa

dy o

chro

ny p

rzed

pr

omie

niow

anie

m

joni

zują

cym

bull

ocen

ić s

zkod

liwoś

ć pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go

poch

łani

aneg

o pr

zez

ciał

o cz

łow

ieka

w

roacuteżn

ych

sytu

acja

ch

bullw

yjaś

nić

poję

cie

daw

ki

poch

łoni

ętej

i p

odać

jej

jedn

ostk

ę

bullw

yjaś

nić

poję

cie

daw

ki

skut

eczn

ej i

poda

ć je

j je

dnos

tkę

bullop

isać

wyb

rany

sp

osoacuteb

wyk

ryw

ania

pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go

bullob

liczy

ć da

wkę

po

chło

nięt

ąbull

wyj

aśni

ć po

jęci

e m

ocy

daw

ki

bullw

yjaś

nić

do

czeg

o sł

użą

dozy

met

ry

bullpo

dejm

ować

św

iado

me

dzia

łani

a na

rzec

z oc

hron

y śr

odow

iska

nat

ural

nego

pr

zed

nadm

iern

ym

prom

ieni

owan

iem

jo

nizu

jący

m (a

b g

X)

bullod

szuk

ać i

prze

dsta

wić

in

form

acje

na

tem

at

moż

liwoś

ci z

bada

nia

stęż

enia

rado

nu

w s

woi

m o

tocz

eniu

19

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

3 D

ośw

iadc

zeni

e Ru

ther

ford

a

Budo

wa

jądr

a at

omow

ego

bullop

isać

bud

owę

jądr

a at

omow

ego

bullpo

sług

iwać

się

po

jęci

ami

jądr

o at

omow

e p

roto

n

neut

ron

nuk

leon

pi

erw

iast

ek i

zoto

p

bullop

isać

doś

wia

dcze

nie

Ruth

erfo

rda

i om

oacutewić

je

go z

nacz

enie

bull

poda

ć sk

ład

jądr

a at

omow

ego

na

pods

taw

ie li

czby

m

asow

ej i

atom

owej

bullpr

zepr

owad

zić

rozu

mow

anie

kt

oacutere

poka

że ż

e w

ytłu

mac

zeni

e w

ynik

u do

świa

dcze

nia

Ruth

erfo

rda

jest

m

ożliw

e ty

lko

przy

za

łoże

niu

że

praw

ie

cała

mas

a at

omu

jest

sk

upio

na w

jądr

ze

o śr

edni

cy m

niej

szej

ok

105 ra

zy o

d śr

edni

cy

atom

u

bullw

ykon

ać i

omoacutew

ić

sym

ulac

ję

dośw

iadc

zeni

a Ru

ther

ford

abull

odsz

ukać

info

rmac

je n

a te

mat

mod

eli b

udow

y ją

dra

atom

oweg

o i o

moacutew

ić je

den

z ni

ch

4Pr

awo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

M

etod

a da

tow

ania

iz

otop

oweg

o

bullop

isać

rozp

ady

alfa

i b

eta

bullw

yjaś

nić

poję

cie

czas

u po

łow

iczn

ego

rozp

adu

bullza

pisa

ć sc

hem

aty

rozp

adoacutew

alfa

i be

ta

bullop

isać

spo

soacuteb

pow

staw

ania

pr

omie

niow

ania

ga

mm

a

bullpo

sług

iwać

się

poj

ęcie

m

jądr

a st

abiln

ego

i nie

stab

ilneg

obull

posł

ugiw

ać s

ię p

ojęc

iem

cz

asu

poło

wic

zneg

o ro

zpad

ubull

nary

sow

ać w

ykre

s za

leżn

ości

od

czas

u lic

zby

jąde

r kt

oacutere

uleg

ły

rozp

adow

ibull

obja

śnić

pra

wo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

bullw

yjaś

nić

zasa

dę

dato

wan

ia s

ubst

ancj

i na

pod

staw

ie je

j skł

adu

izot

opow

ego

i sto

sow

ać

tę z

asad

ę w

zad

ania

ch

bullw

ykon

ać d

ośw

iadc

zeni

e

sym

uluj

ące

rozp

ad

pr

omie

niot

woacuter

czy

bullza

pisa

ć pr

awo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

w p

osta

ci

N =

N0 (1

2)t

T bull

poda

ć se

ns fi

zycz

ny

i jed

nost

kę a

ktyw

nośc

i pr

omie

niot

woacuter

czej

bull

rozw

iązy

wać

zad

ania

ob

licze

niow

e s

tosu

jąc

wzo

ry N

= N

0(12

)tT o

raz

A =

A (1

2)t

T bull

wyj

aśni

ć c

o to

zn

aczy

że

rozp

ad

prom

ieni

otw

oacutercz

y m

a ch

arak

ter s

taty

styc

zny

20

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5En

ergi

a w

iąza

nia

Re

akcj

a ro

zszc

zepi

enia

bullop

isać

reak

cję

rozs

zcze

pien

ia u

ranu

92235U

bullw

yjaś

nić

na

czym

po

lega

reak

cja

łańc

ucho

wa

bullpo

dać

war

unki

zaj

ścia

re

akcj

i łań

cuch

owej

bull

posł

ugiw

ać s

ię

poję

ciam

i en

ergi

a sp

oczy

nkow

a d

eficy

t m

asy

ene

rgia

wią

zani

a

bullob

liczy

ć en

ergi

ę sp

oczy

nkow

ą

defic

yt m

asy

ene

rgię

w

iąza

nia

dla

roacuteżn

ych

pier

wia

stkoacute

w

bullpr

zean

aliz

ować

wyk

res

zale

żnoś

ci e

nerg

ii w

iąza

nia

przy

pada

jące

j

na je

den

nukl

eon

E Aw

od li

czby

nuk

leon

oacutew

wch

odzą

cych

w s

kład

ją

dra

atom

u

bullzn

ając

mas

y pr

oton

u

neut

ronu

ele

ktro

nu

i ato

mu

o lic

zbie

m

asow

ej A

obl

iczy

ć en

ergi

ę w

iąza

nia

tego

at

omu

bullna

pod

staw

ie

wyk

resu

zal

eżno

ści

E AA

w(

) wyj

aśni

ć

otrz

ymyw

anie

wie

lkic

h en

ergi

i w re

akcj

ach

rozs

zcze

pien

ia c

iężk

ich

jąde

r6

Bom

ba a

tom

owa

en

erge

tyka

jądr

owa

bullpo

dać

przy

kład

y

wyk

orzy

stan

ia e

nerg

ii ją

drow

ej

bullop

isać

bud

owę

i zas

adę

dzia

łani

a re

akto

ra

jądr

oweg

obull

opis

ać d

ział

anie

el

ektr

owni

jądr

owej

bull

wym

ieni

ć ko

rzyś

ci

i zag

roże

nia

zwią

zane

z

wyk

orzy

stan

iem

en

ergi

i jąd

row

ej

bullop

isać

zas

adę

dzia

łani

a bo

mby

ato

mow

ej

bullop

isać

bud

owę

bom

by

atom

owej

bull

przy

goto

wać

w

ypow

iedź

na

tem

at

Czy

elek

trow

nie

jądr

owe

są n

iebe

zpie

czne

bullod

szuk

ać in

form

acje

i p

rzyg

otow

ać

prez

enta

cję

na te

mat

sk

łado

wan

ia o

dpad

oacutew

radi

oakt

ywny

ch

i zw

iąza

nych

z ty

m

zagr

ożeń

21

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

7Re

akcj

e ją

drow

e S

łońc

e i b

omba

wod

orow

abull

poda

ć pr

zykł

ad re

akcj

i ją

drow

ej

bullna

zwać

reak

cje

zach

odzą

ce w

Sło

ńcu

i w in

nych

gw

iazd

ach

bullod

pow

iedz

ieć

na

pyta

nie

jaki

e re

akcj

e są

źr

oacutedłe

m e

nerg

ii Sł

ońca

bullw

ymie

nić

i obj

aśni

ć roacute

żne

rodz

aje

reak

cji

jądr

owyc

hbull

zast

osow

ać z

asad

y za

chow

ania

licz

by

nukl

eonoacute

w ł

adun

ku

elek

tryc

zneg

o or

az

ener

gii w

reak

cjac

h ją

drow

ych

bullpo

dać

war

unki

ni

ezbę

dne

do z

ajśc

ia

reak

cji t

erm

ojąd

row

ej

bullop

isać

pro

ces

fuzj

i le

kkic

h ją

der n

a pr

zykł

adzi

e cy

klu

pp

bullop

isać

reak

cje

zach

odzą

ce w

bom

bie

wod

orow

ej

bullpo

roacutew

nać

ener

gie

uwal

nian

e w

reak

cjac

h sy

ntez

y i r

eakc

jach

ro

zszc

zepi

enia

5 Ś

wia

t gal

akty

k

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1N

asza

Gal

akty

ka

Inne

gal

akty

kibull

opis

ać b

udow

ę na

szej

G

alak

tyki

bull

opis

ać p

ołoż

enie

U

kład

u Sł

onec

zneg

o w

Gal

akty

ce

bullpo

dać

wie

k U

kład

u Sł

onec

zneg

o

bullw

yjaś

nić

jak

pow

stał

y Sł

ońce

i pl

anet

ybull

opis

ać s

posoacute

b w

yzna

czen

ia w

ieku

pr

oacutebek

ksi

ężyc

owyc

h

i met

eory

toacutew

bullpo

dać

przy

bliż

oną

liczb

ę ga

lakt

yk d

ostę

pnyc

h na

szym

obs

erw

acjo

m

bullpo

dać

przy

bliż

oną

liczb

ę gw

iazd

w g

alak

tyce

22

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

2Pr

awo

Hub

blersquo

abull

na p

rzyk

ładz

ie m

odel

u ba

loni

ka w

ytłu

mac

zyć

obse

rwow

any

fakt

ro

zsze

rzan

ia s

ię

Wsz

echś

wia

ta

bullpo

dać

wie

k W

szec

hśw

iata

bullpo

dać

treś

ć pr

awa

Hub

ble

a z

apis

ać

je w

zore

m u

r = H

r

i obj

aśni

ć w

ielk

ości

w

ystę

pują

ce w

tym

w

zorz

ebull

wyj

aśni

ć te

rmin

bdquou

ciec

zka

gala

ktyk

rdquo

bullob

liczy

ć w

iek

W

szec

hśw

iata

bull

obja

śnić

jak

na

pods

taw

ie p

raw

a H

ubbl

ea

wni

osku

jem

y

że g

alak

tyki

odd

alaj

ą si

ę od

sie

bie

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c pr

awo

Hub

ble

a

3Te

oria

Wie

lkie

go

Wyb

uchu

bullok

reśl

ić p

oczą

tek

znan

ego

nam

W

szec

hśw

iata

term

inem

bdquoW

ielk

i Wyb

uchrdquo

bullop

isać

Wie

lki W

ybuc

hbull

wyj

aśni

ć c

o to

jest

pr

omie

niow

anie

re

likto

we

bullpo

dać

argu

men

ty

prze

maw

iają

ce z

a sł

uszn

ości

ą te

orii

Wie

lkie

go W

ybuc

hu

23

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VII PROCEDURY OSIĄGANIA CELOacuteW

Nauczanie fizyki według prezentowanego programu powinno się odbywać zgodnie z teorią kształcenia wielostronnego Uczniowie powinni być systematycznie aktywizowani do prze-prowadzania wszechstronnych operacji umysłowych

Praca powinna przebiegać w roacuteżnych tokach nauczania głoacutewnie w toku problemowym i podającym W miarę możliwości nauczyciel powinien także stosować tok praktyczny i eks-ponujący

W ramach toku podającego szczegoacutelnie przydatne będą metody bull praca z książką bull pogadanka bull pokaz bull opis bull Tok problemowy powinien być realizowany głoacutewnie poprzez takie metody jak bull dyskusja bull metody sytuacyjne bull metoda seminaryjna bull metoda projektoacutew

Tok praktyczny w nauczaniu fizyki jest realizowany poprzez stosowanie metody obserwa-cji i doświadczeń w tym także symulowanych

W zależności od treści nauczania nauczyciel powinien na każdej lekcji stosować roacuteżne metody Świadome roacuteżnicowanie podczas lekcji metod nauczania zdaniem M Śnieżyńskie-go1 aktywizuje ucznioacutew uatrakcyjnia zajęcia i przyczynia się do zrozumienia i trwalszego zapamiętania opracowanego materiału

I tak np pokaz animacja lub symulacja zjawiska może służyć zainicjowaniu bdquoburzy moacute-zgoacutewrdquo Praca z podręcznikiem może być wstępem do dyskusji podczas ktoacuterej uczniowie wykorzystają zdobytą samodzielnie wiedzę lub rozwiązywania problemoacutew

Tok eksponujący związany z przeżywaniem i wyzwalaniem stanoacutew emocjonalnych może być połączony z zastosowaniem metod problemowych np dyskusji nad wynikami obser-wacji

Wśroacuted szczegoacutelnie przydatnych metod opartych na toku podającym celowo nie wymie-niono wykładu Uważamy że ze względu na trudności ucznioacutew w koncentracji brak umie-jętności wyselekcjonowania przez nich najistotniejszych elementoacutew i brak umiejętności efektywnego notowania wykład w konwencjonalnej postaci powinien być stosowany incy-dentalnie

Znacznie użyteczniejszy na lekcjach fizyki może być wykład realizowany w sposoacuteb proble-mowo-programowany W takim przypadku temat wykładu zostaje zamieniony w problem głoacutewny a tezy ndash w problemy szczegoacutełowe Po udzieleniu odpowiedzi na każde pytanie-pro-blem nauczyciel odwołuje się do ucznioacutew ktoacuterzy mogą stawiać pytania i żądać powtoacuterzenia niejasnych kwestii Powstające sprzężenie zwrotne między nauczycielem i uczniami zapo-biega powstawaniu luk i umożliwia natychmiastową weryfikację wiedzy

Szczegoacutelną wartość w nauczaniu fizyki mają metody problemowe ktoacutere rozbudzają ak-tywność intelektualną ucznioacutew wyzwalają samodzielne i twoacutercze myślenie Pracując takimi metodami nauczyciel odgrywa rolę inspiratora i doradcy w rozwiązywaniu trudniejszych kwestii Nauczyciel powinien zadbać o jak najczęstsze stawianie ucznioacutew w sytuacji proble-

1 Marian Śnieżyński Dialog edukacyjny Wydawnictwo Naukowe PAT Krakoacutew 2001

24

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

mowej i indywidualizowanie nauczania poprzez roacuteżnicowanie problemoacutew dla poszczegoacutel-nych grup ucznioacutew w zależności od ich aktualnych możliwości intelektualnych

Metody te są preferowane przez reformę edukacji W nauczaniu fizyki te preferencje mogą się objawiać w szerszym stosowaniu metody sytuacyjnej Powinna ona obejmować nie tylko sytuacje wymagające dokonywania obliczeń (zadania obliczeniowe opisujące pewną sytu-ację fizyczną) ale przede wszystkim sytuacje wymagające wyjaśniania oceniania przewi-dywania poszukiwania argumentoacutew itp Nauczyciel powinien przy tym stwarzać uczniom możliwości do formułowania dłuższych wypowiedzi w języku fizyki zwracając uwagę na poprawność merytoryczną i logiczną

Zatrważające doniesienia o powszechnym w polskim społeczeństwie braku rozumienia czytanego tekstu nakładają na nauczycieli obowiązek stosowania metody polegającej na pracy z dostarczonym przez nauczyciela tekstem i prezentacją jego treści (metoda semi-naryjna)

Według M Śnieżyńskiego metoda ta ma dużą wartość dydaktyczną ponieważ bdquouczy kon-centracji uwagi czytania ze zrozumieniem poszerza zakres słownictwa uczy odpowiedzial-ności za słowordquo Stosowanie tej metody w nauczaniu fizyki przyczyni się do ukształtowania umiejętności posługiwania się przez ucznioacutew językiem fizyki poprawnego definiowania wielkości fizycznych odczytywania ich sensu fizycznego ze wzoroacutew definicyjnych ustalania zależności od innych wielkości fizycznych poprawnego wypowiadania treści praw fizycz-nych i zapisywania ich w języku matematyki poprawnej interpretacji praw przedstawionych w matematycznej formie

Podstawa programowa nakłada na nauczyciela fizyki obowiązek kształtowania umie-jętności

bull obserwacji i opisywania zjawisk fizycznych i astronomicznych bull wykonywania doświadczeń fizycznych i prostych obserwacji astronomicznych zapi-

sywania i analizowania wynikoacutew bull oraz sporządzania i interpretacji wykresoacutew

Umiejętności te należy kształtować posługując się metodami toku praktycznego tj po-kazem połączonym z obserwacją oraz doświadczeniem Doświadczenie powinno być przez ucznioacutew zaplanowane a po jego wykonaniu powinno nastąpić opracowanie i zaprezento-wanie wynikoacutew Ze względu na małą liczbę godzin fizyki brak podziału na grupy i mizerne wyposażenie pracowni skomplikowane doświadczenia wymagające długiego czasu wy-konywania i drogiej aparatury zastępuje się prostymi doświadczeniami z wykorzystaniem przedmiotoacutew codziennego użytku Rodzaj wykorzystywanych materiałoacutew nie wpływa na wartość naukową doświadczenia Ważne jest natomiast jego staranne przygotowanie za-roacutewno od strony metodycznej (uświadomienie celu przedyskutowanie koncepcji doświad-czenia sformułowanie problemu przedyskutowanie hipotez weryfikacja hipotez i wy-prowadzenie wnioskoacutew) jak i organizacyjnej (przygotowanie koniecznych przedmiotoacutew ustalenie formy pracy indywidualnej lub zespołowej)

W praktyce ze względu na ograniczenia czasowe lub specyfikę nauczanych treści real-ne doświadczenia fizyczne są zastępowane przez symulacje komputerowe lub doświadcze-nia sfilmowane Jakkolwiek doświadczenie symulowane nigdy nie zastąpi doświadczenia realnego dobrze przygotowany nauczyciel może je włączyć w problemowy tok nauczania z dużą korzyścią dla ucznioacutew Modelowanie i symulacje komputerowe są nieocenione w realizacji treści dotyczących mikroświata i kosmologii czyli treści ktoacutere ze swej natury nie mogą być ilustrowane realnym doświadczeniem Bezwzględnie konieczne jest jednak wy-konanie chociaż kilku doświadczeń

25

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Proponujemy np bull badanie ruchu po okręgu bull badanie zależności barwy światła i intensywności świecenia metalu od jego tempe-

ratury bull wykrywanie promieniowania jonizującego za pomocą licznika Geigera-Mullera bull badanie pochłaniania promieniowania jonizującego przez roacuteżne materiały bull badanie zależności natężenia promieniowania od odległości od źroacutedła bull wyznaczanie odległości do trudno dostępnego obiektu z wykorzystaniem zjawiska

paralaksyWedług M Śnieżyńskiego kluczowymi umiejętnościami kształtowanymi w zreformowa-

nej szkole mają być bdquoumiejętności efektywnego wspoacutełdziałania w zespole i pracy w grupie budowania więzi międzyludzkich podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji skutecznego działania na gruncie zachowania obowiązujących norm rozwiązywanie pro-blemoacutew w twoacuterczy sposoacuteb poszukiwanie porządkowanie i wykorzystywanie informacji z roacuteżnych źroacutedeł odnoszenie do praktyki zdobytej wiedzy oraz tworzenie potrzebnych do-świadczeń i nawykoacutew rozwoacutej osobistych zainteresowańrdquo

Wszystkie wymienione wyżej umiejętności mogą być kształtowane przy wykorzystaniu metody projektoacutew Według K Chałas istota tej metody bdquozawiera się w samodzielnym podej-mowaniu i realizacji przez ucznioacutew określonych dużych przedsięwzięć na podstawie przyję-tych wcześniej zasad reguł i procedur postępowaniardquo2

Projekty realizowane w praktyce szkolnej mogą być wykonywane indywidualnie i zespoło-wo Mogą mieć charakter poznawczy (projekty typu bdquoopisaćrdquo bdquosprawdzićrdquo bdquoodkryćrdquo) lub prak-tyczny (typu bdquousprawnićrdquo bdquowykonaćrdquo bdquowynaleźćrdquo) Mogą także łączyć oba charaktery działania

Według K Chałas metoda projektoacutew ma wszechstronne walory edukacyjne bull przyczynia się do wielostronnego kształcenia osobowości ucznia bull przyczynia się do realizacji zadań zreformowanej szkoły poprzez kształtowanie umie-

jętności bull wdraża ucznioacutew do pracy naukowo-badawczej bull przyczynia się do rozwoju zainteresowań ucznioacutew bull ma duże walory wychowawcze

Ucząc fizyki staramy się wymagać od ucznioacutew bull samodzielnego wyszukiwania i gromadzenia materiałoacutew służących do opracowania

wybranych zagadnień z fizyki lub tematoacutew interdyscyplinarnych bull korzystania z literatury popularnonaukowej bull sporządzania konspektoacutew notatek i referatoacutew na zadany temat

Wszystkie te rodzaje aktywności ucznioacutew mogą stanowić elementy realizacji metody pro-jektoacutew ktoacuterą nauczyciele fizyki powinni uwzględnić w swojej pracy Prezentowany program nauczania daje takie możliwości Oto propozycje tematoacutew do zastosowania metody projek-toacutew

bull Źroacutedła energii XXI wieku bull Za i przeciw energetyce jądrowej bull Ewolucja poglądoacutew na budowę Wszechświata

Wymienione i inne3 problemy mogą stanowić także tematykę szkolnych sesji popularno-naukowych

2 Krystyna Chałas Metoda projektoacutew i jej egzemplifikacja w praktyce Wydawnictwo Nowa Era Warszawa 20003 Biblioteka Nauczyciela Fizyki zeszyt 4 Metoda projektoacutew ZamKor Krakoacutew 2005

26

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Teoria kształcenia wielostronnego postuluje stosowanie wielu urozmaiconych środkoacutew dydaktycznych W nauczaniu fizyki oproacutecz tradycyjnego zestawu środkoacutew związanych głoacutewnie z wykonywaniem doświadczeń ogromną rolę zaczyna odgrywać komputer Inte-raktywne programy komputerowe indywidualizują nauczanie np pozwalają samodziel-nie eksperymentować i opracowywać wyniki pomiaroacutew Głoacutewnym źroacutedłem informacji dla ucznioacutew staje się Internet Osiągnięcia naukowe docierają do ucznioacutew bez bdquopośrednikoacutewrdquo Uczniowie nawet z najmniejszych miejscowości mogą się włączać do międzynarodowych badań astronomicznych (np programu Telescopes in Education czy Hands on Universe)

Szkoła powinna wspierać nauczyciela w osiąganiu założonych celoacutew stwarzając jak naj-lepsze warunki do wszechstronnej aktywności ucznioacutew na lekcjach fizyki i zajęciach poza-lekcyjnych przez

bull odpowiednie wyposażenie pracowni fizycznej bull stworzenie uczniom możliwości pracy z komputerem (dostęp do Internetu) bull gromadzenie w bibliotece encyklopedii (także multimedialnych) poradnikoacutew encyklo-

pedycznych leksykonoacutew literatury popularnonaukowej czasopism popularnonauko-wych (np bdquoŚwiat Naukirdquo bdquoWiedza i Życierdquo bdquoMłody Technikrdquo bdquoFotonrdquo) filmoacutew edukacyjnych

PROCEDURY SZCZEGOacuteŁOWE CHARAKTERYSTYCZNE DLA FIZYKI

1 Rozpoznawanie opis i wyjaśnianie zjawisk fizycznychKształtowanie kompetencji zwanej znajomością zjawisk powinno się odbywać w każdym przypadku zgodnie z jednakową procedurą postępowania

bull odkrywanie i obserwacja zjawiska bull wprowadzenie pojęć fizycznych służących do opisu zjawiska bull opis obserwowanego zjawiska w języku fizyki bull wyjaśnienie zjawiska na podstawie poznanych praw fizycznych bull (ewentualnie) matematyczny opis zjawiska

2 Wprowadzanie pojęć i wielkości fizycznychBardzo ważne jest przestrzeganie kolejnych faz wprowadzania pojęć (faza konceptualizacji faza formalizacji faza schematyzacji) przy czym w działach Fizyka atomowa i Fizyka jądrowa należy położyć szczegoacutelny nacisk na fazę konceptualizacji

3 Odczytywanie wielkości fizycznych z wykresu i szacowanie niepewności pomiarowychKażdorazowo po sporządzeniu wykresu w oparciu o wiedzę matematyczną ucznia należy mu uświadomić jaka to funkcja matematyczna jakie wielkości można odczytać z wykresu i jak oszacować niepewności pomiarowe

4 Planowanie wykonywanie i analiza eksperymentoacutew fizycznychUczniowie powinni przeprowadzać doświadczenia lub ich symulacje analizować je i prezen-tować

5 Czytanie tekstoacutew fizycznych ze zrozumieniemUczniowie powinni czytać teksty fizyczne (dostosowane do ich poziomu) porządkować zdobyte wiadomości ze względu na stopień ważności i strukturę kontrolować stopień ich zrozumienia i zapamiętania

27

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

6 Zbieranie i porządkowanie informacji pochodzących z roacuteżnych źroacutedełUczniowie powinni możliwie często zbierać informacje na wybrany temat korzystając z lite ratury młodzieżowej popularnonaukowej telewizji Internetu

7 Przygotowanie i prezentowanie dłuższych wypowiedzi o tematyce fizycznejUczniowie powinni prezentować przygotowaną wcześniej wypowiedź w oparciu o plan i materiał ilustracyjny Powinni przy tym przestrzegać poprawności merytorycznej precyzyj-nego i zrozumiałego wyrażania myśli i wyznaczonego czasu wypowiedzi

8 Przygotowanie wypowiedzi w formie pisemnejUczniowie powinni wypowiadać się w formie pisemnej na wybrane tematy z fizyki

9 Rozwiązywanie problemoacutewUczniowie powinni samodzielnie lub w zespole rozwiązywać drobne problemy jakościowe i ilościowe prezentować je klasie uczestniczyć w konstruktywnej dyskusji precyzyjnie i ja-sno formułować myśli analizować i eliminować popełniane błędy

10 Rozwiązywanie zadań fizycznychDo rozwiązywania typowych zadań fizycznych uczniowie powinni tworzyć i stosować kon-sekwentnie i ze zrozumieniem algorytmy postępowania

11 Dyskusja wynikoacutew zadańUczniowie powinni w formie ustnej pisemnej przeprowadzać dyskusję wynikoacutew zadań o du-żej wartości praktycznej

12 Samokształcenie i samokontrolaW celu wdrożenia do samokształcenia i samokontroli uczniowie powinni samodzielnie wy-konywać zadania z podręcznika testy Sprawdź swoją wiedzę oraz (ewentualnie) rozwiązy-wać zadania i testy ze zbioroacutew poleconych przez nauczyciela

Nauczyciel może roacutewnież zachęcić ucznioacutew do korzystania z wybranych działoacutew multime-dialnego kursu fizyki przygotowanego przez wydawnictwo ZamKor i rozwiązywania zadań interaktywnych i podsumowujących (zawierających wskazoacutewki i szczegoacutełowe rozwiązania)

13 Wykorzystanie Internetu i interaktywnych programoacutew dydaktycznychUczniowie powinni w miarę możliwości korzystać z komputera (Internetu interaktywnych programoacutew kształcących np publikowanych na stronie wwwzamkorpl)

28

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VIII PROPOZYCJE METOD OCENY OSIĄGNIĘĆ UCZNIOacuteW

Celem nauczania jest kształtowanie kompetencji kluczowych niezbędnych człowiekowi w dorosłym życiu niezależnie od rodzaju wykształcenia i wykonywanego zawodu W na-uczaniu fizyki sprawdzaniem i ocenianiem należy więc objąć nie tylko umiejętności związa-ne ściśle z tym przedmiotem ale także związane z jego walorami ogoacutelnokształcącymi Wiele ważnych osiągnięć można oceniać tylko opisowo w dłuższym czasie

Tradycyjne odpytywanie przy tablicy powinno być zastąpione ocenianiem w trakcie dys-kusji Nauczyciel nastawiony na sterowanie przebiegiem uczenia się ucznioacutew nie powinien oddzielać sprawdzania i oceniania od nauczaniaProponujemy następujące metody sprawdzania osiągnięć ucznioacutew

1 bdquoSamosprawdzanierdquo czyli samokontrolaa) Uczeń rozwiązuje samodzielnie zadania z podręcznika i testy Sprawdź swoją wiedzę oraz

zadania z poleconych przez nauczyciela zbioroacutew zadań lub testoacutew i ocenia jaki procent zadań potrafi rozwiązać

b) Uczeń pracuje samodzielnie z interaktywnymi programami komputerowymi kontroluje liczbę koniecznych wskazoacutewek i objaśnień z ktoacuterych musi korzystać

2 Zbiorowa dyskusjaPodstawą do indywidualnych ocen ucznioacutew może być dyskusja

Inicjatorem dyskusji jest zwykle nauczyciel ale może być nim także uczeń ktoacutery przeczy-tał lub zauważył coś dla niego niezrozumiałego a mającego związek z opracowywanymi na lekcjach treściami W tym drugim przypadku nauczyciel powinien dopuszczać do dyskusji tylko woacutewczas gdy uczeń jest do prezentacji problemu dobrze przygotowany

Nauczyciel kieruje dyskusją roacutewnocześnie notując uwagi o ważnych elementach w wy-stąpieniach poszczegoacutelnych ucznioacutew

3 Obserwacja ucznioacutew w trakcie uczenia sięNauczyciel obserwuje indywidualną pracę ucznioacutew w toku lekcji i ich pracę w zespole Oce-nia wiedzę pomysłowość i oryginalność w rozwiązywaniu problemoacutew aktywność zaanga-żowanie umiejętność wspoacutełpracy

4 Sprawdzanie i ocenianie prac pisemnycha) Nauczyciel sprawdza i ocenia wypracowania przygotowane na podstawie literatury po-

pularnonaukowej Internetu telewizjib) Nauczyciel sprawdza i ocenia wyniki testoacutew i sprawdzianoacutew

5 Wszechstronna ocena prezentacji przygotowanych na podstawie jednego przeczy-tanego tekstu lub wielu roacuteżnych źroacutedeł

6 Sprawdzanie i ocenianie działalności praktycznej ucznioacutewOcenie podlegają wykonywane przez ucznia w toku lekcji pomiary i doświadczenia oraz mo-dele wykonane samodzielnie w domu

12

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VI

CELE

OPE

RA

CYJ

NE

CZY

LI P

LAN

WYN

IKO

WY

1 G

raw

itac

ja

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1O

odk

ryci

ach

Kope

rnik

a

Kepl

era

i o g

eniu

szu

New

tona

Pr

awo

pow

szec

hnej

gr

awita

cji

bullop

owie

dzie

ć o

odkr

ycia

ch K

oper

nika

Ke

pler

a i N

ewto

na

bullop

isać

ruch

y pl

anet

bull

poda

ć tr

eść

praw

a po

wsz

echn

ej g

raw

itacj

ibull

nary

sow

ać s

iły

oddz

iały

wan

ia

graw

itacy

jneg

o dw

oacutech

kul j

edno

rodn

ych

bull

obja

śnić

wie

lkoś

ci

wys

tępu

jące

we

wzo

rze

FG

mm r

=1

22

bullpr

zeds

taw

ić g

łoacutew

ne

zało

żeni

a te

orii

helio

cent

rycz

nej

Kope

rnik

abull

zapi

sać

i zin

terp

reto

wać

w

zoacuter p

rzed

staw

iają

cy

war

tość

siły

gra

wita

cji

bullob

liczy

ć w

arto

ść

siły

gra

wita

cyjn

ego

przy

ciąg

ania

dw

oacutech

je

dnor

odny

ch k

ul

bullw

yjaś

nić

dla

czeg

o do

strz

egam

y sk

utki

pr

zyci

ągan

ia p

rzez

Zi

emię

ota

czaj

ącyc

h na

s pr

zedm

iotoacute

w a

nie

ob

serw

ujem

y sk

utkoacute

w

ich

wza

jem

nego

oddz

iały

wan

ia

gr

awita

cyjn

ego

bullpo

dać

treś

ć I i

II p

raw

a Ke

pler

abull

uzas

adni

ć d

lacz

ego

hipo

teza

New

tona

o

jedn

ości

Wsz

echś

wia

ta

umoż

liwiła

wyj

aśni

enie

pr

zycz

yn ru

chu

plan

et

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c pr

awo

graw

itacj

i

bullna

pod

staw

ie

sam

odzi

elni

e zg

rom

adzo

nych

m

ater

iałoacute

w p

rzyg

otow

ać

prez

enta

cję

New

ton

na

tle e

poki

bull

wyk

azać

że

Kope

rnik

a m

ożna

uw

ażać

za

czło

wie

ka re

nesa

nsu

13

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

2Sp

adan

ie c

iał j

ako

skut

ek o

ddzi

aływ

ań

graw

itacy

jnyc

h

bullw

skaz

ać s

iłę g

raw

itacj

i ja

ko p

rzyc

zynę

sw

obod

nego

spa

dani

a ci

ał n

a po

wie

rzch

nię

Ziem

i bull

posł

ugiw

ać s

ię

term

inem

bdquospa

dani

e sw

obod

nerdquo

bullob

liczy

ć pr

zybl

iżon

ą w

arto

ść s

iły g

raw

itacj

i dz

iała

jące

j na

ciał

o w

pob

liżu

Ziem

i bull

wym

ieni

ć w

ielk

ości

od

ktoacute

rych

zal

eży

przy

spie

szen

ie

graw

itacy

jne

w p

obliż

u pl

anet

y lu

b je

j ksi

ężyc

a

bullpr

zeds

taw

ić w

ynik

ając

y z

eks

pery

men

toacutew

G

alile

usza

wni

osek

do

tycz

ący

spad

ania

cia

ł bull

wyk

azać

że

spa

dani

e sw

obod

ne z

nie

wie

lkic

h w

ysok

ości

to

ruch

jedn

osta

jnie

pr

zysp

iesz

ony

z p

rzys

pies

zeni

em

graw

itacy

jnym

bullw

ykaz

ać ż

e w

arto

ść

przy

spie

szen

ia

spad

ając

ego

swob

odni

e ci

ała

nie

zale

ży o

d je

go

mas

ybull

oblic

zyć

war

tość

pr

zysp

iesz

enia

gr

awita

cyjn

ego

w p

obliż

u Zi

emi

bullpr

zeds

taw

ić p

oglą

dy

Ary

stot

eles

a na

ruch

i s

pada

nie

ciał

bull

wyj

aśni

ć d

lacz

ego

czas

y sp

adan

ia

swob

odne

go (z

taki

ej

sam

ej w

ysok

ości

) cia

ł o

roacuteżn

ych

mas

ach

są

jedn

akow

ebull

oblic

zyć

war

tość

pr

zysp

iesz

enia

gr

awita

cyjn

ego

w p

obliż

u do

wol

nej

plan

ety

lub

jej k

sięż

yca

bullza

plan

ować

i w

ykon

ać

dośw

iadc

zeni

e (n

p z

e śr

ubam

i prz

ycze

pion

ymi

do n

ici)

wyk

azuj

ące

że

spad

anie

sw

obod

ne

odby

wa

się

ze s

tały

m

przy

spie

szen

iem

3 4

O ru

chu

po o

kręg

u i j

ego

przy

czyn

iebull

opis

ać ru

ch je

dnos

tajn

y po

okr

ęgu

bull

posł

ugiw

ać s

ię p

ojęc

iem

ok

resu

i po

jęci

em

częs

totli

woś

ci

bullw

skaz

ać s

iłę

dośr

odko

wą

jako

pr

zycz

ynę

ruch

u po

ok

ręgu

bullop

isać

zal

eżno

ść

war

tośc

i siły

do

środ

kow

ej o

d m

asy

i szy

bkoś

ci c

iała

po

rusz

ając

ego

się

po o

kręg

u or

az o

d pr

omie

nia

okrę

gu

bullpo

dać

przy

kład

y si

ł pe

łnią

cych

rolę

siły

do

środ

kow

ej

bullob

licza

ć w

arto

ść s

iły

dośr

odko

wej

bull

oblic

zać

war

tość

pr

zysp

iesz

enia

do

środ

kow

ego

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

w k

toacutery

ch

rolę

siły

doś

rodk

owej

od

gryw

ają

siły

o roacute

żnej

na

turz

e

bullom

oacutewić

i w

ykon

ać

dośw

iadc

zeni

e (n

p

opis

ane

w z

adan

iu 4

na

str

43) s

praw

dzaj

ące

zale

żnoś

ć F r(m

u r

)

14

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5 6

Siła

gra

wita

cji j

ako

siła

do

środ

kow

a II

I pra

wo

Kepl

era

Ru

chy

sate

litoacutew

bullw

skaz

ać s

iłę g

raw

itacj

i kt

oacuterą

oddz

iału

ją S

łońc

e i p

lane

ty o

raz

plan

ety

i ich

ksi

ężyc

e ja

ko s

iłę

dośr

odko

wą

bull

posł

ugiw

ać s

ię

poję

ciem

sat

elity

ge

osta

cjon

arne

go

bullpo

dać

treś

ć III

pra

wa

Kepl

era

bull

opis

ywać

ruch

sz

tucz

nych

sat

elitoacute

w

bullpo

sług

iwać

się

poj

ęcie

m

pier

wsz

ej p

rędk

ości

ko

smic

znej

bulluz

asad

nić

użyt

eczn

ość

sate

litoacutew

ge

osta

cjon

arny

ch

bullst

osow

ać II

I pra

wo

Kepl

era

do

opis

u ru

chu

plan

et U

kład

u Sł

onec

zneg

obull

wyp

row

adzi

ć w

zoacuter

na w

arto

ść p

ierw

szej

pr

ędko

ści k

osm

iczn

ej

i obj

aśni

ć je

j sen

s fiz

yczn

ybull

oblic

zyć

war

tość

pi

erw

szej

prę

dkoś

ci

kosm

iczn

ej

bullst

osow

ać II

I pra

wo

Kepl

era

do

opis

u ru

chu

ukła

du s

atel

itoacutew

kr

ążąc

ych

wok

oacuteł te

go

sam

ego

ciał

abull

wyp

row

adzi

ć III

pra

wo

Kepl

era

bullob

liczy

ć sz

ybko

ść

sate

lity

na o

rbic

ie

o za

dany

m p

rom

ieni

u

bullob

liczy

ć pr

omie

ń or

bity

sat

elity

ge

osta

cjon

arne

go

7Co

to z

nacz

y ż

e ci

ało

jest

w

sta

nie

niew

ażko

ści

bullpo

dać

przy

kład

y ci

ał z

najd

ując

ych

się

w s

tani

e ni

eważ

kośc

i

bullpo

dać

przy

kład

y do

świa

dcze

ń w

ktoacute

rych

m

ożna

obs

erw

ować

ci

ało

w s

tani

e ni

eważ

kośc

i

bullw

yjaś

nić

na

czym

po

lega

sta

n ni

eważ

kośc

ibull

wyk

azać

pr

zepr

owad

zają

c od

pow

iedn

ie

rozu

mow

anie

że

prze

dmio

t leż

ący

na p

odło

dze

win

dy

spad

ając

ej s

wob

odni

e je

st w

sta

nie

niew

ażko

ści

bullza

plan

ować

w

ykon

ać i

wyj

aśni

ć do

świa

dcze

nie

po

kazu

jące

że

w s

tani

e ni

eważ

kośc

i nie

moż

na

zmie

rzyć

war

tośc

i ci

ężar

u ci

ała

15

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

2 A

stro

nom

ia

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1Ja

k zm

ierz

ono

odle

głoś

ci

do K

sięż

yca

pla

net

i gw

iazd

bullw

ymie

nić

jedn

ostk

i od

legł

ości

uży

wan

e w

ast

rono

mii

bullpo

dać

przy

bliż

oną

odle

głoś

ć Ks

ięży

ca o

d Zi

emi (

przy

najm

niej

rząd

w

ielk

ości

)

bullop

isać

zas

adę

pom

iaru

od

legł

ości

do

Księ

życa

pl

anet

i na

jbliż

szej

gw

iazd

ybull

wyj

aśni

ć n

a cz

ym

pole

ga z

jaw

isko

pa

rala

ksy

bullpo

sług

iwać

się

po

jęci

em k

ąta

para

laks

y ge

ocen

tryc

znej

i h

elio

cent

rycz

nej

bullzd

efini

ować

rok

świe

tlny

i jed

nost

kę

astr

onom

iczn

ą

bullob

liczy

ć od

legł

ość

do K

sięż

yca

(lub

najb

liższ

ych

plan

et)

znaj

ąc k

ąt p

aral

aksy

ge

ocen

tryc

znej

bull

oblic

zyć

odle

głoś

ć do

na

jbliż

szej

gw

iazd

y

znaj

ąc k

ąt p

aral

aksy

he

lioce

ntry

czne

jbull

doko

nyw

ać z

amia

ny

jedn

oste

k od

legł

ości

st

osow

anyc

h w

ast

rono

mii

bullw

yraż

ać k

ąty

w m

inut

ach

i se

kund

ach

łuku

2Ks

ięży

c ndash

nasz

nat

ural

ny

sate

lita

bullop

isać

war

unki

jak

ie

panu

ją n

a po

wie

rzch

ni

Księ

życa

bullw

yjaś

nić

pow

staw

anie

fa

z Ks

ięży

ca

bullpo

dać

przy

czyn

y d

la

ktoacuter

ych

obse

rwuj

emy

tylk

o je

dną

stro

nę

Księ

życa

bullpo

dać

war

unki

jak

ie

mus

zą b

yć s

pełn

ione

by

dosz

ło d

o ca

łkow

itego

za

ćmie

nia

Słoń

ca

bullpo

dać

war

unki

jak

ie

mus

zą b

yć s

pełn

ione

by

dosz

ło d

o ca

łkow

itego

za

ćmie

nia

Księ

życa

bullw

yjaś

nić

dla

czeg

o za

ćmie

nia

Słoń

ca

i Ksi

ężyc

a ni

e w

ystę

pują

cz

ęsto

bull

obja

śnić

zas

adę

ktoacute

rą

przy

jęto

prz

y ob

licza

niu

daty

Wie

lkan

ocy

3Św

iat p

lane

tbull

wyj

aśni

ć s

kąd

poch

odzi

na

zwa bdquo

plan

etardquo

bull

wym

ieni

ć pl

anet

y U

kład

u Sł

onec

zneg

o

bullop

isać

ruch

pla

net

wid

zian

ych

z Zi

emi

bullw

ymie

nić

obie

kty

wch

odzą

ce w

skł

ad

Ukł

adu

Słon

eczn

ego

bullw

yjaś

nić

dla

czeg

o pl

anet

y w

idzi

ane

z Zi

emi

prze

suw

ają

się

na tl

e

gwia

zd

bullop

isać

pla

nety

Ukł

adu

Słon

eczn

ego

bullw

yszu

kać

info

rmac

je n

a te

mat

rzym

skic

h bo

goacutew

kt

oacuteryc

h im

iona

mi

nazw

ano

plan

ety

16

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

3 F

izyk

a at

omow

a

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1 2

Zjaw

isko

foto

elek

tryc

zne

zew

nętr

zne

bullw

yjaś

nić

poję

cie

foto

nu

bullza

pisa

ć w

zoacuter n

a en

ergi

ę fo

tonu

bull

poda

ć pr

zykł

ady

prak

tycz

nego

w

ykor

zyst

ania

zja

wis

ka

foto

elek

tryc

zneg

o

bullop

isać

i ob

jaśn

ić

zjaw

isko

fo

toel

ektr

yczn

ebull

opis

ać ś

wia

tło ja

ko

wią

zkę

foto

noacutew

bull

wyj

aśni

ć o

d cz

ego

zale

ży li

czba

fo

toel

ektr

onoacutew

bull

wyj

aśni

ć o

d cz

ego

zale

ży m

aksy

mal

na

ener

gia

kine

tycz

na

foto

elek

tron

oacutew

bullob

jaśn

ić w

zoacuter E

inst

eina

op

isuj

ący

zjaw

isko

fo

toel

ektr

yczn

ebull

oblic

zyć

min

imal

ną

częs

totli

woś

ć i m

aksy

mal

ną d

ługo

ść

fali

prom

ieni

owan

ia

wyw

ołuj

ąceg

o ef

ekt

foto

elek

tryc

zny

dla

met

alu

o da

nej p

racy

w

yjśc

ia

bullop

isać

bud

owę

zas

adę

dzia

łani

a i z

asto

sow

ania

fo

toko

moacuter

ki

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c w

zoacuter E

inst

eina

bull

odcz

ytyw

ać in

form

acje

z

wyk

resu

zal

eżno

ści

E k(n)

bullpr

zeds

taw

ić w

ynik

i do

świa

dcze

ń św

iadc

zący

ch

o kw

anto

wym

ch

arak

terz

e od

dzia

ływ

ania

św

iatła

z

mat

erią

bull

spor

ządz

ić i

obja

śnić

w

ykre

s za

leżn

ości

m

aksy

mal

nej

ener

gii k

inet

yczn

ej

foto

elek

tron

oacutew

od c

zęst

otliw

ości

pr

omie

niow

ania

w

ywoł

ując

ego

efek

t fo

toel

ektr

yczn

y dl

a fo

toka

tod

wyk

onan

ych

z roacute

żnyc

h m

etal

ibull

wyj

aśni

ć c

o to

zna

czy

że

św

iatło

ma

natu

rę

dual

ną

3 4

O p

rom

ieni

owan

iu

ciał

wid

mac

h ci

ągły

ch

i wid

mac

h lin

iow

ych

bullro

zroacuteż

nić

wid

mo

ciąg

łe

i wid

mo

linio

we

bullro

zroacuteż

nić

wid

mo

emis

yjne

i ab

sorp

cyjn

e

bullop

isać

wid

mo

prom

ieni

owan

ia c

iał

stał

ych

i cie

czy

bullop

isać

wid

ma

gazoacute

w

jedn

oato

mow

ych

i par

pi

erw

iast

koacutew

bull

wyj

aśni

ć roacute

żnic

e m

iędz

y w

idm

em e

mis

yjny

m

i abs

orpc

yjny

m

bullop

isać

szc

zegoacute

łow

o w

idm

o at

omu

wod

oru

bull

obja

śnić

wzoacute

r Bal

mer

abull

opis

ać m

etod

ę an

aliz

y w

idm

owej

bull

poda

ć pr

zykł

ady

za

stos

owan

ia a

naliz

y w

idm

owej

bullob

liczy

ć dł

ugoś

ci fa

l od

pow

iada

jący

ch li

niom

w

idzi

alne

j czę

ści w

idm

a at

omu

wod

oru

bullob

jaśn

ić u

ogoacutel

nion

y w

zoacuter B

alm

era

17

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5 6

Mod

el B

ohra

bu

dow

y at

omu

bullpr

zeds

taw

ić m

odel

Bo

hra

budo

wy

atom

u i p

odst

awow

e za

łoże

nia

tego

mod

elu

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że p

rom

ieni

e or

bit

w a

tom

ie w

odor

u są

sk

wan

tow

ane

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że e

nerg

ia e

lekt

ronu

w

ato

mie

wod

oru

jest

sk

wan

tow

ana

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że a

tom

wod

oru

jest

w

sta

nie

pods

taw

owym

lu

b w

zbud

zony

m

bullob

liczy

ć pr

omie

nie

kole

jnyc

h or

bit w

ato

mie

w

odor

u

bullob

liczy

ć en

ergi

ę el

ektr

onu

na d

owol

nej

orbi

cie

atom

u w

odor

ubull

oblic

zyć

roacuteżn

ice

ener

gii

pom

iędz

y po

ziom

ami

ener

gety

czny

mi a

tom

u w

odor

ubull

wyj

aśni

ć po

wst

awan

ie

linio

weg

o w

idm

a em

isyj

nego

i w

idm

a ab

sorp

cyjn

ego

atom

u w

odor

u

bullob

liczy

ć cz

ęsto

tliw

ość

i dłu

gość

fali

prom

ieni

owan

ia

poch

łani

aneg

o lu

b em

itow

aneg

o pr

zez

atom

bull

wyj

aśni

ć po

wst

awan

ie

serii

wid

mow

ych

atom

u w

odor

ubull

wyk

azać

że

uogoacute

lnio

ny

wzoacute

r Bal

mer

a je

st

zgod

ny z

e w

zore

m

wyn

ikaj

ącym

z m

odel

u Bo

hra

bullw

yjaś

nić

pow

staw

anie

lin

ii Fr

aunh

ofer

a

18

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

4 F

izyk

a ją

drow

a

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1O

dkry

cie

prom

ieni

otw

oacutercz

ości

Pr

omie

niow

anie

jądr

owe

i jeg

o w

łaśc

iwoś

ci

bullw

ymie

nić

rodz

aje

prom

ieni

owan

ia

jądr

oweg

o w

ystę

pują

cego

w

prz

yrod

zie

bullpr

zeds

taw

ić

pods

taw

owe

fakt

y do

tycz

ące

odkr

ycia

pr

omie

niow

ania

ją

drow

ego

bullop

isać

wkł

ad M

arii

Skło

dow

skie

j-Cur

ie

w b

adan

ia n

ad

prom

ieni

otw

oacutercz

ości

ąbull

omoacutew

ić w

łaśc

iwoś

ci

prom

ieni

owan

ia a

b i g

bullw

yjaś

nić

do

czeg

o sł

uży

liczn

ik G

-M

bullpr

zeds

taw

ić

wni

oski

wyn

ikaj

ące

z do

świa

dcze

nia

Wyk

ryw

anie

pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go za

pom

ocą

liczn

ika

G-M

bullod

szuk

ać in

form

acje

o

prom

ieni

owan

iu X

bull

wsk

azać

isto

tną

roacuteżn

icę

mię

dzy

prom

ieni

owan

iem

X

a pr

omie

niow

anie

m

jądr

owym

bull

przy

goto

wać

pr

ezen

tacj

ę na

te

mat

His

toria

od

kryc

ia i b

adan

ia

prom

ieni

owan

ia

jądr

oweg

o2

Odd

ział

ywan

ie

prom

ieni

owan

ia

joni

zują

cego

z

mat

erią

Dzi

ałan

ie

prom

ieni

owan

ia n

a or

gani

zmy

żyw

e

bullw

ymie

nić

pods

taw

owe

zasa

dy o

chro

ny p

rzed

pr

omie

niow

anie

m

joni

zują

cym

bull

ocen

ić s

zkod

liwoś

ć pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go

poch

łani

aneg

o pr

zez

ciał

o cz

łow

ieka

w

roacuteżn

ych

sytu

acja

ch

bullw

yjaś

nić

poję

cie

daw

ki

poch

łoni

ętej

i p

odać

jej

jedn

ostk

ę

bullw

yjaś

nić

poję

cie

daw

ki

skut

eczn

ej i

poda

ć je

j je

dnos

tkę

bullop

isać

wyb

rany

sp

osoacuteb

wyk

ryw

ania

pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go

bullob

liczy

ć da

wkę

po

chło

nięt

ąbull

wyj

aśni

ć po

jęci

e m

ocy

daw

ki

bullw

yjaś

nić

do

czeg

o sł

użą

dozy

met

ry

bullpo

dejm

ować

św

iado

me

dzia

łani

a na

rzec

z oc

hron

y śr

odow

iska

nat

ural

nego

pr

zed

nadm

iern

ym

prom

ieni

owan

iem

jo

nizu

jący

m (a

b g

X)

bullod

szuk

ać i

prze

dsta

wić

in

form

acje

na

tem

at

moż

liwoś

ci z

bada

nia

stęż

enia

rado

nu

w s

woi

m o

tocz

eniu

19

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

3 D

ośw

iadc

zeni

e Ru

ther

ford

a

Budo

wa

jądr

a at

omow

ego

bullop

isać

bud

owę

jądr

a at

omow

ego

bullpo

sług

iwać

się

po

jęci

ami

jądr

o at

omow

e p

roto

n

neut

ron

nuk

leon

pi

erw

iast

ek i

zoto

p

bullop

isać

doś

wia

dcze

nie

Ruth

erfo

rda

i om

oacutewić

je

go z

nacz

enie

bull

poda

ć sk

ład

jądr

a at

omow

ego

na

pods

taw

ie li

czby

m

asow

ej i

atom

owej

bullpr

zepr

owad

zić

rozu

mow

anie

kt

oacutere

poka

że ż

e w

ytłu

mac

zeni

e w

ynik

u do

świa

dcze

nia

Ruth

erfo

rda

jest

m

ożliw

e ty

lko

przy

za

łoże

niu

że

praw

ie

cała

mas

a at

omu

jest

sk

upio

na w

jądr

ze

o śr

edni

cy m

niej

szej

ok

105 ra

zy o

d śr

edni

cy

atom

u

bullw

ykon

ać i

omoacutew

ić

sym

ulac

ję

dośw

iadc

zeni

a Ru

ther

ford

abull

odsz

ukać

info

rmac

je n

a te

mat

mod

eli b

udow

y ją

dra

atom

oweg

o i o

moacutew

ić je

den

z ni

ch

4Pr

awo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

M

etod

a da

tow

ania

iz

otop

oweg

o

bullop

isać

rozp

ady

alfa

i b

eta

bullw

yjaś

nić

poję

cie

czas

u po

łow

iczn

ego

rozp

adu

bullza

pisa

ć sc

hem

aty

rozp

adoacutew

alfa

i be

ta

bullop

isać

spo

soacuteb

pow

staw

ania

pr

omie

niow

ania

ga

mm

a

bullpo

sług

iwać

się

poj

ęcie

m

jądr

a st

abiln

ego

i nie

stab

ilneg

obull

posł

ugiw

ać s

ię p

ojęc

iem

cz

asu

poło

wic

zneg

o ro

zpad

ubull

nary

sow

ać w

ykre

s za

leżn

ości

od

czas

u lic

zby

jąde

r kt

oacutere

uleg

ły

rozp

adow

ibull

obja

śnić

pra

wo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

bullw

yjaś

nić

zasa

dę

dato

wan

ia s

ubst

ancj

i na

pod

staw

ie je

j skł

adu

izot

opow

ego

i sto

sow

ać

tę z

asad

ę w

zad

ania

ch

bullw

ykon

ać d

ośw

iadc

zeni

e

sym

uluj

ące

rozp

ad

pr

omie

niot

woacuter

czy

bullza

pisa

ć pr

awo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

w p

osta

ci

N =

N0 (1

2)t

T bull

poda

ć se

ns fi

zycz

ny

i jed

nost

kę a

ktyw

nośc

i pr

omie

niot

woacuter

czej

bull

rozw

iązy

wać

zad

ania

ob

licze

niow

e s

tosu

jąc

wzo

ry N

= N

0(12

)tT o

raz

A =

A (1

2)t

T bull

wyj

aśni

ć c

o to

zn

aczy

że

rozp

ad

prom

ieni

otw

oacutercz

y m

a ch

arak

ter s

taty

styc

zny

20

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5En

ergi

a w

iąza

nia

Re

akcj

a ro

zszc

zepi

enia

bullop

isać

reak

cję

rozs

zcze

pien

ia u

ranu

92235U

bullw

yjaś

nić

na

czym

po

lega

reak

cja

łańc

ucho

wa

bullpo

dać

war

unki

zaj

ścia

re

akcj

i łań

cuch

owej

bull

posł

ugiw

ać s

ię

poję

ciam

i en

ergi

a sp

oczy

nkow

a d

eficy

t m

asy

ene

rgia

wią

zani

a

bullob

liczy

ć en

ergi

ę sp

oczy

nkow

ą

defic

yt m

asy

ene

rgię

w

iąza

nia

dla

roacuteżn

ych

pier

wia

stkoacute

w

bullpr

zean

aliz

ować

wyk

res

zale

żnoś

ci e

nerg

ii w

iąza

nia

przy

pada

jące

j

na je

den

nukl

eon

E Aw

od li

czby

nuk

leon

oacutew

wch

odzą

cych

w s

kład

ją

dra

atom

u

bullzn

ając

mas

y pr

oton

u

neut

ronu

ele

ktro

nu

i ato

mu

o lic

zbie

m

asow

ej A

obl

iczy

ć en

ergi

ę w

iąza

nia

tego

at

omu

bullna

pod

staw

ie

wyk

resu

zal

eżno

ści

E AA

w(

) wyj

aśni

ć

otrz

ymyw

anie

wie

lkic

h en

ergi

i w re

akcj

ach

rozs

zcze

pien

ia c

iężk

ich

jąde

r6

Bom

ba a

tom

owa

en

erge

tyka

jądr

owa

bullpo

dać

przy

kład

y

wyk

orzy

stan

ia e

nerg

ii ją

drow

ej

bullop

isać

bud

owę

i zas

adę

dzia

łani

a re

akto

ra

jądr

oweg

obull

opis

ać d

ział

anie

el

ektr

owni

jądr

owej

bull

wym

ieni

ć ko

rzyś

ci

i zag

roże

nia

zwią

zane

z

wyk

orzy

stan

iem

en

ergi

i jąd

row

ej

bullop

isać

zas

adę

dzia

łani

a bo

mby

ato

mow

ej

bullop

isać

bud

owę

bom

by

atom

owej

bull

przy

goto

wać

w

ypow

iedź

na

tem

at

Czy

elek

trow

nie

jądr

owe

są n

iebe

zpie

czne

bullod

szuk

ać in

form

acje

i p

rzyg

otow

ać

prez

enta

cję

na te

mat

sk

łado

wan

ia o

dpad

oacutew

radi

oakt

ywny

ch

i zw

iąza

nych

z ty

m

zagr

ożeń

21

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

7Re

akcj

e ją

drow

e S

łońc

e i b

omba

wod

orow

abull

poda

ć pr

zykł

ad re

akcj

i ją

drow

ej

bullna

zwać

reak

cje

zach

odzą

ce w

Sło

ńcu

i w in

nych

gw

iazd

ach

bullod

pow

iedz

ieć

na

pyta

nie

jaki

e re

akcj

e są

źr

oacutedłe

m e

nerg

ii Sł

ońca

bullw

ymie

nić

i obj

aśni

ć roacute

żne

rodz

aje

reak

cji

jądr

owyc

hbull

zast

osow

ać z

asad

y za

chow

ania

licz

by

nukl

eonoacute

w ł

adun

ku

elek

tryc

zneg

o or

az

ener

gii w

reak

cjac

h ją

drow

ych

bullpo

dać

war

unki

ni

ezbę

dne

do z

ajśc

ia

reak

cji t

erm

ojąd

row

ej

bullop

isać

pro

ces

fuzj

i le

kkic

h ją

der n

a pr

zykł

adzi

e cy

klu

pp

bullop

isać

reak

cje

zach

odzą

ce w

bom

bie

wod

orow

ej

bullpo

roacutew

nać

ener

gie

uwal

nian

e w

reak

cjac

h sy

ntez

y i r

eakc

jach

ro

zszc

zepi

enia

5 Ś

wia

t gal

akty

k

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1N

asza

Gal

akty

ka

Inne

gal

akty

kibull

opis

ać b

udow

ę na

szej

G

alak

tyki

bull

opis

ać p

ołoż

enie

U

kład

u Sł

onec

zneg

o w

Gal

akty

ce

bullpo

dać

wie

k U

kład

u Sł

onec

zneg

o

bullw

yjaś

nić

jak

pow

stał

y Sł

ońce

i pl

anet

ybull

opis

ać s

posoacute

b w

yzna

czen

ia w

ieku

pr

oacutebek

ksi

ężyc

owyc

h

i met

eory

toacutew

bullpo

dać

przy

bliż

oną

liczb

ę ga

lakt

yk d

ostę

pnyc

h na

szym

obs

erw

acjo

m

bullpo

dać

przy

bliż

oną

liczb

ę gw

iazd

w g

alak

tyce

22

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

2Pr

awo

Hub

blersquo

abull

na p

rzyk

ładz

ie m

odel

u ba

loni

ka w

ytłu

mac

zyć

obse

rwow

any

fakt

ro

zsze

rzan

ia s

ię

Wsz

echś

wia

ta

bullpo

dać

wie

k W

szec

hśw

iata

bullpo

dać

treś

ć pr

awa

Hub

ble

a z

apis

ać

je w

zore

m u

r = H

r

i obj

aśni

ć w

ielk

ości

w

ystę

pują

ce w

tym

w

zorz

ebull

wyj

aśni

ć te

rmin

bdquou

ciec

zka

gala

ktyk

rdquo

bullob

liczy

ć w

iek

W

szec

hśw

iata

bull

obja

śnić

jak

na

pods

taw

ie p

raw

a H

ubbl

ea

wni

osku

jem

y

że g

alak

tyki

odd

alaj

ą si

ę od

sie

bie

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c pr

awo

Hub

ble

a

3Te

oria

Wie

lkie

go

Wyb

uchu

bullok

reśl

ić p

oczą

tek

znan

ego

nam

W

szec

hśw

iata

term

inem

bdquoW

ielk

i Wyb

uchrdquo

bullop

isać

Wie

lki W

ybuc

hbull

wyj

aśni

ć c

o to

jest

pr

omie

niow

anie

re

likto

we

bullpo

dać

argu

men

ty

prze

maw

iają

ce z

a sł

uszn

ości

ą te

orii

Wie

lkie

go W

ybuc

hu

23

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VII PROCEDURY OSIĄGANIA CELOacuteW

Nauczanie fizyki według prezentowanego programu powinno się odbywać zgodnie z teorią kształcenia wielostronnego Uczniowie powinni być systematycznie aktywizowani do prze-prowadzania wszechstronnych operacji umysłowych

Praca powinna przebiegać w roacuteżnych tokach nauczania głoacutewnie w toku problemowym i podającym W miarę możliwości nauczyciel powinien także stosować tok praktyczny i eks-ponujący

W ramach toku podającego szczegoacutelnie przydatne będą metody bull praca z książką bull pogadanka bull pokaz bull opis bull Tok problemowy powinien być realizowany głoacutewnie poprzez takie metody jak bull dyskusja bull metody sytuacyjne bull metoda seminaryjna bull metoda projektoacutew

Tok praktyczny w nauczaniu fizyki jest realizowany poprzez stosowanie metody obserwa-cji i doświadczeń w tym także symulowanych

W zależności od treści nauczania nauczyciel powinien na każdej lekcji stosować roacuteżne metody Świadome roacuteżnicowanie podczas lekcji metod nauczania zdaniem M Śnieżyńskie-go1 aktywizuje ucznioacutew uatrakcyjnia zajęcia i przyczynia się do zrozumienia i trwalszego zapamiętania opracowanego materiału

I tak np pokaz animacja lub symulacja zjawiska może służyć zainicjowaniu bdquoburzy moacute-zgoacutewrdquo Praca z podręcznikiem może być wstępem do dyskusji podczas ktoacuterej uczniowie wykorzystają zdobytą samodzielnie wiedzę lub rozwiązywania problemoacutew

Tok eksponujący związany z przeżywaniem i wyzwalaniem stanoacutew emocjonalnych może być połączony z zastosowaniem metod problemowych np dyskusji nad wynikami obser-wacji

Wśroacuted szczegoacutelnie przydatnych metod opartych na toku podającym celowo nie wymie-niono wykładu Uważamy że ze względu na trudności ucznioacutew w koncentracji brak umie-jętności wyselekcjonowania przez nich najistotniejszych elementoacutew i brak umiejętności efektywnego notowania wykład w konwencjonalnej postaci powinien być stosowany incy-dentalnie

Znacznie użyteczniejszy na lekcjach fizyki może być wykład realizowany w sposoacuteb proble-mowo-programowany W takim przypadku temat wykładu zostaje zamieniony w problem głoacutewny a tezy ndash w problemy szczegoacutełowe Po udzieleniu odpowiedzi na każde pytanie-pro-blem nauczyciel odwołuje się do ucznioacutew ktoacuterzy mogą stawiać pytania i żądać powtoacuterzenia niejasnych kwestii Powstające sprzężenie zwrotne między nauczycielem i uczniami zapo-biega powstawaniu luk i umożliwia natychmiastową weryfikację wiedzy

Szczegoacutelną wartość w nauczaniu fizyki mają metody problemowe ktoacutere rozbudzają ak-tywność intelektualną ucznioacutew wyzwalają samodzielne i twoacutercze myślenie Pracując takimi metodami nauczyciel odgrywa rolę inspiratora i doradcy w rozwiązywaniu trudniejszych kwestii Nauczyciel powinien zadbać o jak najczęstsze stawianie ucznioacutew w sytuacji proble-

1 Marian Śnieżyński Dialog edukacyjny Wydawnictwo Naukowe PAT Krakoacutew 2001

24

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

mowej i indywidualizowanie nauczania poprzez roacuteżnicowanie problemoacutew dla poszczegoacutel-nych grup ucznioacutew w zależności od ich aktualnych możliwości intelektualnych

Metody te są preferowane przez reformę edukacji W nauczaniu fizyki te preferencje mogą się objawiać w szerszym stosowaniu metody sytuacyjnej Powinna ona obejmować nie tylko sytuacje wymagające dokonywania obliczeń (zadania obliczeniowe opisujące pewną sytu-ację fizyczną) ale przede wszystkim sytuacje wymagające wyjaśniania oceniania przewi-dywania poszukiwania argumentoacutew itp Nauczyciel powinien przy tym stwarzać uczniom możliwości do formułowania dłuższych wypowiedzi w języku fizyki zwracając uwagę na poprawność merytoryczną i logiczną

Zatrważające doniesienia o powszechnym w polskim społeczeństwie braku rozumienia czytanego tekstu nakładają na nauczycieli obowiązek stosowania metody polegającej na pracy z dostarczonym przez nauczyciela tekstem i prezentacją jego treści (metoda semi-naryjna)

Według M Śnieżyńskiego metoda ta ma dużą wartość dydaktyczną ponieważ bdquouczy kon-centracji uwagi czytania ze zrozumieniem poszerza zakres słownictwa uczy odpowiedzial-ności za słowordquo Stosowanie tej metody w nauczaniu fizyki przyczyni się do ukształtowania umiejętności posługiwania się przez ucznioacutew językiem fizyki poprawnego definiowania wielkości fizycznych odczytywania ich sensu fizycznego ze wzoroacutew definicyjnych ustalania zależności od innych wielkości fizycznych poprawnego wypowiadania treści praw fizycz-nych i zapisywania ich w języku matematyki poprawnej interpretacji praw przedstawionych w matematycznej formie

Podstawa programowa nakłada na nauczyciela fizyki obowiązek kształtowania umie-jętności

bull obserwacji i opisywania zjawisk fizycznych i astronomicznych bull wykonywania doświadczeń fizycznych i prostych obserwacji astronomicznych zapi-

sywania i analizowania wynikoacutew bull oraz sporządzania i interpretacji wykresoacutew

Umiejętności te należy kształtować posługując się metodami toku praktycznego tj po-kazem połączonym z obserwacją oraz doświadczeniem Doświadczenie powinno być przez ucznioacutew zaplanowane a po jego wykonaniu powinno nastąpić opracowanie i zaprezento-wanie wynikoacutew Ze względu na małą liczbę godzin fizyki brak podziału na grupy i mizerne wyposażenie pracowni skomplikowane doświadczenia wymagające długiego czasu wy-konywania i drogiej aparatury zastępuje się prostymi doświadczeniami z wykorzystaniem przedmiotoacutew codziennego użytku Rodzaj wykorzystywanych materiałoacutew nie wpływa na wartość naukową doświadczenia Ważne jest natomiast jego staranne przygotowanie za-roacutewno od strony metodycznej (uświadomienie celu przedyskutowanie koncepcji doświad-czenia sformułowanie problemu przedyskutowanie hipotez weryfikacja hipotez i wy-prowadzenie wnioskoacutew) jak i organizacyjnej (przygotowanie koniecznych przedmiotoacutew ustalenie formy pracy indywidualnej lub zespołowej)

W praktyce ze względu na ograniczenia czasowe lub specyfikę nauczanych treści real-ne doświadczenia fizyczne są zastępowane przez symulacje komputerowe lub doświadcze-nia sfilmowane Jakkolwiek doświadczenie symulowane nigdy nie zastąpi doświadczenia realnego dobrze przygotowany nauczyciel może je włączyć w problemowy tok nauczania z dużą korzyścią dla ucznioacutew Modelowanie i symulacje komputerowe są nieocenione w realizacji treści dotyczących mikroświata i kosmologii czyli treści ktoacutere ze swej natury nie mogą być ilustrowane realnym doświadczeniem Bezwzględnie konieczne jest jednak wy-konanie chociaż kilku doświadczeń

25

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Proponujemy np bull badanie ruchu po okręgu bull badanie zależności barwy światła i intensywności świecenia metalu od jego tempe-

ratury bull wykrywanie promieniowania jonizującego za pomocą licznika Geigera-Mullera bull badanie pochłaniania promieniowania jonizującego przez roacuteżne materiały bull badanie zależności natężenia promieniowania od odległości od źroacutedła bull wyznaczanie odległości do trudno dostępnego obiektu z wykorzystaniem zjawiska

paralaksyWedług M Śnieżyńskiego kluczowymi umiejętnościami kształtowanymi w zreformowa-

nej szkole mają być bdquoumiejętności efektywnego wspoacutełdziałania w zespole i pracy w grupie budowania więzi międzyludzkich podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji skutecznego działania na gruncie zachowania obowiązujących norm rozwiązywanie pro-blemoacutew w twoacuterczy sposoacuteb poszukiwanie porządkowanie i wykorzystywanie informacji z roacuteżnych źroacutedeł odnoszenie do praktyki zdobytej wiedzy oraz tworzenie potrzebnych do-świadczeń i nawykoacutew rozwoacutej osobistych zainteresowańrdquo

Wszystkie wymienione wyżej umiejętności mogą być kształtowane przy wykorzystaniu metody projektoacutew Według K Chałas istota tej metody bdquozawiera się w samodzielnym podej-mowaniu i realizacji przez ucznioacutew określonych dużych przedsięwzięć na podstawie przyję-tych wcześniej zasad reguł i procedur postępowaniardquo2

Projekty realizowane w praktyce szkolnej mogą być wykonywane indywidualnie i zespoło-wo Mogą mieć charakter poznawczy (projekty typu bdquoopisaćrdquo bdquosprawdzićrdquo bdquoodkryćrdquo) lub prak-tyczny (typu bdquousprawnićrdquo bdquowykonaćrdquo bdquowynaleźćrdquo) Mogą także łączyć oba charaktery działania

Według K Chałas metoda projektoacutew ma wszechstronne walory edukacyjne bull przyczynia się do wielostronnego kształcenia osobowości ucznia bull przyczynia się do realizacji zadań zreformowanej szkoły poprzez kształtowanie umie-

jętności bull wdraża ucznioacutew do pracy naukowo-badawczej bull przyczynia się do rozwoju zainteresowań ucznioacutew bull ma duże walory wychowawcze

Ucząc fizyki staramy się wymagać od ucznioacutew bull samodzielnego wyszukiwania i gromadzenia materiałoacutew służących do opracowania

wybranych zagadnień z fizyki lub tematoacutew interdyscyplinarnych bull korzystania z literatury popularnonaukowej bull sporządzania konspektoacutew notatek i referatoacutew na zadany temat

Wszystkie te rodzaje aktywności ucznioacutew mogą stanowić elementy realizacji metody pro-jektoacutew ktoacuterą nauczyciele fizyki powinni uwzględnić w swojej pracy Prezentowany program nauczania daje takie możliwości Oto propozycje tematoacutew do zastosowania metody projek-toacutew

bull Źroacutedła energii XXI wieku bull Za i przeciw energetyce jądrowej bull Ewolucja poglądoacutew na budowę Wszechświata

Wymienione i inne3 problemy mogą stanowić także tematykę szkolnych sesji popularno-naukowych

2 Krystyna Chałas Metoda projektoacutew i jej egzemplifikacja w praktyce Wydawnictwo Nowa Era Warszawa 20003 Biblioteka Nauczyciela Fizyki zeszyt 4 Metoda projektoacutew ZamKor Krakoacutew 2005

26

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Teoria kształcenia wielostronnego postuluje stosowanie wielu urozmaiconych środkoacutew dydaktycznych W nauczaniu fizyki oproacutecz tradycyjnego zestawu środkoacutew związanych głoacutewnie z wykonywaniem doświadczeń ogromną rolę zaczyna odgrywać komputer Inte-raktywne programy komputerowe indywidualizują nauczanie np pozwalają samodziel-nie eksperymentować i opracowywać wyniki pomiaroacutew Głoacutewnym źroacutedłem informacji dla ucznioacutew staje się Internet Osiągnięcia naukowe docierają do ucznioacutew bez bdquopośrednikoacutewrdquo Uczniowie nawet z najmniejszych miejscowości mogą się włączać do międzynarodowych badań astronomicznych (np programu Telescopes in Education czy Hands on Universe)

Szkoła powinna wspierać nauczyciela w osiąganiu założonych celoacutew stwarzając jak naj-lepsze warunki do wszechstronnej aktywności ucznioacutew na lekcjach fizyki i zajęciach poza-lekcyjnych przez

bull odpowiednie wyposażenie pracowni fizycznej bull stworzenie uczniom możliwości pracy z komputerem (dostęp do Internetu) bull gromadzenie w bibliotece encyklopedii (także multimedialnych) poradnikoacutew encyklo-

pedycznych leksykonoacutew literatury popularnonaukowej czasopism popularnonauko-wych (np bdquoŚwiat Naukirdquo bdquoWiedza i Życierdquo bdquoMłody Technikrdquo bdquoFotonrdquo) filmoacutew edukacyjnych

PROCEDURY SZCZEGOacuteŁOWE CHARAKTERYSTYCZNE DLA FIZYKI

1 Rozpoznawanie opis i wyjaśnianie zjawisk fizycznychKształtowanie kompetencji zwanej znajomością zjawisk powinno się odbywać w każdym przypadku zgodnie z jednakową procedurą postępowania

bull odkrywanie i obserwacja zjawiska bull wprowadzenie pojęć fizycznych służących do opisu zjawiska bull opis obserwowanego zjawiska w języku fizyki bull wyjaśnienie zjawiska na podstawie poznanych praw fizycznych bull (ewentualnie) matematyczny opis zjawiska

2 Wprowadzanie pojęć i wielkości fizycznychBardzo ważne jest przestrzeganie kolejnych faz wprowadzania pojęć (faza konceptualizacji faza formalizacji faza schematyzacji) przy czym w działach Fizyka atomowa i Fizyka jądrowa należy położyć szczegoacutelny nacisk na fazę konceptualizacji

3 Odczytywanie wielkości fizycznych z wykresu i szacowanie niepewności pomiarowychKażdorazowo po sporządzeniu wykresu w oparciu o wiedzę matematyczną ucznia należy mu uświadomić jaka to funkcja matematyczna jakie wielkości można odczytać z wykresu i jak oszacować niepewności pomiarowe

4 Planowanie wykonywanie i analiza eksperymentoacutew fizycznychUczniowie powinni przeprowadzać doświadczenia lub ich symulacje analizować je i prezen-tować

5 Czytanie tekstoacutew fizycznych ze zrozumieniemUczniowie powinni czytać teksty fizyczne (dostosowane do ich poziomu) porządkować zdobyte wiadomości ze względu na stopień ważności i strukturę kontrolować stopień ich zrozumienia i zapamiętania

27

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

6 Zbieranie i porządkowanie informacji pochodzących z roacuteżnych źroacutedełUczniowie powinni możliwie często zbierać informacje na wybrany temat korzystając z lite ratury młodzieżowej popularnonaukowej telewizji Internetu

7 Przygotowanie i prezentowanie dłuższych wypowiedzi o tematyce fizycznejUczniowie powinni prezentować przygotowaną wcześniej wypowiedź w oparciu o plan i materiał ilustracyjny Powinni przy tym przestrzegać poprawności merytorycznej precyzyj-nego i zrozumiałego wyrażania myśli i wyznaczonego czasu wypowiedzi

8 Przygotowanie wypowiedzi w formie pisemnejUczniowie powinni wypowiadać się w formie pisemnej na wybrane tematy z fizyki

9 Rozwiązywanie problemoacutewUczniowie powinni samodzielnie lub w zespole rozwiązywać drobne problemy jakościowe i ilościowe prezentować je klasie uczestniczyć w konstruktywnej dyskusji precyzyjnie i ja-sno formułować myśli analizować i eliminować popełniane błędy

10 Rozwiązywanie zadań fizycznychDo rozwiązywania typowych zadań fizycznych uczniowie powinni tworzyć i stosować kon-sekwentnie i ze zrozumieniem algorytmy postępowania

11 Dyskusja wynikoacutew zadańUczniowie powinni w formie ustnej pisemnej przeprowadzać dyskusję wynikoacutew zadań o du-żej wartości praktycznej

12 Samokształcenie i samokontrolaW celu wdrożenia do samokształcenia i samokontroli uczniowie powinni samodzielnie wy-konywać zadania z podręcznika testy Sprawdź swoją wiedzę oraz (ewentualnie) rozwiązy-wać zadania i testy ze zbioroacutew poleconych przez nauczyciela

Nauczyciel może roacutewnież zachęcić ucznioacutew do korzystania z wybranych działoacutew multime-dialnego kursu fizyki przygotowanego przez wydawnictwo ZamKor i rozwiązywania zadań interaktywnych i podsumowujących (zawierających wskazoacutewki i szczegoacutełowe rozwiązania)

13 Wykorzystanie Internetu i interaktywnych programoacutew dydaktycznychUczniowie powinni w miarę możliwości korzystać z komputera (Internetu interaktywnych programoacutew kształcących np publikowanych na stronie wwwzamkorpl)

28

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VIII PROPOZYCJE METOD OCENY OSIĄGNIĘĆ UCZNIOacuteW

Celem nauczania jest kształtowanie kompetencji kluczowych niezbędnych człowiekowi w dorosłym życiu niezależnie od rodzaju wykształcenia i wykonywanego zawodu W na-uczaniu fizyki sprawdzaniem i ocenianiem należy więc objąć nie tylko umiejętności związa-ne ściśle z tym przedmiotem ale także związane z jego walorami ogoacutelnokształcącymi Wiele ważnych osiągnięć można oceniać tylko opisowo w dłuższym czasie

Tradycyjne odpytywanie przy tablicy powinno być zastąpione ocenianiem w trakcie dys-kusji Nauczyciel nastawiony na sterowanie przebiegiem uczenia się ucznioacutew nie powinien oddzielać sprawdzania i oceniania od nauczaniaProponujemy następujące metody sprawdzania osiągnięć ucznioacutew

1 bdquoSamosprawdzanierdquo czyli samokontrolaa) Uczeń rozwiązuje samodzielnie zadania z podręcznika i testy Sprawdź swoją wiedzę oraz

zadania z poleconych przez nauczyciela zbioroacutew zadań lub testoacutew i ocenia jaki procent zadań potrafi rozwiązać

b) Uczeń pracuje samodzielnie z interaktywnymi programami komputerowymi kontroluje liczbę koniecznych wskazoacutewek i objaśnień z ktoacuterych musi korzystać

2 Zbiorowa dyskusjaPodstawą do indywidualnych ocen ucznioacutew może być dyskusja

Inicjatorem dyskusji jest zwykle nauczyciel ale może być nim także uczeń ktoacutery przeczy-tał lub zauważył coś dla niego niezrozumiałego a mającego związek z opracowywanymi na lekcjach treściami W tym drugim przypadku nauczyciel powinien dopuszczać do dyskusji tylko woacutewczas gdy uczeń jest do prezentacji problemu dobrze przygotowany

Nauczyciel kieruje dyskusją roacutewnocześnie notując uwagi o ważnych elementach w wy-stąpieniach poszczegoacutelnych ucznioacutew

3 Obserwacja ucznioacutew w trakcie uczenia sięNauczyciel obserwuje indywidualną pracę ucznioacutew w toku lekcji i ich pracę w zespole Oce-nia wiedzę pomysłowość i oryginalność w rozwiązywaniu problemoacutew aktywność zaanga-żowanie umiejętność wspoacutełpracy

4 Sprawdzanie i ocenianie prac pisemnycha) Nauczyciel sprawdza i ocenia wypracowania przygotowane na podstawie literatury po-

pularnonaukowej Internetu telewizjib) Nauczyciel sprawdza i ocenia wyniki testoacutew i sprawdzianoacutew

5 Wszechstronna ocena prezentacji przygotowanych na podstawie jednego przeczy-tanego tekstu lub wielu roacuteżnych źroacutedeł

6 Sprawdzanie i ocenianie działalności praktycznej ucznioacutewOcenie podlegają wykonywane przez ucznia w toku lekcji pomiary i doświadczenia oraz mo-dele wykonane samodzielnie w domu

13

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

2Sp

adan

ie c

iał j

ako

skut

ek o

ddzi

aływ

ań

graw

itacy

jnyc

h

bullw

skaz

ać s

iłę g

raw

itacj

i ja

ko p

rzyc

zynę

sw

obod

nego

spa

dani

a ci

ał n

a po

wie

rzch

nię

Ziem

i bull

posł

ugiw

ać s

ię

term

inem

bdquospa

dani

e sw

obod

nerdquo

bullob

liczy

ć pr

zybl

iżon

ą w

arto

ść s

iły g

raw

itacj

i dz

iała

jące

j na

ciał

o w

pob

liżu

Ziem

i bull

wym

ieni

ć w

ielk

ości

od

ktoacute

rych

zal

eży

przy

spie

szen

ie

graw

itacy

jne

w p

obliż

u pl

anet

y lu

b je

j ksi

ężyc

a

bullpr

zeds

taw

ić w

ynik

ając

y z

eks

pery

men

toacutew

G

alile

usza

wni

osek

do

tycz

ący

spad

ania

cia

ł bull

wyk

azać

że

spa

dani

e sw

obod

ne z

nie

wie

lkic

h w

ysok

ości

to

ruch

jedn

osta

jnie

pr

zysp

iesz

ony

z p

rzys

pies

zeni

em

graw

itacy

jnym

bullw

ykaz

ać ż

e w

arto

ść

przy

spie

szen

ia

spad

ając

ego

swob

odni

e ci

ała

nie

zale

ży o

d je

go

mas

ybull

oblic

zyć

war

tość

pr

zysp

iesz

enia

gr

awita

cyjn

ego

w p

obliż

u Zi

emi

bullpr

zeds

taw

ić p

oglą

dy

Ary

stot

eles

a na

ruch

i s

pada

nie

ciał

bull

wyj

aśni

ć d

lacz

ego

czas

y sp

adan

ia

swob

odne

go (z

taki

ej

sam

ej w

ysok

ości

) cia

ł o

roacuteżn

ych

mas

ach

są

jedn

akow

ebull

oblic

zyć

war

tość

pr

zysp

iesz

enia

gr

awita

cyjn

ego

w p

obliż

u do

wol

nej

plan

ety

lub

jej k

sięż

yca

bullza

plan

ować

i w

ykon

ać

dośw

iadc

zeni

e (n

p z

e śr

ubam

i prz

ycze

pion

ymi

do n

ici)

wyk

azuj

ące

że

spad

anie

sw

obod

ne

odby

wa

się

ze s

tały

m

przy

spie

szen

iem

3 4

O ru

chu

po o

kręg

u i j

ego

przy

czyn

iebull

opis

ać ru

ch je

dnos

tajn

y po

okr

ęgu

bull

posł

ugiw

ać s

ię p

ojęc

iem

ok

resu

i po

jęci

em

częs

totli

woś

ci

bullw

skaz

ać s

iłę

dośr

odko

wą

jako

pr

zycz

ynę

ruch

u po

ok

ręgu

bullop

isać

zal

eżno

ść

war

tośc

i siły

do

środ

kow

ej o

d m

asy

i szy

bkoś

ci c

iała

po

rusz

ając

ego

się

po o

kręg

u or

az o

d pr

omie

nia

okrę

gu

bullpo

dać

przy

kład

y si

ł pe

łnią

cych

rolę

siły

do

środ

kow

ej

bullob

licza

ć w

arto

ść s

iły

dośr

odko

wej

bull

oblic

zać

war

tość

pr

zysp

iesz

enia

do

środ

kow

ego

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

w k

toacutery

ch

rolę

siły

doś

rodk

owej

od

gryw

ają

siły

o roacute

żnej

na

turz

e

bullom

oacutewić

i w

ykon

ać

dośw

iadc

zeni

e (n

p

opis

ane

w z

adan

iu 4

na

str

43) s

praw

dzaj

ące

zale

żnoś

ć F r(m

u r

)

14

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5 6

Siła

gra

wita

cji j

ako

siła

do

środ

kow

a II

I pra

wo

Kepl

era

Ru

chy

sate

litoacutew

bullw

skaz

ać s

iłę g

raw

itacj

i kt

oacuterą

oddz

iału

ją S

łońc

e i p

lane

ty o

raz

plan

ety

i ich

ksi

ężyc

e ja

ko s

iłę

dośr

odko

wą

bull

posł

ugiw

ać s

ię

poję

ciem

sat

elity

ge

osta

cjon

arne

go

bullpo

dać

treś

ć III

pra

wa

Kepl

era

bull

opis

ywać

ruch

sz

tucz

nych

sat

elitoacute

w

bullpo

sług

iwać

się

poj

ęcie

m

pier

wsz

ej p

rędk

ości

ko

smic

znej

bulluz

asad

nić

użyt

eczn

ość

sate

litoacutew

ge

osta

cjon

arny

ch

bullst

osow

ać II

I pra

wo

Kepl

era

do

opis

u ru

chu

plan

et U

kład

u Sł

onec

zneg

obull

wyp

row

adzi

ć w

zoacuter

na w

arto

ść p

ierw

szej

pr

ędko

ści k

osm

iczn

ej

i obj

aśni

ć je

j sen

s fiz

yczn

ybull

oblic

zyć

war

tość

pi

erw

szej

prę

dkoś

ci

kosm

iczn

ej

bullst

osow

ać II

I pra

wo

Kepl

era

do

opis

u ru

chu

ukła

du s

atel

itoacutew

kr

ążąc

ych

wok

oacuteł te

go

sam

ego

ciał

abull

wyp

row

adzi

ć III

pra

wo

Kepl

era

bullob

liczy

ć sz

ybko

ść

sate

lity

na o

rbic

ie

o za

dany

m p

rom

ieni

u

bullob

liczy

ć pr

omie

ń or

bity

sat

elity

ge

osta

cjon

arne

go

7Co

to z

nacz

y ż

e ci

ało

jest

w

sta

nie

niew

ażko

ści

bullpo

dać

przy

kład

y ci

ał z

najd

ując

ych

się

w s

tani

e ni

eważ

kośc

i

bullpo

dać

przy

kład

y do

świa

dcze

ń w

ktoacute

rych

m

ożna

obs

erw

ować

ci

ało

w s

tani

e ni

eważ

kośc

i

bullw

yjaś

nić

na

czym

po

lega

sta

n ni

eważ

kośc

ibull

wyk

azać

pr

zepr

owad

zają

c od

pow

iedn

ie

rozu

mow

anie

że

prze

dmio

t leż

ący

na p

odło

dze

win

dy

spad

ając

ej s

wob

odni

e je

st w

sta

nie

niew

ażko

ści

bullza

plan

ować

w

ykon

ać i

wyj

aśni

ć do

świa

dcze

nie

po

kazu

jące

że

w s

tani

e ni

eważ

kośc

i nie

moż

na

zmie

rzyć

war

tośc

i ci

ężar

u ci

ała

15

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

2 A

stro

nom

ia

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1Ja

k zm

ierz

ono

odle

głoś

ci

do K

sięż

yca

pla

net

i gw

iazd

bullw

ymie

nić

jedn

ostk

i od

legł

ości

uży

wan

e w

ast

rono

mii

bullpo

dać

przy

bliż

oną

odle

głoś

ć Ks

ięży

ca o

d Zi

emi (

przy

najm

niej

rząd

w

ielk

ości

)

bullop

isać

zas

adę

pom

iaru

od

legł

ości

do

Księ

życa

pl

anet

i na

jbliż

szej

gw

iazd

ybull

wyj

aśni

ć n

a cz

ym

pole

ga z

jaw

isko

pa

rala

ksy

bullpo

sług

iwać

się

po

jęci

em k

ąta

para

laks

y ge

ocen

tryc

znej

i h

elio

cent

rycz

nej

bullzd

efini

ować

rok

świe

tlny

i jed

nost

kę

astr

onom

iczn

ą

bullob

liczy

ć od

legł

ość

do K

sięż

yca

(lub

najb

liższ

ych

plan

et)

znaj

ąc k

ąt p

aral

aksy

ge

ocen

tryc

znej

bull

oblic

zyć

odle

głoś

ć do

na

jbliż

szej

gw

iazd

y

znaj

ąc k

ąt p

aral

aksy

he

lioce

ntry

czne

jbull

doko

nyw

ać z

amia

ny

jedn

oste

k od

legł

ości

st

osow

anyc

h w

ast

rono

mii

bullw

yraż

ać k

ąty

w m

inut

ach

i se

kund

ach

łuku

2Ks

ięży

c ndash

nasz

nat

ural

ny

sate

lita

bullop

isać

war

unki

jak

ie

panu

ją n

a po

wie

rzch

ni

Księ

życa

bullw

yjaś

nić

pow

staw

anie

fa

z Ks

ięży

ca

bullpo

dać

przy

czyn

y d

la

ktoacuter

ych

obse

rwuj

emy

tylk

o je

dną

stro

nę

Księ

życa

bullpo

dać

war

unki

jak

ie

mus

zą b

yć s

pełn

ione

by

dosz

ło d

o ca

łkow

itego

za

ćmie

nia

Słoń

ca

bullpo

dać

war

unki

jak

ie

mus

zą b

yć s

pełn

ione

by

dosz

ło d

o ca

łkow

itego

za

ćmie

nia

Księ

życa

bullw

yjaś

nić

dla

czeg

o za

ćmie

nia

Słoń

ca

i Ksi

ężyc

a ni

e w

ystę

pują

cz

ęsto

bull

obja

śnić

zas

adę

ktoacute

rą

przy

jęto

prz

y ob

licza

niu

daty

Wie

lkan

ocy

3Św

iat p

lane

tbull

wyj

aśni

ć s

kąd

poch

odzi

na

zwa bdquo

plan

etardquo

bull

wym

ieni

ć pl

anet

y U

kład

u Sł

onec

zneg

o

bullop

isać

ruch

pla

net

wid

zian

ych

z Zi

emi

bullw

ymie

nić

obie

kty

wch

odzą

ce w

skł

ad

Ukł

adu

Słon

eczn

ego

bullw

yjaś

nić

dla

czeg

o pl

anet

y w

idzi

ane

z Zi

emi

prze

suw

ają

się

na tl

e

gwia

zd

bullop

isać

pla

nety

Ukł

adu

Słon

eczn

ego

bullw

yszu

kać

info

rmac

je n

a te

mat

rzym

skic

h bo

goacutew

kt

oacuteryc

h im

iona

mi

nazw

ano

plan

ety

16

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

3 F

izyk

a at

omow

a

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1 2

Zjaw

isko

foto

elek

tryc

zne

zew

nętr

zne

bullw

yjaś

nić

poję

cie

foto

nu

bullza

pisa

ć w

zoacuter n

a en

ergi

ę fo

tonu

bull

poda

ć pr

zykł

ady

prak

tycz

nego

w

ykor

zyst

ania

zja

wis

ka

foto

elek

tryc

zneg

o

bullop

isać

i ob

jaśn

ić

zjaw

isko

fo

toel

ektr

yczn

ebull

opis

ać ś

wia

tło ja

ko

wią

zkę

foto

noacutew

bull

wyj

aśni

ć o

d cz

ego

zale

ży li

czba

fo

toel

ektr

onoacutew

bull

wyj

aśni

ć o

d cz

ego

zale

ży m

aksy

mal

na

ener

gia

kine

tycz

na

foto

elek

tron

oacutew

bullob

jaśn

ić w

zoacuter E

inst

eina

op

isuj

ący

zjaw

isko

fo

toel

ektr

yczn

ebull

oblic

zyć

min

imal

ną

częs

totli

woś

ć i m

aksy

mal

ną d

ługo

ść

fali

prom

ieni

owan

ia

wyw

ołuj

ąceg

o ef

ekt

foto

elek

tryc

zny

dla

met

alu

o da

nej p

racy

w

yjśc

ia

bullop

isać

bud

owę

zas

adę

dzia

łani

a i z

asto

sow

ania

fo

toko

moacuter

ki

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c w

zoacuter E

inst

eina

bull

odcz

ytyw

ać in

form

acje

z

wyk

resu

zal

eżno

ści

E k(n)

bullpr

zeds

taw

ić w

ynik

i do

świa

dcze

ń św

iadc

zący

ch

o kw

anto

wym

ch

arak

terz

e od

dzia

ływ

ania

św

iatła

z

mat

erią

bull

spor

ządz

ić i

obja

śnić

w

ykre

s za

leżn

ości

m

aksy

mal

nej

ener

gii k

inet

yczn

ej

foto

elek

tron

oacutew

od c

zęst

otliw

ości

pr

omie

niow

ania

w

ywoł

ując

ego

efek

t fo

toel

ektr

yczn

y dl

a fo

toka

tod

wyk

onan

ych

z roacute

żnyc

h m

etal

ibull

wyj

aśni

ć c

o to

zna

czy

że

św

iatło

ma

natu

rę

dual

ną

3 4

O p

rom

ieni

owan

iu

ciał

wid

mac

h ci

ągły

ch

i wid

mac

h lin

iow

ych

bullro

zroacuteż

nić

wid

mo

ciąg

łe

i wid

mo

linio

we

bullro

zroacuteż

nić

wid

mo

emis

yjne

i ab

sorp

cyjn

e

bullop

isać

wid

mo

prom

ieni

owan

ia c

iał

stał

ych

i cie

czy

bullop

isać

wid

ma

gazoacute

w

jedn

oato

mow

ych

i par

pi

erw

iast

koacutew

bull

wyj

aśni

ć roacute

żnic

e m

iędz

y w

idm

em e

mis

yjny

m

i abs

orpc

yjny

m

bullop

isać

szc

zegoacute

łow

o w

idm

o at

omu

wod

oru

bull

obja

śnić

wzoacute

r Bal

mer

abull

opis

ać m

etod

ę an

aliz

y w

idm

owej

bull

poda

ć pr

zykł

ady

za

stos

owan

ia a

naliz

y w

idm

owej

bullob

liczy

ć dł

ugoś

ci fa

l od

pow

iada

jący

ch li

niom

w

idzi

alne

j czę

ści w

idm

a at

omu

wod

oru

bullob

jaśn

ić u

ogoacutel

nion

y w

zoacuter B

alm

era

17

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5 6

Mod

el B

ohra

bu

dow

y at

omu

bullpr

zeds

taw

ić m

odel

Bo

hra

budo

wy

atom

u i p

odst

awow

e za

łoże

nia

tego

mod

elu

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że p

rom

ieni

e or

bit

w a

tom

ie w

odor

u są

sk

wan

tow

ane

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że e

nerg

ia e

lekt

ronu

w

ato

mie

wod

oru

jest

sk

wan

tow

ana

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że a

tom

wod

oru

jest

w

sta

nie

pods

taw

owym

lu

b w

zbud

zony

m

bullob

liczy

ć pr

omie

nie

kole

jnyc

h or

bit w

ato

mie

w

odor

u

bullob

liczy

ć en

ergi

ę el

ektr

onu

na d

owol

nej

orbi

cie

atom

u w

odor

ubull

oblic

zyć

roacuteżn

ice

ener

gii

pom

iędz

y po

ziom

ami

ener

gety

czny

mi a

tom

u w

odor

ubull

wyj

aśni

ć po

wst

awan

ie

linio

weg

o w

idm

a em

isyj

nego

i w

idm

a ab

sorp

cyjn

ego

atom

u w

odor

u

bullob

liczy

ć cz

ęsto

tliw

ość

i dłu

gość

fali

prom

ieni

owan

ia

poch

łani

aneg

o lu

b em

itow

aneg

o pr

zez

atom

bull

wyj

aśni

ć po

wst

awan

ie

serii

wid

mow

ych

atom

u w

odor

ubull

wyk

azać

że

uogoacute

lnio

ny

wzoacute

r Bal

mer

a je

st

zgod

ny z

e w

zore

m

wyn

ikaj

ącym

z m

odel

u Bo

hra

bullw

yjaś

nić

pow

staw

anie

lin

ii Fr

aunh

ofer

a

18

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

4 F

izyk

a ją

drow

a

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1O

dkry

cie

prom

ieni

otw

oacutercz

ości

Pr

omie

niow

anie

jądr

owe

i jeg

o w

łaśc

iwoś

ci

bullw

ymie

nić

rodz

aje

prom

ieni

owan

ia

jądr

oweg

o w

ystę

pują

cego

w

prz

yrod

zie

bullpr

zeds

taw

ić

pods

taw

owe

fakt

y do

tycz

ące

odkr

ycia

pr

omie

niow

ania

ją

drow

ego

bullop

isać

wkł

ad M

arii

Skło

dow

skie

j-Cur

ie

w b

adan

ia n

ad

prom

ieni

otw

oacutercz

ości

ąbull

omoacutew

ić w

łaśc

iwoś

ci

prom

ieni

owan

ia a

b i g

bullw

yjaś

nić

do

czeg

o sł

uży

liczn

ik G

-M

bullpr

zeds

taw

ić

wni

oski

wyn

ikaj

ące

z do

świa

dcze

nia

Wyk

ryw

anie

pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go za

pom

ocą

liczn

ika

G-M

bullod

szuk

ać in

form

acje

o

prom

ieni

owan

iu X

bull

wsk

azać

isto

tną

roacuteżn

icę

mię

dzy

prom

ieni

owan

iem

X

a pr

omie

niow

anie

m

jądr

owym

bull

przy

goto

wać

pr

ezen

tacj

ę na

te

mat

His

toria

od

kryc

ia i b

adan

ia

prom

ieni

owan

ia

jądr

oweg

o2

Odd

ział

ywan

ie

prom

ieni

owan

ia

joni

zują

cego

z

mat

erią

Dzi

ałan

ie

prom

ieni

owan

ia n

a or

gani

zmy

żyw

e

bullw

ymie

nić

pods

taw

owe

zasa

dy o

chro

ny p

rzed

pr

omie

niow

anie

m

joni

zują

cym

bull

ocen

ić s

zkod

liwoś

ć pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go

poch

łani

aneg

o pr

zez

ciał

o cz

łow

ieka

w

roacuteżn

ych

sytu

acja

ch

bullw

yjaś

nić

poję

cie

daw

ki

poch

łoni

ętej

i p

odać

jej

jedn

ostk

ę

bullw

yjaś

nić

poję

cie

daw

ki

skut

eczn

ej i

poda

ć je

j je

dnos

tkę

bullop

isać

wyb

rany

sp

osoacuteb

wyk

ryw

ania

pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go

bullob

liczy

ć da

wkę

po

chło

nięt

ąbull

wyj

aśni

ć po

jęci

e m

ocy

daw

ki

bullw

yjaś

nić

do

czeg

o sł

użą

dozy

met

ry

bullpo

dejm

ować

św

iado

me

dzia

łani

a na

rzec

z oc

hron

y śr

odow

iska

nat

ural

nego

pr

zed

nadm

iern

ym

prom

ieni

owan

iem

jo

nizu

jący

m (a

b g

X)

bullod

szuk

ać i

prze

dsta

wić

in

form

acje

na

tem

at

moż

liwoś

ci z

bada

nia

stęż

enia

rado

nu

w s

woi

m o

tocz

eniu

19

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

3 D

ośw

iadc

zeni

e Ru

ther

ford

a

Budo

wa

jądr

a at

omow

ego

bullop

isać

bud

owę

jądr

a at

omow

ego

bullpo

sług

iwać

się

po

jęci

ami

jądr

o at

omow

e p

roto

n

neut

ron

nuk

leon

pi

erw

iast

ek i

zoto

p

bullop

isać

doś

wia

dcze

nie

Ruth

erfo

rda

i om

oacutewić

je

go z

nacz

enie

bull

poda

ć sk

ład

jądr

a at

omow

ego

na

pods

taw

ie li

czby

m

asow

ej i

atom

owej

bullpr

zepr

owad

zić

rozu

mow

anie

kt

oacutere

poka

że ż

e w

ytłu

mac

zeni

e w

ynik

u do

świa

dcze

nia

Ruth

erfo

rda

jest

m

ożliw

e ty

lko

przy

za

łoże

niu

że

praw

ie

cała

mas

a at

omu

jest

sk

upio

na w

jądr

ze

o śr

edni

cy m

niej

szej

ok

105 ra

zy o

d śr

edni

cy

atom

u

bullw

ykon

ać i

omoacutew

ić

sym

ulac

ję

dośw

iadc

zeni

a Ru

ther

ford

abull

odsz

ukać

info

rmac

je n

a te

mat

mod

eli b

udow

y ją

dra

atom

oweg

o i o

moacutew

ić je

den

z ni

ch

4Pr

awo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

M

etod

a da

tow

ania

iz

otop

oweg

o

bullop

isać

rozp

ady

alfa

i b

eta

bullw

yjaś

nić

poję

cie

czas

u po

łow

iczn

ego

rozp

adu

bullza

pisa

ć sc

hem

aty

rozp

adoacutew

alfa

i be

ta

bullop

isać

spo

soacuteb

pow

staw

ania

pr

omie

niow

ania

ga

mm

a

bullpo

sług

iwać

się

poj

ęcie

m

jądr

a st

abiln

ego

i nie

stab

ilneg

obull

posł

ugiw

ać s

ię p

ojęc

iem

cz

asu

poło

wic

zneg

o ro

zpad

ubull

nary

sow

ać w

ykre

s za

leżn

ości

od

czas

u lic

zby

jąde

r kt

oacutere

uleg

ły

rozp

adow

ibull

obja

śnić

pra

wo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

bullw

yjaś

nić

zasa

dę

dato

wan

ia s

ubst

ancj

i na

pod

staw

ie je

j skł

adu

izot

opow

ego

i sto

sow

ać

tę z

asad

ę w

zad

ania

ch

bullw

ykon

ać d

ośw

iadc

zeni

e

sym

uluj

ące

rozp

ad

pr

omie

niot

woacuter

czy

bullza

pisa

ć pr

awo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

w p

osta

ci

N =

N0 (1

2)t

T bull

poda

ć se

ns fi

zycz

ny

i jed

nost

kę a

ktyw

nośc

i pr

omie

niot

woacuter

czej

bull

rozw

iązy

wać

zad

ania

ob

licze

niow

e s

tosu

jąc

wzo

ry N

= N

0(12

)tT o

raz

A =

A (1

2)t

T bull

wyj

aśni

ć c

o to

zn

aczy

że

rozp

ad

prom

ieni

otw

oacutercz

y m

a ch

arak

ter s

taty

styc

zny

20

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5En

ergi

a w

iąza

nia

Re

akcj

a ro

zszc

zepi

enia

bullop

isać

reak

cję

rozs

zcze

pien

ia u

ranu

92235U

bullw

yjaś

nić

na

czym

po

lega

reak

cja

łańc

ucho

wa

bullpo

dać

war

unki

zaj

ścia

re

akcj

i łań

cuch

owej

bull

posł

ugiw

ać s

ię

poję

ciam

i en

ergi

a sp

oczy

nkow

a d

eficy

t m

asy

ene

rgia

wią

zani

a

bullob

liczy

ć en

ergi

ę sp

oczy

nkow

ą

defic

yt m

asy

ene

rgię

w

iąza

nia

dla

roacuteżn

ych

pier

wia

stkoacute

w

bullpr

zean

aliz

ować

wyk

res

zale

żnoś

ci e

nerg

ii w

iąza

nia

przy

pada

jące

j

na je

den

nukl

eon

E Aw

od li

czby

nuk

leon

oacutew

wch

odzą

cych

w s

kład

ją

dra

atom

u

bullzn

ając

mas

y pr

oton

u

neut

ronu

ele

ktro

nu

i ato

mu

o lic

zbie

m

asow

ej A

obl

iczy

ć en

ergi

ę w

iąza

nia

tego

at

omu

bullna

pod

staw

ie

wyk

resu

zal

eżno

ści

E AA

w(

) wyj

aśni

ć

otrz

ymyw

anie

wie

lkic

h en

ergi

i w re

akcj

ach

rozs

zcze

pien

ia c

iężk

ich

jąde

r6

Bom

ba a

tom

owa

en

erge

tyka

jądr

owa

bullpo

dać

przy

kład

y

wyk

orzy

stan

ia e

nerg

ii ją

drow

ej

bullop

isać

bud

owę

i zas

adę

dzia

łani

a re

akto

ra

jądr

oweg

obull

opis

ać d

ział

anie

el

ektr

owni

jądr

owej

bull

wym

ieni

ć ko

rzyś

ci

i zag

roże

nia

zwią

zane

z

wyk

orzy

stan

iem

en

ergi

i jąd

row

ej

bullop

isać

zas

adę

dzia

łani

a bo

mby

ato

mow

ej

bullop

isać

bud

owę

bom

by

atom

owej

bull

przy

goto

wać

w

ypow

iedź

na

tem

at

Czy

elek

trow

nie

jądr

owe

są n

iebe

zpie

czne

bullod

szuk

ać in

form

acje

i p

rzyg

otow

ać

prez

enta

cję

na te

mat

sk

łado

wan

ia o

dpad

oacutew

radi

oakt

ywny

ch

i zw

iąza

nych

z ty

m

zagr

ożeń

21

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

7Re

akcj

e ją

drow

e S

łońc

e i b

omba

wod

orow

abull

poda

ć pr

zykł

ad re

akcj

i ją

drow

ej

bullna

zwać

reak

cje

zach

odzą

ce w

Sło

ńcu

i w in

nych

gw

iazd

ach

bullod

pow

iedz

ieć

na

pyta

nie

jaki

e re

akcj

e są

źr

oacutedłe

m e

nerg

ii Sł

ońca

bullw

ymie

nić

i obj

aśni

ć roacute

żne

rodz

aje

reak

cji

jądr

owyc

hbull

zast

osow

ać z

asad

y za

chow

ania

licz

by

nukl

eonoacute

w ł

adun

ku

elek

tryc

zneg

o or

az

ener

gii w

reak

cjac

h ją

drow

ych

bullpo

dać

war

unki

ni

ezbę

dne

do z

ajśc

ia

reak

cji t

erm

ojąd

row

ej

bullop

isać

pro

ces

fuzj

i le

kkic

h ją

der n

a pr

zykł

adzi

e cy

klu

pp

bullop

isać

reak

cje

zach

odzą

ce w

bom

bie

wod

orow

ej

bullpo

roacutew

nać

ener

gie

uwal

nian

e w

reak

cjac

h sy

ntez

y i r

eakc

jach

ro

zszc

zepi

enia

5 Ś

wia

t gal

akty

k

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1N

asza

Gal

akty

ka

Inne

gal

akty

kibull

opis

ać b

udow

ę na

szej

G

alak

tyki

bull

opis

ać p

ołoż

enie

U

kład

u Sł

onec

zneg

o w

Gal

akty

ce

bullpo

dać

wie

k U

kład

u Sł

onec

zneg

o

bullw

yjaś

nić

jak

pow

stał

y Sł

ońce

i pl

anet

ybull

opis

ać s

posoacute

b w

yzna

czen

ia w

ieku

pr

oacutebek

ksi

ężyc

owyc

h

i met

eory

toacutew

bullpo

dać

przy

bliż

oną

liczb

ę ga

lakt

yk d

ostę

pnyc

h na

szym

obs

erw

acjo

m

bullpo

dać

przy

bliż

oną

liczb

ę gw

iazd

w g

alak

tyce

22

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

2Pr

awo

Hub

blersquo

abull

na p

rzyk

ładz

ie m

odel

u ba

loni

ka w

ytłu

mac

zyć

obse

rwow

any

fakt

ro

zsze

rzan

ia s

ię

Wsz

echś

wia

ta

bullpo

dać

wie

k W

szec

hśw

iata

bullpo

dać

treś

ć pr

awa

Hub

ble

a z

apis

ać

je w

zore

m u

r = H

r

i obj

aśni

ć w

ielk

ości

w

ystę

pują

ce w

tym

w

zorz

ebull

wyj

aśni

ć te

rmin

bdquou

ciec

zka

gala

ktyk

rdquo

bullob

liczy

ć w

iek

W

szec

hśw

iata

bull

obja

śnić

jak

na

pods

taw

ie p

raw

a H

ubbl

ea

wni

osku

jem

y

że g

alak

tyki

odd

alaj

ą si

ę od

sie

bie

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c pr

awo

Hub

ble

a

3Te

oria

Wie

lkie

go

Wyb

uchu

bullok

reśl

ić p

oczą

tek

znan

ego

nam

W

szec

hśw

iata

term

inem

bdquoW

ielk

i Wyb

uchrdquo

bullop

isać

Wie

lki W

ybuc

hbull

wyj

aśni

ć c

o to

jest

pr

omie

niow

anie

re

likto

we

bullpo

dać

argu

men

ty

prze

maw

iają

ce z

a sł

uszn

ości

ą te

orii

Wie

lkie

go W

ybuc

hu

23

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VII PROCEDURY OSIĄGANIA CELOacuteW

Nauczanie fizyki według prezentowanego programu powinno się odbywać zgodnie z teorią kształcenia wielostronnego Uczniowie powinni być systematycznie aktywizowani do prze-prowadzania wszechstronnych operacji umysłowych

Praca powinna przebiegać w roacuteżnych tokach nauczania głoacutewnie w toku problemowym i podającym W miarę możliwości nauczyciel powinien także stosować tok praktyczny i eks-ponujący

W ramach toku podającego szczegoacutelnie przydatne będą metody bull praca z książką bull pogadanka bull pokaz bull opis bull Tok problemowy powinien być realizowany głoacutewnie poprzez takie metody jak bull dyskusja bull metody sytuacyjne bull metoda seminaryjna bull metoda projektoacutew

Tok praktyczny w nauczaniu fizyki jest realizowany poprzez stosowanie metody obserwa-cji i doświadczeń w tym także symulowanych

W zależności od treści nauczania nauczyciel powinien na każdej lekcji stosować roacuteżne metody Świadome roacuteżnicowanie podczas lekcji metod nauczania zdaniem M Śnieżyńskie-go1 aktywizuje ucznioacutew uatrakcyjnia zajęcia i przyczynia się do zrozumienia i trwalszego zapamiętania opracowanego materiału

I tak np pokaz animacja lub symulacja zjawiska może służyć zainicjowaniu bdquoburzy moacute-zgoacutewrdquo Praca z podręcznikiem może być wstępem do dyskusji podczas ktoacuterej uczniowie wykorzystają zdobytą samodzielnie wiedzę lub rozwiązywania problemoacutew

Tok eksponujący związany z przeżywaniem i wyzwalaniem stanoacutew emocjonalnych może być połączony z zastosowaniem metod problemowych np dyskusji nad wynikami obser-wacji

Wśroacuted szczegoacutelnie przydatnych metod opartych na toku podającym celowo nie wymie-niono wykładu Uważamy że ze względu na trudności ucznioacutew w koncentracji brak umie-jętności wyselekcjonowania przez nich najistotniejszych elementoacutew i brak umiejętności efektywnego notowania wykład w konwencjonalnej postaci powinien być stosowany incy-dentalnie

Znacznie użyteczniejszy na lekcjach fizyki może być wykład realizowany w sposoacuteb proble-mowo-programowany W takim przypadku temat wykładu zostaje zamieniony w problem głoacutewny a tezy ndash w problemy szczegoacutełowe Po udzieleniu odpowiedzi na każde pytanie-pro-blem nauczyciel odwołuje się do ucznioacutew ktoacuterzy mogą stawiać pytania i żądać powtoacuterzenia niejasnych kwestii Powstające sprzężenie zwrotne między nauczycielem i uczniami zapo-biega powstawaniu luk i umożliwia natychmiastową weryfikację wiedzy

Szczegoacutelną wartość w nauczaniu fizyki mają metody problemowe ktoacutere rozbudzają ak-tywność intelektualną ucznioacutew wyzwalają samodzielne i twoacutercze myślenie Pracując takimi metodami nauczyciel odgrywa rolę inspiratora i doradcy w rozwiązywaniu trudniejszych kwestii Nauczyciel powinien zadbać o jak najczęstsze stawianie ucznioacutew w sytuacji proble-

1 Marian Śnieżyński Dialog edukacyjny Wydawnictwo Naukowe PAT Krakoacutew 2001

24

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

mowej i indywidualizowanie nauczania poprzez roacuteżnicowanie problemoacutew dla poszczegoacutel-nych grup ucznioacutew w zależności od ich aktualnych możliwości intelektualnych

Metody te są preferowane przez reformę edukacji W nauczaniu fizyki te preferencje mogą się objawiać w szerszym stosowaniu metody sytuacyjnej Powinna ona obejmować nie tylko sytuacje wymagające dokonywania obliczeń (zadania obliczeniowe opisujące pewną sytu-ację fizyczną) ale przede wszystkim sytuacje wymagające wyjaśniania oceniania przewi-dywania poszukiwania argumentoacutew itp Nauczyciel powinien przy tym stwarzać uczniom możliwości do formułowania dłuższych wypowiedzi w języku fizyki zwracając uwagę na poprawność merytoryczną i logiczną

Zatrważające doniesienia o powszechnym w polskim społeczeństwie braku rozumienia czytanego tekstu nakładają na nauczycieli obowiązek stosowania metody polegającej na pracy z dostarczonym przez nauczyciela tekstem i prezentacją jego treści (metoda semi-naryjna)

Według M Śnieżyńskiego metoda ta ma dużą wartość dydaktyczną ponieważ bdquouczy kon-centracji uwagi czytania ze zrozumieniem poszerza zakres słownictwa uczy odpowiedzial-ności za słowordquo Stosowanie tej metody w nauczaniu fizyki przyczyni się do ukształtowania umiejętności posługiwania się przez ucznioacutew językiem fizyki poprawnego definiowania wielkości fizycznych odczytywania ich sensu fizycznego ze wzoroacutew definicyjnych ustalania zależności od innych wielkości fizycznych poprawnego wypowiadania treści praw fizycz-nych i zapisywania ich w języku matematyki poprawnej interpretacji praw przedstawionych w matematycznej formie

Podstawa programowa nakłada na nauczyciela fizyki obowiązek kształtowania umie-jętności

bull obserwacji i opisywania zjawisk fizycznych i astronomicznych bull wykonywania doświadczeń fizycznych i prostych obserwacji astronomicznych zapi-

sywania i analizowania wynikoacutew bull oraz sporządzania i interpretacji wykresoacutew

Umiejętności te należy kształtować posługując się metodami toku praktycznego tj po-kazem połączonym z obserwacją oraz doświadczeniem Doświadczenie powinno być przez ucznioacutew zaplanowane a po jego wykonaniu powinno nastąpić opracowanie i zaprezento-wanie wynikoacutew Ze względu na małą liczbę godzin fizyki brak podziału na grupy i mizerne wyposażenie pracowni skomplikowane doświadczenia wymagające długiego czasu wy-konywania i drogiej aparatury zastępuje się prostymi doświadczeniami z wykorzystaniem przedmiotoacutew codziennego użytku Rodzaj wykorzystywanych materiałoacutew nie wpływa na wartość naukową doświadczenia Ważne jest natomiast jego staranne przygotowanie za-roacutewno od strony metodycznej (uświadomienie celu przedyskutowanie koncepcji doświad-czenia sformułowanie problemu przedyskutowanie hipotez weryfikacja hipotez i wy-prowadzenie wnioskoacutew) jak i organizacyjnej (przygotowanie koniecznych przedmiotoacutew ustalenie formy pracy indywidualnej lub zespołowej)

W praktyce ze względu na ograniczenia czasowe lub specyfikę nauczanych treści real-ne doświadczenia fizyczne są zastępowane przez symulacje komputerowe lub doświadcze-nia sfilmowane Jakkolwiek doświadczenie symulowane nigdy nie zastąpi doświadczenia realnego dobrze przygotowany nauczyciel może je włączyć w problemowy tok nauczania z dużą korzyścią dla ucznioacutew Modelowanie i symulacje komputerowe są nieocenione w realizacji treści dotyczących mikroświata i kosmologii czyli treści ktoacutere ze swej natury nie mogą być ilustrowane realnym doświadczeniem Bezwzględnie konieczne jest jednak wy-konanie chociaż kilku doświadczeń

25

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Proponujemy np bull badanie ruchu po okręgu bull badanie zależności barwy światła i intensywności świecenia metalu od jego tempe-

ratury bull wykrywanie promieniowania jonizującego za pomocą licznika Geigera-Mullera bull badanie pochłaniania promieniowania jonizującego przez roacuteżne materiały bull badanie zależności natężenia promieniowania od odległości od źroacutedła bull wyznaczanie odległości do trudno dostępnego obiektu z wykorzystaniem zjawiska

paralaksyWedług M Śnieżyńskiego kluczowymi umiejętnościami kształtowanymi w zreformowa-

nej szkole mają być bdquoumiejętności efektywnego wspoacutełdziałania w zespole i pracy w grupie budowania więzi międzyludzkich podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji skutecznego działania na gruncie zachowania obowiązujących norm rozwiązywanie pro-blemoacutew w twoacuterczy sposoacuteb poszukiwanie porządkowanie i wykorzystywanie informacji z roacuteżnych źroacutedeł odnoszenie do praktyki zdobytej wiedzy oraz tworzenie potrzebnych do-świadczeń i nawykoacutew rozwoacutej osobistych zainteresowańrdquo

Wszystkie wymienione wyżej umiejętności mogą być kształtowane przy wykorzystaniu metody projektoacutew Według K Chałas istota tej metody bdquozawiera się w samodzielnym podej-mowaniu i realizacji przez ucznioacutew określonych dużych przedsięwzięć na podstawie przyję-tych wcześniej zasad reguł i procedur postępowaniardquo2

Projekty realizowane w praktyce szkolnej mogą być wykonywane indywidualnie i zespoło-wo Mogą mieć charakter poznawczy (projekty typu bdquoopisaćrdquo bdquosprawdzićrdquo bdquoodkryćrdquo) lub prak-tyczny (typu bdquousprawnićrdquo bdquowykonaćrdquo bdquowynaleźćrdquo) Mogą także łączyć oba charaktery działania

Według K Chałas metoda projektoacutew ma wszechstronne walory edukacyjne bull przyczynia się do wielostronnego kształcenia osobowości ucznia bull przyczynia się do realizacji zadań zreformowanej szkoły poprzez kształtowanie umie-

jętności bull wdraża ucznioacutew do pracy naukowo-badawczej bull przyczynia się do rozwoju zainteresowań ucznioacutew bull ma duże walory wychowawcze

Ucząc fizyki staramy się wymagać od ucznioacutew bull samodzielnego wyszukiwania i gromadzenia materiałoacutew służących do opracowania

wybranych zagadnień z fizyki lub tematoacutew interdyscyplinarnych bull korzystania z literatury popularnonaukowej bull sporządzania konspektoacutew notatek i referatoacutew na zadany temat

Wszystkie te rodzaje aktywności ucznioacutew mogą stanowić elementy realizacji metody pro-jektoacutew ktoacuterą nauczyciele fizyki powinni uwzględnić w swojej pracy Prezentowany program nauczania daje takie możliwości Oto propozycje tematoacutew do zastosowania metody projek-toacutew

bull Źroacutedła energii XXI wieku bull Za i przeciw energetyce jądrowej bull Ewolucja poglądoacutew na budowę Wszechświata

Wymienione i inne3 problemy mogą stanowić także tematykę szkolnych sesji popularno-naukowych

2 Krystyna Chałas Metoda projektoacutew i jej egzemplifikacja w praktyce Wydawnictwo Nowa Era Warszawa 20003 Biblioteka Nauczyciela Fizyki zeszyt 4 Metoda projektoacutew ZamKor Krakoacutew 2005

26

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Teoria kształcenia wielostronnego postuluje stosowanie wielu urozmaiconych środkoacutew dydaktycznych W nauczaniu fizyki oproacutecz tradycyjnego zestawu środkoacutew związanych głoacutewnie z wykonywaniem doświadczeń ogromną rolę zaczyna odgrywać komputer Inte-raktywne programy komputerowe indywidualizują nauczanie np pozwalają samodziel-nie eksperymentować i opracowywać wyniki pomiaroacutew Głoacutewnym źroacutedłem informacji dla ucznioacutew staje się Internet Osiągnięcia naukowe docierają do ucznioacutew bez bdquopośrednikoacutewrdquo Uczniowie nawet z najmniejszych miejscowości mogą się włączać do międzynarodowych badań astronomicznych (np programu Telescopes in Education czy Hands on Universe)

Szkoła powinna wspierać nauczyciela w osiąganiu założonych celoacutew stwarzając jak naj-lepsze warunki do wszechstronnej aktywności ucznioacutew na lekcjach fizyki i zajęciach poza-lekcyjnych przez

bull odpowiednie wyposażenie pracowni fizycznej bull stworzenie uczniom możliwości pracy z komputerem (dostęp do Internetu) bull gromadzenie w bibliotece encyklopedii (także multimedialnych) poradnikoacutew encyklo-

pedycznych leksykonoacutew literatury popularnonaukowej czasopism popularnonauko-wych (np bdquoŚwiat Naukirdquo bdquoWiedza i Życierdquo bdquoMłody Technikrdquo bdquoFotonrdquo) filmoacutew edukacyjnych

PROCEDURY SZCZEGOacuteŁOWE CHARAKTERYSTYCZNE DLA FIZYKI

1 Rozpoznawanie opis i wyjaśnianie zjawisk fizycznychKształtowanie kompetencji zwanej znajomością zjawisk powinno się odbywać w każdym przypadku zgodnie z jednakową procedurą postępowania

bull odkrywanie i obserwacja zjawiska bull wprowadzenie pojęć fizycznych służących do opisu zjawiska bull opis obserwowanego zjawiska w języku fizyki bull wyjaśnienie zjawiska na podstawie poznanych praw fizycznych bull (ewentualnie) matematyczny opis zjawiska

2 Wprowadzanie pojęć i wielkości fizycznychBardzo ważne jest przestrzeganie kolejnych faz wprowadzania pojęć (faza konceptualizacji faza formalizacji faza schematyzacji) przy czym w działach Fizyka atomowa i Fizyka jądrowa należy położyć szczegoacutelny nacisk na fazę konceptualizacji

3 Odczytywanie wielkości fizycznych z wykresu i szacowanie niepewności pomiarowychKażdorazowo po sporządzeniu wykresu w oparciu o wiedzę matematyczną ucznia należy mu uświadomić jaka to funkcja matematyczna jakie wielkości można odczytać z wykresu i jak oszacować niepewności pomiarowe

4 Planowanie wykonywanie i analiza eksperymentoacutew fizycznychUczniowie powinni przeprowadzać doświadczenia lub ich symulacje analizować je i prezen-tować

5 Czytanie tekstoacutew fizycznych ze zrozumieniemUczniowie powinni czytać teksty fizyczne (dostosowane do ich poziomu) porządkować zdobyte wiadomości ze względu na stopień ważności i strukturę kontrolować stopień ich zrozumienia i zapamiętania

27

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

6 Zbieranie i porządkowanie informacji pochodzących z roacuteżnych źroacutedełUczniowie powinni możliwie często zbierać informacje na wybrany temat korzystając z lite ratury młodzieżowej popularnonaukowej telewizji Internetu

7 Przygotowanie i prezentowanie dłuższych wypowiedzi o tematyce fizycznejUczniowie powinni prezentować przygotowaną wcześniej wypowiedź w oparciu o plan i materiał ilustracyjny Powinni przy tym przestrzegać poprawności merytorycznej precyzyj-nego i zrozumiałego wyrażania myśli i wyznaczonego czasu wypowiedzi

8 Przygotowanie wypowiedzi w formie pisemnejUczniowie powinni wypowiadać się w formie pisemnej na wybrane tematy z fizyki

9 Rozwiązywanie problemoacutewUczniowie powinni samodzielnie lub w zespole rozwiązywać drobne problemy jakościowe i ilościowe prezentować je klasie uczestniczyć w konstruktywnej dyskusji precyzyjnie i ja-sno formułować myśli analizować i eliminować popełniane błędy

10 Rozwiązywanie zadań fizycznychDo rozwiązywania typowych zadań fizycznych uczniowie powinni tworzyć i stosować kon-sekwentnie i ze zrozumieniem algorytmy postępowania

11 Dyskusja wynikoacutew zadańUczniowie powinni w formie ustnej pisemnej przeprowadzać dyskusję wynikoacutew zadań o du-żej wartości praktycznej

12 Samokształcenie i samokontrolaW celu wdrożenia do samokształcenia i samokontroli uczniowie powinni samodzielnie wy-konywać zadania z podręcznika testy Sprawdź swoją wiedzę oraz (ewentualnie) rozwiązy-wać zadania i testy ze zbioroacutew poleconych przez nauczyciela

Nauczyciel może roacutewnież zachęcić ucznioacutew do korzystania z wybranych działoacutew multime-dialnego kursu fizyki przygotowanego przez wydawnictwo ZamKor i rozwiązywania zadań interaktywnych i podsumowujących (zawierających wskazoacutewki i szczegoacutełowe rozwiązania)

13 Wykorzystanie Internetu i interaktywnych programoacutew dydaktycznychUczniowie powinni w miarę możliwości korzystać z komputera (Internetu interaktywnych programoacutew kształcących np publikowanych na stronie wwwzamkorpl)

28

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VIII PROPOZYCJE METOD OCENY OSIĄGNIĘĆ UCZNIOacuteW

Celem nauczania jest kształtowanie kompetencji kluczowych niezbędnych człowiekowi w dorosłym życiu niezależnie od rodzaju wykształcenia i wykonywanego zawodu W na-uczaniu fizyki sprawdzaniem i ocenianiem należy więc objąć nie tylko umiejętności związa-ne ściśle z tym przedmiotem ale także związane z jego walorami ogoacutelnokształcącymi Wiele ważnych osiągnięć można oceniać tylko opisowo w dłuższym czasie

Tradycyjne odpytywanie przy tablicy powinno być zastąpione ocenianiem w trakcie dys-kusji Nauczyciel nastawiony na sterowanie przebiegiem uczenia się ucznioacutew nie powinien oddzielać sprawdzania i oceniania od nauczaniaProponujemy następujące metody sprawdzania osiągnięć ucznioacutew

1 bdquoSamosprawdzanierdquo czyli samokontrolaa) Uczeń rozwiązuje samodzielnie zadania z podręcznika i testy Sprawdź swoją wiedzę oraz

zadania z poleconych przez nauczyciela zbioroacutew zadań lub testoacutew i ocenia jaki procent zadań potrafi rozwiązać

b) Uczeń pracuje samodzielnie z interaktywnymi programami komputerowymi kontroluje liczbę koniecznych wskazoacutewek i objaśnień z ktoacuterych musi korzystać

2 Zbiorowa dyskusjaPodstawą do indywidualnych ocen ucznioacutew może być dyskusja

Inicjatorem dyskusji jest zwykle nauczyciel ale może być nim także uczeń ktoacutery przeczy-tał lub zauważył coś dla niego niezrozumiałego a mającego związek z opracowywanymi na lekcjach treściami W tym drugim przypadku nauczyciel powinien dopuszczać do dyskusji tylko woacutewczas gdy uczeń jest do prezentacji problemu dobrze przygotowany

Nauczyciel kieruje dyskusją roacutewnocześnie notując uwagi o ważnych elementach w wy-stąpieniach poszczegoacutelnych ucznioacutew

3 Obserwacja ucznioacutew w trakcie uczenia sięNauczyciel obserwuje indywidualną pracę ucznioacutew w toku lekcji i ich pracę w zespole Oce-nia wiedzę pomysłowość i oryginalność w rozwiązywaniu problemoacutew aktywność zaanga-żowanie umiejętność wspoacutełpracy

4 Sprawdzanie i ocenianie prac pisemnycha) Nauczyciel sprawdza i ocenia wypracowania przygotowane na podstawie literatury po-

pularnonaukowej Internetu telewizjib) Nauczyciel sprawdza i ocenia wyniki testoacutew i sprawdzianoacutew

5 Wszechstronna ocena prezentacji przygotowanych na podstawie jednego przeczy-tanego tekstu lub wielu roacuteżnych źroacutedeł

6 Sprawdzanie i ocenianie działalności praktycznej ucznioacutewOcenie podlegają wykonywane przez ucznia w toku lekcji pomiary i doświadczenia oraz mo-dele wykonane samodzielnie w domu

14

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5 6

Siła

gra

wita

cji j

ako

siła

do

środ

kow

a II

I pra

wo

Kepl

era

Ru

chy

sate

litoacutew

bullw

skaz

ać s

iłę g

raw

itacj

i kt

oacuterą

oddz

iału

ją S

łońc

e i p

lane

ty o

raz

plan

ety

i ich

ksi

ężyc

e ja

ko s

iłę

dośr

odko

wą

bull

posł

ugiw

ać s

ię

poję

ciem

sat

elity

ge

osta

cjon

arne

go

bullpo

dać

treś

ć III

pra

wa

Kepl

era

bull

opis

ywać

ruch

sz

tucz

nych

sat

elitoacute

w

bullpo

sług

iwać

się

poj

ęcie

m

pier

wsz

ej p

rędk

ości

ko

smic

znej

bulluz

asad

nić

użyt

eczn

ość

sate

litoacutew

ge

osta

cjon

arny

ch

bullst

osow

ać II

I pra

wo

Kepl

era

do

opis

u ru

chu

plan

et U

kład

u Sł

onec

zneg

obull

wyp

row

adzi

ć w

zoacuter

na w

arto

ść p

ierw

szej

pr

ędko

ści k

osm

iczn

ej

i obj

aśni

ć je

j sen

s fiz

yczn

ybull

oblic

zyć

war

tość

pi

erw

szej

prę

dkoś

ci

kosm

iczn

ej

bullst

osow

ać II

I pra

wo

Kepl

era

do

opis

u ru

chu

ukła

du s

atel

itoacutew

kr

ążąc

ych

wok

oacuteł te

go

sam

ego

ciał

abull

wyp

row

adzi

ć III

pra

wo

Kepl

era

bullob

liczy

ć sz

ybko

ść

sate

lity

na o

rbic

ie

o za

dany

m p

rom

ieni

u

bullob

liczy

ć pr

omie

ń or

bity

sat

elity

ge

osta

cjon

arne

go

7Co

to z

nacz

y ż

e ci

ało

jest

w

sta

nie

niew

ażko

ści

bullpo

dać

przy

kład

y ci

ał z

najd

ując

ych

się

w s

tani

e ni

eważ

kośc

i

bullpo

dać

przy

kład

y do

świa

dcze

ń w

ktoacute

rych

m

ożna

obs

erw

ować

ci

ało

w s

tani

e ni

eważ

kośc

i

bullw

yjaś

nić

na

czym

po

lega

sta

n ni

eważ

kośc

ibull

wyk

azać

pr

zepr

owad

zają

c od

pow

iedn

ie

rozu

mow

anie

że

prze

dmio

t leż

ący

na p

odło

dze

win

dy

spad

ając

ej s

wob

odni

e je

st w

sta

nie

niew

ażko

ści

bullza

plan

ować

w

ykon

ać i

wyj

aśni

ć do

świa

dcze

nie

po

kazu

jące

że

w s

tani

e ni

eważ

kośc

i nie

moż

na

zmie

rzyć

war

tośc

i ci

ężar

u ci

ała

15

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

2 A

stro

nom

ia

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1Ja

k zm

ierz

ono

odle

głoś

ci

do K

sięż

yca

pla

net

i gw

iazd

bullw

ymie

nić

jedn

ostk

i od

legł

ości

uży

wan

e w

ast

rono

mii

bullpo

dać

przy

bliż

oną

odle

głoś

ć Ks

ięży

ca o

d Zi

emi (

przy

najm

niej

rząd

w

ielk

ości

)

bullop

isać

zas

adę

pom

iaru

od

legł

ości

do

Księ

życa

pl

anet

i na

jbliż

szej

gw

iazd

ybull

wyj

aśni

ć n

a cz

ym

pole

ga z

jaw

isko

pa

rala

ksy

bullpo

sług

iwać

się

po

jęci

em k

ąta

para

laks

y ge

ocen

tryc

znej

i h

elio

cent

rycz

nej

bullzd

efini

ować

rok

świe

tlny

i jed

nost

kę

astr

onom

iczn

ą

bullob

liczy

ć od

legł

ość

do K

sięż

yca

(lub

najb

liższ

ych

plan

et)

znaj

ąc k

ąt p

aral

aksy

ge

ocen

tryc

znej

bull

oblic

zyć

odle

głoś

ć do

na

jbliż

szej

gw

iazd

y

znaj

ąc k

ąt p

aral

aksy

he

lioce

ntry

czne

jbull

doko

nyw

ać z

amia

ny

jedn

oste

k od

legł

ości

st

osow

anyc

h w

ast

rono

mii

bullw

yraż

ać k

ąty

w m

inut

ach

i se

kund

ach

łuku

2Ks

ięży

c ndash

nasz

nat

ural

ny

sate

lita

bullop

isać

war

unki

jak

ie

panu

ją n

a po

wie

rzch

ni

Księ

życa

bullw

yjaś

nić

pow

staw

anie

fa

z Ks

ięży

ca

bullpo

dać

przy

czyn

y d

la

ktoacuter

ych

obse

rwuj

emy

tylk

o je

dną

stro

nę

Księ

życa

bullpo

dać

war

unki

jak

ie

mus

zą b

yć s

pełn

ione

by

dosz

ło d

o ca

łkow

itego

za

ćmie

nia

Słoń

ca

bullpo

dać

war

unki

jak

ie

mus

zą b

yć s

pełn

ione

by

dosz

ło d

o ca

łkow

itego

za

ćmie

nia

Księ

życa

bullw

yjaś

nić

dla

czeg

o za

ćmie

nia

Słoń

ca

i Ksi

ężyc

a ni

e w

ystę

pują

cz

ęsto

bull

obja

śnić

zas

adę

ktoacute

rą

przy

jęto

prz

y ob

licza

niu

daty

Wie

lkan

ocy

3Św

iat p

lane

tbull

wyj

aśni

ć s

kąd

poch

odzi

na

zwa bdquo

plan

etardquo

bull

wym

ieni

ć pl

anet

y U

kład

u Sł

onec

zneg

o

bullop

isać

ruch

pla

net

wid

zian

ych

z Zi

emi

bullw

ymie

nić

obie

kty

wch

odzą

ce w

skł

ad

Ukł

adu

Słon

eczn

ego

bullw

yjaś

nić

dla

czeg

o pl

anet

y w

idzi

ane

z Zi

emi

prze

suw

ają

się

na tl

e

gwia

zd

bullop

isać

pla

nety

Ukł

adu

Słon

eczn

ego

bullw

yszu

kać

info

rmac

je n

a te

mat

rzym

skic

h bo

goacutew

kt

oacuteryc

h im

iona

mi

nazw

ano

plan

ety

16

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

3 F

izyk

a at

omow

a

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1 2

Zjaw

isko

foto

elek

tryc

zne

zew

nętr

zne

bullw

yjaś

nić

poję

cie

foto

nu

bullza

pisa

ć w

zoacuter n

a en

ergi

ę fo

tonu

bull

poda

ć pr

zykł

ady

prak

tycz

nego

w

ykor

zyst

ania

zja

wis

ka

foto

elek

tryc

zneg

o

bullop

isać

i ob

jaśn

ić

zjaw

isko

fo

toel

ektr

yczn

ebull

opis

ać ś

wia

tło ja

ko

wią

zkę

foto

noacutew

bull

wyj

aśni

ć o

d cz

ego

zale

ży li

czba

fo

toel

ektr

onoacutew

bull

wyj

aśni

ć o

d cz

ego

zale

ży m

aksy

mal

na

ener

gia

kine

tycz

na

foto

elek

tron

oacutew

bullob

jaśn

ić w

zoacuter E

inst

eina

op

isuj

ący

zjaw

isko

fo

toel

ektr

yczn

ebull

oblic

zyć

min

imal

ną

częs

totli

woś

ć i m

aksy

mal

ną d

ługo

ść

fali

prom

ieni

owan

ia

wyw

ołuj

ąceg

o ef

ekt

foto

elek

tryc

zny

dla

met

alu

o da

nej p

racy

w

yjśc

ia

bullop

isać

bud

owę

zas

adę

dzia

łani

a i z

asto

sow

ania

fo

toko

moacuter

ki

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c w

zoacuter E

inst

eina

bull

odcz

ytyw

ać in

form

acje

z

wyk

resu

zal

eżno

ści

E k(n)

bullpr

zeds

taw

ić w

ynik

i do

świa

dcze

ń św

iadc

zący

ch

o kw

anto

wym

ch

arak

terz

e od

dzia

ływ

ania

św

iatła

z

mat

erią

bull

spor

ządz

ić i

obja

śnić

w

ykre

s za

leżn

ości

m

aksy

mal

nej

ener

gii k

inet

yczn

ej

foto

elek

tron

oacutew

od c

zęst

otliw

ości

pr

omie

niow

ania

w

ywoł

ując

ego

efek

t fo

toel

ektr

yczn

y dl

a fo

toka

tod

wyk

onan

ych

z roacute

żnyc

h m

etal

ibull

wyj

aśni

ć c

o to

zna

czy

że

św

iatło

ma

natu

rę

dual

ną

3 4

O p

rom

ieni

owan

iu

ciał

wid

mac

h ci

ągły

ch

i wid

mac

h lin

iow

ych

bullro

zroacuteż

nić

wid

mo

ciąg

łe

i wid

mo

linio

we

bullro

zroacuteż

nić

wid

mo

emis

yjne

i ab

sorp

cyjn

e

bullop

isać

wid

mo

prom

ieni

owan

ia c

iał

stał

ych

i cie

czy

bullop

isać

wid

ma

gazoacute

w

jedn

oato

mow

ych

i par

pi

erw

iast

koacutew

bull

wyj

aśni

ć roacute

żnic

e m

iędz

y w

idm

em e

mis

yjny

m

i abs

orpc

yjny

m

bullop

isać

szc

zegoacute

łow

o w

idm

o at

omu

wod

oru

bull

obja

śnić

wzoacute

r Bal

mer

abull

opis

ać m

etod

ę an

aliz

y w

idm

owej

bull

poda

ć pr

zykł

ady

za

stos

owan

ia a

naliz

y w

idm

owej

bullob

liczy

ć dł

ugoś

ci fa

l od

pow

iada

jący

ch li

niom

w

idzi

alne

j czę

ści w

idm

a at

omu

wod

oru

bullob

jaśn

ić u

ogoacutel

nion

y w

zoacuter B

alm

era

17

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5 6

Mod

el B

ohra

bu

dow

y at

omu

bullpr

zeds

taw

ić m

odel

Bo

hra

budo

wy

atom

u i p

odst

awow

e za

łoże

nia

tego

mod

elu

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że p

rom

ieni

e or

bit

w a

tom

ie w

odor

u są

sk

wan

tow

ane

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że e

nerg

ia e

lekt

ronu

w

ato

mie

wod

oru

jest

sk

wan

tow

ana

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że a

tom

wod

oru

jest

w

sta

nie

pods

taw

owym

lu

b w

zbud

zony

m

bullob

liczy

ć pr

omie

nie

kole

jnyc

h or

bit w

ato

mie

w

odor

u

bullob

liczy

ć en

ergi

ę el

ektr

onu

na d

owol

nej

orbi

cie

atom

u w

odor

ubull

oblic

zyć

roacuteżn

ice

ener

gii

pom

iędz

y po

ziom

ami

ener

gety

czny

mi a

tom

u w

odor

ubull

wyj

aśni

ć po

wst

awan

ie

linio

weg

o w

idm

a em

isyj

nego

i w

idm

a ab

sorp

cyjn

ego

atom

u w

odor

u

bullob

liczy

ć cz

ęsto

tliw

ość

i dłu

gość

fali

prom

ieni

owan

ia

poch

łani

aneg

o lu

b em

itow

aneg

o pr

zez

atom

bull

wyj

aśni

ć po

wst

awan

ie

serii

wid

mow

ych

atom

u w

odor

ubull

wyk

azać

że

uogoacute

lnio

ny

wzoacute

r Bal

mer

a je

st

zgod

ny z

e w

zore

m

wyn

ikaj

ącym

z m

odel

u Bo

hra

bullw

yjaś

nić

pow

staw

anie

lin

ii Fr

aunh

ofer

a

18

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

4 F

izyk

a ją

drow

a

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1O

dkry

cie

prom

ieni

otw

oacutercz

ości

Pr

omie

niow

anie

jądr

owe

i jeg

o w

łaśc

iwoś

ci

bullw

ymie

nić

rodz

aje

prom

ieni

owan

ia

jądr

oweg

o w

ystę

pują

cego

w

prz

yrod

zie

bullpr

zeds

taw

ić

pods

taw

owe

fakt

y do

tycz

ące

odkr

ycia

pr

omie

niow

ania

ją

drow

ego

bullop

isać

wkł

ad M

arii

Skło

dow

skie

j-Cur

ie

w b

adan

ia n

ad

prom

ieni

otw

oacutercz

ości

ąbull

omoacutew

ić w

łaśc

iwoś

ci

prom

ieni

owan

ia a

b i g

bullw

yjaś

nić

do

czeg

o sł

uży

liczn

ik G

-M

bullpr

zeds

taw

ić

wni

oski

wyn

ikaj

ące

z do

świa

dcze

nia

Wyk

ryw

anie

pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go za

pom

ocą

liczn

ika

G-M

bullod

szuk

ać in

form

acje

o

prom

ieni

owan

iu X

bull

wsk

azać

isto

tną

roacuteżn

icę

mię

dzy

prom

ieni

owan

iem

X

a pr

omie

niow

anie

m

jądr

owym

bull

przy

goto

wać

pr

ezen

tacj

ę na

te

mat

His

toria

od

kryc

ia i b

adan

ia

prom

ieni

owan

ia

jądr

oweg

o2

Odd

ział

ywan

ie

prom

ieni

owan

ia

joni

zują

cego

z

mat

erią

Dzi

ałan

ie

prom

ieni

owan

ia n

a or

gani

zmy

żyw

e

bullw

ymie

nić

pods

taw

owe

zasa

dy o

chro

ny p

rzed

pr

omie

niow

anie

m

joni

zują

cym

bull

ocen

ić s

zkod

liwoś

ć pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go

poch

łani

aneg

o pr

zez

ciał

o cz

łow

ieka

w

roacuteżn

ych

sytu

acja

ch

bullw

yjaś

nić

poję

cie

daw

ki

poch

łoni

ętej

i p

odać

jej

jedn

ostk

ę

bullw

yjaś

nić

poję

cie

daw

ki

skut

eczn

ej i

poda

ć je

j je

dnos

tkę

bullop

isać

wyb

rany

sp

osoacuteb

wyk

ryw

ania

pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go

bullob

liczy

ć da

wkę

po

chło

nięt

ąbull

wyj

aśni

ć po

jęci

e m

ocy

daw

ki

bullw

yjaś

nić

do

czeg

o sł

użą

dozy

met

ry

bullpo

dejm

ować

św

iado

me

dzia

łani

a na

rzec

z oc

hron

y śr

odow

iska

nat

ural

nego

pr

zed

nadm

iern

ym

prom

ieni

owan

iem

jo

nizu

jący

m (a

b g

X)

bullod

szuk

ać i

prze

dsta

wić

in

form

acje

na

tem

at

moż

liwoś

ci z

bada

nia

stęż

enia

rado

nu

w s

woi

m o

tocz

eniu

19

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

3 D

ośw

iadc

zeni

e Ru

ther

ford

a

Budo

wa

jądr

a at

omow

ego

bullop

isać

bud

owę

jądr

a at

omow

ego

bullpo

sług

iwać

się

po

jęci

ami

jądr

o at

omow

e p

roto

n

neut

ron

nuk

leon

pi

erw

iast

ek i

zoto

p

bullop

isać

doś

wia

dcze

nie

Ruth

erfo

rda

i om

oacutewić

je

go z

nacz

enie

bull

poda

ć sk

ład

jądr

a at

omow

ego

na

pods

taw

ie li

czby

m

asow

ej i

atom

owej

bullpr

zepr

owad

zić

rozu

mow

anie

kt

oacutere

poka

że ż

e w

ytłu

mac

zeni

e w

ynik

u do

świa

dcze

nia

Ruth

erfo

rda

jest

m

ożliw

e ty

lko

przy

za

łoże

niu

że

praw

ie

cała

mas

a at

omu

jest

sk

upio

na w

jądr

ze

o śr

edni

cy m

niej

szej

ok

105 ra

zy o

d śr

edni

cy

atom

u

bullw

ykon

ać i

omoacutew

ić

sym

ulac

ję

dośw

iadc

zeni

a Ru

ther

ford

abull

odsz

ukać

info

rmac

je n

a te

mat

mod

eli b

udow

y ją

dra

atom

oweg

o i o

moacutew

ić je

den

z ni

ch

4Pr

awo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

M

etod

a da

tow

ania

iz

otop

oweg

o

bullop

isać

rozp

ady

alfa

i b

eta

bullw

yjaś

nić

poję

cie

czas

u po

łow

iczn

ego

rozp

adu

bullza

pisa

ć sc

hem

aty

rozp

adoacutew

alfa

i be

ta

bullop

isać

spo

soacuteb

pow

staw

ania

pr

omie

niow

ania

ga

mm

a

bullpo

sług

iwać

się

poj

ęcie

m

jądr

a st

abiln

ego

i nie

stab

ilneg

obull

posł

ugiw

ać s

ię p

ojęc

iem

cz

asu

poło

wic

zneg

o ro

zpad

ubull

nary

sow

ać w

ykre

s za

leżn

ości

od

czas

u lic

zby

jąde

r kt

oacutere

uleg

ły

rozp

adow

ibull

obja

śnić

pra

wo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

bullw

yjaś

nić

zasa

dę

dato

wan

ia s

ubst

ancj

i na

pod

staw

ie je

j skł

adu

izot

opow

ego

i sto

sow

ać

tę z

asad

ę w

zad

ania

ch

bullw

ykon

ać d

ośw

iadc

zeni

e

sym

uluj

ące

rozp

ad

pr

omie

niot

woacuter

czy

bullza

pisa

ć pr

awo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

w p

osta

ci

N =

N0 (1

2)t

T bull

poda

ć se

ns fi

zycz

ny

i jed

nost

kę a

ktyw

nośc

i pr

omie

niot

woacuter

czej

bull

rozw

iązy

wać

zad

ania

ob

licze

niow

e s

tosu

jąc

wzo

ry N

= N

0(12

)tT o

raz

A =

A (1

2)t

T bull

wyj

aśni

ć c

o to

zn

aczy

że

rozp

ad

prom

ieni

otw

oacutercz

y m

a ch

arak

ter s

taty

styc

zny

20

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5En

ergi

a w

iąza

nia

Re

akcj

a ro

zszc

zepi

enia

bullop

isać

reak

cję

rozs

zcze

pien

ia u

ranu

92235U

bullw

yjaś

nić

na

czym

po

lega

reak

cja

łańc

ucho

wa

bullpo

dać

war

unki

zaj

ścia

re

akcj

i łań

cuch

owej

bull

posł

ugiw

ać s

ię

poję

ciam

i en

ergi

a sp

oczy

nkow

a d

eficy

t m

asy

ene

rgia

wią

zani

a

bullob

liczy

ć en

ergi

ę sp

oczy

nkow

ą

defic

yt m

asy

ene

rgię

w

iąza

nia

dla

roacuteżn

ych

pier

wia

stkoacute

w

bullpr

zean

aliz

ować

wyk

res

zale

żnoś

ci e

nerg

ii w

iąza

nia

przy

pada

jące

j

na je

den

nukl

eon

E Aw

od li

czby

nuk

leon

oacutew

wch

odzą

cych

w s

kład

ją

dra

atom

u

bullzn

ając

mas

y pr

oton

u

neut

ronu

ele

ktro

nu

i ato

mu

o lic

zbie

m

asow

ej A

obl

iczy

ć en

ergi

ę w

iąza

nia

tego

at

omu

bullna

pod

staw

ie

wyk

resu

zal

eżno

ści

E AA

w(

) wyj

aśni

ć

otrz

ymyw

anie

wie

lkic

h en

ergi

i w re

akcj

ach

rozs

zcze

pien

ia c

iężk

ich

jąde

r6

Bom

ba a

tom

owa

en

erge

tyka

jądr

owa

bullpo

dać

przy

kład

y

wyk

orzy

stan

ia e

nerg

ii ją

drow

ej

bullop

isać

bud

owę

i zas

adę

dzia

łani

a re

akto

ra

jądr

oweg

obull

opis

ać d

ział

anie

el

ektr

owni

jądr

owej

bull

wym

ieni

ć ko

rzyś

ci

i zag

roże

nia

zwią

zane

z

wyk

orzy

stan

iem

en

ergi

i jąd

row

ej

bullop

isać

zas

adę

dzia

łani

a bo

mby

ato

mow

ej

bullop

isać

bud

owę

bom

by

atom

owej

bull

przy

goto

wać

w

ypow

iedź

na

tem

at

Czy

elek

trow

nie

jądr

owe

są n

iebe

zpie

czne

bullod

szuk

ać in

form

acje

i p

rzyg

otow

ać

prez

enta

cję

na te

mat

sk

łado

wan

ia o

dpad

oacutew

radi

oakt

ywny

ch

i zw

iąza

nych

z ty

m

zagr

ożeń

21

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

7Re

akcj

e ją

drow

e S

łońc

e i b

omba

wod

orow

abull

poda

ć pr

zykł

ad re

akcj

i ją

drow

ej

bullna

zwać

reak

cje

zach

odzą

ce w

Sło

ńcu

i w in

nych

gw

iazd

ach

bullod

pow

iedz

ieć

na

pyta

nie

jaki

e re

akcj

e są

źr

oacutedłe

m e

nerg

ii Sł

ońca

bullw

ymie

nić

i obj

aśni

ć roacute

żne

rodz

aje

reak

cji

jądr

owyc

hbull

zast

osow

ać z

asad

y za

chow

ania

licz

by

nukl

eonoacute

w ł

adun

ku

elek

tryc

zneg

o or

az

ener

gii w

reak

cjac

h ją

drow

ych

bullpo

dać

war

unki

ni

ezbę

dne

do z

ajśc

ia

reak

cji t

erm

ojąd

row

ej

bullop

isać

pro

ces

fuzj

i le

kkic

h ją

der n

a pr

zykł

adzi

e cy

klu

pp

bullop

isać

reak

cje

zach

odzą

ce w

bom

bie

wod

orow

ej

bullpo

roacutew

nać

ener

gie

uwal

nian

e w

reak

cjac

h sy

ntez

y i r

eakc

jach

ro

zszc

zepi

enia

5 Ś

wia

t gal

akty

k

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1N

asza

Gal

akty

ka

Inne

gal

akty

kibull

opis

ać b

udow

ę na

szej

G

alak

tyki

bull

opis

ać p

ołoż

enie

U

kład

u Sł

onec

zneg

o w

Gal

akty

ce

bullpo

dać

wie

k U

kład

u Sł

onec

zneg

o

bullw

yjaś

nić

jak

pow

stał

y Sł

ońce

i pl

anet

ybull

opis

ać s

posoacute

b w

yzna

czen

ia w

ieku

pr

oacutebek

ksi

ężyc

owyc

h

i met

eory

toacutew

bullpo

dać

przy

bliż

oną

liczb

ę ga

lakt

yk d

ostę

pnyc

h na

szym

obs

erw

acjo

m

bullpo

dać

przy

bliż

oną

liczb

ę gw

iazd

w g

alak

tyce

22

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

2Pr

awo

Hub

blersquo

abull

na p

rzyk

ładz

ie m

odel

u ba

loni

ka w

ytłu

mac

zyć

obse

rwow

any

fakt

ro

zsze

rzan

ia s

ię

Wsz

echś

wia

ta

bullpo

dać

wie

k W

szec

hśw

iata

bullpo

dać

treś

ć pr

awa

Hub

ble

a z

apis

ać

je w

zore

m u

r = H

r

i obj

aśni

ć w

ielk

ości

w

ystę

pują

ce w

tym

w

zorz

ebull

wyj

aśni

ć te

rmin

bdquou

ciec

zka

gala

ktyk

rdquo

bullob

liczy

ć w

iek

W

szec

hśw

iata

bull

obja

śnić

jak

na

pods

taw

ie p

raw

a H

ubbl

ea

wni

osku

jem

y

że g

alak

tyki

odd

alaj

ą si

ę od

sie

bie

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c pr

awo

Hub

ble

a

3Te

oria

Wie

lkie

go

Wyb

uchu

bullok

reśl

ić p

oczą

tek

znan

ego

nam

W

szec

hśw

iata

term

inem

bdquoW

ielk

i Wyb

uchrdquo

bullop

isać

Wie

lki W

ybuc

hbull

wyj

aśni

ć c

o to

jest

pr

omie

niow

anie

re

likto

we

bullpo

dać

argu

men

ty

prze

maw

iają

ce z

a sł

uszn

ości

ą te

orii

Wie

lkie

go W

ybuc

hu

23

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VII PROCEDURY OSIĄGANIA CELOacuteW

Nauczanie fizyki według prezentowanego programu powinno się odbywać zgodnie z teorią kształcenia wielostronnego Uczniowie powinni być systematycznie aktywizowani do prze-prowadzania wszechstronnych operacji umysłowych

Praca powinna przebiegać w roacuteżnych tokach nauczania głoacutewnie w toku problemowym i podającym W miarę możliwości nauczyciel powinien także stosować tok praktyczny i eks-ponujący

W ramach toku podającego szczegoacutelnie przydatne będą metody bull praca z książką bull pogadanka bull pokaz bull opis bull Tok problemowy powinien być realizowany głoacutewnie poprzez takie metody jak bull dyskusja bull metody sytuacyjne bull metoda seminaryjna bull metoda projektoacutew

Tok praktyczny w nauczaniu fizyki jest realizowany poprzez stosowanie metody obserwa-cji i doświadczeń w tym także symulowanych

W zależności od treści nauczania nauczyciel powinien na każdej lekcji stosować roacuteżne metody Świadome roacuteżnicowanie podczas lekcji metod nauczania zdaniem M Śnieżyńskie-go1 aktywizuje ucznioacutew uatrakcyjnia zajęcia i przyczynia się do zrozumienia i trwalszego zapamiętania opracowanego materiału

I tak np pokaz animacja lub symulacja zjawiska może służyć zainicjowaniu bdquoburzy moacute-zgoacutewrdquo Praca z podręcznikiem może być wstępem do dyskusji podczas ktoacuterej uczniowie wykorzystają zdobytą samodzielnie wiedzę lub rozwiązywania problemoacutew

Tok eksponujący związany z przeżywaniem i wyzwalaniem stanoacutew emocjonalnych może być połączony z zastosowaniem metod problemowych np dyskusji nad wynikami obser-wacji

Wśroacuted szczegoacutelnie przydatnych metod opartych na toku podającym celowo nie wymie-niono wykładu Uważamy że ze względu na trudności ucznioacutew w koncentracji brak umie-jętności wyselekcjonowania przez nich najistotniejszych elementoacutew i brak umiejętności efektywnego notowania wykład w konwencjonalnej postaci powinien być stosowany incy-dentalnie

Znacznie użyteczniejszy na lekcjach fizyki może być wykład realizowany w sposoacuteb proble-mowo-programowany W takim przypadku temat wykładu zostaje zamieniony w problem głoacutewny a tezy ndash w problemy szczegoacutełowe Po udzieleniu odpowiedzi na każde pytanie-pro-blem nauczyciel odwołuje się do ucznioacutew ktoacuterzy mogą stawiać pytania i żądać powtoacuterzenia niejasnych kwestii Powstające sprzężenie zwrotne między nauczycielem i uczniami zapo-biega powstawaniu luk i umożliwia natychmiastową weryfikację wiedzy

Szczegoacutelną wartość w nauczaniu fizyki mają metody problemowe ktoacutere rozbudzają ak-tywność intelektualną ucznioacutew wyzwalają samodzielne i twoacutercze myślenie Pracując takimi metodami nauczyciel odgrywa rolę inspiratora i doradcy w rozwiązywaniu trudniejszych kwestii Nauczyciel powinien zadbać o jak najczęstsze stawianie ucznioacutew w sytuacji proble-

1 Marian Śnieżyński Dialog edukacyjny Wydawnictwo Naukowe PAT Krakoacutew 2001

24

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

mowej i indywidualizowanie nauczania poprzez roacuteżnicowanie problemoacutew dla poszczegoacutel-nych grup ucznioacutew w zależności od ich aktualnych możliwości intelektualnych

Metody te są preferowane przez reformę edukacji W nauczaniu fizyki te preferencje mogą się objawiać w szerszym stosowaniu metody sytuacyjnej Powinna ona obejmować nie tylko sytuacje wymagające dokonywania obliczeń (zadania obliczeniowe opisujące pewną sytu-ację fizyczną) ale przede wszystkim sytuacje wymagające wyjaśniania oceniania przewi-dywania poszukiwania argumentoacutew itp Nauczyciel powinien przy tym stwarzać uczniom możliwości do formułowania dłuższych wypowiedzi w języku fizyki zwracając uwagę na poprawność merytoryczną i logiczną

Zatrważające doniesienia o powszechnym w polskim społeczeństwie braku rozumienia czytanego tekstu nakładają na nauczycieli obowiązek stosowania metody polegającej na pracy z dostarczonym przez nauczyciela tekstem i prezentacją jego treści (metoda semi-naryjna)

Według M Śnieżyńskiego metoda ta ma dużą wartość dydaktyczną ponieważ bdquouczy kon-centracji uwagi czytania ze zrozumieniem poszerza zakres słownictwa uczy odpowiedzial-ności za słowordquo Stosowanie tej metody w nauczaniu fizyki przyczyni się do ukształtowania umiejętności posługiwania się przez ucznioacutew językiem fizyki poprawnego definiowania wielkości fizycznych odczytywania ich sensu fizycznego ze wzoroacutew definicyjnych ustalania zależności od innych wielkości fizycznych poprawnego wypowiadania treści praw fizycz-nych i zapisywania ich w języku matematyki poprawnej interpretacji praw przedstawionych w matematycznej formie

Podstawa programowa nakłada na nauczyciela fizyki obowiązek kształtowania umie-jętności

bull obserwacji i opisywania zjawisk fizycznych i astronomicznych bull wykonywania doświadczeń fizycznych i prostych obserwacji astronomicznych zapi-

sywania i analizowania wynikoacutew bull oraz sporządzania i interpretacji wykresoacutew

Umiejętności te należy kształtować posługując się metodami toku praktycznego tj po-kazem połączonym z obserwacją oraz doświadczeniem Doświadczenie powinno być przez ucznioacutew zaplanowane a po jego wykonaniu powinno nastąpić opracowanie i zaprezento-wanie wynikoacutew Ze względu na małą liczbę godzin fizyki brak podziału na grupy i mizerne wyposażenie pracowni skomplikowane doświadczenia wymagające długiego czasu wy-konywania i drogiej aparatury zastępuje się prostymi doświadczeniami z wykorzystaniem przedmiotoacutew codziennego użytku Rodzaj wykorzystywanych materiałoacutew nie wpływa na wartość naukową doświadczenia Ważne jest natomiast jego staranne przygotowanie za-roacutewno od strony metodycznej (uświadomienie celu przedyskutowanie koncepcji doświad-czenia sformułowanie problemu przedyskutowanie hipotez weryfikacja hipotez i wy-prowadzenie wnioskoacutew) jak i organizacyjnej (przygotowanie koniecznych przedmiotoacutew ustalenie formy pracy indywidualnej lub zespołowej)

W praktyce ze względu na ograniczenia czasowe lub specyfikę nauczanych treści real-ne doświadczenia fizyczne są zastępowane przez symulacje komputerowe lub doświadcze-nia sfilmowane Jakkolwiek doświadczenie symulowane nigdy nie zastąpi doświadczenia realnego dobrze przygotowany nauczyciel może je włączyć w problemowy tok nauczania z dużą korzyścią dla ucznioacutew Modelowanie i symulacje komputerowe są nieocenione w realizacji treści dotyczących mikroświata i kosmologii czyli treści ktoacutere ze swej natury nie mogą być ilustrowane realnym doświadczeniem Bezwzględnie konieczne jest jednak wy-konanie chociaż kilku doświadczeń

25

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Proponujemy np bull badanie ruchu po okręgu bull badanie zależności barwy światła i intensywności świecenia metalu od jego tempe-

ratury bull wykrywanie promieniowania jonizującego za pomocą licznika Geigera-Mullera bull badanie pochłaniania promieniowania jonizującego przez roacuteżne materiały bull badanie zależności natężenia promieniowania od odległości od źroacutedła bull wyznaczanie odległości do trudno dostępnego obiektu z wykorzystaniem zjawiska

paralaksyWedług M Śnieżyńskiego kluczowymi umiejętnościami kształtowanymi w zreformowa-

nej szkole mają być bdquoumiejętności efektywnego wspoacutełdziałania w zespole i pracy w grupie budowania więzi międzyludzkich podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji skutecznego działania na gruncie zachowania obowiązujących norm rozwiązywanie pro-blemoacutew w twoacuterczy sposoacuteb poszukiwanie porządkowanie i wykorzystywanie informacji z roacuteżnych źroacutedeł odnoszenie do praktyki zdobytej wiedzy oraz tworzenie potrzebnych do-świadczeń i nawykoacutew rozwoacutej osobistych zainteresowańrdquo

Wszystkie wymienione wyżej umiejętności mogą być kształtowane przy wykorzystaniu metody projektoacutew Według K Chałas istota tej metody bdquozawiera się w samodzielnym podej-mowaniu i realizacji przez ucznioacutew określonych dużych przedsięwzięć na podstawie przyję-tych wcześniej zasad reguł i procedur postępowaniardquo2

Projekty realizowane w praktyce szkolnej mogą być wykonywane indywidualnie i zespoło-wo Mogą mieć charakter poznawczy (projekty typu bdquoopisaćrdquo bdquosprawdzićrdquo bdquoodkryćrdquo) lub prak-tyczny (typu bdquousprawnićrdquo bdquowykonaćrdquo bdquowynaleźćrdquo) Mogą także łączyć oba charaktery działania

Według K Chałas metoda projektoacutew ma wszechstronne walory edukacyjne bull przyczynia się do wielostronnego kształcenia osobowości ucznia bull przyczynia się do realizacji zadań zreformowanej szkoły poprzez kształtowanie umie-

jętności bull wdraża ucznioacutew do pracy naukowo-badawczej bull przyczynia się do rozwoju zainteresowań ucznioacutew bull ma duże walory wychowawcze

Ucząc fizyki staramy się wymagać od ucznioacutew bull samodzielnego wyszukiwania i gromadzenia materiałoacutew służących do opracowania

wybranych zagadnień z fizyki lub tematoacutew interdyscyplinarnych bull korzystania z literatury popularnonaukowej bull sporządzania konspektoacutew notatek i referatoacutew na zadany temat

Wszystkie te rodzaje aktywności ucznioacutew mogą stanowić elementy realizacji metody pro-jektoacutew ktoacuterą nauczyciele fizyki powinni uwzględnić w swojej pracy Prezentowany program nauczania daje takie możliwości Oto propozycje tematoacutew do zastosowania metody projek-toacutew

bull Źroacutedła energii XXI wieku bull Za i przeciw energetyce jądrowej bull Ewolucja poglądoacutew na budowę Wszechświata

Wymienione i inne3 problemy mogą stanowić także tematykę szkolnych sesji popularno-naukowych

2 Krystyna Chałas Metoda projektoacutew i jej egzemplifikacja w praktyce Wydawnictwo Nowa Era Warszawa 20003 Biblioteka Nauczyciela Fizyki zeszyt 4 Metoda projektoacutew ZamKor Krakoacutew 2005

26

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Teoria kształcenia wielostronnego postuluje stosowanie wielu urozmaiconych środkoacutew dydaktycznych W nauczaniu fizyki oproacutecz tradycyjnego zestawu środkoacutew związanych głoacutewnie z wykonywaniem doświadczeń ogromną rolę zaczyna odgrywać komputer Inte-raktywne programy komputerowe indywidualizują nauczanie np pozwalają samodziel-nie eksperymentować i opracowywać wyniki pomiaroacutew Głoacutewnym źroacutedłem informacji dla ucznioacutew staje się Internet Osiągnięcia naukowe docierają do ucznioacutew bez bdquopośrednikoacutewrdquo Uczniowie nawet z najmniejszych miejscowości mogą się włączać do międzynarodowych badań astronomicznych (np programu Telescopes in Education czy Hands on Universe)

Szkoła powinna wspierać nauczyciela w osiąganiu założonych celoacutew stwarzając jak naj-lepsze warunki do wszechstronnej aktywności ucznioacutew na lekcjach fizyki i zajęciach poza-lekcyjnych przez

bull odpowiednie wyposażenie pracowni fizycznej bull stworzenie uczniom możliwości pracy z komputerem (dostęp do Internetu) bull gromadzenie w bibliotece encyklopedii (także multimedialnych) poradnikoacutew encyklo-

pedycznych leksykonoacutew literatury popularnonaukowej czasopism popularnonauko-wych (np bdquoŚwiat Naukirdquo bdquoWiedza i Życierdquo bdquoMłody Technikrdquo bdquoFotonrdquo) filmoacutew edukacyjnych

PROCEDURY SZCZEGOacuteŁOWE CHARAKTERYSTYCZNE DLA FIZYKI

1 Rozpoznawanie opis i wyjaśnianie zjawisk fizycznychKształtowanie kompetencji zwanej znajomością zjawisk powinno się odbywać w każdym przypadku zgodnie z jednakową procedurą postępowania

bull odkrywanie i obserwacja zjawiska bull wprowadzenie pojęć fizycznych służących do opisu zjawiska bull opis obserwowanego zjawiska w języku fizyki bull wyjaśnienie zjawiska na podstawie poznanych praw fizycznych bull (ewentualnie) matematyczny opis zjawiska

2 Wprowadzanie pojęć i wielkości fizycznychBardzo ważne jest przestrzeganie kolejnych faz wprowadzania pojęć (faza konceptualizacji faza formalizacji faza schematyzacji) przy czym w działach Fizyka atomowa i Fizyka jądrowa należy położyć szczegoacutelny nacisk na fazę konceptualizacji

3 Odczytywanie wielkości fizycznych z wykresu i szacowanie niepewności pomiarowychKażdorazowo po sporządzeniu wykresu w oparciu o wiedzę matematyczną ucznia należy mu uświadomić jaka to funkcja matematyczna jakie wielkości można odczytać z wykresu i jak oszacować niepewności pomiarowe

4 Planowanie wykonywanie i analiza eksperymentoacutew fizycznychUczniowie powinni przeprowadzać doświadczenia lub ich symulacje analizować je i prezen-tować

5 Czytanie tekstoacutew fizycznych ze zrozumieniemUczniowie powinni czytać teksty fizyczne (dostosowane do ich poziomu) porządkować zdobyte wiadomości ze względu na stopień ważności i strukturę kontrolować stopień ich zrozumienia i zapamiętania

27

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

6 Zbieranie i porządkowanie informacji pochodzących z roacuteżnych źroacutedełUczniowie powinni możliwie często zbierać informacje na wybrany temat korzystając z lite ratury młodzieżowej popularnonaukowej telewizji Internetu

7 Przygotowanie i prezentowanie dłuższych wypowiedzi o tematyce fizycznejUczniowie powinni prezentować przygotowaną wcześniej wypowiedź w oparciu o plan i materiał ilustracyjny Powinni przy tym przestrzegać poprawności merytorycznej precyzyj-nego i zrozumiałego wyrażania myśli i wyznaczonego czasu wypowiedzi

8 Przygotowanie wypowiedzi w formie pisemnejUczniowie powinni wypowiadać się w formie pisemnej na wybrane tematy z fizyki

9 Rozwiązywanie problemoacutewUczniowie powinni samodzielnie lub w zespole rozwiązywać drobne problemy jakościowe i ilościowe prezentować je klasie uczestniczyć w konstruktywnej dyskusji precyzyjnie i ja-sno formułować myśli analizować i eliminować popełniane błędy

10 Rozwiązywanie zadań fizycznychDo rozwiązywania typowych zadań fizycznych uczniowie powinni tworzyć i stosować kon-sekwentnie i ze zrozumieniem algorytmy postępowania

11 Dyskusja wynikoacutew zadańUczniowie powinni w formie ustnej pisemnej przeprowadzać dyskusję wynikoacutew zadań o du-żej wartości praktycznej

12 Samokształcenie i samokontrolaW celu wdrożenia do samokształcenia i samokontroli uczniowie powinni samodzielnie wy-konywać zadania z podręcznika testy Sprawdź swoją wiedzę oraz (ewentualnie) rozwiązy-wać zadania i testy ze zbioroacutew poleconych przez nauczyciela

Nauczyciel może roacutewnież zachęcić ucznioacutew do korzystania z wybranych działoacutew multime-dialnego kursu fizyki przygotowanego przez wydawnictwo ZamKor i rozwiązywania zadań interaktywnych i podsumowujących (zawierających wskazoacutewki i szczegoacutełowe rozwiązania)

13 Wykorzystanie Internetu i interaktywnych programoacutew dydaktycznychUczniowie powinni w miarę możliwości korzystać z komputera (Internetu interaktywnych programoacutew kształcących np publikowanych na stronie wwwzamkorpl)

28

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VIII PROPOZYCJE METOD OCENY OSIĄGNIĘĆ UCZNIOacuteW

Celem nauczania jest kształtowanie kompetencji kluczowych niezbędnych człowiekowi w dorosłym życiu niezależnie od rodzaju wykształcenia i wykonywanego zawodu W na-uczaniu fizyki sprawdzaniem i ocenianiem należy więc objąć nie tylko umiejętności związa-ne ściśle z tym przedmiotem ale także związane z jego walorami ogoacutelnokształcącymi Wiele ważnych osiągnięć można oceniać tylko opisowo w dłuższym czasie

Tradycyjne odpytywanie przy tablicy powinno być zastąpione ocenianiem w trakcie dys-kusji Nauczyciel nastawiony na sterowanie przebiegiem uczenia się ucznioacutew nie powinien oddzielać sprawdzania i oceniania od nauczaniaProponujemy następujące metody sprawdzania osiągnięć ucznioacutew

1 bdquoSamosprawdzanierdquo czyli samokontrolaa) Uczeń rozwiązuje samodzielnie zadania z podręcznika i testy Sprawdź swoją wiedzę oraz

zadania z poleconych przez nauczyciela zbioroacutew zadań lub testoacutew i ocenia jaki procent zadań potrafi rozwiązać

b) Uczeń pracuje samodzielnie z interaktywnymi programami komputerowymi kontroluje liczbę koniecznych wskazoacutewek i objaśnień z ktoacuterych musi korzystać

2 Zbiorowa dyskusjaPodstawą do indywidualnych ocen ucznioacutew może być dyskusja

Inicjatorem dyskusji jest zwykle nauczyciel ale może być nim także uczeń ktoacutery przeczy-tał lub zauważył coś dla niego niezrozumiałego a mającego związek z opracowywanymi na lekcjach treściami W tym drugim przypadku nauczyciel powinien dopuszczać do dyskusji tylko woacutewczas gdy uczeń jest do prezentacji problemu dobrze przygotowany

Nauczyciel kieruje dyskusją roacutewnocześnie notując uwagi o ważnych elementach w wy-stąpieniach poszczegoacutelnych ucznioacutew

3 Obserwacja ucznioacutew w trakcie uczenia sięNauczyciel obserwuje indywidualną pracę ucznioacutew w toku lekcji i ich pracę w zespole Oce-nia wiedzę pomysłowość i oryginalność w rozwiązywaniu problemoacutew aktywność zaanga-żowanie umiejętność wspoacutełpracy

4 Sprawdzanie i ocenianie prac pisemnycha) Nauczyciel sprawdza i ocenia wypracowania przygotowane na podstawie literatury po-

pularnonaukowej Internetu telewizjib) Nauczyciel sprawdza i ocenia wyniki testoacutew i sprawdzianoacutew

5 Wszechstronna ocena prezentacji przygotowanych na podstawie jednego przeczy-tanego tekstu lub wielu roacuteżnych źroacutedeł

6 Sprawdzanie i ocenianie działalności praktycznej ucznioacutewOcenie podlegają wykonywane przez ucznia w toku lekcji pomiary i doświadczenia oraz mo-dele wykonane samodzielnie w domu

15

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

2 A

stro

nom

ia

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1Ja

k zm

ierz

ono

odle

głoś

ci

do K

sięż

yca

pla

net

i gw

iazd

bullw

ymie

nić

jedn

ostk

i od

legł

ości

uży

wan

e w

ast

rono

mii

bullpo

dać

przy

bliż

oną

odle

głoś

ć Ks

ięży

ca o

d Zi

emi (

przy

najm

niej

rząd

w

ielk

ości

)

bullop

isać

zas

adę

pom

iaru

od

legł

ości

do

Księ

życa

pl

anet

i na

jbliż

szej

gw

iazd

ybull

wyj

aśni

ć n

a cz

ym

pole

ga z

jaw

isko

pa

rala

ksy

bullpo

sług

iwać

się

po

jęci

em k

ąta

para

laks

y ge

ocen

tryc

znej

i h

elio

cent

rycz

nej

bullzd

efini

ować

rok

świe

tlny

i jed

nost

kę

astr

onom

iczn

ą

bullob

liczy

ć od

legł

ość

do K

sięż

yca

(lub

najb

liższ

ych

plan

et)

znaj

ąc k

ąt p

aral

aksy

ge

ocen

tryc

znej

bull

oblic

zyć

odle

głoś

ć do

na

jbliż

szej

gw

iazd

y

znaj

ąc k

ąt p

aral

aksy

he

lioce

ntry

czne

jbull

doko

nyw

ać z

amia

ny

jedn

oste

k od

legł

ości

st

osow

anyc

h w

ast

rono

mii

bullw

yraż

ać k

ąty

w m

inut

ach

i se

kund

ach

łuku

2Ks

ięży

c ndash

nasz

nat

ural

ny

sate

lita

bullop

isać

war

unki

jak

ie

panu

ją n

a po

wie

rzch

ni

Księ

życa

bullw

yjaś

nić

pow

staw

anie

fa

z Ks

ięży

ca

bullpo

dać

przy

czyn

y d

la

ktoacuter

ych

obse

rwuj

emy

tylk

o je

dną

stro

nę

Księ

życa

bullpo

dać

war

unki

jak

ie

mus

zą b

yć s

pełn

ione

by

dosz

ło d

o ca

łkow

itego

za

ćmie

nia

Słoń

ca

bullpo

dać

war

unki

jak

ie

mus

zą b

yć s

pełn

ione

by

dosz

ło d

o ca

łkow

itego

za

ćmie

nia

Księ

życa

bullw

yjaś

nić

dla

czeg

o za

ćmie

nia

Słoń

ca

i Ksi

ężyc

a ni

e w

ystę

pują

cz

ęsto

bull

obja

śnić

zas

adę

ktoacute

rą

przy

jęto

prz

y ob

licza

niu

daty

Wie

lkan

ocy

3Św

iat p

lane

tbull

wyj

aśni

ć s

kąd

poch

odzi

na

zwa bdquo

plan

etardquo

bull

wym

ieni

ć pl

anet

y U

kład

u Sł

onec

zneg

o

bullop

isać

ruch

pla

net

wid

zian

ych

z Zi

emi

bullw

ymie

nić

obie

kty

wch

odzą

ce w

skł

ad

Ukł

adu

Słon

eczn

ego

bullw

yjaś

nić

dla

czeg

o pl

anet

y w

idzi

ane

z Zi

emi

prze

suw

ają

się

na tl

e

gwia

zd

bullop

isać

pla

nety

Ukł

adu

Słon

eczn

ego

bullw

yszu

kać

info

rmac

je n

a te

mat

rzym

skic

h bo

goacutew

kt

oacuteryc

h im

iona

mi

nazw

ano

plan

ety

16

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

3 F

izyk

a at

omow

a

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1 2

Zjaw

isko

foto

elek

tryc

zne

zew

nętr

zne

bullw

yjaś

nić

poję

cie

foto

nu

bullza

pisa

ć w

zoacuter n

a en

ergi

ę fo

tonu

bull

poda

ć pr

zykł

ady

prak

tycz

nego

w

ykor

zyst

ania

zja

wis

ka

foto

elek

tryc

zneg

o

bullop

isać

i ob

jaśn

ić

zjaw

isko

fo

toel

ektr

yczn

ebull

opis

ać ś

wia

tło ja

ko

wią

zkę

foto

noacutew

bull

wyj

aśni

ć o

d cz

ego

zale

ży li

czba

fo

toel

ektr

onoacutew

bull

wyj

aśni

ć o

d cz

ego

zale

ży m

aksy

mal

na

ener

gia

kine

tycz

na

foto

elek

tron

oacutew

bullob

jaśn

ić w

zoacuter E

inst

eina

op

isuj

ący

zjaw

isko

fo

toel

ektr

yczn

ebull

oblic

zyć

min

imal

ną

częs

totli

woś

ć i m

aksy

mal

ną d

ługo

ść

fali

prom

ieni

owan

ia

wyw

ołuj

ąceg

o ef

ekt

foto

elek

tryc

zny

dla

met

alu

o da

nej p

racy

w

yjśc

ia

bullop

isać

bud

owę

zas

adę

dzia

łani

a i z

asto

sow

ania

fo

toko

moacuter

ki

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c w

zoacuter E

inst

eina

bull

odcz

ytyw

ać in

form

acje

z

wyk

resu

zal

eżno

ści

E k(n)

bullpr

zeds

taw

ić w

ynik

i do

świa

dcze

ń św

iadc

zący

ch

o kw

anto

wym

ch

arak

terz

e od

dzia

ływ

ania

św

iatła

z

mat

erią

bull

spor

ządz

ić i

obja

śnić

w

ykre

s za

leżn

ości

m

aksy

mal

nej

ener

gii k

inet

yczn

ej

foto

elek

tron

oacutew

od c

zęst

otliw

ości

pr

omie

niow

ania

w

ywoł

ując

ego

efek

t fo

toel

ektr

yczn

y dl

a fo

toka

tod

wyk

onan

ych

z roacute

żnyc

h m

etal

ibull

wyj

aśni

ć c

o to

zna

czy

że

św

iatło

ma

natu

rę

dual

ną

3 4

O p

rom

ieni

owan

iu

ciał

wid

mac

h ci

ągły

ch

i wid

mac

h lin

iow

ych

bullro

zroacuteż

nić

wid

mo

ciąg

łe

i wid

mo

linio

we

bullro

zroacuteż

nić

wid

mo

emis

yjne

i ab

sorp

cyjn

e

bullop

isać

wid

mo

prom

ieni

owan

ia c

iał

stał

ych

i cie

czy

bullop

isać

wid

ma

gazoacute

w

jedn

oato

mow

ych

i par

pi

erw

iast

koacutew

bull

wyj

aśni

ć roacute

żnic

e m

iędz

y w

idm

em e

mis

yjny

m

i abs

orpc

yjny

m

bullop

isać

szc

zegoacute

łow

o w

idm

o at

omu

wod

oru

bull

obja

śnić

wzoacute

r Bal

mer

abull

opis

ać m

etod

ę an

aliz

y w

idm

owej

bull

poda

ć pr

zykł

ady

za

stos

owan

ia a

naliz

y w

idm

owej

bullob

liczy

ć dł

ugoś

ci fa

l od

pow

iada

jący

ch li

niom

w

idzi

alne

j czę

ści w

idm

a at

omu

wod

oru

bullob

jaśn

ić u

ogoacutel

nion

y w

zoacuter B

alm

era

17

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5 6

Mod

el B

ohra

bu

dow

y at

omu

bullpr

zeds

taw

ić m

odel

Bo

hra

budo

wy

atom

u i p

odst

awow

e za

łoże

nia

tego

mod

elu

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że p

rom

ieni

e or

bit

w a

tom

ie w

odor

u są

sk

wan

tow

ane

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że e

nerg

ia e

lekt

ronu

w

ato

mie

wod

oru

jest

sk

wan

tow

ana

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że a

tom

wod

oru

jest

w

sta

nie

pods

taw

owym

lu

b w

zbud

zony

m

bullob

liczy

ć pr

omie

nie

kole

jnyc

h or

bit w

ato

mie

w

odor

u

bullob

liczy

ć en

ergi

ę el

ektr

onu

na d

owol

nej

orbi

cie

atom

u w

odor

ubull

oblic

zyć

roacuteżn

ice

ener

gii

pom

iędz

y po

ziom

ami

ener

gety

czny

mi a

tom

u w

odor

ubull

wyj

aśni

ć po

wst

awan

ie

linio

weg

o w

idm

a em

isyj

nego

i w

idm

a ab

sorp

cyjn

ego

atom

u w

odor

u

bullob

liczy

ć cz

ęsto

tliw

ość

i dłu

gość

fali

prom

ieni

owan

ia

poch

łani

aneg

o lu

b em

itow

aneg

o pr

zez

atom

bull

wyj

aśni

ć po

wst

awan

ie

serii

wid

mow

ych

atom

u w

odor

ubull

wyk

azać

że

uogoacute

lnio

ny

wzoacute

r Bal

mer

a je

st

zgod

ny z

e w

zore

m

wyn

ikaj

ącym

z m

odel

u Bo

hra

bullw

yjaś

nić

pow

staw

anie

lin

ii Fr

aunh

ofer

a

18

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

4 F

izyk

a ją

drow

a

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1O

dkry

cie

prom

ieni

otw

oacutercz

ości

Pr

omie

niow

anie

jądr

owe

i jeg

o w

łaśc

iwoś

ci

bullw

ymie

nić

rodz

aje

prom

ieni

owan

ia

jądr

oweg

o w

ystę

pują

cego

w

prz

yrod

zie

bullpr

zeds

taw

ić

pods

taw

owe

fakt

y do

tycz

ące

odkr

ycia

pr

omie

niow

ania

ją

drow

ego

bullop

isać

wkł

ad M

arii

Skło

dow

skie

j-Cur

ie

w b

adan

ia n

ad

prom

ieni

otw

oacutercz

ości

ąbull

omoacutew

ić w

łaśc

iwoś

ci

prom

ieni

owan

ia a

b i g

bullw

yjaś

nić

do

czeg

o sł

uży

liczn

ik G

-M

bullpr

zeds

taw

ić

wni

oski

wyn

ikaj

ące

z do

świa

dcze

nia

Wyk

ryw

anie

pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go za

pom

ocą

liczn

ika

G-M

bullod

szuk

ać in

form

acje

o

prom

ieni

owan

iu X

bull

wsk

azać

isto

tną

roacuteżn

icę

mię

dzy

prom

ieni

owan

iem

X

a pr

omie

niow

anie

m

jądr

owym

bull

przy

goto

wać

pr

ezen

tacj

ę na

te

mat

His

toria

od

kryc

ia i b

adan

ia

prom

ieni

owan

ia

jądr

oweg

o2

Odd

ział

ywan

ie

prom

ieni

owan

ia

joni

zują

cego

z

mat

erią

Dzi

ałan

ie

prom

ieni

owan

ia n

a or

gani

zmy

żyw

e

bullw

ymie

nić

pods

taw

owe

zasa

dy o

chro

ny p

rzed

pr

omie

niow

anie

m

joni

zują

cym

bull

ocen

ić s

zkod

liwoś

ć pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go

poch

łani

aneg

o pr

zez

ciał

o cz

łow

ieka

w

roacuteżn

ych

sytu

acja

ch

bullw

yjaś

nić

poję

cie

daw

ki

poch

łoni

ętej

i p

odać

jej

jedn

ostk

ę

bullw

yjaś

nić

poję

cie

daw

ki

skut

eczn

ej i

poda

ć je

j je

dnos

tkę

bullop

isać

wyb

rany

sp

osoacuteb

wyk

ryw

ania

pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go

bullob

liczy

ć da

wkę

po

chło

nięt

ąbull

wyj

aśni

ć po

jęci

e m

ocy

daw

ki

bullw

yjaś

nić

do

czeg

o sł

użą

dozy

met

ry

bullpo

dejm

ować

św

iado

me

dzia

łani

a na

rzec

z oc

hron

y śr

odow

iska

nat

ural

nego

pr

zed

nadm

iern

ym

prom

ieni

owan

iem

jo

nizu

jący

m (a

b g

X)

bullod

szuk

ać i

prze

dsta

wić

in

form

acje

na

tem

at

moż

liwoś

ci z

bada

nia

stęż

enia

rado

nu

w s

woi

m o

tocz

eniu

19

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

3 D

ośw

iadc

zeni

e Ru

ther

ford

a

Budo

wa

jądr

a at

omow

ego

bullop

isać

bud

owę

jądr

a at

omow

ego

bullpo

sług

iwać

się

po

jęci

ami

jądr

o at

omow

e p

roto

n

neut

ron

nuk

leon

pi

erw

iast

ek i

zoto

p

bullop

isać

doś

wia

dcze

nie

Ruth

erfo

rda

i om

oacutewić

je

go z

nacz

enie

bull

poda

ć sk

ład

jądr

a at

omow

ego

na

pods

taw

ie li

czby

m

asow

ej i

atom

owej

bullpr

zepr

owad

zić

rozu

mow

anie

kt

oacutere

poka

że ż

e w

ytłu

mac

zeni

e w

ynik

u do

świa

dcze

nia

Ruth

erfo

rda

jest

m

ożliw

e ty

lko

przy

za

łoże

niu

że

praw

ie

cała

mas

a at

omu

jest

sk

upio

na w

jądr

ze

o śr

edni

cy m

niej

szej

ok

105 ra

zy o

d śr

edni

cy

atom

u

bullw

ykon

ać i

omoacutew

ić

sym

ulac

ję

dośw

iadc

zeni

a Ru

ther

ford

abull

odsz

ukać

info

rmac

je n

a te

mat

mod

eli b

udow

y ją

dra

atom

oweg

o i o

moacutew

ić je

den

z ni

ch

4Pr

awo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

M

etod

a da

tow

ania

iz

otop

oweg

o

bullop

isać

rozp

ady

alfa

i b

eta

bullw

yjaś

nić

poję

cie

czas

u po

łow

iczn

ego

rozp

adu

bullza

pisa

ć sc

hem

aty

rozp

adoacutew

alfa

i be

ta

bullop

isać

spo

soacuteb

pow

staw

ania

pr

omie

niow

ania

ga

mm

a

bullpo

sług

iwać

się

poj

ęcie

m

jądr

a st

abiln

ego

i nie

stab

ilneg

obull

posł

ugiw

ać s

ię p

ojęc

iem

cz

asu

poło

wic

zneg

o ro

zpad

ubull

nary

sow

ać w

ykre

s za

leżn

ości

od

czas

u lic

zby

jąde

r kt

oacutere

uleg

ły

rozp

adow

ibull

obja

śnić

pra

wo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

bullw

yjaś

nić

zasa

dę

dato

wan

ia s

ubst

ancj

i na

pod

staw

ie je

j skł

adu

izot

opow

ego

i sto

sow

ać

tę z

asad

ę w

zad

ania

ch

bullw

ykon

ać d

ośw

iadc

zeni

e

sym

uluj

ące

rozp

ad

pr

omie

niot

woacuter

czy

bullza

pisa

ć pr

awo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

w p

osta

ci

N =

N0 (1

2)t

T bull

poda

ć se

ns fi

zycz

ny

i jed

nost

kę a

ktyw

nośc

i pr

omie

niot

woacuter

czej

bull

rozw

iązy

wać

zad

ania

ob

licze

niow

e s

tosu

jąc

wzo

ry N

= N

0(12

)tT o

raz

A =

A (1

2)t

T bull

wyj

aśni

ć c

o to

zn

aczy

że

rozp

ad

prom

ieni

otw

oacutercz

y m

a ch

arak

ter s

taty

styc

zny

20

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5En

ergi

a w

iąza

nia

Re

akcj

a ro

zszc

zepi

enia

bullop

isać

reak

cję

rozs

zcze

pien

ia u

ranu

92235U

bullw

yjaś

nić

na

czym

po

lega

reak

cja

łańc

ucho

wa

bullpo

dać

war

unki

zaj

ścia

re

akcj

i łań

cuch

owej

bull

posł

ugiw

ać s

ię

poję

ciam

i en

ergi

a sp

oczy

nkow

a d

eficy

t m

asy

ene

rgia

wią

zani

a

bullob

liczy

ć en

ergi

ę sp

oczy

nkow

ą

defic

yt m

asy

ene

rgię

w

iąza

nia

dla

roacuteżn

ych

pier

wia

stkoacute

w

bullpr

zean

aliz

ować

wyk

res

zale

żnoś

ci e

nerg

ii w

iąza

nia

przy

pada

jące

j

na je

den

nukl

eon

E Aw

od li

czby

nuk

leon

oacutew

wch

odzą

cych

w s

kład

ją

dra

atom

u

bullzn

ając

mas

y pr

oton

u

neut

ronu

ele

ktro

nu

i ato

mu

o lic

zbie

m

asow

ej A

obl

iczy

ć en

ergi

ę w

iąza

nia

tego

at

omu

bullna

pod

staw

ie

wyk

resu

zal

eżno

ści

E AA

w(

) wyj

aśni

ć

otrz

ymyw

anie

wie

lkic

h en

ergi

i w re

akcj

ach

rozs

zcze

pien

ia c

iężk

ich

jąde

r6

Bom

ba a

tom

owa

en

erge

tyka

jądr

owa

bullpo

dać

przy

kład

y

wyk

orzy

stan

ia e

nerg

ii ją

drow

ej

bullop

isać

bud

owę

i zas

adę

dzia

łani

a re

akto

ra

jądr

oweg

obull

opis

ać d

ział

anie

el

ektr

owni

jądr

owej

bull

wym

ieni

ć ko

rzyś

ci

i zag

roże

nia

zwią

zane

z

wyk

orzy

stan

iem

en

ergi

i jąd

row

ej

bullop

isać

zas

adę

dzia

łani

a bo

mby

ato

mow

ej

bullop

isać

bud

owę

bom

by

atom

owej

bull

przy

goto

wać

w

ypow

iedź

na

tem

at

Czy

elek

trow

nie

jądr

owe

są n

iebe

zpie

czne

bullod

szuk

ać in

form

acje

i p

rzyg

otow

ać

prez

enta

cję

na te

mat

sk

łado

wan

ia o

dpad

oacutew

radi

oakt

ywny

ch

i zw

iąza

nych

z ty

m

zagr

ożeń

21

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

7Re

akcj

e ją

drow

e S

łońc

e i b

omba

wod

orow

abull

poda

ć pr

zykł

ad re

akcj

i ją

drow

ej

bullna

zwać

reak

cje

zach

odzą

ce w

Sło

ńcu

i w in

nych

gw

iazd

ach

bullod

pow

iedz

ieć

na

pyta

nie

jaki

e re

akcj

e są

źr

oacutedłe

m e

nerg

ii Sł

ońca

bullw

ymie

nić

i obj

aśni

ć roacute

żne

rodz

aje

reak

cji

jądr

owyc

hbull

zast

osow

ać z

asad

y za

chow

ania

licz

by

nukl

eonoacute

w ł

adun

ku

elek

tryc

zneg

o or

az

ener

gii w

reak

cjac

h ją

drow

ych

bullpo

dać

war

unki

ni

ezbę

dne

do z

ajśc

ia

reak

cji t

erm

ojąd

row

ej

bullop

isać

pro

ces

fuzj

i le

kkic

h ją

der n

a pr

zykł

adzi

e cy

klu

pp

bullop

isać

reak

cje

zach

odzą

ce w

bom

bie

wod

orow

ej

bullpo

roacutew

nać

ener

gie

uwal

nian

e w

reak

cjac

h sy

ntez

y i r

eakc

jach

ro

zszc

zepi

enia

5 Ś

wia

t gal

akty

k

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1N

asza

Gal

akty

ka

Inne

gal

akty

kibull

opis

ać b

udow

ę na

szej

G

alak

tyki

bull

opis

ać p

ołoż

enie

U

kład

u Sł

onec

zneg

o w

Gal

akty

ce

bullpo

dać

wie

k U

kład

u Sł

onec

zneg

o

bullw

yjaś

nić

jak

pow

stał

y Sł

ońce

i pl

anet

ybull

opis

ać s

posoacute

b w

yzna

czen

ia w

ieku

pr

oacutebek

ksi

ężyc

owyc

h

i met

eory

toacutew

bullpo

dać

przy

bliż

oną

liczb

ę ga

lakt

yk d

ostę

pnyc

h na

szym

obs

erw

acjo

m

bullpo

dać

przy

bliż

oną

liczb

ę gw

iazd

w g

alak

tyce

22

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

2Pr

awo

Hub

blersquo

abull

na p

rzyk

ładz

ie m

odel

u ba

loni

ka w

ytłu

mac

zyć

obse

rwow

any

fakt

ro

zsze

rzan

ia s

ię

Wsz

echś

wia

ta

bullpo

dać

wie

k W

szec

hśw

iata

bullpo

dać

treś

ć pr

awa

Hub

ble

a z

apis

ać

je w

zore

m u

r = H

r

i obj

aśni

ć w

ielk

ości

w

ystę

pują

ce w

tym

w

zorz

ebull

wyj

aśni

ć te

rmin

bdquou

ciec

zka

gala

ktyk

rdquo

bullob

liczy

ć w

iek

W

szec

hśw

iata

bull

obja

śnić

jak

na

pods

taw

ie p

raw

a H

ubbl

ea

wni

osku

jem

y

że g

alak

tyki

odd

alaj

ą si

ę od

sie

bie

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c pr

awo

Hub

ble

a

3Te

oria

Wie

lkie

go

Wyb

uchu

bullok

reśl

ić p

oczą

tek

znan

ego

nam

W

szec

hśw

iata

term

inem

bdquoW

ielk

i Wyb

uchrdquo

bullop

isać

Wie

lki W

ybuc

hbull

wyj

aśni

ć c

o to

jest

pr

omie

niow

anie

re

likto

we

bullpo

dać

argu

men

ty

prze

maw

iają

ce z

a sł

uszn

ości

ą te

orii

Wie

lkie

go W

ybuc

hu

23

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VII PROCEDURY OSIĄGANIA CELOacuteW

Nauczanie fizyki według prezentowanego programu powinno się odbywać zgodnie z teorią kształcenia wielostronnego Uczniowie powinni być systematycznie aktywizowani do prze-prowadzania wszechstronnych operacji umysłowych

Praca powinna przebiegać w roacuteżnych tokach nauczania głoacutewnie w toku problemowym i podającym W miarę możliwości nauczyciel powinien także stosować tok praktyczny i eks-ponujący

W ramach toku podającego szczegoacutelnie przydatne będą metody bull praca z książką bull pogadanka bull pokaz bull opis bull Tok problemowy powinien być realizowany głoacutewnie poprzez takie metody jak bull dyskusja bull metody sytuacyjne bull metoda seminaryjna bull metoda projektoacutew

Tok praktyczny w nauczaniu fizyki jest realizowany poprzez stosowanie metody obserwa-cji i doświadczeń w tym także symulowanych

W zależności od treści nauczania nauczyciel powinien na każdej lekcji stosować roacuteżne metody Świadome roacuteżnicowanie podczas lekcji metod nauczania zdaniem M Śnieżyńskie-go1 aktywizuje ucznioacutew uatrakcyjnia zajęcia i przyczynia się do zrozumienia i trwalszego zapamiętania opracowanego materiału

I tak np pokaz animacja lub symulacja zjawiska może służyć zainicjowaniu bdquoburzy moacute-zgoacutewrdquo Praca z podręcznikiem może być wstępem do dyskusji podczas ktoacuterej uczniowie wykorzystają zdobytą samodzielnie wiedzę lub rozwiązywania problemoacutew

Tok eksponujący związany z przeżywaniem i wyzwalaniem stanoacutew emocjonalnych może być połączony z zastosowaniem metod problemowych np dyskusji nad wynikami obser-wacji

Wśroacuted szczegoacutelnie przydatnych metod opartych na toku podającym celowo nie wymie-niono wykładu Uważamy że ze względu na trudności ucznioacutew w koncentracji brak umie-jętności wyselekcjonowania przez nich najistotniejszych elementoacutew i brak umiejętności efektywnego notowania wykład w konwencjonalnej postaci powinien być stosowany incy-dentalnie

Znacznie użyteczniejszy na lekcjach fizyki może być wykład realizowany w sposoacuteb proble-mowo-programowany W takim przypadku temat wykładu zostaje zamieniony w problem głoacutewny a tezy ndash w problemy szczegoacutełowe Po udzieleniu odpowiedzi na każde pytanie-pro-blem nauczyciel odwołuje się do ucznioacutew ktoacuterzy mogą stawiać pytania i żądać powtoacuterzenia niejasnych kwestii Powstające sprzężenie zwrotne między nauczycielem i uczniami zapo-biega powstawaniu luk i umożliwia natychmiastową weryfikację wiedzy

Szczegoacutelną wartość w nauczaniu fizyki mają metody problemowe ktoacutere rozbudzają ak-tywność intelektualną ucznioacutew wyzwalają samodzielne i twoacutercze myślenie Pracując takimi metodami nauczyciel odgrywa rolę inspiratora i doradcy w rozwiązywaniu trudniejszych kwestii Nauczyciel powinien zadbać o jak najczęstsze stawianie ucznioacutew w sytuacji proble-

1 Marian Śnieżyński Dialog edukacyjny Wydawnictwo Naukowe PAT Krakoacutew 2001

24

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

mowej i indywidualizowanie nauczania poprzez roacuteżnicowanie problemoacutew dla poszczegoacutel-nych grup ucznioacutew w zależności od ich aktualnych możliwości intelektualnych

Metody te są preferowane przez reformę edukacji W nauczaniu fizyki te preferencje mogą się objawiać w szerszym stosowaniu metody sytuacyjnej Powinna ona obejmować nie tylko sytuacje wymagające dokonywania obliczeń (zadania obliczeniowe opisujące pewną sytu-ację fizyczną) ale przede wszystkim sytuacje wymagające wyjaśniania oceniania przewi-dywania poszukiwania argumentoacutew itp Nauczyciel powinien przy tym stwarzać uczniom możliwości do formułowania dłuższych wypowiedzi w języku fizyki zwracając uwagę na poprawność merytoryczną i logiczną

Zatrważające doniesienia o powszechnym w polskim społeczeństwie braku rozumienia czytanego tekstu nakładają na nauczycieli obowiązek stosowania metody polegającej na pracy z dostarczonym przez nauczyciela tekstem i prezentacją jego treści (metoda semi-naryjna)

Według M Śnieżyńskiego metoda ta ma dużą wartość dydaktyczną ponieważ bdquouczy kon-centracji uwagi czytania ze zrozumieniem poszerza zakres słownictwa uczy odpowiedzial-ności za słowordquo Stosowanie tej metody w nauczaniu fizyki przyczyni się do ukształtowania umiejętności posługiwania się przez ucznioacutew językiem fizyki poprawnego definiowania wielkości fizycznych odczytywania ich sensu fizycznego ze wzoroacutew definicyjnych ustalania zależności od innych wielkości fizycznych poprawnego wypowiadania treści praw fizycz-nych i zapisywania ich w języku matematyki poprawnej interpretacji praw przedstawionych w matematycznej formie

Podstawa programowa nakłada na nauczyciela fizyki obowiązek kształtowania umie-jętności

bull obserwacji i opisywania zjawisk fizycznych i astronomicznych bull wykonywania doświadczeń fizycznych i prostych obserwacji astronomicznych zapi-

sywania i analizowania wynikoacutew bull oraz sporządzania i interpretacji wykresoacutew

Umiejętności te należy kształtować posługując się metodami toku praktycznego tj po-kazem połączonym z obserwacją oraz doświadczeniem Doświadczenie powinno być przez ucznioacutew zaplanowane a po jego wykonaniu powinno nastąpić opracowanie i zaprezento-wanie wynikoacutew Ze względu na małą liczbę godzin fizyki brak podziału na grupy i mizerne wyposażenie pracowni skomplikowane doświadczenia wymagające długiego czasu wy-konywania i drogiej aparatury zastępuje się prostymi doświadczeniami z wykorzystaniem przedmiotoacutew codziennego użytku Rodzaj wykorzystywanych materiałoacutew nie wpływa na wartość naukową doświadczenia Ważne jest natomiast jego staranne przygotowanie za-roacutewno od strony metodycznej (uświadomienie celu przedyskutowanie koncepcji doświad-czenia sformułowanie problemu przedyskutowanie hipotez weryfikacja hipotez i wy-prowadzenie wnioskoacutew) jak i organizacyjnej (przygotowanie koniecznych przedmiotoacutew ustalenie formy pracy indywidualnej lub zespołowej)

W praktyce ze względu na ograniczenia czasowe lub specyfikę nauczanych treści real-ne doświadczenia fizyczne są zastępowane przez symulacje komputerowe lub doświadcze-nia sfilmowane Jakkolwiek doświadczenie symulowane nigdy nie zastąpi doświadczenia realnego dobrze przygotowany nauczyciel może je włączyć w problemowy tok nauczania z dużą korzyścią dla ucznioacutew Modelowanie i symulacje komputerowe są nieocenione w realizacji treści dotyczących mikroświata i kosmologii czyli treści ktoacutere ze swej natury nie mogą być ilustrowane realnym doświadczeniem Bezwzględnie konieczne jest jednak wy-konanie chociaż kilku doświadczeń

25

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Proponujemy np bull badanie ruchu po okręgu bull badanie zależności barwy światła i intensywności świecenia metalu od jego tempe-

ratury bull wykrywanie promieniowania jonizującego za pomocą licznika Geigera-Mullera bull badanie pochłaniania promieniowania jonizującego przez roacuteżne materiały bull badanie zależności natężenia promieniowania od odległości od źroacutedła bull wyznaczanie odległości do trudno dostępnego obiektu z wykorzystaniem zjawiska

paralaksyWedług M Śnieżyńskiego kluczowymi umiejętnościami kształtowanymi w zreformowa-

nej szkole mają być bdquoumiejętności efektywnego wspoacutełdziałania w zespole i pracy w grupie budowania więzi międzyludzkich podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji skutecznego działania na gruncie zachowania obowiązujących norm rozwiązywanie pro-blemoacutew w twoacuterczy sposoacuteb poszukiwanie porządkowanie i wykorzystywanie informacji z roacuteżnych źroacutedeł odnoszenie do praktyki zdobytej wiedzy oraz tworzenie potrzebnych do-świadczeń i nawykoacutew rozwoacutej osobistych zainteresowańrdquo

Wszystkie wymienione wyżej umiejętności mogą być kształtowane przy wykorzystaniu metody projektoacutew Według K Chałas istota tej metody bdquozawiera się w samodzielnym podej-mowaniu i realizacji przez ucznioacutew określonych dużych przedsięwzięć na podstawie przyję-tych wcześniej zasad reguł i procedur postępowaniardquo2

Projekty realizowane w praktyce szkolnej mogą być wykonywane indywidualnie i zespoło-wo Mogą mieć charakter poznawczy (projekty typu bdquoopisaćrdquo bdquosprawdzićrdquo bdquoodkryćrdquo) lub prak-tyczny (typu bdquousprawnićrdquo bdquowykonaćrdquo bdquowynaleźćrdquo) Mogą także łączyć oba charaktery działania

Według K Chałas metoda projektoacutew ma wszechstronne walory edukacyjne bull przyczynia się do wielostronnego kształcenia osobowości ucznia bull przyczynia się do realizacji zadań zreformowanej szkoły poprzez kształtowanie umie-

jętności bull wdraża ucznioacutew do pracy naukowo-badawczej bull przyczynia się do rozwoju zainteresowań ucznioacutew bull ma duże walory wychowawcze

Ucząc fizyki staramy się wymagać od ucznioacutew bull samodzielnego wyszukiwania i gromadzenia materiałoacutew służących do opracowania

wybranych zagadnień z fizyki lub tematoacutew interdyscyplinarnych bull korzystania z literatury popularnonaukowej bull sporządzania konspektoacutew notatek i referatoacutew na zadany temat

Wszystkie te rodzaje aktywności ucznioacutew mogą stanowić elementy realizacji metody pro-jektoacutew ktoacuterą nauczyciele fizyki powinni uwzględnić w swojej pracy Prezentowany program nauczania daje takie możliwości Oto propozycje tematoacutew do zastosowania metody projek-toacutew

bull Źroacutedła energii XXI wieku bull Za i przeciw energetyce jądrowej bull Ewolucja poglądoacutew na budowę Wszechświata

Wymienione i inne3 problemy mogą stanowić także tematykę szkolnych sesji popularno-naukowych

2 Krystyna Chałas Metoda projektoacutew i jej egzemplifikacja w praktyce Wydawnictwo Nowa Era Warszawa 20003 Biblioteka Nauczyciela Fizyki zeszyt 4 Metoda projektoacutew ZamKor Krakoacutew 2005

26

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Teoria kształcenia wielostronnego postuluje stosowanie wielu urozmaiconych środkoacutew dydaktycznych W nauczaniu fizyki oproacutecz tradycyjnego zestawu środkoacutew związanych głoacutewnie z wykonywaniem doświadczeń ogromną rolę zaczyna odgrywać komputer Inte-raktywne programy komputerowe indywidualizują nauczanie np pozwalają samodziel-nie eksperymentować i opracowywać wyniki pomiaroacutew Głoacutewnym źroacutedłem informacji dla ucznioacutew staje się Internet Osiągnięcia naukowe docierają do ucznioacutew bez bdquopośrednikoacutewrdquo Uczniowie nawet z najmniejszych miejscowości mogą się włączać do międzynarodowych badań astronomicznych (np programu Telescopes in Education czy Hands on Universe)

Szkoła powinna wspierać nauczyciela w osiąganiu założonych celoacutew stwarzając jak naj-lepsze warunki do wszechstronnej aktywności ucznioacutew na lekcjach fizyki i zajęciach poza-lekcyjnych przez

bull odpowiednie wyposażenie pracowni fizycznej bull stworzenie uczniom możliwości pracy z komputerem (dostęp do Internetu) bull gromadzenie w bibliotece encyklopedii (także multimedialnych) poradnikoacutew encyklo-

pedycznych leksykonoacutew literatury popularnonaukowej czasopism popularnonauko-wych (np bdquoŚwiat Naukirdquo bdquoWiedza i Życierdquo bdquoMłody Technikrdquo bdquoFotonrdquo) filmoacutew edukacyjnych

PROCEDURY SZCZEGOacuteŁOWE CHARAKTERYSTYCZNE DLA FIZYKI

1 Rozpoznawanie opis i wyjaśnianie zjawisk fizycznychKształtowanie kompetencji zwanej znajomością zjawisk powinno się odbywać w każdym przypadku zgodnie z jednakową procedurą postępowania

bull odkrywanie i obserwacja zjawiska bull wprowadzenie pojęć fizycznych służących do opisu zjawiska bull opis obserwowanego zjawiska w języku fizyki bull wyjaśnienie zjawiska na podstawie poznanych praw fizycznych bull (ewentualnie) matematyczny opis zjawiska

2 Wprowadzanie pojęć i wielkości fizycznychBardzo ważne jest przestrzeganie kolejnych faz wprowadzania pojęć (faza konceptualizacji faza formalizacji faza schematyzacji) przy czym w działach Fizyka atomowa i Fizyka jądrowa należy położyć szczegoacutelny nacisk na fazę konceptualizacji

3 Odczytywanie wielkości fizycznych z wykresu i szacowanie niepewności pomiarowychKażdorazowo po sporządzeniu wykresu w oparciu o wiedzę matematyczną ucznia należy mu uświadomić jaka to funkcja matematyczna jakie wielkości można odczytać z wykresu i jak oszacować niepewności pomiarowe

4 Planowanie wykonywanie i analiza eksperymentoacutew fizycznychUczniowie powinni przeprowadzać doświadczenia lub ich symulacje analizować je i prezen-tować

5 Czytanie tekstoacutew fizycznych ze zrozumieniemUczniowie powinni czytać teksty fizyczne (dostosowane do ich poziomu) porządkować zdobyte wiadomości ze względu na stopień ważności i strukturę kontrolować stopień ich zrozumienia i zapamiętania

27

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

6 Zbieranie i porządkowanie informacji pochodzących z roacuteżnych źroacutedełUczniowie powinni możliwie często zbierać informacje na wybrany temat korzystając z lite ratury młodzieżowej popularnonaukowej telewizji Internetu

7 Przygotowanie i prezentowanie dłuższych wypowiedzi o tematyce fizycznejUczniowie powinni prezentować przygotowaną wcześniej wypowiedź w oparciu o plan i materiał ilustracyjny Powinni przy tym przestrzegać poprawności merytorycznej precyzyj-nego i zrozumiałego wyrażania myśli i wyznaczonego czasu wypowiedzi

8 Przygotowanie wypowiedzi w formie pisemnejUczniowie powinni wypowiadać się w formie pisemnej na wybrane tematy z fizyki

9 Rozwiązywanie problemoacutewUczniowie powinni samodzielnie lub w zespole rozwiązywać drobne problemy jakościowe i ilościowe prezentować je klasie uczestniczyć w konstruktywnej dyskusji precyzyjnie i ja-sno formułować myśli analizować i eliminować popełniane błędy

10 Rozwiązywanie zadań fizycznychDo rozwiązywania typowych zadań fizycznych uczniowie powinni tworzyć i stosować kon-sekwentnie i ze zrozumieniem algorytmy postępowania

11 Dyskusja wynikoacutew zadańUczniowie powinni w formie ustnej pisemnej przeprowadzać dyskusję wynikoacutew zadań o du-żej wartości praktycznej

12 Samokształcenie i samokontrolaW celu wdrożenia do samokształcenia i samokontroli uczniowie powinni samodzielnie wy-konywać zadania z podręcznika testy Sprawdź swoją wiedzę oraz (ewentualnie) rozwiązy-wać zadania i testy ze zbioroacutew poleconych przez nauczyciela

Nauczyciel może roacutewnież zachęcić ucznioacutew do korzystania z wybranych działoacutew multime-dialnego kursu fizyki przygotowanego przez wydawnictwo ZamKor i rozwiązywania zadań interaktywnych i podsumowujących (zawierających wskazoacutewki i szczegoacutełowe rozwiązania)

13 Wykorzystanie Internetu i interaktywnych programoacutew dydaktycznychUczniowie powinni w miarę możliwości korzystać z komputera (Internetu interaktywnych programoacutew kształcących np publikowanych na stronie wwwzamkorpl)

28

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VIII PROPOZYCJE METOD OCENY OSIĄGNIĘĆ UCZNIOacuteW

Celem nauczania jest kształtowanie kompetencji kluczowych niezbędnych człowiekowi w dorosłym życiu niezależnie od rodzaju wykształcenia i wykonywanego zawodu W na-uczaniu fizyki sprawdzaniem i ocenianiem należy więc objąć nie tylko umiejętności związa-ne ściśle z tym przedmiotem ale także związane z jego walorami ogoacutelnokształcącymi Wiele ważnych osiągnięć można oceniać tylko opisowo w dłuższym czasie

Tradycyjne odpytywanie przy tablicy powinno być zastąpione ocenianiem w trakcie dys-kusji Nauczyciel nastawiony na sterowanie przebiegiem uczenia się ucznioacutew nie powinien oddzielać sprawdzania i oceniania od nauczaniaProponujemy następujące metody sprawdzania osiągnięć ucznioacutew

1 bdquoSamosprawdzanierdquo czyli samokontrolaa) Uczeń rozwiązuje samodzielnie zadania z podręcznika i testy Sprawdź swoją wiedzę oraz

zadania z poleconych przez nauczyciela zbioroacutew zadań lub testoacutew i ocenia jaki procent zadań potrafi rozwiązać

b) Uczeń pracuje samodzielnie z interaktywnymi programami komputerowymi kontroluje liczbę koniecznych wskazoacutewek i objaśnień z ktoacuterych musi korzystać

2 Zbiorowa dyskusjaPodstawą do indywidualnych ocen ucznioacutew może być dyskusja

Inicjatorem dyskusji jest zwykle nauczyciel ale może być nim także uczeń ktoacutery przeczy-tał lub zauważył coś dla niego niezrozumiałego a mającego związek z opracowywanymi na lekcjach treściami W tym drugim przypadku nauczyciel powinien dopuszczać do dyskusji tylko woacutewczas gdy uczeń jest do prezentacji problemu dobrze przygotowany

Nauczyciel kieruje dyskusją roacutewnocześnie notując uwagi o ważnych elementach w wy-stąpieniach poszczegoacutelnych ucznioacutew

3 Obserwacja ucznioacutew w trakcie uczenia sięNauczyciel obserwuje indywidualną pracę ucznioacutew w toku lekcji i ich pracę w zespole Oce-nia wiedzę pomysłowość i oryginalność w rozwiązywaniu problemoacutew aktywność zaanga-żowanie umiejętność wspoacutełpracy

4 Sprawdzanie i ocenianie prac pisemnycha) Nauczyciel sprawdza i ocenia wypracowania przygotowane na podstawie literatury po-

pularnonaukowej Internetu telewizjib) Nauczyciel sprawdza i ocenia wyniki testoacutew i sprawdzianoacutew

5 Wszechstronna ocena prezentacji przygotowanych na podstawie jednego przeczy-tanego tekstu lub wielu roacuteżnych źroacutedeł

6 Sprawdzanie i ocenianie działalności praktycznej ucznioacutewOcenie podlegają wykonywane przez ucznia w toku lekcji pomiary i doświadczenia oraz mo-dele wykonane samodzielnie w domu

16

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

3 F

izyk

a at

omow

a

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1 2

Zjaw

isko

foto

elek

tryc

zne

zew

nętr

zne

bullw

yjaś

nić

poję

cie

foto

nu

bullza

pisa

ć w

zoacuter n

a en

ergi

ę fo

tonu

bull

poda

ć pr

zykł

ady

prak

tycz

nego

w

ykor

zyst

ania

zja

wis

ka

foto

elek

tryc

zneg

o

bullop

isać

i ob

jaśn

ić

zjaw

isko

fo

toel

ektr

yczn

ebull

opis

ać ś

wia

tło ja

ko

wią

zkę

foto

noacutew

bull

wyj

aśni

ć o

d cz

ego

zale

ży li

czba

fo

toel

ektr

onoacutew

bull

wyj

aśni

ć o

d cz

ego

zale

ży m

aksy

mal

na

ener

gia

kine

tycz

na

foto

elek

tron

oacutew

bullob

jaśn

ić w

zoacuter E

inst

eina

op

isuj

ący

zjaw

isko

fo

toel

ektr

yczn

ebull

oblic

zyć

min

imal

ną

częs

totli

woś

ć i m

aksy

mal

ną d

ługo

ść

fali

prom

ieni

owan

ia

wyw

ołuj

ąceg

o ef

ekt

foto

elek

tryc

zny

dla

met

alu

o da

nej p

racy

w

yjśc

ia

bullop

isać

bud

owę

zas

adę

dzia

łani

a i z

asto

sow

ania

fo

toko

moacuter

ki

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c w

zoacuter E

inst

eina

bull

odcz

ytyw

ać in

form

acje

z

wyk

resu

zal

eżno

ści

E k(n)

bullpr

zeds

taw

ić w

ynik

i do

świa

dcze

ń św

iadc

zący

ch

o kw

anto

wym

ch

arak

terz

e od

dzia

ływ

ania

św

iatła

z

mat

erią

bull

spor

ządz

ić i

obja

śnić

w

ykre

s za

leżn

ości

m

aksy

mal

nej

ener

gii k

inet

yczn

ej

foto

elek

tron

oacutew

od c

zęst

otliw

ości

pr

omie

niow

ania

w

ywoł

ując

ego

efek

t fo

toel

ektr

yczn

y dl

a fo

toka

tod

wyk

onan

ych

z roacute

żnyc

h m

etal

ibull

wyj

aśni

ć c

o to

zna

czy

że

św

iatło

ma

natu

rę

dual

ną

3 4

O p

rom

ieni

owan

iu

ciał

wid

mac

h ci

ągły

ch

i wid

mac

h lin

iow

ych

bullro

zroacuteż

nić

wid

mo

ciąg

łe

i wid

mo

linio

we

bullro

zroacuteż

nić

wid

mo

emis

yjne

i ab

sorp

cyjn

e

bullop

isać

wid

mo

prom

ieni

owan

ia c

iał

stał

ych

i cie

czy

bullop

isać

wid

ma

gazoacute

w

jedn

oato

mow

ych

i par

pi

erw

iast

koacutew

bull

wyj

aśni

ć roacute

żnic

e m

iędz

y w

idm

em e

mis

yjny

m

i abs

orpc

yjny

m

bullop

isać

szc

zegoacute

łow

o w

idm

o at

omu

wod

oru

bull

obja

śnić

wzoacute

r Bal

mer

abull

opis

ać m

etod

ę an

aliz

y w

idm

owej

bull

poda

ć pr

zykł

ady

za

stos

owan

ia a

naliz

y w

idm

owej

bullob

liczy

ć dł

ugoś

ci fa

l od

pow

iada

jący

ch li

niom

w

idzi

alne

j czę

ści w

idm

a at

omu

wod

oru

bullob

jaśn

ić u

ogoacutel

nion

y w

zoacuter B

alm

era

17

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5 6

Mod

el B

ohra

bu

dow

y at

omu

bullpr

zeds

taw

ić m

odel

Bo

hra

budo

wy

atom

u i p

odst

awow

e za

łoże

nia

tego

mod

elu

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że p

rom

ieni

e or

bit

w a

tom

ie w

odor

u są

sk

wan

tow

ane

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że e

nerg

ia e

lekt

ronu

w

ato

mie

wod

oru

jest

sk

wan

tow

ana

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że a

tom

wod

oru

jest

w

sta

nie

pods

taw

owym

lu

b w

zbud

zony

m

bullob

liczy

ć pr

omie

nie

kole

jnyc

h or

bit w

ato

mie

w

odor

u

bullob

liczy

ć en

ergi

ę el

ektr

onu

na d

owol

nej

orbi

cie

atom

u w

odor

ubull

oblic

zyć

roacuteżn

ice

ener

gii

pom

iędz

y po

ziom

ami

ener

gety

czny

mi a

tom

u w

odor

ubull

wyj

aśni

ć po

wst

awan

ie

linio

weg

o w

idm

a em

isyj

nego

i w

idm

a ab

sorp

cyjn

ego

atom

u w

odor

u

bullob

liczy

ć cz

ęsto

tliw

ość

i dłu

gość

fali

prom

ieni

owan

ia

poch

łani

aneg

o lu

b em

itow

aneg

o pr

zez

atom

bull

wyj

aśni

ć po

wst

awan

ie

serii

wid

mow

ych

atom

u w

odor

ubull

wyk

azać

że

uogoacute

lnio

ny

wzoacute

r Bal

mer

a je

st

zgod

ny z

e w

zore

m

wyn

ikaj

ącym

z m

odel

u Bo

hra

bullw

yjaś

nić

pow

staw

anie

lin

ii Fr

aunh

ofer

a

18

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

4 F

izyk

a ją

drow

a

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1O

dkry

cie

prom

ieni

otw

oacutercz

ości

Pr

omie

niow

anie

jądr

owe

i jeg

o w

łaśc

iwoś

ci

bullw

ymie

nić

rodz

aje

prom

ieni

owan

ia

jądr

oweg

o w

ystę

pują

cego

w

prz

yrod

zie

bullpr

zeds

taw

ić

pods

taw

owe

fakt

y do

tycz

ące

odkr

ycia

pr

omie

niow

ania

ją

drow

ego

bullop

isać

wkł

ad M

arii

Skło

dow

skie

j-Cur

ie

w b

adan

ia n

ad

prom

ieni

otw

oacutercz

ości

ąbull

omoacutew

ić w

łaśc

iwoś

ci

prom

ieni

owan

ia a

b i g

bullw

yjaś

nić

do

czeg

o sł

uży

liczn

ik G

-M

bullpr

zeds

taw

ić

wni

oski

wyn

ikaj

ące

z do

świa

dcze

nia

Wyk

ryw

anie

pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go za

pom

ocą

liczn

ika

G-M

bullod

szuk

ać in

form

acje

o

prom

ieni

owan

iu X

bull

wsk

azać

isto

tną

roacuteżn

icę

mię

dzy

prom

ieni

owan

iem

X

a pr

omie

niow

anie

m

jądr

owym

bull

przy

goto

wać

pr

ezen

tacj

ę na

te

mat

His

toria

od

kryc

ia i b

adan

ia

prom

ieni

owan

ia

jądr

oweg

o2

Odd

ział

ywan

ie

prom

ieni

owan

ia

joni

zują

cego

z

mat

erią

Dzi

ałan

ie

prom

ieni

owan

ia n

a or

gani

zmy

żyw

e

bullw

ymie

nić

pods

taw

owe

zasa

dy o

chro

ny p

rzed

pr

omie

niow

anie

m

joni

zują

cym

bull

ocen

ić s

zkod

liwoś

ć pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go

poch

łani

aneg

o pr

zez

ciał

o cz

łow

ieka

w

roacuteżn

ych

sytu

acja

ch

bullw

yjaś

nić

poję

cie

daw

ki

poch

łoni

ętej

i p

odać

jej

jedn

ostk

ę

bullw

yjaś

nić

poję

cie

daw

ki

skut

eczn

ej i

poda

ć je

j je

dnos

tkę

bullop

isać

wyb

rany

sp

osoacuteb

wyk

ryw

ania

pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go

bullob

liczy

ć da

wkę

po

chło

nięt

ąbull

wyj

aśni

ć po

jęci

e m

ocy

daw

ki

bullw

yjaś

nić

do

czeg

o sł

użą

dozy

met

ry

bullpo

dejm

ować

św

iado

me

dzia

łani

a na

rzec

z oc

hron

y śr

odow

iska

nat

ural

nego

pr

zed

nadm

iern

ym

prom

ieni

owan

iem

jo

nizu

jący

m (a

b g

X)

bullod

szuk

ać i

prze

dsta

wić

in

form

acje

na

tem

at

moż

liwoś

ci z

bada

nia

stęż

enia

rado

nu

w s

woi

m o

tocz

eniu

19

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

3 D

ośw

iadc

zeni

e Ru

ther

ford

a

Budo

wa

jądr

a at

omow

ego

bullop

isać

bud

owę

jądr

a at

omow

ego

bullpo

sług

iwać

się

po

jęci

ami

jądr

o at

omow

e p

roto

n

neut

ron

nuk

leon

pi

erw

iast

ek i

zoto

p

bullop

isać

doś

wia

dcze

nie

Ruth

erfo

rda

i om

oacutewić

je

go z

nacz

enie

bull

poda

ć sk

ład

jądr

a at

omow

ego

na

pods

taw

ie li

czby

m

asow

ej i

atom

owej

bullpr

zepr

owad

zić

rozu

mow

anie

kt

oacutere

poka

że ż

e w

ytłu

mac

zeni

e w

ynik

u do

świa

dcze

nia

Ruth

erfo

rda

jest

m

ożliw

e ty

lko

przy

za

łoże

niu

że

praw

ie

cała

mas

a at

omu

jest

sk

upio

na w

jądr

ze

o śr

edni

cy m

niej

szej

ok

105 ra

zy o

d śr

edni

cy

atom

u

bullw

ykon

ać i

omoacutew

ić

sym

ulac

ję

dośw

iadc

zeni

a Ru

ther

ford

abull

odsz

ukać

info

rmac

je n

a te

mat

mod

eli b

udow

y ją

dra

atom

oweg

o i o

moacutew

ić je

den

z ni

ch

4Pr

awo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

M

etod

a da

tow

ania

iz

otop

oweg

o

bullop

isać

rozp

ady

alfa

i b

eta

bullw

yjaś

nić

poję

cie

czas

u po

łow

iczn

ego

rozp

adu

bullza

pisa

ć sc

hem

aty

rozp

adoacutew

alfa

i be

ta

bullop

isać

spo

soacuteb

pow

staw

ania

pr

omie

niow

ania

ga

mm

a

bullpo

sług

iwać

się

poj

ęcie

m

jądr

a st

abiln

ego

i nie

stab

ilneg

obull

posł

ugiw

ać s

ię p

ojęc

iem

cz

asu

poło

wic

zneg

o ro

zpad

ubull

nary

sow

ać w

ykre

s za

leżn

ości

od

czas

u lic

zby

jąde

r kt

oacutere

uleg

ły

rozp

adow

ibull

obja

śnić

pra

wo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

bullw

yjaś

nić

zasa

dę

dato

wan

ia s

ubst

ancj

i na

pod

staw

ie je

j skł

adu

izot

opow

ego

i sto

sow

ać

tę z

asad

ę w

zad

ania

ch

bullw

ykon

ać d

ośw

iadc

zeni

e

sym

uluj

ące

rozp

ad

pr

omie

niot

woacuter

czy

bullza

pisa

ć pr

awo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

w p

osta

ci

N =

N0 (1

2)t

T bull

poda

ć se

ns fi

zycz

ny

i jed

nost

kę a

ktyw

nośc

i pr

omie

niot

woacuter

czej

bull

rozw

iązy

wać

zad

ania

ob

licze

niow

e s

tosu

jąc

wzo

ry N

= N

0(12

)tT o

raz

A =

A (1

2)t

T bull

wyj

aśni

ć c

o to

zn

aczy

że

rozp

ad

prom

ieni

otw

oacutercz

y m

a ch

arak

ter s

taty

styc

zny

20

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5En

ergi

a w

iąza

nia

Re

akcj

a ro

zszc

zepi

enia

bullop

isać

reak

cję

rozs

zcze

pien

ia u

ranu

92235U

bullw

yjaś

nić

na

czym

po

lega

reak

cja

łańc

ucho

wa

bullpo

dać

war

unki

zaj

ścia

re

akcj

i łań

cuch

owej

bull

posł

ugiw

ać s

ię

poję

ciam

i en

ergi

a sp

oczy

nkow

a d

eficy

t m

asy

ene

rgia

wią

zani

a

bullob

liczy

ć en

ergi

ę sp

oczy

nkow

ą

defic

yt m

asy

ene

rgię

w

iąza

nia

dla

roacuteżn

ych

pier

wia

stkoacute

w

bullpr

zean

aliz

ować

wyk

res

zale

żnoś

ci e

nerg

ii w

iąza

nia

przy

pada

jące

j

na je

den

nukl

eon

E Aw

od li

czby

nuk

leon

oacutew

wch

odzą

cych

w s

kład

ją

dra

atom

u

bullzn

ając

mas

y pr

oton

u

neut

ronu

ele

ktro

nu

i ato

mu

o lic

zbie

m

asow

ej A

obl

iczy

ć en

ergi

ę w

iąza

nia

tego

at

omu

bullna

pod

staw

ie

wyk

resu

zal

eżno

ści

E AA

w(

) wyj

aśni

ć

otrz

ymyw

anie

wie

lkic

h en

ergi

i w re

akcj

ach

rozs

zcze

pien

ia c

iężk

ich

jąde

r6

Bom

ba a

tom

owa

en

erge

tyka

jądr

owa

bullpo

dać

przy

kład

y

wyk

orzy

stan

ia e

nerg

ii ją

drow

ej

bullop

isać

bud

owę

i zas

adę

dzia

łani

a re

akto

ra

jądr

oweg

obull

opis

ać d

ział

anie

el

ektr

owni

jądr

owej

bull

wym

ieni

ć ko

rzyś

ci

i zag

roże

nia

zwią

zane

z

wyk

orzy

stan

iem

en

ergi

i jąd

row

ej

bullop

isać

zas

adę

dzia

łani

a bo

mby

ato

mow

ej

bullop

isać

bud

owę

bom

by

atom

owej

bull

przy

goto

wać

w

ypow

iedź

na

tem

at

Czy

elek

trow

nie

jądr

owe

są n

iebe

zpie

czne

bullod

szuk

ać in

form

acje

i p

rzyg

otow

ać

prez

enta

cję

na te

mat

sk

łado

wan

ia o

dpad

oacutew

radi

oakt

ywny

ch

i zw

iąza

nych

z ty

m

zagr

ożeń

21

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

7Re

akcj

e ją

drow

e S

łońc

e i b

omba

wod

orow

abull

poda

ć pr

zykł

ad re

akcj

i ją

drow

ej

bullna

zwać

reak

cje

zach

odzą

ce w

Sło

ńcu

i w in

nych

gw

iazd

ach

bullod

pow

iedz

ieć

na

pyta

nie

jaki

e re

akcj

e są

źr

oacutedłe

m e

nerg

ii Sł

ońca

bullw

ymie

nić

i obj

aśni

ć roacute

żne

rodz

aje

reak

cji

jądr

owyc

hbull

zast

osow

ać z

asad

y za

chow

ania

licz

by

nukl

eonoacute

w ł

adun

ku

elek

tryc

zneg

o or

az

ener

gii w

reak

cjac

h ją

drow

ych

bullpo

dać

war

unki

ni

ezbę

dne

do z

ajśc

ia

reak

cji t

erm

ojąd

row

ej

bullop

isać

pro

ces

fuzj

i le

kkic

h ją

der n

a pr

zykł

adzi

e cy

klu

pp

bullop

isać

reak

cje

zach

odzą

ce w

bom

bie

wod

orow

ej

bullpo

roacutew

nać

ener

gie

uwal

nian

e w

reak

cjac

h sy

ntez

y i r

eakc

jach

ro

zszc

zepi

enia

5 Ś

wia

t gal

akty

k

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1N

asza

Gal

akty

ka

Inne

gal

akty

kibull

opis

ać b

udow

ę na

szej

G

alak

tyki

bull

opis

ać p

ołoż

enie

U

kład

u Sł

onec

zneg

o w

Gal

akty

ce

bullpo

dać

wie

k U

kład

u Sł

onec

zneg

o

bullw

yjaś

nić

jak

pow

stał

y Sł

ońce

i pl

anet

ybull

opis

ać s

posoacute

b w

yzna

czen

ia w

ieku

pr

oacutebek

ksi

ężyc

owyc

h

i met

eory

toacutew

bullpo

dać

przy

bliż

oną

liczb

ę ga

lakt

yk d

ostę

pnyc

h na

szym

obs

erw

acjo

m

bullpo

dać

przy

bliż

oną

liczb

ę gw

iazd

w g

alak

tyce

22

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

2Pr

awo

Hub

blersquo

abull

na p

rzyk

ładz

ie m

odel

u ba

loni

ka w

ytłu

mac

zyć

obse

rwow

any

fakt

ro

zsze

rzan

ia s

ię

Wsz

echś

wia

ta

bullpo

dać

wie

k W

szec

hśw

iata

bullpo

dać

treś

ć pr

awa

Hub

ble

a z

apis

ać

je w

zore

m u

r = H

r

i obj

aśni

ć w

ielk

ości

w

ystę

pują

ce w

tym

w

zorz

ebull

wyj

aśni

ć te

rmin

bdquou

ciec

zka

gala

ktyk

rdquo

bullob

liczy

ć w

iek

W

szec

hśw

iata

bull

obja

śnić

jak

na

pods

taw

ie p

raw

a H

ubbl

ea

wni

osku

jem

y

że g

alak

tyki

odd

alaj

ą si

ę od

sie

bie

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c pr

awo

Hub

ble

a

3Te

oria

Wie

lkie

go

Wyb

uchu

bullok

reśl

ić p

oczą

tek

znan

ego

nam

W

szec

hśw

iata

term

inem

bdquoW

ielk

i Wyb

uchrdquo

bullop

isać

Wie

lki W

ybuc

hbull

wyj

aśni

ć c

o to

jest

pr

omie

niow

anie

re

likto

we

bullpo

dać

argu

men

ty

prze

maw

iają

ce z

a sł

uszn

ości

ą te

orii

Wie

lkie

go W

ybuc

hu

23

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VII PROCEDURY OSIĄGANIA CELOacuteW

Nauczanie fizyki według prezentowanego programu powinno się odbywać zgodnie z teorią kształcenia wielostronnego Uczniowie powinni być systematycznie aktywizowani do prze-prowadzania wszechstronnych operacji umysłowych

Praca powinna przebiegać w roacuteżnych tokach nauczania głoacutewnie w toku problemowym i podającym W miarę możliwości nauczyciel powinien także stosować tok praktyczny i eks-ponujący

W ramach toku podającego szczegoacutelnie przydatne będą metody bull praca z książką bull pogadanka bull pokaz bull opis bull Tok problemowy powinien być realizowany głoacutewnie poprzez takie metody jak bull dyskusja bull metody sytuacyjne bull metoda seminaryjna bull metoda projektoacutew

Tok praktyczny w nauczaniu fizyki jest realizowany poprzez stosowanie metody obserwa-cji i doświadczeń w tym także symulowanych

W zależności od treści nauczania nauczyciel powinien na każdej lekcji stosować roacuteżne metody Świadome roacuteżnicowanie podczas lekcji metod nauczania zdaniem M Śnieżyńskie-go1 aktywizuje ucznioacutew uatrakcyjnia zajęcia i przyczynia się do zrozumienia i trwalszego zapamiętania opracowanego materiału

I tak np pokaz animacja lub symulacja zjawiska może służyć zainicjowaniu bdquoburzy moacute-zgoacutewrdquo Praca z podręcznikiem może być wstępem do dyskusji podczas ktoacuterej uczniowie wykorzystają zdobytą samodzielnie wiedzę lub rozwiązywania problemoacutew

Tok eksponujący związany z przeżywaniem i wyzwalaniem stanoacutew emocjonalnych może być połączony z zastosowaniem metod problemowych np dyskusji nad wynikami obser-wacji

Wśroacuted szczegoacutelnie przydatnych metod opartych na toku podającym celowo nie wymie-niono wykładu Uważamy że ze względu na trudności ucznioacutew w koncentracji brak umie-jętności wyselekcjonowania przez nich najistotniejszych elementoacutew i brak umiejętności efektywnego notowania wykład w konwencjonalnej postaci powinien być stosowany incy-dentalnie

Znacznie użyteczniejszy na lekcjach fizyki może być wykład realizowany w sposoacuteb proble-mowo-programowany W takim przypadku temat wykładu zostaje zamieniony w problem głoacutewny a tezy ndash w problemy szczegoacutełowe Po udzieleniu odpowiedzi na każde pytanie-pro-blem nauczyciel odwołuje się do ucznioacutew ktoacuterzy mogą stawiać pytania i żądać powtoacuterzenia niejasnych kwestii Powstające sprzężenie zwrotne między nauczycielem i uczniami zapo-biega powstawaniu luk i umożliwia natychmiastową weryfikację wiedzy

Szczegoacutelną wartość w nauczaniu fizyki mają metody problemowe ktoacutere rozbudzają ak-tywność intelektualną ucznioacutew wyzwalają samodzielne i twoacutercze myślenie Pracując takimi metodami nauczyciel odgrywa rolę inspiratora i doradcy w rozwiązywaniu trudniejszych kwestii Nauczyciel powinien zadbać o jak najczęstsze stawianie ucznioacutew w sytuacji proble-

1 Marian Śnieżyński Dialog edukacyjny Wydawnictwo Naukowe PAT Krakoacutew 2001

24

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

mowej i indywidualizowanie nauczania poprzez roacuteżnicowanie problemoacutew dla poszczegoacutel-nych grup ucznioacutew w zależności od ich aktualnych możliwości intelektualnych

Metody te są preferowane przez reformę edukacji W nauczaniu fizyki te preferencje mogą się objawiać w szerszym stosowaniu metody sytuacyjnej Powinna ona obejmować nie tylko sytuacje wymagające dokonywania obliczeń (zadania obliczeniowe opisujące pewną sytu-ację fizyczną) ale przede wszystkim sytuacje wymagające wyjaśniania oceniania przewi-dywania poszukiwania argumentoacutew itp Nauczyciel powinien przy tym stwarzać uczniom możliwości do formułowania dłuższych wypowiedzi w języku fizyki zwracając uwagę na poprawność merytoryczną i logiczną

Zatrważające doniesienia o powszechnym w polskim społeczeństwie braku rozumienia czytanego tekstu nakładają na nauczycieli obowiązek stosowania metody polegającej na pracy z dostarczonym przez nauczyciela tekstem i prezentacją jego treści (metoda semi-naryjna)

Według M Śnieżyńskiego metoda ta ma dużą wartość dydaktyczną ponieważ bdquouczy kon-centracji uwagi czytania ze zrozumieniem poszerza zakres słownictwa uczy odpowiedzial-ności za słowordquo Stosowanie tej metody w nauczaniu fizyki przyczyni się do ukształtowania umiejętności posługiwania się przez ucznioacutew językiem fizyki poprawnego definiowania wielkości fizycznych odczytywania ich sensu fizycznego ze wzoroacutew definicyjnych ustalania zależności od innych wielkości fizycznych poprawnego wypowiadania treści praw fizycz-nych i zapisywania ich w języku matematyki poprawnej interpretacji praw przedstawionych w matematycznej formie

Podstawa programowa nakłada na nauczyciela fizyki obowiązek kształtowania umie-jętności

bull obserwacji i opisywania zjawisk fizycznych i astronomicznych bull wykonywania doświadczeń fizycznych i prostych obserwacji astronomicznych zapi-

sywania i analizowania wynikoacutew bull oraz sporządzania i interpretacji wykresoacutew

Umiejętności te należy kształtować posługując się metodami toku praktycznego tj po-kazem połączonym z obserwacją oraz doświadczeniem Doświadczenie powinno być przez ucznioacutew zaplanowane a po jego wykonaniu powinno nastąpić opracowanie i zaprezento-wanie wynikoacutew Ze względu na małą liczbę godzin fizyki brak podziału na grupy i mizerne wyposażenie pracowni skomplikowane doświadczenia wymagające długiego czasu wy-konywania i drogiej aparatury zastępuje się prostymi doświadczeniami z wykorzystaniem przedmiotoacutew codziennego użytku Rodzaj wykorzystywanych materiałoacutew nie wpływa na wartość naukową doświadczenia Ważne jest natomiast jego staranne przygotowanie za-roacutewno od strony metodycznej (uświadomienie celu przedyskutowanie koncepcji doświad-czenia sformułowanie problemu przedyskutowanie hipotez weryfikacja hipotez i wy-prowadzenie wnioskoacutew) jak i organizacyjnej (przygotowanie koniecznych przedmiotoacutew ustalenie formy pracy indywidualnej lub zespołowej)

W praktyce ze względu na ograniczenia czasowe lub specyfikę nauczanych treści real-ne doświadczenia fizyczne są zastępowane przez symulacje komputerowe lub doświadcze-nia sfilmowane Jakkolwiek doświadczenie symulowane nigdy nie zastąpi doświadczenia realnego dobrze przygotowany nauczyciel może je włączyć w problemowy tok nauczania z dużą korzyścią dla ucznioacutew Modelowanie i symulacje komputerowe są nieocenione w realizacji treści dotyczących mikroświata i kosmologii czyli treści ktoacutere ze swej natury nie mogą być ilustrowane realnym doświadczeniem Bezwzględnie konieczne jest jednak wy-konanie chociaż kilku doświadczeń

25

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Proponujemy np bull badanie ruchu po okręgu bull badanie zależności barwy światła i intensywności świecenia metalu od jego tempe-

ratury bull wykrywanie promieniowania jonizującego za pomocą licznika Geigera-Mullera bull badanie pochłaniania promieniowania jonizującego przez roacuteżne materiały bull badanie zależności natężenia promieniowania od odległości od źroacutedła bull wyznaczanie odległości do trudno dostępnego obiektu z wykorzystaniem zjawiska

paralaksyWedług M Śnieżyńskiego kluczowymi umiejętnościami kształtowanymi w zreformowa-

nej szkole mają być bdquoumiejętności efektywnego wspoacutełdziałania w zespole i pracy w grupie budowania więzi międzyludzkich podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji skutecznego działania na gruncie zachowania obowiązujących norm rozwiązywanie pro-blemoacutew w twoacuterczy sposoacuteb poszukiwanie porządkowanie i wykorzystywanie informacji z roacuteżnych źroacutedeł odnoszenie do praktyki zdobytej wiedzy oraz tworzenie potrzebnych do-świadczeń i nawykoacutew rozwoacutej osobistych zainteresowańrdquo

Wszystkie wymienione wyżej umiejętności mogą być kształtowane przy wykorzystaniu metody projektoacutew Według K Chałas istota tej metody bdquozawiera się w samodzielnym podej-mowaniu i realizacji przez ucznioacutew określonych dużych przedsięwzięć na podstawie przyję-tych wcześniej zasad reguł i procedur postępowaniardquo2

Projekty realizowane w praktyce szkolnej mogą być wykonywane indywidualnie i zespoło-wo Mogą mieć charakter poznawczy (projekty typu bdquoopisaćrdquo bdquosprawdzićrdquo bdquoodkryćrdquo) lub prak-tyczny (typu bdquousprawnićrdquo bdquowykonaćrdquo bdquowynaleźćrdquo) Mogą także łączyć oba charaktery działania

Według K Chałas metoda projektoacutew ma wszechstronne walory edukacyjne bull przyczynia się do wielostronnego kształcenia osobowości ucznia bull przyczynia się do realizacji zadań zreformowanej szkoły poprzez kształtowanie umie-

jętności bull wdraża ucznioacutew do pracy naukowo-badawczej bull przyczynia się do rozwoju zainteresowań ucznioacutew bull ma duże walory wychowawcze

Ucząc fizyki staramy się wymagać od ucznioacutew bull samodzielnego wyszukiwania i gromadzenia materiałoacutew służących do opracowania

wybranych zagadnień z fizyki lub tematoacutew interdyscyplinarnych bull korzystania z literatury popularnonaukowej bull sporządzania konspektoacutew notatek i referatoacutew na zadany temat

Wszystkie te rodzaje aktywności ucznioacutew mogą stanowić elementy realizacji metody pro-jektoacutew ktoacuterą nauczyciele fizyki powinni uwzględnić w swojej pracy Prezentowany program nauczania daje takie możliwości Oto propozycje tematoacutew do zastosowania metody projek-toacutew

bull Źroacutedła energii XXI wieku bull Za i przeciw energetyce jądrowej bull Ewolucja poglądoacutew na budowę Wszechświata

Wymienione i inne3 problemy mogą stanowić także tematykę szkolnych sesji popularno-naukowych

2 Krystyna Chałas Metoda projektoacutew i jej egzemplifikacja w praktyce Wydawnictwo Nowa Era Warszawa 20003 Biblioteka Nauczyciela Fizyki zeszyt 4 Metoda projektoacutew ZamKor Krakoacutew 2005

26

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Teoria kształcenia wielostronnego postuluje stosowanie wielu urozmaiconych środkoacutew dydaktycznych W nauczaniu fizyki oproacutecz tradycyjnego zestawu środkoacutew związanych głoacutewnie z wykonywaniem doświadczeń ogromną rolę zaczyna odgrywać komputer Inte-raktywne programy komputerowe indywidualizują nauczanie np pozwalają samodziel-nie eksperymentować i opracowywać wyniki pomiaroacutew Głoacutewnym źroacutedłem informacji dla ucznioacutew staje się Internet Osiągnięcia naukowe docierają do ucznioacutew bez bdquopośrednikoacutewrdquo Uczniowie nawet z najmniejszych miejscowości mogą się włączać do międzynarodowych badań astronomicznych (np programu Telescopes in Education czy Hands on Universe)

Szkoła powinna wspierać nauczyciela w osiąganiu założonych celoacutew stwarzając jak naj-lepsze warunki do wszechstronnej aktywności ucznioacutew na lekcjach fizyki i zajęciach poza-lekcyjnych przez

bull odpowiednie wyposażenie pracowni fizycznej bull stworzenie uczniom możliwości pracy z komputerem (dostęp do Internetu) bull gromadzenie w bibliotece encyklopedii (także multimedialnych) poradnikoacutew encyklo-

pedycznych leksykonoacutew literatury popularnonaukowej czasopism popularnonauko-wych (np bdquoŚwiat Naukirdquo bdquoWiedza i Życierdquo bdquoMłody Technikrdquo bdquoFotonrdquo) filmoacutew edukacyjnych

PROCEDURY SZCZEGOacuteŁOWE CHARAKTERYSTYCZNE DLA FIZYKI

1 Rozpoznawanie opis i wyjaśnianie zjawisk fizycznychKształtowanie kompetencji zwanej znajomością zjawisk powinno się odbywać w każdym przypadku zgodnie z jednakową procedurą postępowania

bull odkrywanie i obserwacja zjawiska bull wprowadzenie pojęć fizycznych służących do opisu zjawiska bull opis obserwowanego zjawiska w języku fizyki bull wyjaśnienie zjawiska na podstawie poznanych praw fizycznych bull (ewentualnie) matematyczny opis zjawiska

2 Wprowadzanie pojęć i wielkości fizycznychBardzo ważne jest przestrzeganie kolejnych faz wprowadzania pojęć (faza konceptualizacji faza formalizacji faza schematyzacji) przy czym w działach Fizyka atomowa i Fizyka jądrowa należy położyć szczegoacutelny nacisk na fazę konceptualizacji

3 Odczytywanie wielkości fizycznych z wykresu i szacowanie niepewności pomiarowychKażdorazowo po sporządzeniu wykresu w oparciu o wiedzę matematyczną ucznia należy mu uświadomić jaka to funkcja matematyczna jakie wielkości można odczytać z wykresu i jak oszacować niepewności pomiarowe

4 Planowanie wykonywanie i analiza eksperymentoacutew fizycznychUczniowie powinni przeprowadzać doświadczenia lub ich symulacje analizować je i prezen-tować

5 Czytanie tekstoacutew fizycznych ze zrozumieniemUczniowie powinni czytać teksty fizyczne (dostosowane do ich poziomu) porządkować zdobyte wiadomości ze względu na stopień ważności i strukturę kontrolować stopień ich zrozumienia i zapamiętania

27

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

6 Zbieranie i porządkowanie informacji pochodzących z roacuteżnych źroacutedełUczniowie powinni możliwie często zbierać informacje na wybrany temat korzystając z lite ratury młodzieżowej popularnonaukowej telewizji Internetu

7 Przygotowanie i prezentowanie dłuższych wypowiedzi o tematyce fizycznejUczniowie powinni prezentować przygotowaną wcześniej wypowiedź w oparciu o plan i materiał ilustracyjny Powinni przy tym przestrzegać poprawności merytorycznej precyzyj-nego i zrozumiałego wyrażania myśli i wyznaczonego czasu wypowiedzi

8 Przygotowanie wypowiedzi w formie pisemnejUczniowie powinni wypowiadać się w formie pisemnej na wybrane tematy z fizyki

9 Rozwiązywanie problemoacutewUczniowie powinni samodzielnie lub w zespole rozwiązywać drobne problemy jakościowe i ilościowe prezentować je klasie uczestniczyć w konstruktywnej dyskusji precyzyjnie i ja-sno formułować myśli analizować i eliminować popełniane błędy

10 Rozwiązywanie zadań fizycznychDo rozwiązywania typowych zadań fizycznych uczniowie powinni tworzyć i stosować kon-sekwentnie i ze zrozumieniem algorytmy postępowania

11 Dyskusja wynikoacutew zadańUczniowie powinni w formie ustnej pisemnej przeprowadzać dyskusję wynikoacutew zadań o du-żej wartości praktycznej

12 Samokształcenie i samokontrolaW celu wdrożenia do samokształcenia i samokontroli uczniowie powinni samodzielnie wy-konywać zadania z podręcznika testy Sprawdź swoją wiedzę oraz (ewentualnie) rozwiązy-wać zadania i testy ze zbioroacutew poleconych przez nauczyciela

Nauczyciel może roacutewnież zachęcić ucznioacutew do korzystania z wybranych działoacutew multime-dialnego kursu fizyki przygotowanego przez wydawnictwo ZamKor i rozwiązywania zadań interaktywnych i podsumowujących (zawierających wskazoacutewki i szczegoacutełowe rozwiązania)

13 Wykorzystanie Internetu i interaktywnych programoacutew dydaktycznychUczniowie powinni w miarę możliwości korzystać z komputera (Internetu interaktywnych programoacutew kształcących np publikowanych na stronie wwwzamkorpl)

28

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VIII PROPOZYCJE METOD OCENY OSIĄGNIĘĆ UCZNIOacuteW

Celem nauczania jest kształtowanie kompetencji kluczowych niezbędnych człowiekowi w dorosłym życiu niezależnie od rodzaju wykształcenia i wykonywanego zawodu W na-uczaniu fizyki sprawdzaniem i ocenianiem należy więc objąć nie tylko umiejętności związa-ne ściśle z tym przedmiotem ale także związane z jego walorami ogoacutelnokształcącymi Wiele ważnych osiągnięć można oceniać tylko opisowo w dłuższym czasie

Tradycyjne odpytywanie przy tablicy powinno być zastąpione ocenianiem w trakcie dys-kusji Nauczyciel nastawiony na sterowanie przebiegiem uczenia się ucznioacutew nie powinien oddzielać sprawdzania i oceniania od nauczaniaProponujemy następujące metody sprawdzania osiągnięć ucznioacutew

1 bdquoSamosprawdzanierdquo czyli samokontrolaa) Uczeń rozwiązuje samodzielnie zadania z podręcznika i testy Sprawdź swoją wiedzę oraz

zadania z poleconych przez nauczyciela zbioroacutew zadań lub testoacutew i ocenia jaki procent zadań potrafi rozwiązać

b) Uczeń pracuje samodzielnie z interaktywnymi programami komputerowymi kontroluje liczbę koniecznych wskazoacutewek i objaśnień z ktoacuterych musi korzystać

2 Zbiorowa dyskusjaPodstawą do indywidualnych ocen ucznioacutew może być dyskusja

Inicjatorem dyskusji jest zwykle nauczyciel ale może być nim także uczeń ktoacutery przeczy-tał lub zauważył coś dla niego niezrozumiałego a mającego związek z opracowywanymi na lekcjach treściami W tym drugim przypadku nauczyciel powinien dopuszczać do dyskusji tylko woacutewczas gdy uczeń jest do prezentacji problemu dobrze przygotowany

Nauczyciel kieruje dyskusją roacutewnocześnie notując uwagi o ważnych elementach w wy-stąpieniach poszczegoacutelnych ucznioacutew

3 Obserwacja ucznioacutew w trakcie uczenia sięNauczyciel obserwuje indywidualną pracę ucznioacutew w toku lekcji i ich pracę w zespole Oce-nia wiedzę pomysłowość i oryginalność w rozwiązywaniu problemoacutew aktywność zaanga-żowanie umiejętność wspoacutełpracy

4 Sprawdzanie i ocenianie prac pisemnycha) Nauczyciel sprawdza i ocenia wypracowania przygotowane na podstawie literatury po-

pularnonaukowej Internetu telewizjib) Nauczyciel sprawdza i ocenia wyniki testoacutew i sprawdzianoacutew

5 Wszechstronna ocena prezentacji przygotowanych na podstawie jednego przeczy-tanego tekstu lub wielu roacuteżnych źroacutedeł

6 Sprawdzanie i ocenianie działalności praktycznej ucznioacutewOcenie podlegają wykonywane przez ucznia w toku lekcji pomiary i doświadczenia oraz mo-dele wykonane samodzielnie w domu

17

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5 6

Mod

el B

ohra

bu

dow

y at

omu

bullpr

zeds

taw

ić m

odel

Bo

hra

budo

wy

atom

u i p

odst

awow

e za

łoże

nia

tego

mod

elu

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że p

rom

ieni

e or

bit

w a

tom

ie w

odor

u są

sk

wan

tow

ane

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że e

nerg

ia e

lekt

ronu

w

ato

mie

wod

oru

jest

sk

wan

tow

ana

bullw

yjaś

nić

co

to z

nacz

y

że a

tom

wod

oru

jest

w

sta

nie

pods

taw

owym

lu

b w

zbud

zony

m

bullob

liczy

ć pr

omie

nie

kole

jnyc

h or

bit w

ato

mie

w

odor

u

bullob

liczy

ć en

ergi

ę el

ektr

onu

na d

owol

nej

orbi

cie

atom

u w

odor

ubull

oblic

zyć

roacuteżn

ice

ener

gii

pom

iędz

y po

ziom

ami

ener

gety

czny

mi a

tom

u w

odor

ubull

wyj

aśni

ć po

wst

awan

ie

linio

weg

o w

idm

a em

isyj

nego

i w

idm

a ab

sorp

cyjn

ego

atom

u w

odor

u

bullob

liczy

ć cz

ęsto

tliw

ość

i dłu

gość

fali

prom

ieni

owan

ia

poch

łani

aneg

o lu

b em

itow

aneg

o pr

zez

atom

bull

wyj

aśni

ć po

wst

awan

ie

serii

wid

mow

ych

atom

u w

odor

ubull

wyk

azać

że

uogoacute

lnio

ny

wzoacute

r Bal

mer

a je

st

zgod

ny z

e w

zore

m

wyn

ikaj

ącym

z m

odel

u Bo

hra

bullw

yjaś

nić

pow

staw

anie

lin

ii Fr

aunh

ofer

a

18

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

4 F

izyk

a ją

drow

a

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1O

dkry

cie

prom

ieni

otw

oacutercz

ości

Pr

omie

niow

anie

jądr

owe

i jeg

o w

łaśc

iwoś

ci

bullw

ymie

nić

rodz

aje

prom

ieni

owan

ia

jądr

oweg

o w

ystę

pują

cego

w

prz

yrod

zie

bullpr

zeds

taw

ić

pods

taw

owe

fakt

y do

tycz

ące

odkr

ycia

pr

omie

niow

ania

ją

drow

ego

bullop

isać

wkł

ad M

arii

Skło

dow

skie

j-Cur

ie

w b

adan

ia n

ad

prom

ieni

otw

oacutercz

ości

ąbull

omoacutew

ić w

łaśc

iwoś

ci

prom

ieni

owan

ia a

b i g

bullw

yjaś

nić

do

czeg

o sł

uży

liczn

ik G

-M

bullpr

zeds

taw

ić

wni

oski

wyn

ikaj

ące

z do

świa

dcze

nia

Wyk

ryw

anie

pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go za

pom

ocą

liczn

ika

G-M

bullod

szuk

ać in

form

acje

o

prom

ieni

owan

iu X

bull

wsk

azać

isto

tną

roacuteżn

icę

mię

dzy

prom

ieni

owan

iem

X

a pr

omie

niow

anie

m

jądr

owym

bull

przy

goto

wać

pr

ezen

tacj

ę na

te

mat

His

toria

od

kryc

ia i b

adan

ia

prom

ieni

owan

ia

jądr

oweg

o2

Odd

ział

ywan

ie

prom

ieni

owan

ia

joni

zują

cego

z

mat

erią

Dzi

ałan

ie

prom

ieni

owan

ia n

a or

gani

zmy

żyw

e

bullw

ymie

nić

pods

taw

owe

zasa

dy o

chro

ny p

rzed

pr

omie

niow

anie

m

joni

zują

cym

bull

ocen

ić s

zkod

liwoś

ć pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go

poch

łani

aneg

o pr

zez

ciał

o cz

łow

ieka

w

roacuteżn

ych

sytu

acja

ch

bullw

yjaś

nić

poję

cie

daw

ki

poch

łoni

ętej

i p

odać

jej

jedn

ostk

ę

bullw

yjaś

nić

poję

cie

daw

ki

skut

eczn

ej i

poda

ć je

j je

dnos

tkę

bullop

isać

wyb

rany

sp

osoacuteb

wyk

ryw

ania

pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go

bullob

liczy

ć da

wkę

po

chło

nięt

ąbull

wyj

aśni

ć po

jęci

e m

ocy

daw

ki

bullw

yjaś

nić

do

czeg

o sł

użą

dozy

met

ry

bullpo

dejm

ować

św

iado

me

dzia

łani

a na

rzec

z oc

hron

y śr

odow

iska

nat

ural

nego

pr

zed

nadm

iern

ym

prom

ieni

owan

iem

jo

nizu

jący

m (a

b g

X)

bullod

szuk

ać i

prze

dsta

wić

in

form

acje

na

tem

at

moż

liwoś

ci z

bada

nia

stęż

enia

rado

nu

w s

woi

m o

tocz

eniu

19

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

3 D

ośw

iadc

zeni

e Ru

ther

ford

a

Budo

wa

jądr

a at

omow

ego

bullop

isać

bud

owę

jądr

a at

omow

ego

bullpo

sług

iwać

się

po

jęci

ami

jądr

o at

omow

e p

roto

n

neut

ron

nuk

leon

pi

erw

iast

ek i

zoto

p

bullop

isać

doś

wia

dcze

nie

Ruth

erfo

rda

i om

oacutewić

je

go z

nacz

enie

bull

poda

ć sk

ład

jądr

a at

omow

ego

na

pods

taw

ie li

czby

m

asow

ej i

atom

owej

bullpr

zepr

owad

zić

rozu

mow

anie

kt

oacutere

poka

że ż

e w

ytłu

mac

zeni

e w

ynik

u do

świa

dcze

nia

Ruth

erfo

rda

jest

m

ożliw

e ty

lko

przy

za

łoże

niu

że

praw

ie

cała

mas

a at

omu

jest

sk

upio

na w

jądr

ze

o śr

edni

cy m

niej

szej

ok

105 ra

zy o

d śr

edni

cy

atom

u

bullw

ykon

ać i

omoacutew

ić

sym

ulac

ję

dośw

iadc

zeni

a Ru

ther

ford

abull

odsz

ukać

info

rmac

je n

a te

mat

mod

eli b

udow

y ją

dra

atom

oweg

o i o

moacutew

ić je

den

z ni

ch

4Pr

awo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

M

etod

a da

tow

ania

iz

otop

oweg

o

bullop

isać

rozp

ady

alfa

i b

eta

bullw

yjaś

nić

poję

cie

czas

u po

łow

iczn

ego

rozp

adu

bullza

pisa

ć sc

hem

aty

rozp

adoacutew

alfa

i be

ta

bullop

isać

spo

soacuteb

pow

staw

ania

pr

omie

niow

ania

ga

mm

a

bullpo

sług

iwać

się

poj

ęcie

m

jądr

a st

abiln

ego

i nie

stab

ilneg

obull

posł

ugiw

ać s

ię p

ojęc

iem

cz

asu

poło

wic

zneg

o ro

zpad

ubull

nary

sow

ać w

ykre

s za

leżn

ości

od

czas

u lic

zby

jąde

r kt

oacutere

uleg

ły

rozp

adow

ibull

obja

śnić

pra

wo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

bullw

yjaś

nić

zasa

dę

dato

wan

ia s

ubst

ancj

i na

pod

staw

ie je

j skł

adu

izot

opow

ego

i sto

sow

ać

tę z

asad

ę w

zad

ania

ch

bullw

ykon

ać d

ośw

iadc

zeni

e

sym

uluj

ące

rozp

ad

pr

omie

niot

woacuter

czy

bullza

pisa

ć pr

awo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

w p

osta

ci

N =

N0 (1

2)t

T bull

poda

ć se

ns fi

zycz

ny

i jed

nost

kę a

ktyw

nośc

i pr

omie

niot

woacuter

czej

bull

rozw

iązy

wać

zad

ania

ob

licze

niow

e s

tosu

jąc

wzo

ry N

= N

0(12

)tT o

raz

A =

A (1

2)t

T bull

wyj

aśni

ć c

o to

zn

aczy

że

rozp

ad

prom

ieni

otw

oacutercz

y m

a ch

arak

ter s

taty

styc

zny

20

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5En

ergi

a w

iąza

nia

Re

akcj

a ro

zszc

zepi

enia

bullop

isać

reak

cję

rozs

zcze

pien

ia u

ranu

92235U

bullw

yjaś

nić

na

czym

po

lega

reak

cja

łańc

ucho

wa

bullpo

dać

war

unki

zaj

ścia

re

akcj

i łań

cuch

owej

bull

posł

ugiw

ać s

ię

poję

ciam

i en

ergi

a sp

oczy

nkow

a d

eficy

t m

asy

ene

rgia

wią

zani

a

bullob

liczy

ć en

ergi

ę sp

oczy

nkow

ą

defic

yt m

asy

ene

rgię

w

iąza

nia

dla

roacuteżn

ych

pier

wia

stkoacute

w

bullpr

zean

aliz

ować

wyk

res

zale

żnoś

ci e

nerg

ii w

iąza

nia

przy

pada

jące

j

na je

den

nukl

eon

E Aw

od li

czby

nuk

leon

oacutew

wch

odzą

cych

w s

kład

ją

dra

atom

u

bullzn

ając

mas

y pr

oton

u

neut

ronu

ele

ktro

nu

i ato

mu

o lic

zbie

m

asow

ej A

obl

iczy

ć en

ergi

ę w

iąza

nia

tego

at

omu

bullna

pod

staw

ie

wyk

resu

zal

eżno

ści

E AA

w(

) wyj

aśni

ć

otrz

ymyw

anie

wie

lkic

h en

ergi

i w re

akcj

ach

rozs

zcze

pien

ia c

iężk

ich

jąde

r6

Bom

ba a

tom

owa

en

erge

tyka

jądr

owa

bullpo

dać

przy

kład

y

wyk

orzy

stan

ia e

nerg

ii ją

drow

ej

bullop

isać

bud

owę

i zas

adę

dzia

łani

a re

akto

ra

jądr

oweg

obull

opis

ać d

ział

anie

el

ektr

owni

jądr

owej

bull

wym

ieni

ć ko

rzyś

ci

i zag

roże

nia

zwią

zane

z

wyk

orzy

stan

iem

en

ergi

i jąd

row

ej

bullop

isać

zas

adę

dzia

łani

a bo

mby

ato

mow

ej

bullop

isać

bud

owę

bom

by

atom

owej

bull

przy

goto

wać

w

ypow

iedź

na

tem

at

Czy

elek

trow

nie

jądr

owe

są n

iebe

zpie

czne

bullod

szuk

ać in

form

acje

i p

rzyg

otow

ać

prez

enta

cję

na te

mat

sk

łado

wan

ia o

dpad

oacutew

radi

oakt

ywny

ch

i zw

iąza

nych

z ty

m

zagr

ożeń

21

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

7Re

akcj

e ją

drow

e S

łońc

e i b

omba

wod

orow

abull

poda

ć pr

zykł

ad re

akcj

i ją

drow

ej

bullna

zwać

reak

cje

zach

odzą

ce w

Sło

ńcu

i w in

nych

gw

iazd

ach

bullod

pow

iedz

ieć

na

pyta

nie

jaki

e re

akcj

e są

źr

oacutedłe

m e

nerg

ii Sł

ońca

bullw

ymie

nić

i obj

aśni

ć roacute

żne

rodz

aje

reak

cji

jądr

owyc

hbull

zast

osow

ać z

asad

y za

chow

ania

licz

by

nukl

eonoacute

w ł

adun

ku

elek

tryc

zneg

o or

az

ener

gii w

reak

cjac

h ją

drow

ych

bullpo

dać

war

unki

ni

ezbę

dne

do z

ajśc

ia

reak

cji t

erm

ojąd

row

ej

bullop

isać

pro

ces

fuzj

i le

kkic

h ją

der n

a pr

zykł

adzi

e cy

klu

pp

bullop

isać

reak

cje

zach

odzą

ce w

bom

bie

wod

orow

ej

bullpo

roacutew

nać

ener

gie

uwal

nian

e w

reak

cjac

h sy

ntez

y i r

eakc

jach

ro

zszc

zepi

enia

5 Ś

wia

t gal

akty

k

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1N

asza

Gal

akty

ka

Inne

gal

akty

kibull

opis

ać b

udow

ę na

szej

G

alak

tyki

bull

opis

ać p

ołoż

enie

U

kład

u Sł

onec

zneg

o w

Gal

akty

ce

bullpo

dać

wie

k U

kład

u Sł

onec

zneg

o

bullw

yjaś

nić

jak

pow

stał

y Sł

ońce

i pl

anet

ybull

opis

ać s

posoacute

b w

yzna

czen

ia w

ieku

pr

oacutebek

ksi

ężyc

owyc

h

i met

eory

toacutew

bullpo

dać

przy

bliż

oną

liczb

ę ga

lakt

yk d

ostę

pnyc

h na

szym

obs

erw

acjo

m

bullpo

dać

przy

bliż

oną

liczb

ę gw

iazd

w g

alak

tyce

22

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

2Pr

awo

Hub

blersquo

abull

na p

rzyk

ładz

ie m

odel

u ba

loni

ka w

ytłu

mac

zyć

obse

rwow

any

fakt

ro

zsze

rzan

ia s

ię

Wsz

echś

wia

ta

bullpo

dać

wie

k W

szec

hśw

iata

bullpo

dać

treś

ć pr

awa

Hub

ble

a z

apis

ać

je w

zore

m u

r = H

r

i obj

aśni

ć w

ielk

ości

w

ystę

pują

ce w

tym

w

zorz

ebull

wyj

aśni

ć te

rmin

bdquou

ciec

zka

gala

ktyk

rdquo

bullob

liczy

ć w

iek

W

szec

hśw

iata

bull

obja

śnić

jak

na

pods

taw

ie p

raw

a H

ubbl

ea

wni

osku

jem

y

że g

alak

tyki

odd

alaj

ą si

ę od

sie

bie

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c pr

awo

Hub

ble

a

3Te

oria

Wie

lkie

go

Wyb

uchu

bullok

reśl

ić p

oczą

tek

znan

ego

nam

W

szec

hśw

iata

term

inem

bdquoW

ielk

i Wyb

uchrdquo

bullop

isać

Wie

lki W

ybuc

hbull

wyj

aśni

ć c

o to

jest

pr

omie

niow

anie

re

likto

we

bullpo

dać

argu

men

ty

prze

maw

iają

ce z

a sł

uszn

ości

ą te

orii

Wie

lkie

go W

ybuc

hu

23

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VII PROCEDURY OSIĄGANIA CELOacuteW

Nauczanie fizyki według prezentowanego programu powinno się odbywać zgodnie z teorią kształcenia wielostronnego Uczniowie powinni być systematycznie aktywizowani do prze-prowadzania wszechstronnych operacji umysłowych

Praca powinna przebiegać w roacuteżnych tokach nauczania głoacutewnie w toku problemowym i podającym W miarę możliwości nauczyciel powinien także stosować tok praktyczny i eks-ponujący

W ramach toku podającego szczegoacutelnie przydatne będą metody bull praca z książką bull pogadanka bull pokaz bull opis bull Tok problemowy powinien być realizowany głoacutewnie poprzez takie metody jak bull dyskusja bull metody sytuacyjne bull metoda seminaryjna bull metoda projektoacutew

Tok praktyczny w nauczaniu fizyki jest realizowany poprzez stosowanie metody obserwa-cji i doświadczeń w tym także symulowanych

W zależności od treści nauczania nauczyciel powinien na każdej lekcji stosować roacuteżne metody Świadome roacuteżnicowanie podczas lekcji metod nauczania zdaniem M Śnieżyńskie-go1 aktywizuje ucznioacutew uatrakcyjnia zajęcia i przyczynia się do zrozumienia i trwalszego zapamiętania opracowanego materiału

I tak np pokaz animacja lub symulacja zjawiska może służyć zainicjowaniu bdquoburzy moacute-zgoacutewrdquo Praca z podręcznikiem może być wstępem do dyskusji podczas ktoacuterej uczniowie wykorzystają zdobytą samodzielnie wiedzę lub rozwiązywania problemoacutew

Tok eksponujący związany z przeżywaniem i wyzwalaniem stanoacutew emocjonalnych może być połączony z zastosowaniem metod problemowych np dyskusji nad wynikami obser-wacji

Wśroacuted szczegoacutelnie przydatnych metod opartych na toku podającym celowo nie wymie-niono wykładu Uważamy że ze względu na trudności ucznioacutew w koncentracji brak umie-jętności wyselekcjonowania przez nich najistotniejszych elementoacutew i brak umiejętności efektywnego notowania wykład w konwencjonalnej postaci powinien być stosowany incy-dentalnie

Znacznie użyteczniejszy na lekcjach fizyki może być wykład realizowany w sposoacuteb proble-mowo-programowany W takim przypadku temat wykładu zostaje zamieniony w problem głoacutewny a tezy ndash w problemy szczegoacutełowe Po udzieleniu odpowiedzi na każde pytanie-pro-blem nauczyciel odwołuje się do ucznioacutew ktoacuterzy mogą stawiać pytania i żądać powtoacuterzenia niejasnych kwestii Powstające sprzężenie zwrotne między nauczycielem i uczniami zapo-biega powstawaniu luk i umożliwia natychmiastową weryfikację wiedzy

Szczegoacutelną wartość w nauczaniu fizyki mają metody problemowe ktoacutere rozbudzają ak-tywność intelektualną ucznioacutew wyzwalają samodzielne i twoacutercze myślenie Pracując takimi metodami nauczyciel odgrywa rolę inspiratora i doradcy w rozwiązywaniu trudniejszych kwestii Nauczyciel powinien zadbać o jak najczęstsze stawianie ucznioacutew w sytuacji proble-

1 Marian Śnieżyński Dialog edukacyjny Wydawnictwo Naukowe PAT Krakoacutew 2001

24

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

mowej i indywidualizowanie nauczania poprzez roacuteżnicowanie problemoacutew dla poszczegoacutel-nych grup ucznioacutew w zależności od ich aktualnych możliwości intelektualnych

Metody te są preferowane przez reformę edukacji W nauczaniu fizyki te preferencje mogą się objawiać w szerszym stosowaniu metody sytuacyjnej Powinna ona obejmować nie tylko sytuacje wymagające dokonywania obliczeń (zadania obliczeniowe opisujące pewną sytu-ację fizyczną) ale przede wszystkim sytuacje wymagające wyjaśniania oceniania przewi-dywania poszukiwania argumentoacutew itp Nauczyciel powinien przy tym stwarzać uczniom możliwości do formułowania dłuższych wypowiedzi w języku fizyki zwracając uwagę na poprawność merytoryczną i logiczną

Zatrważające doniesienia o powszechnym w polskim społeczeństwie braku rozumienia czytanego tekstu nakładają na nauczycieli obowiązek stosowania metody polegającej na pracy z dostarczonym przez nauczyciela tekstem i prezentacją jego treści (metoda semi-naryjna)

Według M Śnieżyńskiego metoda ta ma dużą wartość dydaktyczną ponieważ bdquouczy kon-centracji uwagi czytania ze zrozumieniem poszerza zakres słownictwa uczy odpowiedzial-ności za słowordquo Stosowanie tej metody w nauczaniu fizyki przyczyni się do ukształtowania umiejętności posługiwania się przez ucznioacutew językiem fizyki poprawnego definiowania wielkości fizycznych odczytywania ich sensu fizycznego ze wzoroacutew definicyjnych ustalania zależności od innych wielkości fizycznych poprawnego wypowiadania treści praw fizycz-nych i zapisywania ich w języku matematyki poprawnej interpretacji praw przedstawionych w matematycznej formie

Podstawa programowa nakłada na nauczyciela fizyki obowiązek kształtowania umie-jętności

bull obserwacji i opisywania zjawisk fizycznych i astronomicznych bull wykonywania doświadczeń fizycznych i prostych obserwacji astronomicznych zapi-

sywania i analizowania wynikoacutew bull oraz sporządzania i interpretacji wykresoacutew

Umiejętności te należy kształtować posługując się metodami toku praktycznego tj po-kazem połączonym z obserwacją oraz doświadczeniem Doświadczenie powinno być przez ucznioacutew zaplanowane a po jego wykonaniu powinno nastąpić opracowanie i zaprezento-wanie wynikoacutew Ze względu na małą liczbę godzin fizyki brak podziału na grupy i mizerne wyposażenie pracowni skomplikowane doświadczenia wymagające długiego czasu wy-konywania i drogiej aparatury zastępuje się prostymi doświadczeniami z wykorzystaniem przedmiotoacutew codziennego użytku Rodzaj wykorzystywanych materiałoacutew nie wpływa na wartość naukową doświadczenia Ważne jest natomiast jego staranne przygotowanie za-roacutewno od strony metodycznej (uświadomienie celu przedyskutowanie koncepcji doświad-czenia sformułowanie problemu przedyskutowanie hipotez weryfikacja hipotez i wy-prowadzenie wnioskoacutew) jak i organizacyjnej (przygotowanie koniecznych przedmiotoacutew ustalenie formy pracy indywidualnej lub zespołowej)

W praktyce ze względu na ograniczenia czasowe lub specyfikę nauczanych treści real-ne doświadczenia fizyczne są zastępowane przez symulacje komputerowe lub doświadcze-nia sfilmowane Jakkolwiek doświadczenie symulowane nigdy nie zastąpi doświadczenia realnego dobrze przygotowany nauczyciel może je włączyć w problemowy tok nauczania z dużą korzyścią dla ucznioacutew Modelowanie i symulacje komputerowe są nieocenione w realizacji treści dotyczących mikroświata i kosmologii czyli treści ktoacutere ze swej natury nie mogą być ilustrowane realnym doświadczeniem Bezwzględnie konieczne jest jednak wy-konanie chociaż kilku doświadczeń

25

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Proponujemy np bull badanie ruchu po okręgu bull badanie zależności barwy światła i intensywności świecenia metalu od jego tempe-

ratury bull wykrywanie promieniowania jonizującego za pomocą licznika Geigera-Mullera bull badanie pochłaniania promieniowania jonizującego przez roacuteżne materiały bull badanie zależności natężenia promieniowania od odległości od źroacutedła bull wyznaczanie odległości do trudno dostępnego obiektu z wykorzystaniem zjawiska

paralaksyWedług M Śnieżyńskiego kluczowymi umiejętnościami kształtowanymi w zreformowa-

nej szkole mają być bdquoumiejętności efektywnego wspoacutełdziałania w zespole i pracy w grupie budowania więzi międzyludzkich podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji skutecznego działania na gruncie zachowania obowiązujących norm rozwiązywanie pro-blemoacutew w twoacuterczy sposoacuteb poszukiwanie porządkowanie i wykorzystywanie informacji z roacuteżnych źroacutedeł odnoszenie do praktyki zdobytej wiedzy oraz tworzenie potrzebnych do-świadczeń i nawykoacutew rozwoacutej osobistych zainteresowańrdquo

Wszystkie wymienione wyżej umiejętności mogą być kształtowane przy wykorzystaniu metody projektoacutew Według K Chałas istota tej metody bdquozawiera się w samodzielnym podej-mowaniu i realizacji przez ucznioacutew określonych dużych przedsięwzięć na podstawie przyję-tych wcześniej zasad reguł i procedur postępowaniardquo2

Projekty realizowane w praktyce szkolnej mogą być wykonywane indywidualnie i zespoło-wo Mogą mieć charakter poznawczy (projekty typu bdquoopisaćrdquo bdquosprawdzićrdquo bdquoodkryćrdquo) lub prak-tyczny (typu bdquousprawnićrdquo bdquowykonaćrdquo bdquowynaleźćrdquo) Mogą także łączyć oba charaktery działania

Według K Chałas metoda projektoacutew ma wszechstronne walory edukacyjne bull przyczynia się do wielostronnego kształcenia osobowości ucznia bull przyczynia się do realizacji zadań zreformowanej szkoły poprzez kształtowanie umie-

jętności bull wdraża ucznioacutew do pracy naukowo-badawczej bull przyczynia się do rozwoju zainteresowań ucznioacutew bull ma duże walory wychowawcze

Ucząc fizyki staramy się wymagać od ucznioacutew bull samodzielnego wyszukiwania i gromadzenia materiałoacutew służących do opracowania

wybranych zagadnień z fizyki lub tematoacutew interdyscyplinarnych bull korzystania z literatury popularnonaukowej bull sporządzania konspektoacutew notatek i referatoacutew na zadany temat

Wszystkie te rodzaje aktywności ucznioacutew mogą stanowić elementy realizacji metody pro-jektoacutew ktoacuterą nauczyciele fizyki powinni uwzględnić w swojej pracy Prezentowany program nauczania daje takie możliwości Oto propozycje tematoacutew do zastosowania metody projek-toacutew

bull Źroacutedła energii XXI wieku bull Za i przeciw energetyce jądrowej bull Ewolucja poglądoacutew na budowę Wszechświata

Wymienione i inne3 problemy mogą stanowić także tematykę szkolnych sesji popularno-naukowych

2 Krystyna Chałas Metoda projektoacutew i jej egzemplifikacja w praktyce Wydawnictwo Nowa Era Warszawa 20003 Biblioteka Nauczyciela Fizyki zeszyt 4 Metoda projektoacutew ZamKor Krakoacutew 2005

26

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Teoria kształcenia wielostronnego postuluje stosowanie wielu urozmaiconych środkoacutew dydaktycznych W nauczaniu fizyki oproacutecz tradycyjnego zestawu środkoacutew związanych głoacutewnie z wykonywaniem doświadczeń ogromną rolę zaczyna odgrywać komputer Inte-raktywne programy komputerowe indywidualizują nauczanie np pozwalają samodziel-nie eksperymentować i opracowywać wyniki pomiaroacutew Głoacutewnym źroacutedłem informacji dla ucznioacutew staje się Internet Osiągnięcia naukowe docierają do ucznioacutew bez bdquopośrednikoacutewrdquo Uczniowie nawet z najmniejszych miejscowości mogą się włączać do międzynarodowych badań astronomicznych (np programu Telescopes in Education czy Hands on Universe)

Szkoła powinna wspierać nauczyciela w osiąganiu założonych celoacutew stwarzając jak naj-lepsze warunki do wszechstronnej aktywności ucznioacutew na lekcjach fizyki i zajęciach poza-lekcyjnych przez

bull odpowiednie wyposażenie pracowni fizycznej bull stworzenie uczniom możliwości pracy z komputerem (dostęp do Internetu) bull gromadzenie w bibliotece encyklopedii (także multimedialnych) poradnikoacutew encyklo-

pedycznych leksykonoacutew literatury popularnonaukowej czasopism popularnonauko-wych (np bdquoŚwiat Naukirdquo bdquoWiedza i Życierdquo bdquoMłody Technikrdquo bdquoFotonrdquo) filmoacutew edukacyjnych

PROCEDURY SZCZEGOacuteŁOWE CHARAKTERYSTYCZNE DLA FIZYKI

1 Rozpoznawanie opis i wyjaśnianie zjawisk fizycznychKształtowanie kompetencji zwanej znajomością zjawisk powinno się odbywać w każdym przypadku zgodnie z jednakową procedurą postępowania

bull odkrywanie i obserwacja zjawiska bull wprowadzenie pojęć fizycznych służących do opisu zjawiska bull opis obserwowanego zjawiska w języku fizyki bull wyjaśnienie zjawiska na podstawie poznanych praw fizycznych bull (ewentualnie) matematyczny opis zjawiska

2 Wprowadzanie pojęć i wielkości fizycznychBardzo ważne jest przestrzeganie kolejnych faz wprowadzania pojęć (faza konceptualizacji faza formalizacji faza schematyzacji) przy czym w działach Fizyka atomowa i Fizyka jądrowa należy położyć szczegoacutelny nacisk na fazę konceptualizacji

3 Odczytywanie wielkości fizycznych z wykresu i szacowanie niepewności pomiarowychKażdorazowo po sporządzeniu wykresu w oparciu o wiedzę matematyczną ucznia należy mu uświadomić jaka to funkcja matematyczna jakie wielkości można odczytać z wykresu i jak oszacować niepewności pomiarowe

4 Planowanie wykonywanie i analiza eksperymentoacutew fizycznychUczniowie powinni przeprowadzać doświadczenia lub ich symulacje analizować je i prezen-tować

5 Czytanie tekstoacutew fizycznych ze zrozumieniemUczniowie powinni czytać teksty fizyczne (dostosowane do ich poziomu) porządkować zdobyte wiadomości ze względu na stopień ważności i strukturę kontrolować stopień ich zrozumienia i zapamiętania

27

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

6 Zbieranie i porządkowanie informacji pochodzących z roacuteżnych źroacutedełUczniowie powinni możliwie często zbierać informacje na wybrany temat korzystając z lite ratury młodzieżowej popularnonaukowej telewizji Internetu

7 Przygotowanie i prezentowanie dłuższych wypowiedzi o tematyce fizycznejUczniowie powinni prezentować przygotowaną wcześniej wypowiedź w oparciu o plan i materiał ilustracyjny Powinni przy tym przestrzegać poprawności merytorycznej precyzyj-nego i zrozumiałego wyrażania myśli i wyznaczonego czasu wypowiedzi

8 Przygotowanie wypowiedzi w formie pisemnejUczniowie powinni wypowiadać się w formie pisemnej na wybrane tematy z fizyki

9 Rozwiązywanie problemoacutewUczniowie powinni samodzielnie lub w zespole rozwiązywać drobne problemy jakościowe i ilościowe prezentować je klasie uczestniczyć w konstruktywnej dyskusji precyzyjnie i ja-sno formułować myśli analizować i eliminować popełniane błędy

10 Rozwiązywanie zadań fizycznychDo rozwiązywania typowych zadań fizycznych uczniowie powinni tworzyć i stosować kon-sekwentnie i ze zrozumieniem algorytmy postępowania

11 Dyskusja wynikoacutew zadańUczniowie powinni w formie ustnej pisemnej przeprowadzać dyskusję wynikoacutew zadań o du-żej wartości praktycznej

12 Samokształcenie i samokontrolaW celu wdrożenia do samokształcenia i samokontroli uczniowie powinni samodzielnie wy-konywać zadania z podręcznika testy Sprawdź swoją wiedzę oraz (ewentualnie) rozwiązy-wać zadania i testy ze zbioroacutew poleconych przez nauczyciela

Nauczyciel może roacutewnież zachęcić ucznioacutew do korzystania z wybranych działoacutew multime-dialnego kursu fizyki przygotowanego przez wydawnictwo ZamKor i rozwiązywania zadań interaktywnych i podsumowujących (zawierających wskazoacutewki i szczegoacutełowe rozwiązania)

13 Wykorzystanie Internetu i interaktywnych programoacutew dydaktycznychUczniowie powinni w miarę możliwości korzystać z komputera (Internetu interaktywnych programoacutew kształcących np publikowanych na stronie wwwzamkorpl)

28

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VIII PROPOZYCJE METOD OCENY OSIĄGNIĘĆ UCZNIOacuteW

Celem nauczania jest kształtowanie kompetencji kluczowych niezbędnych człowiekowi w dorosłym życiu niezależnie od rodzaju wykształcenia i wykonywanego zawodu W na-uczaniu fizyki sprawdzaniem i ocenianiem należy więc objąć nie tylko umiejętności związa-ne ściśle z tym przedmiotem ale także związane z jego walorami ogoacutelnokształcącymi Wiele ważnych osiągnięć można oceniać tylko opisowo w dłuższym czasie

Tradycyjne odpytywanie przy tablicy powinno być zastąpione ocenianiem w trakcie dys-kusji Nauczyciel nastawiony na sterowanie przebiegiem uczenia się ucznioacutew nie powinien oddzielać sprawdzania i oceniania od nauczaniaProponujemy następujące metody sprawdzania osiągnięć ucznioacutew

1 bdquoSamosprawdzanierdquo czyli samokontrolaa) Uczeń rozwiązuje samodzielnie zadania z podręcznika i testy Sprawdź swoją wiedzę oraz

zadania z poleconych przez nauczyciela zbioroacutew zadań lub testoacutew i ocenia jaki procent zadań potrafi rozwiązać

b) Uczeń pracuje samodzielnie z interaktywnymi programami komputerowymi kontroluje liczbę koniecznych wskazoacutewek i objaśnień z ktoacuterych musi korzystać

2 Zbiorowa dyskusjaPodstawą do indywidualnych ocen ucznioacutew może być dyskusja

Inicjatorem dyskusji jest zwykle nauczyciel ale może być nim także uczeń ktoacutery przeczy-tał lub zauważył coś dla niego niezrozumiałego a mającego związek z opracowywanymi na lekcjach treściami W tym drugim przypadku nauczyciel powinien dopuszczać do dyskusji tylko woacutewczas gdy uczeń jest do prezentacji problemu dobrze przygotowany

Nauczyciel kieruje dyskusją roacutewnocześnie notując uwagi o ważnych elementach w wy-stąpieniach poszczegoacutelnych ucznioacutew

3 Obserwacja ucznioacutew w trakcie uczenia sięNauczyciel obserwuje indywidualną pracę ucznioacutew w toku lekcji i ich pracę w zespole Oce-nia wiedzę pomysłowość i oryginalność w rozwiązywaniu problemoacutew aktywność zaanga-żowanie umiejętność wspoacutełpracy

4 Sprawdzanie i ocenianie prac pisemnycha) Nauczyciel sprawdza i ocenia wypracowania przygotowane na podstawie literatury po-

pularnonaukowej Internetu telewizjib) Nauczyciel sprawdza i ocenia wyniki testoacutew i sprawdzianoacutew

5 Wszechstronna ocena prezentacji przygotowanych na podstawie jednego przeczy-tanego tekstu lub wielu roacuteżnych źroacutedeł

6 Sprawdzanie i ocenianie działalności praktycznej ucznioacutewOcenie podlegają wykonywane przez ucznia w toku lekcji pomiary i doświadczenia oraz mo-dele wykonane samodzielnie w domu

18

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

4 F

izyk

a ją

drow

a

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1O

dkry

cie

prom

ieni

otw

oacutercz

ości

Pr

omie

niow

anie

jądr

owe

i jeg

o w

łaśc

iwoś

ci

bullw

ymie

nić

rodz

aje

prom

ieni

owan

ia

jądr

oweg

o w

ystę

pują

cego

w

prz

yrod

zie

bullpr

zeds

taw

ić

pods

taw

owe

fakt

y do

tycz

ące

odkr

ycia

pr

omie

niow

ania

ją

drow

ego

bullop

isać

wkł

ad M

arii

Skło

dow

skie

j-Cur

ie

w b

adan

ia n

ad

prom

ieni

otw

oacutercz

ości

ąbull

omoacutew

ić w

łaśc

iwoś

ci

prom

ieni

owan

ia a

b i g

bullw

yjaś

nić

do

czeg

o sł

uży

liczn

ik G

-M

bullpr

zeds

taw

ić

wni

oski

wyn

ikaj

ące

z do

świa

dcze

nia

Wyk

ryw

anie

pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go za

pom

ocą

liczn

ika

G-M

bullod

szuk

ać in

form

acje

o

prom

ieni

owan

iu X

bull

wsk

azać

isto

tną

roacuteżn

icę

mię

dzy

prom

ieni

owan

iem

X

a pr

omie

niow

anie

m

jądr

owym

bull

przy

goto

wać

pr

ezen

tacj

ę na

te

mat

His

toria

od

kryc

ia i b

adan

ia

prom

ieni

owan

ia

jądr

oweg

o2

Odd

ział

ywan

ie

prom

ieni

owan

ia

joni

zują

cego

z

mat

erią

Dzi

ałan

ie

prom

ieni

owan

ia n

a or

gani

zmy

żyw

e

bullw

ymie

nić

pods

taw

owe

zasa

dy o

chro

ny p

rzed

pr

omie

niow

anie

m

joni

zują

cym

bull

ocen

ić s

zkod

liwoś

ć pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go

poch

łani

aneg

o pr

zez

ciał

o cz

łow

ieka

w

roacuteżn

ych

sytu

acja

ch

bullw

yjaś

nić

poję

cie

daw

ki

poch

łoni

ętej

i p

odać

jej

jedn

ostk

ę

bullw

yjaś

nić

poję

cie

daw

ki

skut

eczn

ej i

poda

ć je

j je

dnos

tkę

bullop

isać

wyb

rany

sp

osoacuteb

wyk

ryw

ania

pr

omie

niow

ania

jo

nizu

jące

go

bullob

liczy

ć da

wkę

po

chło

nięt

ąbull

wyj

aśni

ć po

jęci

e m

ocy

daw

ki

bullw

yjaś

nić

do

czeg

o sł

użą

dozy

met

ry

bullpo

dejm

ować

św

iado

me

dzia

łani

a na

rzec

z oc

hron

y śr

odow

iska

nat

ural

nego

pr

zed

nadm

iern

ym

prom

ieni

owan

iem

jo

nizu

jący

m (a

b g

X)

bullod

szuk

ać i

prze

dsta

wić

in

form

acje

na

tem

at

moż

liwoś

ci z

bada

nia

stęż

enia

rado

nu

w s

woi

m o

tocz

eniu

19

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

3 D

ośw

iadc

zeni

e Ru

ther

ford

a

Budo

wa

jądr

a at

omow

ego

bullop

isać

bud

owę

jądr

a at

omow

ego

bullpo

sług

iwać

się

po

jęci

ami

jądr

o at

omow

e p

roto

n

neut

ron

nuk

leon

pi

erw

iast

ek i

zoto

p

bullop

isać

doś

wia

dcze

nie

Ruth

erfo

rda

i om

oacutewić

je

go z

nacz

enie

bull

poda

ć sk

ład

jądr

a at

omow

ego

na

pods

taw

ie li

czby

m

asow

ej i

atom

owej

bullpr

zepr

owad

zić

rozu

mow

anie

kt

oacutere

poka

że ż

e w

ytłu

mac

zeni

e w

ynik

u do

świa

dcze

nia

Ruth

erfo

rda

jest

m

ożliw

e ty

lko

przy

za

łoże

niu

że

praw

ie

cała

mas

a at

omu

jest

sk

upio

na w

jądr

ze

o śr

edni

cy m

niej

szej

ok

105 ra

zy o

d śr

edni

cy

atom

u

bullw

ykon

ać i

omoacutew

ić

sym

ulac

ję

dośw

iadc

zeni

a Ru

ther

ford

abull

odsz

ukać

info

rmac

je n

a te

mat

mod

eli b

udow

y ją

dra

atom

oweg

o i o

moacutew

ić je

den

z ni

ch

4Pr

awo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

M

etod

a da

tow

ania

iz

otop

oweg

o

bullop

isać

rozp

ady

alfa

i b

eta

bullw

yjaś

nić

poję

cie

czas

u po

łow

iczn

ego

rozp

adu

bullza

pisa

ć sc

hem

aty

rozp

adoacutew

alfa

i be

ta

bullop

isać

spo

soacuteb

pow

staw

ania

pr

omie

niow

ania

ga

mm

a

bullpo

sług

iwać

się

poj

ęcie

m

jądr

a st

abiln

ego

i nie

stab

ilneg

obull

posł

ugiw

ać s

ię p

ojęc

iem

cz

asu

poło

wic

zneg

o ro

zpad

ubull

nary

sow

ać w

ykre

s za

leżn

ości

od

czas

u lic

zby

jąde

r kt

oacutere

uleg

ły

rozp

adow

ibull

obja

śnić

pra

wo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

bullw

yjaś

nić

zasa

dę

dato

wan

ia s

ubst

ancj

i na

pod

staw

ie je

j skł

adu

izot

opow

ego

i sto

sow

ać

tę z

asad

ę w

zad

ania

ch

bullw

ykon

ać d

ośw

iadc

zeni

e

sym

uluj

ące

rozp

ad

pr

omie

niot

woacuter

czy

bullza

pisa

ć pr

awo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

w p

osta

ci

N =

N0 (1

2)t

T bull

poda

ć se

ns fi

zycz

ny

i jed

nost

kę a

ktyw

nośc

i pr

omie

niot

woacuter

czej

bull

rozw

iązy

wać

zad

ania

ob

licze

niow

e s

tosu

jąc

wzo

ry N

= N

0(12

)tT o

raz

A =

A (1

2)t

T bull

wyj

aśni

ć c

o to

zn

aczy

że

rozp

ad

prom

ieni

otw

oacutercz

y m

a ch

arak

ter s

taty

styc

zny

20

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5En

ergi

a w

iąza

nia

Re

akcj

a ro

zszc

zepi

enia

bullop

isać

reak

cję

rozs

zcze

pien

ia u

ranu

92235U

bullw

yjaś

nić

na

czym

po

lega

reak

cja

łańc

ucho

wa

bullpo

dać

war

unki

zaj

ścia

re

akcj

i łań

cuch

owej

bull

posł

ugiw

ać s

ię

poję

ciam

i en

ergi

a sp

oczy

nkow

a d

eficy

t m

asy

ene

rgia

wią

zani

a

bullob

liczy

ć en

ergi

ę sp

oczy

nkow

ą

defic

yt m

asy

ene

rgię

w

iąza

nia

dla

roacuteżn

ych

pier

wia

stkoacute

w

bullpr

zean

aliz

ować

wyk

res

zale

żnoś

ci e

nerg

ii w

iąza

nia

przy

pada

jące

j

na je

den

nukl

eon

E Aw

od li

czby

nuk

leon

oacutew

wch

odzą

cych

w s

kład

ją

dra

atom

u

bullzn

ając

mas

y pr

oton

u

neut

ronu

ele

ktro

nu

i ato

mu

o lic

zbie

m

asow

ej A

obl

iczy

ć en

ergi

ę w

iąza

nia

tego

at

omu

bullna

pod

staw

ie

wyk

resu

zal

eżno

ści

E AA

w(

) wyj

aśni

ć

otrz

ymyw

anie

wie

lkic

h en

ergi

i w re

akcj

ach

rozs

zcze

pien

ia c

iężk

ich

jąde

r6

Bom

ba a

tom

owa

en

erge

tyka

jądr

owa

bullpo

dać

przy

kład

y

wyk

orzy

stan

ia e

nerg

ii ją

drow

ej

bullop

isać

bud

owę

i zas

adę

dzia

łani

a re

akto

ra

jądr

oweg

obull

opis

ać d

ział

anie

el

ektr

owni

jądr

owej

bull

wym

ieni

ć ko

rzyś

ci

i zag

roże

nia

zwią

zane

z

wyk

orzy

stan

iem

en

ergi

i jąd

row

ej

bullop

isać

zas

adę

dzia

łani

a bo

mby

ato

mow

ej

bullop

isać

bud

owę

bom

by

atom

owej

bull

przy

goto

wać

w

ypow

iedź

na

tem

at

Czy

elek

trow

nie

jądr

owe

są n

iebe

zpie

czne

bullod

szuk

ać in

form

acje

i p

rzyg

otow

ać

prez

enta

cję

na te

mat

sk

łado

wan

ia o

dpad

oacutew

radi

oakt

ywny

ch

i zw

iąza

nych

z ty

m

zagr

ożeń

21

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

7Re

akcj

e ją

drow

e S

łońc

e i b

omba

wod

orow

abull

poda

ć pr

zykł

ad re

akcj

i ją

drow

ej

bullna

zwać

reak

cje

zach

odzą

ce w

Sło

ńcu

i w in

nych

gw

iazd

ach

bullod

pow

iedz

ieć

na

pyta

nie

jaki

e re

akcj

e są

źr

oacutedłe

m e

nerg

ii Sł

ońca

bullw

ymie

nić

i obj

aśni

ć roacute

żne

rodz

aje

reak

cji

jądr

owyc

hbull

zast

osow

ać z

asad

y za

chow

ania

licz

by

nukl

eonoacute

w ł

adun

ku

elek

tryc

zneg

o or

az

ener

gii w

reak

cjac

h ją

drow

ych

bullpo

dać

war

unki

ni

ezbę

dne

do z

ajśc

ia

reak

cji t

erm

ojąd

row

ej

bullop

isać

pro

ces

fuzj

i le

kkic

h ją

der n

a pr

zykł

adzi

e cy

klu

pp

bullop

isać

reak

cje

zach

odzą

ce w

bom

bie

wod

orow

ej

bullpo

roacutew

nać

ener

gie

uwal

nian

e w

reak

cjac

h sy

ntez

y i r

eakc

jach

ro

zszc

zepi

enia

5 Ś

wia

t gal

akty

k

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1N

asza

Gal

akty

ka

Inne

gal

akty

kibull

opis

ać b

udow

ę na

szej

G

alak

tyki

bull

opis

ać p

ołoż

enie

U

kład

u Sł

onec

zneg

o w

Gal

akty

ce

bullpo

dać

wie

k U

kład

u Sł

onec

zneg

o

bullw

yjaś

nić

jak

pow

stał

y Sł

ońce

i pl

anet

ybull

opis

ać s

posoacute

b w

yzna

czen

ia w

ieku

pr

oacutebek

ksi

ężyc

owyc

h

i met

eory

toacutew

bullpo

dać

przy

bliż

oną

liczb

ę ga

lakt

yk d

ostę

pnyc

h na

szym

obs

erw

acjo

m

bullpo

dać

przy

bliż

oną

liczb

ę gw

iazd

w g

alak

tyce

22

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

2Pr

awo

Hub

blersquo

abull

na p

rzyk

ładz

ie m

odel

u ba

loni

ka w

ytłu

mac

zyć

obse

rwow

any

fakt

ro

zsze

rzan

ia s

ię

Wsz

echś

wia

ta

bullpo

dać

wie

k W

szec

hśw

iata

bullpo

dać

treś

ć pr

awa

Hub

ble

a z

apis

ać

je w

zore

m u

r = H

r

i obj

aśni

ć w

ielk

ości

w

ystę

pują

ce w

tym

w

zorz

ebull

wyj

aśni

ć te

rmin

bdquou

ciec

zka

gala

ktyk

rdquo

bullob

liczy

ć w

iek

W

szec

hśw

iata

bull

obja

śnić

jak

na

pods

taw

ie p

raw

a H

ubbl

ea

wni

osku

jem

y

że g

alak

tyki

odd

alaj

ą si

ę od

sie

bie

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c pr

awo

Hub

ble

a

3Te

oria

Wie

lkie

go

Wyb

uchu

bullok

reśl

ić p

oczą

tek

znan

ego

nam

W

szec

hśw

iata

term

inem

bdquoW

ielk

i Wyb

uchrdquo

bullop

isać

Wie

lki W

ybuc

hbull

wyj

aśni

ć c

o to

jest

pr

omie

niow

anie

re

likto

we

bullpo

dać

argu

men

ty

prze

maw

iają

ce z

a sł

uszn

ości

ą te

orii

Wie

lkie

go W

ybuc

hu

23

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VII PROCEDURY OSIĄGANIA CELOacuteW

Nauczanie fizyki według prezentowanego programu powinno się odbywać zgodnie z teorią kształcenia wielostronnego Uczniowie powinni być systematycznie aktywizowani do prze-prowadzania wszechstronnych operacji umysłowych

Praca powinna przebiegać w roacuteżnych tokach nauczania głoacutewnie w toku problemowym i podającym W miarę możliwości nauczyciel powinien także stosować tok praktyczny i eks-ponujący

W ramach toku podającego szczegoacutelnie przydatne będą metody bull praca z książką bull pogadanka bull pokaz bull opis bull Tok problemowy powinien być realizowany głoacutewnie poprzez takie metody jak bull dyskusja bull metody sytuacyjne bull metoda seminaryjna bull metoda projektoacutew

Tok praktyczny w nauczaniu fizyki jest realizowany poprzez stosowanie metody obserwa-cji i doświadczeń w tym także symulowanych

W zależności od treści nauczania nauczyciel powinien na każdej lekcji stosować roacuteżne metody Świadome roacuteżnicowanie podczas lekcji metod nauczania zdaniem M Śnieżyńskie-go1 aktywizuje ucznioacutew uatrakcyjnia zajęcia i przyczynia się do zrozumienia i trwalszego zapamiętania opracowanego materiału

I tak np pokaz animacja lub symulacja zjawiska może służyć zainicjowaniu bdquoburzy moacute-zgoacutewrdquo Praca z podręcznikiem może być wstępem do dyskusji podczas ktoacuterej uczniowie wykorzystają zdobytą samodzielnie wiedzę lub rozwiązywania problemoacutew

Tok eksponujący związany z przeżywaniem i wyzwalaniem stanoacutew emocjonalnych może być połączony z zastosowaniem metod problemowych np dyskusji nad wynikami obser-wacji

Wśroacuted szczegoacutelnie przydatnych metod opartych na toku podającym celowo nie wymie-niono wykładu Uważamy że ze względu na trudności ucznioacutew w koncentracji brak umie-jętności wyselekcjonowania przez nich najistotniejszych elementoacutew i brak umiejętności efektywnego notowania wykład w konwencjonalnej postaci powinien być stosowany incy-dentalnie

Znacznie użyteczniejszy na lekcjach fizyki może być wykład realizowany w sposoacuteb proble-mowo-programowany W takim przypadku temat wykładu zostaje zamieniony w problem głoacutewny a tezy ndash w problemy szczegoacutełowe Po udzieleniu odpowiedzi na każde pytanie-pro-blem nauczyciel odwołuje się do ucznioacutew ktoacuterzy mogą stawiać pytania i żądać powtoacuterzenia niejasnych kwestii Powstające sprzężenie zwrotne między nauczycielem i uczniami zapo-biega powstawaniu luk i umożliwia natychmiastową weryfikację wiedzy

Szczegoacutelną wartość w nauczaniu fizyki mają metody problemowe ktoacutere rozbudzają ak-tywność intelektualną ucznioacutew wyzwalają samodzielne i twoacutercze myślenie Pracując takimi metodami nauczyciel odgrywa rolę inspiratora i doradcy w rozwiązywaniu trudniejszych kwestii Nauczyciel powinien zadbać o jak najczęstsze stawianie ucznioacutew w sytuacji proble-

1 Marian Śnieżyński Dialog edukacyjny Wydawnictwo Naukowe PAT Krakoacutew 2001

24

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

mowej i indywidualizowanie nauczania poprzez roacuteżnicowanie problemoacutew dla poszczegoacutel-nych grup ucznioacutew w zależności od ich aktualnych możliwości intelektualnych

Metody te są preferowane przez reformę edukacji W nauczaniu fizyki te preferencje mogą się objawiać w szerszym stosowaniu metody sytuacyjnej Powinna ona obejmować nie tylko sytuacje wymagające dokonywania obliczeń (zadania obliczeniowe opisujące pewną sytu-ację fizyczną) ale przede wszystkim sytuacje wymagające wyjaśniania oceniania przewi-dywania poszukiwania argumentoacutew itp Nauczyciel powinien przy tym stwarzać uczniom możliwości do formułowania dłuższych wypowiedzi w języku fizyki zwracając uwagę na poprawność merytoryczną i logiczną

Zatrważające doniesienia o powszechnym w polskim społeczeństwie braku rozumienia czytanego tekstu nakładają na nauczycieli obowiązek stosowania metody polegającej na pracy z dostarczonym przez nauczyciela tekstem i prezentacją jego treści (metoda semi-naryjna)

Według M Śnieżyńskiego metoda ta ma dużą wartość dydaktyczną ponieważ bdquouczy kon-centracji uwagi czytania ze zrozumieniem poszerza zakres słownictwa uczy odpowiedzial-ności za słowordquo Stosowanie tej metody w nauczaniu fizyki przyczyni się do ukształtowania umiejętności posługiwania się przez ucznioacutew językiem fizyki poprawnego definiowania wielkości fizycznych odczytywania ich sensu fizycznego ze wzoroacutew definicyjnych ustalania zależności od innych wielkości fizycznych poprawnego wypowiadania treści praw fizycz-nych i zapisywania ich w języku matematyki poprawnej interpretacji praw przedstawionych w matematycznej formie

Podstawa programowa nakłada na nauczyciela fizyki obowiązek kształtowania umie-jętności

bull obserwacji i opisywania zjawisk fizycznych i astronomicznych bull wykonywania doświadczeń fizycznych i prostych obserwacji astronomicznych zapi-

sywania i analizowania wynikoacutew bull oraz sporządzania i interpretacji wykresoacutew

Umiejętności te należy kształtować posługując się metodami toku praktycznego tj po-kazem połączonym z obserwacją oraz doświadczeniem Doświadczenie powinno być przez ucznioacutew zaplanowane a po jego wykonaniu powinno nastąpić opracowanie i zaprezento-wanie wynikoacutew Ze względu na małą liczbę godzin fizyki brak podziału na grupy i mizerne wyposażenie pracowni skomplikowane doświadczenia wymagające długiego czasu wy-konywania i drogiej aparatury zastępuje się prostymi doświadczeniami z wykorzystaniem przedmiotoacutew codziennego użytku Rodzaj wykorzystywanych materiałoacutew nie wpływa na wartość naukową doświadczenia Ważne jest natomiast jego staranne przygotowanie za-roacutewno od strony metodycznej (uświadomienie celu przedyskutowanie koncepcji doświad-czenia sformułowanie problemu przedyskutowanie hipotez weryfikacja hipotez i wy-prowadzenie wnioskoacutew) jak i organizacyjnej (przygotowanie koniecznych przedmiotoacutew ustalenie formy pracy indywidualnej lub zespołowej)

W praktyce ze względu na ograniczenia czasowe lub specyfikę nauczanych treści real-ne doświadczenia fizyczne są zastępowane przez symulacje komputerowe lub doświadcze-nia sfilmowane Jakkolwiek doświadczenie symulowane nigdy nie zastąpi doświadczenia realnego dobrze przygotowany nauczyciel może je włączyć w problemowy tok nauczania z dużą korzyścią dla ucznioacutew Modelowanie i symulacje komputerowe są nieocenione w realizacji treści dotyczących mikroświata i kosmologii czyli treści ktoacutere ze swej natury nie mogą być ilustrowane realnym doświadczeniem Bezwzględnie konieczne jest jednak wy-konanie chociaż kilku doświadczeń

25

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Proponujemy np bull badanie ruchu po okręgu bull badanie zależności barwy światła i intensywności świecenia metalu od jego tempe-

ratury bull wykrywanie promieniowania jonizującego za pomocą licznika Geigera-Mullera bull badanie pochłaniania promieniowania jonizującego przez roacuteżne materiały bull badanie zależności natężenia promieniowania od odległości od źroacutedła bull wyznaczanie odległości do trudno dostępnego obiektu z wykorzystaniem zjawiska

paralaksyWedług M Śnieżyńskiego kluczowymi umiejętnościami kształtowanymi w zreformowa-

nej szkole mają być bdquoumiejętności efektywnego wspoacutełdziałania w zespole i pracy w grupie budowania więzi międzyludzkich podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji skutecznego działania na gruncie zachowania obowiązujących norm rozwiązywanie pro-blemoacutew w twoacuterczy sposoacuteb poszukiwanie porządkowanie i wykorzystywanie informacji z roacuteżnych źroacutedeł odnoszenie do praktyki zdobytej wiedzy oraz tworzenie potrzebnych do-świadczeń i nawykoacutew rozwoacutej osobistych zainteresowańrdquo

Wszystkie wymienione wyżej umiejętności mogą być kształtowane przy wykorzystaniu metody projektoacutew Według K Chałas istota tej metody bdquozawiera się w samodzielnym podej-mowaniu i realizacji przez ucznioacutew określonych dużych przedsięwzięć na podstawie przyję-tych wcześniej zasad reguł i procedur postępowaniardquo2

Projekty realizowane w praktyce szkolnej mogą być wykonywane indywidualnie i zespoło-wo Mogą mieć charakter poznawczy (projekty typu bdquoopisaćrdquo bdquosprawdzićrdquo bdquoodkryćrdquo) lub prak-tyczny (typu bdquousprawnićrdquo bdquowykonaćrdquo bdquowynaleźćrdquo) Mogą także łączyć oba charaktery działania

Według K Chałas metoda projektoacutew ma wszechstronne walory edukacyjne bull przyczynia się do wielostronnego kształcenia osobowości ucznia bull przyczynia się do realizacji zadań zreformowanej szkoły poprzez kształtowanie umie-

jętności bull wdraża ucznioacutew do pracy naukowo-badawczej bull przyczynia się do rozwoju zainteresowań ucznioacutew bull ma duże walory wychowawcze

Ucząc fizyki staramy się wymagać od ucznioacutew bull samodzielnego wyszukiwania i gromadzenia materiałoacutew służących do opracowania

wybranych zagadnień z fizyki lub tematoacutew interdyscyplinarnych bull korzystania z literatury popularnonaukowej bull sporządzania konspektoacutew notatek i referatoacutew na zadany temat

Wszystkie te rodzaje aktywności ucznioacutew mogą stanowić elementy realizacji metody pro-jektoacutew ktoacuterą nauczyciele fizyki powinni uwzględnić w swojej pracy Prezentowany program nauczania daje takie możliwości Oto propozycje tematoacutew do zastosowania metody projek-toacutew

bull Źroacutedła energii XXI wieku bull Za i przeciw energetyce jądrowej bull Ewolucja poglądoacutew na budowę Wszechświata

Wymienione i inne3 problemy mogą stanowić także tematykę szkolnych sesji popularno-naukowych

2 Krystyna Chałas Metoda projektoacutew i jej egzemplifikacja w praktyce Wydawnictwo Nowa Era Warszawa 20003 Biblioteka Nauczyciela Fizyki zeszyt 4 Metoda projektoacutew ZamKor Krakoacutew 2005

26

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Teoria kształcenia wielostronnego postuluje stosowanie wielu urozmaiconych środkoacutew dydaktycznych W nauczaniu fizyki oproacutecz tradycyjnego zestawu środkoacutew związanych głoacutewnie z wykonywaniem doświadczeń ogromną rolę zaczyna odgrywać komputer Inte-raktywne programy komputerowe indywidualizują nauczanie np pozwalają samodziel-nie eksperymentować i opracowywać wyniki pomiaroacutew Głoacutewnym źroacutedłem informacji dla ucznioacutew staje się Internet Osiągnięcia naukowe docierają do ucznioacutew bez bdquopośrednikoacutewrdquo Uczniowie nawet z najmniejszych miejscowości mogą się włączać do międzynarodowych badań astronomicznych (np programu Telescopes in Education czy Hands on Universe)

Szkoła powinna wspierać nauczyciela w osiąganiu założonych celoacutew stwarzając jak naj-lepsze warunki do wszechstronnej aktywności ucznioacutew na lekcjach fizyki i zajęciach poza-lekcyjnych przez

bull odpowiednie wyposażenie pracowni fizycznej bull stworzenie uczniom możliwości pracy z komputerem (dostęp do Internetu) bull gromadzenie w bibliotece encyklopedii (także multimedialnych) poradnikoacutew encyklo-

pedycznych leksykonoacutew literatury popularnonaukowej czasopism popularnonauko-wych (np bdquoŚwiat Naukirdquo bdquoWiedza i Życierdquo bdquoMłody Technikrdquo bdquoFotonrdquo) filmoacutew edukacyjnych

PROCEDURY SZCZEGOacuteŁOWE CHARAKTERYSTYCZNE DLA FIZYKI

1 Rozpoznawanie opis i wyjaśnianie zjawisk fizycznychKształtowanie kompetencji zwanej znajomością zjawisk powinno się odbywać w każdym przypadku zgodnie z jednakową procedurą postępowania

bull odkrywanie i obserwacja zjawiska bull wprowadzenie pojęć fizycznych służących do opisu zjawiska bull opis obserwowanego zjawiska w języku fizyki bull wyjaśnienie zjawiska na podstawie poznanych praw fizycznych bull (ewentualnie) matematyczny opis zjawiska

2 Wprowadzanie pojęć i wielkości fizycznychBardzo ważne jest przestrzeganie kolejnych faz wprowadzania pojęć (faza konceptualizacji faza formalizacji faza schematyzacji) przy czym w działach Fizyka atomowa i Fizyka jądrowa należy położyć szczegoacutelny nacisk na fazę konceptualizacji

3 Odczytywanie wielkości fizycznych z wykresu i szacowanie niepewności pomiarowychKażdorazowo po sporządzeniu wykresu w oparciu o wiedzę matematyczną ucznia należy mu uświadomić jaka to funkcja matematyczna jakie wielkości można odczytać z wykresu i jak oszacować niepewności pomiarowe

4 Planowanie wykonywanie i analiza eksperymentoacutew fizycznychUczniowie powinni przeprowadzać doświadczenia lub ich symulacje analizować je i prezen-tować

5 Czytanie tekstoacutew fizycznych ze zrozumieniemUczniowie powinni czytać teksty fizyczne (dostosowane do ich poziomu) porządkować zdobyte wiadomości ze względu na stopień ważności i strukturę kontrolować stopień ich zrozumienia i zapamiętania

27

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

6 Zbieranie i porządkowanie informacji pochodzących z roacuteżnych źroacutedełUczniowie powinni możliwie często zbierać informacje na wybrany temat korzystając z lite ratury młodzieżowej popularnonaukowej telewizji Internetu

7 Przygotowanie i prezentowanie dłuższych wypowiedzi o tematyce fizycznejUczniowie powinni prezentować przygotowaną wcześniej wypowiedź w oparciu o plan i materiał ilustracyjny Powinni przy tym przestrzegać poprawności merytorycznej precyzyj-nego i zrozumiałego wyrażania myśli i wyznaczonego czasu wypowiedzi

8 Przygotowanie wypowiedzi w formie pisemnejUczniowie powinni wypowiadać się w formie pisemnej na wybrane tematy z fizyki

9 Rozwiązywanie problemoacutewUczniowie powinni samodzielnie lub w zespole rozwiązywać drobne problemy jakościowe i ilościowe prezentować je klasie uczestniczyć w konstruktywnej dyskusji precyzyjnie i ja-sno formułować myśli analizować i eliminować popełniane błędy

10 Rozwiązywanie zadań fizycznychDo rozwiązywania typowych zadań fizycznych uczniowie powinni tworzyć i stosować kon-sekwentnie i ze zrozumieniem algorytmy postępowania

11 Dyskusja wynikoacutew zadańUczniowie powinni w formie ustnej pisemnej przeprowadzać dyskusję wynikoacutew zadań o du-żej wartości praktycznej

12 Samokształcenie i samokontrolaW celu wdrożenia do samokształcenia i samokontroli uczniowie powinni samodzielnie wy-konywać zadania z podręcznika testy Sprawdź swoją wiedzę oraz (ewentualnie) rozwiązy-wać zadania i testy ze zbioroacutew poleconych przez nauczyciela

Nauczyciel może roacutewnież zachęcić ucznioacutew do korzystania z wybranych działoacutew multime-dialnego kursu fizyki przygotowanego przez wydawnictwo ZamKor i rozwiązywania zadań interaktywnych i podsumowujących (zawierających wskazoacutewki i szczegoacutełowe rozwiązania)

13 Wykorzystanie Internetu i interaktywnych programoacutew dydaktycznychUczniowie powinni w miarę możliwości korzystać z komputera (Internetu interaktywnych programoacutew kształcących np publikowanych na stronie wwwzamkorpl)

28

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VIII PROPOZYCJE METOD OCENY OSIĄGNIĘĆ UCZNIOacuteW

Celem nauczania jest kształtowanie kompetencji kluczowych niezbędnych człowiekowi w dorosłym życiu niezależnie od rodzaju wykształcenia i wykonywanego zawodu W na-uczaniu fizyki sprawdzaniem i ocenianiem należy więc objąć nie tylko umiejętności związa-ne ściśle z tym przedmiotem ale także związane z jego walorami ogoacutelnokształcącymi Wiele ważnych osiągnięć można oceniać tylko opisowo w dłuższym czasie

Tradycyjne odpytywanie przy tablicy powinno być zastąpione ocenianiem w trakcie dys-kusji Nauczyciel nastawiony na sterowanie przebiegiem uczenia się ucznioacutew nie powinien oddzielać sprawdzania i oceniania od nauczaniaProponujemy następujące metody sprawdzania osiągnięć ucznioacutew

1 bdquoSamosprawdzanierdquo czyli samokontrolaa) Uczeń rozwiązuje samodzielnie zadania z podręcznika i testy Sprawdź swoją wiedzę oraz

zadania z poleconych przez nauczyciela zbioroacutew zadań lub testoacutew i ocenia jaki procent zadań potrafi rozwiązać

b) Uczeń pracuje samodzielnie z interaktywnymi programami komputerowymi kontroluje liczbę koniecznych wskazoacutewek i objaśnień z ktoacuterych musi korzystać

2 Zbiorowa dyskusjaPodstawą do indywidualnych ocen ucznioacutew może być dyskusja

Inicjatorem dyskusji jest zwykle nauczyciel ale może być nim także uczeń ktoacutery przeczy-tał lub zauważył coś dla niego niezrozumiałego a mającego związek z opracowywanymi na lekcjach treściami W tym drugim przypadku nauczyciel powinien dopuszczać do dyskusji tylko woacutewczas gdy uczeń jest do prezentacji problemu dobrze przygotowany

Nauczyciel kieruje dyskusją roacutewnocześnie notując uwagi o ważnych elementach w wy-stąpieniach poszczegoacutelnych ucznioacutew

3 Obserwacja ucznioacutew w trakcie uczenia sięNauczyciel obserwuje indywidualną pracę ucznioacutew w toku lekcji i ich pracę w zespole Oce-nia wiedzę pomysłowość i oryginalność w rozwiązywaniu problemoacutew aktywność zaanga-żowanie umiejętność wspoacutełpracy

4 Sprawdzanie i ocenianie prac pisemnycha) Nauczyciel sprawdza i ocenia wypracowania przygotowane na podstawie literatury po-

pularnonaukowej Internetu telewizjib) Nauczyciel sprawdza i ocenia wyniki testoacutew i sprawdzianoacutew

5 Wszechstronna ocena prezentacji przygotowanych na podstawie jednego przeczy-tanego tekstu lub wielu roacuteżnych źroacutedeł

6 Sprawdzanie i ocenianie działalności praktycznej ucznioacutewOcenie podlegają wykonywane przez ucznia w toku lekcji pomiary i doświadczenia oraz mo-dele wykonane samodzielnie w domu

19

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

3 D

ośw

iadc

zeni

e Ru

ther

ford

a

Budo

wa

jądr

a at

omow

ego

bullop

isać

bud

owę

jądr

a at

omow

ego

bullpo

sług

iwać

się

po

jęci

ami

jądr

o at

omow

e p

roto

n

neut

ron

nuk

leon

pi

erw

iast

ek i

zoto

p

bullop

isać

doś

wia

dcze

nie

Ruth

erfo

rda

i om

oacutewić

je

go z

nacz

enie

bull

poda

ć sk

ład

jądr

a at

omow

ego

na

pods

taw

ie li

czby

m

asow

ej i

atom

owej

bullpr

zepr

owad

zić

rozu

mow

anie

kt

oacutere

poka

że ż

e w

ytłu

mac

zeni

e w

ynik

u do

świa

dcze

nia

Ruth

erfo

rda

jest

m

ożliw

e ty

lko

przy

za

łoże

niu

że

praw

ie

cała

mas

a at

omu

jest

sk

upio

na w

jądr

ze

o śr

edni

cy m

niej

szej

ok

105 ra

zy o

d śr

edni

cy

atom

u

bullw

ykon

ać i

omoacutew

ić

sym

ulac

ję

dośw

iadc

zeni

a Ru

ther

ford

abull

odsz

ukać

info

rmac

je n

a te

mat

mod

eli b

udow

y ją

dra

atom

oweg

o i o

moacutew

ić je

den

z ni

ch

4Pr

awo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

M

etod

a da

tow

ania

iz

otop

oweg

o

bullop

isać

rozp

ady

alfa

i b

eta

bullw

yjaś

nić

poję

cie

czas

u po

łow

iczn

ego

rozp

adu

bullza

pisa

ć sc

hem

aty

rozp

adoacutew

alfa

i be

ta

bullop

isać

spo

soacuteb

pow

staw

ania

pr

omie

niow

ania

ga

mm

a

bullpo

sług

iwać

się

poj

ęcie

m

jądr

a st

abiln

ego

i nie

stab

ilneg

obull

posł

ugiw

ać s

ię p

ojęc

iem

cz

asu

poło

wic

zneg

o ro

zpad

ubull

nary

sow

ać w

ykre

s za

leżn

ości

od

czas

u lic

zby

jąde

r kt

oacutere

uleg

ły

rozp

adow

ibull

obja

śnić

pra

wo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

bullw

yjaś

nić

zasa

dę

dato

wan

ia s

ubst

ancj

i na

pod

staw

ie je

j skł

adu

izot

opow

ego

i sto

sow

ać

tę z

asad

ę w

zad

ania

ch

bullw

ykon

ać d

ośw

iadc

zeni

e

sym

uluj

ące

rozp

ad

pr

omie

niot

woacuter

czy

bullza

pisa

ć pr

awo

rozp

adu

prom

ieni

otw

oacutercz

ego

w p

osta

ci

N =

N0 (1

2)t

T bull

poda

ć se

ns fi

zycz

ny

i jed

nost

kę a

ktyw

nośc

i pr

omie

niot

woacuter

czej

bull

rozw

iązy

wać

zad

ania

ob

licze

niow

e s

tosu

jąc

wzo

ry N

= N

0(12

)tT o

raz

A =

A (1

2)t

T bull

wyj

aśni

ć c

o to

zn

aczy

że

rozp

ad

prom

ieni

otw

oacutercz

y m

a ch

arak

ter s

taty

styc

zny

20

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5En

ergi

a w

iąza

nia

Re

akcj

a ro

zszc

zepi

enia

bullop

isać

reak

cję

rozs

zcze

pien

ia u

ranu

92235U

bullw

yjaś

nić

na

czym

po

lega

reak

cja

łańc

ucho

wa

bullpo

dać

war

unki

zaj

ścia

re

akcj

i łań

cuch

owej

bull

posł

ugiw

ać s

ię

poję

ciam

i en

ergi

a sp

oczy

nkow

a d

eficy

t m

asy

ene

rgia

wią

zani

a

bullob

liczy

ć en

ergi

ę sp

oczy

nkow

ą

defic

yt m

asy

ene

rgię

w

iąza

nia

dla

roacuteżn

ych

pier

wia

stkoacute

w

bullpr

zean

aliz

ować

wyk

res

zale

żnoś

ci e

nerg

ii w

iąza

nia

przy

pada

jące

j

na je

den

nukl

eon

E Aw

od li

czby

nuk

leon

oacutew

wch

odzą

cych

w s

kład

ją

dra

atom

u

bullzn

ając

mas

y pr

oton

u

neut

ronu

ele

ktro

nu

i ato

mu

o lic

zbie

m

asow

ej A

obl

iczy

ć en

ergi

ę w

iąza

nia

tego

at

omu

bullna

pod

staw

ie

wyk

resu

zal

eżno

ści

E AA

w(

) wyj

aśni

ć

otrz

ymyw

anie

wie

lkic

h en

ergi

i w re

akcj

ach

rozs

zcze

pien

ia c

iężk

ich

jąde

r6

Bom

ba a

tom

owa

en

erge

tyka

jądr

owa

bullpo

dać

przy

kład

y

wyk

orzy

stan

ia e

nerg

ii ją

drow

ej

bullop

isać

bud

owę

i zas

adę

dzia

łani

a re

akto

ra

jądr

oweg

obull

opis

ać d

ział

anie

el

ektr

owni

jądr

owej

bull

wym

ieni

ć ko

rzyś

ci

i zag

roże

nia

zwią

zane

z

wyk

orzy

stan

iem

en

ergi

i jąd

row

ej

bullop

isać

zas

adę

dzia

łani

a bo

mby

ato

mow

ej

bullop

isać

bud

owę

bom

by

atom

owej

bull

przy

goto

wać

w

ypow

iedź

na

tem

at

Czy

elek

trow

nie

jądr

owe

są n

iebe

zpie

czne

bullod

szuk

ać in

form

acje

i p

rzyg

otow

ać

prez

enta

cję

na te

mat

sk

łado

wan

ia o

dpad

oacutew

radi

oakt

ywny

ch

i zw

iąza

nych

z ty

m

zagr

ożeń

21

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

7Re

akcj

e ją

drow

e S

łońc

e i b

omba

wod

orow

abull

poda

ć pr

zykł

ad re

akcj

i ją

drow

ej

bullna

zwać

reak

cje

zach

odzą

ce w

Sło

ńcu

i w in

nych

gw

iazd

ach

bullod

pow

iedz

ieć

na

pyta

nie

jaki

e re

akcj

e są

źr

oacutedłe

m e

nerg

ii Sł

ońca

bullw

ymie

nić

i obj

aśni

ć roacute

żne

rodz

aje

reak

cji

jądr

owyc

hbull

zast

osow

ać z

asad

y za

chow

ania

licz

by

nukl

eonoacute

w ł

adun

ku

elek

tryc

zneg

o or

az

ener

gii w

reak

cjac

h ją

drow

ych

bullpo

dać

war

unki

ni

ezbę

dne

do z

ajśc

ia

reak

cji t

erm

ojąd

row

ej

bullop

isać

pro

ces

fuzj

i le

kkic

h ją

der n

a pr

zykł

adzi

e cy

klu

pp

bullop

isać

reak

cje

zach

odzą

ce w

bom

bie

wod

orow

ej

bullpo

roacutew

nać

ener

gie

uwal

nian

e w

reak

cjac

h sy

ntez

y i r

eakc

jach

ro

zszc

zepi

enia

5 Ś

wia

t gal

akty

k

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1N

asza

Gal

akty

ka

Inne

gal

akty

kibull

opis

ać b

udow

ę na

szej

G

alak

tyki

bull

opis

ać p

ołoż

enie

U

kład

u Sł

onec

zneg

o w

Gal

akty

ce

bullpo

dać

wie

k U

kład

u Sł

onec

zneg

o

bullw

yjaś

nić

jak

pow

stał

y Sł

ońce

i pl

anet

ybull

opis

ać s

posoacute

b w

yzna

czen

ia w

ieku

pr

oacutebek

ksi

ężyc

owyc

h

i met

eory

toacutew

bullpo

dać

przy

bliż

oną

liczb

ę ga

lakt

yk d

ostę

pnyc

h na

szym

obs

erw

acjo

m

bullpo

dać

przy

bliż

oną

liczb

ę gw

iazd

w g

alak

tyce

22

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

2Pr

awo

Hub

blersquo

abull

na p

rzyk

ładz

ie m

odel

u ba

loni

ka w

ytłu

mac

zyć

obse

rwow

any

fakt

ro

zsze

rzan

ia s

ię

Wsz

echś

wia

ta

bullpo

dać

wie

k W

szec

hśw

iata

bullpo

dać

treś

ć pr

awa

Hub

ble

a z

apis

ać

je w

zore

m u

r = H

r

i obj

aśni

ć w

ielk

ości

w

ystę

pują

ce w

tym

w

zorz

ebull

wyj

aśni

ć te

rmin

bdquou

ciec

zka

gala

ktyk

rdquo

bullob

liczy

ć w

iek

W

szec

hśw

iata

bull

obja

śnić

jak

na

pods

taw

ie p

raw

a H

ubbl

ea

wni

osku

jem

y

że g

alak

tyki

odd

alaj

ą si

ę od

sie

bie

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c pr

awo

Hub

ble

a

3Te

oria

Wie

lkie

go

Wyb

uchu

bullok

reśl

ić p

oczą

tek

znan

ego

nam

W

szec

hśw

iata

term

inem

bdquoW

ielk

i Wyb

uchrdquo

bullop

isać

Wie

lki W

ybuc

hbull

wyj

aśni

ć c

o to

jest

pr

omie

niow

anie

re

likto

we

bullpo

dać

argu

men

ty

prze

maw

iają

ce z

a sł

uszn

ości

ą te

orii

Wie

lkie

go W

ybuc

hu

23

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VII PROCEDURY OSIĄGANIA CELOacuteW

Nauczanie fizyki według prezentowanego programu powinno się odbywać zgodnie z teorią kształcenia wielostronnego Uczniowie powinni być systematycznie aktywizowani do prze-prowadzania wszechstronnych operacji umysłowych

Praca powinna przebiegać w roacuteżnych tokach nauczania głoacutewnie w toku problemowym i podającym W miarę możliwości nauczyciel powinien także stosować tok praktyczny i eks-ponujący

W ramach toku podającego szczegoacutelnie przydatne będą metody bull praca z książką bull pogadanka bull pokaz bull opis bull Tok problemowy powinien być realizowany głoacutewnie poprzez takie metody jak bull dyskusja bull metody sytuacyjne bull metoda seminaryjna bull metoda projektoacutew

Tok praktyczny w nauczaniu fizyki jest realizowany poprzez stosowanie metody obserwa-cji i doświadczeń w tym także symulowanych

W zależności od treści nauczania nauczyciel powinien na każdej lekcji stosować roacuteżne metody Świadome roacuteżnicowanie podczas lekcji metod nauczania zdaniem M Śnieżyńskie-go1 aktywizuje ucznioacutew uatrakcyjnia zajęcia i przyczynia się do zrozumienia i trwalszego zapamiętania opracowanego materiału

I tak np pokaz animacja lub symulacja zjawiska może służyć zainicjowaniu bdquoburzy moacute-zgoacutewrdquo Praca z podręcznikiem może być wstępem do dyskusji podczas ktoacuterej uczniowie wykorzystają zdobytą samodzielnie wiedzę lub rozwiązywania problemoacutew

Tok eksponujący związany z przeżywaniem i wyzwalaniem stanoacutew emocjonalnych może być połączony z zastosowaniem metod problemowych np dyskusji nad wynikami obser-wacji

Wśroacuted szczegoacutelnie przydatnych metod opartych na toku podającym celowo nie wymie-niono wykładu Uważamy że ze względu na trudności ucznioacutew w koncentracji brak umie-jętności wyselekcjonowania przez nich najistotniejszych elementoacutew i brak umiejętności efektywnego notowania wykład w konwencjonalnej postaci powinien być stosowany incy-dentalnie

Znacznie użyteczniejszy na lekcjach fizyki może być wykład realizowany w sposoacuteb proble-mowo-programowany W takim przypadku temat wykładu zostaje zamieniony w problem głoacutewny a tezy ndash w problemy szczegoacutełowe Po udzieleniu odpowiedzi na każde pytanie-pro-blem nauczyciel odwołuje się do ucznioacutew ktoacuterzy mogą stawiać pytania i żądać powtoacuterzenia niejasnych kwestii Powstające sprzężenie zwrotne między nauczycielem i uczniami zapo-biega powstawaniu luk i umożliwia natychmiastową weryfikację wiedzy

Szczegoacutelną wartość w nauczaniu fizyki mają metody problemowe ktoacutere rozbudzają ak-tywność intelektualną ucznioacutew wyzwalają samodzielne i twoacutercze myślenie Pracując takimi metodami nauczyciel odgrywa rolę inspiratora i doradcy w rozwiązywaniu trudniejszych kwestii Nauczyciel powinien zadbać o jak najczęstsze stawianie ucznioacutew w sytuacji proble-

1 Marian Śnieżyński Dialog edukacyjny Wydawnictwo Naukowe PAT Krakoacutew 2001

24

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

mowej i indywidualizowanie nauczania poprzez roacuteżnicowanie problemoacutew dla poszczegoacutel-nych grup ucznioacutew w zależności od ich aktualnych możliwości intelektualnych

Metody te są preferowane przez reformę edukacji W nauczaniu fizyki te preferencje mogą się objawiać w szerszym stosowaniu metody sytuacyjnej Powinna ona obejmować nie tylko sytuacje wymagające dokonywania obliczeń (zadania obliczeniowe opisujące pewną sytu-ację fizyczną) ale przede wszystkim sytuacje wymagające wyjaśniania oceniania przewi-dywania poszukiwania argumentoacutew itp Nauczyciel powinien przy tym stwarzać uczniom możliwości do formułowania dłuższych wypowiedzi w języku fizyki zwracając uwagę na poprawność merytoryczną i logiczną

Zatrważające doniesienia o powszechnym w polskim społeczeństwie braku rozumienia czytanego tekstu nakładają na nauczycieli obowiązek stosowania metody polegającej na pracy z dostarczonym przez nauczyciela tekstem i prezentacją jego treści (metoda semi-naryjna)

Według M Śnieżyńskiego metoda ta ma dużą wartość dydaktyczną ponieważ bdquouczy kon-centracji uwagi czytania ze zrozumieniem poszerza zakres słownictwa uczy odpowiedzial-ności za słowordquo Stosowanie tej metody w nauczaniu fizyki przyczyni się do ukształtowania umiejętności posługiwania się przez ucznioacutew językiem fizyki poprawnego definiowania wielkości fizycznych odczytywania ich sensu fizycznego ze wzoroacutew definicyjnych ustalania zależności od innych wielkości fizycznych poprawnego wypowiadania treści praw fizycz-nych i zapisywania ich w języku matematyki poprawnej interpretacji praw przedstawionych w matematycznej formie

Podstawa programowa nakłada na nauczyciela fizyki obowiązek kształtowania umie-jętności

bull obserwacji i opisywania zjawisk fizycznych i astronomicznych bull wykonywania doświadczeń fizycznych i prostych obserwacji astronomicznych zapi-

sywania i analizowania wynikoacutew bull oraz sporządzania i interpretacji wykresoacutew

Umiejętności te należy kształtować posługując się metodami toku praktycznego tj po-kazem połączonym z obserwacją oraz doświadczeniem Doświadczenie powinno być przez ucznioacutew zaplanowane a po jego wykonaniu powinno nastąpić opracowanie i zaprezento-wanie wynikoacutew Ze względu na małą liczbę godzin fizyki brak podziału na grupy i mizerne wyposażenie pracowni skomplikowane doświadczenia wymagające długiego czasu wy-konywania i drogiej aparatury zastępuje się prostymi doświadczeniami z wykorzystaniem przedmiotoacutew codziennego użytku Rodzaj wykorzystywanych materiałoacutew nie wpływa na wartość naukową doświadczenia Ważne jest natomiast jego staranne przygotowanie za-roacutewno od strony metodycznej (uświadomienie celu przedyskutowanie koncepcji doświad-czenia sformułowanie problemu przedyskutowanie hipotez weryfikacja hipotez i wy-prowadzenie wnioskoacutew) jak i organizacyjnej (przygotowanie koniecznych przedmiotoacutew ustalenie formy pracy indywidualnej lub zespołowej)

W praktyce ze względu na ograniczenia czasowe lub specyfikę nauczanych treści real-ne doświadczenia fizyczne są zastępowane przez symulacje komputerowe lub doświadcze-nia sfilmowane Jakkolwiek doświadczenie symulowane nigdy nie zastąpi doświadczenia realnego dobrze przygotowany nauczyciel może je włączyć w problemowy tok nauczania z dużą korzyścią dla ucznioacutew Modelowanie i symulacje komputerowe są nieocenione w realizacji treści dotyczących mikroświata i kosmologii czyli treści ktoacutere ze swej natury nie mogą być ilustrowane realnym doświadczeniem Bezwzględnie konieczne jest jednak wy-konanie chociaż kilku doświadczeń

25

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Proponujemy np bull badanie ruchu po okręgu bull badanie zależności barwy światła i intensywności świecenia metalu od jego tempe-

ratury bull wykrywanie promieniowania jonizującego za pomocą licznika Geigera-Mullera bull badanie pochłaniania promieniowania jonizującego przez roacuteżne materiały bull badanie zależności natężenia promieniowania od odległości od źroacutedła bull wyznaczanie odległości do trudno dostępnego obiektu z wykorzystaniem zjawiska

paralaksyWedług M Śnieżyńskiego kluczowymi umiejętnościami kształtowanymi w zreformowa-

nej szkole mają być bdquoumiejętności efektywnego wspoacutełdziałania w zespole i pracy w grupie budowania więzi międzyludzkich podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji skutecznego działania na gruncie zachowania obowiązujących norm rozwiązywanie pro-blemoacutew w twoacuterczy sposoacuteb poszukiwanie porządkowanie i wykorzystywanie informacji z roacuteżnych źroacutedeł odnoszenie do praktyki zdobytej wiedzy oraz tworzenie potrzebnych do-świadczeń i nawykoacutew rozwoacutej osobistych zainteresowańrdquo

Wszystkie wymienione wyżej umiejętności mogą być kształtowane przy wykorzystaniu metody projektoacutew Według K Chałas istota tej metody bdquozawiera się w samodzielnym podej-mowaniu i realizacji przez ucznioacutew określonych dużych przedsięwzięć na podstawie przyję-tych wcześniej zasad reguł i procedur postępowaniardquo2

Projekty realizowane w praktyce szkolnej mogą być wykonywane indywidualnie i zespoło-wo Mogą mieć charakter poznawczy (projekty typu bdquoopisaćrdquo bdquosprawdzićrdquo bdquoodkryćrdquo) lub prak-tyczny (typu bdquousprawnićrdquo bdquowykonaćrdquo bdquowynaleźćrdquo) Mogą także łączyć oba charaktery działania

Według K Chałas metoda projektoacutew ma wszechstronne walory edukacyjne bull przyczynia się do wielostronnego kształcenia osobowości ucznia bull przyczynia się do realizacji zadań zreformowanej szkoły poprzez kształtowanie umie-

jętności bull wdraża ucznioacutew do pracy naukowo-badawczej bull przyczynia się do rozwoju zainteresowań ucznioacutew bull ma duże walory wychowawcze

Ucząc fizyki staramy się wymagać od ucznioacutew bull samodzielnego wyszukiwania i gromadzenia materiałoacutew służących do opracowania

wybranych zagadnień z fizyki lub tematoacutew interdyscyplinarnych bull korzystania z literatury popularnonaukowej bull sporządzania konspektoacutew notatek i referatoacutew na zadany temat

Wszystkie te rodzaje aktywności ucznioacutew mogą stanowić elementy realizacji metody pro-jektoacutew ktoacuterą nauczyciele fizyki powinni uwzględnić w swojej pracy Prezentowany program nauczania daje takie możliwości Oto propozycje tematoacutew do zastosowania metody projek-toacutew

bull Źroacutedła energii XXI wieku bull Za i przeciw energetyce jądrowej bull Ewolucja poglądoacutew na budowę Wszechświata

Wymienione i inne3 problemy mogą stanowić także tematykę szkolnych sesji popularno-naukowych

2 Krystyna Chałas Metoda projektoacutew i jej egzemplifikacja w praktyce Wydawnictwo Nowa Era Warszawa 20003 Biblioteka Nauczyciela Fizyki zeszyt 4 Metoda projektoacutew ZamKor Krakoacutew 2005

26

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Teoria kształcenia wielostronnego postuluje stosowanie wielu urozmaiconych środkoacutew dydaktycznych W nauczaniu fizyki oproacutecz tradycyjnego zestawu środkoacutew związanych głoacutewnie z wykonywaniem doświadczeń ogromną rolę zaczyna odgrywać komputer Inte-raktywne programy komputerowe indywidualizują nauczanie np pozwalają samodziel-nie eksperymentować i opracowywać wyniki pomiaroacutew Głoacutewnym źroacutedłem informacji dla ucznioacutew staje się Internet Osiągnięcia naukowe docierają do ucznioacutew bez bdquopośrednikoacutewrdquo Uczniowie nawet z najmniejszych miejscowości mogą się włączać do międzynarodowych badań astronomicznych (np programu Telescopes in Education czy Hands on Universe)

Szkoła powinna wspierać nauczyciela w osiąganiu założonych celoacutew stwarzając jak naj-lepsze warunki do wszechstronnej aktywności ucznioacutew na lekcjach fizyki i zajęciach poza-lekcyjnych przez

bull odpowiednie wyposażenie pracowni fizycznej bull stworzenie uczniom możliwości pracy z komputerem (dostęp do Internetu) bull gromadzenie w bibliotece encyklopedii (także multimedialnych) poradnikoacutew encyklo-

pedycznych leksykonoacutew literatury popularnonaukowej czasopism popularnonauko-wych (np bdquoŚwiat Naukirdquo bdquoWiedza i Życierdquo bdquoMłody Technikrdquo bdquoFotonrdquo) filmoacutew edukacyjnych

PROCEDURY SZCZEGOacuteŁOWE CHARAKTERYSTYCZNE DLA FIZYKI

1 Rozpoznawanie opis i wyjaśnianie zjawisk fizycznychKształtowanie kompetencji zwanej znajomością zjawisk powinno się odbywać w każdym przypadku zgodnie z jednakową procedurą postępowania

bull odkrywanie i obserwacja zjawiska bull wprowadzenie pojęć fizycznych służących do opisu zjawiska bull opis obserwowanego zjawiska w języku fizyki bull wyjaśnienie zjawiska na podstawie poznanych praw fizycznych bull (ewentualnie) matematyczny opis zjawiska

2 Wprowadzanie pojęć i wielkości fizycznychBardzo ważne jest przestrzeganie kolejnych faz wprowadzania pojęć (faza konceptualizacji faza formalizacji faza schematyzacji) przy czym w działach Fizyka atomowa i Fizyka jądrowa należy położyć szczegoacutelny nacisk na fazę konceptualizacji

3 Odczytywanie wielkości fizycznych z wykresu i szacowanie niepewności pomiarowychKażdorazowo po sporządzeniu wykresu w oparciu o wiedzę matematyczną ucznia należy mu uświadomić jaka to funkcja matematyczna jakie wielkości można odczytać z wykresu i jak oszacować niepewności pomiarowe

4 Planowanie wykonywanie i analiza eksperymentoacutew fizycznychUczniowie powinni przeprowadzać doświadczenia lub ich symulacje analizować je i prezen-tować

5 Czytanie tekstoacutew fizycznych ze zrozumieniemUczniowie powinni czytać teksty fizyczne (dostosowane do ich poziomu) porządkować zdobyte wiadomości ze względu na stopień ważności i strukturę kontrolować stopień ich zrozumienia i zapamiętania

27

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

6 Zbieranie i porządkowanie informacji pochodzących z roacuteżnych źroacutedełUczniowie powinni możliwie często zbierać informacje na wybrany temat korzystając z lite ratury młodzieżowej popularnonaukowej telewizji Internetu

7 Przygotowanie i prezentowanie dłuższych wypowiedzi o tematyce fizycznejUczniowie powinni prezentować przygotowaną wcześniej wypowiedź w oparciu o plan i materiał ilustracyjny Powinni przy tym przestrzegać poprawności merytorycznej precyzyj-nego i zrozumiałego wyrażania myśli i wyznaczonego czasu wypowiedzi

8 Przygotowanie wypowiedzi w formie pisemnejUczniowie powinni wypowiadać się w formie pisemnej na wybrane tematy z fizyki

9 Rozwiązywanie problemoacutewUczniowie powinni samodzielnie lub w zespole rozwiązywać drobne problemy jakościowe i ilościowe prezentować je klasie uczestniczyć w konstruktywnej dyskusji precyzyjnie i ja-sno formułować myśli analizować i eliminować popełniane błędy

10 Rozwiązywanie zadań fizycznychDo rozwiązywania typowych zadań fizycznych uczniowie powinni tworzyć i stosować kon-sekwentnie i ze zrozumieniem algorytmy postępowania

11 Dyskusja wynikoacutew zadańUczniowie powinni w formie ustnej pisemnej przeprowadzać dyskusję wynikoacutew zadań o du-żej wartości praktycznej

12 Samokształcenie i samokontrolaW celu wdrożenia do samokształcenia i samokontroli uczniowie powinni samodzielnie wy-konywać zadania z podręcznika testy Sprawdź swoją wiedzę oraz (ewentualnie) rozwiązy-wać zadania i testy ze zbioroacutew poleconych przez nauczyciela

Nauczyciel może roacutewnież zachęcić ucznioacutew do korzystania z wybranych działoacutew multime-dialnego kursu fizyki przygotowanego przez wydawnictwo ZamKor i rozwiązywania zadań interaktywnych i podsumowujących (zawierających wskazoacutewki i szczegoacutełowe rozwiązania)

13 Wykorzystanie Internetu i interaktywnych programoacutew dydaktycznychUczniowie powinni w miarę możliwości korzystać z komputera (Internetu interaktywnych programoacutew kształcących np publikowanych na stronie wwwzamkorpl)

28

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VIII PROPOZYCJE METOD OCENY OSIĄGNIĘĆ UCZNIOacuteW

Celem nauczania jest kształtowanie kompetencji kluczowych niezbędnych człowiekowi w dorosłym życiu niezależnie od rodzaju wykształcenia i wykonywanego zawodu W na-uczaniu fizyki sprawdzaniem i ocenianiem należy więc objąć nie tylko umiejętności związa-ne ściśle z tym przedmiotem ale także związane z jego walorami ogoacutelnokształcącymi Wiele ważnych osiągnięć można oceniać tylko opisowo w dłuższym czasie

Tradycyjne odpytywanie przy tablicy powinno być zastąpione ocenianiem w trakcie dys-kusji Nauczyciel nastawiony na sterowanie przebiegiem uczenia się ucznioacutew nie powinien oddzielać sprawdzania i oceniania od nauczaniaProponujemy następujące metody sprawdzania osiągnięć ucznioacutew

1 bdquoSamosprawdzanierdquo czyli samokontrolaa) Uczeń rozwiązuje samodzielnie zadania z podręcznika i testy Sprawdź swoją wiedzę oraz

zadania z poleconych przez nauczyciela zbioroacutew zadań lub testoacutew i ocenia jaki procent zadań potrafi rozwiązać

b) Uczeń pracuje samodzielnie z interaktywnymi programami komputerowymi kontroluje liczbę koniecznych wskazoacutewek i objaśnień z ktoacuterych musi korzystać

2 Zbiorowa dyskusjaPodstawą do indywidualnych ocen ucznioacutew może być dyskusja

Inicjatorem dyskusji jest zwykle nauczyciel ale może być nim także uczeń ktoacutery przeczy-tał lub zauważył coś dla niego niezrozumiałego a mającego związek z opracowywanymi na lekcjach treściami W tym drugim przypadku nauczyciel powinien dopuszczać do dyskusji tylko woacutewczas gdy uczeń jest do prezentacji problemu dobrze przygotowany

Nauczyciel kieruje dyskusją roacutewnocześnie notując uwagi o ważnych elementach w wy-stąpieniach poszczegoacutelnych ucznioacutew

3 Obserwacja ucznioacutew w trakcie uczenia sięNauczyciel obserwuje indywidualną pracę ucznioacutew w toku lekcji i ich pracę w zespole Oce-nia wiedzę pomysłowość i oryginalność w rozwiązywaniu problemoacutew aktywność zaanga-żowanie umiejętność wspoacutełpracy

4 Sprawdzanie i ocenianie prac pisemnycha) Nauczyciel sprawdza i ocenia wypracowania przygotowane na podstawie literatury po-

pularnonaukowej Internetu telewizjib) Nauczyciel sprawdza i ocenia wyniki testoacutew i sprawdzianoacutew

5 Wszechstronna ocena prezentacji przygotowanych na podstawie jednego przeczy-tanego tekstu lub wielu roacuteżnych źroacutedeł

6 Sprawdzanie i ocenianie działalności praktycznej ucznioacutewOcenie podlegają wykonywane przez ucznia w toku lekcji pomiary i doświadczenia oraz mo-dele wykonane samodzielnie w domu

20

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

5En

ergi

a w

iąza

nia

Re

akcj

a ro

zszc

zepi

enia

bullop

isać

reak

cję

rozs

zcze

pien

ia u

ranu

92235U

bullw

yjaś

nić

na

czym

po

lega

reak

cja

łańc

ucho

wa

bullpo

dać

war

unki

zaj

ścia

re

akcj

i łań

cuch

owej

bull

posł

ugiw

ać s

ię

poję

ciam

i en

ergi

a sp

oczy

nkow

a d

eficy

t m

asy

ene

rgia

wią

zani

a

bullob

liczy

ć en

ergi

ę sp

oczy

nkow

ą

defic

yt m

asy

ene

rgię

w

iąza

nia

dla

roacuteżn

ych

pier

wia

stkoacute

w

bullpr

zean

aliz

ować

wyk

res

zale

żnoś

ci e

nerg

ii w

iąza

nia

przy

pada

jące

j

na je

den

nukl

eon

E Aw

od li

czby

nuk

leon

oacutew

wch

odzą

cych

w s

kład

ją

dra

atom

u

bullzn

ając

mas

y pr

oton

u

neut

ronu

ele

ktro

nu

i ato

mu

o lic

zbie

m

asow

ej A

obl

iczy

ć en

ergi

ę w

iąza

nia

tego

at

omu

bullna

pod

staw

ie

wyk

resu

zal

eżno

ści

E AA

w(

) wyj

aśni

ć

otrz

ymyw

anie

wie

lkic

h en

ergi

i w re

akcj

ach

rozs

zcze

pien

ia c

iężk

ich

jąde

r6

Bom

ba a

tom

owa

en

erge

tyka

jądr

owa

bullpo

dać

przy

kład

y

wyk

orzy

stan

ia e

nerg

ii ją

drow

ej

bullop

isać

bud

owę

i zas

adę

dzia

łani

a re

akto

ra

jądr

oweg

obull

opis

ać d

ział

anie

el

ektr

owni

jądr

owej

bull

wym

ieni

ć ko

rzyś

ci

i zag

roże

nia

zwią

zane

z

wyk

orzy

stan

iem

en

ergi

i jąd

row

ej

bullop

isać

zas

adę

dzia

łani

a bo

mby

ato

mow

ej

bullop

isać

bud

owę

bom

by

atom

owej

bull

przy

goto

wać

w

ypow

iedź

na

tem

at

Czy

elek

trow

nie

jądr

owe

są n

iebe

zpie

czne

bullod

szuk

ać in

form

acje

i p

rzyg

otow

ać

prez

enta

cję

na te

mat

sk

łado

wan

ia o

dpad

oacutew

radi

oakt

ywny

ch

i zw

iąza

nych

z ty

m

zagr

ożeń

21

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

7Re

akcj

e ją

drow

e S

łońc

e i b

omba

wod

orow

abull

poda

ć pr

zykł

ad re

akcj

i ją

drow

ej

bullna

zwać

reak

cje

zach

odzą

ce w

Sło

ńcu

i w in

nych

gw

iazd

ach

bullod

pow

iedz

ieć

na

pyta

nie

jaki

e re

akcj

e są

źr

oacutedłe

m e

nerg

ii Sł

ońca

bullw

ymie

nić

i obj

aśni

ć roacute

żne

rodz

aje

reak

cji

jądr

owyc

hbull

zast

osow

ać z

asad

y za

chow

ania

licz

by

nukl

eonoacute

w ł

adun

ku

elek

tryc

zneg

o or

az

ener

gii w

reak

cjac

h ją

drow

ych

bullpo

dać

war

unki

ni

ezbę

dne

do z

ajśc

ia

reak

cji t

erm

ojąd

row

ej

bullop

isać

pro

ces

fuzj

i le

kkic

h ją

der n

a pr

zykł

adzi

e cy

klu

pp

bullop

isać

reak

cje

zach

odzą

ce w

bom

bie

wod

orow

ej

bullpo

roacutew

nać

ener

gie

uwal

nian

e w

reak

cjac

h sy

ntez

y i r

eakc

jach

ro

zszc

zepi

enia

5 Ś

wia

t gal

akty

k

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1N

asza

Gal

akty

ka

Inne

gal

akty

kibull

opis

ać b

udow

ę na

szej

G

alak

tyki

bull

opis

ać p

ołoż

enie

U

kład

u Sł

onec

zneg

o w

Gal

akty

ce

bullpo

dać

wie

k U

kład

u Sł

onec

zneg

o

bullw

yjaś

nić

jak

pow

stał

y Sł

ońce

i pl

anet

ybull

opis

ać s

posoacute

b w

yzna

czen

ia w

ieku

pr

oacutebek

ksi

ężyc

owyc

h

i met

eory

toacutew

bullpo

dać

przy

bliż

oną

liczb

ę ga

lakt

yk d

ostę

pnyc

h na

szym

obs

erw

acjo

m

bullpo

dać

przy

bliż

oną

liczb

ę gw

iazd

w g

alak

tyce

22

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

2Pr

awo

Hub

blersquo

abull

na p

rzyk

ładz

ie m

odel

u ba

loni

ka w

ytłu

mac

zyć

obse

rwow

any

fakt

ro

zsze

rzan

ia s

ię

Wsz

echś

wia

ta

bullpo

dać

wie

k W

szec

hśw

iata

bullpo

dać

treś

ć pr

awa

Hub

ble

a z

apis

ać

je w

zore

m u

r = H

r

i obj

aśni

ć w

ielk

ości

w

ystę

pują

ce w

tym

w

zorz

ebull

wyj

aśni

ć te

rmin

bdquou

ciec

zka

gala

ktyk

rdquo

bullob

liczy

ć w

iek

W

szec

hśw

iata

bull

obja

śnić

jak

na

pods

taw

ie p

raw

a H

ubbl

ea

wni

osku

jem

y

że g

alak

tyki

odd

alaj

ą si

ę od

sie

bie

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c pr

awo

Hub

ble

a

3Te

oria

Wie

lkie

go

Wyb

uchu

bullok

reśl

ić p

oczą

tek

znan

ego

nam

W

szec

hśw

iata

term

inem

bdquoW

ielk

i Wyb

uchrdquo

bullop

isać

Wie

lki W

ybuc

hbull

wyj

aśni

ć c

o to

jest

pr

omie

niow

anie

re

likto

we

bullpo

dać

argu

men

ty

prze

maw

iają

ce z

a sł

uszn

ości

ą te

orii

Wie

lkie

go W

ybuc

hu

23

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VII PROCEDURY OSIĄGANIA CELOacuteW

Nauczanie fizyki według prezentowanego programu powinno się odbywać zgodnie z teorią kształcenia wielostronnego Uczniowie powinni być systematycznie aktywizowani do prze-prowadzania wszechstronnych operacji umysłowych

Praca powinna przebiegać w roacuteżnych tokach nauczania głoacutewnie w toku problemowym i podającym W miarę możliwości nauczyciel powinien także stosować tok praktyczny i eks-ponujący

W ramach toku podającego szczegoacutelnie przydatne będą metody bull praca z książką bull pogadanka bull pokaz bull opis bull Tok problemowy powinien być realizowany głoacutewnie poprzez takie metody jak bull dyskusja bull metody sytuacyjne bull metoda seminaryjna bull metoda projektoacutew

Tok praktyczny w nauczaniu fizyki jest realizowany poprzez stosowanie metody obserwa-cji i doświadczeń w tym także symulowanych

W zależności od treści nauczania nauczyciel powinien na każdej lekcji stosować roacuteżne metody Świadome roacuteżnicowanie podczas lekcji metod nauczania zdaniem M Śnieżyńskie-go1 aktywizuje ucznioacutew uatrakcyjnia zajęcia i przyczynia się do zrozumienia i trwalszego zapamiętania opracowanego materiału

I tak np pokaz animacja lub symulacja zjawiska może służyć zainicjowaniu bdquoburzy moacute-zgoacutewrdquo Praca z podręcznikiem może być wstępem do dyskusji podczas ktoacuterej uczniowie wykorzystają zdobytą samodzielnie wiedzę lub rozwiązywania problemoacutew

Tok eksponujący związany z przeżywaniem i wyzwalaniem stanoacutew emocjonalnych może być połączony z zastosowaniem metod problemowych np dyskusji nad wynikami obser-wacji

Wśroacuted szczegoacutelnie przydatnych metod opartych na toku podającym celowo nie wymie-niono wykładu Uważamy że ze względu na trudności ucznioacutew w koncentracji brak umie-jętności wyselekcjonowania przez nich najistotniejszych elementoacutew i brak umiejętności efektywnego notowania wykład w konwencjonalnej postaci powinien być stosowany incy-dentalnie

Znacznie użyteczniejszy na lekcjach fizyki może być wykład realizowany w sposoacuteb proble-mowo-programowany W takim przypadku temat wykładu zostaje zamieniony w problem głoacutewny a tezy ndash w problemy szczegoacutełowe Po udzieleniu odpowiedzi na każde pytanie-pro-blem nauczyciel odwołuje się do ucznioacutew ktoacuterzy mogą stawiać pytania i żądać powtoacuterzenia niejasnych kwestii Powstające sprzężenie zwrotne między nauczycielem i uczniami zapo-biega powstawaniu luk i umożliwia natychmiastową weryfikację wiedzy

Szczegoacutelną wartość w nauczaniu fizyki mają metody problemowe ktoacutere rozbudzają ak-tywność intelektualną ucznioacutew wyzwalają samodzielne i twoacutercze myślenie Pracując takimi metodami nauczyciel odgrywa rolę inspiratora i doradcy w rozwiązywaniu trudniejszych kwestii Nauczyciel powinien zadbać o jak najczęstsze stawianie ucznioacutew w sytuacji proble-

1 Marian Śnieżyński Dialog edukacyjny Wydawnictwo Naukowe PAT Krakoacutew 2001

24

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

mowej i indywidualizowanie nauczania poprzez roacuteżnicowanie problemoacutew dla poszczegoacutel-nych grup ucznioacutew w zależności od ich aktualnych możliwości intelektualnych

Metody te są preferowane przez reformę edukacji W nauczaniu fizyki te preferencje mogą się objawiać w szerszym stosowaniu metody sytuacyjnej Powinna ona obejmować nie tylko sytuacje wymagające dokonywania obliczeń (zadania obliczeniowe opisujące pewną sytu-ację fizyczną) ale przede wszystkim sytuacje wymagające wyjaśniania oceniania przewi-dywania poszukiwania argumentoacutew itp Nauczyciel powinien przy tym stwarzać uczniom możliwości do formułowania dłuższych wypowiedzi w języku fizyki zwracając uwagę na poprawność merytoryczną i logiczną

Zatrważające doniesienia o powszechnym w polskim społeczeństwie braku rozumienia czytanego tekstu nakładają na nauczycieli obowiązek stosowania metody polegającej na pracy z dostarczonym przez nauczyciela tekstem i prezentacją jego treści (metoda semi-naryjna)

Według M Śnieżyńskiego metoda ta ma dużą wartość dydaktyczną ponieważ bdquouczy kon-centracji uwagi czytania ze zrozumieniem poszerza zakres słownictwa uczy odpowiedzial-ności za słowordquo Stosowanie tej metody w nauczaniu fizyki przyczyni się do ukształtowania umiejętności posługiwania się przez ucznioacutew językiem fizyki poprawnego definiowania wielkości fizycznych odczytywania ich sensu fizycznego ze wzoroacutew definicyjnych ustalania zależności od innych wielkości fizycznych poprawnego wypowiadania treści praw fizycz-nych i zapisywania ich w języku matematyki poprawnej interpretacji praw przedstawionych w matematycznej formie

Podstawa programowa nakłada na nauczyciela fizyki obowiązek kształtowania umie-jętności

bull obserwacji i opisywania zjawisk fizycznych i astronomicznych bull wykonywania doświadczeń fizycznych i prostych obserwacji astronomicznych zapi-

sywania i analizowania wynikoacutew bull oraz sporządzania i interpretacji wykresoacutew

Umiejętności te należy kształtować posługując się metodami toku praktycznego tj po-kazem połączonym z obserwacją oraz doświadczeniem Doświadczenie powinno być przez ucznioacutew zaplanowane a po jego wykonaniu powinno nastąpić opracowanie i zaprezento-wanie wynikoacutew Ze względu na małą liczbę godzin fizyki brak podziału na grupy i mizerne wyposażenie pracowni skomplikowane doświadczenia wymagające długiego czasu wy-konywania i drogiej aparatury zastępuje się prostymi doświadczeniami z wykorzystaniem przedmiotoacutew codziennego użytku Rodzaj wykorzystywanych materiałoacutew nie wpływa na wartość naukową doświadczenia Ważne jest natomiast jego staranne przygotowanie za-roacutewno od strony metodycznej (uświadomienie celu przedyskutowanie koncepcji doświad-czenia sformułowanie problemu przedyskutowanie hipotez weryfikacja hipotez i wy-prowadzenie wnioskoacutew) jak i organizacyjnej (przygotowanie koniecznych przedmiotoacutew ustalenie formy pracy indywidualnej lub zespołowej)

W praktyce ze względu na ograniczenia czasowe lub specyfikę nauczanych treści real-ne doświadczenia fizyczne są zastępowane przez symulacje komputerowe lub doświadcze-nia sfilmowane Jakkolwiek doświadczenie symulowane nigdy nie zastąpi doświadczenia realnego dobrze przygotowany nauczyciel może je włączyć w problemowy tok nauczania z dużą korzyścią dla ucznioacutew Modelowanie i symulacje komputerowe są nieocenione w realizacji treści dotyczących mikroświata i kosmologii czyli treści ktoacutere ze swej natury nie mogą być ilustrowane realnym doświadczeniem Bezwzględnie konieczne jest jednak wy-konanie chociaż kilku doświadczeń

25

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Proponujemy np bull badanie ruchu po okręgu bull badanie zależności barwy światła i intensywności świecenia metalu od jego tempe-

ratury bull wykrywanie promieniowania jonizującego za pomocą licznika Geigera-Mullera bull badanie pochłaniania promieniowania jonizującego przez roacuteżne materiały bull badanie zależności natężenia promieniowania od odległości od źroacutedła bull wyznaczanie odległości do trudno dostępnego obiektu z wykorzystaniem zjawiska

paralaksyWedług M Śnieżyńskiego kluczowymi umiejętnościami kształtowanymi w zreformowa-

nej szkole mają być bdquoumiejętności efektywnego wspoacutełdziałania w zespole i pracy w grupie budowania więzi międzyludzkich podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji skutecznego działania na gruncie zachowania obowiązujących norm rozwiązywanie pro-blemoacutew w twoacuterczy sposoacuteb poszukiwanie porządkowanie i wykorzystywanie informacji z roacuteżnych źroacutedeł odnoszenie do praktyki zdobytej wiedzy oraz tworzenie potrzebnych do-świadczeń i nawykoacutew rozwoacutej osobistych zainteresowańrdquo

Wszystkie wymienione wyżej umiejętności mogą być kształtowane przy wykorzystaniu metody projektoacutew Według K Chałas istota tej metody bdquozawiera się w samodzielnym podej-mowaniu i realizacji przez ucznioacutew określonych dużych przedsięwzięć na podstawie przyję-tych wcześniej zasad reguł i procedur postępowaniardquo2

Projekty realizowane w praktyce szkolnej mogą być wykonywane indywidualnie i zespoło-wo Mogą mieć charakter poznawczy (projekty typu bdquoopisaćrdquo bdquosprawdzićrdquo bdquoodkryćrdquo) lub prak-tyczny (typu bdquousprawnićrdquo bdquowykonaćrdquo bdquowynaleźćrdquo) Mogą także łączyć oba charaktery działania

Według K Chałas metoda projektoacutew ma wszechstronne walory edukacyjne bull przyczynia się do wielostronnego kształcenia osobowości ucznia bull przyczynia się do realizacji zadań zreformowanej szkoły poprzez kształtowanie umie-

jętności bull wdraża ucznioacutew do pracy naukowo-badawczej bull przyczynia się do rozwoju zainteresowań ucznioacutew bull ma duże walory wychowawcze

Ucząc fizyki staramy się wymagać od ucznioacutew bull samodzielnego wyszukiwania i gromadzenia materiałoacutew służących do opracowania

wybranych zagadnień z fizyki lub tematoacutew interdyscyplinarnych bull korzystania z literatury popularnonaukowej bull sporządzania konspektoacutew notatek i referatoacutew na zadany temat

Wszystkie te rodzaje aktywności ucznioacutew mogą stanowić elementy realizacji metody pro-jektoacutew ktoacuterą nauczyciele fizyki powinni uwzględnić w swojej pracy Prezentowany program nauczania daje takie możliwości Oto propozycje tematoacutew do zastosowania metody projek-toacutew

bull Źroacutedła energii XXI wieku bull Za i przeciw energetyce jądrowej bull Ewolucja poglądoacutew na budowę Wszechświata

Wymienione i inne3 problemy mogą stanowić także tematykę szkolnych sesji popularno-naukowych

2 Krystyna Chałas Metoda projektoacutew i jej egzemplifikacja w praktyce Wydawnictwo Nowa Era Warszawa 20003 Biblioteka Nauczyciela Fizyki zeszyt 4 Metoda projektoacutew ZamKor Krakoacutew 2005

26

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Teoria kształcenia wielostronnego postuluje stosowanie wielu urozmaiconych środkoacutew dydaktycznych W nauczaniu fizyki oproacutecz tradycyjnego zestawu środkoacutew związanych głoacutewnie z wykonywaniem doświadczeń ogromną rolę zaczyna odgrywać komputer Inte-raktywne programy komputerowe indywidualizują nauczanie np pozwalają samodziel-nie eksperymentować i opracowywać wyniki pomiaroacutew Głoacutewnym źroacutedłem informacji dla ucznioacutew staje się Internet Osiągnięcia naukowe docierają do ucznioacutew bez bdquopośrednikoacutewrdquo Uczniowie nawet z najmniejszych miejscowości mogą się włączać do międzynarodowych badań astronomicznych (np programu Telescopes in Education czy Hands on Universe)

Szkoła powinna wspierać nauczyciela w osiąganiu założonych celoacutew stwarzając jak naj-lepsze warunki do wszechstronnej aktywności ucznioacutew na lekcjach fizyki i zajęciach poza-lekcyjnych przez

bull odpowiednie wyposażenie pracowni fizycznej bull stworzenie uczniom możliwości pracy z komputerem (dostęp do Internetu) bull gromadzenie w bibliotece encyklopedii (także multimedialnych) poradnikoacutew encyklo-

pedycznych leksykonoacutew literatury popularnonaukowej czasopism popularnonauko-wych (np bdquoŚwiat Naukirdquo bdquoWiedza i Życierdquo bdquoMłody Technikrdquo bdquoFotonrdquo) filmoacutew edukacyjnych

PROCEDURY SZCZEGOacuteŁOWE CHARAKTERYSTYCZNE DLA FIZYKI

1 Rozpoznawanie opis i wyjaśnianie zjawisk fizycznychKształtowanie kompetencji zwanej znajomością zjawisk powinno się odbywać w każdym przypadku zgodnie z jednakową procedurą postępowania

bull odkrywanie i obserwacja zjawiska bull wprowadzenie pojęć fizycznych służących do opisu zjawiska bull opis obserwowanego zjawiska w języku fizyki bull wyjaśnienie zjawiska na podstawie poznanych praw fizycznych bull (ewentualnie) matematyczny opis zjawiska

2 Wprowadzanie pojęć i wielkości fizycznychBardzo ważne jest przestrzeganie kolejnych faz wprowadzania pojęć (faza konceptualizacji faza formalizacji faza schematyzacji) przy czym w działach Fizyka atomowa i Fizyka jądrowa należy położyć szczegoacutelny nacisk na fazę konceptualizacji

3 Odczytywanie wielkości fizycznych z wykresu i szacowanie niepewności pomiarowychKażdorazowo po sporządzeniu wykresu w oparciu o wiedzę matematyczną ucznia należy mu uświadomić jaka to funkcja matematyczna jakie wielkości można odczytać z wykresu i jak oszacować niepewności pomiarowe

4 Planowanie wykonywanie i analiza eksperymentoacutew fizycznychUczniowie powinni przeprowadzać doświadczenia lub ich symulacje analizować je i prezen-tować

5 Czytanie tekstoacutew fizycznych ze zrozumieniemUczniowie powinni czytać teksty fizyczne (dostosowane do ich poziomu) porządkować zdobyte wiadomości ze względu na stopień ważności i strukturę kontrolować stopień ich zrozumienia i zapamiętania

27

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

6 Zbieranie i porządkowanie informacji pochodzących z roacuteżnych źroacutedełUczniowie powinni możliwie często zbierać informacje na wybrany temat korzystając z lite ratury młodzieżowej popularnonaukowej telewizji Internetu

7 Przygotowanie i prezentowanie dłuższych wypowiedzi o tematyce fizycznejUczniowie powinni prezentować przygotowaną wcześniej wypowiedź w oparciu o plan i materiał ilustracyjny Powinni przy tym przestrzegać poprawności merytorycznej precyzyj-nego i zrozumiałego wyrażania myśli i wyznaczonego czasu wypowiedzi

8 Przygotowanie wypowiedzi w formie pisemnejUczniowie powinni wypowiadać się w formie pisemnej na wybrane tematy z fizyki

9 Rozwiązywanie problemoacutewUczniowie powinni samodzielnie lub w zespole rozwiązywać drobne problemy jakościowe i ilościowe prezentować je klasie uczestniczyć w konstruktywnej dyskusji precyzyjnie i ja-sno formułować myśli analizować i eliminować popełniane błędy

10 Rozwiązywanie zadań fizycznychDo rozwiązywania typowych zadań fizycznych uczniowie powinni tworzyć i stosować kon-sekwentnie i ze zrozumieniem algorytmy postępowania

11 Dyskusja wynikoacutew zadańUczniowie powinni w formie ustnej pisemnej przeprowadzać dyskusję wynikoacutew zadań o du-żej wartości praktycznej

12 Samokształcenie i samokontrolaW celu wdrożenia do samokształcenia i samokontroli uczniowie powinni samodzielnie wy-konywać zadania z podręcznika testy Sprawdź swoją wiedzę oraz (ewentualnie) rozwiązy-wać zadania i testy ze zbioroacutew poleconych przez nauczyciela

Nauczyciel może roacutewnież zachęcić ucznioacutew do korzystania z wybranych działoacutew multime-dialnego kursu fizyki przygotowanego przez wydawnictwo ZamKor i rozwiązywania zadań interaktywnych i podsumowujących (zawierających wskazoacutewki i szczegoacutełowe rozwiązania)

13 Wykorzystanie Internetu i interaktywnych programoacutew dydaktycznychUczniowie powinni w miarę możliwości korzystać z komputera (Internetu interaktywnych programoacutew kształcących np publikowanych na stronie wwwzamkorpl)

28

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VIII PROPOZYCJE METOD OCENY OSIĄGNIĘĆ UCZNIOacuteW

Celem nauczania jest kształtowanie kompetencji kluczowych niezbędnych człowiekowi w dorosłym życiu niezależnie od rodzaju wykształcenia i wykonywanego zawodu W na-uczaniu fizyki sprawdzaniem i ocenianiem należy więc objąć nie tylko umiejętności związa-ne ściśle z tym przedmiotem ale także związane z jego walorami ogoacutelnokształcącymi Wiele ważnych osiągnięć można oceniać tylko opisowo w dłuższym czasie

Tradycyjne odpytywanie przy tablicy powinno być zastąpione ocenianiem w trakcie dys-kusji Nauczyciel nastawiony na sterowanie przebiegiem uczenia się ucznioacutew nie powinien oddzielać sprawdzania i oceniania od nauczaniaProponujemy następujące metody sprawdzania osiągnięć ucznioacutew

1 bdquoSamosprawdzanierdquo czyli samokontrolaa) Uczeń rozwiązuje samodzielnie zadania z podręcznika i testy Sprawdź swoją wiedzę oraz

zadania z poleconych przez nauczyciela zbioroacutew zadań lub testoacutew i ocenia jaki procent zadań potrafi rozwiązać

b) Uczeń pracuje samodzielnie z interaktywnymi programami komputerowymi kontroluje liczbę koniecznych wskazoacutewek i objaśnień z ktoacuterych musi korzystać

2 Zbiorowa dyskusjaPodstawą do indywidualnych ocen ucznioacutew może być dyskusja

Inicjatorem dyskusji jest zwykle nauczyciel ale może być nim także uczeń ktoacutery przeczy-tał lub zauważył coś dla niego niezrozumiałego a mającego związek z opracowywanymi na lekcjach treściami W tym drugim przypadku nauczyciel powinien dopuszczać do dyskusji tylko woacutewczas gdy uczeń jest do prezentacji problemu dobrze przygotowany

Nauczyciel kieruje dyskusją roacutewnocześnie notując uwagi o ważnych elementach w wy-stąpieniach poszczegoacutelnych ucznioacutew

3 Obserwacja ucznioacutew w trakcie uczenia sięNauczyciel obserwuje indywidualną pracę ucznioacutew w toku lekcji i ich pracę w zespole Oce-nia wiedzę pomysłowość i oryginalność w rozwiązywaniu problemoacutew aktywność zaanga-żowanie umiejętność wspoacutełpracy

4 Sprawdzanie i ocenianie prac pisemnycha) Nauczyciel sprawdza i ocenia wypracowania przygotowane na podstawie literatury po-

pularnonaukowej Internetu telewizjib) Nauczyciel sprawdza i ocenia wyniki testoacutew i sprawdzianoacutew

5 Wszechstronna ocena prezentacji przygotowanych na podstawie jednego przeczy-tanego tekstu lub wielu roacuteżnych źroacutedeł

6 Sprawdzanie i ocenianie działalności praktycznej ucznioacutewOcenie podlegają wykonywane przez ucznia w toku lekcji pomiary i doświadczenia oraz mo-dele wykonane samodzielnie w domu

21

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

7Re

akcj

e ją

drow

e S

łońc

e i b

omba

wod

orow

abull

poda

ć pr

zykł

ad re

akcj

i ją

drow

ej

bullna

zwać

reak

cje

zach

odzą

ce w

Sło

ńcu

i w in

nych

gw

iazd

ach

bullod

pow

iedz

ieć

na

pyta

nie

jaki

e re

akcj

e są

źr

oacutedłe

m e

nerg

ii Sł

ońca

bullw

ymie

nić

i obj

aśni

ć roacute

żne

rodz

aje

reak

cji

jądr

owyc

hbull

zast

osow

ać z

asad

y za

chow

ania

licz

by

nukl

eonoacute

w ł

adun

ku

elek

tryc

zneg

o or

az

ener

gii w

reak

cjac

h ją

drow

ych

bullpo

dać

war

unki

ni

ezbę

dne

do z

ajśc

ia

reak

cji t

erm

ojąd

row

ej

bullop

isać

pro

ces

fuzj

i le

kkic

h ją

der n

a pr

zykł

adzi

e cy

klu

pp

bullop

isać

reak

cje

zach

odzą

ce w

bom

bie

wod

orow

ej

bullpo

roacutew

nać

ener

gie

uwal

nian

e w

reak

cjac

h sy

ntez

y i r

eakc

jach

ro

zszc

zepi

enia

5 Ś

wia

t gal

akty

k

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

1N

asza

Gal

akty

ka

Inne

gal

akty

kibull

opis

ać b

udow

ę na

szej

G

alak

tyki

bull

opis

ać p

ołoż

enie

U

kład

u Sł

onec

zneg

o w

Gal

akty

ce

bullpo

dać

wie

k U

kład

u Sł

onec

zneg

o

bullw

yjaś

nić

jak

pow

stał

y Sł

ońce

i pl

anet

ybull

opis

ać s

posoacute

b w

yzna

czen

ia w

ieku

pr

oacutebek

ksi

ężyc

owyc

h

i met

eory

toacutew

bullpo

dać

przy

bliż

oną

liczb

ę ga

lakt

yk d

ostę

pnyc

h na

szym

obs

erw

acjo

m

bullpo

dać

przy

bliż

oną

liczb

ę gw

iazd

w g

alak

tyce

22

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

2Pr

awo

Hub

blersquo

abull

na p

rzyk

ładz

ie m

odel

u ba

loni

ka w

ytłu

mac

zyć

obse

rwow

any

fakt

ro

zsze

rzan

ia s

ię

Wsz

echś

wia

ta

bullpo

dać

wie

k W

szec

hśw

iata

bullpo

dać

treś

ć pr

awa

Hub

ble

a z

apis

ać

je w

zore

m u

r = H

r

i obj

aśni

ć w

ielk

ości

w

ystę

pują

ce w

tym

w

zorz

ebull

wyj

aśni

ć te

rmin

bdquou

ciec

zka

gala

ktyk

rdquo

bullob

liczy

ć w

iek

W

szec

hśw

iata

bull

obja

śnić

jak

na

pods

taw

ie p

raw

a H

ubbl

ea

wni

osku

jem

y

że g

alak

tyki

odd

alaj

ą si

ę od

sie

bie

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c pr

awo

Hub

ble

a

3Te

oria

Wie

lkie

go

Wyb

uchu

bullok

reśl

ić p

oczą

tek

znan

ego

nam

W

szec

hśw

iata

term

inem

bdquoW

ielk

i Wyb

uchrdquo

bullop

isać

Wie

lki W

ybuc

hbull

wyj

aśni

ć c

o to

jest

pr

omie

niow

anie

re

likto

we

bullpo

dać

argu

men

ty

prze

maw

iają

ce z

a sł

uszn

ości

ą te

orii

Wie

lkie

go W

ybuc

hu

23

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VII PROCEDURY OSIĄGANIA CELOacuteW

Nauczanie fizyki według prezentowanego programu powinno się odbywać zgodnie z teorią kształcenia wielostronnego Uczniowie powinni być systematycznie aktywizowani do prze-prowadzania wszechstronnych operacji umysłowych

Praca powinna przebiegać w roacuteżnych tokach nauczania głoacutewnie w toku problemowym i podającym W miarę możliwości nauczyciel powinien także stosować tok praktyczny i eks-ponujący

W ramach toku podającego szczegoacutelnie przydatne będą metody bull praca z książką bull pogadanka bull pokaz bull opis bull Tok problemowy powinien być realizowany głoacutewnie poprzez takie metody jak bull dyskusja bull metody sytuacyjne bull metoda seminaryjna bull metoda projektoacutew

Tok praktyczny w nauczaniu fizyki jest realizowany poprzez stosowanie metody obserwa-cji i doświadczeń w tym także symulowanych

W zależności od treści nauczania nauczyciel powinien na każdej lekcji stosować roacuteżne metody Świadome roacuteżnicowanie podczas lekcji metod nauczania zdaniem M Śnieżyńskie-go1 aktywizuje ucznioacutew uatrakcyjnia zajęcia i przyczynia się do zrozumienia i trwalszego zapamiętania opracowanego materiału

I tak np pokaz animacja lub symulacja zjawiska może służyć zainicjowaniu bdquoburzy moacute-zgoacutewrdquo Praca z podręcznikiem może być wstępem do dyskusji podczas ktoacuterej uczniowie wykorzystają zdobytą samodzielnie wiedzę lub rozwiązywania problemoacutew

Tok eksponujący związany z przeżywaniem i wyzwalaniem stanoacutew emocjonalnych może być połączony z zastosowaniem metod problemowych np dyskusji nad wynikami obser-wacji

Wśroacuted szczegoacutelnie przydatnych metod opartych na toku podającym celowo nie wymie-niono wykładu Uważamy że ze względu na trudności ucznioacutew w koncentracji brak umie-jętności wyselekcjonowania przez nich najistotniejszych elementoacutew i brak umiejętności efektywnego notowania wykład w konwencjonalnej postaci powinien być stosowany incy-dentalnie

Znacznie użyteczniejszy na lekcjach fizyki może być wykład realizowany w sposoacuteb proble-mowo-programowany W takim przypadku temat wykładu zostaje zamieniony w problem głoacutewny a tezy ndash w problemy szczegoacutełowe Po udzieleniu odpowiedzi na każde pytanie-pro-blem nauczyciel odwołuje się do ucznioacutew ktoacuterzy mogą stawiać pytania i żądać powtoacuterzenia niejasnych kwestii Powstające sprzężenie zwrotne między nauczycielem i uczniami zapo-biega powstawaniu luk i umożliwia natychmiastową weryfikację wiedzy

Szczegoacutelną wartość w nauczaniu fizyki mają metody problemowe ktoacutere rozbudzają ak-tywność intelektualną ucznioacutew wyzwalają samodzielne i twoacutercze myślenie Pracując takimi metodami nauczyciel odgrywa rolę inspiratora i doradcy w rozwiązywaniu trudniejszych kwestii Nauczyciel powinien zadbać o jak najczęstsze stawianie ucznioacutew w sytuacji proble-

1 Marian Śnieżyński Dialog edukacyjny Wydawnictwo Naukowe PAT Krakoacutew 2001

24

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

mowej i indywidualizowanie nauczania poprzez roacuteżnicowanie problemoacutew dla poszczegoacutel-nych grup ucznioacutew w zależności od ich aktualnych możliwości intelektualnych

Metody te są preferowane przez reformę edukacji W nauczaniu fizyki te preferencje mogą się objawiać w szerszym stosowaniu metody sytuacyjnej Powinna ona obejmować nie tylko sytuacje wymagające dokonywania obliczeń (zadania obliczeniowe opisujące pewną sytu-ację fizyczną) ale przede wszystkim sytuacje wymagające wyjaśniania oceniania przewi-dywania poszukiwania argumentoacutew itp Nauczyciel powinien przy tym stwarzać uczniom możliwości do formułowania dłuższych wypowiedzi w języku fizyki zwracając uwagę na poprawność merytoryczną i logiczną

Zatrważające doniesienia o powszechnym w polskim społeczeństwie braku rozumienia czytanego tekstu nakładają na nauczycieli obowiązek stosowania metody polegającej na pracy z dostarczonym przez nauczyciela tekstem i prezentacją jego treści (metoda semi-naryjna)

Według M Śnieżyńskiego metoda ta ma dużą wartość dydaktyczną ponieważ bdquouczy kon-centracji uwagi czytania ze zrozumieniem poszerza zakres słownictwa uczy odpowiedzial-ności za słowordquo Stosowanie tej metody w nauczaniu fizyki przyczyni się do ukształtowania umiejętności posługiwania się przez ucznioacutew językiem fizyki poprawnego definiowania wielkości fizycznych odczytywania ich sensu fizycznego ze wzoroacutew definicyjnych ustalania zależności od innych wielkości fizycznych poprawnego wypowiadania treści praw fizycz-nych i zapisywania ich w języku matematyki poprawnej interpretacji praw przedstawionych w matematycznej formie

Podstawa programowa nakłada na nauczyciela fizyki obowiązek kształtowania umie-jętności

bull obserwacji i opisywania zjawisk fizycznych i astronomicznych bull wykonywania doświadczeń fizycznych i prostych obserwacji astronomicznych zapi-

sywania i analizowania wynikoacutew bull oraz sporządzania i interpretacji wykresoacutew

Umiejętności te należy kształtować posługując się metodami toku praktycznego tj po-kazem połączonym z obserwacją oraz doświadczeniem Doświadczenie powinno być przez ucznioacutew zaplanowane a po jego wykonaniu powinno nastąpić opracowanie i zaprezento-wanie wynikoacutew Ze względu na małą liczbę godzin fizyki brak podziału na grupy i mizerne wyposażenie pracowni skomplikowane doświadczenia wymagające długiego czasu wy-konywania i drogiej aparatury zastępuje się prostymi doświadczeniami z wykorzystaniem przedmiotoacutew codziennego użytku Rodzaj wykorzystywanych materiałoacutew nie wpływa na wartość naukową doświadczenia Ważne jest natomiast jego staranne przygotowanie za-roacutewno od strony metodycznej (uświadomienie celu przedyskutowanie koncepcji doświad-czenia sformułowanie problemu przedyskutowanie hipotez weryfikacja hipotez i wy-prowadzenie wnioskoacutew) jak i organizacyjnej (przygotowanie koniecznych przedmiotoacutew ustalenie formy pracy indywidualnej lub zespołowej)

W praktyce ze względu na ograniczenia czasowe lub specyfikę nauczanych treści real-ne doświadczenia fizyczne są zastępowane przez symulacje komputerowe lub doświadcze-nia sfilmowane Jakkolwiek doświadczenie symulowane nigdy nie zastąpi doświadczenia realnego dobrze przygotowany nauczyciel może je włączyć w problemowy tok nauczania z dużą korzyścią dla ucznioacutew Modelowanie i symulacje komputerowe są nieocenione w realizacji treści dotyczących mikroświata i kosmologii czyli treści ktoacutere ze swej natury nie mogą być ilustrowane realnym doświadczeniem Bezwzględnie konieczne jest jednak wy-konanie chociaż kilku doświadczeń

25

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Proponujemy np bull badanie ruchu po okręgu bull badanie zależności barwy światła i intensywności świecenia metalu od jego tempe-

ratury bull wykrywanie promieniowania jonizującego za pomocą licznika Geigera-Mullera bull badanie pochłaniania promieniowania jonizującego przez roacuteżne materiały bull badanie zależności natężenia promieniowania od odległości od źroacutedła bull wyznaczanie odległości do trudno dostępnego obiektu z wykorzystaniem zjawiska

paralaksyWedług M Śnieżyńskiego kluczowymi umiejętnościami kształtowanymi w zreformowa-

nej szkole mają być bdquoumiejętności efektywnego wspoacutełdziałania w zespole i pracy w grupie budowania więzi międzyludzkich podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji skutecznego działania na gruncie zachowania obowiązujących norm rozwiązywanie pro-blemoacutew w twoacuterczy sposoacuteb poszukiwanie porządkowanie i wykorzystywanie informacji z roacuteżnych źroacutedeł odnoszenie do praktyki zdobytej wiedzy oraz tworzenie potrzebnych do-świadczeń i nawykoacutew rozwoacutej osobistych zainteresowańrdquo

Wszystkie wymienione wyżej umiejętności mogą być kształtowane przy wykorzystaniu metody projektoacutew Według K Chałas istota tej metody bdquozawiera się w samodzielnym podej-mowaniu i realizacji przez ucznioacutew określonych dużych przedsięwzięć na podstawie przyję-tych wcześniej zasad reguł i procedur postępowaniardquo2

Projekty realizowane w praktyce szkolnej mogą być wykonywane indywidualnie i zespoło-wo Mogą mieć charakter poznawczy (projekty typu bdquoopisaćrdquo bdquosprawdzićrdquo bdquoodkryćrdquo) lub prak-tyczny (typu bdquousprawnićrdquo bdquowykonaćrdquo bdquowynaleźćrdquo) Mogą także łączyć oba charaktery działania

Według K Chałas metoda projektoacutew ma wszechstronne walory edukacyjne bull przyczynia się do wielostronnego kształcenia osobowości ucznia bull przyczynia się do realizacji zadań zreformowanej szkoły poprzez kształtowanie umie-

jętności bull wdraża ucznioacutew do pracy naukowo-badawczej bull przyczynia się do rozwoju zainteresowań ucznioacutew bull ma duże walory wychowawcze

Ucząc fizyki staramy się wymagać od ucznioacutew bull samodzielnego wyszukiwania i gromadzenia materiałoacutew służących do opracowania

wybranych zagadnień z fizyki lub tematoacutew interdyscyplinarnych bull korzystania z literatury popularnonaukowej bull sporządzania konspektoacutew notatek i referatoacutew na zadany temat

Wszystkie te rodzaje aktywności ucznioacutew mogą stanowić elementy realizacji metody pro-jektoacutew ktoacuterą nauczyciele fizyki powinni uwzględnić w swojej pracy Prezentowany program nauczania daje takie możliwości Oto propozycje tematoacutew do zastosowania metody projek-toacutew

bull Źroacutedła energii XXI wieku bull Za i przeciw energetyce jądrowej bull Ewolucja poglądoacutew na budowę Wszechświata

Wymienione i inne3 problemy mogą stanowić także tematykę szkolnych sesji popularno-naukowych

2 Krystyna Chałas Metoda projektoacutew i jej egzemplifikacja w praktyce Wydawnictwo Nowa Era Warszawa 20003 Biblioteka Nauczyciela Fizyki zeszyt 4 Metoda projektoacutew ZamKor Krakoacutew 2005

26

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Teoria kształcenia wielostronnego postuluje stosowanie wielu urozmaiconych środkoacutew dydaktycznych W nauczaniu fizyki oproacutecz tradycyjnego zestawu środkoacutew związanych głoacutewnie z wykonywaniem doświadczeń ogromną rolę zaczyna odgrywać komputer Inte-raktywne programy komputerowe indywidualizują nauczanie np pozwalają samodziel-nie eksperymentować i opracowywać wyniki pomiaroacutew Głoacutewnym źroacutedłem informacji dla ucznioacutew staje się Internet Osiągnięcia naukowe docierają do ucznioacutew bez bdquopośrednikoacutewrdquo Uczniowie nawet z najmniejszych miejscowości mogą się włączać do międzynarodowych badań astronomicznych (np programu Telescopes in Education czy Hands on Universe)

Szkoła powinna wspierać nauczyciela w osiąganiu założonych celoacutew stwarzając jak naj-lepsze warunki do wszechstronnej aktywności ucznioacutew na lekcjach fizyki i zajęciach poza-lekcyjnych przez

bull odpowiednie wyposażenie pracowni fizycznej bull stworzenie uczniom możliwości pracy z komputerem (dostęp do Internetu) bull gromadzenie w bibliotece encyklopedii (także multimedialnych) poradnikoacutew encyklo-

pedycznych leksykonoacutew literatury popularnonaukowej czasopism popularnonauko-wych (np bdquoŚwiat Naukirdquo bdquoWiedza i Życierdquo bdquoMłody Technikrdquo bdquoFotonrdquo) filmoacutew edukacyjnych

PROCEDURY SZCZEGOacuteŁOWE CHARAKTERYSTYCZNE DLA FIZYKI

1 Rozpoznawanie opis i wyjaśnianie zjawisk fizycznychKształtowanie kompetencji zwanej znajomością zjawisk powinno się odbywać w każdym przypadku zgodnie z jednakową procedurą postępowania

bull odkrywanie i obserwacja zjawiska bull wprowadzenie pojęć fizycznych służących do opisu zjawiska bull opis obserwowanego zjawiska w języku fizyki bull wyjaśnienie zjawiska na podstawie poznanych praw fizycznych bull (ewentualnie) matematyczny opis zjawiska

2 Wprowadzanie pojęć i wielkości fizycznychBardzo ważne jest przestrzeganie kolejnych faz wprowadzania pojęć (faza konceptualizacji faza formalizacji faza schematyzacji) przy czym w działach Fizyka atomowa i Fizyka jądrowa należy położyć szczegoacutelny nacisk na fazę konceptualizacji

3 Odczytywanie wielkości fizycznych z wykresu i szacowanie niepewności pomiarowychKażdorazowo po sporządzeniu wykresu w oparciu o wiedzę matematyczną ucznia należy mu uświadomić jaka to funkcja matematyczna jakie wielkości można odczytać z wykresu i jak oszacować niepewności pomiarowe

4 Planowanie wykonywanie i analiza eksperymentoacutew fizycznychUczniowie powinni przeprowadzać doświadczenia lub ich symulacje analizować je i prezen-tować

5 Czytanie tekstoacutew fizycznych ze zrozumieniemUczniowie powinni czytać teksty fizyczne (dostosowane do ich poziomu) porządkować zdobyte wiadomości ze względu na stopień ważności i strukturę kontrolować stopień ich zrozumienia i zapamiętania

27

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

6 Zbieranie i porządkowanie informacji pochodzących z roacuteżnych źroacutedełUczniowie powinni możliwie często zbierać informacje na wybrany temat korzystając z lite ratury młodzieżowej popularnonaukowej telewizji Internetu

7 Przygotowanie i prezentowanie dłuższych wypowiedzi o tematyce fizycznejUczniowie powinni prezentować przygotowaną wcześniej wypowiedź w oparciu o plan i materiał ilustracyjny Powinni przy tym przestrzegać poprawności merytorycznej precyzyj-nego i zrozumiałego wyrażania myśli i wyznaczonego czasu wypowiedzi

8 Przygotowanie wypowiedzi w formie pisemnejUczniowie powinni wypowiadać się w formie pisemnej na wybrane tematy z fizyki

9 Rozwiązywanie problemoacutewUczniowie powinni samodzielnie lub w zespole rozwiązywać drobne problemy jakościowe i ilościowe prezentować je klasie uczestniczyć w konstruktywnej dyskusji precyzyjnie i ja-sno formułować myśli analizować i eliminować popełniane błędy

10 Rozwiązywanie zadań fizycznychDo rozwiązywania typowych zadań fizycznych uczniowie powinni tworzyć i stosować kon-sekwentnie i ze zrozumieniem algorytmy postępowania

11 Dyskusja wynikoacutew zadańUczniowie powinni w formie ustnej pisemnej przeprowadzać dyskusję wynikoacutew zadań o du-żej wartości praktycznej

12 Samokształcenie i samokontrolaW celu wdrożenia do samokształcenia i samokontroli uczniowie powinni samodzielnie wy-konywać zadania z podręcznika testy Sprawdź swoją wiedzę oraz (ewentualnie) rozwiązy-wać zadania i testy ze zbioroacutew poleconych przez nauczyciela

Nauczyciel może roacutewnież zachęcić ucznioacutew do korzystania z wybranych działoacutew multime-dialnego kursu fizyki przygotowanego przez wydawnictwo ZamKor i rozwiązywania zadań interaktywnych i podsumowujących (zawierających wskazoacutewki i szczegoacutełowe rozwiązania)

13 Wykorzystanie Internetu i interaktywnych programoacutew dydaktycznychUczniowie powinni w miarę możliwości korzystać z komputera (Internetu interaktywnych programoacutew kształcących np publikowanych na stronie wwwzamkorpl)

28

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VIII PROPOZYCJE METOD OCENY OSIĄGNIĘĆ UCZNIOacuteW

Celem nauczania jest kształtowanie kompetencji kluczowych niezbędnych człowiekowi w dorosłym życiu niezależnie od rodzaju wykształcenia i wykonywanego zawodu W na-uczaniu fizyki sprawdzaniem i ocenianiem należy więc objąć nie tylko umiejętności związa-ne ściśle z tym przedmiotem ale także związane z jego walorami ogoacutelnokształcącymi Wiele ważnych osiągnięć można oceniać tylko opisowo w dłuższym czasie

Tradycyjne odpytywanie przy tablicy powinno być zastąpione ocenianiem w trakcie dys-kusji Nauczyciel nastawiony na sterowanie przebiegiem uczenia się ucznioacutew nie powinien oddzielać sprawdzania i oceniania od nauczaniaProponujemy następujące metody sprawdzania osiągnięć ucznioacutew

1 bdquoSamosprawdzanierdquo czyli samokontrolaa) Uczeń rozwiązuje samodzielnie zadania z podręcznika i testy Sprawdź swoją wiedzę oraz

zadania z poleconych przez nauczyciela zbioroacutew zadań lub testoacutew i ocenia jaki procent zadań potrafi rozwiązać

b) Uczeń pracuje samodzielnie z interaktywnymi programami komputerowymi kontroluje liczbę koniecznych wskazoacutewek i objaśnień z ktoacuterych musi korzystać

2 Zbiorowa dyskusjaPodstawą do indywidualnych ocen ucznioacutew może być dyskusja

Inicjatorem dyskusji jest zwykle nauczyciel ale może być nim także uczeń ktoacutery przeczy-tał lub zauważył coś dla niego niezrozumiałego a mającego związek z opracowywanymi na lekcjach treściami W tym drugim przypadku nauczyciel powinien dopuszczać do dyskusji tylko woacutewczas gdy uczeń jest do prezentacji problemu dobrze przygotowany

Nauczyciel kieruje dyskusją roacutewnocześnie notując uwagi o ważnych elementach w wy-stąpieniach poszczegoacutelnych ucznioacutew

3 Obserwacja ucznioacutew w trakcie uczenia sięNauczyciel obserwuje indywidualną pracę ucznioacutew w toku lekcji i ich pracę w zespole Oce-nia wiedzę pomysłowość i oryginalność w rozwiązywaniu problemoacutew aktywność zaanga-żowanie umiejętność wspoacutełpracy

4 Sprawdzanie i ocenianie prac pisemnycha) Nauczyciel sprawdza i ocenia wypracowania przygotowane na podstawie literatury po-

pularnonaukowej Internetu telewizjib) Nauczyciel sprawdza i ocenia wyniki testoacutew i sprawdzianoacutew

5 Wszechstronna ocena prezentacji przygotowanych na podstawie jednego przeczy-tanego tekstu lub wielu roacuteżnych źroacutedeł

6 Sprawdzanie i ocenianie działalności praktycznej ucznioacutewOcenie podlegają wykonywane przez ucznia w toku lekcji pomiary i doświadczenia oraz mo-dele wykonane samodzielnie w domu

22

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Lp

Tem

at le

kcji

Treś

ci k

onie

czne

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

pod

staw

owe

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

rozs

zerz

one

Ucz

eń p

otra

fiTr

eści

dop

ełni

ając

eU

czeń

pot

rafi

2Pr

awo

Hub

blersquo

abull

na p

rzyk

ładz

ie m

odel

u ba

loni

ka w

ytłu

mac

zyć

obse

rwow

any

fakt

ro

zsze

rzan

ia s

ię

Wsz

echś

wia

ta

bullpo

dać

wie

k W

szec

hśw

iata

bullpo

dać

treś

ć pr

awa

Hub

ble

a z

apis

ać

je w

zore

m u

r = H

r

i obj

aśni

ć w

ielk

ości

w

ystę

pują

ce w

tym

w

zorz

ebull

wyj

aśni

ć te

rmin

bdquou

ciec

zka

gala

ktyk

rdquo

bullob

liczy

ć w

iek

W

szec

hśw

iata

bull

obja

śnić

jak

na

pods

taw

ie p

raw

a H

ubbl

ea

wni

osku

jem

y

że g

alak

tyki

odd

alaj

ą si

ę od

sie

bie

bullro

zwią

zyw

ać z

adan

ia

oblic

zeni

owe

sto

sują

c pr

awo

Hub

ble

a

3Te

oria

Wie

lkie

go

Wyb

uchu

bullok

reśl

ić p

oczą

tek

znan

ego

nam

W

szec

hśw

iata

term

inem

bdquoW

ielk

i Wyb

uchrdquo

bullop

isać

Wie

lki W

ybuc

hbull

wyj

aśni

ć c

o to

jest

pr

omie

niow

anie

re

likto

we

bullpo

dać

argu

men

ty

prze

maw

iają

ce z

a sł

uszn

ości

ą te

orii

Wie

lkie

go W

ybuc

hu

23

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VII PROCEDURY OSIĄGANIA CELOacuteW

Nauczanie fizyki według prezentowanego programu powinno się odbywać zgodnie z teorią kształcenia wielostronnego Uczniowie powinni być systematycznie aktywizowani do prze-prowadzania wszechstronnych operacji umysłowych

Praca powinna przebiegać w roacuteżnych tokach nauczania głoacutewnie w toku problemowym i podającym W miarę możliwości nauczyciel powinien także stosować tok praktyczny i eks-ponujący

W ramach toku podającego szczegoacutelnie przydatne będą metody bull praca z książką bull pogadanka bull pokaz bull opis bull Tok problemowy powinien być realizowany głoacutewnie poprzez takie metody jak bull dyskusja bull metody sytuacyjne bull metoda seminaryjna bull metoda projektoacutew

Tok praktyczny w nauczaniu fizyki jest realizowany poprzez stosowanie metody obserwa-cji i doświadczeń w tym także symulowanych

W zależności od treści nauczania nauczyciel powinien na każdej lekcji stosować roacuteżne metody Świadome roacuteżnicowanie podczas lekcji metod nauczania zdaniem M Śnieżyńskie-go1 aktywizuje ucznioacutew uatrakcyjnia zajęcia i przyczynia się do zrozumienia i trwalszego zapamiętania opracowanego materiału

I tak np pokaz animacja lub symulacja zjawiska może służyć zainicjowaniu bdquoburzy moacute-zgoacutewrdquo Praca z podręcznikiem może być wstępem do dyskusji podczas ktoacuterej uczniowie wykorzystają zdobytą samodzielnie wiedzę lub rozwiązywania problemoacutew

Tok eksponujący związany z przeżywaniem i wyzwalaniem stanoacutew emocjonalnych może być połączony z zastosowaniem metod problemowych np dyskusji nad wynikami obser-wacji

Wśroacuted szczegoacutelnie przydatnych metod opartych na toku podającym celowo nie wymie-niono wykładu Uważamy że ze względu na trudności ucznioacutew w koncentracji brak umie-jętności wyselekcjonowania przez nich najistotniejszych elementoacutew i brak umiejętności efektywnego notowania wykład w konwencjonalnej postaci powinien być stosowany incy-dentalnie

Znacznie użyteczniejszy na lekcjach fizyki może być wykład realizowany w sposoacuteb proble-mowo-programowany W takim przypadku temat wykładu zostaje zamieniony w problem głoacutewny a tezy ndash w problemy szczegoacutełowe Po udzieleniu odpowiedzi na każde pytanie-pro-blem nauczyciel odwołuje się do ucznioacutew ktoacuterzy mogą stawiać pytania i żądać powtoacuterzenia niejasnych kwestii Powstające sprzężenie zwrotne między nauczycielem i uczniami zapo-biega powstawaniu luk i umożliwia natychmiastową weryfikację wiedzy

Szczegoacutelną wartość w nauczaniu fizyki mają metody problemowe ktoacutere rozbudzają ak-tywność intelektualną ucznioacutew wyzwalają samodzielne i twoacutercze myślenie Pracując takimi metodami nauczyciel odgrywa rolę inspiratora i doradcy w rozwiązywaniu trudniejszych kwestii Nauczyciel powinien zadbać o jak najczęstsze stawianie ucznioacutew w sytuacji proble-

1 Marian Śnieżyński Dialog edukacyjny Wydawnictwo Naukowe PAT Krakoacutew 2001

24

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

mowej i indywidualizowanie nauczania poprzez roacuteżnicowanie problemoacutew dla poszczegoacutel-nych grup ucznioacutew w zależności od ich aktualnych możliwości intelektualnych

Metody te są preferowane przez reformę edukacji W nauczaniu fizyki te preferencje mogą się objawiać w szerszym stosowaniu metody sytuacyjnej Powinna ona obejmować nie tylko sytuacje wymagające dokonywania obliczeń (zadania obliczeniowe opisujące pewną sytu-ację fizyczną) ale przede wszystkim sytuacje wymagające wyjaśniania oceniania przewi-dywania poszukiwania argumentoacutew itp Nauczyciel powinien przy tym stwarzać uczniom możliwości do formułowania dłuższych wypowiedzi w języku fizyki zwracając uwagę na poprawność merytoryczną i logiczną

Zatrważające doniesienia o powszechnym w polskim społeczeństwie braku rozumienia czytanego tekstu nakładają na nauczycieli obowiązek stosowania metody polegającej na pracy z dostarczonym przez nauczyciela tekstem i prezentacją jego treści (metoda semi-naryjna)

Według M Śnieżyńskiego metoda ta ma dużą wartość dydaktyczną ponieważ bdquouczy kon-centracji uwagi czytania ze zrozumieniem poszerza zakres słownictwa uczy odpowiedzial-ności za słowordquo Stosowanie tej metody w nauczaniu fizyki przyczyni się do ukształtowania umiejętności posługiwania się przez ucznioacutew językiem fizyki poprawnego definiowania wielkości fizycznych odczytywania ich sensu fizycznego ze wzoroacutew definicyjnych ustalania zależności od innych wielkości fizycznych poprawnego wypowiadania treści praw fizycz-nych i zapisywania ich w języku matematyki poprawnej interpretacji praw przedstawionych w matematycznej formie

Podstawa programowa nakłada na nauczyciela fizyki obowiązek kształtowania umie-jętności

bull obserwacji i opisywania zjawisk fizycznych i astronomicznych bull wykonywania doświadczeń fizycznych i prostych obserwacji astronomicznych zapi-

sywania i analizowania wynikoacutew bull oraz sporządzania i interpretacji wykresoacutew

Umiejętności te należy kształtować posługując się metodami toku praktycznego tj po-kazem połączonym z obserwacją oraz doświadczeniem Doświadczenie powinno być przez ucznioacutew zaplanowane a po jego wykonaniu powinno nastąpić opracowanie i zaprezento-wanie wynikoacutew Ze względu na małą liczbę godzin fizyki brak podziału na grupy i mizerne wyposażenie pracowni skomplikowane doświadczenia wymagające długiego czasu wy-konywania i drogiej aparatury zastępuje się prostymi doświadczeniami z wykorzystaniem przedmiotoacutew codziennego użytku Rodzaj wykorzystywanych materiałoacutew nie wpływa na wartość naukową doświadczenia Ważne jest natomiast jego staranne przygotowanie za-roacutewno od strony metodycznej (uświadomienie celu przedyskutowanie koncepcji doświad-czenia sformułowanie problemu przedyskutowanie hipotez weryfikacja hipotez i wy-prowadzenie wnioskoacutew) jak i organizacyjnej (przygotowanie koniecznych przedmiotoacutew ustalenie formy pracy indywidualnej lub zespołowej)

W praktyce ze względu na ograniczenia czasowe lub specyfikę nauczanych treści real-ne doświadczenia fizyczne są zastępowane przez symulacje komputerowe lub doświadcze-nia sfilmowane Jakkolwiek doświadczenie symulowane nigdy nie zastąpi doświadczenia realnego dobrze przygotowany nauczyciel może je włączyć w problemowy tok nauczania z dużą korzyścią dla ucznioacutew Modelowanie i symulacje komputerowe są nieocenione w realizacji treści dotyczących mikroświata i kosmologii czyli treści ktoacutere ze swej natury nie mogą być ilustrowane realnym doświadczeniem Bezwzględnie konieczne jest jednak wy-konanie chociaż kilku doświadczeń

25

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Proponujemy np bull badanie ruchu po okręgu bull badanie zależności barwy światła i intensywności świecenia metalu od jego tempe-

ratury bull wykrywanie promieniowania jonizującego za pomocą licznika Geigera-Mullera bull badanie pochłaniania promieniowania jonizującego przez roacuteżne materiały bull badanie zależności natężenia promieniowania od odległości od źroacutedła bull wyznaczanie odległości do trudno dostępnego obiektu z wykorzystaniem zjawiska

paralaksyWedług M Śnieżyńskiego kluczowymi umiejętnościami kształtowanymi w zreformowa-

nej szkole mają być bdquoumiejętności efektywnego wspoacutełdziałania w zespole i pracy w grupie budowania więzi międzyludzkich podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji skutecznego działania na gruncie zachowania obowiązujących norm rozwiązywanie pro-blemoacutew w twoacuterczy sposoacuteb poszukiwanie porządkowanie i wykorzystywanie informacji z roacuteżnych źroacutedeł odnoszenie do praktyki zdobytej wiedzy oraz tworzenie potrzebnych do-świadczeń i nawykoacutew rozwoacutej osobistych zainteresowańrdquo

Wszystkie wymienione wyżej umiejętności mogą być kształtowane przy wykorzystaniu metody projektoacutew Według K Chałas istota tej metody bdquozawiera się w samodzielnym podej-mowaniu i realizacji przez ucznioacutew określonych dużych przedsięwzięć na podstawie przyję-tych wcześniej zasad reguł i procedur postępowaniardquo2

Projekty realizowane w praktyce szkolnej mogą być wykonywane indywidualnie i zespoło-wo Mogą mieć charakter poznawczy (projekty typu bdquoopisaćrdquo bdquosprawdzićrdquo bdquoodkryćrdquo) lub prak-tyczny (typu bdquousprawnićrdquo bdquowykonaćrdquo bdquowynaleźćrdquo) Mogą także łączyć oba charaktery działania

Według K Chałas metoda projektoacutew ma wszechstronne walory edukacyjne bull przyczynia się do wielostronnego kształcenia osobowości ucznia bull przyczynia się do realizacji zadań zreformowanej szkoły poprzez kształtowanie umie-

jętności bull wdraża ucznioacutew do pracy naukowo-badawczej bull przyczynia się do rozwoju zainteresowań ucznioacutew bull ma duże walory wychowawcze

Ucząc fizyki staramy się wymagać od ucznioacutew bull samodzielnego wyszukiwania i gromadzenia materiałoacutew służących do opracowania

wybranych zagadnień z fizyki lub tematoacutew interdyscyplinarnych bull korzystania z literatury popularnonaukowej bull sporządzania konspektoacutew notatek i referatoacutew na zadany temat

Wszystkie te rodzaje aktywności ucznioacutew mogą stanowić elementy realizacji metody pro-jektoacutew ktoacuterą nauczyciele fizyki powinni uwzględnić w swojej pracy Prezentowany program nauczania daje takie możliwości Oto propozycje tematoacutew do zastosowania metody projek-toacutew

bull Źroacutedła energii XXI wieku bull Za i przeciw energetyce jądrowej bull Ewolucja poglądoacutew na budowę Wszechświata

Wymienione i inne3 problemy mogą stanowić także tematykę szkolnych sesji popularno-naukowych

2 Krystyna Chałas Metoda projektoacutew i jej egzemplifikacja w praktyce Wydawnictwo Nowa Era Warszawa 20003 Biblioteka Nauczyciela Fizyki zeszyt 4 Metoda projektoacutew ZamKor Krakoacutew 2005

26

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Teoria kształcenia wielostronnego postuluje stosowanie wielu urozmaiconych środkoacutew dydaktycznych W nauczaniu fizyki oproacutecz tradycyjnego zestawu środkoacutew związanych głoacutewnie z wykonywaniem doświadczeń ogromną rolę zaczyna odgrywać komputer Inte-raktywne programy komputerowe indywidualizują nauczanie np pozwalają samodziel-nie eksperymentować i opracowywać wyniki pomiaroacutew Głoacutewnym źroacutedłem informacji dla ucznioacutew staje się Internet Osiągnięcia naukowe docierają do ucznioacutew bez bdquopośrednikoacutewrdquo Uczniowie nawet z najmniejszych miejscowości mogą się włączać do międzynarodowych badań astronomicznych (np programu Telescopes in Education czy Hands on Universe)

Szkoła powinna wspierać nauczyciela w osiąganiu założonych celoacutew stwarzając jak naj-lepsze warunki do wszechstronnej aktywności ucznioacutew na lekcjach fizyki i zajęciach poza-lekcyjnych przez

bull odpowiednie wyposażenie pracowni fizycznej bull stworzenie uczniom możliwości pracy z komputerem (dostęp do Internetu) bull gromadzenie w bibliotece encyklopedii (także multimedialnych) poradnikoacutew encyklo-

pedycznych leksykonoacutew literatury popularnonaukowej czasopism popularnonauko-wych (np bdquoŚwiat Naukirdquo bdquoWiedza i Życierdquo bdquoMłody Technikrdquo bdquoFotonrdquo) filmoacutew edukacyjnych

PROCEDURY SZCZEGOacuteŁOWE CHARAKTERYSTYCZNE DLA FIZYKI

1 Rozpoznawanie opis i wyjaśnianie zjawisk fizycznychKształtowanie kompetencji zwanej znajomością zjawisk powinno się odbywać w każdym przypadku zgodnie z jednakową procedurą postępowania

bull odkrywanie i obserwacja zjawiska bull wprowadzenie pojęć fizycznych służących do opisu zjawiska bull opis obserwowanego zjawiska w języku fizyki bull wyjaśnienie zjawiska na podstawie poznanych praw fizycznych bull (ewentualnie) matematyczny opis zjawiska

2 Wprowadzanie pojęć i wielkości fizycznychBardzo ważne jest przestrzeganie kolejnych faz wprowadzania pojęć (faza konceptualizacji faza formalizacji faza schematyzacji) przy czym w działach Fizyka atomowa i Fizyka jądrowa należy położyć szczegoacutelny nacisk na fazę konceptualizacji

3 Odczytywanie wielkości fizycznych z wykresu i szacowanie niepewności pomiarowychKażdorazowo po sporządzeniu wykresu w oparciu o wiedzę matematyczną ucznia należy mu uświadomić jaka to funkcja matematyczna jakie wielkości można odczytać z wykresu i jak oszacować niepewności pomiarowe

4 Planowanie wykonywanie i analiza eksperymentoacutew fizycznychUczniowie powinni przeprowadzać doświadczenia lub ich symulacje analizować je i prezen-tować

5 Czytanie tekstoacutew fizycznych ze zrozumieniemUczniowie powinni czytać teksty fizyczne (dostosowane do ich poziomu) porządkować zdobyte wiadomości ze względu na stopień ważności i strukturę kontrolować stopień ich zrozumienia i zapamiętania

27

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

6 Zbieranie i porządkowanie informacji pochodzących z roacuteżnych źroacutedełUczniowie powinni możliwie często zbierać informacje na wybrany temat korzystając z lite ratury młodzieżowej popularnonaukowej telewizji Internetu

7 Przygotowanie i prezentowanie dłuższych wypowiedzi o tematyce fizycznejUczniowie powinni prezentować przygotowaną wcześniej wypowiedź w oparciu o plan i materiał ilustracyjny Powinni przy tym przestrzegać poprawności merytorycznej precyzyj-nego i zrozumiałego wyrażania myśli i wyznaczonego czasu wypowiedzi

8 Przygotowanie wypowiedzi w formie pisemnejUczniowie powinni wypowiadać się w formie pisemnej na wybrane tematy z fizyki

9 Rozwiązywanie problemoacutewUczniowie powinni samodzielnie lub w zespole rozwiązywać drobne problemy jakościowe i ilościowe prezentować je klasie uczestniczyć w konstruktywnej dyskusji precyzyjnie i ja-sno formułować myśli analizować i eliminować popełniane błędy

10 Rozwiązywanie zadań fizycznychDo rozwiązywania typowych zadań fizycznych uczniowie powinni tworzyć i stosować kon-sekwentnie i ze zrozumieniem algorytmy postępowania

11 Dyskusja wynikoacutew zadańUczniowie powinni w formie ustnej pisemnej przeprowadzać dyskusję wynikoacutew zadań o du-żej wartości praktycznej

12 Samokształcenie i samokontrolaW celu wdrożenia do samokształcenia i samokontroli uczniowie powinni samodzielnie wy-konywać zadania z podręcznika testy Sprawdź swoją wiedzę oraz (ewentualnie) rozwiązy-wać zadania i testy ze zbioroacutew poleconych przez nauczyciela

Nauczyciel może roacutewnież zachęcić ucznioacutew do korzystania z wybranych działoacutew multime-dialnego kursu fizyki przygotowanego przez wydawnictwo ZamKor i rozwiązywania zadań interaktywnych i podsumowujących (zawierających wskazoacutewki i szczegoacutełowe rozwiązania)

13 Wykorzystanie Internetu i interaktywnych programoacutew dydaktycznychUczniowie powinni w miarę możliwości korzystać z komputera (Internetu interaktywnych programoacutew kształcących np publikowanych na stronie wwwzamkorpl)

28

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VIII PROPOZYCJE METOD OCENY OSIĄGNIĘĆ UCZNIOacuteW

Celem nauczania jest kształtowanie kompetencji kluczowych niezbędnych człowiekowi w dorosłym życiu niezależnie od rodzaju wykształcenia i wykonywanego zawodu W na-uczaniu fizyki sprawdzaniem i ocenianiem należy więc objąć nie tylko umiejętności związa-ne ściśle z tym przedmiotem ale także związane z jego walorami ogoacutelnokształcącymi Wiele ważnych osiągnięć można oceniać tylko opisowo w dłuższym czasie

Tradycyjne odpytywanie przy tablicy powinno być zastąpione ocenianiem w trakcie dys-kusji Nauczyciel nastawiony na sterowanie przebiegiem uczenia się ucznioacutew nie powinien oddzielać sprawdzania i oceniania od nauczaniaProponujemy następujące metody sprawdzania osiągnięć ucznioacutew

1 bdquoSamosprawdzanierdquo czyli samokontrolaa) Uczeń rozwiązuje samodzielnie zadania z podręcznika i testy Sprawdź swoją wiedzę oraz

zadania z poleconych przez nauczyciela zbioroacutew zadań lub testoacutew i ocenia jaki procent zadań potrafi rozwiązać

b) Uczeń pracuje samodzielnie z interaktywnymi programami komputerowymi kontroluje liczbę koniecznych wskazoacutewek i objaśnień z ktoacuterych musi korzystać

2 Zbiorowa dyskusjaPodstawą do indywidualnych ocen ucznioacutew może być dyskusja

Inicjatorem dyskusji jest zwykle nauczyciel ale może być nim także uczeń ktoacutery przeczy-tał lub zauważył coś dla niego niezrozumiałego a mającego związek z opracowywanymi na lekcjach treściami W tym drugim przypadku nauczyciel powinien dopuszczać do dyskusji tylko woacutewczas gdy uczeń jest do prezentacji problemu dobrze przygotowany

Nauczyciel kieruje dyskusją roacutewnocześnie notując uwagi o ważnych elementach w wy-stąpieniach poszczegoacutelnych ucznioacutew

3 Obserwacja ucznioacutew w trakcie uczenia sięNauczyciel obserwuje indywidualną pracę ucznioacutew w toku lekcji i ich pracę w zespole Oce-nia wiedzę pomysłowość i oryginalność w rozwiązywaniu problemoacutew aktywność zaanga-żowanie umiejętność wspoacutełpracy

4 Sprawdzanie i ocenianie prac pisemnycha) Nauczyciel sprawdza i ocenia wypracowania przygotowane na podstawie literatury po-

pularnonaukowej Internetu telewizjib) Nauczyciel sprawdza i ocenia wyniki testoacutew i sprawdzianoacutew

5 Wszechstronna ocena prezentacji przygotowanych na podstawie jednego przeczy-tanego tekstu lub wielu roacuteżnych źroacutedeł

6 Sprawdzanie i ocenianie działalności praktycznej ucznioacutewOcenie podlegają wykonywane przez ucznia w toku lekcji pomiary i doświadczenia oraz mo-dele wykonane samodzielnie w domu

23

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VII PROCEDURY OSIĄGANIA CELOacuteW

Nauczanie fizyki według prezentowanego programu powinno się odbywać zgodnie z teorią kształcenia wielostronnego Uczniowie powinni być systematycznie aktywizowani do prze-prowadzania wszechstronnych operacji umysłowych

Praca powinna przebiegać w roacuteżnych tokach nauczania głoacutewnie w toku problemowym i podającym W miarę możliwości nauczyciel powinien także stosować tok praktyczny i eks-ponujący

W ramach toku podającego szczegoacutelnie przydatne będą metody bull praca z książką bull pogadanka bull pokaz bull opis bull Tok problemowy powinien być realizowany głoacutewnie poprzez takie metody jak bull dyskusja bull metody sytuacyjne bull metoda seminaryjna bull metoda projektoacutew

Tok praktyczny w nauczaniu fizyki jest realizowany poprzez stosowanie metody obserwa-cji i doświadczeń w tym także symulowanych

W zależności od treści nauczania nauczyciel powinien na każdej lekcji stosować roacuteżne metody Świadome roacuteżnicowanie podczas lekcji metod nauczania zdaniem M Śnieżyńskie-go1 aktywizuje ucznioacutew uatrakcyjnia zajęcia i przyczynia się do zrozumienia i trwalszego zapamiętania opracowanego materiału

I tak np pokaz animacja lub symulacja zjawiska może służyć zainicjowaniu bdquoburzy moacute-zgoacutewrdquo Praca z podręcznikiem może być wstępem do dyskusji podczas ktoacuterej uczniowie wykorzystają zdobytą samodzielnie wiedzę lub rozwiązywania problemoacutew

Tok eksponujący związany z przeżywaniem i wyzwalaniem stanoacutew emocjonalnych może być połączony z zastosowaniem metod problemowych np dyskusji nad wynikami obser-wacji

Wśroacuted szczegoacutelnie przydatnych metod opartych na toku podającym celowo nie wymie-niono wykładu Uważamy że ze względu na trudności ucznioacutew w koncentracji brak umie-jętności wyselekcjonowania przez nich najistotniejszych elementoacutew i brak umiejętności efektywnego notowania wykład w konwencjonalnej postaci powinien być stosowany incy-dentalnie

Znacznie użyteczniejszy na lekcjach fizyki może być wykład realizowany w sposoacuteb proble-mowo-programowany W takim przypadku temat wykładu zostaje zamieniony w problem głoacutewny a tezy ndash w problemy szczegoacutełowe Po udzieleniu odpowiedzi na każde pytanie-pro-blem nauczyciel odwołuje się do ucznioacutew ktoacuterzy mogą stawiać pytania i żądać powtoacuterzenia niejasnych kwestii Powstające sprzężenie zwrotne między nauczycielem i uczniami zapo-biega powstawaniu luk i umożliwia natychmiastową weryfikację wiedzy

Szczegoacutelną wartość w nauczaniu fizyki mają metody problemowe ktoacutere rozbudzają ak-tywność intelektualną ucznioacutew wyzwalają samodzielne i twoacutercze myślenie Pracując takimi metodami nauczyciel odgrywa rolę inspiratora i doradcy w rozwiązywaniu trudniejszych kwestii Nauczyciel powinien zadbać o jak najczęstsze stawianie ucznioacutew w sytuacji proble-

1 Marian Śnieżyński Dialog edukacyjny Wydawnictwo Naukowe PAT Krakoacutew 2001

24

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

mowej i indywidualizowanie nauczania poprzez roacuteżnicowanie problemoacutew dla poszczegoacutel-nych grup ucznioacutew w zależności od ich aktualnych możliwości intelektualnych

Metody te są preferowane przez reformę edukacji W nauczaniu fizyki te preferencje mogą się objawiać w szerszym stosowaniu metody sytuacyjnej Powinna ona obejmować nie tylko sytuacje wymagające dokonywania obliczeń (zadania obliczeniowe opisujące pewną sytu-ację fizyczną) ale przede wszystkim sytuacje wymagające wyjaśniania oceniania przewi-dywania poszukiwania argumentoacutew itp Nauczyciel powinien przy tym stwarzać uczniom możliwości do formułowania dłuższych wypowiedzi w języku fizyki zwracając uwagę na poprawność merytoryczną i logiczną

Zatrważające doniesienia o powszechnym w polskim społeczeństwie braku rozumienia czytanego tekstu nakładają na nauczycieli obowiązek stosowania metody polegającej na pracy z dostarczonym przez nauczyciela tekstem i prezentacją jego treści (metoda semi-naryjna)

Według M Śnieżyńskiego metoda ta ma dużą wartość dydaktyczną ponieważ bdquouczy kon-centracji uwagi czytania ze zrozumieniem poszerza zakres słownictwa uczy odpowiedzial-ności za słowordquo Stosowanie tej metody w nauczaniu fizyki przyczyni się do ukształtowania umiejętności posługiwania się przez ucznioacutew językiem fizyki poprawnego definiowania wielkości fizycznych odczytywania ich sensu fizycznego ze wzoroacutew definicyjnych ustalania zależności od innych wielkości fizycznych poprawnego wypowiadania treści praw fizycz-nych i zapisywania ich w języku matematyki poprawnej interpretacji praw przedstawionych w matematycznej formie

Podstawa programowa nakłada na nauczyciela fizyki obowiązek kształtowania umie-jętności

bull obserwacji i opisywania zjawisk fizycznych i astronomicznych bull wykonywania doświadczeń fizycznych i prostych obserwacji astronomicznych zapi-

sywania i analizowania wynikoacutew bull oraz sporządzania i interpretacji wykresoacutew

Umiejętności te należy kształtować posługując się metodami toku praktycznego tj po-kazem połączonym z obserwacją oraz doświadczeniem Doświadczenie powinno być przez ucznioacutew zaplanowane a po jego wykonaniu powinno nastąpić opracowanie i zaprezento-wanie wynikoacutew Ze względu na małą liczbę godzin fizyki brak podziału na grupy i mizerne wyposażenie pracowni skomplikowane doświadczenia wymagające długiego czasu wy-konywania i drogiej aparatury zastępuje się prostymi doświadczeniami z wykorzystaniem przedmiotoacutew codziennego użytku Rodzaj wykorzystywanych materiałoacutew nie wpływa na wartość naukową doświadczenia Ważne jest natomiast jego staranne przygotowanie za-roacutewno od strony metodycznej (uświadomienie celu przedyskutowanie koncepcji doświad-czenia sformułowanie problemu przedyskutowanie hipotez weryfikacja hipotez i wy-prowadzenie wnioskoacutew) jak i organizacyjnej (przygotowanie koniecznych przedmiotoacutew ustalenie formy pracy indywidualnej lub zespołowej)

W praktyce ze względu na ograniczenia czasowe lub specyfikę nauczanych treści real-ne doświadczenia fizyczne są zastępowane przez symulacje komputerowe lub doświadcze-nia sfilmowane Jakkolwiek doświadczenie symulowane nigdy nie zastąpi doświadczenia realnego dobrze przygotowany nauczyciel może je włączyć w problemowy tok nauczania z dużą korzyścią dla ucznioacutew Modelowanie i symulacje komputerowe są nieocenione w realizacji treści dotyczących mikroświata i kosmologii czyli treści ktoacutere ze swej natury nie mogą być ilustrowane realnym doświadczeniem Bezwzględnie konieczne jest jednak wy-konanie chociaż kilku doświadczeń

25

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Proponujemy np bull badanie ruchu po okręgu bull badanie zależności barwy światła i intensywności świecenia metalu od jego tempe-

ratury bull wykrywanie promieniowania jonizującego za pomocą licznika Geigera-Mullera bull badanie pochłaniania promieniowania jonizującego przez roacuteżne materiały bull badanie zależności natężenia promieniowania od odległości od źroacutedła bull wyznaczanie odległości do trudno dostępnego obiektu z wykorzystaniem zjawiska

paralaksyWedług M Śnieżyńskiego kluczowymi umiejętnościami kształtowanymi w zreformowa-

nej szkole mają być bdquoumiejętności efektywnego wspoacutełdziałania w zespole i pracy w grupie budowania więzi międzyludzkich podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji skutecznego działania na gruncie zachowania obowiązujących norm rozwiązywanie pro-blemoacutew w twoacuterczy sposoacuteb poszukiwanie porządkowanie i wykorzystywanie informacji z roacuteżnych źroacutedeł odnoszenie do praktyki zdobytej wiedzy oraz tworzenie potrzebnych do-świadczeń i nawykoacutew rozwoacutej osobistych zainteresowańrdquo

Wszystkie wymienione wyżej umiejętności mogą być kształtowane przy wykorzystaniu metody projektoacutew Według K Chałas istota tej metody bdquozawiera się w samodzielnym podej-mowaniu i realizacji przez ucznioacutew określonych dużych przedsięwzięć na podstawie przyję-tych wcześniej zasad reguł i procedur postępowaniardquo2

Projekty realizowane w praktyce szkolnej mogą być wykonywane indywidualnie i zespoło-wo Mogą mieć charakter poznawczy (projekty typu bdquoopisaćrdquo bdquosprawdzićrdquo bdquoodkryćrdquo) lub prak-tyczny (typu bdquousprawnićrdquo bdquowykonaćrdquo bdquowynaleźćrdquo) Mogą także łączyć oba charaktery działania

Według K Chałas metoda projektoacutew ma wszechstronne walory edukacyjne bull przyczynia się do wielostronnego kształcenia osobowości ucznia bull przyczynia się do realizacji zadań zreformowanej szkoły poprzez kształtowanie umie-

jętności bull wdraża ucznioacutew do pracy naukowo-badawczej bull przyczynia się do rozwoju zainteresowań ucznioacutew bull ma duże walory wychowawcze

Ucząc fizyki staramy się wymagać od ucznioacutew bull samodzielnego wyszukiwania i gromadzenia materiałoacutew służących do opracowania

wybranych zagadnień z fizyki lub tematoacutew interdyscyplinarnych bull korzystania z literatury popularnonaukowej bull sporządzania konspektoacutew notatek i referatoacutew na zadany temat

Wszystkie te rodzaje aktywności ucznioacutew mogą stanowić elementy realizacji metody pro-jektoacutew ktoacuterą nauczyciele fizyki powinni uwzględnić w swojej pracy Prezentowany program nauczania daje takie możliwości Oto propozycje tematoacutew do zastosowania metody projek-toacutew

bull Źroacutedła energii XXI wieku bull Za i przeciw energetyce jądrowej bull Ewolucja poglądoacutew na budowę Wszechświata

Wymienione i inne3 problemy mogą stanowić także tematykę szkolnych sesji popularno-naukowych

2 Krystyna Chałas Metoda projektoacutew i jej egzemplifikacja w praktyce Wydawnictwo Nowa Era Warszawa 20003 Biblioteka Nauczyciela Fizyki zeszyt 4 Metoda projektoacutew ZamKor Krakoacutew 2005

26

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Teoria kształcenia wielostronnego postuluje stosowanie wielu urozmaiconych środkoacutew dydaktycznych W nauczaniu fizyki oproacutecz tradycyjnego zestawu środkoacutew związanych głoacutewnie z wykonywaniem doświadczeń ogromną rolę zaczyna odgrywać komputer Inte-raktywne programy komputerowe indywidualizują nauczanie np pozwalają samodziel-nie eksperymentować i opracowywać wyniki pomiaroacutew Głoacutewnym źroacutedłem informacji dla ucznioacutew staje się Internet Osiągnięcia naukowe docierają do ucznioacutew bez bdquopośrednikoacutewrdquo Uczniowie nawet z najmniejszych miejscowości mogą się włączać do międzynarodowych badań astronomicznych (np programu Telescopes in Education czy Hands on Universe)

Szkoła powinna wspierać nauczyciela w osiąganiu założonych celoacutew stwarzając jak naj-lepsze warunki do wszechstronnej aktywności ucznioacutew na lekcjach fizyki i zajęciach poza-lekcyjnych przez

bull odpowiednie wyposażenie pracowni fizycznej bull stworzenie uczniom możliwości pracy z komputerem (dostęp do Internetu) bull gromadzenie w bibliotece encyklopedii (także multimedialnych) poradnikoacutew encyklo-

pedycznych leksykonoacutew literatury popularnonaukowej czasopism popularnonauko-wych (np bdquoŚwiat Naukirdquo bdquoWiedza i Życierdquo bdquoMłody Technikrdquo bdquoFotonrdquo) filmoacutew edukacyjnych

PROCEDURY SZCZEGOacuteŁOWE CHARAKTERYSTYCZNE DLA FIZYKI

1 Rozpoznawanie opis i wyjaśnianie zjawisk fizycznychKształtowanie kompetencji zwanej znajomością zjawisk powinno się odbywać w każdym przypadku zgodnie z jednakową procedurą postępowania

bull odkrywanie i obserwacja zjawiska bull wprowadzenie pojęć fizycznych służących do opisu zjawiska bull opis obserwowanego zjawiska w języku fizyki bull wyjaśnienie zjawiska na podstawie poznanych praw fizycznych bull (ewentualnie) matematyczny opis zjawiska

2 Wprowadzanie pojęć i wielkości fizycznychBardzo ważne jest przestrzeganie kolejnych faz wprowadzania pojęć (faza konceptualizacji faza formalizacji faza schematyzacji) przy czym w działach Fizyka atomowa i Fizyka jądrowa należy położyć szczegoacutelny nacisk na fazę konceptualizacji

3 Odczytywanie wielkości fizycznych z wykresu i szacowanie niepewności pomiarowychKażdorazowo po sporządzeniu wykresu w oparciu o wiedzę matematyczną ucznia należy mu uświadomić jaka to funkcja matematyczna jakie wielkości można odczytać z wykresu i jak oszacować niepewności pomiarowe

4 Planowanie wykonywanie i analiza eksperymentoacutew fizycznychUczniowie powinni przeprowadzać doświadczenia lub ich symulacje analizować je i prezen-tować

5 Czytanie tekstoacutew fizycznych ze zrozumieniemUczniowie powinni czytać teksty fizyczne (dostosowane do ich poziomu) porządkować zdobyte wiadomości ze względu na stopień ważności i strukturę kontrolować stopień ich zrozumienia i zapamiętania

27

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

6 Zbieranie i porządkowanie informacji pochodzących z roacuteżnych źroacutedełUczniowie powinni możliwie często zbierać informacje na wybrany temat korzystając z lite ratury młodzieżowej popularnonaukowej telewizji Internetu

7 Przygotowanie i prezentowanie dłuższych wypowiedzi o tematyce fizycznejUczniowie powinni prezentować przygotowaną wcześniej wypowiedź w oparciu o plan i materiał ilustracyjny Powinni przy tym przestrzegać poprawności merytorycznej precyzyj-nego i zrozumiałego wyrażania myśli i wyznaczonego czasu wypowiedzi

8 Przygotowanie wypowiedzi w formie pisemnejUczniowie powinni wypowiadać się w formie pisemnej na wybrane tematy z fizyki

9 Rozwiązywanie problemoacutewUczniowie powinni samodzielnie lub w zespole rozwiązywać drobne problemy jakościowe i ilościowe prezentować je klasie uczestniczyć w konstruktywnej dyskusji precyzyjnie i ja-sno formułować myśli analizować i eliminować popełniane błędy

10 Rozwiązywanie zadań fizycznychDo rozwiązywania typowych zadań fizycznych uczniowie powinni tworzyć i stosować kon-sekwentnie i ze zrozumieniem algorytmy postępowania

11 Dyskusja wynikoacutew zadańUczniowie powinni w formie ustnej pisemnej przeprowadzać dyskusję wynikoacutew zadań o du-żej wartości praktycznej

12 Samokształcenie i samokontrolaW celu wdrożenia do samokształcenia i samokontroli uczniowie powinni samodzielnie wy-konywać zadania z podręcznika testy Sprawdź swoją wiedzę oraz (ewentualnie) rozwiązy-wać zadania i testy ze zbioroacutew poleconych przez nauczyciela

Nauczyciel może roacutewnież zachęcić ucznioacutew do korzystania z wybranych działoacutew multime-dialnego kursu fizyki przygotowanego przez wydawnictwo ZamKor i rozwiązywania zadań interaktywnych i podsumowujących (zawierających wskazoacutewki i szczegoacutełowe rozwiązania)

13 Wykorzystanie Internetu i interaktywnych programoacutew dydaktycznychUczniowie powinni w miarę możliwości korzystać z komputera (Internetu interaktywnych programoacutew kształcących np publikowanych na stronie wwwzamkorpl)

28

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VIII PROPOZYCJE METOD OCENY OSIĄGNIĘĆ UCZNIOacuteW

Celem nauczania jest kształtowanie kompetencji kluczowych niezbędnych człowiekowi w dorosłym życiu niezależnie od rodzaju wykształcenia i wykonywanego zawodu W na-uczaniu fizyki sprawdzaniem i ocenianiem należy więc objąć nie tylko umiejętności związa-ne ściśle z tym przedmiotem ale także związane z jego walorami ogoacutelnokształcącymi Wiele ważnych osiągnięć można oceniać tylko opisowo w dłuższym czasie

Tradycyjne odpytywanie przy tablicy powinno być zastąpione ocenianiem w trakcie dys-kusji Nauczyciel nastawiony na sterowanie przebiegiem uczenia się ucznioacutew nie powinien oddzielać sprawdzania i oceniania od nauczaniaProponujemy następujące metody sprawdzania osiągnięć ucznioacutew

1 bdquoSamosprawdzanierdquo czyli samokontrolaa) Uczeń rozwiązuje samodzielnie zadania z podręcznika i testy Sprawdź swoją wiedzę oraz

zadania z poleconych przez nauczyciela zbioroacutew zadań lub testoacutew i ocenia jaki procent zadań potrafi rozwiązać

b) Uczeń pracuje samodzielnie z interaktywnymi programami komputerowymi kontroluje liczbę koniecznych wskazoacutewek i objaśnień z ktoacuterych musi korzystać

2 Zbiorowa dyskusjaPodstawą do indywidualnych ocen ucznioacutew może być dyskusja

Inicjatorem dyskusji jest zwykle nauczyciel ale może być nim także uczeń ktoacutery przeczy-tał lub zauważył coś dla niego niezrozumiałego a mającego związek z opracowywanymi na lekcjach treściami W tym drugim przypadku nauczyciel powinien dopuszczać do dyskusji tylko woacutewczas gdy uczeń jest do prezentacji problemu dobrze przygotowany

Nauczyciel kieruje dyskusją roacutewnocześnie notując uwagi o ważnych elementach w wy-stąpieniach poszczegoacutelnych ucznioacutew

3 Obserwacja ucznioacutew w trakcie uczenia sięNauczyciel obserwuje indywidualną pracę ucznioacutew w toku lekcji i ich pracę w zespole Oce-nia wiedzę pomysłowość i oryginalność w rozwiązywaniu problemoacutew aktywność zaanga-żowanie umiejętność wspoacutełpracy

4 Sprawdzanie i ocenianie prac pisemnycha) Nauczyciel sprawdza i ocenia wypracowania przygotowane na podstawie literatury po-

pularnonaukowej Internetu telewizjib) Nauczyciel sprawdza i ocenia wyniki testoacutew i sprawdzianoacutew

5 Wszechstronna ocena prezentacji przygotowanych na podstawie jednego przeczy-tanego tekstu lub wielu roacuteżnych źroacutedeł

6 Sprawdzanie i ocenianie działalności praktycznej ucznioacutewOcenie podlegają wykonywane przez ucznia w toku lekcji pomiary i doświadczenia oraz mo-dele wykonane samodzielnie w domu

24

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

mowej i indywidualizowanie nauczania poprzez roacuteżnicowanie problemoacutew dla poszczegoacutel-nych grup ucznioacutew w zależności od ich aktualnych możliwości intelektualnych

Metody te są preferowane przez reformę edukacji W nauczaniu fizyki te preferencje mogą się objawiać w szerszym stosowaniu metody sytuacyjnej Powinna ona obejmować nie tylko sytuacje wymagające dokonywania obliczeń (zadania obliczeniowe opisujące pewną sytu-ację fizyczną) ale przede wszystkim sytuacje wymagające wyjaśniania oceniania przewi-dywania poszukiwania argumentoacutew itp Nauczyciel powinien przy tym stwarzać uczniom możliwości do formułowania dłuższych wypowiedzi w języku fizyki zwracając uwagę na poprawność merytoryczną i logiczną

Zatrważające doniesienia o powszechnym w polskim społeczeństwie braku rozumienia czytanego tekstu nakładają na nauczycieli obowiązek stosowania metody polegającej na pracy z dostarczonym przez nauczyciela tekstem i prezentacją jego treści (metoda semi-naryjna)

Według M Śnieżyńskiego metoda ta ma dużą wartość dydaktyczną ponieważ bdquouczy kon-centracji uwagi czytania ze zrozumieniem poszerza zakres słownictwa uczy odpowiedzial-ności za słowordquo Stosowanie tej metody w nauczaniu fizyki przyczyni się do ukształtowania umiejętności posługiwania się przez ucznioacutew językiem fizyki poprawnego definiowania wielkości fizycznych odczytywania ich sensu fizycznego ze wzoroacutew definicyjnych ustalania zależności od innych wielkości fizycznych poprawnego wypowiadania treści praw fizycz-nych i zapisywania ich w języku matematyki poprawnej interpretacji praw przedstawionych w matematycznej formie

Podstawa programowa nakłada na nauczyciela fizyki obowiązek kształtowania umie-jętności

bull obserwacji i opisywania zjawisk fizycznych i astronomicznych bull wykonywania doświadczeń fizycznych i prostych obserwacji astronomicznych zapi-

sywania i analizowania wynikoacutew bull oraz sporządzania i interpretacji wykresoacutew

Umiejętności te należy kształtować posługując się metodami toku praktycznego tj po-kazem połączonym z obserwacją oraz doświadczeniem Doświadczenie powinno być przez ucznioacutew zaplanowane a po jego wykonaniu powinno nastąpić opracowanie i zaprezento-wanie wynikoacutew Ze względu na małą liczbę godzin fizyki brak podziału na grupy i mizerne wyposażenie pracowni skomplikowane doświadczenia wymagające długiego czasu wy-konywania i drogiej aparatury zastępuje się prostymi doświadczeniami z wykorzystaniem przedmiotoacutew codziennego użytku Rodzaj wykorzystywanych materiałoacutew nie wpływa na wartość naukową doświadczenia Ważne jest natomiast jego staranne przygotowanie za-roacutewno od strony metodycznej (uświadomienie celu przedyskutowanie koncepcji doświad-czenia sformułowanie problemu przedyskutowanie hipotez weryfikacja hipotez i wy-prowadzenie wnioskoacutew) jak i organizacyjnej (przygotowanie koniecznych przedmiotoacutew ustalenie formy pracy indywidualnej lub zespołowej)

W praktyce ze względu na ograniczenia czasowe lub specyfikę nauczanych treści real-ne doświadczenia fizyczne są zastępowane przez symulacje komputerowe lub doświadcze-nia sfilmowane Jakkolwiek doświadczenie symulowane nigdy nie zastąpi doświadczenia realnego dobrze przygotowany nauczyciel może je włączyć w problemowy tok nauczania z dużą korzyścią dla ucznioacutew Modelowanie i symulacje komputerowe są nieocenione w realizacji treści dotyczących mikroświata i kosmologii czyli treści ktoacutere ze swej natury nie mogą być ilustrowane realnym doświadczeniem Bezwzględnie konieczne jest jednak wy-konanie chociaż kilku doświadczeń

25

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Proponujemy np bull badanie ruchu po okręgu bull badanie zależności barwy światła i intensywności świecenia metalu od jego tempe-

ratury bull wykrywanie promieniowania jonizującego za pomocą licznika Geigera-Mullera bull badanie pochłaniania promieniowania jonizującego przez roacuteżne materiały bull badanie zależności natężenia promieniowania od odległości od źroacutedła bull wyznaczanie odległości do trudno dostępnego obiektu z wykorzystaniem zjawiska

paralaksyWedług M Śnieżyńskiego kluczowymi umiejętnościami kształtowanymi w zreformowa-

nej szkole mają być bdquoumiejętności efektywnego wspoacutełdziałania w zespole i pracy w grupie budowania więzi międzyludzkich podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji skutecznego działania na gruncie zachowania obowiązujących norm rozwiązywanie pro-blemoacutew w twoacuterczy sposoacuteb poszukiwanie porządkowanie i wykorzystywanie informacji z roacuteżnych źroacutedeł odnoszenie do praktyki zdobytej wiedzy oraz tworzenie potrzebnych do-świadczeń i nawykoacutew rozwoacutej osobistych zainteresowańrdquo

Wszystkie wymienione wyżej umiejętności mogą być kształtowane przy wykorzystaniu metody projektoacutew Według K Chałas istota tej metody bdquozawiera się w samodzielnym podej-mowaniu i realizacji przez ucznioacutew określonych dużych przedsięwzięć na podstawie przyję-tych wcześniej zasad reguł i procedur postępowaniardquo2

Projekty realizowane w praktyce szkolnej mogą być wykonywane indywidualnie i zespoło-wo Mogą mieć charakter poznawczy (projekty typu bdquoopisaćrdquo bdquosprawdzićrdquo bdquoodkryćrdquo) lub prak-tyczny (typu bdquousprawnićrdquo bdquowykonaćrdquo bdquowynaleźćrdquo) Mogą także łączyć oba charaktery działania

Według K Chałas metoda projektoacutew ma wszechstronne walory edukacyjne bull przyczynia się do wielostronnego kształcenia osobowości ucznia bull przyczynia się do realizacji zadań zreformowanej szkoły poprzez kształtowanie umie-

jętności bull wdraża ucznioacutew do pracy naukowo-badawczej bull przyczynia się do rozwoju zainteresowań ucznioacutew bull ma duże walory wychowawcze

Ucząc fizyki staramy się wymagać od ucznioacutew bull samodzielnego wyszukiwania i gromadzenia materiałoacutew służących do opracowania

wybranych zagadnień z fizyki lub tematoacutew interdyscyplinarnych bull korzystania z literatury popularnonaukowej bull sporządzania konspektoacutew notatek i referatoacutew na zadany temat

Wszystkie te rodzaje aktywności ucznioacutew mogą stanowić elementy realizacji metody pro-jektoacutew ktoacuterą nauczyciele fizyki powinni uwzględnić w swojej pracy Prezentowany program nauczania daje takie możliwości Oto propozycje tematoacutew do zastosowania metody projek-toacutew

bull Źroacutedła energii XXI wieku bull Za i przeciw energetyce jądrowej bull Ewolucja poglądoacutew na budowę Wszechświata

Wymienione i inne3 problemy mogą stanowić także tematykę szkolnych sesji popularno-naukowych

2 Krystyna Chałas Metoda projektoacutew i jej egzemplifikacja w praktyce Wydawnictwo Nowa Era Warszawa 20003 Biblioteka Nauczyciela Fizyki zeszyt 4 Metoda projektoacutew ZamKor Krakoacutew 2005

26

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Teoria kształcenia wielostronnego postuluje stosowanie wielu urozmaiconych środkoacutew dydaktycznych W nauczaniu fizyki oproacutecz tradycyjnego zestawu środkoacutew związanych głoacutewnie z wykonywaniem doświadczeń ogromną rolę zaczyna odgrywać komputer Inte-raktywne programy komputerowe indywidualizują nauczanie np pozwalają samodziel-nie eksperymentować i opracowywać wyniki pomiaroacutew Głoacutewnym źroacutedłem informacji dla ucznioacutew staje się Internet Osiągnięcia naukowe docierają do ucznioacutew bez bdquopośrednikoacutewrdquo Uczniowie nawet z najmniejszych miejscowości mogą się włączać do międzynarodowych badań astronomicznych (np programu Telescopes in Education czy Hands on Universe)

Szkoła powinna wspierać nauczyciela w osiąganiu założonych celoacutew stwarzając jak naj-lepsze warunki do wszechstronnej aktywności ucznioacutew na lekcjach fizyki i zajęciach poza-lekcyjnych przez

bull odpowiednie wyposażenie pracowni fizycznej bull stworzenie uczniom możliwości pracy z komputerem (dostęp do Internetu) bull gromadzenie w bibliotece encyklopedii (także multimedialnych) poradnikoacutew encyklo-

pedycznych leksykonoacutew literatury popularnonaukowej czasopism popularnonauko-wych (np bdquoŚwiat Naukirdquo bdquoWiedza i Życierdquo bdquoMłody Technikrdquo bdquoFotonrdquo) filmoacutew edukacyjnych

PROCEDURY SZCZEGOacuteŁOWE CHARAKTERYSTYCZNE DLA FIZYKI

1 Rozpoznawanie opis i wyjaśnianie zjawisk fizycznychKształtowanie kompetencji zwanej znajomością zjawisk powinno się odbywać w każdym przypadku zgodnie z jednakową procedurą postępowania

bull odkrywanie i obserwacja zjawiska bull wprowadzenie pojęć fizycznych służących do opisu zjawiska bull opis obserwowanego zjawiska w języku fizyki bull wyjaśnienie zjawiska na podstawie poznanych praw fizycznych bull (ewentualnie) matematyczny opis zjawiska

2 Wprowadzanie pojęć i wielkości fizycznychBardzo ważne jest przestrzeganie kolejnych faz wprowadzania pojęć (faza konceptualizacji faza formalizacji faza schematyzacji) przy czym w działach Fizyka atomowa i Fizyka jądrowa należy położyć szczegoacutelny nacisk na fazę konceptualizacji

3 Odczytywanie wielkości fizycznych z wykresu i szacowanie niepewności pomiarowychKażdorazowo po sporządzeniu wykresu w oparciu o wiedzę matematyczną ucznia należy mu uświadomić jaka to funkcja matematyczna jakie wielkości można odczytać z wykresu i jak oszacować niepewności pomiarowe

4 Planowanie wykonywanie i analiza eksperymentoacutew fizycznychUczniowie powinni przeprowadzać doświadczenia lub ich symulacje analizować je i prezen-tować

5 Czytanie tekstoacutew fizycznych ze zrozumieniemUczniowie powinni czytać teksty fizyczne (dostosowane do ich poziomu) porządkować zdobyte wiadomości ze względu na stopień ważności i strukturę kontrolować stopień ich zrozumienia i zapamiętania

27

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

6 Zbieranie i porządkowanie informacji pochodzących z roacuteżnych źroacutedełUczniowie powinni możliwie często zbierać informacje na wybrany temat korzystając z lite ratury młodzieżowej popularnonaukowej telewizji Internetu

7 Przygotowanie i prezentowanie dłuższych wypowiedzi o tematyce fizycznejUczniowie powinni prezentować przygotowaną wcześniej wypowiedź w oparciu o plan i materiał ilustracyjny Powinni przy tym przestrzegać poprawności merytorycznej precyzyj-nego i zrozumiałego wyrażania myśli i wyznaczonego czasu wypowiedzi

8 Przygotowanie wypowiedzi w formie pisemnejUczniowie powinni wypowiadać się w formie pisemnej na wybrane tematy z fizyki

9 Rozwiązywanie problemoacutewUczniowie powinni samodzielnie lub w zespole rozwiązywać drobne problemy jakościowe i ilościowe prezentować je klasie uczestniczyć w konstruktywnej dyskusji precyzyjnie i ja-sno formułować myśli analizować i eliminować popełniane błędy

10 Rozwiązywanie zadań fizycznychDo rozwiązywania typowych zadań fizycznych uczniowie powinni tworzyć i stosować kon-sekwentnie i ze zrozumieniem algorytmy postępowania

11 Dyskusja wynikoacutew zadańUczniowie powinni w formie ustnej pisemnej przeprowadzać dyskusję wynikoacutew zadań o du-żej wartości praktycznej

12 Samokształcenie i samokontrolaW celu wdrożenia do samokształcenia i samokontroli uczniowie powinni samodzielnie wy-konywać zadania z podręcznika testy Sprawdź swoją wiedzę oraz (ewentualnie) rozwiązy-wać zadania i testy ze zbioroacutew poleconych przez nauczyciela

Nauczyciel może roacutewnież zachęcić ucznioacutew do korzystania z wybranych działoacutew multime-dialnego kursu fizyki przygotowanego przez wydawnictwo ZamKor i rozwiązywania zadań interaktywnych i podsumowujących (zawierających wskazoacutewki i szczegoacutełowe rozwiązania)

13 Wykorzystanie Internetu i interaktywnych programoacutew dydaktycznychUczniowie powinni w miarę możliwości korzystać z komputera (Internetu interaktywnych programoacutew kształcących np publikowanych na stronie wwwzamkorpl)

28

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VIII PROPOZYCJE METOD OCENY OSIĄGNIĘĆ UCZNIOacuteW

Celem nauczania jest kształtowanie kompetencji kluczowych niezbędnych człowiekowi w dorosłym życiu niezależnie od rodzaju wykształcenia i wykonywanego zawodu W na-uczaniu fizyki sprawdzaniem i ocenianiem należy więc objąć nie tylko umiejętności związa-ne ściśle z tym przedmiotem ale także związane z jego walorami ogoacutelnokształcącymi Wiele ważnych osiągnięć można oceniać tylko opisowo w dłuższym czasie

Tradycyjne odpytywanie przy tablicy powinno być zastąpione ocenianiem w trakcie dys-kusji Nauczyciel nastawiony na sterowanie przebiegiem uczenia się ucznioacutew nie powinien oddzielać sprawdzania i oceniania od nauczaniaProponujemy następujące metody sprawdzania osiągnięć ucznioacutew

1 bdquoSamosprawdzanierdquo czyli samokontrolaa) Uczeń rozwiązuje samodzielnie zadania z podręcznika i testy Sprawdź swoją wiedzę oraz

zadania z poleconych przez nauczyciela zbioroacutew zadań lub testoacutew i ocenia jaki procent zadań potrafi rozwiązać

b) Uczeń pracuje samodzielnie z interaktywnymi programami komputerowymi kontroluje liczbę koniecznych wskazoacutewek i objaśnień z ktoacuterych musi korzystać

2 Zbiorowa dyskusjaPodstawą do indywidualnych ocen ucznioacutew może być dyskusja

Inicjatorem dyskusji jest zwykle nauczyciel ale może być nim także uczeń ktoacutery przeczy-tał lub zauważył coś dla niego niezrozumiałego a mającego związek z opracowywanymi na lekcjach treściami W tym drugim przypadku nauczyciel powinien dopuszczać do dyskusji tylko woacutewczas gdy uczeń jest do prezentacji problemu dobrze przygotowany

Nauczyciel kieruje dyskusją roacutewnocześnie notując uwagi o ważnych elementach w wy-stąpieniach poszczegoacutelnych ucznioacutew

3 Obserwacja ucznioacutew w trakcie uczenia sięNauczyciel obserwuje indywidualną pracę ucznioacutew w toku lekcji i ich pracę w zespole Oce-nia wiedzę pomysłowość i oryginalność w rozwiązywaniu problemoacutew aktywność zaanga-żowanie umiejętność wspoacutełpracy

4 Sprawdzanie i ocenianie prac pisemnycha) Nauczyciel sprawdza i ocenia wypracowania przygotowane na podstawie literatury po-

pularnonaukowej Internetu telewizjib) Nauczyciel sprawdza i ocenia wyniki testoacutew i sprawdzianoacutew

5 Wszechstronna ocena prezentacji przygotowanych na podstawie jednego przeczy-tanego tekstu lub wielu roacuteżnych źroacutedeł

6 Sprawdzanie i ocenianie działalności praktycznej ucznioacutewOcenie podlegają wykonywane przez ucznia w toku lekcji pomiary i doświadczenia oraz mo-dele wykonane samodzielnie w domu

25

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Proponujemy np bull badanie ruchu po okręgu bull badanie zależności barwy światła i intensywności świecenia metalu od jego tempe-

ratury bull wykrywanie promieniowania jonizującego za pomocą licznika Geigera-Mullera bull badanie pochłaniania promieniowania jonizującego przez roacuteżne materiały bull badanie zależności natężenia promieniowania od odległości od źroacutedła bull wyznaczanie odległości do trudno dostępnego obiektu z wykorzystaniem zjawiska

paralaksyWedług M Śnieżyńskiego kluczowymi umiejętnościami kształtowanymi w zreformowa-

nej szkole mają być bdquoumiejętności efektywnego wspoacutełdziałania w zespole i pracy w grupie budowania więzi międzyludzkich podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji skutecznego działania na gruncie zachowania obowiązujących norm rozwiązywanie pro-blemoacutew w twoacuterczy sposoacuteb poszukiwanie porządkowanie i wykorzystywanie informacji z roacuteżnych źroacutedeł odnoszenie do praktyki zdobytej wiedzy oraz tworzenie potrzebnych do-świadczeń i nawykoacutew rozwoacutej osobistych zainteresowańrdquo

Wszystkie wymienione wyżej umiejętności mogą być kształtowane przy wykorzystaniu metody projektoacutew Według K Chałas istota tej metody bdquozawiera się w samodzielnym podej-mowaniu i realizacji przez ucznioacutew określonych dużych przedsięwzięć na podstawie przyję-tych wcześniej zasad reguł i procedur postępowaniardquo2

Projekty realizowane w praktyce szkolnej mogą być wykonywane indywidualnie i zespoło-wo Mogą mieć charakter poznawczy (projekty typu bdquoopisaćrdquo bdquosprawdzićrdquo bdquoodkryćrdquo) lub prak-tyczny (typu bdquousprawnićrdquo bdquowykonaćrdquo bdquowynaleźćrdquo) Mogą także łączyć oba charaktery działania

Według K Chałas metoda projektoacutew ma wszechstronne walory edukacyjne bull przyczynia się do wielostronnego kształcenia osobowości ucznia bull przyczynia się do realizacji zadań zreformowanej szkoły poprzez kształtowanie umie-

jętności bull wdraża ucznioacutew do pracy naukowo-badawczej bull przyczynia się do rozwoju zainteresowań ucznioacutew bull ma duże walory wychowawcze

Ucząc fizyki staramy się wymagać od ucznioacutew bull samodzielnego wyszukiwania i gromadzenia materiałoacutew służących do opracowania

wybranych zagadnień z fizyki lub tematoacutew interdyscyplinarnych bull korzystania z literatury popularnonaukowej bull sporządzania konspektoacutew notatek i referatoacutew na zadany temat

Wszystkie te rodzaje aktywności ucznioacutew mogą stanowić elementy realizacji metody pro-jektoacutew ktoacuterą nauczyciele fizyki powinni uwzględnić w swojej pracy Prezentowany program nauczania daje takie możliwości Oto propozycje tematoacutew do zastosowania metody projek-toacutew

bull Źroacutedła energii XXI wieku bull Za i przeciw energetyce jądrowej bull Ewolucja poglądoacutew na budowę Wszechświata

Wymienione i inne3 problemy mogą stanowić także tematykę szkolnych sesji popularno-naukowych

2 Krystyna Chałas Metoda projektoacutew i jej egzemplifikacja w praktyce Wydawnictwo Nowa Era Warszawa 20003 Biblioteka Nauczyciela Fizyki zeszyt 4 Metoda projektoacutew ZamKor Krakoacutew 2005

26

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Teoria kształcenia wielostronnego postuluje stosowanie wielu urozmaiconych środkoacutew dydaktycznych W nauczaniu fizyki oproacutecz tradycyjnego zestawu środkoacutew związanych głoacutewnie z wykonywaniem doświadczeń ogromną rolę zaczyna odgrywać komputer Inte-raktywne programy komputerowe indywidualizują nauczanie np pozwalają samodziel-nie eksperymentować i opracowywać wyniki pomiaroacutew Głoacutewnym źroacutedłem informacji dla ucznioacutew staje się Internet Osiągnięcia naukowe docierają do ucznioacutew bez bdquopośrednikoacutewrdquo Uczniowie nawet z najmniejszych miejscowości mogą się włączać do międzynarodowych badań astronomicznych (np programu Telescopes in Education czy Hands on Universe)

Szkoła powinna wspierać nauczyciela w osiąganiu założonych celoacutew stwarzając jak naj-lepsze warunki do wszechstronnej aktywności ucznioacutew na lekcjach fizyki i zajęciach poza-lekcyjnych przez

bull odpowiednie wyposażenie pracowni fizycznej bull stworzenie uczniom możliwości pracy z komputerem (dostęp do Internetu) bull gromadzenie w bibliotece encyklopedii (także multimedialnych) poradnikoacutew encyklo-

pedycznych leksykonoacutew literatury popularnonaukowej czasopism popularnonauko-wych (np bdquoŚwiat Naukirdquo bdquoWiedza i Życierdquo bdquoMłody Technikrdquo bdquoFotonrdquo) filmoacutew edukacyjnych

PROCEDURY SZCZEGOacuteŁOWE CHARAKTERYSTYCZNE DLA FIZYKI

1 Rozpoznawanie opis i wyjaśnianie zjawisk fizycznychKształtowanie kompetencji zwanej znajomością zjawisk powinno się odbywać w każdym przypadku zgodnie z jednakową procedurą postępowania

bull odkrywanie i obserwacja zjawiska bull wprowadzenie pojęć fizycznych służących do opisu zjawiska bull opis obserwowanego zjawiska w języku fizyki bull wyjaśnienie zjawiska na podstawie poznanych praw fizycznych bull (ewentualnie) matematyczny opis zjawiska

2 Wprowadzanie pojęć i wielkości fizycznychBardzo ważne jest przestrzeganie kolejnych faz wprowadzania pojęć (faza konceptualizacji faza formalizacji faza schematyzacji) przy czym w działach Fizyka atomowa i Fizyka jądrowa należy położyć szczegoacutelny nacisk na fazę konceptualizacji

3 Odczytywanie wielkości fizycznych z wykresu i szacowanie niepewności pomiarowychKażdorazowo po sporządzeniu wykresu w oparciu o wiedzę matematyczną ucznia należy mu uświadomić jaka to funkcja matematyczna jakie wielkości można odczytać z wykresu i jak oszacować niepewności pomiarowe

4 Planowanie wykonywanie i analiza eksperymentoacutew fizycznychUczniowie powinni przeprowadzać doświadczenia lub ich symulacje analizować je i prezen-tować

5 Czytanie tekstoacutew fizycznych ze zrozumieniemUczniowie powinni czytać teksty fizyczne (dostosowane do ich poziomu) porządkować zdobyte wiadomości ze względu na stopień ważności i strukturę kontrolować stopień ich zrozumienia i zapamiętania

27

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

6 Zbieranie i porządkowanie informacji pochodzących z roacuteżnych źroacutedełUczniowie powinni możliwie często zbierać informacje na wybrany temat korzystając z lite ratury młodzieżowej popularnonaukowej telewizji Internetu

7 Przygotowanie i prezentowanie dłuższych wypowiedzi o tematyce fizycznejUczniowie powinni prezentować przygotowaną wcześniej wypowiedź w oparciu o plan i materiał ilustracyjny Powinni przy tym przestrzegać poprawności merytorycznej precyzyj-nego i zrozumiałego wyrażania myśli i wyznaczonego czasu wypowiedzi

8 Przygotowanie wypowiedzi w formie pisemnejUczniowie powinni wypowiadać się w formie pisemnej na wybrane tematy z fizyki

9 Rozwiązywanie problemoacutewUczniowie powinni samodzielnie lub w zespole rozwiązywać drobne problemy jakościowe i ilościowe prezentować je klasie uczestniczyć w konstruktywnej dyskusji precyzyjnie i ja-sno formułować myśli analizować i eliminować popełniane błędy

10 Rozwiązywanie zadań fizycznychDo rozwiązywania typowych zadań fizycznych uczniowie powinni tworzyć i stosować kon-sekwentnie i ze zrozumieniem algorytmy postępowania

11 Dyskusja wynikoacutew zadańUczniowie powinni w formie ustnej pisemnej przeprowadzać dyskusję wynikoacutew zadań o du-żej wartości praktycznej

12 Samokształcenie i samokontrolaW celu wdrożenia do samokształcenia i samokontroli uczniowie powinni samodzielnie wy-konywać zadania z podręcznika testy Sprawdź swoją wiedzę oraz (ewentualnie) rozwiązy-wać zadania i testy ze zbioroacutew poleconych przez nauczyciela

Nauczyciel może roacutewnież zachęcić ucznioacutew do korzystania z wybranych działoacutew multime-dialnego kursu fizyki przygotowanego przez wydawnictwo ZamKor i rozwiązywania zadań interaktywnych i podsumowujących (zawierających wskazoacutewki i szczegoacutełowe rozwiązania)

13 Wykorzystanie Internetu i interaktywnych programoacutew dydaktycznychUczniowie powinni w miarę możliwości korzystać z komputera (Internetu interaktywnych programoacutew kształcących np publikowanych na stronie wwwzamkorpl)

28

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VIII PROPOZYCJE METOD OCENY OSIĄGNIĘĆ UCZNIOacuteW

Celem nauczania jest kształtowanie kompetencji kluczowych niezbędnych człowiekowi w dorosłym życiu niezależnie od rodzaju wykształcenia i wykonywanego zawodu W na-uczaniu fizyki sprawdzaniem i ocenianiem należy więc objąć nie tylko umiejętności związa-ne ściśle z tym przedmiotem ale także związane z jego walorami ogoacutelnokształcącymi Wiele ważnych osiągnięć można oceniać tylko opisowo w dłuższym czasie

Tradycyjne odpytywanie przy tablicy powinno być zastąpione ocenianiem w trakcie dys-kusji Nauczyciel nastawiony na sterowanie przebiegiem uczenia się ucznioacutew nie powinien oddzielać sprawdzania i oceniania od nauczaniaProponujemy następujące metody sprawdzania osiągnięć ucznioacutew

1 bdquoSamosprawdzanierdquo czyli samokontrolaa) Uczeń rozwiązuje samodzielnie zadania z podręcznika i testy Sprawdź swoją wiedzę oraz

zadania z poleconych przez nauczyciela zbioroacutew zadań lub testoacutew i ocenia jaki procent zadań potrafi rozwiązać

b) Uczeń pracuje samodzielnie z interaktywnymi programami komputerowymi kontroluje liczbę koniecznych wskazoacutewek i objaśnień z ktoacuterych musi korzystać

2 Zbiorowa dyskusjaPodstawą do indywidualnych ocen ucznioacutew może być dyskusja

Inicjatorem dyskusji jest zwykle nauczyciel ale może być nim także uczeń ktoacutery przeczy-tał lub zauważył coś dla niego niezrozumiałego a mającego związek z opracowywanymi na lekcjach treściami W tym drugim przypadku nauczyciel powinien dopuszczać do dyskusji tylko woacutewczas gdy uczeń jest do prezentacji problemu dobrze przygotowany

Nauczyciel kieruje dyskusją roacutewnocześnie notując uwagi o ważnych elementach w wy-stąpieniach poszczegoacutelnych ucznioacutew

3 Obserwacja ucznioacutew w trakcie uczenia sięNauczyciel obserwuje indywidualną pracę ucznioacutew w toku lekcji i ich pracę w zespole Oce-nia wiedzę pomysłowość i oryginalność w rozwiązywaniu problemoacutew aktywność zaanga-żowanie umiejętność wspoacutełpracy

4 Sprawdzanie i ocenianie prac pisemnycha) Nauczyciel sprawdza i ocenia wypracowania przygotowane na podstawie literatury po-

pularnonaukowej Internetu telewizjib) Nauczyciel sprawdza i ocenia wyniki testoacutew i sprawdzianoacutew

5 Wszechstronna ocena prezentacji przygotowanych na podstawie jednego przeczy-tanego tekstu lub wielu roacuteżnych źroacutedeł

6 Sprawdzanie i ocenianie działalności praktycznej ucznioacutewOcenie podlegają wykonywane przez ucznia w toku lekcji pomiary i doświadczenia oraz mo-dele wykonane samodzielnie w domu

26

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

Teoria kształcenia wielostronnego postuluje stosowanie wielu urozmaiconych środkoacutew dydaktycznych W nauczaniu fizyki oproacutecz tradycyjnego zestawu środkoacutew związanych głoacutewnie z wykonywaniem doświadczeń ogromną rolę zaczyna odgrywać komputer Inte-raktywne programy komputerowe indywidualizują nauczanie np pozwalają samodziel-nie eksperymentować i opracowywać wyniki pomiaroacutew Głoacutewnym źroacutedłem informacji dla ucznioacutew staje się Internet Osiągnięcia naukowe docierają do ucznioacutew bez bdquopośrednikoacutewrdquo Uczniowie nawet z najmniejszych miejscowości mogą się włączać do międzynarodowych badań astronomicznych (np programu Telescopes in Education czy Hands on Universe)

Szkoła powinna wspierać nauczyciela w osiąganiu założonych celoacutew stwarzając jak naj-lepsze warunki do wszechstronnej aktywności ucznioacutew na lekcjach fizyki i zajęciach poza-lekcyjnych przez

bull odpowiednie wyposażenie pracowni fizycznej bull stworzenie uczniom możliwości pracy z komputerem (dostęp do Internetu) bull gromadzenie w bibliotece encyklopedii (także multimedialnych) poradnikoacutew encyklo-

pedycznych leksykonoacutew literatury popularnonaukowej czasopism popularnonauko-wych (np bdquoŚwiat Naukirdquo bdquoWiedza i Życierdquo bdquoMłody Technikrdquo bdquoFotonrdquo) filmoacutew edukacyjnych

PROCEDURY SZCZEGOacuteŁOWE CHARAKTERYSTYCZNE DLA FIZYKI

1 Rozpoznawanie opis i wyjaśnianie zjawisk fizycznychKształtowanie kompetencji zwanej znajomością zjawisk powinno się odbywać w każdym przypadku zgodnie z jednakową procedurą postępowania

bull odkrywanie i obserwacja zjawiska bull wprowadzenie pojęć fizycznych służących do opisu zjawiska bull opis obserwowanego zjawiska w języku fizyki bull wyjaśnienie zjawiska na podstawie poznanych praw fizycznych bull (ewentualnie) matematyczny opis zjawiska

2 Wprowadzanie pojęć i wielkości fizycznychBardzo ważne jest przestrzeganie kolejnych faz wprowadzania pojęć (faza konceptualizacji faza formalizacji faza schematyzacji) przy czym w działach Fizyka atomowa i Fizyka jądrowa należy położyć szczegoacutelny nacisk na fazę konceptualizacji

3 Odczytywanie wielkości fizycznych z wykresu i szacowanie niepewności pomiarowychKażdorazowo po sporządzeniu wykresu w oparciu o wiedzę matematyczną ucznia należy mu uświadomić jaka to funkcja matematyczna jakie wielkości można odczytać z wykresu i jak oszacować niepewności pomiarowe

4 Planowanie wykonywanie i analiza eksperymentoacutew fizycznychUczniowie powinni przeprowadzać doświadczenia lub ich symulacje analizować je i prezen-tować

5 Czytanie tekstoacutew fizycznych ze zrozumieniemUczniowie powinni czytać teksty fizyczne (dostosowane do ich poziomu) porządkować zdobyte wiadomości ze względu na stopień ważności i strukturę kontrolować stopień ich zrozumienia i zapamiętania

27

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

6 Zbieranie i porządkowanie informacji pochodzących z roacuteżnych źroacutedełUczniowie powinni możliwie często zbierać informacje na wybrany temat korzystając z lite ratury młodzieżowej popularnonaukowej telewizji Internetu

7 Przygotowanie i prezentowanie dłuższych wypowiedzi o tematyce fizycznejUczniowie powinni prezentować przygotowaną wcześniej wypowiedź w oparciu o plan i materiał ilustracyjny Powinni przy tym przestrzegać poprawności merytorycznej precyzyj-nego i zrozumiałego wyrażania myśli i wyznaczonego czasu wypowiedzi

8 Przygotowanie wypowiedzi w formie pisemnejUczniowie powinni wypowiadać się w formie pisemnej na wybrane tematy z fizyki

9 Rozwiązywanie problemoacutewUczniowie powinni samodzielnie lub w zespole rozwiązywać drobne problemy jakościowe i ilościowe prezentować je klasie uczestniczyć w konstruktywnej dyskusji precyzyjnie i ja-sno formułować myśli analizować i eliminować popełniane błędy

10 Rozwiązywanie zadań fizycznychDo rozwiązywania typowych zadań fizycznych uczniowie powinni tworzyć i stosować kon-sekwentnie i ze zrozumieniem algorytmy postępowania

11 Dyskusja wynikoacutew zadańUczniowie powinni w formie ustnej pisemnej przeprowadzać dyskusję wynikoacutew zadań o du-żej wartości praktycznej

12 Samokształcenie i samokontrolaW celu wdrożenia do samokształcenia i samokontroli uczniowie powinni samodzielnie wy-konywać zadania z podręcznika testy Sprawdź swoją wiedzę oraz (ewentualnie) rozwiązy-wać zadania i testy ze zbioroacutew poleconych przez nauczyciela

Nauczyciel może roacutewnież zachęcić ucznioacutew do korzystania z wybranych działoacutew multime-dialnego kursu fizyki przygotowanego przez wydawnictwo ZamKor i rozwiązywania zadań interaktywnych i podsumowujących (zawierających wskazoacutewki i szczegoacutełowe rozwiązania)

13 Wykorzystanie Internetu i interaktywnych programoacutew dydaktycznychUczniowie powinni w miarę możliwości korzystać z komputera (Internetu interaktywnych programoacutew kształcących np publikowanych na stronie wwwzamkorpl)

28

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VIII PROPOZYCJE METOD OCENY OSIĄGNIĘĆ UCZNIOacuteW

Celem nauczania jest kształtowanie kompetencji kluczowych niezbędnych człowiekowi w dorosłym życiu niezależnie od rodzaju wykształcenia i wykonywanego zawodu W na-uczaniu fizyki sprawdzaniem i ocenianiem należy więc objąć nie tylko umiejętności związa-ne ściśle z tym przedmiotem ale także związane z jego walorami ogoacutelnokształcącymi Wiele ważnych osiągnięć można oceniać tylko opisowo w dłuższym czasie

Tradycyjne odpytywanie przy tablicy powinno być zastąpione ocenianiem w trakcie dys-kusji Nauczyciel nastawiony na sterowanie przebiegiem uczenia się ucznioacutew nie powinien oddzielać sprawdzania i oceniania od nauczaniaProponujemy następujące metody sprawdzania osiągnięć ucznioacutew

1 bdquoSamosprawdzanierdquo czyli samokontrolaa) Uczeń rozwiązuje samodzielnie zadania z podręcznika i testy Sprawdź swoją wiedzę oraz

zadania z poleconych przez nauczyciela zbioroacutew zadań lub testoacutew i ocenia jaki procent zadań potrafi rozwiązać

b) Uczeń pracuje samodzielnie z interaktywnymi programami komputerowymi kontroluje liczbę koniecznych wskazoacutewek i objaśnień z ktoacuterych musi korzystać

2 Zbiorowa dyskusjaPodstawą do indywidualnych ocen ucznioacutew może być dyskusja

Inicjatorem dyskusji jest zwykle nauczyciel ale może być nim także uczeń ktoacutery przeczy-tał lub zauważył coś dla niego niezrozumiałego a mającego związek z opracowywanymi na lekcjach treściami W tym drugim przypadku nauczyciel powinien dopuszczać do dyskusji tylko woacutewczas gdy uczeń jest do prezentacji problemu dobrze przygotowany

Nauczyciel kieruje dyskusją roacutewnocześnie notując uwagi o ważnych elementach w wy-stąpieniach poszczegoacutelnych ucznioacutew

3 Obserwacja ucznioacutew w trakcie uczenia sięNauczyciel obserwuje indywidualną pracę ucznioacutew w toku lekcji i ich pracę w zespole Oce-nia wiedzę pomysłowość i oryginalność w rozwiązywaniu problemoacutew aktywność zaanga-żowanie umiejętność wspoacutełpracy

4 Sprawdzanie i ocenianie prac pisemnycha) Nauczyciel sprawdza i ocenia wypracowania przygotowane na podstawie literatury po-

pularnonaukowej Internetu telewizjib) Nauczyciel sprawdza i ocenia wyniki testoacutew i sprawdzianoacutew

5 Wszechstronna ocena prezentacji przygotowanych na podstawie jednego przeczy-tanego tekstu lub wielu roacuteżnych źroacutedeł

6 Sprawdzanie i ocenianie działalności praktycznej ucznioacutewOcenie podlegają wykonywane przez ucznia w toku lekcji pomiary i doświadczenia oraz mo-dele wykonane samodzielnie w domu

27

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

6 Zbieranie i porządkowanie informacji pochodzących z roacuteżnych źroacutedełUczniowie powinni możliwie często zbierać informacje na wybrany temat korzystając z lite ratury młodzieżowej popularnonaukowej telewizji Internetu

7 Przygotowanie i prezentowanie dłuższych wypowiedzi o tematyce fizycznejUczniowie powinni prezentować przygotowaną wcześniej wypowiedź w oparciu o plan i materiał ilustracyjny Powinni przy tym przestrzegać poprawności merytorycznej precyzyj-nego i zrozumiałego wyrażania myśli i wyznaczonego czasu wypowiedzi

8 Przygotowanie wypowiedzi w formie pisemnejUczniowie powinni wypowiadać się w formie pisemnej na wybrane tematy z fizyki

9 Rozwiązywanie problemoacutewUczniowie powinni samodzielnie lub w zespole rozwiązywać drobne problemy jakościowe i ilościowe prezentować je klasie uczestniczyć w konstruktywnej dyskusji precyzyjnie i ja-sno formułować myśli analizować i eliminować popełniane błędy

10 Rozwiązywanie zadań fizycznychDo rozwiązywania typowych zadań fizycznych uczniowie powinni tworzyć i stosować kon-sekwentnie i ze zrozumieniem algorytmy postępowania

11 Dyskusja wynikoacutew zadańUczniowie powinni w formie ustnej pisemnej przeprowadzać dyskusję wynikoacutew zadań o du-żej wartości praktycznej

12 Samokształcenie i samokontrolaW celu wdrożenia do samokształcenia i samokontroli uczniowie powinni samodzielnie wy-konywać zadania z podręcznika testy Sprawdź swoją wiedzę oraz (ewentualnie) rozwiązy-wać zadania i testy ze zbioroacutew poleconych przez nauczyciela

Nauczyciel może roacutewnież zachęcić ucznioacutew do korzystania z wybranych działoacutew multime-dialnego kursu fizyki przygotowanego przez wydawnictwo ZamKor i rozwiązywania zadań interaktywnych i podsumowujących (zawierających wskazoacutewki i szczegoacutełowe rozwiązania)

13 Wykorzystanie Internetu i interaktywnych programoacutew dydaktycznychUczniowie powinni w miarę możliwości korzystać z komputera (Internetu interaktywnych programoacutew kształcących np publikowanych na stronie wwwzamkorpl)

28

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VIII PROPOZYCJE METOD OCENY OSIĄGNIĘĆ UCZNIOacuteW

Celem nauczania jest kształtowanie kompetencji kluczowych niezbędnych człowiekowi w dorosłym życiu niezależnie od rodzaju wykształcenia i wykonywanego zawodu W na-uczaniu fizyki sprawdzaniem i ocenianiem należy więc objąć nie tylko umiejętności związa-ne ściśle z tym przedmiotem ale także związane z jego walorami ogoacutelnokształcącymi Wiele ważnych osiągnięć można oceniać tylko opisowo w dłuższym czasie

Tradycyjne odpytywanie przy tablicy powinno być zastąpione ocenianiem w trakcie dys-kusji Nauczyciel nastawiony na sterowanie przebiegiem uczenia się ucznioacutew nie powinien oddzielać sprawdzania i oceniania od nauczaniaProponujemy następujące metody sprawdzania osiągnięć ucznioacutew

1 bdquoSamosprawdzanierdquo czyli samokontrolaa) Uczeń rozwiązuje samodzielnie zadania z podręcznika i testy Sprawdź swoją wiedzę oraz

zadania z poleconych przez nauczyciela zbioroacutew zadań lub testoacutew i ocenia jaki procent zadań potrafi rozwiązać

b) Uczeń pracuje samodzielnie z interaktywnymi programami komputerowymi kontroluje liczbę koniecznych wskazoacutewek i objaśnień z ktoacuterych musi korzystać

2 Zbiorowa dyskusjaPodstawą do indywidualnych ocen ucznioacutew może być dyskusja

Inicjatorem dyskusji jest zwykle nauczyciel ale może być nim także uczeń ktoacutery przeczy-tał lub zauważył coś dla niego niezrozumiałego a mającego związek z opracowywanymi na lekcjach treściami W tym drugim przypadku nauczyciel powinien dopuszczać do dyskusji tylko woacutewczas gdy uczeń jest do prezentacji problemu dobrze przygotowany

Nauczyciel kieruje dyskusją roacutewnocześnie notując uwagi o ważnych elementach w wy-stąpieniach poszczegoacutelnych ucznioacutew

3 Obserwacja ucznioacutew w trakcie uczenia sięNauczyciel obserwuje indywidualną pracę ucznioacutew w toku lekcji i ich pracę w zespole Oce-nia wiedzę pomysłowość i oryginalność w rozwiązywaniu problemoacutew aktywność zaanga-żowanie umiejętność wspoacutełpracy

4 Sprawdzanie i ocenianie prac pisemnycha) Nauczyciel sprawdza i ocenia wypracowania przygotowane na podstawie literatury po-

pularnonaukowej Internetu telewizjib) Nauczyciel sprawdza i ocenia wyniki testoacutew i sprawdzianoacutew

5 Wszechstronna ocena prezentacji przygotowanych na podstawie jednego przeczy-tanego tekstu lub wielu roacuteżnych źroacutedeł

6 Sprawdzanie i ocenianie działalności praktycznej ucznioacutewOcenie podlegają wykonywane przez ucznia w toku lekcji pomiary i doświadczenia oraz mo-dele wykonane samodzielnie w domu

28

copy Copyright by ZamKor P Sagnowski i Wspoacutelnicy sp jul Tetmajera 19 31-352 Krakoacutew tel +48 12 623 25 00 faks +48 12 623 25 24e-mail zamkorzamkorpl adres serwisu wwwzamkorpl

VIII PROPOZYCJE METOD OCENY OSIĄGNIĘĆ UCZNIOacuteW

Celem nauczania jest kształtowanie kompetencji kluczowych niezbędnych człowiekowi w dorosłym życiu niezależnie od rodzaju wykształcenia i wykonywanego zawodu W na-uczaniu fizyki sprawdzaniem i ocenianiem należy więc objąć nie tylko umiejętności związa-ne ściśle z tym przedmiotem ale także związane z jego walorami ogoacutelnokształcącymi Wiele ważnych osiągnięć można oceniać tylko opisowo w dłuższym czasie

Tradycyjne odpytywanie przy tablicy powinno być zastąpione ocenianiem w trakcie dys-kusji Nauczyciel nastawiony na sterowanie przebiegiem uczenia się ucznioacutew nie powinien oddzielać sprawdzania i oceniania od nauczaniaProponujemy następujące metody sprawdzania osiągnięć ucznioacutew

1 bdquoSamosprawdzanierdquo czyli samokontrolaa) Uczeń rozwiązuje samodzielnie zadania z podręcznika i testy Sprawdź swoją wiedzę oraz

zadania z poleconych przez nauczyciela zbioroacutew zadań lub testoacutew i ocenia jaki procent zadań potrafi rozwiązać

b) Uczeń pracuje samodzielnie z interaktywnymi programami komputerowymi kontroluje liczbę koniecznych wskazoacutewek i objaśnień z ktoacuterych musi korzystać

2 Zbiorowa dyskusjaPodstawą do indywidualnych ocen ucznioacutew może być dyskusja

Inicjatorem dyskusji jest zwykle nauczyciel ale może być nim także uczeń ktoacutery przeczy-tał lub zauważył coś dla niego niezrozumiałego a mającego związek z opracowywanymi na lekcjach treściami W tym drugim przypadku nauczyciel powinien dopuszczać do dyskusji tylko woacutewczas gdy uczeń jest do prezentacji problemu dobrze przygotowany

Nauczyciel kieruje dyskusją roacutewnocześnie notując uwagi o ważnych elementach w wy-stąpieniach poszczegoacutelnych ucznioacutew

3 Obserwacja ucznioacutew w trakcie uczenia sięNauczyciel obserwuje indywidualną pracę ucznioacutew w toku lekcji i ich pracę w zespole Oce-nia wiedzę pomysłowość i oryginalność w rozwiązywaniu problemoacutew aktywność zaanga-żowanie umiejętność wspoacutełpracy

4 Sprawdzanie i ocenianie prac pisemnycha) Nauczyciel sprawdza i ocenia wypracowania przygotowane na podstawie literatury po-

pularnonaukowej Internetu telewizjib) Nauczyciel sprawdza i ocenia wyniki testoacutew i sprawdzianoacutew

5 Wszechstronna ocena prezentacji przygotowanych na podstawie jednego przeczy-tanego tekstu lub wielu roacuteżnych źroacutedeł

6 Sprawdzanie i ocenianie działalności praktycznej ucznioacutewOcenie podlegają wykonywane przez ucznia w toku lekcji pomiary i doświadczenia oraz mo-dele wykonane samodzielnie w domu